-ocr page 1-

		i
		"il Ml
		IP

-ocr page 2-

		10^3
		YY\\W\\

-ocr page 3- -ocr page 4-

		I
		r---- "              ...         . ~ - RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT llllllllllllllllllllllllllllll 1294 4884

-ocr page 5-

Z&/- \'°- *

GESCHIEDENIS

DER

ZEVENTIEN

NEDERLANDEN,

DOOR

P, H. WITKAMP,

EERELID VAN HET KONINKLIJK GROOTHERTOGELIJK INSTITUUT TE LUXEMBURG, LID VAN HET KONINKLIJK OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP TE AMSTERDAM, LID VAN HET HISTORISCH GENOOTSCHAP TE UTRECHT, LID VAN DE MAATSCHAPPIJ DER NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE TE LEIDEN.

MET 370 HOUTGRAVUREN. TEEKENINGEN VAN O. J. BOS, J. BOSBOOM, V. DE DONCKEK, J. C. GBEIVE JR., W. HEKKINO JR., D. VAN DEH RELLEN JR., J. C. LEICK, C. KOCHUSSEN, J. M. 8CHHIDT CRAN8, W. DE FAHARS TESTA8, A. F. ZURCHER, EN ANDEREN.

$mU $itï.

De oudste geschiedenis der Nederlanden. — Be geschiedenis van Holland, Zeeland, Amstel, Vlaanderen en Artois tot 1548.

ARNHEM—NIJMEGEN , Gebrs. E. & M. COHEN. 1883.

-ocr page 6- -ocr page 7-

AAN

<

Z. M. KONING WILLEM III

WOBDT DIT WEBK

UIT LIEFDE EN EERBIED

T>ï>45»»RATjgïï

OOOB

DEN SCHRIJVER EN DD UITGEVERS.

«

-ocr page 8-

		\'•
		j
		•

-ocr page 9-

		INHOUD.
		I. GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN GEDURENDE HET EERSTE TIJDVAK.
		HOOFDSTUK I. Hot ontstaan van den Nederlandschen bodem, met 1 plaat.............blz.      I ,, II. De oudsto bewoners des Lands, met 7 platen....................    „      3 „ III. De Kelten, met 1 plaat...............................    „    15 „ IV. De Kimbren......................................    „    19 ,, V. De Germanen, met 5 platen en 2 schetskaarten..................    ,,    22 „                VI. Oneenighcdcn tasschen de Batavieren en de Katten, tusschen de Gallen en de Germanen (100 tot 58 vóór Jezas Christus).......,...........    ,,    27 „ VII. Jalius Cesar in Noord-Gallië en NederGennanië (58-50 voor J. C), met 1 plaat     „    31 „ VIII. Neder-Germanië en België onder Keizer Augustus tot op den dood van Drusns (44—0 vóór Jezus Christus), met 7 platen.....................    ,,    38 ,,                IX. Neder-Germanië en België gedurende de laatste jaren van Augustus (9 vóór J. C. tot 14 na .1. (\'.), met 3 platen..........................    „    42 „ X. Neder-Germanië en België ten tyde van Keizer Tibcrius (14—37), met 9 platen.    „    40 „ XI. Nedcr-Germaniö en België ten tyde van Keizer Caligula (37—41), met 1 plaat.    „    03 „ XII. Neder-Germanië en België ten tyde van Keizer Clandius (41—54), met 1 plaat.    „    66 „ XIII. Neder-Germanië en België ten tyde van Keizer Nero (54—68), met 2 platen . .    „    67 „ XIV. Neder-Germanië en België ten tyde der Keizers Galba, Otho en Vitellius (68—69).    „    73 ,, XV. Do oorlog der Batavieren onder Claudius Civilis tegen do Romeinen (69 en 70), met 6 platen.....................................,    74 „              XVI. Neder Germanië en België onder Keizer Vespasianus en zyne opvolgers tot op de tyden van Keizer Valerianus (70—253), met 0 platen en 2 schetskaarten ...    „    91 ,, XVII. Neder-Germanië en België onder Keizer Valerianus en zyne opvolgers tot op de verheffing van Byzantium tot rykszetel (253—330), met 2 platen.......    „    97 ,.           XVIII. Neder-Germanië en België onder Konstantyn de Grootc en zijne opvolgers tot op de groote volksverhuizing (330—375), met 1 plaat...............    „  101 „ XIX. Neder-Germanië en België tydens de groote volksverhuizing (375—486), met 1 plaat.    „  104 „ XX. Frankenland, Neder-Saksen en Friesland ten tyde van Clovis en zyne opvolgers tot op den dood van Koningin Brunehilde (480—013), met 5 platen......    ,,  110 ,,              XXI. Frankenland, Neder-Saksen en Friesland ten tyde van Clotaris II en zyne opvol- gers uit het Huis van Meroveus (613 — 752), met 8 platen...........    „  114 „             XXII. Frankenland, Neder-Saksen en Friesland ten tyde van Koning Peppin(752—768), met 2 platen....................................    „126 n           XXIII. Het Frankische-Ryk onder Karel de Groote (768—814), met 6 platen.......    „130

-ocr page 10-

		INHOUD
		VI
		HOOFDSTUK XXIV. Hut Frankische Ugk ten tydo van Lodcwijk <lo Vrome (814—840), mat 1 plaat. bh. 145 „ XXV. Het Frankische-Kgk ten tijde van Keizer I.otharius I tot op liet verdrag van Ver- dun (8i0—843), met 2 platen......................... „ 148 „            XXVI. De Nederlanden deels bij Lotharingen, deels bij Frankrjjk en deels bij Duitsch- land (843-870), met 2 platen......................... „ 150 „           XXVII. De Nederlanden ter helfte bg" Duitschlaud en ter wederhelfte bij Frankrijk tot op de erfelijkheid der groute leunen (870 877), met \'2 platun.......... „ 154 „         XXVIII. Do Nederlanden tijdens het erfelijk worden der groute leenuu (877 923), niet 1 plaat. „ 155
		II. GESCHIEDENIS DER GRAAFSCHAPPEN HOLLAND EN ZEELAND, TOT OP DE VEREENIGING DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN ONDER ÉÉN HOOFD. HOOFDSTUK         I. De oorsprong van bet Graafschap Holland (een groot gedeelte der 8** eeuw en mogelijk eenigc jaren later), met I plaat....................blz.  102 „ II. Dirk I (010 of vroeger —9387), met \'2 platen.................. „    103 „ ni. Dirk II (930?—888).................................,    104 „ IV. Arnulf (988-093)................................. „    167 .„ V. Dirk III (993 1039)................................,     107 „ VI. Dirk IV (1039-1049), met 1 plaat........................,    170 VII. Floris I (1049-1061), met 1 plaat........................ „    171 „ Vni. Dirk V (1061-1091), met \'2 platen........................,    174 „ IX. Floris II of de Vette (1091 1122), met 3 platen..................    178 „ X. Dirk VI (1122 1157). met \'2 platen...................... „    182 „ XI. Floris III (1157-1190), met 1 plaat...................... „    185 „ XII. Dirk VII (1190—1203), met 1 plaat........................,    188 XIII. Ada (1203), met 2 platen............................. „    191 „ XIV. Willem I (1203-1223), met 2 platen.......................,    193 „ XV. Floris IV (1223-1235), met 1 plaat.......................,    199 „ XVI. Willem II (1235 - 1256), met 4 platen ......................,    202 „ XVII. Floris V (1256-1296), met 5 platen...................... „    211 „ XVIII. Jan I (1296-1299), met 1 plaat...........................    223 „ XIX. Jan II (1299-1304), met 3 platen........................ „    230 „ XX. Willem Hl of de Goede (1304—1337), met 5 platen.............. „    235 „ XXI. Willem IV (1337—1345), met 3 platen ...".................. „    238 „ XXII. Margaretha (1345—1354), met 1 plaat...................... „    243 „ XXIII. Willem V (1354—1358).............................. „    247 „ XXIV. Albrecht, Ruwaard (1358-1389)......................... „    250 „ XXV. Albrecht, Graaf (1389—1404), met 2 platen....................,    255 „ XXVI. Willem VI (1404 -1417), met 1 plaat...................... „    264 XXVII. Jacoba (1417 - 1433), met 6 platen........................ „    270 XXVIII. Filips I of de Goede (1433—1467), met 9 platen................ „    282 „ XXIX. Karel I of do Stoute (1407 1477), met 8 platen................ „    302 „ XXX. Maria (1477—1482), mot 10 platen....................... „    326 „ XXXI. Maximiliaan, voogd over Filips II (1482—1494), met 5 platen......... „    335 „ XXXII. Filips II of de Schoone (1494—1506), met 13 platen.............. „    354 „ XXXIII. Maximiliaan, voogd over Karel II (1500—1515), met 2 platen......... „    363 ,,          XXXIV. Karel van Oostenrijk, Heer der Bourgondische Nederlanden, Koning van Spanje (1515—1519), met 4 platen.......................... „    371 „ XXXV. Karel van Oostenrijk, als Keiier Karel V (1519 — 1521), met 4 platen..... „    380

-ocr page 11-

		iNiioun.
		VII
		HOOFDSTUK XXXVI. Karel van Oostenrijk, als Keizer Karcl V, van het verwerven der Heerlijkheid Doornik tot het verkrijgen der Heerlijkheden uitmakende het Sticht Utrecht (1521—1528), met 10 platen. . . ,......................blz. 380 „ XXXVII. Karel van Oostenrijk, als Keizer Karel V, van het verwerven der Heerlijkheden Utrecht en Overijssel tot het verkregen der Heerlijkheid Groningen en het Landschap Drenthe (1528—1530), met 7 platen................ „ 402 ,, XXXVIII. Karel van Oostenrijk, als Keizer Karel V, van het verwerven der Heerlijkheid Groningen en het Landschap Drenthe tot het verkrijgen van het Hertogdom Gelder en het Graafschap Zutphen 11530—1543), met 15 platen....... ,, 423
		III. GESCHIEDENIS DER HEERLIJKHEID A MS TEL. HOOFDSTUK         I. Heerlijkheden tusschen Holland en de naburige gewesten. — De Heerlijkheid Ainstel, met 1 plaat...............................   blz.  437 „                  II. Wolfger (1105? -1120?)..............................    „    438 „                UI. Egbert (11317—1172?)..............................    „    438 „                 IV. Gijsbrecht I en Gijsbrecht II (1170 ?-1228?), met 2 platen..........    „    439 „                  V. Gijsbrecht III (1230?—1252)...........................    „    442 „                 VI. Gijsbrecht IV (1252 - 1290), met 4 platen....................    „    440 „               VII. Gijsbrecht IV van Amstel, Jan van Nyerlede en Gwy van Avennes (1290—1311).    „    451 IV. GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN TOT OP DE VEREENIGING DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN ONDER ÉÉN HOOFD.
		HOOFDSTUK         I. De oorsprong van het Graafschap Vlaanderen (510?—864), met 1 plaat ....   blz.  453 „ II. Boudewijn I of met den IJzeren arm (864—879), met 1 plaat.........    „    454 „ UI. Boudewijn II of de Kale (879-919).......................    „    455 „ IV. Araold I of de Oude (919 - 958), met 2 platen.................    „    458 „                  V. Iluiidewijn III of de Jonge en Arnold I of de\' Oude (958—964), met 1 plaat. .    „    459 „ VI. Arnold II of de Jonge (964-988).........................    „    461 „ VII. Boudewijn IV of met den Schoonen Baard (988—1036).............    „    462 „ VIII. Boudewijn V of van Rijssel (1036 — 1007), met 4 platen.............    „    403 „ IX. Boudewijn VI of van Bergen (1007—1070)....................    „    407 „ X. Arnold III of de Eenvoudige (1070 en 1071)...................    „    468 „ XI. Bobert I of de Fries (1071 — 1093), met 1 plaat.................    „    470 „ XII. Robert II of van Jerusalem (1093—1111), met 3 platen............    „    472 „              XIII. Boudewijn VII of het Hapken (1111-1119), met 1 plaat..............    475 XIV. Karel I of de Goede (1119-1127), met 1 plaat................    „    477 „ XV. Willem van Nonnandie (1127 en 1128), met 1 plaat..............    „    480 „ XVI. Dirk van den Klsass (1128 1109), met 2 platen................    „    484 „ XVII. Filips I of van den Elsass (1169-1191), met 4 platen............    „    487 „           XVIII. Boudewijn VIII of de Moedige en Margaretha I of van den Klsass (1191 1194).    „    496 „ XIX. Boudewijn IX of van Konstantinopel (1194 -1205), met 8 platen.......    „    499 n XX. Johanna van Konstantinopel (1205—1244), met 8 platen............    „    500 XXI. Margaretha II of Zwarte Margriet (1244—1279), met 3 platen...........    524

-ocr page 12-

		INHOUD.
		VIII
		HOOFDSTUK XXH. Gwy van Datnpiorre (1279—1.105), met 14 platen................blz. 537 „           XXHI. Robert III of van Itéthune (1305—1322), met 7 platen............. „ 507 XXIV. Lodewijk I of van Ncvers (1322—1340), met 18 platen............. „ 576 XXV. Lodewijk II of vanMale, tot op zijne verheffing tot Graaf van Artois(1340 -I382), met 18 platen.................................. „ 615 „            XXVI. Lodewijk II of van Male, sedert het beerven van het Graafschap Artois (1382- 1384), met 3 platen..........................., 048 XXVII. Margaretha II of van Male en Filips II of de Stoute (1384 1405), met 7 platen. „ 1154 „         XXVIII. Jan, Zonder Vives (1405 1410), met 0 platen................... 008 XXIX. Filips III of de Goede, tot op zijne verheffing tot Graaf van Namen (1410 1420), met 7 platen................................... „ 080 „              XXX. Filips III of de Goede, tot op zijne verheffing tot Hertog van Brabant en Liin- bnrg (1429 en 1430), met 4 platen......................., 702 „ XXXI. Filips III of de Goede, tot op zijne verheffing tot Graaf van Henegouwen, Hol- land en Zeeland (1430—1433), met 3 platen..................., 712 „           XXXII. Filips III of de Goede, en 7.yne opvolgers, sedert de aanhechting van Henegou- wen , Holland en Zeeland aan de Bourgondische heerschappij tot op de verec- niging der Zeventien Nederlanden onder Karel V (1433 — 1543), met 3 platen. „ 718 V. GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS TOT OP DE VEREENIGING DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN ONDER ÉÉN HOOFD. HOOFDSTUK         I. De oorsprong van het Graafschap Artois (van do eerste tijden tot 1237), met 2 platen.....................................   blz.  720 „                  II. Robert I of de Dappere (1237—1250), met 1 plaat.................    721 III. Robert II of de Edele (1250-1302).......................    „    722 „                IV. Mahaut, Jeanne I, Jeanne II, Robert Hl (1302—1347), met 1 plaat.....    „    722 V. Philippe I of van Rouvre (1347—1361).....................    „    726 „                VI. Margaretha of van Valois (1361—1382)......................    „    720 „               VII. Lodewijk van Male en zyno opvolgers, tot op de vereeniging der Zeventien Ne- derlanden onder één hoofd (1382—1543), met 1 plaat............    „    727

-ocr page 13-

		Geschiedenissen, kronieken on archieven vermei* den, wat voor jaren en oenwon plaats vond, en de traditie voegt daaraan toe wat voorviel eerde volken in staat waren, hunne lotgevallen op te teekenen. Zelfs wat verder ligt, is niet voor het nageslacht verborgen: de grond zelf legt gclui* genis af van vroegere omwentelingen en bewaart in steen en zand do merkwaardigste oorkonden. Wie dus de geschiedenis van de Zeventien Ncder* landon wenscht te kennen, moet, alvorens hij de gesehiedrollen dor voorvaderen doorbladert, een blik werpen op de vorming des Lands, ten einde te verstaan, hoc de bodem van Nederland ge*
		iiooKnsTriv i. HET ONTSTAAN VAN DEN NEDERLANDSCHEN BODEM. Do oorkonden dor geschiedenis in steen en gruis. — Po oudste gronden van Nederland. — Het diliiviuin. — Het alliiviiim. — De duinen. — De veenen. — liet planten* en dierenrijk voor moor dan twintig eenwen. — De onbetnu* gelde slrnomeii. — Het knul l>y koogen waterstand. Telegrafen en dagbladen declen ons de gebonr* tcnissen mede van de laatste uren, ja vau het eigen oogenblik. Maand* en wecksohriften bron- gen ons den samenhang daarvan onder het oog.

-ocr page 14-

		2                                     GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		worden is zoo als hij zich aan ons oog voordoet, wat hij aan de natuur, wat hij aan de vlijt van den uiensch te danken heeft. IJverige onderzoekingen leeren, dat voor tal- loozc ecuwen veelvuldige opheffingen en bezin* kingen de gedaante van Nederland voortdurend hebben gewijzigd. Nadat liet heeht gesteente van Midden-Europa het aanzijn had verkregen, strekte het Ncderlandsche zeestrand zich van Kaap Dlanc- nez of daaromtrent oostwaarts langs het Demerdal tot de Maaagouw en de Rljnvallci uit, en van daar noordwaarts naar de bergen van Rcntheim en liet Wesergebergte. Was het grootste deel van het tegenwoordig Nederland derhalve toen nog door den Oceaan bedekt, daarentegen vond de Noordzee in het westen een slagboom, dien zij sedert opgeruimd heeft. Frankrijk was toen ua- melijk niet Engeland aaneen verbonden, en de Atlantische Golfstroom kon langs de Hoofden het mondingsgebied van Rijn, Schelde en Theems niet bereiken. De zee die uit dien hoofde boven de plaats woelde waar sedert Noord-Nederland uit de baren verrees, maakte den achtergrond uit van een spiegelend vlak dat zich tusschen de Kjölen en den Oeral opende, en was dien ten gevolge het minst onstuimige deel van dezen grooten plas. Wan- neer de zo mcr warm te het bergijs der Skandina- vischc hooglanden in beweging bragt, zakte dit af naar deze zee, beladen met tallooze massa\'s steengruis en groote rotsblokken. Eeuwen achter- een duurde die aanvoer voort, liet ijs smolt weg, en \'t gruis en gesteente bezonken op reeds vroe- gcr gevormde teem* of zandbanken, tegelijkertijd dat stroomen uit het zuiden en oosten het steen- gruis der RIJn- en Wescrgebergtcn naarde Neder- landschc zeeën voerden. Zoo vermengden zich hier de verbrijzelde rotsdeelen die uit het noorden, het zuiden en het oosten kwamen. Die uit het noorden vormden het diluvium in Friesland, Groningen in Drenthe, die uit het oosten de hooge streken van Salland, Twenthe en Zutphen, die uit het zuiden den zandbodem der Nederlandsche en l!el- gische Kempen, nevens de heuvelen van Nljmc- gen en Oleve. Eindelijk gaven die allen vercenigd het aanzijn aan de heuvelen en heiden van de Veluwe, van Utrecht en het Gooi. Wie de steenen en de steentjes op de heidevelden onzer drie noordelijkste gewesten, op Wielingen en andere plekken beschouwt, herkent daarin granieten, diorieten, zand* en kalksteencn van Skandinavië. Op de heuvelen van Overijssel vindt hij dezelfde steensoorten met dezelfde versteende schelpen te- rug, die omstreeks het Wesergebergte voorkomen, en liet gruis der Kempen vertoont ceno volko- mcue overeenstemming niet de gesteenten waaruit de Ardennen bestaan. Allermerkwaardigst zijn bij dien overzeeschen aanvoer onzer zandheuvelen de duizende "zweiIblokken" in en op den bodem, stccnklompen van builengemeene grootte, ja van ticn- tot zestigduizend pond zwaarte.
		Later werd dit diluvium opgeheven tot zijne tegenwoordige hoogte, tot 00, 100 en 110 el bo- ven het zeevlak, op gelijke wijze als overal el- den, in reeksen van eeuwen, andere vormingen tot duizelingwekkende hoogten waren opgebeurd. Gelijktijdig met den aanvoer van het diluvium, had cene geheclc verandering in het uiterlijk der vroeger gevormde landen plaats gegrepen. De om- wentelingen die in een voorafgaand tijdperk de Pyrcncën, de Alpen, de Karpatlien en andere bergketeneu ophieven, hadden cene gehcele vcr- andering iu het klimaat onzer streken te weeg gehragt. De ijsperiodc die de rotsflanken in Skan- dinavië versplinterde, bragt een anderen plantcn- groei voort voor dien welke wegstierf. De vicr- voetigc dieren die toenmaals Noord-Europa be- woonden, verdwenen van daar om elders voort te leven en later het opgeheven diluvium te bevol- ken. De mammocth (de olifant van den voortijd), de holenbcer (eene soort van de grootte en sterkte van den Anicrikaansehen grimbcer), en de hyena van den voortijd trokken zich terug voor de streng- heid van het klimaat. In de spelonken van de kalkgebergten, die zij bewoonden, vindt men nu, na vele honderdduizenden jaren, hunne gebecn- ten terug. Hoe lang de wording van deze diluviale gronden aanhield, valt niet te beslissen, doch zeker duurde zulks tallooze eeuwen. Daarna ontstonden de gron- den van het alluvium, de laatste afdeeling waarin men de vormingen onderscheiden kan die de aard- korst zamenstellen, gronden welke nog voortdu- rend gevormd worden. De aanvang van dit tijd- perk is al mede reeds vele honderdduizenden jaren van ons verwijderd, zoodat toen de eerste volken naar West-Europa afzakten, reeds langde zand-en kleibezinkingen in rivieren en zceboezems, de dui- nen, de hooge en lage vcencn de oudere diluviale gronden niet nieuwe lagen hadden bedekt en omgord. De vorm waaronder de alluviale zeebezinkingen aanvingen, was die der banken, en deze verhieven zich boven den stand van ebbe ter plaatse waar het slibhoiulende water bij het kenteren der ge- tijen genoegzame rust vond om de klei af te zetten. Op den uitersten zoom daarvan voerde iedere golf der zee cenigc weinige zandkorrels en schelpdeeltjes aan, een nietig, onmerkbaar randje, maar in duizend en duizend dagelijkscbe reizen, millioenen dagen achtereen, werd dit randje een wal, cene heuvelreeks, eene groep heuvelreeksen, de duingordel die de gansche zuidoostkust der Noordzee, van Kaap Ulancnez tot aan het noor- delijkst uiteinde van Kaap Skagen bezoomt, de schutsweer, het bolwerk van de daarachter door bezinkingen gevormde lage landen. Aanvankelijk was die rand veel verder van de diluviale gronden verwijderd dan tegenwoordig, doch de wind die de golven plooide en de duinen uit zee opwierp, behield steeds de kracht om het zand weder op te nemen en weg te voeren. Van hier, dat waar gecne bijkomende omstandigheden, zoo als het

-ocr page 15-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		begroeijen der hoogten, den wind beteugelden, de duinen verstoven en oostwaarts voortrolden. Hij den aanvang onzer jaartelling reikten de, duinen derhalve veel nader tot de Britsche kust dan tot heden: minstens eene strook van een uur breedte is sints dien tijd door de zee teruggewonnen. Van alle gronden die door bezinkingen ontston* den, werden de lage vecnen het laatst van allen tot bewoning geschikt. Ontstaan door den groei en het weder vergaan van water* en moerasplanten, jaar in jaar uit, miste zoodanige bodem, bij eene niet door de kunst geleide afwatering, de noodige vastheid om monseben en vee te dragen. Het water stond er in ondiepe plassen of poelen, bleef er tusschen de sponsachtige lagen besloten en scheurde bij zware regenvlagen en hooge waterstanden breederc en smallere kreken, die ook weder in den vorm van veenen toegroeiden, om aan nieuwe kreken gelegenheid te geven zieh te vormen. Maar welke ook de gedaante was, waarin de Ncderlandsche grond ontstond, nog had de opper- vlakte niet de laag-waterlijn bereikt of deze naauwelijks overschreden, of reeds was alles met kruiden, planten, heesters en geboomte bedekt. Welhaast groenden en bloeiden op een groot ge- deelte van den vaderlandschen bodem zware won- den, die daardoor de schuilplaatsen werden van velerlei viervoetig, gevleugeld en kruipend wild. Onbeteugeld door menschclijkc versperringen, vloeiden de grootc stroomen die uit de hooglanden nederdaalden, langs de oudere gronden, langs het opgeheven diluvium, door liet lagere alluvium. Bij eiken lioogen stand overstelpten ze de klci- landen, de veenen, de lagere zandgronden en dolven zich bij eiken hinderpaal in het wegvloei- jen een nieuw bed. Dan scheen het lommer der wouden van de jongste gronden op het watervlak te rusten, en het viervoetig wild vlood naar de bosschen van het diluvium of naar de duinen, die toen eveneens met digt geboomte waren getooid.		steenen de oudste oorkonden betreffende \'s Lands eerste, inwoners. Op de heiden en esschen van Drenthe en het Oorcgt, in de bosschen van het Eemland, aan de Maas, op de bergen van Luxemburg en Namen, in de streken langs Haine en Schelde, ziet de wandelaar gcdenkteekenen, wier stichting tot een tijdperk opklimt, waarin noch vreemde noch inge- zetcne \'s Lands geschiedenis ncdersclircof, ja om- trent wier oprigting de traditie de herinnering zoo geheel heeft verloren, dat onze voorvaderen ze voor werken van reuzen en duivels verklaarden. De hunebedden, in Drenthe en het (ioregt, ontleenen waarschijnlijk hun naam van twee oud- Westfaalsche woorden: hnne dat rem en bed dat graf bctcckcnt. Zij bestaan uit groot e, geweldig zware granietblokken, in zekere orde opeengesta- peld. Allen hebben de gedaante van een lnngwcr- pig vierkant, en velen strekken zieh in de lengte van het noordwesten naar het zuidoosten uit. Kuini de helft heeft echter eene andere rigting: oost— west, noord—zuid, noordoost—zuidwest, noordwest ten westen— zuidoost ten zuiden, en noordoost ten oosten — zuidwest ten westen. Zij zijn aan den oenen kant broeder dan aan den andere en op- geworpen in de lengte uit twee rijen steenen, met één steen aan één of beide uiteinden, allen op hun kant geplaatst en van boven gedekt door 2, .*J of meer grootere steenen, meestal platter van vorm dan de zijsteencn. Eenigcn liggen half in de aarde, anderen zijn geheel overstelpt door zand, en de ruimten tusschen de grootere steenen is bij deze laatstcn met kleinere keljen aangevuld. Oorspronkelijk stond rondom elk hunebed, of althans rondom velen, bij wijze van omheining of buitenmuur, een ovale of vierkante steenkrans van \\ of 1.} cl hoogte. De steenen daarvan zijn ééno schrede van elkander en 2 tot 3 schreden van het graf zelf geplaatst. Ook hebben cenigc hunc- bedden eene soort van voorpoort of portaal, tegen- over den buitenkant van een der twee lange zijden. Twee tot zes steenen vormen dien pylon. Binnen elk hunebed zijn twee plaveisels, boven elkander, van cen weinig boven tot ongeveer een half el onder den begancn grond. Ze zijn gevormd uit keljen, wit zand en gruis van steenen en bevat- ten in de tusschcnliggende ruimte één of meer urnen en wapenen. De kleur en grootte van deze urnen verschillen. Mecrcndcels echter zijn zij van eene aschgraauwe of geelbruine kleur en naauwelijks 1.* palm hoog. Allen zijn van klei gebakken. Ecni- gen hebben ooren, anderen niet. Ook de vorm verschilt in andere deelcn, daar sommigen eeno wijde opening hebben, terwijl anderen boven in een naauwen hals eindigen. Op velen ziet men geen de minste lignren, doch anderen vertoonen regtc of slangvormige strepen rondom de kruik. Geen heeft glazuur, en enkelen althans zijn ge- hcel uit de hand gevormd. Doorgaans zijn de kruiken gevuld met deover- blijfselcn van verbrande menschenbeenderen, en
		HOOFDSTUK II. DE OUDSTE BEWONERS DES LANDS. Oorkonden rakende de oudste bewoners. — Do bunebed- den van Drenthe en liet Qorcgt — Voorworpen in en i»U de hunebedden gevonden. — Nadere aanwijzing der hunebedden. — Het hunebed te Tinarloo, dat te Ilor- ger, die te Rolde. — Het hunebed b|) B|js. — De dol- min aan de Vuursch.;. — Het "hunebed" te Haarle. — Hi\' Branebildo\'s-steen. — Vddrhfotortacho monumenten te Ifray, Chaudfuntaine, Houni, Forriéro, Waha en Mouany in de Ardennen. — Het Deivelselter. — De Qrauenstein. — De hunebedden, dohncn, baetues, men- hirs, enz. in andere landen van Europa, Azië en Afri- ka. — De stichten. — De Hunnen? — De Noorman. nen ? — De Germanen ? — De Kelten ï - Do Kvenen ? — Du Iberiërs? — De Klia.tia\'x bouwen no<; heden zoo- danige gedenkstukken. Leveren steen en gruis do oudste oorkonden voor het ontstaan des Lands, eveneens bevatten

-ocr page 16-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

bijna overal vond men, bij het opdelven der urnen, tevens bijlen, pijlspitsen, hamers en andere wnpcn- tnigen, meest allen van vuursteen, duch ook wel van eene andere steensoort. De door zand overstelpte hunebedden bleven door dit onttrekken aan het oog, dikwerf den landzaten cenwen onbekend. De grafkelder te Eext is eerst in 175C>, die te Emmen in 180!) en die te Valthe, bij den oorsprong der llnnse, in 1843 teruggevonden. liet aantal hunebedden in Drenthe en liet Goregt is bij een onderzoek van gouvemementswego in 1817, 5.\'J—55 bevonden. \') Aan de noorderhelling des llavelterbcrgs, tussehen de dorpen Havelteen Wapstcrveen, liggen er 2. Onder Diever ziet men er 1, aan den weg naar de Smilde. Te Loon, onder Assen, is er 1, vijftien minuten noordwaarts

bergen, onder Roden, mede 1. Onder Vries vindt men het merkwaardige hunebed van Tinarloo en dat te Zeljen, dus te zamen 2. De gemeente Kolde telt er 3, waarvan twee to Rolde en één te Balloo. De .\'! hunebedden van Slccn liggen allen naar de zijde van Noord-Sleen. In de gemeente Emmen wor- den er 9 gevonden, namelijk bij Emmen vijf, te An- gelsloo twee, te Noord-Barge één en te Westenesch één. De gemeente Odoorn bezit het belangrijke cijfer van 11 hunebedden, waarvan twee te Odoorn, zes to Valthe en drie te Exloo. Ook in Borger zijn 11 dezer gedeuktcekenen; uien vindt ze tussehen het hoofddorp en Buinen, en tussehen Borger en Drouwen. Anloo heeft 7 hunebedden: twee te Eext, één te Anloo, één te Anncii, één te Gasteren en één te Schipborg. Onder Zuidlaren liggen er 2, beiden te Midlaren, en eindelijk ontwaart men het

Het hunebed Ie Tinarloo (Noordelijk Drenthe).

van dit gehucht; en aan de noordzijde van Stecn- \') Do uitkomsten van dit onderzoek hoeft Dr. L. T. II. Janssen gegeven in Z||no Vrentsvhe Oudheden. Hot {.\'(\'tal hunebeddon is in «tit werk verschillend mede- gedeeld. Jilad/.. 8 worden er opgeteld, 50 in Drenthe en 1 in Groningen, terwijl in do Lijnt der Jfanebcdden, waarin van elk een plan is medegedeeld, 68—54 staan afgebeeld en omschreven. Op óéne plaats toch (l>ü Emmen) beletten zoowel struiken en heesters als do verwoesting, to onder- scheiden of men één dan wel drie hunebedden voor zich heeft. Dat ik nog öön hunebed meer tel dan Dr. Janssen in z(jnc Lijst, is liet gevolg van liet in z|)ne Drcnlsche Oudheden on- vermeld blijven van het hunebed onder Roden. Het ligt aan de noordzjide van Steenbergen, westwa arts vanden wegnaar Roden en heelt omstreeks lfi el lengte. Westendorp heeft het reeds vernield, en het is sedert niet opgeruimd, want ik zag het den 26»ien Maart 1800.

laatste hunebed nabij Noordlarcn, onder de Gro- ningsehc gemeente Ilarcn. Onder de Ncderlandsehc hunebedden is dat bij Tinarloo, aan den weg naar Zecgze, liet merk- waardigstc, naardien het beter dan ecnig ander is bewaard gebleven. Het is 5 cl lang, 2.\' cl breed en 1." cl hoog. Elf stcencn vormen het bed: drie aan elke zijde, één aan de voor- en één aan de achterzijde en drie als dekstcenen. Onder deze laatstcn, die circa 1 el boven den grond liggen, is er één van 2 cl lang, 1." cl breed en 1 el dik. Do zijstcencn zijn evenwijdig van elkander geplaatst, met tusschenruimten van omstreeks G palm. Uoe- zecr een der kleinsten in Drenthe, is dit monument in zijne soort fraai, en alles ligt er als voor eeuwen. De stoutste der Drentsehe steenhoopen is cen van het Borger drietal, die welke 10 minuten ten

-ocr page 17-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                  5 noordoosten van liet dorp wordt gevonden. Hij heeft I aaneengeschakeld. Op 1 el boven den grond wor- nagenocg \'21 cl lengte. Naar het westen beslaat den zij door negen ontzaggelijk groote stcenen gc-

Ilct sruotc hunebed te Borger (OostcIijL Drinthc).

dekt, een cijfer dat blijkbaar eenmaal grootcr was, daar de middensteenen zijn afgeworpen. De grootste

de binnenruimte 2.* el, die naar het oosten tot 1.* vermindert. De zijstcenen, vijfenveertig in getal

•MMMOI

Het tuiileiykc hunebed te Holde (Middou-Drenthc).

der deksteenen weegt, volgens berekening, ongeveer 20,000 kilo\'s. Een voorpoort of portaal van zes stcenen

en van eeno geweldige grootte, staan 1 cl van elkander, hoezeer hier en daar door kleinere keijen

-ocr page 18-

		<>                                       GESCHIEDENIS DEK /.EVENTIEN NEDERLANDEN.
		ligt aan do zuid west zijde. Toen da Groningsche juffer \'l\'iti.-i Brongersmn dit graf iu 1685 opende, vond zij daarin cenige urnen of kruiken, waarvan zij echter niets dan cenige scherven kon inzamelen. De beide hunebedden te Holde, slechts 70 schre- (leii van elkander verwijderd, worden door oude eiken overschaduwd, liet zuidelijke telt in het geheel negen en twintig steencn en heeft hij 1- cl lengte 4 el breedte. De zijsteenen liggen meer van elkander dan hij de mcesten het geval is, terwijl, met uitzondering van het einde, twee blokken steeds een derde dragen. Dit hunebed ver- toont zich daardoor, even als het groote hunebed to Ecxt, als cenc reeks van dolmen. Een dor hunebedden, noordoostwaarts van het dorp Emmen, is merkwaardig wegens zijne grootte, daar do lengte i\'iï el bereikt, — wegens een der deksteenen die bij eene breedte van t.7s el \'2.75 el lengte bezit, en wijl van den steenkrans rondom het gevaarte nog tot lieden veel bewaard is. Hij zijn bezoek van Drenthe in 1808 reed Koning Lodewijk, zoodra hij dit hunebed ontwaarde, voor- uit, deed zijn paard op den zwaren dekstecn sprin- gen en wachtte er de komst van zijn gevolg af. Tot de grootste hunebedden belmoren het zui- delijkstc van die te Eext, liet westelijkste van die te Havelte, die te Balloo, de hunebedden te Sleen en één van die to Dronwcn. Een van het tweetal te. Midlarcn heeft den zwaarsten dekstecn van al- len, door Dr. Janssen op 52,000 Ned. pond bere- kend. Merkwaardig is de vorm van een der dck- stcencn van het groote hunebed te Ecxt: het heeft cenc sehier volkomene gelijkenis met een zetel. Wekken de hunebedden onze verbazing door hunne grootte, de kunst heeft niets tot hunne stich- ting bijgebragt dan het opecnstapclcn in de aan- genomen vormen. De granietblokken zijn ruw en onbewerkt, zooals zij in de ijsperiodc werden aan- gevoerd. Alleen schijnen de stecnen naar de binncn- zijdc cenigzins gelijk gemaakt te zijn, doch men vindt vaak gerolde steencn in den grond , aan éénc of twee zijden zoo vlak afgeslepen, alsof zij met een reusachtig scheermes waren doorgesneden. In het hunebed, 100 schreden noordwaarts van Emmen, ont- waart men in een der steencn drie langwerpige kuil- tjes, in eene regte lijn geplaatst, ongeveer ü duim diep en G tot 9 duim van elkander. Op gelijke wijze zijn drie kuiltjes in cen der hunebedden te Angelsloo gegrift, \'2." duim van elkander, met 4 duim iu middellijn en bijna 5 duim diepte. Ein- dclijk ziet men op een steen die allerwaarschijn- lijkst eens tot een der hunebedden te Valthc bc- hoorde, doch iu 1817 ü el daarvan verwijderd lag, zes zoodanige kuiltjes geboord. De indruk\' selen zijn echter te eenvoudig om daarbij aan cenc soort van runenschrift te denken. \' 1 Ken rond kuiltje van ongeveer 4 duim iniildellUn in elk der heide deksteenen van liet in zjine soort fraai)» liuiielied te Noordlaren, is het indruksel v;m een lioor- werktuig. liet is een indruksel niet uit de oudheid, maar uit onzen tjjd, ten einde de steencn door buskruid te doen
		Vroeger was het getal hunebedden veel grootcr dan thans, doch bij de invoering van de christelijke godsdienst werden velen omvergeworpen, en later hebben moedwil en hebzucht nog verscheidenen gesloopt of in meer of mindere mate geschonden. Eerst in 17-\'ll werd bij een besluit van drost en gedeputeerde staten van Drenthe op het schenden en vernielen der hunebedden boete gesteld, maar nog heden bedreigen de handel in veldsteenen, opdclvingen en vcrwaarloozing het bestaan dezer eeuwenoude gedenkteekencn. Nog herinneren ouden van dagen zich hunebedden bij Exloo en Ide, die sedert spoorloos verdwenen zijn. De verbazende moeite en krachtsinspanning die noodig zijn geweest om zoo groote ligchamcn als deze steenklompen te verwerken, te vervoeren en in de verlangde orde opeen te stapelen, hebben te allen tijde zoozeer de verbazing opgewekt, dat de latere landzaten het oprigtcn dier gedcnktee- kenen aan cen geslacht van reuzen toeschreven, dat vdór \'s menschen schepping de aarde bewoond had. Intusschen hoe gering ook de wcrktuigc- lijke kennis der stichters moge geweest zijn, bij overvloed van mensohonhanden en lange hefboo- men, waren, wanneer op geen tijd behoefde ge- zien te worden, deze steenklompen wél bijeen te rollen. De grootste moeite leverden ongetwijfeld de geweldig zware deksteenen op, die boven de daaronder geplaatste zijsteenen moesten opgebeurd worden. Doch wanneer de stichters der hunebed- den de steunstcenen, nadat die op hunne plaats gerold waren, geheel met aarde overdekten en tegen den alzoo gevormden heuvel de deksteenen opstuwden, kwamen zij langs een ligt verklaar* baren weg tot het begeerde doel. Dat de stichters der hunebedden gecne buiten- gewone lichaamskrachten bezaten, al waren zij stoere, geharde menschen, bewijzen do overblijf- sclen van geraamten. In het ten jare 1843 opgc- dolven hunebed te Exloo, vond Dr. Janssen, vier jaren later, cenige mcnschcnbccnderen, die, bij het onderzoek van den hoogleeraar Sandifort, te Gro- ningen, bleken behoord te hebben, aan een persoon van niet meer dan middelbare grootte. Die beenderen en do opgcdolven urnen leveren het bewijs, dat deze aloude steenhoopen zijn opge- rigt tot grafgesteenten, en hunne grootte maakt het meer dan waarschijnlijk, dat zij strekken mocston tot monumenten voor voorname personen, aanvoer- ders, priesters of helden, liet soms vrij aanzienlijke getal van asehkruiken doet denken, dat sommigen öf familiegraven waren óf het laatste overschot vcreenigden van meer dan één aanvoerder. De bewering dat de hunebedden tevens gediend hebben tot winterwoningen wordt weersproken door de ruimte van binnen, daar zelfs in de grootsten de ruimte tusschen het gewelf en den vasten bodem gcenc manshoogte bedraagt. Daarbij vindt men springen, (iclukkig heelt de voorgenomen Hloo-ring geen gevolg gehad.

-ocr page 19-

		GESCHIEDENIS DER ZE daarbinnen noch stookplaats noch eenig spoor van vroegere bewoning. Kr is geen stellig bewijs bij te brengen dat de hunebedden dedswijze of bij uit- sluiting cene godsdienstige bestemming gehad hebben, doch waren de duimen altaren, zoo kunnen <mk deze samengestelde duimen wel ten dienste van offeranden gestrekt hebben. In Overijssel werden vroeger ook hunebedden gevonden: inen zag er nog in het begin dezer eeuw een bij Eeze, in den uitersten hoek der noordelijkste gemeente, Stcenwijkerwold. Het is echter, even als dat van Ide en Exloo, gesloopt. Naar het schijnt, was nabij Eeze, in 1781, nog een tweede monument van deze suort aanwezig: althans onze geleerde landgenoot Petrus Camper heeft, in genoemd jaar, eene teekening vcrvaar- digd van een hunebed waarhoven de naam staat van het Friesche dorp Finkega, terwijl onderaan wordt gelezen, dat het ligt "op de beide van Steenwijk, niet ver van Friesland." Volgens deze omschrijving moet het zich verheven hebben tus- schen Eeze en Finkega, en is het mogelijk, dat het identisch met het vorige is geweest. In het zuidwesten van Friesland, in Gaaster- land, werd in Haart 1849 een hunebed ontdekt, op 20 minuten afstand van Kijs, het landgoed van Jonkheer (>. 11. ö. van Swinderen. Het had 7 cl in de lengte en 2 tot 3 el in de breedte. Men vond het in een heuvel 2 el beneden den bosch- grond. liet bed was zamengcsteld uit acht zware granietblokken van O.5 tut t.\' cl middellijn, zoo- danig gerangschikt, dat vijf naar het noorden en twee naar het zuiden waren gekeerd, terwijl de achtste, een zeer zware klomp, tot sluitsteen op den oostkant strekte. Op de westzijde daarentegen lag het hunebed open. Naar het schijnt was het geheel omringd geweest door een kring van grootc keijen, zooals nog om ecnige Drcntsche hunebedden ge- zien wordt. Daarentegen ontbraken er de dekstec nen. De inwendige ruimte beliep ongeveer 10 ku- bieke el (5 el in de lengte, iJ\' el in de breedte en 1.\' el in de hougtc.) Op den vloer, uit kleine steentjes gevormd, vond men potscherven, benevens enkele houtskolen en vier wiggen van vuursteen. Jammer voor de wetenschap, dat Jonkheer van Swinderen, tijdens het vinden van dit bunebed zich niet op Hijs bevond: de onkunde der ontdekkers gaf aanleiding, dat het vernield en de eigenaar beroofd werd van een zoo merkwaardig overblijfsel der grijze oudheid. Eigenlijke hunebedden zijn elders in de Ncdcr- landen niet gevonden, maar van de naauw daar- mcde verwante d o 1 m c n, b a c t i 1 e s en m e n li i r s, z\'jn nog velen over.\' 1 \'t Is zonderling ilal de Ziiid-N\'ederlandsrhed.dmen, bae- tiles en menhirs nog zoo weinig bekend z(|n, (lat ik verpllgt Wiis \'A{\' uit tal van werken en pliiatseldke onderzoekingen Ml een te brengen. Zelfs Westendorp, Arend en Acker Btrat\'uigh kennen geene anderen dan den Dnivelssteen te Na- men. Do laatste zegt nog in lbl\'J: "Zeker z[)u er in Frankrijk !*" tussrben de Loire en de Seine, do;li van de Seine tot den Ityn ontmoet men geene, n o e h In geheel 1$ e 1 g i 07\'
	\'K	7 De duimen aan de Vuursehe, in de Utreclitsche gemeente Baarn, bestaat uit een grootcn horizon- taal liggenden steen, rustende op vier kleineren. De grootc is amandelvormig en heeft in zijne grootste afmeting (van het oosten naar het wes- ten) eene lengte van 2." bij eene breedte van 1.* el. De vier staande steenen steken thans naauwelijks 2 of 3 palm boven den grond . doch toen Mr. Jacobus Seheltema, tijdens zijn verblijf te Utrecht, een daarvan (den zuidelijke) deed ontblooten, bleek het, dat deze incer dan t.s el hoogte bad en dus cenigermate hij den poot eener tafel te ver- gelijken was. Al deze steenen, bruingrijze keijen, zijnde gewone rulstecnen van het (looi en Eemland. Ook zij schijnen op enkele plekken een weinigafge- hakt te zijn , doch nergens staat daarop eenig teeken ingegrifb De overlevering verhaalt, dat deze steenen plotseling uit den grond zijn te voorschijn geko- men. liet schijnt dus, dat zij almede eens door zand zijn overstelpt geweest. Dit overstelpen van een altaar door zand — want deze bestemming schijnen de dolincn gehad te hebben, — is waarschijnlijk geschied bij of na de invoering van \'t Christendom, en \'t is zeer wel mogelijk, dat de hunebedden die door zand zijn overdekt, eerst te zelfder tijd in dien staat zijn ge- kumen. Verscheidene concilieu toch, onder anderen die van Arles en Tours, bevalen om de druïdenstce- nen zoodanig met zand of aard te overdekken, dat zij niet teruggevonden konden worden, en dat die beve- len ook de gedenkteekencn in de Nederlanden trof- fen, bewijzen de besluiten van het concilie van Lep- tincs (les Estines bij Binch in Henegouwen), dat den 1 Maart 713 die voorschriften vernieuwde. Het cenige gedenkteeken in Nourd-Brabant ge- vonden , dat in vorm met de dolincn en hunebed- den overeenkomt, lag eveneens eeuwen onder bet zand. Het werd, tijdens de regering van Koning Willem II, door den Heer 1\'rosper Cuy- pers, op de Mulenheide bij Baarle opgedolven. Bij oudheidkundige nasporingen aldaar vond hij in een geel zandduin van nagenoeg een cl hoogte, een groepje steenen, waarvan één twee anderen, dekte, die op hun kant waren geplaatst, terwijl een derde tusschen beiden op den bodem lag. Allen waren aan één kant vlak gemaakt en hadden eene lengte van 23 tot 30 duim. Zij bestonden uit eene soort steen die meermalen op de heiden der Kempen wordt aangetroffen, ofschoon daar ter plaatse minder dan \'elders. Daar het Maasdiluvium geene zoo groote granietblokken bevat als het diluvium ten noorden des Hijn\'s, zoo blijkt het, dat de stich- ters dezer monumenten zich bij het aanleggen naar de voorhanden materialen schikten. Op den linkeroever der Schelde, in\'t Tournaisis, het wester deel van de tegenwoordige provincie Henegouwen, staat een dier gedenkteekenen die de Walen met den namen van menhir (langen steen) en pc ui van (pilaar) aanduiden. De steen ligt op den grond der gemeente Hollain, aan den weg van Doornik naar st. Amand en wordt door het volk

-ocr page 20-

		8                                  GESCHIEDENIS DKIl ZEVENTIEN NEDERLANDEN. l:i Pierre de Rrunchaut (Rrunehilde\'s-stcen) gc- ncn van dezelfde soort oplevert, zoodat de Rrunc- noemd. Zijne gedaante is die van een trapezium, liilde\'s-steen óf in het diluviaansehe tijdperk met zijne kleur een grijsaehtig rood. Roven de aarde een ijsblok moet zijn aangevoerd, óf door de oude is hij l.4 cl hoog, terwijl het deel dat in den landzaten van verre aangesleept. Tot in de 17ilcecuw grond steekt, naar men zegt, nog .\'5 cl meet. Zijne | stond de steen te lood, maar in de tweede helft breedte is .\'? cl, en zijne dikte 4." palm. Aan der 18\'lc begon hij naar het oosten over te neigen, den top is hij een weinig afgebrokkeld. De west- waarschijnlijk ten gevolge van hevige zuidwester- zijde is met mos en woekcrplantcn bekleed, doch ; stormen. Sedert gaf een landman gehoor aan een de oostzijde, die door talrijke kuiltjes in den vorm i inval om een greppel rondom den steen te delven, vnn vingerhoeden is ingekorven, vertoont geene en nn nam de helling van jaar tot jaar toe. Tcr- of weinige sporen van plantengroei. Waarschijnlijk wijl de Rrunehilde\'s-steeu in 17f>8 nog slechts weinig is de naam van Pierre de Rrunchaut ontleend naar het oosten overboog, beschreef hij in 177.\'5
		lircniBcho oudheden (voorwerpen ujt de hunebedden rn de tumuli opgegraven),
		aan de kleur van het blok, althans volgens kerspel- ] reeds met den grond een hoek van 50 graden. In aanteekeningen droeg deze verbazende steenklomp 1K11 was hij reeds tot 34 graden gedaald en in in de 1-i«l« of 15*> eeuw den naam van Rrunc-Pierrc, | 181!) tot zelfs 20. In dezen tijd ontkwam hij het terwijl op eene in 1636 ontworpen schetskaart der \' gevaar om naar de sluiswerken van Rléharics vcr- gemcente Hollain den weg langs dit monument inde ; voerd te worden: werklieden poogden hem weg rigting van Jollain als Chcmin de Rrunc-Picrro | te slepen, doch in weerwil van alle inspanning, staat aangegeven. De naamsverwisseling in Pierre j kwamen zij niet verder, dan zijn bovenkant nader de Rrunchaut kon te gemakkelijker geschieden om- tot den grond te brengen. De magistraat van Hol- dat langs de gchcelo oostelijke Fransch-Relgischc lain, die do pogingen der Kranschc aannemers grens de herinnering aan \'t bedrijf en vreeselijk met smart had gezien, zonderde tijdens het Ncder- uitcinde van Koningin Rrunchaut tot op onzen tijd landsche bewind, 500 francs af, om den steen weer is bewaard gebleven. Merkwaardig is het, dat | in zijn oorspronkelijken stand te brengen, waarop de ganschc omtrek, 4 tot 5 uren ver, geene stee- i Koning Willem I te zelfde einde eene subsidie

-ocr page 21-

GESCHIEDENIS DEB ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

van 1500 francs verleende. De raad zocht de noodige toestellen, als gold het een buitengewoon zware molenwiek op hare verhevene plaats te brengen, en meer dan (luizend ingezetenen, tier op het hc- zit van een zoo oud gedenkteeken, vereenigden hunne krachten bij het opwinden. Langzaam her- nam het gevaarte zijn ouden stand, en ten einde cene herhaling van het ongeval te voorkomen, werden twee becren tegen den voet opgcnietseld. Tot 1753 verrees in het midden van Henegouwen nog zulk een steen: de Pierre de 15ray, westwaarts van Binch. Hij had ruim o.\' el hoogte boven den grond en meer dan l.5 daar beneden, eenc breedte van \\ en eenc dikte van 1.\' cl. Besparing van eenigc guldens bragt zijne slooping te weeg: de molenvliet naar Binch eischte eenigc oeverver- ken, en daaraan werd liet monument opgeofferd.

het stille, eenzame dal ten einde, aan eene conische rots met afgeknotte kruin, die zich loodregt boven het dal verheft en nog den naam van Ie Menhir voert. Gerolde steencn van allerlei grootte liggen er om heen, ofschoon niet, althans niet meer, in de orde als men bij andere voorhistorische monu- ïii< nï <• ii ziet. Hij het gehucht Bouni, in de Luiksche gemeente Romsée, staan verscheidene baetiles: steenblokken als tafels horizontaal op twee loodregt geplaatste steencn neergelegd, terwijl andere stcenklompen in het ronde verspreid liggen. De volksoverIcvc- ring zegt dat de duivel eertijds bij deze stcenen werd aangebeden, doch dat, toen de apostelen het Evangelie aan de oevers der Maas kwamen ver- kondigen, de grootste dier stcenen, zonder verdere aanleiding, ter aarde stortte en voortrolde tot de

I » jjjj "é m

De doliuiu imn ik> Vuurschc (EttuUüd),

Een voorhistorisch gedenkteeken bij Namen be- hoort tot de soort der baetiles: stcenklompen zoo- danig op elkander gestapeld, dat het evenwigt op voortreffelijke wijze wordt bewaard, ofschoon reeds een matig koeltje den steen in eene slin- gerende beweging kan brengen. Deze baetile,door het volk la Pierre du Diable (den Duivclssteen) ge- noemd, was een stuk kalkrots van grootc afmctin- gen. "Om de zonden der voorvaderen te verzoenen," was een kapel nevens het gevaarte gebouwd en een \'inde daarnevens geplant. Wegens deze vrome stich- ting lag de steen, ofschoon in de onmiddellijke na- t\'ijhcid ecner volkrijke stad, tot voor cene halve eeuw ongeschonden, doch sedert hebben baldadige han- den hem vernield. In den omtrek der Luiksche badplaats Chaud- fontaine vloeit de beek Ie Ruisseau de Menhir. «ar loop stroomopwaarts volgende, komt men

beek, waarover hij sedert tot brug verstrekt. Ten einde de vorst des kwaads het hem gewijd altaar nimmer zou kunnen terugbekomen, werd te Bouni, even als te Namen bij den Duivclssteen, eenc ka- pel nevens de brug gebouwd en cene linde ge- plant, die den steenklomp overschaduwde. Zes Duivelssteenen in do nabuurschap van Rochefort kunnen inede nog tot dezen stond, hoe- zeer in geschonden staat, beschouwd worden. Men vindt hen tusschen de dorpen Forrièrc en Wavreille , een weinig ten oosten der Grot van Han, op Luxem- burgschen bodem. Deze 1\'ierrcsdu Diable bij Forrièrc bestaan in vijl volledige dolmcn of baetiles, ieder van drie stcenen, waarvan twee regtop staan, doch de derde, de altaar- of dekstcen, ter zijde afgeworpen ligt. Slechts aan één zesde ontbreekt de afgeworpen steen. Bij Waha, in het kanton Marche, kroont een hooge menhir een der heuvelen. De Romeinen bei-

-ocr page 22-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		II)
		bant, Henegouwen, Namen, Luik, de provincie en het groothertogdom Luxemburg. Doch niet alleen de Zeventien Nederlanden be- vatten gedenkteekenen van zoo hooge oudheid en zonderlinge bouworde, men kan ze eveneens vin- den in Duitschland, Denemarken, Zweden, de Britsche Eilanden, Frankrijk, Spanje, Portugal, Koerland, de Krim, den Kaukasus, Syrië-, Perziê\', Indië en Barbarije. Allen vertoonen het eigenaardige kenmerk de- zer monumenten, eene opeenstapeling van zware steenklompen, waaraan noch beitel, noch eenigander werktuig de ruwe vormen heeft gewijzigd. Zeer velen hebben de gedaante van dolmen of hunebed- den, anderen die van menhirs, en nog anderen die van baetiles. De vorm van hunebedden is de gewone in Noord* Duitschland, waar ze inzonderheid in Hannover, Oldenburg, Westfalcn, Nedcr-Saksen, Branden* burg, Pommcren, West-Pruissen, Mecklenburg, Lauenburg, Holstein en Sleeswijk voorkomen. Meck- Ienburg vooral is daarmede als bezaaid. Ook hier zijn zij, even als in Drenthe, veelal geschon- den, nadat reeds ontclbaren door geestdrijverij en hebzucht zijn vernield. Men ziet onder deze steen- hoopen velen van eene grootte welke met die van Borger, Emmen en Eext wedijvert, ja nog over- treft. Te Börgerwald, in de Hilmling, lag er nog voor ecnige jaren één met een zoo grooten dek- steen, dat eene kudde van honderd schapen daaron- der kon wegschuilen. Het volk noemt hen II tl n e- bette, II tlnegriibcr, Riesengriiber en Ri e- senbette. In Denemarken dragen de uit zware steenen zamenge8tcldc grafplaatsen zoowel den naam van Steenkainre en Steenkister als die van Jettengrafver (Juttengraven), terwijl de dol- men Altere (altaren) heeten. Op de westkust van Jutland zijn ze niet menigvuldig, en in het mid- den zelfs schaars, doch op de oostkust des te tal- rijker, vooral aan de Lymfiord, in het ambt Thisted. Ook ziet men er velen op Secland. Jatterstuer en Troldestuer, reuzen- of spookkamers, zegt men in Zweden tegen zooda- nige grafgesteenten. Men onderscheidt ze er op \'t eerste gezigt van de Dysser(8teciiheuvelen) en de B a u t a\' s (de uit losse steenen opgerigte graftecke- nen der zeekoningen), die beiden ook runenschrift en metalen voorwerpen bevatten. De Jatterstuer zijn in Skandinaviü niet verder aan te wijzen dan in Skanc (Schonen), Halland, West-Gothland en Bohus, dus binnen den omtrek van Zuid-Zweden. In Brittanjc, waar dergelijke voorhistorische monumenten vooral in Wales, Cornwall, Wilt en Cumberland, op Man, de Hebriden en Oreaden, zeer menigvuldig zijn, dragen de steenhoopenindenvorm van dolmen of hunebedden den naam van talmen, de menhirs die van eromlechsof logans,naar-" mate van hunne schikking, en de baetiles die van rockingstoncs. Bij de laatsten zijn de op el- kander sluitende zijden ingekorvcn door ronde,
		telden daarin een cirkel, en de eerste Christenen een kruis. Sedert eeuwen noemt het volk hem la Pierre de St. Hubert (den st. Hubertssteen). Op een dorren rotstop bij Mousny, in de gemeente Ortlio, nagenoeg het middelpunt tnsschen de steden la Roclie, Houffalize en Bastogne, staan drie ont- zaggclijk groote kwartzsteenen van witte kleur. Twee daarvan zijn tegen elkander geplaatst, in de rigting van het westen naar het oosten. De derde, de grootste van allen, behcerseht beiden en heeft in een zijner flanken eene uitholing. Rondom dit gevaarte staan in een kring ver- seheidene gelijksoortige doch kleinere rotsblokken. Eene volksoverlevering ziet in dit gedenktecken een herder met zijne kudde, die in steenen wer- den herschapen, toen de Heiland, in de gedaante eens pelgrims, door den man met een steenworp van hier werd weggejaagd. Binnen de grenzen van het tegenwoordige groot- hertogdom Luxemburg zijn twee gedenkteekenen uit deze ver verwijderde eeuwen: het Deivelselter en de Grauenstein. Van het Deivelselter (Duivelsaltaar), dattcgen- over de stad Diekirch, op een berg aan de ban- scheiding van Gilsdorf en Ingeldorf ligt, bestaan sedert ruim eene halve eeuw niet meer dan over- blijfselen, daar het door baldadige handen in 1815 is geschonden. Oorspronkelijk bestond het uit drie zware kalksteenkloinpen , waarvan twee , op 6 palm afstand van elkander geplaatst, een derden klomp droegen, die, in den vorm eener afgeknotte piramide, bij 2 el hoogte, aan zijne basis 2.° el lengte en 2.\' el breedte bezat. De deksteen is bij het omverwerpen in zijn geheel gebleven, doch de beide steunstcencn barstten toen in stukken. Men schat de zwaarte van de nog aanwezige overblijfselen op 43,000 kilo\'s. Ten tijde van Koning Willem II had hctLuxem- burgschc gouvernement het voornemen opgevat, het Deivelselter te herstellen, doch toen de com- missie de versplintering van beide steunsteencn aanschouwde, moest van dit voornemen afgezien worden. De Grauenstein, op een berg in het kanton Grevenmacher, 12 — 15 minuten ten zuidoosten van het dorp Manternach, heeft een zelfde lot als het Deivelselter gehad, daarbuitlustige schatgravers dit gevaarte voor eene halve eeuw hebben doen springen, liet gedenktecken was een rotsblok van een verbazenden omvang en blijkbaar door menschen- handen naar den top des Manternacherbergs gesleept. Een volksverhaal zegt, dat de Satan bij het bouwen van de "Duivelskcrk" (de Zwarte Poort) te Tricr, dit rotsblok op de waterscheiding van Syren en Moezel heeft laten vallen. Dit verlies deed den Vorst der hel zoo veel leed, dat hij er uit spijt op danste. De overblijfselen van dezen dolmin of menhir zijn thans drie in getal. Uit deze beschouwing blijkt, dat tot op on- zen tijd voorhistorische monumenten gevonden en meerendeels nog aanwezig zijn in Drenthe, Gronin- gen, Friesland, Overijssel, Utrecht, Noord-Bra-

-ocr page 23-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                    11

geheel kan men in het departement Finistère meer dan 500 dolmen en dergelijke voorhistorische gedenkteekenen aanwijzen, bijna even veel in het departement du Lot, 250 in de la Morbihan, 185 in de 1\'Aveyron, 155 in de 1\'Ardèche, 100 in de la Uordognc, 50 in les Cótes du Nord, enz. In het depar- tement du Nord is er l,en in du iias-lihinnicdc 1. In Spanje dragen de dolmen den naam van a n t a s en in Portugal dien van pi last ras en gigan- tcs da porta. Die van laatstgenoemd rijk zijn vooral merkwaardig, omdat ze reeds voor vele honderden jaren vermeld zijn. Men vindt hen bij Evora, la Garda en Penarva. In Koerland liggen ze wijd uiteen en spaarzaam, doch in de Krim en op de zuiderhelling van den Kaukasus zeer menigvuldig. In de Levant heeft men hen o. a. gevonden op de oostzijde van den Jordaan en te Ajoen in Arabic1. In Hindostan liggen zij in onderscheidene streken, als Malabar, Dekkan, Oost-Bengalen enz., zoowel in den vorm van menhirs, als van enkele en zamenge- stelde dolmen. In Barbarije heeft men eenigen gevonden in de nabuurschap van Algiers, te Guiotvillc, en vele hon- derden nabij elkander te Bocrzocg in de provincie Constantine, en verder door Tunis en Tripolis tot Kyrene.

halfcirkclvormigc verdiepingen, die met loslig- gende kogels zijn gevuld, ten gevolge waarvan die steenen gemakkelijk gedraaid kunnen worden. Veelal is iedere steenhoop door een bijzonderen naam aangeduid. Zoo heeft men den beroemden eromlcch te Salkeld in Cumberland, die uit C>7 steenen , elk van .\'5 meters hoogte bestaat, den naam gegeven van Long 11 eg and h e r d a u g h t e rs (Groote Meg en hare dochters). Het grootste van al die gedenkteekenen is de S touch en ge (de Hangende Steenen), bij Amesbury, in Wilt. Een kring van zware, rcgtop- staande steenen, niet andere steenen dwars daar- over geworpen, beslaat cene ruimte van ongeveer I.\'IO el in omtrek en omsluit twee kringen, waarvan de kleinste rondom een ovaal loopt, waarin 10 cromlechs met hunne deksteenen 5 poorten vormen. Vooral de buitenste kring van regtopstaande steenen onderscheidt zich door de zwaarte dier klompen, daar zij omstreeks 7 cl hoogte, ruim 2 cl breedte en nagenoeg 1 el dikte hebben. Drieëntwintig daarvan staan nog over- eind, doch zeven zijn neergeworpen. Van de beide binnenkringen staan nog 10 der pijlers, terwijl H ongeschonden en 21 verbrokkeld in het ronde liggen. Ook van de onderscheidene deksteenen zijn naauwelijks de helft op hunne plaats geble- ven. Al die pijlers en kroonlijsten zijn meeren- deels granietblokken, doch enkelen zijn van zand- steen. Geen van beide soorten kan uit den omtrek van de Stonchenge afkomstig zijn, daar de bodem uit een met vuursteen vermengd krijt bestaat. In Cornwall komen de doltncn in grooter aantal voor dan in eenige streek van Europa, en op (iuernesey en Jersey zijn in hunne soort zeer prach- tige dolmen. In Ierland noemt men de menhirs leagans, in Schotland hoarstones. In Frankrijk, waar inzonderheid Bretagnc, liet Orléanais en Savoye rijk zijn aan dergelijke gc- denkteckencn, kent men ze mede bij de Luiker- waalsche namen van dolmen, menhirs en peul vans, maar ook bij die van pierres des feés. Het raeest-beroemdc dezer monuincn- tcn, die zoowel uit opgerigte steengevaarten als enkele en zamengcstelde dolmen bestaan, vindt men bij Carnac, een dorp in het kanton Quiberon van het departement de la Morbihan. In zijn oor- spronkclijken staat bestond het uit meer dan 4000 menhirs, allen met hunne spits in den grond rus- tende, 2 tot 7 el hoog en in elf met de kust evenwijdig loopende rijen afgedeeld. Na de vcr- woestingen die dit gedenkteeken gedurende ecne reeks van eeuwen heeft ondergaan, zijn nu nog 1100 tot 1200 dier granietblokken over \'). In het ) Een weinig zuidwaarts van «Ie menhir» van Carnac vcrrHst een conische tuiiiulus van 20 nieters hoogte, op

Wie waren de stichters van al deze gevaarten, en in welken tijd leefden en werkten zij? Het uiterlijke en de zamenstelling der hunebed- den of dolmen, menhirs en baetilcs bewijzen overtui- gend, dat de oprigters dier gevaarten geen hooger trap van ontwikkeling hadden bereikt, dan die welke uit ruwe kracht en een geoefend oog voortsprui- ten. Beitclwcrk en letterschrift ontbreken aan deze monumenten evenzeer als ieder voortbrengsel van smced- of gietwerk. Zij behooren tot de stecn- periode, dat is, tot een tijdperk waarin \'s lands bewoners noch de bewerking van metalen kenden, noch zich door handel en verkeer metalen voor- werpen konden aanschatren \'). Ileeds dit wijst op een zeer ver verleden, op tijdperken waarvan geene geschiedverhalen mei- ding maken. Nog meer. Eeuwen vóór Christus\' geboorte wer- den deze steenhoopen reeds als oudheden beschouwd. Ephoros, een Griek en tijdgenoot van Alcxander de Groote, noemt zoodanige gevaarten in Lusi- taniè\' (Portugal) tempels van Heraklcs. De Griek Strabon, een tijdgenoot van Christus, ver- meldt de Lusitaansche baetiles of rockingstoncs als werkstukken van vroegere eeuwen, en de Komein Tacitus, die ten tijde van Civilis leefde, nephrith en trimolith, oorsicraden van jaspis en kalksteen, ivoor, turkooizen, enz. •i Zijn al in of liij de hunebedden, dnluien of menhirs, enkele malen — het meest nog in den vreemde — nic- talen voorwerpen gevonden, zoo waren deze blijkbaar door de latere bewoners des lands daarin bllgezet of ver- borgen.

welk* top thans ecne aan St. Mie

2

haèï gewilde kapel staat.

Van daar kan men de vlakte overzien. In .September 62 heeft men 1>H opdclvingcn in dien opgeworpen heu- V(\'l eenc soort van krypt gevonden, en daarin IMMtta» renderen en eeuo menigte Keltische oudheden van

-ocr page 24-

		L2
		GESCHIEDENIS DER ZEVENT1KN NEDERLANDEN.
		Bprcckt van Zuilen van Hercules in of bij i bedden en andere dusdanige monumenten liet werk de Landen der Friezen. Deze steenhoopcu wa- j zijn der Hunnen, dat is van die Mongoolselie ren toen reeds zoo oud, dat geen van drieën \' horden, welke op het einde der 4de eeuw naar
		IK\' UriineliilileVsieni te llullnin uu dr. omitrekon vwh Duornik),
		I)c Brunch ilflcVstr-cn in lhl9. denaard dier gedenkteekenen meer kon aangeven, i Europa kwamen en omstreeks 450, onder Attila, Ecnc zoo hooge oudheid weerspreekt nadruk- | het toppunt hunner magt bereikten. keiijk de lang gekoesterde mcening, datdchune- \' Evenmin kunnen de Noormannen de stichters

-ocr page 25-

		GESCHIEDENIS DEH ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                13
		dier gedcnkteekencn zijn. De grafteekonen hunner    werden zeker deze monumenten niet opgerot, zeekoningen, hoezeer mede met steencn gedekt,    daar in geheel Zuid-Germanië, van Thttringen af, zijn geheel onderscheiden van die van liet vóór-     liunebedden noch dolmen worden gevonden. Daar- historisch tijdvak en wijzen in rnnenschrift hunne    bij liggen nog duizenden grafplaatscn der oude bestemming aan. Daarbij vindt men geene hnne-    Germanen op heiden en velden verstrooid, allen bedden in Skandinavië dan alleen in het Zuiden    van eigenaardige vormen, welke met diederhune- van Zweden, dat eenmaal door zeeën van de    bedden geene verwantschap aantoonen.
		Kelten. overige provinciën was gescheiden. De Decnschc        De Kelten, even als de Germanen en andere naam Jettengrafver beteekent de laatste rustplaat-     volken van Kaukasischen stam, uit Azië naar sen der Jutten of Jotunen, denkbeeldige reuzen,     Europa afgezakt, kenden en smeedden reeds die in lang vervlogen eeuwen het Deensche schier- |  bij hun optreden in de geschiedenis, de metalen eiland en den archipel tusschen het Skagerrak en    tot wapenen en gereedschappen. Waren zij do de Oostzee bevolkt hebben.                                        stichters der hunebedden geweest, zonder twijfel Mogen reeds in de 4de eeuw vóór Christus i  had men voortbrengselen hunner smeedkunst daarin hermanen de Noordzee genaderd zijn, door hen    teruggevonden, terwijl ze ontwijfelbaar in de Alpen,

-ocr page 26-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Il
		de Doiiaulandcn en andere streken, waaruit ze door do Germanen zijn teruggedrongen, steenhoopen gelijk aan die in de Nederlanden en elders hadden nagelaten. Ook zij zijn derhalve geen hunebed* en dotminbouwers. Danken deze steenhoopen dan hunne stichting aan de Kvenen, Finnen, Tajoeden of, zooals de (irieken hen noemden, de Skythcn? Zij, evenmin als de Slavoniërs, hebben ooit den voet gezet in Noord-Afrika, waar Desor duizenden dolmen heelt aangewezen. Daarbij heeft Finland zelf geen hunebedden, niet alleen het grootvorstendom niet, maar in geen der Finsehe landstreken op deze en gene zijde van den Oeral \'). De begraafplaatsen der oude Slavoniërs zijn mede op \'t eerste gezigt onderscheiden van de hunebedden. Allen bestaan uit lage, kunstmatige heuvelen, waarom wel is waar een krans van stecnen is neergelegd, doch niet van zoo reusachtige steenklompen, als die der dolmen. Daarbij bevat- ten zij in de urnen, nevens ascli en halfverbrande beenderen, ijzeren en bronzen sieraden en liggen nimmer verstrooid, maar steeds in grootc menigte bij elkander. Van menhirs of peulvans is zelfs geen sprake. Noch Kvenen, noch Slavoniërs hebben dus de Drentsche steengeraarten opgerigt. Zouden de Iberiërs, wier nakomelingen wij Basken, doch die zich zelven Eusealdunac noe- men, de bouwlieden der hunebedden zijn? Alvo- rens toch de Iberiörs zich tot Spanje en Zuid- Gallie bepaald hebben, strekten zij zich verder naar liet noorden uit, van waar de Kelten hen verdreven. Reeds Tacitus heeft opgemerkt, dat de bruine gezigten en het kroeze haar der Siluren in Cornwall en Wales het vermoeden opwekten, dat eeuwen te voren Iberiërs naar Brittanje zijn overgestoken. In dat geval echter vervalt het vroegere gevoelen, dat de Iberiërs uit Afrika stammen, want eene naauwlettcnde beschouwing der plaatsen waar zamengestelde en enkele dol- men zijn opgerigt, toont aan dat hunne stichters uit Zuid-Azit! zijn gekomen. Immers, welke ontdekkingen ons ten aanzien dezer voorhistorische monumenten nog verbeiden, zeker is het, dat in Oost-Bengalen een half wilde volksstam, een herdersvolk, leeft, de Khasia\'s, welke nog heden dusgenoemde megolithisclie gc- denkteekenen oprigten. De eerste berigten aangaande deze bijzonder- heid danken wc den overste Yule, dio ten jarc 1844 in \'t .1sia tic Journal mededeelde, dat een volk, hetwelk zijne woonsteden naauwelijks 90 \') De eerste die de Kvenen stichters der hunebedden noemde, was Kart Weinhold. Hofdijk volgde die aanw(j- zing in Ons Voorgeslacht en in zijne Scieti van de Oe- schiedenis der Nederlanden (1807). Weinhold zelf heelt die meening echter reeds lang opgegc- ven. want in zijne verhandeling: Die heidnische Todte»be- slattunif in Deulschland (Sitzanijsberichten der Wiener Aka- demie vom Jahre 1S.VJ, linndXXlX derphilosophisch histo- rischen Vlasse) erkent h|j het onhoudbare dezer stelling.
		uren van Calcutta heeft, noch heden dolmen, menhirs, cysts en cromlechs bouwt, even reus- achtig van afmeting als de "druïdische" monumen- teu in Europa. In 1868 heeft de beroemde botanist Joseph Hooker deze Khasia\'s op de algemcene vergade- ring van the British Js&ociation nader doen kcn- nen. -Ik heb," zeide hij, •\'voor nu achttien jaren met Dr. Thomson ecnige maanden lang onder de Khasia\'s geleefd en vond Yule\'s berigten in den regel volkomen juist. Op de golvende hoogvlakten, vier- tot zesduizend voeten boven de zee, vindt uien dikwerf groepen geweldige pilaren van on- behouwcn\' steen en tafelvorniige platen die door 3 tot 4 ruwe steunsteenen gedragen wordeD. Op zekere plaats zagen wij in het zand een bijna volledigen kring van menhirs. De hoogte daarvan was boven den grond 30 voet, de breedte 15 voet en de dikte 2 voet 8 duim. In liet front van iederen menhir lag een dolmin of cromlech van eene betrekkelijk giganteske steenmassa. De groot- ste onder deze steenplatcn (siabs), ten minste van die welke wij gemeten hebben, is 32 voet hoog, 15 voet breed en 2 voet dik. Velen van die welke wij zagen, waren eerst voor zeer korten tijd op- gerigt, en wij vernamen, dat men alle jaren nieuwen bouwt, doch niet in het regensaisoen, den tijd waarin wij daar waren. De Khasia\'s bewerken de steenmassa\'s derwijze, dat zij gleuven uitholen en daarin vuur aanmaken. Wanneer dan de steenen heet zijn, gieten zij er koud water in, waardoor de steen langs de gleuf splitst. Tot het vervoeren en oprigten dezer steenklompen hebben zij gecne andere werktuigelijke hulpmiddelen dan hefboo- men en touwen. Zij rigtcn deze gedenkteekenen op, om begraafplaatsen aan te duiden, of omdat op de eene of andere stede een merkwaardig voorval heeft plaats gehad." Het verdient opmerking, dat het Khasiasche woord voor steen (men) veelvuldige malen inden naam hunner dorpen voorkomt, even als dit het geval is in Bretagne, Wales en Cornwall. M e n s m aï duidt in liet Khasiaasch een eed- of zweersteen aan, raenflong een begraasden steen, memloe een zoutsteen, enz. Het Bretagnesch woord menhir be- teckent zoo als we zagen, een regtopgaande steen en dolmin (meervoud dolmen) een tafelsteen. Zijn de Iberiërs of het volk dat de hunebedden stichtte, aan de Khasia\'s verwant geweest — voort- gezette taalstudiün kunnen dit welligt ophelderen — zoo mogen wc aannemen, dat zij uit Indiü, door de passen van den Kaukasus, naar de Krim zijn gekomen en eerst langs de kusten der Zwarte-Zee hebben rondgezworven, tot ze naar Kocrland trok- ken, vanwaar zij zich door Pruisscn, Pomraercn, Brandenburg, Mecklenburg, Denemarken, Zuid- Zweden, Westfalen en de Nederlanden, naar Brit- tanje, Frankrijk en \'t Pyrcneesch-Schiereiland heb- ben begeven. Van Spanje strekten ze hunne zwerftogten ook naar Afrika, tot de grenzen van Egypte, uit.

-ocr page 27-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		l.->
		Noord-Spanje gaf het aanzijn aan het volk der Kelt ibcriërs. In den tijd waarin zij hunne landpalen in West- Europa het verst hadden uitgebreid, reikten zij van Pannonië en de Sudeten tot de Spaansche Zee, en van de Noordzee tot de Apennijnen. Sints het jaar lot vóór Christus waren de Sen- noncn, Noord-Italiaansche Kelten, in een oorlog gewikkeld met de Etruriërs. Dit voerde tot eenc botsing met Rome, die in ."WO de Kelten naar het Tiberdal deed trekken. Aan het riviertje de Allia werden de Romeinen, den 1G1,C" July, geheel ver- slagen , en nu togen de Gallen, onder hun ko- ning Brennus, naar de stad der zeven heuvelen. De schatten en heiligdommen van gansch Rome werden op het Kapitool gebrngt, waar de weer- bare burgers post vatten, terwijl de overige inwoners vloden. De Kelten drongen Rome bin- nen, maar vonden er slechts eeltige vrouwen, kinderen en ouden van dagen. Vol verbazing za- gen zij eenige grijsaards die eens hooge ambten in den staat hadden bekleed en zich nu liever den dood wilden toewijden dan het vaderland ver- laten, in lange toga\'s gehuld, de graauwc haren onbedekt en met een staf in de regterhand, ern- stig en onbewegelijk in hunne woningen ncerge- zeten. Niet wetende of zij goden of mensehen, levenden of dooden voor zich zagen, deinsden de Galliërs in den beginne eerbiedig terug. Doch welhaast overtuigden zij zich dat die grijsaards men- schen waren. Allen werden vermoord, en de stad geplunderd en verbrand. Inmiddels verzamelde zich achter den rug der Galliërs weder een aanzien- lijk Romeinsch leger, terwijl het Kapitool, onder den tribuun Sulpicius, dapperen tegenstand bood. Brennus poogde nu het Kapitool door storm te veroveren. In het holst van den nacht liet hij de rotsen beklimmen, en reeds waren ecnige Galliërs boven gekomen, zonder door de schildwachten opgemerkt te zijn, toen de ganzen die in den tein- pcl van Juno gehouden werden, een luid gesnater aanhieven. Daardoor gewekt, snelde de bezetting toe, waarop de aanstormende Galliërs terug werden gedreven. Gebrek op \'t Kapitool en ziekten onder de belegeraars deden beide partijen naar eeue schikking verlangen. Tegen betaling van duizend pond goud beloofden de Galliërs af te trekken. Reeds woog men het edel metaal af, en wierp Brennus in zijn cuvelmoed zijn zwaard bij de ge- wigten, toen in hetzelfde oogenblik de tot dicta- tor benoemde Camillus verscheen, die de Galliërs uit de stad verjoeg, hen nazettc en in do vlakte mcerendcels uitroeide. \' Honderd en tien jaren later (280 v. C.) viel een andere stam Galliërs, mede onder een Brcn- i De geschiedenis dezer redding van Rome is \\vaarscli(Jii- lyk versierd, meer dan met de waarheid strookt. Do trots der Romeinen toch kon het denkbeeld niet verdragen, te moeten erkennen, dnt het voortdurend bestaan van hun vaderland voor geld, en wel van een barbaarschen vyand, gekocht was.
		Zeker ia liet, dat de Drentaclic hunebedden en de Waalschc dolmen veel ouder zijn, dan men tot onzen tijd gesteld heeft. Minstens liggen ze daar 2.r)(K) jaren, mogelijk zelfs 30, 35 of meer eeuwen. Ze liggen daar als getuigen van tallooze omwentelingen in de natuur en het leven der mcnschcn, oinwente- lingen waarvan slechts eenigen ons bekend zijn geworden. HOOFDSTUK III. DE KELTEN. Het aftrekken der dnlminhoiiwcrs uit de Nederlanden. — De Kelten. — Oorsprong. — Naam. — Ontmoetingen met de Romeinen en (irieken. — Inborst en aanleg. — Woningen. — Godsdienst. — /eden en gebruiken. — Koophandel. — Worstelingen met de Germanen. Wat de dolminbouwers bewoog de Nederlan den te verlaten is alleen te gissen. Welligt was het een gevolg van ontzettende natuurver8chijn- selen, zoo als de watervloed die Brittanje van het vasteland schenrde en de gedaante van gan8ch Noord- en West-Europa wijzigde. Wei- ligt ontstond het uit de begeerte weelderiger landouwen in bezit te nemen, welligt door het aandringen van volken die na hen Azië verlaten hadden. Zooveel is zeker, dat Keltische stammen de Ibcritirs uit onderscheidene oorden van het tegen- woordige Frankrijk verdrongen, en het begin dier worsteling, welke tot in Spanje werd voortgezet, in een ondoordringbaar duister ligt gehuld. Waren de hunebedden den Ibcriërs als de grafplaatscn hunner helden en aanvoerders dierbaar, dan zullen welligt in de nabuurschap daarvan tusschen hen en hunne tegenstanders bloedige gevechten gele- verd zijn. De Kelten behoorden, met de Grieken, Romei- ncn, Germanen, SlavoniBrs en andere volken, tot het Kaukasisch ras en splitsten zich in vcrschil- lende stammen, van welken velen zich een grooten naam verwierven. De naam Kelten — als naam van het geheele volk — schijnen zij van de Grieksche Massalioten ontvangen te hebben, naar een stam die de Ibe- riürs van de Rhöne-oevers had verdrongen en in wier nabuurschap Grieksche Phoceërs de volk- planting Massilia (Marseille) stichtten. Allengs echter drong de naam van Gallen dien der Kelten op den achtergrond. Do stammen in Albion onderscheidden zich als Britten, die in de Alpen als Helvctiörs, Rhctiërs, Sordisken en Norisken. Strijdbaar van aard, togen ze naar ieder oord dat hen bekoorde, en veranderden daardoor telkens de grenzen van het door het zwaard verworven va- derland. Zelfs in Klein-Aziü wonnen zij een uit- gestrekt gebied, Galatië, terwijl zij, door zich met andere volken te vermengen, nieuwe stammen op het wereldtooneel te voorschijn riepen. Im- mers, het zameutreffen der Kelten en Iberiërs in

-ocr page 28-

GESCHIEDENIS DElt ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

16

nus, en naar verhaald wordt 180,000 tot 190,000 . gen Galliërs uit Europa in Klein-Azië (281—262 man Bterk, in Macedonië. Zij versloegen en dood- j. v. C.) en wisten zich gedurende een meer den Koning 1\'tolomcos Keraunos en vervolgens J dan veertigjarigen strijd tegen de magten van

Sosthenes, drongen door Thcssnlio* en de passen van Thermopyle in Hellas en rukten op Delphi

Azië staande te houden. Eindelijk echter moes- ten zij zich beperken tot cene streek van Groot-

Orrmancn.

Phrygiö, die sedert naar hen Galatiü genoemd is. De Kelten bezaten veel aanleg voor kunsten en handwerken. Doch hun ontbrak die ernst, dat ge- duld en die zelfbeheersching welke vereischten zijn voor do beschaving van hart en geest. Gnge- stadig van aard, lieten ze dikwerf ondernemingen

los om deze stad en haar tempel te plunderen. Doch een natuurverschijnsel redde het gewijde heiligdom, waarop de Grieken verhaalden, dat Apollon zelf zijn strafïenden arm had opgeheven, om zijnen tempel voor de Behendige handen der Galliërs te bewaren. Gelijktijdig niet den inval in Griekenland dron-

-ocr page 29-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

17

Hunne vaardigheid in den bergbouw en het gra- ven van mijnen wekten Cesar\'s bewondering. Ze overtroffen vele volkeren in de bewerking van het ijzer, en het zwaard der Keltische Norisken (in het tegenwoordige aartshertogdom Oostenrijk) behoorde tot de voortreffelijkste wapenen. Niet minder roem behaalden zij met het vervaardigen van glaswerk van allerlei vormen en kleuren en met allerlei versierselen. Ook edel metaal wisten zij tot sieraden te smeden, en het was in deze kunst dat vooral de EduL\'rs (in het tegenwoordige Bourgondië)

varen, die zij vroeger met moeite ter helfte tot stand hadden gebragt, om zich aan iets nieuws toe te wijden. Voor zinnelijke indrukken bijzonder ge- voclig, ontbeerden hunne echtverbindtcnissen niet zelden de huwelijkstrouw, die hunne naburen, de Germanen, zoo hoog in eere hielden. De dronken- schap was een hartstogt dien zij te allen tijde den tcu- gel vierden. De Massalioten verstonden het voortref- felijk om van deze neiging partij te trekken. Orootc ladingen wijn kwamen, hetzij in vaartuigen, hetzij op lastdieren tot naar België", en van alle zijden

Gcrniannsch geiia li(| ile ontvangst fan cen Romein.

stroomden inboorlingen toe om op ligtzinnige wijze, voor de met moeite verworven metalen, hui- den, pelsen en veldgewassen, den geliefden drank in te ruilen. Niettemin stonden tegenover deze scha- duwzijden uitmuntende eigenschappen. Der Kelten leergierigheid evenaarde hun vernuft, dat zich in vele uitvindingen kennen deed. Ze zijn onder anderen uitvinders van cene soort van telegraferen gc- weest, daar ze belangrijke berigten binnen korten tijd door het gansche land verspreidden, door ze elkander van bepaalde afstanden toe te roepen.

uitblonken. Ook door munt te slaan onderscheidden zij zich van andere volken in Midden-Europa. Op ééne soort, de asteriken, beeldden zij de stralende zon, door cen ring omgeven, en de maan af. Een ander ge- licfd tceken op hunne munten is een wiel met vier velgen. Voorts vervaardigden zij velerlei klceding- stukken, kussens en matrassen, zeep om het haar te kleuren, zeven en andere voorwerpen, deels voor de behoeften van het dagclijkschc leven, deels voor meer verfijnde genoegens. De Kelten verkozen het wonen op het platte-

-ocr page 30-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

IS

land boven liet verblijf binnen steden, en een uit- gebrcid stelsel van edelen en volgelingen be- vorderde deze neiging. In tijd van vrede bewoon- den zij gaarne opene dorpen, waarin sommige buizen wel is waar ruim, doch allen van een- voudigen bonwtrant waren. Sterke, door rijswerk verbonden palen droegen bet koepelvormige of spitse, uit riet en scbors gevormde dak. Het grondvlak vormde een cirkel, en de wanden , mede uit palen en vlechtwerk zaamgesteld, werden met leem bestreken. De Kelten vereerden verschillende goden. De Romeinen vergeleken Tentates met Mercurins, Ilesus met Mars, Taranis met Jupiter en Helen met Apollo. Ogniius was de god der \\velsprekend- beid die tot heldenmoed aanvuurt, en aan Nehal-

was de heilige boom der Kelten, en wanneer een ge- loovige een marentak op een boom had ontwaard, be- gaven de druïden zich in statigen optogt derwaarts. Twee witte stieren werden met hunne horens aan den boom vastgebonden. Een priester klom nu naar de eikenkruin op, sneed den marentak met een gouden sikkel af en wierp dien naar beneden, waar hij door anderen in een wollen kleed opge- vangen en met de grootste zorg naar eene ge- wijde plaats gebragt werd. Het water waarin men dien tak dompelde, werd voor den mensch een krachtig behoedmiddel tegen vergif geacht en voor het vee een onfeilbaren drank om vrucht- baar te worden. Wigehelaars en wigchclarcssen stonden hoog in eere, en barden bezongen in krach- tige liederen den roem der helden en de lotge- vallen der voorvaderen. De Kelten, onder zwaard en strijdbijl geboren, werden van jongs af in het hanteren van wapenen geoefend. Oorlog en jagt waren dus de voor- naamstc bezigheden der mannen, die aan de vrou- wen alle zorg voor de akkers en weiden overlieten. Het drinken uit één beker door bruidegom en bruid was de gewone plegtigheid bij het sluiten van een echt, doch meer omslagtig waren de Keltische lijkplegtigheden. De lijken werden óf verbrand óf begraven. In het eerste geval werden bij de begrafenis ook de wapenen van den overle- denc, zijn hond, al wat hij bijzonder lief had en één of meer slaven aan de vlammen prijs gcge- ven. Men bedekte daarop de graven met graszo- den, soms tot eenc aanmerkelijke hoogte, zoodat daardoor grafheuvelen (tumuli) gevormd werden. Mogen in de alleroudste tijden alleen huiden en pelsen den Kelten tot klecding gestrekt hebben, ten tijde van Cesar heerschte in de dragt des volks, ten minste in die der edelen, reeds groote weelde. Zij droegen mantels van verschillende kleuren, met gouden sieraden, boven een open onderkleed met korte mouwen, en lange broeken. Hunne helmen hadden door de daaraan gevoegde horens of diergestalten een fantastisch aanzien, ter- wijl men hunne schilden aan de daarop gewerkte mc- talcn figuren onderscheidde. Eenigen droegen in den oorlog eene soort van ijzeren maliënkolder, andc* ren streden schier naakt. Nog enkelen hunner verschansingen zijn bewaard gebleven, vooral aan den Boven-Rijn, b. v. in Baden, tegenover Rhcin- felden. Deze sterkten werden van aarde, balken en steencn opgetrokken, en door doeltreffende za- mcn8tclling tegen brand en stormram vrij wel ver- zekerd. De druïden, die in tegenstelling met de edelen, vrijen en slaven, den baard lang lieten groeijen, droegen, even als de druïdessen, bij de godsdienstplegtigheden witte of wit- en purper-gc- streepte gewaden, met gouden sieraden, ringen, armbanden en halsketcncn. In (ïalliö werd reeds vroeg een belangrijke handel gedreven. Schepen uit het zwaarste eiken- hout,* met hooge voor- en achterstevens en roei- banken, voerden de koopwaren langs alle bevaar.

0

lennia werd hulde gebracht bij het welgelukkcn van koophandel, scheepvaart, landbouw en alle ondernemingen van volksvlijt \'. Priesters der goden waren de druïden, die eenc bijna vorstelijke magt over alle standen uitoefen* den. In alle openbare, zoo godsdienstige als bur- gcrlijkc zaken, geschiedde niets zonder hunne goed- keuring. Zij voorzagen daarbij in de regtsbedeeling en straften en beloonden naar willekeur. Voor de offeranden kozen zij het schoonste vee uit de kud- den, soms zelfs een natuurgenoot, en wanneer grootc onheilen dreigden, alle krijgsgevangenen, ja zelfs slaven en vrijen die zich niet verdedigen kon- den. Dan werd van tecnen eenc ruwe, gcdrochte- lijke mcnschelijkc gedaante gevlochten, die men met de slagtoffers vulde. Vervolgens stapelde men hout en stroo aan den voet van dit afschuwelijke beeld en stak er de vlam \'in, die welhaast alles en allen verteerde. Deze offers, even als alle gods- dienstige plegtighedcn, geschiedden in sombere wouden, vooral in digte eikendreven. De eik toch

\' Daar geen der oude schrijvers van Nchalennia mei- ding maakt, beschouwde men haar als eenc bijzondere godin van Walcheren. nadat ten Jan 1<M7 verscheidene altaren en gelofte-ateenon aan haar gewQd, In de duinen van Domburg waren gerenden. Dit gevoelen helt stand gehouden nadat nog Ncha- lennia-becldjes aan den Rijnstroom waren ontdekt, t. w- Mn bi) Uhenen, één by Nfmegen en eenigen te Deutz; ja, geachte oudheidkundigen van onzen t()d (Janssen, Arend, vnn den Hcrgh, Acker Stratingh en anderen) zlin aan het denkbeeld eener plaatselijke godin l>iy- vcm hechten. Doch schroef Acker Stratingh nog in 18\'l\'J: "er zi)n, behalve nog een of twee steencn, te Dcutz tiÜ Keulen, en een metalen beeldje bj| Nymcgen gevon- den en even als Nchalennia uitgedoseht, nergens eenlge sporen meer dezer godin ontdekt," zoo bedroog hl) zich, want in 1820 waren te Alttrier in Luxemhnrgh 8 Nehalennia\'s gevonden, en voor en na nog vele ande- ren in de onderscheidene dcelen der Ardennen, b. v. te Dalhelm, Arl (Arlon), (Jéromont, st. llubert, Durbuy, Consdorf, Medingen en Wallendorf. Zelfs in Zuid-tinllië zUn Nehalennia\'s opgedolven, b. v. te Ninies. Kr is dus geen tw|)fel meer, dat Nchalennia eene Kel- tischc godin is geweest, wier dienst niet tot Domburg of Walcheren was beperkt, maar die in onderscheidene oorden van Hallië altaren had.

-ocr page 31-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		19
		bare stroomen; en uit de monden van de (Jironde, de Loire, de Seine en den Kijn staken koopvaar- dijvaartuigen naar Brittanje over. Etruriërs en Massalioten, wclligt ook Fenicil\'rs en Karthagcrs, voerden in eigen persoon of vertegenwoordigd door Oalsche agenten, liunne waren tot aan de kusten der Oostzee, en hoogst waarschijnlijk stammende paalwoningen, die sints 1854 in de meren van Zwitserland, Beijcren, Mecklenburg en andere ge- westen zijn gevonden, van handelsfactorijen uit dat tijdperk af. \' Reeds vierdehalve eeuw vóór onze jaartelling reisde de kundige Massalioot Pytheas naar het Noorden om berigtcn aangaande den barn- steenliandel der Fenicil\'rs in te winnen. Hij maakte den uitslag dezer reis in verschillende geschrif ten openbaar, waarvan, helaas, slechts fragmen- tcu tot mis gekomen zijn. Zooveel is zeker, dat hij de poolshoogte van Marseillc naauwkeurig bc- paalde, Kent aandeed, de Noordzee overstak en met de barnsteenvisscherij kennis maakte. Was zijn verhaal terug te vinden, we zouden met eenc reis kennis maken, vóór 2200jaren, door of langs de tegenwoordige Nederlanden ondernomen. Zijn ons de krijgstogtcn der Galliërs tegen Rome, (iriekenland en Klein-Azit\' bekend geworden, van hunne oorlogen tegen hunne naburen in het tcgen- woordig Duitschland en Spanje zijne geene bljzondcr- hcden bewaard gebleven tot op het tijdperk waarin de Romeinen den blik op de Over-Alpische landen vestigden. Kort vóór dien tijd waren de Keltische stammen uit hunne woonsteden tusschen de Donau en den Main door de Germanen verdrongen en werden zij liings den gansenen Rijn door deze veroveraars be- stookt.
		nen, voor hunne Over-Alpische wingewesten be- ducht, bezetten de passen die derwaarts voerden, en waagden het, zich met de :$(><),<X)0 strijders tel- lende barbaren in een veldslag te meten. Rij Noreja (in het tegenwoordige Karntcn of Karin- thie\') werd deze strijd gestreden, met den uitslag dat de consul Papirius Carbo en de zijnen het onderspit dolven (112 vóór Christus). De Kimbren trokken nogtans niet, zoo als de Romeinen vreesden, Italië binnen, maar wendden zich naar het westen, door Rhetië en Helvetië naar Zuid-Galliö, waar zij zich in het jaar 109 het eerst vertoonden. Onder hun koning Bojorix overwonnen ze hier, in het land der Allobrogen, den Romeinschen consul Marcus Junius Silanus. In plaats echter van hunne overwinningen voort te zetten, verzochten zij den Romeinschen senaat "dat hun eenig land mogt worden afgestaan.\'\' Hierin wilde men op \'t Kapitool niet bewilligen, waarop de Kimbren en Teutonen, bij welke zich inmiddels do Ambronen en Tiguronen hadden aan- gesloten, hunne wapenen op nieuw tegen de Ro- meinen keerden. In het jaar 107 viel de consul Cas8ius met zijn onderbevelhcbber Piso onder de slagen dezer Kelten en Germanen, en twee jaren later (105) werden de beide Romeinschc legers van Cncjus Mallius en Quintus Servilius Caepio bij Arausio (Orange) eveneens vernietigd. Van de 120,000 Latijnen ontsnapten nog geen 10 den dood, om de tijding van dezen veldslag naar de oevers des Tiber\'s te berigten. Doch ook thans drongen de Kimbren en hunno bondgenooten niet naar Italië voort. Zij rigtten zich veeleer naar het westen en togen over de Pyreneën naar Spanje, waar zij echter eene alles behalve gunstige ontvangst erlangden. De praetor Marcus Fulvius en de Keltiberiè\'rs weerstonden hunne aan- vallcn niet alleen, maar drongen hen over het gebergte terug, waarop de Kimbren en hunne bond- genooten het Atlantische Gallië overstroomden. Doorgedrongen tot de oevers van de Seine, von- den zij daar waardige tegenstanders in de Belgen, de dappersten der Galliërs. Deze stuitten\' hunne zegevaart, waarop de verecnigde Kimbren en Teutonen ten derde male naar de Alpen oprukten. Intusschcn hadden de Romeinen het opperbevel over hunne magt in Zuid-Gallië aan Marius op- gedragen, van wiens moed en beleid zij alleen redding verwachtten. Deze vermeed den veldslag, doch verschanste zich op de landtong door de zaraenvloeijing van den Khóne en de Isère gevormd. Het naar \'t zuiden oprukkend heer der barbaren had zich al spoedig weder in twee horden ge- splitst. De eene, gevormd door de Kimbren en Tiguronen, wilde over den Rijn en den Inn ander- maal de passen der oostelijke Alpen opzoeken; de tweede, uit de Teutonen en Ambronen zamenge- gesteld, nam zich voor om door de westelijke A1- penpassen Italië binnen te dringen. Deze tweede afdeeling overschreed in den zomer van \'t jaar 102 v. Chr. den Rhöne en trok langs
		HOOFDSTUK IV. DE KIMBREN. Oorsprong. — Kimbrische vloed. — Verecniging inet de Tontonen. — Togt naar Italië. — De slag op de Rau- •lischc velden. De Kimbren, volgens Sallustius Kelten, doch volgens Cesar en Tacitus Germanen, bewoonden iinderhalve eeuw vóór onze jaartelling eene land- streek aan de Noordzee. Maar een orkaan uit het noordwesten, verge- zeld door een watervloed die duizenden deed om- komen en allen met den ondergang dreigde, be- woog hen naar hooger, zuidelijker streken te trekken, waar zij eene herhaling van eene zoo groote natuurramp niet behoefden te duchten. Ver- bonden met de Teutonen, wier gouwen langs de Oostzee eveneens door den vloed waren geteis- terd, rukten zo naar het Zuiden en vertoonden zich in het jaar 113 vóór Christus in de oostc- lijke Alpen, in \'t land der Taurisken. De Romei- Dit gevoelen is op zeer aannemelijke gronden betoogd door Dr. Relnhold Pallmann, in z(|n geschrift Dia Pfahlbautan "*" ihr\' Bewohner, toujare 1866 te Greifswald uitgegeven.

-ocr page 32-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

20

den linkeroever dezer rivier voort tot liet punt waar Marius zich had verschanst. Te vergeefs daagden de barbaren dien edelen Romein tot een gevecht uit.

— " o            .. —— —f----------------- amp der Romeinen tot ;den, werden zij telkens

deze eindelijk op het sterke

driemaal een aanval waai

Offeranden ücr Germanen.

"Wij gaan naar Italië," riepen zij, "hebt gij niets aan uwc vrouwen te zeggen?" Doch Marius toefde opdat zijne krijgers zich aan liet woeste uitzigt, do grootte, de vreemde wapenen en het woeste

manmoedig afgeslagen. Na hevige verliezen gaven zij do verovering der sterkte op en trokken verder, den weg op naar Italië\'. Marius volgde hen, zoodra hunne achterhoede uit

-ocr page 33-

21

OE8CHIEDEN18 DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

de vaagt der Ambronen en vervolgens die der Teutonen zoo geheel te fnuiken, dat 1<M),<M)0 dezer

het gezigt was. Doch hij hield zijn leger zorgvuldig aaneengesloten en viel onverwacht op de Ambronen

aan, toen deze Aquao-Sextinc (Aix in Provcnce) genaderd waren. Daardoor gelukte liet hem eerst

Germanen hunne onderneming met den dood boet- ten en CO,(XK) in gevangenschap geraakten. De

-ocr page 34-

		GE8CHIEDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		22
		vrouwen dio heldhaftig tegen de Romeinen rac- ilegcstrcdcn, doch hare wapenen tegen hare bloed- vei wanten en vrienden gekeerd hadden toen deze be- gunnen te vlieden, beroofden zich incerendeels van het leven, zoodra de overwinnaars weigerden oin haar toe te wijden aan de tempeldienst van Vesta. Daar- door alleen zouden zij hare eer ongeschonden bewaard hebben. Nadat Marine door dezen veldslag het Romein- se h e Gallie tegen de Teutonen had beveiligd, snelde hij den proconsul Quintus Lutatius Catulus te hulp, die inmiddels aan de Etsch (Athesis) voor de van de Alpen nederdalcnde scharen der Kimbren en Tiguronen was teruggetrokken en zelfs den Po had moeten oversteken. Het gezigt van vijanden, die, ofschoon slechts half bedekt en blootsvoets, in het hart des winters over de ijsveb den en besneeuwde kruinen der Alpen voorttrok- ken, had hem en zijnen scharen vrees en ver- twijfeling ingeboezemd. Naauw echter had Marius zijne volgelingen tot aan \'t leger van Catulus gevoerd, of de staat van zaken veranderde geheel. De Romeinen trok- ken over den Po en rukten tegen de Kimbren op. Omstreeks Vcreellae, niet ver van den mond der Seria in den Po, stieten de beide legers op elkander, en op de Raudischc velden werd, den 30 July van het jaar 101 vóór Christus, de slag geleverd, die met den ondergang der Kimbren en hunne bondgenooten eindigde. Het voetvolk der barbaren kampte met schilden, terwijl bet door langeketenstot één massa was verbonden, en hunne ruiterij, 15,000 man, streed wél uitgerust met helm, schild en pantser. Zij hadden echter de zon en de stofwolken tegen zich, en toen ze, na eenig voordeel op Catulus behaald te hebben, door Marius tot staan en wijken werden gebragt, belemmerden de ketens, waarmede zij zicii hadden beladen om het doortrekken des vijands te verhinderen, hen in hunne bewegingen. Er ontstond verwarring in hun midden en als gevolg daarvan ecne vreeselijkc slagting. Hon- derd en veertig duizend Kimbren werden de slagtoffcrs van dien strijd. Om de zege te voltooijen moesten de Romeinen den wagenburg, die door de vrouwen met mannenmoed werd verdedigd, inne- ïnen. Ook hier slingerden deze amazonen hare plj- Icn en werpspietsen zcowel naar de vlngtenden nis naar den vijand, en ook hier gaven zij hare kinderen en zich zclven den dood, toen de krijgs- kans zicli ten nadeele van haar volk besliste. Op eenige honderden na, waren vier volken vernietigd. HOOFDSTUK V. DE GERMANEN. Aiokomst in Middel-Europa. — Stammen. — Voorkomen en intoomt. — Woningen. — Godsdienst. — Zeden en gebruiken. — Maatschappelijke toestand. De Germanen zijn allcrwaarsehijnlijkst na de Kelten Europa biuuengcrukt. Langs welken weg
		zij naar Middel-Europa afzakten, is onbekend\' Volgens eenc oude overlevering, zouden zij door Skandinavië Duitschland hebben bereikt, doch er zijn verschillende gronden om veeleer een voorttrek* ken door Polen of Hongarije aan te nemen. In ieder geval waren (lermaansche volken reeds in de 4<!<.\' eeuw vóór Chr. aan de Oostzee gevestigd, zoo als uit de reisberigten van Pytheas overtuigend blijkt. De naam Germani werd door vele Romci- nen in de beteekenis van verbroederden opgevat. Tacitus echter duidt op een Keltischen oorsprong, en deed hij dit te regt, zoo is het naast te den- ken aan germaon (nabuur), of aan garm- wyn (strijder die onder luid krijgsgeschrei den vijand aanvalt). Is de naam nogtans inheemsch zoo dringt zich liet eerst de gedachte op aan weerman (krijger of spieswerper), daar de woor- den wehren (duitsch), weeren (nederlandsch), war (engelsch) en guerre (fransch) allen oorlog en strijd aanduiden, en de bewoners van Westfalen\'s bcrg- achtig deel, de .Sauerlanders, nog heden een speer een ger noemen. Van de tijden af waarin de Germanen aan de Grieken en Romeinen bekend werden, waren zij in stammen onderscheiden, die allen afzonderlijke namen voerden, doch van welke zich eenigen op nieuw smaldeelden, anderen zich weder te tarnen tot nieuwe bondgenootschappen vereenigden, en velen herhaalde malen van woonplaatsen veran- derden. Als de magtigste stammen ten tijde van hunne worsteling met de Galliërs, leeren wij onder anderen de Teutonen, Khauken, Friezen, Chcrus- ken, Uroekteren, Sikambren, Katten, Ubiürs, Mar- komannen, Kwaden, Hermonduren, Longobarden, Lugit\'rs, Hourgondiërs, (ïothen, Rugiërs en Hc- rulcn kennen. De Germanen, sterk gespierd en van eene rijzige, kloeke gestalte, kenmerkten zich door een krijgs- haftig voorkomen, een open gelaat, eenc blanke tint van huid, blaauwe oogen en blond of ros- achtig haar, dat óf langs de breede schouders golfde, óf op het hoofd was bijeen gebonden. Hoezeer eenvoudig en huiselijk van aard, was de (Jermaan zoowel woest in vele handelingen als van uitzigt. De liefde voor vrijheid en onnfhan- kelijkheid ging bij hem boven alles. Hij was dap- per, eergierig, opregt, trouw, mild, gastvrij en kuise h, doch daarbij ook overgegeven aan dobbel- spel en dronkenschap en belust op den buit door oorlog en veete te behalen. Toen zij nog als nomaden rondzwierven, was de kar de woning der Germanen. Maar na zich in ecne bepaalde streek neergezet te hebben, stichtten zij houten huizen, die zij met stroo, riet of planken dekten. Het geheele gebouw vormde één ruimte, waar allen, met het vee te zamen, op dcnzelfden grond huisvestten. Bij voorkeur rigtte de Germaan deze hut op te midden zijner landerijen, en daarbij het liefst aan eene beek, onder of bij geboomte. In lage oordjen, zoo als in de Nederlan- den, plaatsten zij deze woningen op kunstmatige

-ocr page 35-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

\'_>:•>

hoogten, sedert terpen, wieren, vliedbcrgen en hil- len genoenwL De Germanen vereerden verschillende goden, zoo algemeencn, die door het gansene volk werden aangeroepen, als bijzonderen, wier dienst slechts door één of meer stammen werd onderhouden. Tuits of Tnisco, de magtigc zoon van Hertha of Nerda (de Aarde), en Man, de magtige zoon van Tuits, waren de stamgo- den die al de overige hc- mellingen zoowel als het gansene volk der Gcrma- nen, hadden voortge- bragt. Den hoogsten eer- bied wijdde men aan Wo- dan, die de Romeinen met Mercurius vergele- ken; en na deze aan Donar of Thor, den god die over wolken en stor- men, over bliksem en don- der gebood; Tir of Man | aan wien de bergen waren geheiligd; Fro, wien men

Stroomen, beken, bergen, wouden en zware hoornen, vooral eiken en linden, waren den goden toegewijd, die in de heilige bosschen de vereering der vereenigde geloovigen ontvingen. Tempels schij- nen de Germanen niet opgerigt te hebben dan nadat zij in hun midden vreemdelingen hadden opgenomen. In den huiselijken kring was ieder huisvader pries- ter. Doch voordegemecn- te traden gewijde pries- teren op, die niet slechts gebeden en dankzeggin- gen uitbragten, loflicde- ren aanstemden, wigchc- larijen oefenden en offer- anden ontstaken, maar ook in de volksvergade- ringen voorzaten, de standaards in het leger droegen en tucht en orde handhaafden. De offeranden der tier- manen waren, ofschoon niet zoo vrcesclijk als die

om de vruchtbaarheid der

De llnnetchttu bij Dunnoog.

der Galliërs, ontzettend

genoeg oin diepen indruk op de gemoederen te ma-

aarde en om vrede aan- ricp; Balder, de godheid

Cl\' <-

der welsprekendheid; Loki, die de kracht van het vuur vertcgenwoor-

ken. Want werden bij hen gecne rcuzenbeclden vol slagtoffers aan de go- den opgedragen, aan menschenoffers, vooral aan Wodan, ontbrak het niet. Men meent die offerplaatsen nog te herkennen in de dusge- noemde Huncschans aan den Rijn tussehen de Duunoog en de Oostbeek, in de Huncschans op de oostzijde van het Udde- lermeer en in die op den Hcimenberg bij Rhenen. Van wigehelarij maak- ten de Germanen veel werk. Uit het trekken van gekenteekende twijgen, het geschrei en de vlugt der vogelen en bij plegti-

digde; Forseti of Foseti die de uitspraak van het regt ten goede besliste; en

m ma

Norder, den god der zeeën. De gezellinnen dezer bo- venaardsche magten ge- noten mede goddelijke eer. Frikka, de gemalin van Wodan en do eerste van allen, was do bc- schermvrouw van den echt en den kinderzegen. Frei- ja was de godin der lief- de, Ostara de godin der lente, en Holda die der landelijke aangelegenhe- den. Hela hield de zielen der afgestorvenen in haar vreugdeloos verblijf opge- sloten; en de krijgshafte Hilda, de schoonc aan- voerderes der keurmaag- den, teekende met hare

lORortZrnof/OOKlfen

ge gelegenheden uit het

gehinnik van gewijde

Du Hunciclinnt win liet Uadclenucor.

witte paarden leiden zij de

toekomst af. Soms, wan- neer hevige oorlogen op \'t punt waren van uit te ber- sten, lieten zij een gevangen vijand met een der hunnen strijden, en uit den afloop van dit twee- gevecht besloten zij tot de kans der overwinning. Zeer veel hechtten zij aan het gevoelen van vrou- wen die door geestesgaven uitmuntten, en hare uit- vtnden in den granictklomp op de Markt te OldenzanI, een steen van ruim 2.\' cl lengte b|) 2 el breedte.

helden die daar zielen over naar de Walhalla, Wodan\'s vreugdezaal, waar allen, in gemeenschap met de goden, ter gastmaal zouden aan- zittcn en zich met hemeldrank de keel bevochtigen. Tanfana acht men eenc plaatselijke godin geweest te zijn: zij werd, naar men meent, in Twcnthc vereerd.\') \') Rector Woeling acht het haar gewijde altaar terug te

-ocr page 36-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		24

-ocr page 37-

26

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

achting, en de vrouw stond hoog bij hem aange- schrevcn.

spraken werden als even zoo vele godspraken aan- gemerkt. De edele maagd Veleda, van den stam

. tfiMl.hiMfy.it.

Jiiliui Ceinr.

der Broekteren, werd zelfs als eene godin vereerd. Den grijsaard bejegende de Germaan met hoog-

De jongman trad eerst laat in den echt en derhalve in de volle kracht zijns levens. Zijne

-ocr page 38-

		26                                GESCHIEDENIS DEÜ ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		toeknmsti?;« gezellin genoot dan dezelfde volheid van jengd, bij gelijke rijzigheid van leest. Echt- verbindteniasen van verschillenden leeftijd mishaag- den don kloeken Ocrmaanschen zin. Ue bruidegom schonk der bruid eene huwelijks- gift ten overstaan van de wederzijdsehe ouders en bloedverwanten. Zij bestond niet in tooi of siera- den, maar uit een koppel runderen, een opgetuigd paard, schild, speer en zwaard. Van hare zijde bood de bruid haren bruidegom cenig wapentuig aan, en met het overreiken dier geschenken was de echt gesloten. Dit werd door hen beschouwd als de bechtste verbindtenis, deze geheimzinnige plegtigheid als zoo heilig, dat het schenden van de huwelijkstrouw een buitengewoon misdrijf was. De man had een onbeperkt gezag over zijne vrouw en kinderen. Hij mogt hen niet alleen tuch- tigen, maar ook verkoopen en in sommige ge- vallen zelfs dooden. Ieder jonggeboren Germaan ontving, als welkomst in dit leven, een koud bad, in stroomen of beken, en genoot het voorregt, door zijne moeder, van welken stand zij ook ware, gezoogd te worden. Zijne opvoeding werd voor cen goed deel aan de natuur overgelaten. Doch het algemeenc voor- beeld en de behoefte wekten hem op, zich te oefe- ncn in het zwemmen, paardrijden, jagen, visschen en het hanteren der wapenen. Was hij volwassen, dan werd hij in oone volks vergadering, hetzij door den aanvoerder, door zijnen vader of een zijner.bloed- verwantcn plegtig met schild en framee uitgerust en daardoor tot een man en medestrijder in den oorlog verklaard. De kleeding der Germanen onderscheidde zich naar de woonplaats en den stand des eigenaars. Die welke aan den Hijn en de Donau woonden, leerden door den handel voorwerpen van klecding kennen, welke aan de anderen veel langer vreemd bleven. De rijken droegen linnen of lederen onder- klecderen, die zoo naauw om het lijf sloten, dat zij den vorm der ledematen geheel deden uitko- men. Van bont, leder, sehaapsvachtcn en grof lin- ncn werden de bovenklccdingstukkcn vervaardigd, die hoofdzakelijk uit een broek en een korten Dan- tel met een doornen gesp, of wel enkel uit een om- geslagen dierenhuid bestonden. Op het golvend of op- gebonden haar rustte een tecnen korfje of een pelsmuts, en de voeten sloten in schoenen, op den voet geheel open, maar met gaten en riemen voor- zien om ze toe te snoeren. De tooi der vrouwen verschilde weinig of niet in de stof, maar wel in den vorm, daar haar gewaad borst en armen onbedekt liet. In de plaats van de pelsmuts of het tecnen korfje der mannen, bezigden zij een hoofddoek, terwijl cen linnen kleedje, zoo mogelijk inet purper afgezet, bij haar het wambuis der mannen verving. De kin- deren gingen geheel naakt, en ook de volwassenen bragten gcheele dagen onbedekt bij den haard door. Zuivel, vlceseh, wildliraad, wilde vruchten en brij waren de gewone spijzen der Germanen, terwijl hunne geliefdste drauk in eene soort van bier met bedwei-
		mende eigenschappen bestond. Vooral op hunne gast- malen werd het in grootc hoeveelheid rondgediend, ja veelal zoo, dat er ten laatste niets meer over was. Alle vermogens van de ziel, alle krachten van het ligchaam werden gcrigt, om in den krijg uit te munten. De vrije mannen bekommerden zich der- halve noch om huisbestier noch om landbouw en veeteelt, waarvoor de zorg aan do vrouwen en de grijsaards werd overgelaten. De rijkdom van den Germaan bestond voorna- mclijk in zijne kudden. Runderen, schapen, var- kens en geiten werden in groot aantal gehouden. De rassen daarvan waren niet bijzonder fraai. Ook het Germaansche paard muntte niet uit door schoon- hcid van vorm of buiténgemeene snelheid, maar het was sterk en onvermoeid. Van gevogelte wcr- den vooral ganzen aangekweekt: de Germaansche vederen waren te Rome zeer gezocht. Bosch en weide waren vóór allen gemeen, doch elk kamp bouwland had zijn bijzonderen eigenaar. Men kweekte inzonderheid gerst, haver, booncn en gierst aan, doch rogge en tarwe slechts weinig. Het scheen dat den mannen niets ter harte ging dan hetgeen met gevaren en kansen gemengd was: jagt, visscherij, en oorlog. Misschien zijn de zede- lijke gevaren aan het dobbelspel verbonden eene reden te meer geweest om hen ook daaraan te hechten. Daar in de wouden, buiten het wild van onzen tijd, buffels, vossen, clanden, boeren, wolven, wilde zwijnen en bevers leefden, was de jagt cen voorname tak van bestaan. De Germaan verschalkte het wild zoowel door pijl en speer als door vang- netten en vangkuilen. De hond strekte hem daarbij tot cen onontbeerlijk gezel. Elk vrij Germaan in de kracht des levens was krijgsman en droog bij alle belangrijke gelegcn- heden, zoo in vrede als oorlog, wapenen. Werd in de volksvergadcring tot den krijg besloten, dan kozen de leden van den stam tot aanvoerder of hertog een der dappersten en ervarensten en trok- ken met hem ter heervaart. Dij dit optrekken bleef elke maagschap bijeen, niet zelden in gezelschap van vrouwen en kindc- ren, opdat deze do heiligste getuigen van hun moed, hunne volharding en hun roem zouden zijn. Hunne legers bestonden voor het grootste deel uit voetvolk, doch zij hadden ook ruiterij en ruiter- benden die zoowel te voet als te paard streden. Gesloten gelederen bestonden uit kleine afdeclin- gen, wigsgewijze geplaatst: voor, aan de spits, één of twee beproefde helden, op wie eerst drie, dan vier, dan weer vijf en zoo voortgaando zes, zeven, acht volgden. Bij den onstuimigen aanval hieven zij een luiden krijgszang aan, terwijl zij na de overwinning een deel van den buit, ook der krijgsgevangenen, aan de goden offerden. Van de karren die het leger vergezelden, maakte men cen wagenburg of eene verschansing om bet leger, waarbinnen gedurende don slag de weerlooze schaar van vrouwen en kinderen zich opsloot, en waar-

-ocr page 39-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                27
		woud de plaats van zamenkomst. Ten einde het kenmerk der vrijheid niet af te leggen, verscheen ieder gewapend. De roortretielijkstcn des volks, hetzij die door adel, heldenmoed of welsprckend- heid zich eene onderscheiding boven anderen had- den verworven, werden het eerst gehoord. Keurde men hun oordeel of raad goed, zoo werd dit door wapengekletter te kennen gegeven, doch mishaagde het onderwerp of het voorstel, dan doorliep een dof ge- mor de rijen. In deze algemeene vergaderingen wer- den de hertogen en andere hoofden gekozen, onder welke, vooral bij de oostelijke stammen, ook konin- gen waren. De magt dier grooten en vorsten was echter naauw beperkt, en niet ligt kon ecnopper- hoofd het hem toevertrouwde gezag misbruiken. Het gevoel van regt gold bij den Germaan hoogcr dan de voorschriften der wet, en het moest dit te eer omdat op de volksvergadcringen niet slechts de staatsaangelegenheden werden verhandeld, maar ook de regtspraak over schuld en onschuld, eigen- dom en vcrpligting werd geveld. Alle rcgts/.aken wer- den daar mondeling en in het openbaar behandeld. In twijfelachtige gevallen liet men het lot be- slisscn of ging over tot een regterlijken kampstrijd. Werd een vrij (Hermaan tot straf veroordeeld, zelfs tot eene zware, zoo kon hij zijne schuld boeten door een deel van zijn vee of andere bezittingen aan de beleedigde partij af te staan. De schoonste dood dien de Germaan kende, was te sneuvelen te midden der overwinning. De lijken van beroemde mannen werden met eene bijzondere soort van hout verbrand. Aan elk voegde men zijne wapenen toe en aan eenigen ook hun paard. Na de verbranding verzamelde men de asch in eene urn, die, even als die lijken welke men niet verbrandde, aan den schoot der aarde werd toe- betrouwd. Dan hoogde men het graf op tot een kleinen heuvel, waarvan er nog vele honderden in on* derschcideno oorden des Lands te aanschouwen zijn. HOOFDSTUK VI. ONEENICHEDEN TUSSCHEN DE BATAVIEREN EN DE KATTEN EN TUSSCHEN DE GALLEN EN GERMANEN. Geschillen onder den stam der Katten. — Komst der Itatv vieren op het eiland tunehen Kljn en Wad. — Staat van Nedcr-Gcrninnië in dit tijdsgewricht.— De Germaan Arrovist in Gallië. 100—58 J. v. C. De stam der Katten bezette het land aan de stroomen Sieg, Lalin en Fulda, met de naauw aan hen vermaagschapten Mattiakcn ook het Taunusge- bergte, en met de Batten of Batavieren ook het oever- land van de Eder. Als naburen der Katten leefden naar het noorden de Sikambren tot aan de Ruhr, westwaarts de Ubilirs tot aan den Rijn, zuidwaarts de Markomannen aan den Main, en oostwaarts do Hcrmondurcn die zich tot in het Thtlringerwald had- den neergeslagen. Uitblinkende in dapperheid, waren de Katten
		heen men de gewonden en gesneuvelden voerde. De wapenen waren weinig in getal en vielen bij die der Kelten af, doch de vaardigheid, waar- mede de Germaan ze wist te hanteren, en de heldenmoed der krijgers maakten ze geducht. Het hoofdwapen was de framee: een korte speer met scherp-gewette punt, waarmede men, naar de oin- standigheden van nabij of ver kon vechten, door die als werp- of handgewcer te bezigen. Zwaarden voerden slechts weinigen, doch velen wisten met pijl en boog voortreffelijk om te gaan. Als stan- daards dienden veldteekenen die uit de beeldte- nissen van wilde dieren bestonden en in de heilige wouden bewaard werden. Schutsweer vond men in ligtc schilden, zeer lang, maar smal en uit een vlechtwerk van teenen met plankjes daarover zaara- gcstcld. Geen grooter schande dan dit schild weg te werpen, daar het afleggen daarvan het tceken was van overgaaf. De knaap, reeds van der jeugd af gewoon zijn vader op de jagt te vergezellen, hunkerde naar den tijd waarop hij onder de mannen en strijders zou opgenomen worden. Zijne liefste spelen waren derhalve een krijgsdans, waarbij stoute wendingen slechts het gevaar konden afwenden van gekwetst te worden, of eene worsteling, die hem prijs en lof konden verwen-en. Beschaving van den geest in onzen zin was in het Germaansche huisgezin niet te vinden. Niette- min werd een helder oordeel op prijs gesteld, en het herinneringsvermogen door dichterlijke over- levcringen geoefend. Tot de verstandige ontwik- keling der mans moest het deelnemen aan de open- bare volksvergaderingen veel bijdragen. De vrouw daarentegen verdiepte zich gaarne in de geheimen der geestenwereld en de verborgen krachten bij planten en dieren. Van hier dat zij vaak de heel- kunst met gunstig gevolg beoefende. De maatschappelijke rang van den Ggrmaan was naauw verknocht aan het bezit van erven en akkers. Alleen de vrijgeborene kon grond bezitten, en uit de aanzienlijksten van hen verhief zich de adel. De derde stand werd door de onvrijen, laten of lijf- eigenen gevormd, meercndeels krijgsgevangenen of de afstammelingen daarvan. Zij moesten ten tceken hunner afhankelijkheid het haar kort dragen, mog- ten gcenc wapenen voeren, bearbeidden in de dienst der vrijen en edelen den grond en waren zoo volko- men aan hunne meesters onderworpen, dat deze hen konden verkoopen, straften en dooden, geheel naar eigen goedvinden. Nogtans behandelden de Germanen hunne lijfeigenen niet hardvochtig, zooals blijken kan uit eene geheele klasse van vrijgelatenen. De vrije Germaan nam deel of kon deelnemen aan de volksvergadcringen, bij welke do wetgo- vende of besluitende raagt berustte. Indien geen ge- wigtig beletsel dit verhinderde, werden de al- gemeene landdagen, gouw- en buurtspraken op vastgestelde tijden, met de nieuwe of volle maan gehouden, en ook dan was doorgaans een digt

-ocr page 40-

		28                               GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Di\' llurg i.iii MiTum (oimlrcUn van Roermond).

-ocr page 41-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

log had aanleiding gegeven, zon deze vrecselijk zijn geweest, daar Tacitus van de Batavieren ge- tuigt, dat zij in heldenmoed al de Rijnsche «tam- men overtroffen; terwijl hij van de Katten in het

tevens beroemd om hun helder oordeel en wijze gematigdheid. Niettemin ontstonden er, omstreeks 1<N) jaren vóór onze jaartelling, oneenigheden tus- schen de gemeenten in het midden en die in het

1

noorden des lands, dat is tusschen de eigenlijke Katten en de Ratten of Ratavieren. De aanleiding tot die twisten ligt in het duister, doch zoo de tweespalt tot een binnenlandsehen oor-

algemeen schreef, dat het bij hen gewoonte was, bij het bereiken van den mannelijken leeftijd haar en baard te laten groeljcn, tot zij een vijand gedood hadden.

-ocr page 42-

		3°                                OE8CHIEDÊNI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Gelukkig werd de botsing vermeden. Gewoon te allen tijde hunne priesters over belangrijke zaken te raadplegen, werden de Batavieren door deze bestuurders der openbare godsdienst overreed, zich niet in een broedennoordenden strijd te wikkelen, maar liever naar het onbewoonde eiland tussehen Rijn en Waal te vertrekken, dat, vruchtbaar, visch- cn wildrijk, een aangenaam verblijf aan den gan- schen stam beloofde. De Batavieren gaven aan de/.cn voorslag gehoor. Schuiten en vlotten werden to water gebragt en deze niet het vee en alle tilbare have beladen. Zij wuifden de voorvaderlijke gonw vaarwel en voeren langs Ruhr, Sicg of Lahn naarden Rijn, dien zij afzak- ten tot zij het aangewezen eiland bereikten. Volgens de overlevering, stuurden zij op de hoogte van het tc- genwoordige Angeren hunne vaartuigen eenekil bin- nen, stegen eraan land en namen van de Betuwe bezit. Spoedig hadden zij zich over het geheele eiland uitgebreid, en zelfs over de Waal in liet latere Maas-en-Waal, het Rijk van Nijmegen, de Duffel en naburige oorden. Door dezen togt hadden de Batavieren zich uit Geraani6 naar Noord-Gallië verplaatst. In dit bc- drijf waren zij echter reeds door anderen voorgc- gaan, daar de stammen die toen in Relgië als vrije volken leefden, reeds vroeger uit Germaniü waren overgekomen en waarschijnlijk het land strijdende tegen de Galliiirs hadden vermeesterd. De heerschende stammen in Noord-Gallii! waren daardoor allen van Gcrmaansch bloed, doch het is hoogst waarschijn- lljk dat onder hen nog vele Gallen of Kelten leefden, hetzij als slaven en vrijgelatenen, hetzij als ver maagschapten door huwelijken. Toen de Batavieren zich tot aan zee uitbreidden, moesten zij die de hooge duinstreek tot woonplaats kozen, in vele opzigten een ander leven leiden dan die welke zich in de lagere k leistreken hadden ge- vcstigd. Men gaf dezen duinbewoners naar hunne hoofdbezigheid, de jagt op het knaagdier dat hon- derdduizenden sterk in hun gewest leefde, het konijn, den naam van Kan in e fat en. Noordwaarts van de Batavieren en Kaninefaten hadden zich de Friezen neergeslagen, die zich in Groote- en Kleine-Friezen onderscheidden, en al het land van den Middelsten-Rijnmond tot aan de uit watering van de Eems bevolkten. Aan laatst- genoemden stroom zetelden de Amsivariërs of Eemslanders. Aan de Rcggc, Dinkcl en Boven- Vccht hadden zich de Tubantcn gevestigd; op beide oevers van den IJssel en de Bcneden-Berkel de Chamaven; aan de Niers de Gugerncn; aan de Neder-Maas en Beneden-Schelde deMena- piërs; aan den User en de Canchcde Morincn; aan de Midden-Schelde, de Haine, Denderen Dijlc de Nervitirs; aan de Bcncden-Sambro de Adu- atiken; in het Maasdal, aan de Mehaigne en Vesdrc, de Eburoncn; aan de Geulle en Roer de A ra b i v a r i t e n\'; en op beide oevers van de Moc- zel de T re vier en. \') Hun naam is bewaard in het dorp Amby lijl Maastricht.
		De Arasivariürs en Tubantcn reikten naar het oos- ten tot de landen der Kauchen of Kuiken, de Cha- maven stieten in het oosten aan de Marzen of Mare- zaten en aan do Broekteren, van welken enkele baart* schappen waarschijnlijk nog binnen de grenzen der tegenwoordige Nederlanden gevestigd waren. De Gugernen en Menapiërs waren naburen van de Ubil\'rs, terwijl de Trevicren, totwienookde F e mannen, Condrusiërs en Segni.ërs behoorden, zoowel aan de landen der Ubiè\'rs als aan die der Vangionen paalden. Zuidwaarts van de Belgische Germanen woonden de Medioraatriciërs, de Remers, Suessonen, Bello- vaken, Ambianen, Veromanduren, Atrcbaten en andere Keltische stammen. In het Zuiden der gezamenlijke Nederlanden, waar golvende heuvelen met breede dalen af- wissclden, was het land door zijne vruchtbaarheid voor den akkerbouw uitmuntend geschikt, al was toen nog het grootste deel met duistere, schier ondoordringbare bosschen, het Ardenncrwoud, over- dekt. Daarentegen waren vooral de kustlanden en stroomocvers in het Noorden aan telkens wedcr- staandc overstroomingen blootgesteld, terwijl de hooge en lage veenen, mede grootendeels met hoog en laag hout bezet, schier uit onbegaanbare moe- rassen bestonden. Mogen er ecnige weiden van ecne tamelijke uitge- strektheid zijn geweest, de akkervelden waren naauw beperkt. Doch welk oord men ook naderde, geen dat niet met digte wouden was vervuld. Plinius, die o. a. Nedcr-Germanië met eigene oogen zag, gaf daarvan in \'t midden der lat0 eeuw do volgende beschrijving: "Gaii8ch Germanië is, met uitzondering der knst- streek, waar de Kauchen wonen, met digte bos- schen bedekt, die door hunne eeuwige schaduw de koude van liet klimaat vermeerderen. Het hoogst verheffen zij hunne kruinen niet ver van het ge- bied der Kauchen, waar ze inzonderheid twee meren naar alle zijden bezoomen. Vlak op de oevers van beiden staan magtige eiken van ecne ver- bazenden groei. Door de golven ondermijnd, vor- men deze eiken door hunne te zamen gegroeide wortelen geheele eilanden, die langs de ineren voortdrijven. Zoodanige boom-eilanden stevenen, wanneer de magtige takken der eiken door de winden worden aangetast, als een schip heen en weer en strekken der Roineinsche vloten vaak ten schrik en verderve. Want wanneer de galcijen des nachts voor anker gaan en de achterplecht, naar gewoonte, naar het opene vlak keeren, stuurt de wind deze eilanden op hen aan, en men heeft dan in het nachtelijk uur een bedenkelijken slag tegen een geheimzinnig vijand te bestaan." De waterplassen door Plinius geschetst, herkent men in het meer Flevo en de Middelzee, beiden sedert geheel van gedaante veranderd, het eerste namelijk door overstroomingen in de middeleeuwen tot de Zuiderzee uitgebreid, het andere, tussehen de Friesche landstreken Oostergoo en Westergoo

-ocr page 43-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDEULANDBN.
		;u
		door opslijking in vruchtbaar land herschapen. Met den Rijn had liet Fliemeer (de Flevo) eeuwen lans gemeenschap gehad door den IJssel, welke rivier, oorspronkelijk een tak van den Alpischcn stroom, op de hoogte van het tegenwoordige Rees zich aan den Rijn ontscheurde en langs de plaatsen waar nu Millingen, Mechclen, Gendringen, Doe- tinchem en Doesborgh liggen, den plas te gemoet snelde. Door dien toevoer van water, zocht het Flie- moer naar het noorden ecne afwatering naar zee, doch de hierdoor gevormd stroom voerde niet meer den naam van IJssel, maar dien van Flie. Tijdens of vóór de komst der Romeinen was echter het bovenpand van den noordelijken Kijn-arm reeds opgcslijkt, en de IJssel, alleen gevoed door de beken uit de landen der Hroekteren, Marzen en Tubanten, was in eene rivier herschapen van minder kracht en lengte dan de Eems. De middelste Kijn-arm bereikte bij Katwijk de zee, en de zuidelijkste, die den naam van Waal voerde, eindigde zijnen loop, na ziel» met de Maas vercenigd te hebben, in de breedc kil Helium, een watervlak, dat naar het noorden door het land der Kanincfatcn en naar het zuiden door de dui- ncn van Voornc was bepaald. In gewesten aan zoo grootc veranderingen ten aanzien hunner oppervlakte blootgesteld als die van Neder-Germanië, vorderde het behoud des le- vens menigen zwaren strijd. En toch werden die worstelingen nog belangrijk vermeerderd door de oorlogen waarin de volken en stammen zich bij voortduring wikkelden. De eerste dier bloedige botsingen waarvan wij, in dat tijdperk, kennis dragen, ontstond door twis- tcn tusschen de Eduërs en een ander volk van Keltische afkomst, de Sekwancn, de eersten in het tegenwoordige Bourgondit\', de laatstcn in Franchc- Comté. Fel kampten beide stammen om de over- winning, doch de Sekwancn liepen gevaar om de nederlaag te krijgen toen zij hunne naaste Ger- maanschc buren te hulp riepen. Een edel Markoman, Ariovist genoemd, plaatste zich aan liet hoofd dezer Germaansche hulptroepen, die, 15,000 man sterk, omstreeks den jare 72 vóór J. 0., over den Kijn gingen en met woeste onstuimig- heid op de Eduörs aandringende, deze het onderspit deden delven. Voor de bewezen hulp vorderde en verwierf het (iermaanschc opperhoofd een derde deslands, en nu noodigde hij zijne landgenooten die nog op den voor- vaderlijken grond waren achtergebleven, uit, hem te volgen en met hem het schoonc GalliC aan zich te onderwerpen. Hierdoor steeg liet aantal Germanen in Bourgondit\' welhaast tot 120,000 man, zoodat de Sekwancn, die deze volksverhuizing met leede oogen zagen, hun brein spitsten om de eerst gc- noodigde, maar nu gehate gasten weder kwijt te raken. Onderscheidene Galsche stammen verbon- den zich eerlang tot dat doel met elkander, doch tot hun verderf: Ariovist weerde zich met helden- moed. De slag bij Aiuagetobria vernietigde der
		Gallen magt geheel. Zij moesten gijzelaars stellen en zich tot het opbrengen van schatting verpligten. Door den nood gedwongen, onderwierpen zich de Galliërs. Doch naauw hadden de Romeinen, onder aanvoering van Julius Gesar, de westwaarts voort* gcrukte Hclvetie\'rs van de grenzen hunner winge- westen in Gallië teruggedreven (58 vóór J. C.),of de door de Germanen overheerde stammen ver zochten den Latijnschcn veldheer, hun behulpzaam te zijn om ook Ariovist en de zijnen te verdrijven.
		HOOFDSTUK VIL JULIUS CESAR IN NOORD CALLIE EN NEDER CERMANIE. Nederlaag van Ariovist. — CVsar in België. — Slag aan de Santbre. — De stad der Aduatlkcn Ingenomen. — De Mnrincn en Mennpiërs blijven weerstand bieden. — Vcldtojjt der Komcincn tegen de l\'sipeten en Tenktc- ren. — Ceaar\'a verbond met de Batavieren. — De Mo- rinen selder geheel uitgeroeid. — De Ebnttmen en Tre- vicren in verzet. — Verelngetorix overwonnen. — De Batavieren in Hrittanjo, Griekenland en Egypte. 58—50 vóór J. C. Ccsar, verheugd door de stammen van Neder- Gallië tot cene onderneming opgeroepen te worden, waarnaar hij vurig had gewenscht, ten einde de grenzen van zijn stadhouderschap uit te breiden, noodigde Ariovist voor zich. Doch de fiere Germaan gaf hem ten antwoord: aZoo ik Cesar noodig had, zou ik tot hem komen. Heeft hij mij noodig, welnu hij komo tot mij I" Daarmede was de teerling ge- worpen. Cesar trok terstond op naar Vcsontio (Bcsanijon), en nu kwam het, nog in het jaar 58, tot een slag, die wel velen Romeinen het leven kostte, doch evenwel Cesar de overwinning ver- zekerde, daar de Germanen, hoc dapper ook, min- der geoefend en slechter gewapend waren dan de Latijnen. Ariovist redde zich over den Rijn, door al de Germanen gevolgd, die de slagting waren ontkomen. Na de bevochten zegepraal verliet Cesar Middcn- GalliU om zich naar Opper-Italië te begeven, ten einde do aangelegenheden van dat landschap te regelen. Doch, ten spijt der Eduërs en hunne na- buren, liet hij zijne legioenen onder hen achter, die de Galliërs maar al te spoedig deden begrijpen, dat zij het juk der Germanen slechts met de nog veel gric vender overheersching van de Romeinen ver- wi8scld hadden. Niet bij magte openlijk tegen Cesar\'s ondcrbevelhcbbers iets te ondernemen, zonden zij gezanten tot de Belgen om deze te bewegen, de wapenen tegen de Romeinen aan te gorden. De Belgen, naijvcrig op hunne onafhankelijkheid, gaven aan deze uitnoodiging gehoor en verbonden zich om de Romeinen aan te tasten vóór Cesar terug zou zijn. Onverwacht echter keerde deze vcld- hecr weer, want de aan de Marnc gevestigde Kemers hadden hem bcrigt van de zamenspanning gegeven. Met gelijken spoed voerde hij zijne benden naar de

-ocr page 44-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ongezind om Cesar te voet te vallen. Veeleer sloten zij zich op in hunne sterkte Aduat of Aduatica, door hen op de stede of in de nabuurschap van het tegenwoordige Namen aangelegd J). Zij veinsden nogtans onderwerping toen de Romeinen voor deze vesting allerlei hun geheel onbekende bclegerings- werktuigen aanvoerden. Maar, in liet holst van den nacht, vielen zij onverwacht op de Romeinen aan, en ofschoon zij den verloopen dag hunne verde- digingsmiddelen hadden overgeleverd, snelden zij zoo welgewapcnd naarde Romcinschclegerplaats, dat zij, zonder Cesar\'s waakzaamheid, een geweldig bloed- bad onder de vreemdelingen zouden aangerigt hebben. Intusschen veinzerij noch heldenmoed baatte: ook nu zegevierden de Romeinen, en des anderen daags trok Cesar .als overwinnaar Aduat binnen (57). Verbijsterd door het lot, dat do zoo dappere Nerviörs en Aduatiken had getroffen, waagden de

Axona (de Aisnc), en zijne groote krijgsman8be- kwaaraheden deden hem ook nu zegevieren. Onbe- reikba.ir voor den vijand binnen zijne kunstmatig opgerigte verschansingen, putte hij der Gallen ge- duld uit, en toen zij aftrokken met het voornemen om hem uit zijne sterkten te lokken, rukte hij zoo onbegrijpelijk snel tegen de Suessonen, Hellovaken en Ambianen op, dat de cene stam verhinderd werd den andere te hulp te komen vóór deze verslagen was. Doch binnen de landpalen van Henegouwen vond Cesar een geduchten tegenstand. Daar, op den linkeroever der Sambre, wachtten hem de moedige Ncrviërs af, en toen hij hen aantastte, moest hij do uitwerkselen van hun heldenmoed ondervinden. Hun veldheer Bodwognat deed de Romeinsche ruiters, slingerwerpers en boogschutters in de pan hakken en maakte zich zelfs meester van Cesar\'s legerplaats. De ondergang der Italianen scheen

De Drusuflbcrg Ijij Herten (Romeinschc graflieuvcl).

beslist, toen op eens de kans keerde, en twee legi- oenen, die de achterhoede uitmaakten, met frissche kracht zich in den strijd mengden en de vermoeide Ncrviërs van ter zijde aanvielen. Nu ontstond ver- warring onder de Belgen. Zij vielen al strijdende in gcheelc rijen, en welhaast lagen 50,000 lijken van dit heldhaftig volk op do oevers en in de Sambre. Naauwelijks 500 Nerviörs ontkwam de slagting \'). Maar ook de benden van Cesar waren sterk ge- dund, en de Romein erkende in zijne gedenkschrif- ten, dat udc Belgen de dappersten waren van alle Galliërs." (il\'sc In mui de Aduatiken, nakomelingen der oude Kimbrcn, al spoedig hot lot vernamen dat hunne naburen de Nerviörs had getroffen, toonden zij zich

overige Belgische stammen het niet, den ondergang hunner landgenootcn te wreken. Ecnigen bogen zelfs het hoofd. Doch geenszins de Morinen en Mcna- pit\'rs, die van uit hunne moerassen en bosschen de vreemde legioenen voortdurend bestookten. Te vergeefs gaf Cesar zijn leger bevel om zich met de bijl in de hand een weg door \'t kreupelhout en\'t hoogstammig geboomte te banen: geen ander voor- deel konden de Romeinen door deze vervolging behalen, dan dat zij eenigc Morinsche en Mena- pischc buurtschappen in brand staken. Zij keerden zelfs terug, hetgeen Cesar verontschuldigt door te vermelden dat hevige regenvlagen hem beletten binnen de moerassige wouden door te dringen. \') Men meent deze plaats te herkennen in den berg HnstMon blf Namen of de citadel dezer stad. Napoleon I wees Paula aan de Mchnignc .al» het oude Aduat aan, Napo- leon III de stad Namen, en ie Commissie voor de topo- grapliie van Oallië den berg 1\'halize l>fj Huy.

\') Men noemt dezen str||d den Hing van Pr6le, omdat men meent dat deze op de hoogte van liet dorp Préle 1>U Chatclet in Henegouwen voorviel.

-ocr page 45-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

33

Intusschen had het berigt van Cesar\'s ovcrwin- ningen op geheel onbekende volksstammen te ltome zooveel vreugde en bewondering verwekt, dat de senaat een dankfecst van vijftien dagen uitschreef, dat is een feest van vijf dagen langeren dunr dan dat waarmede de zegepraal van Poropejus op de koningen van Pontus, Armenië", Petra en Judea was verheerlijkt. Niettemin waren noch de Keltische noch de in Gallie\' gevestigde Germaansche stammen geneigd, de Romeinsche overheersching te dulden. Terwijl Cesar, volgens gewoonte, sints liet begin des

piërs gevoerd, die in dat tijdstip hunne akkers tot over de Maas en zelfs ten oosten van den Rijn uitgebreid hadden. Verschrikt doordegroote menigte zwervelingen, vlugttendeOver-Rijnsche Menapiërs naar hunne stamgenooten, om op den linker stroom- oever den vijand den overgang te beletten. Indien staat lagen de tegenstanders eenigen tijd te- gen over elkander, toen de Tenkteren en Usipeten door een geveinsden aftogt de gevlugte Menapiörs weder naar den regtcr Rijn-oever lokten. Dan nu was het verderf dezer volkplanters daar. Onverhoeds overvallen, werden zij cene ligte prooi des vijands,

Aupuxtus (naar cene bustri.

winters in Opper-Italiü verwijlde, beproefden de bewoners der kusten van het tegenwoordige land- schap Bretagne hunne vrijheid te herwinnen; doch, hoezeer zij hunne ondernemingen door cene vloot ondersteunden, werden zij toch spoedig in hun verzet gefnuikt. In het Noorden brak de storm tegen de Romeinen los door toedoen der Tenkteren en Usipeten. Dezen, oorspronkelijk aan den Middel-Rijngevestigd, wer- den daardoor de Katten of Sueven verdrongen, en, nadat zij geruiroen tijd hadden rondgezworven, in den herfRt van het jaar 50 vóór Chr. tot de Mena-

die, nog eer de Menapiörs, welke op den linker Rijn-oever waren gebleven, hiervan tijding konden bekomen, met de bemagtigde vaartuigen den stroom overstaken en nu in het land op beide oevers van de Maas zooveel buit behaalden, dat zij voor den gansenen winter verzorgd waren. Naauw had Cesar van dezen inval bferigt ont- vangen, of hij trok (55 vóór Chr.), met zijn leger tegen de Usipeten en Tenkteren op, ten einde te voorkomen dat deze vermetele vreemdelingen zich met de ontevreden Galliürs vereenigden. De Germa- nen, berigt ontvangende, dat de Romeinsche veldheer

-ocr page 46-

34                                    GB8CHIEDENI8 DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

met een sterk leger in aantogt was, lieten hem door gezanten melden, dat zij den strijd niet selmwden, doeli met de Romeinen in vriendschap zouden leven, zoo men hun een land ter bewoning aanwees. Cesar gaf hun een ten antwoord, dat in GalliS geen land zonder eigenaars was, en dat,

den het einde des werks niet afgewacht. Op raad der tot hen gevlugte Tenkteren en Usipeten, ver- lieten zij hunne westelijke grenzen en trokken met hunne gezinnen en al hun have naar ontoeganke- lijke wouden en wildernissen. Cesar kon er niet aan denken het ontruimde land te bezetten. Doch om een gewenschten schrik onder de Germanen te brengen, liet hij alle ge- bouwen en buurtschappen in brand steken en zette dit werk voort tot hij na achttien dagen vcrnic- lens naar den Gallischen oever terugkeerde. Noch de znniengcschoolde magt der Sikambren, noch die der Sneven tastte hij aan: het was hem genoeg den Germaan getoond te hebben, dat de Romein den Rijn kon en durfde oversteken. Gedurende Cesar\'s verwijl aan de Ubiseh-Sikam- brische grens, hadden gezanten van verschillende stammen zich naar het Romeinschc kamp bege- ven, om met den vreemden veldheer overeen- komsten van vrede en vriendschap te treffen. Deze gezanten, minzaam ontvangende, verzocht Cesar, tot verzekering van trouw, gijzelaars uit hun mul- den, overeenkomstig de Germaansche en Keltische gebruiken. Hoogstwaarschijnlijk werd bij deze gelegenheid het verbond tusschen de Batavieren en Romeinen gesloten, dat den laatsten het eerst vasten voet aan de Rijnmonden gaf. Met den naam van vrien- den en broeders des Romeinschen volks vereerd, verpligtten de Batavieren zich, den Romeinen ge- wapenden bijstand te bieden, gelijk deze hulp en ondersteuning beloofden, indien de oeverbewoners der Rijnmonden door anderen mogten aangevallen worden. Oogenschijnlijk behielden bij dit verbond zoowel de Ratavieren als de Romeinen hunne zelf- Btandigheid, een voordeel waarop onze Germaan- schc voorouders te hooger prijs moesten stellen, omdat de aanverwante zuidelijker stammen, even als de Gallen, vcrpligt waren schatting aan de Romci- ncn op te brengen. Twee der volken aan Maas en Schelde wilden van zoodanigen cijns noch van eenige onderwerping aan de Over-Alpische vreemdelingen weten: de Menapiè\'rs en de Morinen. Reiden duldden geene Romeinen in hun midden en bejegenden de vreemde krijgers als vijanden. Om dit te straffen zond Ce- sar, in het jaar 64, Uabienus tegen de Morinen, en Titurius en Cotta tegen de Menapiürs. Laatst* genoemde Germanen verschansten zich derwijze in hunne digte bossehen, dat ze ongenaakbaar bleven, en de Romeinen hun geen ander leed konden toe- voegen dan het verwoesten hunner akkers en ver- laten woningen. Doch de Morinen die in hunne op dat pas uitgedroogde moerassen geene veilige wijk- plaats meer vonden, werden meerendeels uitgeroeid. Kwam dit verzet der Relgischc stammen Cesar op menig volgeling te staan, sedeft den slag aan de Sambrc werden zijne benden in geen hagchclijker stelling gebragt dan toen de Eburonen zich met de Trcvieren tegen de Romeinen verbonden (53 j. vóór Chr.)

zo

4

olang de Tonkteren en Usipeten in Mcnupit! bleven,

van geen vriendschap met hen sprake kon zijn. Hij beloofde hun echter zijne goede diensten om de UbiOrs\') te bewegen, hun eenig land in te ruimen. Met dit antwoord tot de hunnen terugge- keerd, kwamen de gezanten andermaal tot Cesar. met het verzoek om eeniguitstel. Doch Cesar, wetendedat de Tenkteren en Usipeten o]) dat tijdstip het grootste deel hunner ruiterij over de Maas tot de Ainbiva* ritcn hadden gezonden om voeder voor de paarden te halen, nam in dit voorstel geen genoegen. Veel- eer haastte hij zich om de Germanen te overvallen. Aanvankelijk echter kwam zijne vermetelheid hem duur te staan: immers 800 Usipeetsche enTenkter- sche ruiters bragten de Romeinen aan het dein- zen. Welhaast echter keerde de krijgskans tot der Germanen nadeel, liij de zamenvloeijing van Waal en Maas — dat is tegenover de plaats waar thans het dorp Itossuin ligt — ondergingen zij cene vol- komen nederlaag en bedekten met hunne lijken óf het slagveld óf de golven der snelstroomende rivier. Slechts weinigen ontkwamen. De Tenktcrsche en Usipeetsche ruiters die tot de Ambivaritcn waren getogen, vernamen met ontzetting de nederlaag van hun stam. Buiten staat om naar eenig oord te trekken, dat zij hun eigendom kouden noemen, verzochten zij den Sikambren eenc schuilplaats in hun midden. Het dappere volk aan de Ruhr en Sieg trok zich de zwervelingen aan, doch laadde zich hierdoor Cesar\'s gramschap op den hals, die de vlugtelingen opeischte. Het antwoord luidde: "Acht gij, Romeinen, het onredelijk datdcGer- manen zonder uwc toestemming in Galliü komen, met welk regt vermeet gij u dan eenig gezag aan de overzijde des Rijn\'s uit te oefenen?" Cesar gevoelde zeer wel, dat hij dit regt niet bezat, doch hij dorstte naar den roem het eerst van alle Romeinen den Rijn als verwinnaar over te steken. Dat was het, wat hem bewoog de Sikambren "te straffen" voor de gastvrijheid den Tenkteren en Usipeten betoond. Het aanbod der Ubiörs weigerende, om hein sehui- ton voor de overvaart te leveren, liet hij cene brug over den Rijn slaan — waarschijnlijk in de na- buursehap van het tegenwoordige Keulen — en na door twee sterkten, in den vorm van brugge- hoofden, zijn terugfogt verzekerd te hebben, trok hij over den grensstroom het land der Sikambren binnen. Verbaasd hadden de ocverbewoners den reus- achtigen bruggebouw zien aanvangen en voltooijcn. Doch de meer oostwaarts wonende Sikambren had-

i) Toen nog tnasehen de Wapper en Sieg gevestigd.

-ocr page 47-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                   35
		allen óf onder de slagen der cohorten vielen, óf als ge- jaagd wild hijgend naar de bosschen en moerassen snelden. Terwijl dit in en bij Eburonië voorviel, lag Indutiomar met de zijnen voor de legerplaats waar- binnen Labienus gebood. De Treviersche vorst had juist alles gereed doen maken om den volgenden dag storm te loopen, toen het gejuich der vijan* den hein het eerste berigt gaf van den treurigen afloop der zaken aan de Midden-Maas. 1\'lotscling gaf hij bevel alle toerustingen te staken , het kamp te verlaten en naar bevriende Galliërs te snellen. Eerst na zijne magt versterkt te hebben, wilde hij den bc- slisscnden strijd wagen. Werkelijk vielen hem nog verschillende borden toe, en kon hij niet talrijker heer naar het verlaten kamp terugkeeren. Doch dit was ook het einde van zijnen voorspoed. Labienus had stilzwij- gend het smalen der Trevieren aangehoord, doch tegen den avond daalde hij onverwacht met zijne geheele ruiterij uit twee poorten op de Belgen neer, overviel de verspreide en zorgeloozc scha- ren en deed hen in verwarring het hazepad kiezen. Duizenden sneuvelden, en onder hen Indutiomar, op wiens hoofd Labienus een prijs had gesteld. Maar hoe ook geteisterd, de Belgen wilden van geene onderwerping weten. In het volgende jaar, 52, hernieuwden de Trevieren, Nerviörs, Aduatikcn en Menapiürs hun bondgenootschap tegen Rome. Doch Cesar wist hen te voorkomen. Nog was de winter niet ten einde, of hij trok slagvaardig voort en onderwierp eerst de Herviërs en toen de Mcna- piürs. Hij maakte zich juist gereed naar het land tusschen de Moezel en Maas op te rukken, toen Labienus hem berigtte, dat bij de Trevieren cene omwenteling had plaats gevonden, die de oorlogspartij op den achtergrond dreef en den aan Rome verknochten Cingetorix alle magt in han- den speelde. Van de bevrediging der Ardennen maakte Cesar gebruik om zich andermaal naar den Rijn te begeven en deze rivier over te steken. Hij wilde de Over-Rijn- sche Germanen straffen voor de hulp aan Ambiorix verleend en deze tegelijkertijd den eenigen uitweg be- nemenom wanneer hij dit noodighad, eene wijkplaats te vinden. Met dit doel voor oogen liet de Romein een weinig boven de plaats, waar hij in 55 de rivier was overgestoken, een brug timmeren. Daar zijne soldaten dit werk uitmuntend verstonden en in zijne begeerte naar wraak deelden, was deze overgang in weinige da- gen gereed. Van de Lbiürs vernam hij inmiddels, dat de Sucven hunne gewone strijdkrachten op eón punt hadden zaamgetrokken en aan alle hun onderworpen stammen \'t bevel gezonden om hulptroepen te leve- ren, zoowel voetvolk als ruiterij. Cesar nam overeenkomstig deze berigten zijne maatregelen. Hij zorgde voor toereikende levens- middelen en koos eene geschikte plek uit, om er zijn leger neder te slaan. Den Ubiörs gebood hij hunne kudden in veiligheid en hunne have binnen de vestingen te brengen, in de hoop, dat de bar- baarsche en onervaren vijand wegens gebrek aan
		Telden de bataten ook onder hnnne lioofden Vorst Cingetorix, die ijverig naar Home\'s gunst dong, het andere Treviersche opperhoofd, Indutio- mar, wist liet meerendeel zijner landgenooten een gloeijenden haat tegen al wat Romein was in te boezemen, en de Eliuroonsche vorsten Ambiorix en Cativulcus in deze gezindheid te doen declen. Zijne boden aan de Teiiktercn en l\'sipeten beloofden hem honderd dertig duizend wrekers voor de gevallen Nerviürs en Morinen, en die aan de Sikambren slaagden even gunstig in den hun opgedragen last. liet sein tot den opstand gaf Ambiorix. Onder den schijn Ronie\'s beste vriend te zijn, ried hij bij het uitbreken der eerste onrustige bewegingen, den le- gerhoofden Sabinus en Cotta, om de hun toevertrouw- de legerplaats Atuatuea in Ebnroniö te verlaten en zich alsdan bij talrijker Romeinsehe afdeelingen aan te sluiten. Met ophef verbreidde hij de nadering van duizende Sikambren, Tenkteren en L\'sipeten, waar- door Cotta en Sabinus zich lieten belezen. Na den nacht besteed te hebben met toebereid- selen tot den afmarseh, trokken zij met den dage- raad af. Welhaast lag de vesting ver achter hen. Doch eensklaps werden zij in hunne beweging gestuit. Uit het bosch dat den weg bezoomde, stoof onverwacht een Eburoonsch leger te voorschijn, viel onstuimig aan op de Romeinen en versloeg deze in een lang, hardnekkig gevecht. Cotta vond den dood der helden, doch Sabinus werd, terwijl hij wegens overgave onderhandelde, neergestoo- ten. Slechts enkele Romeinen ontkwamen de slag- ting. De Eburonen vleiden zich, welhaast aan de be- zettingen der overige legerplaatsen een zelfde lot te bereiden en gansch België van de vreemde ovcr- heerschcrs te zuiveren. De Aduatikcn schaarden zich nevens hen, en ook de overgebleven Nerviörs verhieven zich tegen de onderdrukkers. Nu ging het op de legerplaats van Cicero los. Maar noch de looze taal van Ambiorix, noch het stormloopen der Belgen, die in de Romeinsehe tenten vuur had- den geworpen, verkloektc de wakkere bezettelin- gen. Aan eed en pügt getrouw, lieten zij hun eigen- dom prijs aan de vlammen, verdubbelden hunne krachten en sloegen den storm manmoedig af. Toch bleef hun toestand ten hoogste gevaar- lijk. De Belgen omringden de gansche legerplaats en besloten hun eigen kamp binnen een wal van elf voet hoogte, met ecnc gracht van vijftien voet diepte daarvoor, alles vijftien duizend schreden in omtrek. ZIJ bouwden toi-ens en stormrammcn, zoo als zij die van de Romeinen gezien hadden en bereidden eene tweede bestorming voor. Ware Ccsar niet uit het hart van Galliö zijnen getrouwen te hulpgescho- ten, het zou ellendig met hen afgeloopen zijn. Doch naauw was de landvoogd met achtduizend soldaten het Eburoonsche kamp genaderd, of de verbonde- nen verlieten hunne sterke wallen, verwaarloosden alle voorzigtigheid en weken verbijsterd toen de Romeinen plotseling langs verschillende paden tot hen nederdaalden. Slechts weinigen hielden stand, zoodat

-ocr page 48-

(JESClllEDEXIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

:n;

levensmiddelen gedwongen zou worden, om onder ongunstige omstandigheden een aanval te wagen. Ook beval hij hun onderscheidene boden naar het land der Sneven te zenden, ten einde te ervaren wat de vijand verrigttc. Deze bevelen werden stipt ten uitvoer gebragt, en zoo bcrigtte men hem na cenige dagen: aDe Sneven hebben op de tijding, dat de Ko- meinsche inagt komt opdagen, zich met de man- 8chap hunner bondgenooten, naar het uiterst einde van hun gewest begeven. Daar is een bosch > Jlacenis, van eene verbazende uitgestrektheid. Het

linker stroomoevcr gekeerd te zijn, het grootste deel van de brug in stand blijven en aan het westeinde daarvan een hoogen toren oprigten als liet middelpunt cener achter te laten bezetting van twaalf cohorten. Na hierdoor Ambiorix van alle gemeenschap met het oosten afgesneden te hebben, even als reeds door de onderwerping der Nervil\'rs, Menapiürs en Trevieren naar het westen en zuiden was geschied, wendde Gesar zich naar den haard van den laat- sten opstand, Eburonie". Het leger smaldeelde hij in drie afdeelingen, van welke hij zelf ééne aan-

ililijint\'lin van Brittenuurg, op teiwit) der Uïilc eeuw.

scheidt de landen der Sueven van die der Che- rusken en beschermt beiden voor aanvallen en ge- welddadigheden. Het is aan den ingang van dit wond, dat de vijand u en de uwen wil afwachten." Na deze medcdeelingen wèl gewikt te hebben, zag Gesar het gevaarlijke in om mijlen ver het Over-Uijn8ch Germanit! binnen te dringen. Hij bepaalde derhalve de vijandelijkheden tot de ver- woesting van het grensland, waar andermaal hutten en buurtschappen in de vlam opgingen. En ten einde de barbaren niet van alle vrees voor zijn terugkeer te bevrijden, liet hij, na weder op den

voerde, terwijl hij alle bagaadje in \'t sterke Atua- tuca achterliet. De Romeinen vonden nergens een naauwverbon- den vijandelijk leger. De Eburonen hadden zich in verschillende horden verdeeld, die zich op moeljclljk te naderen plaatsen hadden neergeslagen. üaar- door werd groote voorzigtigheid gevorderd. Wilde Cesar een spoedig einde aan den strijd maken, dan moest hij zijn leger smaldeelen en dit door zooda- nige versnippering aan groote gevaren blootstellen. Bij het overwegen hiervan kwam hij op het denkbeeld de Eburonen ten onder te brengen doormiddel hunner

-ocr page 49-

GE8CH1EDBNI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

37

vroegere bondgenooten. Naar al de omwonende stam- nien zond hij boden met de uitnoodiging naar het Maasdal te komen, Eburoniti binnen te dringen en er

voormalige makkers te berooven en te vernietigen. Zelfs van gene zijde des Kijn\'s daagden Sikambren op, die, tweeduizend ruiters sterk, zieh vele run-

zich alles wat men hebben wilde, toe te eigenen. Cesar\'s sluwheid bereikte haar doel. Van nabij en ver kwamen gewapende inboorlingen om hunne

deren en ander vee ten buit toeëigenden. Te ver- geefs hield een gevangen Eburoon hun voor, dat het beter en voordeeliger ware, zamen te span-

-ocr page 50-

3Ü                                    GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ncn en de Romcinsche bagaadje te vermeesteren, thans binnen Atuatuva opgehoopt. Een oogcnblik luisterden de Sikambren naar liet voorstel, doch na eene mislukte proef, zagen zij er van af en zetten met de anderen de jagt op de Eburonen voort. Onder de wapenen hunner stamgenooten werd dit geheele volk vernietigd. Tot de weinigen die dezen ondergang overleefden, behoorde Ambiorix, die naar het hart van Germanii! vlugtte. Toen de Eburonen uitgeroeid en de magtige NerviSrs, Aduatiken, Morinen en MenapiBrs tot zwakke stammen waren ingekrompen, hield het verzet der Belgen tegen de Romeinen op: de zacht om vrij en onafhankelijk op den vaderlandschen grond te leven, was in bloed gesmoord. Intussehen hoe duur deze opstanden den Belgen waren te staan gekomen, ontkiemde nogmaals bij de Gallen de zucht om zich te bevrijden. In 51 waagden liet de Arverners, in het tegenwoordige Bourgondië, om de vaan des opstands te verheffen. De strijd die hierop volgde, was lang en bloedig. De kans weifelde dikwijls, doch eindelijk naderde zij bij de veste Alisia (op den Mont-Auxois, bij het dorp Alise-Sainte-Reine) hare beslissing. Cesar hield hier met 00,000 man het Arverner opperhoofd, Ver- cingetorix, en 60,000 volgelingen opgesloten bin- nen verschansingen van elfduizend voeten in om- trek. Zijne eigene armee beveiligde bij door eene tweede reeks van bewonderenswaardige wallen, want behalve de belegerden moest hij tegen een ontzettingslcger strijden, dat, 287,000 man sterk, uit alle oorden van Gallil! tot hulp van Vercingc- torix was opgedaagd. Zoo de Gallische hulpbenden den Romeinen allen toevoer hadden afgesneden, ware Cesar welligt verloren geweest. Doch gelijktijdig grepen èn de belegerden èn de Gallische hulpben- den den welversehansten veldheer aan, met het gevolg dat de Romeinen eene volkomene overwin- ning bevochten. Verciugetorix die na deze zegepraal van Cesar aan het herwinnen der vrijheid wanhoopte, onder- wierp zich aan de Romeinen, nadat hij den Galliërs geraden had, zich naar den wil der goden te voegen en de vreerade beerschappij te erkennen. De ketenen waarmede Cesar hem liet beladen, boeiden als het ware geheel (ialliü, dat nu eeuwen achtereen een onderworpen wingewest bleef. Ver- eingetorix zelf moest na eene gevangenschap van zes jaren aan de zegepraal des overwinnaars deel nemen, waarna hij, onedelmoedig, van het leven werd beroofd. Getrouw aan hunne verbindtenissen en bcgeerig naar oorlogsroem, hadden de Batavische krijgs- benden Cesar\'s legermagt bij al deze oorlogen en bij zijne togtcn tegen de Britten krachtig onder- steund. Bij den veldslag voor Alisia waren zij de cuersten geweest die den vijand deden wijken, en zij behaalden denzelfden roem toen zij Cesar volg- den, nadat tusseben hem en Pompejus, zijn medc- dinger, een burgerkrijg was ontbrand (48—46). Cesar\'s overwinningen aan den Sicor (den Segro),

bij Dyrrhachium (Dnrazzo) en in Egypte waren inzonderheid aan de vaardigheid in het zwemmen,

de vlugheid en den h

1249

eldenmoed der Batavieren te

danken. Van hunne verrigtingen bij Dyrrhachium staat opgeteekend, dat zij, schoon te voet, met zoo veel vlugheid streden, dat Pouipejus\' ruiters voetknechten en zij ruiters geleken.

HOOFDSTUK VI11. NEDER-CERMANlÈ EN BELCl\'É ONDER KEIZER AU CUSTUS TOT OP OEN DOOD VAN DRUSUS. Cesar\'s verheffing en dood. — Val tier Konieiiisclic Bepa- blick. — Keizer Augustus. — De Sikambren verslaan Lollitis. — Drusus en zijne krOgstogteo. (44—0 vóór Chr.) I Had Cesar eens bij bet doortrekken van een gering steedje aan den voet der Alpen de woor- den geuit, "liever ben ik binnen deze armzalige veste de eerste dan de tweede te Rome," de toomelooze heersehzucht, waarvan deze woorden getuigen, verleidde hem, om den fakkel des bur- gerkrijgs te ontsteken en zich ten koste der repu- blikeinsehe instellingen van alle magt te Rome meester te maken. Een gouden zetel, een purpe- ren koningsmantel, een standbeeld nevens die der voormalige koningen, eene eigen prachtige tribune bij de optogten der goden en andere hooge eer- bewijzen verhieven zijne waardigheid boven bet menschelijke aanzien en stelden hem op gelijken rang met de hemellingen. Hij gebood als dictator, oor- deelde als censor, beschikte naar willekeur over \'s Lands gelden, verdeelde alle ambten, en voerde, zoo al niet in naam, inderdaad het volle gezag eens alleenheerschers. Doch juist deze verhelling bewerkte Cesar\'s val. Zij die den ondergang van het vrije staatsbestuur betreurden, vormden het besluit om de Republiek door den dood des alleenheerschers in het leven terug te roepen. In eene plegtige vergadering van den senaat vielen zij op hem aan, bragten hem drie en twin- tig wonden toe en deden hem zieltogend neder- storten voor het standbeeld van zijn vroegeren mededinger Pompejus (15 Maart 44). Maar de Romcinschc Republiek herleefde niet. Cesar\'s dood gaf slechts het sein tot eene worste- ling tusschen allen die den verslagene in zijne waar- digheden poogden op te volgen en baande den weg tot den keizerlijken troon aan Octavius of Oeta- vianus, Cesar\'s achternecf en aangenomen zoon. In het jaar 30 vóór Christus werd Rome een mo- narchale staat. Octavianus behield den titel van imperator of opperbevelhebber, dien de burger- oorlog hem had verschaft. Hij zelf noemde zich Cesar (keizer), en door den senaat werd hem tot zijne onderscheiding den naam gegeven van A u g u s- tus, de heerlijke, of geheiligde, die mede op zijne

-ocr page 51-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

39

opvolgers overging om den beheerscher van den Romcinsehen staat aan te duiden. Te Rome door nog lioogeren luister bestraald, dan zelfs Cesnr had genoten, wilde Augustus zijn aanzien ook boven dat zijns oudooms in de win- gewesten doen schitteren. Daarom schiep bij uit de Romeinschc legioenen die tot biertoe sleehts in oorlogstijden vereenigd waren, ecne soort van staande krijgsmagt, waarvan hij een aanzienlijk deel naar de uiteinden des Rijks zond, met last om aan de grenspalen, zoowel aan den Eufraat, als aan den Rijn enden Donau, kasteelen optcrigten en nieuwe veroveringen voor te bereiden. De beidt; togten van Gesar over den Rijn in 55 en 5\'2 leverden Augustus het voorwendsel om \'t nog onbedwongen (lermanië tot het Komeinsche Rijk te betrekken. Deze aanmatiging zette bij de Sikam- bren kwaad bloed, ja toen deze Giermanen cenige Ro- meinen — twaalf hoofdlieden — op hun grondge- hied betrapten, lieten zij die krijgers óf verbranden óf naar Uomeinseh gebruik, aan kruisen hechten, waarna zij zich met de Tenkteren en Usipeten tot een nieuwen strooptogt in (Sallit! verbonden. Onder hun legerhoofd Milo drongen zij door tot den Rijn, bereikten den linker stroomoever en verzamelden er een rijken buit De tegen hen uitgezonden Ro- meinsche ruiterij werd door hen in ecne hinderlaag gelokt en verslagen. Door eenige vlugtelingen van dit onheil onderrigt, poogde de proconsul Marcus Iiollius nieuwe krachten te verzamelen. Doch te vergeefs: in een stouten aanval der verbondenen werd de Romeinsche legerplaats bemagtigd, en viel de adelaar van het vijfde legioen, aan Germanen in handen (1(5 vóór Chr.). Met verbeten spijt ontving Augustus de tijding dezer nederlaag. Dadelijk verzamelde hij een ge- weldig leger en toog uit Rome naar den Rijn. Doch tot krijgshafte bedrijven vond hij geen gele- genheid, daar de Sikambren op het berigt, dat Iiollius nieuwe versterkingen had bekomen en Kei- zer Augustus naar Galliö was gekomen, niet verder oprukten, maar vrede maakten, gijzelaars stelden en naar bet land aan Wupper en Sieg terugkeerden. Niettemin bleef Augustus dit en het volgende jaar (15 vóór Chr.) in (Jalliö, dat door dien inval der Germanen veel geleden had. Gedurende dit verwijl liet hij, onder anderen, de vesting Castra- Vetera aanleggen, die later door het bedrijf van Claudius Civilis eene zoo groote vermaardheid ver- wierf. Van haar vroeger aanzien getuigen nog de me- nigvuldigc oudheden, die men tot op den huidi- gen dag te Rirten bij Xanten opgraaft. Hoezeer Augustus dus aan den Rijn juist geene groote gevaren bad te trotseren, werden zijne vcrrig- tingen in Gcrmnniti te Romo als heldendaden uitgeba- zuind. Een dichter verhief den Keizer tot de wolken, "daar bij de woeste Sikambren, het moorddadigst volk der aarde, tot het nederleggen der wapenen had ge- dwongen," en een ander bezong \'s Vorsten roem, "de Sikambren, niettegenstaande de moerassen waardoor zij waren omgord, aan Rome onderworpen te hebben."

Daarvan was het echter verre. Reeds ten jare V2 (vóór Christus) gordden de Sikambren op nieuw de wapenen aan, terwijl zij luide hun voornemen te kennen gaven om Gallif! binnen te dringen en zijne bewoners, die noode de Romeinsche overheersching duldden, in opstand te brengen. Maar zij werden voorkomen. Hij zijn terugkeer naar Rome had de Keizer zijnen drieëntwintigjarigen stiefzoon Claudius Drusus, als zijn vertegenwoor- diger in de provinciën op de westzijde des Rijn\'s achtergelaten. Deze wist de opperhoofden der Gal-

liërs door ernstige toespraken van v

D�3D

ijandelijkbe-

i den af te houden, en den Sikambren bragt hij ecne nederlaag toe, juist terwijl zij op het punt stonden, om over den Rijn te trekken. Na dit bedrijf zakte hij met vaartuigen den bree- den stroom naar den Oceaan af, een togt waarbij hij | met de Friezen kennis maakte en hen tot vcrbon- denen aannam. Zij traden daarbij in dezelfde rcg- ten als de Batavieren, doch belastten zich met deze S ééne verpligting meer, die om op gezette tijden zeker j aantal ossenhuiden op te brengen. Naauw was dit verdrag tot stand gekomen, of Drusus had meer dan ecne reden, om zich innig daar- over te verheugen. Hij had zich namelijk naar het land der Kauchen gewend, doch onkundig ten aan- zien der natuurlijke gesteldheid der Wadden, zaten zijne vaartuigen opliet drooge, eer hij aan zoodanig gevaar dacht. De kans om in zijne bonten bulken overweldigd te worden door een\' overmagtigen vij- and was groot. Maar in dit gevaarlijke uur kwa- men de Friezen hem te hulp. Hun voetvolk dat hem vergezelde, redde hem uit den nood: met alle kreeken bekend, stuwden zij de vaartuigen naar de diepe geulen en deden hem behouden naarden Rijn wederkeeren. In het volgende jaar (11) ondernam Drusus op nieuw een veldtogt tegen de vijandig gezinde stam- men aan den Neder Rijn. Ook nu was zijn eerste aanval tegen de Usipeten en Sikambren gerigt, die, spijt het gevaar dat hen dreigde, zich naar het zuiden gewend hadden, om de Katten te straf- fen, wegens hun wegblijven ten vorigen jare, bij den aanval op Gallis. Door slechts weinigen tegen- gehouden, drong Drusus zegevierend door tot de oostcr grenzen, en vervolgens door het land der Cherusken zelfs tot de Wescr. Ja, hij zou dien stroom welligt zijn overgestoken, indien niet gebrek aan levensmiddelen hem bewogen had om terug te keeren. Daarbij voorspelden alle natuurvcrschljn- selen een vroegen winter, en de Germaansche winter was voor de Romeinen een even gevaar- lijke als geduchte vijand. Eerst op den terugweg naar den Rijn vond hij een\' dreigenden wederstand, want de Katten waren van zienswijze veranderd en hadden zich thans bij de Sikambren en Cherusken aangesloten. De vijand was zelfs overeengekomen op welke wijze den buit zou verdeeld worden. De Cherusken zouden de paarden, de Sueven of Katten en hunne mcdestrlj- ders het goud en zilver en de Sikambren de gevan-

-ocr page 52-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

10

loos verloren waren, stelden alle maatregelen van voorzorg ter zijde en drongen zonder orde, wild en woest op den vijand in. Drusus ontwaarde openingen

genen bekomen. Reeds luidden de verbondenen den Roraeinschcn veldheer menige gevoelige neep uit verschillende hinderlagen tocgebragt, toen ze hem in

C/JCnIl\'i

Drumu\' Btcrfljcil.

eene door holen bezoomde kloof, bij Arbalo, insloten. De kans stond voor de Romeinen veeg, maar de Germanen, in den waan, dat de Romeinen rcdde-

in de Germaansche gelederen, maakte van deze ge- legenheid gebruik, en, het vrije veld gewonnen hebbende, deed hij de kans geheel verkceren. De

-ocr page 53-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

Il

overwinning besliste zich ten voordecleder Romei- nen, hetgeen de Sikambren en liimne bondgenooten zoozeer ontmoedigde, dat zij den vijand nog slechts uit de verte verontrustten, en liet niet waagden hem ter zijde te komen. Drusus werd hierdoor aangeinoc- digd, vaste punten in het Over-Rijnsche aan te leggen: aan de zamenvloeijing van de Lippe <\'n den 1\'ilison bouwde hij een kasteel (Aliso) en een tweede nabij den Rijn in bet land der Katten. \' Doch niet alleen in de landen der Sikambren en Katten deed Drusus vestingen bouwen, hij deed ze langs alle groote stroomen — toen de cenige heerbanen voor het verkeer — oprigten, inzon derheid langs den Rijn, aan wiens oevers men

leveringen op waarheid, dan hebben ook Does* borgh aan den Llsscl en Rentheim tusschen de Dinkel en de Vecht tot dit aantal behoord. Van de gedaante dier Romeinsche vestingen hier te lande bezitten wij geene betere afteekening dan die ontleend is aan de bouwvallen van Rrittenburg, een kasteel, dat eeuwen onder de duinen bedol- ven, van 1520 tot 17.r>."> bij lagen waterstand meer- malen is teruggevonden. Het schijnt bij zijne stich- ting aan den Middelsten Rijnmond opgetrokken te zijn. Drusus\' heldere blik zag het voordeel in, om den I.lssel, welks bovenpand tusschen liet tcgen- woordige Rees en Doetinchcm dcelswijze was op-

TilwrillS 11:1:11 CvnC liilsli V

eerlang vijftig daarvan telde. Waarschijnlijk stichtte hij ook de legerplaats Mcderiacum, niet ver van de zamenvloeijing van Roer en Maas, in de tcgen- woordige gemeente Herten, welke veste nog heden in een bouwval, den Ruig van Mernm, schijnt voort te leven.\' Ja, steunen twee bekende ovcr- 1 Wnarscliilnllik moeten dese sterkten getocht worden, do cerRte ter plaatse van den ouden opgedroogden mond der Alise in de Lippe, \'/» »\'lll ten westen vnu llaimn, de tweede ter plaatse van den Saalbnrg, cene mijl ten nonr- den van Homliurif. Zie M. V. Kssellcn, Ofsfhiehte der Sigambren, Lcipzig 1808, Seite 02 11. s. w. > Ook de toren der Durpskcrk van Herten acht BMB van Konieinsclieii bouw te /.iin. Zie de platen op bind*. 28 en 29.

geslijkt, weder met den Rijn in verbinding te brengen. Daartoe deed hij een kanaal van acht- tot tienduizend schreden delven, dat een vaar- watcr van den Rijn naar het Flieincer opende en , de namen van Drusiisgracht en Nieuwcn-IJssel verwierf. De nazaat heeft hem ook, niet zonder grond, het graven van den Does en de Vliet, hij I Leydcn en Delft, toegeschreven, en de Retnwnaar acht hem de ingenieur geweest te zijn, die de eer- ste dijken langs zijn vruchtbaren grond opwierp. Rij deze vaarten en dijken deed Drusus ook wegen aanleggen, die in de heuvelachtige streken inzonderheid langs de waterscheiding der stroomen gevoerd werden.

-ocr page 54-

		42                               GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Moge al zijn oogmerk met deze groote werken geweest zijn, het binnenland voor de Romeinschc legers en schcepsmagt te openen, hij verbeterde daardoor tevens den staat des Lands, want de. Bataat\' zag zijne moerassen in vruchtbare akker- gronden herscheppen. De nederlaag bij Arbalo in 11 schrikte de Germanen geenszins af om strooptogten in de aan Rome onderworpen gewesten te ondernemen. Want naauw vernamen zij, dat in Qallië onlusten waren uitgebroken (om welke te stillen Augustus en Tiberius over de Alpen waren gekomen), of zij • verbraken de rust en bestookten de Romeinschc krijgsbezettingen en bondgenooten. Het sein hiertoe gaven de Katten, eene daad, die de Romeinen als de zwartste ondank aanmerkten, omdat zij dezen (Jermanen, die voor de Sikambren waren afgetrok- ken, nieuwe woonsteden hadden toegewezen. Was deze opstand werkelijk een vergrijp tegen de er- kentclijkhcid — wat inoeijelijk is te staven — zoo werden de Katten zwaar daarvoor gestraft, want Drusus bragt hun eene volkomen nederlaag toe in het jaar 10. De rust scheen thans in GallilS zoo volkomen verzekerd, dat Drusus \'net wagen kon naar Rome te vertrekken, ten einde er een zegevierenden in- togt te houden. Doch nog was de herinnering aan deze plegtigheid niet verflauwd, of boden zijner on- derbevelhebbers in Germaniü riepen hem naar den Rijn terug, dien hij ten jare it (vóór Chr.) ten vierde male overstak. Eenigc verschijnselen die men hierbij waarnam, werden door de Romeinen als ongunstige teekenen aangeduid. Doch in weerwil daarvan, drong Drusus andermaal het gansche land der Katten door, ver- strooide de magt der Chcruskcn en zette over de Wescr, op wier oosterocver hij zijne overwinnin* gen vervolgde. Eindelijk bereikte hij zelfs de Elbe. Ook dezen stroom wilde hij oversteken, toen eene onverwachte ontmoeting hem van dit voornemen terugbragt. Eene Germaansche wigchelarcstrad hem te gemoet. "Waarheen," sprak zij, "wilt gij on- verzadelijke Drusus? Verder door te dringen ver- oorlooft het lot u niet. Keer terug, want de eind- paal van uw leven en van uwe daden is nabij!" Zoo diep was de indruk, dien deze verschijning maakte op het gemoed van het Romeinschc leger- hoofd, dat hij niet alleen zijnen togt staakte, maar bevel gaf om terug te keeren. Als Heiden was hij een onderdaan van \'t bijgeloof, vooral wan- neer dit op eene plegtige wijze werd verkondigd, zelfs hier door eene Duitschc priesteres. "Naar den Rijn!" luidde zijn bevel. Doch den Rijn zou hij niet meer bereiken. Nog vijftig uren van dezen stroom verwijderd, viel hij van het , paard, brak een been en werd daardoor zoo hevig door koortsen aangetast, dat zijne volgelingen aan het behoud zijns levens wanhoopten. Boden van Augus- ttu voerden Tiberius naar het legerkamp, dat om het onheil \'t welk den veldheer had getroffen met den naam van Scelerata (het Heii\'.ooze) werd aangeduid.		Tiberius vond zijn broeder nog in leven, maar alleen om zijn laatsten adem op te vangen: den dertigsten dag na het ongeval, stierf de; edele Drusus, innig betreurd door zijne krijgslieden, die hem ter cere onderscheidene hoogten oprigt- ten, waaraan zij zijnen naam verbonden. Eene zoodanige hoogte verhieven zij te Moguntiacuni (Mainz), eene andere bij Aliso, en eene derde,naar \'t schijnt, bij Mcderiacum (Merum). De laatste althans heeft eeuwen achtereen den naam van Drususberg gevoerd en is nog daarbij bekend \'. Tiberius geleidde het gebalsemde lijk zijns broe den naar Rome, waar het door de edelsten des volks naar het Maïsveld werd gevoerd en ver- brand. Men verzamelde de asch om die in het mausoleum des Keizers bij te zetten, en de senaat, gedachtig aan den roem door Drusus voor Rome verworven, leidde hem en zijnen nakomelingen den eernaam toe van (iermanicus of Germanen- bedwinger. Van zijne voortreffelijke gade, Antonia Minor, de dochter van \'s Keizers zuster, Octavia, liet hij twee zonen na, van welke de oudste, Gcrma- niens, zich later als legcrhoofd beroemd maakte, en dejongstc, Cajus, als Tiberius\' opvolger het keizerlijk purper verwierf.
		HOOFDSTUK IX. NEDER CERMANlË EN BELGIË GEDURENDE DE LAATSTE JAREN VAN AUGUSTUS. Tiberius in Ncder-Germanië. — Verplaatsing der Ultiërs, Sikambren en Marzen. — Domitius Acnoliarbus, de aanlcgger der houten wegen. — Varus. — Herman en de Cheni8ken. (9 vóór Chr.—14 na Chr.) Na liet afsterven van Drusus bekwam zijn broe- der Tiberius, die thans drie en dertig jaren telde, het opperbevel aan den Rijn. Deze beloofde zich grootere voordeden van onderhandelingen en de kunst om oneenigheid tusschen de volkeren te zaaijen, waarop hij zich meesterlijk verstond, dan van het geweld der wapenen en betwiste overwin- ningen. Niettemin maakte hij om de (Jermanen te onderwerpen, naar gelang der omstandigheden, van beide middelen gebruik, waarbij hij het voor- deel had, dat de snelle zegepralen van Drusus zijn vijand nog versch in \'t geheugen lagen. Aan den Rijn teruggekomen, ontving Tiberius de gezanten van eenigc Germaansche stammen (8 vóór Chr.), die in vrede met de Romeinen wenschten te verkecren. De veldheer stemde even- min in hunne aanbiedingen toe, als hij haar van de hand wees. Alleen gaf hij hun zijne begeerte te kennen, dat zij de Sikambren zouden belezen, zich bij hen aan te sluiten. Deze door hunne landgenooten hiertoe aangezocht, zonden eindelijk ook afgevaardigden, en wel de edelsten uit hun 1 Zie de afbeelding op Mm!/.. 32.

-ocr page 55-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN\' NEDERLANDEN.                                43
		midden. De Romein, verheugd de aanvoerders van den magtigstcn Ccrmaanschcn stam bij zicli te hebben, nam hen gevangen, verdeelde hen, den een hier, den ander daar, binnen zijne vesten en verbitterde hun hierdoor zoo zeer het leven» dat zij de handen aan zieli zelven sloegen. Van hunne aanvoerders beroofd, dolven de Sikambren, toen zij met de wapens werden aangevallen, liet on- derspit, waarop Tiberius hen deelswljzc, even als de Ubiërs, verplaatste. Den laatsten wees hij de streek aan, waardoor de. Erft, de Ahr en de Roer kron- kelen, terwijl hij de 40,000 gevangen Sikambren naar Menapii! en den Neder-Rijn voerde. Eveneens smaldeelde hij de Marzen of Marezaten, doch deze voerde hij uit het westen naar het oosten, en gaf hun, naar het schijnt, de door de Sikambren en Ubiërs ontruimde oorden. Het "verdeel en heersch" werd hier op eene geheel eigenaardige wijze ten uitvoer gelegd. De Romeinen beseften zeer wel de voordeden die uit deze wijze van handelen voor hun aanzien en magt voortsproten: niet slechts was een hard- nckkige vijand gedetnoedigd, maar men mogt de hoop koesteren, dat de Ovcr-Rijnsche landen eer- lang Rome\'s wingewesten zouden vermeerderen. Aan Tiberius werd ter belooning eerst de kleine triomf, en twee jaren later ook de grootc toe- gestaan. Na Tiberius\' vertrek naar Rome werd het opper- bcvel in Ncdcr-Germanië opgedragen aan Domi- tius Aenobarbus, een man die zich veel op zijne bekwaamheden inbeeldde, veel verkwistte en in wreede geaardheid naauwelijks door zijnen klein- zoon Nero werd overtroffen. Aanvankelijk breidde hij Rorae\'s invloed tot aan gene zijde van de Elbe uit, doch toen zijne poging mislukte om eenige verdreven Cherusken naar hun geboortegrond terug te voeren, verloor hij weer het aanzien dat hij bij de Germanen verworven had. Tot de door hem aangelegde werken behooren eenige houten wegen of dijken (pontes longï) door de moerassen, waarvan in deze eeuw nog verschillende over- blljfsclen gevonden zijn, o. a. tusschen Valthe en ter Apel (Drenthe en Groningen), en tus- schen Broek-Sittard en Tudder (Limburg en Rijn- land). \' Gelukkiger dan Domitins was zijn opvolger in het bevelhebberschap Marcus Vinicius, want hem werd uithoofde zijner overwinningen op de Ger- manen, een zegepralende intogt te Rome toegc- staan. Onder welke omstandigheden die overwinningen echter werden bevochten, is voor het nageslacht verborgen. Alleen weet men dat aanleiding tot den krijg werd gegeven, doordien een Germaansche stam Romeinsche burgers die om handel te drlj- ven, naar het noorden waren gekomen, had om het leven gebragt. \' Zie do afbeelding van ovorblijfeelen dezer bruggen in Drentho op bladz. 44.
		In het jaar 4 onzer jaartelling hernam Tiberius, op begeerte van Keizer Augustus, op nieuw het opperbevel in Germanil\', waar hij het Koincinsch gezag op dezelfde wijze poogde uit te breiden, als waarmede hij na Drusus\' dood was aangevan- gen. Zijne sluwheid werd met het gunstigst ge- volg bekroond: onder anderen fnuikte hij een ver- zet der Kaninefaten en boezemde den Kauehcn een zoo diep ontzag in, dat zij hem hunne wape- nen uitleverden en hunne aanvoerders zich voor zijnen zetel nederwierpen. Een opstand in Pannonië had Tiberius naar den Midden-Donau geroepen, toen Quintilius Varus, vroeger stedehouder in Syrië, het bestuur aanvaardde over de beide provinciën op den linker Rijnoever, Opper- en Neder-Germanië. In het Oosten gewoon aan eene slaafsche onderworpenheid der landzaten, bejegende hij de Germanen, even als de Syril\'rs, uit de hoogte en naar dezelfde grondstellingen. Zijn hoogmoed en vooral zijne wreedheid en zede- loosheid, verbitterden de (Jermanen evenzeer tegen hem als het invoeren der geregtshoven en de lang- wijligc pleitgedingen der Romeinsche regtsgelecrd- heid, waaraan hij hen, als overheerde volken, wilde onderwerpen. Van de met Rome verbonden stammen, eischtc, hij, als waren zij onderworpen, cijns, gaf hun bc- vclen en riep volksvcrgaderingen bijeen, waarin do besluiten moesten vallen zoo als hij die wenschtc. Het vrijheidlievende volk schikte zich, om groo- tere onheilen te ontgaan, naar \'s landvoogds aan- matiging. Maar het deed dit niet dan met tegen- zin, en de ontevredenheid steeg van dag tot dag. De moedigsten des volks peinsden op middelen om aan Varus\' dwingelandij een einde te maken, om weder vrij te leven als hunne wakkere voor- ouders. In dit trachten werden zij aangevoerd door een jongeling, den zoon van het Cheruskisch opper- hoofd Sigimir. Deze, begaafd met een lier ge- moed en scherp oordeel, ontwierp een plan van opstand, dat de grootste kans van slagen bood. Om de Romeinsche wapenoefeningen en krijgskunst te leeren, waarin het Tibervolk den Germanen zoo ver vooruit was, vertrok hij met de hulptroepen nnar de Romeinsche legers en had zich zelfs den rang van Romeinseh ridder en een gouden keten als belooning zijner dapperheid uit de hand eens vreemden veldheers laten welgevallen. Dat begreep hij was de weg waarlangs men leeren kon de Ro- meinschc soldaten te overwinnen. De Romeinen noemden hem Arminius, waar- schijnlijk eene verminking van het inlandsche Herman, Armin of Irmin. De zorgeloosheid van Varus werkte niet weinig mede tot het gelukken der zamenzwering. De verbondenen voedden zijne zucht tot haarklove- rijen. De een klaagt den ander aan voor zijnen regterstoel. Men dankt hem, wanneer hij het vonnis heeft geveld voor zijne regtvaardigheid en door- zigt. Men biedt hem zelfs als erkentenis daarvoor

-ocr page 56-

GE8CII1EDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

II

grond doorweekt. Het gaan wordt van uur tot uur moeijelijker. De scherpe wind scheurt de takken en twijgen van de boomen en slingert ze op de afgematte krijgers en hunne lotgenooten. Xaauwelijks meer voort kunnende, zien de l!o- meinen zich door de Germanen bestookt, eerst nog schuw en hun eigene krachten wantrouwende, maar allengs met groot er driest heid. Daardoor acht Varns een tijd langden aanval niet zoo ernstig als werkelijk het geval is. Kerst nu hij van de voor- en de. achterhoede dezelfde ongunstige be- rigten ontvangt, begint hij het gevaar in te zien. Doch wat te beginnen? Aan terngkeeren of uit- wijken valt niet te denken. Het beste is om de meest nabij zijnde sterkte, Aliso, op te zoeken, en alle krachten aan te wenden om naar die zijde

geschenken aan en wint zijne officieren op dezelfde wijze. Men vraagt hem, ter beveiliging tegen de aanvallen van kwnlijkgczindc landslieden, een deel zijner troepen en weet daardoor zijne krijgsmagt te verzwakken. Varus ontdekt geen der strikken die men hem spant. Eindelijk meldt men hem. dat onder de Marzen onlusten zijn uitgebarsten en deze de wape- nen hebben aangepord. De hoofden der Germanen raden Varns aan om oogcnhlikkclijk den opstand te dempen: immers zij willen voorkomen) dat de uitgezonden afdeelingen of de hulptroepen worden afgewacht. Daarentegen bieden zij hem hunne eigene ondersteuning aan en beloven hem zoodra hij optrekt, met hunne benden te zullen volgen. Ofschoon door Segestcs, Ucrman\'s oom,\'voor het

Ofi\'rMijl\'neli-11 der Imutin lini\'.\'-ui door de

mriiit\'it in de Drrnthttcttc itiocniHKcn iifuigelegd.

verraad gewaarschuwd, volgt Varns blindelings der verbondenen raad. Hij breekt met zijn leger op, en de Germanen zeggen hem vaarwel, onder de belofte, hein binnen weinige dagen duizen- de getrouwen toe te voeren. Zij kceren ook tot hem weder, doch met geheel andere bedoe- lingcn. In het Tentoburgerwald halen zij hem in, terwijl hij met zijne troepen al het bezwarende en belemmerende van een togt door wildernissen ondervindt. De Romeinen moesten zoo goed zij kun- ncn, een weg door het boseh houwen, en, daar zij wagens en lastdieren, ja zelfs vrouwen, kin- deren en bedienden, medevoeren, telkens de ge- lederen verbreken. Daardoor komen zij niet dan langzaam voort. Hun treurige toestand verergert nog meer. nu hevige regenbuijen, door hcrfst- stormen aangedreven, nederplassen. Spoedig is de

door te breken. Dat echter is niet in korten tijd te volvoeren, want de troepen zijn te zeer ver- strooid. Om hen te vereenigen houdt hij op eenc hoogte stand, waar hij alle wagens en bagaadje die den togt bezwaren, voor zoo ver die niet in \'t slijk zijn blijven steken, laat verbranden. Eenige afdeelingen ontvangen bevel verschansingen op te werpen, en de overigen om alle aanvallen kracht- dadig af te slaan. Men begint wallen op te wer- pen, doch het werk kan slechts ten dccle tot stand komen, daar alle inondvoorraad ontbreekt, en de afgematte troepen van alle zijden worden bestookt. De wagens, die voorraad bevatten, zijn verbrand of achtergelaten, en in het boseh kan niemand iets vinden om daarmede zijnen honger te stillen. O]» den vierden dag van den aftogt komt het tot cene algemecne slagting, waarbij zelfs den dap-

-ocr page 57-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

15

persten Romein de moed ontzinkt. Varus zelf brengt zich in zijne radeloosheid om het leven

dooden, zonder tegenstand te bieden. Anderen achten zich reeds gelnkkig, wanneer de overwin-

\'97\'\' 4®J!

I

door in zijn zwaard te vallen. Velen werpen de wapenen weg en laten zich door de Germanen

naars hen tot slaven aannemen. Slechts weinigen ontkomen, en niet dan alleen doordien zij van het

-ocr page 58-

16

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

oogenblik gebruik maken, waarin de Germanen op den Kuineinselien buit aanvallen. Van Varus\' lijk wordt liet hoofd afgehouwen en aan den vorst der Markomannen. Marbod, ten gc- selienke gezonden. Deze, 6f zaeliter van aard óf door zekere berekening geleid , laat liet aan Augustus be- zorgen, door wien liet aan bloedverwanten van Va-rus wordt overgegeven. Met niet minder verbittering behandelen de Germanen de Komeinsebe plcitbezor- gers, wien zij de oogen doen uitsteken en de banden afbouwen, of welden tong uit de keel snijden, onder de woorden: "Sis nu, adder, zoo ge lust bebt!" \' Tallooze veldslagen zijn in den loop der eeuwen geleverd, doch slechts weinigen eindigden als deze, die in den herfst des jaars 9 onzer jaar- telling voorviel. Het Romeinschc leger leed niet slechts eenc volkomene nederlaag, het werd schier geheel vernietigd. Daar het uit 3 legioenen, 3 vleugels en G cohorten hulptroepen was zaamge- steld, had het uit ongeveer 17,000 man bestaan. Croote vreugde bezielde de Germanen op het berigt van Varus\' nederlaag, zoodat de barden niet moede werden lofliederen aan te hellen. Daarentegen heersehten schrik en ontzetting te Rome: meer dan een achtste van Home\'s ganschc krijg8magt lag verslagen — want onder Augustus telde het leger in het geheel 23 legioenen of hoofd- afdeelingen. Als door het zwaarste onheil getroffen, liet de Keizer baard en hoofdhaar groeijen en riep als een wanhopige door de zalen van zijn paleis: "Varus, Varus, geef mij mijne legioenen weder!" Van eene verovering van Gennauiö was thans gcene sprake meer. Veeleer vreesden de Romeinen, dat de vijand zijne overwinningen zou voortzetten. Zij zagen hem reeds in hunne schrikbeelden den Rijn oversteken en Gallit\' binnendringen, welks bewoners, maar al te geneigd om zich op hunne overheerschers te wreken, de Germanen thans met open armen zouden ontvangen. Ja, zelfs Rome achtte men in gevaar, zoodat Augustus eenc ge- lofte hernieuwde, door Marius in de onheilspel- lende dagen van den aantogt der Kirabren en Tcutonen afgelegd. Het eerste wat Augustus beval, was het werven van een nieuw leger, maar de Romeinen toonden zoo veel afkeer om tegen de Germanen op te trekken, dat zij er niet toe konden bewogen wor- 1 De plaats waar Varus werd verslagen. heelt Cluvcrius mocnci terug te vinden in het Winfeld l»y Varenholz, in het vorstendom l.ippe. Ksselen heeft in den jongxtcn t(|d niet (froote scherpzinnigheid aangetoond, dnt men het veeleer in de naliuiirschap van Heekum (Westfalcn) moet zoeken, waarvan IKfiOtot 180», h|| onderscheidene opgravingen, bc- halve vele l(jken van menseden en paarden — sommigen waarvan de duidelijkste sporen van verminkingen droegen,— ettelijke Homeinsche oudheden zjin npgedolven, te weten

den, dan nadat eerst de weigerachtigen tot ont- eerende straffen, en toen dit niet hielp, zelfs ter dood veroordeeld waren. Ten laatste werd er toch weer een leger geprest, waarover aan Tiberius op nieuw het opperbevel werd gegeven. Tot zijne verwondering vond deze aan den Rijn

71

alles in rust. De Germaansehe stammen waren weder uit elkander gegaan, verheugd over den rijken buit op Varus en zijne volgelingen behaald, en over de vrijheid om weer naar eigene neigin gen en gewoonten te kunnen leven. Zelfs schijnt het dat zij het sterke Aliso, aan de Lippe, niet bcmagtigd en gesloopt hadden, zoo als met de andere Romeinsche kasteelen in \'t eigenlijk Ger- inanië was geschied. De tlinkc houding van den veldheer Asprcnas, aan den Rijn, had waarschijn- lijk meegewerkt om de Germanen van een inval in (iallië af te houden. HOOFDSTUK X. NEDER-CERMANlË EN BELCIE TEN TIJDE VAN TIBERIUS. Augustus door Tiberius opgevolgd. — Muiterijder Komein- sche krijgsliendcu in de vestingen aan den Midden-ltijn. — Moed en trouw van Agrippina. — Daden on krMgshe- drijven van < leriiianicus en /.dner onderbevelhebbers Silius, Cecina, Vitcllius, Stertinius. — Dood van den Hatavier Ca- riovalda. — Nederlaag van Herman. — Triomfen dood van (ienuanieus. —Uiteinde van Herman. — Opstand der Tre- viuren onder Julius Florus. — Opstand der Friezen. — Tiberius\' dood. (14 37). Den 19 Augustus van het jaar 14 stierf Rome\'s eerste keizer te Nola, in het zes en zeventigste jaar zijns levens. Geenc zonen hebbende, had Augus- tus eens de hoop gekoesterd, zijne waardigheden aan den echtgenoot zijner dochter Julia, Marcellus, na te laten, doch deze edele behuwdzoon was reeds in het tweede jaar zijns gelukkigen echts over- ledcn, wclligt ten gevolge van vergift, hem door de hand van Augustus\' derde gemalin, Livia, toe- gediend. Deze vrouw, de kwade engel des Keizers, koes- terde voor Tiberius, den oudsten zoon uit haren vroe- geren echt met Tiberius Claudius Nero, eene bljzon- dere voorliefde, en het was om hem het keizerlijk purper te verzekeren, dat zij moord na moord be- drecf en niet rustte vóór Augustus dien huiche- laar als zoon en erfgenaam had aangenomen. Nogtans liet Tiberius zich een geruimen tijd bid- den, eer hij het hoogste bewind aanvaardde. In- tusschen slechts in \'schijn, want al spoedig voerde hij zijne heerschzucht zoozeer den teugel, dat van de twintig senatoren die bij zijne komst tot den troon hem als geheime staatsraad\' ter zijde ston- den, hij den een na den ander, tot den achttiende toe, liet ter dood brengen. Zijne geringste wen- 8chen worden bevelen, en de vrees voor de 10,000 pretorianen of lijfwachten, deed den senaat alles

groote tweesn

92

jldemle en kortere zwaarden, li||len van

verschillenden vorm en grootte, dolken, messen, p(Jlspit- sen, priemen, goldelatenden, ringen, toornen, enz. Zie M. K. Ksselen, Oeschichle der Sigamkm, Seite 351 en vervolgens.

-ocr page 59-

		GESCHIEDENIS DEI! ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                47
		teekenen wat de Keizer gebood. Soms velde dit eens zoo achtbare collegie dertig tot veertig dood- vonnissen wegens gekwetste majesteit op één dag: Tiberius toch scheen voorgenomen te hebben alle edele familié\'n uit te roeijen. Vele aanzienlijke I!o- meinen, zoo mannen als vrouwen, sloegen de han- den aan zich zei ven, om daardoor de bevelen des Keizers te voorkomen, en door eene korte smart de langdurige folteringen op de pijnbank te ontgaan. Maakte de onderworpenheid der legioenen aan den imperator alleen eene zoodanige regering mo- gelijk, de magt die het leger daardoor ontving, werd maar al te spoedig even gevaarlijk voor het hoofd van den staat zelf. Brak ontevredenheid onder de legers des Kcizerrijks uit, zoo moesten óf dezen vernietigd worden, óf de waardigheid en het leven des Keizers liepen gevaar, en een der rad- draaijcrs verwierf de magt en \'t aanzien die de ge- vallcnctot dezen tijd had bezeten. Dat Tiberius niet reeds bij den aanvang zijner heerschappij eene zoodanige worsteling had te bc- staan, had hij te danken aan het beleid en de edelmoedigheid van zijnen neef Germanicus, den zoon zijns voortrettel ijken broeders Drusus. Deze door Keizer Augustus in het jaar l.\'i tot opperbe- velhebber der 8 legioenen in (iermanië benoemd, bevond zich in Galliö, toen, ten gevolge vanbcrig- ten uit Rome, bij Tiberius\' troonsbestijging, mui- terij in de legerplaatsen en kasteelen aan den Rijn losberstte. Aan den Boven-Rijn, waar Cajus Silins gebood, stonden het 1"°, 5<>c, 20,lc en 21"» legioen, terwijl aan den Neder-Rijn, onder het bevel van Aulus Cecina, de legioenen 2, 13, 14 en 1G gelegerd waren. Vernemende, dat Augustus het leger bij zijnen uitersten wil mild had bedacht, eischten deze krijgers geld, benevens verhoogde soldij en bevordering, en voor hen die dertig jaren of langer gediend hadden, akkers of jaargelden. "De Keizer," zeiden zij, "begunstigt zijne lijfwachten boven anderen; terwijl wij, die de grenzen des Rijks hebben uitgebreid en gebruikt worden om woeste volken in bedwang te houden, worden ver- geten." Vruchteloos poogden de hoofdlieden de muiters binnen de perken der krijgstucht te hou- den, het morren sloeg aan den Midden-Rijn over tot geweld. De hoplieden werden overmand. Velen werden verminkt, verjaagd, gedood, gemarteld, en de lijken der gevallenen voor de wilde dieren in het woud of in den stroom geworpen. Geen enkel overste werd meer gehoorzaamd, doch wetende wat hun van de Germanen te wachten stond, wanneer zij verzuimden, hunne vesten goed te bewaren, onderhielden zij de volmaaktste orde onder elkander. In dien staat vond Germanicus het leger toen hij de hoofdvesting der Romeinen in Ubie\' naderde. Met ernst en nadruk bragt hij den verdoolden hun misdrijf onder het oog en noodigde hen uit, zich weder aan de verdrevene bevelhebbers en honderdmannen te onderwerpen. "U, ja u willen wc gehoorzamen," klonk het toen
		uit de oproerige schaar. "Doch plaats u aan ons hoofd. Uw vader Drusus was Augustus\' lieveling. Hij was tot \'s Keizers erfgenaam bestemd, en gij werd het evenzeer, toen Augustus Tiberius ge- bood u te adopteren. Van u verwachten wij vrij- hcid en voorspoed, die van Tiberius nimmer te verwerven zijn! Wees onze keizer!" Rad (!ermanicu8 gehoor gegeven aan dezen cisch, welligt had hij den troon van Tiberius om- ver geworpen. Maar met verontwaardiging rijst de edele held, bij deze oproerige taal, van zijnen zetel, heft het zwaard omhoog en roept met geest- drift uit: "Liever sterven dan mijn pligt ver- zaken !" Maakte deze handeling indruk op de minst ver- stokten, het was er verre af, dat allen tot eer en pligt terugkeerden. Gestrengheid was gevaar, lijk, inschikkelijkheid noodlottig. Daarom koos Germanicus een verstandig midden. Hij beloofde de grieven der manschappen ernstig te zullen on- derzoeken, en hun alles toe te staan wat met zijn pligt en de belangen des Rijks bestaanbaar zou zijn. Terwijl hij zich aan dit onderzoek wijdde en door vriendelijke toespraken het getal bcrouw- hebbenden poogde te vergrootcn, viel nog meer dan één onstuimig tooneel voor, dat alleen door zijne persoonlijke tusschenkomst gestild kon wor- den. "Waarom," zoo vroegen zijne vertrouwden, "begeeft ge n niet naar den Boven-Rijn, ten einde met de welgezindcn van daar, de hardnekkigen hier te onderwerpen?" Vruchteloos echter was dit beroep. Doch ten laatste liet Germanicus zich belezen om zijne hoog zwangere gade Agrippina en zijn zoontje Cajus naar een veiliger verblijf te zenden. Dan hierbij stiet hij op nieuwen tegenstand. "Neen," roept de brave vrouw, "ik verlaat u niet. Het bloed van den vergoden Augustus stroomt mij door de aderen; het is mijn pligt, het is mijne roeping tetoonen, dat ik mijne afkomst niet onwaardig ben!" Bewonderend hoorde Germanicus deze taal. Hij dankte zijne gade voor hare trouw en liefde, doch bezwoer haar aan zijn verlangen gehoor te geven, wijl zij daardoor Rome\'s zaak meer diende dan door te blijven. Inderdaad, naauwelijks begon Agrippina toebereidselen te maken tot haar vertrek, of het gctiil berouwhebbende krijgers vermeerderde zich van oogenblik tot oogenblik. Het smartte elk die in het eeuwige Roma de bcheerscheres der wereld zag, dat de kleindochter van Augustus, de schoon» dochtervanAgrippa, bij vreemdelingen als de Trevie- ren, gastvrijheid ging zoeken gedurende hare beval- ling. Overstelpt door hunne aandoeningen, wierpen zij zich Germanicus te voet en smeekten hem om ver- giffenis. "Help ons," riepen zij, het gepleegdmis- drijf nitwi8schen in het bloed der vijanden!" Nadat de bevrediging haar beslag ten volle had verkregen, waarbij de belhamels die in hun ver- zet volhardden, door hunne eigene makkers wer- den afgemaakt, besloot Germanicus gebruik te

-ocr page 60-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

is

maken van de geestdrift voor den strijd, om den smaad te gun wreken door Herman liet Uomein- selie leger aangedaan. Niet ver van liet tcgen-

linlptroepen en S vleugels ruiterij liet Trans- Kheniaansch Germuië binnentrok. Door liet Ce- nisehe woud naderde hij cene heilige haag,

ï

l

r

.f. - e

waarbij de Marzen juist een plegtig feest met spe- len en maaltijden besloten. Alle uitgangen van dat heilige bosch bezet hebbende, wachtten de

woordig Xanten liet hij eene brug over den Iiijn slaan, waarlangs hij met 12,000 man uit de legioenen, 20 cohorten Gallische en Bataalschc

-ocr page 61-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

49

Romeinen liet uur af, waarin do feestelingen, be- dwelmd door het overmatig gebruik van bier en mede. zich ter ruste zouden nedervleljen. Einde- lijk verstomde het gejoel. Onder liet fonkelend ster- rendak strekten de Germanen hunne leden uit en droomden van spel, van zege en roem. Maar nu drongen de Romeinen naar liet kamp. naderden de slapenden en ristten een bloodblad aan, waaraan naauwclijks één Germaan ontsnapte. Kunne noch ouderdom werd gespaard, liutten en bunrtseliup- pen vernield en liet beroemde heiligdom van Tan- fana ten gronde geslecht. \'

en l\'sipeten naar de wapenen grijpen. Ook zij be- schoiiwden de gewijde plaats van Tanl\'ana als een heiligdom, en het schenden daarvan vervulde hen met wrevel. Zij bezetten de bosebrijke hoog* ten. waarlangs de Romeinen moeaten terugtrekken. Maar gelukkig voor Germanicus werd hij van alles onderrigt. Hij nam de noodige maatregelen van voorzorg en trok in gesloten gelederen voort. Een deel der ruiterij en der hulpbenden plaatste hij in de voorhoede. Daarop liet hij bet eerste legi- oen volgen, met de wagens in het midden. Den linkervleugel dekte het 21""\', den regter het 5de

Geroianieui vindt Je lijken igner verslagen krgfrsbroederi in het Teutoliurtcerwnlil.

Deze nederlaag deed de Broekteren, Tubanten \' Kwellen plaatst, niet Siebortz (Landes- nnd Bechl.-i)e- tchichle rfc* Htrtopthum* Weitfalen, Arnsbera ,1800,) deze gewijde plaats in \'t Westfaals-he kerspel Borgeln, eene m||l noordweatwnartl van de stad Soest en twee groote mijlen ten zuidoosten van Ilnniin, sints 12.">0 bekend iils de zetel van het edele geslacht Vane of ten Kane en thans als buurtschap tuin Kalmcn in <le topographisclie kaarten van Pruissen geplaatst. Heide schrijvers beroepen zich niet alleen op de overeenkomst van naam, maar staven ook hun gevoelen, door het aanw(|zen van aloude aarden wallen onder den naam van landweeren bekend; van twee bos- xchen. het Kahncnholz en het llilgcnholt (het Heilige

legioen, en den rug het 20*te. Geheel achter volg- den de overige bondgenooten. De Germanen bewaarden hunne afwachtende bouding tot de Komcinsehe armee de beide bosch- rijke heuvelruggen was genaderd. Naauw was deze bet lange dal binnengetrokken, of van voor en ter zijde en inzonderheid van achteren vielen de hout) gehectcn; van een kamp het Hilgenlcld genaamd, te midden van het llilgcnholt; en van den l)onncrstng- wcg, die naar eene hoogte voert, waar volgens het al- oud bijgeloof het "Donnerstagspterd" b(| nacht en ontQdcn ronddoolt. 7

-ocr page 62-

		50                                   GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		bondgenooten op do voorhoede, de vleugels en de ach- , terhoedc aan. Welhaast begon de zaak voordeRo- meinen een ernstig aanzien te krijgen, want de ] ligte cohorten werden door de digt aaneen gedron- gen Cicrmancn in wanorde gebrngt. Maar Germa- nicus plaatste zich in dit hagchelljk oogenblik aan het hoofd van het 20*\'c legioen en riep met luider stemme: \'•Romeinen, thans is het tijd uwe deel- neming aan het oproer goed te maken. Snelt op den vijand aan en verandert uwe schuld in roem!" Deze toespraak deed den ijver der soldaten ver- dnbbelen. Digt aaneengesloten drongen zij door de vijanden heen, bereikten eenc vrije plaats en wierpen zich van daar op hunne vijanden, die al- lengs de rol van aanvallers moesten laten varen om in die van verdedigers op te treden. De bond- genooten begonnen af te deinzen. Intussehen werd de strijd nog voortgezet tot Germanicus cene der Komeinsche sterkten naderde. In de eerste maanden van het volgend jaar (15) maakte Germanicus toebereidselen voor een nieuwen veldtogt gedurende de zomermaanden. Het was te zijner kennis gekomen dat onder de verbitterd- sten zijner vijanden, de Cherusken, tweespalt was ontstaan, zoodat de cene partij Herman en de andere diens oom Segestes aan liet hoofd had. IIij voor- zag dat deze Giermanen wegens hunne onecnig- heid noch anderen stammen te hulp komen, noch zelven hevigen tegenstand bieden zouden. Nadat het schoone jaargetijde was aangebroken, liet hij ter beschikking van Aulus Cecina, bevel- hebber der troepen in de provincie Neder-Germa- nië, 4 legioenen, 5000 man hulptroepen en de scharen gevormd uit de Germanen des linkcr-Kijn- oevers. Hij zelf stelde zich aan \'t hoofd van even zoo vele legioenen, docli voegde daaraan ccngroo- tcr aantal bondgenooten toe, dan waarmede het heer van Cecina versterkt was. Nadat hij op de overblijfselen der verschansingen, voor ongeveer eenc kwart eeuw door zijnen vader op den Tau- nus aangelegd, eenc nieuwe sterkte had doen op- trekken, snelde hij met zijn ongeduldig leger naar de Katten. Deze viel hij zoo onverwacht op het lijf, dat allen die de wapenen konden voeren, gevangen of gedood werden. De jonge manschap* pen hadden zich zwemmend over de Adrana (de Eder) begeven en bestookten van daar de Komei- nen, die dadelijk aan het werk waren getogen om cene brug over den stroom te slaan. Door wcrp- gesehut en pijlen verdreven, poogden de jeugdige Katten onderhandelingen aan te knoopen en vlo- den toen dit mislukte, inde bosschen, alle akkers en gehuchten prijs gevende. De Komeinsche inval eindigde met de verwoesting der hoofdplaats Mat- tium, die Germanicus aan de vlammen prijs gaf, cene veste waarschijnlijk te zelfdcr plaatse waar sedert Maden (bij Gildcnsbcrg) is verrezen. De Uomeinsehe veldheer gunde zijnen krijgers geen lange rust. De oneenigheid tusschen Segestes en Herman had thans eenc hoogte bereikt die Germanicus noopte, oogenblikkelijk den ccrstge-
		noeinde te hulp te komen. De veete tusschen oom en neef was ontstaan, toen Herman in \'t jaar \'.) den opstand tegen Rome voorbereidde, en zij was gekoesterd door huiselijke omstandigheden. Segestes had namelijk cene schoone, dochter. Thusnelda. wien hij den zoon eens vriends ten vrouwe wilde geven, doch de maagd vond in dezen minnaar geen behagen: veeleer gaf ze de voorkeur aan ha- ren neef, wiens roem van aller barden lippen klonk. Herman van zijne zijde wensehte Thusnelda boven alle anderen, en toen Segestes zich tegen deze verbindtenis verklaarde, had hij het verdriet te ondervinden dat neef en nicht de vaderlijke waak- zaamheid verschalkten en zich heimelijk met el- kandcr in het huwelijk verbonden. Nog meer, Scgi- mond, Segestes\' zoon, verliet mede zijnen vader om Herman aan te hangen, en evenzoo deed het meerendeel der Cherusken. Verwoed over dien hoon, verbond Segestes zich met Rome, en gebruik ma- kende van Herman\'s afwezigheid, wist hij de zwan- gerc Thusnelda in zijne raagt te krijgen, en toen hij door de vrijheidminnende partij bestookt, door Komeinsche hulp werd ontzet, voerde hij Thus- nclda in zijn gevolg over de grenzen. Het ontvoeren zijner vrouw bragt Herman tot razernij. Hij riep zijne getrouwe Cherusken tevva- pen en noodigde alle naburen uit, ora gcmccnschap- pclijk de Komeinen te bestrijden. Daartoe bezocht hij de verschillende stammen en wees hun op de gevolgen die het niet deelnemen aan den oorlog zou na zich slepen: onderwerping aan Rome en het opbrengen van schattingen en hnlpbcnden. Ten einde de vereeniging der Germaansche strijdkrachten te voorkomen, besloot Germanicus geen oogenblik van rust af te zonderen voor de vermoeijenissen die de togt tegen de Katten had op- geleverd. Om echter eenigzins zijnen volgelingen te gemoet te komen, besloot hij hen per schecpsge- lcgenheid naar de streek over te voeren, waar hij den Germanen eenc tweede neep wilde toebrengen. Hij had namelijk het oog gevestigd op \'t land der Brockteren. Aan Cecina beval hij regelregt naar dit oord door te dringen en aan den prefect Pedo om zich uit Friesland derwaarts te begeven. Hij zelf ging te scheep over de meren en spoedde zich naar de Eems om zich ter bestemder plaats met zijne onderbevelhebbers te vereenigen. Zijne berekcnin- gen werden met den besten uitslag bekroond. De Brockteren door Lucius Stcrtinius aangevallen, dolven het onderspit, en werden zoo gehavend dat zij vooreerst niet meer te vreezen waren. Thans naderde Germanicus de plaats waar ten jare 9 Varus den ondergang had gevonden. Welk een jammerlijk schouwspel deed zich daaraan zijne blikken op! De uitgebleektc doodsbeendcren der verslagenen lagen hier deels opeengehoopt, deels wijd uiteen verspreid, al naarmate de Komeinen in de hitte van den strijd of bij het aftrekken ge- sneuveld waren. Gebroken wapenrustingen wissel- den af met paardenschonken. Aan de hoornen wa- ren bckkencelcn genageld, en de asch en kolei

-ocr page 63-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                    51
		rondom de ruwe altaren duidden de plaatsen aan, waar do legerhoofden en honderdmannen aan de wraak der Germanen geofferd waren. Met weemoe* dig gevoel deze sporen van een woedenden strijd be- Bebouwende, liet Germanicus de beenderen versa- melen en begraven. Hij zelf greep de eerste spade om den grafkuil te helpen delven en een heuvel van zoden ter herinnering oji te rigten. Herman had de Romeinen tot hiertoe laten voort- trekken, met het voornemen, hen in een moeras te lokken, waar zij eene ligte prooi voor zijne benden zouden worden. In de nabijheid dier gc- vaarlijke plek gekomen, zagen de Romeinen zich onverwacht besprongen. Herman scheen te zullen zegevieren, want hij had de voldoening, de Ho- ineinsehe ruiterij in verwarring te brengen en de hulpbenden in het moeras te drijven. Doch Ger- manicus\' tegenwoordigheid van geest verijdelde liet plan. De Romeinsche veldheer verecnigde zijne keurbenden om zich, verloste de bedreigden en bragt den Germanen zoo gevoelige neepen toe dat zij afdeinsden. Germanicus achtte het nogtans niet geraden dit- maal den strijd voort te zetten; hij had den laatsten pligt aan zijne in 9 verslagen krijgsmakkers ver- vuld, de Broekteren in de onmogelijkheid gebragt, den Cherii8ken afdoende hulp toe te voeren en den laatsten eene proef van de overmagt der Ro- meinsche wapenen gegeven. De staat waarin zijne ruiterij en de hulpbenden waren gebragt, moest hem voorzigtig maken. Hij keerde naar de 15eneden- Eems terug, en ter plaatse van de ontscheping wedergekomen, voerde hij zijne legioenen op de vloot waarop hij afgezeild was. De ruiterij kreeg bevel door het kustland naar den Rijn te trekken, Vitcllius om twee legioenen langs het strand te geleiden en Cecina om over de lange bruggen van Domitius Aeonobarbus naar zijn vroeger kwartier terug te keeren. Van de drie afdeelingen liep die van Cecina liet grootste gevaar. Hij kon langs den zoom der moerassen niet dan langzaam voorttrekken, en de bruggen waren alles behalve in staat om in den toestand, waarin zij thans waren, tot een overtogt van het leger en den tros te dienen. Daarbij had Herman met versnelde marsehen en langs korteren weg de hoogten bereikt, waarbij deze bruggen een begin namen, zoodat Cecina te gelijkertijd deher- stellingswerken moest ondernemen en den vijand afweren. De Cherusken, met iedere drooge plaats bekend, begonnen den spot met de Romeinen te drijven. Zij waagden het, zich tusschen de schans- gravers te dringen en de krijgslieden te tergen, die langs den zoom van het moeras hunne makkers poogden te hulp te snellen. Zij damden de beken af, waardoor het moeras nog dieper en de bodem nog weeker werd, en lieten hunne strijdkreten hooren, die de Romeinen met angst vervulden. De schansgravers haastten zich echter zooveel zij kon- den , doch juist deze haast veroorzaakte verwar- ring. De zware krijgspakkaadje bleef in het moeras
		steken. Wilde hij haar uitwijken, dan gleed de zwaar gewapende krijgsman in den drassigen bodem, en zelfs op den glihbcrigcn dam was het bezwaar* lijk de wapenen te hanteeren. Op het oogenblik, waarin de verwarring ten toppunt steeg, kwam Herman aanrukken en onder den uitroep:\'"Ziedaar een tweeden Varus!-\' viel hij op de Romeinen aan. Welligt zon de (\'heriisk de vernietiging zijner vijanden hebben bewerkt, had het terrein ook hem niet verhinderd zijne gansene magt te ontwikkelen, en dat nog een belangrijk deel der armee zich kon redden, was inzonderheid toe te schrijven aan de plunderztioht der aanvallers, die elk voor zich zoo veel mogelijk bagaadje poogden weg te voeren. Ook Cecina ontkwam, maar slechts ter naauwemood, daar zijn paard onder hem gekwetst werd. Eindelijk, na onbeschrijfelijk veel ellende, bfe- reikten de legioenen het einde van eene der lange bruggen. Nu moesten zij, geteisterd als zij waren, op de vlakte verschansingen aanleggen, wilden ze niet eene ligte prooi der aanrukkende Germanen worden. Dat echter kostte in deze omstandigheden meer dan dubbele moeite. Alle gereedschappen toch waren achtergebleven, de vermoeiden vonden geene tenten, en de gekwetsten geene windselen. Daarbij ontbrak het aan levensmiddelen, en was de angst zoo groot, dat toen de duisternis was gevallen, een paard dat zich had losgewrongen, de gcheele legerplaats in rep en roer bragt. Cecina, door zijne veertigjarige dienst met den aard van \'t oorlogvoeren in Germanië ten volle ver- trouwd, verloor zijne tegenwoordigheid van geest geen oogenblik. "Jammert niet," sprak hij tot zijne krijgslieden. "Niet dan van onze wapenen is heil te verwachten, doch wij moeten hen met voor- zigtigheid gebruiken. Wij moeten binnen de wallen blijven tot de vijand ze tracht te bestormen en dan als één man den aanval afslaan. Daardoor zullen we hem doen afdeinzen en verjagen en ons een weg banen naar den Rijn. Vlugt gij,gijzoudt slechts in diepere moerassen geraken en n nog meer aan \'svijands woede blootstellen. Keert ge echter als overwinnaars terug, dan zal de grootste roem, de grootste eer n verbeiden." Was binnen de Romeinsche schans dien nacht alles in onrust, niet minder drukte en spanning heerschten gedurende de duisternis in het kamp der Germanen. De aanvoerders blaakten van hoop en I strijdlust, maar hunne meeningen omtrent den slag I verschilden. Herman, door de ondervinding geleerd, wilde dat men het oogenblik zou afwachten, waarop de Romeinen hunne verschansingen zouden ver- laten, om hen dan op een natten, moerassigen grond de nederlaag te geven. Doch Inguiomer, even als Segestes, een van Sigimir\'s broeders, kwam met den stouten voorslag te berde, om de schans te omsingelen en haar eensklaps te bestormen. Dan zou het aantal gevangenen grooter en de buit min- der beschadigd zijn. De stoutste raadslag zegeviert. Nanuw begint de dag aan te lichten, of groote rijsbundels met zich

-ocr page 64-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		52
		slepende, naderen de Germanen de walgrncht. vul- den weg pogen te ruimen, wordt door \'t hoorn- len de diepte en beklimmen de verschansingen, en trompetgeschal der cohorten het teeken tot den
		waarop zich slechts weinige soldaten aan hun oog vertoonen. Maar terwijl zij de versperringen uit
		aanval gegeven. Nu vallen de Romeinen onstui- mig den Cherusken in den rug, onder den uit-

-ocr page 65-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

53

roep: "Hier syn Reene bosschen en poelen, hier zijn ] wij op een terrein, voor allen even gunstig, hier | zullen de onpartijdige goden het pleit tuaschenona beslechten!" De Oerroanen die zich het werk der | vernietiging zoo ligt voorgesteld en slechts half- gewapende tegenpartijders verwacht hadden, wer- den verbijsterd door het schetteren der trompetten, het glinsteren der wapenen, liet manhaftig optrek* ken van hen, wien zij den vorigen dag onder zooveel hoon vervolgd hadden. Die verbijstering strekte hun ten verderve, want al streden zij dap-

Nog vijf of zes dagmartchen werden gevorderd, eer (\'eeina den Rijn weer bereikte. Hier had zich inmiddels het gerucht verspreid. dat de legioenen ingesloten waren en een vijandelijk leger (icminncu tegen (jullie in aantogt was. Reeds spraken eenige van de noodzakelijkheid om de brug over den Rijn af te breken. Maar de fiere Agrippina, (iermanicus\' gemalin, verzette zich tegen dit plan. Zij bewaarde dien overgang voor het terugkeerend leger, en toen de vermoeiden binnen de vesting waren aangeko- ineu, reikte zij den soldaten, die dit uoodig had-

Tojrt vnn I\'ulilitiH Vitrllius tonjf» il. Wnddrn

per, zij hadden het vroegere zelfvertrouwen ver- lorcn. Herman kwam ongedeerd uit den slag, doch Inguiomermet eene zware wonde. De slagting duurde voort zoolang de wraak stand hield en de zon niet onderging. Eerst tegen den nacht keerden de legioenen naar hunne wallen terug, en ofschoon velen gewond waren en allen gebrek hadden aan het noodige voedsel, kracht, gezondheid en overvloed verschafte hun het gevoel overwinnaars te zijn. \'

den, kleeding en windselen en dankte hen die hadden uitgeblonken, voor de betoonde dapper- heid. De terugtogt van 1\'ublius Vitellius was evenmin als die van Cecina zonder bezwaar volbragt. Aan- vankelijk trok hij rustig voort langs het strand van Fivelgo en Hunsego, maar eensklaps, terwijl een hevige noordewind losberstte, geraakten de pelede- ren in wanorde. Het land werd overstroomd. Zee, strand en vlakte leverden hetzelfde gezigt op. Nie- mand was in staat moeras en vasten grond, vlakke plaatsen en diepten van elkander te onderscheiden.

\') Naar alle waarai\'lujnliikhriit moeten w() de plaatsen waar Herman en Cccina streden, liij ter Haar in (Srnnin- gen en Valthe in Drenthe zoeken.

-ocr page 66-

		54                                   GESCHIEDENIS DEH ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Vee en bagaadje werden door den vloed neergewor- pen en door de golven verslonden. Doode ligchamen dreven in liet ronde en versperden den weg. De krijgslieden geraakten uit elkander. De een zonk tot aan de borst. de ander tot aan den mond in liet water. Aan ecnigen ontzonk de grond geheel, velen werden door do golven meegesleurd. Geen roepen hielp, geen wederkeerig vermanen, liet l/ruisen der gol- ven klonk boven de stemmen uit. Het ging den held even als de bloodaard, den vlugge als den trage. Noch overleg, noch toeval kwam te hulp. Eene zelfde magt sleepte allen voort. Eindelijk gelukte het Vitellius een hooger punt te hereiken, waarschijnlijk omstreeks het tegen* woordige Lcens. Daar verzamelde hij de verstrooi* den en bragt er een der onrustigste nachten zijns levens door. Koud en verkleumd zaten de krijgers bijeen, zonder voedsel, zonder vuur, hall naakt of de kleederen doorweekt. Toen de dag aanbrak, was de vloed weer geweken. en spoedde men zich naar eene haven aan de Hunse1, waarheen Ger- manicus met zijne vloot gestevend was. Aan boord zijner schepen had de veldheer den storm en het wassen des waters aanschouwd. Angst en vcrtwij- feling hadden zich van hem meester gemaakt, en met erkentenis aan de goden zag hij den volgenden morgen Vitellius en de zijnen naderen. Met de terugkomst der legioenen aan den Rijn eindigde de veldtogt van het jaar 15, en wel zon- der noemenswaardige voordeden voor de Romeinen. Deze droegen alleen den roem weg, moed en vol- harding betoond en zich daardoor aan grootc ge- varen onttrokken te hebben. Daarentegen waren hunne gelederen gedund, was hunne uitrusting in een treurigen staat geraakt, waren de Ger- manen noch bedwongen noch ontmoedigd. Verderfelijker dan de heerschzucht der Romeinen, was voor de Over-Rijnsche volkeren de tweespalt in eigen boezem. Het legerhoofd der Cherus- ken, Herman, vond zijnen heftigsten tegenstander in zijnen oom en schoonvader Scgcstes. Vaak lag hij overhoop met zijnen tweeden oom, Inguiomer, even als met zijn broeder Flavius en zijn sehoon- broeder Segimund, van welke de laatsten zich nu eens bij de partij der onafhankelijken en dan weder bij de vrienden van Rome aansloten. Kort na de gebeurtenissen aan de Ponti longi schijnt ook Her- man\'s vader, Sigimir, den voortdurenden worsteU strijd moede geworden te zijn. Hij verzocht voor zich en zijnen zoon Sesitliaeus eene wijkplaats onder de Romeinen, om zijne dagen in vrede te bc- sluiten. Op zijne aan Germanicus gerigte bede, zond deze Stertinius af, om Sigimir en Sesitliaeus naar de stad der Ubiërs (eerlang Colonia Agrip- pina, later Keulen) te geleiden. Reiden werd ver- giffenia geschonken, het oude opperhoofd terstond? doch den jongman niet dan na eenigdralen, omdat men hem beschuldigde, behoord te hebben tot
		hen , die het lijk van Varus mishandeld hadden. De, verzwakte legioenen eisrhten versterking, indien Rome den strijd tegen de Germanen met gun- stig gevolg zou voortzetten. Maar zoo wijd klonk de roem des helds die de nederlaag van Varus had gewroken, dat Gallië, Spanje en Italië wedijverden om het verlies der armee te vergoeden. Ieder land bood aan wat het geven kon. Germanicus prees dien ijver, doch nam alleen de wapens en paarden aan, terwijl hij uit eigene fondsen de krijgskassen aanvulde. Om de herinnering aan het ondervon- den leed te verzachten, bezocht hij zelf de ge- wonden en beloonde elk wakker bedrijf dat hem medegedeeld werd. Geen wonder dat het verlangen der gekwetsten naar herstel inzonderheid voort-- sproot uit de zucht om op nieuw onder Germanicus te dienen. Met dien ijver was Keizer Tiberius juist niet bijzonder ingenomen, misschien wel omdat wan- gunst zijne ijverzucht en wantrouwen tegen zijns broeders zoon opwekten. Niettemin kunnen opk zeer wel ernstige overwegingen hem het volgend schrijven in de pen gegeven hebben: -Ik wacht u te Rome waar u een triomf bereid wordt. Gij hebt groote en roemruchte daden be- drevcn, doch bedenk wel, dat stormen en stroomen, hoezeer ook zonder uwe schuld, het leger groot verlies berokkend hebben. Ik zelf ben negen malen door den vergoden Augustus naar Germanie\'gezon- den, doch heb meer door beleid dan door geweld tot stand gebragt. Zóó zijn de Sikambren en de Katten onderworpen. Evenzoo is Koning Marbod gedwongen om vrede te houden. Ook de Cherusken en andere onrustige stammen kan men, nadat genoeg is geschied om Rome\'s geschonden eer te wreken, gerustelijk aan hunne binnenlandsche tweespalt overlaten." Maar Rome\'a eer eischtc andermaal het grijpen\' naar het zwaard. Herman toch, gebruik makende van Sigimir\'s vertrek naar l\'biti, was den gansenen winter in de weer, om de volkeren aan de Eems en Weser tegen de Romeinen op te zetten. Rij het overwegen van hetgeen de krijg in \'t jaar 1G zou vorderen, herdacht Germanicus al de treurige en gelukkige feiten die de veldtogten der drie afgeloopen jaren gekenmerkt hadden. In een geregelden slag en in \'t open veld hadden de (Jcrmanen altijd het onderspit gedolven, doch zij hadden zich staande weten te houden, wanneer zij op digte wouden en moerassen leunden, wan- neer de winter vroeg inviel, of stormen als hunne verbondenen de legioenen teisterden. De Romeinsche legers leden minder door wonden dan door vermoeijc- iiissen en liet verlies van wapenen. Gallis kon geen genoegzamen toevoer van paarden leveren. Lango reeksen wagens waren aan overrompelingen blootgc- steld en moeijclijk te beschermen. Daarentegen, wanneer men zee koos, had men dit terrein alleen, omdat de vijand zich daarop nooit bewoog. Men kon dan ook vroeger aanvangen en met de legioenen tevens den voorraad van oorlogsbehoeften en levens*
		\') \\Vaarsvhl)nl()k het Manarmanis door Plinius vermeld, dat misschien nog in den naam van de Manie voortleeft.

-ocr page 67-

		GESCHIEDENIS DEM ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		55
		dellljk door de keurbenden gevolgd. Maar de Bata- vieren, zoo gewoon aan en op het water te leven en eerzuchtig om hunne vaardigheid in het zwem- men te tooncn, toefden tot liet wassen van het water. Nu wierpen zij zich in den vloed, doch de stroom had grooter kracht dan die zij berekend hadden, zoodat zij in verwarring geraakten en velen hunne vermetelheid niet den dood moesten bekoopen. Van de Eems wendde het leger zich naar de Weser. Hier de grenzen der Cherusken genaderd, liet Germanicus schansen opwerpen, doch, terwijl hij toebereidselen maakte om den strijd tegen Herman aan te vangen, kwamen boden hem berigten, dat de Angrivarié\'rs, wien men thans in den rug had, het bondgenootschap met Home verzaakt en zich aan vijandelijkheden schuldig gemaakt hadden. Verontwaardigd over deze trouwbreuk, gaf Germanicus Stcrtinius bevel, dadelijk eene raagt ruiterij te doen opzitten en daaraan eenige scha- ren ligt-gewapenden toe te voegen. Deze troepen keerden nu op hunne schreden terug, overvielen de afgevallenen en straften het gepleegd verraad door een vreeselijk bloedbad en brandstichting. De Weser scheidde do Romeinen en Cherusken van elkander. Op den linkeroever stond Herman met de voornaamsten van zijnen stam. Toen men zijne vraag of den cesar gekomen was, toestem- mend had beantwoord, verzocht hij, dat men hem een mondgesprek raet zijn broeder zou veroor- loven. Deze diende den Romeinen met onkreuk- bare trouw en had weinige jaren te voren, onder de benden van Tiberius strijdende, door eene wonde een zijner oogen verloren. Germanicus gaf Flavius den wensch van Herman te kennen, met het verlof om daaraan te voldoen. De huurling trad voor zijn broeder en begroette hem. Deze beval zijnen volgelingen zich te verwijderen en ver- langde dat wederkecrig de boogschutters die op den Romeinschen oever de wacht hielden, terug- getrokken zouden worden. Zoodra deze afgemar- chcerd waren, vroeg Herman Flavius, hoe zijn gelaat zoo misvormd was geworden. Nadat de aan- gesprokene de plaats en den veldslag had genoemd, vroeg Herman: "En welk loon hebt gij daarvoor ontvangen?" Flavius gaf het bedrag zijner ver- hoogde soldij op, nevens eene ridderketen, eene kroon en andere onderscheidingen. "Arme dwaas!" hernam zijn broeder. "Wat is dat alles meer dan slavensoldij!" De woordwisseling werd voortgezet. De een ver- hief de grootheid van Home en de inagt des ecsars. "Zware straffen," zeide hij, verbeiden den over- wonnenen, maar genade hun die zich onderwer- pen. Uwc vrouw Thusnelda en uw zoon Thumelik worden geenszins als vijanden behandeld." Herman vermaande zijnen broeder te denken aan de reg- ten die het vaderland op hem bezat, aan de vrij- hcid, die men van den vaderen had geiirfd en aan de voorouderlijke goden. "Onze moeder," ging hij voort, "vcreenigt zich met mijne beden, dat
		middelen inschepen. Manschappen en paarden kon- den langs de stroomen liet liart van Germanie bereiken, en frisch en ongedeerd aankomen om tot een gcmcenschappelijken aanval over te gaan. Deze overwegingen leidden Germanicus tot het besluit eene magtige vloot bij een te brengen. Met liet bouwen der schepen belastte hij Silius, Antejus en Ceeina, terwijl hij Pnblius Vitellins en Ca jus Antius uitzond, om den cijns van (lallië te innen. Duizend kielen was het cijfer dat Germanicus voor de sterkte der vloot had bepaald. Men bouwde eenige vaartuigen van korte afmetingen en gaf ze om beter zee te bouwen, bij een broeden buik, een spitsen vorm aan voor- en achtersteven. lnzon- derheid kregen die voor de ondiepten bestemd, een platten bodem. Bij eenigen plaatste men roeren op beide einden, opdat de stuurlieden zonder te wenden, deze kielen naar verlangen voor- of ach- teruit konden brengen. Eindelijk waren velen zoo- danig ingerigt dat zij eene menigte van schutge- vaarten, krijgsvoorraad en paarden konden ber- gen, en allen öf geschikt om snel te zeilen, óf zonder groot bezwaar door rocijers voortbewogen te worden. Als verzamelplaats had Germanicus het Eiland der Batavieren aangewezen. Terwijl de schepen naar den Betuwe-ocver bij Angeren stevenden, gaf Germanicus zijn legaat Silius bevel, met ligte troepen uit Moguntiacum naar het land der Katten op te breken, terwijl hij zelf, op het berigt dat de Cherusken het beleg voor Aliso hadden geslagen, ijlings met zes legi- oenen deze Lippc-vcsting te hulpc schoot. Silius kon uithoofde van hevige regenvlagen niets anders uitrigten dan eenigen buit bijeen te brengen en de gade van Vorst Arpus met hare dochters weg te voeren. Even weinig gaven de Cherusken den cesar (Germanicus) gelegenheid om den strijd aan te vangen, daar zij zich op het berigt zijner nadering wijd en zijd verstrooiden. Uit schimp . hadden zij den graf heuvel dien do veldheer kort te voren aan Varus en diens legioenen had gewijd, even als het altaar ter eerc van Drusus, verwoest. Het gedenkteeken voor zijnen vader deed Germanicus onmiddellijk herstellen, doch eene hernieuwing van den graf heuvel oordeelde hij , voor dit oogenblik al- thans, ongeraden. Gelijktijdig voerde hij eenige nieuwe werken uit, namelijk het opwerpen van schan- sen en grenswallen tnsschen Aliso en den Rijn. Eindelijk waren de duizend kielen bijeen, die het magtige leger van Romeinen en hulptroepen naar het noorden van (Jcrmanit! zouden voeren. Langs de Drususgracht en den I.lssel voortstevenende, bereikten zij het Flicmecr, vervolgens de zee en eindelijk den Ecmsmond. Men voer dozen stroom op tot aan eene plek op den linker oever, waar in korten tijd de 50,()CK1 Romeinen, benevens de Gallische, Hhetische, Vin delische, Bataafsche, Friesche en andere hulptroepen zich ontscheepten. Eer de vloed wies, zetten de ruiters over den stroom en werden hierin onmid-

-ocr page 68-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

.V,

SÜ niet optreedt als ecu verrader van uwe bloed- verwanten, van onze maagschap en ons Vaderland, maar veeleer als een onzer aanvoerders die voor \'s Lands vrijheid in de brea springt." Zoo kwam het van lieverlede tnssehen hen tot smaadredencn. en /.elfs de stroom die hen scheidde, zou een tweestrijd niet hebben verhinderd, had niet de toegesnelde Stertinins den door toorn verhitten Flavius, die paard en wapens eisch- tc. teruggehouden. Aan den overkant zag men Herman die dreigend een vernietigenden slag aankondigde en zoo in het latijn als in het ger-

nict zonder straf, aflegden. Onder aanvoering van (\'ariovalda. hun opperhoofd, staken zij daar, waar de stroom het snelst afliep, de rivier over en vielen terstond op de Cherusken aan, die, door • eene geveinsde vlugt hen naar eene door hoornen omheinde vlakte lokten. Daar eehter veranderde het tooneel: want met eene ontzettende menigte vielen uit onderscheidene hinderlagen de Cherusken op hen aan. en eene vreeselijke sl.agtinj* dunde in weinige minuten de rijen der moedige zwemmers. De Batavieren, zich disjt aaneen sluitende, weerstonden i eenigen tijd den woedenden aanval en verdedig"

m^

Dood vati (\'ariuvulun.

den zich met een voorbeeldeloozen moed. Het was eehter niet mogelijk de hagelbui van schichten, die op hen aansnorden. te ontkomen. Cariovalda | die de zijnen aanmoedigde, om door des vij- ! ands drommen heen te breken, liet deerlijk ge- I wond het leven, nadat hem eerst zijn paard on- j der het lijf was doodgeschoten. De bloem des Batavischen adels had alles aangeboden om haren bevelhebber te redden; doch zij kon alleen met hem sneven. Velen der aanzienlljksten lieten bij deze ontmoeting het leven. Alleen door den man- moedigsten wederstand ontkwamen de overigen of

maanseh den Romeinen den ondergang voorspelde. Den volgenden morgen ontwaarde men van den linkeroever de Germanen aan de overzijde in slag- orde geschaard. Cermanieus die het heneden zijne waardigheid achtte, de legioenen liet gevaar te gemoct te voeren alvorens bruggen over den stroom waren geslagen en men op den regterhoord eene \' sterke stelling had ingenomen, liet de ruiterij, onder bevel van Stertinins en Ëmilius, langs eene voorde of waadbare plaats oversteken. Op het paardenvolk volgden de Batavieren, die hier weder een blijk hunner vermetelheid, ofschoon

-ocr page 69-

		57
		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		werden door de toesnellende Romeinsche ruiterij i vernam van een overlooper naar welke plek Herman ontzet.                                                                    I de Romeinen dacht te lokken, om daar een bc-
		ficrmanicui doet cenc MohMyita ronde door het legerkamp. Naauw was Germanicns met het gcheele leger i slissenden slag te slaan. Ook deelde de spie hem op den regter Weseroever aangekomen, of hij | mede, dat andere volksstammen zich in een hei*

-ocr page 70-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		58
		penrustingen der strijdvaardige cohorten boezemden hun eerbied in. In denzclfdcn nacht, verhaalt Tacitus, had Germanicus een aangenamen droom. Hij zag na- dat hij den goden geofferd had, hoc zijne pre- texta \' met het heilige bloed was bespat, en dat zijne grootmoeder Augusta hem eenc andere, schoo- ner van vorm en kleur, overreikte. Aangemoedigd 1 door dit gunstige voortecken.dat door de vlugt der \' losgelaten vogels werd bevestigd, deed hij het leger zich bijeenscharen en moedigde het door cene rede, gloei jende van geestdrift, aan. "Niet alleen op vlakke velden," zoo sprak hij, "weten de Romeinsehe krijgslieden overwinningen te ; bevechten, bij rijp overleg zullen zij ook in bos- schen en kloven de zegepraal wegdragen. De \' overgroote schilden der barbaren en hunne lange lansen zijn tussehen de stammen van liet woud niet zoo ligt te hanteeren als onze pila\'s = en zwaarden. Laat ons onze slagen verdubbelen en met de spits op het gelaat aanleggen. De Ger- maan draagt pantser noch helm. Zelfs zijn schild is niet met ijzer of leder overtogen. Het bestaat uit gevlochten twijgen of dunne gevcrwdc planken. Ten hoogste voert alleen de eerste slaglinic be- hoorlijke lansen, 3 alle overigen zijn alleen met hard gebrande stangen of korte werpspiesen ge- wapend. Boezemt al liet eerste optreden der Gcr- mancn schrik in, hun krachtvol ligchaam is geens- zins ongevoelig voor wonden. Zij wijken en vlieden zonder gevoel voor schande, zonder op hun aan- voerder acht te geven. Weifelend in tegenspoed, geven zij in geluk om goddelijke noch mcnsche- lijkc regtcn. Zijt gij de lange marsenen en zee togten moede, verlangt gij naar rust — welnu, de naderende veldslag zal u die schenken. Reeds zijn wij nader bij de Elbc dan bij den Rijn, en aan den eerstgenoemden stroom eindigt de oorlog. Wanneer wij in de voetstappen van Drusus en Tiberius willen treden, moeten wij tot daar onze overwinningen voortzetten." De toespraak des veldheers verhoogt de geest- drift der soldaten. Maar ook Herman en de overige aanvoerders der Germaansclie stammen laten niet na door aanspraken vol beloften en voorspellingen hunne scharen aan te vuren. "Het zijn," zegt de Cherusk,op de vreemdelingen wijzende, "dezelfde Romeinen die zicli onder Varus zoo voortreffelijk op het vlugten verstonden en om den oorlog te ontgaan, tweespalt en onrust aanstoken. Te scheep zijn zij herwaarts gekomen, langs groote omwegen, opdat zij toch geen onzer dapperen zouden ontmoeten, opdat niemand de geteisterden zou vervolgen. Maar wanneer wij handgemeen worden, zullen zeilen noch roeren hun baten. Herinneren wij ons de hebzucht der Romeinen, hunne wreedheid, i Ken versierde toga. = Eenc soort van korte lansen, even geschikt tot wer- pen als om er stooten mee toe te brengen. \' Met ijzeren punten.
		lig bosch legerden, (mi dit in den aanstaanden nacht te verlaten en liet Roincinsche leger te overvallen. Aan de waarheid dezer mcdcdcrlingcu viel niet te twijfelen. Men ontwaarde tnsschen het loof de wachtvuren der Germanen, en kondschappen die langs duistere paden waren voortgeslopen, ver- haalden dat zij paardengehinnik en het gemompel van talloozc scharen hadden opgevangen. Hij de overtuiging dat een beslissende slag bin- nen weinige nren zon plaats grijpen, bekroop Germanicus het verlangen, de gezindheid zijner troepen uit te vorschen. Hoe die niet zekerheid te ervaren? De tribunen en centurionen, dit wist hij, deelden hem eer wat aangenaam dan wat waar was, mede. De vrijgelatenen waren bezield met een slaafsehcn zin, en zijne vrienden schepten er behagen in hem te vleijen. Belegde hij een krijgsraad, zoo zouden eenigen den toon aangeven, en de anderen toestemmen. Het best oordeelde hij de gezindheid zijner soldaten te ervaren, wan- neer hij hen onbemerkt gadesloeg, als zij bij den maaltijd hunne verwachtingen en vrees zonder te- rughouding te kennen gaven. Bij het vallen van den avond verlaat hij het augural \' en gaat, door niet meer dan één krijgs- niakker vergezeld, met een beestenvel over den schouder, door de straten van het kamp, nadert de tenten en beluistert de gesprekken. Vreugde en aandoening kampen bij hem om strijd, want overal hoort hij zijnen lof. De een prijst zijnen adel, de ander zijne deugd, de meesten zijne voorkoraenheid, en hoc hij in scherts en ernst zich zelvcn steeds gelijk blijft. Daarvoor wil men hem in den veldslag den verschuldigden dank be- tooncn door dapper te strijden en aan wraak en rocra de rijkste offers te brengen. Nog is Germanicus met zijne wandeling niet ten einde, of een der vijanden die het latijn mag- tig is, nadert te paard den legerwal en belooft met luider stem uit Hermau\'s naam allen die tot de Germanen zullen overloopcn, vrouwen, akkers en eenc soldij van 100 sestertiën 3 zoo lang de oorlog duren zal. Dit smadelijk bod ontvlamt den toorn der legioenen. "Laat de dag maar aanbre- ken," antwoorden zij, "dan zullen wij zelven wel uwe vrouwen tot de onzen maken en uwc akkers in bezit nemen. Wij beschouwen uw aanbod met be- trekking tot uwe vrouwen en landerijen als cene profetisch woord." Omstreeks middernacht ondernamen de (Jerma- nen werkelijk den beraamden aanval. Zij waagden zich nogtans niet tot aan de wallen, maar bleven op zoo grooten afstand, dat alleen hunne pijlen en slingers, maar geenszins hunne werpspiesen binnen het kamp nedcrvielen. De blinkende wa- •  Dn plaats in het Romeinsehe leger, nevens de tent den veldheer* of het pretorium, waar de priesters de toekomst naar de vlugt der vogelen ca andere kentceke- nen aanduidden. •  Volgeus ons geld / 5,50.

-ocr page 71-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIKN NEDERLANDEN.                                59
		hun overmoed, en bedenken wij dat ons niets overblijft, willen wij onze vrijheid bewaren, dan te sterven alvorens ons liet juk op de schouders worde gelegd." Alles haakt nu naar den strijd die welhaast de vlakte — (Idistavis of Idistavisus) — met het bloed van duizenden zal kleuren. Van de Germanen breiden zich de bondgenooten op het lage land langs de Weser uit, terwijl de Cherusken van de oostelijke heuvelen nederdalen. Hij de Itomeinen vormen de Gallische en Bataafsoh-Gerraaansche hulpbcndcn de voorhoede. Op deze dappere\' troepen volgen de boogschutters te voet, dan de legioenen, vervolgens de uitgelezen ruiters des eesars, dan weder de ligtgewapenden en de boogschutters te paard, en eindelijk de achterhoede, door eeltige cohor- ten voetvolk en al de overige hulptroepen gevormd. De Cherusken openen met een onstuimigen aan- val den strijd. Kalm klinkt van Gerinanicu.s\' lippen het bevel, dat de keurbende zijner ruiterij hen van ter zijde zal aanvallen, en Stortinius zich langs een omweg voortspoeden, om hen in den rug te bestoken. Hij zelf zal hen te regter tijd in hunne vaart stuiten. Van eene toevallige gebeurtenis weet hij partij te trekken. Er komen namelijk acht arenden over het leger hcensnellen, die hunne vlugt rigten naar het hooge woud achter de Oer- manen. "Soldaten," roept hij uit, "volgt Home\'s vogels, de beschermers onzer legioenen!\'\' Te ge- lijkertijd rukt het voetvolk tegen de vijanden op, terwijl de ruiterij zich van voren en van ter zijde op hen werpt. Merkwaardigerwijze dringen daarop twee scharen Germanen in tegenovergestelde rigting en in ijlende vaart langs de Cherusken heen, de een, in het bosch geplaatst, naar de vlakte, de ander van de opene stee, naar het woud. Tusschen beiden ingeklemd, worden de Cherusken van de heuvelen gedrongen, wordt de ontstane verwarring steeds grooter. Te vergeefs poogt Herman door geweld, door kreten, door te wijzen op eene ontvangene wonde, den wegsnellenden stand te doen houden. Hij werpt zich op de boogschutters en staat op het punt door deze heen te boren, toen de Rhctiërs, de Vindcliërs en de Galliërs hem met hunne veldteekenen tegenhouden. Nogtans ver- laat zijne tegenwoordigheid van geest hem geen oogenblik. Zijn vurig paard de sporen gevende, rent hij zelf, het gezigt met bloed geverwd, om niet herkend te worden, door de Romcinsche troepen heen. Ook Inguiomcr weet op gelijke wijze do slagting te ontkomen, die een aanzienlijk deel van het Germaansche leger vernietigt. Velen die beproeven de Weser over te zwemmen, worden door nageslingcrde wapens, of door\'t geweld van den stroom, of eindelijk door de menigte der aandringen- den en het instorten der oevers weggemaaid. Eenigen die in schandelijke vlugt de kruinen der boomen hebben beklommen, worden door de voorbljtrek- kende boogschutters in scherts doorschoten, nog anderen, bij het vellen der boomen, verpletterd.
		Zóó eindigde de groote veldslag op den regter Weseroever in de omstreken van het tegenwoor- dig Minden. Van het vijfde uur des daags tot aan het invallen van \'t nachtelijk duister hield het bloed* bad aan. Eene uitgestrektheid van meer dan twee Duitschc mijlen lag bezaaid met lijken en wapens. Onder den buit vonden de Romeinen ketenen die de Germanen, verzekerd als zij zich waanden van de zegepraal, voor hunne vijanden hadden meege- nomen. Een heuvel van zoden werd tot eene hcr- innering op de kampplaats opgerigt. Noch hun wonden, noch hun rouw over het verlies van zoo vele dierbare betrekkingen, noch hunne teleurstelling over de geleden nederlaag, ging denOermancn zoo zeer aan \'t hart als het ver- rijzen van dit gcdenktecken. Zij die zich hadden voorgenomen, om hunne woonsteden te verlaten en over de Elbc te trekken, verlangden nu naar niets zoo dringend als naar eene nieuwe ontmoeting met den jubelendcn vijand. Uit tal van sehuilhoeken ver- cenigden zij zich weder, en, gesterkt door nieuw aan- gekomen benden, rustten zij zich op nieuw ten strijd. Het volk, de aanzienlijken, de jongelingen en de ouden van dagen, werpen zich plotseling op den Homeinschen legertrein en brengen deze in verwar- ring. Vervolgens kiezen zij eene plaats uit om strijd te leveren, eene beperkte drassige vlakte, door de rivier aan de eene en bosschen aan de andere zijde ingesloten. Diepe moerassen omringden deze bos- schen naar de landzijde. Alleen op één punt was vaste grond, een breede wal als landweer tusschen de landen der Angrivariërs en van de Cherusken op- gerigt. Op deze vlakte schaarde het voetvolk zich ten strijde. Oe ruiters verborgen zich zoowel achter de hooge stammen als het lage hout, ten einde de le- gioenen, wanneer deze de uitdaging zouden hebben aangenomen, in den rug aan te vallen. Niet alleen werd deze toeleg Germanicus mede- gedeeld, maar hij ontving zelfs de uitvoerigste berigten omtrent de kampplaats en zijne tegen- standers. Daardoor kwam hun toeleg den Germanen duur te staan. De ruiterij in de vlakte aan den legaat Scjus Tubero toebetrouwende, deed Germani- cusde helft van \'t voetvolk naar het bosch oprukken, terwijl hij de anderen naar de landweer zond, om die te beklimmen. De raoeijelijkste taak behield hij voorzich, het overige droeg hij den legaat op. Immers de benden die in de vlakte zouden aangrijpen, dron- gen zonder veel bezwaar voort, doch die welke den wal moesten bestijgen, werden door houwen en worpen van boven af, vreeselijk geteisterd. De veldheer zag do nadcelen van zulk een kamp spoedig in. Hij liet derhalve de legioenen een weinig ach- teruit wijken en beval den slingeraars en hun die \'t werpgeschut bedienden, speren af te schieten en den vijand van de kruin te drijven. De machines slin- gerden tal van spiesen binnen de veste, en hoe meer verdedigers zich lieten zien, hoe meer van den dam • naar beneden stortten. Daarop bestormde Germanicus met zijne pretoriaansch e cohorten den wal en drong het bosch binnen. Hier worstelde nu man togen man. De

-ocr page 72-

60

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

Germaan hail het moeras, de Romein den stroom in den rug. Uitweg voor den verliezer was er niet

Vielen de Romeinen stoutmoedig aan, met niet minder kloekhartigheid verdedigden zich de (Jer-

Alleen de hoop kon hem volharding, do overwin» ning redding verschaffen.

manen. Dan, hunne ontzettende menigte kon op de beperkte ruimte de lange lansen noch uitwer-

-ocr page 73-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ftl

pen, noch terugtrekken. Het was hun evenmin mogelijk den gebruikelijken aanloop te nemen. Zij moesten vechten ter plaatse waar zij stonden. De Romcinsche soldaat daarentegen, het schild tegen de borst gedrukt, en de zwaardgrecp met de ge- sloten vuist omklemd, kon ook in de engte op de brcede leden en \'t onbeschermde gelaat van den barbaar inbouwen en zich over \'s vijand» lijken een weg banen. Zelfs Herman en Inguiomer zagen geene redding meer. Germanicus daarentegen, die om beter herkend te worden, den helm van \'t hoofd had genomen, spoorde de zijnen onverllaauwd aan

wijze zijne erkentelijkheid. Van de veroverde wa- pcnen rigtte hij vier trofeën op, met het trotsche opschrift: "Na liet ten onder brengen der volken tussehen den ltijn en de Ëlbe wijdt liet leger van Tiberius Gesar dit gedenktceken aan Mars. Jupitcr en Augustus." Van zich zelf maakte hij geene melding, öf om der afgunst geen voedsel te geven, öf omdat hein het bewustzijn genoegzaam was, de eer en den roem van het Vaderland verhoogd te hebben. Het jaargetijde was te ver gevorderd om tot de schuilhoeken der verstrooide (\'heriisken en der ver-

De hoevo vuu Craptorix

der wonende stammen door te dringen. Doch de afval van één stam die in den rug van \'t leger woonde, mogt niet voorbijgezien worden. Uit dien hoofde kreeg Stertinius bevel, zich tot de Angri- variürs te wenden en hun gevoelig te tuchtigen, in geval zij zich niet onderwierpen. Doch deze Eemslanders kozen de verstandigste partij: zij ver- ootmoedigden zich en ontvingen, daar zij niets loochenden, vergiffenis. Nu maakte men toebereidselcn om terug te keeren. Germanicus wilde ditmaal niet het gansche leger aan boord nemen, maar, om te toonen dat de weg door \'t noordwestelijk Germanie" thans voor Rome

om hun vernielingswerk voort te zetten. Hij beval geene gevangenen te maken. "Alleen het uitroeijen der Cherusken," riep hij, "kan een einde aan den oorlog maken." Eerst tegen den avond onttrok Germanicus een der legioenen aan het gevecht, om dezen krijgers eene legerplaats te doen opslaan. Zijne overige manschap- pen echter gingen voort het bloed der Germanen te plengen, tot de nacht vriend noch vijand meer liet onderscheiden. Alleen de Romcinsche ruiterij had met weinig voordeel gestreden, daar de kan- sen tussehen haar en hare tegenstanders afwisselden. Germanicus betuigde den krijgslieden op plcgtigc

.

-ocr page 74-

62

fïE8TIHEDENI8 DEB ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

open lag, beval liij een deel zijner troepen zich te land naar de wintelkwartieren te begeven. De duizend schepen werden nu op nieuw bemand, en vrolijk, in het gevoel der behaalde zege, stevende men de Kems uit en den oceaan in. Aanvankelijk werd de togt door het heerlijkste weder begunstigd. De zee breidde zich kalm en effen als een spiegel tot den gezigteinder uit. Men hoorde slechts het plassen der roeiriemen en een zacht ruisehen der zeilen. Eensklaps echter kwa- nien sombere wolken aandrijven, die zich spoedig in hevige hagelbuijen ontlastten. Al duisterder en duisterder werd het om de kielen, en, terwijl de golven steeds hooger stegen, werd het zoo donker, dat strand en duinen voor het oog verdwenen, en de stuurlieden geene kenteekenen meer ontwaarden, waarnaar zij het roer konden rigtcn. De soldaten, beangst door de slingeringen der bodems en de af- gronden die zich tussehen de golven openden, bragten door hunne ontijdige diensten de schippers in verwar- ring en hinderden de matrozen in hunne verrigtingen. Maar nog erger werd het, toen de wind, plotseling naar het zuiden geschoten , in verbinding met de uit- stroomende wateren der hooggezwollen rivieren, de schepen naar de hooge zee terugwierpen of naar de zandbanken der Friesche eilanden dreven. Ter naau- wernood was men deze gevaarlijke stranden voorbij, of de vloed keerde en volgde de rigting van den storm. Het was onmogelijk zich op de ankers te verlaten, evenmin als om het binnendringende water te loozen. Paarden, trekdieren en pakkaadje, ja zelfs wapens werden over boord geworpen, ten einde den last der geteisterde vaartuigen te verligten. Doch hoe veel men deed tot behoud, veler inspanning was vruchteloos. Talrijke schepen gin- gen te gronde. Anderen werden naar afgelegen eilanden gedreven, endaar deze geene bewoners tel- den, vielen de schipbreukelingen den honger ten prooi, of moesten hun jammerlijk aanzijn met het vleesch der aan land gespoelde strijdrossen rekken. Het drieriemig schip van (iermanicus zelf werd naar de kust van Kauehië gedreven. De veldheer ging er aan wal en liep schier vertwijfelend langs het strand, terwijl de storm voort bleef woeden. Men zag hem dagen en nachten in zich zelven ge keerd op de kust. Ter naauwernood konden de vertoogen zijner vrienden hem weerhouden, om den dood in de golven te zoeken. Eindelijk echter helderde de donkere lucht op, en keerde een gunstige wind. Nu daagden ondcr- scheidenc vaartuigen weder op, die men verlo- ren waande, niet zelden echter in een deernis- waarden staat en door anderen op sleeptouw ge- nomen. Men zag er die niet dan schier naakte roeljcra aan boord hadden, wijl deze hunne klec- deren hadden moeten geven, om de weggesleurde \' zeilen te vervangen. Germanicus liet alle bescha- digde kielen zoo veel doenlijk kalefateren en zond ze vervolgens uit om de eilanden te doorzoeken. Deze voorzorgen behielden velen het leven. An- deren dankten hunne redding aan de Angrivariers,

die daardoor het bewijs leverden, dat Stertinius even verstandig als edel had gehandeld, toen hij hun vergiffenis bood. Eindelijk kreeg de veldheer nog vele bodems terug door de tusschenkomst van Ilritsche vorsten, die de bemanning in Albion gastvrij hadden ontvangen. Het gerucht dat de vloot was te gronde gegaan, verlevendigde den strijdlust der Germanen. Maar nog beraadslaagden zij over de nieuwe worsteling, toen Germanicus reeds op weg was om iedere uit- barsting te voorkomen. Aan Siliua .\'10,<)00 man voetvolk en .liKM) ruiters toebetrouwende, om te- gen de Katten op te rukken, greep hij zelf de Marzen aan, die nog tot dien tijd een van Varus\' adelaars hadden bewaard. In beide togten was weder het voordeel op de Homeinsche zijde, en de teruggewonnen adelaar werd in zegepraal naar den Kiju gevoerd. Met deze overwinning eindigde Germanicus\' be- drijf in Neder-Gerraanië. Tibcrius drong zijnen neef, sterker dan ooit, om te Rome te komen, en toen de veldheer het verzoek deed, nog ecni- gen tijd aan den Kijn te vertoeven om Germaniö\'s onderwerping te voltooijen, benoemde de Keizer hein tot tweeden consul, een ambt dat zijn ver- trek naar Home onvermijdelijk maakte. Schitterend was de triomf die Germanicus we- gens zijne overwinningen op de Katten, Angri- variürs, Marzen en Cherusken ten deel viel (18). Onder de krijgsgevangenen die zijn prachtigen zege- wagen voorafgingen, onderscheidden de jubelende stedelingen Segimund, den zoon van Segestes,en zijne zuster Thusnelda, de gemalin van Herman, met haar zoontje Thumelik op den arm. Vervol- gens Sezithacus, Hcrman\'s broeder, met zijne gade Uhamis, den opperpriester der Katten, Libys of Lieve, en Deudorix, een legerhoofd der Sikam- bren. Doeh het merkwaardigste van den gan- schen optogt was de zegewagen zelf, waarop Ger- manicus zijne vijf kinderen nevens zich geplaatst had.

Getlenk[M:linilig ter MN van (ierniatiicus pttlufcrn.

Een zoo schoonen dag zag Drusus\' zoon niet weder aanlichten. Onder den schijn zijn neef met gunsten te overladen, zond Tiberius hem naar Klein-Azie" en Armenië, waar de dappere veld- heer eerlang (19) onverwacht bezweek, niet zon- der het vermoeden te verwekken, dat Piso, een gewetenloos handlanger des Keizers, en zijne vrouw hem vergiftigd hadden. Germanicus\' lijk werd te

-ocr page 75-

		GESCHIEDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		63
		Antiochiü verbrand, waarna Agrippina metdeaseh van haren hartelijk beminden echtgenoot in eene gouden bus naar Europa terugkeerde. Niet minder treurig was het uiteinde van Gcr- manicus\' grooten tegenstander Herman. Naauwe- lijks waren de Duitsche stammen door het vertrek van den Romeinschen held tegen de aanslagen van vreemden beveiligd, of zij gordden de wapenen tegen elkander aan. Daarin behaalden eerst de Chcruskcn en vervolgens de Gothcn eene zoo be- slissende overwinning op de Murkomanncn, dat de zoo gevreesde Martod zijne toevlagt tot de Ro- meinen moest nemen, en te Ravenna het genade- brood van hen ontving. Maar nu klonk de besehuldi* ging, dat Herman naar de koninklijke waardigheid en de alleenheerschappij streefde. De wangunst zijner naaste verwanten verwekte een hevig oproer, en door de wapenen zijner landgenooten getroffen, blies Herman, vervloekt en verguisd, den laatsten adem uit. De naijver tussehen zijne zonen was voor Ger- manit! nadeeliger dan de scherp-gewette wapenen der Romeinen. In 21, twee jaren na Germanicus\' en Herman\'s overlijden, werd Rome\'s gezag in Gallie" en Ger- niaiiic! bedreigd door eene zamenspanuing van de Trevieren en de Eduërs. De ziel dezer on- derneming was Julius Florus, die, door zijnen landgenooten en naburen de Romcinsche achraap- zucht voor oogen te houden, alle bewoners der Ardennen en Vogescn in beweging bragt. Te vcr- gcefs echter spande hij alle krachten in. Een an- dcre Trcvier, Julius Indus, werkte hem tegen, en zoo moesten de opgestane bewoners der Moezel- en Safmeboorden het hoofd in den schoot leggen. Julius Florus, tot in de spelonken van\'t gebergte vervolgd, gaf zich zelven den dood. De Friezen die zich, bij overeenkomst met Drusus, tot eene schatting in ossenhuiden, het ecnige wat zij konden geven, hadden verpligt, werden door de knevelarijen van zekeren 01cn- nius, die van hopman tot landvoogd aan het Flie- meer was opgeklommen, tot vertwijfeling gebragt. De schraapzuchtige gezagvoerder mat de runder- huiden naar die der wilde ossen en eischte vel- len van dezelfde grootte. De Friezen, buiten staat aan een zoo onredelijken eisch te voldoen, daar hunne weiden slechts van matig hoornvee waren voorzien, werden gelast, om zoo zij in ge- breke bleven, eerst hunne runderen, vervolgens hunne beemden en eindelijk hunne vrouwen en kinderen ter slavernij over te leveren. Geene bil- lijke vertoogen ingang vindende, besloten de land- zaten zich zelven regt te verschaffen. Zij die met het invorderen der schatting belast waren, werden de eerste offers der getergde woede: men greep hen en hing hen zonder genade aan de boomen op. De landvoogd, onzacht uit zijne berekeningen gewekt, vlood voor de woede der verbolgen land- zati\'ii naar de sterkte Flevuin.\' Stoutmoedig vielen 1 Do grondvlakte van dit kasteel is waanchUnlUk te
		I de Friezen dit slot aan; doch op de nadering van Lucius Apronius, landvoogd van Neder-GermaniB, die met zijn leger de benarde bezetting te hulp kwam, \' braken zij het beleg op, om hun eigen grond \' te verdedigen. De aangevoerde magt, zoowel van Romeinen als der (iermaansche hulpbenden, schoot echter te kort tegen den getergden krijgsmoed der wakkere Friezen. Kerst werden de vooruitgezon- den Ratavieren en Kaninefaten en vervolgens de Romeinen op de vlugt gedreven, en toen eindelijk ! Labeo, nadat de Romeinen vier malen tevergeefs 1 den aanval hadden vernieuwd, de kans deed wei- felen, was dit geringe voordeel zoo duur gekocht, dat het Romeinsche legerhoofd het niet eens wagen I durfde, om de Friezen te achtervolgen of zijne eigene dooden te begraven. Apronius vernam de eene,kwade tijding na de andc- re. Men berigtte hem dat iu het woud Raduhenna \' negenhonderd zijner manschappen den dood ge- vonden en vierhonderd anderen in de bcmagtigde hoeve van Cruptorix, uit vrees voor verraad, elkan- dcr aangevallen en neergeveld hadden. Van den onregtvaardig verhoogden cijns kwam nu niets, ja Tiberius ontveinsde zelfs het geleden verlies, om niet weder het opperbewind dezer landen aan één persoon in handen te geven. Hij regeerde, na deze voor de Friezen zoo eer- volle gebeurtenissen nog negen jaren te Rome, tot de opperbevelhebber zijner lijfwacht, Macro, hem, in het achtenzevehtigstc jaar zijns levens, onder de kussens van zijn bed deed verstikken.
		HOOFDSTUK XI NEDER-CERMANIÈ EN BELCIE TIJDENS DE RECE- RINC VAN CALICULA. Germaninis\' zoon ten troon verheven. Dwaze vcrtoo- ningen aan het strand cler Noordzee. — Een Britsche Prins aan de Nederlandschc kust. — Caligula\'s uiteinde. (37-41.) Na het overlijden van den onmenschelijken Ti- berius besteeg een zoon van den geliefden Ger- manicus, Cajus, den troon. Allen begroetten zijne komst tot de keizerlijke waardigheid met vreugde, inzonderheid de krijgslieden, wier lieveling hij was. Zij toch hadden hem in het leger zijns vaders, onder hunne oogen, zien opgroeijen. en zij hadden hem den bijnaam gegeven welke hem sedert bij- bleef, dien van Caligula {het Laarqe), omdat hij reeds als kind gewoon was soldatenlaarzen te dragen. De eerste daden van den nieuwen hcerscher zoeken op het eilandje Orind ot\' in de onmiddellijke na- Imursi\'hap daarvan. 1 Men vermoedt, uit de ovemwkomst van naam, dat liet P.ailulifnufr\\\\mul heelt gestaan ter plaatse der dorpen Oldc- en Nye-Holtpade in West-Stellingwerf.

-ocr page 76-

ftESCIURDENlS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

IVI

regt vaardigden de verwachtingen dip men van zijn persoon lind opgevat. Hij herstelde menig onregt dat onder zijn voorganger was gepleegd, ver- bood alle aanklagten van hoogverraad en niajes- teitschennis, en weigerde zelfs de beschuldigingen aan te hooren van hen die hem zamenzweringen tegen zijnen troon kwamen mcdedcelen. Doch dit voortreffelijke begin was kort van duur. Na eene hevige ziekte die hem in de achtste maand zijner regering overviel, keerde zijne gezondheid weder, doeh zijne welwillendheid en volksmin waren op eenmaal weggevaagd. Moord na moord

hij den van Tiberius geërfden schat van 1 .\'50.00(1,000 gulden verspild. Alles toch in zijne paleizen moest schitteren, tot de, geringste voorwerpen toe; zelfs zijne paarden aten en dronken uit gouden ruiven en bakken, en onder boeleersters, zwaardvechters en dansers deelde hij het goud met volle handen uit. Om voor deze verspillingen geld te vinden, nam hij zijne toevlugt tot nieuwe onregtvaardigheden. Ongehoorde belastingen werden het volk opgelegd, en de aanzienlijken van hunne bezittingen vervallen verklaard, nadat ze in den kerker waren geworpen om door beulshanden te sterven. De hovelin-

Giligulu\'s Ut W-drijf op liet «Inuid na ilin XiMirder-Orrmn.

werd door hem bevolen, en de eene verspilling door de andere gevolgd. De jeugdige kleinzoon zijns voorgangers Tiberius Nero (iemcllus, zijne voortreffelijke grootmoeder Antonia, de hoofdman Macro, aan wien hij zijne verheffing te danken had, en zijn schoonvader Silanus die hem waarschuwde, behoorden tot de eerste offers zijner woede. Som- migen liet hij naar de strafplaats slepen om tegen wilde dieren te vechten, of wierp ze dezen als voedsel voor. Anderen liet hij in stukken zagen of door even zoo wreede folteringen terdood brengen. Nog geen vierendeel jaars na zijn herstel had

gen moesten den Keizer tot hunnen erfgenaam benoemen, en voor alle oude voorwerpen waarvan de Vorst zich wilde ontdoen, bepaalde hij een prijs, dien de aangewezen kooper genoodzaakt was te betalen. Na Italië op deze wijze nitgcplunderd te hebben, besloot Caligula zich naar Gallie te begeven, om de bewoners op dezelfde wijze als de Latijnen uit te schudden. Omstuwd door een talrijk leger, beter toegerust dan ooit verzameld was, en vergezeld door eene menigte dansers, zwaardvechters, wor- stclaars en vrouwen, toog hij door Gallie naarden

-ocr page 77-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		66
		Rijn, met het aangekondigd voornemen om de be- hebben. nam hij op eene allerschandelijkstc wijze drijven van vroegere legerhoofdcn in de schaduw de vlagt, toen men hem liet naderen van den te stellen.                                                                   vijand berigttc.
		I
		I
		Aan de Crermaansch-Gallischc grens gekomen, Den togt door de landen der bondgenooten voort- liet hij werkelijk eene brug over den Rijn slaan, \\ zettende, schijnt Culigula tot het Kiland der Ba- doch na slechts even den regtcroever betreden te | tavieren gekomen te zijn. Hier voegde zich de 9

-ocr page 78-

(50                                   GESCHIEDENIS DHR ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

Hritschc Prins Admunius aan zijn hof, die door zijnen vader Cinoballinus verbannen, den Romeinsclien alleenhcerschcr eene schuilplaats kwam verzoeken. Men meent dat Caliguladen Brit het Hof van Agrip- pina ter woon aanwees, dat naar deze bestemming den naam van Huis te Britten of Rrittenburg ver- kreeg. Dat de Keizer de hulde van dien gcvlugten Prins in zijne brieven naar Rome als eene onder werping van ganseh Rrittanjc deed voorkomen, was een der vele dwaze streken, waaraan hij zich sehier dagelijks schuldig maakte. Zoo beval hij zekeren tijd aan ecnigc Gcrmaansehc lijfwachten, zich in een bosch te verbergen, en aan anderen, hem na den maaltijd, als met schrik, de tijding van \'s vijands nadering te brengen. Op dat berigt springt hij te paard en rent met zijne tafelyricn- den en eenigc benden pretorianen naar liet aange- wezen bosch. Met een vertoon van heldenmoed, overweldigt hij de gewaande vijanden en laat eenige hoornen vellen, om hem ter eere een zegeteeken op te rigten. Ja, na bij het schijnsel van bran- dende toortsen naar de legerplaats teruggekeerd te zijn, doet hij de achtergeblevenen voor zich verschijnen, om hen met verwijten over hunne blooheid te overladen (39). Zoo ver dreef hij deze bespottelijke driesthcid, dat hij boden naar Rome zond met eene strafpre- dikatie aan raad en volk, behelzende het verwijt, dat terwijl de Cesar den vijand bestreed en zich aan duizenden gevaren blootstelde, de burgerij zich vermaakte met brasserijen en schouwspelen. Na een kortstondigen terugkeer naar Rome, ver- wijlde Caligula in 40 andermaal in Gallië, waar hij deed uitstrooijen, dat hij een vcldtogt tegen de Rritten in den zin had. Hij vergenoegde zich ech- ter met zijne soldaten, meer dan tweehonderd dui- zend man in getal, naar het strand der zectcvoe- ren, de stormtuigen en blijden op te doen rigten en de krijgsklarocnen te laten klinken. Daar er geen vijand te zien was, begreep niemand wat al die toestel te beduiden had. Maar nog vreemder zag men elkander aan, toen de onzinnige Keizer den krijgsknechten beval, hunne helmen en borst- harnassen met horens en schelpen te vullen, als een buit op de zee behaald, overwaardig om op het Kapitool bewaard te worden. Hij breidde het kluchtspel zoo ver uit, om te Rome voor dezen belagchclijken veldtogt een tri- omf te cischen, waarbij ettelijke opgeraapte en als Germanen verkleedc GalliCrs verschijnen moesten. Toen hij echter zag dat de raad noodc hiertoe overging, was hij nederig genoeg, om zich met eene ovatie (een kleinen triomf) tevreden te stellen. Onmogelijk konden deze dolheden van langen ,duur zijn. De overste zijner lijfwacht, CassiusCharea, bewerkte eene zamenzwcring, die hem gelegen- hcid verschafte, den Keizer, toen deze den 24 January van \'t jaar 41 uit den schouwburg terugkeerde, zijn zwaard in het hart te stootcn. Zóó stierf Caligula, na nog gcene vier jaren ge-

| regeerd te hebben, in het negen-en-twintigste jaar 1 van zijnen ouderdom.

HOOFDSTUK XII. NEDER-CERMANlË EN BELCIE TEN TIJDE VAN KEIZER CLAUDIUS.

D0C

Clamliiis\' verheffing en bewind. - Verdeeldheid der (ïcr- iiiancn. — Krji^sliodrliven van Galba en Secundus in Oermanië. — (iannnsciia en de eerste kiemen van het Nederlaiiilsche Zeewezen. — DomitioS Corliulo.,— De Batavieren in Brlttanje. — (iroote werken in Neder* Oermanië en Helgië. — Claudius\' dood. (41-54). Naauw had de senaat den dood van Caligula vernomen, of bij dit hoogc collegie ontkiemde de wensch om den vroegeren republikeinschcn rege- ringsvorm te herstellen. Doch de pretorianen ver- langden op nieuw naar een keizer die hen keizer- lijk zou betalen. Onder woest getier doorzochten zij de stad en paleizen, om aan de moordenaars van Caligula wraak te oefenen, en vonden hierbij in een schuilhoek (onder eene legerstede) denman, wicn zij ten troon wenschten te verheffen. Deze was Tiberius Claudius, de jongste zoon van Drusus en tevens de laatst-overgebleven erfgenaam van Cesar\'s hui 8. Juichend riepen de wocstelingen den verscholcne tot keizer uit. Doch Claudius weifelde. Hij voelde zich te zwak om de hoogste waardigheid aan te nemen en werd hiertoe eerst overgehaald toen de Joodsche Koning Agrippa hem een riem onder het harte bond. De eerste daden van Claudius\' regering beloof- den veel voor de toekomst. Hij strafte niet alleen de moordenaars zijns neefs Caligula, maar schafte ook de wet tegen de majesteitschennis af en on- dernam verschillende werken van algemeen nut. Zoo stichtte hij twee prachtige waterleidingen voor de Hoofdstad, waarvan een te zijner eere den naam van Aqua Claudia ontving. Al spoedig echter verliet hij den goeden weg. De hovelingen vleiden zijne driften, en de een-en- vijftigjarigc Keizer werd een speelbal van onwaar- digc gunstelingen en schaamtelooze vrouwen. In zijne dronkenschap deden zij hem heillooze beslui- ten teekencn, met honderden doodvonnissen, waar- voor geene andere aanleiding te vinden was dan dat het slagtoffer een van Claudius\' vcrtrouwelin- gen in den weg stond. Intus8chen genoot het Rijk naar buiten grooter voorspoed dan men onder het bestuur van zulk een Keizer kon verwachten. Niet alleen werden de grenzen niet ingekort, maar zelfs in Itrittanje en Syril! uitgebreid. De Germaansche stammen bleven nog altoos ver- decld ten aanzien hunner betrekkingen met Rome. Terwijl sommigen hunne beste krachten spilden om het Keizerrijk te helpen uitbreiden, en ande-

-ocr page 79-

		GESCHIEDENIS DEP» ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                 f,7
		ren om "gunsten" verzochten, b. v. de Cheruskcn | om een koning uit het hui» van Flavius, Herman\'s broeder, gehuwden anderen het gevaar niet om met de Romeinsche legerhoofden in botsing te komen. | (ialba die in Opper-OermaniB gebood, voelde zich genoopt, tegen de Katten op te rukken, en Secun- dus vond in Xeder-Germaniü de Marzen en Kauchen te bestrijden. Dan, ofschoon Keizer Claudius bij Secundug\' triomf dien veldheer en zijnen nakomelingen den eernaam van Cauehius of Kauehen-verwinnaar toe- kende, waren de Kauchen geenszins voor altoos bc- dwongen. Naar het voorbeeld der Romeinen brag- ten zij eenc vloot bijeen, die zij aan het bevel van een uitgeweken Kaninefaat, Gannaseus , toebetrouwden. Alle ku8tlanden langs den Noordcr-Oeeaan die aan Rome waren onderworpen, moesten het nu ont- gelden, en een rijke buit uit Gallië werd naar Knus en Weser gevoerd. In deze zwerf- en stroop- togten begroeten wij de eergte kiemen van het Nederlandsche zcewezen. Spoedig evenwel werd aan deze vermetelheid der Kauchen een einde gemaakt. De nieuwbe- noemde landvoogd van Neder-Germaniö, Domitius Corbulo, een even kloek regent als veldheer, wapen- de bij zijne komst in deze landen, eenige dric- riemige galijen, viel de Germaansche vaartuigen aan, boorde hen in den grond en noodzaakte Gan- nagcug de vlugt te kiezen (48). Zoo grooten indruk maakte deze overwinning op de Friezen, dat zij, die sints de tijden van 01cn- nius zich wara van verbindtenigsen met de Ro- meinen hadden getoond, nu aan Corbulo gijzelaars zonden en stilzwijgend genoegen namen met de landen die hij hun om te bebouwen en te bewonen aanwees. Hij benoemde een raad en overheden om hen te besturen en vaardigde wetten uit, waar- naar deze hoofden zich te gedragen hadden. Ook liet hij eene sterkte binnen hunne landpalen op- rigten, niet onwaarschijnlijk te zclfder plaatse waar thans de stad Groningen wordt gevonden. Corbulo wilde, na de vloot der Kauchen ver- nield te hebben, zich ook van hunne landen meester maken. Doch alvorens op te rukken, zond hij boden naardeEems, omde oeverbewoners aan te manen het Romeinsche oppergezag te erkennen. Tevens gaf hij last, om, zoo hiertoe mogelijkheid bestond, Gaunascus uit den weg te ruimen. De aanslagen op den stou- ten Kaninefaat gelukten, doch niet tot Corbulo\'s voordeel, want zoowel de Kauchen als hunne na- buren geraakten door dien moord in opschudding; ja, do verontwaardiging deed zich zoo luide hoo- ren, dat Claudius aan Corbulo bevel zond om Germanië niet dieper binnen te dringen, maar veeleer terug te trekken. Voor de soldaten die ge- hoopt hadden op overwinning en buit, was dit eene gevoelige teleurstelling, en niet dan morrend namen zij den terugweg aan. De Batavieren hadden, getrouw aan het geslo- ten verbond, den Romeinen belangrijke diengten blijven bewijzen. Toen de veldheoren Plautius en		Yespasinnus, de een na den ander, naar Brit- tanje overstaken, gebaarden zij zieh steeds in de voorste gelederen der aanvallers, en aan hun on- verschrokken moed was voor een groot gedeelte de gelukkige uitkomst te danken, die met de ver- meestering der Britsehe hoofdstad Camalodunum (Haldon) werd besloten. Rij die gezindheid der bevolking gevoelden de Romeinen zich op het Eiland der Batavieren als te huis: zij poogden liet meer en meer bewoon, baar te maken, zoo door het graven van vaarten - als door het opwerpen van dijken, het aanleggen van wegen, het stichten van marktplaatsen en openbare inrigtingen. Het voornaamste kanaal dat in dit tijdsgewricht werd gedolven, was de Gracht (Fossa) van Corbulo, eene vaart van 23 mijlen of 23,000 schreden lengte \'. Een ander oord in Xeder-Germanië dat in deze voorkeur deelde, was l\'bië. Xadat Keizer Claudius zijne 8chaanitclooze gade Messalina had doen ter dood brengen, had hij Agrippina, eene dochter van Germanicus, tot vrouw genomen, en deze maakte van hare magt gebruik om de veste aan den Rijn, waar zij geboren was, in eene schoone stad te herscheppen. In het jaar 60 zond zij een troep bekwame bouwlieden derwaarts, die het nederige Ubiorum tot het meer weidscheColonia- Agrippina ombouwden. De hoofdstad der Trevieren werd niet voorbij- gezien; ja, men meent, dat daar ten tijde van Claudius het gebouw verrees, waarvan detrotsehc overblijfselen nog heden, onder den naam van Zwarte 1\'oort (Schwarze Thor), de bewondering van het nageslacht wegdragen *. Claudius was eerst Rome\'s vierde Keizer, doch reeds de derde die door moord het leven verloor. Hij stierf, vergiftigd door zijne vrouw, den 13«n Dctober 54, in het vierenzestigste jaar zijns levens. HOOFDSTUK XIII. NEDER-CERMANIE EN BELCIE TEN TIJDE VAN KEIZER NERO. Nero\'s verheffing en bedr[)ven. — l\'anllimis 1\'ompejus vol- tooit den d(|k van DrUIQI. — De Friezen Verritus en Mnllorix te Rome. — Nederlaag der Ansihariërs. — De Uatavieren b[) de verovering van Mona. — De Batavieren te Rome. — Fontejus Capito doet Julius Pauluster dood lirengen. — Hernieuwde opstand der Galliërs. — Nero\'s dood. (64—08). Claudius had uit zijnen echt met Messalina een zoon nagelaten, Britannicug genoemd, een jon-
		1 Men meent clit kanaal terug te vinden in de Lek of in de Vliet. • Volgens het gevoelen van sommige oudheidkundigen is de 1\'orta Nigr.t nog ouder en reeds vóór de komst dor Romeinen gebouwd. Anderen bepalen den tUil der stieh- ting tot de regeringsjaren van Konstantyn de Oroote.

-ocr page 80-

08                                GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN. geling van den heeriykstcn aanleg en daardoor  > namen Lucius Domitius Ahenobarbns gevoerd, tot een lieveling des volks. Doch de verschrikkelijke    hij bij zijne aanneming als zoon door Claudius Agrippina wist den bevelhebber der lijfwacht Bur-    die van Nero Claudius Drusns bekwam. Begaafd rhus over te halen, om Britamiieiis voorbij te gaan  | met een nitniuntenden aanleg en opgevoed door

/• srHI\'JXfSA\'.SC.

•S- f- s~- \'< .FtfhMAC .*?*•*..

Vrrritus ui Miillurix il) dc-n m-1iiiuu l>uiy van Puiiijh-jus te Rome. en den zonn uit haren vroegeren echt met Cnejus [ den wijsgeer Seneca, beloofde zijne komst tot den

Domitius Ahenobarbns het keizerlijke purper te verzekeren.

troon Romo een tijdperk van geluk en voor- spoed. Doch helaas, na een voortreffelijk begin,

Deze, ten jare 37 te Antium geboren, had de I gaf de nieuwe heerscher zich geheel over aan zin-

-ocr page 81-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

CO

genot en buitensporigheden. Aan regeringszaken I stond hem overal in den weg, want geen gezant dacht hij naauwi\'lijk.s meer. En toch hinderde het ; eener vreemde mogendheid kwam naar Kome,

1

hem, dat zijne moeder deelgenoote zijner magt wilde zijn. Niet lang duurde het of Agrippina

of zij wilde bij zijne ontvangst ten hove tegen- woordig zijn, geene zitting van den senaat werd

I

*

-ocr page 82-

		70                                GESCHIKDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		gehouden, of zij verscheen in de vergaderzaal Ja, nog meer, zij velde vonnissen en deed die ten uit- voer leggen, zonder Nero te kennen, overstelpte hem met verwijten wegens zijne uitspattingen en hield hem dikwerf voor oogen, dat Rritannicus nog leefde en op haren wenk hem verdringen kon. Nero, van nature vreesachtig, besloot zich van den edelen jongeling te ontdoen, wien Agrippina gedurig tegenover hem stelde. Aan het maal geze- ten, bood hij hem een zoo sterk vergiftigden be- ker wijn aan, dat Hritannieus, na dien geledigd te hebben, tot ontzetting van alle aanwezigen, dadelijk dood ter aarde stortte (55). Na deze sehrede op de baan der misdaad, holde de Keizer op dien weg voort alsof iedere wreedheid hem een ongekenden wellust bereidde. Duizenden verloren op ecu enkelen wenk des dwingeland! het leven. Zijne moeder deed hij door bootsgezellen met knuppels dood slaan (59), zijne gemalin Octavia, de dochter van Claudius, door aderlating dood- hloeden (G2), zijn leermeester Seneea de wijze waarop hij een uitgesproken doodvonnis ondergaan zou, uitkiezen (65). De minste tegenspraak bragt hem tot woede. Om verstrooijing te vinden trad hij als zanger en schouwspeler op, en toen zijne tweede gemalin, de sehoone maar zedelooze 1\'oppea Sabina, hem hierover verwijten toevoegde, gaf hij haar, die zwanger was, een schop tegen het on- derlijf, waaraan zij stierf. In het jaar 6-1 had een vreeselijke brand elf der veertien wijken, waaruit liome bestond, öfge- heel óf grootendeels tot ascli verteerd. Zeven da- gen lang woedden de vlammen, en wanhopig wrong het volk de handen, terwijl het de schuld van het ongeval toeschreef aan den keizerlijken beul, die, zoo zeide men, eene hernieuwing van den brand van Troje had willen aanschouwen. Om deze verden- king van zich af te wenden, wierp Nero de schuld op de Christenen, die hij nu op eene onmensche- Ijke wijze vervolgde. Hij liet de onschuldige belijders van Jezus\' leer door honden verscheuren en aan krui- sen nagelen, of, zoo mogelijk, op nog wreedaardiger wijze om het leven brengen. De Keizer vond voor hen zelfs eene geheel nieuwe doodstraf uit. Hij liet honderden van hen in lederen zakken naaijen, die, met werk aangevuld en van buiten met pek bego- ten, na regtop halverwege in de aarde gedolven te zijn, in brand werden gestoken, om als reus- achtige fakkels nachtelijke renspelen bij te lichten. Terwijl de hoofdstad van het Romeinsehe Kijk van zoo jammerlijke tooneelen getuige was, heersch- ten doorgaans in \'t Gallisch-Germaansche grens- land zoo zeer rust en orde, dat Nero\'s landvoogden er zich met werken des vredes konden bezig houden.Eene der belangrijkste ondernemingen van dien aard be- stond in het versterken van den Rljndijkdoor Panl- \' linus 1\'ompejus, landvoogd van Neder-Gcrmanie\', waardoor de akkers der Ratavieren des te beter tegen overstroomingen werden beveiligd. Nog groot* schcr uitkomsten had een ontwerp van Lucins Ve- tus, landvoogd van Opper-Germanië, ten doel,
		het verbinden namelijk van de Moezel met de Safmc, waardoor eene binnenlandsche scheepvaart van Mar- seille naar de Noordzee zou ontstaan. Jammer ge- noeg, leed het schipbreuk op de tegenwerpingen van den landvoogd van België, Aelius Gracilis. Het verwisselen van speer en zwaard met spade en houweel door de Romeinsehe soldaten, deed bij de Germanen den waan ontkiemen, dat het den gezaghebbers verboden was om eenigcrlei krijgs- bedrijven te ondernemen. Dit moedigde de Friezen aan, om zieh meester te maken van de akkers die aan de Rijnoevers ten dienste der krijgslieden braak lagen. Reeds hadden zij er hutten opgesla- gen en zaad in de aarde geworpen, alsof het ge- wonnen erfgronden waren, toen Dubius Avitus,die Panllinna in de landvoogdij was opgevolgd, hun liet aanzeggen naar hunne vroegere haardsteden terug te keeren of andere akkers van den Keizer te verzoeken. Verritus en Mallorix die aan het hoofd der Frie- zen stonden en hen tot liet bezetten der akkers hadden aangespoord, begaven zich nu naar Rome, ten einde te beproeven om van den Keizer eene gunstige uitspraak te verwerven. Dan, ofschoon zij vriendelijk werden ontvangen, en Nero hen zelfs met het Romeinsehe burgerregt begiftigde, werd hun het bezit der akkers geweigerd. De landver- huizers verzetten zich nogtans tegen de ontrui- raing, waarop Avitus den hulptroepen — waarschijn- lijk Ratavieren — verzocht, de Friezen tot den aftogt te dwingen, zoo als geschiedde. Gedurende den tijd dat Verritus en Mallorix te Home vertoefden, om tot Keizer Nero toegelaten te worden, voerde men hen naar den schouwburg van 1\'ompejus. Hier echter hielden zij zich meer bezig met de aanschouwers dan met de vertooning. Eenigc lieden in uithcemsch gewaad in de rijen der raadsheeren opmerkende, vroegen zij wie het waren die deze onderscheiding genoten. Men lichtte hen in, dat deze eer vergund werd aan de gezan- ten van volken die in dapperheid en vriendschap jegens de Romeinen uitblonken. "Dan is daar ook onze plaats," antwoordden zij, "want niemand gaat den Friezen in trouw en inoed te boven." Dit zeg- gendc, begaven zij zich onverwijld naar de zetels der raadsheeren en zetten er zich zonder eenige pligtpleging neder. Deze trek van rondborstigheid en edelen naijver werd met welgevallen opgemerkt. De ledige akkers aan de Rijnboorden waren ter naauwernood door de Friezen ontruimd, of de An- sibariërs die door de Kauchen uit hunne erfgron- den aan de Ecms waren verjaagd, kwamen zich daarop vestigen. Avitus deed hun aanzeggen zich te verwijderen. Maar de Ansibariör Bojocalus, een geacht krijgsman en beproefd bondgenoot der Romeinen, daar hij hun vijftig jaren inonder- scheidene oorlogen had gediend, maakte tegen- werpingen: "Laat ons," zeide hij, "deze gronden behouden: zij hebben voor u niet dan geringe waarde. En wien behooren zij in eigendom? Eerst woon- den er de Chainaven, toen de Tubanten en vervol-

-ocr page 83-

		71
		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		en verder uitbreidde, tot het geheim uitlekte. Nero, de trouw der Batavieren kennende, liet de stad en hare omstreken door deze benden afzetten en be- val hun alle verdachten te helpen grijpen en naar de strafplaats te voeren. Dagen achtereen duurde het vangen en vonnissen, en toen alles was afge- loopen, werden de lijfwachten bijeengeroepen, en aan elk hunner 2000 sestertiën (ƒ 150) gesehon- ken, met de belofte, dat zij voortaan kosteloos van koren zouden voorzien worden. De daden van dwingelanden zijn dikwijls onver klaarbaar, omdat zij alleen uit hunne luimen voort- spruiten. Toch vond het voorbeeld van Nero te Rome in Neder-Germanië navolging bij Fontejus Capito, die Avitus in het bewind was opgevolgd. Onder voorwendsel dat een edel Batavier, Julius Paulus, zich aan muiterij had schuldig gemaakt, liet hij deze ombrengen en zond den broeder zijns slagt- offers, (\'latulius f\'ivilis, in ketenen geklonken naar Rome, ofschoon deze heldhaftige aanvoerder, bij den krijgstogt in Brittanjc Rome uitstekende dien- stcn had bewezen. Cajus Julius Vindex, een Galliër van konink- lijke afkomst, was het bestier over zijne landge- nooten opgedragen. In de ziel getroffen over den smaad en de mishandelingen, waaronder de Ro- meinsche overheersching hen gebukt deed gaan, had hij hen aangemoedigd, liet juk van den dwin- gcland af te werpen. Verginius liufus die het be- wind in Opper-Germanie\' voerde, trok onmiddellijk GalliS binnen en drong met zijne Romeinen, met Ratavische ruiters en andere Germaanschc hulp- benden voort tot de stad Vesontio (Besan^on), die de zijde van Vindex gekozen had. In het gezigt dezer sterkte hadden de beide veldheeren een mondgesprek, waarbij zij, naar het schijnt, zich met elkander tegen den wreeden Nero verbon- den. Dan de legers hiervan onkundig, raak- ten handgemeen, en in een bloedig gevecht moest Vindex het onderspit delven. Troosteloos over dezen ongelukkigcn uitslag, benam hij zich zelven in wanhoop het leven. Ook bij dezen veld- togt hadden de Batavieren wonderen van dapper- heid verrigt. Veertien jaren hadden de Romeinen Nero als opperheer verdragen, toen het geduld des volks uit- geput raakte. Allereerst sloegen de legers in Gallië en Spanje aan het muiten. Zij riepen hunne vcld- hecren tot keizers uit en trokken tegen Rome op. De meeste afdeelingen omhelsden de partij van Galba, den aanvoerder der Spaanscho legioenen, en benevens hen ook de acht Bataafsch-Germaan- sche keurbenden, die Keizer Nero uit Brittanjc ontboden had. Eindelijk bereikte de opstand Rome. Nero vlugtte, en de senaat haastte zich Galba te huldigen. Door al zijne vrienden verlaten, bleef den voortvlugtigen Keizer geen enkel aanhanger over dan de vrljge- laten slaaf Faon, die" hem zijn landgoed aanbood. Maar nog had Nero deze schuilplaats niet be- reikt, of zijne vervolgers waren hem op het spoor.
		gens de Usipeten. Thans geheel verlaten, behooren zij liun die er zich nederzetten. Want, gelijk de hemel den goden is gegeven, zoo is de aarde den stervelingen ter woning toebedeeld." Avitus bleef den Ansibariërs weigeren hetgeen hij den Friezen ontzegd had. "Wat O betreft," zoo voerde hij Hojocalus toe, voor u die ons een trouw krijgsmakker waart, maak ik eene uitzonde- ring. Voor eigen gebruik zal ik n het noodige land afstaan." "Behoud dat vrij," antwoordde de Germaan tier. "Ik scheid mij niet van mijne broederen, en moge ons land ontbreken om te leven, om te sterven zal het ons dit niet." Het staken der onderhandelingen voerde tot een strijd, waarin de Ansibariërs de hulp inrie- pen der Broekteren, Tenkteren en andere Germaan- sche stammen. Avitus daarentegen noodigde den landvoogd van Opper-Germaniè\' uit, om, terwijl hij zelf uit het westen en zuiden zou oprukken, den Rijn over te steken en den vijand in den rug aan te tasten. Spoedig was het den Ansibariërs duide- lijk, dat hun ondergang nabij was. Hunne bondge- nooten leiden, na de eerste nederlaag het hoofd in den schoot, en de uitgewekenen, door allen ver- laten en verstooten, vonden, zooals Hojocalus voor- speld had, geen anderen grond dan voor eene laat- ste rustplaats: zij werden óf uitgeroeid öf als buit onder de omwonende stammen verdeeld. Hadden de Batavieren bij de krijgsbedrijven te- gen de Friezen en Ansibariërs gelegenheid gehad, om blijken van hun moed te geven, ook bui- ten Neder-Germaniè\' waren zij den Romeinen bc- hulpzaam in het vestigen en in stand houden der keizerlijke oppermagt. De proconsul in Brittanjc Suetonius Paullinus onderdrukte een opstand der eilanders en poogde ook Mona (Anglesey) te verove- ren. De zeearm echter die dit eiland van den vasten wal scheidde, was een hinderpaal voor den over- togt van \'t leger. Dan de stoutmoedige Batavieren wisten dit beletsel uit den weg te ruimen, en ter- wijl do Romeinen platbodemde vaartuigen bijcen- bragten, om over te steken, wierpen de Batavie- ren zich hals over hoofd in de golven, om badende en zwemmende den overkant te bereiken. Zoo kwam in korter tijd dan men denken kon, het geheele leger over, en de nederlaag der Britsche wapenen was het gevolg van dit stout bedrijf. Eenige afdeelingen Batavieren lagen als lijf- wachten ten dienste der leden van het keizerlijk huis te Rome en in de omstreken dezer hoofdstad in bezetting. Zoo lang zij zich om Agrippina be- wogen, had Nero niets tegen zijne moeder durven ondernemen. Eerst nadat hij hen van haar per- soon had verwijderd, gelukte het zijnen huurling Anicetus haar van \'t leven te berooven. Weinige dagen later werd de Keizer zelf door <le Batavieren gered: de moord aan Agrippina werd door Nero\'s tegenstanders als een hefboom gebruikt, «>m dien onwaardigen vorst ten onder te brengen. Er weid eene zamenzwering gesmeed, die zich al verder

-ocr page 84-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

Tl\'

Sidderend verborg hij zich achter een ouden muur.     moed echter ontbrak hem toe te stooten. Hij zag Hij kermde en weende.                                              Eaon aan, en met diens hulp volbragt hij den zelf- Op eens hoorde hij ruiters in de nabijheid. Hij     moord (11 Juny 08). greep een dolk en zette dien zich op de keel. De                                      -------

fcV<"-

.ir *

e

I t

\'T*&

\'j

-ocr page 85-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

73

de keizers aanstelden, geheel mislukken, terwijl de gierigheid waarmede hij hunne diensten beloonde, hen geheel van zijn persoon vervreemdde. Rene botsing tusschen de Gertnaansche hulpben- den en liet 14de legioen, gaf hem aanleiding, de eerstgenoemden naar Brittanje terug te zenden, en zijner zuinigheid getrouw liet hij hen af- trekken, zonder hun cenige belooning toe te ken- ncn. Dit zette kwaad bloed , terwijl zijn bevel om de boeijen van Claudius Civilis te slaken en dit edel

HOOFDSTUK XIV. NEDER-CERMANIE EN BELCIE TEN TIJDE VAN CALBA, OTHO EN VITELLIUS. Qalba\'s inborst. — Iiy vervreemdt de soldaten van ztjn persoon. — Hall ia vermoord. — Claudius Civilis in vrijheid gesteld. — Otho en Vitellius tot keizers verko- zen. — Worsteling tusschen beiden. — Dood van Otlio. (68—60.) Servius Sulpicius Oalba, grijs geworden onder de wapenen en het bekleeden van hoogc waar

41

lïrinio op een schild verheven.

digheden, stond wegens zijn heldenmoed en rcgt- vaardigheid bij het Romeinsche volk hoog aange- 8chreven. Al spoedig echter bleek het, dat de scherpe blik die hem in zijn mannelijken leeftijd had onderscheiden, hem op gevorderde jaren — bij telde er thans twec-cn-zeventig — schier ge- heel had begeven. Zijne poging om de oude krijgs- tucht bij de legioenen te herstellen, moest bij soldaten, die er zich op lieten voorstaan, dat zij

opperhoofd de vrijheid te hergeven, geen tegenwigt genoeg was om het morren te stuiten. De Batavieren weigerden den wapeneed anders dan in naam van den Romeinschen raad te doen en gaven luide hun voornemen te kennen om in Galba\'s plaats een keizer te kiezen, die aan al de legers zou beha- gen. Aan den Middel-Rijn was eerlang alles in rep en roer, en den 3 January G9 riep men te Colonia- Agrippina den veldheer Aulus Vitellius (Capito\'s 10

-ocr page 86-

		74                             OE8CHIËDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		opvolger), onder den naam van Germanieus, tot keizer van Rome uit. Van zijne zijde had Galba een troonsopvolger aangewezen, wiens kracht en degelijkheid zijnen ouderdom te hulp zouden komen. Hij had bij de keuze geweifeld tusschen Marrus Salvius Otho en Piso Lu- cinianus. van welken de eerste als landvoogd over Lusitnniü, hem het jaar te voren groote diensten had bewezen. Eindelijk besliste hij ten voordeele van Piso. Maar nu voelde Otho zich ernstig gekrenkt. Hij nam het besluit Galba ten val te brengen, en daar de legioenen slechts op eenc of andere aansporing wachtten, gelukte hem dit zonder moeite. Spoedig brak de opstand uit. Gnnseh Rome ge- raakte in opschudding, en toen Galba zich in een draagbaar naar het Forum liet brengen, om de muitelingen te onderwerpen, viel hij, op zijn weg door allen verlaten, als het offer van schraap- zucht en wankelmoedigheid (15 January 09). Van Piso\'s troonsopvolging was nu geen oogenblik sprake. Ook hij viel onder de zwaarden van Galba\'s moordenaars, en door Rome klonk overal de kreet: "Otho zij keizer!-\' Ten gevolge dezer gebeurtenissen en die aan den Middel-Rijn, had Rome thans twee gebieders: Otho en Vitellius. De laatste begreep, dat, wilde hij zijne verkiezing handhaven, hij zich van den Rijn naar den Tiber moest spoeden en de wapenen opne- men om zijn tegenstander Otho ten val te brengen. Twee legers vertrokken dien ten gevolge langs verschillende wegen uit Germanie", het een onder het bevel van Fabius Valens, het ander onder aan- voering van den onderbcvelhebber in Nedcr-Ger- maniü, Cecina. Van beiden maakten de Gcrmaan- sche hulpbenden aanzienlijke afdeclingcn uit. Doch deze Nederlanders, meer en meer hun gewigt bc- seffende, begonnen een hoogen toon aan te slaan. Ja, Valens zag zich zelfs gedwongen, toen hij Ti- cinum had bereikt, acht Bataafschc cohorten die met Romeinsche afdeclingcn over hoop lagen, den last te geven naar Belgit! terug te keeren om eenige volgelingen van Otho, die zich daar vertoond hadden, te verslaan. Dan dit besluit verwekte zoo- wel ontevredenheid bij de Batavieren als bij de Romeinen. Hoe naijverig de laatsten ook waren op den wapenroem der eersten, riepen zij uit: "Hoc kan de veldheer het leger van zijn dapperste strij- ders berooven ? Hoc kan hij door deze voorhoede weg te zenden, zijner raagt haar grootstcn steun ont- nemen? Is het behoud van een wingewest van meer belang dan dat van Rome en van het Rijk, laat ons dan de Batavieren naar Gallië volgen. Kan echter alleen een volkomen overwinning in Italië behaald worden, men scheurc niet het dapperste en sterkste lid van het leger af!" Valens, door deze stoute taal verbitterd, wilde de oproerlingen met geweld tot zwijgen brengen. Doch hierdoor rees de verbolgenheid te hooger, en hij moest zich zelfs voor ecne poos, in het kleed eens slaafs, voor de woede der getergde krijgs- knechtcn verbergen.
		Otho was de aanrukkende benden van Vitellius onverschrokken te gemoet gegaan. Hij ontving hen te Placentia en.behaalde zoo hier als bij Cre- mona, binnen weinige dagen, drie overwinningen. Doch des te gevoeliger was zijne nederlaag bij I Bcdriacum, een dorp op den weg van Cremona naar Verona. In het eerst scheen de kans zich ten voordeele van Otho te zullen verklaren, maar de Batavische ruiters door Alfenus Varus a(gezon- den. dreven de kampvcehters die zich over den stroom gewaagd hadden, daarin terug en deden hen hunne vermetelheid met het leven boeten. Hierop viel het gansche leger van Vitellius hunne tegenstanders van ter zijde aan. bragt hun eenc volkomen nederlaag toe en rigtte onder hen ecne vreeselijke slagting aan. Door deze zegepraal der Germaansehc legioenen was de magt van Otho geenszins geheel vernield, maar hij begon mismoedig te worden en aan de hechthcid van zijn troon te wanhopen. Daarbij rees de gedachte bij hem op, bet niet waardig te zijn, dat zijne vrienden en aanhangers zich voor hem opofferden. Eindelijk doorstak hij zich zelvcn, ter- wijl hij zijnen volgelingen toevoegde: "De overtui- ging dat gij uw leven voor mij hebt willen laten, vergezelt mij in den dood, doch nu ik sterf zult gij leven en behouden blijven (10 April 09). Nu Vitellius geen mededinger meer had, werd hij door den raad en het volk van Rome tot kei- zer uitgeroepen, en aan de Gcrmaansche benden, die een zoo groot aandeel in do overwinning had- den genomen, werd een gezantschap afgevaardigd om hun lof en dank toe te brengen.
		HOOFDSTUK XV. OE OORLOG DER BATAVIEREN ONDER CLAUDIUS CIVILIS TEGEN DE ROMEINEN. Misnoegen in Germanie en Gnllic. — Claudiu* Civilis veinst zich aan de zj|de van Vcspasiaims te scharen. — Iljj roept zync landgennotcn te wapen. — De Kaniuefaat Hrinio tot veldheer benoemd. — Civilis zjjne vermom- ming wegwerpende, verovert eenc vloot van vicren- twintig schepen. — 11(1 werft hondgenooten onder de Germanen en Galliërs. — Terugtogt van acht Batavi- sche cohorten naar het vaderland. — Slag l>li Honna. — Bestorming van Castra-Vetcra. — Muiterij der Romein- sche soldaten te Colonia-Agrippina. — Vernieuwde be- storming van Castra-Vctera. — De afgevaardigde Alpi- nus Montanns noodigt Civilis uit om Vespasianus openiyk te erkennen. — Civilis zet den oorlog voort. — Gevcch- ten te Asciburgum, Gelduba en Castra-Vetera. — Rui- tergevecht bü Xovesium. — De Romeinen vermoorden hun veldheer Hordeonius Flaecus. — De Treiteren sluiten zich bfl de Batavieren aan. — Velleda voorspelt den ondergang der Romeinen. — Verraad van Labeo.— Moord aan den Romeinschen veldheer Vocula. — Uit- brciding van den oorlog. — Overgave van Castra-Vo- tera. - De Agrippjincn vragen de bescherming van Velleda, - Ontmoetingen aan de Maas. — Julius Sa- binus doet zich tot keizer uitroepen. — Vergadering te Rhemi. — Nederlaag der Trevieren bü liingium. — Cerialis komt als Roraeinsch veldheer op het oorlogs-

-ocr page 87-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		75
		toonrcl. — Veldslag iiji Rigodulum. — Inneming van Tricr door de Romeinen. — Civilis aan de Moezel. — Afval van Colonia-Agripplna. —De Kanincfaten verove- \'ren ecne Ronielnsche vloot. — .Str(jil tusscbcn Civilis en Cerialis op liet overstroomde land ii(j Vctera. — Castra-Vetera in brand gestoken. — Aanvallen op Are- nacum, Batnvodurum, Grinnesen Vada. —Cerialis door r.iin verliiyr f• ii (\'laudia Sacrata gered. — Scbcepsstr()d bji \'t Kiland der Batavieren. — Civills en Cerialis sluiten den vrede. (00 en 70). Ofschoon de groote diensten der Batavisclie co- liorten aan de keizerlijke legers het gouvernc- tnent te Rome moesten aansporen om de goede ver- standhouding met de bewoners der Rijndclta aan te kweeken, waren er gezaghebbers die inlijnreg- ten strijd met dit grondbeginsel te werk gingen. De gouddorst van eenige Romeinsche grooten, die, als stadhouders naar de wingewesten gezonden , geene middelen schuwden om zich met het zweet en bloed hunner onderhoorigen te verrijken, vond navolging bij hen die in de landen aan den Noor- der-Oceaan eene betrekking bij Rome\'s bondgenoo- ten bekleedden. De straf door Olennius voor zijne vrekheid beloopen, schrikte welligt enkelen af, doch niet allen deelden in die voorzigtigheid. Vi- tellius, in Syrië een storm ziende opsteken, die zijne kroon bedreigde — de legertrocpen aldaar had- den hun veldheer, Titus Flavius Vespasianus, tot keizer uitgeroepen — gaf bevel om nieuwe strijd- krachten onder de Batavieren aan te werven. Doch zij die dit bevel zouden uitvoeren, maakten een schandelijk misbruik van hunnen lastbrief. Zij riepen niet slechts de forsche jongelingschap tot den krijg op, maar eischten ook de hoofden van gezinnen en grijsaards om de Romeinsche adelaars te volgen, ten einde langs dien weg meer of minder aanzienlijke losgelden af te persen. Ja, nog meer: zij voerden de schoonste knapen mede, niet voor de dienst van Mars, maar om der Romeinsche wulpschheid ter schandelijke prooi te strekken. De ergernis oyer deze eisenen bleef niet bij mor- ren, maar voerde tot vijandschap. Er was een punt van vereenigingnoodigomden Romeinen te doen gevoelen dat de Batavieren geene overhoersching wilden dulden, en dit punt van ver- eeniging vond men in het legerhoofd Claudius Civilis. Ofschoon uit koninklijk bloed gesproten en vijf- entwintig jaren de grootste diensten aan het Rijk bewezen hebbende, was hij geketend naar Rome gezonden en had zijnen broeder Julius Paulus als een offer van boosaardigen laster zien ombren- gen. En al had Galba hem de vrijheid hergeven, op de terugreis naar het Vaderland, had zijn leven te Colonia-Agrippina door de Romeinsche baldadig- heid een zelfde gevaar geloopen als hem bij zijne gevangenneming dreigde. De legioenen aan den Mid- del-Rijn die juist Vitellius tot keizer hadden uitgeroe- pen, beschouwden hem als een aanhanger van Galba en vielen hem zoodanig te lijf, dat alleen de wensch van Vitellius, om zich de Batavieren te vriend te ma- ken , hem aan de woede der menigte kon onttrekken.
		Niet alleen door geboorte en heldenmoed, maar ook door krijgskunde en schranderheid muntte Ci- vilis boven alle Germanen van zijnen tijd uit. Hij was welbespraakt, bezat vele kundigheden en vond er een genoegen in, zich bij Hannibal en Scrtorius te vergelijken, omdat hij, even als die helden, slechts één oog had. Beseffende hoe voordeelig het zijn zou, de thans zoo zwakke Romeinsche krijgsmagt aan den Neder- en Middel-Rijn te verschalken, vond hij een middel om niet dadelijk als Rome\'s vijand op te tre- den. Hij verklaarde de partij van Vespasianus te omhelzen en kon dit met des te gunstiger gevolg, omdat Antonius Primus die hooge waardigheden te Rome bekleedde en Hordeonius Flaccus die het leger aan den Neder-Rijn gebood, beiden hem aan- moedigden, zijnen invloed voor den in het Oosten gekozen Keizer aan te wenden. Onder den schijn zijnen vrienden een gastmaal aan te bieden, roept Civilis de edelsten des Lands en de wakkersten des volks in een heilig woud bij een. Hen door de feestdronken en den lichtgloeddcr toortsen bij de nachtelijke schaduwen des wouds op- gewonden ziende, begint hij over de waardigheid en den krijgsmoed des Batavischen volks te spreken en stelt daar tegenover aan hoeveel smaad, onregt en rooverijen zich de Romeinen te hunne opzigte schuldig maken. "Men bejegent ons," dus vervolgt hij, "niet als bondgenooten, maar als slaven. Za- gen wij ooit de stedehouders, hoe ondragelijk ook door hun gevolg en ergerlijk door hunne hoovaardij, in ons midden, om zich aan onze belangen toe te wijden? Aan oversten en honderdmannen overge- laten, die elkander niet vervangen dan om ons het bloed uit de aderen te persen en van onzen buit te zwelgen, scheuren vreemdelingen de zonen onzer gezinnen van elkander en van hunne ouderen af. Zullen wij dit alles stilzwijgend aanzien ? Nooit was het Romeinsche gezag in een hagchelijker staat dan op dit oogenblik. In hunne winterkwartieren bevin- den zich geene anderen dan afgestreden krijgers. De naam van keurbenden moge weidsch klinken, ons kan hij geen schrik meer aanjagen. Wij heb- ben puik van voetvolk en ruiters. De Germanen zijn door bloedverwantschap, de Galliërs door neiging aan ons verbonden. En al ware het, dat wij te kort schoten, de Romeinen zullen dit aan Vespasianus wijten; doch wij zullen zegevieren, en van over- winning geeft men geene rekenschap." Met welgevallen, met luide kreten van goed- keuring werd deze rede aangehoord, en met de geestdrift, een heldhaftig en vrijheidminnend volk eigen, verbonden de Batavieren zich onderling tot den heiligen oorlog en bezegelden hunne toewijding aan de zaak des Vaderlands met het uitspreken van den voorvaderlijken vloek over alle achterblij- vers en verraders. Civilis, nog steeds tegenover de legioenen en hunne bevelhebbers trouw aan Rome voorwendende, werkte in stilte op het ijverigst om de magt zijner landgenooten uit te breiden en zond te dien einde

-ocr page 88-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

76

afgevaardigden naar de Kaninefaten en naar de I ger had durven liekelen. Eenparig klunk de kreet: aeht (.iermaansche eoliorten, die Vitellins uit Ita- "wees gij onzen aanvoerder!" en onderjubelkreten lil\' naar llrittanjc liad teruggezonden en op dit : werd Hrinio op een schild verheven, op de schou- j>as Maguntinciim (Mainz) bereikt hadden.               I ders van eenigc krijgslieden rondgedragen en

Civilis\' voorstel werd den Kaninefaten toegelicht door alle aanwezigen als legerhoofd gehuldigd.

door Hrinio, een fier krijgsman van edele geboorte, wiens vader Caligula\'s zot bedrijf aan den Moorder- Occaan in \'t bijzijn van het gcheele Romeinsche le-

Ondersteund door de Kleine Friezen, wier hulp hij ingeroepen had, viel de nieuw-benoemde, nog vóór de Romeinen op den oorlog bedacht waren,

-ocr page 89-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                77

twee keizerlijke winterkwartieren in de nabuurschap van de Noordzee aan en veroverde ze als in een oogwenk. De buit daarbij gewonnen was een prik- kel te meer voor verdere ondernemingen. Wel- liaast trokken Kanincfaten en Friezen op de burgen aan, die den Romeinen in oorlogstijd tot tuighui- zen en in vrede tot voorraadschuren dienden. De krijgskunst maakte die burgen sterk. Doch ditmaal aarzelden de bevelhebbers om den storm af te wachten. Zij gaven bevel om de sterkten te ont-

I voor den West-Europischen koophandel. Dit gaf den i bondgenooten eene uitmuntende gelegenheid om zich ; met buit te verrijken, die zij zich niet lieten ont- gaan. Het is ligt te beseffen, hoezeer de stoutheid i der aanvallers hierdoor aangewakkerd werd, want I gedurende het veeljarig verkeer met de Romeinen 1 en Galliërs hadden de Batavieren gelegenheid te I over gehad, om de handelsartikelen uit Marseille en Rome op den regten prijs te leeren schatten. Daar de verraste Romeinen zich aan het bo-

tjnsrr*^

De Agrippjjnen brengen Velleds geschenken.

ruimen en staken haar bij \'t aftrekken in brand, ten einde de aanrukkende landzaten niets dan puin- hoopen te doen vinden. Op het oogenblik waarin de vijandelijkheden een aanvang namen, bevonden zich, behalve de zoe- telaars die het leger vergezelden, onderscheidene Romcinsche kooplieden op het Eiland der Batavieren, want de gunstige ligging tusschen de monden der schoonste stroomen van België en Neder-Germanit! maakte dit gewest toen reeds tot een der middelpunten

venste gedeelte des eilands hadden verecnigd, poogde Civilis, ten einde den vaderlandschcn grond des te eer van de onderdrukkers te zuiveren, hen we- der naar hunne winterkwartieren te lokken, onder het voorgeven, dat hij zelf wel de onrust onder de Kaninefaten zou stillen. Doch zijne medezaam- gezworenen waren te luidruchtig om dien toeleg geheim te houden en stelden door hunne drift hierin zijne berekeningen te leur. Bij dezen stand van zaken het overbodig ach-

-ocr page 90-

		78
		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		teiule. Ie blijven veinzen, snelt Civilis openlijk te wnpen en voert de vercenigde Batavieren, Kaninefa- ten en Friezen, in drie afdeelingen, naardcwijk- plnata der gcvlugte bezettingen, wien Aqnilina in middels eene vloot van vierentwintig schepen te hulp heeft gezonden. Plotseling besprongen, ondervinden de Bomei- uen hoe wankelbaar de magt van overheerachera is. wanneer aan de door hen verdrukte volken uit- zigt op onafhankelijkheid wordt geboden. Tc naau- wernood ia de strijd begonnen, of een bende der Tongeren, thans het hoofdvolk van Noordoostelijk België", loopt tot de Germanen over en vereenigt hare strijdkrachten met die van Civilis. Op gelijke wijze handelen de Batavisehc roeijers op de vloot: zij werken het Homeinsehe bootavolk en de soldaten in alles tegen, en nu dezen zich hiertegen wil- len verzetten, worden alle stuurlieden en honderd- mannen neergeveld, die weigeren de vloot aan de zijde der bondgenooten te brengen. Civilis, hier- door in \'t bezit gesteld der gehcele schecpsmagt, vindt alles wat hem ontbreekt, wapens en vaartuigen, (ieen enkel Romein blijft op \'t eiland tusschen de beide groote Rijnmonden over, en de lof der Ba- tavieren weergalmt, na deze eerste zegepraal, door gotisch Germanië en Gallie". Overal worden zij als de herstellers der vrijheid begroet. De eene Germaansche stam na den andere zendt boden om Civilis zijne medewerking aan te bieden, en van Rijn en Fliemeer, Lippe en Eems, ja nog verder klinkt het: "Verderf over de Romeinen!" Ten einde de Galliërs voor het bondgenootschap te winnen, spaart Civilis listen noch geschenken. Hij behandelt de Gallische krijgsgevangenen met de meeste voorkomenheid, laat de hoofdliedcn zon- der losgeld naar hunne haardsteden vertrekken en j.ceft aan hunne volgelingen de keus om óf naar hun vaderland weder te keeren óf bij hem te blijven en te deelcn in den buit en de voordeden der be- haalde en nog te behalen overwinningen. Hij wijst allen op hunne roemruchtige voorzaten en ein- digt zijne bezielde toespraak met de woorden: "Terwijl het Rijk verdeeld is en de een voor Vtspasianus, de ander voor Vitellius Ijvert, heb- ben wij de schoonste kans de Romeinen van hier te verdrijven en een rijken buit te behalen. Valt dus mede op onze onderdrukkers aan, terwijl zij verdeeld zijn. De goden ondersteunen de mocdi- gen. Toen de landvoogd Hordconiua Flaccus, die tot nog toe in den waan verkeerde, dat Civilis ?,een ander doelwit beoogde, dan aanhangers voor Vcspasianus te werven, van vlugtelingen en Gal- lisohe boden vernam, wat aan den Ncdcr-ltijn en Waal had plaats gehad, hoe Romeinsehe burgen ver- brand , Romeinsehe krijgers geveld en Romeinsehe schepen genomen waren, schrikte hij uit zijne wcr- kelooshcid op en gebood den stadhouder Mumius Lupereus, dadelijk uit de winterkwartieren op te breken en zich met de beide keurbenden onder zijn bevel naar het oorlogstooneel te spoeden. Bij
		deze legermagt sloten zich de Ubieïs of Agripplj- nen, eenige cohorten Treviersche ruiters en eene Ilatavische hulpbende aan, die, ofschoon reeds hare medewerking aan Civilis verpand hebbende, nog gehoorzaamheid aan den prefect veinsde. Zoodra het leger van Lupereus het kamp der Batavieren naderde, deed Civilis zich doordcver- overde zegeteekenen omringen, ten einde den moed der zijnen aan te vuren en den vijand te verbijs- teren. Om zijnen volgelingen de zaak waarvoor zij streden, te levendiger te doen beseffen, liet hij zijne moeder, zijne zusters, benevens de gehuwde vrouwen en kinderen zijner strijdmakkers, naar aloud gebruik, eene plaats in de achterhoede aanwijzen. Hij gaf het teeken om den strijdzang aan te heffen, en deze, vermengd met het weege- schrci der vrouwen, deed de oorlogsdrift dcrman- nen tot laaijen gloed stijgen. Met hoeveel beleid Lupereus den aanval regelde, met hoeveel inspan- ning de legioenen voorwaarts poogden te dringen, de Batavieren, Kaninefaten en Friezen weerston- den de krijgskunde der vreemdelingen: na eene hevige worsteling behielden zij het veld, en de gedunde rijen der Romeinen trokken in de rigting van Castra-Vetera af. Veel bragt tot Civilis\' zegepraal toe, dat zoo- dra de eerste botsing plaats vond, de Bataafsche ruiterbende die met Lupereus van den MiddcL Rijn was aangesneld, zich van den linkervleugel der Romeinen afscheidde en onder haren overste Claudius Labco de gelederen van hare landgenooten versterkte. Hadden de Ubiërs eu Trevieren dit voorbeeld gevolgd, waarschijnlijk zouden zij min- der zijn geteisterd dan thans het geval was: zij werden door de bondgenooten met groot verlies uiteen gejaagd. Terwijl dit bedrijf omstreeks de scheiding van Rijn en Waal werd afgespeeld, hadden de boden van Civilis de acht uit Italië wederkeerende Bataaf- sche cohorten, die zoo gevreesde oud-gedienden, aan den Bovcn-Rijn ontmoet. Met verrukking hoorden deze wat in hunne afwezigheid op den vader- landschen bodem was voorgevallen, en oogenblik- kelijk rees het denkbeeld bij hen op, zich bij hunne zegevierende landgenooten aan te sluiten. Het eerste wat zij meenden dat hun te doen stond, was aan te dringen op eene onmiddellijke voldoe- ning van het loon hunner diensten en op de paar- den en andere geschenken, hun door Vitellius beloofd. Hordeonius Flaccus poogde hen tevre- den te stellen. Doch te vergeefs. Zij verdubbelden hunne eischen, en toen de veldheer nu, gelijk zij verwacht hadden, alles weigerde, achtten zij zich van hem ontslagen. Terwijl hij weifelde in zijn besluit om hun den aftogt naar den Neder-Rijn al dan niet te beletten, hadden de Bataafsche troepen reeds het Zevengebergte in het oog en naderden de sterkte Bonna \'. "Vergun ons den doortogt," lieten zij den be-
		1 Bonn.

-ocr page 91-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                70
		telen zullen, ten gronde geslecht. doch op eenc zoo ruwe wijze, dat belangrijke hoeveelheden levens- middelen die er zijn bijeen gebragt, op brood- dronken wijze worden verspild. Civilis met de zijnen voor de vesting gekomen, doet den aanval beginnen met het werpen van schichten. Maar met hoeveel behendigheid ook geslingerd, rigten deze wapenen weinig uit. Daarom beveelt de veldheer de wallen te bestormen. Er worden ladders tegen de muren geplaatst, waarop de vermetelsten naar boven klauteren, terwijl anderen, met niet minder moed bezield, over de langwerpige schilden waarmede die aan- vallers zich dekken, als langs eenc beweegbare brug gelijktijdig naar boven stijgen. Alles echter te vergeefs. De aanvallers vinden een geduchten tegenstand en worden met spiesen en stcenen als overstelpt. Partij trekkende van de ondervinding in de gc- lcderen der Romeinen zelven opgedaan, beveelt Civilis thans een stormtuig op te rigten dat, op rollen bewogen, in den vorm van een toren tot aan de vesting voortgeschoven kan worden. Door dit gevaarte nog hooger te maken dan de walmuur zelven, kan men binnen de belegerde sterkte allerlei werktuigen slingeren en onder de zoldering van het plat een schuilhoek vormen, waarin ettelijke strijders, schier onbereikbaar voor de belegerden, aan een bres in de wallen kunnen arbeiden. Maar ook deze poging om Castra-Vetera te overweldigen blijkt ijdel. Het gevaarte is te gebrekkig, dan dat het de stcenen uit de Romeinsche blijden geworpen, langen tijd kan wederstaan. Eene vierde poging der bondgenooten is het aanvoeren van horden en rijsbossen, om tot borst - weer te strekken bij het voortzetten van den aan- val. Dan ook deze vondst wordt verijdeld, want de Romeinen steken het hout in brand, dat knet terend tot kool en asch verteert. Eenc zoo kloekmoedige verdediging doet Civilis inzien, dat aan eenc verovering door storm niet te denken valt. Dan wél bewust, dat de voorraad binnen de vesting spoedig opgeteerd zal zijn, be- veelt hij Castra-Vetera volkomen in te sluiten. De Romeinsche landvoogd Hordeonius Flaccus had te naauwernood berigt bekomen van het beleg van Vetera, of hij wendde alle beschikbare mid- delen aan, om hulp van de Galliërs te erlangen. Een Gerraanicus ware Civilis onverwijld te gemoet getogen, doch Flaccus bezat noch de bekwaam- hcid noch den heldenmoed van Drusus\' zoon, en daarom vergenoegde hij zich, om aan Vocula, den bevelhebber der 21«te keurbende, het bevel te geven, uit Ubië naar Castra-Vetera op te rukken. Dit achterblijven des prefects, waar het de roem en eer van Rome gold, wekte zoozeer de veront- waardiging op zijner manschappen, dat zij een- parig weigerden, hem langer te gehoorzamen, met den dood dreigden en niet rustten vóór hij het be- wind aan Vocula had overgedragen.
		velhebber Hcrennius Gallus vragen. "Wij zullen geenc vijandelijkheden plegen, zoo gij ons niet weerstaat; doch verspert gij ons den weg naar het Vaderland, weet dan dat wij door middel der wapenen ons een doortogt zullen hanen." Gallus, in zijn besluit wankelende, wordt door zijne soldaten overgehaald om den strijd te wa- gen. Drieduizend keurlingen, eenige in der haast geworven benden Belgen, eenige honderd landza- ten en zoetelaars snellen de vestingpoorten uit, om het veel kleiner aantal Batavieren te omsin- gelen. Doch deze sluiten zich naauw aaneen, val- len op de Romeinen aan, doen de Belgen wijken, brengen de keurbenden in wanorde en drijven de aanvallers naar wal en poorten terug. De grach- ten worden door de lijken der vlugtclingen gevuld. Muren noch verschansingen houden de Batavieren meer togen, en na den vijanden cene geduchte neep te hebben toegebragt, trekken de overwin- naars langs Colonia-Agrippina en Novesium naar het kamp der bondgenooten, waar men hen met geestdrift welkom heet. Civilis, thans aan het hoofd van een magtig leger geplaatst, acht den tijd nog niet gekomen, om zijn voorgeven te laten varen, den strijd in het belang van Vespasianus aangevangen te heb- ben. Door dit beweren vol te houden, meent hij ook aanhangers onder de Romeinen zelven te winnen en hierdoor, zonder groote opofferingen, meester te worden van de sterkten aan den Middel-Rijn. Zijne boden aan de bezetting van Castra-Vetera weiden in het brecde uit, hoe de Bataafsche veld- heer al zijne manschappen onder den eed van Ves- pa8ianas heeft gebragt en welke voordeden de heer- schappij van dien vorst boven die van Vitellius aanbiedt. Doch zij ontvangen ten antwoord: "Wij hebben geen raad noodig van verraders en vijan- den. Wij hebben Vitellius trouw gezworen en meenen dat het niet voegt aan een Bataafsch overloopcr, om zich tot scheidsman in de geschillen der Ro- meinen op te werpen. Van ons heeft hij niets te verwachten dan straf voor zijne schelmcrij?" Blakende van gramschap over dit antwoord, roept Civilis de gansche Bataafsche bevolking te wapen en wekt de naburige stammen op om zich bij hem aan te sluiten. De Brockteren en Tenkteren zijn de eersten die aan deze roepstem gehoor geven en met het krijgsgeschrei der bondgenooten om wraak, buit en oorlogsroem instemmen. Naar het voorvaderlijk gebruik trekken zij op onder veld- teekenen, met de afbeeldingen van wilde dieren beschilderd, die in de heilige bosschen als pal- ladia van \'s volks hoogheid door de priesters wor- den bewaard. Bi) het naderen van het oorlogsgevaar hebben de bevelhebbers binnen Castra-Vetera, Lupercus en Rutïis, alles tot den heldhaftigsten tegenstand in gereedheid gebragt. De voorstad buiten de vestingwallen, tijdens den vrede ten dienste der kooplieden en zoetelaars aangelegd, wordt nu, ten einde de bondgenooten zich niet daarin nes-

-ocr page 92-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

80

Ware deze verwisseling vroeger geschied, zij | den overste. Doch in dit tijdsgewricht nam Civilis\' had misschien een grooten invloed op de gebenr- aanzien met den dag toe. De Galliërs tot nog toe

Orcrpne van Caitra-Vettra.

t(\'nissen aan den Neder- en Middel-Rljn uitge- I aan zijne tegenstanders verknocht, begonnen te oefend, want Vocula was een inderdaad welbent- weifelen en eindigden met schatting en manschap*

-ocr page 93-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

81

pen te weigeren. Daarbij was de Rijn, waarlangs alle toevoer moest geschieden, door droogte onbe- vaarbaar, en het stond te vreezen, dat eenigeder-

gebrek dat hem dreigde, niet tot (\'astra-Vetcra doordringen. Daarom sloeg hij zich hij Qeldnba neder, dat is ter plaatse waar thans het dorpOelb

wordt gevonden. Wetende hoezeer de hoop op buit den soldaat tot moedig strijden aanspoort, sloeg hij met een deel zijner benden den weg naar het 11

maansche stammen over de ondiepten de Romeinen in den rug zouden aanvallen. Vocula, ofschoon hem ook Hercnnius Gallus was toegevoegd, durfde bij het

-ocr page 94-

		82                               GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		noordwesten in, om in de gehuchten der Gugcr. non, gebaren en bondgenooten der Batavieren, te stroopen en schrik te verspreiden. Inmiddels werd een zwaar beladen korenschip der Romeinen, door do ondiepten in zijne vaart belemmerd, door de Germanen naar een hunner posten gesleept. Ecnige rotten van Gallus\' leger, die zich hiertegen wilden verzetten, bekwamen een volkomen nederlaag. Maar dit verbitterde hen en hunne makkers zoozeer, dat zij hunne bevel- hebbers van verstandhouding met den vijand be- sehuldigdcn. Gallus noemde men den uitvoerder, Flacons den ontwerper van het schelmstuk. Als dol sleurden de muitelingen den eerste uit zijne tent, sloegen hem in boeijen en eischtcn van dien aanvoerder, onder zware bedreigingen, inlichting tot welken prijs en met wiens medeweten hij het leger verraden had. Gallus beging do lafhartigheid op den voorgehouden naam van Flaccus toestem- men te antwoorden. De muitelingen meenden nu gewonnen spel te hebben, en de gehate aanvoer* ders te kunnen verderven, maar zoodra was niet Vocula van zijn strooptogt teruggekeerd, of deze verloste Gallus nit zijn kerker en deed de voor- naamste belhamels ter dood brengen. Terwijl do Romeinen, zoo onderling verdeeld, hunne makkers te Castra-Vetera aan hun lot moes- ten overlaten, had schier gansch Gcrmanië zich met Civilis verstaan en hem de zonen zijner opper- hoofden als waarborg voor hunne medewerking overgeleverd. Ten einde die weinigen welke Rome trouw waren gebleven, zoo als de Ubiè\'rs, voor hun wegblijven te straffen, beval de Rataafschc veldheer eenigen zijner bondgenooten, om de lan- den aan Erft, Ahr on Moezel te verwoesten, terwijl hij anderen over de Maas zond om de woonsteden te verontrusten van die noordelijke Galliërs, welke met Rome bleven heulen. liet meest hadden hierbij de Ubiè\'rs te lijden, omdat zij zelfs den voorvaderlijken naam hadden laten varen, ten einde dien van Agrippijncn aan te nemen. De voordeden bij deze gevechten behaald, moedigden Civilis aan om het beleg van Castra- Vetera met nieuwe kracht voort te zetten. Hij gelastte den Batavieren, als het meest met de krijgskunde der Romeinen bekend, om nieuwe stormgevaarten op te rigten, terwijl hij den Prie- zen en anderen stammen, belust om met do bc- woners der Rijnmonden in heldenmoed te wed- ijveren, het bestormen der vesting opdroeg. Met verachting van alle gevaren klommen deze dap- perc zonen van het Noorden naar de wallen om- hoog. Helaas, even vruchteloos als vroeger. Maar zij wanhoopten niet en zetten hunne aanvallen voort, zelfs tot na het vallen van den nacht. Daar echter de vuren door de Germanen ontstoken, den Romeinen gelegenheid gaven, om zekerder te treffen, deed Civilis de vlammen dooven en den strijd in het donker voortzetten. Nu woedde de verschrikkelijke slagting in het nachtelijk duister, maar hoc dapper do aanval was, de onverpoosde		wederstand der bezetting en hare krijgskunde ver- ijdeldcn alle pogingen der bestormers. In \'t einde keerde Civilis, om geen bloed nutteloos te vcrspil- len, tot zijn vroeger besluit terug, om zich tot een beleg te bepalen. De aanhang van Vcspasianus had zich midde- lerwijl aanzienlijk uitgebreid. In meer dan één win- gewest waren de troepen hunne in Syrië strijdende wapenbroeders gevolgd, en de Donau-legioenen hadden niet geaarzeld om den weg naar Italië in te slaan, ten einde de eersten te zijn, welke den ovcr- winnaarder Joden den weg naar Rome zouden banen. Door dit verlangen gedreven, waren zij naar den l\'o opgerukt en hadden bij Cremona eene beslis- 8ende overwinning op de aanhangers van Vitellius behaald. Het berigt dezer gebeurtenissen in Italië kwam aan den Middel-Rijn nadat de bezetting van Castra-Ve- tera den tweeden storm der bondgenooten heldhaftig had afgeslagen. In de Romeinsche legerkampen en vestingen gaf het tot nieuwe verschillen aan- leiding. De Gallische hulpbenden toch vielen tcr- stond den overwinnaar toe, maar de oudgedienden te Bonna aarzelden. Werkelijk moest het hun grie- ven, dat de brieven van Antonius Primus, den aanvoerder der Donau-legioenen, de Batavieren als trouwe bondgenooten roemden, terwijl zij de Ro- meinsche Rijnbezettingen niet anders aanduidden dan als muiters en verraders. In \'t einde echter legden alle Romeinen aan den Rijn den eed aan Vcspasianus af, waarop Vo- cula een bode naar Civilis zond om dit legerhoofd uit te noodigen de wapenen neer te leggen, wijl nu alle verschil uit den weg was geruimd. Ira- mers, thans erkenden allen die aan den Rijn in de wapenen stonden, Vespasianus als hoofd van den staat, zoowel de Romeinen als — volgens hun voorgeven — de gezamenlijke bondgenooten. De bode door Vocula aan Civilis afgevaardigd, Alpinus Montanus, was een geboren Trevier. Vroc- ger in dienst van Vitellius, had hij in die hoeda- nighcid aan den slag van Cremona deel genomen. Niemand kon dus beter Civilis den waren staat ontvouwen, doch het was twijfelachtig, of hij wel met al de kracht die in hem was, de Bata- vieren tot het nederleggcn der wapenen zou aan- sporen. In werkelijkheid echter drong hij met na- druk bij Civilis aan, om oogenblikkelijk het beleg van Castra-Vetera op to heffen. De Bataafsche veldheer, met een ontwijkend antwoord niets kunnende uitrigtcn, zette nu alle veinzerij ter zijde. Stoutmoedig kwam hij voor zijne bedoelingen uit en liet de gelegenheid niet onge- bruikt, om den Trevier en de overige afgevaar- digden voor zijn ontwerp te winnen. "Eene reeks van vijfentwintig jaren," zeide hij, "heb ik voor Rome het zwaard gevoerd en hot zoo in Brittanjc als elders gewigtige diensten bewezen. Een fraai loon heb ik voor al mijn po- gen ontvangen: do dood mijns broeders, eigen kerkerstraf en de bloedkreet des legers, dat mijne

-ocr page 95-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

s:i

teregtstelling vorderde. Naar het regt der volken eiscli ik daarvoor wraak. Waarom handelt gij niet evenzooV Welk loon verwacht gij, o Trevier,

I om herwaarts te komen, verlevendigde het ver- | trouwen der belegerden, dat krachtig aanwies toen vlammen, uit de omliggende hoeven opgestegen, getuigenis gaven, dat het Romeinsche leger in aan- togt was. Eindelijk hadden Vocula en zijne volgelingen de hoogten bereikt, waarop Castra-Vetera de aanval- len van Civilis tartte. Met onberaden stoutheid vielen zij op de belegeraars aan, terwijl de bele- gerden van hunne zijde een uitval waagden. Doch hardnekkig betwistten de bondgenooten den vijand eiken duim gronds. Zij koesterden nog de hoop de Romeinen te verdrijven, toen een noodlottig voor- val ontsteltenis in hunne gelederen bragt: het paard van Civilis struikelde en wierp den veldheer ter aarde, die bewegingloos liggen bleef. Het berigt "Civilis is gesneuveld" ontmoedigde de Germanen. Zij trokken terug, en — Vetera was ontzet. Zoodra het wakkere Batavische legcrhoofd zich van den val hersteld gevoelde, droeg hij zorg om den vijand op nieuw te verontrusten. Andermaal omsloot hij met zijn leger de veste, waaruit Vocula een deel der bezetting geligt had, om hem bc- hulpzaam te zijn in het versterken van zijn eigen kamp. Ook vermeesterde Civilis Gelduba, dat aan de vernieling werd prijs gegeven, vervolgde de Romeinen tot Novesium en sloeg hier, aan den mond der Erft, de vijandelijke ruiterij. De geest van oproer die sedert de gebeurtcnis- sen te Bonna in het Romeinsche leger wortel had geschoten, belemmerde Vocula niet alleen meer- malen in zijne bewegingen, maar greep steeds verder en verder om zich heen. Na de nederlagen bij Gelduba en Novesium steeg die onrust ten top. Te Castra-Hordeoni\' kwam zij tot eene ontzettende uitbarsting. In de duisternis van den nacht vloog het losbandige krijgsvolk naarde tent van Flaccus, sleepte hem van zijne legerstede en ontnam hem op eene afschuwelijke wijze het leven. Ook Vocula wilde men te lijf, en deze veldheer ware mede als een offer der muiterij gevallen, zoo hij niet, vcr- momd als slaaf en door de duisternis begunstigd, hot leger ware ontweken. Van hunne aanvoerders beroofd, kwamen de oproerlingen al spoedig tot het besef dat hunne eigenmagtige regtspleging alles behalve een kloek bedrijf mogt heeten. Zij vreesden meer dan ooit eene ontmoeting met den vijand en zonden boden aan de Galliërs om dezen onderstand in geld en manschap te vragen. Niets van dit alles bleef voor Civilis verborgen, die de muitelingen nagerukt, hen met bebloede koppen het hazenpad deed kiezen. Terwijl de misdadige keurbenden steeds verder terugtrokken, deelde de tweespalt hen in partijen. De eene, na Vocula om vergiffenis en terugkeer gesmeekt te hebben, vernieuwde den eed aan Vcs- pa8ianus, doch de andere beging de dwaasheid, zich weder in dienst van Vitellus te verklaren,

0

en gij overige slaafsehe zielen voor het bloed dat gij voor Rome hebt vergoten? Welk ander dan ondankbare krijgsdienst, eindeloozc schattingen, boeijen, lijden en de willekeur van dwingelanden ? Let op mij. Ik, de bevelhebber van slechts ééne cohorte, heb met de Kaninefatcn en Batavieren, een klein gedeelte der Galliën, de Romeinsche legcrposten vernield en benaauw nu hunne sterke burgen door honger en staal. Schud dan af de ketens. Zoo wij ons moedig betoonen, zal de vrijheid ons loon zijn, en mogten we al moeten zwichten, wij zullen nogtans dezelfden zijn" \'. Civilis\' woorden werkten op het gemoed des Tre- viers,die zijne ingenomenheid met eene bevrijding van zijn vaderland niet ontveinzen kon. Hij bleef echter tegenover Vocula zwijgen van zijne eigene gezindheid en deelde hem alleen mede, dat de Batavieren ongeneigd waren om zich op nieuw met de Romeinen te verbroederen. Ten einde geene kostbare oogenblikken te ver- spillen, zond Civilis thans eenige wakkere krijgsben- den af, onder aanvoering van Juluis Maximus en Claudius Victor, den zoon zijner zuster, om het Ro- meinsche leger te Gelduba aan te vallen. Na op den togt derwaarts het ruiterkamp te Asciburgura J veroverd te hebben, drongen zij zoo onverhoeds in het leger der Romeinen, dat Vocula in der haast niets anders kon bevelen, dan dat de keur- benden zich in \'t centrum zouden bijeentrekken en de hulpbenden de flanken innemen. De Romein- sche ruiterij die zich het eerst herstelde, drong vooruit, maar werd door de Batavieren overhoop geworpen, en nu ontstond eene slagting die tal- looze offers vorderde en de Romeinen met een wissen ondergang bedreigde. Te ongunstiger werd hun toestand, omdat ook de Nerviërs zich thans van hen losscheurden. Eensklaps echter wisselde de kans. Eenige Vas- conschc hulpbenden vielen, terwijl zij onverwacht aanrukten, de Batavieren in den rug en deden hen wankelen. Door eene te groote overmagt be- dreigd, lieten Maximus en Victor af, het kamp van Vocula verder te bestoken. Ofschoon aan de zijde der Batavieren velen der wakkerste krijgslieden gesneuveld waren, hadden zij nogtans de zegeteekenen en de gevangenen, die zij bij den eersten aanval vermeesterd hadden, behouden. Deze Het Civilis in het gezigt van Castra-Vetera rondvoeren, ten einde de bezetting in den waan te brengen, dat de Romeinen geheel het onderspit gedolven hadden. Niettemin bleek zijne hoop ijdel. De zelfopoffering van een edel krijgsgevangene die met luider stemme zijnen land- genootén toeriep, dat Vocula en de zijnen geens- zins waren verslagen, maar zich gereed maakten

1 Zie du plaat op blndz. 70. • Hut tegenwoordige Asburg.

1 Thans Urdingcn.

-ocr page 96-

		84
		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		ofschoon die Keizer, de grootste zwelger welke ooit | om Maguntiaeuui\' te ontzetten, dat door de vcrec- op een troon heeft gezeten, reeds een afgrijse- nigdc Katten, Usipeten en Mattiakcn werd bedreigd,
		Pc Igdcr iuil, luiirheii WaurrliilliK en Tricr (1889).
		lijken dood in de straten van Rome gevonden had. vond Civilis nieuwe bondgenooten in cenige GalH- Terwijl Vocula de herkregen magt aanwendde | \' Mainz.

-ocr page 97-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

85

sche en Germaansche staramen, die tot nog toe de partij van Home hadden geschraagd. De druïden en barden der eersten zongen op voorspeilenden toon: "(Jalliö zal weer vrij en zelfstandig worden, en de Romeinsche heerschappij te gronde gaan". De ge- vierde wigchehnes Velleda, de dochter van een edel Broekterer, kondigde Civilis\' zegepraal aan, en zelfs ecnige Homeinsche keurbenden verklaar- den liever cene vreemde magt dan die van den gehatcn Vespasianus te erkennen. Classicus, de overste van eene afdceling Trc-

meen overleg. Eindelijk echter trof men eene over- eenkomst. Men bepaalde, dat inen alle Galliërs en Germanen aan de zamenzwering zou verbinden, dat men de Vitelliaansche troepen zou sparen en alleen hunne opperhoofden ombrengen. dat men de Alpen zou bezetten en na de vernietiging-der Romeinsche magt in deze gewesten, den toekom- stigen regeringsvorm van het te stichten Gallische Rijk gcmecnscliappelijk zou vaststellen. Het genomen besluit werd geheim gehouden, en terwijl Classicus en zijne medestanders een onwrik-

MTKAIAN IVC CVMIATTIVSGAI SlONISFVETALAEl AFKOR T P I

Monument voor Jncgumattlui, vroeger te Dudcuwml, tlians te Uiden.

vieren, een man van koninklijke afkomst, in on- derhandeling met Civilis getreden, werd hierin gevolgd door Julius Tutor, mede een Trevier, en door Julius Sabinus, een Ligoner. In het huis eens burgers van Colonia-Agrippina ontmoetten zij elkander in het geheim om de voorwaarden hunner zamenwerking te bespreken. Onstuimig waren do beraadslagingen, waartoe ook eenige met Rome ontevreden Ubic\'rs en Ton- geren werden toegelaten. Zoo als doorgaans bij de vcreeniging van verschillende volken, was het voe- ren van het opperbewind een hinderpaal voor het ge-

bare trouw aan Rome veinsden, boden naar allo stammen en oorden van Gallië afgevaardigd, om allen die de wapenen konden voeren, uit te noodigen deel te nemen aan den opstand. Hoe geheim ook beraamd, moest de zamenzwo- ring noodwendig ter oore van Vocula komen. Do moedige veldheer ontstelde, toen hij er kennis van kreeg, doch hij veinsdo op zijne beurt niets van het verraad te bevroeden en met do meeste ge- rustheid den krijg tegen Civilis voort te zetten. Te Colonia-Agrippina gekomen, ontving hij orden Bataafschen overste Claudius Labeo, die, door Civilis

-ocr page 98-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		86
		gewantrouwd, naar Friesland was gezonden, doch gelegenheid had weten te vinden om te ontvlngten. Labeo bood den onderbevelhebber zijne diensten aan. De Romein aarzelde niet ze aan te nemen. Dan ofschoon Voenla den vlugteling eenigc ruiterij en voetvolk toebetrouwde, om daarmede Civilis in den rug te bestoken, was dit ligter bepaald dan volvoerd. Ja, Labeo waagde het zelfs niet, het kamp der bondgenooten te naderen, maar bepaalde zich enkel tot eenige strooptogten in de landen der Kaninefaten en Marezaten. Eindelijk gaf Voenla ten tweede male last om ter bevrijding van Castra-Vetera op te trekken. Doch nabij die veste gekomen, vond hij zich het voortgaan versperd, ja moest cene rugwaartsche schrede doen. Classicus en Tutor vingen aan, ge- volg te geven aan hunne afspraak met Civilis. Zij scheidden de Galliërs van het leger af en haalden zelfs vele Romeinsehe krijgsknechten over, om hunne veldteekens voor die van deze vreemdelingen te verlaten. Allerhagchelijkst werd de toestand der trouwge- blevenen. Voenla zocht den dood, om de schande der zijnen niet te overleven. Zijne dienaren bezwoe- ren hem echter de handen niet aan zich zelven te slaan. Zij poogden hem weer moed en vertrouwen in te boezemen. Maar hunne verzekeringen rustten op ijdele grondslagen. Immers de overlooper Emi- lius Longinus deinsde niet terug voor de misdaad den veldheer door moord aan zijn Vaderland en Keizer te ontrukken. Na Vocula\'s verscheiden bevatte het Romcin- sche kamp, waarin alle tucht had opgehouden, niets dan een ongeregelden hoop krijgslieden. De oversten Herennius en Numisius die den vermoor- den veldheer tot het laatste oogenblik trouw had- den ter zijde gestaan, werden in boeijen geklonken, en al de overigen gedwongen met de oproerlingen gemecne zaak te maken. De liefde tot het Vader- land ontvonktc geen der strijders meer tot groot- sehe daden, ja naauw was Classicus met de tec- kenen van het veldheerschap binnen de legerplaats gekomen, of de zonen van het wereldbedwingend Rome deden den eed van trouw aan het nieuwe Gallische Rijk. De bezetting van Castra-Vetera door den honger tot het uiterste gebragt, bezweek voor den drang der omstandigheden. Zij zond afgevaardigden naar Civilis, met het aanbod om zich te onderwerpen, zoo men haar lijfsbehoud toestond. Met blijdschap bewilligde de Bataafschc veldheer in dit beding, doch de verbittering tegen de Romeinen was zoo groot, dat de belegeraars kort na den uittogt des vljands op de aftrekkenden aanvielen en eene vree- selijkc slagting onder hen aanrigtten. De overbli)- vendc keurlingen snelden naar de legerplaats terug, doch helaas, niet tot hun behoud. In weerwil van Civilis\' bevel, werd de veste door de bondgenooten uitgeplunderd en aan de vlammen prijs gegeven. De Bataafsche veldheer juichte over de behaalde zege, eu ten teeken, dat nu zijn smeekbede aan de
		goden was verhoord, legde hij plegtig zijn goud- geel hoofdhaar af. dat hij tot dien stond, volgens zijne gelofte, bij het aanvaarden van den strijd, aan zijn natuurlijken groei had overgelaten. liet gerucht liep onder de Romeinen, dat Civilis zelfs eenige gevangenen ten doel had gesteld aan de pijlen van zijn zoontje. Doch terwijl een Ta- citus de waarheid dezer vertelling niet durfde bevestigen, kon hij het feit staven, dat de Ba- taafsche veldheer, in vcreeniging met Vcllcda, Colonia-Agrippina behoedde voor de woede der OvcrRijnsche Germanen, die deze volkplanting wilden vernield hebben \'. Tc lier om den eed aan het nieuwe Gallische Rijk te doen, bleef hij met Classicus en Tutor op den voet van bondge- nooten handelen, en zond uit zijnen naam den ; Romeinschen veldheer Lupercus benevens een groot I gedeelte van den buit aan Velleda ten geschenke. Het tooneel des oorlogs, in den beginne tot de i omstreken van het tegenwoordige Leiden beperkt, had zich allengs uitgebreid en was nu verplaatst naar den Middel- en Bovcn-Rijn tot aan de ber- gen van Rhetië. Hadden Classicus, Tutor en de overige hoofden uit het Zuiden Civilis\' voortva- rendheid en volharding bezeten, zij hadden de Ro- meinen welligt nog verder teruggeworpen. Maar ligtzinnig van aard en door de uitbreiding hunner magt verblind, verzuimden zij den Romeinen het terugkeeren te beletten en lieten deze onbelem- merd door de passen der Rhetische Alpen Gcrma- nië en Gallië naderen. Terwijl Classicus den cesar poogde te spelen, wendde Civilis zicli naarde Maasboorden, ten einde Labeo die daar aan liet hoofd van eenige Beta- siërs, Tongeren en Nerviërs had post gevat, voor zijn verraad te straffen. In het Maasdal kwam het tot een treffen, waarin Civilis na cene heldhaftige tegen- weer verijdeld te hebben, de overwinning wegdroeg. Was het te betreuren dat Classicus door ijdel ver- toon de belangen van het bondgenootschap uit het oog verloor, die staat van zaken verbeterde niet toen het hoofd der Lingonen, zich op zijne beurt tot keizer deed uitroepen, zoodat Gallië hierdoor twee of drie oppergebieders te gelijk telde. Doch Sabi- nus had niet veel genot van zijne verheffing: hij werd door de Sequanen verslagen en moest van oord tot oord als balling ronddolen, tot hij negen jaren later in de handen zijner tegenstanders viel, die hem naar Rome opzonden, waar Vespasianus hem ter dood liet brengen. Intusschcn verspreidde zich het berigt, dat een nieuw Romeinsch leger, onder bevel van Gallus Annius en Petilius Cerialis, door de Helvetischc
		1 De Agripplinen zonden om zich Vcllcda\'s wchvillcnd- heiil te verzekeren, der beroemde Hroekterscho maagd aanzienlijke Beschenken, welke ook werden aangenomen. Doch de gevierde wigchelarcs vertoonde zich niet aan het oog der atgevaardigden, omdat zU gewoon was cene aanvrage van dien aard te weigeren, ten einde den eer- bied, dien het volk haar toedroeg, te bewaren. Zie de plaat op bladz. 77.

-ocr page 99-

		GESCHIEDENIS DER ZEA gebergten naderde. Dit verwekte bij tle meeste (liillen schrik en ontsteltenis, en op cene alge- mcene vergadering te Hliemi werd, zeer tegen den zin der Treviercn, die er door Tullius Valentinus werden vertegenwoordigd, besloten het hoofd in den schoot te leggen. Doch mogten de Gallische stammen zich losschcu- ren van het verbond, geenszins Claudius Civilis en zijne Gcrmaansche bondgenooten. Zij hadden den Komeinen te gevoelige nepen toegebragt, om aan een gelukkig einde van den oorlog te wan- hopen. Zelfs een bedenkelijk verschijnsel ontmoe- digde hen niet: dit, dat Julius Briganticus, de zusters zoon van Civilis zelvcn, zich met een vleugel ruiterij aan de zijde der aanrukkende Romeinen had geschaard. Ditmaal wapenden de Treviercn zich met een ijver, die menig verzuim van vroeger beloofde te vergoeden. Doch naauw hadden de keurlingen, die na den moord op Vocula gepleegd, den eed van trouw aan Classicus hadden gedaan, de na- dering van Sextilius Felix met de voorhoede van het Roraeiusche leger vernomen, of zij liepen met nog weifelende Gallische bondgenooten tot den veldheer van Vespasianus over, die hierdoor ge- rugsteund, eenc belangrijke overwinning te Ringium, aan den mond der Nahe, behaalde. Cêrialis trok nu naar Tricr op, waar Valenti- nus, verwoed over het ontkomen der krijgsgevan- genen uit Novesium en Bonna naar het vijandig gezinde Mediomatriciè\', de beide welbcwaakte hoof- den Hercnnius en Numisius liet ter dood brengen. Zijn doel daarmede was zoowel zijne wraak te be- vredigen als om door dit tergend bedrijf alle hoop op vrede met de Romeinen af te snijden en zijne landgenootcn te onverwrikter bij den opstand te doen volharden. Het was ter hoogte van Rigodulum ! dat Ceri- alis het Moezeldal, het middelpunt van het Trc- viersche land, bereikte. Hier, waar het gebergte den loop der Moezel volkomen bestrijkt, hadden Valentinus en de zijnen zich op do hoogc rotsen verschanst. Zij waanden er zich tegen allen aan- val veilig, althans hunne veste onverwinbaar. Doch Cêrialis bestuurde den storm met zoo veel door- zigt, en de Roineinsche soldaten streden met zoo veel volharding, dat Rigodulum genomen en zelfs Valentinus krijgsgevangen gemaakt werd. Civilis en Classicus ondernamen cene poging om zich met Cêrialis te verstaan. Zij beloofden hem, dat zoo hij de heerschappij van Galliö wilde aan- vaarden, zij rustig binnen de grenzen huns lands blijven en hem als bondgenooten ter zijde staan zonden. Doch toen dit voorstel door den Romeinschen veldheer met een verachtelijk zwijgen werd afge- \' Het tegenwoordige Riol, 2 uur boneden Trler en eveneens op den Kegter Moozeloevcr. In den stichtings- bricf der abdl) St. Maxiinin door Dagobert (033) heet do Plaats nog Kegiodola.
	E	87 wezen, besloten de verbondenen hein door cene overrompeling onschadelijk te maken. Naauwkeurig bekend met den Eifel en zijne sehuilhoeken, na- derden zij zoo onverhoeds het Moezeldal, dat (\'eria- lis, die niet in het kamp zijner soldaten , maar in de door hem gespaarde hoofdstad der Treviercn zijn nachtverblijf\' hield, te gelijk den aanval en het wijken zijner troepen vernam. Zijn versterkt kamp was overvallen,, zijn leger uiteen gedreven, zijne ruiterij verstrooid en de brug, die het kamp met de stad verbond, nagenoeg in de magt des vijands. Even stoutmoedig in gevaren als op weelderige vermaken verslingerd, gunt Cêrialis zich den tijd niet, om zich behoorlijk te kleeden ofte wapenen. Met het voornemen alles te herstellen, spoedt hij zich naar de Moezelbrug. Daar dringt hij in het midden der strijdenden en laat krachtig de kreten: "Rome, Rome!" klinken. Door zijn bezielde woor- den en heldhaftig voorbeeld brengt hij de vlugte- lingcn tot staan, verlevendigt den gezonken moed, verzamelt de verstrooiden en rigt zoo een dam op tegen het verder voortdringen van den vijand. Van hunne zijde blijven Civilis, Classicus enTutor niet achter, om de Germanen en Galliërs op ge- lijke wijze aan te vuren. De Batavieren worden op hun aiouden krijgsroem, de Treviercn op het ver- lies van hun vaderland, de Germanen op de schat- ten der vreemdelingen gewezen. Doch juist deze zucht om buit te maken, doet de schoone kans verkeeren: ter naauwernood wanen de aanvallers zich meesters van de legerplaats, of het plunde- ren vangt aan. Nu ontplooijen de Romeinen al hunne strijdkrach- ten: zij sluiten zich eng aan een, en de verstrooide Broektcren, Tenkteren, Batavieren en Treviercn, met allen die zich bij hen hebben aangesloten, bekoopen hunne begcerigheid naar de schatten der Romeinen, met cene onverwachte nederlaag. De zegekreten besterven op de lippen der bondgenoo- ten. Wat vlugten kan vlugt, en zélfs de legerplaats valt in Cêrialis\' magt. Gelukkig voor Civilis en Classicus, dat de slag- ting nevens tal van vrienden zoo vele Romeinen had geveld, dat ecne onmiddellijke vervolging der aftrekkenden cene onmogelijkheid was geworden. Het aantal lijken toch, zoo van bondgenooten als Ro- meinen, was zoo groot, dat, volgens DioCassius, de loop van de Moezel daardoor werd gestremd. De Agrippijnen, die slechts door vrees tot het verbond waren toegetreden, werden Civilis in zijnen tegenspoed ontrouw. Zij zonden afgevaardigden naar Cêrialis, die den Romein aanboden, hem de gade en de zuster van den Bataafschen veldheer en de dochter van Classicus in handen te leveren, die zonder schroom in eene stad waren achtergeble- ven, wier verwoesting door de Tenkteren en Broek- teren alleen door do voorspraak van hare bloed- verwanten verhinderd was. Er was èéne zwarigheid om aan deze belofte te voldoen: er lag namelijk eenc uitgelezen bende Friescho en Kauchische krij- gers te Colonia-Agrippina in bezetting; doch de

-ocr page 100-

UESCHIRDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ss

verromein8chte Ubiërs wisten dien hinderpaal uit den weg te ruimen. Zij boden dien kustbewoners een gastmaal aan. en naauw hadden de Friezen en Kancben zich door een stevigen roes onbekwaam gemaakt om zich zelven te beheersehcn, of de Agrippijnen vielen eensklaps op deze ongelukkigen aan, die allen over de kling gejaagd werden. <\'ivilis die na de nederlaag bij Trier, over den Eifel naar Tolbiaeiim (Zillpieb) was geweken, be- sloot dadelijk op te rukken om deze trouweloosheid te straffen. Doch een berigt dat de Rijnmonden werden bedreigd, noodzaakte hem zijnen togt te wijzigen en de vaderlandsche beemden te dekken. (ielukkig verdween spoedig zijne vrees voor een inval in liatavië, want de uit Hrittanje overgeko-

cenc afdeeling ruiterij gevormd, door Cerialis op Novesium was gerigt. Doch in weerwil dezer beide overwinningen, begon de Bataafsche veldheer maar al te wel in te zien, dat de worsteling met iederen dag gevaar- lijker werd. Hij zag den oenen bondgenoot naden andere aan zijne zaak ontvallen en wist maar al te goed hoe groot de rcuzenmagt was, die Keizer Vespasianus, nu hij rustig bezitter van den troon was geworden, den oorlog in Gcrmaniö te gemoet kon voeren. Niettemin wanhoopte hij niet aan een gelukkig einde, maar zette zijne bc- wegingen met groot overleg voort. De herinnering aan de vroegere zegepraal te Castra-Vetera moest den moed zijner manschappen

Oudheden liij Domburg opgedolvcn.

aanwakkeren, wanneer bij hen andermaal op dien grond een kamp deed opslaan en er den vijand af- wachtte. Om iederen onverboedschen aanval te voor- komen, liet bij den Rijn door liet maken vaneen dwarsdam buiten zijne oevers treden. Zoo toch werd het gansche omliggende land overstroomd, en Ce- rialis, die hem op den voet was gevolgd, kon hem onmogelijk onverwacht bespringen. Beide partijen baakten echter naar den strijd. De Romeinen, door de Batavieren tot vechten ge- tart, konden eindelijk hunne begeerte naar wraak niet bedwingen. Zij waagden zich vooruit, doch geraakten spoedig in verwarring, doordien paar- den en wapentuig in kolken wegzonken. De bond- genooten, beter met het terrein bekend en afgerigt op het doorwaden der stroomen, vielen den vijand

men 14dc keurbende, liet de Rijnmonden ter zijde liggen, om zich naar Nervië en Tongeren te wen- den , ten einde de bewoners dier gewesten aan bet bondgenootschap te ontrukken. Nog meer: de Kaninefatcn die sints den tijd van Oannascus vrij wat vorderingen in de scheepvaart gemaakt hadden, vielen met hunne bulken de Ro- meinsche vloot aan en vernielden haar voor bet grootste gedeelte door baar in den grond te boren. Ja, deze dappere duinbewoners, volgden de 14dc keur- bende na en straften de NerviBrs voor den spoed, waarmede deze, bij bet eerste gevaar, het bond- genootschap verzaakt badden. Ook aan den Rijn lacht de overwinning den bondgenooten weder toe: Classicus had het geluk eene Romcinsche voorhoede te verslaan, die, uit

-ocr page 101-

GESCHIEDENIS DKIt ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

S!»

van aclitercn en ter zijde aan. Hunne groote, ge- hanlc gestalten weerstonden de kracht van liet water, dat de meer tengere Romeinen onverbidde- lijk inedesleepte. Toen de nacht een einde aan liet gevecht maakte, hadden de Batavieren weinig, de Romeinen ontzettend veel geleden. Met het aanbreken van den volgenden dag werd

Herhaalde malen wisselden de kansen. Doch cin- delijk wees een overlooper den Romeinen den vasten grond, waarlangs zij de driehoekvormige hoopen, waarin (\'ivilis zijne krijgers had af\'gedeeld, zonden kunnen bestoken, zonder gevaar te loopen doof moerassen en poelen tegengehouden te worden. Zóó geleid, viel de vijandelijke ruiterij onverwacht op

i V v^W f GRWEXHAGE-i!. \\ 1 1 JB31 W > X \\ X?" : VOORBTRC" Y S\\ • 13¥\'\'"irst ^Sö JA / \\ W A/£^ ff \\ *\\ KT ..Jr \\ceestbrW\' ^\'\'"\'W #5 1 \'\\ \\ JSrtf.ntshura ^ \\»i Koornhrity

soo             loco

ïcMtMrii.

AmiUburg en omstreken.

de achterhoede van Civilis aan, terwijl de keurben- den den held van voren kwamen bestoken. Welhaast hadden de beide afdeelingen Romeinen de Hata- vieren bereikt, die nu aan die dubbele krijgs- magt geen weerstand kunnende bieden, gedrongen werden af te trekken. Zoo veel ontzag echter had de liatavisehc heldenmoed den Romeinen ingeboc-

de strijd hervat. Uitroepende: ude Rijn en dego- den van Germanië slaan u gade!" gaf Civilis den zijnen last de naderende Romeinen aan te vallen. Met steenen kloten, met speren en schichten bc- groetten zij de vreemde ruiters en hulptroepen, die telkens op den glibberigen grond uitgleden, doch, hoc daartoe ook uitgedaagd, zorgvuldig ver-

l)c opdslviafUl op Arcntiliurg in 1829.

zemd, dat zij het niet waagden Civilis te vervol- gen. Ja, zij konden niet beletten, dat de Batavie- ren, alvorens hunne rugwaartsche beweging aan te vangen, Castra-Vctera aan de vlammen ten prooi gaven. De wederzijdscue legers ontvingen inmiddels ver- sterking: de Romeinen door de 101" keurbende, 12

meden, om te water te gaan. Allerhagchclijkst werd de staat dezer vijanden, toen de Uroektercn de rivier overzwommen en hen in de flank aanvie- leu. Doch de keurbenden die op eenigen afstand van de voorhoede de kansen gadesloegen, schoten tijdig toe en stuitten het voortdringen der Oer- manen.

-ocr page 102-

90

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

die uit Spanje kwam aanzetten, de bondgenooten door de Kauchen en andere Hermanen, tot wien Tutor, Classicus en Montanus zicli hadden bege- ven, om lien tot deelneming aan te sporen. De sterkte van den vaderlandsclien grond bij eene wakkere verdediging kennende, besloot Ci- vilis de kwartieren aan den Middol-Uijn op te ode- ren, om ten minste liet eigen erf te redden. Om

overstelpte, als eene ligte prooi afgemaakt. Ook de vaartuigen werden door de vijanden bespron- gen en nagenoeg van hunne gansche bemanning be- roofd. Slechts weinige schepelingen ontkwamen, door zich met het zwaard in den vuist een weg naar den oever te banen. Ofschoon Cerialis zich niet onder die vastberadeneu bevond , ontkwam hij even- wel het bloedbad: hij was namelijk noch in het kamp noch aan boord van zijn schip, maar aan de zijde eener Cbische vrouw, Claudia Saerata, van waar hij schier ongekleed, door de vijanden heen, de vervolging ontkwam. In triomf voerden de Oer- manen de schepen mede, Van welke zij dat van Cerialis aan Vellcda ten geschenke zonden. Het gewonnen smaldeel schonk Civilis de gele- genheid om de vloot die hij aangevangen was bij- een te brengen, te versterken. Op de veroverde vaartuigen verving hij de zeilen door veelkleurige wapenrokken als zegeteeken op de Romeinen bc- haald. Zijn voornaamste doel met deze vloot was den i Romeinen alle toevoer af te snijden. Doch over het geheel bragten de wederzijdschc vaartuigen weinig I tot stand. In de breedc Rijnkil stieten de Hataafsche I schepen op de Romcinsche, maar na eenig werp- tuig met elkander gewisseld te hebben, scheidden ze van elkander. Cerialis ondernam vervolgens een inval in \'t Eiland der Batavieren, waarbij hij al wat onder zijn bereik kwam, plunderde en verwoestte. Eene listige berekening deed hem nogtans alle hoeven en akkers die Civilis toebehoorden, sparen, ten einde daardoor de gemoederen der bondgenoo» tcn vau hun aanvoerder te vervreemden. Sedert Classicus en Tutor de vlugt hadden genomen, was de kring van Civilis\' medestanders al enger en enger geworden, en nu de Romeinen zelfs op den Hatavischen grond durfden te stroopen en brandschatten, begonnen de weinige o\\crgebleve- ncn insgelijks te wankelen. Zelfs bij de Batavieren ving het verlangen naar het einde van den oorlog alle andere gevoelens te verdringen. Men kon thans, | nu hevige najaarsbuijen bet gansche eiland in een poel herschiepen, schier ongestraft de Romeinen trotseren; doch men wist dat die weersgesteldheid i niet altoos zou duren, en de menigvuldige verlie- zen die men sints den slag van Bingium had on- dergaan, ontroofden alle vertrouwen op een geluk- kig einde. Cerialis, maar al te wel van de stemming der gemoederen onderrigt, knoopte met ieder volk, met icderen stam onderhandelingen aan, waarin hij behendig beloften en bedreigingen dooreen mengde. Hij stookte het wantrouwen dat zich nu tegen Civilis openbaarde, met kracht aan. "De razernij van het Batavisch opperhoofd," zoo deed hij hun influis- teren, "hadden lande al die rampen bezorgd." Inder- daad kwam het zoo verre, dat zelfs de Batavieren ] zeiden: u\\Vij zijn verloren, tenzij wij doorliet straf- J fen van Civilis blijken van ons berouw geven." Bij dezen staat van zaken bleef aan Civilis niets | over dan in onderhandeling met Cerialis te treden.

649�

de natuurlijke sterkte van liet Batavische eiland te vergrooten, deed bij den door Drusus opgewoi" pen dijk slechten, waardoor de Rijn, die reeds zoo sterk op de Gallische zijde aandrong,dat bed aaa- zienlijk verbreedde, maar zijn kil op de Gcrmaan- sche zijde nagenoeg verliet. Het gevolg was, dat lust eiland van Gallis meer werd afgescheiden en als bij den vasten wal van (lermanië ingelijfd. Gebrek aan de noodige vaartuigen verhinderde Cerialis om Civilis onmiddellijk te vervolgen, die van deze gelegenheid gebruik maakte om de Romein- sche bezettingen in de vier legerplaatsen, Vada Grinnea, Batavodurum en Arenacnm aan te vallen, allen op of omstreeks het Bataafsche eiland gelegen. Civilis, Classicus. Tutor en Vcrax (de laatste, even als Julins Briganticus, een zusterszoon van het Ba• taafsche legerhoofd), bestuurden elk eene dezeronder- nemingen. Te Grinnea, waar Classicus, en te Vada, waar Civilis den aanval bestuurde, was de strijd het hevigst. Aan beide zijden leed men groote verliezen: de dapperste Romeinen bekochten hun- nen heldenmoed met den dood, een lot dat ook Julius Briganticus trof, die tot zijn laatste oogen- blik een der hevigste tegenstanders van zijn grooten oom was gebleven. Doch met hoeveel onstuimig- heid aangevallen, geen enkele dezer sterkten zwichtte voor de Hataafsche wapenen. Vada had een oogenbjik zeer veeg gestaan, doch juist toen het op het punt stond te bezwijken, was Cerialis met eene ruiterbende opgedaagd, die de kans deed verkeeren. De Germanen, genoodzaakt af te trek- ken, ontkwamen hunne vernietiging alleen, door zich in den stroom te werpen. Civilis, woedend over dit aftrekken, wendde alle krachten aan om de vlugtclingen tegen te houden. Vruchteloos! Ja, zijn dralen bragt hem in\'t dreigendste gevaar: hij moest in de rivier van zijn paard springen en on- der een hagelbui van pijlen naar den tegenover- liggenden oever zwemmen. Eenige dagen later werd Cerialis door de stout - moedigheid der Germanen aan een ongedacht gevaar blootgesteld. Hij had, daar het strenge jaargetijde in aantogt was, de winterkwartieren te Novesium en Donna in oogenschouw genomen, toen hij te scheep naar den Nedcr-Rijn terugkeerde. Om het smaldcel te beveiligen, trok eene kleine krijgs- bendc langs den oever voort, altijd de blikken op de vaartuigen gevestigd. Doch in een stikdonkeren nacht werden deze manschappen onaangenaam ver- rast. Eenige Germanen hadden in het duister den legerwal beklommen, in een oogwenk do touwen der tenten doorgesneden en de hierdoor weer- loos geworden soldaten onder het doek dat ben

-ocr page 103-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                                91
		Hij leende liet oor aan de voorslagen van vrede en noodigdc den Homeinsehen veldheer tot een mondgesprek uit. Dit onderhoud vond plaats op eene brug over den stroom, waaraan de Romeinen den naam van Navalia gaven. Het middelgedeelte der brug was afgebroken. Ter wederzijde hielden de beide veldheeren die, elkander zoo hardnekkig hadden bevochten, stand en kwamen, naar het schijnt, overeen, de vroegere betrekkingen tusschcii de Romeinen en Batavieren te vernieuwen. Althans van dit tijdperk aan herleefde het oude bondge- nootsehap van Cesar, en welhaast verkeerden de zonen van den Tiber weder even onbelemmerd als vóór 6!> met de bewoners van de Rijn-,Maas- en Scheldcboorden. HOOFDSTUK XVI BELCIE EN NEDER-CERIYIANIE ONDER VESPASIA- NUS EN ZIJNE OPVOLGERS TOT OP DE TIJOEN VAN VALERIANUS. Voordeden voor de landzaten uit «Ie betrekkingen met de Itouieinen voortgesproten. — .Sporen van het vcr- liljjl\' der Romeinen in de Nederlanden. — Voordeden die Ilelgië en Neder-Germaiiié\' MUI Rome opleverden. — De BataaiBch-Germaansche hulptroepen In den vreemde. — De Bomeintche Keizers van Vespasiamis tot Valeria- nus. — Het dillen van Homo\'s magt en luister. (70-253.) Het gemis van een zelfstandig bestaan moge aan mannen van een zoo onafhankelijken zin als Ci- vilis drukkend zijn gevallen, het is onbetwistbaar dat het verblijf der Romeinen in de Nederlanden voor land en volk van zegenrijke gevolgen is geweest. Waren vroegere Romeinsche gezaghebbers voor- gegaan met het aanleggen van dijken, wegen en andere openbare werken, de landvoogden door Ves- pasianus en zijne opvolgers naar België en Neder- (iermaniti gezonden, bragten de een meer, de an- der minder het hunne toe, om denNcderlandschen bodem te ontginnen, er middelpunten voor het ver- keer te vestigen en er zelfs gedenkteekenen te doen verrijzen, waarvan nog enkelen met bewon- dering beschouwd worden. Van alle gewesten der Zeventien Nederlanden heeft geen talrijker gedenkteekenen van der Ro- meinen verblijf bewaard dan Luxemburg, dat zich tot op het einde der vorige eeuw tot onder de muren der oude Treviersehc hoofdstad, Augusta- Trevirorum, uitbreidde. Op oud-Luxemburgschen bodem, naauwelijks 3è kilometer van\'t tegenwoor- dige grensdorp Wasserbillig en 7 kilometer van Trier, prijkt de zuil, die de dichter Góthe met het volste regt voor het schoonste Romeinsche gedenk- teeken verklaarde, dat aan deze zijde der Alpen wordt gevonden, een monument ter eere van \'t ge- slacht der Secundincn en allerwaarschijnlijkst eene stichting van \'t midden der 2dc eeuw.\' 1 Zie de plaat bladz. 8 i.
		Verschillende wegen, onder den naam van kent) be- kend, doorsnijden dit gewest in verschillende rig- tingen en vertoonen nog de onmiskenbare bewijzen, dat zij door het Ovcr-Alpisclie volk tot heerbanen werden aangelegd. Van Romeinsche legerkampen bestaan nog overblijfselen te Dnlheim, te Alt-Trier, op den Titclberg en elders. Van de eens zoo tal- looze Romeinsche afgodsbeelden en altaren is nog eene menigte voorhanden, inzonderheid in het Mu- scum te Luxemburg. Op Romeinsche bcgraafplaat- sen en grondslagen van gebouwen stuit nog vaak de spade bij het omwoelen van den grond, en alleen in onze eeuw zijn duizenden Romeinsche penningen opgegraven, soms bij gcheele verzame- lingen te gelijk. Het gansene Midden van België" wordt doorsneden van den Romeinschcn weg, die van Bagacum-Nervio (Havay) over Atuatuea (Tongeren) naar Colonia- Agrippina (Keulen) voerde, in welke laatste stad nog heden een welbewaardc toren — der Römcr- thurm — aan den ouden omtrek der Agrippijnsche bouwstad herinnert. Eene boogbrug te Doornik is mede van Romeinschen oorsprong, terwjjl in ver- schillende oorden van Vlaanderen, Brabant, Luik, Henegouwen, Namen en Antwerpen nog van tijd tot tijd grondslagen van gebouwen, bevloeringen, ge- reedschappen, graven, munten enz. uit de eerste eeuwen onzer jaartelling aan den grond worden ontwoekerd. Behalve de Romeinsche oudheden te Merum en Herten, bevat Limburg overblijfselen van Romein- sche wegen in de rigting van Tongeren naar Keu- len, van Maastricht naar Nijmegen en van Broek- Sittard naar Tudder, de laatste als vertegenwoor- digerder houten raoerasdammen. Andere belangrijke voorwerpen dier eeuwen heeft men opgedolven te Maastricht (o. a. eene badinrigting in de Grootc- Stokstraat), te Houthem, Valkenburg, Schacsberg, Heerlen, Neerharen, Heel, Halen, Blerik enMook. Nog onlangs (January 1870) zijn in dit gewest merk- waardige Romeinsche oudheden aan het daglicht gekomen, t. w. een altaar te Kessel (het oude Castellum-Menapiorum) en de grondslagen eener villa in het Ravensbosch, tusschen Houthem en Schimmert, een gebouw van 32. meters lengte bij 14 breedte. Geene streek van Noord-Nederland echter heeft bij de opdelvingen rijkere schatten uit den Romcin- schen tijd aan het licht gebragt dan de bergstreck, waarop Nijmegen is gebouwd. Veel daarvan is be- waard gebleven, maar nog meer werd weggevoerd, verstrooid of vernietigd. Van de Romeinsche tem- pels en tempeltjes die eens te Nijmegen en om- streken werden opgerigt, bleef een tempel op den Mercuriusberg nog tot de 16de eeuw in wezen, doch verdween sedert door baatzucht of lust om te ver- nielen. Men vindt nogtans in de verzameling van oudheden op het Nijmeegschc raadhuis, een tal van Romeinsche voorwerpen: graflampjes, beeld- werken, gelofte* en altaarstcenen, huiselijke be- noodigdheden, sieraden, enz.

-ocr page 104-

GESCHIEDENIS dek ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

92

Nog in 1860 trok een gehouwen steen in den den wordt bewaard, uit liet begin der tweede eeuw. \' kerkmuur te Dodewaard, aan de Waal.de aandacht , Eene derde plaats in Gelderland, die belangrijke van alle bezoekers: een gedenkteeken op last van I opdelvingen van Komeinsehe voortbrengselen heeft

»

den oud krijgsoverste der Alïikaanschc ruiterben- den, Marelis Trajanus Jucgumattius gesticht. Waar- schijnlijk dagtcekent dit monument, dat thans te Lei-

geleverd, is Ilossum, waar uit een uiterwaard ten 1 Zie de plant np Mail/.. 85.

-ocr page 105-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

83

het Orer-Alpische volk afkomstig, is te voor- schijn gcbragt.

oosten van liet dorp, aan de Waalzijde, cene reeks van jaren achtereen, eene ontelbare menigte legioen-

~

Soritnu* K-hiel twee pylen af.

«teenen, tegels, grof en fijn aardewerk, lampjes, I Manrik, Zalt-Bommol, Hurwenen, Hemmen, Wa- beeldjes, speerpunten, bijlen en munten, alles van j geningen, Westervoort, Eefde, Vorden en andere

-ocr page 106-

		94                                GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDEBLANDEN.
		Geldersche plaatsen hebben penningen en andere kleine voorwerpen aan deze oudheden toegevoegd, Maurik ook grondslagen van gebouwen. In de provincie Utrecht heeft men vooral Ro- mcinschc kunstvoortbrengselen gevonden hij Wijk te Duurstede, Beverwecrd, Veelden en Vleuten. De Maliebaan te Utrecht heeft een altaar opgele- verd. en penningen zijn langs de Vecht opgedolven tot Breukelen. De graafwerken ten jaro 1W>\'.» ten dienste der nieuwe forten op de Houtensche vlakte uitgevoerd, hebben in een steen met opschrift liet bewijs geleverd, dat liet tegenwoordige Vcch- ten tijdens de Uomeinschc heerschappij den naam van Fectio droeg. De bcst-bcvolkte streek van het tegenwoordige Noord-llrabant in den lïomoinschen tijd schijnt de Maasboon! tegenover de uitwatering van de Niers geweest te zijn. Nog zijn daar de overblijfselen, van een Uomeinsehcn weg na te sporen. Dij Kijs- bergen, in Breda\'s nabiiurschap, heeft een tem- pel der Dea Sandraudiga gestaan, bij Rommel een Ilereulestempel, en te (icmonde een derde afgo- disch heiligdom. Penningen van allerlei waarde, reukfiolen, spiegels, schrijfstiften, Binforen en al wat de woning eens Domeins in dien tijd bevatte, nevens gespen, wapenen, mantelbaken en andere voorwerpen van klceding, zijn te zamen vcreenigd of afgezonderd van elkander, daar, zoowel als bij Diadel, Gasteren, (loirle en andere dorpen, uit den bodem gedolven. Zeeland, zoo veelvuldig door overstroomingen vervormd, heeft slechts weinige sporen van het verblijf der Romeinen aan het nageslacht overge- bragt. Doch eene belangrijke uitzondering maakt de westkust van Walcheren, waarbij Westkapelle in 1514 even als bij Domburg in 1(54(5, 1715 en vervol- gens, velerlei oudheden aan den schoot der aarde zijn ontwockerd: beelden, altaren, steenen, pen- ningen, enz., ja te Domburg zelfs pilasters en puin van een naar het schijnt zeer ruimen tempel. \'En wie zegt ons wat nog verborgen ligt in de diep- ten van den Roompot en in de Ooster-Schclde ter plaatse van het oude Romerswaal? Beide namen toch duiden op Komeinsche havenplaatsen aan of bij den Noorder-Oceaan. In Zuid-Holland zijn Komeinsche oudheden ge- vonden aan de kust bij Katwijk en Monster, aan de Vliet bij Voorburg, aan den Rijn tegenover Leiderdorp, bij Alphen en Woerden, aan de Mcr- wede bij Oud-Alblas, aan de Rotte bij Kroos- wijk en nog op enkele andere plaatsen. Het oude tuighuis Koomburg genoemd, (tegenover Leider- dorp), werd teruggevonden in 1502, Brittenburg in 1520, en het Forura-Hadriani bij Voorburg inzonderheid bij de opdelvingen op de hofstede Arentsburg van 1827 tot 1830 *. Het Museum van Oudheden te Leiden bezit eene menigte der \' Zie de afbeeldingen van een tweetal belangrijke heelden (Nchalcnnia\'si np Ithriz. 88. • Zie de kaartjes op l>ladz. S\'J.
		tussehen de grondslagen gevonden oudheden: o. a. van Arentsburg eene kruik van omstreeks 50 ki- lo\'s en tal van beeldjes, vooral op kannen en schalen, o. a.een zittenden en staanden Jupiter, een Apolio, Diana, Vulcanus, Minerva, Venus (met en zonder Amor), Mercurius, Victoria, saters, nimfen, bacchanten (waaronder Ariadne op haar tijger), geniüïi. Hercules (alleen en met de hinde van Diana), Acteon door de honden verscheurd, Orestes en Dy lades, bij Iphigenia in Tauris (uit- muntende door zuiverheid van teekening en voor- treffelijke bewerking), wedrenrijders, kampvccli- ters, voor de wilde dieren geworpen veroordeelden, fluitspelers, danseressen,jagers, ruiters, erotische en huiselijke groepen, enz. Bij Monster is een Homcinsche mijlpaal der keizers Aurelius Antoninus en Aurelius Verus uitgegraven. Veel schaarschcr is de oogst van Romeinschc oudheden in het Noorden des Lands. Het beperkt zich in Noord-Holland genoegzaam tot ecnige pen- ningen, steenen, scherven en graf heuvelen bijden Burg op Texel, tot een steen met een opschrift bij Eginond, scherven bij st. Hippolitushoef en eene munt bij st. Dancras of Vrone, tenzij ook de duif-^ steenen wegen in den Wieringerwaard, denAnna- ( 1\'anlownapolder en op den bodem der Zuiderzee * bij Wieringen door de Domeinen zijn aangelegd. In Friesland en Groningen is nog minder ge- vonden , weinig meer dan ecnige verstrooide pen- ningen, waarvan cenigen in terpen. Men heeft die munten opgegraven te Leeuwarden, Birdaard, Herbajum, Almcnum, Arum, Monniken-Bajum, Spannum, Oosterend, Sneek, l\'itwellingerga en Woudsend, Groningen en de Bourtange. De Valtherbrug is het voornaamste werk der Romeinen in Drenthe. Al de overige sporen van hun verblijf of rondtrekken beperken zich tot ver- strooide kunstvoortbrengselen, inzonderheid mun- ten en enkele beeldjes opgedolven bij Roden, Ballo, Dcursen, Rolde, Eext, Gieten, Gasseltcrbocrvcen, Beilen, Leggelo, Hoogcvecn, Valthe en Noord-Bargc. Ook Overijssel kan geene grondslagen van Ro- meinsehe gebouwen aanwijzen: het ecnige wat daar uit den bodem is te voorschijn gekomen zijn, en- kelc kleine voorwerpen van uitrusting en verkeer, een wapen en ecnige munten. Ze zijn verkregen te Ootmarsum en omstreken, te Weerselo, Kijssen en Ane. Ofschoon een Romeinsch kaartwerk en reisboek, zoowel als de geschiedenissen van Tacitus en an- dero geschriften der Oudheid, cenige plaatsen bin- nen de grenzen der Zeventien Nederlanden aan- duiden, telde het land nogtans slechts weinige steden. De landzaten vonden geen behagen zich binnen muren op te sluiten: alleen deltomcinsche bouwsteden aan den Rijn en de Moezel (Keulen en Trier), waar zich vele vreemdelingen uit het Zuiden ophielden, breidden zich tot belangrijke middelpunten van verkeer en zamenleving uit. Trotsche gestichten verrezen binnen hare muren, en reeds vóór het jaar 117 bezat Colonia-Augusta-

-ocr page 107-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		95
		overen, en onder denzelfden aanvoerder beslisten zij, tijdens de regering van Domitianus (81—96), de volkomen onderwerping der Britten. Keizer Trajanus (111—117) droeg hun eene b|)- zondere hoogachting toe. en niet minderzjjnopvol* ger Hadrianus (117—138.) Geen wonder: de eerste was vóór zijne verhelling op den troon stadhouder van Neder-Germanië geweest, en Hadrianus had aan hen een belangrijk voordeel in den oorlog te danken. In den strijd tegen de Pannonicrs door den Donau in het voortrukken gestuit, wierpen de Bataafsch-Ger- maansche hulptroepen zich in den stroom , spoorden hunne paarden aan om den anderen oever te win- nen en vielen de verbaasde vijanden zoo gevoelig te lijf, dat deze onverwijld de vlugt kozen. Maar niet alleen hunne bedrevenheid in het zwemmen en hun heldenmoed wekten Hadriaan\'s bewondering, ook de vastheid van hun arm, de juistheid van hun oog en de vlugheid hunner vingers vervulden hem met verbazing. Zekeren dag toch schoot de Bata- vische krijgsman Soranus een pijl af en deed dien onmiddellijk door een tweede volgen, welke deir eerste, in het midden getroffen, voor \'s Keizers voeten deed nedervallen. Toejuichingen vielen den krijgsman ten deel, ja men vereerde hem met een lofdicht. Niet minder roem oogstten de Batavieren in bij Keizer Lucius Septimus Sevcrus (198—211). Hij rekende bet hun hoog aan, dat zij geweigerd had- den, zich bij de pretorianen aan te sluiten, toen deze den eerwaarden Pertinax ombragten en den troon aan den meestbiedende (Didius Julianus) veilden. Hij verbond hen aan de troepen welke die onrus- tigc lijfwacht ontwapenden, hield ben in zijne omgeving en vertrouwde hen boven anderen. Had Hadrianus op het Batavischc gebied het Forum- Hadriani gesticht, bij vernieuwde er bet vervallen wapenhuis Roomburg of Rodenburg , tegenover het tegenwoordige Leiderdorp. Keizer Caraealla (211—217) ging in zijne voor- liefde voor de Batavieren zoo ver, dat hij zijn hoofd met goudgele lokken, nanr Gcrmaanschcn smaak, tooide en dikwijls de Romeinsche kleeding met het Germaansch gewaad verwisselde. Erken- telijk voor zijne welwillendheid jegens hen en hunne landgenooten — voor het overige was hij een ellen- deling, — wreekten zij de misdaad die hem uit het leven rukte. Do hopman die den Keizer door- stak, viel onder hunne zwaarden. Maximinus die van 236 tot 238 regeerde, had veel dienst van de Batavieren in een oorlog tegen de Ovcr-Rijnsche Germanen, toen deze, terwijl slechts twee keurbenden aan den Boven-Rijn stonden en niet meer dan één den Middeb en den Neder-Rijn be- waakte, een aanval tegen het Galliseh-Gcrmaan- sche grensland hadden ondernomen. Naar het schijnt vond gedurende dezen oorlog in of nabij Noord- Nederland een hoofdtreffen plaats; althans het strijdperk was niet ver van den Rijn, in een moc- rassig oord, vol kolken en poelen, waarin de paar- den tot den buik wegzonken.
		Trevirorum (Trier) een ampbitheater, blijkens liet in dit ren- en worstelperk in 17HO door \\Vijttcn- bach gevonden opschrift: i. o. m. et iunoni kkoi- nae pro sai.ute imperatoris trajani auo. \' Doorgaans acht men dat in de Zeventien-Nedcr- landen vóór het einde der 3^e eeuw alleen Baga- cum-Nervio (Bavay), Tornacura (Doornik) en Atu- atnea (Tongeren) als steden kunnen beschouwd worden. Doch het is ontwijfelbaar dat ook Orolau- num (Arl of Arlon), Novioraagum (Nijmegen), de havenplaats op \'t Walcbersebe strand en welligt nog andere vesten eene bedrijvige bevolking bin- nen hare wallen vcreenigden. Zelfs te Fectio (Vechten), dat men doorgaans alleen als vesting en tuighuis aanduidt, hielden vreemdelingen zich op, niet alleen krijgers, maar ook kooplieden en sehcepvaarders. Een in I86!l aldaar gevonden steen bevat een opschrift, dat, vertolkt, aldus luidt: Aan de godin Firadecdis hebben de Tungrische bnr- gers en de varensgezellen die te Fectio gevestigd {of aanwezig) zijn, hunne gelofte gaarne en naar ver- dienste gebragt. : Het aanleggen van havens, markten, villa\'s, baden en tempels door de Romeinen moest op de levenswijze der landzaten van grooten invloed zijn, al gaven de laatsten de voorkeur om te midden hunner akkers en weiden op het land te blijven wonen. Reeds vóór en tijdens den oorlog van 61) zag men de Kaninefaten vloten uitzenden en de Batavieren stormgevaarten timmeren, ja de taal bewijst, dat de landbouwer menig werktuig, band- greep en inrigting aan bet voorbeeld der herwaarts gekomen vreemdelingen ontleende. Van bet latijn- sebe agger stamt ons akker af, van sa tuin ons zaad, van forca ons hooivork, van flagellum ons iorsch-vlegel, van w a n n u s ons wan, van s e- cula ons sikkel, van spatha ons spade, van ju- gum ons juk. De beschaving door de Romeinen aan de Grieken en van deze aan de Egyptenaren ontleend, werd van lieverlede overgeplant op de Germanen, en bet zaad door de wereldvcroveraars aan Rijn, Maas en Schelde gestrooid, droeg bier tienvoudige, daar dertigvoudigc, elders hondcrd- voudige vrucht. Heeft Romo van enkele Belgische en Germaan- schc stammen cenigen cijns bekomen, grootcr voor- deel genoot het van zijne sterkten, aan Rijn, Maas, Schelde en Moezel door de trouw, waarmede do Germanen aan hunne verpligtingen voldeden, om hulptroepen te leveren. Talrijke scharen mannen en jongelingen van Gcrmaanschcn stam volgden steeds de adelaars der legioenen, wanneer Rome bc- hoefte had aan krachtige medestanders in den strijd. Ten jarc 79 bielpen de Batavieren, onder aan- voering van Julius Agricola, andermaal Mona vcr- 1 Zie do plaat bladz. 92. : Dr. C. Leemans, Romeinse/te opschriften, onlangs on- der Vechten gevonden, in de Verslagen en Mededeeliugen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, af deeling letterkunde, 12<lo doel (1860).

-ocr page 108-

GE8CHIEDENI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

90

Had Rome in Nerva, Trajanus, lhulrianns, An- j die zij anderen hadden berokkend, tot zich zel- tonins 1\'ins en Marrus Aurelius eene reeks ver- I ven terugkeeren. De tengellooslicid der krijfrsknech-

ten herinnerde aan het voorgevallene bij het nit- Bterven van Cesar\'s huis in den persoon van Nero.

dieustelijkc, ja zelfs voortreffelijke keizers bezeten, die liet aanzien des Kijks tegen de barbaren had-

kiiiiM.-iiitijn de Gnjoti\' Mcrjit twa lr:it>kiM-)ii koningin Mn da uildc (inr<ii \\uor. f den gehandhaafd, toen de laatstvermeldc in liet I De vorsten, door de soldaten of door den senaat jaar 1HO uit het leven werd weggerukt, taande met | naar willekeur en gunst gekozen, schenen den troon Coinraodus\' verheffing de luister van troon en rijk. \' sleehts te beklimmen, om in de armen des doods

De Romeinen die zoo lang alle volken hadden pogen te overhceren, zagen eindelijk al de onrust,

te storten. Door zijne eigene zwaarte gedrukt en door de zedeloosheid zijner bevolking verpest,

-ocr page 109-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

:>7

voorgangers door voortreffelijke hoedanigheden van hart en geest. Hij was een verdienstelijk menseh en veldheer. Doch in weerwil zijner braafheid en dapperheid, was hij niet in staat, de tallooze aan- vallen af te weren, die uit het (tosten en Noorden tegen het Roraeinsehe-Kijk beproefd werden. l\'er- zen, Scythen en (lothen verontrustten de winge- westen aan den Eufraat en Donau, en de volk- plantingen aan den Rijn werden in gevaar gebragt door een volk, dat zich uit onderscheidene Ger- maanschc stammen gevormd en den naam van Franken — vrije mannen — aangenomen had. Sikambren, Tenkteren, l\'sipeten, Hrockteren, At- tuarit\'rs en welligt nog vele anderen waren de stichters van dit bondgenootschap.

moest het Keizerrijk ten val neigen. Men zag alom tooneelen van wanorde en ruw geweld. Honderd- duizenden binnen de Hoofdstad leefden zonder ambt of bedrijf — alleen de slaven beoefenden de handwerken, — en deze geoorloofde lediggan- gers moesten wekelijks uit de keizerlijke voorraad- schuren gevoed en ten minste eenmaal \'smaands op dierengevechten en de vertooningen van gladia- toren onthaald worden. Door het krijgsgeluk bc- dwclmd en door de weelde en den wellust ontze- nuwd, was voor de veroveraars der wereld het tijdstip aangebroken, waarop zij voor de door hen verachte barbaren begonnen te sidderen, waarop de magt, waaronder het Oosten en Westen zoo lang hadden gezucht, haren ondergang naderde.

Konitantijn de Gruote.

HOOFDSTUK XVII. BELGIË EN NEDER-CERMANIË ONDER KEIZER VALERIANUS EN ZIJNE OPVOLGERS TOT OP DE VERHEFFING VAN BYZANTIUM TOT RIJKSZETEL. Onheilen Keizer ValorianUB overkomen. —• Eerste invallen der Franken. — Posttmmius. — (ialliëmis —Do dertig tirannen. — Sporen der verwarring gedurende dit tijdperk in den Xoderlandschcn hodem. — Overwinningen van Kei/.er Probns. - Scaeepttogt van Franken van de kusten der Zwarte-Zee naar de monden de» Kijn\'s. — Dioclctianus. — Eerste Kijksverdceling. — Maximia* nus. — De Monapiër Caianaioi in llrittanje. — Constan- tius Chlorns.— Knnstantiin de (Sruote. — Hij werpt de koningen Asearirh en Kalaïs den wilden dieren voor. — ZUtie begunstiging van liet Christendom. — Verplaatsing van den rykszetel naar Byxantiiim ot\' Konstantinopel. (253—330.) Valerianus, die in 253 den Romeinschen troon besteeg, onderscheidde zich van de moesten zijner

Valerianus dolf in den strijd met de Perzen het onderspit. Hij werd door Koning Sapor krijgsge- vangen gemaakt (25H) en stierf na vele mishan- dclingen in 260. Doch zijn veldheer Posthumius, wien het bestuur over Galliü en Germanië was op- gedragen, wist de aandruisehende Franken zoo te keeren, dat een hunner vorsten zich verbond om den Rijn niet over te steken, noch te dulden dat eenig (iermaansch volk dien overschreid. De rust in het Gcrmaanseh-Gallische grensland was evenwel van korten duur. Naauw voerde Gal- liönus, de zoon en mede-regent van Valerianus, alleen de teugels der regering, of de aanvallender vijanden vermenigvuldigden zich, en te gelijker tijd wierpen zich zoo vele veldheeren tot keizers op, dat men er welhaast negentien telde, die on- eigenlljk de dertig tirannen genoemd worden. Alom heerschte de schromelljkste verwarring. Zelfs tot in Klein-Aziü en Moesiü, ja tot in het noorden van is

-ocr page 110-

		98                                   GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Italië drongen óf de Perzen öf de Oothcn door, en de Franken en Allcmannen overstroomden Gallië. De tegenwoordige Nederlanden werden door deze beroeringen tel bewogen. Nog leveren de zuidelijke gewesten onmiskenbare sporen op van de toen ge- lieersclit hebbende verwarring, van de gevaren waar- aan de bewoners en Uomeinselie bezettingen bloot stonden, van overrompeling en volksverhuizing. In Luxemburg zijn duizenden en nog eens duizenden penningen uit dit tijdvak, met ouderen daaronder, in liet gebergte gevonden. In 1820 werden ongeveer 700) munten dezer soort bij Elmer opgedolven, in 1843 eenige honderden tusschen Grosbous en Vieli- tcn, in 181!» meer dan 500 in een aarden pot te Lint- gen, in 1856 ruim 600 op ecne oppervlakte van naauwelijks drie vierkante meters te Ettelbrllck, in is.")!) nagenoeg 600 te Schlinderraanderscheid, en, om vele geringere vondsten niet te gedenken, in 1H.">9 mede eenige honderden te Welscheid. Gelijke ontdekkingen heeft men gedaan in België. In 1858 dolf men 102 dezer munten op te Har- eliies (kanton Quévauchamps) en in lStïO ongeveer 600 bij de overblijfselen eener Romcinschc sehans te AlFen of Fouehe (kanton Etallc). Al die penningen zijn ViWr den jare 27«) gesla- gen en de meesten voorzien met de beeldtenissen van eender dertig tirannen , inzonderheid van Tetrieus. Er blijft dus geen twijfel over omtrent den tijd wanneer ze bedolven werden. De plaatsen waar deze munten lagen en de wijze waarop zij waren verstopt, bewijzen dat zij daar niet verloren zijn, maar opzettelijk aan den grond werden toebetrouwd om haar tegen ontdekking en roof te verzekeren. De eigenaars, die ze langs dien weg aan liet oog der toegesnelde vijanden wilden ontrukken, hoopten blijkbaar, bun schat eenmaal terug te vinden en tot zich te nc- raen. Doch zij keerden niet weder, omdat zij waarschijnlijk bij hunne vlugt te gronde gingen. Sporen van verwoeste gebouwen en hevige bran- den omringen niet zelden de plaatsen, waar deze munten aan den grond zijn onttogen. Er kwam geene verandering ten gunste derIlo- meinen dan toen Probus, in den jare 270 door de Syrische legioenen tot keizer verkozen, zijne po- gingen om den vervallen staat des Rijks op te beuren, met het beste gevolg bekroond zag. Hij dreef niet alleen de Franken en Allemannen over den Rijn terug, maar noodzaakte de eveneens voor- uitgedrongen Bourgondiërs en Wandalen om af te trekken. .Ia, hij verpligttc zelfs eenigen dezer Ger- maansehe stammen tot hulde en cijns. Sommigen wees hij nieuwe woonsteden aan, maar anderen vergunde hij in de oorden te blijven, waar zij zieh in den jongsten tijd gevestigd hadden. Aan één horde Franken gaf hij bevel naar de kust der Zwarte-Zee te verhuizen, opdat zij hem daar behulpzaam zou zijn, het Rijk tegen de Ala- nen te beschermen. Doch deze volkplanters vonden geen behagen in de streek aan den Pontus-Euxi- nus. Ja, hun verlangen naar de oude woonsteden		I aan den Rijn was zoo groot, dat zij een meer dan ! vermetel ontwerp beraamden en ten uitvoer brag- ten. Zij maakten zich meester van een Romeinsch I smaldeel en scheepten zieh hierop in. om, langs de hun onbekende zeeën van (Iriekcnland, Italië en j het Westen, naar Ncdcr-Gcrmanië terug te keeren. I Over de Zwarte-Zee Byzantium bereikt hebbende, stevenden zij door den Bosporus, den 1\'ropontis en den Hellespont naar de (irieksche-Zee, waarbij zij in Bitbyniii en Hellas menige bloeijende streek geheel uitplunderden. Vervolgens zetten zij koers naar Sicilië en verdelgden daar het rijke Syracuse. Nu viel het hun in den zin, lvarthago van zijne schatten te beroovcn, doch er afgeslagen zijnde, deden zij Namidië en Mauritanië van wceklagten weergalmen en zeilden langs de Zuilen van Hercules, en langs de stranden van Hispanië en Gallië, naar het Vaderland, waar zij, met een rijken buit bc- laden, behouden aanlandden. Waren zij verheugd den voorouderlijken grond weder te zien, de rijkdommen die het zceschui- men hun had opgebragt, verlokten hen om spoe- dig weder zee te bouwen, ten einde nieuwe oorden voor hunne rooverijen op te sporen. Doch niet alleen de bannelingen zetten dit bedrijf voort, hunne vrienden en naburen beploegden eveneens, om buit te behalen, den oceaan. Inzonderheid deden dit de Saksers, die van over de Elbe gekomen, het land der Kauchen bezet en zich langs de Noordzee uit- gebreid hadden. Met kleine vaartuigen, van hout vervaardigd en met ossenhuiden overtogen, door- kruisten zij de westelijke zeeën en trotseerden stormen en gevaren om zich onverwacht de have en het goed der kustbewoners toe te eigenen. Den 28stcn Augustus 284 werd de Dalraatiër Diocletianus door de krijgsbenden te Chalcedon tot keizer uitgeroepen. Meer bedacht op het aanzien des Rijks dan op eigen glorie, besloot hij zijn magt met een medekeizer te deelen,daar hij de onmoge- lijkheid gevoelde, dat één hoofd eene heerschappij , zoo uitgestrekt en uit zoo verschillende bestand- dcclen als het Romeinsche-Rijk gevormd, alleen kon behecren. Voor zich zei ven het Oosten kiezende, droeg hij Westen op aan een wakker krijgsover- ste, Maximianus Herculius, en daar beide keizers (augustussen) weder onderkcizers (cesars) aansteL den, had Rome sints 292 vier wettig ten troon verheven monarchen. Inmiddels had Maximianus met voordeel gestreden tegen de Germanen die bij voortduur Gallië bc- dreigden. De Bourgondiërs, de Allemannen, de Cavionen en de Herulen waren öf teruggeworpen öf vernietigd, en de koning der in Batavië gcves- tigde Franken, Genobon, was zoo gcdemoedigd, dat hij den vrede als een gunst ontving. Doch met het eedgespan der zeeschuimers was Maximianus niet zoo naar wenseh geslaagd. Met iederen dag I was de vermetelheid dezer roovers grooter gewor- den. (Jeene kust, geene haven in Gallië, Brittan je of Spanje was meer voor hen veilig. Bij dien staat van zaken had de Keizer eene vloot uitgerust, die

-ocr page 111-

		•
		GESCHIEDENIS DER ZE hij den Menapiër Valerius Carausius toevertrouwde, met last om de stranden te beveiligen en jagt op de zeeroovera te maken. Carausius, een beproefd krijgsman, legde de ontvangen bevelen op cene zonderlinge wijze ten uitvoer. Hij gaf den zeeschuimers de gelegenheid om een aanzienlijken buit te vergaderen, en toen hij hen daarop aantastte en hunne schepen ver- overde, behield hij de verworven schatten voor zich, zonder iets aan de uitgeplunderdcn terug te geven of het minste aan den Keizer te verantwoor- den. Maximianus gaf toen bevel, om Carausius uit den weg te ruimen. Maar de listige Menapiër die den storm zag opzetten, kocht de officieren der vloot om, scheepte zich in naar Hrittanje en wierp zich daar in \'t jaar 386 tot keizer op. Met Zuid-Albion niet tevreden, hield hij ook Oesoriacum (Houlognc sur Mer) en de ganschc streek van daar tot aan het Flie bezet, en den Franken veroorloofd hebbende, zich tot aan de Schelde uit te breiden, wierf hij hen tot mede- standers in den oorlog tegen Maximianus en Dio- clctianus. Zoo was in Hrittanje en op het vasteland tusschen de Seine en\'t Flie, onder de bescherming van Frankische benden, cene soort van («ermaansch keizerrijk gevestigd. Het getuigt voor de toeneming van kennis en be- schaving, dat de ten troon gestegen Menapiër zin had voor kunst en wetenschap, zoo als reeds blijken kan uit de penningen met de beeldtenis van Carausius. De (iermaansche Keizer lokte, zelfs verschillende kun- stenaars en werklieden naar zijn gebied en maakte zijne onbeschaafde onderdanen, behalve met ver- schillende deelen der krijgskunde, met de zec- vaart bekend. Vruchteloos stelden Diocletianus en Maximianus pogingen in het werk om Carausius ten onder te brengen: zij moesten eindigen, hem in 292 als keizer van Hrittanje te erkennen. Zoo stonden de zaken bij de verheffing van Con- stantius Chlorus tot onderkeizcr. Deze, die reeds als veldheer Carausius (Icrsoriaeuni (lioulognc) had ontrukt en alleen wegens \'t gemis ecner vloot aan deze zijde van het Kanaal was gebleven, besloot terstond den Menapiër niet langer in het bezit der verloren wingewesten te laten. Daarom was het een zijner eerste zorgen ecne greote scheepsmagt bijeen te brengen. Doch zoo ver gevorderd, bc- hoefdc hij die tegon Carausius niet racer: deze toch werd in 20.\'! door zijn eersten staatsdienaar Allee- tus trouweloos vermoord. De uitrusting der vloot was nogtans niet te ver- geefs geschied. Allectus had de plaats zijns meesters ingenomen en was niet gezind zijne heerschappij aan Constantius Chlorus af te staan. Door een digten nevel begunstigd, stak nu de Ro- meinsche admiraal Asclepiodotus de haven uit en voorbij de vijandelijke vloot, welke omstreeks Wight lag, zonder door vreemden opgemerkt te worden. Daardoor konden de Romeinen tot Allectus\' ont- steltenis onverwacht aan land treden. Zij trokken
		rENTIEN NEDERLANDEN.                               99 ! den overwinnaar te gemoet en leverden hem een veldslag, die hem troon en leven kostte. Nadat Constantius Chlorus zoo in Hrittanje, als . in Hclgië, Toxandrië en Hataviê\' het Koineinsche gezag had hersteld, droeg hij zorg om de hem i toebedeelde landen (Hispanië,Galliëen Hrittanje), tot nieuwen bloei op te voeren. Afkecrig van de Oostersche praal waarop Diocletianus was gesteld, even als van de krijgshafte ruwheid van Maxi- \' mianus, verwierf hij zich de liefde en het ver- ! trouwen zijner onderdanen en was de eerste die den Christenen in het Rijk bescherming liet ten deel vallen. Het nederlcggen der keizerlijke waardigheid door Diocletianus en Maximianus en de verheffing van de beide cesars tot augustussen (305), maakte eene nieuwe rijksvcrdeeling noodig. De eer van de eerste te zijn, viel aan Constantius Chlorus, als de oudste, ten deel. Hij behield de tot hiertoe door hem ovcr- wonncn landen, doch bewaarde slechts met moeite eene goede verstandhouding met zijn medekeizer (ialerius, die niets liever wenveute dan alles alleen te bezitten. Constantius Chlorus had niet lang genot van, de eer der hoogste waardigheid. Immers, kort na zijne verheffing, toebercidselen makende om een veldtogt tegen de Pieten te ondernemen, werd hij te Eboraeum (het tegenwoordige York), den 25 July 306, uit het leven weggerukt. Zijn zoon en opvolger, Constantinus veelal Koii8tantijn de (iroote genoemd, — begon zijne regering met een nieuwen oorlog tegen de Franken. Deze waren andermaal over den Kijn gekomen ten einde bij de (lallen en Romeinen buit te verzamelen. Doch onverhoeds overvallen, sneuvelden velen in een noodlottigen veldslag. Twee Frankische koningen, Ascarich en Ragais, met honderden hunner vol- gelingcn, werden in zegepraal naar Trier gevoerd, en daar op last des Keizers aan de dieren voor- geworpen. \' Vrecselijk schouwspel, dat maar al te vaak werd vernieuwd, vooral nadat Constantinus, op zijne beurt, den Rijnstroom overgestoken, verschil" lende Frankische stammen op hun eigen erf slag leverde. Inzonderheid werd de bodem van liet Trierschc aniphitheater met bloed gedrenkt, nadat de Broektercn voor de overmagt der Romeinsche wapenen hadden moeten zwichten. Doch vervulden deze barbaarsche handelingen de Frankische volken met wrok tegen den Keizer, zij lieten er zich geenszins door ontmoedigen: telkens ontbrandde de strijd weder, en niet eer werd eene betere verstandhouding geboren dan nadat Con- stuntiniis, tot andere inzigten gekomen, besloot om den vijand door gunsten en voorregten aan zich te verbinden. Hij ontving Franken aan zijn hof en verbond hen aan zijn persoon door hun magt, aanzien en belangrijke betrekkingen te verlcenen. Toen Konstantijn de Croote zijn vader op den troon volgde, had hij nog vijf medekeizers, van \' Zie de plaat np htnriz. 00.
		t

-ocr page 112-

GKSCHIEDENIS DBK ZKVKNT1KX XKDKKLAXDKN.

DM)

welke hij, naar tic uitgestrektheid zijner heer- I waren gesmolten, meende hij de kans te zien

76

schappij gerekend, de geringste was. Doch toen I aanbreken om de alleenheerschappij te herstellen.

m

Home\'s heersehers door den dood,van Maximiaiuis liet Maxentius in strijd geraakt, bragt hij deze en dien van (Jalerins, in 310 en 311, tot vier . ten val (312), verdrong toen ook Maximianus (313)

-ocr page 113-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

mi

mis. Nederlagen der Franken en Allenmniien. .luliaan\'s edelmoedlghuid tegenover do Chamsven. • - .lovianus. — Valeiitiiiianus. (330 - 375.) Den Uden Mei van het jaar 830 werd de ver- helling van Konstantinopel tot rijkszetel plegtig gevierd, en eerst DU, nadat het Evangelie niet groote pracht den volke werd verkondigd, gaf Konstantijn zijn voornemen te kennen, door den doop bij de gemeente der Christenen ingelijfd te

en rustte niet voor ook Hicinius van troon en Bchepter luid moeten afzien (323). Inmiddels had liij zich tot liet Christendom gewend, naar zijn voorgeven daartoe gebragt door een verschijnsel aan den hemel, waarin hij een kruis, schitterender dan de middagzon , had meenen te ontwaren. Sedert verplaatste hij den rijkszetel van Home naar I5y/.an- tium, dat te zijner ecre den naam van Konatan- tinopolis verwierf. Van het tijdperk van rust voor de Kijnhoordcn trok hij partij om langs de geheele rivier tot haren

Pt: llunni\'ti trekken tien Kijn over.

uitloop in zee de vestingen te vernieuwen of te versterken, ecne welberaande vloot op den stroom uit to rusten en te Colonia-Agrippina cene brug aan te vangen. HOOFDSTUK XVIII. NEDER-CERMANIE* EN BELCIE ONDER KONSTAN TIJN DEN CROOTE EN ZIJNE OPVOLGERS TOT OP DE CROOTE VOLKSVERHUIZING. Doop en dood van Keizer Konstantyu de Groote. — Nieuwe rUküverdeelingen. — Coustantintu II. — Julia-

worden. Het geschiedde met groote plegtiglieid door de handen van Bisschop Eusebius in 337. De Keizer overleefde deze godsdienstige handc- ling slechts weinige weken, daar hij den \'JiMcii Mei van hetzelfde jaar zijn raerkwaardigen levensloop besloot. De rijksverdeeling onder zijne drie zonen Con- stantinus II, Constantius en Constans, en zijne beide neven Dalraatius en Annibalianus, reeds in 335 vastgesteld, bad ten gevolge, dat eene reeks van jaren het Kijk op nieuw werd geschokt.

-ocr page 114-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		102
		De neven werden iloor hovelingen uit tien weg geruimd, doeli Constantinus, die Hispauit!, Oallic en Itrittanje ten erfdeel had ontvangen, was de eerste der broederen die den burgeroorlog ontstak. liet lot was hem eehter niet gunstig, want na onverpoosden strijd gelukte het Constantius, ten jare 35<>, het Kijk zijns vaders weder tot één groot geheel te brengen. Spoedig ondervond deze monarch,dat een eenig regent, hoe werkzaam ook, onmogelijk de teugels eener zoo uitgestrekte heerschappij alleen kon voeren. Er ontstonden op verschillende plaatsen oproeren, ja er verhieven zich tegen keizers, van welken Magnentius zelfs C\'onstantius den voet dreigde te ligtcn. De slag bij Mursa (Essck), op den 2Snt.ii September 350, verschafte Constantius de zegepraal, dan zoo zeer had de willekeur des legen wortel geschoten, dat vijf jaren later de legioenen te Colonia-Agrippina, het op nieuw waagden, over den troon te beschikken. Gedurende achtentwintig dagen — want spoedig \'kwam een sluipmoord den staat van zaken veranderen — weer- galmde het aan den Rijn: "Leve Keizer Silvanus!" Constantius deed cene goede keuze toen hij zijn neef Julianus tot eesar benoemde, maar deze ver- heffing klonk zonderling voor velen, daar het maar al te bekend was, hoe noode de Keizer dien even verstandigen als dapperen prins in het leven had gespaard. Naauw was Julianus uit Athene in Oallië ge- komen, de heerschappij die hem was aangewe- zen, of hij vernam dat de Franken van den Neder- Kijii en de Maas waren opgetrokken en den be- langrijkstcn voormuur der Romeinen in deze stre- ken, Colonia-Agrippina, hadden ingenomen. Tevens werd hem berigt, dat gansehe zwermen van Alle- mannen plunderend en verwoestend door het land trokken en zich onder anderen van Maguntiacum (Mainz) en Argentoratum (Straatsburg) hadden meester gemaakt. Door drommen van vijanden heen, drong Julia* uus tot Colonia-Agrippina door, op welks muren hij spoedig weer de adelaars der legioenen plantte. Doch het gunstige jaargetijde verstreken achtende, oin nieuwe aanslagen te ondernemen, wendde hij zich naar de stad der Sennonen (8cns, aan de Yoiinc) ora er de winterkwartieren to betrek- ken (356). Een verdrag met de Franken verschafte hem de gelegenheid toen de lente van 357 aanbrak, om zich met zijne gansehe magt op de Allemannen te werpen, doch deze versperden de enge wegen naar den Elzas met boomstammen, of verschan- sten zich op de Rijn-eilandcn, van waar zij Julia- nus en zijne krijgslieden door de bitterste beschim- pingen uittartten. Ondcrrigt dat de stroom door cene langdurige droogte ondiep geworden was, begaven de Batavischo hulpbenden, die Rome nog altoos gewigtige diensten bleven bewijzen, zich te water en staken, nu eens wadende en dan weder met de schilden onder het lijf zwemmende, naar
		den vijand over. Vreesclijk was de slagting die zij toen aanrigtten, en belangrijk de buit bij deze ontmoeting gemaakt. Ook in een volgenden veldslag, bij Argentora- tum, beslisten de Batavieren door hunne dap- perheid de volkomen zegepraal der Romeinen. Van de Allemannen bleven meer dan OOtX) in dien slag, terwijl vele honderden door den stroom wer- den medegevoerd. Koning Chnodomar, hun leger- hoofd , werd gevangen genomen en naar Rome ge- voerd, waar hij, nedergedrukt door de schande der nederlaag, spoedig overleed. Inmiddels waren de Franken, zich weinig bc- | kreunende om het gesloten verdrag andermaal naar Colonia-Agrippina voortgerukt, waarbij zij alle gc- huchten der Agrippijnen rondom deze bouwstad j en bij Juliacum uitplunderden. Doch naauw ver namen zij dat de Romeinsche veldheer van den \' Boven-Rijn aanrukte, of zij wendden zich naar de \' Maas, waar zij zich uit twee sterkten metonbezweken i moed gedurende vierenvijftig dagen verdedigden. Eindelijk echter moesten zij alle hoop op redding I opgeven. Zij traden in onderhandeling, en het j sterke Castellum-Mcnapiorum (Kessel) werd den Romeinen ingeruimd. Na het overige des winters te Lutetia (1\'arijs) vertoefd te hebben, naderde Julianus in de lente van 358 de wildernissen van Toxandrie\', om zijne overwinningen op de Franken voort te zetten. In de ; nabuurschap van Atuatuca (Tongeren) gekomen, lic- i ten gezanten der Saliërsof Salisehe Franken zich bij I hem aanmelden. Zij verzochten hein, het door hen j ingenomen Toxandrie te mogen behouden. Zoo hij hun dit inwilligde, beloofden zij hem, zich stil te houden en gcene strooptogten verder in Gallië te ondernemen. Julianus, deze beloften wantrouwende, weifelde I met zijn besluit. Hij bood den gezanten een vrien- j delijk gezigt en zelfs geschenken, doch verpligtte i zich tot niets. In stilte besloot hij tot den oorlog j en gaf zijn veldheer Scverus last, de schreden der \' Toxandrische afgevaardigden te volgen, zoodra zij ; naar hunne haardsteden zouden terugkeeren. Dit geschiedde, en zoo geweldig werden nudcSaliërs geslagen, dat zij zich aan de genade van Julia- nus overgaven en hunne vrouwen en kinderen tot gijzelaars voor hun trouw stelden. \' De stam der Chamavcn lag thans aan de beurt. Deze, door de Sakscrs voortgedrongen, warenden Rijn overgestoken en hadden zich zoo boven- als benedenwaarts langs den stroom uitgebreid. Daar- door waren zij in het bezit gekomen der havens, waarin de Romeinsche schepen de ankers uitwier- pen wanneer zij den oogst van Brittanje naar het vasteland overvoerden, om daarmede de volkplan- tingen aan den Rijn en de Maas to voorzien. Op do aanwijzingen van een Frank, Charicto, wien alle schuilhoeken der Chamaven welbekend waren, drongen de Romeinen door tot het hart 1 Zie de plaat blaclz. 100.

-ocr page 115-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		103
		des lands. Niet het geringste verlies hadden zij te betreuren; want, voorgelicht door eenzookun- dig gids, trokken zij alleen bij nacht verder en bleven des daags voor de Chamaven onzigtbaar. Zoo stieten ze onverwacht op den vijand, die ver- bijsterd door dit gezigt, meer aan vlugten dan aan vechten dacht. Duizenden dezer Germanen werden nu geveld, en de overigen, in de vreeze om geheel verdelgd te worden, smeekten als onderdanen aan- genomen te worden. "Ik schenk o den vrede!" sprak de Cesar, "doch eiseh des Konings zoon ten gijzelaar voor uwc trouw. Alleen door hem uit te leveren, voorkomt ge het verdelgen van uw stam."\' Eenige oogcnblikken heerschte eene doffe stilte. Doch welhaast werd zij vervangen door sombere wee- klagtcn. Helaas, zoo Julianus aan dien eisch bleef hechten, stond de val der Chamaven onherroepelijk vast. De prins toch was niet onder hen, en alle berigten stemden daarin overeen, dat hij gesneu- veld was. "Och, dat mijn zoon leefde!\'\' riep de bejaarde vorst weemoedig uit, "volgaarne ver- trouwde ik hem aan uwe edelmoedigheid. Maar hij is gevallen onder uwe slagen. Ik heb geen zoon meer en zie nu bij uwen eisch den ondergang mijns volks te gemoet." "Troost u, grijsaard!" sprak Juliaan vertee- dord en bereidde den Chamaven eene ongedachte vreugde. Onverwacht liet hij den jongeling, dien men waande gesneuveld te zijn, doch in de handen der Romeinen was gevallen, te voorschijn brengen en aan den bedroefden vader voorstellen. Jubel- toonen stegen omhoog, en gewillig onderwierpen de landzaten zich aan den Romein, wien zij nu niet meer als een overweldiger, maar als een cdcl- raocdig weldoener beschouwden. Met hetzelfde geluk als tegen de Saliörs en Chama- ren streed Julianus vervolgens nog tegen andere Fran- kische en Ocrmaansche stammen en stond gereed de Pieten in Oalcdonië te vervolgen, toen Keizer Constantius, hem uit afgunst poogde te ontwape- nen en van zijne legioenen wilde berooven. Maar de Romeinsche krijgsinagt in Oalliè\' en inzonderheid het Gerraaansche element, toonde zich over dien eisch uit het Oosten zoo verontwaardigd, dat zij, in het kamp te Lutetia verklaarde niet aan gene zijde der Alpen te willen dienen, maar haar dappc- ren aanvoerder op een schild verhief en dwong met den diadeem den titel van augustus aan te nemen (3G0). Hernieuwde invallen der Germanen voerden Juli- anus op nieuw naar den Rijn, dien hij nog twee malen zegevierend overtrok. Doch nadat hij de AttuariFrs had bedwongen, begaf hij zich naar het Oosten, om zijne betrekking tot zijn keizerlijken neef te regelen. Naauw echter vernam Constantius, dat Julianus Gallie\' had verlaten en Mocsiö bereikt, of hij werd door verdriet en onrust overvallen en stierf, kort na zijnen doop, te Tarsus in Ciliciö, in het vijfentwintigste jaar zijner regering (3 No- vember 361.)		Julianus herstelde zoowel de binnen* alsdebui- tenlandsehe rust, doch verzaakte plegtighet Chris- tendora, waaraan hij al de kabalen toeschreef, die de beide laatste regeringen verontrust hadden. Wegens dit bedrijf werd hij door zijne christen onderdanen de afvallige genoemd, doch zijne sehit- terende talenten en beminnelijke hoedanigheden hebben hem niettemin bij het nageslacht grooter roem verzekerd dan aan eenig keizer uit de 4d« eeuw is ten deel gevallen. Twee jaren na zijne verheffing tot alleenheerscher sneuvelde hij tegen de Perzen, den \'lïi July 3G3. Het leger in het Oosten riep nu den veldheer Jovianus tot keizer uit. Verheugd over deze ver- heffing, vaardigde hij zijne bloedverwanten Lucil- lianus, Procopius en Valentinianus af, om aan de legioenen en cohorten in de verwijderde oorden zijne komst tot den troon mede te deelen. Tot aan Neder-Pannonie" vonden deze boden geene moeite, doch hier, te Sirinium gekomen, verklaarden de Bata- visehe hulptroepen, die er in bezetting lagen, van Jovianus niets te willt n weten. In hunne veront- waardiging vielen zij zelfs Lucillianus, den schoon- vader des nieuwen Keizers, aan en bragten hem om \'t leven. Ja zij wilden ook Valentinianus een zelfde lot bereiden, doch deze had zich gelukki- gerwijze uit de voeten gemaakt. Jovianus vond geene gelegenheid dien smaad te wreken, wantte naauwernood had hij zeven inaan- den den diadeem gedragen, of hij vond een ontij- digen dood door het inademen van kolendamp. (Fcbruary 374). Zijne staatkunde tegenover de Perzen, van wien hij een smadelijken vrede kocht, was hoogst laakbaar, doch aan het Christendom schonk hij het verloren aanzien ten hove terug. Het ontzag, dat Julianus den barbaarschen volken had ingeboezemd, scheen met zijn dood ver- zwonden. Op nieuw drongen aan Rijn en Do- nau, Franken en Allemannen, Quadcn en Qothen de Romeinsche wingewesten binnen, of verzamelden er buit, waarmede zij naar hunne schuilhoeken tc- rugkeerden. Valentinianusherstelde dien ten gevolge, de rijksvcrcleeling. Aan zijnen broeder Valens Kon- stantinopel en het Oosten overlatende, koos hij voor zich het Westen, met Milaan ten rijkszetel. Kundig en ijverig van aard, spande Valentinianus alle krachten in, om den bloei en het aanzien des Rijks te verhoogen. In Brittanje werd door zijnen veldheer Theodosius de Romeinsche heerschappij weder tot aan den in het noorden opgeworpen legerwal van Antoninus uitgebreid. Hij zelf nood- zaakte in Galliö de Franken om de rust te bewaren en do Allemannen om hunne veroveringen terug te geven. Hij vervolgde hen tot over den Rijn, sloeg hen in 309 te Soliciniura in het Schwarz. wald en verzekerde de Rijngrens door nieuwe vestingwerken. Een opstand in Afrika, door den Mauritiaanschen koning Firmus ontstoken, werd door Theodosius in 373 gedempt, en Valentinianus zelf oorloogde met gunstige uitkomsten tegen de Quaden aan den Donau. Hij ontving juist een gezantschap

-ocr page 116-

GESCHIEDENIS DER ZEVEXTIEX XEDEULAXDEX.

104

van deze door hem gedcmoedigde Germanen te llregctio \'hij Koniornl, toen cenc beroerte liem overviel en uit het leven wegrukte (17 Xovcm- ber .!75). HOOFDSTUK XIX. BELCIE EN NEDER-CERMANIE TIJDENS OE CROOTE VOLKSVERHUIZINC ]>c verschijning der lliinm-n opliet werehltooneel. — Ver- cenlglng van Hunnen en Manen. — Val en verheffing der West-Oothea. — Het terngroepen der Bomeinsche bezettingen van de HHnocvers. — Aé\'tius. — Clodln, — Mcroveus.— Inval van Attila en zjine Hunnen in Gal- lië en Belgifi. — Slag op de Catalatinsche velden. —

ilc bewoners van het Hcmelsche-Kijk gevreesde naburen geweest, toen zij hunne blikken rigttcn naar liet Westen en door de steppen van Siberië" oprukten naar de boorden van de Wolga, aan wier benedenpand zij zich ten tijde van Valens en Valentinianus hadden neergeslagen. Had het voorkomen der Germanen de strijdbare keurbenden van (,\'esar en (iermanieus vaak doen huiveren, niet minder indruk maakte liet uiterlijke der Hunnen op de tijdgenooten van Valens en (Iratianus, die, in vereeniging met zijnen broeder, Keizer Valentinianus in het Westen was opgevolgd. "De Hunnen," zegt Ammianus Mareellinus, "zijn een volk van eene vreeselijke wildheid en schrik- kelijk voorkomen. Zij kerven zich in hunne jeugd

f/f<-

Clovii.

Angelen, Saksen, Jutten en Friezen steken over naar Itrittanje. — Childerlk. — Clovis. — Syagrius en z(jn val. (375—486.) Was het Romeinsche-ltijk door de willekeur zijner heerschers, de teugellooshcid der krijgsbcn- den en het toenemend zedebederf des gansehen volks diep gezonken, onder de keizers die Kon- stantijn de Groote waren opgevolgd, werd een tijdperk voorbereid van wanorde, vernieling, ont- binding en dooreenwoeling van volken, waarvan de geschiedenis geene wedergade kent. In het Altaigebergte, in het hart van Xoord- Aziii, had zich in de tweede helft der 1ste eeuw het Mongoolsche volk der Hung-noe of Hunnen ver- heven en zich ten koste der Chinezen naar het Zuiden uitgebreid. Twee eeuwen achtereen waren zij voor I

kin en wangen met ontelbare sneden, om door digte likteeken8 het groeljcn van den baard te verhinderen. Daardoor en door hunne kleine mols- oogen afzigtelijk van gelaat, schijnen zij, wat hunne gestalte betreft, eer ruw gehouwen brugpljlers dan menselien, zoo gedrongen is hun ligchaamsbouw, zoo vlecschig hun hals, zoo breed hunne schouders. Zij dragen linnen kielen en het bont van berg muizen, en om de beenen wikkelen zij bokken- vellcn. Van hunne paarden zijn zij onafscheidbaar: zij eten, drinken en slapen op hunne rossen. Ook bij gemeenschappelijke beraadslagingen zit alles te paard... Voor \'t bereiden van hun maal hebben zij noch vuur noch specerijen noodig, want zij leven van wilde wortelen en raauw vleesch, dat zij als een zadel op het paard leggen en, door een duchtigen rid vermurwd, ten lijve inslaan. Hunne morsige

-ocr page 117-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

105

vrouwen on kinderen vergezellen hen op karren, waarover dierenhuiden zijn uitgespannen. Steden, ja zelfs hutten, kennen zij niet, maar zij zwerven van hunne kindsheid door hossehen en gebergten. Landbouw en handwerken zijn hun vreemd, doch de oorlog gaat bij hen boven alles. Door snelheid

vaardden om zich bij de indringers aan te sluiten. Nu ging de togt naar den Don, en door de steppen aan den Dniopcr naar den Donau en Weichsel, waarbij dr West-Gothcn voor hen weken, om met vergunning van Keizer Valens zich in ThrnciO neór te slaan.

Veldsla}; vim Tulbüu*.

Maar de schoone landen aan den Hemus of Halkan waren geen Eden voor de West-Gothen. Van hunne wapenen beroofd, moesten zij ongehoorde verdrukkingen en kwellingen van keizerlijke amb- tenaren dulden. Eindelijk tot het uiterste gebragt,

en vermetelheid, tot roekeloosheid toe, weten zij te overwinnen, en niets is te vergelijken bij hunne wreedheid en roofzucht." In het jaar ;$7f> zetten de Hunnen over de Wolga en vielen de Alanen aan, die na cenc zware

nederlaag zich onderwierpen en het aanbod un- lieten zij de rol van vlugtclingen varen, om met M

-ocr page 118-

		10<?                                    GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		West-Gothen op Arles te verijdelen. Hij vervulde deze taak boven verwachting, sloeg in430en 431 de Bourgondiërs en trok iu 432 naar de Maas om de Franken te tuchtigen, die van lieverlede zich ten koste der (ïalliërs naar het zuiden uitbreidden. Ook deze onderneming werd gelukkig door hem ten einde gebragt. Doch de jaloezij die hij tegen den stadhouder in Afrika, Bonitacius, koesterde, be- reidde het Rijk groote nadeelen en gaf aanleiding dat beide beroemde veldheeren, die te regt de laatste Romeinen genoemd worden, elkander in Italië slag leverden. Bonifacius zegevierde, doch viel door de speer van Aëtius (432). Deze, thans door het keizerlijke leger als een oproerling vervolgd, vond in een kamp van de meer en meer voorttrekkende Hunnen een veilig toevlugtsoord en keerde welhaast aan het hoofd van ettelijke duizenden dezer barbaarsche vrienden terug, oai der Keizerin zijne voorwaarden van verzoening voor te schrijven. I\'lacidia, sidderend voor den man die zoo lang het gezag van haar en haren zoon had geschraagd, nam Aëtius weder "iu genade" aan, verhief hem tot patriciër en consul, en schonk hem zelfs het bevel over alle Romcinschc legers. Andermaal bewees Aëtius zijn vaderland gewig- tige diensten. Een verdrag dat hij te regt er tijd met Genscrik sloot, beschermde Italië voor de plunderingen der Wandalen, waarna zijn zwaard het gezonken aanzien van Valentinianus III in Galliü en Hispanië herstelde en de Sucvcn en Franken noopte om met Rome een bondgenootschap aan te gaan. De Frankische vorst die met Aëtius deze over- cenkomst sloot, was Clodio, koning van den stam der Saliörs, wiens heerschappij thans reeds van het Eiland der Batavieren en do grenspalen der Saksen tot aan de bronnen der Schelde reikte, en die zijn hof te Dispargum (waarschijnlijk het tegenwoordige Diest) had gevestigd. Had Aötius niet geaarzeld, de trouw aan zijn vaderland te verbreken, toen I\'lacidia hem tot muiteling verklaarde, Clodio achtte op zijne beurt zich volkomen geregtigd, de grenzen van zijn ge- bied uit te breiden, ofschoon hij zich tegenover I\'lacidia en Valentinianus tot vrede en bondge- nootscliap had verpligt. In 447 trok hij naar het zuiden op, nam Doornik en Kamcrijk in en rukte voort tot de Sommc, waar hij Astius ontmoette. Bloedig was het treffen, doch, ofschoon de krijgs- kundc der Romeinen op de ruwe kracht der Fran- ken zegevierde, werd Clodio geenszins ten onder gebragt. De Franken, "krijgslieden vóór zij mannen waren", hernieuwden hunne belofte, om met Rome in vrede te leven, doch behielden wat zij tot dezen tijd veroverd hadden. Naar het schijnt, bleef sedert eene goede ver- standhouding tus8chen de Romeinen en Franken heerschen, ja toen Clodio in 448 was overleden, en Mcroveus dien Vorst was opgevolgd, sloten de Franken zich naauw bij de Romeinen aan om met dezen en met de West-Gothen, Bourgondiërs en Alanen een vijand te bestrijden, die als een "gcc-
		de Romeinen een strijd aan te vangen, die in 378 Keizer Valens liet leven kostte, en Tlieodosius — die door Qratianna tot medekeizer was aangenomen — een verdrag deed teekenen, waarbij hij den \\Vcst- Gothen Thracië, vrij van alle belastingen, inruimde, ja bun een jaargeld bewilligde voor bet leveren van 40,000 man hulptroepen (382). De dubbele betrekking waardoor de Wcst-Oothcn hierdoor tot het Rijk kwamen, die van beseher- melingen en beschermers tevens, leidde eerlang tot de hevigste botsingen. Naauw was Keizer Theo- dosius overleden (395), en het Rijk onder zijne zonen, Areadius en Honorius, in een Oostersch en Westersch gebied gedeeld, of de Koning der West-Gothen, Alarik, ontstak den fakkel des oor- logs iu (irickcnland en Italië. Eerst (in 3i)(*>) viel hij plunderende in Makedonië en Hellas en ver- volgens (in 4<>i>) in Italië. De bekwame .staatsdienaar Stilicbo, door Thco- dosius aan den onmondigen Honorius toegevoegd, het hart des Rijks door barbaarschc vijanden be- dreigd ziende, vond zich genoopt, tot behoud van Italië, alle, Romeinscho legioenen uit Brittanje, van den Donau on den Rijn naar gene zijde der Alpen te ontbieden. Dit terugtrekken der Romcinschc legioenen uit (lermanië en België was het sein tot cenc algc- meene volksverhuizing aan den Rijn. Immers moge de dichter Claudianus aan Stilicbo den lof toezwaaijen, van den Rijn tot zijne uitwatering in zee, door den schrik der Romcinschc wapenen tegen de Giermanen beveiligd te hebben, het is zeker, dat deze schrik niet lang aanhield. Tegen het einde van het jaar 40(5 naderden de Wandalen den regtcr Rijnoever en vielen de Franken aan, die wel is waar een schit- terende zege bevochten, doch toen de Alanen de Wandalen te hulp kwamen, op hunne beurt het onderspit dolven. De beide overwinnende stam- men, vereenigd of gevolgd door Sucvcn, Bour- gondiërs, Quaden, Heralen en Sakscrs, trokken nu den schoonen grensstroom over, breidden zich in Opper-Gcrmanië en België uit, wonnen gansch Oallië en bereikten zelfs zegevierend de 1\'yreueën. Al wat de Romeinen in (iermanit! en Gallië hadden gewrocht, werd geschonden of verwoest: steden, vestingen, landhuizen, gedenktcekenen, ontginnin- gen. Duizenden weiden vermoord of als gevangenen mcdegesleept. De verwarring steeg, zoo mogelijk, noghooger, toen Constantinus, die als gemeen krijgsknecht in dienst was getreden, zich in Brittanje tot keizer deed uitroepen, do Gallische edelman Jovinuszich te Moguntiacum den keizerlijken diadeem op de slapen drukte, en Ataulph, Alarik\'s opvolger, aan deze en gene zijde der Pyrcneën een Wcst-Gothisch rijk poogde te grondvesten. De Romcinschc veldheer Aëtius ondernam het de vervallen zaken der Romeinen in Gallit\' te her- stellen. Als veldheer van Plaoidia, demoederen voog- des van den onmondigen Valentinianus lil, kwam hij in 420 naar liet Rhóncdal, om den aanval der

-ocr page 119-

		OESCHIKDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		107
		sel Gods" zich roovend, zengend en moordend over QalliO uitstortte: de Hunnen. Sints liunne komst in de Donaulanden hadden deze nomaden zieh meer dan zestig jaren met liet bezit vergenoegd der vlakten aan den voet der Karpaten en den cijns hun door de Oosterschc keizers ingewilligd. Doch zoodra Attila in het jaar 444 de alleenheerschappij over de stammen in l\'an- nonië had verkregen, vestigde hij den blik op de rijke landen aan de Middellandschc Zee, en, na de verschillende Skytische en Germaansche stam- men tot bondgenooten aangenomen te hebben, viel hij veroverend en verwoestend in Thracie\' en Illy- riè, en eindelijk ten jare 451 in Norieum, Vindelieiü en Allemannië. Met een geweld, waarvoor alles be- zweek. rukte hij voort tot den Rijn, trok dien stroom over tussehen de monden van den Neckar en de Birs \') en verspreidde zijne woeste scharen, te ismen 7.\',(),(HK) man, over RnnrgondiC, (lallit\' en België. In drie kolommen rukte hij op. De eerste toog in ecne noordweateljjke rigting en vernielde te vuur en te zwaard alle landen tussehen de Moezel en Schelde, de tweede overstroomde het koningrijk Bourgondiü, en de derde, met Attila aan het hoofd, drong over de Vogesen naar de Seine- en Loiredalen. Metz, Trier en Tongeren, even als zoo vele andere steden, moesten zwichten en werden uitgeplun- derd, vernield of omgekeerd. De christen-kerken en heidensche tempels zonken in puin, ganschc geslachten werden uitgeroeid, en zelfs de kinderen aan den moederschoot ontrukt. Het Romeinsche legerhoofd Aëtius, niet minder groot als staatsman dan als veldheer, wist al ds volken die thans op Gallisehcn bodem en in de nabuurschap daarvan leefden, onder de Romeinsche adelaars te vereenigen. Want, ofschoon de Franken, Bourgondiërs, Alanen, West-Oothen en Saksers voortdurend de magtdes Rijks belaagden, erkenden zij de zedelijke meerderheid van den Romeinschen veldoverste. Op de vlakke velden aan de Marne, in de na- buursehap van Catalaunum (het tegenwoordige Chalons), stieten de legers op elkander. Onstuimig voortdringende, verbrakende Hunnen welhaast het centrum des Romeinschen legers, waar de weifelende Alanen stonden, en deden vervolgens ook de West- Oothen afdcinzen. Doch de Gothische 1\'rins Thoris- mond en Aëtius voorkwamen de droevige gevolgen van dien heilloozen schok. Met inspanning aller krachten, gelukte het hun een bloedbad onder de Hunnen aan te rigten, waarbij 160,000 dezer vijan- den omkwamen. Ofschoon nog altoos sterk genoeg om de worste- ling met de hoop op gunstigen uitslag voort te zetten, beschouwde Attila den slag voor zich als verloren. Toen het nachtelijk duister de strijders van elkander scheidde, gaf hij bevel binnen den wapenburg alle zadels, tuigen en paardendekken, op een te stapelen, ten einde dien hoop, wanneer het
		noodig mogt zijn, in brand te stekenen in den rook te stikken. Doch biertoe kwam het niet. Zijne tegen- standers stelden zich tevreden met den verkregen uitslagen lieten hem ongehinderd aftrekken. Attila vond nu geen behagen in Gallie* meer en keerde naar den Donau terug. Ruim twee jaren later (453) eindigde hij zijne merk- waardige loopbaan in den nacht die op zijne brui- loft met de sehoone Bourgondische Ildicho volgde. Terwijl Attila uit 1\'annoniü naar het zuiden en westen oprukte, was langs de stranden van België en Wcst-Germanië een bedrijf aangevangen, dat groote gevolgen naar zich sleepte. Toen Rome, door den stroom der barbaarsche volken bedreigd, zijne legioenen uit verschillende wingewesten terugriep, had Keizer Honorius ook alle bezettingen uit Rrit- tanje doen overkomen. Doeh wel verre dat dit vertrek de Rritten met vreugde vervulde, reik- halsden zij naar der Romeinen terugkomst. Im- mers jaar op jaar daalden de woeste Rieten en Schotten uit de Caledonische hooglanden naar het zuiden af, en de bewoners der voormalige wingewesten, het hantceren der wapenen ontwend, gevoelden zich te zwak om dezen barbaren het hoofd te bieden. Te vergeefs zonden zij gezantschappen naar Rome en naar de Romeinsche veldheeren in GalliS om hulp en bescherming: zij ontvingen geen ander antwoord, dan een tijdelijke hulp of de bc- kentenis dat zij vrij geworden, zich zelven moes- ten verdedigen. In hunne wanhoop hadden zij de onvoorzigtig- hcid, de Germaansche zeeschuimers, die reeds anderhalve eeuw op hunne kusten hadden gestroopt, te hulp te roepen. De eersten tot wicn zij dit verzoek rigtten, waren twee broeders, die de overlevering Hengist en Horsa noemt, zonen van den Saksisehen veld- overstc Witigisil. Met drie schepen op de Rritsehe kust geland, hadden zij zieh, op uitnoodiging van Koning Vortigern, bereid verklaard, om den Rieten de kracht hunner zwaarden te doen gevoelen. Zij waren tegen die Caledonische roovers opgetrokken en hadden op hen cenc schitterende overwinning bevochten. Vortigern (of Uwrtheyrn) meende cenc uitkomst gevonden te hebben. Hij stond zijnen dapperen bondgenooten het vruchtbare eiland Thanet af en drong bij hen aan, versterking te halen ofteont- bieden. Bereidwillig voldeden Witigisil\'s zonen aan zijn verlangen, en welhaast staken duizenden Friezen, Anglen, Saksers en Jutten uit de landen aan de Maas-, Rljn-, Ussel-, Kems-, Weser- en Elbemonden naar Albion over. Dan, hoe deerlijk zagen de Britten zieh in hunne verwachtingen bedrogen. In plaats van de Pieten verder terug te drijven, gingen de Saksers en hunne bondgenooten met de roofzuchtige Caledoniërs een verdrag aan en eigenden zicli de landstreken toe die zij bezet hadden. Na een vruchteloozen tegen- stand werden de Britten geveld, gevangen geno- men of naar de bergen van Wales en Armorica
		1 Zie de plaat blz. 101.

-ocr page 120-

(iFSClNKDF.NIS DKR ZKVKNT1KN NEDERLANDEN.

108

rijk, het land tusschende Soumie en Loire, te ver- liezen, deelde halt\' gewillig, half gedwongen, het gezag met den vrocgeron balling. Beider legers streden althans niet vereenigdo krachten toen de Saksera eene poging waagden, om zich naar de zijde van OalliO uit te breiden. Toen Childerik in 481 binnen zijne hoofdstad Doornik (Tournai) overleed, strekten de Frankische heerschappijen — men telde er alleen in (iallië vier — zich van de «Schelde en Oise tot den Main en de Saaie uit. Waren zij naar het noordwesten en noorden door de landen der Friezen en der Saksen bepaald, naar het oosten reikten zij tot TllQringen en lk\'ijcren, naar het zuidoosten tot Allenianniö en BourgondiG en naar het zuidwesten tot het Ro-

(den uitersten westhoek van (SalliO) verdreven. \' Alle maatschappelijke toestanden van Zuid-lirittanjc werden omgekeerd en zelfs de taal on levenswijze des volks door die der krijgshafte vreemdelingen vervangen, liet Angelsaksische koningrijk Kent dagtcekcut van I5.">. dat van Susscx van 487,dat van Wcsscx van 519, dat van Essex van 527, dat van Nortbumbcrland van 517, dat van Oost- AngliC van ó71 en dat van Mercia van 5X4. liet vertrek van zoo vele landzaten, waaronder gehccle stammen\', naar liet vruchtbare Brittanje, gaf den Friezen gelegenheid, zich ten koste van anderen uit te breiden, cenerzijds tot de Schelde, anderzijds tot de Wcser en zelfs daarover. In liet westen waren zij hierdoor mijlen ver naburen der ,

(\'lolaris (< I,.tli.iiij I

Franken, terwijl zij in het oosten nevens de Sak- sers leefden. Van de Batavieren werd na den tijd van Keizer Honorins niet meer gewaagd; zij waren waar- schijnlijk met de Franken vereenzelvigd, even als de ToxandriGrs en zoo vele anderen. De Frankische Koning Mcroveus werd in 15G door zijnen zoon Childerik opgevolgd, een vorst die zich zoo zeer aan buitensporigheden overgaf, dat zijne onderdanen hem afzetten en tot voogd des lands een Romcinsch veldheer Aegedius aan- nanicn. Welhaast echter berouwde den ficren Germanen deze stap. Childerik keerde na vier jaren zwervens door Tlillringen naar Frankenland weder, en Aegi- dins, in vroezc zijn stadhouderschap, of liever zijn

mcinschc stadhouderschap Gallis, waarover nog onlangs Aegedius gebood. Doch hoc jammerlijk was dit eens zoo uitgestrekte wingewest ingckrom- pen, sints de Franken, Saksen, Allemannen, Bour- gondiGrs, West-Oothen, Armoriken en Bretons liet voortdurend bestookten. Het was nu beperkt tot de steden Soissons, Heims, Troyes, Bcauvais en Amiens met haar onderhoorig gebied. Maar zelfs dit Romeinsch Gallic had opgehou- den een Romeinsch wingewest te zijn. Immers de Duitsclicr Odoakcr had reeds in 17<> den laatsten West-Bomeinschcn keizer, Romulus Au- gnstulus, onttroond, en de stadhouder die te Soissons zetelde, was dus wel een Romein van afkomst, maar kon onmogelijk zijn gezag aan een lastbrief uit Rome ontleencn. Afranius Syagrius was

-ocr page 121-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

109

te bepalen tot een wedstrijd om de opperheerschappij en maakte ernstige toebereidselen tot dezen kamp. Clovis verbond zieb met den I-\'rankisclicn koning van Kamerijk (Cambrai) on bragt met diens hulp Sya- grius eene beslissende nederlaag toe. Op de velden

eenvoudig zijn vader Acgedius als landvoogd op- gevolgd en had dezen titel met dien van Koning der Romeinen verwisseld. Clovis of Klodwig, (\'hilderik\'s zoon en crfge- naam, was bij zijne troonsbestijging eénjongeling

Mixml <mi Kmiillfrin (i\'tili-svintli gBpleegd.

van slechts vijftien jaren, doch muntte uit door schitterende hocdaniglieden en een helderen blik in de toekomst. Hij beschouwde Syagrius als een vreemdeling, als een indringer, met wiens val de aanmatiging van Rome tegenover Germaniti voor al- toos zou ophouden. Hij daagde hem uit, tijd en plaats

bij Nogent, 2 uren ten noorden van Soissons, werd het lot van Noord-Galliü voor altoos beslist: met het jaar 480 hield de Romeinschc heerschappij aan deze zijde der Alpen op. Syagrius vlood naar Toulousc en plaatste er zich onder de bescherming van Alarik II, koning der

-ocr page 122-

		110                                 GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Wcst-tiothcn. Clovis vorderde de uitlevering des vlugteliugs, on daar Alarik zwak genoeg was, om den Romein over te geven, vond deze op last zijns mededingers een smadelijken dood.
		dergedompeld. "Huig Sikamber!" sprak de bisschop, "hier ootmoedig het hoofd. Vereer thans wat gij ge- woon waart te verbranden en verbrand wat gij gewoon waart te aanbidden." Tc gelijk met den Koning ontvingen nog drieduizend zijner Franken het gewijde bad, en 1\'aus Anastatius betuigde zijne vreugde over deze gebeurtenis door (\'lovis den titel van allcrehristelijksten koning te schenken. Het was er nogtans verre af, dat deze verheven titel Clovis tot reinheid in handel en wandel aan- vnurde. Veeleer was hij er op uit, zijne bezittin- gen, spijt eer en geweten, uit te breiden, en zijne gade Clotilde, die hem het eerst op het denk- beeld had gebragt, Christen te worden, sterkte hem, , helaas, in dit voornemen. Zij drong bij hem aan. den dood baars vaders, Chilperik, op haren oom Gon- ! dobald te wreken en smaakte de voldoening, dat deze koning der Hourgondii\'rs, vlugtende voor de | Franken, het slagveld van Dijon ontweek (.r>00). Vervolgens ving Clovis eene bloedige worsteling met de West-Gothen om het bezit van Zuid-Gallis aan, en won sedert door de schandelijkste kunst- grepen het grondgebied zijner bloedverwanten, Sigebert van Keulen, Chararik van Théronanne, Ragnachar van Kamerijk en Rignomer van Ie Mans. Den eerste ruimde hij uit den weg, door Prins Chlodorik, \'sKoningsonwaardigen zoon, het moord- staal tegen zijn vader in de hand te geven; den tweede stak hij eerst in een klooster en liet hem toen heimelijk vermoorden: den derde hieuw hij neder, terwijl de ongelukkige als krijgsgevangene voor hem stond; en tegen den vierde zond hij moorde- naars uit, die hun bloedig werk te Ie Mans vol- bragten. Al de bloedverwanten dezer slagtoffers, die ecnige aanspraak op hunne heerschappij konden ma- ken, werden eveneens uit den weg geruimd. Om uit te vorsehen of nog iemand hunner gezinnen was ge- spaard , veinsde de Koning in de tegenwoordigheid zijner onderbevelhebbers, de grootste droefheid, wijl hem in het geheel gcene magen overgebleven waren, die hem in geval van nood hulp konden bieden. De Almagtige vergunde echter Clovis niet, langen tijd de vruchten zijner gruwelen te genieten. HIJ stierf reeds ten jnre 511, in het vijfenveertigste jaar van zijnen ouderdom, te Parijs, waarheen hij den zetel zijns rijks had gebragt. Volgens het dwaze gebruik der Germaansehe volken, werd het naauwelijks vereenigde Franken- land onder de vier zonen die Clovis bij Clotilde had nagelaten, verdeeld. Theodorik, de oudste, vestigde zijnen zetel te Metz en werd de eerste koning van Austrasiö of Osterrike. Chlodomir koos Orléans tot residentie, Childebert Parijs, en Clotaris, ko- ning van Neustrië (Ne-Osterrike) Soissons. Steeds | vereenigd tegenover hunne vijanden, bragten zij I het Rourgondischc-Rijk ten val en lijfden het in bij de Frankische heerschappij (534). Theodorik, wiens gebied zich tot de grenzen van Neder-Saksen en Friesland uitstrekte, had reeds vóór dien tijd met Deenschc zeeschuimers moeten kampen, die omstreeks de monden des Rijn\'s ge-
		HOOFDSTUK XX. FRANKENLAND, NEDER-SAKSEN EN FRIESLAND TEN TIJDE VAN CLOVIS EN ZIJNE OPVOLGERS. TOT OP DEN DOOD VAN KONINGIN BRUNEHILDE. Clovis\' veroveringen. — HU laat zich door den doop i>y de gemeente der Christenen iniyven. — Gruwelen door hem gepleegd. — Clovis\' monarchie na z(|n verseheiden in vier koningrUken gesplitst. — Zecscliuhnerij der Oenen. — Kene Angelsaksische liruid die haren lirui- degom nazet. — Bloedige twisten tnssehen de Frankische vorsten en hunne bloedverwanten. — C\'lotaris I hereeuigt het Fiankische-KUk. — WedUver tusschen Fredegonile en Kriinchilde. — Clotaris II. — De Saksen en de Friezen. (486-613). Uoor den val des Romcinschen Konings had Clovis de uitgestrektheid zijner heerschappij meer dan verdubbeld. Doch de aanwinst van Syagrius\' rijk was hem gering bij de bezittingen, waarnaar hij haakte. Nietsontziende, noch zijn leven, noch zijne eer, noch zijn geweten, rustte hij niet, voor hij liet doelwit zijner begoochelingen bereikte. Allereerst wendde hij zich naar de Thttringers tegen wien hij in 49t optrok. Hij bragt hun eene volkomen nederlaag toe en dwong hen, hem een jaarlijksclien cijns op te brengen. Daarop cischte hij van Gondobald van Ronr- gondiS, de hand van 1\'rinses (\'lotilde, in zijne oogen, en niet ten onregte, de erfgename van (lenève. Maar eer hij op dit huwelijk aanspraken op landbezit deed gelden, trok hij te velde tegen de Alleman* nen en Sneven, die de uitbreiding der Frankische magt in (iallië niet verkroppen konden. Hij Tolbiae (het tegenwoordige Ztllpieh in de Pruissische Rijn- provincie) kwam het tot een vrecsclijk treden, waarin de kansen lang weifelden. \' In eenoogenblik van spanning legde Clovis de gelofte af, Christen te worden, zoo hem de zege ten deel viel, want zijne gemalin had hem verzekerd, dat de God der Christenen Zijn belijders de overwinning verschaft. Het einde was dat de Allemanncn en hunne bond- genooten moesten aftrekken, en Clovis zegepralend uit den slag keerde (496). Korten tijd daarna had de plegtigc handeling plaats, die Clovis bij de gemeente der Christenen inlijfde. Hisschop Rcmigius, van lteims, diende hem op Kersdag 190 den heiligen doop toe met al de pracht en staatsie der katholieke godsdienst, waarbij de Vorst in de thans nog aanwezige groote doopvont der Ij.-Vrouwekerk drie malen werd on- 1 Zie de plaat op hladz. 105.

-ocr page 123-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                              111
		land, langs de stroomen grooten buit behaald en vele gevangenen gemaakt hadden. Doch \'s Konings zoon Theodebert, was met een leger den vijand te gemoet getrokken en haalde hem in op het oogen- blik dat hij wilde af/.eilen. liet Deensche opper- hoofd verwijlde echter nog op het strand, toen de l\'rins naderde. Er ontstond eenc worsteling. De Prins greep den zeeschuimer aan en strekte hem dood voor zich neder. De Austrasische vloot vermecs- terde de Denen, en de buit keerde aan de be- roofde eigenaars terug. Eenigc jaren later viel mede omstreeks de Rijn- monden eene zonderlinge gebeurtenis voor, waarin — naar een Uomeinscb verbaal — de stam der War- ners (vroeger en later aan de Oostzee gevestigd) een der hoofdrollen vervulde. Hun koning, Hermc- giskel, had zijn zoon Radigis verloofd aan eene Angelsaksische prinses. Doch zijn einde voelende naderen, droeg hij den rijksgrooten op, om Radi- gis te overreden, zijne weduwe te huwen, hetgeen niet alleen volkomen met \'s Lands gebruiken strookte, maar het voordcel gaf\' om de goede vcrstandhou- ding met de, Franken aan te kweeken, omdat llermegiskel\'s tweede vrouw, Theodeehilde, eene dochter was van den Austrasischcn Koning Thco- dorik. Na het verscheiden van den Warnsehcn Vorst, voldeden de grooten aan zijn laatstcn ,wil en bragtcn de ecbtverbiiidtcnis tusschen Radigis en Theodeehilde tot stand. Doch dit was de eer der Angelsaksische prinses te na gekomen. Diep door dezen smaad beleedigd, nam zij het koene besluit, zicli in eigen persoon daarover te wreken. Zij deed onverwijld vierhonderd ligtc vaartuigen uitrusten en voerde op deze vloot een landings- legcr van honderdduizend man naar het vasteland. Door een harer broeders vergezeld, stelde zij zich aan het hoofd van dit leger, voerde haren van geestdrift gloeijendc scharen tegen de Warners aan > en bragt Radigis zulk eene volkomen nederlaag toe , dat zijne krijgslieden, met den jeugdigen Vorstin hun midden, de vlugt kozen. Maar de Prinses liet den ontrouwen bruidegom nazetten. Hare mannen vonden hem in een verborgen schuilhoek van een woud. Zij bragtcn hem voor hunne gebiedster, die Radigis ondervroeg en hem zijne woordbreuk ten strengste toerekende. Wat de jonge Koning te zijner verdediging aanvoerde, de Prinses was niet met mooije woorden tevreden te stellen, maar bleef op eene volle- digc voldoening aandringen. Zij cischte de ontbinding van het tusschen Radigis en Theodeehilde gesloten huwelijk, gevolgd door het voltrekken van den echt vroeger tusschen haar en den Warner bepaald. Door de omstandigheden gedrongen, bewilligde Ra- digis in deze voorwaarden. Met de noodige vcront- schuldigingen werd Theodeehilde naar Mctz ge- zonden. Doch de Austrasiiirs lieten den ondervonden hoon niet ongestraft. Zij snelden naar het noorden, en het einde was, dat Radigis en de zijnen schier allen uitgeroeid werden. Het was in dit tijdperk eene zeldzaamheid, dat een der Ocrmaansehc Vorsten in vrede zijne dagen
		besloot. Ook Clovis\' zonen en hunne nakomelingen vonden meercndeels een ontijdigen dood, endaar- door gelukte het den Koning van Soissons, Clotaris I, het Rijk der Franken op nieuw onder één scepter te brengen (558). Door veroveringen naar het oosten en zuiden waren inmiddels de onderscheidene heer- schappijen uitgebreid, zoodat de monarchie zich nu uitstrekte van de Atlantische-zee en de Pyreneën tot de Saaie en de Elbe. Fier op zijn gezag, droeg Clotaris het hoofd hoog op de schouderen, doch toen hij in 562 te Compiëgne zijn einde voelde naderen, erkende hij dat zelfs de meest gevierde sterveling een af han- kclijk wezen is. "Hoe groot moet (Jod zijn", riep hij uit, die het leven der magtigste koningen in Zijne hand heeft!" Rij stierf juist op een vrccsclijken verjaardag, dien waarop hij de hut had in brand gestoken, waarheen zijn zoon Cramnus was gevlugt, nadat hij het plan des jongen mans, om hem met hulp der Bretons te ont- troonen, door de\'ncderlang des vijands had verijdeld. Na Clotaris\' overlijden werd het Frankisehc-Rijk andermaal in vieren gesmaldccld. Elk van \'s Ko- nings zonen bekwam een aandeel: Sigebert Au- strasie", Charibert Parijs, Guntram Rourgondii; met Clmlons sur Saöne, en Ohilperik Ncusjrié\', dat Soissons tot hoofdplaats had. Op nieuw vormde zich eene bajert van broeder- oorlogen, tot de wangunst, door dolk, gift en zwaard gesteund, slechts één tak van Clotaris\' huis in leven had gelaten. Tot de afschuwelijkste tafercclcn van dit drama, belmoren die, waarin de beide koninginnen Brtt- nehildc en Frcdegondo de hoofdrol spelen. De eerste was de dochter van den Koning der Wcst- < lot hen, Athanagild en als gade van Koning Sige- bert van Austrasiü naar Mctz gekomen, de laatste eene Frankische vrouw van lage geboorte, die der zuster van Rrunehilde, Gailesvinth, de liefde van haren echtgenoot, Chilperik van Neustriii, had ontroofd, en door ieder als de hoofdschuldige werd beschouwd, toen de Koningin door moorde- naars in haar bed werd overvallen en omgebragt.\' Dit verwekte een doodelijken haat tusschen Brunehildc on Fredegonde. Do laatste hield niet op Chilperik tot vijandschap tegen zijnen broeder Sigebert aan te vuren en beefde zelfs niet terug om laatstgemclden Vorst door sluipmoordenaars van het leven te beroovcn. Zij bewerkte dat Brunehildc met hare kinderen in een kerker te Parijs werd gesmeten en schuimbekte van woede toen deze tegenstreefster in Prins Meroveus, Fredegonde\'s stiefzoon, een onverwacht vriend en zelfs een twee- den gade vond. Dien bijstand wilde de Koningin van Neustrio\' in de eerste plaats Brunehildc onttrekken, en het duurde ook niet lang, of Meroveus stierf onder de handen van een harer satellieten. Daarop werden \'s Prinsen vrienden, onder do wreedste folteringen 1 Zie de plaat op bl. 100.
		>

-ocr page 124-

		112                              GESCHIEDENIS DEE ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		van liet leven beroofd, en de bissehop van Rouen die het huwelijk van Merovens en Brunehilde liad ingezegend, stierf, vcrworgd door Eredcgonde\'s huurlingen, in zijne hoofdkerk, op de trappen van het altaar. In het jaar 584 werd Chilpcrik zelf, Kredegon- de\'s gemaal, vermoord. Zekeren avond waarin hij van de jagt naar zijn zaalhof Chelles sur Mam e terugkeerde, werd hij door Landerik, een bijzon- der gunsteling der Koningin, aangevallen en door een dolksteek uit het leven gerukt. Ercdegonde
		Brunehilde zond een leger naar het westen, met het doel Parijs, de verweesde hoofdstad van den vroeg overleden Charibert, te veroveren. Doch de Austrasiörs slaagden niet, want Guntram van Bour- gondië die zijne manschappen aan die van l!rune- hilde had toegevoegd, werd door de treken van Ercdegonde van haar tegenstander in een harer ijverigste beschermers herschapen, vooral sintszij, om dit doel te bereiken, het door haar bezette Parijs had opgeofferd. Nu zond Ercdegonde op hare mededingster een
		geestelijke af, die de Koningin van Austrasit\' moest vermoorden, en toen deze onverrigterzake terugkeerde — want Brunehilde was op hare hoede — liet zij hem tot straf handen en voeten afkap* pen. Eenigen tijd daarna zond zij twee andere moordenaars, eveneens geestelijken, met vergiftigde messen, naar den jongen Childebert, doch zij wer- den ontdekt en op bevel van Brunehilde, na de wreedste martelingen, ter dood gebragt. Childebert mondig geworden (57G), had zcven- tien jaren later het geluk dat zijn oom Guntram
		echter wierp de schuld op \'s Konings kamerling Kherolf, die, naar zij zeide, door Brunehilde tot dezen moord was overgehaald en liet hem zonder weifeling uit het leven wegruimen. Nu, als voogdes van haar onmondigen zoon Clo- \' taris II, met het hoogste gezag in Neustriü bekleed, was het ijverigste doel van haar streven hare mededingster Brunehilde ten val te brengen, die thans te Metz het rijksbestuur voor den jeugdigen Childebert voerde. Maar zij zelvo moest op hare hoede zijn, want

-ocr page 125-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ik;

hem Hmrg.nidië naliet. Daardoor werd de magt I van den Austrasisehen Koning belangrijk uitge- \' breid: voor Fredegonde eene nieuwe ergernis. Zij i stelde zich aan liet hoofd van hare Neustrié\'rs en [ bragt den rereenigden Anstrasiërs, BoturgondiSrs en Over-Rjjnschen Franken te Droissy, bij Sois- I sons, de nederlaag toe (598). 111 dit voor Austrasiü zoo dreigend tijdsgewricht overleed Childebert (<r)95), en daar hij geene an- dere dan onmondige kinderen, Thcodebert en Theo- dorik, naliet, nam Hrunehilde andermaal de teu- gels van bet bewind in handen. Ook zij leid in den veldslag bij Latofao tegen Fredegonde de nederlaag (596), doch won de slagen van Dormeillcs (G<K>) en

gezelschap aanzienlijke mannen, torn ijl zij aan het gastmaal zaten, waartoe Fredegonde zelve hen had nitgenoodigd, in koelen bloede ombrengen. Haar stiefzoon Klmlwig bereidde zij in den kcr- ker een pijnlijken dood, en hare stiefdochter Ki- gunthis verminkte zij met eigene hand op vrec- 8elijke wijze. Voor een geopenden koffer staande, beval zij het meisje daaruit eenig goed te nemen. Doch naauwelijks had de arme haar hoofd in den koffer gestoken, of de onmensehelijke stiefmoeder liet haar het zware deksel op den nek vallen, liet geschreeuw eener dienstmaagd deed gelukkig nog te regter tijd eenige menseden toeschieten, tlie Kigunthis verlosten; doch de toestand der arme

Kuk-V.\'lrl VIUI DllgolX Tt I.

Ftampcs (<">04). Haar wil gold all wet, doch het feit dat nog heden het landvolk van t voormalig Anstrasië vele overoude groote werken, waarvan het den oorsprong niet kent, toeschrijft aan Koningin Hrunehilde, bewijst, dat zij, in eenige opzigten althans, voor land en volk nuttig werkzaam was. Inmiddels regeerde Fredegonde in Neustril\' met eeno wreedheid die aan de gruwelen van Nero herinnert. Allen die haren haat opwekten, zoowel aanzienlijken als geringen, werden door haar ge- marteld, van het gezigt beroofd, verminkt of omgebragt. Niemand was zijn leven zeker. Pries- ters sneefden, door hare trawanten getroffen, op de trappen van het altaar, edelen te midden hun- ncr volgelingen. Te Doornik liet zij eens een groot

koningsdochter was ontzettend, want de oogen waren haar uit de kassen gepuild. Fredegonde beleefde den triomf niet, hare aarts- vijandin ten val te brengen. Toen zij in 507 over- leed, was Hrunehilde ten top van aanzien geste- gen als regentes van Austrasië en Hourgondit\'. Dit verheven standpunt te blijven innemen werd nu het doel van Hrunehilde\'s streven, en daaraan otterde zij naam en geweten op. Eerlang scheen het zelfs, of zij Fredegonde in wreedheid wilde evenaren. Zoo liet zij Ui8schop Didier, van Vienne, ombrengen, toen deze haar bestrafte over de opvoeding die zij aan hare kleinzonen gaf, en om geene mcdcding- ster naast zich te laten opkomen, deed zij Theodc- bert met ucne dienstmaagd in het huwelijk treden.

10

-ocr page 126-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN1 NEDERLANDEN.

III

aartsbisschop der Friezen, In Friesland, de Moozelgomv en np Walcheren. — Strijd tnsseheii l\'eppin en Rad* hond. — Januiierljjk peil waartoe de Frankische koningen dalen. — Dood van l\'eppin van Herstal. — Pleehtrudc vnngdes-grontboftneestcres. — De groothofuiccittcr Knrel .Martel.        De Friezen dringen door tot Keulen en de Aiuhlêvc, maar worden door Karel geslagen. - Voorgc- nomen doop van tien Friesehen Koning Radboud. Karel verheft Chllperik II tot Koning van het golicele Fraiikisidie-ifjjk. — |)e Arabieren dringen tot de Lolrc door. - - Slag van Poltien. — Slag aan <le .Midclel/.ee.— Strijd in het Khönnlal. De Paus verzoekt hulp tegen

Doch Hruiichildc zag zich bedrogen. Zij moest ontwaren dat liaar aanzien daalde, dat liet volk de voorkeur gaf aan mannelijke regenten. Xu hitste zij hare kleinzonen tegen elkander op. Zij kon het Thcodcbert niet vergeven, dat hij, gelegen- heid gevonden hebbende om Clotaris II, Frede- gonde\'s zoon, te verderven, dit voordeel ongebruikt li.\'iil laten voorbij gaan. liet gevolg daarvan was, dat Theoderik zijn broeder Theodebert te Keulen gevangen nam en naar (\'halons sur Sadno zond, waar Itrnnehilde dezen kleinzoon ter dood deed brengen (612). Clotaris, van Ncustrië, die al de woede en wraak* ziielit zijner moeder Fredegondc had overgeërfd, werkte inmiddels onverpoosd aan Itranehilde\'s val. Hij wist door kuipt rijen en omkoopingen den Austra- sitirs te bewegen, der Vorstin de gehoorzaamheid op te zeggen en hem tot Koning aan te nemen. De tachtigjarige Koningin wilde vingten, doch zij werd gevat en onder luid geschreeuw door de ver- zamelde Franken ter dood veroordeeld. Drie dagen achtereen liet Clotaris de ongelukkige pijnigen, vervolgens op een kameel door het gansche leger rondvoeren, en eindelijk met de voeten aan een wild paard gebonden, ter dood slepen (613) \'. Door deze omwenteling werd het Frankische* Kijk op nieuw herecnigd, en Clotaris II meester van het geheel. Do Saksera en Friezen in liet noorden der tegen- woordige Nederlanden en de aangrenzende streken van Duitschland bleven in dit tijdperk hunne zelfstandigheid handhaven tegenover de Franken , die, hoc verdeeld ook, er steeds op uit waren, hun gezag naar het noorden en zuiden uit te brei- den. Meermalen leden deze bewoners van onze noor- delijkste gewesten eenc gevoelige nederlaag, docli telkens verhieven zij zicli weder en sloegen daarbij vaak de handen ineen tot onderlinge hulp en te- genstand.

11

de l.ongoliardeii. — Dood van Willcbrord en Karel Mar- tel. — Karloman, l\'eppin de Korte en (iril\'on. — lloni- l\'acius predikt hel Christendom in deze en aangrenzende norden.        Karloman dort afstand van zijne \\vaardig- heden. — ])c laatste der Merovingische Koningen (\'hil- ilerik III wordt monnik. - l\'eppin de Korte tot Koning der Franken gezalfd. (613—752.) De voornaamste aanleiding tot den val van Bru- nehildc was de ontevredenheid der Austrasisclic rijksgrooten en der bisschoppen over de willekeu- rigc regering dezer Koningin. Ten einde zich in het vervolg niet weder aan zooveel dwingelandij bloot te stellen, oordeelden zij en hunne stand- genooten in Ncustriö en Uourgondië het raadzaam om de koninklijke, magt voortaan te beperken. Op een ten jarc 01f> te Parijs gehouden vergadering van 69 kerkvorsten en \'s Konings lieden (knlen, lenden), drongen beide, standen cene reeks van be- sluitcn door, die ten oogmerk hadden om hunne bezwaren uit den weg te ruimen, de zelfstandig- heid der Kerk te verzekeren en den edelen de ondervonden schade te vergoeden. Sedert groeide het gezag der Frankische rijks- grootenaan, en de groothofmeesters, \' oorspronkelijk ambtenaren belast met het handhaven der orde in de koninklijke verblijven, verwierven daarbij zooveel aanzien en invloed dat zij de magt der koningen in de schaduw stelden. Waren de hoofden des volks met deze verandc- ringen hoogclijk ingenomen, die van Austrasie\' zagen met leede oogen, dat de koningszetel buiten hunne landpalen was opgerigt. Om dit misnoegen te stuiten, zond Koning Clotaris II zijn zoontje Dagobert naar Metz en droeg hem, onder het toezigt van llis- schop Arnulf en den Groothofmeester Peppin van Landen het bewind over Austrasie op (622). Te Metz en Parijs achtte men de Saksers en Friezen aan liet Frankische-Hijk onderworpen, en van tijd tot tijd poogden de koningen , of wel hunne groothofmeesters, dit beweerde oppergezag te band- haven. Doch de Saksers lieten Clotaris aanzeggen, dat zij van niemand bevelen wilden ontvangen. Deze mededeeling, en niet liet minst de wijze waarop zij werd afgelegd, vertoornde den Frankisclien Koning dermate, dat hij het besluit nam, hunne afge- vaardigden, met schending van het regt der vol- keren, aan een schandelijken dood over te geven. i Ook hofine(jer, major domus en maire du pa la is ge- nncnid.

HOOFDSTUK XXI. FRANKENLAND, NEDER-SAKSEN EN FRIESLAND TEN TIJDE VAN CLOTARIS II EN ZIJNE OPVOLGERS UIT HET HUIS VAN MEROVEUS. Vergadering «Ier rjjksgrooten te l\'ar(|s. — Verandering In bet rijksbestuur. Dagobert I en 7.|jn hofmeyer Peppui van Landen. — Oorlog «Ier Franken togen de Saksen en Friezen. — Dagobert verovert Utrerht. — Prediking van liet Christendom aan de Franken in BelgiO, de Friezen en Saksen. — Bisdommen te Trier, Tongeren (Maastricht), Kiunerjjk, Thcronannc en Doornik. - Amandus.— Kli- glus. — Dsgobert\'s opvolgers.— Kcmacliiis. — Livinus. — .Mislukt ontwerp van Orimoald om liet Merovingische huis te onttroonen. — Dagobert II. — Koning Adgil van \' Friesland\'» edelmoedigheid tegenover Bisschop Wilfried van York. — Peppin van Herstal groothofmecster van Koning Thcodorik en zi)ne opvolgers. — Koning Rad houd in Friesland. — Wigbert en Lamhcrtus prediken in Friesland, Toxandrië en Tulsterhant. —Willcbrord, 1 /ie de plaat brodl. 112.

-ocr page 127-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                               n:,
		Gelukkig kwam do Bisschop van Mcaux tussehen beiden. Ui) wist de gezanten te overreden, zich te laten doopen, en daarna Koning Clotaris te beduiden, dat deze afgevaardigden door den doop niet alleen Christenen, maar /.elfs geheel andere mensclien geworden waren, die niet mogten boe ten voor het kwaad dat zij als ongeloovigen gc- pleegd hadden. Clotaris achtte dit betoog voldingend; althans, in plaats van de gezanten het hoofd voor de voe- ten te doen leggen, zond hij hen met rijke gesehen- ken naar hun land terug. De Saksers bleven niettemin in hun verzet vol- harden, waarop Dagobert, tot wiens gebied het Noorden behoorde, den Rijn overstak. Hij werd echter dapper ontvangen, want de Saksers, aan- gevoerd door hun Koning of Hertog Berthold, en ondersteund door de Friezen, bragten liet uitgc- lezen heer der Franken zóó in het naauw, dat Clotaris ijlings opontboden werd om zijnen zoon bij te staan. Nu wisselde de kans. Dagobert en de zijnen werden ontzet, en aan de Weser Hertog Berthold ingehaald, die in een merkwaardigen tweestrijd met Clotaris het leven liet. (Jcheele streken van Saksen en Friesland werden te vuur on te zwaard verwoest, en in het Frankische leger het bevel ge- I geven, om alle vijanden van het mannelijke geslacht grooter dan des Konings slagzwaard neer te houwen en de vrouwen en kinderen gevangen mee te voc- ren.om ze in Frankenland als slaven teverkoopen. Bij deze gelegenheid schijnen de Franken Utrecht aan de Friezen ontnomen te hebben, waar Dagobert, ten jarc 031 eene kapel stichtte, aan st. Thomas toe- geheiligd en onder de kerkelijke jurisdictie geplaatst van Cunibert, aartsbisschop van Keulen. Hoogst waarschijnlijk was toen reeds een kleine broc- derkring van Christenen, als kern eener nieuwe gemeente, te Utrecht met der woon gevestigd, doch ongetwijfeld "waren het niet allen vriendc- lijke aangezigten die aanwezig waren bij de pleg- tigc wijding, waartoe het krijgsstaal weder de baan geopend had." De verheven godsdienst door Jezus van Naza- reth verkondigd, telde reeds in het midden der \\ 1,. eeuw te Bome talrijke aanhangers, zooals ons uit de vervolging der Christenen door \'Nero is gebleken. Door Bomeinsche ambtenaren en krijgs- licden kwam het Evangelie naar Oallië. Er ont- j stonden daar, op verschillende plaatsen, christen- gemeenten, waaronder die van Lyon, Vienne en Trier zoo talrijke belijders telden, dat zij bij het woeden der Heidenen tegen de Christelijke Kerk in 176 en 286 vele honderden ledematen door den marteldood verloren. Beminnelijke ijveraars, uit Rome en Grieken- land gekomen, predikten reeds te dien tijde het Evangelie in België. Doch de taal waarin zij spra- ken, werd door geene anderen dan Latijnen ver- staan, en het was ook onder Rome\'s zonen alleen, of bijna alleen, dat nieuw-bekeerden door den doop bij de gemeenten werden ingelijfd. Toen Konstantijn
		de (iroote zich voor het Christendom verklaarde» stichtte zijne moeder, de vrome Helena, onder anderen, christen-kerken te Trier en te Keulen, even als bij Neumagen, waar haar zoon het tee- ken had meenen te ontwaren, "waarin hij overwinnen zou." Trier ontving, volgens eene niet te verwer- pen overlevering, tot eersten bisschop Agritius, gelijk Tongeren diens voorganger Maternas. Doch toen de Romeinen uit deze landen aftrok- ken en de Franken zich veroverend in België vestigden, verdween bijna ieder spoor van het Christendom, en het bleef genoegzaam ontbreken tot op de tijden van Clovis. Al wat Romeinseh was werd bestreden, en bij gevolg het geloof dat onder Konstantijn de (Iroote de godsdienst der kroon was geworden en dien rang sints Jovianus had gehandhaafd. Het Christendom ging onder in eene zee van jammeren en scheen geheel uitgeroeid. Doch toen Clovis zich op \'t kersfeest van 490 door den doop bij de gemeente der Christenen had doen inlijven, werd allengs een betere staat geboren, in weerwil de eerste christen heerschers, zoo als wij reeds zagen, besmet waren met de vreeselijkstc ondeugden, meineed, ontucht, roof en moord. Het was een werk van groot e verdienste, maar nog meer van onbeschrijfelijke moeite deze heerlijke omwenteling tot stand te brengen. Toen Clovis het Christendom aannam, beperkte het aantal belijders van Jezus zich in zijn rijk tot geboren (lallioïs, tot Romeinen die er waren achter gebleven, en tot cenige duizend Franken die zich op het voorbeeld huns mees- ten hadden laten doopen. Maar het grootste deel der Oermaansche veroveraars van Gallië toonde zich vijandig gezind tegen de nieuwe leer. De eerste bisschop van Kamcrijk, Waast, vond een verbit- terden tegenstander in Koning Ragnachar, en de kerkvorsten die aan het hoofd der nieuw-opgerigte bisdommen te Doornik en Tllêrouannc waren ge- plaatst, moesten, niettegenstaande het hof het teeken des kruises had aangenomen, meermalen de gevaren ontvlugten, die hen zelfs binnen de hoofdplaatsen hunner stiften bedreigden. Daarbij was het gedrag van koningen als Clovis en Clotaris of van ko- ninginnen als Fredegonde en Brunehilde alles bc- halve geschikt om den zegen des Christendoms te leeren op prijs schatten. Eindelijk ontbrak het ook aan een genoegzaam aantal kundige, ijverige ge- loofspredikers: de vroegere priestcrscholen tocli waren bij de onrust der tijden te gronde gegaan. De verdienste het eerst vele landzaten aan de Schelde-, Maas- en Bijnmonden voor het Christen- dom gewonnen te hebben, behoort aan den benc- dictijner monnik Amandus en aan Eloy of Eligius, een beroemd goudsmid en muntinecster van Koning Clotaris II. Menschenvrienden van den echten stempel, kochten zij meermalen krijgsgevangenen vrij, onderwezen hen in de leer van het Christen- dom en lieten hun daarna de keuze om naar hun vaderland terug te keeren of zich bij hen aan te sluiten als predikers van den Eenige. Amandus, die tot zijn heilig beroep door den Paus in 627

-ocr page 128-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

III\'.

vclotsche abdij. Minder gelukkig was het lot van den Schot Liebwin, die het Evangelie in Vlaan- deren en Brabant poogde uit te breiden. Hij stierf er den marteldood in 655. Sigebert overleed in 656, na cenc regering van achttien jaren, waarop Grimoald, de zoon en op- volger van l\'eppin, het uur gekomen waande, waarin het huis van Clovis onttroond kon worden. Hij liet te dien einde het driejarig zoontje van Sigebert, Dagobert II, de kruin scheren, zond het knaapje; in alle stilte naar Ierland en verklaarde aan de rijksgrooten, dat de overleden Sigebert bij uitersten wil had bevolen om zijn zoon (t. w. Grimoald\'s zoon), Childebert, op den Austrasischen troon te verheffen. Doch de eerzuchtige groothofmeester had zich misrekend, Welhaast barstte in Austrasië" een op-

was gewijd, prodikto inzonderheid in het tegen- woord igc Brabant en Henegouwen, terwijl Lligius zijne togten vooral uitstrekte tot liet kustland in Vlaanderen, Zeeland en Antwerpen, ja zelfs tot aan gene zijde van den Rijn onder de Friezen. Toen .Koning Dagobert ten jare 6."J8 overleed, liet hij twee zonen na: Sigebert III die Austrasië tot zijn deel ontving, en Clovis II die zijn vader in Neustrie opvolgde. Beiden waren op dit tijdstip nog slechts knapen, hetgeen nogtans weinig of ; geen beletsel voor hunne verheffing was, daar thans alle regeringszaken door de groothofmeesters wer- den behandeld. In Austrasië\' bekleedde l\'eppin van Lauden nog altoos deze hooge waardigheid, ter- wijl het groothofmeesterschap in Neustrie door Erkinoald, en dat van BonrgondiS door Flaochat werd waargenomen.

Pcppia

fl\' r>- il ru Kuninfe Clmis III.

Tot de beroemdste tijdgenooten van Koning Si- gobert behoorden de beide geloofspredikers Rema- clius en Liebwin of Lieven. De eerste, geboren te. Hotirges, werd de apostel der Ardennen, waar hij, in 618, aan de boorden der Semois, het klooster Cugnon grondvestte, het oudste op den Luxem- burgschen bodera. In eene woeste streek van de Warge stichtte hij vervolgens het convent aan Malmundariiim (Malmcdy) en aan de Amblève dat van Stabulum (Stavelot), onder bepaling, dat de iiionniken van beide gestichten te allen tijde denselfden abt aan het hoofd zouden hebben (659). Vereerd door de talrijke bekeerlingen, die hl) voor het rijk van Christus had gewonnen, overleed hij den 3 September 675, binnen de wanden der Sta-

stand uit. Childebert werd van den troon geworpen en met zijn vader aan den Kuning van Neustrie", Clovis II, uitgeleverd, die beiden in den kerker wierp, waar Grimoald onder vreeselijke martelin- gen het leven eindigde. Clovis II smaakte slechts weinige maanden het genot Austrasië" met Neustrie\' onder zijn bewind vereonigd te zien. Hij stierf nog in hetzelfde jaar 656, waarop de oudste zijner drie zonen, Clotaris III, de kroon verwierf. Doch do Austrasiörs wilden hem niet erkennen en verkozen zijn jongeren broe- der Childerik tot hun bijzonderen koning. Spoedig echter volgden weder nieuwe omwentc- lingen, deels als een gevolg van de heerschzucht des Neustrischcn groothofmeesters, Ebroïn (Everwiju),

-ocr page 129-

UË8C1IIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

117

verworven van Prinses Machtcld , die zich met licni door het huwelijk verbond. Door de bemiddeling

deels van de terugkomst van Koning Dagobcrt II van gene zijde van het Kanaal.

ÉÊ

Deze jeugdige Prins, in Rrittanje tot een krach- | van Bisschop Wilfried van York knoopte Dagobert tig jongman opgegroeid, had er de genegenheid | liet rekkingen aan niet de Austrasiiirs. en deze

-ocr page 130-

		118                                 GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		voerden liem tot het toppunt zijner wcnschen, zijn herstel op den troon te Metz (674). Tot zijn ge- luk y Wie zal hierop toestemmend durven antwoor- den, wanneer hij verneemt, dat deze Koning, reeds vijf jaren na zijne terugkomst, in 07!», op eenc gewelddadige wijze werd vermoord. Ebroïn liet hem door een huurling ombrengen, die den Vorst het moordstaal in de borst stiet, terwijl deze van de jagt huiswaarts keerde. De Engclsche kerkvoogd die zich het lot van Dago- bert tijdens diens ballingschap zoo zeer had aange- trokken, geraakte kort na \'s Prinsen vertrek naar Austrasiö in onmin met den Vorst, in wiens gebied zijn diocees was gelegen. Koning Edfrid van Xorthumberland. Begeerig om in den strijd die hierdoor werd uitgelokt, zich een magtigen steun te verzekeren, besloot Wilfried zich naar Itome te begeven en onder weg zijn vroegeren beschermeling te Metz een bezoek te brengen, liet schip dat hem vervoerde, werd door stormen naar de Friesehe kust gedreven, waar destijds Adgil het hoogste bewind voerde, een vorst wien zijne onderzaten den titel van koning gaven, doch wien de Franken geen hoogeren rang dan dien van hertog wilden toekennen. Adgil, ofschoon getrouw aan de godsdienst zijner voorvaderen, ontving den kerkvoogd met de meest- mogclijke gastvrijheid, ja stond hem zelfs toe in Friesland het Evangelie te prediken. Nog meer, hij tartte, om Wilfried\'s wil, de vijandschap van den magtigen Ebroïn. Deze, alle pogingen in het werk .stellende om den bisschop in zijne magt te krijgen, door wiens tusschenkomst hem Austrasil! was ontrukt, liet schriftelijk en mondeling bij den Fricschen koning aanhouden om den bisschop om te brengen, of althans in hechtenis te nemen. Doch Adgil ontving deze uitnoodiging met afgrijzen. Hij gal\'den christen-gast daarvan kennis, door hem den brief voor te lezen en eindigde deze lektuur met voor de oogen van allen die daarbij aanwezig waren, het schrift aan de vlammen prijs te geven (\'••77). Toen de troon te Metz door het ontijdig afster- ven van Dagobert II was opengevallen (679), had Theodorik III die de kroon van Nenstril! droeg, het geheelc Frankische-Kijk op nieuw be- hooren te vereenigen. Doch de Austrasilirs wilden zich aan zijne heerschappij niet onderwerpen, maar kozen tot hoofden twee aanvoerders, Martin en zijn neef Pcppin van Herstal, beiden kleinzonen van dien Pcppin van Landen, welke als groothofmces- ter van Dagobert I zich een beroemden naam ver- worven had. Een langdurige oorlog ontbrandde. Martin werd vermoord, en eenigen tijd later ook Ebroïn, de groothofineestcr van Neustriö (682). Ein- délijk besliste na menigvuldige krijgstogten de veldslag van Testry, bij Péronne, in 687, tengun- ste van Pcppin. Neustriö\'s nieuwe groothofmeester lierthair werd op de vlugt gedood, en met Theo- dorik zelf bragt Pcppin cene overeenkomst tot		stand, waarbij werd bepaald , dat deze koning blij- ven, maar hij grootmeester voor al de drie rijken zou zijn. Overeenkomstig dat verdrag schreef Pep- pin zich Dut et Princeps Francorum, en de jaren van zijn bewind werden op de staatsstukken bij die der koninklijke regering opgeteekend. Koning Theodorik III werd in zijn paleis te Parijs zoo goed als gevangen gehouden. Ten einde hem te bewaken liet Pcppin een zijner vertrouwden, Norbert,in de Seivie-stad achter, toen hij zelf naar Metz, den hoofdzetel van zijne magt, terugkeerde. Overtuigd van de gehechtheid zijner landgenootcn aan de oude Germaansche volksgebruiken, herstel- de hij de vroegere Maartvelden, rijksdagen op den eersten Maart, om over ondernemingen voor den nieuwen jaarloop te beraadslagen en te gelijk een wapenschouw te houden. Peppin\'s voorzaten hadden zich door een voor- beeldigen ijver voor de uitbreiding der christelijke godsdienst onderscheiden. Zoo had zijn grootvader 1\'eppin van Landen de pogingen van Eligius en Amandus ondersteund, en zijne tante Gcertruida cene kapel op hare goederen te Strandberg doen oprigten, die in vervolg van tijd den oorsprong gaf aan Geertruidenberg. Pcppin van Herstal aan- Bcbonwde de gelukkige gevolgen, door het stich- ten van abdijen en kloosters onder het bewind zijns grootvaders te weeg gebragt. Had de Germaan, en dus ook Frank, het tot hiertoe lafheid en schande geoordeeld, om door in \'t zweet zijns aanschijns te werken datgene te bekomen, wat roof en krijg door zijn kloeken vuist verleende, nu, nevens zijne sleeht- bebouwde erven, kostelijke ontginningen ontston- den door de handen van kloosterbroeders, nu hij prachtige oogsten in weigebouwde schuren zag bin- nenbrengen en den veestapel veredelen, begon zijn vooroordeel tegen den veldarbeid te wankelen, maakte de beschaving ongehoorde vorderingen. Geen wonder dat Pcppin de prediking des Evangelies in de hand werkte en het gaarne zag, dat zijne gade Plec- trudc te Keulen de st.Mariakerkin\'t Kapitool sticht- te, thans de oudste dier aartsbisschoppelijke veste. Het was onderzijn bestuur, welligt zelfs op zijne aansporing, dat de Iersche monnik Egbcrt het bc- sluit nam (688) om in Friesland het werk voort te zetten vroeger door Eligius en Wilfried onder- nomen. Maar de taak was thans zwaarder, dan cenige jaren te voren. Friesland\'s edelmoedige koning Adgil was inmiddels overleden en opgevolgd door zijnen zoon Radboud, een niet minder fier en hooghartig vorst, maar tevens een woest en onbuigzaam krijgsman. Deze, gebruik makende van de botsingen tusschen de Austrasiërs en Neustrifrs, had de Franken uit Utrecht verdreven en de st. Thomaskapel aldaar ten gronde verwoest (680). Eeu storm op de overvaart belette Egbert do taak der bekecring te volbrengen. Hij droeg haar over aan een zijner reisgezellen Wigbert, die nu twee jaren lang onder de Friezen predikte, maar met zoo weinig gevolg, dat hij schier onverrigterzake naar zijn vaderland wederkeerde. De Friezen wil-

-ocr page 131-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                            11!)
		debert IN, welke zijn broeder Clovis lil in 695 als koning was opgevolgd, Utrecht tot kerkzetel. Willebrord stichtte ter plaatse waar Dagobert 1 in 631 de st. Thomaskapel had opgerigt, de st. Maartenskerk als de kathedraal zijns bisdoms. Ver- volgcns deed hij de st. Salvatorskerk bouwen, waaraan hij een kapittel van kanonniken toevoegde, en rigtte eenige scholen op ter uitbreiding van godsdienstkennis en wetenschap. Hij strekte zijne bekceringstogtcn eenerzijds tot de Ardennen, an- derzijds tot Denemarken uit en stichtte, behalve vele kerken en kapellen, waaronder de overlevering die van Heilo, Velzen, Osch, Asten en anderen noemt, de abdij van Echtcrnach, waartoe de Frankische ko- ningsdochter, Innina, ten jarc 698 een deel van hare goederen en landerijen afzonderde. Eens op Walcheren geland, vond hij de landzaten vergaderd om aan Wodan offers te brengen. Dit gezigt wekte zoo zeer zijn ijver op, dat hij de menigte scherp bestrafte en het afgodsbeeld vernielde. Maar nu werden de offeraars op hunne beurt vertoornd, en een van hen bragt den aartsbisschop met zijn zwaard cene wonde toe, die echter gelukkigerwijze niet doodelijk was. \' Niet alleen bleven de Friezen zich hardnekkig tegen het prediken van het Evangelie verzetten, maar Radboud verontrustte op nieuw de Frankische grenzen door onverhoedsche invallen. Onder zijne medestanders telde hij den rijksgroote Fverard, die te Eist woonde, in het gezigt van het toen reeds belangrijke Nijmegen. Peppin trok tegen hen op. Ter hoogte van Dorestad (Duurstede aan den Rijn), had eene geweldige worsteling plaats, waarin de Friezen te kort schoten. Radboud nam de vlugt naar het binnenste van Friesland, en de goederen van Evcrard werden verbeurd verklaard. Een verdrag eindigde dezen oorlog, waarvan het huwelijk van (irimoald, den tweeden zoon van Peppin van Herstal, met Thcudesinde, de dochter van Koning Radboud, eene der hoofdvoorwaarden schijnt geweest te zijn. Voor de uitbreiding van het Chris- tendom was dit niet zonder gunstige gevolgen, daar de deken Adelbert zijne prediking tot Eg- mond uitstrekte. In ieder geval was het bedreigde Utrecht gered. Ten jare 711 overleed Koning Childebert lil en werd door zijnen zoon Dagobert III opgevolgd, wiens leven, even als dat zijner voorgangers sints Brunehilde, uit niets dan nietigheden en wellusten bestond. Te regt zijn deze niets beteekenende vorsten in de geschiedenis als de koninklijke lediggangcrs (rots faineatits) gebrandmerkt: in een tijdperk vol beweging valt van hen bijna niets dan hunne komst tot den troon, hun huwelijk en afsterven te ver- melden. Toen ook de koninklijke voogd Norbert stierf, zond Peppin in diens plaats zijn zoon Orimoald naar Parijs als groothofmeester van Neustrio. Hij zelf bleef in Austrasië en bestuurde het geheel,
		den met de gehate Franken zelfs geene goden gemeen hebben, en daarom verdreven zij onder- schcidene geestelijken, die hun den Gekruiste wilden prediken. Met beteren uitslag arbeidde de Tongersche bis- Bchop Lambertus in Toxandrië en Teisterband, stre- ken die wij thans onder de namen van Antwerpen, Limburg, Noord-Itrabant en de Beneden-districten van Gelderland kennen. Hij zijne togten daalde hij waarschijnlijk van Maastricht — sints Bisschop Servatius in .\'383 of 384 de zetel van het diocees Tongeren, — in een vaartuig de Maas af, snelde van de cene buurtschap naar de andere, overal predi- kendc en vermanende om het Heidendom te ver- zaken en God te aanbidden in geest en in waar- heid. Hij zette dezen arbeid eene reeks vanjaren voort tot cene strafpredikatie over de afdwalingen van Peppin, hein den haat diens bijzit of tweede-echt- genoot Alpaïdc op den hals haalde, die hem, den 17 September van 708 of 709, door haren broeder Drogo liet uit den weg ruimen. Het baarde den Icrschen monnik Egbcrt, een geboren Angclsakser, groot verdriet, dat de zen- ding naar Friesland, dien hij Wigbcrt had toever- trouwd door cene zoo ongunstige uitkomst was ge- volgd. Daarom vaardigde hij in 690 een landge- noot naar den Neder-Rijn af, van wiens prediking hij de schoonste verwachting koesterde. Deze ge- loofsverkondiger was Willebrord, de zoon van Wil- gis, een edelman in Northumberland, die zeven jaren oud in het klooster te Rippon was opgeno- men en op twintigjarigen leeftijd zich naar Ier- land, bij Egbcrt, had begeven. Door den diaken Adelbert en tien andere mon- niken vergezeld, stak Willebrord met een gunsti- gen wind naar den Hijnmond over. Koning Rad- boud ongenegen vindende, hem de prediking van het Evangelie in zijn rijk toe te staan, begaf hij zich naar het Austrasische hof, waar 1\'eppinhem met onderscheiding ontving, ja zelfs met grond- eigendom begiftigde. Omstreeks dit verwijl te Metz ging de koninklijke waardigheid, door den dood van Theodorik, op den tienjarigen Clovis III over (691). Van Peppin\'s medewerking verzekerd, toog Wil- lebrord naar Home, om de wijding tot zijn ambt van Paus Sergius te bekomen. Terwijl de geloofsverkondiger zich op deze reis bevond, waren andermaal vijandelijkheden tus- schen de Franken en Friezen uitgebroken. Hevig was de aanval, dapper de verdediging, doch in het einde was Radboud gedwongen, zijne hoofd- stad Utrecht aan de tegenpartij over te laten (G93). Willebrord, uit Home teruggekeerd, koos de omgele- gen Rijnstreek tot het uitgangspunt van zijnen arbeid. Twee jaren verbleef hij daar, bekeerde vele inge- zetenen tot het Christendom en keerde toen weder naar Rome terug, waar Paus Sergius hem, onder den naam van Clemens, tot aartsbisschop der Frie- zen wijdde (696). Hertog Peppin schonk hem nu, in zijnen naam en in dien van don elfjarigen Chil-
		< Zio de plaat op bl. 120.

-ocr page 132-

0E8CH1EDENIS DKR ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

120

totdat hij ten jare 714 te .inpille, bij Luik, vcr- tocvende, door eenc hevige ziekte werd overval- len. Ken OOgcnblik meende men dat hij de OOgen voor altijd liad gesloten. Van de verwarring maak- ti\'ii cenigon zijner tegenstanders gebruik om naar Luik te snellen en er (iritnoald die juist eene kerk bezocht, te vermoorden. Maar Peppin ademde nog. Mij herstelde, en liet eerste wat hij ter hand nam, was het strall\'en der moordenaars. Vervolgens Icide

Thans maakte zich \'s Hertogs weduwe Pleehtrude meesteres van alle gezag, waarbij zij liet groot- ! meestersambt in naam van haren kleinzoon Thco- dehald uitoefende. Van allen wien zij hierbij had j te duchten, boezemde niemand haar zoo veel vrees I in als Karel, de zoon door haar gemaal Peppin bij ; de sluwe Alpaïdc verwekt. Ofschoon eerst vijfeii- \' twintig jaren oud, was hij van een vast karakter \' en toonde een onstuiinigen moed die alle gevaar

Wltléblwfl predikt liet (liristmilom up WdÜMlUL

hij de waardigheid van Neustrieseh groothofmces- ter aan zijn kleinzoon Theodebald toe, ofschoon deze niets meer was dan een minderjarige knaap. Het was de laatste daad van zijn bewind. De groote staatsman zelf overleed op het einde van December van \'t meergemelde jaar 714, na, onder vier koningen, inet souvereine magt, Austrasiti gedurende vierendertig jaren en de drie koning- rijken gedurende zevenentwintig jaar bestuurd te hebben.

trotseerde. Daarbij was de kracht van zijnen arm zoo groot, dat hij daaraan den bijnaam dankte van Martel, Martcel of den Hamer. Het beste middel om het gevaar te voorkomen, dat haar door dezen krijgsman dreigde, oordeelde Pleehtrude te zijn, hem op te sluiten, evenals zij den jongen koning Dagobert III zorgvuldig in het binnenste van zijn palcis afgezonderd hield. Maar noch de NeustriBrs noch de Austrasiërs waren met Pleehtrude\'s voogdij tevreden, vooral

-ocr page 133-

(SKS0IUKÜKNI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

121

die opgehouden had voogdes te zijn. Door allen verlaten, vlood lMeehtmde naar Keulen, aehter- volgd door de zegevierende benden van Uagobert en Hagenfried. In de verwarring hierdoor ontstaan, ontsnapte Kaïol Martel zijne gevangenis en toog naar Anstra- sië, waar hij door de verzamelde Franken niet geest- drift tot hertog werd uitgeroepen. Nu vond hij ge- legenheid de kracht te doen kennen, die in hem

de eersten niet, daar de West-Franken. in wier mid- den meer Calliürs en Romeinen woonden dan onder de Oost-Franken en Bourgondiërs, zich allengs in taal en zeden van de Austrasiörs begonnen te on- derselieiden, en de Waalsche Franken weinig lust gevoelden onder de hevelen eener Vorstin te staan, die door geboorte en langdurig verblijf tot de Duit- selie Franken overhelde. De Nenstriörs verhieven dus het eerst de vaan

YiM>rf;f>iniiirii diMip vim koning: Kiulbuilil

des opstands en kozen tot groothofmeester Rayn- froy of Hagenfried. Plechtrilde wapende terstond hare Austrasiërs en voerde ze tegen Parijs, maar in het Woud van Compiègne werd haar leger verslagen (715). Zjj zag zich nu gedrongen af te trekken, doch zelfs naar Metz lag de weg niet meer voor haar open. Tot overmaat harer rampen stierf Theodebald, na te naauwernood liet staal der overwinnaars ontkomen te zijn, en weigerden de Oost-Franken langer eene vrouw te gehoorzamen.

woonde. In onbegrijpelijk korten tijd verzamelde hij de verstrooide overblijfselen van het leger der Oost-Franken en trok tegen Plechtrude en Dago- bert op. Maar de jeugdige Koning kon geen getuige zijn van eene botsing tusschen zijne oostelijke en westelijke onderzaten, want hij stierf plotseling, na eene zoogenoemde regering van vijf jaren. Dagobert III liet een zuigeling na, Thicrry van (\'helles, maar in hunne moeijelijkc omstandighe- den meenden de Neustrit\'rs dat knaapje voorbij te M

-ocr page 134-

		122
		C.ESCHIEDENTS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		moeten gaan. Zij begrepen een man van moed en doorzigt noodig te hebben en kozen daarom tot heeneher den monnik Daniël, een zoon van Childc- rik Il.wien zij onder den naam van Chilperik II, tot koning uitriepen. Koning Chilperik II nam zijne toevlugt tot een gevaarlijk middel om den Austrasifirs te wederstaan. Hij zond den strijdbaren koning Radboud eene uit- noodiging om in het Ostcrrikc te vallen en vond, zoo als ligt te vermoeden is. een gretig oor. Karel Martel kwam tussehen twee vuren: de Neustriërs drongen uit het westen, de Friezen uit het noorden aan. De eersten wierpen zirh in de Ardennen, de laatsten trokken voort tot Keulen, | dat welligt door hen veroverd ware gewordui, indien Plechtrade, waarschijnlijk uit vrees dat de IIcide- nen de heilige plaatsen der Christenen zouden ont- eeren, niet door rijke geschenken de bestorming had afgekocht. Daarop trok hij naar de Ardennen, waar hij tot de Amblève doordrong. Hier, in de nabuursehap van Stavelot, zege- vierde Karel Martel over al zijne vijanden, en ten tweede male bragt hij hun eene geduchte ncder- laag toe op den 10 Maart 717 in de velden tus- schen Arras en Kamerijk. Hij plunderde het gan- sche land tot Parijs en voerde toen zijne Austra- siërs, met buit beladen, naar Metz terug. Op hun verlangen verhief* hij nu Clotaris tot koning, en Pleehtrude, alle hoop opgevende, om weder tot het gezag te geraken, stond hem de schatten af, die zij nog uit de nalatenschap van Pcppin van Herstal had behouden. Thans oordeelde Karel Martel den tijd gekomen te zijn om Kadboud de zwaarte van zijnen arm of ha- mer te doen gevoelen. De beslissende slag vond om- streeks Utrecht, aan de oevers van den Pijn, plaats. Kadboud dolf het onderspit, werd gedwongen het Frankische oppergezag te erkennen en de predi- king des Evangelies toe te staan. Waarschijnlijk moest Radboud zelfs de belofte afleggen om de Chris- telijke godsdienst aan te nemen. Wolfran, Bisschop van Sens, begaf zich dien ten gevolge naar Fries- land, om den gevreesden vorst het sacrament des doops toe te dienen. De plegtigheid zou volgens eenigen te Hoogwoudc, volgens anderen te Medcm- blik, beiden in West-Friesland, plaats vinden. Reeds zoo verhalen oude kronieken, had de Vorst den eenen voet in de doopvont gezet, toen hij zich plotseling tot den Bisschop wendde en vroeg: "Zal ik in het Paradijs dat gij mij beloofdet, mijne voorvaderen en Friesland\'s helden terugvinden?" "Wat wilt gij?" riep de Kerkvoogd. "Neen, die zijn bij de duivelen in het eeuwige vuur." "Als dat zoo is," hernam de Koning, "verkies ik uw doop niet. Ik ben liever bij mijne voorva- deren in de zalige gewesten van Wodan dan met net kleine hoopje Christenen in den hemel." \' 1 Men tount noj; in de kerk van Hoogwoade eene stee- nen doopvont, "die t>|) dezen voorifenoinen doop gediend zou nebben." Zie de plaat op bladz 121.
		De overleveringen voegen hierbij , dat de Koning drie dagen na deze weigering overleed. Zeker is het dat zijn zoon Adgil eenigen tijd daarna de ten- gels van het bewind over Friesland voerde. (719). De Ncustriürs waren wel door Karel Martel over- wonnen, maar niet zoo uitgeput, dat zij niet traeh- ten zouden, de schande der nederlaag uit te wisschen. (Seene hulp meer van de Friezen verwachtende, wendde Chilperik zich tot Eudes, Hertog van Aqui- tanië. Doch dit was een verkeerde greep, want in 720 leverde Eudes den Koning aan Karel Martel over. Intu88chen ver van den gevangen Monarch van den troon te stootcn, schonk Karel hem bij de kroonen van Neustriö en Rourgondiü die van Austr.v sie", daar een vorst als Chilperik niet te vreezen was, en Clotaris het vorige jaar zijne dagen had besloten. Doch Karel Martel werd nu groothofmccs- tcr, dat is bchcerscher, van gansch Frankrijk. Met vaste hand bestuurde de erfgenaam der Pep- pin\'s het Rijk. Maar eerlang, nadat Karel Thierry de Chclles (Theodorik III) aan Chilperik tot op- volger had gegeven, werd het door een gevaar be- dreigd, grootcr dan zich sints den tijd van Attila vertoond had. De Arabieren, die met den Islam de stelling hadden omhelsd dat het beter is den heiligen krijg te voeren dan gedurende vele jaren achtereen te bidden, hadden om Mohained\'s leer uit te breiden, zich sints (>.\'52 als een geweldige stroom over gansch West-Aziü en Noord-Afrika uitgestort en waren in 711 Spanje binnengedrongen, dat zij, met uitzon- dering van de Asturischc bergen, geheel over- stelpten. Vervolgens trokken zij over de Pyre- neën, onderwierpen Aquitaniü en naderden het Frankische-Rijk om in het westen van Europa het Christendom voor den Islam te doen zwichten. De stadhouder der Kalifcn, Abd-el-Raraan, sloeg het beleg voor Bordeaux en rustte zich toe, om de rijke schatten uit de kerken van Tours weg te slepen. Dan, in dit bange tijdsgewricht verscheen de Frankische groothofraeestcr, door Eudes van Aqui- taniü te hulp geroepen, om een einde te maken aan eene magt, die het gansche Westen met den ondergang dreigde. Beide legers sloegen zich ne- der tegenover elkander in de nabuurschap van Poi- tiers. De Franken stonden verbaasd over de pracht der Arabische tenten en de schitterende wapenrus- tingen der ruiters, die in de vlakte, den dsjerid in de vuist, nederdaaldcn. Daarentegen sloegen de Muzelmannen met niet minder verwondering het woeste uitzigt gade der mannen van het Noorden, hunne ijzeren wapenrustingen, hunne groote zwaar- den en lange speren. Eindelijk, na zeven dagen toe- vens, brak het uur van den veldslag aan. De schok was vrecselijk, even als de verschillende episoden van den strijd. \' Abd-el-Raraan sneuvelde met vele duizenden, en het overschot nam de vlugt naar Septiraaniö, thans Languedoc (732). Karel zette de Arabieren niet na, maar trok bij 1 Zie de plaat op nladz. 124.

-ocr page 135-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		123
		Orléans over de Loirc terug. Hj) achtte liet noodig, alvorens de Muzelmannen uit het Zuiden te verdry- ven, de rust in de noordelijke en oostelijke grens- landcn te herstellen, waar andere vijanden het Frankische-Rljk bedreigd hadden. Doch alvorens zich tot deze nieuwe krijgsbedrijven toe te rusten, ontving hij de hulde van Eudes voor Aquitnniè\' en hield hij een plegtigen intogt binnen Parijs, waar de van zorg bevrijde gemoederen hem met onbc- schrljfelljke vreugde toejuichten. \' De weder afgevallen Friezen riepen den groot- hofmeester naar de kusten van het Flcvomeer. Zij waanden zich onbereikbaar achter hunne moe- rassen en wildernissen. Doch de onvermoeide held landde onverwacht met cene vloot aan hunne voor- heen ongenaakbaar geachte kusten. Hij ontBcheepte zijn leger op de stranden der Middelzee, waar nu een bloedige veldslag geleverd werd. De veldheer Foppo sneuvelde, door Karel Martel zelf getroffen, en Koning Adgil stierf van hartzeer (736). Door het omverwerpen van altaren, tempels en gewijde bosschen poogden de Franken in Ooster- goo en Westergoo het Heidendom te verdelgen en door predikatiön de christelijke leer daarvoor in de plaats te brengen. Zooals ligt te denken is, te vergeefs. Immers zoo geweldige middelen voedden den wrok der landzaten tegen de Franken te meer en waren niet bij magte hen te overtuigen van de hooge waarde eener godsdienstleer, waarvan de handelingen harer belijders niet het geringste ken- merk droegen. Van Friesland ging Karel weder naar Zuid- Frankrijk. Andermaal waren de Arabieren, door een ontevreden Bourgondieseli edelman aangevoerd, in het land gevallen en plunderden tot aan den mond der Saóne. De onvermoeide groothofmeester zond eerst zijn broeder Childebrand op hen af, doch volgde weldra zelf. Zijn naam getrouw, drong hij, verpletterend en vermorzelend, het ganschc Rhdnedal door. Achtereenvolgens werden Lyon, Vienne, Valence en Avignon overmeesterd en van Frankische bezettingen voorzien. De Arabieren vlo- den over den lthönc terug, en na een tweeden vcldtogt behielden zij aan deze zijde der Pyre- neën niets dan ecnige steden ten zuiden der Aude. Omstreeks het begin van dezen laatsten oorlog was de zwakke koning Theodorik IV (Thierry van Chelles) overleden (717). Karel Martel liet den troon langer dan vier jaren onbezet, in de ver- wachting, dat de rijksgrooten met het vleijend aanzoek tot hem zouden komen, zich zelfde kroon op het hoofd te plaatsen. Doch, hoe diep gezon- ken pok, het huis van Meroveus was den Franken nog te dierbaar, dan dat zij tot dezen stap wilden overgaan. Thans riep Paus Grcgorins III den Frankischcn groothofmeester te hulp. In den strijd door de Lon- gobarden tegen de Byzantijnsche heerschappij in Italiö gevoerd, had Koning Luitprand het grond- \' Zie de plaat blz. 125.
		gebied van Ravenna bezet en Rome geplunderd. Voor nog ergere gevolgen beducht, noodigde de Paus den Frankischen held uit naar Italiö te ko- inen. Doch Karel Martel voelde tot dezen togt gecne roeping. Immers, hij was steeds naauw met I.uit- prand bevriend geweest, zoodat hij den Longobard als een wapenbroeder beschouwde. Ten teeken dier genegenheid zond hij zelfs zijne zonen Peppin en Kaïioman naar Lombardye, met verzoek, dat Luit- prand bun bij hunne intrede in denjongelingsleef- tijd de eerste lokken af zou snijden: een oud Ro- mcinsch gebruik. Naauwelijks vijftig jaren oud brak voor Karel Martel het laatste uur zijns levens aan. Hij stierf in October 7-H op zijn slot te Quercy, aan de Oise, nadat hij alvorens op een landdag de waardigheid van groothofmeester in de drie verecnigde rijken onder zijne zonen, Karloman en Peppin had ver- deeld. Ook zijn zoon (iritfo had hij eenige bczit- tingen nagelaten. Twee jaren te voren, in den nacht van den (i op den 7 November 739, was de ijverige geloofs- prediker Willebrord overleden, in den ouderdom van eenentachtig jaren. In 726 had hij zijn uiter- sten wil gemaakt, waarbij bij aan de abdij te Ech- ternach al de goederen naliet, die hem door vorsten en rijksgrooten gedurende zijne omwandeling ge- schonken waren. Voorts verzocht hij in zijn testament aan deze plek op den Surc-oevcr begraven te wor- den. \' Van zijne medgezellen wordt Adelbert als de apostel der Kcnnemers geroemd, gelijk Swit- bert (Suitbertus) als de apostel der Teisterbanters, en de beide Ewaldusseu, Plechclmus, Wiro en Wercnfried als apostels van de Saksische en aan- grenzende Nederlandsche streken. Karel Martel\'s erfgenamen Peppin en Karloman vonden het geraden, den wensch des volks naar een koning uit het huis der Merovingers te ver- vullen (712). Zij lieten de laatste spruit van 1 Willebrord is overeenkomstig z(jn verlangen in de kerk der Echternachsehe abdjj ter aarde besteld. Nage- noeg drie eeuwen later, in 1031, deed Poppo, Aartsbis- gchop van Trier, eene i\'raajic aarcophaag voor /.||ne stof- feljjke overblijfselen vervaardigen. die onder het hoofdnl- taar werd nedergezet en nog in 1791, b(| de opheffing der abd(j, aldaar werd gezien. Nadat de Fransehen, den 18 Augustus van het genoemde jaar, Kchtcrnach waren bin- nengetrokken, openden zjj de steenen l|)kkist en ver- strooiden de beenderen, die echter den volgenden dag door een eerwaardig priester, Willebrord Meyers, weder b|)een- gezam(dd werden. In 1828 werd dit overschot, door de zorg van pastoor Mathias Coner, in de oude steenen kist naar de stads parochiekerk overgebragt, waar men het gedenk* teeken ziet, hierachter op blndz. 128 medegedeeld. In de Lleve-Vronwekerk te Trier wordt, naar men beweert, het draagaltaar bewaard, waarvan Willebrord zich op zjine togten bediende. Vroeger behoorde het tot de kerkschatten van de O. L. Vrouwe-abd(i aldaar. Willebrord is schrijver van Eccleriaiticorvm canoiium liber, een geschrift dat men lang verloren waande, doch, voor ecnige jaren door Dr. Fr. Kunstmaan teruggevonden, in 1811 te Mainss is uitgegeven. Swertius schrijft hem in zijne Analectae Belgicae ook een Verhaal/.jincr reizen toe.

-ocr page 136-

OB8CHIEDBNI8 DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

124

Clovis, Childcrik III, kruunen, zonder hem ech- tcr meer mag! toe te staan dan eenig Vorst na Dagobert I had bezeten. Grlffo kwam hierbij niet in aanmerking, daar hem sleehti eenige graat - Behappen ten deel waren gevallen, Karloman voerde het bewind over Austrasië, met Schwabcn\'cn Thll- ringen, Peppin over NenstriS, met Bonrgondië en Provenee. Schoon in magt gelijk, voerden zij ver- sehillende titels: Karloman. als de mulste, noemde zieh Hertog en l\'rins der Franken, terwijl Peppin zich vergenoegde met dien van groothofmeester. (Jrill\'o. uit eene andere moeder geboren, was Karloman en Peppin een doorn in het oog. Zij lie- ten hem dan ook niet lang in vrijheid, maar be- roofden hem van alle gezag en plaatsten hem op een welbewaakt slot in de Ardennen.

I studiün in de redekunde, geschiedenis en godgc- leerdheid voltooide. Zijn dertigste levensjaar bereikt hebbende, ontving hij de priesterwijding en voelde daarmede de begeerte ontkiemen, 0111 de Heidenen ! in Friesland, Saksen. Thliringen en andere stre- ken van liet vasteland tot het Christendom te bekeeren. Ten einde dit voornemen te volvoeren, stak hij in 715 naar de monden des Rijns over en voerden sehoonen stroom op tot Duurstede. Vervolgens be- gaf hij zieh naar Utrecht, waar hij zieh alle moeite ! gnf, om van Koning Radboud het verlof te ver- werven, hier en in de omliggende streken het Christendom te prediken. Doch de Friesche Vorst, ijverig aanhanger als hij was van de oude Ger- maansehe godsdienstleer, liet zich niet verbidden:

\' \'S$Ê ;.; " " i

Mnji hij Poitien lunchen dr Knmken en Arabieren,

In Karloman\'s gebied was thans een geestelijke aan de uitbreiding van het Evangelie werkzaam, die, zieh door zijnen ijver den naam van apostel der Duitschers heeft verworven. De geschiedenis kent hem onder de namen van Winfried en Iionifacius. Als de zoon van een edel Angelsaks, aanschouwde hij in of omstreeks denjare <>8<)tc Kirton, in Devon, het eerste levenslicht. Reeds vroeg gaf hij blijken van vooringenomenheid met den kerkdijken stand, vn van hier, dat hij naauwelljks twaalf jaren oud, in het klooster te Exceter werd opgenoraen.#Hier ontwikkelde zich zijn heerlijke aanleg, en na ctt«- lijke jaren van een rustig voorwaarts streven, be- gaf hij zich als jongeling van groote verwachtin- gen naar de abdij van Nutcell, waar hij zijne

ja Winfried werd zoodanig door den Koning ont- vangen, dat hij zich gedrongen voelde om naar Engeland terug te keeren. Hij begaf zich ander- maal naar Nutcell, waar de kloosterlingen hem , na Winbert\'8 dood, tot abt verkozen. Hoe schoon Winfried\'s werkkring thans ook mogt zijn, nog altoos bleef hij het verlangen koesteren om het Christendom onder de Heidenen uit te brei- den. Op raad van Daniël, bisschop van \\Vinches- ter, trok hij derhalve in 718 naar Rome, waar Paus Oregorius hem van eeno volmagt voorzag om aan alle volken die Duitschland bewoonden, het Evan- gelie te prediken. Winfried begaf zich allereerst naar Tyrol en Beljeren, verwijlde daarop in Thliringen, leerde

-ocr page 137-

125

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

zelfs getuige, dat gedoopte Franken hunne slaven tot "offervee" aan de Heidenen verkochten. In 72.\'5 riep Fans Uregorius hem naar Home, verhief hem tot bisschop (."{() September), onder den naam van llonifacius, gaf hem eenc vcrzame- ling van (\'anones tot rigtsnoer en stelde hem brie-

drie jaren achtereen in Friesland en toog toen door Hessen en Saksen, waarbij hij overal het kruis plantte, bekeerden doopte en hunne plaatsen van godsvereering tot christenkerken wijdde.

1

In den hoogsten grand mocljeljjk was de/e arbeid. Want behalve met de tegenkanting der heidensche

iiluiiibiiiii

\'iiiiiii

!|ppi---

Karil Martel\'» «piurrndc inlegt liinncn farij».

priesters, had hij te strijden tegen de ruwheid van zeden en de onverschilligheid der landzaten, ja met de onkunde, het bijgeloof en de boosheid van hen die hem ter zijde hadden moeten staan. Hij moest het aanzien, hoe reeds zij, die den naam van Christenen droegen, paarden offerden en het vleesch daarvan op de offermaaltijden nuttigden; ja hij was

ven van aanbeveling voor Karel Martel en verschil- Iende Frankische rijksgrooten ter hand. Na zijn terugkeer in Duitschland begaf Boni- l\'aeiiis zieli andermaal naar Hessen, waar nu een voorval plaats greep, dat belangrijke gevolgen naar zich sleepte. Er stond daar, omstreeks Geismar, in een heilig woud, een eeuwenoude, aan Thor

-ocr page 138-

126

GESCHIEDENIS DER ZEVE

«TIEN NEDERLANDEN. I lijkhcid streefden. Nu eens sloten zij zich naauw aan een, en dan weder stonden zij te gelijkertijd op, zoodat de beide broeders overal moesten tegcn- woordig zijn, nu in Allemannië. dan in Beijeren, dan in AquitaniB en dan weder in Friesland of Saksen. In 743 was Karloman gedwongen tegen de de Saksen o]) te trekken, wier aanvoerder Theo- dorik of Dirk, in vereeniging met den Koning der Friezen. Radboud II, liet den Frankischen hcr- tog benaauwd genoeg maakte. Doch de moed van Peppin, even krachtig als zijn arm, herstelde het Frankische overwigt. Ofschoon de bondgenooten den zonen van Karel Martel den grond voet voor voet betwistten, moesten zij in het einde het onderspit delven. Zelfs viel Thcodorik in \'s vijand» banden, die hem echter vergunde, zich vrij te koopen (744). De onrust, aan zijn gezag verknocht, boezemde Karloman afkeer in tegen de hooge waardigheden van hertog en prins der Franken. Hij legde staf en zwaard uit de handen, toog naar Bome en ver- zocht den Paus hein als kloostcrbrocder in te zege- nen, opdat hij zijn volgend leven in bet klooster op den Monte-C\'assino aan eene stille godsvereering kon toewijden (747). Nu bestuurde Peppin alleen het roer van staat. Hem gehoorzaamde het gansche uitgestrekte Bijk der Franken in (Jcrmanië en GalliB, en, terwijl onderdanen en naburen hem huldigden, ontbrak hem om koning te zijn niets dan den naam. De worp die zijn vader niet had gewaagd, werd door zijne hand gestrooid, en zijn spel gelukte. Vooraf bad bij Paus Zacbarias gepolsd en voor zijne verheffing gewonnen, waarbij de veelvermogende invloed van Bonifacius eene nadrukkelijke hulp had gehoden. Op den rijksdag van 7.r>2 te Soissons werd de zaak beklonken. Childe- rik III werd afgezet, en Peppin tot koning verko- zen. Bonifacius zalfde en kroonde den nieuwen heersoher,benevens zijne gemalin Bcrtrada, inliet bijzijn der overige bisschoppen. Childcrik III, in een monnikspij gestoken, ovcr- leefdc nog drie jaren in de abdij van Sithiu of st. Bertin, by st. Omer, zijne gemalin. Ook zijn zoon Theodorik eindigde in dezelfde onistandighe- den zijne dagen. Naar Normandië gezonden, plaatste men hem in het klooster van Fontenelle, waarbij vergeten en van den vorstelijken luister beroofd, als kloosterbroedcr zijne levensgeschiedenis besloot. De stam der Merovingers ging te niet, om plaats te maken voor een krachtiger geslacht.

geheiligde eik. Op de geringste schending daar* van, volgde, naar de verzekering der priesters, een bliksemstraal, dip den vermetele een oogcn- blikkclijken dood bereidde. Bonifacins, vol vcrtrou- wen in zijne heilige zending, waagt het om te midden der Heidenen te treden, een bijl te grijpen en op den stam in te houwen. Ontzetting bevangt alle omstanders.... Doch de Dondergod beweegt zich niet. Geen bliksemstraal schiet uit den booge en verplettert des schenders kruin! Slag op slap; volgt, tot dat met den geweldigen woudreus, het verwonnen Heidendom in het stol" zinkt, en bet hoog opgeheven kruis zegeviert. Talrijke kerken werden nu gewijd, en buiten de streelende zelfvoldoening die zijn geweten hem gat\', smaakte Bonifacins het genoegen, dat velen zijner lnndgenooten zijn spoor kwamen volgen. Uit verschillende Engelsche kloostergestichten boden zich medehelpers bij hem aan, ja zelfs vrouwen deelden in die vrome geestdrift. Nog herdenkt men met dankbaarheid de diensten van cenc Thekla, eene Lioba, eene Walpurgis, een Pirminus, een Oregoriua, een Willibald, aan Christendom en be- schaving bewezen, aan de invoering cener edeler (iodsvereering, aan de ontginning van wildernis* sen en de invoering van zachter zeden. Inmiddels (7.\'H) overleed Paus Gregorius III. en zijn opvolger Zacbarias toonde zich niet minder met Bonifacins ingenomen. Bij zond den ijverigen geloofsheld in 7."i2 het pallium en verhief hem tot aartsbisschop en pauselijk vicaris van alle kerken in Ocrmaniö. Toen Bonifacins daarop in 7.\'i8 naar Bome reisde, om voor dit een en ander zijnen dank te betuigen, werd hij niet slechts met de grootste minzaamheid ontvangen, maar in brieven, die deels nog voorhanden zijn, werden de bisschoppen der Alleraannen en Beijeren vermaand, om dezen ge- liefden zoon als pauselijken stadhouder te eerbie- digen en op de vergaderingen die bij zou uitschrij- ven, zonder gebreke te verschijnen. Nevens het reeds gevestigde bisdom van Passau, rigtte Bonifacins in Beijeren thans de bisdommen oj) van Freisingen en Begensburg, en herstelde dat van Salzburg (7:J9). Het jaar daarna (740) verhief hij Neuburg aan den Donau tot een bisschoppe- lijken zetel, en in 711 stelde hij, mét toestem- ming van Karloman, zijne drie medewerkers en landslieden Burkhard, Willibald en Vcttan tot bis- schoppen van Wllrzburg, Kichstiidt en Burabnrg aan. Hem zelven werd door den Frankischen hertog in 714 Keulen en in 745 Mainz tot zetel aange- wezen, en nu, aan de schoone rivier gevestigd, aan wier monden hij zijn arbeid onderde Heidenen was aangevangen, ontkiemde bij hem de lust, zijne laatste levensjaren aan de bekecring der Friezen toe te wijden. Doch alvorens die zware taak weder te aanvaarden, eisehte de staatkunde zijne komst aan het Frankische hof. Inmiddels waren Karloman en Peppin gedurig naar de grenzen moeten optrekken, daar de onder het juk gebragte bondgenooten voortdurend naar onafhanke-

HOOFDSTUK XXII. FRANKENLAND, NEDER-SAKSEN EN FRIESLAND TEN TIJDE VAN KONING PEPPIN. Krlltrsliedrljven van Peppin tegen de Arabieren, «Ie Aqui- tanlërs, Saksen, Lonpnliarden en liretons.— Dood van Qriffo. — Komst van Paus .Stephanus II in Franken- land. — Prcdikinjr van Honifaeius in Friesland. — Zjin marteldood. — Hiiwchnp Urcgnriux. — De Frankische

-ocr page 139-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		1-->7
		magt tot over de PyreneSn uitgebreid. - Inl|)ving van Aquitauic. — Dood van Peppin. - Herinnering aan een tweestrijd met een leeuw. — Het eerste or^el in \'t Krankisehe-Kjjk. (752 -76S). Peppin iichtte liet zijner verheffing tot den troon schuldig te zijn . het grondgebied des Rijks te ver- meerderen. Daartoe vestigde hij den blik op Sep- timanië, dat nog altoos in de magt der Arabieren, door dezen en de aan ben onderworpen West-Gothen werd bewoond. Aan bet hoofd zijner dapperen deed hij het kruis op den Islam zegevieren en schonk den West-Gothen, nadat zij hem gehuldigd had- den. het regt. om. even als de Hourgondiërs, naar eigene wetten te leven. Doch het sterke Xarbonne. de hoofdzetel der Arabische magt in Gallil\', bleef Peppin en zijnen Franken weerstand bieden. In liet voortzetten van dezen strijd werd de jeugdigen Frankische koning verhinderd door zijnen broeder Grimt, die. zijne vrijheid terug bekomen hebbende, daarvan herhaaldelijk gebruik maakte, om de omwonende volken tegen Peppin op te ruijeu. Van hier. dat Frankenland ook nu weder van alle zijden door vijanden werd bestookt, door de Aquitanièrs in het zuiden, de Bretons in het westen, de Longobarden in het oosten en de Sakscrs in het noorden. Doch Peppin zegevierde over allen, en Griffo zelf werd gedood bij cene ontmoeting in Savoie (753). De Rretons, die vroeger reeds Nantes en Rennes verloren hadden, moesten nu ook Vannes afstaan en daarenboven zich tot een jaaiiijksehen cijns verpligten. Inmiddels had Paus Stcphanus II, in het naauw gebragt door Aistnlf, Koning der Longobarden, om hulp bij het hof van Ryzantium aangehouden. Ten einde raad, besloot hij om Peppin te vragen, wat Keizer Constantinus Copronymus hem niet ver- schatten kon. In den winter van 753 op 751 begaf hij zich op weg naar het Land der Franken. De bevolkingen waren opgetogen, om den "goddclijkcn stedehouder" in haar midden te zien. Peppin zelf ging hem te gemoet, viel voor hem op de knie en hield hem den stijgbeugel vast, zoo dikwerf hij van het paard klom. Eene onverwijlde hulp werd beloofd en verleend. Met het begin der lente van 754 toog een raagtig leger over de Alpen, vol vrolijken moed op een gelukkig einde. Werkelijk gelukte het den Franken in twee veldtogtcn de Longobarden eene beslissende nederlaag toe te brengen en hen te noodzaken den Romeinen alles terug te geven, wat zij dezen ontnomen hadden. Maar de Byzantijnsehc Keizer kreeg zijn eigendom niet weder. Peppin, die, even als zijne zonen, door den Paus te st. Denis met eigene handen was gezalfd, schonk het land aan de Kerk en de Romcin8che Republiek en vestigde daardoor het wereldlijk gezag van den Bisschop van Rome. De Ryzantijnsche Keizer betuigde wel is waar zijne bevreemding over deze schenking en zond gezanten naar het hof van Peppin om zijn eigendom terug
		I te eischen, doch de Frankische Koning gaf hem j tot antwoord, dat hij niet ten behoeve des Keizers, maar ter eere van den h. Petrus en om kwijt- schelding zijner zonden te verwerven, den veldtogt in Italië ondernomen had. Terwijl de Franken aan den Po en zuidwaarts van daar voor Paus Stcphanus het zwaard trokken, had j Ronifacius het werk ter bekeering der Heidenen in : Friesland, waarmede hij zijne loopbaan als gcloofs- verkondiger was begonnen, op nieuw opgevat. Geene bezwaren of moeijelijkheden ontziende, trok de racer dan zeventigjarige grijsaard van de eene streek naar de andere en hield zich ouder het ruwe volk met i prediken, vermanen, doopen. stichten van kerken en \'t vernielen van afgodstempels bezig. Tc l\'treeht \' stelde hij tot hoofd van \'t bisdom den Trierenaar i Gregorius aan, een voortreffelijk man. langen tijd | een zijner medgezellcn op zijne togten, doch toen leeraar aan de priesterschool. Den 5 Juny 75-t had Ronifacius de geloovigen nabij Dockum bescheiden, op een veld. waar hij door zijn gevolg de medegevoerde tenten had doen opslaan. Doch was een aantal nieuw-bekeerden opgekomen, om door de zegenspreking van Boni- ! facius tot Christenen bevestigd te worden, nog meer Heidenen waren in de nabuurschap santen- gerot, die onverwacht, onder een vervaarlijk ge- druisch kwamen aansnellen, de plcgtige voorberei- ding verstoorden en op de Christenen aanvielen. De gewijde plek was plotseling in een strijdperk verkeerd. Doch nu trad Ronifacius in het midden der zijnen en voerde hun te gemoet: "Mijne kinderen, die ik in den Meere geteeld heb, houdt toch op te strijden, daar ons de Heilige Schrift leert, dat men geen kwaad met kwaad, maar zelfs bet kwade met weldoen vergelden moet. De langgewenschte dag onzer vrijwillige ontbinding is nu voorhanden. Versterkt u dus in den Hcere en stelt uwe hope nevens mij op Hem, en Hij zal uwe zielen verlossen." Thans zich tot zijne medearbeiders, priesters en diakenen rigtende, vermaande hij hen goedsmoeds te zijn. "Vreest niet," vervolgde hij, "vreest niet voor hen die het ligchaam willen dooden, maar de onster- felijke ziel niet deren kunnen. Verheugt u veeleer in den Heere en vestigt het anker uwer hoop op God, die tot eene eeuwigdurende vergelding u welhaast, nevens de engelen en godzaligen, verblijf in Zijn llemelsch hof verschaffen zal. Der- j halve laten de ijdele aanlokselcn dezes levens u niet bezwaren, maar wilt dezen korten doodstrijd kloekmoedig uitstaan, om met Christus eeuwigtijk in den hemel te heersenen." Naauwelljks had de vrome bisschop deze woorden uitgesproken, of de onstuiraigsten der vijanden naderden de plek waar hij stond, en na weinige oogenblikken onderging hij, met drie-envijftig der zijnen den marteldood. \'
		1 Zie de plaat op blad/.. 129.

-ocr page 140-

GESCHIEDENI8 DER ZEVENTIEN\' NEDERLANDEN.

l->8

reeds voor liet Christendom waren gewonnen, ver- eenigden zich nu met de Franken om de misdaad te wreken. Koning Radboud, die, niet zonder grond aan den moord schuldig werd gebonden, zag zieli

Niet al zijne jongeren echter bleven bij liet bloedbad. Zij die gespuid waren, namen zijn lijk op en vervoerden het naar Utrecht, van waar het, overeenkomstig \'s predikers uitdrukkelijk verlan-

gen, naar Fulda werd gezonden, waar liet in de door hein ten jare 744 gestichte abdij werd bijgezet. Deze moord bragt weldra eene groote verandering te weeg. Immers vele aanzienlijke Friezen die

genoopt, eerst naar Saksen, tot Hertog Witekind, en vervolgens naar het afgelegen Jutland te vingten. üregorius zette de taak, waarbij Uonifacius zoo roemrijk was omgekomen, met ijver en naauwge*

-ocr page 141-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

129

zctheid voort. Onvermoeid predikte hij in alle oorden in Friesland, waar lij) hoopmogtkoesteren hoorders te vinden, en zond kweekelingen door hem gevormd, naar Wcstfalcn en anderestreken, om de uitbreiding der christelijke leer te bevor- deren. Onder deze laatsten blonk de edele Ludger uit, een Fries van Wierum, later eerste bisschop van Milnster. Na zeven jaren achtereen door de Franken ge- blokkeerd te zijn, moest Narbonnc zich eindelijk aan Pcppin overgeven, en met deze hoofd veste

I stand geboden, docli zelfs toen zijne krachten gc- | heel uitgeput waren, poogde hij nog met benden partijgangers de Frankische magt te verzwakken. Van dezen vcldtogt teruggekeerd, vertoefde Pcppin te st. Dcnis, toen hij door hevige koortsen werd aangetast, die zijn gestel zoo zeer onder- mijnden, dat hij den 24 September 7G8 uit het ! leven werd gerukt. Als een staal van zijn onverdoofbaren moed en schier bovenmenschelijke sterkte verhalen de kro- nieken, dat hij eens, terwijl een leeuw en een

li.iiiii\'iiriu-i liij Uockum vermoord.

der Arabieren in Gallië openden te gelijkertijd al de door hen bezette steden in Roussillon hare poorten voor den overwinnaar (759). Ja de Fran- ki8che heerschappij breidde zich uit tot aan gene zijde der Pyreneön. De muzclmansche bevelhebber in Catalonié" stond tegen den Arabischen stadhou- der van Spanje op en erkende Peppin\'s opperhecr- schappij. Ook de stoute Vaïfer, hertog van Aquitaniè\', moest voor Peppin zwichten. Acht jaren achtereen had hij den Frankischen vorst den hardnekkigsten tegen-

buffel met elkander kampten, in het strijdperk sprong en met één enkelen houw den leeuw zoo geweldig trof, dat hij den kop van den romp scheidde. Daarenboven drong zijn zwaard hierbij nog diep in den nek des buffels door. \' Ofschoon hij Keizer Conatantinus Copronymus Midden-Italiti had doen verliezen, schijnt hij met het hof van Uyzantium op een goeden*voet ge- bleven te zijn. Althans hij ontving in 757 van

\' Zie de plaat op blz. 132.

17

-ocr page 142-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

130

genoemden Keizer een orgel ten gesclienke, het eerste dat naar \'t Frankischc-Rijk kwam, en als eene kostbare gift aan de st. Corneliuskerk te Compiègne werd afgestaan.

neer zij het waagden, het werk van Peppin te verstoren. Karloman overleed den 4 December 771 op zij- nen hof Samonci bij Laon, waarop de Bourgondische en andere grooten zich uit eigene beweging naar Corbeni tot Karel spoedden en hem zijns broeden rijk opdroegen. Gilberga, de weduwe van Karloman, verbijsterd op het berigt dezer onderwerping, ont- vlood met hare beide kinderen Frankenland. Zij waande zich aan deze zijde der Alpen niet meer veilig, ofschoon Karel te grootmoedig dacht, om zijne ziel met een moord van bloedverwanten te bezwaren. Doch Desiderius, Koning der Longobar- den, Aistolf\'s opvolger, juichte over deze vltigt. Hij ontving Karloman\'s weduwe en weezen metopene armen aan zijn hof, waar Hunald, na zijne vliigt uit Aquitanie, niet naliet, den bestaanden wrok tegen de Franken, aan te vuren. Terwijl Karel de Aquitaniüis aan het Frankische gezag onderwierp, zetten de navolgers van Boni- facius de bekecring der volken in onze gewesten voort. Onder hen onderscheidde zich thans Lief- wijn, of, zoo als de kerkdijken hem noemden, Lebuïnus, almede een Angelsaks van geboorte en tot dit zendingswerk toegerust door dien Gregorius, aan wien Bonifacius het bestuur over de l\'trecht- sche Kerk had toebetrouwd. Aan zijne zijde arbeidde een hoogbejaard discipel van Willebrord, MarceL linus, die reeds vroeger deze streken bezocht en zoowel te Deventer als hooger op in Drenthe en Twenthe, inzonderheid nabij Hardenberg en Oot- marsum, cenige belijders voor Jezus\' leer had gewonnen. Omstreeks den tijd van Koning Karcl\'s verheffing tot alleenheerscher over het Frankische- Rijk, arbeidden zij op de beide oevers des Usscl\'s, zoo te Wilp als te Deventer. Terwijl zij ter laatst- genoemde plaats, toen eene haven van weinig be- lang, in de woning van de weduwe Aveshilde wa- ren gehuisvest, vernamen zij dat de algemecne landdag der Saksers bij Markelo \' zou gehouden worden. Zonder weifelen trekken zij derwaarts, treden in het midden der vergadering en spreken de Saksische grooten met nadruk aan. Lebuïnus vermaant hen tot boete en bekecring, en, toen zij wrevelig het hoofd schudden, voorspelt hij de komst van den magtigen Koning der Franken, die hun land te vuur en te zwaard zal verwoesten en hen en de hunnen verdelgen, ten einde de bcleedi- gingen der Godheid aangedaan, te wreken. Bc- keering alleen kan hen redden, zoo voor tijd als eeuwigheid. Doch geen demoed, slechts toorn blonk uit der Sak- sers oogen. Zij springen op en dringen op de Evange- liepredikcrs aan, om hen te dooden.\' Een aanzienlijk grijsaard echter stelt zich voor de geestelijken inde bres. "Vroede mannen," spreekt hij zijnen landgenoo-

HOOFDSTUK XXIII. HET FRANKISCHE RIJK ONDER KAREL DE CROOTE (CHARLEMACNE). Karel en Karloman volgen Peppin de Korte op den troon. — I)i\' onderwerping van Aquitanie ten einde gchragt. — Dooil van Karloman. — Karcl de Groote allccnheerseher. — LebuVnnj op de vergadering der Saksers te Markelo. — De Saksers geslagen. — Oorlog tegen de I.ongnbarden. — Koning Desiderius naar Luik gezonden. — De kerk te Deventer door de Saksers verwoest. — Hodgaud. — Vcr- nieuwde strijd tegen de .Saksers. — Witekind. — Karel vaardigt een giïthriel\'tcn voordeelo der Utrechtsche Kerk te N\'ilniegen uit. — Oorlog tegen de Arabieren in Spanje. — Handelsverdrag niet den Koning van Mercia. — Nieuwe oorlog tegen de Saksers. — Onderwerping van Hertog Arighis van Menevento. — Onderwerping van Hertog Tassilo van Heyeren - Onderwerping der Wil- zen. — Nederlaag der Avaren. — Opstand der Sak- sers. — Paus Leo III in Saksen. — Karel de Groote te Konie als Keizer gekroond. — Barcelona en de Halearen aan liet Frankische-Kyk toegevoegd. — Onderwerping der Saksers. — Verplaatsing der Saksers naar Vlaandc ren, de Ardennen en elders. — De Fries Ludger cer- ste bisschop van Munster, de Fries Hildebmnd bisschop van Salingstede en de Fries Wilko eerste bisschop van Osnabrilck. — Friesche bisschoppen op den stoel van Utrecht. — Oorlog tegen de Denen. — Karel de Groote als vorst, wetgever en mensch. — /()n dood. (76S-814). Peppin had vóór zijn afsterven het Frankisch e- Rijk onder zijne zonen Karel en Karloman verdeeld. Den eerste, toen zes-en-twintig jaren oud, was Austrasii! met bijna geheel Germanië ten deel ge- vallen. De tweede, tevens de jongste, verwierf Bour- gondië, met Provence, het Narbonnais, Schwaben en de Elzas. Daarbij werden Neustriü en Aquitanie* elk in tweeën gesplitst en zoo aan Austrasië en Bourgondië toegevoegd, opdat deze oorden, zooge- neigd om als zelfstandige heerschappijen op te tro den, bij een opstand de magt van beide vorsten zouden gevoelen. De verheffing tot den troon geschiedde voor Karel te Noyon, voor Karloman te Soissons, op den 7 October 768. Doch deze splitsing des Rijks was niet van lan- gen duur. De drie jaren dat zij duurde, werden besteed om het werk van Peppin met betrekking tot Aquitanie ten einde te brengen. Het verzet door Vaïfer\'s vader Hunald aangestookt, werd volkomen gefnuikt, en aan het kasteel Turennc, door Peppin in Aquitanie gebouwd, voegde Karcl dat van Fronsac aan de Dordogne toe. Nog meer: binnen de hoofd- stad Bordeaux liet hij boven het portaal der II. Kruiskerk een standbeeld zijns vaders plaatsen, zoowel tot een zegeteeken als om de bewoners der magtige stad met den ondergang te dreigen, wan-

1 Kr bestaan gegronde redenen om dit Markelo terug te vinden in het Twcntsche Markelo, ofschoon enkele oude berigten voor Markelo aan de Wener pleiten. -\' Zie de plaat op bladz. 133.

-ocr page 143-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		131
		ten aan, "hoe dikwerf zijn afgezanten der Noorman- nen, Slavoniërs en Friezen tot ons gekomen en hebben in onze volksvergaderingen de voorstellen onzer na- buren ontvouwd. Wij hebben hen rustig laten spre- ken, en na hunne mededeelingte hebben aangehoord, hen eveneens matig laten vertrekken. Zullen wij nu met deze gezanten anders handelen? Dat zij verre. Zij vertrekken ongedeerd, nu zij hunnen last ontvouwd hebben." Zeker waren niet allen ter nedergezet, doeh de oude Saks had ten minste zoo veel gewonnen, dat de beide geestelijken ongehinderd naar den I.lssel- boord terugkeerden. De voorspelling van Lebuïnus aan de Saksische hoofden werd spoedig vervuld. Zoowel het verzet door dit volk aan de verkondigers van het Evan- gelie geboden als zijne plundertogteii op Frankisch gebied, vervulden Karel met wrevel. De gecste- lijken prezen een oorlog tegen de Saksers aan als eene dienst welke men (lod zei ven bewees, omdat het een pligt was het Christendom uit te breiden en de wreede menschenofters te verhinderen, die zoo zeer niet de goddelijke instellingen streden. Daarbij hadden zij de kerk te Deventer gesehon- den en ten gronde vernield. In eene volksvergade- ring te Worni8,tcn jare 772, werd tot dien "heili- gen oorlog" besloten, en alle Franken juichten dit be- sluit met vreugde toe. Het leger brak onmiddelijk op. De Saksers werden geslagen, en behalve hunne hoofd vesting Ehresburg, hun meest geliefkoosd heiligdom, de Irmcnzuil bij Paderborn, omvergc- worpen, naar men vermoedt, een gedenkteeken voor het vergode Cheruskenhoofd Herman opgerigt. De verwoesting van dit monument door Karel\'s benden deed de verbittering slechts toenemen. Met nog grootere hardnekkigheid werd de strijd voort- gezet. Maar de Frankische Koning drong tot aan de Wescr door, en eindelijk allen wederstand vcr- broken hebbende, liet hij zich gijzelaars geven en verleende vrede. Na op deze wijze de noordergrenzen zijns Rijks verzekerd te hebben, wendde Karel zich naar de zuid-oostzijde, waar het Rijk der Longobarden een aanvang nam. De Frankische Vorst had zich van zijne onvruchtbare gade laten scheiden en haar lieur vader, Koning Desiderius, teruggezonden. Diep daar- door gegriefd, vatte de oude monarch het plan op, om Karel in Karloman\'s beide zonen mededingers naar de hoogste magt onder de Franken to geven. Omkooping van onderscheidene grooten zou hem daartoe behulpzaam zijn. Doch Paus Hadrianus I, die sints 772 den bisschopsstoel te Rome bekleedde, verried Karel wat in Italië broeide, en toen nu hierop Desiderius het pauselijk gebied binnendrong en verscheidene steden wegnam, haastte de dap- pere Koning der Franken zich, om zich zelvcn en den Paus van zulk een lastigen nabuur te bevrijden. Op den rijksdag van 77^ werd tot dezen oorlog besloten, \'s Konings leenmannen verzamelden zich met hunne onderhoorigen bij Gabenna (Genève), en in twee afdeelingen rukten zl) over den Mont-
		i Cenis en den st. Bernhard Italië* binnen. Verona I wordt veroverd, Paria belegerd en de winterkwar- tieren aan den Po betrokken, een tot hiertoe bij de Franken ongewoon gebruik. Bij het naderen van het paaschlecst (774) verlaat Karel het kamp vóór I\'avia en snelt naar Rome, waar hij door talrijke processiën ingehaald, als overwinnaar wordt begroet, en men hem als bevrijder van Italië en Romeinsch patriciër met duizende eerbewijzen overstelpt. Hij woont eene schitterende godsdienstoefening in de Hoofdkerk bij, knielt, voor zijne overwinningen dankende, aan het graf van st. Petrus, biecht zijne zonden en zweert den Paus, over het stoffelijk overschot des Apostels gebogen, eene onverbreek- bare toewijding. Te zelfder tijd bevestigt hij, op Hadrianus\' verlangen, de schenking van het Exar- chaat aan den Heiligen Stoel door Peppin. Kort daarop geeft zich Pavia, de hoofdstad van het Rijk der Longobarden, door honger daartoe gedwongen, aan Karel over. De overwinnaar ver- eenigt liet tot hiertoe zelfstandige gewest met het groote Frankische-Rijk en zendt den krijgsgevangen Koning Desiderius met geschoren kruin naar een Luikscli klooster. Lombardije wordt in ettelijke leenpligtige hertogdommen gesmaldeeld, doch wet- ten, gewoonten en gebruiken blijven zooals te voren. Wat het lot is van Gilberga en hare zonen blijft verborgen: zij verdwijnen van het staatstooneel. Gedurende Karel\'s afwezigheid waren de Saksen in Hessen gevallen en hadden tot Fritzlar alles te vuur en te zwaard verwoest. Wij zien den Franki* schen Koning dien ten gevolge in het jaar 775 op nieuw aan de Weser, waar hij andermaal ze- geviert, vrede sluit, gijzelaars ontvangt en zijnen volgelingen beveelt er kasteclen te bouwen. In het volgende jaar (776) is hij andermaal in Italië. Rotgaud, een vorst der Longobarden, wien hij kortelings het hertogdom Frioul heeft geschon- ken, heeft een plan tot opstand gesmeed en reeds vele Lombardische steden tot deelneming aange- worven. Maar de plotselinge verschijning des wre- kers verschrikt allen en dwingt hen tot gehoor- zaaraheid. De Hertog wordt als een trouweloos leenman van liet leven beroofd, en Karel keert, magtiger dan ooit, naar Worms terug. Naar deze oude stad heeft hij een rijksdag ge- roepen, van welke hij nieuwe hulp tegen de ander- maal in verzet gekomen Saksers verlangt. Hl) bekomt haar, en nog denzelfdcn zomer snelt hij langs de Lippe en Weser voort, overvalt de opstandelingen als een snel opkomend onweder en slaat hen, dit- maal niet zonder verbittering, harder dan voorheen. Hij vermeerdert het aantal Frankische vestingen in Saksenland, legt bezettingen daarin en dwingt de oeverbewoners zich te laten doopen. De nieuwe gijzelaars steekt hij, even als de vroegeren, in Frankische kloosters en laat hen onderwijzen, om zich in het vervolg van hen te bedienen tot het beschaven hunner woeste landslieden. Het bisdom Utrecht leed te dezer tijde een zwaar verlies door den dood van den vromen en verstan-

-ocr page 144-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

132

Thans meende Karel geene gewelddadigheden meer tegen de Saksers noodig te hebben en hen langs een vreedzamen weg in goede onderdanen te zullen herscheppen. Hij roept in dit vertrouwen het volgende jaar (777) de Saksische edelen tot een rijks- dag in hun eigen land, binnen liet versterkte l\'ader-

digcn Gregorius (770). Maar ook Albrik, die hem op- volgde, muntte door zoo vele deugden uit, dat Karel zich bewogen voelde, uit hoogachting voor dezen prelaat, de l\'trcchtsehc Kerk niet verschillende goe- deren te begiftigen. De brieven waarbij de Vorst deze schenking deed, vaardigde hij uit te Nijmegen,

IV\'iipili de Kurtt\' kampt tegen een leeuw en een buffel.

cene dier plaatsen, waar hij bij voorkeur vertoefde en een prachtig paleis had doen bouwen. Naar alle waar- schijnlijkheid dagteckent de nog bestaande Karlovin- gische kapel van dit slot (het Valkhof) van dezen tijd.1 \' Zie de plaat bladz. 130.

bom, bijeen. Niet alleen voldoen zij aan dit op- ontbod, maar zij erkennen vrijwillig goederen en vrijheid verbeurd te hebben, indien zij zich ooit weder tegen hem mogten keeren. Doch Witekind, hun dapperste aanvoerder, was niet met hen opgekomen, een inderdaad slecht teeken. Ka-

-ocr page 145-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                              133
		rel gaf niettemin bevel binnen de nieuwgestichte ves- tingen, even als te 1\'adcrborn zelf, kerken te bouwen.
		de oogen aller Saksen boeide. Het was een ge- zelschap Arabieren in hunne vaderlandsche klcc-
		Hij verwijlde nog te Paderborn, toen een gc- zantschap zich bij hem liet aanmelden, dat
		derdragt, afgevaardigd door twee in het naauw gebragte Spaansche emirs, die tegen hunne ondcr-

-ocr page 146-

		i:U                                 CESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDEHLANDEN.
		drukkers hulp begeerden. Het schitterende der on. derneming kittelde den vnrigen held. Hij beloofde bijstand, en zoo ontmoeten wij hem in 778 aan den Elno, nadat hij I\'amplona en Saragossa had veroverd en de Arabieren doen sidderen. Docli de Saksera lieten hem niet lang in het Zuiden. Na een bezwaarlijken veldtogt door de passen der 1\'yrcnet\'n, waarbij zijn leger menig ver- lies betreurde, riep een opstand aan de Lippe, den IJssel en de Weser hem naar het Noorden terug. Immers tijdens zijn veldtogt in Spanje waren Saksera in Frankenland gevallen en hadden kam- peml, moordend en plunderend, den ganschen Rijn- oever tot Keulen verwoest. Karel drong in 779 en 780 tot in het hart van Westfalen door, bouwde vestingen aan de Elbe en waande nu zijn vijand zoo geheel onderworpen, dat hij liet waagde, de stlijdbaarsten dezer Saksers uit te kiezen en onder eenen Frankisehen veldheer tegen de Slavoniörs in het veld te zenden. Hij zelf spoedde zieh naar Home om de zaken van Lombardije van nabij gade te slaan en zijn»! zonen tot toekomstige heerschers door den l\'aus te doen krooncn, Peppin als koning van ItaliS, Lodewijk als vorst van Aquitaniö. Kort te voren ruimde hij een verschil uit den weg dat met Oll\'a, Koning van Mereia, was ont- staan. Hij beloofde dien Angelsaks "den Engel- sehen kooplieden in zijn rijk behoorlijke bescherming te verleenen en, in geval zij in hunne belangen verkort werden, goed regt te verschaffen." Tot de hoofdmarkten voor den handel behoorden toen reeds Tiel en Duurstede. Hij zijn vertrouwen, dat Westfalen, Angrien en Oostfalen, de gouwen waarin Saksenland was gc- smaldeeld, hem geene moeite meer zouden ople- veren, moest het hein geweldig hinderen, dat een nieuwe opstand aldaar de bevrediging des lands op losse schroeven stelde. In zijne afwezigheid doodden de tot den hcerban gedwongen Saksers de vreemde legerhoofden, nevens vele edele Fran- ken en eene groote menigte volks, waarna zij onder aanvoering van den wraakzuchtigen Witckind met onbeteugelde woede Karel\'s eigen grondgebied binnentrokken. Die overmoed moest de Frankische Koning den kop indrukken. Ook was zijn geduld uitgeput. Als een getergde leeuw snelde hij uit Home, dwars door Duitschland been, tot aan de Aller. Hier stiet hij op het leger der Saksers. Hij sloot het van alle kanten in en verlangde de uitlevering des aan- voerders. Doch Witekind ontkwam door naar Slees- wijk te vlugten, waar hij bij den Deenschen Koning Siegfried eene schuilplaats vond. Voor deze vlugt moesten zijne volgelingen boeten. Vijfdchalfduizond liet Karel ter plaatse zelve (omstreeks Verden) ont- jioofden, en voor eene volgende trouwbreuk dreigde hij met nog strengere straf. Doch deze ontzettende wraakoefening had de ver- langde uitwerking niet. Het gehcele Saksische volk verhief zich als één man, tot in zijne afgelegenste scbuilboeken, en zwoer den Franken als de vijand |
		der voorvaderlijke vrijheid en godsdienst de vrec- selijkste straffen. Elk krijgsman naderde het beeld zijns afgods Wodan en legde eene ple^tige gelofte af, zooals wij die uit een afschrift in de archieven van (joslar kennen; Hillikroti IPondana, ilp osk un otken pana Witekin ok kella of ten aiskena Karelni ten Slaktenera. Ik lif tl in iir nn In scapa nn tal\'rol\'. Ik slakle li all fanka up tinen iliken Artitberka. Hetgeen beteekent: Heilige, groote, Wodan, help ons en onzen hoofdman Witekind, en ook de onde.rbevclheb- bers, tegen den afschuwelijken Karel de Slagter. Ik geef u een oeros, en twee schapen en den roof. Ik slagt voor u alle gevangenen op uwen heiligen Harzberg. De Saksers hadden dus nog menschenoffers, en op de groote steenblokken die nog ten huidigen dage op den top des Bloksberg\'s verstrooid liggen, even als op zoo menigen steenklomp tusschen den IJssel en de Oostzee, viel nog voor elf honderd jaren menigen Frank onder het offerstaal der heidcn- sche priesters. Van hunne vertwijfeling ondervond Karel maar al te spoedig de uitwerkselen. In den bloedigen slag bij Detmold (78:1) bood men hem een zoo hc- vigen wederstand, dat hij zich in geen geval de overwinning kon toeschrijven. Maar een tweede, nog Moediger veldslag volgde aan de Haase, in Osnabrllck, en hier was het verlies bepaaldelijk op de Saksische zijde. De Franken zegevierden. Karel bragt nu de beide volgende jaren (784 en 785) in Saksen door, waarbij hij alle gewesten door- reisde, nu eens de landzaten met de zwaarste straffen bedreigende, zoo zij de bezworen trouw schonden, en dan weder kwistig met beloften, om land en volk tot bloei te brengen. Eindelijk meldden zich de beide gevreesde legerhoofden Wi- tekind en Album vrijwillig bij hem aan en verzoenden zich met hem, door zieh bereid te verklaren, om den waterdoop te ontvangen. Het was te Attigny, in Champagne, dat deze plegtigheid in 785 plaats v>md. Het formulier dat de nieuwe Christenen bij hun- ncn doop moesten opzeggen, is ons in een afschrift bewaard, dat van 786 dajrtcekent. Het luidt: Hilken maktik konnink Karelo, ik tin vanken Oddo, pana of thoitsand, vorsaki ten krotten tVondanabelta np Arli.il/arko. So ok all men <jod- manni ok krisknekli lo kerstene. Al min sittoma ok reklo is in thin icill ok atula. IFe bit die otmode urn levens ok fridoms. We icill oldena bi Golto almaktik ten valer, ten sou, ten i/liken osl, so we nu lernet, ok an ti, us nadik kotiuik. Dat wil zeggen: Heilige, magtige Koning Karel, ik uw ge- vangene Otto, baanderheer over duizend, ont- zeg het groote Wodansbecld op den Harzberg. Zoo ook zullen al mijne goede mannen (onder- hoorigen) en krijgsknechten zich doen kerste- nen. Al mijne bezittingen en regten zijn in

-ocr page 147-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                              135
		uwc hand. Wij bidden u ootmoedig om loven en vrijheid. Wij willen ons houden bij God den Almagtigen Vader, den Zoon en den Hci- ligen Geest, die ons nu geleerd zijn, en ook hij u, onzen genadigen Koning. Te naauwernood is deze moeijelijke oorlog ten einde gebragt, of Karel vliegt reeds weder naar Home, den Paus te hulp (78(!). Hier brengt hij den onrustigen Hertog van Benevento, Arighis, tot on- derwerping en dwingt deze, een schoonzoon van Desiderins, den Paus nog eenige steden van zijn gebied af te staan. Na zijn terugkeer, in 787, houdt hij weder een rijksdag te Woruis, waarop de Beijersche hertog Thassilo, als heimelijk bondgenoot van Arighis, zijn zwager, wordt aangeklaagd. Karel begeeft zich in eisen persoon naar Heijeren, tuchtigt den op- roerling en neemt twaalf gijzelaars van hem mede. Doch het volgende jaar wordt Thassilo op nieuw aangeklaagd, ja zijne tegenstanders beweren, dat hij in stilte met de Avaren onderhandelt en dezen bewogen heeft om in Heijeren en Franken te val- len. Schijnbaar kalm vertoont de Hertog zich op den rijksdag te Ingelheim, doch zijn misdrijf moet zonneklaar zijn, want al de aanwezige rijks- grootcn achten hem den dood schuldig. Karel wil echter geen vorstelijk bloed vergieten, maar schenkt Thassilo genade, en zoodra de Hertog zelf zijne begeerte te kennen geeft, om in een klooster te gaan, vergunt de Koning, dat de inkleeding niet in de Pfalz zal geschieden, opdat het afscheren van \'s Ilertogs lokken niet voor het oog der ver- zamelde edelen zal plaats vinden. Thassilo ontvangt nu de tonsuur te st. Goar en wordt vervolgens naar Fulda gezonden. Doch de hertogelijke waar- dighcid voor Beijeren wordt door Karel, als te ge- vaarlijk, niet weder verleend. In den loop van 789 ondernam Karel een togt over de Elbe tegen de Wilzen, en in 701 trok hij diep Hongarije binnen, om de Avaren terug te dringen, een aan de Hunnen verwant volk, die eenige strooptogten in de zuidoostelijke gewesten des Rijks ondernomen hadden. Zijn leger in drie groote afdeelingen gesplitst hebbende, strekte hij zijne overwinningen tot aan Belgrado uit. Hij beide togten waren zoowel Friezen als Saksers Karel\'s liecrban gevolgd. In 792 en 793 maakte de Frankische Koning groote toebereidselen oin de zegepralen aan Donau en Save behaald, te voltooijen. Doch toen het gun- stige jaargetijde voor dezen veldtogt in 794 was aangebroken, was hij gedrongen, zijne legermagt te vcrdeelen, daar de Saksers andermaal in op- stand raakten. De moeijelijkste taak voor zich zel- vcn kiezende, die om de orde in het Noorden te herstellen, zond hij zijnen zoon Peppin tegen de Avaren, die eerlang het onderspit dolven. De Prins was daarbij zoo gelukkig om de legerplaats des Khans te bestormen en alle schatten buit te ma- ken die dit roofzuchtige volk gedurende drie eeuwen den Grieken had ontnomen. "Tot hiertoe," zegt
		Eginhard, "waren de Franken een arm volk ge- weest, maar de buit op de Avaren maakte hen rijk." De nieuwe Saksische opstand voerde Karel van 791 tot 798 meermalen in de gewesten tusschen IJssel en Elbe. Doch hoeveel dapperheid de Iand- zaten dezer oorden ook ten toon spreidden, en hoe standvastig zij ook hunne vrijheid poogden terug te winnen, het was, even als vroeger, te vergeefs. Nog verwijlde Karel in Saksen, toen hem eene zonderlinge tijding werd geboodschapt. Paus 11a drianus I, \'s Konings ijverige vriend, was in 795 ge- storven, en te midden van vele onlusten en kaba- len hadden de Romeinen Leo III tot zijnen opvolger verkozen. Doch deze Kerkvoogd had zoo vele vij- anden te Rome, dat hij zijn leven in zijne eigene residentie niet veilig achtte. Zoo overviel hem eens, bij eene openbare processie, eene bende zaamge- zworenen, trok hem onder schimpen en stooten uit de rij en zou haar afschuwelijk voornemen, om hem de oogen uit te steken, zonder twijfel volvoerd hebben, zoo niet te regter tijd de Hertog van Spoleto met eene dappere schaar volgelingen den Kerkvoogd had bevrijd. liet gebeurde werd aan Karel berigt, waarop deze terstond beval, om den Paus, onderde grootste eerbewijzen, naar zijn hoofdkwartier in Sak- sen te geleiden. Dien ten gevolge kwam de Romein- sche Opperpriester in 799 met een schitterend gevolg te Paderborn aan, werd door den Koning met den grootsten eerbied ontvangen, en door het volk, dat zich verdrong om hem te zien, als eene godheid aangestaard. Karel beloofde Leo alle mogelijke genoegdoening en zond hem in 800, onder een talrijk geleide, naar Rome terug. In November van hetzelfde jaar volgde hij zelf en hield binnen de Tiberstad in eene groote vergadering van geestelijke heeren en lee ken een streng gcrigt over de rebellen. Kort daarop werden zijne Franken, en mogelijk hij zelf, ten hoogste verrast. Op den eersten kers- dag namelijk, toen hij niet in zijn gewonen Fran- kischen wapenrok, maar in het deftig purper van een Romcinsch patriciör, aan het hoofdaltaar in de st. Pieterskerk nederknieldc, om zijn gebed te verrigten, trad de Paus naar hem toe en plaatste hem eene kroon op \'t hoofd, terwijl te zelfder tijd het koor der muzikanten, eenstemmig met het volk, het lied aanhief: Varoio Augusto a Deo coronato magno et pacijico imperatori llomanorum, vita et vic- lorial \' De Paus voegde hieraan de zoogenoemde adoratie toe, dat is, hij raakte met de eene hand zijne lippen aan, leidde zijne andere op de hand van den gekroonde en boog zich statig over hem heen. Al het volk juichte en begroette den achtenvijftig- jarigen heerscher met de namen van imperator en Augustus. Volgens Eginhard\'s verhaal, moet Karel later ge- zegd hebben, dat, zoo hij \'s Pausen voornemen had 1 Leef en zegevier Karel de Verhevene, gekroond als g() z(Jt door God, g() grooto en vredelievende Keizer der Romeinen.

-ocr page 148-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		136
		kannen gissen, hij dien dag liever niet muur de kerk \\v:iri\' gegaan. Doch hot is hijna ongeloofolijk, dal deze krooning niet vooraf besproken is geworden.
		Zoo als ligt te denken is, was het hof te Kon- stantinopel, dat tot dien tijd in naam de opper- heerschappij over Rome had gevoerd, over het ge-
		I>c Karlovingiwlic kapel te Nijmegen (1870). Genoeg, Karel was nu Romeinsch (of zoo als men I beurde op den kersdag ten hoogste gebelgd. Er sedert schreef Roomsch) keizer en wereldlijk opper- i ontstond eeno onaangename verhouding tusschen heer van het Avondland.                                         I Keizerin Irene en hare opvolgers en Keizer Karel,

-ocr page 149-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                              I.\'IT
		die na ccnig morren tot een oorlog aanleiding  | reis met hem te doen: "Ik kan niet begrijpen, hoe gaf, welke tot 812 duurde. Karel zegevierde ook  j men de stroodaken van Tours aan het gouden Home daarbij, want liet einde was, dat de Grieksche  ! kan voortrekken," eene vingerwijzing omtrent den gezanten, bij liet sluiten van den vrede, hem als  | staat der toenmalige Frankische steden. koning en keizer begroetten.                                         Kort na zijne terugkomst bad Karel de voldoe- Na zijne krooning bleef Karel nog langer dan    ning, den Saksischcn oorlog door het verdrag van
		Karel de Groote en zijne jrniven.
		een vierendceljaars te Rome, in welke hoofdstad | Selz tot een gelukkig einde te brengen (803). De hij zich gaarne ophield, omdat zij, in weerwil van j Saksers werden hierbij, onderde voorwaarde van zich alle verwoestingen die haar getroffen hadden, nog I te laten doopen, als een vrij volk in\'t verband van altoos boven hare zusteren in het Westen uitblonk. I het groote Frankischc-Rijk opgenomen, zonder an- Hij schreef in dien zin aan zijn vriend den aarts- I dere schattingen op te brengen dan de tienden voor bisschop Alcuin, nadat deze geweigerd had om de | de geestelijkheid, en met het verlof om naar hunne 1»

-ocr page 150-

		I.J8                                      GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		I Ilarniokar en Kixfried. almede uit Fricsch Moed \' waren gesproten. De eerste schijnt van 7S1 tot 790, de tweede van 790 tot SO<>, en de derde van SOG I tot H2S het bisdom bestuurd te hebhen. In het voorjaar van 806 had Karel de rijksgrootcn ! te Dicdenhoven (Tliionville), aan de Moezel, zaam- geroepen om onder hunne goedkeuring te bepalen, hoe zijne staten, onder zijne drie zonen, Karel, Lodewijk en Peppin verdeeld zouden worden. Veel- i ligt ging hij tot dezen maatregel over uithoofde van een gevaar dat zijn Kijk uit het Noorden dreigde, want waren de Saksers overheerd, hunne naburen, de Denen, namen iedere gelegenheid te haat, om, hetzij te land, hetzij ter zee, het Frankische ge- bied binnen te dringen en aan Saksische uitgewe- kenen die zich onder hen ophielden, hulp en bij- stand te belooven, zoo zij de vijandelijkheden tegen Karel wilden hervatten. Ten gevolge van zoodanige plundertogten wcr- den, onder anderen, in September 807de Friesche dorpen Westerwierum en Dijkshorne in de asch gelegd, in SOS Ezonstud en andere plaatsen in de na- buurschap van het Vlie aan kolen gelegd, en in 810, behalve het ontluikende Groningen, vele naburige eilanden en streken geheel uitgeplunderd en vernield. De dapperheid der Friezen deed niettemin den Doensehen roovers die overwinningen duur koopen. Zoowel Karel\'s oudste zoon, zijn naamgenoot, als Karel zelf, dreef de aanvallers, hetzij aan de Elbe, den Stör of den Eidcr, met bebloede koppen terug. Magtige vloten werden uitgerust om de wa- teren schoon te vegen, voor de Noorderkusten aan de (Jaronne, te Houlognc en te Gent, en aan den Khone voor de Zuiderstranden. Niettemin duurde de onrust voort, tot de hoofdaanlegger dezer plun- dertogten, de Deensche Koning Godfried, door een van zijne eigene volgelingen was vermoord, en zijn broederszoon Hemming den stokebrand als heer- scher was opgevolgd. Er werd een vredesverdrag gesloten, waartoe de wederzijdsche gemagtigden aan den Eider samenkwamen. Hij deze overeenkomst werd bepaald, dat deze stroom de grenslijn voor beidt; staten zou uitmaken, en deze bepaling door plcgtige eeden bekrachtigd (811). De veroveringen door Karel de Groote behaald, hadden zijn rijk ecne uitgestrektheid gegeven, welke die van alle monarchijên uit dit tijdperk overtrof\'. Zijne heerschappij reikte van den Ebro in Spanje tot den Theiss in Hongarije, van den Eider op de Deensche grens tot aan de bergen van Calabrie\', en al de volken binnen deze landpalen gevestigd, volgden zijnen hcerban, wanneer hij hen ten strijde opriep. Tot het handhaven der orde binnen een roo uitgestrekt gebied werkten Karel\'s rondreizen in groote mate mede. Eene eigenlijke residentie had hij niet, en een zijner levensbeschrijvers heeft ons naauwkcurig opgegeven de plaats waar hij telken jare het kers- en het paaschfeest vierde. Het meest geschiedde dit te Aken, te Nijmegen, te Herstal, te Ingelheim, te Wllrzburg en te Frankfurt, en
		eigene gewoonten en wetten te leven. Tienduizend Sakscrs echter werden afgezonderd van linnne land- genooten. L\'it de bloem des volks gekozen, werden zij met vrouwen en kinderen uit het land hunner inwoning gevoerd en langs de zeekust, zoo hij den ItIJnmond als in Vlaanderen, in de Ardennen en Ilelvetié\' verstrooid \'. In Saksen zelf werd menige burg en menige bis- schopszctcl gesticht, als zoo vele kiemen van een aantal groote steden, b, v. de burgen Maagdenburgen Malle, en de stoelen van Munster, Osnabriick, Verden, Dreinen, 1\'aderborn, Minden. Ilalberstadt, Seligen- stadt en Elze hij Hildeshcim. liet deel des Lands over de Elhe werd door Karel aan de Slavoonsche Abotriten ingeruimd. Omstreeks dezen tijd veroverden Karel\'s vcldhcc ren op een togt naar Spanje Karcclona en de Ha- learcn. Van de bisschoppen, aan wier zorg Karel de godsdienstige belangen zijner onderdanen tocbe- trouwde, blonk inzonderheid Ludger door deugd en kennis uit. Omstreeks den jare 711 te Wierum, bij Docknm, geboren, had hij, na het onderwijs van den voortrclielijken Gregorius te Utrecht ge- noten te hebben, ijverig medegewerkt tot bet ver- breiden van het christelijk geloof in Saksen en Friesland. Door zijn toedoen was de kerk te De- venter herbouwd, werd eenc dorpskerk in zijne geboorteplaats gesticht en den afgodsteinpel te I Iel werd hij Kottum (Hunsego) van zijn aanzien berooid. Hij reisde, reeds sints geriiimen tijd, rond door Humsterland, Hunsego, Fivelgo, Keider- land en Borkum, overal predikeude en doopende, toen Karel hem het bisdom van Mimigernford of Munster toebetrouwde. Hier won hij aller harten en bewondering, want onder zijne voortreffelijke hoedanigheden was vooral zijne weldadigheid jegens de armen groot. Al zijne inkomsten, zoowel die zijner eigene bezittingen, als die van zijn bisdom, besteedde hij tot werken van liefde. Ook na zijne, verheffing tot de bisschoppelijke waardigheid blc- ven de streken tusschen de Lauwers en de Eems het middelpunt van zijn bekeeringsijver, en te regt heeft het nageslacht hem den eernaam van apostel der Oroningers toegelegd. Hij overleed den 26,ton Maart 809. Ook de bisdommen van Osnabriick en Seligenstadt (Salingstede) kregen Friezen aan liet hoofd, te weten Wilko en Hildehrand, terwijl de eerste opvolgers van Albrik op den Utrechtschcn stoel, Theodard, 1 Hieruit is te verklaren, dat men zoowel in Zuid-Ilol- laml als in Luxemlmrg een dorp •Sassenheiin vindt, waar- van liet eerste hij verkorting Sassen), geluk het tweede in liet dageHJkach verkeer nagenoeg eveneens, namelijk /Sossem, wordt genoemd. Van Saksischen oorsprong is waarselijjnljik ook het liramlen van paasehvureu zoowel in Uverjjssel als aan den dninkant l>U •Sassenliciiu en op di\'ii Stromberg li[j Kemich. l)c verplaatsing van Saksers naar Vlaanderen gal\' aanleiding tot het zeggen, dat dit gewest, tot dien tijd door duivelen bewoond, nu dub- liele duivels tot inwoners had verkregen.

-ocr page 151-

		GESCHIEDENIS HEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		139
		derhalve in het Duitache deel zijner staten. Doch ook te Home vertoefde hij gaarne. He indeeling des Lands, uit den oud-Germaan- sclien regtstoestand voortgesproten, bestond in eene smaldeeling van iedere provincie in gooin of gouwen, en van deze weder in centen of honderden. Een Cent was een distriet van honderd hoeven van vrije man- nen, die, afkeerig van den dwang der steden. liunne akkers rondom hunne woningen aanlegden, en weiden en bosch in gemeenschap gebruikten. Een koninklijk ambtenaar, in de gouwen gouwgraaf, in de eenten centgraaf genoemd, handhaafde hetregt en ontving de boeten op iedere soort van misdrijf gesteld. Iedere gouw leverde ook haar bepaald getal krijgslieden wanneer de oproeping tot den heerban geschiedde. Wie niet opkwam, betaalde boete. Haar echter onder de vrijen velen waren die als zoo- danig onder de verpligting lagen om uit te trekken, doch niet zooveel bezaten, om de kosten der uit- rusting alleen te dragen, was de grootte van den grondeigendom bepaald, die een krijgsman te stellen had. Wie niet zoo veel liet zijne kon noe- men, deed met een ander of anderen te zamen, en dezen rustten dan op gemeenschappelijke kos- ten een strijdbaar man uit. liij eene willekeurige toepassing dezer wet van de zijde der graven, werd deze verpligting voor behoeftigen niet zelden een ondragelijke last, ja zij drukte meermalen zoo zwaar, dat menigeen zich bewogen voelde, om zich onder de bescherming van een of ander wc- rcldlijk of geestelijk rijksgroote te plaatsen, deze zijn vrij eigendom op te dragen en het van hem in leen terug te ontvangen. Natuurlijk verminderde daardoor het getal der vrije landeigenaars van lieverlede ten nadeele der oude CSennaanschc in- stellingen. Karel zag het verkeerde daarvan zeer wel in en poogde uit dien hoofde het kwaad door zijne zendboden te stuiten. Hezen werden door Karel uitgezonden om cenige bijeengelegeu gouwen rond te reizen, de verrigtingen der graven na te gaan en vooral acht te geven op al wat tot den heerban in betrekking stond. Zij moesten van hunne bevindingen een naauwkeurig verslag geven, waar- door de Keizer steeds de ziel bleef van liet ge- hccl en volkomen op de hoogte van hetgeen in zijne uitgestrekte bezittingen plaats greep. Zijn handzegel stond in zijn degenknop gegrift, en had hij eens een bevelschrift aan een halstarrig leen- nian daarmede gemerkt, dan klonk vaak zijn woord: "Hier is mijn bevel, en hier" — waarbij hij zijn degen kletteren liet — "hij die mij gehoorzaam- heid verzekert." Allerwaarschijnlijkst heeft Karel dikwijls gelegenheid gehad, om aldus te spreken, want zijn krijgszuchtig bewind, dat de oproeping tot den heerban steeds vernieuwde, was juist om deze reden niet algemeen bemind, ja gaf zelfs aanleiding tot samenzweringen, die Karel\'s leven bedreigden. Voor eene daarvan moesten eenige graven met het verlies van hunne oogen boeten, voor de andere zijn natuurlijke zoon 1\'eppin (een ander dan die te Hiedenhoven tot koning van Italië
		was verkozen), zich de kruin laten scheren om in een klooster weg te kwijnen. De roem van Karel\'s naam klonk reeds tijdens zijn leven heinde en veer. Daarvan getuigen de gezantschappen die hij van Arabische vorsten in I Azië, Afrika en Spanje ontving, ten einde hem I hunnen eerbied te betoonen. llaroen al Kasjid, I een der beroemdste kalifen, bood hem de edelste I specerijen en de vernuftigste kunstvoortbrengselen ; zijner onderdanen ten geschenke aan, onder an- , deren een Arabisch slaguurwerk van merkwaardig ! samenstel. Het was een metalen waterklok niet uurwijzer, met eenige ronde balletjes die klette- rend op eene metalen plaat nedervielen, en met ruitertjes die bij dezen klank zich aan eene geopende deur vertoonden. Een emir zond een der grootste olifanten naar Aken, die niet minder opzien ver- wekte dan het eerste uurwerk dat het Avondland aanschouwde. Karel\'s tegengesehenken bestonden deels uit voortrellelijke jagtlionden, deels uit lijn linnen en andere weefsels, in wier vervaardiging de Frankische en Friesche vrouwen reeds toen een hoogen trap van volkomenheid bereikt hadden. Als zijn gezant aan het Perzische hof bezigde hij den Jood Izaiik. Het is een genoegen op te merken, dat Karel al zijne groote krijgsbedrijven gering achtte tegen- over zijne bemoeijingen om den geest zijner volken te verlichten en de beschaving uit te breiden. He toonbeelden van Komcinsehe wetenschap en kunst die de Tiberstad hem zoo dierbaar maak- tcn, lieten hem geene rust. Te Home had hij den Engclschen monnik Alcuin leeren kennen, die »oo- wel met de werken der kerkvaders als de oude klassieken vertrouwd, \'s Keizers bewondering en toegenegenheid in liooge mate verwierf. Karel poogde hem aan zicli te verbinden om vau zijne gesprekken voordeel te trekken en nam hem mede naar zijn hof tot leermeester zijner wettige en natuurlijks zonen. Niet lang daarna maakte hij kennis met een beminnenswaardigen, weetgierigen knaap, Eginhard genoemd, een geboren Odenwai- dcr, wien hij zijnen zonen om hen tot yver aan te sporen, als makker toevoegde, Er is uit dezen knaap een voortreffelijk man gegroeid, die hater liet leven zijns weldoeners in tamelijk goed latijn beschreven heeft. Karel\'s scherpe blik won nog een ander jongman van heerlijken aanleg voor dit schoon verbond, den gelukkigen Angilbert, die eerst met de voornaamste kerkelijke betrekking aan het hof bedeeld, onmiddellijk van den Keizer een wereldlijken eerepost verwierf toen de schoone Bertha, Karel\'s liefste dochter, hem in stilte haar hart had geschonken en haren vader met maag- delijke schaamte beleed welke gevoelens zij voor den jongman koesterde. Eene dergelijke geschie- denis verhalen oude overleveringen met betrekking tot Eginhard. Hij won, zoo luidt het verhaal, de genegenheid eener andere onechte dochter van Karel, de leergierige Emma. In stilte zetten de jongelieden hun vertrouwelijken omgang voort, tot

-ocr page 152-

GESCHIEDENIS DE II ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

110

eens op een avond de sneeuw liet slotplcin zoo geheel had overdekt, dat beiden vreesden, hun zoet geheim ontdekt te zien, zoo Eginhard te voet naar zijn kwartier terugkeerde. De voetstappen van een man zouden aantoonen. dat een ongeoorloofd bezoek in de vertrekken der vrouwen had plaats gevonden. Niettegenstaande haren angst nam Emma een kloek besluit: zij verzoent Eginhard zieh op haar schouder te zetten, opdat zij hem tot aan den tegenovergestehlcn muur zou kunnen wegdra- gen. Doch Karel, die op dat oogenbiik wakker was,

tijd te vinden om te lezen. Alcuin had hem eenc bijzondere voorliefde voor de heide kerkvaders Hie- ronymus en AugnstintU ingeboezemd. Hun keurige taal wist hij niet genoeg te prijzen. "Ach," riep hij eens vol edelen ijver uit, "had ik slechts twaalf zulke mannen in mijn rijk!" Min of meer gebelgd, voerde Alcuin hem hierop toe: "De Schepper van hemel en aarde heeft slechts dit tweetal gehad, en gij verlangt er twaalf!" Er zijn uit Aleuin\'s school verscheidene mannen voortgekomen grootcr dan hij zelf. Hij hen sloot

! L\'iiilinnl en Kiniiin.

Karel zich met broederlijke liefde aan, ja hij stichtte eene soort van akademie, waarin hij alle keizerlijk gezag ter zijde stelde. Hij liet zich David noe- men, terwijl hij aan Alcuin den naam van Flaccus en aan Angilbert dien van Homerus had toebe- deeld. Hier sprak men over het beschaven van de moedertaal. Men verzamelde de volkszangen der oude barden, beproefde het zamenstellen eener duitschc spraakkunst, bedacht duitsche namen voor de maanden en windstreken \' en beraadslaagde ern- 1 Onder de maanden noemde luj Jamiary ^itlarmauolh,

zag uit een zijner vensters den zonderlingen optogt. Hij ontbood Eginhard en Emma bij zieh, hield hun het verkeerde van hun gedrag voor oogen en eindigde met de handen zijner dochter en die zijns gonstelinga in elkander te leggen. De groote man was, zoo dikwijls zijn tijd het hem veroorloofde, bij de lessen tegenwoordig, die Alcuin den prinsen gaf en nam zelf nog bij dezen kerkvoogd les. liet latijn sprak hij vlug en was in het grioksch ten minste zoo ver gevorderd, •lat liij een boek in die taal kon verstaan. In weerwil zijner veelvuldige bezigheden wist hij nog

-ocr page 153-

GESCHIEDENIS DEU ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

141

stig over de opvoeding des volks, inzonderheid van aankomende geestelijken. Karel verleende niet dan aan waardige mannen rijke proven en sticht- te op vele plaatsen klooster- en stiftsscholcn, waar lezen, schrijven en de christelijke leer wer- den onderwezen en de geestelijken ook in de hoo- gere wetenschappen onderrigt konden bekomen. De school te Tours, aan wier hoofd Alcuin stond, heeft lange jaren haren roem behouden. Ook Pa- rijs, Soissons, Utrechten vele andere steden hadden goede scholen. Karel liet zich aan de beschaving der Frankische geestelijken zooveel gelegen liggen, dat hij in de berigten door hen ingezonden, eigen-

Eene bijzondere school deed hij aan zijn hof openen, waarin al zijne dienaren, zoowel de hoog- sten als de lageren, hunne zonen moesten genden. Zekeren dag trad hij zelt deze zaal binnen en deed onderzoek naar de vorderingen der leerlingen. Zij die hun tijd wel besteed hadden, moesten zich allen regts van hem scharen, terwijl hij den ach- terblijvers eene plaats op zijne linkerzijde aanwees. Nu vroeg hij hunne namen, en daarbij bleek het, dat de minstgevorderden schier allen zonen van aanzienlijke hofbeambten waren. Karel rigtte zich het eerst tot de vüjtigen, de zonen zijner minste bedienden, en zeide: "Ik verheug mij, lieve kin-

___•

r r • *& •.

Kitrr! i\\v GriMitf U/ih-M ilr IuiI\'mIum.I.

handig de taalfouten verbeterde. Ter wille der zwakken onder hen liet lil) een aantal predikatiën der beste Grieksche kanselredenaars in de land- taal overzetten. Vaak moedigde hij de monniken aan om boeken af te schrijven en verzamelde zelf eene bibliotheek van klassieken, waarvan nog hc- den ten dage eenige handschriften te Aken, Wecnen, l\'arijs, Rome, ZUrich en elders vertoond worden.

deren, dat gij zoo goed oppast. Gaat zoo voort en tracht steeds wijzer en beter te worden. Zoo doende arbeidt gij aan uw eigen welzijn, en te gelegener tijd zal u ook van mijne zijde het loon niet ontbreken. Maar gij" — en hier wendde hij zich toornig tot de knapen aan zijne linkerzijde — "gij zonen van edele heeren, gij fijne poppetjes die u zoo rijk en voornaam acht en meent het onderwijs uwer leermeesters te kunnen ontberen, gij luije, nietswaardige knapen, ik zeg u," — en hierbij hief hij de regter vuist omhoog — "bij God! uw adel en fijne gezigtjes gelden niets bij mij , en gij hebt niets te hopen, zoo gij uwe traag- heid niet door vlijt en ijver weder goed maakt!"

t\'ebruary Jfornunff, Maart Lenzinmanoth, April Ostarma- »oth, Mei Wunnemanoth, Juny Brachmanoth, July Jleute- \'Hiiiiut/i, Augustus Aranmanolh, September lltrh\'wtmanoth, Octobcr Weixmanoth, Novemher H\'indmaiiolh, December llêiligmanolh.

-ocr page 154-

		142
		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		De Keizer liet geleerde mannen uit Italië en Griekenland komen en gaf hun welbeaoldigde bis- dommen, opdat zij hem helpen zouden in het op- rigtcn van scholen. Zoo plaatste hij twee beroemde Grieken te Salzburg en Regensburg, en de Paus moest hem orgelspelers en zanders zenden om een geregeld kerkgezang tot stand te brengen. Maar de plompe Franken toonden zich even weinig gc- sehikt tot zingen als tot schrijven. De Italianen vergeleken het Krankisehe kerkgezang met het hui- len van wilde dieren, even als de Krankisehe trillers met het gerammel van een goederenwagon op een kncppcldijk. In Ah uin\'s brieven, die gelukkigiijk bewaard zijn gebleven, klaagt hij meermalen, dat hij zoo weinig kon uitrigten en eene bijna dier- lijke bekrompenheid bestrijden moest. liet was er echter verre af, dat Karel\'s liefde voor wetenschappelijk onderligt hem het sehoone der Germaansche opvoedingswijze liet voorbijzien. "Van hunne vroegste jaren," zegt Eginhard, "werden \'s Keizers zonen in het rijden, het behandelen dei- wapenen en de jagt geoefend," en van eene maagd, die als een toonbeeld harer sekse wordt voorgc- stcld, luidt liet verhaal, "dat zij slechts hem tot echtgenoot wilde aannemen, die haar in het wer- pen met steenen en het strijden met de speer zou overtreffen." Karel spaarde gcene aanmoediging of bclooning om de opvoeding van den geest gelijken tred te doen houden met dien van het ligehaam. Doeh hij wist ook met de zwakken geduld te oefenen. Eens waagde zicli een vreemd geestelijke, die; niet wist, dat de Keizer niemand die niet zingen kon, op het priesterkoor duldde, in de rijen der daar aan- wezigen. Daar hij geen enkele noot kende, zweeg hij beschaamd stil. Eindelijk gaf hem de voorzan- ger eene aansporing met zijn stok, en nu waren aller oogen op den armen man gevestigd. In zijnen angst maakte hij alle gebaren van een zanger na, zonder echter het geringste geluid te slaken. Natuurlijk begonnen ecnigen die hem omringden, te glimlagchen, en toen de een den ander aan- stiet, was de spotlust welhaast algemeen. Alleen de Keizer behield zijn gewonen ernst, liet den man, nadat de mis geëindigd was, bij zich komen, en schonk hem, toen hij vernam hoe arm de vreemde was, een pond zilver voor den doorgestanen angst. Het is leerrijk, een groot man ook in zijne da- gclijksche bezigheden gade te slaan, en op te nier- ken hoe hij in iederen kring ten voorbeehle strekt. Altijd ontwikkelt hij dezelfde werkzaamheid, hetzij hij legers aanvoert, scholen bezoekt, wetten op- stelt of het griekseh bestudeert. Voor alles scheen hij in de wieg gelegd, (leene bezigheid washein te ge- ring. Wanneer hij naar huis kwam, liet hij zich de dagelijksehe uitgaven van het hof voorleggen, waaraan niet het minste, zelfs niet die van cijeren of zuivel, niogten ontbreken. Hij zag de inkomsten eveneens na, berekende de pacht zijner meijers, maakte begrootingen voor de gebouwen die hij wilde oprigten en ontwierp schetsen voor zijne landgoe-
		| deren en akkers. Hij liet moerassen droogmaken, \' bossehen uitroeijen, dorpen en kloosters aanleggen. Zijne eigene goederen werden geroemd als toon- beelden van landhuishoudkiindc, en naar zijn voor- beeld legden verschillende groote landeigenaars bouwgronden, weiden, kanalen, slooten en water- keeringen aan. Karel\'s wisselend verblijf was eene der oorzaken dat geenc der Krankisehe steden door toedoen van het hof tot aanzien kwam. Zelfs Aken, Nijmegen en Ingelheim, waar hij het meest vertoefde, crlang- i den geen van drieën een ruimer omkring dan die van een eenvoudig vlek. De groote Keizer was een voortreffelijk redenaar, want zijne taal was gepast, kernachtig en werd met klem gesproken. Eene afspiegeling daarvan vin- den we in de volgende vragen, door hem aan eenige geestelijken zijns Rijks voorgelegd. \'•In hoe ver is het een bisschop of abt geoor- loofd, zich in wereldlijke zaken te mengen, en in hoe verre mag een graaf of ander wereldlijk beambte in kerkelijke aangelegenheden meespreken? — Wat belooft een Christen bij zijnen doop in acht te te nemen, wat zich te ontzeggen? — Is dat de wereld te verzaken, wanneer men door den hemel te beloven of met de hel te dreigen, in den naam van God of Zijner heiligen, eenvoudigen of* zwak- geloovigcn van hun vermogen berooft en regtma- tige erfgenamen het hunne afhandig maakt, die daardoor dikwijls aan de grootste armoede wor- den prijs gegeven en uit gebrek stelen en roo- ven? — Heet dat ook de wereld verzaken, wan- neer men eene onvcrzadelijke begeerte naar de goederen van anderen laat blijken en menschen door geld en meineed tot valsche getuigenissen verleidt? — Waar staat geschreven, dat iemand tegen wil of roeping tot geestelijke of monnik ge- maakt moet worden? — Wat voordeel geeft het der Kerk, wanneer een prelaat meer op de menigte dan op de bekwaamheid van zijne ondergeschikte geestelijken ziet en zicli meer om hun zingen dan om hun levenswandel bekommert?" Van het uiterlijke des grootcn mans bezitten wij eene schets van zijn gunsteling Eginhard. Naar het ligehaam, zegt deze, was Karel de Groote gezet en sterk, naar zijne gestalte rijzig, want hij mat zeven zijner voetlengten. Zijn hoofd was rond, zijn blik levendig, zijn neus een weinig meer dan middelmatig, zijn haar glanzig wit, zijn gelaat vrolijk en opgeruimd, en zijne gansclic gestalte, hetzij hij stond, hetzij hij zat, vol waardigheid. Ofschoon zijn hals wat kort en gebogen, en zijn buik wat ver vooruitstekend was, werden deze gebreken door de sehoone evenredigheid van al zijne overige ledematen ruimschoots vergoed. Zijn gang was statig, zijn gansche houding achtbaar, en zijne stem helder, ofschoon niet zoo krachtig als \'s Keizers uiterlijk zou doen vermoeden. Altoos gezond, werd zijn gestel alleen gedurende de vier laatste jaren zijns levens door ziekte onder- ïnijnd. Tegen de koortsen die zijne krachten sloop-

-ocr page 155-

		»
		GESCHIEDENIS DEK ZE ton, gebruikte hij middelen die hij zich /elven voorschreef. Van geneesheeren wilde hij niets we- tcn, want hij was afkcerig van hen, omdat zij hem alle gebraad, zijn lievelingsgeregt, verboden. Zijne uitspanningen bestonden in rijden, jagen en zwemmen, waarin hij alle anderen vooruit streefde. Van baden was hij een zoo groot liefhebber, dat daaruit inzonderheid zijne voorliefde voor Aken voortsproot. IIij bediende zich steeds van de Fran- kische kleoding. Op liet bloote lijf droeg hij een linnen hemd (dat door zijne dochters was gespon- Den en geweven), daarover een wambuis, dat door een zijden gordel werd zaamgesnoerd, aan de voe- tcn kousen en schoenen, om de lendenen heupban- den (de voorloopers der latere broeken) en des winters om borst en schouders een lijfrok van visch- ottervellcn. Tot opperkleed diende hem een korte Venetiaanschc mantel. Altoos had hij een zwaard op zijde, en dat hij veel aan dit wapen hechtte, bleek daaruit, dat de greep van goud of zilver was gesmeed. Hij plegtige gelegenheden droeg hij zelfs een zwaard, waarvan greep en schede van edelgesteenten donkerden. Dan droeg hij ook den diadeem, die nog onder de klcinoodiün op den Burg te Wecncn wordt bewaard. Vreemde dragten haatte hij, en slechts tweemaal trok hij te Home, op aandrang der Pausen Iladrianus en Leo, de lange Komeinsehc staatsiekleeding aan. In zijn da- gelijksch gewaad was hij in bijna niets van zijne onderdanen onderscheiden en in eten en drinken matig. De dronkenschap haatte hij evenzeer als de onkunde. Rigtte hij echter bij plegtige gelegen- lieden een feestmaal aan, zoo zag hij gaarne vele gasten om den disch verzameld. Op zijne gewone mid- dagtafel werden slechts vier geregten voorgediend, behalve het wildbraad, dat de jagers moesten bin- nenbrengen terwijl het nog aan \'t spit stak. Onder den maaltijd werden uit een of ander gcschiedkun- dig werk de daden van vroegere vorsten voorgele- zen. Ook hechtte hij groote waarde aan de schrif- ten van st. Augnstinus en andere kerkvaders. Na etenstijd rustte hij twee tot drie uren. Daarentegen brak hij zijne nachtrust vicr- of vijfmalen af, niet alleen door te ontwaken, maar zelfs door op te staan. Dij het aanklecden onderhield hij zich met zijne vrienden of liet ook wel personen, die om hunne aangelegenheden tot hem kwamen, bij zich toe. Dij sprak veel en gaarne en wist zich over alles buitengemeen duidelijk en vloeijend uit te drukken. Hij verzocht Italiaansche geleerden voor- lezingen over taal- en redekunst voor hem te hon- den en besteedde veel tijd aan sterrekunde en stcrrcwigchelarij. Hij maakte veel werk van de schrijfkunst en had steeds een bord om daarop te schrijven onder zijn hoofdkussen, opdat hij in ledige uren zijne hand oefenen kon. Doch de te laat aan- gevangen kunst wilde hem nooit regt gelukken. De godsdienst ging hem na aan het hart, en uit dien hoofde bevorderde hij ook in groote mate liet bouwen van kerken en kapellen. De Dom te Akeu zal nog jaren lang een schoon gedenktecken		ENTIEN NEDERLANDEN.                                  143 van zijnen ijver zijn. liet marmer en do zuilen daarvoor had hij uit Rome en Ravenna laten ko- men. Dagelijks ging hij in de vroegte en in het middaguur ter kerke, soms ook des avonds, en duldde iu de gewijde ruimte niets onwelvoegelijks of kinderlijks. Zijne milddadigheid strekte zich niet alleen tot de eigene onderdanen uit, maar zijne aal- moezen gingen zelfs over zee naar Syrië". Egypte en Mauritanië, naar .Icrusalem, AlexandriSenKar- thago, overal waar hij van verarmde geloof8genoo- ten hoorde. Zijne geschenken aan den 1\'auselijkcii Stoel zijn niet te tellen, en het behoorde tot zijne lievelingsbezighedcn. zijn aangebeden Home, waar hij viermalen vertoefde, te versieren en om- hoog te helpen. Naar aanleiding van zijn testament werden twee dei-den van zijn geldelijk vermogen, zijn huisraad en zijne kostbaarheden in gelijke mate onder de geestelijken in de 21 aartsbisschoppelijke zetels van zijn rijk verdeeld, waarbij de aartsbis- schop zelf een derde en de lagere geestelijken te samen twee derden ontvingen. Deze steden waren Rome, Ravenna, Milaan, Aquileja, Grifz, Keu- len, Mainz, Salzburg, Honen, Trier, Sens, Be- sancon, Lyon, Heims, Arles, Vienne, Tarascon, Kmbrun, Hordeaux, Tours en Hourges. Onder de kostbaarheden waren drie sehoone, massief zilveren tafels, op cene waarvan de gedaante der gansehe aarde gewerkt was, terwijl de anderen met af bed- dingen van Home en Konstantinopel prijkten. Zij werden aan de kerkprovinciën van Home en Ha- venna afgestaan. Karel\'s bloedige oorlogen tegen de Saksers zijn hein door velen scherp verweten: er is echter veel te, zijner verontschuldiging dienaangaande bij te bren- gen. Men denke slechts aan de invallen der Sak- sers zei ven. die Franken gevangen namen om ze ter ecre hunner goden te slagtcn en te offeren. Eene van Karcl\'s fouten was zijne buitensporige genegenheid voor de teederc sekse. Na zijne echt- scheiding van de dochter des Konings der Longo- barden, nam hij na elkander drie wettige vrouwen. Toen echter de derde overleed, huwde hij niet weer, doch uain verscheidene gezellinnen, met welken hij in den vertrouwelijksten omgang leefde. Karel had het verdriet, van zijne drie zonen, onder welken hij reeds zijn rijk had verdeeld, nog vóór zijnen dood, twee, Peppin en Karel, te zien sterven. De eerste overleed in 810, de tweede op het einde van 811. Dit verlies dompelde hem in eene zoo diepe droefheid, dat zijne opgeruimdheid hem voor altijd verliet. Hij maakte zijn testament, en, na met zijne geestelijke en wereldlijke rijks- grooten geraadpleegd te hebben, besloot hij den eenig overgebleven zoon uit zijn echt met Hilde- garde, Lodewijk, Koning van AquitaniU, tot op- volger te kroonen. De plegtigheid geschiedde op een rijksdag te Aken in 813. Karel trad op zon- dag den 16 November, in \'t keizerlijk gewaad do Domkerk binnen, en nadat hij had gebeden, ver- maande liij zijn zoon Lodewijk, ten aanhoorc van het gansehe volk, God te vreezen en lief te hebben, de

-ocr page 156-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NKDEHLANDEN.

111

goddelijke geboden stipt in acht te nemen, voor zorgen, zijne onderdanen als zijne kinderen lief te de Kerk zorg te dragen, haar tegen boozc men- hebben, de armen te troosten, geene dan getrouwe

:

l_____

stiiticllii-i lil vin Kurel ik Qrnota te l.uik.

sebcn in bescherming te nemen, zijne zusters en j en godsdienstige beambten aan te stellen, geen broeders als zijne naaste bloedverwanten te ver- | zijner leenmannen of onderhoorigen voor een ver-

-ocr page 157-

GESCHIEDENIS DEIt ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

145

mecnd vergrijp, zonder naauwkeurig onderzoek, van zijn leen of goederen te berooven, en zich zelf tegenover God en de menschen altoos onbc- rispelijk te gedragen. "Wilt gij dat alles vervallen, lieve zoon?" vroeg ten slotte de bewogen grijsaard. Lodewijk beloofde liet met tranen in de oogen. "Welnu," vervolgde Karel, "zoo druk ik n deze kroon op liet hoofd, die u steeds uwe belofte moet herinneren." Lodewijk was gekroond. Karel beschonk al het

gewoonte, door vasten genezen. Doch de uitge- pntte natuur verleende geene hulp meer. Hij over- leed den 28"1\'" der genoemde maand, nadat hij zich nog daags te voren met het verbeteren van een Bijbelseh handschrift had bezig gehouden. On- \' der luide weeklagten werd zijn lijk in Aken\'s Dom- kerk bijgezet, ter plaatse waar later een grafge- steente voor hem werd opgerigt. In de Nederlanden herinneren twee standbecl- den aan den wijzen en geliefden Monarch, beiden werken uit onzen tijd. Het eerste, door (Jeefs ge-

li-wjjk di\' Vrumi\' vi\'riKittiiiM\'ilifft rit-li voor den Puin

volk dat tegenwoordig was, rijkelijk en nam een teeder afscheid van zijnen opvolger, die

wrocht, siert de st. Scrvaaskerk te Maastricht, het tweede maakt het middelpunt uit eener schoon e wandel plaats aan de Maas te Luik.

land,

onmiddellijk na do plegtigheid naar zijn

Aquitanili, terugkeerde. Het was bij het afscheid de laatste maal, dat vader en zoon elkander aan- schouwden. Ofschoon de jonge Vorst nu ook de heerschappijen zijner broeders had verkregen, verzekerde Karel aan den zoon van Peppin, Uernard, Italië. In January 814 overviel de tweeënzeventigjarige grijsaard eene hevige koorts, vergezeld van eene zware pijn in de zijde. Hij wilde zich, volgens zijne

HOOFDSTUK XXIV. HET FRANKISCHE-RIJK TEN TIJDE VAN LODEWIJK DE VROME. Lodewük ile Vrome. — Z()nc talenten en zwakheden. — (lunst aan de Friezen en Saksen verleend. — "h Keizers gedweeheid tegenover den Paal 60 de geestelijkheid. — 19

-ocr page 158-

		UG                                 GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		Noormannen in de Nederlanden. - Lodewjjk bepaalt ceno r||ksverd<-c|in<;. — I.otharius, I\'eppin. LodcwUkde l)uit- sclnr i\'ii Karel de Kale. — Kllende door nieuwe rijks- vertlcclingcn ontstaan. — Dood van LodewQk in liet kamp l>li Mainz. — Droeve staat te Utrecht, op Walcheren en elders. — Zware ovcrstrooming van 889. (814-84CO Keizer Lodewijk was zesendertig jaren oud toen hij Karel de Grootc in de regering opvolgde. Door de natuur met een krachtig ligehaam bedeeld, en door \'s vaders zorgen wel onderwezen in de weten- schappen en alle ligchamelijke oefeningen, miste hij nogtans die grootheid van karakter welke een ver- eisehte was voor een monarch, wiens heerschappij gansch Midden-Europa omvatte, liet eenigc waarin hij zijn vader evenaarde, was in zijne liefde voor de jagt. In Augustus, wanneer de herten het vetst zijn, joeg hij dagen achtereen op dit edel wild en zette dit bedrijf voort tot liet tijdperk aanbrak, waarop hij het met de zwijnenjagt verwisselde. Schier eiken kerkgang met openbare boete ver- bindende, was eenc zijner eerste zorgen een einde te maken aan de losbandigheden, die het hof te Aken kenschetsten. Zeker geenc gemakkelijke taak, want een der voornaamste hovelingen verzette zich met de degen in de vuist tegen de graven Warner en Lambert, die \'s Keizers bevel ten uitvoer wil- den leggen, doodde den eerste en bragt den tweede cene gevaarlijke wonde toe. Doch Lodewijk toonde hier eene strengheid die wonderlijk bij zijne vroom* heid en tlaauwhartigheid afstak. Immers liet hij den edelman Tullius wegens zedeloosheid deoogen uitsteken. Verdienstelijk was zijne poging om zich de gc- negenheid der Friezen en Saksen te verwerven. Zijn vader Karel had hun wegens verzet tegen het Frankische oppergezag het regt om te erven ontnomen, dat is om zich erfgoederen toe te cigc- ncn, al ware de erflater vader of broeder, zonder tot liet aanvaarden eene opzettelijke magtiging van \'s Keizers beambten ontvangen te hebben. Lodewijk hief deze beperking op en won daardoor de harten van hen die het Noorder kustland en de beneden- oevers van Kijn, Eems, Weser en Elbe bewoonden. Zoo veel goedkeuring deze maatregel bij het begun- stigde deel zijner onderdanen vond , zoo veel afkeer wekte de gedweeheid die Lodewijk tegenover de geestelijkheid in acht nam hij schier allen. Toen Stephanus IV, die Leo 111 in81Gopden 1\'auselijken Stoel verving, kort na zijne verheffing te Heims kwam — waar hij Lodewijk eene kostbare kroon op de slapen drukte —, wierp de vrome Vorst zich drie malen in zijne gansche lengte voor den Opperpriester op aarde, en in een staatsstuk van HU2 erkende hij, naar het voorschrift zijner geestelijke raadslic- Uen, voor allen, dat hij een der grootste zondaren was en door traagheid en onwetendheid veel had bedorven. Ondermijnde de Keizer door zoodanige vcrtoo- ningen en woorden den eerbied en het vertrouwen zijner onderdanen, hij vergrootte die fout, door reeds in het vierde jaar zijner regering (817) zijn
		groot rijk ten voordeele zijner drie zonen te smal- deelen. Voor 1\'eppin en Lodewijk bestemde hij, onder een afzonderlijk bewind, de grensprovincil\'n Aquitanië en Beijercn, terwijl hij Lotharius het overige met de keizerlijke waardigheid toedacht. Na een driedaagsch vasten en gebed, deelde hij dit besluit den rijksgrooten op den landdag van Aken mede en liet hen zweren deze deeling te helpen eerbiedigen, wanneer de dood hem zou wegnemen. De eerste vrucht van dezen maatregel was, dat zijn neef llernard, Koning van Italië", zich tegen deze rijksverdeeling kantte, onder bewering, dat hem de keizerlijke waardigheid van regtswege toe- kwam. De rijksdag veroordeelde dien Vorst wel is waar met zijne aanhangers ter dood — welke straf de vrome Lodewijk "verzac/ille" in die van de oogen uitgestoken te worden — doch de vrees vermees- terde nu den zwakken Monarch zoo geheel, dat hij al zijne broeders en zusters in kloosters liet steken, dagen achtereen niets verrigttc dan bid- den en jammeren, en op niets ijveriger peinsde dan op het verbeteren van den staat der geeste- 1 ijken, eene bezorgdheid , die de priesters gcens- zins met dankbaarheid vervulde, vooral niet, omdat hij hun het dragen van kostbare kleedcren, wa- penen, dolken en sporen verbood. Abt Wala, van het stift te Corvey, zeide in het openbaar, dat de oorzaak van den achteruitgang des Lands een gevolg was van Lodcwijk\'s beraoeijingen met kerkelijke, en van de geestelijken met wereldlijke aangelegenheden. Een zigtbaar blijk van dien achteruitgang lag in de Decnsehe heerschappijen die in Friesland ontstonden. Hetzij om deze Noormannen voor het Christendom te winnen, hetzij om zijn gebied tot over den Eidcr uit te strekken, mengde Lodewijk zich in de binucnlandsche tweespalt die tusschen verschillende mededingers naar de Deenschc kroon was ontstaan, namelijk tusschen lleriold en de zonen van diens verbitterden tegenstander Godfried. De Keizer had partij voor lleriold gekozen en den Friezen en Sakscrs bevolen, mede te werken om dien onttroonden Deenschen koning weder in zijn gezag te herstellen. Doch de uitslag van dit hulp- betoon was alles behalve gunstig voor het Kijk. lleriold werd afgeslagen, en de Denen, hierdoor naar de Fricschc en verder gelegen kusten ge- lokt, lieten de vrceselijkstc sporen hunner over- komst achter. Daarbij beging Lodewijk den mis- slag om aan lleriold en zijne broeders belangrijke doelen van de Nederlanden in te ruimen, nadat zij zich te lngelheim hadden laten doopen (820). lleriold ontving het leen Rustringen (Riustri) aan de Weser en Dorestad of Duurstede aan der Kijn, gelijk Bornk Kinhein (Kcnneraerland), en Hem ming Walcheren. Kwamen de zeeroovers in den beginne om de tegenstanders hunner vorsten te bestrijden, de buit die zij op den landzaat be- haaldcn, lokte hen tot wederkecren, en bij het verraad van vele volgelingen uit Hcriold\'s, Roruk\'s en Ilemming\'s omgeving, ontstond een welig op-

-ocr page 159-

		\'
		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                           147
		schietend wantrouwen der Friesche en Saksische landlieden tegen de vreemde gebieders. Onze kustbc- woners hadden ieder oogenblik een woesten vijand te vreezen, die zonder eenig erbarmen, roofde, plunderde, moordde, verminkte en schond, en zij misten alle vertrouwen op de hoofden hun door den Keizer toebedeeld. Antwerpen werd geplunderd, Witlam, eene belangrijke havenplaats aan de Maas (of de Schelde) vernield, en Duurstede meer dan eens aan de vlammen prijs gegeven. De verwarring steeg ten top, toen Lodewijk in H20 zijn voornemen te kennen gaf om de vastbc- zworen rijksverdeeling van 817 te veranderen. Nadat hij namelijk weduwnaar was geworden, had hij het oog op de sehoone Judith, eene Beijersche graven- dochter, laten vallen. Hij had haar gehuwd en in dezen echt een zoon verwekt, die later onder den naam van Karel de Kale bekend is geworden. Zon- der voor het verbreken van den plegtigen eed, in SI7 afgelegd, terug te deinzen, liet hij zich door zijne gade bepraten, om ook voor dezen vierden zoon eene heerschappij te grondvesten, ja bepaalde, dat de jeugdige Karel den Elsas, Schwabcn en Zwitserland zon erven (82fl). \'s Keizers andere zonen voelden zich door deze handelwijze van den ouden Vorst diep gekrenkt. Vele grooten voegden zich bij hen, en toen Lo- dewijk in H:tO een togt tegen de Bretons onder- nam, werd hij eensklaps door zijn leger verlaten en door zijne zonen gevangen genomen. Op den rijksdag te Nijmegen zou zijn lot beslist worden. Doch de regtschapenhcid zijner Duitsehc onderza- ten en de oneenigheid der broederen redden hem ditmaal van de kloostercel, ja de schuldige zonen vielen hem te voet en smeekten hem om vcr- giffenis. Doch het berouw duurde niet lang. Zoodra de oude Lodewijk weder met zijn nieuw plan van rijks- vcrdeeling voor den dag kwam, stonden ook zijne zonen weder op, en ten einde aan dit eenwig wei- felen een einde te maken, besloten zij om ditmaal hunnen vader voor goed af te zetten. Zij verrasten hem met een magtig leger, namen hem andermaal gevangen en zwoeren de rijksverdeeling van K17 te goeder trouw in acht te nemen. Hierop keerde Peppin naar Aquitanit! en Lodewijk naar Beijeren terug, doch Lotharius bleef met zijn gevangen va- der te Soissons en omringde den ouden man door mon- niken, die in last hadden, hem tot de omhelzing van het kloosterleven over te halen. De klooster- hrocders leiden hem de kerk van st. Mcdard bin- nen, lieten hem op de boeteplaats ncderknielen en gaven hem eene lange lijst in de hand van al de zonden waaraan hij zich had schuldig gemaakt (888). Het doel van deze onwaardige behandeling was, om de Keizer in de oogen des volks te verlagen, daar een oude wet gebood, dat wie in het open- baar kerkboete deed, onwaardig was geworden om een leger aan te voeren. Dan dit doel werd niet bereikt. Het medelijden des volks ontwaakte, en de aanmatiging die uit
		alle bundelingen van Lotharius sprak, wekte Pep- pin\'s en Lodewijk\'s toorn dermate op, dat zij tegen hunnen broeder te velde trokken. De Lotharingcx, hierdoor verschrikt, gaf den ouden Keizer de vrij- heid weder, smeekte vergiffenis en ontving haar, onder voorwaarde, om het land hem sints Bernhard\'s dood toebedeeld, Italië, nooit weer zonder verlof te verlaten. Te naauwernood was de zwakke Keizer het hem dreigend gevaar ontkomen, of hij bragt zijn heil- loos plan voor eene rijksverdeeling weder te berde. Op een rijksdag te Stramiacus (in de nabunrschap van Lyon), werd den jongen Karel plegtig Allc- manniti toebedeeld. Doch oogenblikkelijk protesteer- den de andere zonen. Lotharius schrikte voor het- geen hij tot stand had gebragt. Op nieuw nam hij de rijksverdeeling terug en stelde eene andere voor, uit kracht waarvan Karel de Kale Nederland be- komen zou, Docli ook dit ontwerp slaagde niet, en de oude Keizer kon op nieuw over eene splitsing zijner sta- ten peinzen, waarbij Jndith\'s zoon niet zonder aan- decl zou wegkomen, intusschen stierf Peppin (838), en nu welde bij den ouden Keizer het denkbeeld op, om, door Lotharing ruimer dan vroeger te be- deelen, deze te winnen voor een plan, waarbij Fcppin\'s kinderen niets zouden erlangen, en Lode- wijk alleen Beijeren bekomen. Karel kon dan, even als Lotharius, een ruim landbezit verwerven (H.\'Ht). Deze onregtvaardigheid riep de AqnitaniBrs inde wapenen, met den eiseh, dat Peppin\'a zonen hun tot vorsten zouden gegeven worden. Lodewijk de Beijer sloot zich bij hen aan, viel in Sehwabcn en wik- kelde zijnen vader in een nieuwen oorlog. De spijt daarover, bij de kennis hoezeer de Denen op dit tijd- stip de kusten teisterden, drukte den grijzen Keizer diep ter neer. Hij verzamelde zijn leger bij Mainz, doch was niet in staat het geringste uit te voeren. De dood grijnsde hein aan, en hij liet het Kijk in de vrceselijkstc verwarring achter (26 Juny 840). Welke treurige rol Judith bij de onzalige twis- ten gedurende Lodewijk\'s regering vervulde, blijkt duidelijk uit het gebeurde te Utrecht op den 18lUn Juny H.\'iH. Terwijl Bisschop Frederik in de st..lans- kapel zijn gebed deed, werd hij doorstoken door een booswicht, die door de Keizerin hiertoe was afgezon- den. De Kerkvoogd was haar een doorn in het oog, omdat hij Keizer Lodewijk het verkeerde van zijn gedrag ten aanzien der begiftiging van Prins Karel had te kennen gegeven en Jndith\'s misda- digen omgang met Graaf Bernard van Barcelona ont8luijerd. \' Bij zoo verfoeijelijkc misdaden aan het hof van een Vorst, die den naam van de Vrome of de (!oedcr- tierene droeg, kan het niet bevreemden, dat ons too- ncelen van \'s volks zeden en meeningen worden opge-
		1 liissehop Krcdcrik, de opvolger van Kixl\'ried, was uit den ouden Frieschcn koatagsatam gesproten. Men acht hem een achterkleinzoon van Radboud 1 en een inbnor- ling van Sexbieruin, l>U Harlingcn, geweest te /(ju.

-ocr page 160-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

148

hangen, die ons met ontzetting vervullen. Zoo moest Bisschop Frcderik een togt naar Walcheren onderno- inen, \'>m er een einde te maken aan de bloed* schendigc huwelijken tusschen broeders en zus- ters. ja zelfs van zonen met hunne moeders. 1 iij zon veel boosheid en zoo groote onveiligheid als door de invallen der Denen en de knevelarijen der rijksgrooten heerschten, weidende Nederlanden nog door eene ramp geteisterd, die aan duizenden het leven kostte. Op den tweeden Kersdag van het jaar 83\'J joeg het zeewater zoo onstuimig tegen de duinen aan, dat het de toppen daarvan beukte, zoodat een groot deel onzer gewesten overstroomde. Hoeven en boomgaarden werden meegesleurd, en met de rampzalige bewoners gansche kudden vee. Niet onwaarschijnlijk is liet, dat toen door het

Lotharius, die den keizerlijken titel had aange- nomen, liet eene aanzienlijke magt uit ItaliJi op- rukken, om zijne regten op Oost* en West-Fran- kenlaml te doen gelden. Hij noodigdc de rijksgrooten uit hem te huldigen, en, ziende dat zijne broe- ders toebereidselen maakten om hem weerstand te bieden, verbond hij zieh niet zijn neef 1\'eppin van Aquitanii\'. Welhaast gloorde de oorlogtoorts in alle Frankische gewesten, en den 25 Jnny 841 viel een veldslag te Fontenai-en-1\'uisaie (bij Auxerre) voor, die, na vele wisselingen, zieh ten voordeele van Lodewijk en Karel verklaarde. Het ware met Lo- tharius\' aanzien gedaan geweest, indien zijne broe- ders hun zege hadden voortgezet. Doeh zij wcifel- den en lieten hem ontkomen. Om Lodewijk cu Karel nog een vijand op den

Keizer Lullciriui.

meegesleurde zand de Kijnkil werd verstopt, die bij Katwijk in zee vloeide.

hals te zenden, schuwde Lotharius het middel niet, Heriold uit te noodigen, Denen aan te werven ten einde invallen in Karel\'s gebied te ondernemen. Ook stond hij den Saksers vrije godsdienstoefening toe, hetgene ten gevolge had dat terstond velen tot het Heidendom terugkeerden, en menige chris- tenkerk geheel ledig bleef. Nu maakten Lodewijk en Karel een einde aan alle gewetensbezwaren. Zij beseheiddeu elkander in de nabuurschap van Straats- burg, en den 14 February 842 sloten zij aan den oever des Rijn\'s een plegtig verbond. \' Het formulier van den daarbij uitgesproken eed is ons bewaard gebleven en verdient opmerking als eene proeve der beide zich toen vormende talen, waalsch en duitseh. Lodewijk de Duitscher, zwoer met lui

HOOFDSTUK XXV. HET FRANKISCHE-RIJK TEN TIJDE VAN KEIZER LOTHARIUS TOT OP HET VERDRAG VAN VERDUN. LothnriiM keizer. — Oorlog met iQnfl broeden. — Slag i>y l\'miteiui. — Verbond van Straatsburg. — Vlagt van , l.otliarius van Aken naar Lynn. — Verdrag van Ver- dun: splitsing van liet grooto I\'\'rankiselie-HHk in West-

11898987

frankrijk, 0<>tit-Krnnkr|)k of Üuitsckland en Lotharingen. (840—843.) Dc verwarring waarin Lodewijk liet Kijk had nagelaten, werd door zijnen dood niet weggevaagd.

> Zie (te plaat blz. lm.

-ocr page 161-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

149

der stemme, in liet waalsch, om door Karel\'s leger verstaan te worden: Pro Deu amur et pro Cttr\'uliau poble et nostro coi/iniiiii aahament dist di in acanl, in i/na>il Deus savir et podir me dunat, si lalvarai eo eist meon J\'radre Kar/o et in ndjudfia er in cadhuna cosa, si cuui om per dreil sou J\'radre salcur dist. Ino rjiiid il mi altrest J\'a:el, ft ah Lndlier ///il plaid Hitiit/ua„i prindrai, i/ui meon vol eist wem J\'radre Karle iiidemno sil. Daarentegen rijrtte Karel de Kale zich niet den-

gen verleent, hecht ik mij aan dezen mijnen • broeder, zooa\'.s een mensen zich aan zijnen broe- der hechten zal, en opdat hij eveneens jegens mij haudclc. En met LotharitU wil ik geen vergelijk treffen, dat met mijnen wil, hem, mijn broeder, zou kunnen schaden. Na deze plegtige overeenkomst braken de veree- nigde legers op naar Aken, waarde broeders Lotha- rius hoopten te vinden. Doch deze trok hun voorbij en sloeg zich neder bij Lyon. De geestelijke raads- leden van Karel en Lodewijk verklaarden nu een- stemmig, dat Eotharius zijn rijk had verbeurd en

Karel de K:ile en Lmlewijk tlr Ouitw-lier lie/weren liet rarinwl \\\'in Stiwtatarg.

zelfden eed in de volgende bewoordingen tot Lo- dewijk\'s üuitsehe legerscharen: In Godes minna, bidiii l/ter Cltrislianes folches hul nnser bedhero geallnissi. Jon t/iese/io dage Jrammordes , so Jram so mir God gewizei indi ma/it furgibit, so kalt ik thesan minan brnodher Loud- toig, soso man mit rehtu sinan bruodher taal, inthiu laz er mig soso ina duo, indi mit Lntheren inno theinni thing ne gegango, zhe minan icillou imo ce scadhen werhen. Het ecne als het andere luidt: Uit liefde tot God en tot behoud van het chris- telljk volk en van ons beiden: van dezen dag en voorts zoo lang CJod mij kennis en vermo-

magtigden beide koningen om zijne landen onder elkander te verdeden. De twee vorsten maakten nogtans van dit verlof geen gebruik. Eotharius bezat nog talrijke middc- j len om tegenstand te bieden, en het bleek maar I al te duidelijk, dat Noormannen, Slavoniörs en Bretons de worsteling met belangstelling gadesloe- gen om op het oogenblik dat alle partijen verzwakt zouden zijn, zich een rijken buit in Frankenland te verzamelen. Zoodra dus Lotharius aanbood met hen in onderhandeling to treden, omhelsden zij zijn voorstel, en ofschoon het zeer lang duurde, eer de drie broeders het eens konden worden, kwam toch eindelijk, in Augustus 843, de vrede tot stand.

-ocr page 162-

150                              GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

Hel Kijk werd bij deze overeenkomst (liet vcr- drag van Verdun) in drie tamelijk gelijke, declen gesplitst. Lotlinrius behield de keizerlijke waar. digheid en nevens Italië eene breede strook gronde van de Middellandselie tot de Noordzee, bestaande in Provence, Dauphinc, Savoie. Westelijk Zwit- seriand, Rourgondie", Lotharingen, deMoezelgouw, het Oostelijk België1 en Friesland. Karel de Kale verwierf al het land van den mond der Schelde tot dcPyrencën, en Lodewijk II Dnitschland (met Sakgen). Peppin, door Lotharius aan zich zelvcn prijs gegeven, verloor zijn schoon Aquitanie*.

i de te huis geblevcnen om eveneens met die vrijgevige I vijanden kennis te maken. Om hun vertrek des te duurder te doen afkoopen, verdubbelden de Noorman* | nen hunne wreedheden en vergrootten hunne verwocs- 1 tingen. Een gevolg daarvan was, dat de aangeval- lenen slechts weinig konden redden, en welhaast dit geringe overschot hunner bezittingen aan do j keizerlijke en koninklijke ambtenaren moesten uitle- veren voor de op te brengen afkoopgelden. Van alles j beroofd, liepen de ingezetenen radeloos rond, tot , zij ten laatste zich met hunne stroopende vijanden vermengden, en. om te gereeder in het midden van dezen opgenomen te worden, het Christendom afzwoeren. Niet alle Friezen, Saksers en Franken waren echter van de voorvaderlijke dapperheid vervreemd, en de eerste aanval die na het verwoesten van : Parijs tegen Friesland werd ondernomen, werd door de bewoners van dit gewest zoo nadrukkelijk afge- ! slagen, dat de Noormannen meer dan 12,000man- schappen daarbij verloren. Doch de zeeschuimers trokken nieuwe strijders bij zich aan, zoodat de i Friezen in twee volgende gevechten het onderspit j dolven. Toen de Noormannen in 810 op nieuw naar Fries- land kwamen en inzonderheid aan Ooster- en We* i tergoo hun gouddorst en wraak lieten gevoelen, I vertoefde Keizer Lotharius juist op het Valkhof I te Nijmegen; maar hij was zoo door den schrik bevangen, dat hij niets tegen den vijand durfde on- i dementen. De krachten der Vorsten waren verlamd: | niet alleen wantrouwde de Keizer de beide konin- ! gen van Frankrijk en Dnitschland, maar de rijks- , grooten die, allengs het erfregt voor hunne leen- i goederen wisten te winnen, bekreunden zich vaak evenmin om hun opperheer als om het welzijn hunner ondergeschikten. De angst die op het gerucht van dezen inval op de Friesehe kusten het gansehe volk beving, was zoo groot, dat in Vlaanderen de prics- 1 ters en kloosterbrocders ijlings hunne kerkschatten naar st. Otner overbragten, omdat die stad, door een sterken muur en torens omgord, beter dan andere plaatsen den "vijand Gods" kon weerstaan. HIJ die ellende welke ook Dnitschland en Frank- rljk trof, gevoegd bij de verwoestingen door Griek- I sche kapers te Marscille en door Arabieren uit \' Afrika te Home aangerigt (84fi), kwamen eindelijk de zonen van Lodewijk de Vrome tot het inzigt, j dat alleen cendragt magt kan geven. Diensvolgens i vereenigden zij zich in Fcbruary 847 te Meersen , aan de (ieulle (bij Maastricht) en beloofden clkan- der plegtig om met al hun vermogen den gemecn- schappclijken vijand te helpen bedwingen. Zij begonnen hunne pogingen daartoe met een ge- ! zantschap aan Koning Horik van Denemarken af te vaardigen, waarbij die vorst werd nitgenoodigd om aan de vijandelijkheden zijner onderdanen een einde te maken. Doch als ten spot van dien maat- regel kwamen nog datzelfde jaar de Noormannen voor Duurstede, zonder hierin door den tegenstand der graven Sigar en Liothar verhinderd te worden.

HOOFDSTUK XXVI. DE NEDERLANDEN DEELS BIJ LOTHARINGEN, DEELS BIJ FRANKRIJK EN DEELS BIJ DUITSCHLAND. Herbaalde plundertogtcn «Ier Noormannen. — De vrede voor geld gekocht. — Verdrag van Heersen. — HerioM ver- moord. — Rorak\'a vlugt. — Lotharius I verdeelt sQne stateu en gaal in het Benedlcr|Jner-klooster te 1\'ritin. —

43

Roruk op nieuw begiftigd. — l>(> Noormannen aan do Schelde, ilen Kiin en de Beinc. — Utrecht door de Denen geplunderd. — Verwoesting der st Adelbertskaael te Kgmond. — Marteling van Jeroen. — Dood van Lotharius II. - - Lotharingen verdeeld. (843 -870.) Ofschoon het gebied van Karel de Oroote sints het verdrag van Verdun in drie heerschappijen was gcsmaldeeld, waren deze nog onderling door het oppergezag des Keizers verbonden. Ware dit met kracht en wijsheid gevoerd, het groote Franken- land zou nog eene heerlijke rol vervuld kunnen hebben, doch Lotharius miste de kracht en het door- zigt zijns grootvaders, terwijl zijne broeders door- gaans als geheel onafhankelijk handelden, ja niet zelden volkomen in strijd met de gemeenschappelijke belangen. Het gezag des Keizers stierf meer en meer uit en beperkte zich eerlang tot een huldcbetoon van wegc zijne medebeersehers en magtige vassallen. Voor niets ware meer eene krachtige zamcn- werking wcnschelijk geweest dan voor een oorlog tegen de Denen of Noormannen, die voortdurend in groote scharen kwamen aanstormen. Na in 843 Nantes geplunderd te hebben, voeren zij in Maart 815 met 120 schepen de Seine op, stevenden tot Parijs en verwoestten deze stad, zonder nagenoeg eenigen tegenstand te vinden. De gansehe omtrek werd uitgeplunderd en in eene woestenij her- schapen. Karel de Kale, wiens gebied zich over gansch Neustrie" (met Vlaanderen en welligt ook Zeeland), Aquitanie en de Spaansche Mark uit- stwkte, voelde zich te zwak om een nadrukkelij- ken tegenstand te bieden. Hij knoopte dus onder- handelingen met de wocstaarde aan en verbond zich tot het betalen van 7000 pond goud en zilver, opdat zij "in vrede zouden vertrekken." Deze wijze om hen to verwinnen, moedigde deaan- vullers des te meer aan om spoedig weer te keeren en

-ocr page 163-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.                               151
		De reeds zoo vaak geteisterde koopstad aan Rijn \' en Lek werd op nieuw geschonden, en vervolgens j de gansene Betuwe aan plundering prijs gegeven. I Daar Duurstede onder het bewind van Hcriold I zoo bij herhaling werd aangevallen, ontkiemde bij ! de landzaten de meening, dat de gebannen Deen met zijne landgenootcn in verstandhouding moest staan. Aller haat werd tegen hem gekeerd, en eenige graven, door Lotharius met het bewaken der grenzen belast, spanden eindelijk tegen hem te zamen. Hij werd door hen overvallen en van het leven beroofd. Ook Roruk, Heriold\'s broeder, was den landzaten een doorn in het oog. Hij werd gevangengenomen, doeh wist te ontsnappen en zieh een weg naar het hof van Lodewijk de Duitscher te banen. Deze had de zwakheid, of de kortzigtigheid, hem te véroorloven zieh in Saksen op te houden, en wel in de nabuursehap der Deensche grenzen. Het duurde niet lang, of Roruk was door een groot aantal Denen omringd, met wien hij, als zeekoning op de noordkusten van Lotharingen geland, Duur- stede veroverde en er zieh zoo vast nestelde, dat de Keizer geen kans zag hem weer te vcrdrij- ven. Wanhopende iets met geweld op den Deen te verwerven, sloot Lotharius een verdrag met Roruk, waarbij hij hem de stad en eenige nabu- rige oorden afstond, op voorwaarde, dat hij de staats- inkomsten voor het Rijk zou invorderen en de lan- den waarover hij het gebied voerde, tegen de Noormannen met kracht van wapenen beschermen. Zoo zwak en magtcloos waren de verdeelde vor- stcn geworden, dat zij zich gedwongen zagen om belooningen, die voor trouwe diensten bestemd had- den moeten blijven, aan hunne vijanden af te staan! (leen wonder dat deze lafhartige toegevendheid de Noormannen slechts tot menigvuldiger en stouter invallen aanmoedigde. In 852 vertoonden cle vloten dezer roovers zich op denzelfden tijd aan de mon- den des Kijli\'s, der Schelde en der Seinc. Geheel Friesland — waaronder men niet alleen onze 11001- delijkstc gewesten maar ook Holland en Utrecht moet verstaan — en de Betuwe werden uitgeplun- derd, het I\'ateis te Aken vernield, kloosters en kerken geschonden, Trier, Keulen en de st. Bavo- abdij te Gent aan de vlammen prijs gegeven en gansch Neustriü tot Bcauvais en Bonen een zelfde lot bereid. Duizende ingezetenen verloren daarbij het leven of werden op ontzettende wijze verminkt, inzonderheid de geestelijken en nonnen, op welken de zeeschuimers het in de eerste plaats gemunt hadden. Vruchteloos hadden Lotharius en Karcl de Kale hunne kiijgsbenden aan de Seincboorden vercenigd: zij waren magtcloos tegenover de woeste Noordlanders, die in eenige naijverigc leenmannen bondgenooten vonden en hunne gelederen met on- tevreden landzaten aanvulden. Van lieverlede ga- ven zij blijken dat zij zich in de door hen over- weldigde streken wilden vestigen. Karcl moest den Deen Godfried een graafschap afstaan, de voorbe- reiding tot hetgeen eerlang met de streek tusschen Bretagne en Picardiö geschieden zou (853).
		Eensklaps scheen cene uitkomst voor de Franki sche vorsten op te dagen. Er ontstond andermaal een burgeroorlog in het Noorden, uitgelokt door Prins Godram, die zijn oom Horik de opperheerschappij betwistte en in een driedaagsehen veldslag zege- vierde. Horik vond daarbij den dood, en daar slechts één telg uit zijn huis het leven behield, verlieten Roruk en (Jodfried de Frankische gewesten, inde hoop thans gelegenheid te vinden, hunne regten op den Deensehen troon te doen gelden. Lotharius, verblijd van hen ontslagen te zijn, maakte van deze gelegenheid gebruik, om zijn tweeden zoon, tevens zijn naamgenoot, het bewind over Fries- land (de Noordelijke Nederlanden) op te dragen. Die beschikking was eene der laatsten van Lotha- rius I. Nadat hij de regering had nedergelegd, zonderde hij zieh in de ten jare 720 gestichte Benedictijner abdij te Prllm af, waar hij eerlang (855) overleed. Hoe ernstig ook door de twisten met zijn vader en broeders tegen rijksverdeelingen gewaarschuwd, had hij, toen hij in het klooster ging, zijne heer- schappij onder zijne drie zonen verdeeld. Lodewijk II erlangde Italië en de keizerlijke waardigheid, Ka- rel verkreeg het koningrijk Provence, en Lotha- rius II het koningrijk Lotharingen, dat al de lan- den tusschen den Rhóne, do Schelde en de Noord- zee omvatte. \' Prins Roruk kwam na het mislukken zijner po- gingen om in Denemarken de heerschappij te ver- werven , met zijne volgelingen naar Friesland terug en vestigde zich weder te Duurstede, welke stad hij met haar onderhoorig district weder aan zich onderwierp. Lotharius II zag zieh daardoor bitter teleurgesteld, doch een goed gezigt bij een kwaad spel toonendc, erkende hij Roruk voor een zijner vassallen. De Deensche Prins kon echter zijne aanspraken op den Deensehen troon niet vergeten. Hij zeilde dus andermaal naar het Noorden om zijne regten te doen gelden en noodzaakte nu Horik II om hem het land tusschen den Eider en de Oostzee af te staan. Voor zijne Nederlandsche heerschappij was die togt nogtans eene ramp, daar andere Noord- 8chc benden inmiddels Friesland kwamen besto- 1 lid klinkt hoogst waarschijnlijk, dat Lotharingen zij» naam van een der heide Vorsten Lotharius I of Lotha- rius II ontleent: Lothar-rike Lolkarü rei/num. Doeh het verdient opmerking, dat Jan <Ie Klerk, die in de 14<k eeuw leefde en schrijver is der Brabanlsche Veesten beweert, dat deze gewesten reeds vroeger dien naam droegen. H|J zegt (hladz. 233): Selke lieden waenden oee wale Dat Lothrike heeft, sonder wacn, Van Lotharise den naem ontfaen, Omdat hl daer here in was. Des en es niet, sjjt sekcr das: Het hiet Lothrike, als wijt horen, In ouder tiden daer te voren. De outste name es Lothrike, Die men vint van cnighen rike.

-ocr page 164-

1 .\')•_>

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ken. Hot verlaten Duurstede was hun eerste buit, en daarna beroofden zij weder onderscheidene plaat* sen in de Betuwe en langs den Kronimen-Rijn tot aan Utrecht. Zoowel de hoofdstad van het Stift als liet kasteel boden een moedigen tegenstand. Maareen storm verschafte den Noorcn de overwinning. Eene vreeselijke slagting werd binnen de veste aangorigt, zoodat slechts weinigen der verdedigers den dood ontkwamen. Daarna versterkte de vijand de veste met nieuwe wallen, ten einde cenigen tijd binnen hare muren te vertoeven en er al den buit bijeen te zamelen, die de omstreken konden opbrengen (857). Bisschop Hnngarius ! die destijds aan \'t hoofd der l\'treehtsehe geestelijkheid stond, vlood naar den Eifel, tot l.otharius II, die zich te Prtlm ophield in de abdij, waar zijn vader in de mon- nikspij gestorven was. Hij werd minzaam ontvangen

niet aan moed om den zeeschuimers een hardnek» kigen tegenstand te bieden. Onder hunne graven Thietbold en Gerolf leverden zij den verwaten vijand een veldslag, doch beide aanvoerders sneuvelden, waarop de zege zich voor de vreemdelingen ver- klaarde. Het jaar na deze gebeurtenissen deden de Denen aanvallen op Saksen, waar Lodewijk de Duitschcr hun nogtans eene gevoelige neep toebragt, en op de Loire-oevers, waarheen de Eransehe Koning toog om hen te bestrijden, doch een onverwachten tegen- stand vond: hij vernam er namelijk dat eenige rijksgrooten zijnen broeder hadden uitgenoodigd, aan zijne heerschappij een einde te maken (8ó8). Nu moest hij naar de ooster grenzen, waar de broederoorlog de hecrachende ellende en verwarring nog vergrootten.

Knrct ili\' Kale.

De landlieden in bet gewest tusschen de Seine en Loire, door wanhoop tot liet uiterste ge- bragt, vercenigden zich tot onderlinge bescherming. Zij zagen dat de grooten schaamteloos heulden met den vijand om zelven vrij te loopen van aanran- ding, en om de banden die hun aan \'t Rijk hechtten, losser te maken. Eigen hulp alleen kon hen red- den. Doch wat vermogtcn de onervaren boeren tegen de geharde strijders die op alle kusten oor- log hadden gevoerd? Zij werden in den pan ge- hakt, en hunne bezittingen vielen aan de over- winnaars in handen. Te zelfder tijd (859) werden andermaal de Schelde-oevers geplunderd, en eene derde troep Noormannen roofde op nieuw in do Betuwe. Te vergeefs zoekt men naar tafereelen om licht- puntèn op do schaduwen dier dagen te werpen.

en verwierf bij giftbricf in 859 Berg aan de Roer — later st. Odilil\'nbcrg genoemd — in de Maasgouw. Onder de strooptogten, die de Noormannen uit liet verkrachte Utrecht ondernamen, kenmerkte een togt naar den Duinzoom zich door groote heilig\' schennis. De vijanden vernielden te Egmond de st. Adelbertskapel, en te Noordwijk pijnigden en dood- den zij priester Jeroen (Hicroen), een man aller achting om zijn deugdzaam leven waardig. Bij Voor- burg veroverden zij stormenderhand een sterk kasteel, en overal waarden op hunne schreden roof, brand en ïrtoord. Het ontbrak den Kcnnemers en Rijnlanders

1 Sint» «Ion moord van st. Krederik in 838, was hot Utreclitsclic liisilmii bestuurd door Alfricus tot 845, door I.udgorus tot 851, en sedert hot laatstvermelde jaar door Bungarlus.

-ocr page 165-

GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

153

Zeker behoort daartoe niet de kerkvergadering van 8G2 te Aken, die de echtscheiding tusschen Lotha- rius II en zijne gemalin Theutberga uitsprak en \'s Vorsten huwelijk met zijne bijzit Valdrade \\vet- tigde. Ook Ilungarius stemde voor Theutberga\'s vernedering. In 863 voeren de Noormannen den Rijn op, met oogmerk om Keulen een bezoek te brengen. Hij hun voorbijvaren ging Duurstede weder in rook en vlammen op, en werden vele inlandschc kooplieden die juist daar ter markt waren, gemarteld, van hunne koopwaren beroofd en gedood. Verder dan Neuss kwamen de zeeschuimers nogtans niet, daar Lotharius den eenen en de Saksers den anderen oever bezet hielden, en Roruk, die bij\'t plunderen

Xanten, aan den Rij», die ons als een verwon- derlijk kunststuk wordt besehreven. Een zegepraal die de landzaten met vreugde ver- vulde, was het verdrijven van Roruk door Frieschc landlieden, die met den naam van Conkingi be- stempeld worden (806). \' Verwoed over die nederlaag, wierf Roruk nieuwe strijdkrachten in Denemarken aan, waarmede hij in 808 terugkeerde en zijn gebied om Duurstede herwon. Hij kreeg zelfs nieuwen invloed, want toen Lotharius II in Augustus 809, zonder wettige opvol- gers na te laten, was overleden, noodde Karel de Kale hem tot eene bijeenkomst te Nijmegen nit,diewer- kelijk in 870 plaats vond. Karel en Lodewijk toch be- twistten elkander Lotharius\'nalatenschap, en, alle

Uccnnlic iccrehuiniers in de Mc eeuw.

van de Betuwe en Duurstede niets van zich had laten hooren, thans als bemiddelaar tusschen beiden trad. Nog een ander bemiddelaar van Noordsch bloed ontmoeten wij in Rudolf, een zoon van Hcriold; doch het schijnt dat beide bemiddelaars hun rol alleen speelden, om een deel van den buit te be- komen en dien buit zoo ruim mogelijk te doen uitvallen. De plundertogtcn der Noormannen volgden zoo snel elkander op, dat overal rouw en ellende hecrsch- ten. De Noormannen slagtten de inwoners bij hoo- pen, "even als wolven de schapen," zeggen de kronieken. Alles verwilderde, alle welvaart lag ver- nietigd. Onder de gebouwen wier verwoesting vooral indruk maakte, telde men de st. Victorskerk te

middelen geoorloofd achtende, om hun doel te berei- 1 Wie waren de Konkingen? De gis«ing dat men hier denken moet aan de bewoners van Koekeneen (l>(| Itreu- kelen) wordt door van Bolhuis (De Xoormamien in Ne- (Ierland) lie I a gehc 1 ij k genoemd. Toch is deze gissing niet geheel ongegrond. Kockengén is eene oude plaats, en was dest||ds wclligt de hoofdplaats van een meer uitgestrekt district. Men denke daarliH dat bet nog geen uur ver- wjjderd ligt van Dommerik, waarin nog gemakkelijk De- nenryk is te herkennen, toen misschien de noordelijkste uithoek van Koruk\'s heerschappij, die zich dan tot 7 uren van AVjjk hjj Duurstede uitstrekte. Zou de proces- sie, die vMr do Hervorming jaarlijks te Koekengon plaats vond, niet aan deze overwinning haar oorsprong kunnen ontleenen ? Plogtigc omgangen althans dagteckenen veelal van de ceno ot\' andere redding uit nood. so

-ocr page 166-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		154
		ken, schaamden zij zich niet, de onmensclielijke I Noormannen ieder voor zich in den broederstrijd op hunne zijde te bekomen. Gelukkigerwijze werden Lodewijk en Karel, alvorens zij de zwaarden te dien behoeve kruisten, het over de verdeeling van Lotharingen eens. Rijna al de landen op den regter Maasoever vergrootten het gebied van Lodewijk de Duitseher, terwijl die op den linker-oever aan Karel de Kale werden toebedeeld.
		land en vernielde ook daar dorpen en hoeven. Te vergeefs vatten de landzaten de wapens ter ver- ded iging hunner haardsteden op. Hun onstuimige aanval strekte hun tot verderf: Rollo weerde den eersten schok af, als ware hij tegen een koperen muur gestuit, en ontplooide eerst al zijne magt toen de Friezen uit elkander waren gestoven. De Noor- mannen zegevierden en juichten bij den rijken buit, dat zij Rudolf gewroken hadden. Onder de plaatsen die geheel vernield werden, behoorde ook nu we- der Egmond. In 875 of 876 werden de Schelde-oevers, om- streeks Doornik en Condé, door de Noormannen geplunderd, waarbij alles wat vlugten kon. zich binnen de versterkte plaatsen verborg. Onder anderen zochten de monniken van Deuain en Marchiennes, na hunne kerkschatten bijeengezocht te hebben, een goed heenkomen binnen het wel bevestigde Douai. \' Gelukkigerwijze werden door de dapperheid der graven Rcgincr of Reinier Langhals van Mons en Roudewijn met den IJzeren Arm de Denen ditmaal uit Vlaanderen en het land aan de llaine terug- geworpen. Doch daarentegen vingen de Noormannen hunne aanvallen op de westkust van Frankrijk aan, die dertig jaren achtereen doorgezet, Rollo eindelijk de heerschappij in handen speelden van de land- streek sedert Normandië genoemd. Rij zoo herhaalde verwoestingen van de zijde eens vijands die icderen stap op zijn weg door roof en moord kenmerkte, eischte het belang der nazaten van Charlemagne elkander in dien strijd te steunen en zorg te dragen, dat hunne ambtenaren en leen- raannen stipt hun pligt vervulden. Doch zamen- werking onder de Frankische vorsten was eene hersenschim geworden, want met ieder jaar werden de banden tusschen de vorsten en hunne rijksgroo- ten losser. Karel de Kale vergat geheel de ver- dcdiging der kusten tegen de Noormannen, toen hij na het overlijden van Keizer Lodewijk II in 875, alles aanwendde om de kroon van het Room- sche-Rijk te erlangen. Hij spilde aan Paus Johan- nes VIII en de rijksgrootcn in Italië aanzienlijke geschenken en meende het toppunt van gelnk be- reikt te hebben, toen hij op het eerstvolgende kers- feest in de st. Pieterskerk te Rome werd gekroond. Doch eenmaal Keizer, wilde hij ook zijn groot- vader Karel de Grootc ten aanzien van de uitge- strektheid zijner heerschappij op zijde streven, en toen derhalve zijn broeder Lodewijk de Duitseher den 28 Augustus 876 overleed, poogde hij zich met geweld van de erfenis zijner neven Karloman, Lodewijk en Karel (de Dikke), die huns vaders rijk met elkander deelden, meester te maken. Dan dit mislukte hem. Zijn leger werd in October 876 door zijn neef Lodewijk geslagen, waarop Ka- rel, in de hoop talrijke hulpbendcn te erlangen, op den rijksdag te Kiersy aan de Oise (877), de groote leenen en de rijkswaardighcden erfelijk ver- klaarde ten behoeve van die vassallen, welke hem 1 Zie de plaat bladz. 156.
		HOOFDSTUK XXVII DE NEDERLANDEN TER HELFTE BIJ DUITSCH LAND EN TER WEDERHELFTE BIJ FRANKRIJK TOT OP DE ERFELIJKHEID DER CROOTE LEENEN. Keizer I.odewuk II beklaagt zich over de w[j/.e waarop Lotharingen door /.Une ooms is verdeeld. — De Friezen behalen onder Abdagus eene overwinning op de Denen.— De Noorman Uollo landt 0|i Walcheren. - Voortdurende xtrHd. — Karel de Kale wordt keizer. - Dood van Lo- dewjjk de Duitseher. — De groote leenen door Karel de Kale ti\' Kiersy sur Oise erfelijk verklaard. (870—877). Keizer Lodewijk die in Italië zetelde, had naauwe- lijks van de verdeeling van Lotharingen door zijne ooms kennis bekomen, of hij bezwaarde zich hier- over en eischte de landen die zijn broeder Lotha- rius had bezeten, voor zich. Lodewijk de Duitseher toonde zich niet ongeneigd om zijn neef eenige inwilligingen te doen, doch Karel de Kale wilde van geene teruggave weten, ja hij poogde zelfs door de medewerking der üeensche ballingen in Friesland (Roruk en diens neef Rudolf), de grenzen zijner bezittingen in Lotharingen uit te breiden. Te dien einde had hij met deze vreemdelingen in 872 eene bijeenkomst te Maastricht; doch dit mondgesprek leverde hem niet alleen geen voor- deel, maar hij voelde zich zelfs gedrongen, zijne vrienden voor Rudolf en diens baatzuchtige plannen te waarschuwen. Deze Deen zou echter niet lang meer, openlijk of in het geheim, de landzaten schaden. In 87.\'1 met eene vloot van Noordsche zeeschuimers op de Frieschc kusten geland, maakte de wakkerheid dier Ne- derlanders aan zijn woelen een einde. In een oord gekomen, waarover zekere Abdagus het bestier voerde, verzamelde deze de landzaten rondom zich en leverde den barbaren een bloedigeu veldslag, waarin Rudolf omkwam. Zijne volgelingen werden gedwongen, zich weder in te schepen en aan Abdagus gijzelaars uit te leveren. Minder gelukkig waren de bewoners van Wal- chcren toen het gevreesde opperhoofd Rollo in 874 vdor dit eiland kwam. Zij konden de ontscheping der Noormannen niet beletten, en toen hulp uit België en Friesland voor hen opdaagde, dolf ook deze het onderspit. Na het land in een woestenij herschapen te hebben, toog Rollo over het meer Almari (de tegenwoordige Zuiderzee) naar Fries-

-ocr page 167-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		155
		trouw ter zijde zouden staan in het handhaven van zijn aanzien en de onschendbaarheid zijns rijks.		vence en Dauphiné, uit gedeelten van Languedoe, Franche-Comté, het Lyonnais, enz. (Oct. 879). Uit elkander gerukt en door den naijver der Vor- sten nog meer verscheurd, vermogten deze heer- schappijen weinig of geen tegenstand te bieden aan de invallen der Noormannen, die bij voortduring de kustlanden en stroomoevers teisterden. Het is waar, nu en dan sloten de Fransche en Duit- sche vorsten met elkander een verbond tot ondcr- linge hulp tegen de zeeschuimers, doch afgunst en naijver ondermijnden deze verdragen. Zoo had de overeenkomst door Lodewijk de Jongere (of de Sakser) met Lodewijk de Stamelaar in 878 aan de Voer, bij Maastricht, aangegaan, weinig te beteekenen, omdat de eerstgenoemde, zoodra Lodewijk III en Karloman hun vader waren opgevolgd, tuk op ver- overing, met vijandelijke bedoelingen het gebied zijner neven binnentrok. De Sakser zegevierde bij dezen aanval, want hij noopte door de magt zijner wapenen, de beide Fransche vorsten hem huns vaders aandeel aan Lotharingen af te staan. Bij üijn terugtogt uit Neustrië tastte hij aan de Sambre, bij Thuin, een stroopend leger Denen aan, die, de Schelde opge- varen, Henegouwen overstroomd en uitgeplunderd hadden. Zijn zegepraal in deze ontmoeting was vol- komen, want meer dan vijfduizend zeeschuimers boetten hun rooflust met den dood (February 880). Een zegelied op die overwinning vervaardigd, is in de bibliotheek van Valenciennes bewaard geble- ven. Het luidt: Einan kuning uueiz ik, Heiszet her hhtdicig, Ter gerno gode thionot Ih uueiz her imos lonot. Doch tegenover deze overwinning bij Thuin ston- den, helaas, andere ontmoetingen, waarbij niet de landzaten maar de barbaarsche vreemdelingen ze- gevierden. Eene dier vreeselijke botsingen had in Fries- land plaats op eene stede in de oude kronieken Biorzuna genoemd. Van hier togen de zegevierende Noormannen naar Nijmegen, waar zij de stad en het paleis van Charlemagne bezetten om er te over- winteren. Lodewijk, nog geheel vervuld van de overwinning, weinige maanden te voren aan de Sambre behaald, snelde naar de Waal, om de ver- loren veste te heroveren. Maar vruchteloos. De Noormannen sloegen eiken aanval af en dwongen Lodewijk zich tot eene insluiting te bepalen, die uithoofde van \'t strenge jaargetijde met vele moeije- lijkheden was verbonden. Gebrek aan levensmid- delen noopte de Noormannen nogtans in het einde, om in onderhandeling te treden. Zij verbonden zich, tegen belofte van vrijen aftogt, om het land te ruimen. Doch alvorens te vertrekken, vernielden zij de aangelegde vestingwerken en staken den brand in het koninklijk paleis (881). Naauw echter was deze bende den Nederland. schen grond ontweken, of een andere zwerm Noor- mannen stevende, onder aanvoering van twee hoof-
		HOOFDSTUK XXVIII. DE NEDERLANDEN TIJDENS HET ERFELIJK WOR- DEN DER CROOTE LEENEN. Dnoil van Karel de Kale. — Nieuwe r|)k8verdeelingen. Lodew|)k de Sakser wint iteheel Lotharingen. — Neder- laag der Noormannen i>ii Thuin. - Nijmegen door de Noormannen geplunderd. Noordsrh kiiui]) bjj Klsloo. — Slag b(j Heniieh — Dood van Koning l,o<lew|jk de Sakser. — Karel de Dikke hereenlgt de drie Dultsche koningrijken. — Verdrag van Klsloo. — Karel de Dikke erlangt ook Frankrijk. — Dwingeland!) van den Noor- man Godfried. — Deventer verwoest. — Zegepraal te Norden op de Noormannen. — Godfried op het Sptfk b(| Herwen vermoord. — Karel de Dikke vergunt den Noormannen Hmirgondiö te plunderen. — II(j wordt onttroond. — Arnulf Koning van Duitschland. — Op- komst van verschillende nieuwe staten in Frankrijk. — Zwentlbold Koning van Lotharingen. — Koning Arnulf bestrjjdt do Noormannen met moed en geluk. - - Slag aan de Geulle. — Slag aan <le Dille. — Steencn ver blijven der grooten opgerlgt. — Koning Zwentlbold In de Maasgouw. — Strjjd tusschen Zwentlbold en Karel de Eenvoudige. — De erfelijke leenmannen in verzet tegen hunne opperlieeren. - Het hertogdom Lotharin- gon tot op de onttroouing van Karel de Eenvoudige. (877—023). Keizer Karel de Kale bereikte zijn oogmerk niet om zijne neven van de heerschappij uit te sluiten, want Karloman handhaafde zich in Beijeren, Pan- nonië (Neder-Oostenrijk), Karinthië, Bohemen en Moravië; Lodewijk de Jongere in Oost- Frankenland, Saksen, Thüringcn, Friesland en de hem toebedeelde districten van Lotharingen; en Karel de Dikke in Allemanniö (Schwaben en den Elsas). Ja, met \'s Kei- zers eigene heerschappij was het weldra uit, daardeze Vorst reeds den G October 877 in vierenvijftigjarigen ouderdom overleed. Hij blies den laatsten adem uit op eene Italiaansche reis, in een gehucht aan den voet van den Mont-Cenis, volgens het heerschend gerucht vergiftigd door zijn Joodschen lijfarts Zc- dechias. Welhaast was Frankrijk in niet minder heer- schappijen gesmaldeeld dan Duitschland. Lodewijk de Stamelaar, die zijn vader Karel de Kale op- volgde, bekleedde naauwelijks achttien maanden den troon en werd toen door zijne beide zoons, Lodewijk en Karloman, opgevolgd, van welken de eerste Neustriö, en de tweede Aquitanië en Bour- gondië tot zijn aandeel verwierf (April 879). Doch de zuidoostelijke gewesten des Lands waren met deze schikking niet tevreden. De bisschoppen en rijksgrooten in die gewesten droegen het opper- bewind aldaar aan Hertog Boso, een zwager van Keizer Karel de Kale, op, die zich niet lang liet bidden, om de hem aangeboden kroon te aan- vaarden. Het nieuwe koningrijk droeg den naam van Arelat en bestond buiten de hoofdlanden Pro-

-ocr page 168-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		15«
		den, Godfried (een zoon van Hcriold) en Siegfried, | sterkt kamp en maakten toebcrcidsclcn tot een uitge- de Selielde en Maas op, om zich in de Maas- en Moe- ! strekten plnndertogt. Verder dan ooit te voren breid- zelgonwen rijken buit te vergaderen. Op twee uren ! den zij luin vernielend zwerven uit. Maastricht, Luik,
		/
		afstands van Maastrielit gekomen, verlieten zij bij ] Tongeren, Inda of st. Cornelismtlnster, Stavelot, Elsloo — Ilaslao en Ashlon schrijven de kronieken Maluiedy, Aken, Prlim, Zülpich, Neuss, Keulen, dier dagen — hunne schepen, vormden er een ver- I Bonn en vele andere steden, behalve een groot

-ocr page 169-

		GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		167
		aantal geestelijke gestichten, vielen in hunne ver-    hunne rooftogten uitstrekten. Zij bereikten de laatst* wocstende handen. Vruchteloos schoolden de ver-    gemelde stad op Groenen Donderdag, den 5 April twijfelende landlieden zanien, om de pluuderaars    (882), en bleven er tot Paasek-Zatnrdag, toen zij hui- te stuiten: als weerlooze dieren werden zij door    zen en kerken aan kolen legden. Thans gingen zij op de Noormannen geslagt. In de kerk der Benedic*    Met/, los en hadden reeds talrijke dorpen en hoeven tijner abdij te Prttm, het lievelingsoord van I,otha-    der schoone Moczelgouw nitgeplnnderd, toen zij bij rins I en II, lieten zij hij hun vertrek de vuren     Kcmich op een leger stuitten, dat Bisschop Wak) branden, waardoor het trotsche gebouw spoedig in    van Met/., Aartsbisschop Bertnlf van Trier en puin lag. Ook de hofstad Aken had een treurig    zekere graaf Walhard hadden bijeengebragt. De
		Wapenen uit de 10de eeuw.
		lot: vol bitteren spot gebruikten de Noormannen de | uitslag van den strijd was dat de Noormannen zege- koninklijke kapel aldaar tot een stal voor hunne ! vierden. Zelfs bleef Bisschop Walo op de kamp* paarden. Lodewijk, onmagtig dit geweld wederstand plaats. Doch Metz bleef niettemin gespaard : door te bieden, daar eene gevaarlijke ziekte hem te eene onverklaarbare weifeling aangegrepen, cin- Frankfort a/Main aan het ziekbed kluisterde, zond i digden de Noormannen te liemich hun Moezeltogt. zijn leger naar den Eifel, om de roovers het hoofd ! Zij keerden naar het noorden, naar hun kamp te te bieden. Maar de Duitschc troepen vermogten Elsloo, terug. De Messins jubelden over hunne on- thans niets tegen de Noormannen, die, steeds ver- ! verwachte verlossing, der voortdringende, tot Coblenz, Worms en Trier I Van het voorgevallene kon geen berigt mcerko-

-ocr page 170-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		l.r)H
		men aan Koning Lodewijk de Sakser. Deze was, terwijl zijne steden aan Rijn en Moezel in puin- hoopen werden verkeerd, in zijne residentie te j Frankfort overleden, en daar zijn broeder Karlo- raan van Beijeren liem reeds in 880 in het graf was voorgegaan, vielen bij dezen staat van zaken .Saksen en Beijeren aan Karel de Dikke, den eenig overgeblevene der Duitsche Karolingen. Het was echter niet meer de Koning van AIle- mannië die het Duitsch-Frankische-Rtjk hereenigdc; want in 87!) naar Italië getogen, had hij de Lombardi- sehe groot en overgehaald, hem als Koning te crken- nen, en Hans Marinus I hem als Roomsch-Keizer te zalven (881). De bewoners der Maas- en Moezelgouwen zagen reikhalzend uit naar Karel\'s terugkomst uit het Zuiden om hen van de Noormannen te verlossen. Na een rijksdag te Worms gehouden te hebben, trok de Keizer naar de Maas en liet het Deensche kamp te Klsloo omsingelen (882). Blijde verwachtingen ver- vulden de landzaten. Allen hoopten dat het roover- gespuis met wortel en tak zou uitgeroeid worden. Doch Karel bedroog dit vertrouwen. Om slechts spoedig naar Italië te kunnen terugkeeren, sloot hij een verdrag met de belegerden, dat den Noorman- nen niet alleen een vrijen aftogt verzekerde, maar hun bij de geroofde schatten nog een aanzienlijken cijns opbragt. .Siegfried bedong eene afkoopsom van 2080 pond edel metaal, en Godfried eischte en ver- kreeg, met de hand van Prinses Gisela, eenige Friesehe graafschappen aan de Rijnmonden, zonder andere vergoeding dan de belofte Christen te wor- den. De Keizer zelf bekleedde bij \'s roovers doop de plaats van peet en beval dat uit de geredde kerkcgelden de door Siegfried geèïschte som zou uitbetaald worden. Door dit verdrag kwamen eenigen der vrucht- baarste oorden van Nederland in de Deensche magt, naar het schijnt het grootste deel van het graaf- schap Teisterbant en de omliggende gouwen, van de splitsing des Rijn\'s bij Lobith tot aan het Rec- kerwad, of mogelijk wel tot het Vlie. Niettegenstaande de ellendige rol door Karel de Dikke te Elsloo vervuld, had hij de voldoening, dat nadat Lodewijk III van Ncustrië in Augustus 882, en Karloman van Aquitanië den 6 December 881 was overleden, de grooten van West-Franken- land hem tot heersehcr uitriepen. Andermaal wer- den Frankrijk, Duitschland en Italië" hereenigd, doch onder een regent die wel is waar denzelfden naam als de stichter van het Heilige-Roomsche-Rijk voerde, maar noch diens vernuft, noch diens door- zigt, noch diens geestkracht bezat. Dat de Fran- schen Boso voorbijgingen, was niet te verwonde- ren: hij was nog meer dan zijne aangehuwde neven j i\'n den strijd tegen de Noormannen te kort ge- schoten, daar hij zelfs zijne hoofdstad Vienne, aan den Rhöne, aan dien vijand had moeten overlaten. Inmiddels kwelde de Deensche Prins Godfried zijne Nederlandsche onderzaten op cene ondrage- lijke wijze. Hij vernederde hen zoo veel hij kon |
		en gebood hun onder anderen met stroppen om den hals te gaan. Hij wilde hen daarmede inscherpen, dat hij hen, bij de minste weerspannigheid, zonder cenig regtsgeding op eene schandelijke wijze zou ter dood brengen. De landzaten knersten op de tanden, doch door hun opperhecr, den Keizer, aan de Denen prijs gegeven, waren zij genoodzaakt hun leed op te kroppen. De Deensche indringer was den landzaten des te meer een doorn in het oog, daar zijne verheffing tot een der voornaamste rijksbestuurders niet be- lette, dat zijne zeeschuimende landgenooten langs de Nederlandsche kusten en stroomen bleven plun- deren. Vooral de I.Issel- en Rijnoevers moesten het in dezen tijd ontgelden, inzonderheid Deventer, dat in vlammen opging (882). Niet altoos echter brag- ten die togten den .aanvallers voordeel: toen zij zich in 884 aan den Eemsmond ontscheepten, leden zij bij Norden — Norditi schrijven de kronieken — eene geduchte nederlaag. Bisschop Rembertus van Bremen had door zijne bezielde taal tot de Frie- zen veel tot deze overwinning bijgedragen. In zijne verwatenheid ging Prins Godfried zoo ver, dat hij de Friesehe graven Gerolf en Gar- dolf tot den Keizer zond, met den eisch, om bij de hem afgestane landen, ook eenige streken te ontvangen, die wijn opleverden, b. v. de nabuur- schap van Coblenz en Andernach. Karel de Dikke gaf een ontwijkend antwoord maar besloot om door list den indringer scha- deloos te maken. Volgens zijne bevelen, vertrok - Markgraaf Hendrik naar de Betuwe, om metGod- fried in onderhandeling te treden. Beide partijen ontmoetten elkander op het Spijk bij Herwen (in de oude kronieken onder den naam van Herispich aangeduid). De Noorman voerde voor zijne belan- gen zelf het woord, terwijl voor Keizer en Land zoowel de Markgraaf als Bisschop Willebert van Keulen en zekere door Godfried mishandelde Graaf Everhard spraken. Lang en breed werden aller belan- gen behandeld, tot op den tweeden dag Graaf Ever- hard op eene bitse bejegening van Godfried het zwaard trok en met zoo veel kracht op den Deen aandrong, dat een enkele slag voldoende was om den vreemden vorst te vellen. Nu schoten verborgen vol- gelingen van den Markgraaf toe, en werd de strijd algemeen. Godfried\'s trawanten die zich in de Be- tuwc ophielden, werden ter neer gehouwen, en aan de heerschappij der Denen in Nederland voor goed een einde gemaakt (885). Te zclfder tijd smeedden de Noormannen voor de vierde maal een aanslag tegen Parijs, dat zich heldhaftig verdedigde. De veste hoopte te zege- vieren, toen de Keizer te hulp schoot. Doch de zwakke Monarch handelde thans aan de Seine even ellendig als drie jaren te voren aan de Maas bij Elsloo. Hij kocht den aftogt des vijands voor edel metaal en voor de vergunning, dat dezelfde Noor- mannen gedurende den winter — naar hartelust het ongehoorzame Bourgondië konden plunderen. Deze overeenkomst ontroofde den Keizer de wei-

-ocr page 171-

		GESCHIEDENIS DER ZEVENTIEN NEDERLANDEN.
		159
		Luik naar Aken opgerukt. Aan de boorden der (iciille, in het tegenwoordige Limburg, ontmoetten zij de troepen door Arnulf uitgezonden (891). Doch het gemis aan orde en krijgstucht in het leger der Christenen verschafte ook nu den Noormannen de zege. Zoodra de voorhoede der Duitschers en Lotha- ringers de Noormannen in het oog kreeg, viel de gansene menigte, zonder eenige orde of overleg met de aanvoerders, op hen aan en vervolgde hen zoo onvoorzigtig, dat zij in verwarde hoopen, de wel-aaneengcsloten gelederen van het Noordsche voet- en paardenvolk bereikten. De vijandelijke ruiterij viel daarop met lossen tengel op de wijkcn- den aan en sloeg hen spoedig geheel op de vlugt. Duizenden, en onder hen Aartsbisschop Sunzo van Mainz, bleven als lijken op het slagveld. Ken rijke buit viel den Heidenen in handen, die daarmede welbeladen hunne schepen bereikten, na eerst al de krijgsgevangenen in koelen bloede geslagt te hebben. Arnulf brandde van begeerte om zich over deze nederlaag te wreken. Hij verzamelde een nieuw leger en snelde uit Beijcren naar Lotharingen, waar hij vernam dat de Noormannen zich aan de Dijle, bij Leuven, verschanst hadden. Onverwachts ver- toonde hij zich voor hun kamp. Doch de Denen hoonden de krijgsmagt der Christenen, riepen dcu Duitschers en Lotharingers toe, dat zij hen hier aan de Dijle eveneens zouden ontvangen als aan de Geulle, en tartten hen, de moerassen, die beide legers van elkander scheidden, te doorwaden. Ko- ning Arnulf wist echter de zijnen met moed en geest- drift te vervullen. Juichend ondernamen zij den aan- val, en gehoor gevende aan \'s Vorsten weldoordachte bevelen, hadden zij in het einde de voldoening op de zoo gevreesde zeeroovers te zegevieren. De Noor- mannen werden op de vlugt gedreven en stortten zich in de rivier, die welhaast door de menigte van lijken verstopt, buiten hare oevers trad en het slagveld in een roodgekleurden poel herschiep. Van tien- tot honderdduizend wordt het getal der ge- sneuvelde plunderaars begroot. Het gansche leger, met den Koning in zijn midden, zong eenplegtigen lofzang tot dank voor de overwinning, die verado ming en rust aan het afgestreden land beloofde. Werkelijk begonnen de plundertogten sedert deze nederlaag af te nemen, ofschoon reeds weer in 892 een stoute troep Deeusehe vrijbuiters het waagde, ware het ook in vliegende vaart, langs Bonn naar de Ardennen op te trekken. Daar veroverden zij eene nieuwe veste op een steilen berg en bragten er de menigte die zich hier verborgen had, op eene vreeselijke wijze ter dood. Tot het verminderen derDecnsche rooftogten bragt veel bij, dat de groote leenmannen, genoegzaam onafhankelijk geworden, thans voor eigen behoud streden. Vroeger deelden velen niet zelden den buit met de aanvallers, ten einde daardoor de vruchten van hun tijdelijk stadhouderschap te vergrooten; doch nu zij hunne landen aan hunne nakomelingen overbragten, werd de schade der onderzaten ook de hunne. Zij lieten thans steenen sloten optrekken,
		nigc achting die men hem nog toedroeg. Bisschop Leutward van Vercelli, door Karcl zwaar beleedigd, maakte een einde aan \'s Vorsten jammerlijk bewind. Hij wekte Arnulf, Hertog van Karinthië (een na- tuurlijken zoon van den in 880 overleden Beijer- schen Koning Karloman) op, om zich aan het hoofd des Rijks te plaatsen, üe Oost-Frankcn, ThUrin- gers en Saksers werden spoedig gewonnen en eer- lang ook de Schwaben. Op een rijksdag teTribnr, den 11 November 887, werd Karel onherroepelijk van zijne waardigheden vervallen verklaard, en Ar- nulf tot Koning der Diiitschcrs uitgeroepen. De onttroonde Monarch overleefde zijne verne- dering niet lang, want hij besloot zijne levensdagen reeds den 21 January 888. door allen verlaten en schier in behoeftige omstandigheden. Ofschoon Arnulf voortreffelijke hoedanigheden be- zat, kon hij den geest die het Rijk van Charle- magne bezielde, niet weer opwekken. De innerlijke kracht was reeds lang te loor gegaan. De leenmannen waren in getal en aanzien toegenomen. Zij wijzig- den de huldingsplegtigheid in een erkenningsregt en matigden zich reeds de keizers- en koningskeuze aan, om monarchen naar hun zin te erlangen. Van hier onder anderen, dat Arnulf alleen in Duitschland en Lotharingen werd erkend. In de westelijke landen van het Rijk, waar de leudes en leenmannen eveneens een vorst naar hunne be- geerte aan het hoofd der regering wilden plaat- sen, was de keuze meer verdeeld dan in Duitsch- land. Niettemin werden reeds zeer spoedig eenige magtigc hertogen en graven tot koningen verheven, meerendecls dezulken die met het keizerlijke huis vermaagschapt waren. In de gezamenlijke landen tusschen den Oceaan en de Oder heerschten daardoor nu zes of zeven vorsten, die wel is waar den Keizer — eerst in 896 werd Arnulf te Rome gekroond — in naam huldigden, doch voor het overige zich als volko- men onafhankelijk gedroegen. Nog op het einde van 887 werd Eudes of Odo, de zoon van den Markgraaf van Angers, tot Ko- ntng van Neustrië uitgeroepen en te Compiègnc gekroond. Rainulf II, Graaf van Poitiers, werd door eene andere volksvergadering tot Koning van Aqui- taniö gekozen. In Lombardije koos men eveneens een eigen vorst: Hertog Berenger van Frioul. Graaf Rudolf, die Helvetiö bestuurde, vereenigde zijne onderhoorige leenmannen te st. Maurice in Wallis en stichtte het nieuwe koningrijk Opper-Bourgondië, tusschen den Jura en de Alpen. Te Valence werd Lodewljk, zoon van Boso, tot Koning van Arelat gekroond, en eindelijk in Lotharingen, door toe- doen van Arnulf zelf, zijn onechten zoon Zwentibold gekozen, die in 895 als Koning van dit land werd gehuldigd. Inmiddels hadden de Noormannen niet opgehou den Duitschland en Frankrijk te teisteren. Terwijl Arnulf op de zuidooster grenzen zijns rijks tegen de Slavoniörs streed, waren de Noordsche zeeroovers op nieuw tot Lotharingen doorgedrongen en langs

-ocr page 172-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

100

middelpunten voor de verdediging, die de Noor- mannen tegenhielden, uit vrees van in htm rug door do bezettingen aangevallen te worden. Vrede en rust waren echter ballingen in dit tijdperk, toen hel hanteeren der wapenen boven alles ging. en door bijna elk de goede trouw werd geschon- den, wanneer hij daarin voordeel meende te zien. Waren geenc zeeschuimers te bestrijden, de vorsten en hunne vassallen hadden eindelooze twisten met het zwaard te beslechten, die rjjktegenrjjk,gouw tegen gouw, erf tegen erf verbitterden. Zwentibold had de Maasgonw tot liet middelpunt zijner staten gekozen, door zich bij Grasbroek, bij Kont (in de nabuurschap der Nederlandsehc stad Sittard) te vestigen. Geschiedenis en overle- vering schetsen Item af als een wankelmoedig man \',

standers zaamgcschoold waren. Dan de vesting weer- stond zijne aanvallen, en de rijksgrooten schenen linu Koning geheel meester te zullen worden, toen zij Karel de Eenvoudige (zoon van Karel de Dikke en door Eudes zelf op den troon van Frankrijk hersteld) de Lotharingsche kroon aanboden. Karel maakte zich meester van Aken en Nijmegen (898), doch Zwentibold, door den llisschop van Luik on- derstennd, won nieuwe krachten. De beiderzijdsche legers trokken elkander in den Eifel te gemoet. In de nabuurschap van Prllra scheen het pleit op bloedige wijze beslist te zullen worden. toen door de tiisschenkomst van wederzijdsche aanhangers, een vrede werd gesloten, waarbij Karel zich verbond om terug te trekken. Nu de handen weder vrij hebbende, snelde Zwen-

llit verheffen v:m een leen.

tibold andermaal voor Durfos, doch zij die daar- biunen de verdediging bestuurden, weerstonden andermaal \'s Konings aanvallen. Zwentibold, die de geestelijken door verschillende giften — hij schonk b. v. goederen aan de Utrechtsc.he kerk te Duurstede, Deventer en Tiel — aan zich meende verpligt to hebben, cischtc thans, dat de bisschoppen den ban over do graven Kegincr en Odoakcr, benevens andere hoofden van den opstand, zouden uitspre- ken; doch de bisschoppen weigerden, en de mis- noegden, stouter geworden door den dood van Ar- nulf, Zwentibold\'8 vader (899), overreedden de voog- daarin Durbuy aan de Ourthc (ltalgisch Luxemburg), an- deron Fosse b(| Namen, nog andoren Dordrecht.

die gaarne allerlei vreemde invallen den teugel vierde. Dat was de oorzaak waarom hij met de Lotharingsche grooten spoedig in onmin lag. 0f- sehoon niet zoo dapper als zijn vader, gespte hij het zwaard tegen hen aan en belegerde de sterkte Durft»,\' waarbinnen de voornaamsten zijner tcgen- 1 Het landvolk in Overmase (Limburg) heeft nog rao- nigvuldige herinneringen :mn Zwentibold bewaard, wiens \'naam x|| tot 8andcrl>out verbogen hebben. Schier al wat oud is wordt tot z(jne regering teruggebragt, en zoo heeft incn cen oud meubel op het kasteel Ilorn, doch ten onregte, tot z|jn rdkszetel verklaard. Zie mijn opstel: De "Stoel van Koniug Sanderbout", in De Oude Tijd, Jaarg. 1809. abuis. 52. \' Men zoekt dit Durt\'os nog te vergeefs. Sommigen zien

-ocr page 173-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

ltil

den van den oiunundigcn wettigen keizerszoon Lodewijk, hun dien Prins als Koning van Lotha- ringen in te willigen. De knaap werd te Dicdcn- hoven (Thionville) gekroond, en Zwentibold, die zich door geweld van wapenen trachtte te hand- havcn,in een gevecht aan de Maas, den 13 Augus- tus ÜOO, gedood. Lotharingen, door deze gebeurtenissen met het Duitschc-Kijk hercenigd, ontving thans van de rijks- bestuurders, Aartsbisschop Ilatto van Mainz en Hertog Otto van Saksen,een stedehouder, om \'s Kei* zers belangen tegenover de graven en andere grooten te handhaven. Hij droeg den aiouden titel van hertog, en bekleedde zijne waardigheid niet langer clan tot zijne terugroeping of zijn dood: zij ging nooit, dan bij gunste, op een zijner zonen over. Graaf Regincr of Keinier, het hoofd van Zwenti- bold\'s tegenstanders, werd eerste hertog van Lotha- ringen. De beide opperheeren des Rijks, de Duitschcr Lodewijk IV (het Kind) en de Franschtnan Karel III

(de Eenvoudige), oefenden weinig of geen gezag meer uit in hunne Nederlandschc districten. Het eenige wat zij verrigtten, was het bevestigen van de magt die de graven en rijksgrooten verworven hadden. Toch dong Karel de Eenvoudige, toen Lodewijk het Kind, de laatste Karolinger in Duitschland, als zeventienjarige knaap in 911 overleed, naar de kroon van Lotharingen. De Messins openden hem de poorten der oude hoofdstad van Austrasiü, doch Koenraad van Schwaben, de verkozene door de Duitschc Vorsten en daardoor Lodewijk\'s opvolger, verzette zich ernstig tegen Lotharingen\'s inlijving bij Frankrijk. Het geschil was nog niet beslecht, toen Karel, door zijne leenmannen al meer en meer belemmerd, in 923 door Graaf Hei-bert van Ver- mandois werd gevangen genomen en in het kas- teel van Chateau-Thierry opgesloten (923). Het tijdperk was aangebroken, dat de Neder- landen even zoo vele staten vormden als zij gra- vcn en andere groote leenmannen aan hun hoofd telden.

-«oc^jooo-

--1

-ocr page 174-

		CM-S*\'
		TWEEDE TIJDVAK.
		GESCHIEDENIS DER GRAAFSCHAPPEN HOLLANDEN ZEELAND tot op de Vereeniging\' tier Zeventien Nederlanden onder één hoofd in 1543.
		HOOFDSTUK I. DE OORSPRONG VAN HET GRAAFSCHAP HOLLAND. Onzekerheid ten aanzien van Holhmd\'s naamsreden. — Onzekerheid omtrent "» (Irnat\'schaps oorsprong. — On- zekerheid met betrekking tot de rij der eerste gra- ven. — Graai Gerolfdoor Keizer Arnuli\' niet goederen aan den Duinzoom begiftigd. (een groot deel der 0^ eeuw en mogelijk eenige jaren later)- De oudste geschiedenis van liet graafschap Hol- land ligt zoo zeer in het duister, dat wij noch den oorsprong van zijn naam, noch den tijd zijner in- stelling, noch de reeks zijner eerste graven kennen. Ten aanzien van den naamsoorsprong strijden twee afleidingen om den voorrang van de meeste waar- schljnlijkheid te bezitten. De eerste ontleent \'s Lands naam aan de boschrijkhcid zijner landouwen: dus Holt- of\' lloutland. De tweede zoekt den oorsprong in het gewest Halland aan het Kattegat, waarvan dan de naam door de Denen op de landen aan de Rijnmonden is overgebragt. \' \' Er ligt in het Zuiden van Noorwegen ook een gehucht Holland.
		Met betrekking tot den tijd der instelling van dit graafschap wisselen de berigten der oude kro- niekschrijvers af van de regering van Karel de Grootc en Lodewljk de Vrome tot die van Karel de Eenvoudige, en daardoor tellen eenige gcslacht» registers drie of vier Ilollandschc graven meer dan anderen. Volgens oude Stichtsche geschiedschrijvers vangt de stamtafel van Holland\'s graven aan met: Dirk, Prins van Aquitanië, vermaagschapt aan Karel de Groote door zijn huwelijk met Theo- drada, eene dochter van Karel Martel\'s natuur- lijken zoon Bernard; Gerolf I, wiens goederen in 837 door Lodewijk de Vrome werden verbeurd verklaard, doch in 838 teruggeschonken; Gerolf II, die in 857 sneuvelde; G e r o 1 f III, die door den Duitschen Koning Arnulf werd begiftigd met verschillende goederen tusschen den Kijn en Suithardeshage; en Dirk I, broeder van Graaf Walger van Teis- terbant, die zich in de bijzondere gunst van Koning Karel de Eenvoudige verheugde. De waarheid dier opvolging is niet door oorkon- den te staven. Doch er is geen twijfel aan, dat ten

-ocr page 175-

OLLAND EN ZEELAND.                                      163 I Noord-Brabant), cene belangelijke plegtighcid plaats. Koning Karel de Eenvoudige bevestigde er den Frieschen Graaf Dirk I in het bezit der kerk te Egmond, met al wat naar regt daartoe behoorde, van Suitharde8hage tot aan Fortrapayen Kinnem, met alle lieden, lauden, bossehen, weiden, wate- ren, sluizen, om dat alles gelieel en onafhankelijk voor zich en zijne nakomelingen te blijven bezit- j ten, met do magt, om daarmede naar welgevallen I te handelen, zoowel als met die goederen, welke hij door erfregt had verkregen. Dirk I schijnt de gunst van Karcl de Eenvou- dige gewonnen te hebben door de trouw waarmede hij \'s Konings belangen ten aanzien van Lotharin- gen behartigde. Het was ook ten overstaan van Graaf Dirk en zijn broeder Walger, Graaf van Tcisterbant, dat de Koning, den 19 Januaiy 910, het klooster te Susteren aan de abdij te Prüm weg- schonk, en eveneens ten overstaan van beiden, dat hij ten jare 921 een naauw verbond bezegelde met Hendrik de Vogelaar, die in 919 Kocnraad van Fran- ken op Duitschland\'s troon had vervangen. Toen Karel de Eenvoudige, na eene jarenlange gevangenschap te Chateau-Thierry en Péronne, voor eene korte poos zijn gezag herwon, stond Dirk hem weder als raadsman en getuige ter zijde: althans toen het verbond van 921 tusschen Karel en Hendrik in 92(! werd vernieuwd, hechtte ook Dirk I,en met hem zijn broeder Walger, het gra- felijke zegel aan de oorkonde. Van Dirk\'s bewind is geen enkel feit ter ken- nis van het nageslacht gekomen, doch de jaar- boeken van Egraond wijzen hem aan als de stich- ter van het st. Adelberts-convent aldaar, eerst een eenvoudig houten nonnenklooster, doch later eene der beroemdste Nederlandschc abdijen. Van de hoe- ven die do Graaf en zijne gemalin («eva het klooster toebedeelden, lagen eenigen to Vroone (Franla), anderen te Niedorp (Nienthorp), Alkmaar (Allec- mere) en Callandsoog (Callinge). Toen Dirk zijn opperheer hulde deed voor zijn leen, was hij een vassal des Franschen Konings. Maar toen de opstand der graven van Parijs en Vcrmandoi8 dien Monarch van zijne waardigheid beroofde, maakte Hendrik de Vogelaar van deze gelegenheid gebruik om Lotharingen, en daarmede Dirk\'s graafschap, onder Duitschland terug te brengen (925). Hertog liegincr of Reinier voerde toen het op- zigt niet meer over de Lotharingsehe graafschap- pen. Hij had zijne loopbaan in 91G voleindigd en was in zijne waardigheid als hertog vervangen door zijnen zoon Giselbert, een uiterst woclziek mensch, dio het grootste deel zijns levens in oor-

GESCHIEDENIS VAN II tijilo van don Noorman Godfried in het tegenwoordige Kennemerland een (1 raaf (1 erolf leefde, en deze na den val des Noordschcn overweldigers, van Koning Ar- nulf, op den t\'lf> Augustus 889, verschillende goede- ren in eigendom erlangde, te weten een bosch, ont- gonncn gronden en eenigc hoeven met al wat duur- toe behoorde, gelegen tussehenden Hijn en Suithar- deshage, in het door dezen Gerolf bestuurde graaf- schap. Die goederen, zoo te Nordtha, als te Os- preehtashem, Bodokenlo, Alburch, Ilornum, Huui, Tlieole en Aske \', werden waarschijnlijk den Graaf tot zijne besoldiging aangewezen. liet gansche gewest was zijn leen, doch die goederen zijn beni f ie ie. Er is veel grond om dien Gerolf voor den vader van Graaf Dirk l te houden, want toen de laatste het bewind over de landen aan den Rijnmond aanvaardde, geschiedde dit overeenkomstig zijne erfregten. Doch zekere bescheiden omtrent den graad van verwant- schap tusschen Gerolf en Dirk I bestaan niet.

HOOFDSTUK. II. DIRK I. Dirk door Karcl do Eenvoudige begiftigd. — H(J bezc- gelt eenigc oorkonden door dien Franschon koning uit- gegeven. — Sticht een houten nonnenklooster te Eg- mond. — Verhouding rnn Frankrijk tot Duitschland in zlfnen tyd. — Giselbert van Lotharingen poogt het hertogdom aan de Fransehe kroon te brengen. — H(J verdrinkt. — VermoedclUkc sterfdag van Dirk en l|)ne gade Gcva. (OIO of vroeger—030 f>). Den I5<lcn Juny 922 had op het koninklijk ver- blijf te Bladel, in Taxandrië (het tegenwoordige

1 De aanwijzingen door van Loon, Alting. Bondam, \\V.i- genaar, Kluit, Bilderddk en anderen ten aanzien der opgc- noenule plaatsen gegeven, komen mi) voor het raeerendeel zoo gezocht voor, dat ik inü verpligt acht haar to verwerpen. Wie kan b. v. voor Ilornum genoegen nemon met de stad Hoorn, voor Huui met Loosduinen, voor Thcolc met Dellt of Ttelf Ook kan Siiithardcshage nergens dan ten noorden van Eginond gezocht worden, zal de bepaling tusschen den Rjjn en Suithardesliage een gezonden zin hebben. Ik acht al de opgenoemde dorpen of gehuchten op Kennemer grond

gelegen te z

B2/A

()n en houd Kordlha voor Noorddorp (\\vest-

waarts van Heemskerk), Oiprioktathtm voor Assum (west- waarts van Heemskerk), Bodokenlo voor Bock el (oost- waarts van Heilo». Alburch voor O u d b u r g b(J Bergen , Jtoriiuni voor den Hom of Kr o muien ie hor n b|j Uit- geest, II ii u i voor de II o o v e (E g m o n d op de n II o e f), Theole voor Tol of Tolsduin h|) Velzen, Aake voor Assendel ft. Dat Noorddorp het eerst wordt genoemd is waarschijnlijk niet zonder grond: immers cene zeer oude overlevering verhaalt, dat daar, op den Stoppelenberg, de "hoeren" van Kennemerland door de landzaten werden gehuldigd. SuithardeshageofSuitherdeshago meen ik terug to vinden in de Zuidcr-Haaks, thans cene zandbank voor het Gat van Texel, doch in vroegere eeuwen een bosch» rijk oord, hetzij verbonden aan den vasten wal van Ken- nemerland, hetzij een afzonderlijk eiland.

1 Fortrapa is \'s Gravenpolder in Zuld-Beveland, blijkens eene oorkonde van 4 Dceembcr 1323, waarin do Graaf den togenwoordlgen \'s Gravenpolder noemt: "onze polder van Vortrappe," en hiykcns de IQst der Zeeuwsclio kerken en kapellen in Zeeland onder den Bisschop van Utrecht, waarin gelezen wordt: "Voirtrap, alias *sGravenpolder."

-ocr page 176-

Kil                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEFXAND.

logen doorbragt. Hendrik overlaadde hein, niett*;- genataande menige tegenkanting van do zijde des Hertog8 zelven, met eerbewijzen, ja schonk hem zelfs de hand zijner dochter Gerberga. Doch in weerwil der gunsten hem door het huis des Vogelaars bewezen, wapende (Üselbert zich tegen zijn sehoonbroeder Otto de (5 root e. toen deze zijn vader Hendrik I op den Duitsehen keizers- troon was opgevolgd. Hij ging zelfs zoo ver om de kroon van Lotharingen aan den Fransehen koning Lodewijk van Overzee (Louis d\'Oiitremer) aan te bieden en al zijne krachten te verspillen om den zoon van Karel de Eenvoudige door al de graafschappen aan .Maas en Itijn als opperheer te doen erkennen.

HOOFDSTUK III. DIRK II. Lotharingen na den dood van Hertog Oiselbert. — Hertog Hendrik. — Oorsprong van het Inirg^raafscliap (Jent.-- Burggraaf Wiehmaii\'a betrekking tnt Qmat Dirk II. — l.otliair II, van Frankrijk, schenkt Dirk van zj)no zjjdo liet Land van Waas. — Worsteling tnsselien Frankrijk en Dnitsclil.\'tml om Lotharingen. — De grenzen van Dirk"s irraaftehap uitgebreid. — Zijn strjiil tegen de Weat-Frlc- zen. — Verwoesting van Alkmaar en Kgmoml. — (!e- veelit te Kjjnsburg. — Verandering met liet klooster te Kginond. — De Kgmondcr nonnen te Itcnneliroek. (03B (?)—088.) Nadat Otto de Orootc de eerzuchtige plannen

Omaf Dirk 1 in zijn

Rttfaefcftp bevestigd.

Hij die onderneming dolf Hertog Oiselbert echter het | onderspit. Ifij werd bij Aiidernaeli geslagen en vond bij zijn overhaast aftrekken in de golven des Hijn\'s den dood. (939). Hij het gemis van berigten omtrent Dirk\'s levens- geschiedenis na de plegtigbeid te Hladel, is de gissing niet ongeoorloofd, dat hij, de stichter van het Egmomler klooster, dezelfde Graaf Dirk I isge- weest, die in den veldslag bij Andcrnach sneuvelde. • De kloosterlingen van st. Adelberts-convcnt vier- den de jaarlijkschc diensten voor de rust zijner ziel op den C Oetober, en die voor zijne gemalin Geva op den 3 (11 January).

van Hertog Gisclbert te schande had gemaakt, droeg hij het toezigt over al de Lotharingcr gra- ven op aan zijnen broeder Hendrik. Deze gunst was des te grooter, daar Prins Hendrik zich zoo zeer door Giselbert had laten opruijen, dat hij zelfs \'s Konings krijgsbenden, ofschoon met treu- rige uitkomst, in Clcvc en Luik had bcvoch- tcn. Toch was de indruk dien deze onverdiende goed- beid moest maken, niet in staat om Hendrik\'» eer- zucht in trouw te verkceren, ja twee jaren later nam hij deel aan cene zamenzwering, die ten oog- merk had, Otto te vermoorden, om zicli een weg tot

den troon te banen. Gelukkigerwijze werd het sehan- delijko plan ontdekt, doch de grootmoedige Otto

-ocr page 177-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

ter,

schonk zijn broeder op nieuw vergiffenis (941). Nagenoeg te zelfder tijd ontstonden oneenighe*

krijgsmagt tot den mond der Leije doordrong. Hij herstelde liet kasteel van Gent en schonk die veste

| w

met de ondcrlioorigc gouwen, het Oudenburgsche, het Land van Waas en de Vier-Ambaehten, aan cen verdienstelijk Sakscr, Wichman gehectcn,

den tusschen den Duitschen Keizer en den Graaf der Vlamingen. Ten gevolge daarvan kwam Otto naar de Sclicldc8treken, waar liij met cene aanzienlijke

-ocr page 178-

		IOC                                     GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		wien lil) den titel van burggraaf toelegde. Om dit keizerlijk leen te beter van de tot Klankrijk behoorende districten af te zonderen, deed bij de Ottograclit delven, die van den mond der Schelde tot Biervliet in de Hont uitliep, welligt ter ver- vanging van een dooden stroomarm. Graaf Dirk II die zijn vader in bet graafschap aan den Rijnmond was opgevolgd, stond met Burg- graaf Wichman op een zoo goeden voet, dat de Gentenaar hem zijne dochter Hildegaarde ten vnmwe gaf. Het gevolg daarvan was, dat toen Wich- m.in in 961 of 962 overleed, draaf Dirk nevens zijne voorvaderlijke bezittingen, ook het bestuur over het Oentsche burggraafschap verwierf. De Fransehe koningen wier magt in dit tijdperk diep was gezonken, namen nog steeds den schijn aan, als waren zij opperheeren der landstreek die door het delven der Ottograclit tusschen dit ka- naal en het oostelijk Scheldepand lag ingeklemd. Althans Frankrijk\'s koning Lothair (Lotharius) II gaf bij eene oorkonde van den Vi April 96!) het Land van Waas (het foreest Wasda), met al de daarin gelegen weiden, akkers, wateren, vaarten enz in vrijen eigendom en erfelijk bezit aandraaf Dirk. Was waarschijnlijk het regt van Lothair op het verleencn van dit gunstbewijs betwistbaar, de Fransehe Koning brandde van verlangen om zijn ge- bied nog verder naar het noordwesten uit te breiden. Nadat Otto de Oroote, den 7 Mei 97.\'1, door zijn zoon Otto II was opgevolgd, viel Lothair plotseling in Lotharingen (978), overrompelde Aken en liet den arend op het keizerlijke paleis aldaar met den kop naar Frankrijk rigten. Maar Otto II zag dit spel geenszins lijdelijk aan. Niet alleen heroverde hij Lotharingen, maar zette de Franschcn na tot Fa- rijs, (leen wonder, dat toen de beide vorsten cene bijeenkomst hadden, de Fransehman van al zijne reg- ten op Lotharingen moest afzien (980). Ja, hij erkende het als cene gunst dat de Keizer zijnen broeder tot hertog van Neder-Lotharingen aanstelde. \' Vijf jaar na dezen zoen (den 25 Augustus 985),
		ontving Graaf Dirk een uitstekend gunstbewijs van liet keizerlijk hof, bij hetwelk toen Dirk\'s zoon Egbert, aartsbisschop van Trier, eene voor- nanie rol speelde. Deze was toen een der hoofden van het regentschap, daar Otto III, die den 7 De- cember zijn vader Otto II was opgevolgd, op dit tijdstip eerst den leeftijd van vijf jaren had be- reikt. Uit naam van den jeugdigen monarch \\ver- den Graaf Dirk in eigendom geschonken de volgende oorden, die hij tot dezen tijd alleen in leen of vruchtgebruik had bezeten: al het land tusschen de stroomen Liora en Ilisla, de villa Sunnamere, het land tusschen de Medemalacha en (\'binnelosara, Gemarchi genoemd, \'s Keizers aandeel aan Texla en al wat onze Graaf in leen bezat in de graaf- 8chappen Masalant, Kinbem en Texla. Mogen niet al de opgenoemde streken en plaat* sen, door de zonderlinge spelling der eigennamen, te herkennen zijn, zooveel is zeker, dat door deze gift Graaf Dirk aanzienlijke eigendommen verkreeg in het tegenwoordige Holland, West-Friesland en Schouwen. Heeft Dirk II het aanzien dat hij ten hove ge- noot, door werkelijke diensten verworven, zoo mag men aannemen, dat hij in de oorlogen die door de invallen der Hunnen of Hongaren en Denen wer- den uitgelokt, het zijne heeft toegebragt, om het rooversgespuis met bebloede koppen uit Lotharin- gen en Duitschland te doen aftrekken. Binnen den omtrek van zijn graafschap zelf had hij gevechten te bestaan tegen de West-Friezen, die zelfs Alk- maar stormenderhand innamen en plunderden, het klooster te Egraond vernielden en eindelijk Leiden bedreigden (974 ?). Doch Graaf Dirk voorkwam hun verder doordringen: op de hoogte van het tegenwoordige Rijnsburg, leverde hij den West- Friezen een veldslag, die na een liardnekkigen kamp met eene volkomene overwinning eindigde. Ten einde de geheugenis aan deze zegepraal te bestendigen, bouwde de Graaf op den sterfdag van st. Laurentius (975 ?) eene kapel op de kamp- plaats, terwijl hij bevel gaf, om het vernielde Eg- monder klooster van steen te herbouwen. Doch de verdreven nonnen togen niet naar het st. Adelberts- klooster weder. Graaf Dirk verplaatste haar naar Bennebroek, waar zij, onder het opzigt van \'s Gra- ven dochter Arlindis als abdis, hare roeping bleven volgen. Doch dit nieuwe klooster bestond slechts kort, daar onze Graaf de nonnen verpligtte, geene nieuwelingen aan te nemen. Voor Egmond\'s bloei had hij daarentegen aan- zienlijke sommen veil. Hij bevolkte de vernieuwde abdij met monniken van de orde van st. Benedic- tus, stond haar uitgestrekte landgoederen af te Schagen, Harger, Kinnegom, Wimmenum, Oesdom, Li muien, Velzen, Voorhout, Noordwijk, ter Does, Heemstede en elders en schonk haar daarenboven allerlei gunstbewijzen. Onder anderen gaf hij der Eg- mondsehe kerk een afschrift van de vier Evangeliën in een gouden met edelgesteenten versierden omslag. Gravin Hildegaarde bleef bij haar gemaal niet
		i Lotharingen was inmiddels (te weten in 9">9>doorBruno, Aartsbisschop van Keulen, in twee hertogdommen gesplitst: Opper-Lotbaringcn of Mosellane en Neder-Lotharingen. liet eerstgenoemde reikte van den Jura tot de Sure en bevatte het regtsgebied der bisdommen Tricr, Metz, Straats- burg. Verdun en Toul. Het tweede had Aken tot mid- delpunt en bestond uit de bisdommen Keulen, Utrecht, Luik, Kamern\'k en Doornik. Tot eersten hertog van Mo- sellane was op verlangen der grooten gekozen, Graaf Krederik van Ardenne, broeder van Siegfried, eersten graal\' van Luxemburg. Godfried 1, wiens afkomst niet bekend is, had Xeder-Lotharingen ontvangen. Zoo lang (ISruno had geleefd, had bH dien Kerkvorst, onder den titel van aartshertog, het opperbewind berust, doch toen Hruno was overleden, lieten de kei/er» de splitsing van Lotharingen wel bestaan, maar stelden geen aartshertog meer boven de hertogen aan. Omtrent het jaar 1 MO werd door Kei/.er Koenraad III het hertogdom Nedcr-Lotha- ringen, toen in het bezit van (Jodfried van Leuven t erfelijk verklaard.

-ocr page 179-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

107

dood geboet. Zijn lijk werd naar den Duiuzooui teruggevoerd en plegtig in Egmond\'s abdij ter aarde besteld.\' Graaf Arnull liet eene weduwe en drie zonen na. De cerstvermelde, vrouwe Lutgarde, was eene dochter van Graaf Siegfried van Luxemburg en zuster der zoo zwaar belasterde Kunegonde, echtgenoot van Keizer Hendrik uit den huize van Heijeren. Van\'s Graven zonen volgde de oudste Adelbert hein als burggraaf van (ient op, kreeg Dirk het graafschap aan de Rijnmonden, en werd Siegfried, ook Sivaard en Sikko genoemd, de stamvader van \'t edele geslacht der Tellingen\'*.

ten achteren in het begiftigen van Egmond: zij schonk der abdij eene gouden tafel ingelegd met kostbare steenen, en wedijverde op dezelfde wijze in het vermeerderen der inkomsten en bezittingen der st. Pietersabdij te (Jent. (Iraaf Dirk II was hoog bedaagd toen hij den (\') Mei 988 overleed. Zijn lijk werd in de abdijkerk te Egmond bijgezet, waar de landzaten eveneens het stoffelijk overschot van Hildcgaardc, in 990, aan de aarde toebetronwden.

HOOFDSTUK IV. ARNULF. Graaf Arnulf s aanzien vóór z|jne vorlicfling. — Zijne giften aan de abdjjen van st. I\'ictcr te (Jent en van st. Adcl- liurt te Kgmond. — Strijd met Ue West-Friezen. — .Slag op de Winkeler mailen. — De Gnuif sneuvelt. — Zijne nagelaten betrekkingen. (983-003). Dc opvolger van Dirk II in het bestier over de landen tussehen het Flie en dc Schelde was \'s Graven zoon Arnulf, die onder dezen naam vele malen in oorkonden voorkomt, doch door de oude kroniek- schrijvers in den regel Arnoud wordt geheeten. Hij was, naar het schijnt, te Gent geboren en reeds tot rijpen leeftijd gekomen toen hij met de waardigheden van Graaf en Burggraaf werd bekleed. Althans reeds sedert den jare 970 stond hij her- haalde malen als getuige bij het opstellen van be- langrijke giftbrieven, en oefende hij grooten invloed op de aangelegenheden van Vlaanderen. Had hij, terwijl hij te Gent vertoefde, de be- zittingen der st. Pietersabdij aldaar belangrijk uitgebreid, niet minder gunst betoonde hij aan het kloostergesticht te Egmond, toen hij zijn vader in \'t bewind was opgevolgd. Bij giften, in overleg met zijne gemalin Lutgardc, den broederen toege- kend, verrijkte hij de abdij met goederen te Cas- tricum, Velzen, Sassenheim, Voorhout, Noordwijk, Leiden, Bergen, Ovcrschie en elders. Dan, schoon hoog geëerd bij landzaat en vreemde, in de West-Friezen vond hij verbitterde tegenstan- ders: zij weigerden het grafelijk gezag te erkennen en gedroegen zich vijandig tegenover hunne naburen, de getrouwe Kennemers. Dit deed Arnulf de wapenen tegen hen opvatten, en in den nazomer van 993 een togt over het Ree- kerwad ondernemen, die hem naar de vlakke velden (meeden, mieden of maden) van Winkel voerde. Hier vond, den 18dcn September, een hevig gevecht plaats, dat eerst ten voordeele der West-Friezen scheen te zullen afloopen, doch zich ten laatste ten gunste der Kennemers en de overige volgelingen des Graven verklaarde. Naar oud gebruik bleven de overwin- naars drie dagen op het slagveld, doch in weerwil hunner zegepraal niet in de opgeruimdste stemming: Graaf Arnulf toch had zijne dapperheid met den

HOOFDSTUK V. DIRK III. Vernieuwde pogingen der West-Friezen om zich liet gral\'e- ljjk gezag van den hals te schudden. — Inval der Xoor- maiinen. — Onlusten met Utrecht over den eigendom van TeistcrlianHclie districten. — Stichting van ]>or- dreclit. — Oorlog daardoor ontstaan — Bodegraven door den Cra.u\' genomen. — Hertog Godfried van Ncdcr- I.ntlinriugcii en zijne\' medestrijders geslagen. — Ucdc- vaart van Dirk naar liet Heilige-Land. (093—1030). Dirk III was bij het overlijden zijns vaders te naau- wernood twaalf jaren oud, zoodat niet hij, maar zijne moeder Lutgarde als voogdes het grafelijk bewind aanvaardde. De West-Friezen poogden met de minderjarigheid van den Vorst hun voordeel te doen en zich onaf han- kelijk te maken; doch Keizer Hendrik II,\'s Graven aangetrouwde oom, rustte ter hulp van Dirk en Lut- garde eene vloot uit, die de opstandelingen van hun verzet deed afzien. Na het overlijden der voogdesse staken zij echter andermaal het hoofd op, ofschoon even vruchteloos als vroeger. Naauwclijks toch had Graaf Dirk een aanzienlijk leger bijeengebragt, of zij waren te verstandig om het op eene beslissing door zwaard en schicht te laten aankomen. Zij traden in onderhandeling en namen een verdrag aan, waarbij hun de verpligting werd opgelegd, om den Graaf te huldigen, hem de tienden hunner inkomsten uit te keeren en als zijne dienst het eischte, zijn hcirban te volgen. Daarentegen beloofde de Graaf van zijne zijde, om nimmer het leed te wreken, dat zij zijn vader hadden aangedaan. Het bewaren van den vrede op de grenzen van Kennemerland en West-Friesland was voor het \' Een brief ten gunste der abdij van st. Picter te Gent ia 998 door Graaf Arnull\' uitgevaardigd, beeft aanleiding gegeven, dat Wagenaar, Kluit, Hilderdjjk, Arend enz. het denkbeeld hebben geopperd, dat onze kroniekselir(j- vers den slag bjj Winkel op een te vroeg tijdstip heb- ben opgegeven. Doch het is gebleken, dat de Graaf die in 998 de st. Pieters- of Hlandiner abdij te Gent begif- tigde, niet was Graaf Arnulf van Holland, maar Graaf Arnulf van Yalenciennes.

-ocr page 180-

(JE8CIIIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.

108

graafschap van dos te grootcr belang, omdat de Noormannen op nieuw in dit tijdperk kwamen opdagen, ten einde zich door roof en plundering op de Neder* landsche stranden te verrijken. In 1<M)7 landden zij , onder aanvoering van 1\'rins Olaf, een stoutmoedige twaalfjarige knaap, op de Kennemer kust. De ingcze- tenen schoolden te zanten om de landing te beletten , doch een bloedige veldslag kleurde zoowel liet zand met bet bloed van vreemde als landzaat. In 1009 en 1010 moest andermaal tegen deze zeeroovers gestreden worden, doeh toen waren het de Sticht- sebc, Teisterbantsehe en Urabantsehe streken langs

vaderlijk erfdeel in vreemde handen kwam. Ans- fried\'s opvolger Adelbold, trachtte naar bet uit- sluitend jagtregt in de bosschen van de Mcrwede en de onbelemmerde visscherij in de Maas en Waal. Dirk, \'. bedacht, om zijn erfregt te handhaven, stichtte tonjaro 1015 eene sterkte bij den mond des Dubbel\'s. ! Hierbij werden spoedig eenige huizen gebouwd, die eerlang met elkander eene kleine stad vormden, \' waaraan hij den naam van Dordrecht gaf. De menigte van schepen die langs de nieuwe veste voorbijstevenden, bragt Graaf Dirk op het denkbeeld er een tol te hellen van alle koopwaren

Gnuif Dirk IV te Dordrecht Uuur ixn Kcukmiar giiluud.

die de beide rivieren op- en afgevoerd werden. Hij bragt dit plan ten uitvoer en gaf zich zelfs de moeite niet, daartoe eene keizerlijke vergunning aan te vragen. Zware klagten van de zijde van Tiel, Utrecht en Luik volgden; ja de kooplieden van eerstge* noemde stad hielden den Keizer voor, "dat zij, indien hij hun handel niet van dezen last onthief, niet in staat zouden zijn, naar Engeland over te j steken, en evenmin de Engelsehcn te bewegen om over te komen en met hen handel te drijven, waardoor zij ten laatste buiten staat zouden geraken i om het Kijk de gewone schattingen op te brengen."

Waal en Rijn die den meesten overlast te verduren hadden. Teisterbant, dat de Tieler- en Bommelerwaarden, Culenborg, Huren, Vianen, Arkel, lleusden en Altena omvatte, schijnt na den dood van Graaf Walger, den broeder van Dirk I, gesmaldeeld te zijn. Nogtans waren die districten in het bezit van zijn huis gebleven. Maar toen Ansfried in 994 op den bisschoppelljkcn stoel van Utrecht was verhe- ven, wist deze te bewerken, dat Keizer Hendrik eenige Teisterbantsehe oorden aan zijn bisdom toebedeelde. Dit was eene grieve voor Dirk III, wien het niet onverschillig kon zijn, dat zijn voor-

-ocr page 181-

GB8CHIBDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.

lf.fi

aanvoerder niet Imn gansehe raagt hulp te bieden. Adclbold van Utrecht was een dier kerkvoogden,

De Keizer, begeerig oen leenman te vernederen, die alleen naar eigene inzigten handelde, gal\' den

TBUUVUtSKm

Horii I door lliir Herman van Cuvk zuluod.

die zich maar al te geneigd toonden om den mijter met den helm en den herderstaf niet het zwaard te verwisselen. Hij wachtte den tijd niet af, dat

Hertog van Neder Lotharingen1 Godfried II last om Dordrecht weder te slechten en noodigde de bis- schoppen van Utrecht, Keulen en Luik uit, dien

-ocr page 182-

		170                                     GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		zijne bondgenooten liunne krijgsmagt bijeen ver- zamelden, maar droeg zijn leenman, Dirk Bavo, markgraaf van Bodegraven, den last op om in Holland te vallen. Doch Dirk III had inmiddels een talrijk leger op de been gebragt, waarmede hij Dirk Havo uit zijn gebied verdreef en er de sterke punten bezette. Tc vergeefs bragt de Utrechtsche Kerkvorst cenige benden bijeen, om den llollaiulsehen Graaf tot wijken te nopen. Eene volkomen nederlaag der Stiehtsehen maakte de zegepraal der Hollanders des te volkomener. Inmiddels had Hertog Godfried, als het hoofd der verhondenen, eene vloot te Nijmegen uitge- rust, om daarmede Dordrecht te bestoken. Graaf Dirk wachtte haar af aan den mond der (Hessen, doch de nacht belette hem op te merken, dat de bondgenooten van de duisternis gebruik maakten, om, zonder gerucht te maken, voorbij te stevenen. Godfried gaf nu zijnen krijgers bevel zich te ontscliepen: doch het zoo veelvuldig door water doorsneden terrein verhinderde hem op de veste aan te trekken, zoo lang het Hollandsche leger de terpen of hoogten te midden der beemden be- zettc. Hertog Godfried, Graaf Dirk uit zijne gunstige stelling willende lokken om hem tot een veldslag te dwingen, zond cenige ligtgewapenden af, met last om deze verschansingen aan te vallen en vervolgens in goede orde af te deinzen. Doch de Hollanders lieten zich niet vervaard maken of in den strik vangen. Zij verdedigden hunne posten kloekmoedig en bragten den schrik zoodanig onder de aanvallers, dat dezen, in plaats van in eene geregelde orde te wijken, hals over hoofd het hazenpad kozen. Zelfs het Lotharingsche hoofdlcger, ofschoon tot nog toe onaangetast, sloeg de schrik om het hart. De verwarring onder de vijanden bereikte haar toppunt, toen de afgeslagenen den kreet "vliedt, vliedt!" deden weergalmen. Die krijgers welke het digtst den Merwcstrooui naderden, poogden, wa- dende of zwemmende, de vloot te bereiken; en welhaast werd die weg door al de vijanden ingc- slagen. Maar in hun angst voortgezweept door slijk en stroomen, gingen velen ellendig te gronde. Eenigen zonken door de zwaarte van harnassen en wapenen in den wecken modder, anderen in de diepe stroomen, die eerlang vele honderden lijken voortzwcepten. Niemand der aanvallers dacht zelfs aan tegenweer. Zij bezweken moedeloos onder de slagen hunner bestrijders of smeekten om lijfs- genadc. Hertog Godfried viel gewond in Dirk\'s magt en werd naar Dordrecht geleid. Adelbold echter ontkwam gevangenschap en wonden: hij was een der gelukkigen, die de schepen bereikten, en ftoodra zij aan boord waren, wegzcilden, zonder hunne vervolgde makkers af te wachten. Sedert (Jen strijd van Karcl de Groote tegen de Friezen en Saksen had in de Nederlanden geen zoo bloe- dige veldslag plaats gevonden (29 Augustus 1018). Dirk 111 schonk aan Hertog Godfried de vrij- heid terug, zonder losgeld daarvoor te vorderen. Waarschijnlijk echter verpligtte hij den Lotharin-
		I ger om het verschil tusschen Holland en het Rijk | te bemiddelen, want de Graaf werd niet weder aangetast en bleef niet slechts in het bezit der Mer- wede-streken, maar zelfs in dat van Bodegraven. De overwinning bij Dordrecht had Dirk\'s aanzien I zeer doen toenemen, en zeker was hij geen der minst \' gevierde vorsten die op den rijksdag bij Oppcrheim , in 1024 aan de verkiezing van Koenraad van Franken ! tot Keizer van het Heilige-Hoomsche-Rijk deel namen. Na den dood van zijnen broeder Siegfried, wicn hij. in weerwil van menig verschil, het beheer over j Kennemcrland had geschonken , voelde Graaf Dirk den wensch oprijzen om eene bedevaart naar het Hei- lige-Land te ondernemen. Op dien togt verloor hij zijn reisgenoot Heer Jan van Arkel (1031), doch hij zelf keerde behouden in het vaderland weder, waar hij den 27 Mei 1039 zijne dagen besloot. HOOFDSTUK VI. DIRK IV. Nagelaten betrekkingen van Dirk III. - Dirk IV volgt 7.[jii vader in het graafschap op. — Strijd niet Vlaan- «leren wegens Zccl.ind-llewcsten-Schelde. — Onrust in Lotharingen door Godfried de Moedige aangestookt. — liisschop liernnll\' haalt Kei/.er Hendrik 111 over, den Graaf van Bolland de Merwcde-streken te ontnemen. — Dordrecht verloren.— Hertog Godfried steekt den brand in het Paleis te Nijmegen.— Vlaardingen en RHnsbnrg verloren. — Dirk herstelt de geleden verliezen. — At- loop van den oorlog voor zj)ne bondgenooten. — Steek- spel te Luik. — De bisschoppen van Keulen, Luik, Utrecht en Metz tegen Dirk in het harnas. — Dordrecht andermaal verloren en weder herwonnen.— Graaf Dirk gedood. (1030—1049.) Dirk III had uit zijn huwelijk met Othildc van Saksen twee zonen nagelaten, van welken de eer- ste, sedert Dirk IV genoemd, het grafelijk bewind aanvaardde, en de jongste, Floris, als \'s Graven stedehouder Kennemcrland beheerde. Slechts kort had Dirk IV de grafelijke kroon gedragen, toen hij in moeijelijkheden werd ge- wikkcld met Boudcwijn V, Graaf van Vlaanderen. De oorzaak daarvan lag in de regtcn die beiden van wege het Kijk hadden verworven op Zceland- Bewesten-Sclielde, dat is op do eilanden Walchc- cheren, Borssele, Zuid-Beveland, Wolfaartsdijk en Noord-Beveland, regten die zoo zeer tegen elkander indruischtcn, dat slechts een vergelijk of de kracht van wapenen den knoop kon ontwarren. Tot eene beslissing voerde die strijd echter niet: beide partijen toeh staakten hunne aanvallen op eik- ander, toen zij door Hertog Godfried de Moedige tot een zelfde doel werden opgeroepen. Laatstgenoemde vorst meende gegronde redenen van beklag te hebben tegen Keizer Hendrik III, die in 1039 zijn vader Koenraad was opgevolgd. Hen- diik had hem namelijk niet alleen wegens het schenden van den landvrede Neder-Lotharingen ontnomen (1044), maar was hem zelfs, toen Godfricd\'s bevoorregte broeder Gozilo de Onver-

-ocr page 183-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
	schilli^c in 1010 was overleden, op nieuw voorbij\'gegaan. De Keizer toch had toen Frederik van Luxemburg met Neder-Lotharingen beleend. Dit meende Hertog Godfried niet te moeten dul- den. Hij begon in stilte liet oorlogsvuur te ontstc- ken en hield aan de voornaamste graven des Lande voor, dat de Keizer liet orfregt miskende en ben allen in gevaar bragt, vroeg of laat van hunne leengoederen beroofd te worden. Boudewijn van Vlaanderen was een der eersten, die hij op zijne zijde bragt, en eveneens diens tegenstander Dirk IV. Den Hollander te winnen kon Godfried weinig moeite kosten. Hij kon Graaf Dirk voorhouden, hoe \'s Keizers vader in 1027 Bisschop Bernulfvan Utrecht met goederen in Teisterbant had beschonken, die volgens erfregt Holland toebehoorden, en lïernulf thans weder voor zijne wenschen bij Hendrik III een geopend oor vond. \'t Was tijdens het Paaschfeest van 1017, dat de Keizer, te Utrecht gekomen, zich door den Kerk- voogd liet belezen, om de landen, die de graven van Holland, zoo als hij beweerde, zich sedert 1015 wederregtelijk hadden toegeëigend, bij ver- rassing weder aan Dirk IV te ontwringen. Eene aanzienlijke vloot op de Maas bijeengebragt, zeilde dien ten gevolge naar Dordrecht, en eer de Graaf maatregelen van tegen weer kon nemen, hadden de Keizerlijken Dordrecht veroverd. Graaf Dirk draalde niet, verhaal over dezen roof te nemen. Hij viel in het Sticht, en terwijl Boude- wijn V het land van Aalst veroverde, en Godfried den brand stak in bet Paleis te Nijmegen, werd door de Hollanders weerwraak genomen voor \'t verlies te Dordrecht door het plunderen van ver- schillende Utrechtschc districten. DU voerde tegen den herfst van 1047 Keizer Hen- drik andermaal naar de Maas. Vlaardingen, dat in- middels door de Keizerlijken was ontruimd, werd op nieuw genomen, en eveneens het versterkte Rijnsburg. Dan hiermede was de zegepraal van Holland\'s vijan- den ten einde. Het buijige najaarsweder doorweekte do landen en wegen zoozeer, dat de Keizerlijken niet slechts hun togt moesten staken, maar het geraden vonden, zich weder scheep te begeven. Meer dan heil- loos was voor hen die terugtogt. Graaf Dirk zette de keizerlijke vloot met een goed getal gewapende ligte vaartuigen na, die, wèl aangevoerd en wèl bc- stuurd, \'s vijands magt dood en verderf bereidden. Vele keizerlijke schepen vielen, schier zonder slag of stoot, den Hollanders in handen, en de overi- gen, die om hun behoud kampten, moesten even- zeer zwichten. Bijna de gansche keizerlijke scheeps- magt werd vernietigd, en Dirk hernam in korten tijd al wat men hem ontweldigd had. Hertog Godfried verzoende zich door beraidde- ling van Paus Leo IX met den Keizer. De voor- waarden waarop hij den zoen sloot, waren echter niet in zijn voordeel: hij behield namelijk zijne voorouderlijke bezittingen, maar moest erkennen, dat de kroon van Neder-Lotharingen regtmatig		] aan Frederik van Luxemburg toebehoorde. Ge- lukkiger eindigde Graaf Boudewijn zijne deeinc- ming aan den opstand: toen na nog menigen strijd de vrede werd getroffen, behield hij zijne overwin- ningen: het graafschap Aalst of Eenham en het kasteel te Gent. In het jaar 1018 ontbrandde een oorlog, die vier bisschoppen aan het hoofd hunner strijdmagt naar Holland voerde. Op een toernooi of steekspel te Luik had Graaf Dirk het ongeluk, een broeder van den Keulschen aartsbisschop niet eene speer eene wonde toe te brengen, die zijne tegenpartij dood ter aarde deed storten. \'sBisschops vrienden, daardoor in toorn ontbrand, vielen op het gevolg van den Hollandsehen\' graaf aan en beroofden onder anderen twee zijnor bastaardbroederen van het leven. Graaf Dirk redde te naauwernood door de vlugt het leven. Ten hoogste verbitterd te Dordrecht teruggekeerd, vaardigde hij het bevel uit, alle Keulschc en Luik- sche schepen die voor den wal lagen, in brand te steken, eenige kooplieden uit die streken het leven te benemen, en van do overigen, alvorens hun de Merwedestad uit te zetten, een zwaar losgeld te vorderen. Om op hunne beurt genoegdoening voor dit bedrijf te erlangen, kwamen Keulschc en Luik- sche legers naar Holland afzakken, waaraan de bisschoppen van Metz en Utrecht, even als de Markgraaf van Brandenburg, hulpbcndcn toevoeg- den. Het vereenigde leger rukte in den winter, toen de wegen hard en met ijs bedekt waren, voor Dordrecht, dat, door het verraad van eenige ede- len, verloren ging. Dan Dirk IV werd door de hulp van Heer Gerard van Putten weder binnen de stad gebragt, en nu sloeg hij den vijand zoo geweldig, dat omstreeks vierhonderd edelen en aan- voerders sneuvelden. De Bisschoppen en de Mark- graaf vloden. Maar des anderen daags schoot een achtergebleven vijand uit zijn schuilhoek een vergiftigde pijl op den Graaf af, ten gevolge waar- van de heldhaftige Vorst den 14 January 1049 overleed. \' Nog ten huidigen dage wijst men in de Wijnstraat te Dordrecht, tegenover het oostelijk einde der Gra- venstraat, het huis Holland aan, waarvoor de Graaf het doodclijk schot ontving. HOOFDSTUK VII. FLORIS I. Kloris I erft do waardigheid zijns broeders. — Hl) wordt door vele vijanden belaagd. — Zjine list om Dordrecht te redden. — Overwinning op de bondgenooten. — Ver- nicuwdc strijd. — Veldslag b(j Nedcr-Heinert. — Heer Herman van Cuyk doodt den Hollandsehen Graaf. (1049-1061.) Daar Dirk IV nog geen huwelijk had aangegaan, was zijn broeder Floris — sints Floris I gehee- 1 Zie de plant op bladz 108.

-ocr page 184-

		UESCIIIKÜEXIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		IT-
		ten — de naaste tot de grafelijke kroon. en gaarne I den andermaal do landen rondom Dordrecht on erkenden de ll\'dlandsche edelen hem als aan- stelden ze tot \'s Keizers beschikking. Maar een on- voerder,                                                                     verwachte vijand maakte hunne overheersching te
		Doch \'s Landa vijanden, do verbonden bisschoppen, aangemoedigd door den dood van Graal Dirk, baast* ten zich om Kloris te vernederen. Zij verover-
		schande. Godfried van Lotharingen kwam op nieuw in verzet tegen do keizerlijke beschikkingen en stelde zich ten tank om ten voordeele van den

-ocr page 185-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		17:5
		broeder en opvolger zijns ouden bondgenoots, Hol-  1 de voldoening, «lat zijn broeder Wichard van Gcl- land\'s vijanden uit Dordrecht en omstreken te vcr-  j der. Aartsbisschop llamio van Keulen, Bisschop drijven. Met vreugde werd \'sLands «raaf door de     Dietwin van Luik, Graaf Lambert II van Leuven, verlosten begroet, en, ofschoon de bisschoppen hein     Markgraaf Egbert van Brandenburg en Heer Her- een overweldiger noemden, gingen er ettelijke jaren    man van Cuyk hunne mannen van wapenen ver- voorbij, eer zij weder tot het besluit kwamen,hem    zamelden, om den Utrcchtschen kerkvoogd in het het bezit van deze landstreek gewapenderhand te    bezit der, zoo zij voorgaven, hem wedcrrcgtelijk betwisten.                                                                  ontnomen landen te herstellen (1058).
		De eerste, die het sein gaf om de vroegere po- gingen te vernieuwen, was Willem van Gelder, die in 1054 Bernulf op den Utrcchtschcn stoel had vervan- gen. Heersch" en veroveringszuchtig van aard, wendde hij al zijn invloed bij het keizerlijke hof aan, om de voogdes van Hendrik IV, de Keizerin-weduwe Ag- nes, over te halen, een heirvaart tegen den Graaf van Holland uit te schrijven. Hij zelf onthield zich om aan dien strijd deel te nemen, doch smaakte
		Zij vingen aan verscheidene kasteelcn te veroveren, zonder dat Eloris moeite deed dezen te ontzetten. De Hollandsche Graaf zag te regt in, dat Dordrecht liet hoofddoel van den togt was, en hij niets beter kon doen dan tot liet behoud dezer veste al zijne krachten te vereenigen. Overtuigd, dat het gevaar- lijk was met den overmagtigen vijand een strijd in het open veld aan te gaan, peinsde hij op eene list, die de aanvallen der verbondenen onschade-

-ocr page 186-

		GESCHIEDENIS VAN IIOI.IAM) EN ZEEI.A>D.
		174
		lijk zonden maken. Eindelijk meende hij die ge- ronden te hebben, Bij alle toegangen naar de stad deed hij diepe kuilen graven, die met ligte horden en voorts met zoden bedekt werden, en plaatste daarachter de zijnen, om opliet regte tijdstip toe te schieten. Toen nu het heir der verbondenen aanrukte. stortte liet paarden volk. dat de voorhoede vorm de. in de loos bedekte kuilen en werd door de van aehteren opdringende benden in zijnen val verplet- terd. (>p de ontstane verwarring schoot Kloris met zijne Hollanders toe. Hij drong van voren op den vijand in en rigtte de vrceselijkste slagting onder de aanvallers aan. Wichard van Gelder en Lam- bert van Leuven vielen hem in handen, en met hen vele edelen en aanvoerders. liet mislukken van den aanslag op Dordrecht schonk Kloris ook de verloren kasteelen terug, die de vijand, verbijsterd door schrik, ontruimde. Daar- enboven verwierf hij aanzienlijke losgelden voor den krijgsgevangen Geldersman, den Leuvenaar en hunne lotgenooten. Dit gevoelige verlies bekoelde voor eenigen tijd den strijdlust der verbonden Kerkvorsten en hunner aanhangers, doch smoorde de wraak niet, die op voldoening peinsde. Drie jaren later meenden de Kenlsehe Aartsbisschop.de Brandenbnrgsche Mark- graaf, de Heer van Cuyk en andere bondgenooten den tijd gekomen, om het gevoel. dat hen bezielde, bot te vieren. Doch Kloris, die inmiddels zijne krijgs- magt aanzienlijk had versterkt, voorkwam hunnen aanval. Bedacht om het oorlogstooneel van zijne grcn- zen verwijderd te honden, toog hij de vijanden, die langs de Maas oprukten, in den Bommelerwaard te gemoct. Niet verre van Neder-Hemert kwam het tot eene ontmoeting, waarin Kloris op nieuw de zege bevocht. Doch onze Graaf had weinig genot van deze overwinning. Na den slag zich, zonder genoegzame voorzorg, onder het geboomte ter ruste gevleid heb- bende, vonden hem eenige vlugtelingen, die TIcer Herman van Cuyk rondom zich verzameld had, en deden hem uit de armen van den slaap in die van den dood overgaan (IS Juny lfHil). \' \'sflravcn\'s lijk, naar de abdij van Egmond ge- voerd, werd er op plegtstatige wijze bijgezet.
		maar. —- Got\'fHcd\'a ellendig uiteinde. — Bisschop Koen- raad van l\'trccht poogt Holland voor zich te erlan- gi-n — Belegering van het slut te [Jsaehnonde. — Dirk\'s overige levensdagen. (1001-1001). Daar de eenige zoon van Kloris, Dirk V, nog te jong «as om te regeren, aanvaardde \'s Graven weduwe, Gcortruida van Saksen, de voogdij des Latuls. Zij was eene vrouw in de kracht haan Ie- vens en had, nevens haar zoontje Dirk, nog twee I dochtertjes, Bertha en Maehtilde. Groote inoeijclijkheden had zij het hoofd te bic- den. Aan het hoofd van het Duitsche-Rijk stond thans als voogdes, de Keizerin-weduwe Agnes, eene inderdaad verstandige vrouw, ofschoon niet \' opgewassen tegen de listen en lagen der rijks- grooten. Haar voornaamste raadsman was Bisschop Hendrik van Augsburg; doch deze vond een mede- dinger in een ander kerkvorst, die er naar streefde ganseh Duitschland naar zijne hand te zetten , namc- l lijk Aartsbisschop Ilanno van Keulen. Op een vrolijk \' feest te Kaiserswerth, lokte deze prelaat den twaalf- jarigen keizerszoon op een jagtschip dat naar Keulen zou varen (1062). Schretjen noch een vermetele sprong in het water konden jongen Vorst baten, evenmin de pogingen en voorstellen der Keizerin-weduwe. De zamenzweerders hadden den jeugdigen Hendrik IV voor goed in hunne magt. Dadelijk wierp de Aartsbisschop zich tot rijksbe- stunrder op, en, om zijn gezag te handhaven, legde hij allen, van wien hij steun meende te verwachten, rijksgocderen toe. Bisschop Willem van Utrecht dong mede naar die uitdeeling. Uitbreiding van gebied werd hem toegezegd, en eindelijk geschonken bij charters van den :$0sten April en den 2de» Mei 1064. Daarbij werd het sticht van Utrecht bedeeld met het graafschap ten westen van het Klit* (Westllinge), zoo als Greflf Dirk III dit bezeten had, de abdij van Egmond daaronder begrepen; met verschillende goederen van Betten tot aan de Maas, die "Graaf Dirk III en zijne, zonen der Utrcchtsche Kerk onregt- vaardigontweldigd hadden"; met het gansche graaf- 1 schap in Holland, en daarbij al wat daarin derko- ninklijkc schatkist toebehoorde; en eindelijk met het ; district door Graaf Unroch van Bisschop Adelbold \' in leen ontvangen, doch vervolgens door Godizoen Dirk Bavo\'8 zoon bezeten, t. w. al het land van i Sigeldrich tot Rinesmuthon, met inbegrip van Bo- degraven. Zijn deze oorkonden merkwaardig als eene der velo proeven van onbeschaamdheid, waaraan Ilanno en zijne medestanders zich schuldig maakten, het tweede daarvan verdient inzonderheid opmerking daar het \'t oudste stuk is waarin de naam van het grauf- schap Holland wordt vermeld. Ofschoon Bisschop Willem had gehaakt naar het uitvaardigen dezer oorkonden, die te Werden aan , de Ruhr werden bezegeld, kwamen zij op een tijdstip, dat hij het geraden achtte, zich voorloo- , pig tot eene afwachtende houding te bepalen. Ro-
		HOOFDSTUK VIII. DIRK V. Vrouw Qeertmtta aanvaardt de regering voor baar minder* jarigen zoon Dirk V. - Bisschop Willem van Utrecht verwerft l>ü giftbrievcn. op naam van Hendrik IV van .Duitschlnnd, Dirk\'i graafschap.— Huwelijk van vrouwe Gcertruida met Roht-rt de Fries. — Robert in strjid niet Rlebllde van Vlaanderen. — Hertog Godfried niet den Kult, van Lotharingen- maakt ried meester van Heiland. — De West-Kriey.en belegeren Hertog Godfried binnen AIk- 1 Zie de plaat op blz. 109.

-ocr page 187-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

175

bert, de tweede zoon van Graaf Boudcwijn V van Vlaanderen, kende geen grooter smart dan dat hij, als jonger in jaren dan zijn broeder Hondewijn van Bergen, van de erfopvolging in liet graafschap was uitgesloten. Vruchteloos had hij pogingen aan- gewend om een deel van \'t Spaansche landschap Gallicil\' aan de Saracenen te ontrukken en daar eene heerschappij voor zich en zijn huis te stich- ten. In Vlaanderen teruggekomen, sloeg hij de oogen op het naburige Holland) waar hij eene BChoone kans meende te ontwaren om een trotsch doel te berei- ken. Tot twee malen poogde hij door een gewapenden inval vrouwe Geertruid vrees aan te jagen. Doch bereikte hij al bij de weduwe daarmede min of meer zijn oogmerk, niet zoo bij de ingezetenen, die zijne aanvallen iedere reize afsloegen. Robert versaagde echter niet. Veeleer verklaarde hij niet te zullen rusten vóór hij Holland aan zijnen wil had onder- worpen. Dan alvorens een derde aanval te wagen, bood hij Kloris\' weduwe een vergelijk aan: zij zou hem tot gade nemen en niet hem de voogdijschap over den jeugdigen Dirk deelen. De (Iravin verwierp dien voorslag niet. Zij neigde zich naar Kobert\'s wensehen en bragt hem in de kerk te Oudenaarde met hare hand, de voogdij over Holland ten offer (lOO.\'i). Boudcwijn V schonk van zijne zijde zijn zoon als huwelijksgift het Land van Waas, het Land van Aalst en de Zeeuwscue eilanden, doch vorderde van Robert de plegtige verklaring, dat hij nimmer aanspraak zou maken op Vlaanderen, dat bij \'s Graven dood aan Bou- dewijn van Bergen moest ten deel vallen. Na zijne vestiging in Holland gaven de Vlamin- gen aan Gcertruida\'s stoutcn echtgenoot den naam van Robert de Fries, eene aanduiding die ons leert dat Holland nog te dien tijde onder Friesland werd begrepen. Kobert\'s komst aan de Rijnmonden was in zoo verre van voordcel voor het graafschap, dat zij den Utrechtsehen Bisschop afschrikte van elke po- ging om zijne zoo onwaardig verkregen regten op Holland te doen gelden. Het was welligt om zijn spijt over die misrekening te verbergen, dat Wil- lem eene bedevaart naar Palestina ondernam. Doch waagde de Bisschop geenc botsing met llolland\'s ruwaard, de West-Friezen waren niet zoo beschroomd, en spijt \'s Graven bijnaam hem als een der hunnen aanduidde, gaven zij hem de handen vol werk. Dit belette hem zelfs naar Vlaanderen over te steken, toen de dood van Boudcwijn VI, op den 17 July 1070, hem belangrijke pligten jegens zijn geboortegrond oplegde. Zijn broeder had namelijk bij uitersten wil bepaald, dat zijn oudste zoon Arnoud hem in Vlaanderen onder de voogdijschap van Uobert zou opvolgen, terwijl zijn jongere zoon Boudewijn, onder toezigt van Bichilde, zijne weduwe, het bewind over Henegouwen zou erlangen. Do eerzuchtige Kichildc had deze bepalingen niet willen erkennen, maar zich van de voogdij- schap over hare beide zonen en de beide graafschap- pen meester gemaakt. Mogelijk ware zij zelfs in

I het ongestoord bezit daarvan gebleven, had zij ! niet door haar trots en dwingelandij de Vlainin- i gen zoozeer tegen zich verbitterd, dat welhaast 1 een opstand uitbarstte, die haar eerst Brugge ont- ! rukte, vervolgens Gent en Vperen kostte en ein- delijk Robert zulk een grooten aanhang verschafte, dat hij Kichildc het hoofd kou bieden. De ruwaard van Holland kwam niettemin in Vlaan- deren als een vlugteling. Kichildc, hulp gezocht hebbende bij den Koning van Frankrijk en den Keizer van Duitschland bragt te weeg, dat Godfried niet den Bult, Hertog van Neder-Lotbaringcn, last ont- ving om Holland in de handen van Bisschop Willem te stellen. De Hertog had die taak aanvaard, en, aangevuurd door een giftbricf des Kerkvoogds, waarbij deze hem de geheele gift van Keizer Hcn- drik in achterleen overdroeg, in de nabuurschap van Leiden Kobert\'s krijgsbenden eene zoo be- slissende nederlaag toegebragt, dat de ruwaard het geraden achtte, om inet vrouw en schoon- zoon de wijk naar (Sent te nemen, waar de hoot- den van zijnen aanhang hem verbeidden. Nu woedde de strijd zoowel in Vlaanderen als Holland, doch in eerstgenoemd gewest zegevierde Robert in den bloedigen strijd van Casselberg (22 February 1071). Hij sloeg er zijne tegenstanders zoo nadrukkelijk, dat Koning Hiilippe naar Vitry (bij Dotiai) en Kichildc naar Henegouwen vlugtte. Nog meer: nevens de zegepraal over den vijand won Robert de Fries de grafelijke kroon over Vlaanderen, daar ook de jeugdige Arnoud bij Cassel- berg met den degen in den vuist, den dood vond. \' lntusscheu had Hertog Godfried zijne overwin- ningen in Holland voortgezet. Doch tot de noor- der grenzen van Kciuicmerlaud gekomen, vond hij een tegenstand, die hem verderfelijk dreig- de te worden. De West-Friezen weerden niet alleen den aanval op hun geboortegrond af, maar slo- ten den Lotharinger zou uaauw binnen Alkmaar op, dat de hulp van Bisschop Willem van Utrecht noo- dig was ma hem en zijn leger te ontzetten. Eerst na negen weken opsluitens, kon de veroveraar zich weder vrij bewegen (1071). Tot behoud zijner nieuwe bezittingen stichtte Godfried aan de Vliet tusschen Voorburg en Ovcrschie een sterk kasteel en tevens eene stad, die den naam van Delft ontving. Hij zag van deze laatste echter weinig meer dan de beginselen, want den 25 February 1070, werd hij op eene wrecde wijze om het leven gebragt. Zich afgczou- derd hebbende om aan eene natuurlijke behoefte te voldoen, bragt zekere Giselbrecht — naar men meent een dienaar van het llollandsehe of Vlaam- sche gravenhuis — hem van onderen eene gevaar- lijke wonde toe, die welhaast den dood ten gc- volge had. Bisschop Willem, in wiens nabijheid Godfried den lautsten adem uitblies, was terstond bedacht, om zich in deze omstandigheden vau het be- 1 Zie de plaat op Itlatlz. 172.

-ocr page 188-

GESCHIEDENIS VAN\' HOLLAND EN ZEELAND.

170

zit van Holland te verzekeren. Te dien einde liet     poging was ijdel. De jeugdige Graaf Dirk, door hij te IJsselmondc een sterk slot oprigten, dat     zijn stiefvader en Koning Willem 1 van Engeland de liem toegewezen landen kon beschermen en    met eene aanzienlijke vloot ondersteund, tastte op de vaart der Stiehtschen op Merwede en I.lsscl    de Maas het Utrechtschesmaldeel met groot voordeel van alle belemmering zon ontheffen. Doeli hij beleef*    aan, stak den brand in \'t I.lsselmondsehe slot\' en de de voltooijiug der veste niet, daar hij reeds    noodzaakte Bisschop Koenraad tot een verdrag,

Pautt t rtanBI II predikt dm Knii.i.i-_*t naar Palestina U* Clrrmunt.

in Mei 1070 uit het leven werd weggerukt, waarbij deze, op voorwaarde van een vrijen af- \'s Keizers leermeester Koenraad van Sehwaben, togt, de belofte deed, nimmermeer het grnaf-

schap Holland te verontrusten. Naauw was Dirk in \'t bezit van IJsselmondc gesteld, 1 Zie de plant op blz. 173.

tot opvolger van Bisschop Willem verheven, vol- tooide den bouw dien zijn voorganger had aangevan- gen. Doch hoeveel zorg hij ook besteedde om liet slot van IJsselmondc onwinbaar te maken, zijne

-ocr page 189-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

177

of hij beval dat men het af zou breken. De grond echter waarop liet had gestaan, behield ter herin- ncring aan de geweldige bestorming, den naam van Stormpoldcr. Nadat Graaf Dirk V de hulde zijner onderzaten had ontvangen, trad hij in den echt met Othilde van Saksen en regeerde in vrede en voorspoed.

Bchen Koning Philippe I. De Koning liet zich namelijk na verloop van weinige jaren van de llollamlsche gravendochter scheiden, om zich te hechten aan de sehoone Bertrade. die hij aan haren man. den Graaf van Anjon, had ontroofd. Oraal\' Dirk overleed den 17 Juny 1091. Ten be- wij/.e lioe onafhankelijk hij zich van alle opperheer-

Het huwelijk zijner moeder met Robert de Fries schappij rekende, strekt de giftbrief door hem den 26

Vervolging van Mainzer Jollen <l<ior de Kruisvaarders.

had te weeg gcbragt,dat hij tot het Engelsche hof j July 1083 ten voordeele van het klooster te Egmond in naauwe betrekking was gekomen: immers was I uitgevaardigd. In den aanhef daarvan noemt hij

zich namelijk: Tktoderieua Dei gratia IloUlatidennU comes, dat is: Dirk, door Oods genade, Graaf der Hollanders.

de aangehnwde zuster van vrouwe Oeertruid de gade van Willem de Veroveraar, een band die Dirk van groot voordeel was geweest toen hij zijn graafschap op de Stichtsclien en Lotharingers moest herwinnen. Minder genoegen schonk hem de echt* verbindtenis zijner zuster Bertha met den Fran-

23

-ocr page 190-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		178
		HOOFDSTUK IX FLORIS II (de Vette). Floris\' naam in de geschiedenis. - Merkwaardig tijdperk van zijn optreden. — De kruistogten en de stichting van het koningrijk Jernsalem. — Tanchcljjn. — Floris\' overeen- komst met Keizer Hendrik V. — Hoe nioeljcljjk het den Abt van st. Truiden viel, Floris tot een uitstap naar Utrecht te bewegen. — Floris\' twist met lieer Cialama. — Floris ontheft de burgeren van Alkmaar van eene schattin;; op de begrafenis en ten voordecle der abd|) van Kgmond. — \'8 Graven uiteinde en nagelaten betrekkingen. (1001—1122). De eenige zoon van Dirk V volgde zijnen vader in het grafelijk bewind op. De geslachtregisters vermelden hem onder den naam van Floris II, doch zijne tijdgenootcn kenden hem uithoofde van zijne breede, ronde vormen, dien van Floris de Vette toe. Het begin zijner regering werd gekenmerkt door eene dier gewigtige gebeurtenissen welke eene ge- heelc omwenteling in liet leven der volken te weeg brengen. De vrome ijver die duizenden aanspoor- de om eene pelgrimaadje naar het Heilige-Land te ondernemen, ten einde daar hunne gebeden uit te storten op dezelfde plaatsen waar Christus leerde en leed, nam toe naarmate grootere bezwaren zich aan dien togt hechtten. De Arabieren, sints de 7Jc eeuw beheerschers van Palestina, hadden de bede- vaartgangers in hun komen en gaan niet verhinderd, ja waren veeleer bedacht geweest om in de behoef- ten van zoo vele duizenden te voorzien en uit dit verkeer voordeel te trekken. Doch in de llde eeuw waren vree.selijke beroeringen in het Oosten uit- gebarsten, die aan woeste Turksche horden de magt in handen speelden, om aan de beheerschers van Zuidwest-Azië. de Kalifen, de wet te stellen. Einde- lijk nam, in 107U, de stam der Seldsjoeken bezit van Jernsalem, en nu ving voor de Christenen in Pa- lestina en de vreemde bedevaartgangers een tijd van verdrukking aan, zoo als zij nooit gekend had- den. De gewijde plaatsen werden beschimpt, de Christenen mishandeld, de optogten belet. Het Avondland slaakte kreten van ontzetting en woede toen het dit vernam, en de zucht werd geboren om de heilige plaatsen aan de magt der ongeloov igen te ontrukken. Als heraut dier bcwe- ging versehe.cn de kluizenaar Peter van Amiens, een man van eene vurige verbeelding en vol geest- drift voor eene onderneming die hij de zake Gods noemde. Door Paus lïrbanus II gemagtigd om den heiligen strijd te prediken, toog deze buitengewone man van stad tot stad, van gouw tot gouw, om den last, die, zoo hij beweerde, hem door den Hemel zelfwas opgelegd, te vervullen. Het gerucht zijner indrukwekkende verschijning ging hem voor, en overal waar hij zelf optrad, werd hij als een gods- gezant aangestaard. Zijn uiterlijke versterkte den indruk door zijne predikatiën voortgebragt. Uitgc- teerd door honger en dorst en veelvuldige verraoeije-
		nissen, barrevoets en metbloote kruin, in bedelaars- lompen gehuld, een koord om de lendenen en in de hand een kruisbeeld, bereed hij een lastdier, zijner uitrusting volkomen waardig, een mageren ezel. Maar zijn vlammend oog. zijn geestdrift, zijn ijver 1 voor de godsdienst en zijne strengheid van wandel boezemden eerbied in. Hij predikte in kerken, op kruiswegen en heirbanen, en zijne welsprekendheid werkte op aller gemoederen. Zijne geestdrift deelde zich aan duizenden mede. Allen dachten aan niets dan het ontrukken van \'t Heilige-Graf aan de ongc- loovigen. Paus Urbanus ontwaarde met welgevallen de alge- meene geestdrift. Hij riep een concilie bijeen, dat in Maart 1095 te Piacenza bijeenkwam en zulk eene menigte geestelijken en leeken bijeenvoerde, dat de zittingen onder den blooten hemel gehouden moesten worden. De bezielde rede die hij met betrekking tot het verlossen van Palestina uitsprak, miste hare uitwerking niet. Alle vorsten en edelen van Italië die tegenwoordig waren, beloofden terstond den togt mede te maken, zoodra die tot stand zou komen. Andere aangelegenheden riepen den Paus naar Frankrijk. Ook hier schreef hij voor de "zake Gods" eene nieuwe vergadering te Clermont, in Auvergne, uit, waarop nog meer geloovigen en onder hen de ijverige apostel Peter verscheen (Novem- ber 1095). Eene uitgestrekte vlakte werd bedekt met bisschoppen, monniken, vorsten en hceren^ en toen de Paus en Peter van Amiens hunne wel- sprekende stemmen verhieven om den smaad der Christenen te schetsen, voor te stellen hoe veel hier te winnen was, en de menigte bezwoeren de ongeloo- vigen niet langer in het bezit der grootste heilig- dommen te laten, toen bleef geen gemoed koud, geen oog droog, geen gelaat strak. Veeleer klonk het uit duizend kelen: "God wil het! God wil het!" Nu werd de vergadering het teeken gegeven om op de knieën te vallen. Een kardinaal leidc in aller naam eene belijdenis af, en de Paus sprak over allen zijn zegen. \' Toen knielde Bisschop Adhemar, van Ie Puy, voor den oppersten kerkvoogd en smeekte als gunst het verlof om mede ten heiligen strijd te gaan. De Paus benoemde hem tot zijn legaat en hechtte met eigen hand hem een kruis van roode wol op den regter schouder. Daarop volgde de magtige Graaf Kaimond van Toulouse, en op deze eene gansche reeks van edele en magtige hceren. Er werd eene algemecne vergaderplaats voor het leger en den 15a\'n Augustus 109(5 tot den aanvang van het optrekken bepaald. Aan alle Kruisvaarders — zoo toch noemden zich de gewijde krijgslieden — werd ecu volledige aflaat van zonden toegezegd, en aan hen die gelden en goederen achterlieten, beloofde de Kerk die in bewaring te nemen, om het den terugkeerenden, onverminderd in waarde, terug te geven. Alle ren- ten zouden opgeheven zijn gedurende den tijd dat de schuldenaars inliet Heilige-Land zouden vertoeven, \' Zie du plaat op bladz. 176.

-ocr page 191-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		179
		en voor do achterblijvende!) zou vaderlijk gezorgd worden. Zoo groote beloften moedigden duizenden aan, en wien de hoop op eene bclooning door den Hemel niet voldoende was, die werd bewogen door de hoop om zijn sebuldeiseliers te ontkomen, of het uitzigt om in Griekenland en Azië rijken buit te winnen. Ja, het verlangen naar buit was zoo groot, dat de ongeregelde, hoopen die zich in de lente van 100(i vormden, hun togt aanvingen met te Mainz en andere Rijnsteden de Joden aan te vallen, hen uit te plunderen en zonder wroeging van het leven te berooven.\' Het duurde zelfs niet lang, of zij kwamen in botsing met de bewoners van alle landen waardoor zij zich een weg baanden, zoo latijnsehc alsgriek- schc Christenen. De eerste troep, onder den Bourgon- diër Gauthier Sans Avoir, kwam nog ongedeerd tot de grenzen van Bolgarije, maar de tweede die nie- mand anders dan Peter van Amiens tot aanvoer- dcr had, moest reeds in Hongarije met de bevol- king kampen, welke wraak eischte voor de rooverijen, waaraan de woeste hoop zich schuldig maakte. Het lot der menigte was te voorzien. Zaamgestel^iit mannen, vrouwen en kinderen, menschen var"~?!lc klassen, ouderdom, beroep en taal, luisterd pij noch naar de stem harer aanvoerders, noch . |iar die van rede en godsdienst. De Bulgaren en Grieken werden woedend over de baldadigheden, het rooven, de brandstichtingen en moorden dezer Kruisvaarders. Zij vielen hen gewapenderhand aan, en deden hen uiteenstuivcn en zich verstrooijen. In Bithyniö gcko- men, zag Peter zich genoodzaakt om te keerenen bescherming te zoeken bij Keizer Alexius van Grie- kenland, wien hij vroeger bescherming had toege- zegd. Het einde was dat ruim 200,000 Westerlingen, die het Heilige-Graf hadden willen veroveren, een ellcndigen dood vonden, zonder dat één hunner Palestina had gezien. Doch wat de teugellooze hoop niet vermogt, werd tot stand gebragt door een keure Westersehe vorsten en edelen, als Godfried van Bouillon, Hugo van Verraandois, Bohemond van Tarente, Graaf Raimond van Toulouse, Hertog Kobert van Nor- mandië, Graaf Etienne van Blois, Graaf Robcrt van Vlaanderen en eene menigte anderen,dié tezamen een leger van zes- tot zevenhonderd duizend man bijeenbragten. In Mei lpj^lwaren deze scharen allen voor Nicea vereenigd. Maar ongehoorde inspanning kostte het den Westelingen om den dapperen Seldsjoeken hunne overwinningen te ont- scheuren. Intusschen alle gevaren trotserende, won- nen zij achtereenvolgens Nicea, Edessa, Antiochië, Jaffa, en eindelijk, den 15 July 1099, Jern- salem. Ten koste van een millioen levens stelde de Christenheid zich in het bezit der gewesten, waar de Stichter harer godsdienst was geboren en aan het kruis genageld. Aan Godfried van Bouillon, Hertog van Neder- Lotharingen, werd als de waardigste, de heer* \' Zie de plaat op bladz. 177.
		schappij over het veroverde land opgedragen. Doch vroom van zin als geen zijner medestanders, wei- , gerde hij eene koningskroon te dragen ter plaatse waar de boosheid den Heiland der wereld eene ! doornekroon op den schedel had gedrukt. De titel van koning was hem een gruwel, en daarom noemde hij zich alleen "beschermer van het Heilige-Graf." Eerst toen deze voortreffelijke Vorst, den 18 July 1100 overleed, en zijn broeder Boudewijn hem opvolgde, trad Jerusalem als koningrijk in de rij der christen staten. Hoe aanzienlijk het getal Nederlanders was, dat | tot deze merkwaardige uitkomst had bijgedragen, I Graaf Floris van Holland had zieh niet laten be- lezen, het roode kruis op de schouderen te hechten: hij bleef te huis om de belangen zijner onderzaten te behartigen en de wonden te heelcn, die de oor- logen tegen de voogden der naburige bisdommen en den Keizer het land geslagen hadden. Tot de indrukken die het prediken der kruistogten op de achtergebleven menigte had nasrelaten, be- hoorde een opgewekte zin voor het wonderbare en vreemde, vooral met betrekking tot de godsdienst. Toen \'s Pausen wensch om het Heilige-Graf aan de ongeloovigen te ontrukken, de geestelijkheid in de weer bragt om den Kruislegers tal van man- schappen toe te voeren, had de geestdrift menigeen medegesleept om wonderteekenen in elk verschijnsel te ontwaren. Zeker priester meende in eene wolk een zwaard te zien dat naar het Oosten wees. Een ander sprak van een geheel heirleger. Een derde deelde mede hoe hij twee vurige ridders aan het uitspansel had ontwaard, die elkander bekampten, en van welken de een, die met het kruis prijkte, zijne tegenpartij overwon. Ja, er werd zelfs het gerucht verspreid, dat Karel de Groote uit den doode was opgestaan om den Kruisvaar- ders in eigen persoon aan te voeren. De verbeelding, hierdoor geprikkeld, bragt de zonderlingste meeningen voort. Toen de woeste hoo- pen onder Gauthier Sans Avoir en Peter van Amiens zich verzamelden, vormde zich ook eene bende die eene gans en een geit voor zich uit dreef. Die onschuldige wezens, zeiden zij, waren door Gods geest bezield en zouden hunne geleiders naar het Heilige-Land zijn. Bij zoo groote dwalingen kon het niet verwon- deren, dat toen een man optrad, die, wel ter tale en door een vurigen ijver aangegrepen, leerde, dat de christelijke godsdienst door velerlei bij- voeg8el8 was vervalscht, hij bij duizenden een open oor aantrof. Die man was Tanchelljn of Tanchelm, een vrijmoedig leek, die zich in eerste plaats tegen de geestelijkheid verklaarde en verkondigde dat alle kerkelijke waardigheden, zelfs die van bisschop niet uitgezonderd, geene bijzondere achting ver- dienden, dat vele kerkelijke plegtighcden niets waren dan ijdelheden, en dat niemand verpligt was om tienden aan de priesters uit te keeren. Als prediker dezer stellingen trad hij het eerst I te Antwerpen op, en, na hier een grooten aanhang

-ocr page 192-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

180

verworven te hebben, predikte hij ook te Brugge, in Zeeland, nabij Utrecht en elders. Een gewijd priester, Everwachter, was zijn Ijverigste jonger,

een zoo geweldigen slag op het hoofd, dat hij liet bestierf. Doch kon TunchelIJn zelf niet meer zijne leeringen

en welhaast waren zijne medestanders zoo talrijk,  i voortplanten, zij hadden reeds zoo diepe wortelen dat zij in vele gemeenten de meerderheid uitmaakten,     geschoten, dat het der geestelijkheid eene reeks De kapittels van Utrecht en Thcrouannc deden  . van jaren grooto moeite kostte, om ze weder uit het mogelijke om den opgang dien Tanehclijn maakte,     te rocljcn.

lv Frici G»luun vult 1 li.ru II win.

te fnuiken, docli langen tijd te vergeefs: negen jaren aehtcreen, van 1106 tot 1115, handhaafde de prediker zijn aanzien zoodanig, dat hij door de menigte als een vorst werd omstuwd en geëerbiedigd. De vrees, die hij velen inboezemde, kostte hein liet leven, want te scheep gegaan, om gevolg te geven aan den ban door den hertog van Brabant over hem uitgesproken, ontving liij van een priester

Inmiddels was Graaf Floris gewikkeld geworden in den strijd tussehen Keizer Hendrik V en Graaf Itobcrt II van Vlaanderen. Hij had hierbij de zijde

A4B

des Keizers gehouden, docli schijnt niettemin, na de vereffening der geschillen, van Graaf Robert, zijn halven broeder, Zeeland-Bewesten-Sehelde en het Land van Waas in aehterleen te hebben ontvangen. Met deze schikking was Floris ontwijfelbaar zeer

-ocr page 193-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

1HI

ingenomen, want vriend van vermaken en tafel- i Hasbaisclien geestelijke, vele giften en geduld, eer weelde als hij was, verplaatste hij zich hoogst i hij den Graaf tot dien kleinen uitstap kon overhalen, ongaarne. Toen de abt van st. Truiden, wiens be- I "Hoeveel arbeid, moeite en kosten, ik vier weken

| f.

schermhecr hij was, hem verzocht naar Utrecht te komen, ten einde er een geschil over de kerk van Aalburg te helpen beslechten, kostte het den

achtereen besteed heb, om deze zaak ten einde te brengen," schreef de abt, "zou te lang vallen om te verhalen. Ik moest den zeer rijken en zwaar-

-ocr page 194-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

1*2

noodig had. daar het onmiddellijk na Floris\'dood weder door zijne oude vijanden werd belaagd. Met kracht bestreed zij de krijgsbenden door Keizer Hendrik V tegen Holland afgezonden, en was zij tegen de overmagt niet bestand, zij wist althans den vijand zooveel ontzag in te boezemen, dat hij zich vergenoegde met hare verklaring, dat zij erkende een lid van het Koomsche-Kijk uit te maken (1124). Uit een magtig vorstenhuis gesproten en eergierig als hare magen, was het Petronella\'s streven om de grenzen van het haar toebetrouwde graafschap uit te breiden. Eene onvoorziene gebeurtenis kwam haar hierin te hulp. Den 23 Mei 1125 overleed Keizer Hendrik V te Utrecht, en daar hij geene zonen naliet, werd, inzonderheid door de tusschen- komst van Aartsbisschop Adelbert van Mainz, Hertog Lotharius van Saksen tot hoofd van het Duitsche- Kijk verkozen. Nu kon de Gravin-weduwe haren broeder met zijne komst tot den troon gelukwen- schen, en hare vreugde werd te grooter toen Lotharius haar met het bewind over de Friesche landschappen Oostergoo en Westergoo begiftigde. Mogt deze uitbreiding van \'s Graafschaps grenzen aanzienlijk heeten, Petronella had eene nog grootere aanwinst van heerschappij voor haren zoon op het oog, toen Graaf Karel de Goede, op den 2 Maart 1127, door een afschuwelljken moord aan Vlaanderen werd ontrukt. Zij wenschte het magtige graafschap dat van Zeeland tot de Hoofden reikte, voor Dirk te winnen. Niets verzuimende wat strekken kon om dit grootsclie doel te bereiken, spoedde zij zich naar Brugge, waar door hare persoonlijke tusschen- komst velen zich voor haar en haren zoon verklaar- den. Doch onder de mededingers naar de Vlaamsche kroon, bezat Willem van Normandië\' den steun van den Franschen Koning, en deze voorkeur was van dat gevolg, dat op den landdag te Arras (Atrecht) Dirk van Holland, zoowel als Willem vanYperen, Dirk van den Elsas, Amold van Denemarken en Houdewijn van Henegouwen werden voorbijgegaan en de beschermeling van Koning Louis verkozen- Toen Graaf Dirk VI het tijdstip had bereikt, waarop hij zelf het bewind moest aanvaarden, aarzelde Petronella om haar gezag neer te leggen, hetzij uit hcerschzucht, hetzij om eene uitbarsting te voorkomen van de jaloezij die haar tweede zoon met betrekking tot zijn broeder Dirk bezielde. Doch naauw bedreigde een opstand der West-Friezen het Graafschap, of de Gravin-weduwe voelde zich bewogen haar zoon Dirk aan het hoofd zijner vas- sallen te plaatsen. De winter van den jare 1132 was uitermate streng. De wegen waren hard, en het Ijs der wateren sterk genoeg om een leger daarover te voeren. Uit het vereenigingspunt zijner benden, Alkmaar, toog Dirk West-Friesland in. De verschrikte landzaten vloden naar het noorden eu oosten en lieten hunne dorpen en buurten aan de woede der Hollanders over, die, na grooten buit aan goederen en vee bijeengebragt te hebben, naar Alkmaar terugkeerden.

lijvigen Graaf Kloris, onzen advocaat. met zilveren koorden uit Holland naar Utrecht trekken, en \'s Bisschops onhuigzamcn nek met een liamcrvan hetzelfde metaal te mijner gunste neigen." Een geschil met Heer Gale Iges Galama, in of omstreeks 1112, had Floris ligtelijk het leven kunnen kosten. De Friesche edelman achtte zich veron- gelijkt omdat hem door \'s Graven volk drie jagt- honden waren ontnomen. Hij zwoer den Hollander wraak. en toen hij Floris op zijne gronden in het Krcilerbosch ter jagt ontmoette, viel hij onbe- suisd op zijn tegenstander aan en bragt hem eene wonde toe. Ja, mogelijk had hij den Graaf gedood, zoo \'s Vorsten lijfbedienden niet ter hulpc waren toegeschoten. Nu echter kwam Galama\'s vermetel- heid hem duur te staan: hij boette den aanval met zijn leven, want Floris\' bedienden schonken hem geen kwartier.\' Ónder de beschikkingen door dezen Graaf met betrekking tot de binnenlandsche aangelegenheden genomen, behoort eene, op den 16 Jury 1116 ge- teekend, waarbij hij de ingezetenen van Alkmaar aan zich verpligtte. Hij onthief hen namelijk van den cijns op de begrafenissen aan deEgraondsche kloosterlingen, op voorwaarde dat zij de tienden van hunne veldvruehten en vee bleven opbrengen, met uitzondering van eene streek, wier bewoners met de twintigste schoof volstaan konden. Graaf Floris II overleed den 2 Maart 1122. Hij liet bij zijne gemalin, Petronella van Saksen, drie zonen na, Dirk, Floris en Simon, benevens eene dochter Hadewig.

HOOFDSTUK X. DIRK VI. De G rnvin-weduwe Petronella voogdes. — Oorlog tegen Keizer Hendrik V. — Oostergoo en Westergoo door Keizer Lotharius aan Holland geschonken. — Pogingen van Petronella om liet graafschap Vlaanderen voor haar zoon te winnen. - Dirk VI bestrijdt de West-Friezen, die \'s Graven broeder Flori» de Zwarte tot aanvoerder kiezen. — Alkmaar verbrand. — Opstand der Kcnne- iners. — De broederstrijd door bemiddeling bijgelegd. — Kloris de Zwarte vermoord. — Petronella sticht de abdij Hrjnsburg. — Oostergoo en Westergoo door Kei- zer Koenraad III aan Utrecht geschonken. — Bede- vaart van Dirk VI naar Palestina, — Oorlog tusschen Dirk VI en Bisschop Herbert van Utrecht — Stroop- togt dr-r West-Friezen in Kennemerland. - Dood van Graaf Dirk VI. (1122-1157.) De Gravin-weduwe Petronella, die voor haar minderjarigen zoon Dirk VI het bewind aanvaardde, was eene vrouw van groote hoedanigheden, wei- beraden, moedig en ondernemend. Zij was eene voogdes, zoo als Holland in dat oogenblik juist

\' Zie do plaat op bladz. 180.

-ocr page 195-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		183
		\'s Graven broeder Floris — in de wandeling Floris de Zwarte genoemd — ontving thans van de wanhopige West-Friezen de uitnoodiging om zich aan hun hoofd te plaatsen. Zij bestookten onder zijne aanvoering het Hollandsche grondgebied, gaven Alkmaar, na het geheel uitgeplunderd te hebben, aan de vlammen prijs en moedigden de bewoners der dorpen van Kennemerland aan oin zich bij hen aan te sluiten. De Kennemors verzaakten ditmaal den eed aan hun Graaf gezworen. Zij bezweken voor de welspre* kendheid van Floris en lieten zich overhalen om ge- meene zaak met de West-Friezen te maken. Doch zeer tot hun nadeel. Want de bewoners der West-Friesche koogen of koggen, zich houdende aan hunne gc- woonte om hunne krijgstogten met zonne-ondcr- gang te eindigen en na de bevochten zege naar huis te keeren om bij de hunnen van de verraoeije- nissen uit te rusten, lieten de Kenncmers in de steek, toen Graaf Dirk meteene aanzienlijke magt opdaagde, teneinde het toenemend verzet te fnui- kcn. Eene hevige botsing vond plaats, doch de kans neigde zich zoo zeer ten voordeele van den Graaf, dat de Kenneraers verpligt waren, zich te onder- werpen. De strijd tusschen de West-Friezen onder Floris en de Hollanders onder Graaf Dirk duurde omstreeks twee jaren en zou mogelijk nog langer hebben aangehouden, zoo Keizer Lotharius niet als bemid- delaar tusschen zijne neven ware opgetreden. Hij bewerkte een verdrag, waarbij werd bepaald, dat ieder zou behouden hetgeen hij op dat tijdstip bezat, en dat alle onecnigheid vergeten zou zijn. Floris de Zwarte, thans erkend als Heer van West-Friesland, dong naar de hand cener rijke erfdochter in Marksland, Hedwig von Rothen. Een ridder als hij, beroemd wegens zijne heerlijke gaven naar ligchaam en geest, mogt zich vleijen de gunste der schoone te winnen; doch hare magen waren zeer tegen deze verbindtenis, en daar zij Heer Herman van Arnsberg, Heer Godfried van Cuyk en de Utrecht8cho Bisschop in hun midden telden, was dit bezwaar niet gering. Het verzet van Bis- 8chop Andrie8 werd echter opgewogen door de goede verstandhouding die tusschen Heer Floris en de burgerij van Utrecht heerschte, en die zoo innig was, dat men den Hollander hielp om het bisschop- pelijke slot te Lexmond te vernielen en den Bis- 8chop zelf uit zijne hoofdstad te verjagen. Intusschen niet alle Utrechtenaren waren van een zelfde gevoelen. Er waren er die de bejegening Bisschop Andries aangedaan ten sterkste afkeurden. Ja, een van \'s Kerkvoogds aanhangers schaamde zich niet, een moord te bedrijven, om zijn heer van dien tegenstander te verlossen. Op een dag dat Floris de Zwarte ter stad uitreed, om zich door de jagt te ontspannen, werd hij door dien vermetele aangevallen en om het leven gebragt. Van het schoone verbond tusschen Floris en Hedwig kon nu niets meer komen. Doch de hoofd - aanleggers van het gruweistuk bleven niet ongestraft.		Over de Heeren van Arnsberg en van Cuyk werd de rijksban uitgesproken, die hen schier vogelvrij maakte, tot het hen gelukte zich met Floris\' bloedverwanten te verstaan. Volgens de overeen- korast deswegens getroffen, verklaarden zij zich tot leenmannen van Graaf Dirk. Toen vrouwe Petronella de voogdijschap had neergelegd, bragt zij een ontwerp ten uitvoer dat haar godsdienstig gevoel als een werk der vroom- heid beschouwde: zij stichtte ten jare 1133 de abdij te Hijnsburg. later eene der aanzienlijksten van gansch West-Europa. Ten einde dit klooster tot veredeling des volks zou bijdragen, verzocht zij haren broeder Lotharius haar te dezen behoeve nonnen uit het klooster te Lutter, bij Brunswijk, toe te zenden, "die lezen en zingen konden." De dood van Keizer Lotharius II, op den 3 De- cember 1137, werd voor Holland eene bron van moeite en onrust. Door de bemoeijingen van den Trierschen Aartsbisschop Albero werd de Duitsche keizerskroon opgedragen aan een tegenstander van het Saksische huis, Hertog Koenraad van Hohen- staufen, en deze, evenzeer ter gunste gezind van Utrecht als Lotharius ter gunste van Holland, schonk reeds weinige dagen na zijne krooning te Aken, bij giftbrief van den 9 April 1138, aan Bisschop Andries uit den huize van Cuyk, de beide Friesche land- schappen Oostergoo en Westergoo, twaalf jaren te voren door Petronella\'s broeder aan Holland toe- bedeeld. Naar het schijnt, oordeelde Graaf Dirk het tijd- stip niet geschikt, om zich thans over eene grieve te wreken, die meer zijne regten dan zijne bczit- tingen verkortte, daar de Friesche landen aan de Middelzee, in weerwil van \'s Keizers schenkingen, hunne zelfstandigheid hadden weten te bewaren. Niettemin vergaf de Graaf de ontvangen beleediging niet, maar koelde eerlang zijne verbittering tegen Utrecht op eene gevoelige wijze. Het voetspoor van menig Nederlandsch vorst drukkende, ondernam hij omstreeks dezen tijd eene bedevaart naar \'t nieuwe rijk Jerusalcin, waar Boudewijn I in 1118 door zijn neef Boudewijn II, en deze in 1131 door zijn schoonzoon Fulco was opgevolgd. Op dezen pelgrimstogt vertoefde de Graaf eene wijle te Rome, waar hij de abdijen van Egmond en Rijnsburg aan den Stoel van st. Petrus opdroeg, een maatregel, waardoor hij der Utrcchtsche Kerk gevoelig strafte voor den hoon hem door de keizer- lijke beschikking van den 9 April 1138 aangedaan. Immers het hoofddoel dezer opdragt was om den invloed der Utrechtsche bisschoppen, in wier kerspel beide conventen lagen, in Holland te verzwakken en tfvi\'iis van eenige aanzienlijke inkomsten te berooven. Paus Innocentius die deze opdragt vol- gaarne aannam, bepaalde dat de abten van Eg- mond voor deze gunst jaarlijks vier Friesche schel- lingen aan de Roomsche schatkist zouden opbren- gen,en de abdissen van Rijnsburg eene vereering van dezelfde grootte uitkecren.

-ocr page 196-

0E8CHIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.

1*4

Graaf Dirk, zich in het huwelijk begeven heh- j vrouwe had genomen. Een opstand der Drcnthen bende, met Sotia, de dochter van Otto I\'falzgraaf j tegen hunnen heer, den Bisschop van Utrecht, in

A i

l

aan den Rijn, raakte door deze cchtverbindtenis 1143 uitgebarsten, gaf aanleiding, dat dezcBcnt- naauw bevriend met Otto Graaf van Bentheim, | heimsche graaf zich mengde in de zaken van het die eene andere dochter van den Pfalzgraaf ten | Oversticht en voor de Drenthen partij koos. Dan

-ocr page 197-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

185

hij boette deze vermetelheid met eene volslagen nederlaag, ten gevolge waarvan hij als krijgsgcvan- gene naar Utrecht werd gevoerd. Op het berigt hiervan vat Graaf Dirk het voorne- men op, zich het lot van zijn zwager aan te trekken. IJlings verzamelt hij zijne benden, rukt tegen Utrecht op en slaat het beleg oin deze stad, die, zich niet tijdig in ttaat van tegenweer gebragt hebbende, gevaar loopt om den overwinnaar in handen te vallen. Herbert van Bierum. thans het hoofd van het Bii- dom, besluit Graaf Dirk te verbijsteren door het ten toon spreiden zijner kerkelijke magt. Hij trekt, omstuwd door al de geestelijken zijner hoofdstad, in het schitterendst gewaad, naar buiten en kon- digt den Graaf als zijn vonnis den kerkelijken ban

Bierum uit het leven was gerukt (1150). Hij smaakte in het einde de voldoening dat zijn vriend Herman van Home als kerkvoogd van \'t Utrechtsche bisdom werd erkend. In 1155 werd Holland gedrongen om zich te wapenen ten einde de West-Friezen te tuchtigen voor hunne vermetelheid om op nieuw Kennemer- land aan te vallen. De poorters van Haarlem en de buren van Osdorp waren de eersten die dien plundertogt stuitten. daar zij niet verre van Zaanden de West-Friezen eene nederlaag toebragten, welke aan \'J(X1 dezer opstandelingen het leven kostte. Twee jaren na dezen slag. den 2 Augustus 1157, overleed (! raaf Dirk VI, nalatende vijf zonen, Floris, Otto, Houdewijn, Dirk en Hobert, benevens vier

Doud van Graaf Horis lil Ie .Vntiuchir.

aan, indien de Hollanders niet terstond aftrekken.\' Dirk verootmoedigt zich, knielt neder, betuigt leedwezen en berouw en zendt zijn leger terug, dat op geen anderen triomf kan roemen, dan dat Bisschop Herbert toegestaan heeft, om Otto van Benthcim uit zijne gevangenschap te ontslaan. (1144) Dit voorval leerde op nieuw overtuigend van hoe veel belang het was voor de rust dezer landen, dat de beheerschers van Holland en Utrecht met elkander in goede verstandhouding leefden. Uit dien hoofde mengde Dirk VI zich met allen ijver in de geschillen, die over de keuze van een bis- schop te Utrecht ontstonden toen Herbert van

dochters. Een zesde zoon, Dirk of Pelgrim gehee- ten, had reeds in 1151, op twaalfjarigen leeftijd, zijne loopbaan besloten.

HOOFDSTUK XI. FLORIS III. Aanzien van Graaf Floris III.— Zl)n huwelijk. — Keizer Frcdcrik Barhnrossa beslecht de geschillen tnsschen Hol- land en Utrecht over Westcrgoo en Oottergoo en over den Swiideburgerdain. — Oorlog niet Vlaanderen. — Onaf Floris III gevangen genomen. llinnenlandMchu onlusten. — Kamp l>l) Behoort. — Watervloed van 1170. - liomli wijn van Holland tot bisschop van Utrecht verkozen. — De Hollanders helpen de Vlamingen hunne N

Zie de plaat op bladz. 184.

-ocr page 198-

		186                                     GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		I de Stiehtsch-Geldersehc grens, en daardoor het i overtollige Rijnwater in zee te ontlasten. Voorts werd bepaald, dat de dam in den Rijn bij Wijk te Duurstede altoos in denzelfden staat zou onder- houden worden, en Graaf Floris den dam door hem bij Steekede ui\' Swadeburg gelegd zou doen opruimen, naardien deze waterkeering oorzaak van verscheidene overstroomingen in het Sticht was geweest. Werden de verschillen over het regt op Oos- tergoo en Westergoo en over den dam bij Swa- deburg (Zwammerdam), zonder hevige botsingen te veroorzaken, uit den weg geruimd, ernstiger was de afloop eener twist tusschen Holland en Vlaanderen over den Gecrvüetschen tol. Ten einde namelijk vrij te komen van de regten die te Dordrecht door den Hollandschen Graaf van alle voorbijvarenden werden geheven, stevenden de Vlaamsche vaartuigen voor de Neder-Maas bestemd , door de Bornissc. den rivierarm tusschen Voorne en Putten. Eenc vermindering van \'s Lands inkoin- sten was er het gevolg was, en hiervan weder het plaatsen van een tol te Geervliet, die de vaart langs de Bornissc aan dezelfde bepalingen als die langs Dordrecht onderwierp. Nu klaagden de Vlamingen over knevclarij, en Graaf Dirk van den Elsas die over Vlaanderen heerschte, verklaarde Graaf Floris den oorlog. Engelschc schepen voegden zich bij de Vlaamsche vloot om de Hollanders en Zeeuwen te bestrijden, terwijl Vlaamsche krijgsbenden het Land van Waas binnentrokken, waarvan nog altoos een groot en rijk gedeelte aan Holland toebehoorde. Id deze streek verdedigde de Heer van Beveren met onbezweken trouw Graaf Floris\' belangen. Doch zijn kasteel kon niet lang den Vlaaraschen wapenen wederstaan. Het werd ingenomen en in de asch gelegd. Gelukkig ontsnapte de Heer van Beveren den vreeselijkcn vuurdood, doch hij bleef buiten magt de kans der wapenen te kecren. Met niet minder treurigen uitslag dan de Heer van Beveren had gestreden, voerde Graaf Floris zijne Hollanders en Zeeuwen tegen de Vlamingen aan. Na een hardnekkigen strijd, waarin de Graaf vijf-duizend gesneuvelden en twee-duizend ge- kwetsten achterliet, was hij verpligt om zich krijgs- gevangen te geven. Hij werd naar Brugge gevoerd, waar hij, drie jaren van zijne vrijheid beroofd, een treurig leven leide. Eerst den 27 February 1168 werd, met het sluiten van den vrede, zijn kerker ontsloten. De bepalingen van dat verdrag getuigen dat Floris tot grooto offers bereid was om naar zijne staten terug te kunnen keeren. Hij ontving Zeeland- Bewesten-Scheldc terug, doch als een gemeenschap- pclijk leen, zoodat hij de helft der inkomsten voortaan aan Vlaanderen moest uitkecren. Hij stond den Vla- mingen vrijheid van tol en gcleigelden in zijne graaf- schappen toe en nam op zich om al de gelden terug te geven, die hij, hetzij bij wijzo van schat - ting, belasting, tol, bede* of buitgeld van de onder*
		iiyki\'ii herstellen. — Uot»iiij;rn tussclu-n dr Hollander»en West-Friezen. - Kloris\' tngten naar liet II«-ïlitr«*-Land. — Iiy overlijdt te Antioelnë. (1157—1190). Toen Kloris III zijn vader opvolgde, was reeds een zijner broederen met het grafelijke gezag be- kleed, namelijk Ottodie als de vierde van dien naam zijn moederlijken oom Otto III in de regering van Bcnthcim was opgevolgd. Floris zelf stond in liooge aeliting bij Duitsch- land\'a opperheer, Keizer Frederik I (Barbarossa), en zijn huwelijk met Ada, Prinses van Schotland, strekt ten bewijze dat ook vreemde vorsten hem met onderscheiding bejegenden. Het begin zijner regering scheen den Lande veel heil te voorspellen, want zelfs de zoo kittcloorige Drechtcrlanders boden hem hunne hulde. Daarbij werd hij aan \'t hof des Keizers met eerbewijzen overhoopt, en toen in 1162 zijne bruid uit Schot- land naar Holland overstak, geschiedde deze togt onder het geleide eener Hollandsche vloot, die, uit een groot aantal kielen gevormd, ten bewijs strekte van \'s Lands toenemenden bloei door koophandel en zeevaart. Aanleiding tot de eerste onrust werd gegeven door de verwikkelingen tusschen het Groninger geslacht Sepperothe en den Utrechtschen bisschop Godfried van Rhenen. Daardoor rukte (Jraaf Floris als bondgenoot des Kerkvoogds het Sticht binnen, bezette onder anderen Woerden en nam deel aan verschillende ontmoetingen tusschen de verbitterde tegenstanders. Na maanden strijds werd echter het verschil bijgelegd, inzonderheid door de tusschen- komst van Keizer Frederik en Aartsbisschop Ber- nard van Keulen. Tot loon voor zijne diensten eisehte Graaf Floris in zijne regten op Oostergoo en Westergoo hersteld te worden. Bisschop Godfried maakte tegenwcr- pingen en riep de bemiddeling des Keizers in, die, zelf naar Utrecht gekomen, de bepaling vast- stelde, dat de Bisschop en de Graaf beiden een gelijk regt opgenoemde Friesche landschappen zou- den hebben. Zij zouden een gemeenschappelijk ver- tegenwoordiger aanstellen, die zich tegenover het Kijk moest verpligten om beider belangen te be- hartigen. Ook zouden zij de inkomsten en schaden aan \'t bezit van Oostergoo en Westergoo verknocht, ter helfte ontvangen of bijpassen. Keizer Frederik regelde te zclfder tijd ecne an- dere aangelegenheid, voor alle landen langs den Neder-Rijn van groot belang. Hij bewerkte na- mclijk eenc overeenkomst, waarbij Godfried Bis- schop van Utrecht, Floris Graaf van Holland, Hendrik Graaf van Gelder en Dirk Graaf van . Cleve zich verpligtten, om zoo veel zij konden, de rampen te voorkomen, die door het overstroo- raen van de rivieren voortdurend hunne landen teisterden. Dien ten gevolge word besloten om eenc gracht to delven langs de Noda, gelegen tusschen den Rijn en de Zuiderzee boven Rhenen, op

-ocr page 199-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                    187
		dancn van Dirk van den Elsas hnd verkregen. Tot waarborg moest hij gijzelaars stellen, van welken niemand, zelfs niet onder borgtogt, buiten toestem- ming des (iraven van Vlaanderen, aan hem mogt teruggezonden worden. Toen Kloris III in Holland was teruggekeerd, vond hij \'s Lands zaken in een trenrigen staat van verwarring. De ingezetenen van Haarlem en ecnige Kennemer dorpen waren in den winter van 1166 uitgetogen, om zich op de West-Friezen over vroegere verongelijkingen te wreken. Zij wierpen zich op Schagen, dat uitgeplunderd en aan de vlammen ten prooi gegeven werd. De West-Friezen namen hierover wraak, door met geene mindere woestheid Alkmaar uit te plunderen. Op het nood- geschrei der aangevallenen, schoten de bewoners der naburige dorpen toe, doch deinsden terug toen zij zagen hoc groot het getal der West-Friezen was. Een schoon tafereel van moed en volharding gaven toen tachtig Alkmaarders. Niettegenstaande de ont- zettende overmagt, hielden zij vol en boden zoo lang wederstand, tot zij allen met de wapens in de vuist sneuvelden. In Holland teruggekeerd, besloot Graaf Floris aan dien staat van zaken een einde te maken. Eene aanzienlijke magt bijeen verzameld hebbende, trok hij nog in den winter naar het noorden en sloeg zich aan den Duinzoom bij Schoorl neder. Van de zandige hoogten kon men een goed deel van West-Friesland verkennen, doch toen men vijanden bespeurde, waagden het eenige jeugdige edelen om vooruit te dringen tot aan de naaste hoofdplaats der West-Friezen, Schagen. Welhaast stond dit dorp in lichtelaaije vlam, doch naauw vertoonde de gloed zich over de velden, of uit het oosten daagden wrekers op, die de ondernemers van den strooptogt den terugweg afsneden en bijna allen om hals bragten. Niet dan slechts enkelen sloegen door den vijand heen, renden naar het grafelijke kamp en verspreidden daar zooveel ontzag voor de kloeke West-Friezen, dat Floris het geraden oordeelde, ora zijn togt niet voort te zetten. De gevolgen waren ligtelijk te voorzien. Pas was Alkmaar uit zijne asch herrezen of de West- Friezen vielen weder op deze grensplaats aan. Ditmaal echter met een geheel anderen uitslag dan te voren. Want de edelen uit den omtrek waren der burgerij ter hulp gesneld, en deze, ge- dachtig aan den moed door hunne bloedverwanten bij de overrompeling van \'t vorige jaar ten toon gespreid, weerden zich zoo wakker, dal de West- Friezen met bebloede koppen aftrokken. De herfst van 1170 kenmerkte zich door een hevigen storm, die aan eene, hooge zee gepaard, de dijken zoodanig teisterde, dat velen bezweken en geheele koogen en bannen overstroomden. Be- neden Stavoren vertoonde het gansche land zich als eene bare zee, ja nabij de muren van Utrecht werd zeevisch met netten gevangen. Tot lof van de ingezetenen van Diemen staat opgeteekend, dat zij, hoezeer ook zelven bedreigd, alle krachten
		inspanden, om hunne naburen te hulp te komen. Vele Kcnnemcrs hadden aan hen het behoud van hun leven te danken. Hield het hcclen der rampen toen geslagen, de ingezetenen van bloedige veeten terug? Ligt mo- gclijk, want de kronieken hebben geene belang- rijke gebeurtenissen te vermelden tot op den jare 1177, toen Bisschop (iodfried van Utrecht op den 2\'J Mei overleed. Floris wist te bewerken dat de kapittels zijnen broeder lioudewijn tot kerkvoogd aannamen, de eerste Hollandsche gravenzoon die het erfdeel van st. Willebrord bestuurde. Het noordelijke Vlaanderen leed in dezen tijd veel van overstroomingen, inzonderheid de streek rondom Brugge. Nieuwe dijken werden gevorderd zou geen groot deel des lands voor altoos der zee ten prooi vallen. Nu wist Filips van Vlaanderen, dat de Hollanders boven allen in het aanleggen van dijken uitmuntten, en daarom noodigde hij Hol- landsche dijkwerkers uit, dien arbeid op zich te nemen. Graaf Floris gaf zijne toestemming. De overgekoraenen bragten het moeijelljke werk tot stand en bouwden Darame, dat zich eerlang tot eene der bloeijendste steden van Vlaanderen\'s noordkust ver- hief. \' De goede verstandhouding die sints 1177 tusschen de vorsten van Holland en Utrecht heerschte, gaf aanleiding, dat beiden, twee jaren later een krijgs- togt tegen de Friezen ondernamen, die, niettegen- staande de keizerlijke beschikkingen over Oostergoo en Westergoo, niet het minste van een vreemd gezag wilden weten. Welke feiten gedurende dezen oorlog plaats vonden, wordt niet vermeld, doch zeker is het, dat de betrekkingen der landen aan de Mid- delzee tot die aan die Rijnmonden daardoor weinig verandering ondergingen. Een togt van Graaf Floris tegen de West-Friezen in 1180 bragt te weeg, dat Niedorp en Winkel door de Hollanders werden geplunderd, en de West-Friezen, uit wraak daarover het groote Ken- nemer dorp Akersloot aan de vlammen prijs gaven. Twee jaren later (1182) dwong de Graaf de bewoners van Wieringen en Texel om zich aan zijn gezag te onderwerpen. Als straf voor het ge- pleegd verzet werd hun eene boete van 1000 mark zilver opgelegd. In 1180 ontving de Hollandsche Graaf van Keizer Frederik I de uitnoodiging, hem naar het Heilige- Land te vergezellen, ten einde de Christenen te ondersteunen in eene poging omJerusalem, dat in 1187 door Guy van Lusignan aan Sal-Eddin was verloren, weder aan de Saracenen te ontrukken.
		1 Het was du eerste man! niet. dat vreemde vonten voordeel van Hollandsche kolonisten trokken. Keeds in 1108 had Aartsbisschop Frederik van Hamburg bdzondere voorregten verleend aan die "Hollandi", welke landhoeven in de nabuurschap zijner residentie wilden stichten. Benige jaren later werd dit voorbeeld mede gevolgd door Hendrik de Leeuw, Hertog van Baksen, en door Albrecht de lieer, Markgraaf van lirandenburg.

-ocr page 200-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN\' ZEELAND.

188

vergezeld, Floris domproost te Utrecht, Boude- wijn, Margaretha, Ada, Elisabeth en Hadewig.

Graaf Kloris ilie reeds vijf jaren te voren, d. i. in 1184, op eene bedevaart het Heilige-Graf luid bezocht, gaf een volmondig ja ten antwoord en spoedde zich met zijn broeder, Graaf Otto van Bentheim, naar het keizerlijke leger te Uegensburg. Voor het krnisleger was de deelneming van den Hollandschen Graaf van groot gewigt. Immers, in vereeniging met Hertog Prederik van Schwaben, werd hem de voorhoede des legers toebetrouwd , die, in Klein-Azië aangekomen, ten taak ontving om de sterke hoofdstad Ikonium aan de Muzelmannen te ontrukken. Graaf Floris regelde den aanval met groot beleid, en na zes dagen van den hevigsten strijd, werd deze Lykomenische stad, den 18 Mei 1190, stormenderhand veroverd.

IIOOKDSITK XII. DIRK VII. Graaf 1 >irk poogt hot leenverbud van Zeelnnd-llewcsten- Schelde tot Vlaanderen op te heffen. — Keiser Hen- drik VI bevestigt hen in het bezit van don Gcervlictschen tul. —Terugkomst van Jonker Willem uit Palestina. — Dirk bestrijdt de Vlamingen, en *(Jne gemalin Aleide Jonker Willem. — Overwinningen der Hollanden in \'t Noorden en Zuiden. — Zoon tusselien Dirk < n Willem. — Ontmoeting van beiden op het slot ter Horst. — Hertog

Willem van Holland op ter Ilurat gevnngen genomen.

Vijf dagen later brak het leger weder op. Doch reeds den 10 Jnny ondergingen de Christenen een groot verlies. Bij het oversteken van de. rivier de Kalykadnus of Salef vond Keizer Prederik den dood in de golven. Nog gene twee maanden daarna (l Augustus 1190) stierf ook Graaf Floris aan eene hevige ziekte \', waarna zijn lijk in de st. Pieters- kerk te Antioehië naast dat zijns vriends, Keizer Frederik, werd bijgezet. \' Acht kinderen waren de vruchten van zijn huwelijk met Ada van Schotland, namelijk Dirk, zijn opvol- ger, Willem, die hem op do reis naar Syril! had 1 Zie de plaat op hl/,. 185.

Hendrik I beweert regten op Zeeland te bezitten. — Oorlog van Holland en Ueldor tegen Brabant. — Graaf Oirk krijgsgevangen. — Vrede met lirabant.— Dirk\'s zick- bed. — Ontwerpen van Gravin Aleide. — Dirk\'sdood. (1100-1203). Bij Graaf Dirk\'s komst aan het bewind stiet niets hem zoo zeer tegen de borst dan de afhan- kelijkheid waarin Holland door het verdrag van 11G8 tegenover Vlaanderen was gekomen. Hij wilde, wat het kostte, daaraan een einde maken en meende eene voortreffelijke gelegenheid hiertoe te vinden, toen na den dood van den Vlaamschen Graaf Filips van den Elsas moeijelijkheden over de erfenis tusschen de nabestaanden en den Fran-

-ocr page 201-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

M>

Holland ontevreden over de gemaakte schikkingen ten aanzien der vaderlijke erfenis. Hij haakte er naar, een aanzienlijk aehterleen te ontvangen en werd wrcvelmoedig toen het grafelijke hof, en inzonderheid üirk\'s gade Aleidc van Cleve, hem

schen Koning waren ontstaan. Voor zoover het de opheffing der leenroerigheid over Zeeland-Bcwesten- Schelde betrof, mislukten zijne pogingen; doch met betrekking tot het bevestigen van den Geervliet* schen tol slaagde hij beter. Althans Keizer Hen-

Gravin Atla in bmiclttoui.

drik VI vergunde hem dien tol te blijven invorderen, onder de uitdrukkelijke bepaling dat ook de Vla- mingen gehouden zouden zijn, dien te voldoen. Jonker Willem, \'s Graven broeder, die onder zijns vaders oogen zich tot een voortreffelijk krijgsman had gevormd, toonde zich bij zijne terugkomst in

hierin tegenwerkten. Door zijne vrienden vergezeld, week hij naar Drechterland, waar de ingezetenen hem met opene armen ontvingen en aanboden hem met de wapens te dienen (11S5). Graaf Dirk draalde niet dien opstand het hoofd te bieden. Hij verzamelde zijne vassalleu on

-ocr page 202-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		190
		mannen van wapenen en stond juist gereed naar Weet-Friesland op te trekken, toen hem onverwacht werd geboodschapt, dat de Vlamingen, op Walcheren geland, dit eiland aan zijne heerschappij poogden te ontscheuren. Hier moest met kracht gehandeld worden. Dirk vertrouwde het voeren van den krijg in West-Fries- land aan zijne heldhaftige gade toe en wilde zelf naar de Schelde, waar de magtiger vijand reeds vasten voet gewonnen had. Hierdoor toog de eene helft van het Hollandsche leger naar het noorden, en de andere naar het zuiden. Doch al was het gesmaldeeld, beide helften behaalden luisterrijke overwinningen. Dirk verdreef de Vlamingen uit Walcheren, en Aleide behaalde de zege op Willem aan den oever van het Reekerwad. De Gravin-weduwe Ada was met diepe smart getuige geweest van de toebereidselen harer zonen om elkander te vernielen. Thans liet zij op nieuw hare moederlijke stem hooien. Zij volgde Aleide naar Egmond en nam hare schoonbroeders, de ooms harer zonen, mede, om hare pogingen tot verzoc- ning te ondersteunen. Er was nu een luisterrijk gezelschap in de abdij bijeen, en zoowel Ada als Bisschop Boudewijn van Utrecht, Graaf Otto van Bentheim en Domproost Dirk waren onvermoeid in het belang van den vrede werkzaam. Eindelijk gelukte liet den Proost, om Jonker Willem te belezen, zich bij zijn broeder te Haarlem te vervoegen. Bisschop Boudewijn voerde hen tot elkander, en op een vroegen morgen werd vóór het bed van Dirk VII eene overeenkomst geteekend, waarin beide broeders elkander beloofden alle vijan- delijkheden van stonde aan te staken. Willem zou jaarlijks uit den Geervlietschen tol een inkomen van 300 pond en daarenboven al hetgeen Graaf Dirk in Oostergoo en Westergoo bezat, als leen bekomen. Het was voor het Graafschap van te groote waarde dat een Hollander den Stoel van Utrecht bekleedde, dan dat Dirk, toen in Mei 1196 zijn oom Boudewijn uit het leven werd gerukt, niet getracht zou hebben, om de plaats van dien Kerkvoogd, door zijn anderen oom, den Domproost Dirk, vervuld te zien. Hij slaagde in zoo ver, dat \'s Proosten tegenstander, Arnoud, van de baan werd gedrongen, doch de dood was magtiger dan hij. Naauw was Dirk van Holland door den Paus als bisschop van Utrecht be- vestigd, of deze nieuwe Kerkvoogd overleed nog eer hij zijn vaderland had terug gezien, te Pavia (1198). Graaf Dirk, ongezind afstand te doen van den invloed die zijne betrekkingen tot Boudewijn en Dirk van Holland hem in \'t Sticht verschaft hadden, vertoefde soms dagen en weken in Utrecht om er zich een aanhang te vormen. Inzonderheid vertoefde hij vaak op het slot ter Horst, dat Bisschop God- fried van lthenen in \'t midden dier eeuw had laten bouwen om zijn gebied tegen vijandelijke aanvallen uit het oosten te dekken. Zekeren dag dat Dirk op ter Horst, in gezel- schap van Hendrik de Kraan, Graaf van Kuinre,
		zijne belangen bepeinsdc, kwam zijn broeder Willem uit Friesland, om eenige belangen te regelen. De ontvangst was alles behalve hartelijk. Willem begon spoedig in te zien, dat zijne moeder hem niet te vergeefs had gewaarschuwd, om op zijne hoede te zijn. Hendrik de Kraan, wien hij aan gene zijde der Zuiderzee, menigmaal had bestreden, zag hem tartend aan, en toen Willem de handen waschte om aan tafel te gaan, verklaarde deze Kuinrenaar hem onbewimpeld, dat hij gevangen was.\' Willem zag verbaasd op. Doch er was niemand die zich zijner aantrok. Veeleer schenen allen hem te ontwijken. Nogtans verloor hij zijne koelbloe- digheid niet, en daardoor gelukte het hem, een uitweg uit dezen doolhof te vinden. Hij ontvlood door een loozen toeleg over de Veluwsche grens en vond bij Graaf Otto van Gelder eene vriende- lijke ontvangst. Korten tijd daarna vierde gansch Stavoren feest, en de namen van twee jonggehuwden, Willem van Holland en Aleide van Gelder, klonken van dui- zenden lippen. Bij die vreugde neigden de harten zich tot verzoening, en welhaast vernamen edel- man en dorper, dat de Graaf van Holland en die van Gelder met elkander, en de eerste ook met zijnen broeder Graaf Willem, een vasten vrede had geslo- ten. Nog hooger steeg de blijdschap, toen besloten werd dat Jonker Hendrik, de zoon van den Gel- derschen Graaf, verloofd zou worden aan de oudste dochter van Graaf Dirk, Aleide. Het duurde niet lang of de gesloten vriendschaps- band werd op de proef gesteld. De nieuw-benoemde Utrechtsche Bisschop Dirk van der Ahr matigde zich het regt aan, om in Friesland geldheftïngen uit te schrijven. Zijne naburen namen dit zoo euvel op dat een oorlog ontbrandde, waarin de Graaf van Gelder Deventer bemagtigde, en Graaf Dirk van Holland, na het Gein geplunderd en de kerk van Woer- den verbrand te hebben, zijn leger voor Utrecht nedersloeg. Doch even als in 1144, werd ook in 1202 het beleg der Utrechtsche hoofdstad door den Hollander spoe- dig opgebroken. Ditmaal echter niet uit vrees voor den bisschoppelijken banvloek, maar wijl Graaf Dirk zich gedwongen zag Hertog Hendrik I van Brabant na te trekken, die, terwijl hij Holland tartte door regten op Zeeland voor te wenden, den Gelder- schen Graaf had opgeligt en gevankelljk meêge- voerd. Aanvankelijk scheen Dirk zijn oogmerk te bereiken, want hij zegevierde bij \'s Hcrtogenbosch, welke stad hij innam. Dan bij Heusden werd hij niet alleen geslagen, maar zelfs gevangen geno- men (September 1202). Deze tegenspoed had voor Holland en Gelder de treurigste gevolgen. Beide landen hadden nu voortdurend van het Stichtsche krijgsvolk te lijden, en de gemaakte veroveringen, zoo als Deventer en Woerden, gingen weer verloren. Om uithunjammer- 1 ij ken staat gered te worden, waren de gevangen gra- 1 Zie de plaat blz. 188.

-ocr page 203-

		191
		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		bant, Limburg, Namen, Vlaanderen, Berg en Gelder en door zijne betrekkingen tut Luik gereg- tigd van Bisschop Hugo van l\'ierrepont hulp te verwachten. (Jraaf Otto van Bentheim en eenigc Hollandsche edelen voor haar ontwerp gewonnen hebbende, bemiddelde Aleide een huwelijk tOMcben den Loon- schen Graaf en Ada en verzocht haar aanstaanden schoonzoon het gunstige oogenblik, dat is het over- lijden van Graaf Dirk, op het slot van Altena af te wachten. Eindelijk, den 4 November 1203, gaf Graaf Dirk den geest. HOOFDSTUK XIII. ADA. Huwelijk van Ada niet den Graaf Lodewyk van Loon. — Eenige edelen verklaren zieh voor Graaf Willem. — Zyne komst in Holland. — Huldiging te Zicrikzee. — Vluj»t van Aleide en den Graaf van Loon naar Utreelit. — Ada op den Burg te Leiden belegerd. — Zy wordt in gevangenschap naar Texel en vervolgenB naar En- geland gezonden. (1203). Nog was Graaf Dirk niet ter aarde besteld, of Gravin Aleide bewerkte, dat het huwelijk harer dochter met Lodewijk van Loon werd voltrok- ken. \' Tevens aanvaardde zij de voogdij over hare dochter en de beide graafschappen. Doch Heer Filips van Wassenaar die met vele andere Hollandsche edelen deze voogdijschap hoogst ongaarne zag, noodigde, zoodra Graaf Dirk den laatsten snik had gegeven, Graaf Willem uit om naar Holland te komen. Niets kon den Oost-Frieschen Graaf, zoo als Jonker Willem thans word genoemd, gewenschter zijn dan deze verklaring der edelen. Immers op de tijding dat zijn broeder den laatsten adem had uitgeblazen, was hij uit Westergoo naar de Zijpe gekomen, ten einde de lijkdiensten te Egmond bij te wonen. Daar echter Aleide en de Graaf van Loon hem vrijgeleide hadden geweigerd, was hij gedwongen geweest om naar Friesland terug te keeren. Doch naauwelijks had hij de zekerheid dat de Heeren van Wassenaar, van Rijswijk, van Haar- lem, van Teilingen en anderen zijne zijde zouden kiezen, of hij keerde op zijne schreden terug en toog in alle stilte over Wassenaar en Vlaardingen naar Zierikzee, waar hij door de Zeeuwen, als de wettige erfgenaam der gravenkroon, werd gehuldigd. De meeste ingezetenen wilden liever een vorst van Hollandsch dan van Cleefsch of Loonsch bloed ge- hoorzamen. De mare van Willem\'s overkomst en erkenning in Zeeland werd thans door Albert Banjaard en Wou- ter van Egmond in Kennetnerland verbreid, en de geestdrift die zich te Zierikzee had geopenbaard, deelde zich onmiddellijk ook hier aan duizenden mede. Men besloot echter het plan tot verzet tegen
		ven verpligt, hunne vrijheid voor een aanzienlijk los- geld te koopen en bij een verdrag te Leuven zich zeer ongunstige bepalingen te laten welgevallen. De Graaf van Holland moest onder anderen afstand doen van zijn regt op Breda, alsook van Dordrecht, Dordrcchtswaarde, Hereswaarde en het gansche land tusschen Strijen en Waalwijk tot aan de grenzen van \'s Hertogs landen toe. Nogtans ontving hij al die districten weder van den Hertog in leen, jegens wien hij zich verpligtte, om hem tegen alle vijanden, niet uitzondering van den Keizer, te dienen. Weder- keerig zou de Brabanter den Hollander in geval van oorlog te hulp komen. Eindelijk werd vastge- steld, dat de ingezetenen van Holland en Brabant wederzijds niet dan de gewone tollen zouden be- hooren te voldoen. Dirk VII was geschokt door dit vernederend ver- drag. Te Dordrecht teruggekeerd, werd hij door eene zware ziekte overvallen, die zijn leven be- dreigde. Hij gaf meermaleu zijn verlangen te kennen om zijn broeder Willem bij zich te ontvangen, doch te vergeefs: \'s Graven gade Aleide verhinderde iedere zamenkomst. De Graaf bragt den wensch te berde, dat zijne vijf- tienjarige dochter Ada hem in de regering zou opvol- gen. Immers zijne oudere dochter Aleide was, even als haar verloofde, Jonker Hendrik van Gelder, reeds kort na \'t schoone verbond dat beiden moest vereeni- gen, uit het leven gerukt. Dirk VII verlangde dat Ada gedurende hare minderjarigheid onder de voogdij zijns broeders Willem zou staan, en deze gedurende dien tijd de teugels van het bewind zou voeren. Daardoor rekende hij op eene medewerking die Willem be- letten zou, zijne eigene regten op Holland en Zeeland te doen gelden. Doch omhelsde de Gravin-weduwe Aleide met beide handen het ontwerp dat harer dochter de gravenkroon verzekerde, zij verklaarde zich ten sterkste tegen het opdragen der voogdijschap aan haren schoonbroeder, met wien zij altoos in onmin had geleefd. Ook ducht te zij zijne eerzucht, wel wetende, dat de regten van Ada op het Graaf- schap ten hoogste tegen die van Willem konden opwegen. Zij wenschte de voogdij voor zich, ja zelfs het behoud daarvan wanneer hare dochter in het huwelijk mogt treden. Hoe eer deze eene echtver- bindtenis sloot hoe beter, daar de Keizer veeleer Holland aan den schoonzoon van den afgestorven Graaf zou toekennen dan aan een meisje dat door een lieren oom werd bedreigd. Het was dus voor Aleide van belang een schoon- zoon te vinden, wiens karakter haar borg stond voor het inwilligen harer eigene wenschen, en wiens omstandigheden van dien aard waren, dat hij met goed gevolg de pogingen van Willem om zich te doen gelden, zou kunnen verijdelen. Zulk een gemaal ineeudc zij te vinden in Lodewijk van Loon, die door zijne eigenaardige betrekkingen tot zijne vorstelijke naburen een waarborg opleverde, om talrijke bondgenooten aau te brengen. Lodewijk toch was naauw bevriend met de hoven vau Bra-
		1 Zie de plaat op bladz. 189.

-ocr page 204-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

192

van Looi» voorloopig geheim te houden, maar de Gravin-weduwe en het jonge echtpaar op te ligten, wanneer zij het tweede lijkfeest voor de rust van Dirk"s ziel te Egmond zouden bijwonen. Te bepaalder tijd naderden de vorstelijke pcr- sonen uit Rijnland de Kenneiner grenzen. Doch te Haarlem vernamen zij van Wouter van Ruiven de

gevallen Kennemers behoorden. Maar Gijsbrecht met de grensgewesten langs zijne heerlijkheid vol- komen bekend, geleidde Aleide en van Loon in\'t nachtelijk duister van het Spaarne naar den Am- stel en van daar door het gebied van den Bis- schop tot Utrecht. Ada echter, vlood door de edelen Rogier van

a

zamenzwering tegen hunne veiligheid gesmeed. De schrik sloeg hun om het harte. Gijsbrecht II, Heer van Amstel, sprak hun echter moed in, ja beloofde hun hen behouden uit Kennemerland naar het Sticht te geleiden. Het eerste deel van dien togt bood de meeste moeljelljkheden aan, daar de bewoners van Osdorp en Aalsmeer reeds tot de af-

Meerheim en Hugo van Voorne omstuwd, naar den Leidschen burg, waar alle krachten werden ingespannen, om de opstandelingen te keeren. Doch het waren niet alleen de Kennemers die kwamen opdagen, om het beleg voor de veste te slaan. De bewoners van Rijnland schaarden zich evenzeer aan Willem\'s zijde, en de Leidsche burg,

-ocr page 205-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

19.1

slecht van levensmiddelen en «munitie voorzien, was buiten staat zoo vele vijanden te keeren. Wei- haast waren de belegerden gedwongen zich over

Op zijnen last werd Ada naar het eiland Texel gevoerd en vervolgens naar Engeland gezonden, van waar zij eerst vier jaren later naar haar gC-

te geven, en, niets dan lijfsbehoud kunnende be- | maal terugkeerde, dingen, vielen zij den overwinnaars in handen. Van Meerheim en van Voornc werden, van alles beroofd, in den kerker geworpen tot Graaf Willem over

Graaf Willem I verbergt zich in een riischcrivaartuig.

hun lot beslist zou hebben, en de ongelukkige dochter van Graaf Dirk VII aan Willem van Tei- lingen in bewaring gegeven. Zóó stonden de zaken te Leiden en omstreken toen Willem met zijne gade Aleide van Gelder uit Zec- land naar Holland keerde. Hij spoedde zich nu naar Egmond, waar hij, door de juichende menigteom- stuwd. als Graaf van Holland werd gehuldigd.

HOOFDSTUK XIV: WILLEM I. Lodew(jk van Loon brengt een inagtig leger tegen Willem op de been. — Maatregelen door Willem tegen den vjjand genomen. — De Kcnneniers vallen in de heerlijkheid Anisti\'l. — Hisgehop Dirk van de Ahr bemagtigt ten Husxehe en dringt tot Leiden door. — Lndcw||k van

-ocr page 206-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		194
		Loon i» Zuid-Holland ra te Dordrecht — simon van Haarlem verlaat Willem\'» z[|do. — Hevcrwjjk en de «loten Hanjaard en Egmond door den Loonachen Oraal\' vernield. — De Vlamingen in Zeeland. — Willem , door allen verlaten, verbergt zich in een vissehersvaartiiig.— Slag bji Leiden tusschon de Loonachen en de Kenne- iners.         Tweede slag aldaar. — Aftogt der L0011- selien. Aspcrcn gewonnen.        Dordrecht verloren. — Het slaken der krügsgevangenen. — Domproost Kloris verovert Scherpenigae. -- De Vlamingen umlermanl in Zeeland. — Het pleit tnssehen Oraal\'Willem en z(jnc nicht voor l\'aus Innoccntius III gebragt. — Verbond met den Kngclschen Koning. — Strlld tegen de Fran- schen. — Veldslagbjj Bouvinea. — Paus Honorius III ver- klaart zich tegen Willem. — \'s Oraven togt naar Por- tngal en Egypte. — Dood van Lodcwjjk van Loon en van Ada. — Willcm\'s tweede huwelijk en overlijden. — Stedeljjke regten aan Oeertruidenbcrg. Middelburg en Dordrecht geschonken. (1203—1223). Het was er verre af, dat Graaf Willem door het gevangen nemen van Ada het onbetwistbaar bezit van Holland en Zeeland had verworven. Lodewijk van Loon wist — inzonderheid door de tnsschenkomst der bisschoppen van Utrecht en Luik — zoowel den Hertog van Liraburg als de Graven van Namen, Vlaanderen, Berg en de Ahr voor zijne ontwerpen te winnen. Hierdoor bragt hij een zoo groot leger bijeen, dat de hoop der aanhangers van Ada herleefde. Graaf Willem, eene zoo aanzienlijke magt ziende opdagen, besloot zich aan de spits te stellen der benden die Holland naar de zijde van Brabant zouden dekken. De verdediging van Kennemerland vertrouwde hij toe aan Wouter van Egmond en Albert Banjaard en die van de Hollandsch-Stichtsche grens aan eenige andere ijverige volgelingen, t. w. zijn broeder Kloris (domproost van Utrecht), zijn zwager Otto (proost te Xanten), Heer Willem van Teilingen en Heer Filips van Wassenaar. De Kennemers, Graaf Willem zoo bij uitstek genegen, wilden den storm die Holland dreigde, niet afwachten, maar besloten aanvallenderwijze te werk te gaan. Verwoed op Heer Gijsbrecht II, die den Loonschen Graaf en diens schoonmoeder aan hunne woede had ontrukt, besloten zij den Amstelaar zijne tusschenkomst duur betaald te zetten. Zij trokken over hunne ooster grenzen, staken den dijk die Amstelland beschutte, door, zoodat al het lage land onderliep en brandden de gansche heerlijkheid plat. Ook het Huis te Amstel, (üjsbrccht\'s gewoon verblijf, met al zijne aanhoo- righeden en den boomgaard, werd aan de vlammen opgeofferd. Dan Uit was nog niet genoeg. PlundC" re.nde en brandende drongen zij door tot Muiden en Weesp, en stroopten langs de Vecht tot Breu- kelen, zoo ver als Gijsbrecht\'s gezag reikte, ja zelfs, naar \'t schijnt, verder, in \'s Bisschops domeinen \' (1204). Om wraak over deze verwoestingen te nemen, toog Bisschop Dirk van de Ahr Holland binnen, op welks grenzen in allerijl twee forten waren aangelegd, te Swadeburg (Zwammerdara) en ten
		Bussche (Boskoop). Voor het laatstvermelde, aan de Gouwe gelegen, verschenen de Utrechtschen het eerst. Domproost Kloris, die er het bevel voerde, was vast besloten zich tot het uiterste te verde- digen; doch onder zijne onderbcvelhcbbers waren er die in hunne trouw aan Willem wankelden, en, nu de Loonsche Graaf met een zoo grooten aan- hang opdaagde, zich naar de zijde van Gravin Ada neigden. Daardoor was het lot van ten Bussche welhaast beslist. Kloris, door Bisschop Dirk ge- vangen genomen, werd binnen ter Horst opgesloten, en nu, door niemand meer gestuit, drongen de Stichtschen roovende en vernielende voort tot Leiden. Inmiddels was Lodewijk van Loon met zijn magtig leger Zuid-Holland binnengetrokken. Dordrecht was genoodzaakt zich over te geven, en Graaf Willem, verlaten door velen op wie hij meende vast te kunnen rekenen, vlood naar Zeeland, dat, even als Kennemerland, hem met onbezweken trouw ter zijde bleef staan. Doch ook onder zijne ijverigste aanhangers scholen verraders. Toen Lodewijk van Loon te Leiden zijne benden met die van Bisschop Dirk van de Ahr vereenigde en langs den Duinzoom noordwaarts rukte, was Simon van Haarlem de eerste Ken- nemer edelman die zich van Willem afscheidde en tot den Loonschen Graaf overging. Dit was een gevoelige slag voor de trouwe bevolking der noorder Duinstreek. Graaf Lodewijk drong al verder en ver- der. St. Agathadorp, later Beverwijk genoemd, werd aan kolen gelegd. Evenzoo het sterke slot Banjaard in de Wljker duinen en het slot te Egmond op de Hoef, Heer Wouter\'s stamhuis. Zwichtende voor deovermagt, ontvloden de trouwe Kennemer edelen den voorouderlijken grond, doch met het vaste voornemen, Willem\'s zaak elders te ondersteunen. Om de Vlamingen voor zich te winnen had Graaf Lodewijk hen op nieuw van den Geervlietschen tol vrijgesteld en hun geene hindernis in den weg gelegd toen zij, gebruik makende van de verdeeld- heid in Holland, zich van gansch Walcheren meester maakten. Daardoor werd Willem\'s stelling met eiken dag hagchelijker, en zij werd schier hopeloos toen Heer Hugo van Voorne, ten behoeve der Loon- schen, ook Zeeland-Bewesten-Schelde onderwierp. Graaf Willem raakte zoo zeer in de klem, dat hij zich in een visschersvaartuig, onder een hoop net- ten, moest nedervlcijen, om aan de vervolging der vijanden te ontkomen.\' Heer Hugo hief thans zoo zware schattingen in Zeeland en vervolgde Willem\'s aanhangers zoo te vuur en te zwaard, dat het volk van Schouwen en naburige eilanden, zich zelfs door geene over- magt meer liet beteugelen, maar tegen het Loon- sclie bewind opstond, Willem uit zijne schuilplaats te hulp riep en hem ijverig ondersteunde om Hugo van Voorne weer te verdrijven. Het berigt daarvan weergalmde welhaast door
		• Zie de plaat op bladz 193.

-ocr page 207-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.		196
		beeld van Hertog Hendrik. Het aftrekken werd algemeen, ja sloeg ten laatste tot eene zoo vol- slagen vlugt over, dat eene groote hoeveelheid krijgs- en mondbehoeften, tenten en koopwaren in den steek werd gelaten. De eenige van Lodewijk\'s I medestanders die hierdoor geen verlies had te betren- ! ren, was Bisschop Dirk van Utrecht Deze was reeds tijdens den togt van Graaf Lodewijk naar Bever- wijk en Egmond, nit Haarlem naar het Sticht teruggekeerd, gekrenkt door het wantrouwen dat I de Loonsche Graaf onverholen tegen de l\'trecht- ! schen aan den dag legde. Graaf Willem door de hem toegedane landzaten I volkomen op de hoogte gehouden van hetgeen in het Loonsche kamp plaats greep, draalde niet om I de aftrekkenden, die zich door Leiden langs de Zijl en den Rijn naar Utrecht spoedden, te achter- volgen. Hij bragt hun menige nederlaag toe en i behaalde daarbij rijken buit. De geestdrift voor | (Jraaf Willem was zoo algemeen, dat zelfs de Rijnlandsche boerinnen te zijnen behoeve naar wapenen grepen, de vijanden najoegen, en hen j "als zwermen ganzen over het veld deden vlieden." De oorlog was hiermede echter nog niet ten einde. Dordrecht dat Willem bij zijne komst uit Zeeland heroverd had, werd onverwacht door de Stichtsehen genomen en aan de vlammen ten prooi gegeven, zoodat onder anderen een groote voorraad van koren en wijn verbrandde. Daarentegen vernielde Graaf Willem het kasteel van Asperen, de eigen- dom van Folpert en Floris, bondgenooten van Bisschop Dirk van de Ahr. Om aan het voortdurend rooven en plunderen een einde te maken, sloten nog in 1204 Bisschop Dirk en Graaf Willem een verdrag, waarbij de laatste zich tot leenman der Utrechtsche Kerk verklaarde en de bepalingen vernieuwde, die ten jare 1165 ten aan- zien van \'t gemeenschappelijk bezit der landschap- pen Oostergoo en Westergoo waren vastgesteld. Ook de Roomsch-Koning Filips erkende Willcm\'s reg- ten op de nagelaten heerschappij van Dirk VII, met de verklaring: "Wij moeten aan Willem, Graaf van Holland, de leenen die zijn vader en broeder van het Rijk gehouden hebben, vrijicil- lig opdragen." Van de talrijke krijgsgevangenen, die door Wil- lem\'s volgelingen en de Stichtsehen wederzijds ge- maakt waren, erlangden eenigen hunne vrijheid door uitwisseling weder. Zoo ook Domproost Floris van Holland, die bij het innemen van ten Bussche in \'s Bisschop magt was gevallen. Doch daar Dirk van de Ahr meer gevangenen telde dan Graaf Willem, zagen vele Hollanders zich gedrongen, groote losgel- den uit te keeren, om hunne vrijheid terug te be- komen. Graaf Willem kwam hun echter onmiddel- lijk te hulp: hij verklaarde namelijk de goederen der aanhangers van den Graaf van Loon verbeurd en deelde ze onder allen uit, die hem in dezen oorlog hadden ter zijde gestaan. Inzonderheid bedacht hij zijn broeder Floris daarbij rijkelijk, en de Domproost toonde zich die onderscheiding waard, door nog in
		gansch Kenncmerfand, waar de landzaten het voor- beeld der Schouwenaars volgden en van hunne ge- hechtheid aan Willem op nieuw de overtuigendste bewijzen aflegden. Terwijl het Loonsche leger bij Voorschoten alle genoegens smaakte, die het zich voor den verworven buit kon verschaffen, klonk onverwacht aan den Rijnmond het berigt: "De Zeeuwen en Kenncmers zijn in opstand en trekken herwaarts om ons te midden der jaarmarktdrukte te overrompelen." Het vrolijke drijven werd gestaakt. Men greep naar zwaard en boog, en ten einde niet ingesloten te worden, trok Graaf Lodewijk naar Leiden, waar de Kennemers zich verschanst hadden. De raad door Willem aan deze getrouwen gezonden, luidde geen slag te wagen vóór de Zeeu- wen uit het zuiden genaderd zouden zijn. Doch de onstuimige moed der Kennemers haakte naar een strijd, die het verwoesten hunner woningen op de gehate vreemdelingen en hunne medestan- standers zou wreken. Naauw kwamen de Loon- schen, beladen met stroo, rijs en puin aanrukken om de schansgrachten te dempen, of de Kenne- mers verlieten hunne wallen en vielen zonder orde of beleid op de ervaren krijgers aan. Eenige oogenblikken slechts verbijsterden zij de Loon- schen, die, beter gewapend en veel talrijker, de Kennemers omsingelden, overmanden en naar hunne bolwerken terug dreven. Doch de brug der verschan- sing, te smal voor een zoo groot aantal vlugtelingen, bezweek onder de menigte, en nu, in het water neergeploft en niet bij magte zich nit het slijk op te beuren, moesten de Kennemers hunne vermetel- heid met eene volslagen nederlaag boeten. Willem vanTeilingendie zich met inspanning van alle krach- ten tot het laatst had verdedigd, viel met andere rid- ders en knapen den vijand in handen; doch Filips van Wassenaar, Wouter van Egmond en Albert Banjaard hadden het geluk zich door de vlugt te redden. Prat op de behaalde zege, liet de Loonsche Graaf toe, dat zijne volgelingen de verstoorde jaarmarkt te Voorschoten herstelden, met al de vrolijke drukte daaraan verknocht. Van zijnen be- huwdoom waande hij nu niets meer te moeten vree- zen. Doch hij bewees hierdoor Graaf Willem wei- nig te kennen, want, verre van ontmoedigd te zijn door de nederlaag der Kennemers bij Leiden, voerde de dappere Hollandsche vorst zijne Zeeuwen met verdubbelden spoed naar Delfland, waar hij aan de tolbrug bij Rijswijk een verschanst kamp liet afbake- nen. Hendrik III van Limburg, door de Loonschen aangezocht om eene verkenning te ondernemen, was zoo getroffen door de sterkte en goede orde van Willcm\'s krijgsmagt, dat hij Graaf Lodewijk ried, zijnen behuwdoom vredesvoorslagen aan te bieden. Ja, toen zijne voorstellen bij van Loon geen gehoor vonden, hield hij zich zoo zeer overtuigd van een slechten afloop van zaken voor zijn bondgenoot, dat hij voor zijne eigene krijgers het sein tot den aftogt liet blazen. Alsof thans alles verloren ware, volgde de eene aanvoerder na den ander het voor-

-ocr page 208-

		UESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		me.
		het midden des winters een strooptogt naar Zeeland I ten aangehouden op het leveren van nieuwe hulp- te ondernemen, die Hugo van Voornc op het ver- benden. Dan, in het voorst van 1205 werkte hij lies van Scherpenisse te staan kwam.                         zooveel hij Graaf Filips van Namen, voogd van
		\'. m 1 i 1
		Graaf Lodewijk van Loon door zijne nederlaag Vlaanderen, uit, dat deze tot een aanval op Schou- bij Leiden van het grootste deel zijns legers be- wen overging. Voor den Loonschen Graaf had die roofd, had sedert vruchteloos bij de bondgenoo- i strijd echter geenerlei waarde, daar door de tus-

-ocr page 209-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

107

hiervan bet gevolg, waarin Vilain van Loon, Lo- dewijk\'s broeder, bij Goes sneuvelde. Doeli ook aan Willem werden gevoelige slagen toegebragt, ja den 14 October 1206 zag hij zich genoopt te Brugge een verdrag te bezegelen, dat hem de vrucht zijner overwinnigen bij Dordrecht en Lei- den geheel ontwrong. Daarin toch werd aan Lode- wijk gansch Holland toegewezen i met uitzondering

schenkomgt vaa de Vlaamsche Gravin-weduwe Mathilde en den Proost van Urugrgc een verdrag werd getroffen, waarbij de Vlamingen tegen eene uitkeering van 1O.50O mark zilver, zich verpligt- ten om Zeeland-Beoosten-Schelde weer te ont- ruimen. Was deze geldelijke opoffering groot, Willem had geen duim breed gronds verloren en aan zijn

tegenstander den magtigste zijner bondgenooten ontrukt. Na het mislukken der hoop door de toerustingen van Graaf Filips bij Lodewljk verwekt, verdubbelde deze zijne aanzoeken om bijstand bij Hertog Hcn- drik I van Lotharingen of Brabant en in 1206 ander- maal bij denGraaf-Ruwaard Filips. Een nieuwe strijd in Zeeland tusschen de Hollanders en Vlamingen was

van het liuwelijksgoed van Willem\'s moeder, dat na haar overlijden op haren zoon moest vervallen), benevens de Zeeuwsche eilanden Scherpcnisse, Stavenissc, Duiveland en Dreischor, en wel — eene grieve voor den Graaf van Loon tevens — in de hoedanigheid van Vlaamsche leengoederen. Willem, in dit staatsstuk eenvoudig Heer genoemd, erkende zich te vergenoegen met eenige landen

-ocr page 210-

		H»H                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		tussehen de Maas en de Schelde, en met de Friesclie gouwen Oostergoo en Westergoo, de eersten als Vlaamsche, de laatsten als Stiehtsehe leenen. Ook bedong liIj eene jaarlljksche uitkeering van 400 ]>ond uit de opbrengsten van den Geervlietschen tol. Naar liet schijnt, was dit verdrag te naauwer- nood in de wereld, of Graaf Willem zag de duis- terni8, waarin hij door de Vlamingen wasgebragt, opklaren. Hij weigerde dan ook uitvoering aan de overeenkomst te geven, zelfs toen de Loonschc Graaf het pleit voor Paus Innocentius III bragt en deze door den Aartsbisschop van Trier den kerk- ban over Willem deed uitspreken. Vol verbeten spijt hierover verklaarde Graaf Lodewijk zich thans tot een dienstman van Koning John van Engeland en van Hertog Hendrik I van Brabant, ten einde daardoor nieuwe hulp tegen zijnen behuwdoom te er- langen. Vruchteloos: hij won er niets mede dan dat zijne gade, Ada van Holland, uit hare ge- vangenschap in Engeland ontslagen, hare intrede in de steden van \'t Loonsche graafschap kon hou- den (1207). De oorlog tusschen Graaf Lodewijk en Willem geraakte geheel op den achtergrond toen verschil- len van een zelfden aard doch van wijder strek- king gansch West- en Midden-Europa beroerden. Reeds sints den jare 1198 was het Duitsche-Kijk, ten gevolge der verkiezing van een opvolger van Hendrik VI verdeeld geweest. Op den rijksdag te Miihlhausen was wel is waar Filips van Hohen- staufen tot Roomsch-Koninggekozen, dech de aarts- bisschoppen van Trier en Keulen hadden bewerkt, dat eene tegenpartij hare stemmen uitbragt op Otto, den tweeden zoon van den Saksischen Her- tog Hendrik de Leeuw. Graaf Willem van Holland had bestendig de zijde van Keizer Filips gehouden, doch toen deze, den 21 Juny 1208, op den Altenburg bij Bamberg door Otto Pfalzgraaf van Wittelsbach was ver- moord, en de zeventienjarige Frederik van Ho- henstanfen in zijne plaats tot Roomsch-Koning werd uitgeroepen, voegde Willem zich aan de zijde van den tegenkeizer Otto en verwierf hierdoor van den Sakser de bevestiging in al de leenen, die zijne voorzaten hadden bekomen. De erkenning van Otto IV herstelde de verbro- ken vriendschap met het Engelsche hof, daar Ko- ning John, als naauw verwant aan Otto, de Sak- sische belangen in Duitschland ondersteunde. Ja Koning John en Graaf Willem sloten thans eene overeenkomst, zooals de eerstgenoemde vroeger met Lodewijk van Loon getroffen had. Bij ditver- drag verpligtte de Graaf van Holland zich, den Engelschen Koning, in tijd van nood mannen van wapenen te leveren en toe te staan, dat in Hol- land en Zeeland manschappen voor Engeland aan- geworven werden, waartegen de Koning den Graaf en zijnen erfgenamen jaarlijks 400 mark zilver als leen opdroeg. Een ander gevolg van Willem\'s toetreden tot de zijde van Keizer Otto, was dat de Vlamingen en
		Hollanders, die elkander zoo voortdurend hadden bestreden, nu voor één belang te velde trokken. Naauwelijks toch had Paus Innocentius over Koning John den kerkhnn uitgesproken en diens vassalen ontslagen van den eed aan hunnen opperheer gedaan (1212), of de Fransche Koning Filippe Auguste (Filippe II) maakte zich gereed, het hem door Uomc geschonken Engeland te veroveren. Alle rijks- grooten toonden zich bereid om den Franschen monarch hierin bij te staan, doch Ferdinand, Graaf van Vlaanderen, koos de zijde van den Engelschen Vorst, en Graaf Willem, getrouw aan de gesloten overeenkomst met Koning John, maakte zich ge- reed om zijne Hollanders den Vlamingen te hulp te voeren. De oorlog begon met het veroveren van ver- scheidene Vlaamsche steden door de Franschen, doch de kans keerde zoodra de Hollandsche, Duit- sche en Engelsche hulpbenden opdaagden om Ko- ning Filippe weerstand te bieden. De Engelsche vloot, die ten deele onder het bevel van Graaf Willem was gesteld, sloeg in vereeniging met een Holland8ch smaldeel, de Fransche scheepsmagt voor Sluis en Dnmmc zoo geheel, dat meer dan 300 Fransche vaartuigen werden veroverd en ruim 100 in den grond geboord. Met wisselende kansen duurde deze oorlog tot den 27 July 1214, toen het Fransche leger en de vereenigde legerscharen van Otto IV, Ferdinand, Willem en hunne bondgenooten elkander bij de brug over de Marque te Bouvines \' ontmoetten. Lang werd hier gestreden, want de troepen vochten van weerskanten met eene bewonderenswaardige dap- perheid. Herhaalde malen werden de Franschen teruggedrongen. Reeds had een Duitsch voetknecht Koning Filippe met een ijzeren weerhaak van het paard getrokken en stond gereed hem te dooden, toen de Franschen, \'s Vorsten levensgevaar ontdek- kende, hunne krachten verdubbelden. Met zulk een onweerstaanbaar geweld drongen zij nu voor* waarts, dat de bondgenooten moesten wijken. Kei- zer Otto, door eenige Fransche ridders gekwetst, rende naar de achterhoede, en van dit oogenblik was de nederlaag der Duitschers en Nederlanders beslist. De graven van Vlaanderen en Holland, nevens die van Salisbury en Boulogne, werden met vele edelen, gevangen genomen en als goeden buit naar Frankrijk gevoerd. Nogtans werden zij, onder be- ding van niet meer tegen Frankrijk te zullen strlj- den, na het betalen van een aanzienlijk losgeld, weder in vrijheid gesteld. Koning Filips deed een zegevierenden intogt binnen Parijs, terwijl Koning John, die zich reeds sints eenigen tijd met den Paus had verzoend — door zijn Rijk den Heiligen Stoel als leen op te dragen — zich gelukkig moest achten eene vijfjarige wapenschorsing te bekomen. Het verblijf in Frankrijk bragt in Graaf Wil- lem\'s gevoelens een geheelen omkeer voort. Had hij tot hiertoe de belangen van Keizer Otto en den 1 Tusschen Doornik en Kyssi 1.

-ocr page 211-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		199
		Engelschen Koning ijverig ter harte genomen, de vlugt van den Duitschcn Vorst en de flaauwhcid van Koning John bewogen hem zich bij den Fran- schen Koning aan te sluiten. Toen de Engelsche adel Prins Louis van Frankrijk de kroon huns Lands aanbood, en eene Franschc vloot naar Brit- tanje overstak om aan John\'s ellendig bestuur een einde te maken, was Graaf Willem deelge- noot van dien togt als bondgenoot van Filippe Auguste. De onderneming had echter de gewenschte gevolgen niet, omdat Innocentius III zich thans voor den Engelschen Vorst in de bres stelde, Ko- ning John den 17 October 1216 overleed, en de Graaf van Pembroke bewerkte, dat het Engelsche volk den jeugdigen Henry III tot Koning uitriep. Eindelijk maakte eene nederlaag bij Lincoln aan Louis\' plannen op Engeland voor goed een einde. Toen Honorius III den Heiligen Stoel had beste- gen, wendde de Loonsche Graaf zich tot deze, om door \'s Pausen magtige tusschenkomst eindelijk in het bezit te geraken van het graafschap, dat Aleide hein als de bruidschat van Ada had voorgespie- geld. Het gelukte hem inderdaad Honorius op zijne hand te winnen, doch Willem zette zijn aan- gehuwden neef schaakmat, door aan een van \'s Pau- sen lievelingswenschen te voldoen: zich uit te rus- ten tot een nieuwen kruistogt tot herstel van het koningrijk Jerusalem. Met twaalf schepen zeilde Graaf Willem den 29 Mei 1217 de Maas uit. Naar de Britsche kust overgestoken, voegde hij zich bij de Duitsche vloot onder George Graaf van Wied; doch toen men den togt voortzette, werd de voorhoede, on- der den Duitschen vlootvoogd en opperbevelheb- ber, zoo gehavend, dat de gezamenlijke schepe- lingen, bij wien zich ook een aanzienlijk smaldeel Friesche vaartuigen had gevoegd, zich gedrongen zagen, Willem het kommando over allen op te dragen. Na eenigen tijd, door ongunstige winden, nu her- dan derwaarts geslingerd te zijn, landden zij in Portugal, waar zij, op dringend verzoek der bewo- ners van Lissabon, in October 1217 de stad Alcazar aan de Saracenen ontrukten. In Maart 1218 koos Willem op nieuw zee en kwam tegen Paschen voor 8t. Jean d\'Acre, waar hij de Friezen terugvond, die bij Lissabon van hem waren afgescheideri. Gaarne zonden de Hol- landsche en andere Kruisvaarders nu zijn geland en naar de Heilige Stad aan den Kedron opge- trokken. Doch de vrees dat gebrek aan drinkwater den togt zou belemmeren, deed hen van die on- derneming, voor dit oogenblik althans, afzien. Daarentegen besloten zij naar Egypte te stevenen om daar eene der sterke steden aan den mond des Nijl\'8 te vermeestereu. Met het zoo geduchte Da- miaten wilden zij aanvangen. Doch de dubbele mu- ren met hunne talrijke torens en diepe singel- grachten verijdelden iederen aanval. De Saracenen achtten de veste onoverwinnelijk, en niet ten on- regte, want wat beteekenden de houten wanden der vaartuigen tegenover de breede, welgewapende
		steengevaarten die Damiate omsloten? Doch de dapperheid der Kruisvaarders zegevierde over alle beletselen. Een houten bolwerk van zware balken op twee aan elkander gehechte koggeschepen voer- de eenige heldenmoedige krijgers naar een toren die te midden van den stroom een rotsblok kroonde. Uit dit houten gevaarte wierpen zij zich op de sterkte, waarbij het voorbeeld van een Luiksch edelman en den Fries Hajo zoo krachtig werkte, dat de toren werd overmand en door de Christe- nen bezet. \' De beide ketenen die de doorvaart versperden, werden nu verwijderd, even als de vaar- tuigen die de Saracenen hadden doen zinken, om het voortstevenen te beletten. Sedert konden de Kruis- vaarders hun werpgeschut onverpoosd op de stad rigten, die zich echter zoo heldhaftig verdedigde, dat zij nog meer dan twaalf maanden weerstand bood. Eerst den 5 September 1219 zegevierde de vol- harding der Christenen over de Saraceensche magt: de stad werd stormenderhand aan de ongeloovigen ontrukt. Hoogstwaarschijnlijk ontving Haarlem, \'s Graven liefste hofplaats, uit den behaalden buit de Korinthisch koperen klokjes, die onder den naam van de Damiaatjes sedert in de Groote Kerk dezer stad eiken avond geluid worden. Willem vond bij zijne terugkomst Graaf Lode- wijk van Loon gestorven en het Land in rust. Van Ada had hij ook niets meer te vreezen: zij was, zon- der kinderen het aanzijn gegeven te hebben, haren gade in het graf gevolgden te Herckenrode begraven. Op den 4 February 1218 weduwnaar geworden, hertrouwde Graaf Willem, in den zomer van 1220 met eene weduwe, Maria van Brabant, wier hand hij zelf zes jaren to voren in die van Keizer Otto IV had gelegd. Dit tweede huwelijk was niet van langen duur: immers eindigde Willem reeds den 4 February 1223 zijne onrustige en wisselvallige loopbaan. Zijne nabestaanden voerden zijn lijk naar Rijns- burg, waar het in gewijde aarde werd bijgezet. In zijn eerste huwelijk had hij drie zonen en twee dochters verwekt: Floris, Otto, Willem, Ada en Richardis. Van Willem\'s helder doorzigt getuigen de hand vesten door hem aan drie bloeijende gemeenten geschonken, als aan Geertruidcnberg den 21 Sep- tember 1213, aan Middelburg in 1217 enaanDor- drecht, waarschijnlijk in July 1220. Die aan de Walchersche hoofdstad werden, overeenkomstig de bepalingen op het gemeenschappelijk bezit met Vlaanderen, zoowel door hem als Gravin Johanna, bezegeld.
		HOOFDSTUK XV. FLORIS IV. Geschillen niet Utrecht en vereffening daarvan. — Ge- schillen met Vlaanderen, — Hulp aan het Sticht tegen \' Zie tic plaat op blndz. HM!

-ocr page 212-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

•_>no

de Drenthen verleend. — Togt tegen de Stcdingers. — Steekspel en moord te Cnrbic. (1223-1235.1 Kloris IV was naauwelijks twaalf jaren oud, toen hij tot de regering werd geroepen. Daar zijne moeder vóór Qraaf Willem was gestorven, trad waarschijnlijk een zijner naaste mannelijke bloed* verwanten als zijn voogd of raadsman op. De keur in Mei [223 aan Wcstknpellc gegeven en ver- schillende andere st.iatsstukken doen het dcnk-

Destijds werd de Stoel van Utrecht bekleed door Bisschop Otto van Lippe, die door zware sehat- tingen te eischen van Geldersche goederen in Sal- land. een oorlog uitlokte, waarin ook Kloris werd gewikkeld. Het bisschoppelijk kasteel het Gein, ttis- schen de stad Utrecht en de Lek, werd daarin door de Hollanders vernield, en bij het sluiten van den vrede, in het begin van 1225, Bisschop Otto gedrongen om cene schadeloosstelling van 800 pond aan Kloris uit te keeren. Slechts eenige maanden na dezen zoen rezen

(ïnnf Willem II :.]*. Huomik-h-KumiiK pckrooml.

er nieuwe verschillen met Utrecht op, waartoe het aanleggen van zekeren wendeldijk, onzekerheid ten aanzien der grensscheiding en de gemeenschap- pel ijke regtcn op Oostergoo en Westergoo aanlei- ding gaven. Gelukkerwijze maakte eene verstnn- dige bemiddeling aan deze spanning een einde vóórdat partijen naar de wnpenen grepen. Op den 2G January 122G bezegelden belanghebbenden en getuigen ten paleize des Bisschops de ontworpen schikkingen. Kort hierna werden ook eenige verschillen wegge-

beeld oprijzen, dat-Graaf Boudewijn vanBentlicim met deze taak was belast. Deze kleinzoon van Graaf Dirk VI was in Holland wel gezien, daar hij reeds ten tijde van Graaf Willem\'s togt naar Egypte \'s Lands aangelegenheden met helderen blik had geregeld. \' \' Wagemar heeft te berde gebrast, dat Graaf Gerhard Til van Gelder voogd over Kloris IV is geweest, Mue gissing die Arend zeer natuurlijk voorkomt. De bezegelde oorkonden van 1223 en vervolgens wilzen nijins inziens meer op Itondewiln van llcnthcini.

-ocr page 213-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND KN ZEELAND.

201

lund-Bewesten-Schelde. Hij de overeenkomst van Mei 12S6 beloofde Kloris de oude verdragen ten aanzien van het gemeenschappelijk bewind van

nomen tusschen de Hollandscheen Vlaamschchoven. Johannn van Vlaanderen had zich namelijk beklaagd dat aan Westkapelle en Domburg stadsregten wa-

ren geschonken, zonder dat zij hierin was gekend, en Kloris verzuimd had hulde te doen voor Zee-

Walchereit en de leenhulde over het zuiderdeei van Zeeland te eerbiedigen.

-ocr page 214-

		202                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		In hetzelfde jaar 122<ï was Utrecht in een hevi- gen oorlog met de Drenthen gewikkeld geworden, die het geheele Noorden van Nederland beroerde. (Jraaf Floris leverde den Bisschop hulpbenden) van welken echter velen in den omtrek van Coe- vorden het leven lieten. Omstreeks dezen tijd hcerschte cene beweging aan de Neder-Weser, die de geestelijkheid met wrevel vervulde. In den jare 1068 hadden de aarts- bisschoppen van Bremen den westeroever van den Wesermond verworven, en sedert was deze streek door Nederlandsche volkplanters op eene voortref- feiyke wijze ontgonnen. De Bremer kerkvorsten hadden den kolonisten persoonlijke vrijheid, be- vrijding van heerediensten en het bezit hunner gronden plegtig verzekerd tegen eene uitkeering van de elfde schoof, de tienden van het aange- foktc vee en achttien penningen schotgeld van iedere hoeve met 700 roeden lands. Alle plaatselijke aan- gelegenheden werden door deze "Stedingers" (oever- bewoners) zelven geregeld, en niet dan in bepaalde gevallen hadden \'s Hisschops ambtlieden of voogden beslissende stemmen. Tot ongeluk voor de Ste- dingers lieten hunne zelfgekozen regters steenen woningen oprigten, volkomen gelijk aan de kas- toelen der edelen. Hun voorbeeld vond navol- ging bij hunne adelijke naburen, die door koop of erfenis goederen in deze streek verwierven, en welhaast telde het Land talrijke "spijkers", die niets meer of minder waren dan roofsloten. Daarbij cischte de geestelijkheid in plaats van de elfde de tiende schoof en vorderde al wat vroeger als een vrij- willig offer was aangeboden, voortaan als een pligtmatigen last. De Stedingers beriepen zich van hunne zijde op de bezegelde privilegiën en wei- gerden zoowel de geëischte heerediensten als de verhoogde belastingen. Een en ander voerde tot twisten die in 1187 een begin namenen ten tijde van Graaf Floris zoo hoog waren gestegen, dat de geestelijkheid een kruistogt tegen de Stedingers uitschreef. Vele ordebroeders kwamen den uheili- gen strijd" ondersteunen, en op hunne toespraak rustten de Hertog van Brabant, de O raven van Hol- land en Cleve en vele andere Nederlandsche vorsten zichten strijde. (1 raaf Floris alleen deed drie honderd schepen bemannen, waarmede hij naar \'t bisdom Bre- men stevende. Na verschillende ontmoetingen werd den \'27 Mei 1234 een beslissende slag geleverd, die met de verdelging der opstandelingen ein- digde. In dien slag, welke bij Och turn werd geleverd, sneuvelden alle Stedingers die voor hunne regten de wapenen hadden opgevat, en met hen de wak- kere aanvoerders Bolke van Bardenfleth, Ditmar van den Dieke en Thammo van Huntorp. Slechts korten tijd overleefde Graaf Floris dien barbaarschen krijg. In 1235 op een steekspel te (\'orbic, in Picardic, genoodigd, kwamen zijn moed en vaardigheid in het hanteeren der wapenen zoo voordeelig uit, dat hij ieders bewondering weg- droeg. Eene jeugdige gravin was onuitputtelijk in zijnen lof, en deze voorkeur werkte zoozeer de ja-
		loezy op van een bedaagd bloedverwant, dat hij Floris verraderlijk aanviel en van het leven be- roofde. \' Het lijk van den naauwelijks viercntwintigjari- gen Graaf werd naar Holland gebragt, waar men het te Iiijnsburg aan den schoot der aarde toe- betrouwde. Bij zijne gade Machteld van Brabant, met wien hij reeds op vierjarigen leeftijd was ver- loofd, liet hij twee zoontjes na, Willem en Flo- ris, en drie dochtertjes, Aleide, Richardis en Ma- thildc.
		HOOFDSTUK XVI. WILLEM II. . Minderjarigheid van Graaf Willem II. — Zjjne voogden. — Graaf Willem begiftigt de Marianncnriddcrs en schenkt keuren en voorregten in Haarlem, Delft en \'s Grave- zande. — HO bezoekt den rijksdag te Hochheim. — Zyne verkiezing te Worringen tot Roomsch-Koning. — De Koning van Holiemen geeft hem te Keulen den ridder- slag. — Willem verpandt Nijmegen en Duigburg. — lleleg van Aken. — De Worras door de Friezen af- gedamd. — Overgave van Aken. — Graaf Willem tot Roomsch-Koning gekroond. — Beleg van Kaisers- werth. — Veldslag by Oppenheim. — Dood van Kei- zer Frederik II. — Houw van het Hof te *s Graven- hage. — Keur aan Zierikzee geschonken. — Willem huwt met Klisabeth van Urunswijk. — Gestoorde brui- loftsnacht. — Twisten tusschen de Hollanders en Vla- mingen. — Zwarte Margriet verliest den slag In] West. kapelle. — Willem wacht Charles «1\' Anjou op de heide van Asch af. — Verovering van Valenciennes. — Wil- lem\'s krooning als Keizer bepaald. — Verovering van het kasteel Trifels. — Koningin Klisabeth opgeligt. — Willem te Utrecht door een misdadiger gewond. — Slag b(J Hoog- woud. — De Roomsch-Koning sneuvelt — Zyne ver- diensten ten aanzien van \'s Lands ontwikkeling. — Iljj is de eerste die zich Graaf van Zeeland noemt. (1235-1264.) De zes- of zevenjarige Willem II werd, zoodra j men in Holland den dood van Floris IV had | vernomen, tot Graaf uitgeroepen. Maakte zijne jeugd hem ongeschikt, voor als nog\'s Lands zaken te bestieren, door het benoemen van den Ulrecht- schen Bisschop Otto III, \'s Graven oom, tot voogd, werd in deze leemte behoorlijk voorzien. Dit tusschenbestuur was allezins gelukkig, daar het Land zoowel van binnen als naar buiten rust genoot. Bisschop Otto had te dien einde den gelukkigen maatregel getroffen, om zijn broeder Willem, \'s Graven tweeden oom, tot ruwaard of stadhouder te benoemen. Slechts eene enkele j maal werd deze rust gestoord door Holland\'s deel- ; neming aan den oorlog die tusschen Cleve en Keulen : was uitgebroken (1238). Bij deze gelegenheid ste- : venden de Hollanders met eene gewapende vloot langs de Waal en den Neder-Rijn naar de landen des Aartsbisschop?, om er den Clevenaars de behulp* zame hand te bieden. Dan door de bemiddeling \' Zin de plaat op bladx. 187.

-ocr page 215-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND KN ZEELAND.                                  203
		van den (Jraaf van Gelder troffen de oorlogvoe- rende partijen spoedig een vergelijk, waarbij Uirk van Cleve de belofte aflegde, om het door hem vernielde slot Aspel (bij Rees) te herbouwen en het in een beteren staat dan het ooit was geweest, aan den Aartsbisschop terug te leveren. Weinige maanden later verloor Holland zijn ruwaard Willem de Voogd, of de Praeses, zoo als hij in verschillende oorkonden wordt genoemd. Even als zijn broeder Floris maakte een noodlot- tig voorval op een steekspel een einde aan zijn nog jeugdig leven. Naar het schijnt, werd sedert zijne plaats ingenomen door Graaf Boudewijn van Hent- hcira, dezelfde die reeds onder Willem I en Flo- ris IV eene zoo belangrijke rol in Holland had vervuld. Veertien jaren oud geworden, aanvaardde Graaf Willem zelf de teugels van het bewind. Hoe jeugdig ook, waren de staatszaken hem geenszins vreemd, want Graaf Boudewijn had het zich ten pligt ge- rekend, Willem bij zich te houden, wanneer hij belangrijke zaken besliste. De eerste oorkonde, die Willem als zelfstandig regent bezegelde, was een giftbrief aan de Duitsche ridderorde, gedagteekend van den 5 Juny 1241. Daarbij werden aan deze ridders, die Maria tot hun beschermheilige hadden verkozen, de kerken van Valkenburg en Maasland opgedragen. In het najaar van 1245 hield Willem zich, zoo als veelal het geval was, te Haarlem op, waar het tegen- woordige Stadhuis hem tot een hof verstrekte. Inge- nomen met de bloeijende gemeente aan het Spaarne, die reeds door zijnen grootvader Willem I zoo bij- zonder was onderscheiden, verleende hij haar, den 23 November van \'t genoemde jaar, uitgebreide privilegiën, waarbij hij der burgerij vrij stelde van alle tollen door zijn geheel gebied, haar ongehou- den verklaarde om voor anderen dan hare eigene schepenen teregt te staan en verdere belangrijke gunsten toestond. Onder anderen, dat zoo iemand eenmaal in het getal der Haarlcmsche burgers was opgenomen, niemand hem als lijfeigene kon opei- schen. Op gelijke wijze begiftigde hij Delft den 14 April en \'s Gravezande in Mei 1246 met ste- delijke keuren. Terwijl de Graaf die gunsten aan de bloeijende gemeenten aan de Vliet en den mond der Maze verleende, stond hij op zijn vertrek naar Duitsch- land, daar te Hochheim aan den Main, bij \\Viirz- burg, een belangrijke rijksdag zou gehouden worden. Het programma der te behandelen zaken was van gewigt voor gansch Midden-Europa. Sints Keizer Frederik II in 1227 door ziekte was gedwongen om de vloot te verlaten, die hem naar het Heilige-Land zou overvoeren, waren tusschen dien Monarch en Paus Gregorius IX hevige geschillen ontstaan, die zelfs voortduurden toen de Keizer, na zijn herstel, Jeru- salem door een verdrag op den 18 February 1229 voor de Christenheid terugwon. De Paus kreet Frede- rikvoor een heimelijk Mohamedaan uit, verklaarde \'b Keizers handeling om zich de kroon van Jeru-		1 salem op het hoofd te zetten voor heiligschennis I en deed een oorlog ontbranden, die tal van ste- : den in Italië en Duitschland aan plundering en j verwoesting ten prooi gaf. Eene verzoening in 1230, zou zonder het verzet der Lombardische steden, de rust hersteld hebben; doch toen Frederik zijn natuurlijken zoon Enzio, op grond eener eehtverbindtenis met de Vorstin Adelasia, als koning van Sardinië erkende, trad Gregorius, die regt op dit eiland meende te hebben, op nieuw als zijn openbare vijand te voorschijn. Eindelijk op Palmzondag 1239 sprak hij den banbliksem over den Keizer uit, ja verklaarde hem vervallen van zijne waardigheid als opperhoofd des Hijks. Geheel het overige leven van Gregorius werd ; nu besteed om den Keizer te vernederen en den rijksvorsten te bewegen, Frederik II af te zetten. Alles nogtans vruchteloos, ja Prins Robert, de broeder des Franschen Konings Louis IX, wicn de Paus de Duitsche kroon liet aanbieden, wees dit aanbod met verontwaardiging van de hand. On verzoend ging de Paus, den 21 Augustus 1241, do 1 eeuwigheid in. Celestinus IV bekleedde slechts cenige weken : den Pauselijken Stoel en kon daardoor geen deel nemen aan den strijd om de algemeene oppermagt; doch Innocentius IV, die den 25 Juny 1243 werd verkozen, toonde zich geen minder stout tegen- stander van Frederik II dan Gregorius IX was geweest. Mogt dit al velen bevreemden, wicn het l bekend was, hoezeer de Hohenstaufer en de nieuwe Paus tijdens de laatste nog kardinaal was, met elkan- der in vriendschap hadden verkeerd, Frederik zelf had den storm zien opkomen. Naauwelijks toch had hij Innocentius\' aanstelling vernomen, of hij riep uit: "Ik vrees dat ik een vriend onder de kardinalen ver- lorcn heb en een vijandigen Paus zal wedervinden. Geen Paus kan een Gibellin (een vriend der Hohen- staufen) zijn!" De gegrondheid van dit vermoeden bevestigde zich toen de Paus, naar Lyon getogen, daar den ban over den Keizer uitsprak, in spijt der tegen- stand van Thaddeus van Suessa. Ja uit "de volheid zijner apostolische magt" gebood Innocentius, dat niemand Frederik voortaan zou gehoorzamen. Alle krachten werden nu door den Romeinschen Kerkvoogd in werking gebragt om dit vonnis ten uitvoer te leg- gen. Pauselijke afgevaardigden predikten alom ver- zet tegen den Keizer, en in overleg met de geestelijke stenden des Rijks, werd de landdag te Hochheim bepaald, waartoe ook Graaf Willem van Holland zich gereed maakte, toen hij de privilegiën van Delft en \'s Gravezande bezegelde. De uitslag dezer bijeenkomst te Hochheim, die niet dan door tegenstanders van Frederik werd bezocht, was, dat de Landgraaf van ThUringen, Hendrik, bij- genaamd Raspe, tot Roomsch-Koning werd verko- zen, ofschoon het Rijk alreeds een toekomstigen heer in Prins Koenraad, den tweeden zoon van Frederik, bezat. Doch mogt de Landgraaf er in slagen te Aken als Koning gekroond te wor-

-ocr page 216-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

L>()l

Verleid door den koninklijken titel en in het vertrouwen op de magt zijner bloedverwanten, de Vorsten van Brabant, Keulen, Luik en Utrecht, waagde Willem zich op de glibberige baan. De schatten, beloften en bedreigingen van lnnocen- tius verwierven hem vele stemmen, en zoo werd hij reeds den .\'! October 1247 door onderscheidene Vorsten op het slot te Worringcn bij Keulen tot Kooui8ch-Koning gekozen. De Paus zond hem da- delijk zijnen zegen en blijde gelukwenschen, met de belofte van onderstand in geld en manschappen. Intusschen, vele stenden bleven bij de trouw,

den, milliocnen Duitschcrs weigerden den "Papen- koning" te erkennen, zoodat Hendrik, na eeltige aanvankelijke voordeelen, welhaast genoodzaakt was, het veld te ruimen. Ontmoedigd keerde hij naar Thtlringen weder, waar hij op den Wartburg hij Kisenach, den 17 February 1247, overleed. Innocentina gaf nogtans den moed niet verloren, om den strijd tot een einde te brengen, dat de wereldlijke oppermagt des Pausen voor alle tijden zou verzekeren. Hij zond een kardinaal naar Noor- wegen om Koning Hako uit te noodigen naar de keizerlijke waardigheid te dingen. Doch de Noor-

slag i.;j Wrstkuin-lle.

man gaf ten antwoord: "ik ben wel bereid alle vijanden der Kerk, maar geenszins om alle vijanden van den Paus te bestrijden." Hierop liet Innocen- tius den Gelderschen O raaf Otto II polsen, en toen ook deze terugdeinsde, den Brabantschen Hertog. Hendrik II dankte even bepaald voor deze eer als Hako en Otto, doch vestigde \'s Pausen aandacht op den naauwelijk8 twintigjarigen Willem van Holland, die even dapper als eerzuchtig, de man was die de Pauselijke Stoel voor zijne ontwerpen miodig had.

aan Fredcrik gezworen, zoo als de Hertogen van Saksen en Beijeren, de Pfalzgraaf aan den Rijn, de Markgraven van Brandenburg en Meissen, de Aartsbisschop van Maagdenburg, vele Bisschoppen en de regeringen der voornaamste rijkssteden. Aken weigerde volstandig den nieuwen Koning binnen zijne wallen te ontvangen, zoodat Willem, wilde hij dat zijne krooning zou plaats hebben, zich ge- drongen zag, het beleg voor deze stad te slaan. Daar zij cene sterke bezetting had, haar door Koning Koenraad gezonden, konden alleen uitstekendedap-

-ocr page 217-

GESCHIEDENIS DEK ZEVENTIEN NEDERLANDEN.

205

perheid en beleid Willem de zege verschaften. Maar alvorens de Hollandsche Vorst het oorlogs- zwaard kon aangespen, vorderde de denkwijze der eeuw, dat hij tot de ridderlijke waardigheid werd verheven. Had deze plcgtigheid tot nog toe ; uithoofde zijner jeugd niet kunnen plaats vinden, j nu hij het bevel over andere ridders zou voeren, morst hij ten spoedigste in het aanzienlijk genoot" ! schap dezer uitgelezenen ingelijfd worden. In Keu- len\'s Domkerk zou hij den ridderslag ontvangen. Een luisterrijke stoet van geestelijke en wereldlijke vorsten, van edelen en ridders omstuwde Graaf Wilton toen hij zich naar het statig kerkgebouw begaf. Eene plegtige stilte heerschte bij de bedie- j ning der hoogmis, en toen deze geëindigd was, |

zen in hunne nooden bijstaan; onregtvaardige oorlogen vermijden; onbehoorlijk krijgsloon van de hand wijzen: tweegevechten aangaan voor de verlossing van onschuldig vervolgden; geene steekspelen bezoeken dan alleen om ridderlijke oefeningen; den Koomsch Keizer of diens stede- houder in wereldlijke zaken ootmoedig gehoorza- men; de regten des Kijks ongeschonden helpen bewaren; geene rijksleenen vervreemden en onberis- pelijk voor (ïod en de wereld leven. "Indien gij, Willem van Holland," zoo eindigde hij zijne rede, "deze voorschriften nflur uw vermogen vervult, dan moogt gij hopen hier op aarde tijdelijke eer, en na dit leven eeuwige rust in den hemel te er- langen."

Willini te lluoevvoml.

leidde de Koning van Bohcmen den aanstaanden ridder tot den Kardinaal-Legaat, wien hij verzocht Willem de gelofte af te nemen. Deze pauselijke ge- zant, Pietro de Caputio, gedost in zijn kostbaar gewaad van Prins der Kerk, begon den Koorasch- Koning de pligten voor te lezen, die van een ridder ge- vergd werden. "Een ridder, een man van edel bloed," zeide hij, "moet milddadig, bescheiden, opregt en dap- per zijn, onvervaard bij tegenspoeden, onwankelbaar in het beoefenen der deugd. Hij moet den dag beginnen met het aanhooren der mis ter eerbie- dige herinnering van \'s Heilands lijden; voor het christelijk geloof zijn leven stoutmoedig wagen; de Heilige Kerk en hare dienaren van alle ge- weld bevrijden; weduwen, minderjarigen en wee-

De zaamgevouwen handen van Willem vervol- gens op een misboek en het Evangelie geplaatst hebbende, vroeg hij den vorstclijken kandidaat: of deze, bij het overwegen van dit alles, zich in de ridderorde wilde begeven en de pligten daar- aan verknocht, trouw vervullen? Vol geestdrift rigtte de jonge Koning het hoofd op en verklaarde: "Ik, Willem, Graaf van Hol- land, wereldlijk vorst en vrij leenman van het Heilige-Room8che-Rijk, zweer, in de tegenwoordig- heid van den Pauselijken Legaat, de voorschriften der ridders te zullen onderhouden, bij dit hei- lig Evangelie, hetwelk ik met mijne hand aanraak." De Kardinaal antwoordde: uDeze belijdenis zij de vergiffenis uwer zonden. Amen!"

-ocr page 218-

		geschiedenis van holland en zeeland.
		•_\'< w;
		Hierop deed de Koning van Boheraen een slag op \'s Draven nek en sprak daarbij: "Ter eere van den Almagtigen God sla ik u tot ridder en neem ii met genoegen in ons genootschap op. Gedenk echter dat de Heiland der wereld voor den Hoogc- priester Annas om uwentwil een kinnebaksslag ontvangen heeft, voor den stadhouder Pilatus is bespot, gegeescld en met doornen gekroond; voor Koning Herodes met een purperkleed omhangen en uitgelagehen; en voor het gansche volk naakt en ; met bloedende wonden aan het kruishout genageld. Ik breng u dus Zijn smaad te binnen. Neem dan Zijn kruis op uwe schouderen en draag zorg Zijn dood te wreken.\'\' De kerkelijke plegtigheid werd door eene tweede mis besloten, en toen een steekspel aangerigt, waarin de nieuwe ridder, onder het gcschal van pauken en trompetten, zijne bedrevenheid in het hanteeren der wapenen op schitterende wijze aan den dag legde. Drie dagen achtereen was Keulen getuige van allerlei feesten, ridderspelen en optogten, inhul- digingen en volksvermakelijkheden. Zij werden gevolgd door de plegtige intrede van den nieuwen Koning te Luik, Ehrenbreitstein en Mainz, de zetels der kerkvorsten die Willem\'s partij het ijve- rigst steunden. Nu echter brak het uur voor de worsteling aan, die Willem tegenover Keizer Fredcrik en diens krijgs- haften zoon Koenraad zou aanvangen. Om zich hier- aan zoo veel mogelijk toe te wijden, droeg de Hol- landsche (Jraaf het bewind over zijne eigene staten op aan zijn broeder Kloris en zocht naar bronnen om de aanzienlijke oorlogskosten te bestrijden. Paus Innocentius zond hem groote sommen, en hierbij voegde Willem, behalve velerlei kooppenningen en schattingen, de opbrengsten die hij voor het verpanden van eenige rijkssteden, zoo als Duisburg (aan Hertog Walram IV van Limburg) en Nijme- gen (aan Graaf Otto II van Gelder), bekwam. De Pauselijke Legaat verschafte den Holland- schen Roomsch-Kouing, op bijzondere wijze, een talrijk heir. Hij riep namelijk de geheele orde der Dominicanen te hulp, ten einde een kruistogt te prediken tegen "de vijanden Gods en de vijanden van den Koning," in dier voege, dat elk, die het krnis opnam om Willem te ondersteunen, zich even verdienstelijk zou maken als hij die ten strijde toog tegen de Saracenen. Meer dan 200,000 manschap- pen snelden nu naar Koning Willem, die met de hoofdmagt zijns legers het beleg om Aken had geslagen. Doch hoe aanzienlijk het Hollandsche heir mogt zijn, de belegerden wilden van gcene over- gavc weten. Zelfs niettegenstaande honger en ge- brek rondwaarden, versmaadden zij het, in onder- handeling te treden, tot de Friezen hen tot het uiterste bragten. Deze wierpen namelijk dwars door de Worm8 een dam op van veertig voet hoogte, waardoor het water in de vallei, waarin Aken is gebouwd, zoo hoog werd opgestuwd, dat meer dan een derde der stad blank stond. Met elk uur klom
		de nood, en eindelijk bereikte deze eene zoodanige hoogte.dat de vertwijfelende ingezetenen de vrc- devlag uitstaken (18 October 1248). Willem hield nu eene plegtige intrede binnen de stad, en op den Allerheiligendag (1 November) werd hij met de gebruikelijke plegtigheden in de Domkerk ge- kroond. \' Een deel zijns legers, onder de aanvoering van eenige bisschoppen, trok nu Koning Koenraad te gemoet, die geslagen werd, terwijl een ander deel de reeds aangevangen belegering van Kaiserswerth voortzette. Na eene allerbelangrijkste verdediging werd ook deze veste veroverd (Dec. 1218), en weinige maanden later (Maart 1249) bedwong Wil- lem Ingelheim, nevens Bingen, Oppenheim en an- dcre Kijn- en Moezelsteden. Den 13 December 1250 overleed Keizer Fredc- rik te Firenzuola in Italië, en zijn zoon Koen- raad, die reeds in 1237 tot Roomsch-Koning was verklaard, stelde alles in het werk, om zich als zijn opvolger te handhaven. Paus Innocentius ver- zuimde daarom niet om Koning Willem aan te moedigen zijnen aanhang te versterken. Doch, of- schoon Koenraad uit gebrek aan geldmiddelen in Duitschland weinig kon uitrigten, ging het onze Wil- lem daar niet beter: de uitputting zijner kassen be- lemmerde den Hollander evenzeer. Bij eene ontmoe- ting in de lente van 1251 bij Oppenheim zegevierde echter Willem over zijnen tegenstander. Niettegenstaande de geldelijke verlegenheid, waar- in hij zich vaak bevond, vermeende Koning Willem het aan zijn hoogen staat verschuldigd te zijn, eene nieuwe prachtige residentie te doen oprig- ten. Voor een graaf van Holland mogten de hoven te Haarlem, Leiden, \'s Gravczande en Zierikzee ruim en prachtig genoeg ^geweest zijn, voor een opperheer van het Heilige lloomsche-Rijk werd een statig palcis geèischt, waar hij met keizerlijke praal een rijksdag zou kunnen houden. Binnen den omtrek van het Haagsche Bosch bezat Willem een eenvoudig jagthuis. Daar had hl) aaugename oogen- blikken gesleten, en de herinnering daaraan, be- woog hem te zelfder plaatse het nieuwe hofgebouw te stichten.\' Erkende Willem de behoefte aan eene grootsche residentie, hij erkende tevens het belang van een welberaamd huwelijk, dat het aantal zijnervrien- den en bondgenooten zou vergrooten. Door \'s Pau- sen bemiddeling werd eene echtverbindtenis tus- schen hem en Elisabeth, de dochter van Otto I, Hertog van Brunswijk en Lüneburg tot staud gc- bragt, waarvan de plegtige voltrekking, den 25 January 1252, op den burg van Hendrik de Leeuw met groote staatsie werd gevierd. Zelden echter werden jonggehuwden zoo on- zacht uit hunne eerste rust gewekt als Willem en zijne gade. In den bruiloftsnacht ontstond brand binnen het Brunswijksche paleis. De vlam- 1 Zie de pluut op uladz. 200. : Zie de plaat op bladz. 201.

-ocr page 219-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		207
		men sloegen wijd om zich heen en bereikten | ook het vertrek der jonggehuwden, die te naau- wernood en schier naakt aan de vlammen ont- ; kwamen. Niet alleen verschillende kleinoodiün en prachtige kleedcren, maar zelfs Willem\'s konings- kroon werd bij dit ongeval eene prooi der vlammen. Ofschoon Koning Willem zijn broeder Kloris de Voogd het dagelijksch bestuur over Holland en I Zeeland had opgedragen, oordeelde hij het noodig meermalen naar de Rijn- en Scheldemonden over te steken, om belangrijke aangelegenheden in eigen I persoon te beslissen. Den 11 Maart 1247 was hij te Zierikzee, waar hij dien dag dezer bloeijende gemeente eene keur verleende. Ruim drie weken later (3 April) verklaarde hij bij een giftbrief de abdij van Bern, bij Heusden, in zijne bijzondere bescherming te nemen. Van meer algemeen belang waren zijne bemoei - jingen toen hij in den zomer van 1248 andermaal te Zierikzee was gekomen. De betrekkingen tus- schen Holland en Vlaanderen stonden toen op zeer gespannen voet, ja dreigden een oorlogzuchtig ka- rakter aan te nemen. Vlaanderen werd toen gere- geerd door Margaretha, de oudste dochter van Boude- wijn IX, die in den jare 1204, na de vermceste- ring van Konstantinopel door de Kruisvaarders, tot Byzantijnsch Keizer werd gekroond, maar reeds weinige maanden later, door de Bolgaren krijgs- gevangen gemaakt, ellendig het leven moest ver- liezen. Deze vrouw, die in 1244 hare zuster Johanna als gravin van Vlaanderen en Henegouwen was opgevolgd, had op jeugdigen leeftijd hare hand geschonken aan heur voogd Bochard, Heer van Avennes, en hem twee zonen gebaard, Jan en Bou- dewijn. Toen echter verklaarde Paus Innocentius III haar huwelijk voor onwettig, uithoofde van eene vroeger door Bochard afgelegde kerkelijke gelofte. Avennes vernam die uitspraak met schrik, want hij beminde zijne jonge vrouw met al de kracht eener innige genegenheid; doch Margaretha troostte zich en sloot in 1218 eene nieuwe echt- verbindtenis met GuidoofGwy van Dampierre, een Bourgondisch edelman, die sedert drie zonen, Wü- lem, Gwy en Jan, en twee dochters bij haar ver- wekte. Aan deze kinderen uit het tweede bed hechtte Margaretha zich met moederlijke genegen- heid, doch voor hare voorzonen was zij hard en streng, ja niet zelden onregtvaardig. Zelfs scheen het, dat Zwarte Margriet, zoo als deze Gravin werd ge- noemd, hare beide oudste zonen een felle haat toedroeg. Jan van Avennes, meermalen door zijne halve broeders voor een bastaard gescholden, werd het te eng in Vlaanderen, toen zijne moeder zijn jon- geren broeder Willem tot mederegent verkoos. Hij riep de tusschenkomst in van den Franschen Koning Louis en vertrok naar het hof van Willem van Holland, waar hij zich de gunst en vervol - gens de hand van \'s Graven zuster Aleide ver- wierf. Sedert waren Jan en Willem onafscheide- lijke makkers, en de eerste onderscheidde zich op
		schitterende wijze in de oorlogen die de laatste om den Keizcrstroon voerde. In 1247 eischte Jan van zijne moeder de Lan- den van Aalsten Waas, benevens de Vicr-Ambachten als eene soort van apanage, en toen Margaretha hierin niet bewilligde, ontving hij ze als een geschenk zijns schoonbroeder8, Koning Willem, die daarbij de verklaring aflegde, dat hij tot dien maatregel besloot, omdat Margaretha bleef verzuimen, hem hulde te bewijzen wegens dit "Keizerlijke Vlaan- deren." Margaretha daarentegen daagde van hare zijde den Keizer aan het Vlaamsche hof, om bij haar het leen Zeeland-Bewesten-Schelde te ver- heffen. Bij die wederkeerige, vaak herhaalde eischen was een oorlog onvermijdelijk. Willem ondersteunde Jan van Avennes toen deze pogingen deed om het hem door Louis toegewezen Henegouwen in bezit te ne- raen, en veroverde onder anderen Valenciennes. In den zomer van 1253 maakte Margaretha zich gereed hem dien inval betaald te zetten. Onder haar zoon Gwy van Dampierre deed zij een leger naar Wal- cheren inschepen, dat zich op Westkapelle rigtte. Het vond er echter den Hollander voorbereid; want Floris de Voogd had hier achter duinen en bosschen eene sterke stelling ingenomen. Een hevige veld- slag volgde, die van de Hollandsche zijde met zoo groot voordeel werd gevoerd, dat nagenoeg alle Vlamingen die niet door het zwaard vielen, gevangen werden genomen. Zelfs Gwy van Dam- pierre en zijn broeder Jan moesten zich aan Flo- ris overgeven. In het geheel verloor de vijand van dertig- tot vijftig-duizend man, zoo dooden als ge- vangenen, en daarenboven zijne geheele vloot (4 July 1253).» Koning Willem, die aan het aanzoek van Her- tog Hendrik van Brabant had voldaan, om naar Antwerpen te komen, ten einde daar de verschil- len in der minne te vereffenen, had naauwelljks het berigt ontvangen dat de Vlamingen naar Wal- cheren waren getogen, of hij spoedde zich naar Zeeland, om deel aan den strijd te nemen. Te Arncmuiden aan wal gestapt, werd hij er door eene jubelende menigte omringd, die zoo even te voren vernomen had, dat de Hollanders en Zecu- wen vooruitdrongen. Spoorslags rende hij thans naar de Duinstreek om de overwinning te helpen voltooijen. Overal op zijnen weg ontmoette hij ont- wapende en uitgeplunderde Vlamingen, die hem om lijfsgenade smeekten. Grootmoedig stond hij hun toe naar hunne kusten terug te keeren. Te Westkapelle bragt hij Floris en diens medestan- ders zijnen dank en besliste, dat de hoofden der krijgsgevangenen naar het kasteel van Wateringen vervoerd zouden worden. De lagere krijgers, niet alleen ontwapend, maar geheel uitgeschud, wer- den als een troep weerlooze schapen naar hunne bestemming gedreven. Margaretha, verplet door hare nederlaag, was
		\' Zie de plant op bladz. 204.

-ocr page 220-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

208

schier niet tot bedaren te brengen. Eindelijk haalde Rudolf, Bisschop van Thérouanne, haar over, om Koning Willem vredesvoorslagcn te doen. Doch hare gezanten vonden dit alles behalve cene ge- ïnakkelijkc taak. Zij volgden den Koning naar Worms, doch konden er geen gehoor verwerven. Ten laatste liet Willem hen door de Bisschoppen van Mainz en Spiers weten, dat hij in geene de minste onderhandelingen met de Gravin zou treden, zoo lang zij zich niet in persoon voor hem kwam ver- ontschuldigen over de menigvuldige misdrijven, waaraan zij zich schuldig had gemaakt. M.irgaretha\'s trots zegevierde over hare moe- derliefde. Zij zond Willem ten antwoord: "Om den wil mijner zonen zal ik mij tot niets laten

verdedigde zich slechts korten tijd, Soignies en verscheidene andere steden zwichtten evenzeer, en eindelijk viel zelfs het sterke Valenciennes. In zijnen overmoed ging Charles d\'Anjou zoo ver, Koning Willem tot een tweegevecht uit te dagen: "Zoo weinig het mij lust uit Henegouwen te verhuizen, zoo weinig geef ik om uwe vriend- of bondgenootschap. Bied deze hun aan, die er begeerig naar zijn. De Koning van Frankrijk, mijn broeder, kan mij, wanneer dit noodig is, te hulp komen. I* vrees ik niet en verlang slechts u, op welke plaats gij verkiest, aan het hoofd mijner benden te ontmoeten. Ik reikhals er naar, om den Waterkoning op het vasteland te lokken en mijn moed aan hem te koelen."

(iniaf Florin zoekt ïiut lijk zijns vmlers.

Willem was geenszins de man om dien hoon te verduwen. Hij liet Charles d\'Anjou weten, dat hij hem te Asch, in \'t graafschap Loon, zou opwach- ten, "op de vlakke heide, waar noch de wateren den strijd zouden verhinderen, noch bosschen of bergen voor hinderlagen konden doen vreezen." Dit antwoord verontrustte den Graaf van Anjou. Naauwelijks vernam hij, na eenigen tijd, dat de Koning te bestemder plaatse was aangekomen, of hij week van Enghien, dat hij belegerde, naar Valen- ciennes, en toen Willem zich nu voor deze stad vertoonde, achtte hij zich ook hier niet veilig, maar vlood in stilte heen, om ecne schuilplaats in Frank- rijk te zoeken. Welhaast zag Hugo de Bouchain, die er door Charles d\'Anjou tot bevelhebber was

overhalen. Zij zijn in uwe magt en aan uw wille- keur blootgesteld. Slagt hen, bloeddorstige beul, slagt uwe broederen. Kookt hen, zoo gij wilt, met peper, braadt ze met knoflook en verslindt ze." Te zelfder tijd wendde zij zich tot Charles, (iraaf van Anjou, den broeder des Fransehen Ko- nings, en bood hem hare regten op Henegouwen, indien hij haar met een leger te hulp kwam. Dit voorstel lachte den eerzuchtigen Prins te zeer toe, dan dat hij er niet gretig gehoor aan zou gegeven hebben. In allerijl verzamelde hij te Compiegne een leger, waarmede hij uaar de Vlaamsch-Hcnegouwsche grens toog, waar Mar- garetha hem met een tweede leger verbeidde. Cre- vecoenr bukte terstond voor hunne wapens. Mons

-ocr page 221-

		OESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 209
		benoemd, zich gedrongen, Valenciennes ovcrtege-     had de Hollandsche Roomsch-Koning de rust op de ven, en Willem van Holland, nu allen tegenstand     Kennemer-Westfriesche grens hersteld, en thans, verwonnen hebbende, vergunde aan Margaretha en  | nu Jan van Avennes, in het bezit van Henegou- Charles een wapenstilstand (October 1254).                wen was hersteld, kon hij er aan denken, zich
		Eenige weken vroeger was onze Graaf van zijn als keizer te laten kroonen. Doch het overlijden voornaamsten tegenstander ontslagen: Koning van Paus Innocentius, op den 7 December, stelde Koenraad van Hohenstaufen had den 21 Mei zijne deze plegtigheid tot eene onzekere toekomst uit, loopbaan te Lavello in Napels geëindigd. Sedert die nooit voor Willem aanbrak. n

-ocr page 222-

		(i ESC III EDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		210
		Eenc overwinning die hij in \'t begin van 1255 behaalde, was van bijzonder belang. Op het hoog- gelegen kasteel Trifels, bij Annweiler aan de Queich. werden de rijksinsigniën bewaard: de kroon van Karol de Grootc, de scliepter, de rijksappel, de ring, twee zwaarden, de keizerlijke mantel, eene albe van wit fluweel, twee srharlakenroode kousen , een paar schoenen niet edelgesteenten, gouden sporen en verschillende relikwiën. Het bezit van al deze stukken werd geacht het zegel op \'s Ko- nings verheffing te drukken. Tot heden was \\Vil- lera buiten staat geweest, al die kleinodiën te be- magtigen. Thans echter duldde hij geen uitstel meer. Ilij verzamelde zijne benden en toog naar Trifels, dat eindelijk gedwongen werd zich over te geven. Eenige weken hield de Koning deze kostbaarheden bij zich, maar daarna gaf hij haar den Heer van Falckenstein in bewaring. De verhalen van Trifels\' schoonheid en vcrove- ring wekten bij Koningin Elisabeth den wensch op, deze beroemde sterkte te. zien. Zij deed de reis, en hare ontmoetingen bij die gelegenheid strek- ten ten bewijs dat het in het Hardtgcbergte alles behalve veilig was. Onder het geleide van den Graaf van Waldeck toog zij op weg met eenprach- tigen stoet van ruiters en edelen. Doch ter hoogte van Oggcrsheim, of nagenoeg halverwege Worras en Trifels, gekomen, werd het gezelschap aangevallen door een hoop ge wapenden, met Herman van Ritt- berg aan liet hoofd. Tegenweer kon niet baten. De hooge reizigster moest zich met haar geleide overgeven, en Koning Willem vond zich ged won gen, om een aanzienlijke som gelds voor hetvrijkoopen zijner gemalin bijeen te brengen. Een wintertogt tegen de oproerige West-Friezen riep Willem, nog vóór zijne vrouw was bevrijd, naar Holland. Hij nam den weg over Utrecht, in welke stad hij zich onder de poorters had doen inschrij- ven. Hij zat er juist in een vertrouwelijk gesprek met eenige prelaten, terwijl eene talrijke menigte rondom de vergaderplaats bijeenstond, toen een onverlaat een steen opnam en dien den Vorst naar het hoofd wierp. Gelukkig werd Willem niet ge- wond, doch het gebeurde had hem zoo zeer ver- bitterd, dat hij oogenblikkelijk te paard steeg en onder bedreigingen de stad verliet. De magistraat zond hem afgevaardigden om het leedwezen der burgerij te betuigen; doch Willem bleef misnoegd, zeggende: "Men moet mij den misdadiger in han den leveren, of ik zal de stad het onderste boven keeren." Zóó ver kwam het wel niet, maar niettemin vingen vijandelijkheden aan, die zoowel Holland als het Sticht op menig verlies te staan kwamen. Inmiddels maakte Willem tocbereidselen voor een togt tegen de West-Friezen. Tegen het Kersfeest was \'hij daarmede gereed, en welhaast sloeg het leger den weg naar Alkmaar en van daar naar Vroone in. Om van hier het hart van West-Friesland te kunnen binnendringen, moest de ruime plas wor- den overgetrokken, die toen van het Niedorper-
		Verlaat tot Akersloot reikte en, deels het Waar- dermeer, deels het Scherraeer werd geheeten. Eerst tegen het einde van January was het ijs in dezen plas sterk genoeg om aan krijgsbenden den overtogt te vergunnen. Den 25 dier maand rukten de Hollanders in twee kolommen op, de eene tegen Drechterland, de andere tegen Hoogwoudc. Willem van Brederode, die de eerste afdeeling aan- voerde, zegevierde op alle punten. Doch Koning Willem had minder geluk: op het Berkmeer voor- uitdringende, werd hij door de West-Friezen naar eene hinderlaag gelokt, waar het ijs het zwakst was. Willem, door zijn ijver voortgezweept, was zijn gan8che leger vóór. Het paard, dat hij bereed, was groot, zwaar en met ijzeren platen bedekt. Hij zelf had eene zware wapenrusting aan, met har- nas, helm en wat meer daartoe behoort. Eens- klaps scheurt het ijs. Het paard zakt tot aan den buik in den modder. Te vergeefs poogt de Koning het trouwe ros en zich zelven te bevrijden. Paard en ruiter zinken steeds dieper en worden door de West- Friezen in hunne ligte kleeding besprongen en afgemaakt. \' Zóó stierf Willem, die van alle gra- ven uit het oude Hollandsche huis den hoogsten titel verwierf, in den bloei zijns levens, en schier van de zijnen verlaten, een ellendigen dood. Zijne volgelingen, verbijsterd door \'s Konings ongeval, verloren hunne tegenwoordigheid van geest en sneuvelden onder de werpspietsen, Deensche bijlen en korte pieken der verwoede Hoogwouders en Niedorpers. Willem heeft veel bijgedragen tot de maatschap• pelijke ontwikkeling des Lands. Behalve Haarlem, Delft, \'s Gravezande en Zierikzee, verleende hij privilegiën aan Dordrecht (28 January 1252), Mid- dclburg(ll Maart 1254), Alkmaar (11 Juny 1254) en andere plaatsen. Hij deed veel voor den water- staat , voor koophandel en scheepvaart en verfraaide, behalve door het Hof te \'s Gravenhage, zijn Land, door aanzienlijke gebouwen te Leiden, Haarlem, Delft, Alkmaar, enz. Ook was hij de eerste der aeh- tereenvolgende reeks van Hollandsche Vorsten die zich Graaf van Zeeland noemden (9 Au\'/ustus 1246).J Hij liet bij zijn overlijden zijne gade Elisabeth als weduwe achter. Uit deze echtverbindtenis waren twee kinderen gesproten, Floris en Machtilde. \' Zio de plaat op blz. 205. •: Niettemin had onder do vroegere Graven ook Dirk VII zich den titel van Graaf van Zeeland gegeven. Doch dit geschiedde slechts eenmaal (in een charter van 1198), en noch onder Willem I noch onder Kloris IV vinden wü eene herhaling daarvan. Ook was het eerst onder den Koomseh-Koning dat een vreemd Vorst den regent van Holland als Graaf van Holland en Zeeland begroette: Bis- sehop Otto van Utrecht deed dit namelijk in eene oor- konde van den t April 1249.

-ocr page 223-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.		211
		De dood van Willem bragt de onderhandelingen eene groote schrede nader, want Floris de Voogd wilde de minderjarigheid zijns neefs door geen onnoodigen oorlog verontrusten. Koning Louis IX van Frankrijk, Hertog Hendrik III van lirabant, Graaf Otto II van Gelder en andere Vorsten traden tus- schen beiden, en in October 12515, juist twee jaren na het sluiten van het bestand, werd de vrede te Brussel geteekend. De beide Dampierre\'s werden voor eene aanzienlijke som, waartoe Gent alleen 8000 pond bijeenbragt, in vrijheid gesteld en aan hunne moeder Margaretha de Zwarte teruggc- geven. Voorts bevestigde Floris in zijn eigen naam en in dien van den jongen Graaf de overeengekomen be- palingen met de Vlaamsclie Gravin en hare zoons Gwy en Jan. Een der voornaamste was, dat Floris de Voogd Gwy\'s oudste dochter, eveneens Marga- retha geheeten, ten vrouwe zou nemen. De Gra- vin zou daarentegen hem en zijnen erfgenamen Zeeland en al het land tusschen de Schelde en Heiden- zee , met al de inkomsten en daartoe bchoorende reg- ten, afstaan, in dier voege, dat hij het Vlaamsche aandeel voor zich zelven en het Hollandschc als voogd van den jongen Floris bezitten zou. Zoo hij, ofwel zijne gade, zonder dat kinderen uit hun huwelijk ge- boren waren, mogt overlijden, zou de Graaf wanneer hij tot huwbarejaren was gekomen, cene andere doch- ter van Gwy tot vrouw nemen, en ook dan de ver- melde landen van Vlaanderen in leen bezitten. Maar mogt ook dit huwelijk onvruchtbaar blijven, dan zou Machtilde, Koning Willera\'s dochtertje, aan een van Gwy\'s zonen met dezelfde voorregten gegeven worden. En eindelijk, zoo ook deze geen erfgenaam naliet, zou de regent die te dien tijde als wettige Graaf van Hol- land werd erkend, mits 10,000markuitkeerende,dit deel van Zeeland als een Vlaamsen leen bezitten. Werd echter dit gewest onder verscheidene erfge- namen van deze personen verdeeld, dan zou elk van hen den Graaf van Vlaanderen voor de streek door hem verworven, hulde moeten bewijzen. Ter plaatse waar de Hollanders tot hiertoe tollen van de Vlamingen gevorderd hadden, zouden zij ze van hen blijven vorderen. Een Vlaamsen koopman zou. wan- neer hij door Holland reisde, wegens geene schuld , die hij ontkende, worden aangehouden» doch hij was van dit voorregt verstoken, zoo Lij geen eed van zuivering kon afleggen. Geloofde men den man niet, dan moesten de schepenen der plaats waar hij zich bevond, de zaak ten einde brengen. Een Hol- landsch koopman, in Vlaanderen beroofd, moest door den heer der plaats, waar het feit gepleegd was, schadevergoeding bekomen, maar deze kon zijn scha- de weder op de inwoners verhalen. Ballingen uit de wederzijdsche landschappen zouden door geen van beide landsheeren bij zich geduld worden. Acht maanden later (12 Juny 1257) werd het Brus8elsche verdrag gevolgd door een vrede te Bode- graven, waarbij de veete, ontstaan door het won- den van den Roorasch-Koning te Utrecht, doorliet herstel der goede verstandhouding werd vervan- gen. Als boete voor den hoon het Hollandsche Gra-
		HOOFDSTUK XVII. FLORIS V. Kloris V. in weerwil zyuer minderjarigheid, voor Oraal\' erkend. — Zjjn oom Kloris de Voojjd oefent het bestuur in zijnen naam. — Vrede te Brussel met Vlaanderen. — Verdrag te Bodegraven met Utrecht — Ongelukkig uit- elmle van Kloris de Voogd. — Aleide Voogdes van Hol- land en Zeeland. — De Hertogen van Brabant en Gelder j in Holland. — Slag hy Voornouts-Ee. — Kloris wordt op twaalfjarigen leeftijd meerderjarig. — Kloris\' huwelijk met Beatrix van Vlaanderen. — Oproer in Kcnnemerland. — Haarlem bedreigd en behouden. — Kloris trekt tegen do West-Kriezen op. — Kloris toont zich een vriend des volks. — Il|) geelt o. n. den ingezetenen van Delft, Leiden, Dordrreht, Schiedam. Gouda. Vlaardingen. Haarlem, LObeek, Hamburg en Amsterdani gunstbrie- ven. — Aanmatigingen zjjner neven Kloris en Jan. — Verdrag met Engeland. Tweede togt van Oraal\' Klo- ris tegen de West-Kriezen. — Gevechten bjj Schellink- hout en Hoogwoude. — Kloris vindt liet lijk zjjns vaders en laat hrt naar Middelburg brengen. — Het slot te Wydenes gesticht. — Onderhandelingen over een huwe- ïyk van donker Jan en Prinses Klisabeth van Enge- land. — Kloris mengt zich in de zaken van \'t sticht Utrecht. — Kloris belegert het slot Vreeland. — Gys- lireeht IV van Amstel gevangen. — Kloris noodzaakt Oys- 1 brecht van Amstel hem Gooiland, Muiden en andere bezittingen al\'te staan. — Demoediging van Heer Herman van Woerden. — Kloris bevrydt zich van de leenliulde aan Brabant voor Zuid-Holland. — Oorlog met Gelder- land. — Overwinningen op de West-Kriezen. — Verschei- dene sloten te Medemblik en aan de Duinstreek ge- bouwd. — Texel onderworpen. — Kloris begunstigt de steden en verwekt daardoor het misnoegen der edelen. — Oorlog met Vlaanderen. — Graaf Kloris te Biervliet vcrraderiyk gevangen. — Graaf Kloris te Upscttling- ton om zyne regten op den Schotschen troon te be- pleiten. — Stavoren onderworpen. — Vernieuwde stryd met Vlaanderen. — Koning Kdward\'verplaatst den K.n- gelschen wolstapel van Dordrecht naar Brugge en Meche- len. — Kloris V sluit te Parys een verbond met Ko- ning Kilippe IV van Krankryk.—Zamcnzwcring te Ber- gen-op-Zoom en te Kameryk. — Zoenmaal te Utrecht. - Eene jagtparty aan de Vecht. — Kloris door verraders gevangen genomen — Il(j wordt naar Kronenburg ge. voerd. — Moord by Muiderberg. — Kloris\'begrafenis.— Zyn persoon en karakter. (1256—1206). Floris V was toen zijn vader te Hoogwoud sneu- velde, hoogstens anderhalfjaar oud. Hij werd even- wel terstond door de edelen en het volk als Graaf erkend. Zijn oom Floris, die sedert 1247 den Koomsch- Koning in Holland en Zeeland vertegenwoordigde, nam de voogdijschap over den jongen Graaf op zich en» bleef daarbij \'s hands aangelegenheden bestieren. Sedert den slag van Westkapelle was bij voort- duur tusschen Holland en Vlaanderen over de grond- slagen van een duurzamen vrede onderhandeld. Men moest zich vergenoegen met een stilstand van wa- penen, doch deze was inzonderheid voor Vlaanderen nadeelig, daar Gwy van Dampicrre en zijne me- destanders nog altoos als gevangenen op Waterin- gen hunne bevrijding verbeidden.

-ocr page 224-

		212                              GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND. venhuis aangedaan, betaalde de Utrechtsehe bur- I te Antwerpen, den 26 Maart 1258, eene doode- gerij 1500 Keulsche mark zilver en schold alle lijke wonde ontving. Zijn lijk werd naar Middel- schuldvorderingen kwijt, die zij had of meende te burg gevoerd, waar de burgerij in 1820 een ge- hebben op de erven van den Hoomsch-Koning of denkteeken te zijner eer in de Nieuwe Kerk op \'s Koning! broeder. Daarenboven legde Bisschop [ plaatste. Hendrik de belofte af, dat hij de Stichtsche leen- ! De driejarige Kloris, welke inmiddels zijne moeder mannen, die de zijde van Kloris hadden gekozen, j verloren had, kwam thans onder de voogdij zijner onpartijdig zou behandelen, op hunne klagten goed \' tante Aleide, nu sedert eenjaar weduwe van Jan
		regt spreken en hun de verbeurd verklaarde lecnen     van Avennes. Zij nam den titel aan van Voog- teruggeven.                                                               des van Holland en Zeeland, doch, belemmerd in Kloris de Voogd die door den vrede te herstellen     hare handelingen door eenige Zeeuwsche edelen, en het Land heilzame wetten te schenken, de wel-  j die in hare plaats \'s Lands zaken wilden bestu- vaart der ingezetenen zeer deed toenemen, plukte  , ren, koos zij haar neef Hertog Hendrik III van slechts weinige vruchten van zijne werken. Nog  t Brabant tot haar medevoogd, was zijn huwelijk met Margarctha van Vlaanderen        Ofschoon deze Vorst zich den eernaam van de niet tot stand gekomen, toen hij op een steekspel  j Zachtmoedige had verworven, waren de Hollanders

-ocr page 225-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

ai:*

teld wordt. Ook zijne tante Aleide bleef grooten invloed op den jeugdigen Vorst uitoefenen. Nogtans duurde deze gewijzigde voogdij slechts weinige jaren: zij eindigde bij het kort daarop gevolgde huwelijk van Floris met Beatrix van Vlaanderen (1268), ofwel toen de (Jraaf zijn achttiende levensjaar had voleindigd. Inmiddels had zich in Kennemerland een beden- kelijk verschijnsel geopenbaard. Het volk dat te veel Friesch bloek in de aderen had, om de ellende der lijfeigenschap te dulden, zoo als de bewoners der meer oostelijke en zuidelijke gewesten torschten, be- sloot een einde te maken aan de kwellingen waaraan de adel het wilde onderwerpen. Om hun plan te beter te doen slagen, noodigden deze Kennemers den West- Friezen en Waterlanders uit om zich bij hen aan te sluiten. Volgaarne voldeden deze krachtige nabu-

geenszins met hem ingenomen. Het wangedrag zijner dienaren droeg daartoe wel het meeste bij. Hij trok wegens de ondervonden tegenwerking spoedig naar zijne staten terug, waar hij reeds den38February 1262 overleed. Aleide, thans weder alleen, zocht steun bij den Keizer, Richard vanOornwall. Deze Monarch erkende hare regtcn en verleende haar, den 4 July 12G2, te Brussel het verzochte vcrlij. Doch raogt de dochter van Floris IV zich in \'sKeizers gunst verheugen, de meeste Hollandschc edelen waren ongezind, eene vrouw de aangelegen- lieden van het Graafschap toe te vertrouwen. Uit dien hoofde riepen zij Graaf Otto II van Gelder in het Land en droegen hem het regentschap op. Daardoor zoowel in hare eer als waardigheid ge-

Pnulpnr vuur Harte V in de Uruote u( Laurcluktrk te Alkmaar.

krenkt, poogde Vrouw Aleide Otto verwijderd te hou- den. Zij dolf echter, ofschoon door vele Zeenwen ondersteund, het onderspit, (iraaf Otto toogname- lijk met eene aanzienlijke magt naar Zuid-Beve- land, waar hij in den bloedigen slag van Voornouts- Ee, bij Roenierswaal, over Aleide en hare mede- standers zegevierde (22 January 126."*). Sedert beperkte Aleide\'s werkkring ten hove zich tot de opvoeding van den jongen Graaf. Weinig meer dan drie jaren later aanvaardde Floris V, toen twaalf jaren oud, zelf de regering: de oudste der overgebleven oorkonden door hem als Graaf bezegeld, dagteekent van den 8 July 1266. Naar het schijnt, waren hem echter bepaalde raads* lieden toegevoegd, van welken Nicolaas Heer van Kats zelfs onder de voogden van den Graaf ge-

ren aan dien hulproep. Welhaast werd het eene kas- teel na het andere aangetast. Zij zonken in puin, en de edelen, onzacht uit hun zelfvertrouwen opge- wekt, vloden naar Haarlem. Nu lagen de sloten van den Heer van Amstel aan de beurt. Doch Gijs- brecht IV, loos van aard, wist niet alleen den storm te doen overwaaijen, maar dien zelfs aan te wen- den tot eigen voordeel. Met de West-Friezen steeds op een goeden voet, haalde hij de bondgenooten over, Amstel als een bevriend land te beschouwen, hem tot aanvoerder te kiezen en met hem naar het naburige Sticht op te trekken, waar het aan- tal ridderkasteelen, grooter nog dan in Holland, een rijken buit beloofde. Voor Utrecht gekomen, viel een deel der gemeente, nevens die van Amersfoort en andere plaatsen, den opgeruiden landlieden toe,

-ocr page 226-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		214
		I met onstuimig geweld op de Hollanders aandron- i gen. De aanvallers werden genoodzaakt te wijken, ; ja de West-Friezen lieten hen niet tot bezinning j komen, voor men Hcilo bereikt had. Hier, door ! versehe benden versterkt, deden de Grafelij ken den ; voorspoed des vijands in eene nederlaag verkeeren: ; meer dan 800 West-Friezen boetten daar hunne ver- l metelheid niet den dood. Nogtans ontbrak den Hollan- ders den lust om den strijd voort te zetten. Immers . ook aan hunne zijde waren gevoelige verliezen j geleden. Zij telden ruim 500 gesneuvelde makkers, \' en onder deze verscheidene edelen uit de geslachten van Egmond, Wassenaar, Haarlem en Kaaphorst (20 Augustus 1272). Mogten de bewoners der West-Friesche grens het betreuren, dat geen verdrag of zelfs geen beslis- sende slag een einde aan dien staat van spanning had gebragt, zij toonden goede wacht te hou- den en het hart des Graafschaps tot een veiligen suhutsmuur te verstrekken. Daarom verleende Floris aan de moedigsten van hen, de bewoners van Akersloot, Uitgeest en Wormer, belangrijke voor- regten. Over het geheel was Floris der opkomende ge- meenten zeer genegen. Hij zag in haar een hechten steun voor zijn gezag, en de welwillendheid waar- mede hij burgers en dorpers bejegende, verschafte hem den eernaam van "der keerlen God." Men wist het, dat hij het volk beminde, en het volk had hem wederkeerig lief. Op het voetspoor zijns vaders, verleende hij menige plaats stedelijke regten of belangrijke privilegiön ten opzigte van hare scheep- vaart, haar verkeer, hare bescherming tegen het ge- weld des waters, enz. In October en November 1266 had hij Delft tol vrij lieid geschonken, enden 19 De- cember van dat jaar bevestigde en vermeerderde hij de regten van Leiden. Hij bekrachtigde daarbij de vrijheden die de stad vroeger had verworven, waaromtrent de oorkonden niet meer bestonden; hij onthief haar van zekere schatting en maakte bepalingen omtrent den geldelijken onderstand. In geval van oorlog stelde hij vast, dat de Leidsche burgers hem vijfentwintig dienstmannen zouden leve- ren, die de Graaf zou onderhouden en des nachts als wacht stellen voor zijne tent. Hij regelde verder eenigc soorten van breuken in geval van verwon- ding en liet de regtspraak en het stedelijk bestuur over aan den burggraaf, zijn schout en acht gezworenen. Den 21 December 1270 bepaalde hij ten gunste van Dordrecht, dat in geval van \'t leggen en ver- zwaren van dijken geen burger bezwaard zou kunnen worden dan krachtens eene uitspraak van schepenen of scheidslieden uit het midden der burgerij gekozen. Ook verzekerde hij der gemeente het handhaven van hare regten tegenover den regtsdwang van den baljuw van Zuid-Holland. Geertruidcnberg kreeg den 4 July 1271 een soortgelijken waarborg. Schiedam, een heerlijkheid van Vrouwe Aleide, bekwam eene jaarmarkt en vrijdom der grafelijke tollen; het opkomende Gouda tolvrijheid en meer andere pri- vilegiën (19 July 1272), en Vlaardingen gelijke
		waarop Gijsbrecht zich haastte om aan zijne bij- zondere wraak den teugel te vieren. Onder anderen liet liïj de kasteelen zijner persoonlijke vijanden, OQsbrecht van Abcoude, Willem van Kijsenburg en Huibert van Vianen, tot puin vergruizen. Mogt het (üjsbrecht streelen eenigen zijner voor- naamste tegenstrevers eene gevoelige neep toege- bragt te hebben, hij kon de oogen niet sluiten voor het gevaar dat zijn eigen gebied dreigde door een hoop woestelingen, die slechts dan zijne bevelen wilden ten uitvoer brengen wanneer zij daardoor buit konden behalen. Daarom poogde hij een einde aan den zwerftogt te maken. Toen de herfst was aange- broken, wees hij den Kennemers, Waterlanders en West-Friezen op de noodzakelijkheid om naar hunne akkers terug te keeren en den oogst binnen te halen, opdat vrouw en kroost geen gebrek zouden lijden. "Laat," sprak hij, "uwe overwinningen u voor dit maal genoeg zijn. Met het volgende jaar keert gij weder. Dan trekken wij (ieldcr binnen en zullen daar eveneens de sterke sloten der volks- verdrukkers aan de vlammen prijs geven." De bondgenooten, zelden gewoon lang van huis te blijven, vonden dit voorstel te verleidelijk om het in den wind te slaan. Zij namen van Heer Gijs- brecht afscheid en sloegen den weg naar de Duin- streek in, om spoedig huis en haard te bereiken. Dan zij hadden sints hun eerste opbreken zoo vele vesten bedwongen, dat zij meenden onvoorwaarde- lijk te zullen slagen, wanneer zij, zegevierend als zij waren, een aanval tegen Haarlem onder- namen. Te vergeefs echter ware hunne inspan- ningen. De zaamgeschoolde edelen deden al hunne pogingen mislukken, en de burgerij, weigerachtig o.ii gemeene zaak met de oproerlingen te maken, stiniil den adel wakker bij. Een stout bedrijf van Jan van Persijn, Heer van Waterland,deed de kans geheel verkeeren. Hij waag- de een nachtelijken uitval, ontnam den belegeraars hunne karren en wagens, reed er spoorslags mede naar de Kennemcr dorpen en stak de eene plaats na de andere in brand. De verbijsterde landlieden, hunne woningen in vlammen ziende opgaan, ver- lieten het kamp om den brand in hunne hutten en schuren te blusschen en hunne bloedverwanten te hulp te snellen. Doch nu deden de belegerden een uitval, en de stoute landlieden, die zich gevleid hadden, nooit weer een heer in hun midden te moeten dulden, werden achterhaald, gewond, ver- slagen, of als roovers aan boomen en staken op- gehangen. De koene overwinnaars waren eensklaps overwonnen (1268). Graaf Floris, thans tot den leeftijd gekomen, waarop het den vorsten en edelen zijner eeuw betaamde, bij veeten de wapenen op te vatten, achtte het een heiligen pligt naar West-Friesland op te trekken, ten einde er den dood zijns vaders te wreken. Hij verzamelde derhalve een aanzien- lijk leger en toog daarmede over Alkmaar en Oudorp naar Vroone. Doch de laatstgenoemde plaats kon hij niet bereiken, daar de West-Friezen reeds

-ocr page 227-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

215

voordeden (14 Mei 1273). Het belangrijke Haarlem werd niet vergeten: in October 1273 werden de regten die het verworven had, vermeerderd en uitgebreid, en in \'t volgende jaar bekwam het een accijnsbrief. Ook buitenl.indsche steden en plaatsen werden door den Hollandschen Graaf begiftigd, inzonder- heid Ltlbeek, het hoofd van de Hanze, en het daar- mede zoo naauw verbonden Hamburg. Zelfs het pas verrezen Amsterdam ontving de blijken zijner welwillendheid: den 27 October 1275 schonk Floris den lieden wonende aan den Amestcllcdamnic, vrij- hcid om hunne eigene goederen tolvrij door zijne staten te voeren. \' Graaf Floris, zoo welwillend jegens zijne onder- zaten, was niet minder gunstig gezind jegens zijne bloedverwanten. Als om vrouwe Aleide het leed te vergoeden, dat de edelen haar tijdens heure voogdijschap hadden berokkend, overstelpte hij haar en hare zonen met gunstbewijzen. Onder ande- ren schonk hij zijnen neef Floris, den zoon van Aleide, den 31 Mei 1272, het bewind over Zeeland voor den tijd van twee jaren. Doch de Avennes\' betoonden zich geenszins zoo dankbaar voor deze gunsten als zij schuldig waren. Zij zochten zelfs een overwcgenden invloed uit te oefenen, en onder- handelden reeds, even als Herman van Henneberg, de echtgenoot zijner tante Margaretha, met den lvei- zer over de erfopvolging in Holland, zoo Floris V zonder wettige kinderen uit het leven werd gerukt. De Graaf, hiervan onderrigt, verklaarde zich open- lijk vijand van zijnen aangehuwden oom, zijne tante Aleide en zijne beide aanmatigende neven Jan en Floris, die hij allen het Land deed uitzetten. Later liet hij echter genade voor regt gelden en verzoende zich weder met al deze eerzuchtige magen. In July 1280 werden verschillende moeijelijkheden tusschen Holland en Engeland uit den weg geruimd, waartoe deels Koning Edward I door zijn verbod om wol naar overzeesche gewesten te voeren, deels eenige Zeeuwen en Hollanders door kapers uit te rusten, aanleiding hadden gegeven. Dat verdrag legde den grondslag tot eene nadere overeenkomst, die Edward bijzondere voordeden beloofde: zij stelde namelijk eene echtverbindtenis vast tusschen den Engelschcn Prins Alfonsus en Margaretlia van Holland, toen nog het eenige kind van Graaf Floris. Mogt de ondankbaarheid zijner bloedverwanten den Hollandschen Graaf met leedwezen vervullen, grooter nog was zijn verdriet, dat zijne poging om het lijk zijns vaders terug te winnen was mislukt. Daarom vernieuwde hij in 1282 zijne toerustingen tegen de West-Friezen. Eene aanzienlijke vloot bijeen- gebragt hebbende, stak hij de Zuiderzee over en landde bij Wijdenes, aan denzuidoostelijken uithoek van Drechterland. Ofschoon de West-Friezen zich snel verzameld hadden, waren zij niet in staat de Hollanders te keeren, die onder Heer Nikolaas van Kats bij Schellinkhout eene beslissende overwin-i

j ning bevochten. Daarop drong de Graaf naar Hoog- ! woude door, waar eene tweede overwinning de eerste | bevestigde. De wraak kende, helaas, geene gren- I zen, en vele offers vielen om haar te bevre- digen. Een grijsaard, met den dood bedreigd, redde zijn leven, door de plaats aan te wijzen, waar het lijk van den Hoomsch-Koning was bij- gezet \'. Floris deed het opdelven, naar Utrecht ver- voeren en te Middelburg begraven. Om Drech- terland in ontzag te houden, gaf hij last een slot te Wijdenes te bouwen. Beatris schonk omstreeks dezen tijd een zoon het leven, die den naam van Jan ontving. Onbc- schrijfelijk was de vreugde aan \'t grafelijke hofover deze geboorte, en zonderling de staatkundige onder- handelingen waartoe zij aanleiding gaf. De bepalingen op het voorgenomen huwelijk van Jonkvrouwe Marga- retha werden herzien, en daarbij een huwelijk vastgc- steld tusschen den zuigeling Jonker Jan en \'sKonings mede nog zeer jeugdig dochtertje Elisabeth. Zelfs het onverwacht afsterven van Prins Alfonsus bragt de Eu- gelsche en Hollandsche Vorsten niet terug van dit be. schikken over de toekomst: den 2 October 1285 be- zwoer Floris, in de tegenwoordigheid van den Engel- schen gezant en vele Hollandsche edelen, dat hij Jon- ker Jan, zoodra deze zeven jaren oud zou zijn, naar Engeland zou zenden, om daar opgevoed te worden; dat hij de schikkingen welke men daarbij getroffen had, in alle deden zou nakomen, en in geval de dood een der verloofden mogt wegrukken, eennieuw huwelijksverdrag met het Engelsche hof beramen. Inmiddels was Floris herhaalde malen opgetreden als bemiddelaar in de geschillen tusschen Bisschop Jan van Utrecht en diens voornaamste leenmannen. Daarbij had hij aanvankelijk den Heer van Arastel, Gijsbrecht IV, met onderscheiding bejegend;doch toen deze zijn gebied belangrijk wist uit te brei- den, had Floris zich tegen den Arastelaar verklaard, hem het slot Vreeland pogen te ontweldigen en hem eindelijk in een gevecht bij Loenen krijgsge- vangen gemaakt (1279). Jaren lang zatdeAmstel- hcer in Zeeland het verlies van heerschappij en vrijheid te betreuren. Eerst den 27 October 1285 zag hij zijn kerker ontsloten, doch alleen als het gevolg van een verdrag, waardoor Graaf Floris meester werd van Gooiland, Muiden, de Bijlmer- landen en het daarbij gelegen Itcigersbosch. Een ander Stichtsch leenman, Herman van Woerden, kwam er niet beter af. Na het verlies van zijn slot te Montfoort, moest hij bij verdrag van den 30 Maart 1287 zijn eigen goed binnen de heer- lijkheid Woerden aan den Graaf opdragen, om het weder van deze in leen te ontvangen. Verder moest hij beloven zijn slot Woerden te allen tijde voor den Graaf open te houder., een vasten burg tot dekking van Holland te bouwen en zijne dochter niet dan met \'s Graven bewilliging in het huwelijk te doen treden. Had Floris ter wille van \'s Graafschaps luister

1 Zie de plaat op bladz 208.

\' Zie het fac-shnile op liladz. 209.

-ocr page 228-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

J16

de beide magtigc Heeren van Amstel en Woertlen zoo deerlijk gekortwiekt, zijne aangeboren gocd- hartigheid, bewoog liem hunne opofferingen door zekere gunsten in den evenaar te brengen. Hij nam hen op onder zijne voornaamste raadslieden en gaf : hun boven anderen deel in het bewind. Ja, zoo hij , gelijk het verhaal gaat. in 1290 te \'s Gravenhage de ridderorde van st. Jacob instelde, isGijsbrecht van Amstel een der eerste ridders geweest. Het uitsterven van het Liinburgsehe hertogshuis omstreeks 1280, bragt schier alle Nederlanden in rep en roer, daar de Vorsten van Brabant en (icider elkander de erfenis betwistten. Floris liet

niet ten onder gebragt. Floris meende nu den tijd gekomen, eens vooral met hen af te rekenen. Kam- pen waardoor hunne landen geteisterd waren, kwamen hem hierbij inzonderheid te stade. Door een gcwel- digen storm die den 17 December 1286 woedde, en door een tweede, die den 5 February 1287 volgde, was het zeewater zoo hoog opgestuwd, dat onder- scheidene oorden van Nederland overstelpt werden. Maar vooral West-Friesland leed daardoor groote verliezen. Bij dien staat zond Graaf Floris eenige welbemande schepen, onder bevel van Dirk van Brederode, over de Zuiderzee naar Drechterland. De Friezen naar de zandbulten geweken, waarop

Dekitixn op Graaf Klom\' graf.

hunne voornaamste dorpen gebouwd zijn, werden door den ingedrongen vloed van elkander gescheiden, en waren dus buiten staat, een leger te verzame- len. Daarbij misten zij de benoodigde vaartuigen om den vijand van hunne kusten af te weeren. Zóó werd dorp na dorp ten onder gebragt, en allen achtereenvolgens verpligt om den Graaf voor Heer te erkennen. Ten einde een nieuwen opstand te voorkomen, gaf Floris bevel nevens het slot te Wijdenes een aantal burgen in of nabij West-Fries- land op te trekken: Medemblik, Nieuwburg, Mid- delburg, Eenigenburg en Nyendoorn, welke allen, op het laatste na, spoedig voltooid werden.

zich door Jan I overhalen, partij voor Brabant te kiezen, waardoor hij het voordeel verwierf, dat de Brabanter hem onthief van de sints 1203 ver- pligte lcenhulde voor Zuid-Holland. Gedurende dezen oorlog deed Floris menigen inval in Gelder, waarbij hij, naar het schijnt, den burg ten Nieu- wen-Grave innam en verwoestte. Aan den slag van Worringen (5 Juny 1288) nam hij geen per- soonlijk aandeel, doch hij werd begrepen in den vrede waartoe den 15 October 1289 de grondslagen te Parijs gelegd werden. De veldslagen van Schellinkhout en Hoogwoude in 1282 hadden de West-Friezen wel geknot, doch

-ocr page 229-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

217

In het voorst van 1288 hield («raaf Kloris zijn verblijf op liet slot Torenburg, eene sterkte aan de noordwestzijde van Alkmaar, ruim dertig jaren te voren door zijnen vader gesticht. Hier kwamen de gevohnagtigden der meeste West-Friesche dor- pen hem opzoeken, en werd den 20 Jnniiary

pers van Vroonc en Ouddorp van zijn vader, den Roomsch-Koning, hadden verkregen. Twee maanden later (21 Maart) onderwierpen de Drechterlanders zich op nagenoeg dezelfde voor- waarden aan den Graai, die op dat pas te \'sGra- venhage verwijlde. Te hunnen opzigte bedong hij

de zoen getroffen. De West-Friezen zwoeren voor daarenboven het regt, niet alleen wegen, maar

\\ • ito; r** • > \\ t mi., u >m m

t

zich en hunne nakomelingen hulde en mansehap aan den Graaf en zijne nazaten, en stelden hunne gc- heelegouw in zijne magt, met toestemming zelfs, dat het den Vorst vrij zou staan, daar algemeene \\ve- gen aan te leggen. Zij beloofden op zijn bevel hem ter heirvaart te volgen en tienden en vroonschuld aan hem te betalen. Floris daarentegen verzekerde hnn van zijn kant dezelfde voorregten als de dor-

ook burgen en vesten in hun land aan te leggen, ter plaatse waar hl) dit oorbaar achtte. III) gaf hun eveneens keuren en wetten, en verleende ecnige dagen later handvesten en stedelijke regten aan Medemblik en Monniekendam. Eerstgenoemde stad begunstigde Graaf Floris zelfs als muntplaats, zoo- dat voortaan ook te Medemblik munten werden geslagen, gelijk reeds onder zijne voorgangers te 88

-ocr page 230-

		21*                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		Haarlem. Dordrecht en Alkmaar «\'.is geschied. In \'t jaar 12S!t werd Texel bedwongen, en daar- mede de onderwerping van West-Friesland vol- dongen. De toenemende vaagt des Graven en zijn bcgunsti- gen der gemeenten wekten spijt en wrevel hij de edelen op. Inzonderheid waren de Zeeuwselic rid- ders zeer op hem verbolgen wegens het heffen ecner belasting, die vooral den adel drukte. De huizen van Borsscle en Renesse hadden lang met elkan- der in vijandschap geleefd, doch troffen nn een zoen om hunne belangen tegen de grafelijke over- magt te handhaven. Om hierin wèl te slagen haalden zij nog dertig andere edelen over, in hun plan te treden en knoopten geheime ondcrhandc- lingen aan met Graaf Gwy. Deze Vlaamsche Vorst meende evenzeer grieven tegen Floris, zijnen schoonzoon, te hebben. Hij bezwaarde zich, dat de Hollandsche Graaf niet alleen nagelaten had om het verdrag over de lcenhulde ten aanzien van Zecland-Bewcston-Schclde te bekrachtigen, maar zelfs in 1287 bij den Keizer had bewerkt, dat de overeenkomst ten aanzien van dit verdrag van nul en geener waarde werd verklaard. Graaf Gwy, zich niet bekreunende om de ban- den des blocds die hem aan Graaf Floris hccht- ten, verzamelde een leger om Walcheren te bemagtigen. Maar Floris, van dien toeleg onder- rigt, zond zijne gade Beatrix en zijn zoontje Jan naar Middelburg, in de vooronderstelling,dat zijn schoon- vadcr gecne stad vijandig zou durven aantasten, waarbinnen \'s mans eigen dochter en kleinzoon verblijf hielden. Zijn vertrouwen bleek ijdel, want werkelijk drong Kobert, Jonker van Vlaanderen, tot Walcheren\'s hoofdstad door en sloeg liet beleg om hare wallen. De Middelburgers echter, zeer aan Floris gehecht, boden een dapperen weder- stand. Doch in het einde beducht, dat zij liet niet lang meer zouden kunnen volhouden, en eenc plundering voorziende, troffen zij met Itobert de overeenkomst, om op een aangewezen dag de poorten voor hem te ontsluiten, zoo inmiddels geen ontzet opdaagde. Middelburg zon echter niet voor de Vlamingen zwichten. Welhaast kwam den belegerden ter oore, dat Graaf Floris met. ecne aanzienlijke en wclbe- mande vloot voor Zierikzee was gekomen, waar hij op eene goede gelegenheid wachtte om naar Wal- cheren over te steken. Deze tijding bemoedigde de bedreigden, terwijl zij bij den Vlamingen vrees voor eene nederlaag deed ontkiemen. De herinne- ring aan den slag bij Westkapcl was noch bij de Zeeuwen, noch bij de Vlamingen verdoofd. Jonker Robert, getuige van deze stemming, besloot dus het beleg op te breken, waarop Graaf Gwy Hertog Jan van Brabant uitnoodigdc om tusschen hem en «raaf Floris als bemiddelaar op te treden (Mei 1290). Het onweder scheen overgedreven te zijn. Her- tog Jan overreedde zelfs den Hollandschen Graaf oin naar Vlaanderen over te steken en met Gwy in eigen persoon te onderhandelen. "Uw schoonvader,"
		zeide hij, "wacht n te Biervliet, om alle verschil in der minne te vereffenen." Doch hoe verbijs- terd, stonden de Hollanders en de Brabanters toen zij. aan gene zijde der Hout gekomen, slagtoffers werden van het schandelijkst verraad. Onverwacht werd Floris in verzekerde bewaring genomen. In de eerste opwelling zijner drift, beschuldigde hij Hertog Jan van misleiding. Maar de Brabanter zwoer hem, dat hij onschuldig aan dit schelmstuk was, ja bood aan om in zijne plaats tot gijzelaar te strekken. Eindelijk bewerkte hij eene vereffe- ning, doch zij was zeer in het nadeel van Floris. Partijen kwamen namelijk overeen, dat de heer- schende geschillen door de uitspraak van drie 8cheidsrcgters zouden beslist worden, maar Gwy eischte hierbij, dat hij zelf, zijn zoon Robert en Hertog Jan deze scheidsregters zouden zijn. Floris, gcene ; keuze hebbende, onderwierp zich en bezegelde den 2 Juny 1200 ecne overeenkomst, waarbij hij er- i kende Gwy manschap en 20,000 Parijsche ponden i schuldig te zijn. Floris, inmiddels onder borgtogt geslaakt, ver- | zoende zich met de edelen van Zeeland, doch ; werkte bij Keizer Rudolf uit, dat deze Monarch de verklaring aflegde, "niet te bewilligen in hetgeen door den Graaf van Holland ten aanzien van Wal- cheren met den Graaf van Vlaanderen was over- cengekomen." Daardoor verloor het afgedwongen verdrag van Biervliet schier alle kracht. Terwijl dit bedrijf aan de Scheldemonden werd ge- specld, had de Schotsche Koning Alexander III, door- dien zijn ros hem op de kust van Fifc afwierp, ellen- dig het leven verloren, en zijne kleindochter Marga- retha, "de Maagd van Noorwegen," die hem was opgevolgd, na een bewind van weinige maanden hare dagen geëindigd. De Schotsche adel, in het onzekere, wien der talrijke mededingers de kroon toebehoorde, koos den Engelschen Koning Edward I tot scheids- regter. Deze verkloekte\'sLands staten, door van hen te eisclien dat zij Schotland als een Engelsch leen zou- den erkennen. Zij weigerden aanvankelijk, doch moesten ten slotte in dien cisch berusten, daar de tweedragt die onder hen heerschte, allen tegenstand verlamde. Nu riep Edward de talrijke mededingers naar Upscttlington aan den Tweed, en onder hen (iraaf Floris V, die door zijne oudovergrootmocder Ada van Koning Henry afstamde. Niemand ver- zuimde tegenwoordig te zijn, doch ofschoon de Hollandsche Graaf het eerst werd gehoord, ver- wierf hij de Schotsche koningskroon niet. Edward toch deed uitspraak ten gunste van Baliol, Lord van Galloway. Nogtans geheel vruchteloos was de reis van Floris niet, want de verkozene kende den Hollander eene geldelijke schadeloosstelling toe. Floris, van zijne reis naar de Engelsch-Schotsche grens teruggekeerd, voelde zich gedwongen met eene scheepsmagt naar Westergoo te stevenen, om den Friezen vroegere vcrongclijkingen betaald te zetten. De vrucht van dezen togt was de verove- ring van Stavoren, welke stad na eene belegering van drie weken zwichtte en den Hollander als heer

-ocr page 231-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		21:1
		huldigde. Kloris deed nu een nieuw zegel vervaar- digen en noemde zich daarop Graaf van Holland en Zeeland en Heer van Friesland. Ofschoon Kloris, overeenkomstig het verdrag van j den 2 October 1285, Jonker Jan naar Engeland j had gezonden om er zijne opvoeding te ontvangen, speelde Koning Edward met den Hollandschen Graaf eeu valsch spel. Een toenemende invloed op de Nederlanden was een der lieveliiigswenschen van i den Engelschman, en om deze te verwerven, hield > hij bij Gwy van Vlaanderen aan om de hand van j Jonkvrouw Kilippina voor zijn zoon en toekomst!* gen opvolger Edward. Als lokaas schonk hij Brugge, met Mechelett, den Engelsehen wolstapel, die tot op dien tijd te Dordrecht gevestigd was. Geen wonder dat deze handeling de spanning vermeerderde, die tusschen Holland en Vlaanderen door het verdrag te Biervliet en de verklaring van Keizer ltudolf was ontstaan. Gwy beraamde een nieuwen aanslag op Zeeland, terwijl Kloris er op bedacht was, eene landing in Vlaanderen te ondernemen. Uit het Hollandsrh-Zeeuwsche heir, bij Zoutelande gelegerd , staken eenige West- Priesche benden naarCadzand over, terwijl Jan van Renesse naar Lammenavliet of Sluis trok, dat hij aan do vlammen ten prooi gaf. Daarentegen stevenden de Vlamingen over naar Zuid-Bcveland, ontscheep- ten zich te Baarland en liepen het geheele eiland plat, overal plundering, brandstichting en moord verspreidende. Ten laatste echter kwam er hulp voor de ongelukkige Zuid-Bevelanders. Doedijn van Eve- ringen en de van Borselen\'s daagden met eene kleine maar uitgelezen schaar op, die van twee zijden zoo hevig op de "Vlamingen aanviel, dat deze, door schrik verbijsterd, hals over hoofd, naar hunne schepen vloden. De Zeeuwen zaten hierbij den vijand zoo kort op de hielen, dat geheele rot- ten Vlamingen in den stroom werden gedreven en verdronken. Anderen, even ongelukkig in het bereiken hunner schepen, vielen onder het wraak- zwaard of moesten zich krijgsgevangen geven. De aanvoerders der gevangenen kwamen allen met een zwaar losgeld vrij, doch de overigen werden eerst, na geheel uitgeschud te zijn, naar huis ge- zonden. Deze zegepraal, die den Vlamingen voor langen tijd den lust benam om een nieuwen aan- slag op do Zeeuwsche eilanden te ondernemen, vond plaats op den 27 October 1295. Graaf Kloris, voor zijne gehechtheid aan Ko- ning Edward, door deze met zwarten ondank beloond, ontving te midden van den Vlaaraschen krijg eene uitnoodiging van Koning Kilippe IV om met Krank- rijk een verdrag van vriendschap te sluiten, \'s Ko- ningsneef, Bobert, Grave van Artois, leidde de eerste onderhandelingen, en nadat Kloris op het einde van 1295 te Parijs was gekomen, werd daar, den 9 January 1296, een verdrag bezegeld, waarbij de Graaf en zijne voornaamste edelen, den Koning hunne hulde boden, en beide Vorsten elkander we- derkeerige hulp en ondersteuning toezeiden. Er werd daarbij bepaald, dat Kloris door dit verdrag nimmer		verpligt kon worden tot eenige daad van vijandelijk- heid tegen den Keizer, of om aanvallenderwijze Koning Edward te beoorlogen. Kloris zou echter den Hceren van Cuyk en Valkenburg (erkende werk* tuigen in de handen van Edward) noodzaken, hunne vijandelijke maatregelen te stuiten, en uit de Kran- sche schatkist daartoe onderstnndsgelden bekomen. Voorts verklaarde Koning Kilippe geen vrede met Engeland te zullen sluiten, zonder Kloris daarin te begrijpen en te bedingen dat \'s Grav< n zoon Jan teruggegeven zou worden. Zoodra Koning Edward van deze overeenkomst hoorde, kende zijne verbolgenheid geene grenzen. Doch in plaats van de oorzaak van Kloris\' han- delwijze bij zijne eigene trouweloosheid te zoeken, verweet hij den Hollandsehen Graaf de gesloten verdragen te schenden en dreigde hem met het in hechtenis nemen van Jonker Jan. Met waardig* heid gaf Kloris zijn\' voormaligen bondgenoot ten antwoord: "Mijn zoon is in uwe magt. Gij kunt dus met hem naar welgevallen handelen. Doch wat gij doet, ik zal mijne gedragslijn niet veranderen." Koning Edward, teleurgesteld in zijne hoop om eenonbeperkten invloed in Holland en Zeeland te ver- werven, blies het misnoegen aan dieredelen, welke zich door Kloris in hunne regten verkort waanden. Zijn handlanger in dit onwaardig bedrijf, Heer Jan van Cuyk, hield hun voor, hoezeer "der keerlen God" edelen en burgers op ééne lijn stelde, zoo- dat hij zelfs een edelman, den neef van den Heer van Velzen, die \'s Graven baljuw beleedigd en een man vermoord had, als een gewoon misdadiger te Leiden had doen onthoofden. Op eene bijeenkomst te Bergen-op-Zoom deed van Cuyk zelfs den voor- slag, om den Graaf op te ligten en naar Engeland te voeren, waar Edward hem levenslang gevangen zou houden, terwijl men inmiddels aan Jonker Jan het bewind zou opdragen. De verzoeker verzekerde hun tevens, dat de zoon van Kloris en Beatrix deze handelwijze geenszins euvel zou opnemen, omdat hij de vrees koesterde, dat zijn vader zijn halven broeder, den bastaard Witte van Haam- stede, tot erfgenaam en opvolger wilde benoemen. Eindelijk zeidc hij hun niet alleen de hulp toe j van Koning Edward, maar ook die van Hertog Jan i van Brabant en van («raaf Gwy van Vlaanderen. Ettelijke Hollandsche en Zeeuwsche edelen lie- j ten zich door Jan van Cuyk belezen, t. w. Gerard van Velzen, Herman van Woerden, Jan van Hens- den, Willem van Zaanden, Arend van Benschop, Willem van Teilingen, Gerard van Kraaijenhorst, Hugo van Baarland en anderen. Eu bij hen sloot zich aan de Heer van Amstel, Gijsbrecht IV. Toen het aantal zameuzweerders zoo aanzienlijk was geworden,"hoodigde de Cuykenaar hen tot eene nieuwe bijeenkomst te Kamerijk uit, waar toen een congres over de verschillen tusschen Edward en Kilippe werd gehouden. Men overlegde er de mid delen, om het verraderlijk plan ten uitvoer te leg- gen en bepaalde de rol die elk daarin zou verval*

-ocr page 232-

		220                              GESCHIEDENIS VAX HOLLAND EN ZEELAND.
		len. Ten einde een glimp van betamelijkheid aan        Graaf Kloris nam de uitdaging die lieer Jan liet jammerlijk ontwerp te leenen, keurde men goed,     van Cuyk hem toezond, schertsende op. "Waar zal dat lieer Jan van Cuyk een brief aan Graaf Kloris    het thans met mij heen?" riep hij lagchcud. "De zond van den volgenden inhoud:                                Heer van Cuyk verklaart mij den oorlog! Nu, als "Eenen grooten Heerc, eenen edelen man, Hee-     hij mij het land uitjaagt, zal er wel niemand over- ren Florense, Gravc van Hollant ende van Zeelant,     blijven!" ende Heerc van Vrieslant. lek Jan, Ilcere van        Het bleek echter spoedig dat de ongelukkige draaf
		Witte vim ll.umiNt.-clr vcnlrijt\'t du Vlnuiihgt\'ll
		Cuyk, ombidc u minen dienst. Ick sende aan u  I nader bij zijn ondergang was, dan hij waande. Haren Hcinrie. tnincn Cappcllaen, ende ghelovet hem        Onder het voorwendsel dat men zijne tusschen- dcr woorden die hij u segghen sal van minen wc-    komst wenschte om de vecte, die sedert 1285 de glien. In orkonde der lettere, besegelt met minen    geslachten van Amstel en Woerden eenerzijds en van segel, in \'t jaer ons Heeren MCCXCVI, des Vry-  , Zuylcn anderzijds van elkander had vervreemd, daeghs nacr ons Heeren opvaert \'."                          lokten de zaamgezworenen Graaf Kloris uit zijne erllandcn naar Utrecht. Niets kwaads vermoedende, 1 Din .")\'\'"\' Mei 129<1.                                               \' begaf de Hollandsche Vorst zich op reis, bemid-

-ocr page 233-

		(JE8CHIBDENI8 VAN HOLLAND LN ZEELAND.
		221
		dolde de voorwaarden tussehcn de partijen cu schoot een vriendschappelijk maal en dronk met hen, zon- nog een deel der som voor, die Amstel en Wocr- der eenigen argwaan te koesteren. Toch, zoo luidt
		Gi-denktet\'lcil ter eert\' \\un Witti\' viui Jluiunslerie uan liet M:ui|>iul.
		den den Heer van Zuylen moesten voldoen. Ver- de overlevering, was hij voor zijne dischgenooten volgens zette hij zich met de aanwezigen aan i gewaarschuwd. Eene schamele vrouw zou hem een

-ocr page 234-

		GESCHIEDENIS VAX «OLLAXD EX ZEELAND.
		•)•>•)
		briefje in de hand gedrukt hebben, waarin het volgende was meegedeeld: "Koningszoon, edele Prins! gedenk aan de voorzegging des Psalmdieh- ters: ""De man mijns vredes, op wien ik ver- trouwde, die mijn brood at, heeft zich grootelijks tegen mij verheven." " Terwijl de Graaf welke dien morgen ter vroegmis was geweest, na het maal een kort slaapje nam, voltooiden de vlockverwanten de toebereidselen voor zijn ondergang. Zij gaven eenigen gewapenden last om zich buiten de stad in drie verschillende hinderlagen te plaatsen, en toen deze rotten, de eene na de andere, waren afgetrokken, wekte Heer (iijsbreeht den <Jraaf en verzocht hem zich voor de valkenjagt gereed te maken. "Gaarne, Heer van Amstel," antwoordde (traaf Floris. "Rijd maar vooruit, ik zal u dadelijk vol- gen. Doch. alvorens te vertrekken, wil ik n nog eerst een st. Geerteminne toedrinken." Eenige oogenblikken later verliet Amstel 1,\'trecht om zijnen medestanders te berigten, dat de Graaf in aantogt was. Reikhalzend verbeidden zij \'s Yor- sten komst; doch het duurde niet lang, of zij sa- gen hem in gezelschap van twee jongelingen, Jan. zoon van Graaf Jan van Avenncs, en Jonker Ge- rard van Voorne, naderen. De Graaf onderhield zich vrolijk met zijn gezellen, en elk van hen hield een sperwer op de hand. Eenige weinige kncch- tcn reden op een eerbiedigen afstand achter hen aan. Zoodra de Graaf de verbonden edelen ontwaarde, reed hij op den Heer van Woerden toe en vroeg hem, op zijn gewonen vriendelijken toon, waar de vogeljagt gehouden zou worden. Maar reeds wierp Heer Herman het masker af, en, terwijl Amstel, Velzen, Henschop, Kraaijenhorst, Zaanden en Tei- lingen zich om de groep schaarden, greep hij \'s Gra- ven paard bij den teugel en voerde den Vorst te gemoet: "Heer Graaf, uw hooge sprongen hebben uit. Gij zult ons niet langer ringelooren. Of het n lief of leed zij: gij zijt onze gevangene!" Arend van Iicnschop rukte daarop den valk van \'s Graven hand, zeggende: "Gij zult dien niet meer noodig hebben." Zelfs nu nog beschouwde de Graaf dezen aanval als eene scherts, en zag eerst in dat alles een vreesc- lijke ernst was, toen Woerden hem met een straf ge- laat zwoer, dat hij Holland nimmer zou wederzien. Toen welde in \'s Graven hart eene geregte ver- ontwaardiging op. Hij sloeg de hand aan zijn zwaard ; doch Velzen, die het zijne reeds uitgetogen had, dreigde hem met een oogcublikkelijkcn dood, zoo hij zich te weer stelde. Ja, een van \'s (Jraven die- naren die toeschoot om zijn meester te ontzetten, moest zijne trouw met het leven boeten. De jonkers van Avennes en Voorne reden nu \' spoorslags naar Utrecht, om er berigt van het schelm- stuk te geven. Zij wisten, dat \'s Graven gevolg, hiertoe uitgenoodigd, weldra komen zou, ja mogelijk reeds in aantogt was. De Heer van Arkcl nam beide jonkers terstond in zijne hoede. Hij voerde hen
		eerst naar zijn slot te Gorinchera en vervolgens naar Dordrecht. Inmiddels voerden de zamenzweerders Graaf Flo- I ris naar het slot Kroonenburg, bij Locneu, de eigen- j dom van Velzen, en van hier, om veiliger te wezen en beter gelegenheid te hebben om met hun gc- vangene naar Engeland uit te wijken, naar het kasteel van Muiden, aan den mond der Vecht en de Zuiderzee. Verheugden de eedgenooten zich in het slagen | van hun boos opzet, de Ilollandsche poorters en 1 dorpers waren op het berigt daarvan niet alleen verontwaardigd, maar oogenblikkelijk bereid, bloed en leven voor den Graaf op \'t spel te zetten. Te land en te water kwamen de Kenncmers, Water- landcrs en West-Friezen opdagen; zij eischten hun- Ben Graaf terug en straf voor zijne belagers. De vloekverwanten drongen wel bij den Graaf aan om een brief te schrijven, waarin hij den opgekomencn verzocht terug te kecren; doch niemand hechtte waarde aan dit verzoek. Men hield het, zoo als werkelijk het geval was, voor afgedwongen. Den vierden dag sints hunne komst op het Mui • derslot waren alle toegangen derwaarts, vooral die naar de zeezijde, zoo sterk bezet, dat het weg- voeren van den Graai naar Engeland onmogelijk was geworden, weshalve Amstel en zijne mede- standers te rade werden om zich te lande een weg naar Brabant te banen. Tc dien einde zotten zij hun slagtotl\'er in een graauwen rok te paard, met een handschoen in den mond om hem het geven van seinen te beletten, en de voeten onder het paard te zaamgebonden. Van alle kanten bedreigd, sloegen zij den weg in naar de moerassige streek aan het Xaardermeer, ten einde langs de vecnen op de wester helling van het Gooi den burgeren te ontkomen. Doch op nog geen half uur afstands van het slot gekomen, ontwaarden zij eene groote bende Gooijers, die zich in het koren verborgen hadden, om hun Heer, zoo hij vervoerd werd, zoo mogelijk te onderscheppen en te bevrijden. Gerard van Velzen, zijnen bondgenooten vooruit- gaande, rigt zich tot de Xaardinglanders, met de vraag, wat zij zoeken. "Datgene wat gij met u voert," is het ant- woord, "onzen Graaf." "Dat zal u missen!" herneemt Velzen en rent spoorslags naar zijne makkers. Hij geeft hun be- rigt van zijne ontmoeting en zegt, dat, zoo men geen einde aan de zaak maakt, de gansche toe- leg mislukt zal zijn. Zich zclven hierdoor opwin- dende, heft hij met beide handen zijn zwaard omhoog, ten einde Kloris het hoofd te klieven. Doch \'s Graven paard, door deze beweging verschrikt springt ter zijde uit en valt in eene sloot, waar- door Floris\' schedel niet wordt gespleten, maar de beide zaamgevouwen handen hem worden afgehou- wen. Bij het zien van bloed verdubbelt Vclzen\'s . woede: van zijn paard springende, hakt un houwt hij naar den ongelukkigcn Vorst. Zijn medestanders i nemen deel aan de afgrijselijke wraakoefening, en

-ocr page 235-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		22:t
		eindelijk bezwijkt ile Graaf onder meer dan twintig wonden. \' De Gooijers zijn nu zoo na gekomen, dat de edelen, willen zij der vertoornde gemeenten niet in handen vallen, hals over hoofd moeten vingten. Van Velzen redt zich op het paard van een zijner knapen, die nu, niet ontkomen kunnende, als liet eerste slagtoffer der volkswoede valt. De Graaf wordt terstond uit het water getogen. Hij stamelt nog Benige woorden, doch blaast welhaast den laatsten adem nit (27 of 28 Juny 1290). \'s Graven lijk werd gebalsemd naar Alkmaar gevoerd, maar in vervolg van tijd naar Uijnsbnrgovergebragt, en aan de zijde van de op den 5 April overleden Ileatrix bijgezet. Het ingewand bleef echter te Alkmaar in de (irootc of 8t. Laurenskerk, ondereen tombe, die tot den liuidigen dag is bewaard gebleven. * Graaf Kloris was een schoon man. Aan ecne rij- zige, kloeke gestalte, paarde hij een indrukwek- kend gelaat en vooral een blik die met eerbied en ontzag vervulde. Hij was even welsprekend inden raad als dapper in den oorlog. Zoo menigmalen als hij streed, droeg hij de overwinning weg. Floris was een beminnaar van de jagt. Hij zag gaarne schoone vrouwen en leende gaarne het oor aan zangers, dichters en sprooksprekers. Hij moc- digde de beoefening der letteren aan, die reeds in Melis Stoke en Jakob van Macrlant uitstekende beoefenaars vonden. Bovenal beminde hij het volk, dat hem met hart en ziel was toegedaan. Niette- min toonde hij zich streng in de handhaving van het regt en onwrikbaar in liet uitvoeren der eens geslagen vonnissen.
		Utrecht ver-nieuwd. - Beleg van IJsselstein. Woll\'ert van Horssele in twist met schepenen van Dordrecht. — 11)1 poogt den Graaf naar Zeeland weg te voeren. De Hollanders halen hun Graaf terug. -- Wolfert van Bora- sele gevangen genomen en gewond. — KraaiJcnstciii ingenomen. - Jan van Avenues in de voogfl(|lchnp hersteld. — Verbond om de moordenaars Tan Graaf Flo- ris te straffen. — Graaf Jan overlijdt te Haarlem. (1296 1200.1 De onverwachte dood van Graaf Floris dompelde Holland en Zeeland in diepe ellende. liet land was hoofdeloos, daar de wettige, nog zoo jeugdige op- volger zich in Engeland bevond. Trouw aan zijne verpligtingen, brak Filips van Wassenaar, Floris\' zegelbewaardcr, dadelijk, ten overstaan van den raad, het grafelijk zegel door midden, ten einde daarvan geen misbruik gemaakt kon worden. Reeds op den derden dag van Floris\' gevangen- neming waren verscheidene Hollnndsche edelen te Dordrecht vergaderd. Allereerst gaven zij aan den Keizer en den Aartsbisschop van Keulen van het voorgevallene berigt en vroegen om hulp en voor- zicning. Doch eer zij antwoord bekwamen, had het moordbedrijf te Muiderberg plaats gevonden. Zij erkenden thans Jonker Jan voor Graaf, verzoch- ten den abt van Egmond om zich naar Engeland te begeven, ten ein.de den Koning uit te noodi- gen, Graaf Jan de terugreis te laten aannemen, en noodigden Jan van Avenncs, (Sraaf van Hene- gouwen, uit, om als de naaste bloedverwant van het Hollandsclie huis, Jonker Jan de behulpzame hand te bieden. De edelen die in meer of minder mate in liet eedgespan tegen Floris waren betrokken, zagen ongaarne den Henegouwschcn Graaf aan het hoofd van het bewind. Doch zij waren verdeeld en wei- felden in de keuze van een voogd naar hunnen zin. Eenigen neigden over tot Dirk Graaf van Cleve, anderen tot Wolfert Heer van Horssele. Het werkte deze beide partijen in de hand, dat Graaf Jan van Avennes, wegens den oorlog die Henegouwen toen tegen Vlaanderen voerde, niet zelf naar Holland kon komen, maar zijn broeder, den Luikschen kanunnik Gwy, tot zijn vertegenwoordiger moest aanstellen. Intusschen hadden de getergde landzaten niet stil gezeten. Zij waren onmiddellijk na den moord van Graaf Floris opgerukt, ora den plegers van die schanddaad eene gevoelige straf te bereiden. Gerard van Kraaijcnhorst, die den Jonker van Voorne tegen het lijf liep, bekocht zijne deelne- ming met den dood. De overigen, zoo als Amstel, Cuyk, 1 leusden en Woerden, ontkwamen over de grenzen. Doch Velzen week naar Kroonenburg, waar hij, met een aantal zijner vrienden, de toe- gestroomde West-Friezen en Kennemcrs trotseerde. Welhaast echter waren de burgerijen niet meer de eenige aanvallers. Gijsbreelit van IJsselstein voegde zich bij hen, even als Loef van Cleve en de Heer van Zuylen. Intusschen, Kroonenburg was eene geduchte sterkte, en (Jp belegerden op het ergste voorbereid. Daardoor rekte het beleg zich in de lengte. Zelfs I toen de Graaf van Cleve met (JOO ruiters voor de
		HOOFDSTUK XVIII. JAN I. Verwarringen. — Graaf Floris\' zegel verbroken. — Jonker Jan voor Graat\' erkend. — De Abt van Egmond naar Koning Edward gezonden. — Mededinger» naarde voogdy schap. — Kroonenburg belegerd en ingenomen. — Graaf Dirk van Cleve matigt zich de voogdüaan. — Holland door Dirk van Cleve en Gwy van Avenues in tweeen gesehci- dcn. — Muiden door de Utrechtsclien Ingenomen. - Op- stand der West-Friezen. - Woelingen van Woll\'ert van Horssele. — De Vlamingen voor Middelburg. — Jan van Avenncs in Zeeland. — Het slot te Medemblik ont- zct. - Huwelijk van Graaf Jan met Elisabeth van Engc- land. — Graat\'Jan landt te Veere. — Wolfert van Kors- sele maakt zieli van Graal\' Jan meester. -- Jan van Avennes wijkt naar Henegouwen. — Strijd tegen de West-Friezen. — Verwoesting van Vroone. — DeZeeu- wen aan de Hollanders voorgetrokken. — Woll\'ert van Horssele ligt Jan van Renesse den voet. — Mislukte pogingen van Ilissehop Willem van Utrecht op Holland.— Vrede met Utrecht en Vlaanderen. De oorlog tegen \' Zie de plaat op blad/.. 212. De woede van den Heer van Velzen wordt door eene overlevering toegeschreven aan minnenijd, of liever aan de zucht om eene ontvangen bcleediging, hein in de per- soon zjjncr gade aangedaan, te wreken. Dat Kloris wer- kelyk de eer der Velzen\'s is te na gekomen, kan echter niet bewezen worden. 3 Zie di* platen op blad/.. 118 en 210.

-ocr page 236-

		GE8CHIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		221
		het verbrijzelen zijner ledematen met schimp over- laadde. Gerard van Velzen, Willem van Zaanden en nog twee anderen werden het deel der Kenne- mers en West-Friezen. Over hetgeen toen met hen plaats greep, ligt voor ons een sluijcr, die be- zwaarlijk is op te heffen. Oude verhalen spreken van een afgrijselijken marteldood aan Velzen bereid: het rollen in een ton, langs wier binnenzijde hon-
		veste verscheen, vorderde men weinig, ja, de Clc- venaar toonde meer belangstelling in de samen- zweerden dan der gemeente lief was. Maar wat Dirk van Cleve mogt wenschen, bij den val van Krooncnburg was hij gedwongen, goed te keu- ren dat de gevangen edelen onder de legerhoofden werden verdeeld. Heer Loef, (Jraaf Dirk\'s broe- der, kreeg zoowel Arend van Benschop als Willem
		Tuhrcel uit drn sdinpsitryd voor Zirrikltf.
		van Teilingen tot buit. Hij gaf hun een vertrouwd geleide, dat in last had,hen naar Kervenhcim te voeren. Daar zouden zij gekerkerd blijven tot dat Graai Jan over hun lot beslist zou hebben. Aan Gwy van Avennes werd Hugo van Baarland toe- bedeeld; maar de kanunnik stond zijn gevangene af aan zijne Dordrechtsche lijfwacht, die den on- gelukkige op het rad legde en hem verder onder		derde spijkerpunten den binnengeslotene bij elke wenteling nieuwe wonden bereidden. Doch deze over- leveringen strijden tegen de mededeelingen van echte oorkonden: althans zeven jaren later zwierf Heer Gerard nog als balling door Duitschland. Graaf Dirk van Cleve stelde zich thans in het bezit van Noord-Holland (dat is van de landen ten noorden van Maas en Lek), en de kanunnik Gwy in

-ocr page 237-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

225

dat van Zuid-Holland, terwijl Willem van Mechelen, Bisschop van Utrecht, zich wapende om Muiden en West-Friesland te veroveren. Eindelijk togen de Vlamingen, daartoe uitgelokt door Wolfert van Rors- sele, naar Zeeland en belegerden Middelburg. Muiden, dat den wakkeren Dirk van Haarlem tot slotvoogd had, bezweek spoedig voor de 15is- schoppelijken, omdat niet dan vijf der manschappen

Floris van Egmond een heldhaftige tegenweer bood, des te zekerder allen toevoer af te snijden. Oraaf Jan van Avennes, het eene treurige bc- rigt uit Holland na het andere ontvangende, was inmiddels van de Haine naar de Neder-Maas ver- trokken. Geertruidenberg genaderd, werd hij onder het blijde gejuich des volks ingehaald, en ook Dordrecht ontving hem met blijde geestdrift. Ora-

llimcliup ilwy itnnt Aniitel aan Holland af.

stuwd door eenige honderden Zuid-Hollanders toog hij naar Delft, van waar hij boden zond aan Dirk van Cleve te \'s Hage, om deze uit te noo- digen de voogdijschap neer te leggen. Zeven dagen achtereen weifelde de Cleefsche Graaf, doch in het einde overtuigd dat de stemming des volks tegen i hem was, besloot hij \'s Hage te ruimen. Gansch Holland begroette thans Avennes als den vertegen- H

den bevelhebber wilden steunen. Even weinig wa- ren de West-Friezen gezind om voor de belangen van den Clevenaar of den Henegouwer de wapenen tegen den Utrechtschen Prelaat aan te gorden. Zij verbonden zich met de Stichtschen, veroverden de sloten te Wijdenes, Eenigenbnrg en Nyendoorn en verwoestten den ganschen omtrek van het slot te Medemblik, ten einde de bezetting, die onder

-ocr page 238-

		22G                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		voelde maar al te wel, dat het hem onmogelijk zou zijn, zich staande te houden, zoo de partij die Graaf Floris ton val had gebragt, boven- dreef, en de jeugdige Graaf door Borssele en diens medestanders werd omringd. Hij zond Draaf Jan zijnen groet en noodigde hem uit om te Dordrecht te komen. Hij verlangde, liet hij weten, hem de regering over te geven en rekenschap van het ge- houden bestuur af te leggen. Mogt de Graaf, zoo vervolgde hij, zijne diensten nog langer begecren, hij zou volgaarne aan die eervolle opdragt voldoen. Het antwoord uit Zeeland liet zich niet lang wach- ten. Doch welk een antwoord! Het luidde: "dat zoo Avennes den Graaf wilde spreken, hij zich de moeite moest geven te Brijdorpe, op Schouwen, te komen. Mogt hij hiertoe besluiten, zoo had hij te zorgen, met niet meer dan honderd man op te dagen. Vrees behoefde hij echter niet te koeste- ncn, want men zou hem een vrijgeleide geven." "Ik heb het geleide van mijn neef nietnoodig," gaf Avennes ten antwoord en verliet toornig het Land. De burgerij van Dordrecht wendde nog po- gingen aan, om hem in Holland te houden. Zij deed hem zelfs den voorslag om den Graaf met geweld aan de magt van Wolfert van Borssele te onttrekken. Doch Avennes wees dit voorstel van de hand. "Er zal een tijd komen," zeide hij "dat de Graaf van Holland verheugd zal zijn, mij te zien terugkeeren." De Heer van Borssele die Avennes vreesde, stelde alle pogingen in het werk om den Henegouwer op te vangen. Hij versperde de stroomen en wegen, ja besteedde tot 5000 pond om dit doel te berei- ken. Vruchteloos evenwel, want spoedig ontving hij het berigt, dat Avennes te Mons was aange- komen. Om zich den schijn van belangeloosheid te geven, vormde hij een raad der aanzienlijkste en rijkste ingezetenen, "die den jeugdigen Graaf ter zijde zouden staan." Hij zorgde echter wel om zelf de klem van het bewind in handen te houden. De moordenaars van Graaf Floris staken nu onbe- schaamd het hoofd op. Zij hielden zich verzekerd, dat zij van Wolfert van Borssele, als een der hunnen, niets te vreezen hadden. Graaf Jan duchtten zij evenmin, zoowel omdat hij geene groote vcrwach- tingen inboezemde, als wijl hij zich geheel in de raagt van den geduchten Zeeuw bevond. Jan van Avennes had den West-Friezen wel eene gevoelige les gegeven, doch zijn overhaast vertrek uit Holland had hun nieuwen moed geschonken. Zij weigerden niet alleen den Hollandschen ambtenaren gehoorzaamheid, maar zelfs om Graaf Jan hulde te bieden. Een veldtogt, die in de lente van 1207 de Grafelijken in West-Friesland voerde, deed ein- delijk dien trots zwichten. Op de zandstreek, die zich van den Schermeer tot den Langendljk uit- strekt, werden de partijen handgemeen. De West- Friezen boden een vertwijfelenden wederstand, doch hoe dapper zij streden, zij vermogten niets tegen de overmagt. Eindelijk telden zij over de :{0i x) dooden. Eerst nu vingen zij aan den moed
		woordiger van den vijftienjarigen Graaf, wiens overkomst uit Engeland men nu reeds maanden lang verbeidde. Het eerste wat de Graaf van Henegouwen onder- nam ora liet Land van vijanden te zuiveren, was zich naar Zeeland te begeven. Doch Middelburg genaderd, vond hij van de Vlaamsche krijgsbenden geen enkele meer over: zij waren in stilte afgetrokken. Daarcn- tegen kwamen de bevrijde burgers hem te gemoet ! en geleidden hem onder gejuich en \'t geschal van trompetten naar het voor hem bestemde verblijf. In Holland teruggekeerd, beschreef Avennes eene heirvaart tegen de West-Friezen, die nog altoos Medemblik omsingelden om het uit te hongeren. Van de edelen muntten hierbij vooral Jan van Arkel en Nikolaas van Putten door ijver uit, even als onder de poorters de burgerij van üor- drecht. Alle deelgenooten vereenigden zich op eenc vloot, die, over de Zuiderzee gestoken, te Enkhuizen landde. De gedachte dat zij hunne vrien- den kwamen ontzetten, spoorde hen tot verdub- belden ijver aan. Welhaast waren de te hoop geloopen ingezetenen overwonnen, en na hun dorp — Enkhuizen had toen nog geenc stedelijke regten — in den brand gestoken te hebben, juichten de Hol- landers bij den vuurgloed. "Dat strekke," riepen zij, "aan Floris van Egraond ten tceken, dat wij te zijner hulp opdagen." Vol hoop togen de Grafelijken verder. Eerlang Medemblik in het gezigt krijgende, ontwaarden zij dat de bezetting van het kasteel zich niet in de beteekenis der vlammen had vergist. Een uitval van den Heer van Egmond en de zijnen dreef de West- Friezen naar het zuiden, het leger van Avennes in den mond. Daardoor werd eenc beslissende overwinning bevochten, zoodat de West-Friezen in eene overhaaste vlugt hun behoud zochten. Jan van Avennes was nu reeds eenigc maan- den in Holland. Het volk had hem met open armen ontvangen, doch de weinige moeite die hij aanwendde, om Graaf Jan uit Engeland te doen overkomen, maakte zijne voornemens bij de me- nigte verdacht. Eindelijk, het wachten moede, vaar- digden de edelen en poorters eenigen uit hun mid- den naar Koning Edward af, om dien Vorst hunne wenschen kenbaar te maken. Zij vonden alle toe- bereidselen gemaakt voor het huwelijk van Jan en Elisabeth, woonden de plcgtigc voltrekking bij, die den 7 January 1297 werd gevierd, en waren ge- tuigen bij de verpligtingcn die Jan tegenover zijn schoonvader op zich nam, te weten om de uit- spraak van Koning Edward onvoorwaardelijk op to volgen, zoo Holland en Brabant hunne geschillen voor het Engelsche hof bragtcn. Vroeger dan hij verwachtte, hoorde Jan van Avennes dat zijn pupil in het vaderland was tc- > ruggekomen: het was namelijk op zijn terugkeer uit West-Friesland, dat hem te Haarlem werd ge- boodschapt, dat Graaf Jan te Veere was geland en door Wolfert van Borssele plegtig verwelkomd. De Henegouwer zag zich verschalkt, want hij ge-

-ocr page 239-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 227
		te verliezen. Al wat vlugten kon, week van den zandgrond naar de veenen, waarbij velen wer- den ingehaald en afgemaakt. Het dorp of steedje Vroonc werd verbrand en zoo geheel verwoest, dat zelfs de kerk te gronde ging. Om eene ge- hcele vernietiging te ontgaan, kwamen de West- Friezen in onderwerping: zij bragten eene zeer zware oorlogsbelasting op, zoo zwaar zelfs, dat de weduwen der gesneuvelden de helft harer goe- deren moesten afstaan. Voor het volk echter hadden deze gebeurtenissen het voordeel, dat daarmede de strijd tusschen Hollanders en West- Friezen ophield, en beide zoo innig vermaag- schapte stammen voortaan elkanders lief en leed deelden. Mogt het den Hollanders verheugen, dat zij door het eindigen van den West-Frieschen oorlog voor hunne noorder grenzen geene vrees meer behoef- den te koesteren, het moest hun hinderen, dat de aanzienlijkste ambten enkel aan Zeeuwen werden toebedeeld. Zoo werd Jan van Renesse tot baljuw van Zuid-Holland verheven, en de geachte Hol- landsche edelman Dirk van Brederode uit \'s Graven dienst ontslagen. De verontwaardiging der landzaten klom vooral toen Heer Wolfert wist te bewerken, dat Graaf Jan in eene schriftelijke belofte, onder eede, verklaarde, dat hij in alle aangelegenheden den raad en het goedvinden van Wolfert van Bors- sele zou opvolgen. Doch de beide Zeeuwen die nu de grootste rol in Holland speelden, bleven niet lang zamenwerken. Wolfert van Borssele, ontwarende dat Graaf Jan eene voorliefde voor Jan van Renesse begon te koesteren, nam weldra het besluit, om zijn me- destander den voet te ligten. Met Graaf Jan naar Reimerswaal getogen, droeg hij den Heer van Renesse op, zich naar Bergen op Zoom te bege- ven en daar met de Brabanters te onderhandelen over eene vereffening der geschillen, welke sints den dood van Floris V ontstaan waren. Jan van Renesse liep in den strik. Slechts kort was hij in Brabant, of Wolfert van Borssele deed uitstrooijen, dat de nieuwe baljuw van Zuid-Holland zwanger ging van een zelfde plan als dat hetwelk Graaf Floris V het leven had gekost. Hij zou, zoo verhaalde men, zich in het hoofd gesteld hebben, Graaf Jan op een speel- rcisje op te ligten, om hem aan Holland\'s vijanden uit te leveren. Het duurde niet lang, of Renesse werd zelfs gedagvaard om te Veere te verschijnen, ten einde zich te verantwoorden. Hij zond berigt, te zullen komen, indien men hem toestond, een gewapend geleide mede te brengen. Maar dit be- geerde Borssele niet. Hij herhaalde zijne vorde- ring, dat Renesse, zonder tal van manschappen zich zou aanmelden, en liet tevens \'s mans vrienden dag- vaarden, verhooren en gijzelen. Tegelijkertijd zond hij benden naar Schouwen om Renesse\'s sterken burg Moermond te veroveren en ten gronde te slechten. Dit bevel werd niet alleen volvoerd, maar te zelfder tijd alle bezittingen van den voortvlugtigen edelman verbeurd verklaard. Eene daarvan, het belangrijke
		Haamstede, werd aan \'s Graven halven broeder, Witte, toebedeeld. Bisschop Willem Berthold, door de onderwerping der Friezen teleurgesteld in zijne verwachtingen om Drechterland en aangrenzende landschappen voor Utrecht te winnen, besloot om de Friezen der oorden tusschen het Vlie en de Lauwers tegen de Hollanders in de wapenen te brengen. Niet alleen hield hij hun voor, dat hunne westelijke naburen waren overheerd, en zij weldra zouden moeten volgen, maar hij bragt een nog grootcren hefboom in werking. Hij beschuldigde namelijk Graaf Jan en zijne onderdanen ketters en ongeloovigen te zijn, en verzekerde dat het een Godgevallig werk zou wezen, hen te beoorlogen. Duizenden Friezen gaven gehoor aan \'s Bisschops oproeping. Zij stelden verscheidene koggen te zijner beschikking, waarop zij hem naar Monnickcndam volgden. Doch de Utrecht- sdir prelaat had weinig voordeel van deze hulp. De Kcnnemer8 en Waterlanders, van de nadering der Friezen onderrigt, rustten" zoo vele vaartuigen uit als zij bijeen konden brengen, stevenden de Friesche vloot te gemoet en bragten haar zoo gevoelige sla- gen toe, dat de vreemde schepen met groot verlies afdeinsden. Bisschop Willem vond zijn scheepstogt alles behalve een spelevaren. Voortgezweept door den angst om genomen te worden, vlugtte hij in een bootje naar de tweede hoofdstad van \'t Over-Sticht, Kampen. Wolfert van Borssele had thans weinig moeite den Kerkvorst tot vrede te bewegen: hij wist hem zelfs over te halen, om naar \'s Graven hof te Veere te komen en daar, den 27 September 1297, het verdrag te teekenen, waar.bij de goederen van Am8tcl en Woerden, voor zoo verre zij Stichtsche leencn waren, aan Graaf Jan werden opgedragen. Verder verbond Bisschop Willem zich om noch met Gijsbrecht "die men hiet Here van Amstel," ofmet Herman, "die men hiet Here van Woerden," noch met de andere moordenaars van Graaf Floris zich te zullen verzoenen of te gedoogen, dat zij in hunne bezittingen terugkeerden. Bisschop Willem, te Utrecht teruggekomen, voelde spoedig een zoo groot berouw over het Veersche verdrag, dat ULj reeds na eenigc weken besloot om andermaal naar de wapenen te grijpen. Doch naauw was Wolfert van Borsselo hiervan onderrigt, of hij trof maatregelen om \'s Bisschops vijandelijkheden tot nadeel van het Sticht zelf te doen uitvallen. De slo- ten van Araeide en IJsselstein achtte hij voor HoI- land\'s verdediging van belang, en daarom hield hij bij de eigenaars, Dirk van Hcrlaar en Gijsbrecht van IJsselstein, aan, om die kasteelen voor de Ilollandsche krijgsbenden te openen. Dirk van Her- laar bewilligde terstond in het bezetten van Ameide, doch Gijsbrecht van IJsselstein, die tevens maar- schalk van Bisschop Willem was, weigerde om zijn slot voor Wolfert beschikbaar te stellen. Verbolgen over dien onwil beschreef Wolfert van Borssele onmiddel- lijk een heirvaart tegen IJsselstein. Al wat de krijgs- kunst dier tijden opleverde, werd in het werk gesteld, om het slot te winnen. De muren werden ge-

-ocr page 240-

•••

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

228

Graaf Jan, het denkbeeld niet kunnende onder- drukken, dat de Vlaamsche Graaf een der bcwer- kers was van het onheil zijnen vader overkomen, wilde den oorlog met Vlaanderen voortzetten, vooral daar Anistcl, Woerden en andere zamenzweerders een gunstig onthaal aan Graaf Gwy\'s hof gevon-

beukt door geweldig zware steenen uit de blijden, terwijl tnen uit cvenhoogcn en katten onverpoosd op de burgzaten schoot. Gijsbrccht zelf was niet op liet slot, doch zijne gade, vrouwe Haarteof Bertha van Heukelora, stond de felste stormen door, zonder van onderhandelen te willen weten. Zelfs liet berigt, dat haar echtgenoot door llubcrt van Culemborg was verrast en gevangen genomen, kon haar moed niet uit\'olusschen. Nagenoeg een jaar lang zette zij de verdediging voort, en eerst toen, nadat de bezetting sterk was gedund, en de voorraad was uitgeput, was zij te bewegen, een verdrag aan te gaan. Zij kon evenwel slechts voor zich zelve en de helft der burgzaten behoud van lijf en vrij- heid bedingen. Toen de poort was geopend, en men

den ling van

hadden. Doch dit lag nocli in de bcdoc- zijns schoonvaders Edward, noch in die Horssele. De eerste wenschtc Holland en

Vlaanderen beiden tot bondgenooten, de andere de medewerking van Vlaanderen om Jan van Avcnncs verwijderd te houden. Hij twee verdragen, op 12 en 26 February 1298, werd ecne overeenkomst met Graaf Gwy getroffen, waarbij het Vlaamsche bewind afzag van de hulde voor Zccland-Bewes-

./%\'.; <%A

6

Gnuif Willem JU duet eene bede en heknnit huoger iH-drug dan hij vroejr.

langs horden — want de brug was geheel ver- nield — over de gracht in het slot was gekomen, stonden de verwinnaars verbaasd, er niet meer dan zestien weerbare mannen te vinden. Deze geringe bezetting werd naar Dordrecht gevoerd, waar men hen. ten overstaan van den baljuw van Zuid-Holland, liet loten om het behoud van hun leven. Men bragt een Hollandschen penning, gesloten in een rond bal- lctje, en een Leuvensche, in een ander van gelijke kleur en gedaante. De partij die het laatste bolletje trok, verbeurde het lijf en werd terstond onthoofd. < De anderen behoorden, luidens het verdrag, op vrije voeten gesteld te worden. Dan de baljuw hield hen tegen alle regt, gevangen. IJsselstein dat eene Hollandsehe bezetting kreeg, werd door Heer Wolfcrt aan zijne vrouw in eigendom geschonken.

ten-Schelde, ten behoeve van Graaf Jan en de crf- genamen "comende van sinen lechame". Ook zoch- ten Graaf Gwy en zijne zonen zich te zuiveren van de verdenking, dat zi) deel hadden gehad aan de zamenzwering tegen de veiligheid en het leven van Kloris. "Doch of zij waarheid zwoeren," zegt Melis Stoke, "weet God," en voegt daarbij: dat (iraaf Jan dit alles gedoogen moest, maar hen nooit aanzag, zonder oogenblikkelijk de oogen neer te te slaan. Arme, vorstelijke jongman! Wolfert van Borssele voerde thans een schier onbeperkt gezag. Doch hij was meer gevreesd dan bemind. En inderdaad, het bannen van zoo vele edelen, het verbeurd verklaren van hunne goede- ren, het verhoogen der belastingen en eene nieuwe regeling der munt zeer ten nadeele der gemeente,

-ocr page 241-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

menigte nadert hem ondereen vrolijk gejuich, doch slaakt kreten van woedo toen zij Wolfert ziet. De Heer van Borssclc wordt gegrepen, even als zijne gemalin, en naar Delft gevoerd. Zonder eenige bekommering te tooncn over het lot zijns gunstelinge, keert Graaf Jan naar \'s Hage bij zijne gade terug. De Hofstad jubelt, maar te Delft klinken verwenschingen. Het volk eischt Bors- sele\'s ondergang. Zamenscholende voor het Steen- huis, waar hij is opgesloten, roept de menigte: "Levert ons den verrader uit, of wij steken het gebouw in brand." De wachten, die voor Heer Wolfert niet de minste genegenheid gevoelen, wer- pen hem ongeharnast ter deure, of wel een der vensters, uit. Hij ploft te midden der razende me- nigte neer\', die hein, zonder erbarming wondt en in stukken scheurt (1 Augustus 1299).

waren niet geschikt hem vrienden en aanhangers te verwerven. Een geschil over de regtsraagt van Dordrccht\'s schepenen met Alond, baljuw van Zuid- Holland, gaf aanleiding dat Wolfcrt de burgers der Merwestad tot oproerlingen verklaarde en ecne krijg8inagt tegen hen afzond. De handel en scheep- vaart werden belemmerd, burgerbloed vergoten, onschuldigen vervolgd. Alom ontstond gemor en misnoegen tegen den Zeeuwschen gunsteling, en toen nu Wolfert, om dien wrevel te stuiten, besloot naar Schouwen of Walcheren te wijken, ten einde daar nieuwe strijdkrachten te verzamelen, steeg het misnoegen tot woede. Immers, het stond bij hem vast, dat de Graaf hem daarbij volgen moest: de gunsteling wilde zijn heer in zijne magt behouden. Des nachts van \'s Gravenhagc vertrokken, rijdt hij, den Graaf naast zich, naar den Maaskant,

Koningin lsnljellu moedigt du genegenheid turn tussclicn Inuir zoon Edward un Kitippine van Avenues.

ten einde zich naar Zeeland in te schepen. Ver- nieling volgt hem op den voet, want om alle ver- volging te ontkomen, heeft hij last gegeven de bruggen, die hij overtrekt, achter zich af te breken* Doch naauw heeft Wolfert met den jeugdigen Graaf het vrije veld gewonnen, of het jammeren van Prinses Elisabeth om haar gemaal brengt aller ge- moederen in beweging, en onverwijld worden de vlugtelingen nagezet. Te Vlaardingen verneemt men» dat Graaf Jan en Heer Wolfert wel van wal zijn gestoken, doch wegens windstilte niet vooruit kun- nen komen. In allerijl worden alle vaartuigen die volk kunnen innemen, tot booten en vischschui- ten, in beslag genomen. Uit alle magt roeit men naar het schip der vlugtelingcn en haalt het in. Graaf Jan toont zich bereid, met het volk dat zoo veel belang in hem stelt, terug te keeren. De

Het berigt dezer gebeurtenis te Dordrecht ge- komen, ontvonkt de burgerij, die het Delftscho treurtooncel tot voorbeeld neemt, om Borssele\'s ijverigste handlanger, Baljuw Aloud, een zelfde lot te bereiden. Honderden schepen zich in naar Sliedrecht, waar Aloud van zijn slot Kraaijcnstein het oog laat weiden over de paalrijen, waarmede hij, om den handel der Dordtcnaars te belemme- ren, den stroom heeft doen versperren. Welhaast moeten de burgzaten zich op genade of ongenade overgeven. Aloud wordt in triomf naar de Mcrwe- stad gevoerd, en daar, met vijf zijner medestan- ders, voor eene der poorten afgemaakt. Van zijnen leidsman beroofd, wierp de jonge Graaf zich in de armen van Jan van Avenues, die

1 Zie de plaat op bladz. 217.

-ocr page 242-

		230                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		zicli haastte naar Holland te komen, om crdeteu- gcls van het bewind terug te nemen. Even als vroeger bij den Heer van Borssele, berustte thans alle magt in banden des Henegouwen, die aan alle besluiten zijn eigen zegel hechtte, en daar- aan niet dan het kleine zegel van den Oraafdeed toevoegen. In den regel hadden zij den volgenden vorm: "Wij, Jan, Gracve van Hollandt, van Zee- landt, ende Heer van Vrieslandt, maken kondt allen luyden met kennisse van waarhede, dat wij by authoriteyt ende toedoen eens hooghen mans, ons lieven Neven Jan van Avennes, (Jraeve van Henegouwen, by wiens authoriteyt wij alle dink doen, of by wien wij alle saecken doen, als bij denghenen, wien wij ons land hebben bevolen," enz. Onder deze besluiten was eene landkeur voor West-Friesland en een handvest, waarbij Enkhui- zen stedelijke regten verwierf. Vroeger, tijdens Wolferl van Borssele, waren de vrijheden van Zie- rikzee en Staveren bevestigd, was a.an Haarlem de vergunning geschonken om de buitenpoorters in de stadsvrijheid op te nemen, en aan Beverwijk uit- voerige privilegiën verleend. De giften, die Wolfcrt zich zelven en zijner gade had toebedeeld, werden dadelijk ingetrokken, waar- door de heerlijkheden van Woerden en IJsselstein met Holland vereenigd werden. Om zich de gunst der ingezetenen te verzeke- ren, bewerkte Avennes het sluiten van een ver- bond, waarbij de burgerijen van Dordrecht, Mid- delburg, Zierikzee, Leiden, Delft, Haarlem, Alk- maar en Geertruidenberg zich vcrpligtten, met de moordenaars van Graaf Kloris of hunne afstamme- lingen tot in het zevende lid geen vrede te maken. Men zou hen uit het land honden, hen hunne be- zittingen ontnemen en zoo mogelijk alle schade aan lijf en leven toebrengen. Graaf Jan overleefde het sluiten van dit verdrag slechts weinige weken. Terwijl zijn neef, Jan van Avennes, zich op reis naar Frankrijk bevond, namen de koorts en buikloop waaraan hij leed, zoo zeer de overhand, dat hij, den 10 November 129\'J, den laatstcn adem uitblies. Daar zijn echt met Prinses Elisabcth kinderloos was gebleven, nam het Hollandsehc Gravcnhuis met hem een einde.
		delburg — Behoud van Zierikzee. — Verdrag niet Vlaan- deren, waarbfl alle landen ten zuiden van de Maas aan Graaf Owy worden afgestaan. — Slag op Dniveland. — Voorspoed der Vlamingen in Holland. — De 1\'rahnntcrs pogen in de voordeden der Vlamingen te deelen. — Xikolaas van Patten redt Dordrecht en herneemt Geer- triiidenherg. — De Vlamingen te Utrecht. — Witto van Haamstede wordt llollaml\'s redder. — Scheepsstrijd voor Zierikzee. — Middelburg herwonnen. — Dood van Jan 11. — Z(|n grafschrift te Valencicnnes. (1209-1304). Daar Jan van Avennes, als zoon van Aleide van Holland, zuster des Roorasch-Konings, de wettige erfgenaam was van Graaf Jan I, kwam hij, bij ontstentenis van nadere erven, in het volkomen regt van opvolging der landen van Holland, Zeelanden Friesland. Het oude Hollandsehc Huis had nu op- gehouden het bewind te voeren, en een nieuw, dat van Henegouwen, gebood thans over alle landen van de Luwen tot de Hont. Bij zijn terugkeer uit Frankrijk, waar hij met Filip- pe IV (Filips de Schoone) een verbond had gesloten, vond Jan II de edelen en gemeenten van Holland be- reid, om hem te huldigen. Doch in Zeeland kantte zich eene partij, die Jan van Henesse aan \'t hoofd had, te- gen zijn gezag. Het gebeele platteland van Schouwen kwam in verzet, en zoowel te Zierikzee als te Veere liep Graaf Jan persoonlijk gevaar. De vloot, door hem bijcengebragt, werd deels door storm vernield, deels door de opstandelingen genomen. Gwy, \'s Gra- ven broeder, die er het bevel over voerde, raakte zelfs krijgsgevangen en kon zijne vrijheid niet terug bekomen dan bij uitwisseling tegen de zonen van Wolfert van Borssele, die door den Koning van Frankrijk gevat, in bewaring\'van Graaf Jan waren, gesteld. Renesse begon tot onderwerping te neigen, toen de Vlamingen, op wien bij steunde, de eene ne- derlaag na de andere van de Franschen ontvingen. Doch hij en zijne medestanders bedachten zich, bra- ken de aangevangen onderhandelingen af en zonden een van hen naar \'t hof van Keizer Albrecht, wien zij voorstelden, dat door het afsterven van Jan I Holland weder aan het Rijk was vervallen en Jan van Henc- gouwen dus niets meer was dan een overweldiger. Bij den bloei waartoe Holland was gekomen, lachttcn den Keizer de voorstellen der opstandelingen bijzonder toe. Hij vertrok naar Nijmegen, waarbij Jan van Henegouwen voor zich daagde. De Graaf ging, doch in plaats van het aangeboden vrijgc- lcide te nemer., kwam hij met eigen bedekking. Hij had zich te Gorinchem met een talrijk leger inge- scbeept, zeilde met zijne vloot de Waal op en naderde Nijmegen. Toen men op het Valkhof zijne scheepsmagt ontwaarde, week de Keizer naar Cra- nenburg. De Graaf van Cleve hield hem voor, dat het geraden was, den verbolgen Henegouwer uit het gezigt te blijven. Graaf Jan ontscheepte zijne krijgsmagt teNijme- gen en stond gereed op te rukken, toen Aartsbis- schop Wigbold van Keulen als bemiddelaar tusschen
		HOOFDSTUK XIX. JAN II. Overgaaf der regering van Holland en Zeeland in het Huis van Henegouwen. — Onlusten in Zeeland. — Jan van Renesse wekt Keizer Albrcelit op, om Jan II Holland te ontnemen. — Togt naar tfgmegefl — Jan van Ostre- vant en Witto van Haamstede onderwerpen Schouwen, Walcheren en Zuid-Hevcland. — De burgers van Sehoon- hoven bewaren hunne stad tegen do Zeeuwen. — De Zeeuwsche ballingen ondernemen strooptogten. — Willem, Ilisschop van Utrecht, verklaart den oorlog. - Slagopden Hoogen-Woerd. — Strijd in Vlaanderen en Henegouwen. - De Onaf van Ostrevant sneuvelt — Overgave van Mid-

-ocr page 243-

		231
		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		beiden tr;ul. Er werdeene verzoening getroffen, waar- bij Keizer Aibrecht Jan II inliet bezit zijner graaf- schappen bevestigde, op voorwaarde, dat bij ze als rijksleenen zou komen verheffen (15 Augustus 1300). De Zeeuwsche opstandelingen hadden inmiddels eene aanzienlijke vloot uitgerust om daarmede het legerdes Keizers te ondersteunen. Zij kwamen echter te laat, t. w. eerst drie dagen na het sluiten van bet verdrag tussebcn den Keizer en den Graaf, "Gij moogt gaan, waar gij wilt", voerde Aibrecht hun toe. "De zaak is afgedaan." Het ware aan \'s (Sraven vertegenwoordigers in Zee- land, zijn zoon Jan van Ostrevant, en zijn neef Witte van Haamstede, die te Middelburg en Zie- rikzee waren achtergebleven, welligt mogelijk ge- weest, om dien scheepstogt der Zeeuwsche mis- noegden te verijdelen. Doch zij hadden zich met voordacht stil gehouden. Naauw echter waren de Renesse\'s, de Borssele\'s en hunne medestanders uit het gezigt, of zij verlieten hun verblijf, snelden naar de sloten der afwezigen en verwoestten hunne be- zittingen. Geheel Schouwen, Walcheren en Zuid- Heveland werden bedwongen, terwijl Graaf Jan zelf de vijandelijke vlotelingen noodzaakte hunne vaar- tuigen te verlaten en zich in Brabant te verstrooijen. Nikolaas van Kats, Heer van Schoonhoven, die eene poging had ondernomen, om hen te helpen ontkomen en zijne stad aan Holland te onttrekken , werd het voorwerp der volkswoede. De burgerij van Schoonhoven zeide hem de gehoorzaamheid op, belegerde zijn slot en nam zoowel hem als zijnen zoon gevangen. Zoodra hierdoor allo verzet was gefnuikt, keerde Graaf Jan naar Henegouwen terug. Hij droeg toen het stadhouderschap van Zeeland op aan zijn zoon Jan van Ostrevant, en dat over Holland aan zijn broeder Gwy, wien hij met de landen van Amstel en Woerden begiftigde. De Zeeuwsche misnoegden, na het verlaten hun- ner vloot naar Vlaanderen geweken, zwierven thans als ballingen rond. Reikhalzend verlangden zij naar hunne goederen terug te keeren, doch om daarin door onderwerping te slagen, stiet hun tegen de borst. Het middel dat zij aangrepen, om zich te wreken, was het ondernemen van strooptogten. Zoo lang Jan van Ostrevant — die zich wegens zijne gestrengheid den naam van Jan zonder Genade had verworven — te Middelburg zetelde, rigtten zij weinig uit. Immers zoo groot was de vrees voor dien krijgsheld, dat de bezetting van het kasteel Troijen zich oogcnblikkelijk uit de voeten maakte, toen hij kwam om dit slot te bemagtigen. Doch toen Graaf Jan, andermaal naar Zeeland gekomen, den Graaf van Ostrevant naar Henegouwen liet vertrekken, en zelf op Walcheren en Schouwen de zaken regelde, maakten de ballingen zich vaneen groot deel van Zuid-Beveland meester. Zelfs werd het nog onvoltooide slot van Goes met onderwerping be- dreigd. Graaf Jan verzuimde geen oogenblik, om al wat de wapens kon dragen op te roepen. Niemand zijner volgelingen was ijveriger dan de maarschalk		van Zeeland, die den 1 January 1301 te Lode of Lodijke eene overwinning op de ballingen bevocht, die hen, zeer gedund, naar Vlaanderen deed af- deinzen. De schenking van Amstel en Woerden aan Gwy van Henegouwen had Bisschop Willem Bcrthold zoo zeer vertoornd, dat hij tot een krijgstogt naar deze heerlijkheden besloot. Welhaast toonden brandende buurten en hoeven, dat de Utrechtsehc Kerkvoogd aan deze bedreiging gevolg had gegeven. Om verdere gewelddadigheden te stuiten, trokken eenige Hol- landsche edelen en burgerijen het veel talrijker heir den Bisschoppelijken te gemoet. Op den Hoogen- f Woerd, nabij                   raakten beide legers met elkander slaags. Van beide zijden werd met verbit- ,\' / •J^\' tering gevochten. Eindelijk stond het geschapen, dat de Stiehtschen de overwinning zouden wegdragen. Doch in deze beslissende ure sloot Zweder van Mont- foort zich bij de Hollanders aan, hetgeen de krijgs- kans deed keeren. Bisschop Willem, door drift ver- voerd, drong tot in de gelederen der Hollanders door. Ieder week ter zijde, uit vrees om het bloed van een gewijd persoon te vergieten. Maar toen de Kerkvoogd ten derde male zich tusschen zijne vijanden waagde, was het met het weifelen uit. Een wapentuig wondde Willem aan het hoofd. Hij stortte van het paard en gaf na eenige oogenblikkcn den geest. Deze val beslistte de krijgskans. De Utrechtschen weken en deinsden daarbij in zoo groote verwarring af, dat het lijk van Bisschop Willem eenigen tijd op het slagveld liggen bleef (4 July 1301). Het was geen gering voordeel voor Holland en Henegouwen, dat Gwy van Avennes door de ka- pittels tot opvolger van Willem Berthold werd ge- kozen. Holland, als stadhouderschap aan Jan van Ostrevant toebetrouwd, vond verademing, en Zee- land ontving in \'s Graven tweeden zoon Willem een regent, die de kunst verstond, de harten voor zich te winnen. Inmiddels was graaf Gwy van Vlaanderen door list en vaUchheid in de magt des Franschen Ko- nings geraakt en Vlaanderen zelf door de Fran- schen overheerd. Doch die knellende banden brag- ten de Vlamingen tot een opstand, waarin zij in den gouden-sporenslag bij Kortrijk (11 July 1302) een schitterende zegepraal op de Franschen be- vochten. Jan van Ostrevant, die Koning Filippe 6000 man hulpbcnden had toegevoerd, was onder de gesneuvelden, waardoor het regt van erfopvoL ging in Henegouwen, Holland, Zeeland en Fries- land, op den tweeden zoon van Jan van Avennes, Jonker Willem, overging. De zegevierende Vlamingen, bij wien zich Jan van Renesse en Hugo Butterman van Arkel had- den aangesloten, waren nu er op uit, zich op de onderdanen van Graaf Jan II te wreken. Aller- eeret wierpen zij zich op Henegouwen, waar zij den burg van Lessines (Lessen) bemagtigden en ten gronde slechten. Daarentegen deed Jonker Wil- lcm uit Arnemuiden een inval in Vlaanderen, die een deel der noorder grenzen verwoestte (Maart 1303).

-ocr page 244-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EX ZEELAND

232

Spoedig echter werd die inval bloedig gewroken. Den 2l\'"n April l.\'JO.\'l stak (Jwy van Namen, regent van Vlaanderen, met eene vloot van Vlaamsche krlj- gers on Zecuwsche ballingen naar Walcheren over» waar liij omstreeks Veere landde. Een hevig gevecht luid plaats op den Arnedijk, dat, vooral door het over- loopen van zekeren Pauwels lilau voet, ten nadeclc der Hollanders en Zeeuwen eindigde. Jonker Willem

Graaf Jan uit Henegouwen. Maar werd ook Zie- rikzec, vooral door den moed der stedelingen bc- houden, toen de Vlamingen naar Voorne en Pat- ten doordrongen, trad Graaf Jan met hun aanvoerder in onderhandeling. Met uitzondering van Zierikzee, liet hij gansch Zeeland en eenige zuidelijke dce- len van Holland gedurende den stilstand van wa- pencn voor een onbepaalden tijd aan de VIaniin-

Gruf Willem III houdt een iteekipel te Haarlem.

gen over. De Hollanders waren verontwaardigd, en de Utrechtschen, niet minder gebelgd, trokken onder hun bisschop, Gwy, Heer van Amstcl, af. Graaf Jan vertrok nu naar \'s Gravenhage, om \'s Lands zaken te regelen, doch eene zware ziekte kluister- de hem aan zijne legerstede en bewoog hem, toen de Vlamingen den wapenstilstand opzeiden, naar Henegouwen terug te keeren en de verdediging

had naauwelljk8 den tijd zich binnen Middelburg te werpen, waar het hem nogtans aan mondbehoef- ten en ammunitie ontbrak. Na een kort beleg moest de Walcherschc hoofdstad zich overgeven. Willem was echter zoo gelukkig lijfsbehoud te kunnen be- dingen, ja zelfs de vrijheid om zich naar Zierikzee te begeven. Bisschop Gwy schoot nu uit Utrecht te hulp,

-ocr page 245-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

2.1:1

des Lands aan .lonkcr Willem op te dragen. In Maart 1304 vingen de vijandelijkheden op nieuw aan. Gwy van Namen, met eene vloot uit Damme vertrokken, sloeg andermaal het beleg voor Zierikzee. Jonker Willem ontwheeptc do zij- nen op Duiveland, niet oogmerk de belegeraars spoedig te doen verhuizen. Docli hij werd in "t nach- telijk duister van den 20 Maart zoo onzacht door de Vlaamsehe ballingen overvallen, dat hij :t<XH) man benevens een groot deel zijner schepen ver- loor. Vele llollandsehe edelen lieten er het leven, terwijl liissehop Gwy gedwongen was, zich krijgs- gevangen te geven. Zierikzee weifelde echter niet. Onder Witte van Haamstede verdedigde de burgerij zich zoo dap- per, dat na verloop van acht dagen de Vlamingen het moede werden, langer voor deze veste te ver-

die zoo krachtig werd ondernomen, dat de vijand zijne biezen pakte en tot \'s Ilertogenboseh afdcinsdc. Doch tegenover dit voordeel stond het dreigend ge- vaar dat Haarlem door de Vlamingen overweldigd zou worden. "Neen, neen!" riep Witte van Haamstede, "dat zal nooit gebeuren!" Met een enkel schip in zee gestoken, landde hij te Zandvoort, toog naar Haarlem en wist de burgerij zoo zeer in geest- drift te ontvlammen, dat zij zich terstond bereid verklaarde, om met hem goed en bloed voor \'s Lands behoud te wagen, l\'it alle oorden van Ken- nemcrland en West-Friesland snelden hulpbenden toe, en bij de eerste ontmoeting met den vijand op den Heerenweg, bij den Vogelenzang, \' on- dergingen de Vlamingen eene zoo geweldige neder- laag, dat slechts weinigen dien strijd overleefden\' (26 April 1304).

lïeverlit tnssehen een (reduüpten J<mk1 en ren prijsnard onder de muren van Muns.

toeven. Zij togen echter niet terug, maar gingen dieper In* Land in, en, geleid door Jan van He- nesse, wonnen zij ganseh Noord-Holland tot aan Hillegom. De burgerijen van Delft en Leiden wer- den gedwongen gijzelaars te stellen, die op last van Gwy naar Gent vertrokken. Ook de stad Utrecht gaf zich over, op voorwaarde echter dat men het krijgsbevel aldaar aan den Heer van Renesse zou opdragen. Terwijl Gwy van Namen aldus Noord-Holland en \'t Sticht overheerde, beijverde zich zijn neef, Jan II, Hertog van Brabant, om een deel van den buit te be- komen. Hij wierp zich op Geertruidenberg en won ganseh Zuid-Holland tot aan de Merwcde. Dor- drecht echter, ofschoon half in brand gestoken, bood eene heldhaftige tegenweer. Heer Nikolnas van Putten, bevelhebber der stad, deed een uitval

Het heugelijk berigt dezer zege ontvonkt de gemoederen in alle steden en dorpen tot op de grenzen van Zeeland. De Delftenaars, door den geachten Oekenburg aangevoerd, wagen het dt* Vlaamsche bezetting uit te drijven. De Leidenaars blijven niet achter, ja, na de vreemdelingen ver- jaagd te hebben, houdt de duisternis hen niet tegen, om naar Gouda op te rukken, ten einde de gijzelaars, die zij Gwy hebben moeten leveren, in triomf terug te voeren. Te Schiedam sporen de vrouwen de mannen aan om het voorbeeld hunner

\' Zie de plaat np bladz. 320. -\' De plaat np bladz. 221 geeft eene getrouwe afbeelding van het gcdenkteeken ten jare 1817 door den Hnogleeraar llavid Jacob van I.cnnep ter plaatse van het goveclit op- gcrigt, het VRrceniging»pimt van den Hecrenwog met de Manpadslaan. n

-ocr page 246-

		234                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		naburen te volgen. De vaderlandsliefde zegeviert, en na een hlocdigcn strijd wordt ook deze stad voor Graaf Jan gewonnen. Niet minder wakker be- toont ziehde burgerij van Schoonhoven. Zij verbreekt de Vlaainsche ketenen, en zoodra Heer Nikolaas van Kats , de eigenaar van \'t slot, haar te keer wil gaan. wordt hij, die pas zijne vrijheid heeft terug gewon- nen, op nieuw krijgsgevangen gemaakt. Te ver- geefs echter belegeren de Sehoonhovenaars het slot. De Jonker van Kats bestuurt de verdediging in zijns vaders plaats, en bij zijne geweldige hulp- middelen schieten de beperkte krachten der poor- ters te kort. Gwy van Namen die te Utrecht verwijlt, schrikt van de kwade tijdingen uit Holland. "Spoedt u naar Gouda," raadt hem Jan van Renesse. De Heer van ter Goude, de schoonvader mijns zoons, is een onzer trouwste bondgenootcn en zal u in deze moei- jelijke oogenblikken de beste hulp verschaffen.\'\' Doch te Gouda gekomen, vindt (!wy het ongeraden hier te toeven. Met zijne vloot zakt hij den IJssel af en stevent de Maas in, om de meer veilige Zeeuwsche stroomen te winnen. Hij loopt echter regel- regt het verderf in den mond, want Nikolaas van l\'utten en de Dordtenaren zeilen hem te gemoet, leveren hem bij IJsselmondc slag en verwinnen de Vlamingen dermate, dat slechts een deel hunner vloot de Grevelingen bereikt. Hinnen ecne enkele week is Holland van Vla- mingen gezuiverd, terwijl hun aanhang er geen an- der steunpunt meer telt dan het slot te Schoon- hoven. De verovering van dit kasteel wordt dus be- sloten. Haamstede verecnigt dien ten gevolge zijne Kennemers en West-Friezen met de Schoonhoof- sche burgerij. Eene bestorming wordt bevolen, en daarbij doen de belegeraars den gevangen Niko- laas van Kats aan een stormtuig binden. De be- velhebber der veste, het gevaar vreezende om bij de verdediging zijnen vader te treffen, besluit tot de overgaaf. Hij vergroot hierdoor het getal der krijgsgevangenen, van welken echter eenigen wor- den uitgewisseld tegen die Hollanders en Zeeuwen, welke op Dniveland in de raagt der Vlamingen zijn gevallen. Witte van Haamstede, aan wien men een zoo schitterende keer der zaken te danken heeft, ontvangt van ingezetenen en vreemdelin- gen den naam van Schrik der Vlamingen. <!wy van Namen, die smaad niet kunnende verkroppen, besluit eene derde poging te wagen om Zierikzcc te bemagtigen. Met eene nieuwe vloot daagt hij op en verspert alle toevoer naar Schouwen. De burgerij, even dapper als stand- vastig, is bereid tot eene heldhaftige tegenweer. Doch ontwarende welke geweldige krachten zij het hoofd moet bieden, zoekt zij naar hulp. Zij ver- krijgt die vooral door het bondgenootschap van • Henegouwen met Frankrijk. Op het einde van Juny zendt Filippe IV eene vloot van ;6 schepen, onder het bevel van den beroemden Genuees Gri- raaldi, terwijl hij zelf de Artois-Vlaamsche grens bestookt.
		Om de overgave van Zierikzee te bespoedigen, | laat Gwy de haven met korenschoven toedammen, I waarna hij met zijn leger de stad ten naauwste ! insluit. Uit twee blijden, een ten noorden en een ten zuiden der haven, worden grootc steenen tegen de muren geslingerd, waaronder keijen ter zwaarte van 3<K) pond. Doch de belegerden, van gelljk- soortige werktuigen voorzien, werpen die steenen terug, hetgeen op beide zijden eene geweldige slagting te weeg brengt. Alles wat de krijgskunst van dien tijd ter vernieling van muren en wallen heeft uitgedacht, wordt tegen het heldhaftige Zie- rikzec aangewend. Maar even onvermoeid zijn de belegerden in het afslaan van alle aanvallen. Door middel van fakkels aan pijlen gehecht, steken zij j een verbazend groot stormgevaarte in brand, waar- | uit de vlam zoo hoog opstijgt, dat men den gloed aan de Maas tusschen Schiedam en Vlaardingen i duidelijk kan ontwaren. Te vergeefs pogen de Vlamingen de grachten te dempen en storm te loo- pen. De aardwerkers worden verdreven, de be- stormers afgeslagen. De Zierikzeesche vrouwen ! toonen zich harcr zusters van Schiedam waardig. Zij moedigen niet alleen hare mannen, broeders en zonen tot den strijd aan, maar dcclen in hunne , moeite en gevaren. Zij voeren steenen aan, blusschen 1 eiken ontstanen brand en halen dé huizen omver, die niet meer te redden zijn, om zoo het vuur te beletten, verder om zich heen grijpen. Weken verliepen bij dien hevigen strijd, tot eindelijk, den lOden Augustus, de vercenigde Fran- sclie en Hollandsche vloten de Vlaamsche scheeps- magt aantastten. Moorddadig was het gevecht dat nu volgde. Het duurde bijna twee etmalen, te we- ten den eersten dag van den vespertijd tot midder- I nacht en den volgende van het aanbreken van den 1 morgen tot den middag. In den beginne behaalden I de Vlamingen cenige voordeden, inzonderheid door- 1 dien enkele Fransche schepen op het drooge ge- raakten, maar reeds terwijl men in het nachtelijk duister den slag voortzette, neigde de overwin- ! ning naar de zijde der Hollanders en Franschen. Na elkanders vaartuigen geënterd te hebben, be- schoten de schepelingen de een den ander uit oes- talen en springnalen, uit toronburgen, op het ver- dek geplaatst. Men slingerde duizenden pijlen en slingersteenen naar elkander. Men sprong bij den vijand aan boord en joeg al wat bij hem op\'t verdek was over de kling. Geheele smaldeelen vaartuigen werden in brand gestoken, en, daar de zeilen en het tuigaadje in elkander verwarden, grepen de vlammen al wijder en wijder om zich heen. Een oorverdoovend wraakgeroep paarde zich aan \'t veld- geschreeuw, waarvan de kreten "Vlaanderen en de Leeuw 1 Holland! Parijs! Monjoie! Calais!" boven allen gehoord werden. Daarnevens klonk het kra- ken der masten, het splijten der wanden, het gesis der pijlen, het gedreun der steenklompen, het ge- jammer der gekwetsten, het gerogchel der sterven- den. Eindelijk zonk de moed der Vlamingen. Zij deinsden, vreeselijk gehavend en tot weinigen in-

-ocr page 247-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 235
		gekrompen, al\'. \' Doch wie wijkt, Gwy wil geen bevel tot den aftojjt geven. Hij kampt maar altijd voort, totdat de Hollanders, na zijn vaartuig ge- ëntcrd te hebben, de Hollandsche banier in de plaats van de Vlaamsche stellen, en allen, die hem omringen , het levenslicht ontnemen. Eerst nu geeft Gwy zich over. Men voert hem naar den Franschen admiraal, aan wiens boord hij eerlang als krijgs- gevangene naar NormandiJi stevent. Het heldhaftig Zierikzee begroette zijne bevrij- ders met eene onbeteugelde geestdrift. Inzonderheid was Jonker Willem het voorwerp van aller eerbied en bewondering. Men werd niet moede het feit te vermelden, dat hij in zeventien etmalen niet uit de wapens was geweest. Men roemde vooral zijn voorbeeld, dat de Hollanders tot de trcffelijkste daden had ontvonkt. Behalve de bevrijding van Zierikzee was het naaste gevolg der overwinning, dat omstreeks 6000 Vlamingen, die zich in de duinen van Schou- wen en elders hadden verscholen, werden afge- maakt of gevangen, dat vele Zeeuwsche ballingen gebruik maakten van de vergiffenis, die Jonker Willem den berouwhebbenden aanbood, dat Middel- burg weder voor Zeeland werd herwonnen. Graaf Jan II overleefde de zegepraal van zijne onderdanen en bondgenooten naauwelijks het derde eener maand. Hij overleed tengevolge der ziekte, die hem reeds zoo lang aan het rustbed had gekluis- terd, den 22»ten Augustus 1304. Zijn lijk werd van Mons, dat hij boven Valenciennes had begun- stigd, naar laatstgenoemde stad gevoerd, waar het in het Koor der Dominikanerkerk plegtstatig werd bijgezet. Men plaatste daarop als grafschrift het vol- gende twaalfregelig versje, waarin de Waal Hol- land reeds als een land vol rijkdommen gedenkt: Chy gist Ie gentil Jan de pris; Jadis eust dessous lui compris Quatre pays de grand noblesse, C\'est Haynau come bien apris Zeelande et Frise que moult pris, Et Hollande plain de richesse. En son temps fut chief de proësse Fleur d\'honneur, surjon de largesse. Mil trois eens et quatre fut pris De la mort, qui bien sait 1\'addresse. Or prions Dieu que 1\'amc addresse, Comment que Ie corps ait mespris.		| met Brabant, Gulik, C\'biny en Nanicu. — Miruart verloren, herwonnen en verkocht. — Inval der Vlamiu- gi\'n in Henegouwen. — De Hollanders en Zeeuwen weigeren naar Henegouwen te trekken — Willem\'* hulde voor Zeeland-bcwcsten-.Srhelde. — Keizer LodewQk doet afstand van alle regt en aanspraak op Holland. Zeeland en Friesland. - Ainstel en Amsterdam door llisschop Gwy aan Holland afgestaan. — Krijgsbedrijven te Rupelmonde en omstreken. -- Graaf Lodew||k van Vlaanderen doet afstand van z(jn regt op de hulde voor Zeeland•bewesten-Sehelde, gel|)k Willem 111 van zjjneaan- spraken op Aalst, Gerardsbergen , Waas en de Vier- Amhaehten. — Zijne dochter Margaretha huwt den Duitsehen Keizer. — De Kngelsehe Koningin Isaliella in Holland. — Togten van Jan van Beauuiont en van Graal\' Willem III naar Engeland. — Voorgenomen togt naar Italië. — Slag bd Cassellierg. — Verdrag niet Ko- ning Kilward III. — Dood van Willem de Goede. — Taiercelen uit het volksleven. (1304—1337.) Ofschoon Willem weinig meer dan achttien ja- ren telde, genoot hij algemeen den roem een ver- standig en verlicht vorst te zijn. Zijne openhartige, edelmoedige inborst had hem reeds allergenegen- heid gewonnen toen hij nog slechts den titel van Graaf van Ostrevant voerde, en zijn heldenmoed was zoo schitterend in den Vlaamschen oorlog ge- bleken , dat men hem een der trcffelijkste veldhec- ren van zijn tijd achtte. Zijne onderdanen kenden hem eenparig den naam van de Goede toe. Als Graaf van Holland en Zee- land noemden latere geslachten hem Willem de Derde, als Graaf van Henegouwen Willem de Eerste. Na in Henegouwen, Holland en Zeeland de hulde des volks ontvangen te hebben , begaf hij zich naar Frankrijk, ten einde zijn huwelijk met Jeanne de Valois, eene nicht des Konings, te voltrekken, en zijn leen Ostrevant te verheffen. De inzegening van zijnen echt vond plaats in de abdij van Long- pont , op den 2.\'Jsten Mei 1305, het bewijzen zij- ner hulde eenige dagen later. Bij deze laatste plegtigheid droeg Willem de uiterste zorg, dat zijne verpligtingen als leenman tegenover den Fran- schen Vorst niet tot andere districten dan Ostre- vant uitgestrekt konden worden. In den leenbrief werden op zijn verlangen alle oorden, waarover hij van wege Koning Filippe het bewind voerde, tot in de geringste bijzonderheden omschreven. Gedurende \'s Graven afzijn was er vrij wat moeite in Holland ontstaan over het beweren van sommige ingezetenen, dat zij wegens hunne ge- boorte of afkomst ongehouden waren, even als de an- dere in- of opgezetenen, schot en lot te betalen. Doch deze beweging werd gestuit door den Graaf, die, na de edelen en schepenen van eenige Hollandsche en j Zeeuwsche steden te \'s Hage vereenigd te hebben, | vast stelde, \'\'dat zij, die niet bewijzen konden, ; edel van afkomst te zijn, met de gemeenten in de I lasten moesten dragen (11 Augustus 1305). Weinige dagen te voren (2 Augustus) had Wil- lem vrede gesloten met Hertog Jan II van Bra-
		HOOFDSTUK XX. WILLEM III (de Goede). Willem als Graaf gehuldigd. —Zijn huwelijk te Longpont. - II(j verheft liet leen Ostrevant. - Geschillen over de belastingen. — Verdrag tusschen Henegouwen en Vlaan- deren, niet toepasselijk op Holland en Zeeland. — Vierjarig bestand. — Vrede niet Brabant. — Verdrag 1 Zie de plaat op lil/. 224
		*

-ocr page 248-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

236

betrokken mogten zijn. Henegouwen had het eerste voordeel hiervan. Toen Thibaut van Har, Bisschop van Luik, zich van het Henegouwscbe kasteel Mirwart, in de Ardennen, meester maakte , was Hertog Jan oogenblikkelijk gereed om zijn bond- genoot Willem bij te springen. De Hrabanters bedreigden het Luiksche Sambredistrict zoo na- drukkelijk, dat Hisschop Thibaut in zijne schelp kroop en onmiddellijk zijnen troepen bevel gaf Mir- wart te ontruimen. Graaf Willem deed nu de He- ncgouwsche vaan weer op \'t hooge slot hijsehen, doch bij de afgelegenheid dezer sterkte, trad hij

bant en Graaf Robprt III van Vlaanderen , doch alleen met betrekking tot Henegouwen, zoodat hij als Graaf van Holland en Zeeland inet beide vc>r- sten in openbare vijandschap bleef. Men onderlian- delde echter met elkander om ook die onrust «reg te nemen, doch Vlaanderen en Holland kwamen niet verder dan tot een bestand voor den tijd van vier jaren. De klippen, waarop de omlerhan- delaars stieten, waren de hooge cisehen van Graaf Koliert. Niet alleen verlangde hij het leen Zeeland\' bewesten-Schelde, maar ook een aandeel aan ver- schillende Hollandsche districten. Hertog Jan van

Jacili van Artrwldr.

Brabant, die geen zoo hoogen toon voerde, ver- wisselde anderhalf jaar na het sluiten van dit be- stand het met een vredesverdrag. Den lOUen April 1307 bezegelde hij dit staatsstuk , waarbij hij , zon- der eenig voorbehoud, van de gansche leenhulde over Zuid-Holland afstand deed. Een belangrijk verdrag volgde den vrede van Mons, eene overeenkomst, waarin Graaf Willem met den Hertog van Brabant, de (Jraven van Gulik, Chiny en Namen «en verbond aanging, om wcderkeerig elkanders belangen te handhaven,uitgezonderd bij ge- schillen, waarinde Keizer of den Franschen Koning

I in het voorstel van Jan van Luxemburg, Koning van Bohemen en I\'olen, om het te verkoopen. In 1310 was het bestand met Vlaanderen ten j einde geloopeu, en daar Robert noch Willem zich j met elkander hadden kunnen verzoenen, brak de i oorlog op nieuw uit. Jammer voor de vereenigde | graafschappen, dat de Hollanders en Zeeuwen wei- ! geiden in Henegouwen te dienen. Want toen de Vlamingen langs de. Dender naar Lessines (Lessen) oprukten, achtte Willem de Henegonwers niet sterk genoeg alleen de spits af te bijten. Hij nam der- i halve de bemiddeling aan van Jan van Namen en Ge-

-ocr page 249-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

237

hem zoozeer, dat toen Koning Louis X, van Frank* rijk, in 1315 den oorlog met Vlaanderen vcrnieuw- de, hij op nieuw helm en harnas aangesptc, oinde Vlamingen te beoorlogen. De strijd duurde echter slechts kort en werd alleen aan de Midden-Schelde gevoerd, waar de Hollanders en Zeeuwen Rupcluiondc en Calloo verbrandden. Nogtans bleven beide landen nog acht jaren in spanning, tot den tiden Maart 13:23 een verdrag werd getroffen, waarbij Graaf Lodewljk van Vlaanderen voor zich en zijne opvolgers, ten behoeve van Graaf Willem, ten eenemale afzag van alle manschap, allen eigendom, alle heerlijke regten of aanspraak , onder welke benaming ook, op Zeeland. Hij beloofde, zich en zijnen opvolgers hier- ovcr het stilzwijgen op te leggen, alle brieven

rard van Sottcghem, ten gevolge waarvan partijen I een zoen aangingen, waarbij Willem Zceland-bewes- tcn-Schelde, als een onverHterllijk leen van Vlaande- ren erkende, beloofde deswegens eeno jaarlijksehe som aan Jonker Gwy vun Vlaanderen uit te keeren en van al zijne regten op \'t land van Waas en de Vicr-Ainbuclitcn andermaal afstand deed. Daarentegen smaakte Graaf Willem kort daarna do voldoening een belangrijk domein bij Holland in te lijven: de heerlijkheid Amstel. Zijn oom Gwy, toen bisschop van Utrecht, had het krachtenscene gift van Jan II verkregen. De Prelaat hechtte daar- aaii grootc waarde en had o. a. in 1300 of 1301 Amsterdam tot eene stad verheven. Doch toen hij de hulp zijns neefs noodig had tegen de Friezen van

Gmf Willem IV doet de grachten van l\'trcclit peilen.

Stellingwerf, was hij, om dien bijstand te bcko- men , gedrongen, Amstel met Amsterdam aan Hol- land af te staan (tl Oetober 1311). \' Een ander voordeel door den Graaf verworven, was de gunstbrief, den 15den November 1314, door Keizer Lodewijk verleend. Onder goedkmiring der Rijksvorsten, verklaarde deze Monarch, dat hij afstand deed van alle regten op de graafschappen Holland en Zeeland (t. w. Zeeland-beoosten-Schclde) en de heer- lijkheid Friesland, behoudens al zoodanige man- schap als daarvoor aan hora en het Rijk vcrschul- digd was. De hulde, die Willem na de gebeurtenissen bij Les- sen aan Graaf Robert had moeten bieden, verbitterde 1 Zie de plaat op bladz. 235.

daarover als nietig te beschouwen en alle besehei- den betreffende zijne regten op dit gewest aan zijn vroegeren tegenstander uit te leveren. Daarcn- tegen herhaalde Willem zijne gelofte, nimmer weder zijne regten op Gerardsbergen, Aalst, Waas en de Vier-Ambachten ter sprake te brengen. Tot verzekering dezer merkwaardige overeen- komst werden de oorkonden, waarin zij was ver- vat, raedo bezegeld door de afgevaardigden van Valencieniies, Mons, Maubeuge en Binch in Hene- gouwen; Dordrecht, Delft, Leiden en Haarlem in Holland; Zierikzee en Middelburg in Zeeland; en Gent, Brugge en Yperen in Vlaanderen. Graaf Willem smaakte niet alleen de voldoening de raagt zijner heerschappijen verhoogd te hebben. Hij zag ook zijn Huis met nieuwen luister omstraald.

-ocr page 250-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		238
		Keizer Lodewijk wierf\' om de hand zijner dochter Margaretha , Graaf Willem van Gulik om die zijner dochter Johanna, en toen deze verbindtcnissen tot stand waren gekomen, kwam Koningin Isabella van Engeland naar Holland en moedigde haar zoon Edward aan, naar de liefde van Jonkvrouwe Fi- lippine, eene derde dochter van Graaf Willem, te dingen.\' De ondertrouw werd in 1336 te Dordrecht gevietd, en in 1327 geleidde Willem zelf de bruid naar Engeland. Graaf Willem\'a naam weerklonk toen in het Iirit- Bche rijk met ontzag en eerbied. Immers hij had, op Isabella\'s verlangen, een vloot en landingsleger naar Engeland gezonden, om een einde te maken aan het ellendig bewind van Edward II, een traag en aan het vermaak overgegeven vorst, zonder kracht of zelfstandigheid. Jan van Beaumont, Wil- lem\'s broeder, had dien togt bestuurd en den oorlog tot een gewenscht einde gebragt. Koning Edward II werd te Kenilworth opgesloten, en door het par- lement dejeugdige Edward III tot koning uitgeroepen. In den strijd die hierna tusschen Lodewijk van Heijcren en Paus Johannes XXII uitbrak, toonde Willem zich geneigd om zijn keizerlijken schoon- zoon in Italië te hulp te komen. Doch toen de Hol- landsche edelen deze onderneming tegenwerkten, gaf hij haar op. Daarentegen volgden zoowel de Hollanders als de llencgouwers hem willig, toen hij in L\'t\'28 naar Vlaanderen toog om den opstand der Vlaamsche steden tegen Graaf Lodewijk van Nevers te helpen dempen. In den bloed igen slag van Casselberg (28 Augustus) had Koning Filippe VI, het hoofd der verbondenen, de zegepraal voor eengroot deel aan Graaf Willem en zijne Henegouwsche, Hol- landschc en Zeeuwsche edelen te danken. Sints 1334 werd het krachtig gestel van Willem door jicht, voeteuvel en andere kwalen ondermijnd. Toch trad hij ten jare 1337 in een verbond tegen Koning Filippe VI, toen deze het huwelijk van \'s («raven dochter Elisabcth met een zoon van den lirabantschen Hertog had verijdeld en de stad Carabrai (Kamcrijk) met het Cambrésis aan Duitsch- land ontseheurd. Edward III, de ziel van dit verbond, zag echter zijn schoonvader niet aan zijne zijde in den strijd, want veertien dagen nadat het verdrag zijn beslag had bekomen, was Willem de Goede niet meer. Hij overleed te Valencicnnes den 7 Juny 1337. Willem verstond, even als Floris V, de kunst om de liefde zijner onderdanen te winnen. Men erkende zijne deugden en voldeed willig zijne be- den, zelfs wanneer hij buitengewone onderstands- gelden verlangde. Zoo gebeurde het, dat hij eens bij eene bede om duizend guldens van zijne Hol- landsche en Zeeuwsche onderzaten, ten antwoord # kreeg: "Geen duizend, wij willen u tienduizend geven l" 5 Niettemin was hij gestreng wanneer men hem tegenwerkte. Toen de stad Dordrecht van het \' Zie de plaat op bladz. 229. I « • » u » 228.
		haar verleende stapelrcgt misbruik maakte om de overige Hollanders te kwellen, beschreef hij eene heirvaart tegen hare burgers en verleende haar geene vergiffenis dan nadat zij cenigo voorregten, waarvan een strafwaardig misbruik was gemaakt, had opgegeven (1326). Met ridderlijke oefeningen was hij ten hoogste ingenomen, en beroemd is het steekspel, dat hij in den aanvang zijner regering te Haarlem gaf. Volgens eene oude kroniek, waren daarop vereenigd tien graven, honderd baronnen, duizend ridders en eene ontelbare menigte uit de lagere standen. Edelmoedig ontving hij de Joden, die, uit Frank* rijk verdreven, bij hem bescherming zochten. Niet temin wensehte hij hunne bekecring, en toen hem een wees onder de vhigtelingen werd ge- wezen, hield hij deze als peet ten doop. Nadat de knaap een jongman was geworden, schonk de Graaf hem den post van deurwaarder bij het hof van Mons. Nu echter bleek het, hoe sterk ook in de Nederlanden nog het vooroordeel tegen de Joden was. Men beschuldigde dien ambtenaar dat hij nog in stilte het geloof zijner vaderen aankleefde, en eenmaal, terwijl hij in de abdij van Cambron bij Hérimel was ontvangen, vijf dolksteken aan het beeld der H. Maagd had toegebragt. De afstanv meling van Israël werd gegrepen, doch bij gemis van bewijs vrijgesproken. Toen echter vier jaren later een grijsaard van Lestines de verklaring af- legde, dat hij, verlamd door eene beroerte, de gelofte had gedaan om de heiligschennis aan de Lieve Vrouw van Cambron te wreken, en van stonde af volkomen was hersteld, dwong men den Hebrüer zich door een Godsoordeel te zuiveren. Het gevecht had plaats onder de muren van Mons, en de "Jood" werd, in een knuppelgevecht met den grijsaard, dood geslagen.\'
		HOOFDSTUK XXL WILLEM IV. Willem\'» komst aan het bewind. — HU vernieuwt het verbond door z(|n vader met Kdward Itl gesloten. — Congres te Halle. — Cambrai (Kamuri)k) belegerd. — Willem beurtelings op Kngelsche en Fransche z{jdc. — Verwoestingen In de Thiéraclie. — List om de bezetting van Tian-TEvêqM te redden. — Sehccpsstrljd op het Zwin. — Beleg van Doornik. — liestand met Frankrijk. — Graaf Willem op reis naar Jcrusalein. — Z(jno deelneming aan den strijd in Lltfhanen. — lil) slaat het beleg voor Utrceht. — Togt naar Friesland. - Slag b|j Warns. — Zl)n kinderloos huwelijk. (1337—1345). Van do drie zonen door Willem de Goede bij Jeanne de Valois verwekt, hadden de beide oudsten reeds vriór hunnen vader den tol aan de natuur be- taald. Dien ten gevolge volgde de jongste, Willem,
		> Zie de plaat op bladz. 233.

-ocr page 251-

		DLL AND EN ZEELAND.		230
		GESCHIEDENIS VAN E zijn vader in de heerschappijen Henegouwen, Hol- land, Zeeland en Friesland op. Als Graaf van Henegouwen was hij de tweede, als Graaf van Holland en Zeeland de vierde die Willem heette. De jeugdige Graaf, evenzeer ingenomen tegen het Fransche hof als zijn vader dit was op het einde zijns levens, vernieuwde liet verbond, wei- nigc weken te voren tusschen het Huis van Aven- nes en dat van Plantagenet gesloten. Het was een subsidietractaat, waarbij Edward III, de schoon- broeder van Willem IV, de belofte deed, om de grafelijke schatkist met 200,000 Florentijnsche guldens te stijven en verder gedurende den be- raaraden oorlog de soldij van duizend llenegouw- sche krijgsknechten met Engelsch goud te voldoen (12 July 1337). Naar aanleiding van dit verdrag, kwam Edward in 1338 naar Halle, in Henegouwen, waar hij in een vorsten-congres ettelijke Belgische en Rijn- landsehe regenten vereenigdc, t. w. Hertog Jan van Brabant, Graaf Reinoud van Gelder, den Graaf van Gulik, den Aartsbisschop van Keulen, den Heer van Valkenburg en anderen. Bij hen sloot zich de Gentsche brouwer Jacob van Artevelde aan, een verstandig man op wiens wenken het strijdbaarste deel der Vlamingen tegen de Fran- schen de wapens aangordde. \' De Nederlandsche Vorsten maakten, in weerwil der reeds gesloten verbindtenissen met Edward, vrij wat zwarigheden om Filippe VI te beoorlogen, doch zij meenden die opgeheven, wanneer de Engelsche Koning wist te bewerken, dat Keizer Lodewijk hem tot ste- dehouder des Rijks benoemde. De Beijer was ge- makkelijk te winnen: vooreerst waren hij en Edward door hunne huwelijken met dochters van Willem de Goede, zwagers, en ten andere verklaarde de Brit zich bereid om de ledige keizerlijke kassen van ronde goden te voorzien. Daar men Cambrai en het Cambrésis eeuwen lang als doelen van het Duitsche-Rijk had beschouwd, was er geen gereeder verklaring voor den aanval te vinden, dan deze bezitting, die de Franschen eenigen tijd te voren hadden bemagtigd, gewa- penderhand, terug te eischen. Nadat Willem IV en de overige bondgenootcn zich bij Edward gevoegd hadden (September 133!)), werd de veldtogt met het beleg van Cambrai geo- pend. Doch de Franschen verdedigden zich met zooveel heldenmoed, dat iedere aanval werd af- geslagen. Na eenigen tijd daagde Koning Filippe VI uit Parijs op en sloeg zich met zijn leger bij Péronne neder. Edward wenschtedeze gelcgcnheidaantegrij- pen, om zijnen tegenstander een veldslag aan te bie- den. Doch wat hij aanvoerde, hij kon Graaf Willem niet tot deelneming overhalen. De Henegouwer beweerde, dat hij zich alleen verbonden had om op den bodem van het Duitsche-Rijk, doch geenszins op dien van Frankrijk de wapens tegen Filippe te voeren. In geen geval wilde hij Picardië binnendringen. \' Zin «Dn portret op blndz. 230.
		Hoe onaangenaam Koning Edward dit bezwaar vond, moest hij zich Willem\'s besluit laten wei- gevallen. Hij achtte zich echter geregtigd, om zijn schoonbroeder voor dit weifelen te straffen en liet het daarom toe, dat zijne troepen op hunnen marsch door onderscheidene oorden van Henegouwen zich allerlei baldadigheden veroorloofden. Zoodra de Engelschen Frankrijk binnentrokken, achtte Willem zich verpligt, niet alleen de vijan. digheden tegen Frankrijk te staken, maar zelfs om Koning Filippe strijdkrachten toe te voeren, ten einde de Engelschen af te slaan. Hij be- streed de Franschen zoodra zij Duitschlands\' grond aantastten, maar ondersteunde de Franschen, wan- neer Frankrijk\'s bodem gevaar liep. Hij wilde trouw blijven aan de beide eeden die hij als lecn- man van \'t Rijk en van de Fransche-Monarchie had gezworen. Gelukkig kwam hij niet in de noodzakelijkheid om het zwaard tegen zijn schoonbroeder Edward te trekken. Koning Filippe verliet namelijk de om- streken van Péronne, toen Edward die naderde, en de Brit vond het van zijne zijde geraden, om naar zijne eilanden te keeren. Ofschoon Willem IV meende overeenkomstig zijne verpligtingen gehandeld te hebben, was-Koning Filippe over \'s Graven gedrag uitermate verstoord. Hij liet door Pierre d\'Aussone, bisschop van Cam- brai (Kamerijk), den ban over hem uitspreken, en, maakte van het aftrekken der Engelschen gebruik om de Henegouwschc heerlijkheid Chimay te plun- deren en de abdij en \'t vlek Haspres in brand te steken. Nu was het met Willem\'s bedenkingen uit, ja hij zond zelfs den abt van Crépin naar den Ko- ning, om Frankrijk\'s heerscher den oorlog te ver- klaren. Filippe nam de houding aan, of hem die aankondiging niet het minste verontrustte. Zijn eenig antwoord was: "Mijn neef is dol geworden." Maar Filippe had reden om zijne vijandelijkheden tegen draaf Willem te betreuren, want toen onze Graaf in 1310 den veldtogt opende, werd eerst de Thiérache door de llenegouwers gebrandschat, en vervolgens het steedje Aubenton veroverd en aan de vlammen prijs gegeven. Ja de zegevierende llenegouwers drongen door tot in de nabuurschap van Laon. Van zijne zijde verzamelde Koning Filippe zijn leger andermaal te Péronne en beval zijnen zoon, Jean, Hertog van Normandiê, om Henegouwen zijne weerwraak te doen gevoelen. Willem had echter zijne grenssteden zoo zeer versterkt, dat de Her- tog niet verder slaagde dan om eenige gehuchten te verbranden. De eenige plaats van eenig belang die de Fran- schen veroverden, was het kort te voren gewon- nen Thun-FEvêque, door de Schelde van het tegen- overliggend Thun-st. Martin gescheiden. Toen men over de overgave onderhandelde, bedongen de He- negouwers veertien dagen uitstel, alvorens zij zich zouden overgeven en ongehouden te zijn, den Franschen toegang te verleencn, indien Graaf Wil- letn ontzet kon aanbrengen. Werkelijk daagde

-ocr page 252-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EX ZEELAND.

240

Willem IV tor hulpe op, maar zijn krijgsraad be- sliste, dat liet ondoenlijk moest geacht worden om de Fransclien uit lninne verschansingen te jagen. De Henegoawsche Graaf wilde echter zijne ingc- sloton dapperen niet in den steek laten. Daarom liet liij een aantal vaartuigen van wal steken, waarover hij het bevel aan Jean de Boissy opdroeg. Deze moest den vijand door onderscheidene schor-

zijne bundgenooten de uitgeputte strijders met blijd- schap ontvingen en hunne trouw on dapperheid naar waarde loofden. Den 24 Juny 1340 sloeg Edward in het Zwin de Fransehc vloot, waarop zich 10,000 man be- vonden, en ontbood zijne bondgonooten naar Gent, waar het belegeren van Tonrnai (Doornik) werd besloten on met honderdentwintig duizend man on-

mntselingen bezit: honden en daarbij eenigen vaar- tuigen de gelegenheid verschaffen, om Thun-l\'Evêque te naderen. Het plan gelukte. De benden van de Boissy wisten door landingen en looze aanvallen de Fransclien zoo zeer te vermoeijen, dat de He- ncgonwsche vaartuigen Thun-l\'Evêque bereikten en de bezetting aan boord namen. Haastig stak men nu naar den anderen kunt over, waar Graaf Willemen

deroomen. Gedurende dit beleg veroverde Graaf Willem op een en dcnzclfden dag Houchain, Lnudas en Lincelne, sloeg toen het beleg voor st. Amand, welke stad door den senéchal van Carcassonne werd verdedigd, en maakte zich eindelijk, na andermaal gezegevierd te hebben, meester van Séclin, dat, even als alle vorige plaatsen, door plundering word uitgemergeld.

-ocr page 253-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

•211

Nu wierp hij liet oog op Mareliiennes, waaruit de Franselien vaak strooptogten in Ostrevant onder- namen. Doch Aymeric de Verval, de bevelhebber der veste, .spotte met \'s Graven toeleg. Hij achtte Mareliiennes onverwinbaar, zoowel uithoofde der diepte van de voorbijstroomende Searpe als wegens de verschansingen vóór de poorten aangelegd. Willem

dan de vlugt bedacht. Te midden van die verwarring drong draaf Willem Mareliiennes binnen, waar hij èn bezetting en de monnikken die het garnizoen had- den ondersteund, over de kling deed jagen. Doornik stond op het punt zich over te geven. Kwam Koning Filippe het niet ontzetten, het moest onvermijdelijk vallen. Maar juist tegen dit

maakte echter de Verval\'s berekeningen te schande. Terwijl hij namelijk aan een deel zijns legers ge- bood, een loozen aanval op de vestingwerken te doen, liet hij het mcerendeel zijner troepen zich in stilte inschepen en aan de zijde der abdij de stad bemagti- gen. Onverwacht hoorden de Franschen den zegekreet der Henegouwers te midden van hunne wallen, en nu, alle geestkracht verliezende, waren zij op niets

ontzet zag de Fransehe Koning geweldig op. De Koning van Sicilië had hem voorspeld, dat hij in een veldslag zou omkomen, en daarom weifelde Filippe telkens wanneer hij bevelen tot aanval moest geven. Eindelijk schoot het hem in den zin, de tusschenkomst in te roepen van zijne zuster, Jeanne de Valois, Gravin-weduwe van Henegouwen en Holland. Zijn overleg gelukte, en op den 25 Sep-

:J1

-ocr page 254-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

242

tember 1340 sloot hij een wapenstilstand, die, sedert verlengd, hem bevrijdde om van leer te trekken. Eene gelofte, naar het schijnt afgelegd toen Willem in drift een priester had doorstoken, deed hem in Augustus 1313 eene bedevaart naar Jent* Balem ondernemen. Zijn weg voerde hem door Frank- rijk, Zwitserland en Opper-Italië. Te Venetië ging hij scheep naar Kyprc-8 en van daar naar Palestina. De tijilen van Godfried van Bouillon en van Keizer Frederik II waren voorbij, zoodat onze Graaf niet als verwinnaar, maar in alle stilte Jerusa- lem binnentrok en slechts in het holst van den nacht zijne gebeden aan \'t graf des Heilands uit- stortte. Van Palestina vertrok Graaf Willem IV naarde Weichselboorden, om zich aan de zijde der Dnitsche ridders te scharen, die door vuur en zwaard de Hci- ncn in Pruissen en Litthauen tot het Christendom poogden te "bekecren". Van \'s Graven verrigtingen in die verre gewesten staat slechts weinig opgc- teekend, maar de onderscheiding hem bij zijne terugkomst te Keulen bereid, mag als een bewijs worden aangemerkt, dat hij den roem, dien hij vroeger had verworven, kloekmocdig heeft gehand* haafd. Naar het schijnt, werd hem, in dit tijdsgewricht door den Keizer het aanbod gedaan, om Holland tot een hertogdom te verheffen. Doch hij wees het, dankbaar voor die eere, van de hand. Naauwelijks uit Oostland teruggekeerd, besloot Graaf Willem tot een aanval op Utrecht, welks Bis- schop, Jan van Arkel, hem vertoornd had door het Sticht aan den Hollandschen invloed te onttrek- ken. Den 11 Juny 1345 verscheen hij voor de stad, die weken achtereen aan het beuken der blijden en de pogingen der boogschutters weer- stand bood. Willem werd bedacht op eene bestor- ming of verrassing, doch zekeren nacht, waarin hij de stadsgracht deed peilen, schoot een st. Maar- tensman een pijl op hem af, die \'s Graven voet wondde. \' Bisschop Jan van Arkel, die terwijl \'sQraven leger opdaagde, in Frankrijk vertoefde, was nu teruggekeerd. Hij liet gcene poging onbe- proefd, om den Graaf van zijne vijandelijke plan- nen af te brengen. Lang te vergeefs, doch in het einde gelukte het hem, door de tusschen- komst van Jan van Bcaumont, een wapenstilstand te verwerven. Willem cischte echter als voor- waarde, dat de Utrechtenaars hem als berouw- hebbenden te voet zouden vallen. Door den nood gedrongen, liet de zoo liere burgerij zich deze vcr- nedering welgevallen. Vierhonderd aanzienlijken na- derden , paar aan paar, \'s Graven tent. Blootshoofds en barrevoets, ongegord en in korte lijfrokken, bogen zij zich voor hem ter aarde en smeekten knielend om vergiffenis. Eerst daarna, den 21 Jnly, werd het beleg opgebroken. Welligt zou het Bisschop Jan van Arkel niet

gelukt zijn, om Willem tot aftrekken te bewegen, zoo niet een opstand der Friezen \'s Graven tegen- woordighcid aan gene zijde van de Zuiderzee had gevorderd. Om zich over dit verzet te wreken, liet hij te Amsterdam een grooten voorraad leef- togt en oorlogsbehoefte bijeenbrengen en beval zijnen krijgslieden, zich bij Enkhnizcn te vereeni- gen. De anders zoo korte overvaart rekte zich ditmaal in de lengte, hetzij door het onstui- mige weder, hetzij door de onbedrevenheid van vele schippers. Niet in eene indrukwekkende lijn bereikte de Hollandsch-Hencgouw.*che vloot de Friesehe stranden, maar in een aantal kleine smaldeelen en op verschillende punten. Jan van Beaumont landde het eerst, in de nabuurschap van Stavoren, aan den zuidkant van het st^Odulphus- klooster. Doch zich onvoorzigtig vooruit wagende, werd hij door de Friezen geslagen. Een weinig meer naar het noorden ging Graaf Willem aan land, doch slechts met 400 manschappen. De Friezen, veel grooter in aantal, omringden hem en velden hem niet bijna allen die hij bij zich had. \' Ook de andere benden dolven het onderspit, want op het klokgebrom der kerken daagden van wijd en zijd strijders op, vast besloten den vreemdeling van den Frieschen grond te verdrijven. Het hoofd- treffen viel voor bij het dorp Warns, hetzelfde waar de Hollandsche Graven als Heeren van Fries- land gewoonlijk te regt zaten. Meer dan 240 rid- ders sneuvelden, met minstens vierdehalfduizend volgelingen. Jan van Beaumont ontkwam een schier wissen dood alleen door de trouw zijns schild- knaaps, Robert de Gluves, die hem met geweld aan den slag onttrok en in een vaartuig drong. Onder de gesneuvelden telde men uit Henegouwen do Heeren van Ligny, Walcourt en Antoing; uit Zeeland die van Borssele, Beimerswaal en Kruiningcn: uit Holland die van Bredcrode, Was- senaar, Merwedc, Teilingen , Asperen, Montfoort, Zandhorst, Swieten, Naaldwijk en Spangen, (teen stamhuis dat geen lid\' betreurde, gcene burgerij ; die niet in het ontzettend verlies deelde (27 Sep- j tember 1345). De Friezen kapten den gesneuvelden Graaf het hoofd af, tot wraak over den dood van een hun- ncr edelen. Om het lijk in gewijde aarde bij te zetten, begaf Heer Maarten, overste der st. Jans- heeren te Haarlem, zich naar Friesland, doorkruiste het slagveld in alle rigtingen en voerde, toen hij het overschot van den hooghartigen vorst had ge- vonden, het naar de abdij Bloemkamp bij Bols- ward. Later werd het naar\'s Hage en eindelijk naar Valenciennes overgebragt. De jeugdige Gravin, Johanna van Brabant, Wil- lcm\'s echtgenoote, was door het gebeurde bij I Warns zoo verbitterd, dat zij alle goederen der i Friezen in Holland deed verbeurd verklaren, en \\ de Friesehe monniken van Mariöngaarde, die op

\' Zie de plaat op bladz. MO.

\' Zie ilc plant op hlariz. 237.

-ocr page 255-

		GESCHIEDENIS VAN 1 hunnen uithof op Marken vertoefden, in de Zui- derzee liet werpen. Het zoontje dat zij vroeger haren gade had ge- sehonken, was op zeer jeugdigen leeftijd overleden. Men zag, dat de stam der Henegouwcrs zijn einde naderde.
		)LLAND EN ZEELAND.                                 243 den, door haar jongstcn zoon, den negenjarigen Otto, vergezeld. Zij nam haren weg door Lotharingen en Frankrijk, waar Koning Filippe, die ongaarne zijn geduchten tegenstander Edward in het bezit van vier Nederlandsche gewesten wilde zien, haar zijnen bijstand beloofde. De Henegouwsehe edelen en ste- den huldigen haar onder luid vreugdebetoon, doch waren zoo voorzigtig om als voorwaarde te vragen, "dat zij het Land schuldvrij zou maken," dat is, geenc inkomsten zou vorderen, zoo lang de schul- den van haar broeder niet betaald waren. In Zeeland en Holland gekomen, verleende Mar- garetha met milde hand onderscheidingen, voor- regten en vergunningen. De voornaamste was die, waarbij zij beloofde, geen oorlog buiten de palen van Holland, Zeeland en Friesland te beginnen, zonder toestemming der ridderschap, knapen en goede steden van Holland. Mogt zij deze be- loftc schenden, niemand zou gehouden zijn, haar te dienen. Met hare zuster Filippine had zij eene zamenkomst te Yperen, die hare vrees voor plan- nen van Edward voor goed wegnam. Margaretha vertoefde slechts zeven maanden in de Nederlanden. Bij haar vertrek droeg zij het stadhouderschap op aan haren tweeden zoon Wil" lem, die nu, overeenkomstig de bedoelingen zijns vaders, den titel van Ver bei der, dat is toekomstig landsheer, aannam. Zij ging hierbij haren oudsten zoon, Lodewljk de Romein, voorbij, omdat voor deze andere heerschappijen, in het oosten des Kijks, waren bestemd. Willem, die, even als de overige Beijersche vors- ten, doorgaans met den titel van Hertog werd aangesproken, al bleven Henegouwen, Holland en Zeeland graafschappen, wist, hoezeer een vreem- deling van geboorte, vrij wel \'s volks genegenheid te winnen. Doch onder den adel had hij verschiL lende tegenstanders, wien het leed deed, dat de zwakke en daardoor weifelende Margaretha het hecht uit hare handen had gegeven. Hij zag zich gedwongen, den oorlog met Utrecht te hernieuwen, doch voorkwam een strijd met de Friezen, door het sluiten van een twintigjarig bestand (10 Au- gustus 1348). Inmiddels had de Graaf zijnen vader, Keizer Lode- wijk, door den dood verloren (11 October 1347), en daardoor voor een magtig beschermer een geducht vijand verworven. Immers Karel IV uit den huize Luxemburg, die nu ten troon steeg, betoonde zich even vijandig tegen den stam van Beijeren als Lo- dewijk zich tegen de nazaten van Keizer Hendrik van Luxemburg had gedragen. Hij scheen het voor- nemen te hebben de heerschappij over Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland te willen splitsen, en begon met een vierde des Lands aan Markgraaf Willem (V) van Gulik toe te wijzen. In dezen staat moest men het een geluk voor de vier gewesten achten, dat Margaretha bij opene brieven haar zoon zoowel den grafelijken titel als de volkomen oppermagt over Holland, Zeeland en Friesland opdroeg, en voor deze opoffering niets
		HOOFDSTUK XXII. MARCARETHA. ])« erfgenamen van Willem IV.— 1 luihuid en Zeeland tot een spillelecn verklaard. — Margaretha belooft geen oorlog te zullen voeren buiten de palen van Holland. Zeeland en friesland, zonder de toestemming der edelen en goede steden. — Margaretha draagt het bewind over hare landen aan haar tweeden zoon, Willem, als Ver- belder, op. — Dood van Keizer Lodew||k. — De Ver- belder Willem tot Graal\' verbeven. — liet lot van Hol- land en Zeeland van dat van Henegouwen gescheiden. - Margaretha wenscht het bewind over Holland en Zeeland terug. — Oorsprong der Hoeksclie en KabeUaauw- sche twisten. ..... Naarden verbrand. — Verbond van Willem met ecnige edelen en elf steden. — Willem vraagt aan zijne moeder vergiffenis. — De landzaten zetten den burgeroorlog voort. — Willem als stad- houder naar Henegouwen gezonden. — Margaretha besluit het bewind over Holland en de daarmede ver- bonden gewesten aan Koning Kdward op te dragen. — De strijd tussehen moeder en zoon hernieuwd. — Lode- wl)k de Homcin tot erfzoon verklaard. — .Schccpsstryd by Veere. — Scheepsstrijd op de Maas b(i Zwartewaal. — Zeventien sloten van Hoeksehe edelen verwoest, waarby voor het eerst hier te Lande buskruid wordt gebruikt. — Koning Kdward tot middelaar gekozen. — Huweiyk van Graat\' Willem niet Mathilde van Lancaster. — Jan van Bcaumont en Walram van Luxemburg bemiddelen de verzoening van Margaretha en Willem. — Willem door zyne moeder als Graat\'van Holland en Zeeland erkend. — Voorvallen in Henegouwen. (1345—1364.) De naaste erfgenaam van Willem IV, met be- trekking tot het grafelijk bewind over Henegouwen, was zijne oudste zuster. Doch ten aanzien van Holland en Zeeland hcerschtc, op nieuw dezelfde moeite als zich bij het overlijden van Graaf Dirk VII had voorge- daan. Beschouwde men beide gewesten als zwaard- leenen, dan waren zij of aan het Kijk vervallen, óf behoorden aan Jan van Bcaumont. In Henegouwen erkende men algemeen de regten van Willem\'s zuster, Margaretha van Avennes, de gemalin van Keizer Lodewljk uit den huize Bei- jeren, doch in Holland waren wel eenigen, maar niet allen haar genegen. De Keizer beslechtte ech- ter het pleit, door krachtens zijne magt, zijne gade met Holland, Zeeland en Friesland te belee- nen. Jan van Bcaumont kantte zich niet tegen deze beslissing, en Koning Edward III die op de erf- opvolging in naam zijner gade Filippine, had aan- gedrongen, vond in Holland niet den minsten aanhang. Zoodra de opdragt had plaats gehad — den 15 January 1346 — begaf Margaretha zich, in weer- wil van het ruwe jaargetijde, naar de Nederlan-

-ocr page 256-

UE8CH1EDENIS VAX HOLLAND EN ZEELAND.

\\>\\i

hunne plaats de Egmond\'s, de Arkei\'s en hunne me- destauders rondom zich sebaarde. Hij was de beper- kingen moede, waaraan Margaretha\'s vertrouwden hem wilden onderwerpen. De teleurgestelde ridderschap hield nu bij Marga- retha aan om het gezag te hernemen. Zij ontbood in April 1350 Willem bij zich te Quesnoi en hield hem, ten aanhoore der voornaamste Henegouwscbe

begeerde da» In-t bewind over Henegouwen en een jaargeld van 1500(1 kleine Klorentijnsche goud- stukken (Janimry 13 l\'J.) Uoch ongelukkig maakten vele aanzienlijken die dit verdrag moesten bezege- len, zwarigheden. De gestelde voorwaarden bleven daardoor opgeschort, en toen Willem zijn titel van Verbeider liet varen, om daarvoor dien van Graaf en Heer in de plaats te stellen, verbitterde bij allen

k^yiio^:li j •

die Vrouwe Margaretha als regtraatige heerscheres bleven beschouwen. Het aantal van \'s Graven vijan- den werd nog grooter toen hij die edelen welke zijne moeder hein als raadsleden had toegevoegd, zoo als Jan van Beaumont, Willem van Duivenvoorde, Dirk van Hrcderode, Kloris van Boekhorst, Kloris van Alkemade, Gerard van Heemstede, Eilips en ,lan van Kolanen, van zich verwijderde, en in

edelen, voor, hoe hij het Land in beweging hadge- bragt en haar het plegtig beloofde jaargeld onthouden. Willem scheen het hoofd in den schoot te leggen, althans hij verklaarde er genoegen mede te nemen, dat de oorkonden der overdragt werden te niet gedaan. Hij had, betuigde hij, liever geen ge- bied, dan zich bezwaard te gevoelen, wanneer hij het bezat.

-ocr page 257-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

245

lichtblaauw en zilver, en wel in ruiten gescha- keerd. Daar wambuis en broek eene honderd- voudige mengeling dier ruiten vertoonden, had- den alle mannen van top tot teen een schub- achtig aanzien. De Hollandsche edelen, gewoon aan het bloedroode laken van het oude Staiuhuis, ver- geleken deze Beljerschen bij groote visschen, bij kabeljaauwen. Maar wie dien naam als een schimp wilde aanmerken, het volk achtte het eere dien te dragen, en noemde de tegenpartij, de aanhan-

In Holland teruggekeerd, gevoelde hij echterbe- rouw over zijnen afstand, vooral toen de edelen die hem omringden, de Egmond\'s, de Arkei\'s, de, Waterland\'», de Watcringen\'s, de Heemskerk\'s, hem bezworen, zijne toekomst niet op het spel te zetten. Immers, Margaretha veroorloofde zich han- delingen, die een voornemen te kennen gaven, om Lodewijk de Romein de regten van opvolging te verzekeren, die zij en haar keizerlijke geniaal reeds plegtig aan Willem hadden toegekend.

I>u wwluwe van Hertog AIKivi lil in„ i nfstniid van *yiii\' iLuIntniHchnp.

Zoo ontstond eene verdeeldheid, die in hare gevo>- gen Holland gedurende anderhalve eeuw de gewel- digste schokken bereidde. De ingezetenen splitsten zich voortaan in twee partijen, die zich door den naam van Hoekschen en Kabeljaauwschen onder- scheidden. De oorsprong dier namen ligt in het duister, doch eene vernuftige gissing van Bilderdijk kan zeer wel met de waarheid strooken. Graaf Willem en zijne volgelingen droegen de Beijersche kleuren,

gers van een allesbeschikkenden adel, op zijne beurt Hoeken, als er op uit om de Kabeljaauwen te verschalken. De eerste daad van vijandelijkheid tusschen de volgelingen van moeder en zoon vond plaats in Gooiland. Op den 17 Mei 1350 namelijk vielen de Hoekschen of Margareetsgezinden de stad Naar- den aan en vernielden haar zoo volkomen, dat geene andere gebouwen dan het Reguliersklooster en enkele woonhuizen staan bleven. Van hier ook dat

-ocr page 258-

		I,
		240                                     GESCHIEDENIS VAN H( toen eenigen tijd daarna Naarden werd herbouwd, eene geheel andere plelft liiertoe kon uitgekozen worden, eene vlakte, 21M) roeden verder naar liet zuidwesten. Nu was liet zwaard uit de selieede, en meende Willem zijne tegenpartij niet meer te moeten sparen. Na de edelen verbannen te hebben, die zich aan hoold der Hockschin gesteld hadden, sloot hij een verbond met die leden der ridderschap, welke zijne zijde hadden gekozen, en met zijne "lieve en glietrouwe" steden Dordrecht. Delft, Leiden, Haarlem, Anister- dam. Alkmaar, Medeinblik, Oudewater. (!eertrui- denberg, Schiedam en Rotterdam. Daarbij legde hij de belofte al. om hij hen te blijven, gelijk een goed Heer schuldig is. zich. zonder hunne toestenv ming, niet inet de gebannen edelen te verdragen, en, voor het geval van zijn kinderloos overlijden, zijn erfregt op zijnen broeder Albreeht over te dra- gen (23 Mei 1350). Tegenover dit verdrag, vaardigde Margaretha eene verklaring uit (27 Mei), waarbij zij open- lijk haren afstand herriep, dewijl "haer lieve soen door jongheid of door verzuim, of wel door de behendigheid van sommige lieden hare hcerlijk- heid, regt en hoogheid verminderd en vervreemd had." Willem verantwoordde zich door op te mer- ken, dat het Graafschap aan het Kijk en daardoor aan hem. als den zoon des Keizers, was vcrval- len. eene bewering, waarbij hij voorbijzag, dat Keizer Lodewijk Holland en Zeeland niet aan zijnen zoon, maar aan zijne gade had geschonken, en de gift van Keizer Karel IV aan den Onlikschen Markgraaf daardoor in beteekenis won. Vier maanden reikten echter toe, om Graaf Willem tot eene andere zienswijze te brengen. Immers den 27 September leidde hij te Geertruiden- berg openlijk het liooge bewind over Holland, Zeeland en Friesland neder, ontsloeg de edelen van den eed dien zij hem hadden gezworen en be- tuigde. zonder eenige terughouding, dat het de verkeerde raad van sommige lieden was geweest, die hem tegen de wenschen en geboden zijner moeder en landsvrouwe had doen handelen. Hij Margarctha, die op dat tijdstip aan eene kwijnende ziekte leed, toegelaten, smeekte hij haar om vergiffenis wegens zijn gedrag, onder belofte voortaan haar in alles als j een goed, gehoorzaam zoon ter zijde te zullen staan. Doch Willem mogt zijne onderwerping aanbie- den, de meesten zijner medestanders weigerden het gezag van Margaretha te erkennen. Eenige Hoekschen, die te Delft uithoofde van een man- slag in hechtenis zaten , werden door de Kabeljaauw- ! sche schepenen ter dood verwezen, zonder dat men het vonnis aan de Keizerin-weduwe of haar ge- magtigde ter goedkeuring aanbood. Margaretha riep de Delftenaars deswegens tot verantwoording. Doch te vergeefs. De iiere burgers der Vlietstad lieten te Dordrecht op zich wachten. Alleen deden zij der Vorstin weten, dat wat zij gedaan hadden, geschied was overeenkomstig den last van "Hertog Willem, hun wettigen heer."
		iLLAND EN ZEELAND. Willem die zich bij zijne moeder te Dordrecht bevond , kwam door deze verklaring in eene moclje- lijkc stelling. In eene vergadering van \'s Lands edelen en aanzienlijken, betuigde hij plegtig, aan dit verzet onschuldig te zijn, ja zond dadelijk brie- ven naar Delft en andere steden om te verklaren, dat hij afstand van het bewind had gedaan, dat zijne moeder weder met het grafelijk gezag was be- kleed. en allen haar als Landvrouwe hadden te gehoorzamen. Terwijl Margaretha zich nu te Zierikzec liet huldigen, vaardigde zij Willem naar Henegouwen af, om er in haren naam het hoog gezag uit te oefe- nen. Doch, haar verblijf in Zeeland was ver van aangenaam, wijl eene ziekte hare bewegingen ver- lamde. Onmagtig om in dien staat iets belangrijks uit te voeren, uoodigde zij haar oom Jan van Beau- mont uit, om de landvoogdij in hare noordelijke gewesten op zich te nemen. De trouwe Avenner verklaarde zich bereid. doch trad terug toen Mar- garctha vorderde, dat hij in alle gewigtige gevallen ruggespraak zou nemen inet de beide Henegouw- sche heeren van Barbcncon en Havré. Te ver- gcefa poogde de Keizerin-weduwe hem tot toege- vcn te bewegen. Zij predikte voor doove ooren, en haar zoon Willem, mede uit Mons overgeko- inen, betuigde volkomen met den lieer van Beau- mont in te stemmen. Gebelgd over Margaretha\'s eigenzinnigheid, trokken beiden, oom en zoon, onverwacht naar Henegouwen terug. Deze ervaring bragt Margaretha tot een verder- lelijk besluit, de opdragt van het bewind over Holland. Zeeland en Friesland voor een bepaald aantal jaren aan Koning Bdward III. Het had cch- ter geen voortgang, want de Keizerin* weduwe kon het met haar schoonbroeder niet eens worden over de voorwaarden. Naar hare meening bood Edward haar voor dit pandschap een veel te gering jaargeld. Staande de onderhandelingen over deze over- dragt, verliet zij de Zeeuwsche stranden, om in het hooger-gelegene Beijcren herstel voor hare geschokte gezondheid te zoeken. Naauwelijks echter was zij vertrokken, of Graaf Willem, wien die onderhandelingen met Engeland geweldig tegen de borst stieten, greep andermaal de teugels van het bewind. Natuurlijk keerde daarmede ook de burgeroorlog weder, en welhaast volgde de verklaring der Brederode\'s, Borssele\'s en andere aanzienlijke Hollandsche en Zeeuwsche edelen, dat zij: "eene hooghc, edele Vrouwe, Margriet, Gravinne van Heneguwen, van Hollant, van Zcelant, ende vrouwe van Vries- lant. kennen ende houden over (voor) hunne ge- borne Lantsvrouwe also lange, als sy leven sal, ende heur met trouwen doen sullen, al dat goede getrouwe lude schuldich syn te doene haercr ge- rechter Laatsvrouwcn, in rade ende in dade alzo langhen als sij leven sal." Zoodra Margaretha van Willem\'s optreden kennis kreeg, poogde zij den dreigenden storm te be- zweren, door haren zoon nu reeds het bewind over

-ocr page 259-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		247
		Zeeland aan te bieden, niet de verklaring, dat liij bij haar dood haar ecnige erfgenaam in de beide graafschappen zonde zijn. Willem wei- felde eenigen tijd, doeh nadat Gerard, Heer van Herlaar. hem naar Gorinchem had gevoerd, waar de Delftenaren hem hunne hulde kwamen bic- den, dacht hij aan geen terugtreden meer. Vooral ; stijfde het hem in zijn verzet, dat zijne moeder, naar Zeeland teruggekeerd, zijn oudsten broeder, Lodewijk de Romein, bij zich ontbood, hem deel gaf aan het bewind en den titel van erfzoon toe- leide. Willem liet zich dien ten gevolge in de eene Hollandsehe stad na de andere huldigen, en i daarna ook in Kennemerland en West-Friesland. Koning Edward trachtte nu het verschil te bemid- delen, weshalve hij zijn schoonzuster en ncefuitnoo- digdeom naarCalais te komen.Margaretha vertrok ook naar de kust van \'t Houlognais, doch Willem maakte van hare afwezigheid gebruik, om Holland\'» eerste stad. Dordrecht, voor zijne partij te winnen. Filippino, verontwaardigd over zooveel stout- hcid, beloofde aan hare zuster alle hulp, om den onberaden jongman het hoofd in den schoot te doen leggen. Dien ten gevolge zond het Britsche koningspaar eene sterke vloot naar Zeeland, met last om zich met het smaldecl van Margaretha en Lode- wijk te vereenigen. .Men zou gezamenlijk Willem\'» scheepsmagt aantasten, en na de behaalde over- winning, Vrouwe Margaretha in heur gezag her- stellen. Aanvankelijk scheen de zege zich voor de Kei- zerin-weduwc te zullen verklaren, want in den scheepsstrijd. die de vereenigde Engelschen en Hoekschen, den 22 Mei 1351, in het Vecrsehc- (lat den Kabeljaauwschcn leverden, werden Wil- lem\'s kielen zoo jam uerlijk gehavend, dat zij naar de Hollandsehe stroomen moesten afdcin/.cn. Dan den 4 July daaraanvolgende wischtc Willem dit nadeel uit door eene overwinning, die de Maas tus- acltea Zwartewaal en Briellc rood van bloed kleurde. Het was een groote, bittere, zware strijd die van den vroegen ochtend tot den avond duurde. uHet krijgsgeschreeuw," zegt een oud kroniekschrijver, "steeg op ten hemel, en zij vielen elkander stou- telijk aan, vromelijk vechtende om de ovcrwin- ning en de overhand. Er werd gehoord een vrce- selijk geluid in de lucht door het roepen en schreeuwen, het bersten der armborsten, het ge- klak der zwaarden, het breken der lansen, het vrecselijk werpen der stcenen en het scheuren der schilden, want het was een dag des toorns en der wraak. Er werden vele vrome wapentuurs aan beide zijden gewond en verslagen. Velen van hen, die gewond en gekwetst waren, zegenden zich met het teeken des heiligen kruises, sprongen in het water en verdronken."\' De naaste gevolgen dezer overwinning waren, dat Margaretha naar Henegouwen week, en do Kabeljaauwschen achtereenvolgens in 1351 zevcn- 1 Zie de plaat lilatlz. 241.		tien kastcelen van voorname Hoekschen in de asch leiden. Het was bij den aanval op een dier sloten. Rozenburg bij Voorschoten. dat hier te Lande het eerst buskruid werd gebruikt. Margaretha gaf nu (20 September) ook Ziorikzee op, waardoor Her- tog Willem zoowel meester van Zeeland als van Holland werd. Eene zamenkomst van Hertog Willem en Jan van Beaumont te Bcrgen-op Zoom, waar over eene verzoening tusschen moeder en zoon werd onder- handeld, liep vruchteloos af. Gunstiger uitkomsten beloofde eene nieuwe poging van Edward III. in- zonderheid toen Hertog Willem aanzoek deed om de hand van \'s Koning» nicht, Mathilde van Lancaster. Doch, werd ook het huwelijk tusschen den Hollandschen Vorst en de Engelsche Prinses beklonken. Koning Edward kon niet slagen om aan de geschillen tusschen moeder en zoon een einde te maken. Alle voorstellen tot bemiddeling misluk- ten, totdat, op het einde van 1354 Jan van Beaumont en Walram van Luxemburg Margaretha en Willem bij elkander bragten en den 7 Decem- ber een verdrag ter bezegeling voorlegden. Daarbij werd overeengekomen: "dat Hertog Wil- lem zijne moeder om vergiffenis zou smceken, die Margaretha hem op eene heusche wijze verlcenen zou. Holland, Zeeland en Friesland moesten aan den Hertog op nieuw worden afgestaan. onder be- ding, dat Vrouwe Margaretha een jaarlijksch inkomen uit deze landen genieten en in het bezit van het graafschap Henegouwen blijven zou." Na wederzijdsche goedkeuring, reikte de Kei- zerin-weduwc haar zoon een stroohalm over, als een algemeen erkend teeken, dat de overdragt haar volle beslag had verkregen. Ofschoon Margaretha\'s gezag in Henegouwen niet werd aangetast, waren aan het bezit van dit graaf- sehap eveneens verschillende onaangenaamheden verbonden. De districten van Lessines (Lessen) en Flobecq (Flobeke) waren jaren achtereen een twist- appel geweest tusschen Henegouwen en Vlaanderen, totdat Lodewijk van Nevers zich deswegens met Wil- lem III had verstaan. Maar Lodewijk van Male her- nieuwdc in 1353 de vroegere Vlaamschc aanspraken. Hij dreigde het betwiste gebied te overheeren, en zou zijne bedreiging, zonder de tusschenkomst van hooggeplaatste mannen, welligt volvoerd heb- ben. Bij de overeenkomst op den 13 April 1353, stond hij echter toe dat beide districten aan Hene- gouwen zouden blijven, op voorwaarde dat hij de voordcelen zou genieten van de Henegouwsche heerlijkheden Blatin en Tigny. HOOFDSTUK XXIII. WILLEM V. Overgang van het bewind in liet itamhull van He(jercn. — Algemeene vergiffenis voor allen moedwil door Willem V afgekondigd. — Dood van Margaretha. — Willem V al» graat\' van Henegouwen gehuldigd. — Oorlog met

-ocr page 260-

		24*                              GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		I\'treelit. Wcesp en Muiden verloren. — Soest ver- brand. — De vrede getroffen. — Willem bemiddelt de geschillen tnsselicn Brabant en Vlaanderen. Hertog Weneesl.uis staat Hensden aan Holland af. — Willem op een steekspel te Londen. — Hij doodt Heer (Jerrit van Wateringen en wordt wegens verstandsverl>i|s- tering te (Jiicsnni opgesloten. (1354—1357). Met Margaretha\'* bezegeling der overeenkomst
		ning met zijne moeder, eene algemeenevergiffenis al\' voor allen moedwil gedurende de vijandelijkheden zoowel door zijnen aanhang als dien van Vrouwe Margaretha bedreven. Doch het was er verre af, dat hierdoor een einde kwam aan de partijschap der Hoekschen en Kabeljaanwschen, de aanhangers van het behoud der bestaande instellingen en die van den vooruitgang. Men was uithoofde der gepleegde wreedheden te zeer op elkander verbitterd dan
		dat beide partijen nevens elkander in vrede hadden kunnen leven. Margaretha overleefde den afstand van Holland en Zeeland te naauwernood anderhalfjaar, en zelfs deze achttien maanden werden door velerlei moeije- lijkhcden en rampen gekenmerkt. Eene der zwaar- sten was het overlijden van haar oom Jan van Beau- mont, het laatste manlijk oir uit den Huize van Avenues (11 Maart 1356). Zij verloor in hem haar
		van den 7 December 1354 hield de regering van het stamhuis van Henegouwen voor de beide graaf- schappen Holland en Zeeland op. In naam gold de afstand ook voor Friesland, doch dit gewest had zich allengs aan de heerschappij der Graven ont- trokken, zoodat Willera\'s heerschappij aan gene zijde der Zuiderzee zich tot weinig meer dan Stavoren bepaalde. Hertog Willem kondigde dadelijk na de yerzoe -

-ocr page 261-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

24!)

besten vrieml, een waarlijk edel man (lic zich boven allen door regtschapenheid en ridderlijke trouw onderscheidde. Margarctha\'s sterfdag was de 23 Juny (1356), de plaats van liaar overlijden liet kasteel v:in Quesnoi. Zonder eenige moeite werd Willem V in Henc- gouwen gehuldigd, waar hij o. a. de privilegiën van Mons en Halle uitbreidde. Aan de burgerij

schen verbrand, en had de wcerwraak het aan- zienlijkc dorp Soest getroffen, dat in een puinhoop werd herschapen, \'s Hisschops verliezen en liet verlangen van Willem om naar Henegouwen te ver- trekken, hadden het sluiten van den vrede in de hand gewerkt: den 30 Juny (1356) werd de zoen tusschen beide vorsten gezegeld. Omstreeks dezen tijd waren Vlaanderen en Hra-

Jan vim lieijeren onderwerpt Uiden.

van eerstgenoemde stad verleende hij de vrijheid, om in de wapenen te komen, wanneer zij zelve dit noodig oordeelde. Toen Willem den dood zijner moeder werd ge- boodschapt, was hij op het pnnt den oorlog te eindigen, die hij met afwisselend geluk sedert 1866 tegen Bisschop Jan van Utrecht had gevoerd. Daarbij waren Weesp en Muiden door de Sticht-

bant in een oorlog gewikkeld, die inzonderheid aan laatstgenoemd land groote schade berokkende. Hertog Wenceslaus, de aangehuwde neef van Wil- lem, hield dien ten gevolge te Mons om bijstand aan. Willem verklaarde zich bereid, hulp te ver- leencn, indien de Brabantschc Hertog afstand deed van de regten die hij op de heerlijkheid Heusden deed gelden. Dit landschap was, zoo

-ocr page 262-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		250
		in onze geschiedenis veelal Machtcld genoemd -- bij eene oorkonde van den 18 Mairt 1358, de steden die Albrecht\'s zijde nog niet gekozen hadden , daar- toe nadrukkelijk aanmaande. Albrceht zelf deed groote beloften. HIJ betuigde "de landen gedurende zijns broeders ziekte te zul- len regeren, met raad der goede steden en van zulken die hij daartoe nemen zou." Wijders om in alle gevallen regt te doen naar \'s Lands privilegiën en gewoonten, en de schulden van zijn broeder te betalen. Getuige van zoo menige worsteling tussehen bloed- verwanten om de erfopvolging, achtte hij het ge- raden , zijne broeders Lodewijk de Komein en Otto zoo veel mogelijk schadeloos te stellen voor de voordeden die hij in de Nederlanden boven hen genoot. Hij bevestigde dien ten gevolge de bepalin- gen die Graaf Willem kort te voren ten aanzien van het burggraafschap Zeeland en de heerlijkheid Voome had genomen en stond hun tevens aanzien- lijkc inkomsten af. Wanneer de zoo gevierde Vrouwe Machtcld van Voorne overleed, zouden Lodewijk en Otto haar in heure rijke bezittingen opvolgen, en mogt Albrceht zelf kinderloos uit het leven scheiden, dan zouden de drie graafschappen weder worden overgedragen overeenkomstig den verlijbrief van Keizer Lodewijk. Albrecht erkende tevens, dat Hertog Willem aan Lodewijk 20,000 gouden schilden schuldig was uithoofde van den afstand van alle regt op Henegouwen, op Holland, Zeeland en Fries- land. Hij beloofde dat die som zou voldaan worden, en verklaarde uit dien hoofde Wieringen te heb- ben verpand, daar hij nergens "geld Henen noch crygen en konde." Indien Hertog Albrecht met helderen blik de belangen zijner staten had overwogen, zou liet zijn hoogste streven zijn geweest, de sporen der bur- gergeschillen te helpen uitwisschen, die onder zijne moeder een aanvang hadden genomen. Helaas, hij verschafte hun nieuw voedsel, door de Kabcljaauw- schen die belangrijke betrekkingen bekleedden, daar- uit te verwijderen. Men had hem Heer Jan van Bloe- racnstein, als een dier baronnen aangewezen, welke het ijverigst Mathilde van Lancaster was tocge- daan, en deze betichting was voor Albrecht vol- doende, om Bloeiuenstein van het ambt van baljuw van Kenneraerland te berooven en het den Ijverigen Hoek, Reinoud van Hrederode, op te dragen. Die smaad een geacht edelman aangedaan, rakelde de driften weder op. Rloemenstein\'s vrienden lokten Heinoud in eene hinderlaag bij de Castricumsche duinen, waarbij drie volgelingen van den nieuwen baljuw omkwamen. Hij zelf redde te naauwernood het leven, door binnen de dorpskerk te vlugtcn, waar de inwoners hem ontzetten. De ontwerpers van den aanval bergden zich deels op het slot van Heemskerk, deels binnen de stad Delft, wier burgerij te dezen tijde den Hertog het afzetten van hare schepenen betwistte. Op Albrecht\'s bevel sloeg Heer Dirk van Pola- | nen het beleg voor Heemskerk, dat zich wel dap-
		beweerde de Graaf, een Hollandsch leen, en het leggen dat de oppennngt bij Brabant berustte, ongegrond. Wenceslaus gaf door den nood gedron- gen toe, doch smaakte daarvoor de voldoening, dat den 4 Juny 1357 de goede verstandhouding met Vlaanderen werd hersteld. In den zomer van laatst vermeld jaar onderscheidde (Iraaf Willem zich allergunstigst op een toernooi te Londen, doch nauwelijks was hij in het Vaderland terug, of men begon teckencn van krankzinnigheid bij hem te bespeuren. In cene der vlagen waarin deze ongesteldheid zich openbaarde, doodde hij, zonder daarvoor reden te hebben, Heer Gcrrit van Wate- ringen. Sedert had hij nog slechts enkele heldere oogenblikken meer, tot in het begin van 1358, toen hij zijn broeder Lodewijk de Romein o. a. een jaargeld toeleide als schadeloosstelling voor het derven van het grafelijk bewind in de Nedcr- landen. Weinige dagen later was men echter ge- noodzaakt , hem op te sluiten. Hij werd naar Quesnoi gevoerd, waar hij tot aan zijnen dood, die eerst in 1389 plaats greep, opgesloten bleef.
		HOOFDSTUK XXIV. ALBRECHT, Ruwaard. Regten op do voogdijschap. — Hertog Albrecht wordt ruwaard. — Overeenkomst met z(Jne broeders Lodewfk en Otto. — Het begunstigen der Hoekschen verwekt misnoegen en onrust iu Kennemerutnd en te Delft — Verwoesting van het slot te Heemskerk. — Beleg en overgave van Delft. — Kloris van Borssele op het slot te i leusden belegerd. — Middelburg Ingenomen. — A1- brecht\'s deelneming aan de Geldersche onlusten. — Albrecht\'s verraderlijke handelwijze tegenover Sohier, Heer van Knghien. — Strijd daardoor ontstaan. — His- scliop Rnbert van (\'ambrai (Kamcrjjk) gevangen genomen en om vergiffenis aangezocht. — Koning Kdward III ziet van zjjne eischen op Holland, Zeeland on Friesland af. — Voome met Holland vereenigd. — Verschil en strijd met Ilrabant over de grenzen l>l( Vlijmen. — Oorlog met Utrecht. — Oproer te Haarlem. — Hertog Albrceht l>(j de oncenigheden tussehen (iraaf Lodewijk van .Male en de Vlamingen. — Johanna van Ilrabant bewerkt eeno naauwe verbindtenis tuss dien de huizen van Helleren en Hourgondie. — Huwelijk van den Fransehen Koning Charles VI. — Steekspelen in Kngelnnd. — Dood van Willem V. (1858—1389). De treurige staat waarin Hertog Willem vcr- keerde, cischtc een regent die in zijne plaats de drie graafschappen en Friesland bestuurde. Willem V had gecne kinderen, en, daar zijn broeder Albrceht herhaaldelijk het erfregt was toegekend, had deze de naaste regten om met het regent- of ruwaardschap bekleed te worden. Intusschen waren Albrecht\'s ver- bindtenissen met de Hoekschen een doorn in het oog der Kabeljaauwschen, die zicli veeleer aangetrokken gevoelden tot Mathilde. van Lancaster, Willera\'s echtgenoote. Dit verschil in raeening leidde echter niet tot cene geweldige botsing, daar Vrouwe Mathilde —

-ocr page 263-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		251
		per verdedigde, doch niet genoegzaam van krijgs- en levensmiddelen was voorzien, om dien tegenstand lang te rekken. Na elf weken ging het bij verdrag over, waarbij bepaald werd, dat Wouter van Heems- kerk en de zijnen zich gevangen zouden geven. Inmiddels hadden de Delftcnaren krijgsvolk aan- geworven, waarover zij het bevel aan Gijsbrecht van Nyenrode, Jan van Kcrvena, Hendrik van der Woerd en eenige andere edelen opdroegen. ntge- togen om den Hoekschen schade toe te brengen, bemagtigden zij achtereenvolgens de sloten Polanen en Binkhorst. Vervolgens drongen zij \'s Ilage bin- nen, waar zij \'s Graven gevangenis openliepen en de gekerkerden die zij er vonden, met zich naar Delft voerden. Vreeselijk echter kwam deze overmoed den Delf- tenaren te staan. Van een togt naar Zeeland terug- gekeerd, beschreef Hertog Albrecht eene heirvaart tegen Delfland\'s hoofdstad. De Iloeksche kwamen ijverig op, zoodat den 1 April L369 Delft was omsin- geld. IJdel was de kloekmoedige tegenweer der bur- gerij. Na tien weken liep het verzet ten einde, en moesten de poorters in onderwerping komen. Duizend van hen moesten barrevoets en blootshoofds Gravin Mathilde en Hertog Albrecht om lijfsbehoud smce- ken. Op dien stoet zouden vijfhonderd poorteressen volgen, allen in haar beste gewaad, doch met han- gende haren. Ook zij moesten zich voor den ver- toornden Vorst ter aarde werpen en voor zich en hare maagschap zijne genade inroepen. Voorts moest Delft ontmanteld worden, \'s Graven regt op het veran- deren van den magistraat erkennen en eindelijk 00,000 Brugsche schilden in de grafelijke schat- kist storten (Juny 1369). De val van Delft moest dreigend in de ooreir klinken van eenige Kabeljaanwsclie aanvoerders die zich van het kasteel te Heusden hadden meester gemaakt en nu door Albrecht\'s mannen van wape- nen reeds sedert maanden waren ingesloten. Aan hun hoofd stond, nevens de aanvallers der sloten Polanen en Binkhorst, Oijsbrecht van Nyenrode en \'Jan van Kervcna, de koene Kloris van Bors- sele, wiens vijandige houding Albrecht in Zeeland had opgehouden, toen Delft zich openbare vijande- lijkhedcn tegen hem veroorloofde. Intusschen, het Heusdensche kasteel was eene voortreffelijke sterkte, zoodat de verdediging meer dan een jaar werd voortgezet. Toen echter werd, door bemiddeling van Otto van Arkcl, eene overeenkomst gesloten. De sterkte werd aan Hertog Albrecht ingeruimd, en de zoo lang opgesloten ridders namen de verpligting op zich om naar het Heilige Graf te Jerusalem in bedevaart te gaan. Doch zelfs de overgave van Heusden maakte aan de onrust geen einde. Te Middelburg dekten de burgers zich met graauwe mutsen — het Kabeljaauw- sche onderscheidingsteeken tegenover de roode mut- sen der Hoekschen — en riepen de Vlamingen tot deelneming aan den strijd op. Albrecht sloeg dien ten gevolge het beleg om Walchercn\'s hoofdstad. Doch men kwam tot een vergelijk, waarbij non de
		Vlamingen vrijgeleide naar hun Land werd vcr- lecnd (11 October 1861). De burgeroorlog die te dezen tijde («cider teis- terde, had ten gevolge, dat vele Heeckeren\'s, de medestanders van den gewezen Hertog Ueinoud III, de wijk namen naar Holland. Zij vonden er eene gunstige ontvangst, inzonderheid wijl Heer Otto van Arkel, de regterhand van Hertog Albrecht, sterk tegen hunne tegenstanders, de Bronkhorsten, was ingenomen. Dit zette kwaad bloed bij Eduard, Beinoud\'s zegevierenden broeder, die Holland den oorlog verklaarde. Hij noodigde Hertog Albrecht zelfs uit, om naar den Heimenberg te komen, ten einde daar elkanders krachten te meten. De Huwaard nam deze uitdaging aan. Te bestemder dage was hij op den hoogen heuvel aan de Grebbe, doch wie er verscheen, Hertog Eduard niet. Verachting paarde zich nu aan \'t gevoel van wraak bij de Hollanders, en menig Gelderseh dorp moest het nu ontgelden, dat \'s Lands Hertog den Graaf van Holland en Henegou- wen had durven uitdagen. Bet gevolg was, dat de Gelderschen naar vrede haakten. Albrecht toonde zich niet onverzoenlijk, ja de vijandschap veran- derde zelfs in vriendschap, toen Eduard zich met Catharina, Albrecht\'s oudste dochter — toen ech- ter nog slechts een kind — verloofde (1362). Mogt deze afloop van den Gelderschen veldtogt bemoedigend heeten, de staat des Lands liet nog- tans zeer veel te wenschen over. Er heerschten overal spanning en onrust, en vele edelen waagden het zelfs om \'s Ilertogs geboden en bevelen te trotseren. Hertog Otto van Arkcl verstoutte zich, een tollenaar van Dordrecht binnen die veste zelve te doen om- brengen, een smaldeel wljnschepcn der Dordschc burgerij te Gorinchera op te brengen en zelfs om deze oudste stad van Holland met een beleg te dreigen. De Heeren van Brederode en Polanen vermoordden straffeloos zekeren Willem Borst, en achtereenvol - gens hadden botsingen binnen Delft, Haarlem en Amsterdam plaats, die de straten met burgcrbloed bedekten. Toonde Albrecht tegenover de Heeren van Arkel, Brederode en Polanen eene inschikkelijkheid die aan flaauwhartigheid grensde, tegenover een van Henegouwen\'8 edelste geslachten, veroorloofde hij zich eene laaghartigheid, die den landen tusschen de Schelde en Sambre zeer duur te staan kwam. Sohier, Heer van Enghien, Hertog van Athene en Graaf van Bricnne, spreidde eene weelde ten toon, die Albrecht — welke steeds met geldgebrek kampte — geweldig in de oogen stak. Hij hield open tafel voor zijne talrijke veelvermogende vrienden en omringde zich door een gevolg van zes ridders en vier schild- knapen. Zekeren dag berigtte men hem dat een deurwaarder van het hof te Mons eene dagvaar» ! ding in zijn gebied was komen afgeven. Sohier l fronste de wenkbraauwen, want deze vermetelheid was volkomen in strijd met een privilegie, door Graaf Jan van Avennes aan zijn voorzaat Gauthier ver- leend. Hij gaf bevel den deurwaarder gevangen te nemen, en, na eene korte ondervraging, het hoofd

-ocr page 264-

GE8CHIBDENI8 VAX HOLLAND EX ZEELAND.

252

ten prooi gegeven. Albrecht ontbood krijpsbenden uit Holland en lleijeren en beval zijnen Henegou- wers zich rondom hem te scharen. Hij miste echter een belangrijke factoor voor den oorlog: geld. In zijn spijt hierover, kwam hij op het denkbeeld de Henegouwsehe steden aan dezelfde aecijnsen te onderwerpen, als in het naburige Frankrijk wer- den geheven. Doeh waren de burgerijen bereid, om de Vlamingen te keer te gaan, van de nieuwe bc- lastingen wilden zij niets weten. Valenciennes schonk den Hertog de eerste kanonnen, die in onze ge- srhicdriiis met name worden vermeld, doch ten aanzien der aecijnsen, schreef zijne magistraat: •Voldoen wij hierin aan \'s Hcrtogs eischen, dan zijn wij verloren en worden slaven. De lakenwevers

af te slaan, Hertog Albrecht ontveinsde zijn mis- noegcu, doeh op zekeren dag liet hij Sohier uitnoo- digen, eenlge dagen op zijn kasteel ltezienx bij Valenciennes door te brengen. De Enghiener kwam, doeh naanwelijks had hij zich, toen de nacht was gevallen, ter ruste neêrgevleid, of Albrecht liet hem gevangen nemen en naar (juesnoi voeren. Tc vergeefs lieten zich de pairs van Henegouwen hoo- ren. Zij gaven Hertog Albrecht, bij monde van den Heer van Lignc, te kennen, dat Heer Sohier alleen door een regtbank uit hun midden gevonnisd kon worden. Albrecht bekreunde zich niet het minst om deze tegenwerping: hij beval met Heer Sohier op dezelfde wijze te handelen, als deze met zijn deurwaarder had geleefd, en maakte zich, na dit

Jacubu vlugt in mmiggcmuid.

doodvonnis, zonder eenige bedenking, van het kas- teel en de heerlijkheid Enghien meester. Deze vermetele daad bragt het gansche Westen van Zuid-Nederland in opschudding. Drie broeders van Sohier, in Henegouwen met der woon gevcs- tigd, drongen vermomd als bedelaars, het slot van Enghien binnen, waar zij alle volgelingen van A1- brecht overvleugelden, terwijl zij hunne beide broe- ders in Napels, de graven van Conversano en Li- ehe ontboden, om den strijd te helpen voortzetten. Graaf Lodewijk van Male, eveneens te hulp gcroc- pen, rukte met zijne Vlamingen tegen Engliienop.dat andermaal door Albrecht werd bedreigd. Vele rijke kloosters en abdijen werden bij deze gelegenheid geplunderd, vele dorpen aan kolen gelegd, en zelfs de steJen Soignics en Havry aan dezelfde ellende

zullen het land verlaten om naar j.ndere oorden te trekken, en daardoor de welvaart den Hene- gouwschen bodem ontwijken." Eindelijk waren de Henegouwsehe, Hollandsche, Beijersche, Zeeuwsche en Friesche h gerhoofden te Chèvres vereenigd, om tegen de Vl:i mingen en de Enghieners op te rukken. Doch alvorens zij er op verdacht waren, werden zij overvallen, terugge- drongen en tot vlugten genoodzaakt. Met moeite bragt Albrecht hen te Mons tot staan, binnen welks muren hij den vijand lang zou kunnen tarten. De Vla- mingen besloten echter tot ecne bestorming, en deze was reeds vastgesteld, toen Hertog Wenceslaus en zijne gade Johanna den vrede bemiddelden. Partijen namen de volgende voorwaarden aan: Gauthicr, de zoon van Sohier, zou het erfgoed zijns vaders on-

-ocr page 265-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  253
		gestoord bezitten en niet verpligt zijn om in persoon    aanvraag om \'s Kcrkvoogds toestemming was niet Hertog Albreeht te dienen; geen geregtsdienaar    cene weigering beantwoord. Hierover verstoord, liet uit Mons zou voortaan iets in de heerlijkheid     hij Uisschop Uobert in hechtenis nemen en ge- Enghien mogen verrigtcn; de (Jraaf de Liche en    vangen zetten. Dan, wel ver van hierdoor tot toe- zijne broeders zouden wegens hun gedrag niet ver-    gcfclijkheid gestemd te worden, slingerde de His- outrust mogen worden; en Hertog Albreeht nam    schop den Hertog den banbliksem naar het hoofd. de verpligting op zich om voor de rust van den     Hertog Albreeht kroop in zijne schelp. Niet alleen
		Jnculm Instuurt dr verdediging van (iuudn.
		onthoofden edelman eene godvruchtige fundatie te     ontsloot hij Uobert\'s kerker, maar schonk deu Pre- stichten (2.5 Juny 1366).                                           laat drie groote zilveren kandelaars voor eene van Kort na deze treurige geschiedenis kwam A1-     Kamerijk\'s hoofdaltaren, brecht in botsing met den Bisschop van Cambrai        Inden loop van 1372 werden twee belangrijke aan- (Kamcrljk), Robert de öenèvc. De Hertog had \' gelegenheden beslist. De eerste ontving haar gelukkig namelijk het oog geslagen op eenige kerkelijke     einde door een verdrag tusschen Edward III en goederen, naar wier bezit hij haakte, doch zijne    Albreeht, waarbij de Engelsche Koning verklaarde

-ocr page 266-

		251		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		af te zien van de eisenen, welke hij nu acht jaren te voren, even als reeds vroeger, op de nalaten- schap van Willem de (Jocde had te berde gebragt. De tweede aangelegenheid was de aanhechting van het Land van Voornc bij Albrecht\'s staten. Vrouw Machteld toch was uit het leven weggerukt, en Hcr- tog Otto, Albrecht\'s broeder, had in 1867 voor 19,000 Brabantschc mottoenen van al zijne regten op het burggraafsehap van Zeeland en de heerlijk- heid Voorne, even als op de moederlijke nalaten- schap, afgezien. Niettemin werd Voorne niet bij Holland ingelijfd, maar bleef eene eigene heer- schappij, met bijzondere wetten, regten en verte- genwoordiging. Ter jare 1374 heerschte eene spanning tus- schen Holland en Brabant over de grensscheiding naar de zijde van de Dieze. De Hollanders be- weerden, dat de heerlijkheid Heusden, die in 1357 bepaaldelijk aan hun gewest was toegekend, zich ook over Vlijmen en Engelen uitstrekte, terwijl de Bra- banters staande hielden, dat deze dorpen tot de Mei- jerij van \'s Hertogenbosch behoorden. Deze spanning leide tot vijandelijkheden, die tot een geweldigen oor- log dreigden over te slaan, Gelukkig besloten partijen de geschillen aan de uitspraak van goede mannen over te geven, en deze waren het spoedig eens, dat Vlijmen en Engelen deel uitmaakten van Heus- den. Voor de aangerigte schade werden eenige vergoedingen bepaald, waarmede de vrede tot stand kwam. Te zelfder tijd ontstond een nieuwe oorlog niet het Sticht. Aanleiding hiertoe gaf Bisschop Amold van Hoorne, door het slot Vreeland aan zijn neef Sweder van Gaasbeek in te ruimen, ofschoon Her- tog Albrecht, en niet zonder grond, beweerde, dat hij alleen geregtigd was daarover te beschikken. Immers zijn broeder, Hertog Willem, had het in 135G aan Bisschop Jan van Arkel afgestaan, op voorwaarde, dat men hem daarvoor 3700 pond zou voldoen, en de betaling dezer som was achtcrge- blcvcn. Daarbij hadden de burgers der bisschoppelijke hoofdstad een kanaal naar de Lek gedolven, aan welks zuidereinde zij het kasteel Gildenburg op- trokken. De Dordtenaren zagen in vaart en kasteel beiden hinderpalen voor hun handel, gelijk de Heer van Vianen daarin eene bedreiging meende te ont- waren tegen zijne stad en heerlijkheid. Eindelijk beweerde men aan \'s Graven hof, dat de grond van Gildenburg en van den mond der vaart (de heerlijkheid Vreeswijk) tot Holland behoorde. Om zoo mogelijk de goede verstandhouding te herstellen, werden door Utrecht in 1374 afgevaar- digden naar \'s Hage gezonden, met last, om over het beslechten der geschillen te onderhandelen en Hertog Albrecht de pandpenningen voor Vreeland aan te bieden. Doch de Hollandsche Vorst eischtc nu een hooger bedrag dan bepaald was, zoodat de af- gevaardigden, overtuigd dat geen billijk voorstel ingang zou vinden, naar Utrecht terugkeerden, waar men thans Holland den oorlog verklaarde. De vijandelijkheden werdeu geopend door Bis-
		schop Amold met het beleg van Woerden, dat evenwel den aanval heldhaftig afsloeg. Daarentegen bukten o. a. Muiden, Wccsp, Uitermeer, Loosdrccht, Bode- graven , Ameidc. Lexmond en Jaarsveld, die allen deerlijk werden uitgeplunderd of zwaar gebrandschat. Inmiddels wonnen de Hollanders Vreeland, door het trouweloos gedrag van Sweder van Gaasbeek, die Hollandsche krijgsknechten als bezetting binnen de sterkte bragt. Gildenburg werd na eene dappere verdediging genomen, Jutphaas gebrandschat, Wul- verhorst en andere kasteelen bemagtigd. Bij het belangrijkste dier krijgsbedrijven, de verovering van GUdenburg, voerde Hertog Albrecht zelf het opper* j bevel. Daar hij zich uitmuntend had verschanst, was de Bisschop er niet in geslaagd, om het kas- teel te ontzetten, hetwelk door Jan van Klaren* berg verdedigd werd. Arnold had echter eene i afleiding pogen te bewerken door strooptogten naar , de zijde van Naarden, Zwammcrdain en Ussel- I stein te ondernemen. Later gelukte het hem niet- | temin, (üldenburg weder aan de Hollanders teont- rukken. De wederzijdsche verliezen stemden Albrecht en Arnold tot vrede, die den 28 Maart 1375 werd getroffen. Men bepaalde daarbij, dat het slot Gil- denburg ten gronde zou afgebroken worden en Vreeland aan den Bisschop teruggegeven, zoodra deze de pandpenningen aan Sweder van Gaasbeek liet uitbetalen. Het Sticht zou Holland eene schade- vergoeding opbrengen van 3000 oude schilden, en de stad Utrecht 50 schutters en 50 andere mannen van wapenen ten dienste van Hertog Albrecht stellen, ten einde hem zes weken achtereen in iederen veld- togt, behalve tegen het Bisdom, te dienen. Ten aanzien van de heerlijkheid Vreeswijk kwam men overeen, dat zij een eigendom van het Sticht zou zijn, zoo de Bisschop en zeven mindere geeste- lijken op plegtige wijze zwoeren, dat zij een wettig deel daarvan uitmaakte. Bisschop Arnold verklaarde zich gereed om dien eed af te leggen, doch Hertog Albrecht betuigde dien niet meer te vorderen. De Lek bleef weder tus- schen Vreeswijk en Vianen de Hollandsch-Sticht- 8chc grens. In 1377 was Haarlem het tooneel cener hevige tweespalt, waarschijnlijk als gevolg van het op nieuw uitbarsten der Hoeksclie en Kabeljaauwsche twisten. Voor het huis van Simon van Zaanden schoolde eene groote menigte dreigend bijeen, schreeuwde om wraak en maakte aanstalten het gebouw binnen te dringen. Doch door het neder- laten van valdeuren wist Simon ettelijke aanvallers te verpletteren en anderen op eerbiedigen afstand te houden. Zooals doorgaans, wanneer de hartstogten zijn ontboeid, holde de opgezette menigte voort. Gansch Haarlem kwam in opschudding, en vele burgers, opgeroepen om de opgewondenen binnen de perken der gehoorzaamheid terug te brengen, weigerden zich daartoe te verledigen. Op het be- rigt hiervan was de Hertog geweldig verbolgen. Hij verbande de belhamels, verwees de minder

-ocr page 267-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		265
		schuldigen tot boete en verleende den weigcrachti- gen om op te koroen, eerst na herhaalde smeekin- gen, vergiffenis. In de binncnlandsche onlusten, die Luik te dezen tijde teisterden, had Hertog Albrecht Bisschop Jan van Arkel met raad en daad bijgestaan. Eveneens handelde hij ten aanzien van Vlaanderen toen Graaf Lodewljk van Male met zijne onderdanen in bot- j sing kwam. Doch terwijl hij zijn zoon, Willem ; van Ostrevant, met krijgsbenden den Vlaamschen ! Graaf ter hulpe zond, ondersteunden zijne poorterijen, zoowel in Holland en Zeeland als Henegouwen, de Gentsche burgerij, het hoofd van den opstand, door haar raond- en oorlogsbehoeften toe te voeren. A1- brecht had echter de voldoening dat zijn bondgenoot den slag van Hoosebeke won (27 November 1382), en zijn zoon Willem de stad Damme tot de overgave hielp dwingen (27 Augustus 1385). Toen laatstver- meld oorlogsfeit voorviel, voerde Lodewijk echter den gravenstaf niet meer: hij was den 29 January 1384 door den Hertog van Berry op eene laag- hartige wijze vermoord. Den 7 December 1384 had Hertogin Johanna van Brabant haar echtgenoot Wenceslaus, door den dood verloren. Daar zij geene kinderen be- zat, moesten hare landen na haar overlijden aan hare nicht, Margaretha van Male, de erfgename van Graaf Lodewijk en echtgenoote van Filips van Bour- gondiö ten deel vallen, en daardoor het oogenblik aanbreken, waarin Vlaanderen, Brabant, Limburg en Luxemburg één hoofd als heer zouden crkcn- nen. Van de overige Nederlandsche gewesten moesten minstens vier door het huis van Albrecht worden geërfd, want alle hoop op het herstel van Graaf Willem V was sints lang verdwenen. Johanna vormde bij dit vooruitzigt het ontwerp om de beide aanzienlijke geslachten derwijze door hu- welijken te verbinden, dat zij magtig genoeg zou- den zijn, om iederen buitenlandschen invloed te kunnen weren en het streven der gemeenten naar aandeel in het bewind te fnuiken. De voornaamste hinderpaal dien zij verwijderen moest, was het voor- genomen huwelijk van Willem van Ostrevant met de dochter des Hertogs van Lancaster. Dan zij wist zoo behendig te kuipen, dat elke belemmering weg- viel, en, dank hare bemoeijingen, werd eerlang eene dubbele verbindtenis tusschen de huizen van Bourgondië en Boijcren vastgesteld. Jan, de toe- komstigc erfgenaam van Bourgondië en Vlaanderen, huwde Margaretha van Beijeren, en Willem van Beijeren, Graaf van Ostrevant, de toekomstige regent van Holland, Zeeland en Henegouwen, verbond zich aan Margaretha van Bourgondië. De plegtighcid had plaats te Kamerijk den 9 April 1385, in tegen- woordighcid van den Fransehen Koning Charles VI, welke te dien einde naar de rijke bisschopsstad was gekomen. Dagen achtereen duurden de fees- ten, waarvan de toernooijen vooral door de be- hendigheid en heldenmoed van Willem van Ostre- vant werden opgeluisterd. Na afloop daarvan ge- leidde de Hertogin van Bourgondië hare dochter naar
		Arras (Atrecht), en de Hertogin van Bcijcrcn-Hcne- gouwen Margaretha van Bourgondië naar Quesnoi. Aangemoedigd door den gunstigen uitslag harer bemoeijingen, vestigde Hertogin Johanna liet oog nog hooger: zij ontwierp het plan eener verecniging tusschen het Duitsche huis van Beijeren en den Koning van Frankrijk. Zekeren dag stapte Prinses Isabclla, de dochter van Hertog Stephan van Heije- ren. aan het kasteel van Quesnoi af: zij kwam, zooals de Hertogin zeide, zich bekend maken met de regelen en gewoonten van het Fransche hof. Kort daarna was "Isabeau de Baviérc" Koningin van Frankrijk ofschoon sQ eerst veertien jaren telde. Koning Char- les had er naauwelijks zestien. Eene uitnoodiging van de orde der Duitsche rid- ders om haar te hulp te komen "tegen de Heide nen", gaf de erfgenaam van Holland en Henegou- wen, Graaf Willem van Ostrevant, aanleiding,om eene keurbendc te vormen, die met hem naar de Oostzeekusten zou vertrekken. Doch tegenwerking van vreemde zijde verhinderde dit voornemen. Nict- temin vond de Ostrevantsche Graaf gelegenheid zich te onderscheiden. Koning Richard II van Engeland ga!\' kennis, dat hij het voornemen had, steekspelen te houden, die in pracht en luister boven alle vroe- geren zouden uitblinken. Willem kreeg eene drin- gende uitnoodiging daaraan deel te nemen. Hij gaf er met vreugde gevolg aan. Tc Londen waar hij met de meeste onderscheiding werd bejegend, was hij de held van den dag. Hij won schier al de hooge prijzen. De Koning, hem zijne bewondering wil- lemlc betuigen, benoemde hem tot ridder van de orde van den kousenband. Aan het hof te Parijs zag men die Engelsche eer- betooningen met lecde oogen. Ja, het kostte Hertog Albrecht menig vertoog aan Charles, om deze te overtuigen, dat achter deze feestelijkheden geene kwade bedoelingen tegen Frankrijk waren verborgen. Na een-en-veertig jaren opsluitens eindigde de ongelukkige Willem V te Quesnoi zijne dagen (1389). Hij had geene heldere uren in al dien tijd gehad.
		HOOFDSTUK XXV. ALBRECHT, Graaf. Albrecht nis Graaf gehuldigd. — Onlusten in Holland. — Ciuncgcnlifid voor Aleidc van Poelgeest. — Jonkvrouw A lelde vermoord. — Willem van Ostrevant bj) z(jn va- der in ongenade. — Albrecht\'» tweede huwciyk. — Jan van ]te(|eren met Voorne beleend. — Veldtogten tegen de Friezen en de Likedeclers. — Arkelttche oorlog. — Overgave van (iorineliem. — Dood van Albrecht. — Zyne weduwe weigert zjin bezwaarden boedel te aan- vnarden. — Z[|ne kinderen. — Landstreken door hem nan Holland en Henegouwen toegevoegd. (1380-1404). Na het afsterven zijns broeders werd Hertog Albrecht gehuldigd als Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland en Heer van Friesland. Den

-ocr page 268-

		25C                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		.\'i April (1389) liichl hij zijne blijde inkomst binnen  \' betoonde, om door een krachtig optreden, aan de bin- Mons, vanwaar hij zich in het volgende jaar naar  ! nenlandschc tweespalt een einde te maken. Dit bleek Luik begaf, om de hulde, waartoe Henegouwen     vooral, toen de meeste Hollandschc steden in ver- als een Luikseh leen was verpligt, den Kerkvorst     zet kwamen tegenover de wijze waarop Dordrecht aan te bieden. Dit dienstbetoon vorderde van den     het verworven stapelregt deed gelden. Op eencverga- Hertog weinig zelfverloochingomdat thans zijn zoon    dering, door den Hertog beroepen , besliste hij de Jan (van lieijcren) den Luikschen zetel bekleedde,     zaak ten voordeele der ontevreden steden, doch toen
		Jjiroln ontvangt <le voor»nnnlcn waarop Hertog Pilipi «irh niet haar «il verzoenen.
		Tot Albrecht\'s eerste daden na zijne verheffing, be-  I  Dordrecht zich niet aan die uitspraak onderwierp, hoorde de opdragt van het bewind in Henegouwen aan  j  was hij zwak genoeg, om aan partijen voor te 8tel- zijn oudsten zoon, Willem van Ostrevant, een prij-  i  len, een bestand aan te gaan, waarin men dever- zenswaardige maatregel, omdat de onlusten die in  •  schillen op nieuw zou onderzoeken. Geen wonder, Holland enZeeland heerschtcn, noodwendig de tegen      dat de cene stad geweldenarijen tegen de andere woordigheid van den Vorst vorderden.Jammer slechts,  !  pleegde, de edelen de partijschap voortzetten, en dat Albrecht, met zijne weifelingen, zich den man niet  \'  de kerkelijke gestichten zoo dikwerf werden be-

-ocr page 269-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

257

mocijelljkt, dat de Hertog hiertegen den maatregel moest treffen, lien onder zijne bijzondere bcscher- ming te nemen. Albreelit\'s gade, Margaretha, de dochter van Lud- wig van Licgnitz en Brieg, in 1386 overleden zijnde, wijdde de Vorst zijne genegenheid aan de schoone en schrandere dochter van Jan van Poelgeest, Aleide geheeten. Hij overreedde haar om op het grafelijk paleis te \'s Gravenhage haar intrek te nemen en ruimde haar eene onbepaalde heerschappij op zijn gemoed in. Zij was zijne minnares en gebiedster. van wier luim alles afhing. Vooringenomen tegen de Hockschcn, die tot nu toe \'s Hertoga gunst had- den bezeten, deed zij den Kabeljaaiiwschen alle eerambten en onderscheidingen toekomen , waardoor

zich zelf bewust, hoe zeer zijn omgang met Aleid de algeineene afkeuring had opgewekt, huiverde hij om de schuldigen te vervolgen. De vader van den vermoorden hofmeester hield echter bestendig op regtsvordering aan, zoodat in het einde 54 HookscltO edelen, die zich door de vlugt verdacht hadden gemaakt, opentlijk werden ingcdaagd. Leden der aanzienlijkste geslachten behoorden tot die vlugte- lingen, b. v. de Burggraven van Leiden en Mont- foort, nevens de Ileeren van Asperen, van Duiven- voorde, van Heemskerk en Polancn. Toen zij niet verschenen, werden zij geacht hun leven en goc- deren verbeurd te hebben. Vruchteloos trad Graaf Willem van Ostrevant voor hen in de bres. Hertog Albrecht vaardigde eene oorkonde uit, waarin hij aan

Knak van Buiifc ra ür •ktroafo\' «n RipelauBde

zi] de tegenpartij zoo verbolgen maakte dat deze haar verderf besloot. In den nacht van den 21 op den 22 September 1391 drongen de zaamgezworenen met uitgetogen zwaard tot het Binnenhof door. Willem Kuscr, \'s Graven hof- meester, poogde hen te wederstaan, doch vruchte- loos, daar hunne zwaarden hem uit den weg ruim- den. Daarop drongen zij de kamer van Aleid bin- nen, die zij niet eer verlieten, dan nadat zij de heerschzuchtige Jonkvrouw, na haar verscheidene wonden toegebragt te hebben, hadden zien be- bezwijken.\' De moordenaars redden zich door de vlugt en weken het Land uit. Albrecht was woedend, doch

alle stedelijke besturen gelastte, zijnen ambtenaren de behulpzame hand te bieden in het opsporen, aanhouden en gevangen nemen der schuldigen, ja hij kondigde zelfs een besluit af, waarbij hij al zijnen onderzaten de vrijheid schonk, om dezulken, die iemand binnen den Lande vermoord hadden, waar zij hen vonden, te mogen dooden, zonder omtrent den Grave of iemand anders tot eenige betering ver pligt te zijn. Het voorspreken der schuldigen door Willem van Ostrevant had eene verwijdering ten gevolge tus- schen Hertog Albrecht en zijn oudsten zoon, die, door eenige hovelingen aangewakkerd, eene steeds wij- dere kloof tusschen beiden stelde. De Graaf van Ostre- vant vond het deswegens geraden, de tegen woord ig- heid zijns vaders te ontvlieden. III) verliet \'s Hage en 3.1

1 Zie do plaat op liladz. 8*4.

-ocr page 270-

		GESCHIEDENIS VAX HOLLAND EN ZEELAND.
		2.r)K
		vertrok naar het kasteel van Altena, bij Almkerk, liet middelpunt eener aanzienlijke heerlijkheid in Zuid-Holland, hem kort te voren toebedeeld. Dit ver- hoogde Albreeht\'s toorn, vooral toen ettelijke Hoek- sehe vingtelingen zieh op die grensveste bij Graaf Willem vervoegden. Door de vrienden der Kuscr\'s en 1\'oclgeest\'s daartoe geprikkeld, besloot de Hertog Altena aan te tasten. Maar Willem, ongezind om met zijn vader in eene opentlijke botsing te komen, I ontruimde Zuid-Holland door naar\'s Hertogenboseh te wijken. De Hoeksehe edelen meenden echter den tijd ge- konien, om zieh met den Hertog te meten. Zij brag- ten Altena in een geduehten staat van tegenweer. Te vergeefs echter, want Albrecht liet het slot zoo fel bestoken, dat het zieh binnen kort overgaf. Daar- mede hield het op een rol in \'s Lands historie te spelen: het bleef als bouwval achter, die met iedere eeuw meer en meer inkromp, tot op de grondsla- gen toe. Met den strijd om Altena verhief de binncnland- sehe tweespalt op nieuw het hoofd. Achtercenvol- gens werden de sloten Ilodenpijl, Duivenvoorde, Zandhorst, Heemstede, Warmond en Paddenpoel door \'s Ilertogs benden omsingeld, tot overgave ge- noodzaakt en aan plundering en vernieling ten prooi gegeven (1393). Terwijl Hertog Albrecht zijne genegenheid aan zijn oudsten zoon Willom onttrok, verdubbelde hij zijne gunsten jegens den Luikschen prelaat .lan, die, wars van den geestelijken staat, het voorne* racn scheen te koesteren, zijn bisdom in ccnewe- reldlijke heerschappij te hervormen. Bij giftbrief van den 23 Maart 1393 ontving Jan van Bcijeren de zoo aanzienlijke heerlijkheid Voorne, den Her- tog door het overlijden zijner nicht Machteld aan- bestorven. In de lente van 1391 sloot Hertog Albrecht een tweede huwelijk, waarbij hij Margaretha van Cleve zijne hand reikte \'. Hij deed ten haren genoegen in de nabuurschap van Haarlem het Huis te Cleve bou- wen, waarvan nog op den huidigen dag overblijfselen aan de noordzijde der Clcverlaan gezien worden. Allerwaarschijnlijkst verminderde deze verbindtenis den wrok, die Albrecht tegen Graaf Willem had opgevat. Althans nog in dat zelfde jaar verzoenden vader en zoon zieh weder met elkander. Willem was inmiddels uit \'s Hertogenboseh naar Zuid-Nederland en vervolgens naar Parijs geweken, waar hij met Jenn, Graaf van Nevcrs, een hechten vriendschapsband knoopte. Toen dus, nadat den 8 Scp- tember 1391 te Reimerswaal den zoen tusschen vader en zoon was getroffen, — waarvan de oorkonde mede door de steden Haarlem, Delft, Leiden,		Alkmaar, Amsterdam, Middelburg en Zicrikzec werd bezegeld — de Graaf van Nevers tot zijn wapen- broeder het verzoek rigtte, om hein op een voor- genomen togt tegen de Turken in Hongarije te vergezellen, vond dit verzoek bij Willem een willig oor. De Graaf van Ostrevant achtte het een gelukkig denkbeeld op om de "ongeloovigen"\' lauwe- ren te behalen en daardoor mede te werken tot het behoud van het overwigt der Christenen. Waarschijnlijk zou hij dien togt mede gemaakt hebben, zoo zijn schoonvader, Filips van Bourgondië, en zijn vader hem niet hadden aangetoond, dat eene andere taak hem wachtte: den Friezen tot gehoor- zaamheid te dwingen. Dan kon men tevens het lijk van Graaf Willem IV, die bij Wants was gesneuveld, uit de Friesche landpalen naar Henegouwen overvoeren. Willem gevoelde al het gewigt dezer moeijelijke taak, doch tevens de ecre en het voordcel daaraan verbonden. Hij zocht naar mannen die dit pogen het best konden bevorderen. Niemand was daartoe ijveriger dan de Bastaard van Vertaing, een Henc- gouwsch ridder, die zich den bijnaam van Fier-A- Bras had verworven. Deze ried den Vorst de hulp in te roepen der Engelschen, en , daartoe naar Brittanje gezonden, bragt de ridder het, ten spijt van vele te- leurstellingen, in het einde zoover, dat Koning Ri- chard II, hem zijn woord gaf, om eenige ridders en kna- pen, benevens twee honderd boogschutters tot Hertog Albreeht\'s beschikking te stellen, met belofte zelfs om hen kosteloos naar Enkhuizen over te zenden. Hertog Albrecht bevorderde met zeldzamcn ijver de onderneming, zoo veel hij kon. Naar Henegouwen getogen, deelde hij aan de drie standen zijn voorne- men mede om tegen de Friezen ten strijde te trekken. Hij bepleitte zijn goed regt met klem van redenen en drong bij zijne onderzaten met niet minder nadruk aan, om hem tegen de oproerlingen, "die trouw noch wet kenden," met hun krachtigen arm bij te staan. Hij zond de Heeren van Lignc en Jeumont naar Frankrijk om ook daar te Lande hulp aan te werven, schreef den Zeeuwen, zich bij Kats te vereenigen, prikkelde de eerzucht der Holland- sche edelen en poorterijen, en bestelde te Utrecht, de aanzienlijkste stad van Noord-Nederland te dien tijde, ettelijke donderhussen. De Friezen poogden den togt te voorkomen door langwijlige onderhandelingen. Zij boden aan een vergelijk te sluiten, doch hiertoe kwam het niet, al willigde de Hertog in, dat de wapenen tot den 1G Augustus 1396 zouden rusten. Tot langer uit- stel was hij niet te bewegen: men was te\'s Hage de schoone beloften der tegenpartij moede. Tegen het midden van Augustus was alles tot den togt gereed. Den 19jL\'n stak Albrecht van Am- sterdam naar Hoorn over, waarna zijne gade en schoondochter zich naar Medemblik begaven, als in de nabijheid van het oorlogstooneel gelegen. Te Enkhuizen vond de Hertog reeds vele troepen bij- een, namelijk: de Engelschen, onder aanvoering van Cornwallis, Colleville en nog een derden rid- der, en de Henegouwers (de Henewieren) onder het
		1 liet BioijraphiKh Woordenboek der Nederlanden,door A. J. van der Aa, w(Jdt een artikel aan Margaretha van Kleef of Briga. Kene zonderlinge vergissing, daar de 8chr(|- ver hier twee personen tot één versmelt. Margaretha van Hrieg was Albreeht\'s eerste gade, Margaretha van Cleve /•line tweede.

-ocr page 271-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  259
		bevel der Ilceren de Jeumont en de Gommignics, die, te Antwerpen scheep gegaan, door het Mars- diep de uiterste oostpunt van West-Friesland be- reikt hadden. De Zeeuwen en Hollanders volgden hen weldra, en na elf dagen wachtcns, ook de f)(X) beloofde Franschen. Op zondag den 27 Augustus, ging het leger scheep, in vele honderden koggen en andere vaartuigen, meerendeels kleine bodems, want zelfs het schip van Jan de Hollander, van Rotterdam, dat Her- tog Albrccht aan boord had, telde niet meer dan negen koppen. Het voerde de vorstelijke wimpels en kroonen en was versierd met een verdek, zaamge- steld uit zeilen en wanden met de licijersche kleuren. Velen dezer kielen waren schier uitsluitend met pro- viand beladen, met ossen, schapen, tarwe, bier, met vuurpannen en toortsen, bussen, kruid en steen voor de magneelen en ander werpgeschut. Daar de zee kalm en het weder helder was, ste- venden de schepen zonder eenig ongeval naar de kust van het Oostzingerland bij Kuinre, het oord dat tot landen was uitverkozen. De Friezen wachtten de Hollanders en hunne bondgenooten op de dijken af, niet slechts met de wapenen, maar ook met de kruisbeelden, die zij uit de kerken ge- liaald hadden. "Liever sterven als vrije mannen," was hunne taal, "dan ons aan eenig heer te on- derwerpen." Tegenover den dijk gekomen, maakten de Gra- felijken toebercidselen om te landen. Op het gezigt daarvan stoof eene in blaauw laken gekleede vrouw uit den kring der Friezen. Met woedende gebaren naderde zij de kust, schimpte op de vreemde krijgers en zich omkeerende, ligttezijrok en hemd omhoog, onder het roepen: "Zoekt daar je welkom!" Doch slecht gewapend als de Friezen waren, konden zij de landing der verbondenen niet beletten. Zij waren zelfs niet in staat, hare. snoevende land- genoote voor een smadelijken dood te vrijwaren. Naauwelijks toch had liet vermetele wijf haar "welkom" uitgesproken, of een hagelbui van pijlen on werpspiesen regende op haar neder. Eenigen der cerst-gelanden haalden haar in, wierpen haar ter aarde en staakten hun woeden niet, voor de ramp- zalige letterlijk in honderd stukken was gehouwen. Hoeveel heldenmoed de Friezen aan den dag leg- den, zij waren genoodzaakt achteruit te wijken. Niet minder toch dan eene halve mijl ver was de kust met Hollanders, Zeeuwen, Henegouwers, En- gelschen en Franschen bedekt, die echter voor dit oogenblik do aftrekkenden niet vervolgden, maar zich bezig hielden, om de amunitie on proviand behou- den aan wal te brengen. Behalve enkele schermutselingen viel dien zon- dag en den dag daarna geene ontmoeting van be- lang voor. Doch dingsdag 29 Augustus, trok het grafelijk leger op naar de verschansingen die de vijand aan de Schoterzijl had opgeworpen. Met verach- ting van allo doodsgevaar, verdedigden de Friezen hunne bolwerken; dan met niet minder dapperheid drongen de Hollanders en Zeeuwen voort, in wier		gelederen men den geoefenden Engelschen boogschut- ters eene plaats had aangewezen. Lang streed men op beide zijden met gelijk voordeel. Doch toen de Henegouwers, onder de Jeumont en de Ligne, om de wallen heentrokken en aan de tegenovergestelde zijde de Friezen op het lijf vielen, verkeerde de kans. Overstelpt door hunne vijanden, konden de dappere verdedigers niets anders uitwerken dan hun leven duur te verkoopen. Bijna allen stierven met de wapenen in de vuist, en met hen het wakkere lcgerhoofd Juw Juwinga. Niet meer dan vijftig Frie- zen ontkwamen het bloedbad, die door de Hollan- ders en hunne bondgenooten gevangen genomen, in triomf naar \'s Gravenhage werden gevoerd. In hun midden onderscheidde men den Heer van Kuinre, die nog den vorigen dag in het kwartier des Hertogs was geweest, doch gedurende het ge- vecht met zijne beide zonen aan de zijde der Frie- zen gestreden had. Na deze overwinning bleef Hertog Albrecht slechts weinige dagen op den Frieschen bodem, zoodat hij reeds den 6 September te Hoorn was teruggekeerd. Hij had zich vergenoegd met eenige Friesche dor- pen in brand te steken, vijandelijke benden te over• weldigen en door het laten blokkeren der havens — de Amsterdammers en hunne naburen hielden de Lauwers gesloten — de scheepvaart der Friezen te stremmen. Het eigenlijke doel van den togt even- wel werd niet bereikt. Niettemin betoonde men zich zeer tevreden, want "na desen seghc," zegt de kroniekschrijver Bcka, "voer Hertoghe Aelbrccht mit synen wonnentliken heer weder in Hollant mit groeten love ende mit blyscappen, danckede endc love- de den edelen 1\'rincen, Baenroedsen, Ridderen ende Knechten, ende goeder mannen, die in deser rey- sen mit hem in synre hulp geweest hadden, be- gavedese, ende gaf hem oorlof, weder te keeren elc tot sinen lande." Mogt Hertog Albrecht zich al de overwinning toe- schrijven , hij gevoelde maar al te wel, dat er zeer veol aan een volkomen zegepraal ontbrak. Daarom liet hij kaperbrieven aan eenige Engelschen en Hollanders uitreiken. Tevens beval hij zijnen baljuws, goede wacht te houden en vaardigde eene aanschrijving uit, waarbij Amsterdam werd gelast om 200, Hoorn om 100, Monnickcndam om 60, Kuk hui zen om 50, Medemblik om G0,Edamom32, en de baljuws van Amstelland en Medemblik elk om 100 man te stollen, ten einde de kusten en stroomen tegen de Friezen to beveiligen. De Friezen bleven den Hollanders hierbij niets schuldig. Zij bragten eveneens kapers in de vaart, zoodat handel en scheepvaart op beide zijden groote verliezen leden. Niettemin duurde het tot de lente van 1398 eer Albrecht tot een nieuwen togt naar Fries- land besloot. Het opperbevel daarbij werd opge- dragen aan den Graaf van Ostrevant, die, na zijne Henegouwers, Hollanders en Zeeuwen om zich ver- gaderd te hebben en door eenige honderden En- gelschen versterkt te zijn, den 17 July in Lcm-

-ocr page 272-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		260
		steiiaml voet aan wal zette. Een nieuwe grief was bij        Nadat de landing was geslaagd, trok Graaf Willem de vrocgerengckoinen: de Friezen hadden de Uolland- door (laasterland naar Stavoren. Hij vond daarbij
		\'rr/4t#s:
		\'J\'uilinprrn (1»:0).
		selie bezettingen, die nog te Stavoren en andere plaat- geene of slechts geringe hindernissen, want reeds gun toefden, zonder eenlge uitzondering, verdreven. \' den 20 July kon hij op het Hoode-Klif zijne tenten

-ocr page 273-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

261

keur hekomen gelijk aan die van West-Friesland, Kcnncmerland of Zuid-Holland. Zij zouden uit al hun vermogen Hertog Albrecht en zijn zoon helpen om de nog niet bedwongen deelen van hun gewest aan het Hollandsch gezag te onderwerpen, doch niet ter heirvaart buiten hun land opgeroepen worden. Naar aanleiding dezer bepalingen werd Hertog Albrecht, hiertoe uit Medemhlik overgekomen, den 10 Augustus 1398) door twaalf aanzienlijke Friesche heeren gehuldigd. Daags hieraan begiftigde de

ncderslaan. Stavoren kreeg het zwaar te vcrant- woorden, want kon liet naar de landzijde geene ge- meenseliap met het overige Friesland onderhouden, van de zeezijde kon liet evenmin hulp verwachten: de haven werd door twintig groote zeeschepen ge- blokkeerd. Bij een uitval der belegerden bleef het voordeel geheel aan de zijde der Hollandera, liet- geen de Friezen zoo zeer ontmoedigde, dat Stavo- ren zich onderwierp, en gansch Oostergoo en Wes- tergoo dit voorbeeld volgden. Alleen Aclitkarspelen

>ili|» de üuole.

bleef weigeren om den Hollandschcn Graaf voor Heer aan te nemen. Rij den zoen, op maandag den 29 July in het leger voor Stavoren getroffen, beloofde Graaf Wil- lem uit zijns vaders naam den Friezen een goed en genadig Heer te zijn. De Hollandsche edc- lcn zouden overal in Friesland, waar zij dit ver- langden, steden en burgten mogen stichten. Daaren- tegen konden de Friezen hun "Friesk recht" be- houden, of in geval hun dit niet voldeed, eene

Vorst Heer Arend van Egmond voor de gewigtige diensten bij den afgeloopen veldtogt bewezen, met het eiland Ameland en met het Bildt tusschen Min- nertsga en MariUngaarde. Onder de Friezen welke Ijverden om aan de voor- waarde te voldoen, die de uitbreiding van het grafelijk gezag hun ten pligt stelde, stond Heer Feije van Dockum in de voorste rij. Hij bragt den be- woners van Aclitkarspelen menige gevoelige neep toe, al kon hij heu niet geheel ten onder brengen

-ocr page 274-

		262                                     ÜE8CH1EDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		welligt een treurigen staat zouden gevoerd heb- ben, had de Hertog hun geen jaargeld toegestaan. De Friezen versterkten zich daarenboven door de hulp der Hamburgers. Herhaalde malen had de Hertog pogingen aan- gewend om weder een groot leger te verzamelen, ten einde daarmede zijn gezag in Friesland te her- stellen. Doch de Hollandsche en Zeeuwschc poor- tcrijen waren geenszins grif 0111 manschappen te leveren. Ook met betrekking tot het opbrengen zijner beden waren zij niet bijster vlug. Hij gaf derhalve bij eene vernieuwde aanvraag zijne begeerte te kennen, "dat die steden hem elx een som ghelts doen moesten, jof lii soude bi node die reisc ten Vriesen afterlaten moeten." Van beide zijden zocht men naar bondgenootcn. Terwijl de Friezen pogingen deden om de Engcl- schen tot onzijdigheid te bewegen, won Albrecht de Denen voor zijne belangen, waardoor hij de \' Hamburgers zoodanig verschrikte, dat deze op het einde van April 1401 vrede met de Hollanders maakten. De woeste Likcdeelers, die aanvankelijk voorgegeven hadden, zich aan de zijde der Frie- zen te scharen, kwamen welhaast bij allen in kwaad gerucht. Albrecht liet allen, die door zijne benden werden opgebragt, op het schavot het hoofd afslaan, terwijl de Friezen hen tot een verderf des Lands verklaarden. In afwachting van de middelen te erlangen, om een magtig leger bijeen te brengen, zond de Hertog bouwlieden naar Stavoren om zoowel daar ter stede als bij het st. Odulfskooster hechte kas- teclen te bouwen, als vaste steunpunten voor de Hollandsche magt. Doch ook hierin werden \'s Hertogs bevelen slecht uitgevoerd: de mecstcn der uitgezonden metselaars en timmerlieden keer- den heimelijk naar gene zijde der Zuiderzee terug. Ten laatste, om niets te verzuimen, zond A1- brecht, den 12 July 1401, boden door ganseh Holland en Zeeland, met de belofte, dat ieder die een jaar lang te Stavoren wilde gaan wonen, daar een huis zou ontvangen "tot sinen vryen eygen". Gelukkig voor de kustlanden der Zuiderzee, wer- den zoowel de Friezen als de Hollanders het moede, den kaperoorlog en de vijandelijke ontmoetingen te lande voort te zetten. Beide partijen traden in on- derhandeling met elkander, waarop een vrede volgde, die den 30 September 1401 door Albrecht te \'s Ilage, en den 1 October door de volmagten van Oostergoo en Westergoo te Bolsward geteekend werd. Hierbij bleef de Hertog in het bezit van Sta- voren, dat hij naar welbehagen kon versterken. Doch reeds het naburige st. Odulfsklooster werd buiten zijn gebied gesloten. Men bestemde het tot een on- zijdig punt, waar noch de eene noch de andere partij zich versterken mogt. Intusselien gold vrede niet voor Oostergoo en Westergoo alleen, maar ook voor alle andere Friesche landschappen tot de Weser en Lcnne, met inbegrip der eilanden Terschelling, Ameland, Grind en anderen, \'s Hertogs onderzaten mogten op geene andere Friesche plaatsen handel
		De grootste belemmering daarbij was dat de Gronin- gera hunne naaste buren aan gene zijde der Lau- wers met allen ijver ondersteunden. Intusselien duldde liet onderworpen gebied niet dan nood»; de overheersching. Albreebt werd voort- durend genoodzaakt om de llollandsehe en Zeeuw- sclie steden te verzoeken, een deel harer seliutterijen in Friesland te laten blijven, of ten minste de vertrekkende manschappen door anderen te ver- vangen. Alleen Heer Feije van Dockum en zijne vrienden verllaauwden niet in hun ijver voor den IIol- landsch-Henegoiiwschen Vorst. Albrecht loonde hen daarvoor met vcrleibrieven ofwel met zijne riddcror- de, "den zilveren tuin.\'" (st. Antonie?). Ook eenige Friesche steden die \'s Ilertogs zijde ijverig kozen, wer- den bevoorregt: Ilarlingen ontving vrijheden er. poor- terregt den 31 December 131)8, Holsward den 5 April 1399, en Workum den 1!» April daaraanvolgende^ Doch te (ironingen — waarheen vele Friezen waren gevloden om geen getuige van het verlies der volksvrijheid te zijn — werden voortdurend vljande- lijke plannen tegen Albrecht en zijne heerschappij beraamd. De Schieringers —eene der beide partijen waarin de Friezen zich verdeelden — voedden de afkeer die de landzaten tegen de nieuwe grafelijke ambtenaren koesterden, met sterk gekleurde ver- halen van afpersingen en geweldenarijen. Zij on- dersteunden de bewoners der Achtkarspelen in hun verzet en bragten eene magt bijeen, die, onder aanvoering van Sytse Dekama, Gale Hania en Ode Hotnia, zich verstoutte, de llollandsehe benden te Dockura aan te vallen. Doch Graaf Willem rukte den 28 Mei uit .Stavoren met hulpbenden tot ont- zet aan, bereikte den 2 Juny Holwerd en daags daaraan Dockum, dat terstond van voldoende levens- middelen, oorlogsbehoeften en krijgslieden werd voorzien. De opstandelingen moesten zich verstrooi- jen, doch om hen geheel te breidelen, achtte de Graaf van Ostrevant het stichten noodig eener belangrijke sterkte, aan den mond van het Doeku- merdiep, ter Luine geheeten. Do weerbarstige Friezen lieten zich echter niet ontmoedigen. Al ging Kollum in de vlammen op, zij bleven de Hollanders en de Hollandschgezin- den verontrusten en slaagden er meermalen in rijken buit te behalen. Om hunne krachten te vermeer- deren, verbonden zij zich met de Victualicbroeders of Likedeeler8, zeeschuimers, die zich beroemden alle prijzen in gelijke deden aan elkander toe te kennen en deswegens ook den naam van JA-edee- Iers voerden. Ter zee en te land werden de Hol- landers en Zeeuwen door hen belaagd, ja welhaast beperkte de heerschappij des Ilertogs over Fries- land zich tot slechts weinige plaatsen. Het werd nog erger toen de partij der Vetkoopers, die Albrecht veelal gesteund en van hem leenen en gunsten had verworven, door die der volksgezinde Schierin- gers werd verdrongen. In den zomer van 1400 kwa- men Feije van Dockum, Gerrit Cammingha en hunne medestanders als ballingen naar Holland, waar ze

-ocr page 275-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

263

drijven dan op Harich, Harlingen en Holwerd, on om- gekoerd de Friezen alleen op Amsterdam. Hoorn en Fnkhuizcn. Stavoren alleen genoot in difopzigt bijzon- dere voorregten. De ingezetenen dezer stad mogten, zonder door tollen of andere ongelden bezwaard te \\vor- don, door gansch Friesland hunne koopmanschappen voeren, terwijl zij wederkeerigde Friezen binnon I11111- nc vesten mogten ontvangen. Ook badden zij vrijlioid om door Muiden de Vecht op te varen. Alle uitgewekc- nen zonden vrij naar hunne goederen mogen terugkee- ren on deze terug ontvangen in don staat, waarin die bij het bezegelen van den vrede zich bevonden. De oorlog was ten einde gebragt, doeh de volkshaat tussehen den Hollander en Fries bleef bestaan. Zoo verbitterd was men in het graafsehap op de wcer- barstige naburen, dat men het "heb uw naasten lief\' verklaarde met "behandel ieder als een broeder al \'Ware hij ook slechts een Fries." De Friezen vergolden die minachting met gelijke munt, ja, in weerwil van het verdrag, lieten ze het aan geen bedreigingen ontbreken, waarin zij verzekerden 8ta- voren weder aan Holland te zullen ontscheuren. \' Niemand was ijveriger om de Friezen tegen A1- brecht op te hitsen dan de voormalige rentmeester der grafelijkheid, Jan Heer van Arkel, die om onbekende redenen in botsing met den Hertog was gekomen.J Op last zijns vaders had de Graaf van Ostrcvant zelfs de leenen door Arkel in Holland bezeten, namelijk Haastrecht, Stolwijk en Vlist, verbeurd verklaard en Heer Jan zelf ten eeuwige dage uit Holland gebannen (1401). Arkel, stout op zijne magt en verbindtenissen, beantwoordde deze vijandelijke daden met eene oorlogsverklaring, en ten einde zijne tegenstanders vóór te zijn, ving hij de krijg aan met eene po- ging om Oudewatcr te verrassen. De wakkere te- genstand, dien hij daarbij ontmoette, deed echter dit ontwerp mislukken. Heter slaagde hij in een aanval op het slot Giesscnburg en het verwoesten der omliggende dorpen. Het volgende jaar behaalde hij in den Krimpenerwaard een aanzienlijken buit, waarna hij de Dordsche en Scboonhovensche burgers, die hem zijn prooi weer poogden te ontwringen te Nieuwpoort aan de Lek een geduchte nederlaag bereidde. Minder gunstig eindigde voor hem eene ontmoe- ting met de burgers van Haarlem, Leiden en Am- sterdam, die, ondersteund door hunne naburen

I van het platteland, naar liet voorbeeld der Rot- terdammers en Schiedammers, een inval in hot Land van Arkei hadden ondernomen. Het is waar, hunne poging om het stoodjo Gasperden J of Hagestoin te vermecstcron, mislukte, ja hunne achterhoede werd zelfs onstuimig door de Arkol- schen te Vianen aangetast: doeh de Konnomors. ; Amstelaars, Waterlanders on Rijnlanden hielden j zich trouw bijeen. Zij die zich roods ingescheept hadden, verlieten hunne vaartuigen om de achter- hoede te ontzetten, en, zieli niet het minst sto- rendc aan de donderbussen die do Arkeischen mot i zich voerdon, vielen zij met zooveel kracht op don j vijand aan, dat deze ijlings het hazenpad koos. Hij nam hierover echter wraak, door Nieuwpoort te bemagtigen en aan de vlammen op te offeren. Albrecht, ontwarende dat liet bedwingen van Arkol grooter bezwaren inhield, dan hij aanvankelijk had gedacht, sterkte zich door hulphcnden, die hem uit Fingeland, Cleve en de stad Utrecht werden toe- gevoegd. Met hen en zijne Hollanders, Zeeuwen en Henegouwers sloeg Oraal\' Willem zich Jnny 140.\'$ voor Gorinchem neder. Hevig beschoot hij deze stad, de hoofdplaats van Heer Jan\'s bezittingen. Doch de belegerden bleven hem niets schuldig. Zij deden verscheidene uitvallen, die o. a. Wal- ravcn van Brederode, nevens Boudewijn en Flo- ris van Borssele, als krijgsgevangenen binnen de veste voerden. Twaalf of meer weken bragt men op deze wijze door, hetgeen ten gevolge had dat beide partijen naar den vrede verlangden. Jan van Beijeren,de verkozen bisschop van Luik, bood zich tot bemiddelaar aan. Zijn voorstel werd aangenomen, even als zijne beslissing, dat Jan van Arkel, in knie- lende houding Hertog Albrecht en Graaf Willem om vergiffenis zou smeeken, waarna hij een geheelen dag \'s Hertogs vaandel van zijn kasteel moest laten waai - jcn. Doch was de krijg hiermede gestuit, de weder- zijdsche haat bleef gloren: beide partijen hieven bij voortduur klagten over verongelijkingen aan. Eenigc maanden later, te weten den 16 Deccm- ber 1404, overleed Hertog Albrecht op het Hof te \'s Hage. Zijn boedel was zoo zeer met schulden bezwaard, dat zijne weduwe zich vcrpligt achtte, dien te verwerpen, of gelijk men het destijds noemde, met den voet te stooten.\' Albrecht liet uit zijn eerste huwelijk met M.-n - garetha van Brieg drie zonen na, Willem, die hem in de regering zijner Nederlandsclie staten opvolgde, Albrecht, die eenige Duitschc gewesten erfde, en Jan, verkozen Bisschop van Luik. Uit hetzelfde huwelijk waren vier dochters gesproten: Catharina, die achtereenvolgens met twee Hertogen van Gel- der was gehuwd; Margaretha, in den echt verbon- den met Jan, Hertog van Bourgondië; en twee jonge- ren die beiden den naam van Johanna droegen, en van welke de eene (ook Ida genoemd) aan Albrecht van Oostenrijk, en de andere aan den Koning van Bohemcn was gehuwd. Bij Margaretha van Clevo \' Zie do plaat op bladz. 845.

\' Wie «Ion gtrlld tusschen de Friezen on Hollanders in meer bijzonderheden wonscht te leeron kennen, loze: De oorlogen ran Hertog Albrecht van Beieren met de Friezen in de laatute helft der \\¥\' eeuw, in 1801) door Dr. Eelco

Vcrw(|

25

s, in do workon van het Historisch Genootschap te

Utrecht medegedeeld. Eene hoIangr[)ke b[)dragc tot de kennis van ons Vaderland bU de wisseling van de 14*« tot de 16*c ei\'uw. : Hot verhaal der oude kronieken luidt, dat liii in tien jaren geenc verantwoording van \'s Hertogs finantiën had gedaan. Doch daar zl)n rentmeesterschap niet langer dan een jaar heeft geduurd, en niet Albrecht vorderingen op hem, maar hij vorderingen op Albrecht had , is dit verhaal niets meer dan een sprookje.

-ocr page 276-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

264

had liü goeno kinderen. Maar liet ontbrak hom niet aan bastaarden. Een dezer, Willem, heer van Schagen, heeft zich onderscheiden door het eerst de Zijpe te bedijken. Hertog Albrecht had niet alleen het jrelnk Voorne met Holland te herecnigen, hij smaakte ook de voldoening, de grenzen van Henegouwen nit te breiden. Van Willem, de oudste zoon des Graven

HOOFDSTUK XXVI. WILLEM VI. Willem poogt zoowel de Kabeljaauwsehcn als de Hncksrhen :ian zich te verblind u. — Onlusten te Dordrecht — De Ar- kelsclie oorlog vernieuwd — De Hollanden moedigen de Arkelsclien aan y.ieh tegen hun I leer te verzetten. — Wil- lem VI te Uorlnclicm en Leerdam als Heer gehuldigd. --

Kilipl de Goede onder de kumtcniuiri

van Namen, kocht hij de heerlijkheid Walcourt, nevens de voogdijen van Sillerin en Fontenelle, terwijl hij van zijne nicht Jeannc, de laatste afstam- meling der Avenues\', de heerlijkheid Beanmont bij uiterste wilsbeschikking erfde.

Willem van Arkel herwint Gorinchcm. — De Arkelsehe oorlog voortgezet. — Graaf Willem trekt z(|n broeder Jan van Helleren te hulp. - Slagnd Othee. Henegouwen van denleenlmnd aan Luik ontslagen. — Oorlog met Gelder, die met de overgave van Arkel en Gorineliem aan Holland ein- digt. — Jan van Arkel opgcligt en gevangen gehouden. — DenHeeren van Kgmonden Msselstein het Land ontzegd.— Stavoren door de Oostergooërs en Westergooërs ovcr- rompcld. — Huwelijk van Prins Jean de Tourainemet Jacoha van Helleren. — Schikkingen over de crfbpvo!-

-ocr page 277-

265

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

echter den Kabeljaauwcn niet genoeg. Er naar hakende om allen de wet te stellen, poogden zij op hunne beurt de Hoekschen te verdringen en dreven in den raad een besluit door, dat binnen de stad een bolwerk zon worden opgerigt, rijkelijk van geschut, kruid en manschappen voorzien. Zij wisten een bevelhebber uit hun aanhang op dien post te plaatsen en bewerkten in hun overmoed, dat uit deze sterkte in January 1107 op eenige Hoekschen werd geschoten. Nu was het geduld der onderliggende partij ten einde. De Hoekschen bemagtigden het bolwerk en zouden de Kabel* jaauwache aanvoerders aan stukken hebben gere-

(ring. — Hertog Willem ondersteunt Frankrijk in den oorlog togen Engeland. — Dood van Jen de Tourai- ne, dauphin van Frankrijk, en van Willem VI. (1404-1417). Willem VI — in Henegouwen Willem IV ge- hccten — was achtendertig jaren oud toen hij zijn vader in de regering opvolgde. De feesten zijner inhuldiging begonnen met eene plegtige intrede binnen Mons. Van daar vertrok liij naar de overige steden van Henegouwen en vervolgens naar Hol- land en Zeeland. Zijne eerste zorg was om de Hoeksche en

Filipi vim Bourgondic Megert Calaii.

Kabeljaauwsche onlusten te stillen, die gedurende de laatste jaren van Albrecht\'s bewind weder me- nige wandaad hadden voortgebrapt. Hij poogde dit te bereiken door zich boven de partijen te stellen en elk bij zijne regten en belangen te handhaven, on- verschillig naar w.elkc zijde zij overhelde. Doch zijne welwillendheid leed schipbreuk op de verbittering der partijen. Toen in 1406 de jaarlijksche verandering van den Dordschen magistraat moest plaats hebben, liet de Hertog ten blijke zijner onpartijdigheid de personen die moesten aftreden, aanblijven, of- schoon slechts eenigen daarvan tot de Hoekschen behoorden, de partij die aan het hof den meesten invloed bezat. Dit blijk van regtvaardigheid was

ten, indien deze niet door invloedrijke tegenstan- ders waren ontzet en in veiligheid gebragt. Er verliepen eenige maanden eer Willem de schul- digen kon straffen, want zijn vader had de grafe- lijke kassen zoo volkomen uitgeput, dat geldgebrek hem in zijne beste pogingen belemmerde. Eindelijk trof hij met de stad een vergelijk: hij stelde er een nieuw bewind aan en bande twaalf der meest schuldigen buiten Zuid-Holland. Inmiddels was de Arkelseh-Hollandsche oorlog op nieuw ontbrand, zeer tegen den zin van Jonkei Willem van Arkel, die tot den vrede neigde, maa: uitgelokt door Heer Jan, die de ondervonden vei- nedering niet kon verkroppen.

-ocr page 278-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		L>GC>
		\' moed en beleid het nadeel had hersteld, dat hij , zijn huis had toegebragt. Door zijn oom Keinoud van krijgsbenden voorzien, trok hij in September II07 uit den Tielcrwaard naar (lorinchem, waar hij in een donkeren nacht bij verrassing binnen- kwam. Alleen het slot weerstond zijn aanval: 500 Hollanders bleven dien sterken burg tegen ieder vijandelijk bedrijf verdedigen. Hertog Willem riep terstond gansch Holland ter heirvaart op, om zijn gezag aan de Linge-oevers te herstellen. Doch meer dan deze taak wachtte 1 den Hollanders. Hertog Keinoud, vertoornd over Willem\'s huldiging te Gorinchem en Leerdam, en 1 wel op een tijd waarin een door hem bemiddelden wapenstilstand nog niet ten einde was geloopen, ver- ! klaarde aan Willem VI den oorlog en maakte toebe- reidselen, om Holland zoowel naar de zijde van Am- 1 stelland als aan de Merwcde-oevers te bestoken. Door Stiehtsche hnlpbenden versterkt, trokken ; de Hollanders naar Arkel om Jonker Willem uit (lorinchem en de Gelderschen naar hun eigen erf te verjagen. Bij Spijk over de Linge gestoken, bood Hertog Willem Hertog Keinoud een treffen aan. Doch de Gelderschen slopen in het nachtelijk duister in stilte weg, waardoor zij den Hollanders gelegenheid gaven om alle sterke punten in deze streek van voldoenden leeftogt en de noodige man- schappen te voorzien. Doch hadden de Gelderschen Dalem en Vuren prijs gegeven, zij poogden de schade welke hun vaderland daardoor leed, te verijdelen door in de Landen van Altena en Heusden te rooven en te plunderen. Inzonderheid koelden zij hun moed aan Woudriehem, Vlijmen en Engelen. Doch de Hollanders zetten niettemin hun zegetogt in den Tielcrwaard voort, en, na aldaar grooten buit be- haald te hebben, brandschatten zij op dezelfde wijze de omstreken van Bommel. De Geldersche Hertog vond spoedig reden om zijne deelneming aan den Arkelschen oorlog te betreuren: zijn leger dat over de Maas was getrokken, werd door Jan van Kra- nenburg, slotvoogd van Heusden, onverwacht over- vallen en op de vlugt gejaagd, en te Dalem stichtten de Hollanders een blokhuis waaruit zij de (!clder- sche Waaloevers voortdurend konden bestoken. Bij deze teleurstelling riep Reinoud de bemiddeling in van Jan van Beijeren, Bisschop van Luik. Deze Kerk- vorst noodigde afgevaardigden van beide partijen bij zich te\' Utrecht, en zoo werd in April 1408 een stilstand van wapenen getroffen, die, meer- malen verlengd, ettelijke maanden de vijandelijk- heden aan Waal, Merwede en Linge schorste. Doch vrede hcerschte te dien tijde hoogst zeld- zaam. De meeste inwoners van Luik, vooringeno- men tegen hun Bisschop, die bij voortduur van het plan zwanger ging om zijn kerkelijk in een wereldlijk gebied te herscheppen, hadden hunne hand tegen hem opgeheven en toen hij naar Maas- tricht was geweken, hem binnen die veste belegerd. Jan van Beijeren riep in deze netelige omstandig- heden de hulp in van zijn broeder. Willem weifelde
		De Arkelschcn openden den veldtogt, door in de lente van 1-405 Woudriehem te verrassen en aan kolen te leggen. Hertog Willem liet terstond hcir- vaart beschrijven en rukte, in vereeniging met Stiehtsche hnlpbenden, het Land van Arkel binnen. Door zijne grafelijke goederen tot onderpand te stellen, had hij van de poorterijen de noodige gelden en manschappen verkregen. Hertog Willem en zijn bondgenoot Frederik van Blankenhoim, Bisschop van Utrecht, verdeelden de taak om Arkel te vernederen zoodanig met elkander, dat de eerste Hagestein zou aantasten, terwijl de tweede Everstein voor zijne rekening zou nemen. Dan, beiden begrepen dat zij deze sterkten beter door haar uit te hongeren dan door een storm zouden vermeesteren. Daarom omringden zij haar met een hegge van stevig paalwerk, ver- bonden door een net van wilgenrijs. Binnen deze Ilollandsche en Stiehtsche tuinen bragten de bc- legeraars den geheelen zomer en het najaar van 1405 door tot aan December, toen het begon te vriezen. Everstein gaf zich den \'JOsten over, doch Hagestein rekte zijne verdediging nog acht dagen, toen de vorst het ijs zoo veel draagkracht schonk, dat Hertog Willem toebereidselen kon maken, ora de stonnladders te laten aanrukken. Dadelijk na tic overgave werden beide kastcelen in de asch gelegd, en het Land van Hagestein aan den Bis- schop afgestaan. Inmiddels hadden de uitecnloopende meeningen van Heer Jan en Jonker Willem tot eene verwij- dering tusschen de Arkclschcn onderling aanlei- ding gegeven. Terwijl Heer Jan aan het hof van zijn zwager Hertog Keinoud aanhield, om met Gel- dersche hulp den vijand te keeren, had Jonker Wil- lcm met de Hollanders en Stichtschen een stilstand van wapenen gesloten, die tot Pinksteren 1400 duren zou. De ingezetenen der heerlijkheid waren het met hun Jonker volkomen eens, en de Hol- landers lieten niet na dit gevoelen bij hen aan te wakkeren. Toen Jan van Arkel uit Gelderland terugkeerde, vond hij de poorten van Gorinchem voor zich gesloten. Vruchteloos spilde Heer Jan bedreigingen en beloften: de bewoners van het Arkelland volhardden en weigerden hem weder te ontvangen. Anders was het met Jonker Willem. 11ij was de man niet om zijn gevoelen tegenover zijn vader vol te houden: hij be- tuigde zijn leedwezen, zijne onderzaten tegen Heer Jan opgezet te hebben, bragt door de tusschenkomst van eenige vrienden, te \'s Hertogenbosch eene verzoening tot stand en poogde zijne medeburgers te bewegen om hun verzet te staken. Dat echter mislukte. Naauw had de Jonker van onderwerping aan Heer Jan gesproken, of de burgerij van Gorinchem sloot zoowel hem als zijn vader buiten hare vesten. Men ontving Hertog Willem van Beije- ren als heer en zwoer hem, zoo te Gorinchem als te Leerdam, houw en trouw te zullen zijn (0 April 1407). Jonker Willem kon niet rusten vóór hij door

-ocr page 279-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		267
		niet: was hij te hooghartig om een zoonaauwaan- verwant zijn bijstand te onthouden, zijn eigenbe- lang ried hem, de gemeenten niet te groote magt te laten verwerven, of zijn broeder voor liet hoofd te stooten. Een felle krijg begon, want nevens de mannen van wapenen van Hertog Willem, (!raaf van Henegou- wen, Holland en Zeeland , togen ook die van Hertog Jan van Bourgondië en Graaf Willem van Namen, naar de Midden-Maas, ten einde de Luiksche op- I standelingen tot onderwerping te dwingen. Welk een schoon leger verzamelde zich om een onbemind prelaat op zijn zetel te handhaven! Behalve de drie : hoofdaanvoerders, onderscheidde men den (Jraaf van Salm, de Herren van Logne, van Enghien, van Egmond, van Borssele, van Havry, van Jeu- niniit. van la Hamaïde en van Trazegnies, de burggraven van Leiden en Montfoort, eenige edele Luikenaars. die de zijde van Bisschop Jan hadden gekozen, en óGO Engelschen, mcercndeels uitmun- tende boogschutters uit het leger van Henri IV. Zoodra het Luiksche heir, onder Hendrik, Heer van Perwez, het vormen eener zoo ontzaggelijke magt vernam, verlieten de burgers van Thuin, Fosse, Couvin en Dinant de legerplaats voor Maas- tricht, ten einde hunne eigene haardsteden tegen een vijandelijken aanval te verdedigen. Doch Hertog Willem verijdelde dit plan. Nog eer de aftrekkende burgerijen de Sambre waren ge- naderd, had hij zich reeds van hunne woon- plaatsen verzekerd, en nu, den rug gedekt heb- bende, toog hij naar de boorden van den Jeker, waar hij, den 21 September 1408 de Bourgon- ditërs welkom heette. Vijfendertig duizend krijgers plaatsten zich hier tegenover vijftig duizend op- standelingen onder den banier van Perwez. Dan, waren de Luikenaars minder in aantal, zij waren vastberaden om te overwinnen of te sterven. Geweldig was dan ook de strijd die den 2.\'l»te« bij Othée plaats vond. Meermalen wisselde het over- wigt, tot eindelijk de zege der wapenen zich be- paaldelijk voor de Bourgondiërs, de Hollanders en hunne bondgenooten verklaarde.u Nooit, schreef Her- tog Jan aan zijn broeder Antonie van Brabant, "is zoo fel, zoo aanhoudend gestreden als bij Othée." Hertog Jan van Bourgondië won dezen dag den bijnaam van Jan zonder Vrees, gelijk de Bisschop dien van Jan zonder Genade. Want vreeselijk daalde de wraak des Prelaats op de overwonnenen neder. In de tegenwoordigheid van het verzamelde volk liet hij aan honderd en twintig aanzienlijken het hoofd afslaan, den legaat van Paus Benedictus XIII in het water werpen en eindelijk nog tallooze bur- gers, priesters en vrouwen in den stroom versmoren. Het hoofd van den gesneuvelden Hendrik van Perwez liet hij opeene lans voor zich uit dragen, en de gade van dien wakkeren tegenstander wees hij eene plaats aan onder de slagtoffers die in de Maas hun leven eindigden. Hertog Willem had het voordcel van zijne me- dewerking, dat zijn zoon den leenband ophief die
		tot dien tijd tusschen Henegouwen en Luik had bestaan. Voortaan behoefde voor het graafschap geene andere hulde gebrngt te worden dan die aan den Keizer en het Kijk. Jan en Willem van Arkel, geen kans ziende om het slot te Gorinchem en Leerdam te herwinnen, kwa- men iu April 140!) tot het besluit, hunne heerschappij aan de Merwedc over te dragen op hun bloedverwant Reinoud van Gelder, die zich den 23 der genoemde maand te Gorinchem liet huldigen. Hertog Willem, door de partijschappen in Frank- rijk bezig gehouden, had geen ernstig verzet tegen Heinoud\'s komst te Gorinchem beproefd, ja, toen de Gelderschen genoemde stad binnenrukten, had hij weinig meer gedaan dan den Hollandsehen kastelein te bevelen, zich op het slot te handhaven. Toen dus van een verdrag werd gesproken, was hij bc- reid een stilstand van wapenen aan te gaan, die den 26 Mei 140!» geteekend, den 24 Juny daar- aanvolgende tot Pasehen van 1412 werd verlengd. Dwongen de omstandigheden de Hollandsche en Geldersche Vorsten om voorloopig met elkander in vrede te leven, naarmate het bestand ten einde liep, poogde elk zich door bondgenooten te sterken. Willem was hierin voorspoediger dan Keinoud. Im- mers, terwijl de laatste alleen belangrijke hulp van Heer Jan en Jonker Willem van Arkel werd toe- gezegd, won de eerste den Hertog van Cleve, den Heer van Culemborg en de burgerij van Amersfoort voor zijne belangen. De oorlog werd geopend met het uitzenden van kapers op de Zuiderzee, die aan de scheepvaart van Harderwjjk en Elburg menig nadeel toebrag- ten. Door het verbond met Amersfoort had Hertog \' Willem een vrijen doortogt naar de Veluwe, waar de Hollanders het slot van Hoevelaken vermeester- den en Nijkerk aan kolen legden. Ook elders vielen betreurenswaardige ontmoetingen voor, waarvan ons nogtans slechts weinig bekend is. Gelukkig echter duurden ook ditmaal de vijandelijkheden niet langer dan eenige weken. Heeds den 20 July van hetzelfde jaar (1412) werd een verdrag gesloten, waarbij Reinoud zijn regt op het Land van Arkel aan den (Jraaf van Holland afstond, tegen uitkeering eener som van honderdduizend Fransche kroonen. De afstand zou op de volgende wijze geschieden. Keinoud zou de stad Gorinchem met haar regtsge- bied aan Willem van Arkel overdragen, en de Jonker zou beiden aan den Hollandschen Graaf inruimen. Hertog Willem smaakte de voldoening, door de aanwinst van Arkel zijn graafschap Holland naar de zijde van Brabant en Gelderland aanzienlijk versterkt te hebben. Hij was er hoog mee ingenomen, en om de inwoners aan zich te boeijen, vermeerderde hij de voorregten van het zoo belangrijke Gorinchem. Jan van Arkel, die alles had aangewend om Reinoud te weerhouden, een zoo nadeelig verdrag te teekenen, voedde van nu af dezelfde verbittering tegen den Gelderschen als tegen den Hollandschen Vorst. En zoo openlijk kwam hij daarvoor uit, dat Hertog Reinoud hem niet slechts alle heschcr-

-ocr page 280-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

268

ming ontzegde, maar aan Jonker Willem van Arkel \' het kasteel Oijen ontnam en Willem VI berigt zond, | dat tegen zijn leven eene samenzwering was ge- . smeed. De Hollandschc Vorst nam hieruit aanlei- ding, om pogingen aan te wenden, ten einde de ! Arkel\'s in zijne magt te krijgen. Lang echter te vergeefs; doch den \'2ii November 1415 gelukte het Heer Gerrit van Strijcn en twee anderen Holland- Bchen edelen, den onverzoenlijken vijand huns mees- ters op de Brabantsebe grenzen op te ligten. Men voerde hem naar \'s Gravenhage , van waar men hem naar Zevenbergen leidde, in welke stad hij tot zijne bevrijding in 112.\') gevangen bleef. Itij liet onderzoek naar de zamenzwering tegen \'s (iraven leven, geraakten de Heeren van Egmond

beid IJsselsteiii den CJrave van Holland zouden overgegeven worden. Ook moesten de Heeren van Egmond en I.lsselstein bet Land ruimen, doch daarentegen verpligtte de Hertog zich, hen en hunne moeder Jolauda uit de verbeurd verklaarde goede- ren een jaargeld uit te keeren. Tegenstand te bieden was onmogelijk, en zoo werd Willem VI na de overgave als Heer van IJgselstein gehuldigd. De Arkelsebe en Luiksehe oorlogen beletten Wil- lein een smaad te wreken , die hem door de Friezen was aangedaan. Zij hadden namelijk in bet voorjaar van 1414 Stavoren overrompeld, waarbij zij de Hol- landsehe bezetting noodzaakten Friesland te ontrui- men. In stede van nu dien hoon te wreken moest

Mip» onttnapt den oprocrlingen van Brugge door hulp tan een lioefsnnd.

hij zich vergenoegen, herhaaldelijk den wapenstil* stand van September en October 1401 te vernieuwen. Willem VI had geene zonen, maar wel eene eenige dochter, een beeldschoon meisje, dat hij als zijn oogappel beminde. Zijn lievelingswensch was haar zijne beerschappijen na te laten. Maar eenige edelen, over deze aangelegenheid geraadpleegd, huiverden om hierin toe te stemmen, althans voor zoo veel de erfopvolging in Holland en Zeeland betrof, daar deze gewesten, geene spillclecnen zijnde, eigen- lijk aan geene vrouw ten deel konden vallen. Ook Keizer Sigisinund voerde deze zwarigheid aan, toen men om zijne medewerking aanhield. Hertog Willem zocht nu zijn steun bij Frankrijk en ver- loofde de nog zeer jeugdige Jacoba te Compiègi\'.c

en Usselstein in verdenking, mcdepligtig aan den voorgenomen moord te zijn. Jan van Egmond, voor \'s (Iraven raad gedagvaard, liet zich wachten en week naar Usselstein. waar zijn broeder, Heer Willem, alles in gereedheid bragt om den Hol- landsehen Graaf weerstand te bieden. Toen Willem VI onmiddellijk dit slot opeischte, ontving hij. zoo als men verwacht had, een wcige- rend antwoord. Men was echter spoedig met toe- bereidselen gereed, om zich door geweld van wa- penen een weg binnen de sterkte te banen. Doch tot dadclijkheden kwam het niet. Drie aanzienlijke edelen. Jacob van Gaasbeek, Hubert van Culera- borg cu Jan van Viancn, bemiddelden een verdrag, volgens hetwelk de stad, het slot en de heerlijk-

-ocr page 281-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		i>r,!>
		met Jean de Touraine, tweeden zoon van Koning I Hij liet bevestigen der huwelijksvoorwaarden op Charles VI, eene plegtigheid welke in 1414 door I den (1 Augustus 1115 te \'s Gravenhage, werd vast-
		I.uxeniburft door Filips van Hourfroliilir utgt\'nomcn. liet voltrekken der echtverbindtenis werd gevolgd. \' l gesteld, adat Henegouwen, Holland, Zeeland en -------                                                                      I Friesland, wanneer Hertog Willem zonder mannc- \' Zie de plaat op i>ladz. 248.                                     | lijk oir zou overlijden, aan Jacoba zouden komen

-ocr page 282-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		270
		en door drii Hertog de Touraino geregeerd worden." Mogt nu Prins .lean liet uitzigt op drie graven* kroonen toclagchen, weinige weken later schonk de ontijdige dood zijns broeders Louis, Hertog van Gnienne, hem liet regt van erfopvolging op den Franschen troon. Eene onzalige erfenis inderdaad, daar die zetel toen zoowel door de Engelsclien als door binnciilandsehe partijschappen vreeselijk werd ondermijnd. Te vergeefs vermoeide Willem VI zicli om de Eiigclschen tot vrede te stemmen en de onlusten te stillen. Het ging zijne krachten te boven, een overwinnaar tot terugtrekken te bewegen, of een- dragt te verwekken tusschen partijen, die elk op hare beurt een waanzinnigen koning bcheerseh- ten, die eene eervergeten koningin vleiden of door allerlei intrigues bekaiupten . en het eene schiïkbe- wind het andere deden opvolgen. Wetende hoezeer de party der Arinagnac\'s er naar streefde om .lean de Touraine te vernietigen, ten einde haar beschermeling, \'s Konings derden zoon, op den troon te brengen, waakte Willem over zijn schoon- zoon met vaderlijke trouw. Helaas, in spijt dei- grootste zorgvuldigheid, vond hij .lean. toen hij van eene onderhandeling uit Parijs terugkeerde, te (\'ompiègne zieltogen. Het was blijkbaar dat men den jongen man vergift had toegediend, en o gru- wel, het gedrag van Koningin lubella was van dien aard. dat men reden had, haar van inede- pligtigheid te verdenken (1 April 1417). Op de terugreis naar zijne staten, werd Willem VI te Bonehain op het ziekbed geworpen. Eene wonde aan zijne dij, naar men meent door den beet van een hond ontstaan, begon op nieuw te zweren. Gefolterd door hevige pijnen, leed de Hertog niet minder door zielsangsten. Zwaar drukte hem de dood zijns schoonzoons, zwaar de intrigues aan het Franselie hof: doch de borst scheen hem toe- genepen , wanneer zijne verbeelding hem voorspie- gehle welk een wreed en onverzoenlijk vijand zijn broeder Jan voor zijne beminde Jacoba zou zijn. Aan zooveel ellende kon zijn verzwakt ligchaam geen weerstand bieden: acht weken na Jean\'s overlijden blies ook hij den laatsten adem uit (.\'51 Mei 1117). HOOFDSTUK XXVII. JACOBA. Jacnba volgt haar vader in de regering op. — Toestand van Europa. — Ballingen maken zich meester van Usselstein. — Beloften van Jacoba b(i hare inhuldiging in Holland en Zeeland. — Jan van Be[)cren verklaart ziuli tegen Jacoba. — H|| beweegt de kerkvergadering van Constanz het voorgenomen huwelijk tusschen Jacoba en Jan van Brabant te verbieden. — Aanslag van Jon- ker Willem van Arkcl op Gorinchcm. — Jacoba ia bet leger. — lluweiyk van Jan en Jacoba. — Jan van Bei- .ieren. door den Keizer met Holland en Zeeland bc- leeiid, doet afstand van z(|n bisdom en huwt niet Kli- sabcth van Görlitz. — Hertog Jan binnen Dordrecht
		belegerd — Jan doet alstand van den titel van Graaf, doch bekomt genoegzaam alle gezag. — Zijn intogt te Leiden. — Zwakheid van Jan van Brabant. — Oni- wenteling te Brussel en Leuven. — Jan van Belleren wint Geertruidenberg en mengt zich in de aangele- genhcden der Friezen. — Pogingen van Jacoba om zich van Jan van Brabant te scheiden. -^ Zware brand te Aius- terdam. — De st. FJizabethsvloed. —Jacoba huwt llum- phrey van (Meeester. — Filips van üourgondië schaart zich onder Jacoba\'s vjjanden. — Vergiftiging van Jan van Betjeren. — Oorlogsbcdrjjven in Henegouwen. — Beleg van .Schoonhoven. — Albrecht Beilinc. — Beleg van Mons donr de Bourgondiërs. — Jacoba in de magt van Hertog Filips de Goede. — Z|| ontvlugt Gent. — Gevechten bjj Alphen en Brouwershaven. — Beleg van Haarlem. - Kr[jgsbedri)ven in West-Friesland. — Paus Martinns verzet zich tegen de ontbinding van Jacoba\'s echt met Jan van Brabant. — Dood van Jan van Bra- liant. — Willem van Bredcrode op de Zuiderzee. — Verdrag van Delft. — Frank van Borsscle wint de ge- negenheid der Gravin. — Jacoba doet afstand van het grateiyk gezag aan Filips van Bourgondië. (1417-1433). Willem VI had zich op zijn sterfbed te regt bekommerd over de toekomst zijner dochter. In | welk een hngchclijk tijdperk werd zij tot de heer- schappij geroepen! (lansch Europa was in spanning ; en beroering! Het concilie te Constanz (1114) had \\ drie pausen, die elkander den stoel van Petrus \'\' betwistten, afgezet. Het had Johannes Hnss en zijn vriend Hieronimus van Praag op den brandstapel geworpen, het had de partij der Hussiten in het leven geroepen. Partijschappen, die het bloed bij j stroomen plengden, vernielden Frankrijk. Keizer Sigismund moest wegens geldgebrek Brandenburg aan de Burggraven van Neurenberg verkoopen, en de Engelsche Koning Henri V voerde een hardnekki- gen strijd tegen Frankrijk, waaraan hij de eene pro- vincie na de andere ontscheurde. Op den Luikschen bisschopszetel zat Willem\'s broeder, die, wars van den geestelijken staat, regten kon doen gelden op Holland en Zeeland. Hertog Heinoud van Gelder nokte om het gebied, dat hem door Willem was ontrukt. Arkel, Egmond en Usselstein verbeidden het gunstige oogenblik, om hunne verloren heer- schappijen terug te winnen. De zestienjarige Jacoba was haar vader zonder cenige tegenkanting in Henegouwen opgevolgd. Doch in Holland stookten de Kabeljaauwschen onrust. Zoo te Haarlem als te Gouda vielen op- schuddingen voor, die den ouden haat op nieuw deden gloren. Jan van Egmond en Willem van Ussel- stein maakten van deze gelegenheid gebruik om zich over het verlies hunner erfgoederen te wreken. Zij bragten eenig krijgsvolk bijeen en veroverden door verraad de stad en het kasteel Usselstein. Dan deze voorspoed der ballingen duurde niet lang. De Heeren van Brederode en Montfoort, onder- steund door een groot aantal burgers uit vcrschil- lende Hollandschc steden, sloegen onmiddellijk voor Usselstein het beleg. De bezetting werd er fel bestookt, en, daardoor tot onderwerping gedron- gen, nam zij den voorslag aan, om af te trekken,

-ocr page 283-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                      271
		mits zij zich vrijelijk met allen wie haar waren toegedaan, buiten het graafschap kon beloven. Kort na dit feit kwam Jacoba in Holland, waar zij, overeenkomstig de bepalingen eener dagvaart van 15 Augustus 1416, plegtig als wettige lands- vrouwe werd ontvangen en gehuldigd. Zij beves- tigde de steden bij hare handvesten en vrijheden en beloofde allen onderdanen, zoo armen als rijken, regt te zullen verschaffen. Aanvankelijk had Jan van Beijeren den schijn aangenomen, de belangen zijner nicht te willen behartigen. Maar toen de liere Vorstin weigerde hem voor haar voogd te erkennen, ligtte hij het masker af en poogde door geweld tot de heerschappij te geraken. Ofschoon hij zijne toestemming gc- geven had tot de door zijn broeder ontworpen echt- verbindtenis van Jacoba met Jan IV, Hertog van Brabant, poogde hij thans, nu zijne belangen daar- door gekrenkt konden worden, dit huwelijk te be- lettcn. Hij wendde zich hiertoe tot de hooge kerk- vergadering te Constanz. die werkelijk Jan en Jacoba, uithoofde zij neef en nicht waren, ver- bood , hun echt te voltrekken. Hierin geslaagd, kwam hij naar Holland, waar Dordrecht en Brielle hein als ruwaard huldigden. Een nieuwe tegenstander bood Jacoba gelegen- heid, om zich bij hare onderdanen bemind te ma- ken. Deze was Jonker Willem van Arkel, die eene poging waagde om zijne voorouderlijke bezittingen aan de Merwede en Linge te herwinnen. Geholpen door Jan van Egmond en Hertog Ueinoud van Gel- der, en aangemoedigd door Jan van Beijeren, maakte hij zich, vooral ook door verstandhouding met de burgerij, van de stad Gorinchem meester. Doch binnen het slot was het hem niet mogelijk te geraken, ofschoon zijn leger door Gelderschen en Luikschen versterkt, tot 35,000 man was aan- gegroeid. Naauwelijks toch had Jacoba deze gebenr- tenissen vernomen, of zij haastte zich om de be- dreigden te hulp te komen. Vele burgerijen in Holland ondersteunden haar terstond bij dit pogen, even als die van het aanpalend Sticht. De Utrecht- schen en Amerfoortcrs waren zelfs de eersten die Gorinchem bestormden. Jonker Willem verdedigde zich echter van straat tot straat, totdat hij in de Krijtsteeg met den degen in de vuist sneuvelde (1 December 1417). De dispensatie door Jacoba en Jan voor hun huwelijk bij Paus Martinus V aangevraagd, was inmiddels ontvangen (\'22 November), hetgene de Hertogin-weduwe, Margaretha van Bourgondië, de cchtverbindtenis harer dochter tegen de lente van 1418 deed bepalen. Het bcrigt daarvan was een donderslag voor Jan van Beijeren, want was Jacoba getrouwd, zoo kon er ran geene voogdij meer sprake zijn, al was de echtgenoot der jonge Gravin — zooals met den zes- tienjarigen Jan IV werkelijk het geval was — een ligtzinnig, dom en tlaauwhartig schepsel. Het cenige wat hem overbleef was om den Paus de ontheffing zijner geloften als priester te verzoeken en bij den		Keizer te bewerken, dat hem van Rijkswege de graafschappen Holland en Zeeland werden toege- kend. Zijne bemoeljingen slaagden naar wensch. Welhaast kon hij afstand doen van zijn bisdom, en nu reikte hij de hand aan Sigisinund\'s nicht, Elisabeth van Görlitz, Hertogin van Luxemburg en weduwe van Hertog Antonie van Brabant. Om dezen staatsgreep de kroon op te zetten . bewerkte hij, door \'s Keizers tusschenkomst, dat Paus Mar- tinus de verleende dispensatie aan Jan IV en Ja- coba introk. Het berigt dezer beslissing kwam te \'s Hage te zelfder tijd dat Jan van Brabant er zijn intrede hield, om Jacoba als bruid te begroeten, \'s Pausen handelwijze was onverklaarbaar, zoodat het Gra- felijke Hof geregtigd meende te zijn, om, over- eenkomstig de vergunning van November 1117, de cchtverbindtenis te doen plaats hebben. Zij werd vol- trokken den .\'!() Maart 1 UK in de tegenwoordigheid van afgevaardigden uit Brabant, Henegouwen, Hol- land, Zeeland en Friesland en van gezanten van Jan zonder Vrees, Hertog van Bourgondië, die onder anderen daartoe den Bisschop van Doornik had uitge- kozen. Weinige dagen later zonden de kardinaal van Ostia en de patriarch van Konstantinopel een derde breve van Paus Martinus, waarinde herroeping der dispensatie op hare beurt werd herroepen. Het kon niet anders of de weg die Jan van Beijeren was ingeslagen, moest tot een binnenland- schen oorlog leiden. De Hockschen hielden trouw Jacoba\'s zijde, doch de Kabel jaauwschen neigden ten gunste van Jan van Beijeren, die welhaast den strijd aanving door de Zuid-IIollandsehc en Zeeuw- sche stroomen met zijne vloot te beheerschen, een aanval op Schiedam te beramen (die nogtans mis- lukte), \'s Gravezande verbrandde en Medemhlik liet bezetten. Daarentegen maakten de Hockschen zich meester van de goederen van Gerrit van Hecms- kerk, die, hoezeer hij zijne trouw aan Jacoba had verpand, zich niet had geschaamd, om zich aan de zijde van haar oom te scharen. De gewezen Kerkvoogd bood aan, te vergunnen dat de steden die hein zouden huldigen, met elkander konden vergaderen wanneer zij dit verlangden, en poogde door deze en andere gunsten zijn aanhang te vergrooten. Maar de meeste burgerijen bleven bij den eed aan Jacoba verpand, zoodat een-en- dertig van haar op eene dagvaart te \'sGravenhage verklaarden, dat zij de Gravin eendragtig wilden bijstaan, oin Dordrecht, dat Jan tot zijne \\rapen- plaats had gemaakt, te vermeesteren. Jacoba toonde zich haar dapperen vader waardig. Aan het hoofd harer getrouwen rukte zij voor de Mcrwestad, waar zij haar kamp te Papendrccht vestigde, terwijl haar gade zich bij de Mijl nedersloeg. De Hollanders, door Jacoba\'s voorbeeld aangemoedigd, gaven bij elke ontmoeting, blijken van dapperheid en volharding en sloegen eiken uitval der Dordte- naren manmoedig af. Doch geheel anders stond het geschapen in het kamp van haar echtgenoot. Omringd door nietswaardige hovelingen en ligtzinnige vrou-

-ocr page 284-

		272                                 GESCHIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND. wen, was Jiiu IV\' op niets dan vermaak bedacht, j van Jaeoba ten gevolge, ja zelfs het verlies van zoodat orde en tucht ballingen in zijn leger werden. Rotterdam. Gelukkig bewerkte de geestkracht van In een hinderlaag gelokt, dolven de Hrabanters Willeiu\'s liere dochter, dat althans drie andere fel
		derwijze het onderspit, dat zij, na groot verlies, I bedreigde steden behouden bleven, namelijk Delft, de vlugt kozen en met hun Hertog tot üeertrui- Schiedam en Gouda. denberg afdeinsden. Die vlugt had ook den aftogt I Thans kwam Filips van Bourgondië, Graaf van

-ocr page 285-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 273
		Charolais, zijne bemiddeling aanbieden. Jan van Brabant, die Jan van Beijcren ongestoord liet voortwoedcn, was gemakkelijk te winnen; ja de ligtzinnigc Vorst legde zelfs de belofte af, om bij het kinderloos afsterven zijner gade de nakome- lingen van Jan van Beijeren tot erfgenamen van Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland te verklaren.
		liet afleggen van den grafelijken titel, met de belofte van met niet meer dan zestig paarden in dat deel van \'t Graafschap te komen, hetwelk hem niet als zijn bijzonder goed was afgestaan. Door deze sehikking kwam men tot zonderlinge verhoudingen. Ook nam Jan van Beijeren een vreem- den titel aan, dien van Zoon van Henegouwen, van Holland en Zeeland.
		Die belofte baande den weg tot het verdrag van Woudrichem, den 13 February 1419, waarbij aan Jan van Beijeren het medebestuur in Holland en Zee- land werd toegekend, terwijl hij daarenboven Dor- drecht, met den ZuidHollandschen-Waard, Arkcl, Rotterdam en omliggende districten in achterlccn ontving. Daarenboven zouden hem 100,000 Engelsche kroonen worden uitgekeerd. Van zijne zijde be- hoefde hij geene andere inwilliging te doen dan		net duurde niet lang, of Jan van Beijeren liet zien, in welken zin hij het woord medebestuur opvatte. Terwijl Jan van Brabant en zijne gade Jacoba naar He- ncgouwen waren getogen, om er zich door adel, gees- telijkheid en volk te doen huldigen, gaf hij bij monde van zijn gunsteling Floris van Borssele, der Hollandsche steden te verstaan, dat hij het plan had , om overal den eed van trouw te komen ont- vangen, die de poorterljcn hem als ruwaard, oir

-ocr page 286-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		274
		haar door vrouwen deze eer geheel onwaardig. Onder anderen gaf hij dien rang aan Lauretta \'t Serclaes, geboren van Assche, met wie hij in ongeoorloofde betrekking leefde. Jacoba voelde zich diep ge- krenkt: zij verliet Brabant en begaf zich met hare moeder naar Quesnoi. Beide vrouwen peinsden hoe zij eene echtscheiding zouden bewerken. Vele Brabantsche edelen deden pogingen om hun Hertog van het verkeerde pad terug te brengen. Vruchteloos. Eindelijk namen zij een stout bc- sluit. Op eene vergadering te Leuven in den zo- mer van 1420 verklaarden zij de Heeren van Assche en \'t Serclaes, nevens eenige andere raadsheeren van den Vorst, onbekwaam tot het bekleeden van eenig ambt. Hertog Jan zag zich gedwongen om dit vonnis te onderteekenen, maar zijne verbittering leide hem er toe, zich door nog ellendiger we- zens te omringen. Dit deed de ontevredenheid zoo toenemen, dat de Staten \'s Hertogs broeder Filips, Graaf van st. Pol, uitnoodigden, de teugels der re- gering voor Jan IV op te vatten. Graaf Filips, Vrouw Jacoba en allen die de bevre- diging des Lands wenschten, besloten, eenegroote vergadering te Vilvoorde te beleggen. Men noodigde ook Jan van Brabant daartoe uit. Maar de onbe- zonnen Hertog luisterde naar niemand. In alle stilte vertrok hij naar \'s Hertogenbosch, waar hij de hulp van den Hertog van Cleve en naburige Vorsten inriep. Jan van Beijeren, blijde om met vrucht in troebel water te visschen, snelde naar de Brabantsche grens, waar hij het aan Jacoba gehechte Geertruidenberg veroverde. Onverwacht keerde Hertog Jan naar Brussel terug. Den 21 January 1421 trok hij met zijne Duitsche hulpbenden de stad binnen, doch de burgers, zich gewapend op de Groote Markt verzameld hebbende, verklaarden hunne wapenen niet te zullen nederleg- gen zoolang de vreemde krijgsbenden en de door hen verachte gunstelingen den Hertog omringden. Te vergeefs trad Jan IV met hen in onderhandeling: zij wezen al zijne aanbiedingen met verachting van de hand. Acht dagen duurde het weifelen. Toen snelden de gilden naar het kasteel Coudenberg, waar de Hertog zich had opgesloten, en verpligtten hem de voornaamste heeren die hij had medegebragt, aan hen over te leveren. Jan, bevreesd geworden, be- willigde niet slechts in alle eischen, maar gaf al zijne gunstelingen aan de volkswoede prijs. In April vielen de hoofden van Everard \'t Serclaes, Geldolf van Coudenberg en Willem Pipenpoy op het scha- vot, en twee maanden later die van nog veertien soortgelijke edelen. Eerst na dit strafgerigt werd de rust hersteld. Terwijl Brabant zoo in repen roer verkeerde, en Jacoba pogingen aanwendde om haar echt te verbre- ken, trachtte Jan van Beijeren vasten voet in Fries- land te erlangen, hetgeen hem, door het volgen eener dubbelhartige staatkunde ten aanzien der Schieringers en Vetkoopcrs, eenigermate gelukte. Daarentegen werd Holland door twee rampen ge- teisterd, welke der welvaart een gevoeligen knak
		of erfgenaam des Lands schuldig waren. Zag men bij deze mededeeling vreemd op, Jan gunde geen tijd van bedenken. Spoedig was hij te Leiden, vorderde den eed, veranderde de regering op eigen- dunki-lijkc wijze met mannen van zijne kleur en herhaalde toen dit spel in de naburige steden. Bitter teleurgesteld door dezen loop van zaken, die welhaast alle gezag in Holland en Zeeland aan Jan van Beijeren en zijne Kabcljaauwschc aanhan* gers in handen speelde, schoolden de Hoekschen bijeen, met liet voornemen om de kans te doen vcr- keeren. Maar ook de tegenpartij zat niet stil. De burgertwist herleefde in vele plaatsen, zoodat te Leiden. Amsterdam, Haarlem en Dordrecht ernstige botsingen voorvielen. De onlusten te Leiden werden door de tusschen- komst van Hertog Jan en van Burggraaf Filips van Wassenaar gestuit, doch de Kabeljaauwschen poogden den 17 September 1419 hun wrok voldoe- niug te verschaffen, door een aanslag te wagen op het leven van Jan van Wassenaar, den twee- den zoon des Burggraafs, en op dat van Gerrit van Poelgeest. Met blijkbare verschooning behandelde de stadhouder Floris van Borssele de aanleggers van dit snood bedrijf, hetgeen de Hoekschen zoo ver- bitterde, dat zij den Burggraaf bewogen, zich met hen en de bedreigde Utrechtschen te ver- cenigen, om het zwaard tegen den Ruwaard te trekken. Doch Jan van Beijeren, met Hertog Ueinoud van Gelder verbonden en door den Ka- bel jaauwschen adel ondersteund, bragt een leger te velde, dat iedcren toeleg der Hoekschen ver- ijdelde. Hij trok naar Leiden en dwong die veste, na eene belegering van twee maanden, tot onder- werping. Den 18 Augustus 1420 hield hij er een statigen intogt\', waarop eene luisterrijke huldi- ging volgde. Jan van Brabant had niet het minste gedaan om zijn aanhangers te Leiden te hulp te komen. Hoe zou hij ook iets hebben kunnen verrigten, daar hij zeer tegen den zin zijner tiere gade, op eene bijeenkomst te Maartensdijk, den 21 April 1420, Holland, Zeeland en Friesland, met al wat daartoe behoorde, voor 84,400 nobels en 90,000 Fransche krooncn aan zijn oom Jan van Beijeren had verpand? Zelfs had hij den Kx-Prelaat het markgraafschap Antwerpen en het graafschap Herenthals opgedragen. Het eenige voor- deel, dat hij voor al die opofferingen bedong, was. dat Jan van Beijeren de verklaring deed, van alle bewind in Henegouwen af te zien, bc- hondena zijn erfregt bij het kinderloos overlijden van Jacoba, met de belofte om alle pauselijke en keizerlijke brieven hem verleend, aan JanvanBra- bant en Jacoba over te geven. Het was er nogtans verre af, dat dit nadeelige verdrag de eenige handeling haars echtgenoots zou zijn, waarover Jacoba zich had te beklagen. Om haar te bedroeven en te vernederen, verdreef hij al hare staatsjuffers uit haar nabijheid en omringde
		1 /ie tic plaat op lilailz. 2t9.

-ocr page 287-

		GESCHIEDENIS VAN I toebragten. Den 23 April 1421 verslond een hevige brand meer dan een derde der stad Amsterdam, waarbij onder anderen het Stadhuis, de Nieuwe Kerk en verscheidene andere openbare gebouwen tot hunne grondvesten verwoest werden. Bij den loeneroenden handelsbloei der Amstelstad was deze schade allerbelangrijkst, doch zij was gering bij die welke de doorbraak tusschen Wieldrecht en Teisselingskerk, in den nacht van den 18 Novcm- ber, veroorzaakte. Twee-en-zeventig dorpen van den Zuid-Hollandsehen-Waard werden daardoor onder den vloed bedolven, waarvan er vijftig nooit weder te voorschijn kwamen. De stad Dordrecht werd van het vasteland gescheurd en door de nieuwe bin- nenzee bij eiken storm met een volkomen onder- gang bedreigd. Tot overmaat van ramp bepaalde de st. Elizabethsvloed zich niet tot Zuid-Holland alleen: ook de overige kusten der Nederlanden leden geweldig. Het geheele dorp Petten werd door de Noordzee verzwolgen; van de vierhonderd menschen die in de kerk waren gcvlugt, ontkwam geen enkel den dood. Tijdens deze ongevallen bevond Vrouw Jacoba zich aan \'t hof van Koning Henri V. Onder het geleide van den Henegouwschen edelman d\'Escaillon, was zij uit Bouchain over Calais naar Engeland geweken, waar zij in Maart 1421 aankwam. Henri V, met wien zij ten vorigenjare, toen hij in Frankrijk vertoefde, eene naauwe verbindtenis had aangc- gaan, ontving haar met groote onderscheiding- Spelen, toernooijen en feesten ter eere der bekoor- lijkc vreemdelinge volgden elkander in de grootste verscheidenheid op. Jacoba, nog geene twintig ja- ren oud, won aller harten, en de gevierdste ridder van het Hof, Hertog Humphrey van Gloccster, \'s Konings broeder, dong naar hare genegenheid. Intusschen was Jacoba ijverig in de weer om haar echt met Jan van Brabant te verbreken. Met dit oog- merk zond zij den Heer van Andregries en Henri Ro- binet, een Kamerijksch kanunnik, naar Rome. Deze afgevaardigden hadden in last, Paus Martinus te verzoeken, het huwelijk van den 30 Maart 1418 te ontbinden. Ongelukkigerwijze bragten zij als rede- nen daarvoor niet het onwaardige gedrag van Hcr- tog Jan te berde, maar de nietigheid van de echt. verbindtenis zelve, daar deze was aangegaan op een tijdstip, waarin een pauselijk breve haar uit- drukkelijk had verboden. Onwetend had de arme Jacoba hier een ernstig vraagstuk op \'t gebied van kanoniek regt aangeroerd, en daardoor Paus Mar- tinns uitgelokt om het door twee zijner kardinalen haarlijn uit te laten pluizen. Daarmede gingen vele maanden te loor. Jacoba, die voor het eerst de magt der liefde gevoelde, drong te Rome op het nemen eener beslissing aan. Vruchteloos. Eindelijk het wachten moede, wendde zij zich tot Benedictus XIII, die, in weerwil der besluiten van het concilie te Pisa in 1409, den titel van Paus was blijven voeren. Deze, gevleid, zijne hoogepriesterlijke waardigheid eens elders dan in Spanje, het eenige land dat hem nog er-
		\'LLAND EN ZEELAND.                                 275 kende, te kunnen doen gelden, zond oogenblikke\' lijk een bul naar Engeland, waarin hij den echt tusschen Jan en Jacoba van onwaarde verklaarde en Jacoba magtigde om een huwelijk met Gloccs- ter aan te gaan. (Jewapend met deze oirkonde, besloten Jacoba en Humphrey hun echt onmiddellijk te voltrekken. Zij moesten dien echter nogeenige maanden uitstellen, omdat de dood Koning Henri V, in Augustus 1422, aan zijne bloedverwanten en onderdanen ontrukte. Gloccster kwam door dit sterfgeval, nevens zijnen broeder, den Hertog van Bedford, aan het hoofd van een regentschap, hetwelk gedurende de minderja- righeid van Henri VI, Engeland en de Fransche wingewesten zou besturen. Jacoba\'s derde huwelijk werd de leus tot een nog heftiger oorlog tegen de Gravin. Jan van Bra- bant ontwaakte uit zijne sluimering, Jan van Beijeren schoot met verdubbelde woede het harnas aan, en Filips van Bourgondiö, die onlangs zijn vader in zijne erfstaten, in Vlaanderen en Artois was opgevolgd, schaarde zien aan hunne zijde. De laatste koesterde de hoop, de opvolger der Beijersche vorsten in hunne Nederlanden te worden, doch Jacoba\'s huwelijk met den Hertog van Gloccster deed hem vreezen, dat welligt wettige afstammelingen zijn uitzigt op Hene- gouwen, Holland en Zeeland zouden verijdelen. Filips, de magtigste van Jacoba\'s tegenstanders, was tevens de ijverigste. Kon hij er in slagen, Prins Humphrey te beletten, Engelsche hulptroepen naar de Nederlanden te voeren, zoo ontrukte hij zijner nicht den steun, waarop zij het meest rekende. In de eerste plaats was hiertoe noodig, den Hertog van Bedford te winnen, aan wien, als deel in het regentschap, het beheer der Engelsche bezittingen in Frankrijk was opgedragen. Met klem toonde de Bourgondiër aan, dat het voor Engeland, bij den oorlog, die het met zijn nabuur voerde, verderfe- lijk moest wezen, zijne strijdkrachten te versnippe- ren ; dat Hertog Humphrey op geen aanhang in de Nederlanden kon rekenen, en dat boven een ver- bond met eene Vorstin, wier landen haar meeren- deels waren ontrukt, eene alliantie was te ver- kiezen met het magtige Bourgondiè\'. De Hertog van Bedford werd niet alleen door deze voorstellingen gewonnen, maar door zijn hu- welijk met Anna van Bourgondiè\' trad hij zelfs in de rij van Glocester\'s verklaarde tegenstanders. Door dezen hinderpaal duurde het tot October 1424 eer Humphrey en Jacoba er aan denken kon- den, om Engeland te verlaten. Hun weg voerde hen over Calais, waar zij een gezantschap ontvin- gen, welks mededeelingen alles behalve aangenaam luidden. In naam der Hertogen van Bedford en Bourgondië werd hun namelijk aangekondigd, dat beide Vorsten besloten hadden, het Graafschap Hene- gouwen te bezetten , en zoo lang bezet te houden tot Paus Martinus V ten aanzien van Jacoba\'s huwe- lljk uitspraak gedaan zou hebben Glocester, die vijfduizend man hulptroepen onder zijn banier vereenigde, meende gerust den strijd met

-ocr page 288-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

m

tin, zcidc zij, had zij zich vcrpligt geacht, den Hertog van Brabant te verlaten, omdat hij haar volle neef was. Zij had haar echt met dien Vorst altoos als eene doodzonde beschouwd, en steeds als een blad gebeefd, wanneer hij hare kamer binnentrad. Filips van Bourgondiö had aanvankelijk getracht om door de tusschenkomst van den Hertog van Bed- ford Glocester in zijne onderneming te stuiten. Dan, zich in deze verwachting bedrogen ziende, riep hij

zijne talrijke tegenstanders te kunnen opnemen, in het vertrouwen, dat de herinnering aan Willem VI de landzaten zou bewegen, goed en bloed voor de eer van \'s Graven dochter ten beste te geven. Bouchain was de eerste stad die hare poorten voor de jonge echtelieden opende. Zij werden er door de Hcrto- gin-weduwe Margaretha ontvangen, die den maar- schalk van Henegouwen, den Sire de Havrey, te hunner gunste had weten te stemmen. Landrecies

11. i itndhuis Ui Brunei (1871).

en Avennes volgden dit voorbeeld, en eerlang wedijverden de hoofdsteden Valenciennes en Mons wie van beiden Humphrcy en Jacoba met den mees- ten luister zou ontvangen. Na weinige dagen ver- klaarde gansch Henegouwen, met uitzondering van Hallo en Enghien, zich ten gunste der Beijersche Vorstin en van Glocester, en den 5 December zwoer de Engclschc 1\'rins den eed \'s Lands instellingen en regten naar vermogen te beschermen. Jacoba ver- antwoordde haar gedrag voor de Staten: als Chris-

zijne Vlamingen en Artesiens tot eene heirvaart tegen den Engelschman op, terwijl lil) den Graaf van st. Pol uitnoodigde om Brabantsche benden aan zijne legerscharen toe te voegen. Terwijl van beide zijden toebereidselen werden gemaakt tot eene hevige worsteling, had in Hol- land eene groote verandering plaats gevonden. Op den 6 January 1425 was Hertog Jan van Bcijercn te \'s Gravenhage overleden, naar allen schijn ten gevolge van eeno vergiftiging. Wie de aanlegger

-ocr page 289-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

277

dezer misdaad was, bleef verborgen, maar zij kostte het hoofd aan Jan van Woerden, Heer van Vliet, niettegenstaande zijne deelneming nooit ten volle is bewezen. In de vrees hun overwigt te verliezen, wanneer Jacoba de teugels van het bewind weder opnam, riepen de Kabeljaauwschen Jan van Brabant tot ru- waard uit. De Heeren van Gaasbeek en Egmond verzochten hem naar Holland te komen, en achter-

de uitgczoehtste wreedheden tegenover de ingeze- tenen, die zich te allen tijde door hunne trouw aan Jacoba hadden onderscheiden. Het ongunstige we- der — het was in Maart en sneeuwde en regende door elkander — deed Bt. Pol besluiten om af te trekken. Hij zelf met zijne Brusselaars en Leuve- naars, verliet ongehinderd Henegouwen, doch de ruiterij onder den Heer van Rotselaar, werd door Glocester zoo hardnekkig vervolgd, dat zij haar

liet itadliuis te Middelburg (1871).

eenvolgens huldigden hem de meeste steden van dit Graafschap. Hetzelfde deden ook de Zeeuwsche poorterijen, Zierikzee uitgezonderd. Terwijl Jan IV in Holland een zegevierenden in- togt hield, drong de Graaf van st. Pol met het Bra- bantsche leger Henegouwen binnen, waar Braine-le- Comte, naeene dappere verdediging, verloren ging. Aan de burgerij werd het leven en hare bezittingen verzekerd. Dan, in weerwil dezer beloften, gaven de Brabanters de stad aan de vlammen prijs en bedreven

heil in de vlugt moest zoeken en de gansche roof die zij medevoerde, aan de Engelschcn overlaten. Middelerwijl had eene briefwisseling tusschen Filips van Bourgondiö en Humphrey van Glocester ten gevolge gehad, dat de eerste den laatste tot een tweegevecht uitdaagde. De Engclsche Prins was niet in gebreke gebleven om het voorstel aan te nemen, waarna beiden er in toestemden, dat inmiddels de vijandelijkheden geschorst zonden blijven.

-ocr page 290-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		278
		Van dezen wapenstilstand maakte Glocestcr ge- bruik, om een togt naar zijn vaderland te onder- nemen , waar ernstige geschillen in den boezem van liet regentschap zijne tegenwoordigheid vorderden. Jacobs verlangde hem te vergezellen. Doeli de bur- gers van Mons verzochten haar dringend binnen hunne veste te blijven: zij zwoeren op het heilig Evangelie goed en bloed veil te hebben om de geliefde Gravin tegen hare vijanden te verdedigen. De jeugdige echtelingen gevoelden, dat zij dit ver- zoek niet weigeren konden. Maar toch was Jaeoba schier ontroostbaar over Hnmphrey\'s vertrek: het was haar of zij haar gade nooit zou wederzien. Ofschoon Holland en Zeeland Jan van Brabant sints Jannary 1425 als ruwaard hadden erkend, was toch in het oosten van eerstgemeld graafschap een district, waar de bevolking er toe neigde, om Jaeoba boven Jan te stellen. Het was de streek aan den Hollandschen- IJssel en aan de Lek, met de steden Gouda, Oudcwa- ter en Schoonhoven, die aan hare moeder Marga- retha verlijftogt waren. Men hield zich nogtans ge- ruimen tijd onzijdig, doch toen de berigten uit Henegouwen van de geestdrift gewaagden, die daar voor Jaeoba en Humphrcy heerschte, begon men meer openlijk de partij der Gravin te omhelzen. Eenige Hoeksche edelen, onder het geleide van Kloris van Kijf hoek naar Mons getogen, om Ja- coba hunne diensten aan te bieden, ontvingen de opdragt. zich naar vermelde streek te begeven, de goede gezindheid der poorters aan te wakkeren en de partij der Kabeljaauwschen en van Jan van Brabant uit den zadel te ligten. De stad Schoon- hoven werd spoedig gewonnen. Doch het slot, dat van wege Hertog Jan aan de bewaking van Wil- lein van den Coulster was toebetrouwd, bood weken achtereen een hardnekkigen tegenstand. Eindelijk door gebrek tot inwilligen gedwongen, gaf de be- zetting zich over, op voorwaarde van vrij lijf vrij goed. De belegeraars stemden daarin toe, doch zonderden één man van de bezetting uit, wiens dood zij cisehtcn: namelijk den schout van Gouda, Alhrecht Beilinc, welke meer dan iemand de haat der Hoekschen op zich geladen had. De ongeluk- kige verwierf nogtans de gunst om op rantsoen ge- steld te worden, ofschoon op zeer harde voorwaar- den: hij moest namelijk de voor dien tijd hoogst belangrijke, som van duizend schilden uitkeeren \' (Maart 1425). De angst die het hart van Jaeoba had bewogen, toen Humphrey van Glocestcr van haar afscheid nam, werd maar al te spoedig geregtvaardigd. Zij ontving treurige berigten uit Engeland, waar het \' Het is onbekend, of Iieilinc dit rantsoen heeft l>Uccn- gebragt. Maar zooveel is zeker, dat hji door de gunst van Kilips van Bourgondië, zeven maanden na Schoonhoven\'» val, over 9/io daarvan kon beschikken. Het verhaal van zjjn levend begraven wordt daardoor minstens hoogst t\\v()- fclacbtig. Zie Prof. K. Kruin, De Waarheid aangaande Al- bert Beitiuc, en Mr. J. II. J. de Jonge, Een Onderzoek naar de naarheid aangaande Allairt of Albert lieiling, in N(|- hoffs Bijdragen, Nieuwe Reek», Deel VI.
		I Parlement den Hertog verweet, dat hij de goede verstandhouding tusschen den Hertog van Bedford I en Kilips van BourgondiU had in gevaar gebragt. Maar nog treuriger aanzien verkregen de aangelegen* • heden in hare onmiddellijke nabijheid. De Bra- banters zeiden den wapenstilstand op, en, gehol- pen door de afwezigheid der Engelschc hulptroepen, vermeesterden zij de eene Henegouwsche stad na de andere. Het duurde niet lang of zij rukten voorde hoofdstad Mons. Hadden de ingezetenen thans hunne belofte gestand gehouden, welligt zouden de Bra- banters bier gestuit zijn. Doch ze werden llaauw- hartig, weigerden tegen den vijand te strijden en smeekten Jaeoba om zich over te geven. Te ver- geefs: de tierc dochter van Willem VI wilde zich tot den dood verdedigen. Helaas, zij stond bijna geheel verlaten. In plaats van den vijand te be- strijden, vielen de burgers op de weinige achter- gebleven Engelschen aan en vermoordden tweclion- derd en vijftig van Jacoba\'s trouwste volgelingen. Redding was onmogelijk. Doch de Gravin viel ten minste niet in handen der Brabantcrs. Kilips van Bourgondit! sloot te Douay een verdrag met Jan IV, waarbij de beide Hertogen overeenkwamen, dat Mons en geheel Henegouwen door de Brabanters bezet zon worden, doch dat de Gravin in de magt van Kilips zou blijven, althans tot het tijdstip, waarop Paus Marti- nus eene beslissing omtrent hare echtscheiding en huwelijken zou vellen. Het was den 1 Juny 1425 dat Mons aan de Bra- banters overging, nadat Jaeoba te vergeefs de drin- gendste beden om hulp aan Humphrey had geschreven. Twaalf dagen later vertrok zij, onder het geleide van Engelbert van Nassau, Heer van Breda, naar de plek, die haar ter woonplaats was aangewezen, het grafelijke kasteel te Gent. Onmiddellijk na deze gevangenneming deden de Graaf van Conversano en Engelbert van Engbien de Henegouwsche staten bijeenkomen om hulde en trouw aan Jan van Brabant te zweren. De Her- tog, die op eene luisterrijke wijze zijn intogt bin- nen Mons had gedaan, liet er Jan van Luxemburg als zijn stadhouder achter. Doch met zijne heer- schappij in Holland en Zeeland was het zoo goed als uit: naar aanleiding der overeenkomst van Douay eischte Kilips het ruwaardscl ap dezer lan- den, en Jan IV was onnoozel genoeg daarin te be- willigen. De tegenstand der staten van Brabant had geene gevolgen: Jan IV bezegelde de oirkonde, waarnaar Kilips zoozeer verlangde. Ook maakten de meeste Hollandsclie en Zeeuwsche steden geene zwarigheid , om den magtigen Bourgondiër voor hun ruwaard of voogd te erkennen. Terwijl Jaeoba hare onheilen in het sombere kasteel der Vlaamsche graven te Gent beweende, hield Filips zich bezig met de toebereidselen voor het tweegevecht, waartoe hij Glocester had uitge- daagd. Hij leefde zeer matig, ten einde zijne krach- ten te sparen, oefende zich in den wapenhandel en onderhield zich vaak met kundige wapensme- den. Doch al deze voorzorgen waren noodcloos.

-ocr page 291-

		279
		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		een strijd, die den 13 January 1426 in de na- buurschap van Brouwershaven werd geleverd. Het was namelijk Gloccster gelukt, een landingsleger naar Zeeland af te zenden, dat op Schouwen aan wal gegaan, aanvankelijk de Kabeljaauwschen deed afdeinzen. Doch Filips, de banier van Bour- gondiö omklemmende, besliste met zijne Vlainin- gen, Artesiens, Picardiërs, Brabanters en Hollan- ders den strijd te zijner gunste. De overwinning was volkomen, want wie van de Engelschen en de Hoek- sche Zeeuwen niet sneuvelde, moest naar de sche- pen vlugten, verdronk, of raakte in gevangenschap. Jacoba, door dit verlies in Zeeland niet ont- moedigd, besloot naar het Noorden op te rukken, waar Alkmaar en de omliggende dorpen zich voor haar verklaard hadden. In April 14215 stond zij voor Haarlem, doch stiet er het hoofd, daar de burgerij alles behalve gezind was, haar binnen te laten. Integendeel, toen uit Vlaanderen, Leiden en Ara- sterdam hulp voor de belegerden opdaagde , zag de Gravin zich gedwongen, weder af te trekken. De togt eindigde nogtans niet zonder zegeteckenen: andermaal had bij Alphen eene ontmoeting plaats, waarin ook nu Jacoba de overwinning wegdroeg (30 April 1426). Vele Kabeljaauwschen bleven er op het slagveld, en, treurige verblinding, vele gevan genen werden er als muitelingen ter dood gebragt! Filips, op het vernemen der gebeurtenissen voor Haarlem, uit Vlaanderen teruggekeerd, legde de Kennemers, die zich voor Jacoba hadden verklaard, zware boeten op. Hierover verbitterd, grepen zij, onder het bevel van hun baljuw , Willem Nagel, naar de wapenen , veroverden en verwoestten ette- lijke sloten van de Kabeljaauwen, tot zelfs in Schieland, en, na zich van Monnickendam en Enk- huizen meester gemaakt te hebben, wilden zij ook Purmerende en Hoorn binnendringen. Doch zij had den zich misrekend. De Hoornschen, hevig ver- bitterd op Jacoba, die, naar men verhaalt, den jeugdigen Jan Lambertsen Cruyff, uithoofde van een verkeerd overgebriefd woord, het hoofd had laten af- slaan, verdedigden hunne veste zoo nadrukkelijk, dat de Kennemers volkomen verslagen werden. Daarbij ondergingen de Alkmaarders de schande om hun banier in de handen hunner naijverige mededin- gers achter te laten. Filips onderwierp nu iedere plaats in West-Fries- land, die nog Jacoba\'s zijde hield. Zoo ging het ook Enkhuizen, doch hierover namen de Hoekschen on- verwacht eene bloedige wraak. Met eenige schepen op de Zuiderzee zwalkende, kwamen zij voor de stad, drongen haar binnen en voerden ongeveer honderd burgers weg, die zij deden onthoofden. Duur moesten de Kennemers hun opstand boeten. Alkmaar werd verpligt zijne muren af te breken, en de wederspannige dorpen in eene boete van 115,300 kroonen verwezen, in den tijd van zes maanden op te brengen. Voorts moesten zij tot altoosdurende straf vier grooten \'s jaars van elke haardstede in de schatkist storten. Zij mogten geene andere wapenen meer voeren dan slechte broodmessen zonder punten,
		Het Hof van eer, onder het voorzitterschap des Her- togs van Bedford, bijeengekomen, verklaarde na- drukkelijk, dat er geenc oorzaken tot uitdaging be- stondcn, of bestaan konden, en men bijgevolg de Hertogen tot dien kampstrijd niet kon toelaten. Na deze uitspraak maakte Filips zich gereed naar Holland te vertrekken, toen een onverwacht berigt zijn toorn opwekte. Na dcrdehalve maand van gevangenneming was Jacoba in mansgewaad haar kerker ontsnapt \' en met twee getrouwe Hol- landsche edelen naar Schoonhoven geweken. Hier, aan de Lek, hadden inmiddels bij voortduur dekrijgskla- roenen geklonken. Nsauw toch had van Kijfhoek van . den Coulstcr gedwongen om zich over te geven, of de Jonker van Gaasbeek en Willem van Egmond, de vertegenwoordigers van Jan van Brabant in Hol- land, maakten alle toebereidselen om het slot van Schoonhoven te hernemen. Van den 8 April tot den 29 Augustus bleven de Kabcljaauwschcn voor de veste, dat is tot twee dagen vóór Jacoba uit Gent ontsnapte. Te vergeefs echter verspilden de aanvallers op de sterkte hunne krachten: Schoonhoven bleef weer- stand bieden. Ten laatste den vruchteloozen strijd moede, werd, onder bemiddeling van Hertog Adolf van Cleve, een zoen gesloten, die het leger der Kabeljaauwschen van de Lekoevers verwijderde. Het was de achtste dag van hare vlugt, of tien dagen na het gesloten verdrag, dat Jacoba het Schoonhoven8che slot bereikte. Het kon niet anders of hare terugkomst in Holland moest het vuur des oor- logs weder doen ontbranden. Ook weigerde 8choon- hoven reeds terstond den zoen te bezegelen. Gouda en Oudewater sloten zich bij Jacoba aan, en zelfs in West-Friesland verhieven zich stemmen te harer gunste. Van de Kabeljaauwsche zijde zag men dit alles geenszins rustig aan, en zoo stonden welhaast weder burger tegenover burger in het harnas. De partij van Jacoba werd belangrijk versterkt door de overkomst van Utrechtsche afgevaardigden die der Hollandsche Gravin hunne hulp aanboden. Om Gouda tegen een aanval te beveiligen, nam Jacoba de doeltreffendste maatregelen. • Onder an- deren gaf zij bevel om den IJsseldijk door te ste- ken, waardoor geheel Schieland onder water liep. Naar het noorden echter was geene overstrooming te bewerkstelligeu, wilde men de gemeenschap met Oudewater en het Sticht onderhouden. Welhaast ver- nam men de nadering des vijands van deze zijde. Ten einde hem te voorkomen, nam Jacoba het heldhaftig besluit, om, met de Stichtschen vereenigd, naar den Rijnkant op te trekken. Bij Alphen stieten de beide legers op elkander, in welk bloedig gevecht Jacoba eene volkomen overwinning behaalde (21 Oc- tober 1425). Zegevierend keerde zij naar Gouda weder, als buit vele gevangenen en de banieren van Haarlem, Leiden en Amsterdam medevoerende. Was voor Filips deze nederlaag eene bittere teleurstelling, des te gunstiger eindigde voor hem \' Zie do plaat op bldz. 252. • Zie de plaat op blndz. 258.

-ocr page 292-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

280

en eindelijk werden tien personen, naar keuze des zondering maakte Zevenbergen, welks Heer, Gerrit Hertogfi, aangeduid, "om niet hen zijn wille te doen." j van Strijen, der Gravin zijne diensten bleef wijden. De zaken van Jacoba stonden zoo slecht mogc- , Maar wie in de Nederlanden kon nog Filips tegcn-

5

B K

lijk. Met uitzondering van den driehoek bij Gouda, j stand bieden? Den 11 April 1427 moest Heer Jan Schoonhoven en Oudcwater, was er naauwelijkséén zijn verzet staken, den Bourgondiërs Zevenbergen plekje, waar zij nog gehoorzaamd werd. Eene uit- I openen en zich gevangen geven.

-ocr page 293-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

2*1

Inmiddels waren de rampen van Jaeoba nt>g toe- genomen door de uitspraak van Paus Martinns. Daarbij verklaarde de Kerkvorst haar huwelijk met den Hertog van Brabant voor verbindend en alzoo dat met Glocester voor onwettig. Ja, zoo streng luidde zijn beslissing, dat hij Jaeoba verbood, met den Engelschen Prins te eeniger tijd in den echt te treden, wanneer, gelijk te voorzien was, Her- tog Jan vóór haar uit het leven werd gerukt. Jaeoba verloor daardoor bijna te gelijkertijd

Fransch-Engelschen oorlog gebonden geweest, Ja- eoba\'s verblijf te Gouda zou welligt reeds voor lang ten einde zijn geloopen, vooral nadat in Octobcr 1427 ook de Hoeksche vloot verloren was gegaan. Zij werd vernield in een slag, die de vlootvoogd Willem van Brederodc bij Wielingen aan de scheeps- magt der Kabeljaauwsehe watersteden leverde. Bre- derode moest zich met een groot gedeelte zijner manschappen overgeven, van welken velen als niui- telinxen te Enkhuizen werden onthalsd.

Oproer te Hoorn in 1*70.

hare beide echtgenooten: immers Jan van Brabant overleed den 17 April 1427, en Glocester toonde zich voor ditmaal een gehoorzaam zoon der Kerk: nu hij genegenheid voor zekere Eleonora Cob- liam had opgevat, was het verbreken van zijn eelit met Jaeoba hem zeer naar den zin. Thans door allen verlaten, moest Jaeoba vreezen, welhaast ook uit haar laatsten schuilhock aan Us- sel en Lek verdreven te worden. Waren Hertog Filips niet de handen door zijne deelneming aan den

Den ondergang prijs gegeven , moest Jaeoba het als een geluk beschouwen, dat toen in de lente van 1128 het Bourgondische leger opdaagde, om Gouda en Schoonhoven te veroveren , Hertog Fi- lips zich genegen toonde, met haar in onderhan- dcling te treden. Mogten de voorwaarden hard luiden voor eene Vorstin, die eens de hoop kon koesteren, als Koningin eene schitterende rol te vervullen, bij den loop die de zaken thans hadden genomen, mogten zij niet ongunstig hee- 30

-ocr page 294-

		282                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		ten.\' Jacoba bleef Gravin van Henegouwen, Holland en Zeeland, met behoud van hare hof- houding. Doch zij verbond zich om geen hu- welijk aan te gaan, zonder de toestemming van hare moeder, van de edelen en steden en van Hertog Filips, dien zij als ruwaard en erfgenaam aannam. Ook moest zij zich laten welgevallen dat hare magt binnen enge grenzen werd beperkt: alle wetten of besluiten in zake van \'s Lands be- wind moesten aan Filips\' goedkeuring onderworpen worden. Het verdrag, waarbij partijen dit alles bepaal* den, werd den 3 July 1428 te Delft bezegeld. Naar het scheen, moest er nu een rustige tijd voor de zoo beproefde Gravin aanbreken. Doch zij vond een nieuwen vijand te bekampen: geld- gebrek. Lang kon dit niet verborgen blijven voor den man, wicn Filips in zijne plaats als stad- houder iii Holland had achtergelaten, den even begaafden als rijkbemiddelden Fraii\\,van Uorssele. Met de uiterste kieschhcid kwam hij haar te hulp, en deze welwillendheid maakte een zoo grooten indruk op Jacoba, dat zij hem welhaast boven alle ridders onderscheidde. Heider vriendschap wakkerde eerlang tot liefde aan, en nu, alle gevaren voor- bijziende , schonk Jacoba den man harer keuze hart en hand. Hertog Filips, van den te \'s Hage gesloten echt onderrigt, liet Frank van Uorssele onverwacht opligten en naar het slot te Uupelmonde in Vlaan- dcren voeren. Jacoba was ontroostbaar, vooral toen alom het gerucht werd verspreid, dat de stad- houder zijne vermetelheid met den dood zou boeten. Werkelijk ontving, volgens een oud verhaal, Bn- pelmonde\'s slotvoogd, bevel om Frank het hoofd voor de voeten te leggen, en wel op een oogenblik dat beiden eene partij schaak met elkander speelden.\' De ontroering des kasteleins verried aan van Horsscle het geheim in den brief, die, zoo als hij had opge- merkt, van het Hof was gekomen. Schoorvoetend en niet dan op herhaalden aandrang reikte de slotvoogd het schrijven over. Van Horsscle las. Zijne trekken namen eene sombere uitdrukking aan. Eindelijk barstte hij los: uZoo heeft dan ten laat- ste de bitterheid mijner vijanden \'s Hertogs goed- heid overwonnen!" Na den eersten schok her- stelde hij zich echter en vervolgde: "Ik weet, dat gij huivert voor het bevel, dat u gegeven is. Welaan, verberg mij in een der afgelegcnstc kerkers. Verspreid het gerucht, dat ik onthoofd ben en berigt den Hertog de voltrekking. Toont hij niet het minste berouw, welnu, zoo kunt gij bij uwe wederkomst mij aanstonds doen sterven; doch heeft hij, zoo als ik vermoed, in ecnoogen- blik van drift aan zijne wraak den teugel ge- vierd, beken dan de waarheid. Op die wijze redt gij niet alleen mij, maar zult zelfs grooten lof behalen, en eene rijke vergelding zal niet uitblijven." 1 Zie ilc iilnnt op lil.lz. 236. • Kvt\'11/.oo <ip bidt. 257.
		| De slotvoogd nam dit voorstel met blijdschap aan, vertrok naar het hof en ontwaarde terstond, dat Krank te regt had geoordeeld, dat Filips in overijling | het vonnis had geveld. "Mijn God!" riep de Vorst, I "wat heb ik gedaan?" De slotvoogd viel bij deze [ woorden op de knieën. Hij bekende zijne eigen- magtige handelwijze en oogstte, in plaats van verwijt, \'s Hertogs erkentelijkheid in. Zoodra Jacoba de gevangenneming van haar Frank had vernomen, rustte zij terstond met de schatten van haar gemaal, cene vloot uit, grootcr dan zij ooit had bijeengebragt. Langs de Zeeuwsche stroomen wendde zij den steven naar de Schelde en naderde Uupelmonde, met het voornemen, om, het kostte wat het wilde, den dierbaren echtvriend te bevrijden. Doelt Filips was haar voorgekomen: hij had zich met eene aanzienlijke krijgsmagt in de nabuurscliap van het slot gelegerd. Naauw hadden Jacoba\'s schepen het anker gcwor- pen, of dcGravin liet Filips verzoeken, haar gade, zoo hij nog in leven was, te mogen spreken. In plaats van te antwoorden, gaf de Hertog bevel, Frank voor een der vensters te geleiden. In een hartroe- rend gesprek gaven man en vrouw elkander de verze- kering hunner trouw, hij aan het venster, zij op den achtersteven van het vaartuig. Jacoba\'s liefde zegevierde over alle bedenkingen. Om haar gade te redden , trad zij met den Hertog in nieuwe on- dcrhandelingen, die, door Graaf Frederik van Meurs geleid, met het verdrag vanden 12 April 1433 eindig- den. Daarbij werden de banden van Frank geslaakt voor de opofferingen, die Jacoba zich getroostte. Zij liet den titel van Gravin van Henegouwen, Hol- land en Zeeland varen en gaf zelfs de schaduw prijs van hare vorstelijke magt. Van hare vroegere grootheid behield zij niets dan de heerlijkheden Voornc, Zuid-Bcveland en Tliolen, nevens de tollen van Holland en Zee- land en het opperhoutvesterschap dezer gewesten. Zij mogt zich Gravin van Ostrevant schrijven en ontving van Filips de verzekering, dat, zoo hij vóór haar stierf, zij weder in het bezit van hare graafschappen zou komen. Sedert verwijlde zij veelal op het kasteel Tei- lingcn bij Sassenheim \', waar zij volgens de over- levering in ledige oogcnblikken sierlijke aarden kruikjes vervaardigde. Waarschijnlijk vertoefde zij soms ook nog op Ostendo te Goes, waar zij vroe- ger meermalen deel had genomen aan het papegaai- schieten der vrolijke Zuid Hevelanders, of op het Hof te Maartensdijk, waar haar echt met den ge- liefden Frank openlijk werd bevestigd.
		HOOFDSTUK XXVIII. FILIPS I (de Goede). Staatkunde van Filips. — Keizer Sigismund verklaart hem den oorlog. - Vrede van Arras (Atrecht). — Het
		1 Zie de plaat op hldz. 2(10.

-ocr page 295-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

283

Engclschc graauw mishandelt de Nederlanden in Brlt- tanjo gevestigd. — Oorlog niet Engeland. — Beleg van Calais. — De Engelschen voor de Schelde. — Dood van Jacoha van ücjjcrcn. — Oproer te Brugge. — Ver- loving van Karel, Graaf van Charolais. — Oorlog der Hollanders en Zeeuwen tegen de Oosterlingen. — Luxemburg komt aan bet Bourgondische Hui». — Hcr- nlenwing der Ilocksche en Knheljnauwsche onlusten. — Vrceseltjke beroeringen te Amsterdam, Haarlem en Lei- den. — Verbod tegen het dragen van kenschetsende kaproenen en onderecheidingsteekens. — Voorbeelden van strenge geregtigheid. — Vlaanderen in rep en roer ten gevolge eenor belasting op bet /out. — Veldsla- gen b(j Kupelmonde en Gaveren. — Beleg van l(or- deaux. — Goloftefeeat te Kysscl. — Iluweiyk van den Graaf van Charolais. - Belangrijke indijkingen in Zuid-Holland. -- Filips bewerkt dat David van l!our- gondië tot bisschop van Utrecht en Lodowijk van Bour- bon tot bisschop van Luik wordt verkozen. — Louis XI, ten troon verheven, draagt Karel van Charolais het gouvernement van Normandië op. — Oneenigheid tus- schen Filips en Karel. — Eerste vergadering der Sta- ten-Generaal. — Slag van\' Monthléri. — Veldtogt tegen de Luikenaren. — Verwoesting van Dinant. - Dood van Filips. — Groote werken onder \'sllertogs bewind ten einde gebragt of ondernomen.

geenszins zijneigen voordeel uit het oog verloren, want in 1420 had hij van Graaf Jan III het regt van erfopvolging in Namen gekocht, en in 1430 bewerkt dat de hertogdommen Brabant en Limburg hem als vorst huldigden. Bij Jaeoba\'s afstand behcerschte Filips derhalve alle landen van de Zuiderzee tot de Authie en die van de bronnen der Seine tot den Jura. In het gevoel dezer magt stichtte hij ten jare 1430, bij gelegenheid van zijn derde huwelijk, met Isabella van Portugal, de Orde van het Gul- den Vlies. Keizer Sigismund, die met leede oogen de toe- nemende magt van den Bourgondiër beschouwde, verklaarde in 1434 dat Filips zijne staten niet dan door overweldiging bezat. Hij dreigde een trots te zullen breidelen, die nu weder eigenmagtig over Henegouwen, Holland en Zeeland had beschikt, zonder met deze leenen door het Hijk begiftigd te zijn. Gelukkig had Filips niet veel van Sigis- mund te vreezen: liet ontbrak den Duitschen Keizer aan magt om zijne bedreigingen door de wapenen klem bij te zetten. Even weinig had Filips te duchten van Charles VII, van Frankrijk, ofschoon deze, na het heldhaftig optreden der Maagd van Orléans, den Engelschen met goed gevolg begon weerstand te bieden. In plaats toch van Bourgondië aan te tasten, bood de Fran- sehe Koning den Hertog een Iioogen prijs voor eene verzoening aan. Ware Filips zijne tot hiertoe gevolgde staatkunde trouw gebleven, hij zou dit aanbod van de hand hebben gewezen. Doch hij ging er toe over om het bondgenootschap niet Henri VI te verbreken. Van lieverlede was hij tot de overtuiging gekomen, dat een Vorst die over Engeland en Frankrijk bei- den gebood, een gevaarlijk nabuur moest zijn. Daar- om teekende hij te Arras.den 21 September 1435, denzoogenoemden heiligen vrede. Hij verwierf daar- door het onbetwist bezit over Auxerrc en Ma<;on en daarenboven in pandschap gedurende zijne levens- jaren en die zijns opvolgers Péronne, Montdidier, st. Qnentin, Amiens en Abbeville. Ook legde Koning Charles op plcgtige wijze de verklaring af, dat hij den moord van Jan zonder Vrees ver- focide, dat deze daad buiten zijn toedoen en geheel tegen zijn zin was geschied, en hij den dader straffen zou. Zoodra het sluiten van dit verdrag in Engeland bekend werd, veroorzaakte het een hevig misnoe- gen. In de opene brieven, op naam van Henri VI uitgegeven, werd de Hertog van Bourgondië uit- gekreten voor een verrader, die zijn wettigen heer was afgevallen en aan een overweldiger— zoo toch be- schouwden de Engelschen Charles Vil — de hand had geboden. De woede bepaalde zich niet enkel tot Filips en zijne raadslieden, liet graauw viel op eenige vreedzame Nederlanders aan, die zich in Engeland ophielden, en bragten er velen om het leven. Eerst door strenge bevelen van Henri\'s hof werd die moedwil gestuit. Deze wraakoefening der Engelschen, zoowel als

(1433-1467).

Filips de Goede,\' in Juny 1396 te Dijon gebo- ren, was den 10 September 1419 geroepen tot liet bewind over vier magtigc gewesten: Bourgondië, Franche-Comté, Vlaanderen en Artois. Zijne ver- heffing had onder treurige omstandigheden plaats, daar zijn vader, de dappere Hertog Jan zon- der Vrees, op de brug over de Yonne te Mon- tereau verraderlijk, door liet gevolg des Dauphins — later Koning Charles VII — was vermoord. Deze euveldaad had de verbittering van Filips tegen den Dauphin en diens aanhang, de Ar- magnae\'s, tot eene hoogte doen stijgen, die hem niets zoo zeer ter harte deed gaan dan de vernedering van den tak van Valois, die nu tegen de Lancas- ter\'s strijd voerde. Daardoor werd hij de hoofdbe- werker van het verdrag van Troyes, op den 21 Mei 1420, waarbij Koningin Isabella, uit naam van haar kranken, van haar geheel afhankelijken gade, Charles VI, erkende, dat de Dauphin niet langer tot de erfopvolging gcregtigd was, maar deze over- ging op den verloofde van hare dochter Catharina, Henri V, Koning van Engeland. Filips had vervolgens medegewerkt om het Fran- scheparlement te bewegen, den Dauphin onvoorwaar- delljk van zijn regt op den troon vervallen te ver- klaren, en Henri V ondersteund om zijne ovcr- winningen tot de Loire uit te breiden. Na Henri\'s dood, op den 21 Augustus 1422, had hij de regtcn van den tweejarigen Prins (Henri VI) nadrukkelijk helpen verdedigen, ja met zoo veel ijver had hij zich aan de bevordering der Engelsche belangen gewijd, dat daaraan voor een goed deel te danken was, dat Jacoba zich van 1425 tot 1428 te Gouda had kunnen staande houden. Niettemin had Filips 1 Zie de platen op blad/,. 201 en 2<H.

-ocr page 296-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

284

i

hunne aanmatiging om der Holl.mdsche en Zeeuwsche steden aan te schrijven, zich aan de magt van Boorgondifl te onttrekken, wekte zoozeer den wre- vel op van Hertog Filips, dat liij Koning Henri VI den oorlog verklaarde en hulpbenden naar Koning Charles VII zond. De Engelschen verloren, den 13 April 14%, Parijs aan den connétable van Frank- rijk, terwijl Filips zich met 30,000 manschappen, meerendeels Vlamingen, voor Calais nedersloeg. De Hollanders en Zeeuwen ondernamen eene po- ging om de haven door het laten zinken van schepen te versperren. Doch werkelijke voordeden behaalde men niet. Dit verdroot den Vlamingen. Zij begonnen te morren, klaagden over verraad en gaven openlijk hun voornemen te kennen om naar huis te keeren. De Hertog dit verne-

den. Werkelijk kwam reeds in Augnstns eenc Engelsche vloot van vierhonderd bodems de Wie- lingen binnenstevenen, die eerlang Vlaanderen\'s noordkust in een tnoneel van plundering en moord herschiep. Filips mogt de hoop koesteren, dat de Hollanders en Zeeuwen deze vieemdelingen zouden helpen verdrijven. Doch toen de bewoners van het graafschap aan de Kijn- en Maasmonden ontwaarden, dat de Engelschen zich in Zeeland alleen van mond- behoeften voorzagen en noch op Walcheren noch op Zuid-Beveland vijandelijkheden pleegden, wei- gerden zij op eene dagvaart te \'s Hage een hulp die zij eer schadelijk dan nuttig rekenden. Ook waren zij alles behalve met de Vlamingen ingeno- men, die den aanvoerder der Hollandsche landings- vloot bij zijne terugkomst van Calais in de nabuur-

llcrtojt Adolf vnn Gilckr voor Kiirel de Stoute.

mende, snelde naar het kwartier der Gentenaars. Hij smeekte hen om te blijven. Een aanval van het Engelsche leger verwachtende, zou hij zijne eer voor altoos verloren rekenen, indien hij hun een veldslag moest weigeren.\' Doch de onbuigzame Vlamingen luisterden naar geen zijner vertoogen. Zij staken hunne tenten in brand en trokken onder het geleide des dekens Jacob de Zagere naar hunne haardsteden weder (July 1436). Was er iets dat het gedrag der Vlamingen in een minder hatelijk licht kon stellen, het was de vrees, dat, terwijl zij voor Calais lagen, de vijand gelegenheid zou vinden om in Vlaanderen te lan- 1 Zie de plaat op bladz. 2C5.

schap van Ostende hadden vermoord. Toornig over dien onwil, vertrok de stedehouder naar Zienk- zee. Doch daarmede kreeg hij geld noch man- schappen. In dit tijdsgewricht eindigde Jacoba van Belje- ren haar levensloop. Zij was na het bevestigen van haar vierde huwelijk aan het kwijnen geraakt en overleed den 8 October 1436. Haar lijk werd naar \'sGravenhage gevoerd om in de Hofkapel bijgezet te worden. Het weigeren van hulp, waar die zoo dringend werd begeerd, bewijst dat Filips op de onderda- nigheid der ingezetenen juist niet bijzonder kon roemen. De Vlamingen gingen echter verder dan hulp te weigeren. Onder het voorwendsel verkregen reg-

-ocr page 297-

/

286

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

zijner manschappen binnen, of de wethouders en dekens smeekten hem het hierbij te laten. Filips liet zich verbidden. Hij gaf den achtergebleven krijgers bevel voor de poort te toeven, terwijl hij zelf, inet de elfhonderd man die reeds binnen was, naar de Vrijdagmarkt oprukte. Twee der oudste; burgers, de bakker Yweyns en de kuiper van der .Smissen, traden hem te gemoet om hem hunne hulde te brengen. Doch te naauwer- nood hadden zij zich voor hem neergebogen, of de ver- zamelde menigte wierp zich op hen en bragt hen om

ten te willen handhaven, liepen de Bruggenaren het land af, plunderden de naburige plaatsen en benamen eenigen die zich tegen hen kantten, b. v. den schout, het leven. Zekeren dag dat de Her- togin, Isabella van Portugal, de stad wilde uit- rijden, hielden de oproerlingcn haar rijtuig bij de Kruispoort aan. Bevende drukte de Vorstin haar zoon aan het hart. Doch de aanval gold Isabella niet, ofschoon men haar de hevigste scheld woorden naar het hoofd wierp. Men had het geladen op twee harer edelvrouwen, do echtgenooten der hee-

Beleg run Neuu.

ren van Uytkerke en van Hoorne. Deze dames werden op de brutaalste wijze uit het rijtuig gesleurd en naarde gevangenis gevoerd, onder het voorgeven dat hare echtgenooten tot \'sLands vijanden behoorden. Filips poogde door toegefelijkheid de gemeente tot be- daren te brengen. Doch vruchteloos. Na maanden on- derhandelens was hij even ver als bij het uitbreken der wanordelijkheden. Eindelijk, den 22 Mei 1437, ver- scheen hij met een leger van 3000 beproefde kri)gslie- den voor de stad. Men opende hem de Bouveriepoort. Doch te naauwernood was hij met ruim een derde

onder de oogen van den verbaasden Vorst. De krijgs- lieden, getuigen van het verraad, begonnen op het volk te schieten. Ettelijke burgers stortten getroffen ter aarde. Doch er vlogen nu zoo vele pijlen, steenen en andere zware voorwerpen uit de vensters op de krijgslieden neder, dat deze vol schrik ontwaarden, dat doodsgevaar hen bedreigde. Op dit oogenblik boodschapte de Heer van Liedekerke, dat de bur- gerij de poort gesloten had, en de tweeduizend manschappen die achter gelaten waren, in geen ge- val hulp konden bieden. "Terug naar de poort!"

"

-ocr page 298-

		280                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		"Welnu," sprak Filips, "verneem dan mijne voor- waarden en uw straf." \'s Hertogs eischen waren uiterst hard, doch wat bleef er voor de Brnggenaren over dan zich te onderwerpen? Filips vorderde, dat de wethouders, hoofdmannen en dekens hem bloots- lioot\'ds en barrevoets, op een uur afstands van de stad, om vergiffenis zouden smeeken. De bur- gerij zou ecne boete opbrengen van 200,000 gouden rijders en nimmer meer spreken over het regtsgebied dat zij beweerde over Sluis te bezit- ten. Eveneens moest zij zich getroosten, dat het gansche Vrije — het kwartier rondom Brugge — van de stad werd gescheiden, ten einde het vierde lid van Vlaanderen uit te maken. Eindelijk, vele andere harde bepalingen niet gerekend, moesten vier en veertig aangewezen burgers aan Hertog Filips wor- den overgeleverd, om met hen "overeenkomstig zij- nen wil te handelen" (4 Maart 1438). Den 3 April daaraanvolgende viel een bloedig strafgerigt te Brugge voor: elf der aangewezenen boetten op het schavot hunne vermetelheid met den dood, terwijl een twaalfde zijne straf in het na- burig Male onderging. De overigen werden of ten eeuwigen dage opgesloten of uit Vlaanderen ge- bannen. Een vrolijker tafereel aanschouwde st. Omer, twee maanden later (Juny 1438): t. w. de plegtige verlo- ving van Graaf Karel van Charolais, den oudsten zoon des Hertogs, met de jeugdige Prinses Catha- rine, dochter van Koning Charles VII van Frankrijk. Terwijl Vlaanderen ten prooi was aan do over- moed der ingezetenen der beide hoofdsteden — want ook te Gent viel menig tooneel van verwarring voor — voerden Holland en Zeeland een hevigen oorlog tegen de Oosterlingen, zooals men toen de bewo- ners der havensteden aan de Oostzee noemde. Wan- gunst aan de eene zijde en het veronachtzamen van sommige bepalingen der Hanze aan de andere waren de aanleidende oorzaken. Van den jare 1434, waarin Lilbcck de Hollanders beschuldigde, denbondgenoo- tcn velerlei schade toegebragt te hebben, tot 1437, werd het uitbarsten der vijandelijkheden door onder- handelingen en vertoogen opgeschort. Doch in de lente van het laatstvermeldc jaar vielen de Oosterlin- gen eensklaps op de Nederlandsche schepen aan, die, geen onheil vermoedende, zich zonder tegenweer te bieden, moesten overgeven. Dit veroorzaakte een dubbelen slag. Vooreerst jing daardoor een groot kapitaal aan bodems en ladingen te loor, en ten tweede ontstond een nijpend gebrek aan koren. Immers der oogst van 143G was in do Ne- derlanden ten gevolge van geweldige overstroo- mingen bijna geheel mislukt, en nu bleven de sche- pen weg, die naar het Oostland in talrijke vloten gestevend, granen moesten aanvoeren. Het koren steeg zoo hoog in prijs, dat slechts weinigen meer brood bekomen konden. Er volgden opschuddingen on- der de burgerijen, die, inzonderheid te Rotterdam tot eene aanmerkelijke hoogte stegen. Hertog Filips, in den oorlog tusschen Frankrijk en Engeland ge-
		riep Filips. Strijdende baande men zich een weg derwaarts, docli niet dan ten koste van vele levens. Zelfs in de naaste omgeving des Hertogs vielen dooden. Onder hen merkte men op Jean de Villen, maarschalk van l\'Isle-Adam. Zijn lijk werd opgenomen en langs de straten gesleurd. Einde- lijk naderde men de poort Maar zij was gesloten, en de woede des volks ten top gestegen. Niets scheen den Hertog van den dood of de gevangenschap te kunnen redden. Vreeselljkc kreten weergalmden, en. hclsche geesten gelijk, slingerden de burgers hun- ne wapenen, met al wat in hunne handen in wapenen was herschapen, naarden Hertog en zijne volgelingen. Een gelukkige inval des dekens van liet scharen* slijpersgild, Jacob van Hardoijen, gaf uitkomst. Hij liep de naaste smidse binnen, wekte den be- woner op hem te volgen en brak met diens hulp het slot der poort open.\' Hertog Filips was gered, doch dertig hovelingen vielen der woedende menigte in handen, terwijl meer dan honderd krijgslic- den. doodelijk gewond, straat en gracht niet hun bloed kleurden. Immers, de poort was weer toe- geworpen, en wie ontkomen wilde, moest zich, door eene razende menigte, over de muren en door de vestgracht, een weg naar buiten banen. Ziedende van toorn, trok de Hertog naar Lille\', vast besloten daar een magtig leger bij een te brengen, om den geleden hoon te wreken. Vruch- teloos echter gaf hij bevel om allen toevoer naar Brugge af te snijden. De stedelingen drongen door de bezetting heen en sloegen zich zelfs neer voor Sluis, om welke veste zij van den 4 tot den 19 July vertoefden. Rij deze beroeringen gingen koophandel en nijvcr- heid te gronde. De getouwen stonden stil, alle nering verviel, zelfs de akkers werden niet meer bebouwd. Gelukkig dus voor Vlaanderen dat de opstandelingen den moed lieten zakken, toen Gent, Yperen en Kort- rijk den Hertog beloofden, hem hulp te bieden om Brugge te bedwingen. Eensklaps sloeg nu de hollende menigte tot een ander uiterste over. Om \'s Hertogs genade te winnen, maakte zij zich van hare aan- voerders meester en leverde hen, zonder daartoe aangezocht te zijn, in \'s Hertogs gevangenis te Vilvoorde af. Ook gaven zij den krijgsgevangenen de vrijheid weder, na hun eerst met prachtige klce- deren begiftigd te hebben. Ten slotte vaardigden zij een gezantschap naar Hertog Filips af, om zijne lankmoedigheid in te roepen. Toen de Hertog de vertegenwoordigers van Brugge aan het hof te Arras had toegelaten, hoorde hij hen aan, zonder hen te antwoor- den. Maar het (likkeren zijner oogen verried wat in zijn hart omging. Op dit gezigt wierp zijne gemalin Isabella zich voor hem te voeten smeekte voorde ongelukkigen om genade. Prins Karcl voegde zijne bede daarbij, even als Hertog JanvanCleve. 1 /ie de plaat op blaclz. 208. \' K(j»8el.

-ocr page 299-

»

GESCHIEDENIS VAN 1 wikkeld, deed weinig om de ellende te stuiten; maar op eene dagvaart van Holland\'s adel en de Hollandschc steden, op den 16 Mei 1438, werd bc- sloten, de Oosterlingen met inspanning van alle krachten te beoorlogen. Alle groote schepen die in den Lande waren, werden tot den strijd opge- tiischt en moesten binnen veertien dagen liet zeegat uit. Ook ontving ieder burger last, zich gereed te houden, om ten oorlog te trekken, waar \'s Lands dienst dit vorderde. Verder werd een groot aantal baartsen en kapers uitgerust om naar de Oostzee koers te zetten, waar zij welhaast aanmerkelijke voordeelen behaalden. Al wat uit het Westen naar de Wcser, Elbe of Oostzee ging, werd genomen , somtijds zoowel vrienden als vijaii- den, waardoor men den Oosterlingen het nemen onzer schepen met woeker betaald zette. Stoutmoedig op deze verrigtingen, plaatsten de Hollanders en Zeeuwen een bezem in den mars, ten teeken dat zij de zee van vrijbuiters schoon geveegd hadden. Niettemin mislukte hunne poging om Koning Erik van Denemarken op zijn wankelenden troon te handhaven. Zij moesten het aanzien, dat die Vorst door zijn broederszoon, Christoffel, Hertog van Beijeren, werd verdrongen. Gelukkig begonnen zoowel de onzen als de Oosterlingen in te zien, dat oorlog en kaapvaart verarmen, maar de koophandel - een zenuw is die kracht bijzet. Den 23 Augustus 1441 werd een bestand voor den tijd van tien jaren gesloten, ten einde inmiddels de verschil- len te beslechten. Veel had tot deze uitkomst de edelmoedigheid der West-Friezen bijgedragen. Burgers van Hoorn en Enkhuizen hadden namelijk drie groote Oostersche vaartuigen op de kust van Noorwegen genomen en naar de Zuiderzee gevoerd. Trots de jammerlijke gewoonte om de vijanden óf af te maken óf met de grootste hardheid te behandelen, bejegenden de Hoornschen en Enkhui- zers deze Oosterlingen met zooveel menschlie- vendheid, dat zij, weder ten hunnent gekeerd, de deugd der Hollanders niet genoeg roemen konden. Een hunner hoplieden, Peter Brand, was daarbij voorganger. "Nu ik de regtschapenheid der HoI- landers heb leeren kennen," zeide hij, "zal ik niet rusten voor wij weder, vrienden met hen zijn." Kort daarna werden de Bourgondische erflanden met het grootste der Ncderlandsche gewesten ver- meerderd, het hertogdom Luxemburg. De weduwe van Hertog van Jan van Beijeren, Elisabeth van Görlitz, had dit land sints 1409 in pandsehap be- zetcn, doch hare onderdanen, even weinig over haar tevreden als de Luikcnaars vroeger over haar gade, hadden in 1440 openlijk de zijde gekozen van Hertog Wilhelm van Saksen en zijne gemalin Anna van Oostenrijk, die, schoon door huwelijk en geboorte regtmatige erfgenamen van Luxemburg, door gebrek aan middelen, buiten de gelegenheid waren gebleven om aan de verpanding een einde te maken. Het verzet der ingezetenen was tot een volslagen opstand aangegroeid, zoodat Elisabeth

10LLAND EN ZEELAND.                                 287 | zich genoodzaakt zag, het slot van Luxemburg te verlaten en naar Dijon te vlujjten. Aanvankelijk droeg Elisabeth Hertog Filips alleen de waardigheid van stadhouder (mambow) op, doch nadat de Bourgondiër zich van lvoix, Arl en (in den nacht van 21 op 22 November 1143) van het slot te Luxemburg had meester gemaakt\', kwam de weduwe van Jan van Begeren tot de over- tuiging, dat het beter ware Filips hare heerschappij geheel over te dragen. Zij stond dus "haar beminden neef" al hare regten af op het hertogdom en het daar- aan verknochte graafschap Chiny, als vergoeding niets bedingende dan eene som van 11,000 gulden benevens eene zeer kleine lijfrente. Wilhelm van Sak8en,geen kans ziende, den magtigen Bourgon* dier Luxemburg weder te ontnemen, stemde bij den vrede , die den 20 December in de abdij van Munster werd gesloten, in dien afstand toe. Door deze aanwinst bevonden zich thans alle Belgische heerschappijen — het bisdom Luik uitge- zonderd— in de magt van Bourgondië, en daarne- vens nog de rijke kustgewesten Holland en Zeeland. Geruimen tijd hadden de oude geschillen in de landen tusschen het Vlie en de Schelde gesluimerd, toen het schenken van eenige eerambten aan Hoekschen en het beramen van nieuwe belastingen, de Kabeljaanwschen tot daden van geweld deden overslaan. Te Amsterdam nam de opschudding een begin, bij gelegenheid dat de stedelijke regering veranderd zou worden. In January 1444 stelde het graauw zich tegenover de burgerij , viel den schout Klaas de (Jrebber aan en doodde een geacht poorter, die het woeste volk met goede woorden meende tot be- daren te brengen. Een priester, die zich juist met het sacrament des altaar\' op straat bevond , mogt voor een oogenblik eenigen indruk maken, welhaast moest hij zelf naar middelen uitzien om zich te

54

redden. * Intusschen de Kabeljaanwschen zich te zwak gevoelende om den storm te wederstaan die van \'s Hertogs zijde volgen moest, namen de wijk naar Haarlem, waar zij zich vereenigden met de burgers die dezelfde gezindheid waren toegedaan. Eeneake- lige gedaante namen de zaken in de Spaarnestad aan. Beide partijen verzamelden zich op de (Jroote Markt. Al de ellende eener blinde partijwoede dreigde nu om zich heen. Twee dagen stond men tegen over elkander, zonder zich zelfs door een zwaren stortregen te laten afschrikken. Even als te Amsterdam, waagde het een priester de driften door het opheffen van het sacrament te doen be daren. Doch hij werkte niet meer uit, dan dat Burge- mcester Nicolaas van Adrichem, die aan het hoofd der Haarlemsclie Hoekschen stond, den zijnen bevel gaf om de Markt te ontruimen. Ter naauwernood echter had dit lid van den magi- straat zijne woning bereikt, of hij werd er belegerd door de vleeschhouwcrs, en wel, o schande, onder aanvoering zijns broeders Simon. Soortgelijke 1 Zie de plaat op hladz. 269. 1 Evenzoo op bladz. 272.

-ocr page 300-

♦

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

288

tooneelcn waarvoor men huivert, hadden ook elders binnen de stad plaats, waar wraak en moord dagen achtereen onbeteugeld voortholden. Isabella. de gade des Hertogs, aan wie hij het bewind over Holland had opgedragen, toog om de rust te herstellen, onverwijld naar Haarlem. Hij haar gevolg sloten zich de stadhouder La- laing en Heer Krank van Borssele aan. Doch toen de eerste te Hillegom vernam, dat de

borgen, werden deze schaamteloos onderzocht. Bij eene zoodanige gesteldheid morst met veel beleid gehandeld worden. Doch Isabella was eene ver- standigc vrouw. Werkelijk gelukte het haar, door zachtheid de gemoederen tot bedaren te brengen, waardoor de bedreigde Hoeksehen naar Amsterdam konden aftrekken. Zoo voldaan als Filipsover de handelwijze zijner gade was, even zoo ontevreden was hij opLalaing

^r,-

Knrel de Stoute te Tri er.

wien hij als de oorzaak dezer onlusten aanmerkte. Daarbij kon \'s Landvoogds lafhartig terugtrek- ken geenszins \'s Hertogs goedkeuring wegdragen. Het gevolg was dat dezen edelman het stadhou- derschapwerd ontnomen, waarna Filipsden Vlaming Gozewijn de Wilde, onder den titel van president, het hoogste gezag in Holland opdroeg. Nog lang lieten de naweeën dezer botsingen zich gevoelen. Inzonderheid was de stad Leiden

Haarlemmers hem den dood hadden gezworen, vond hij het niet geraden, zijne reis verder voort te zetten, maar keerde onverwijld naar \'s Hage terug. Isabella daarentegen liet zich niet ver- schrikken, ofschoon ook haar groot gevaar dreigde. Toen zij te Haarlem was aangekomen, moest zij den smaad dulden, dat men haar en hare \\ rouwen hoogst onbetamelijk behandelde. In het vermoeden dat Lalaing zich onder hare kleederen had ver-

-ocr page 301-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 289

weken achtereen het tooncel van groote onrust, het gevolg der weigering van Filips van Boshuizen om het schoutsambt dat hij tot dusver had bekleed, overeenkomstig \'sHertogs last. aan Simon Frcde- riksz over te dragen. De ingezetenen trokken partij, de Hoeksehen voor van Boshuizen, de Kabel jaau\\v- schen voor Frederikz. Onverhoeds vielen de laatsten de eersten aan , waardoor een bloedbad ontstond , dat aan vele poorters het leven kostte. Ook werden hon- derd en twintig belhamels gevangen genomen. Eeni- gen hunner boetten hunne deelneming met den dood, anderen bragten er door voorspraak het leven af, maar geen van allen kreeg zijne vrijheid weder zonder losgeld te betalen (1445).

Om de ingezetenen in te scherpen, dat hij van nie- mand inbreuk op zijne bevelen zou dulden, gaf de Hertog het voorbeeld ecneronverbiddelijke gestreng- heid. Een voornaara Zecuwsch edelman, Jan van Domburg, wegens velerlei geweldenarijen voor de vierschaar te Middelburg gedaagd, verscheen niet voor zijne regters, maar vlugttc naar den toren der Minderbroederskerk, in het vertrouwen, dat, zoodra de Hertog vertrokken zou zijn, de poorters hem wel doorgang zouden verleenen. Hij rekende op de vrees die zijn geslacht en maagschap inboe- zemden. Doch Filips trof zijne maatregelen zoo- danig, dat Jan, alle hoop moetende opgeven, zich | op genade uitleverde. Filips echter wist van geen

liet lijk van Karcl de Stoute gevonden.

ontferming voor den adelijken moordenaar: Jan werd in het openbaar op de markt onthaisd. Niet minder streng betoonde Filips zich tegenover den President Gozewijn de Wilde. Van onnatuurlijke zonde beschuldigd, werd de eens zoo magtige edelman gevat en naar Loevenstein gevoerd, waar de regter van den scherpen zwaarde aan zijn leven een einde maakte. Naauwelijk8 was de rust in Holland en Zeeland hersteld, of het graafschap Vlaanderen werd op nieuw het tooneel van oproer en tweespalt. Hertog Filips, om geld verlegen, had in 1448 eene belas- tin^ op het zout, en in 1449 eene op het koren in

Ten einde de partijschappen te beteugelen, ver- bood Filip3 alle herkennigsteekenen en het dragen van harnassen, zwaarden, lange messen en ander wapentuig. Niemand mogt aan anderen dan zijne huisgenooten liverei geven of nieuwe schutterijen oprigten. Vooral mogten gecne kaproenen meer gedragen worden van die soorten als ter on- derscheiding van partijen waren ingevoerd. Ten slotte bezocht Filips zelf de eene stad na de an- dere en veranderde er de regering. Daarbij ging hij met de grootste onpartijdigheid te werk, want hij koos steeds de eene helft der raadslieden uit de Hoeksehen, de andere helft uit de Kaboljaauwschen.

-ocr page 302-

		290                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		Aan vrede viel nu niet te denker. Hertog Filips verzamelde aanzienlijke strijdkrachten en sloeg zich bij Rupelmondc neder. Hier werden den 10 Juny beide partijen handgemeen. Woedend streden de Gentenaren, doch, hoe hardnekkig zij zich verdc- digden, zij zagen zich ten laatste gedrongen, om af te deinzen, toen zij tweeduizend man verloren hadden. Hun bevelhebber Wouter Lcenknccht werd krijgsgevangen gemaakt en aan een boom opgc- hangen. Liep het den Gentenaars aan de Schelde tegen, aan de Dender behaalden zij daarentegen verschiU Icndc overwinningen. De Grocntenters wonnen Ge- rardsbergen in het zuidelijk Vlaanderen en Lessen of Lessincs in het noordelijk Henegouwen. Beide steden, benevens vele schoone vlekken en dorpen, werden door hen in puinhoopen herschapen. üeze treurige zegepralen moedigden de Gentenaars aan om andermaal de hertogelijke benden in het Noor- den des Lands te bestoken. Onder den messenroaker Hrillcken togen zij naar Hulst, voor welke stad zij zich den 2i> Juny nedcrsloegen. Doch zij vondeny^ geen tijd er hunne tenten op te rigten, wantfAn- •v*v< tonic van Bourgondië, een van Filip\'s natuurlijke zonen, viel hen met zooveel kracht aan, dat zij het geraden oordeelden, af te trekken. Dit be- sluit voerde hun echter een ander onheil toe. Bij Elverzcele stieten zij op het leger der Hollan- ders en Zeeuwen, die, ten getale van 3000 man, Hertog Filips te hulp waren gesneld, en, gunstig teeken des tijds, zoowel de voornaamste Hoeksche als Kabeljaauwschc edelen in hun midden telden. Brillckin streed met den moed der wanhoop. Doch zijne onversaagdheid mogt hem niet baten: hij werd overweldigd en als een weerspannige ter dood ge- bragt. Vóór het ondergaan van zijn vonnis bekende hij, dat de Gentenaars hem beloofd hadden, dat, zoo hij als overwinnaar terugkeerde, hij tot Heer van het Land van Waas zou verheven worden. Ten gevolge van deze nederlaag der opstande- lingcn gelukte het den Hertog, Gent zoo digt te naderen, dat hij zich te Evcrghem kon nederslaan. De rampzalige burgerij begon thans de toe- komst donker in te zien, inzonderheid nadat hon- gersnood en ziekten dag aan dag talrijke offers begonnen te eischen. Men riep do tusschenkomst in van Koning Charles VII, en Hertog Filips, tot vrede gezind, stond een stilstand van wapenen gedurende den tijd van zes weken toe, om tot eenc schikking te komen. Afgevaardigden van Gent, van Frankrijk en Bour- gondiö vergaderden te Lillc (Rijssel), doch brag- ten het niet ver, omdat de stedelingen de voor- waarden der verzoening te drukkend oordeelden. De vorstelijke gemagtigden verlangden het vol- gende: do Gentenaren zouden in het vervolg nie- mand bannen zonder verlof van den Hertog. De wethouders zouden de benaming van Heeren van Gent niet meer bezigen; zij zouden geene ambte- naren van den Vorst meer voor hunne vierschaar dagen of hun eenige straffen opleggen. In plaats dat
		gansch Vlaanderen bepaald. De bewoners van Brugge, Yperen en het Vrije onderwierpen zich aan dien maatregel, ofschoon de belasting hun allesbehalve welkom was. Doch de Gentenaren weigerden rond- uit om de beide schattingen te voldoen, "daar de staten haar niet hadden toegestaan, en de Oraal bij gevolg geen regt had haar te heffen." Natuur- lijk ontstonden hieruit botsingen die al verder en verder om zich grepen. De Gentschc gilden staak- ten allen arbeid om eenc geduchte krijgsmagt te vormen, en tooiden zich, even als in vorige tijden, met witte kaproenen, ten einde hare leden van \'s Hertogs volgelingen te onderscheiden. Wie zich niet bij de opstandelingen aansloot, werd een offer des doods. De hoofden van cenige voorname ambtenaren vielen op het schavot, niet alleen van hen lie door den Hertog binnen Gent aangesteld waren, maar ook van eenigen die in de nabuur- schap woonden. Zoo was b. v. het lot van Gode- vaart van Bracm, baljuw van het Land van Waas. Om zich gevreesd te maken, ondernamen zij stroop- togten naar alle hemelstreken. Tc Gaveren gelukte het hun, het kasteel te bemagtigen, doch toen zij Oudenaarde bestormden, werden zij in verwarring op de vlugt gedreven (24 April 1452). Niet wetende op wien de schuld dezer nederlaag te wreken, vermoordden zij hunne oversten Lieven Boone, Jan Willays en Everhard van Botelacre. Doch het werd er niet beter door. Terwijl de Gentenaars al hunne krijgsgevangenen, zonder onderscheidom het leven bragten, deed de Hertog van zijn kant het hoofd afslaan aan iederen opstandeling die hem in handen viel. Elk was op wraak, op plundering of roof bedacht. Het duurde niet lang, of Vlaan- deren telde 300 dorpen en 800 groote hoeven die slechts rookende of geblakerde puinhoopen ver- toonden. Na gevoelige verliezen bij Lokeren, bij Nevelc en elders ondergaan te hebben, poogden de Gcntena* ren de bewoners der tweede Vlaamsche hoofdstad op hunne zijde te brengen. Doch de gouverneur van Brugge, Lodewijk van Gruithuizen, wist dit plan te verijdelen. Weinig beter slaagden de oproerlin- gen in het verwerven van Engelsche hulp. Koning Henri VI beloofde hun wel GOOO tot 7000 mannen van wapenen te zenden, doch er lieten zich naau- welljks 600 Britten te Gent zien, die daarbij meer genegen waren om to roovcn dan om te vechten. Bedrogen in hunne verwachtingen, vaardigden de hoofden van den opstand de abten van st. Baafs en van Drongen, benevens den prior van het Gcnt- 8chc Kaïthuizerskloostcr, naar Brussel af, om met den Hertog vrede te sluiten. Doch mogten de wcldcnkenden op onderwerping bedacht zijn, de blinde menigte wilde naar niets luisteren. Bij de Witte Kaproenen hadden zich nu ook de Grocntenters gevormd, eene partij die zwoer, zich niet onder een dak te slapen neer te leggen, maar steeds onder het loof te overnachten, zoo lang het haar behaagde door plundering en roovcn in \'s Her- togs land aan den kost te komen.

-ocr page 303-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 291
		de ingezetenen hunne zesentwintig schepenen zelven kozen, en, zooals liet tot nn toe was geweest, zes uit de burgers, tien uit de gilden en tien uit de wevers benoemden, zou de verkiezing geschieden zonder aanzien van staat, door vier mannen die door den Hertog en door vier ingezetenen hiertoe door de gemeente benoemd. Voorts zouden de Gentenaren eene boete van 250,000 gouden rijders opbrengen. Al de. wethouders, hoofdmannen, dekens en 2000 inwoners zouden op een half uur van de stad den Hertog te gemoet komen en hem om vrede smeeken. Eindelijk zou binnen het jaar eene be- slissing worden geveld, of Gent het regtsgebied zou voeren over de Landen van Waas, van Aalst, van Oudenaarde, van Dendermonde en van Rupcl- niondc, dan of deze oorden tot de regtsmagt des Hertogs zouden belmoren. Toen de Fransche afgevaardigden dit vonnis aan de Gentsche bevolking voorlazen, week de ge- spannen verwachting der burgerij voor woede en razernij. "Liever de stad tot den laatsten steen ver- dedigen!" klonk liet over de ruime markt. De klokken klepten den somberen stormmarsch, de vaandels zwierden boven de hoofden, en spoedig rukten gewapende benden uit, om dien smaad te wreken (15 Sept. 1452). Allereerst trok men naar Hulst en Axel, welke steden niet slechts ge\\von- nen, maar ook uitgeplunderd werden. Hetzelfde geschiedde in alle dorpen die het met den Her- tog hielden. Aalst werd bedreigd en verloor zijne voorsteden. Doch van Harelbekc bleef niets over dan de kerk en het hospitaal. De Groentcn- ters en Engelsche krijgsknechten bragten zooveel buit binnen Gent, dat de buitensporigste verwach- ting werd overtroffen. Hertog Filips wierf nieuwe krijgsbenden in Hol- land, Zeeland en Pioardië, doch eer hij iets van belang kon ondernemen, hadden de Gentenaren hun tegenstanders weer deerlijk uitgeschud. Zoo deed Jacob Meeuweszoon in October een strooptogt tot Saeftingen, vanwaar hij met 300 ossen, paar- den, koeijen en ander vee, benevens acht en twintig wagens beladen met zout en koren, terugkeerde. Een andere togt, onder Jan de Vos en Jan de Windt, bragt al den voorraad van Maldcghem, Wynghenc en Iiuysselcdc binnen Gent, doch uit Eecloo werd niets genomen, omdat de bewoners van dit dorp zich bij de opstandelingen gevoegd hadden. De ellende der bevolking van het platte land steeg ten top toen de Picardiërs het voorbeeld der Gentenaren navolgden. Uit Kortrijk en andere door hen bezette plaatsen drongen zij door tot al de dorpen die hun als woonplaatsen van vrienden der opstandelingen werden aangewezen. Overal lieten zij den rooden haan kraaljen, zelfs binnen het zoo volkrijke Thielt, na eerst alles wat hun aanstond, geroofd te hebben. Te zelfder tijd trokken de Gente- naren naar Aardenburg en Oostburg, welke ste- den het gewone lot van veroverde plaatsen onder- gingen. Zoo kon het niet lang duren, of van de Hcne-		gouwsche grenzen tot aan de Wester-Schelde bleef niets meer te plunderen over. Ten einde vriend van vijand te onderkennen, beval Hertog Filips, dat allen die hem aanhingen, vrouwen en kinderen niet uitgezonderd, zich met het Bourgondische (roode) kruis zouden tooijen. Het gebrek dat op zoo vele verwoestingen en rooverijen moest volgen, werkte ten laatste zoo- veel uit, dat men van wederzijde van tijd tot tijd de voorslagen tot verzoening vernieuwde. Telken- male te vergeefs, want de Gentsche af ge vaardig- den waren te stout, om zich de vernederende voor- waarden te getroosten, die de Hertog hun had voor- geschreven. Om Filips tot meer gematigdheid te stemmen, ondernamen elfhonderd Gentenaren eene poging om Hertogin Isabella op te ligten. Achthon- derd Grocntenters en driehonderd ruiters plaatsten zich in eene hinderlaag te Rolleghem, waar zij de Prinses op hare reize van Lille naar Brugge ver- wachtten. Doch zij werden te leur gesteld. Isabella was in tijds gewaarschuwd en had een anderen weg gekozen, terwijl Simon van Lalaing, op wien men in hare plaats aanviel, door den Heer van Maldeghem werd ontzet. Eindelijk, in den zomer van 1453, had Filips de krljgsmagt bijeen, die hij noodig oordeelde, om eene zoo magtige stad als Gent onder bedwang te bren- gen. Het eene kasteel na het andere dat de muite- lingen op het platte land bezet hielden, werd ge- dwongen zijne poorten te openen. Den 18 July kwam Filips voor Gaveren, de laatste sterkte zijner tegenpartij. Binnen korten tijd werd de onwinbaar geachte vesting deerlijk gehavend, terwijl het water der Schelde, dat de opstandelingen over het land wilden brengen, niet hoog genoeg steeg, om de hertogelljken te verdrijven. Geen kans ziende om de veste te behouden, trad de metselaar Arnold van der Specken, die het opperbevel voerde, met den Hertog in onderhandeling. Op eigen behoud be- dacht, liet hij zich omkoopen. In het nachtelijk duister verliet hij Gaveren en toog naar Gent, waar hij zijn medeburgeren diets maakte, dat een groot deel van \'s Hertogs krijgsvolk wegens wanbetaling in opstand was geraakt en de omstreken van Gaveren had verlaten. "Thans is het tijd," zeide hij, "om een uitval te doen. Voor de wakkere Gentsche burgers is het eene geringe zaak, de 6000 man, die nog bij den Hertog zijn, den ondergang te bereiden." De geestdrift ontvonkte de Gentenaren om den voorgeslagen togt te aanvaarden. Alle mannen van veertig tot zestig jaren werden opgeroepen, en onder bljjde verwachtingen den togt naar Gaveren ondernomen. Maar niet minder verblijdde zich de Hertog, die eindelijk zijn wensch, om de opstan- delingen in het open veld te ontmoeten, tot ver- vulling zag komen. Zoodra de legers tegenover elkander stonden, ont- waarden de Gentenaren dat van der Specken hen be- drogen had. Doch het kwam hun niet in den zin af te deinzen; veeleer grepen zij onstuimig de Bonrgondi- sche krijgslieden herhaalde malen en niet zonder

-ocr page 304-

292                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

het gebeurde, zond hij boden naar Gent die den burgers vergiffenis aanboden, indien zij de voor- waarden, welke hun te Lille waren voorgehou- den, wilden aannemen. Om echter geen nieuw ver- zet te doen opkomen, trok hij van Gaveren naar Vlaanderen\'s hoofdstad op. Gent was stom van smart. Heilige aanzienlijke burgers verlieten de veste om zich voor den Her- tog neer te werpen. Zij smeekten hem, naar Ga- veren terug te keeren, waarbij zij hem de verzckc- ring gaven, dat de stad eer drie dagen zouden vcrloo- pen zijn, zich aan zijn wil zou onderwerpen. De Hertog stond hunne bede toe en gaf bevel tot den aftogt. Over het slagveld trekkende, aanschouwde hij een hartroerend tooneel: de vrouwen en zusters der verslagenen hadden Gent verlaten en zochten nu, onder tranen en weeklagen, hare geliefden. Ve- len vischten de lijken op uit de Schelde. Anderen wierpen zich op de slagtoffers van den oorlog of rukten zich de haren uit het hoofd.

voordeel aan. Plotseling echter sprong een kruidwa- ! gen te midden der Gentsche benden. De geschut- meester Matthijs van den Kcrckhovc, vreezende dat liet vuur tot de andere wagens zou overslaan , riep luide: "Pakt u weg! voort, voort!" Hierdoor ont- stonden verwarring en verbijstering. De vijande- lijkc ruiterij wierp zich op de burgers. Eene vrcc- sclijke slagting begon. In volle vlugt geslagen, snelden de Gentenaars naar de Schelde, om die \' over te zwemmen. Docli de zwaarte hunner wa- penrustingen deed velen verdrinken. Anderen wer- den op den oever des strooms doodgeslagen of doorschoten. Omstreeks tweeduizend Witte Kaproe- nen en Groententcrs hielden stand op eene weide aan de Schelde, van waar zij met groot voordeel op \'s Hertogs volgelingen schoten. Op het ontwa- ren hiervan gaf Filips zijn paard de sporen, ge- volgd door verscheidene ridders, die met hem over de gracht zetten. Dan hun kleine hoopje was welhaast door de muitelingen omringd. Filips

Hoed van Karcl de Stoute

raakte in het uiterste gevaar. Ettelijke ridders vielen aan zijne zijde, en zijn eigen ros werd vier malen gekwetst. Zonder twijfel zou hij hier den dood hebben gevonden, zoo zijn zoon en erfgenaam, Karcl van Charolais, hem niet was komen ontzetten. De Gentenaren vochten als leen- wen. Niemand ontziende, doodden zij vele ridders en kwetsten Karel aan den voet. Doch eindelijk door de overraagt verwonnen, sneuvelden zij tot den laatste toe, met het wapen tegen den vijand opgeheven. Zestienduizend lijken van Gentsche burgers dekten de velden of rustten in liet koele bed der Schelde. Filips juichte niet over deze zegepraal. Aan hen die hem geluk wenschtcn, gaf hij ten antwoord : "Wie zegt mij dat ik win? Allen die hier gebleven zijn, waren de mijnen ! "Eenige edelen spoorden hem aan, om de opstandelingen verder te vervolgen. "Neen," sprak hij, "het is genoeg, dat ik den Gentenaars mijne magt heb doen gevoelen. Thans wil ik hun too- n en, dat ik ook genadig kan zijn." Met het herigt van

Den 31 July vond do verootmoediging plaats, die Filips den Gentenaren had opgelegd. Doch hij was te zeer Nederlanderom een triomftogt binnen do stad te houden. De Plaag van Oent—zoo als de slag van Gaveren sints werd genoemd — raogthem zekere voldoening schenken, vreugde baarde zij hem niet. Inmiddels was Koning Charles VII belangrijk gevorderd in het verdrijven der Engelschen. Ver- eenigdc krachten en het losbarsten van den burger- oorlog der Hoode en Witte Hoos iu Engeland hadden den Franschen zoo veel voordeel verschaft dat de eene sterkte na de andere bij do bezittin- gen van Charles werd ingelijfd. Na den 15 April 1450 den slag van Fourmigny gewonnen te hebben, trokken do Franschen Vire, Haycux, Avranches, Caen, Dorafront, Falaisc en Cherbourg als overwin- naars binnen, en den \'2\'A Juny 1451 opende Bordeaux hun zijne poorten. Met uitzondering van Calais en eenige weinige plaatsen in de nabuurschap daar van droeg geene sterkte op Frankrijk\'s grond het Enselsche vaandel meer.

-ocr page 305-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  293

beeld van den heer d\' Esparre, hulde en trouw aan den Engclsehen Monarch. liij dezen staat van zaken, wendde Charles VIIzich tot Hertog Filips om bijstand. De Bourgondiër toonde zich hiertoe bereid. Hij wendde zich tot de Hol-

Om liet Britschc gezag te herstellen, zond Mar- giiretha, de heerschzuchtige gade van Henri VI, een magtig leger naar Gnienne, dat, aangevoerd door den beproefden krijgsheld Talbot, zicli aan de Gironde ontscheepte. Eensklaps nam alles in dit

f

oord weder de vroegere gedaante aan. De burgers van Bordeaux voerden, den 22 September 1452, de Britten hunne veste binnen, de Fransche soldeniers werden uit den gansenen omtrek verdreven, en verscheiden Guienner edelen zwoeren, op het voor-

landers en Zeeuwen om cene vloot, en, deze ver- kregen hebbende, zond hij zijne smaldeeleu naar de Gironde, waar zij aan het verdrijven der Engclsehen een belangrijk deel namen. Nadat de dappere Tal- bot, in July 1453, bij Castillon was gevallen en

-ocr page 306-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		204
		Bordeaux zicli den 19 October daaraanvolgende bad overgegeven, keerden de Ncderlandsehe schepen, nog vóór den winter, in zegepraal naar de Schelde, Maas en Zuiderzee terug. Lille (RlJ«8el) vierde te dezen tijde verschillende feesten. In de eerste plaats verheugde het zich, dat de rekenkamer er terugkeerde, die aanvanke- lijk aldaar upgerigt, tot aan den opstand naar Gent was verplaatst. Tc midden der spelen, bij deze gelegenheid ge- geven. kwam het berigt, dat de Turken zicli den 2!) Mei (1463) meester van Konstantinopcl ge- maakt hadden en de laatste Christen Keizer, Kon- stantijn XI, was gesneuveld. De vrees dat de Mo- liamedanen verder zouden doordringen, vermin- derde de blijdschap over den vrede. Maar Filips, liet Paus Nicolans V antwoorden, toen deze hem uitnoodigde, zich de zaak der Christenheid aan te trekken, dat hij toebereidselen zou maken om de Ongeloovigen naar Aziö terug te werpen. Ten einde hierin naar wensch te slagen, bereidde hij eene plegtigheid voor, die hij met den naam van Geloftefeest bestempelde en op den 17 February 1151 ten uitvoer bragt. Gedurende het maal in de prachtig versierde groote hofzaal liet hij verschei- dene zinnebeelden vertoonen, allen met betrekking tot de vastgestelde kruisvaart. Zoo verscheen er een reus in een deftigen, groenen tabbaard, met een tulband op het hoofd. Hij hield in zijne lin- kerhand een zwaren hellebaard, en met zijne reg- ter leidde hij een olifant, met een dekkleed van groene zijde, dragende op den rug een toren, waarin eene vrouw in nonneklecderen de bedrukte Kerk voorstelde. De reus stapte met den olifant door tot Hertog Filips, waar de vrouw oprees en den Vorst den ellendigcn staat van het Oosten voorhield. Zij schetste hem de vrees der Christen- heid, dat het verlies van Konstantinopel doordat van Oostenrijk en Italië gevolgd zou worden, zoo de magtige Bourgondiër niet met zijne edelen en krijgslieden der Kerk te hulp kwam. Aan het einde der vertooning rees Filips uit zijn zetel op. Hij betuigde zijne smart over den smaad die de Ongeloovigen over de Christenheid hadden gebragt, doch tevens zijn vast voornemen om hen te bestrij- den met al de kracht waarover hij beschikken kon. De Graaf van Charolais lcide onmiddellijk de zelfde gelofte af, en dit voorbeeld werd door vele vorsten en edelen gevolgd. Aan geen dezer verbindtenissen werd echter ge- volg gegeven. Filips, naar Regensburg getogen, om zich met Frederik III te verstaan, kon dien Monarch tot geene zatnenwerking bewegen. Ja de Keizer weigerde zelfs eene zamenkomst met den Bourgondiër te hebben. Bij dien tegenstand vond de Hertog het niet geraden, zijne staten te verla- ten. Niettemin beval hij de uitrusting van ver- scheidene oorlogschepen, waarmede de Zeeuwen zich inzonderheid bcvlijtigden. Den 30 October 1451 huwde Filips zijn zoon Ka- rel ten tweeden male uit, daar de echt, door den
		Graaf van Charolais met Catharine van Valois gcslo- tcn, in het vorige jaar door den dood der nog zoo jeng- dige vrouw was ontbonden. De bruid was Isabcllc, dochter des Hertogs van Bourbon, ofschoon Karel meer genegenheid koesterde voor Margaretha van York. Niettegenstaande dit opgedrongen huwelijk, toonde de Graaf van Charolais zich een trouw echt- genoot. In afwachting van den togt die hem naar het Oosten zou voeren, hield Graaf Karel zich ijverig j met het aanwinnen van land op de Hollandschc j stroomen bezig: het schoone dorp Charlois, tegen* ! over Rotterdam , herinnert aan deze werkzaamheid. Hertog Filips achtte het van groot belang, dat in de bisdommen die tusschen zijne staten lagen ingeklemd, kerkvoogden den staf voerden, met wien hij in naauwe betrekkingen leefde, of van wien hij kon verwachten, dat zij naar zijne wcn- schen zouden handelen. Toen derhalve de Utrechtsche Bisschop Rudolf van Dicpholt, den 24 Maart 1455, overleed, wendde de Hertog alle pogingen aan, om zijn natuurlij- ken zoon David van Bonrgondiö met staf en myter begiftigd te zien. Doch zijn pogen scheen ijdel, want David verwierf geen enkele stem der ka- j pittels. Dan wat beteekende zulk een hinderpaal I voor Filips? Hij vaardigde den Bisschop van Ar- ; ras naar Paus Calixtus III af en verwierf langs ! dezen weg een breve, waarbij niet de verkozene | des kapittels, maar David van Bourgondiö tot bis- ! schop van Utrecht werd aangewezen. Weigerde j ook het Sticht den man die het was opged wongen, te [ erkennen, Filips bewees door de kracht zijner wa- penen,dat Gijsbrecht van Brederode Utrecht\'s bis- \' schop niet kon zijn, en Neder- en Over-Sticht zijn zoon David behoorden te huldigen (1456). Niet- trinin de Bourgondische bastaard zat op den Utrechtschen stoel alles behalve op rozen: zijne onderdanen vernieuwden iedere reize, dat zij de kans daartoe schoon zagen, hun verzet. Had Hertog Filips geene gewelddadigheid ge- schroomd om te Utrecht zijn doel te bereiken, niet minder hardvochtig ging hl) ten aanzien van Luik te werk. Daar zat sints 1420 op den bisschoppelijken zetel Jan van Heinsberg, die, naar het berigt van zijn geschiedschrijver Jean de Stavelot, een armzalig staatsman was, doch "amoit et hantoit amourettsement les damoyseUes.\'* Ofschoon van zulk een prelaat weinig te vreezen was, wenschto de Bourgondiër hem nogtans te vervangen door zijn neef Lodewijk van Bourbon. Onder het voorwend- scl, Bisschop Jan gaarne onder zijne gasten op een feest te \'s Hage te ontvangen, lokte Filips den Ileinsbcrger naar de Hollandschc residentie. De prelaat, nieuwe vermaken te gemoet ziende, liet zich niet wachten. Doch te naauwernood was hij te \'s Gravenhage aangekomen, of de Hertog ver- weet hem geheime betrekkingen met Koning Charles VII te hebben aangeknoopt. Heinsberg poogde zich te verontschuldigen. Doch dit baatte hem niet. Hl) werd gevangen genomen en naar een

-ocr page 307-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.		295
		derncmen, die, als onmiddellijke onderdanen des Rijks, onder geen bijzonderen Vorst konden staan. Waarschijnlijk bekreunde Filips zich om deze bedreiging van Keizer Frederik evenmin als om de oorlogsverklaring, die hij in der tijd van Keizer Sigismund had ontvangen. Doch hij stelde Fries- land\'s onderwerping uit tot de Utrechtsehe zaken volkomen naar zijn zin ten einde gebragt zouden zijn, en juist dit liet te vergeefs op zich wachten. De Dauphin van Frankrijk, Louis, een schran- derc kop, maar boosaardig tevens, verstond zich slecht met zijn vader, Charles VII, te|eu wicn hij zelfs met verschillende edelen zamenspande. De Koning vergaf hem dit verzet, doch wees hem Dauphiné ter woonplaats aan, ten einde hem bui- ten het bereik van \'s jongmans vroegere vrienden te brengen. Lonis was voor deze beschikking alles behalve dankbaar: hij smeedde een nieuwen op- stand, en toen Charles, deze laaghartigheid moede, bevel gaf, zijn zoon gevangen te nemen, kwam Louis op den inval om zich naar de staten zijns ooms, den Hertog van Bourgondiö, te begeven, waar het kasteel van Genappc, in Waalsch-Brabant, te zij- ner beschikking werd gesteld. Zoo als ligt te denken was, had Koning Char- les met deze vlugt geen vrede. Hij laakte \'s Her- togs gastvrijheid en liet Filips zeggen, "dat hij, met den Dauphin bij zich te ontvangen, een wolf in zijne schaapskooi en eene slang in zijn boezem herbergde, wier list en moordzucht voor het Huis van Bourgondiè\' eenmaal doodelijk zouden zijn." Niet ten onregte waarschuwde Koning Charles Filips voor den onberaden zoon. Louis vergold de weldaden, die hij op den Brabantschen bodem ge- noot, op schandelijke wijze, door ongenoegen in het hertogelijk gezin te verwekken. Hij gedroeg zich als ware hij een hartstogtelijk minnaar der jagt en zocht daarbij het gezelschap van Graaf Karel. Op listige wijze leidde hij telkens het gesprek op den grooten invloed die de broeders Antonic en Jan van Croy op Hertog Filips uitoefenden. Zoo strooide hij het zaad van verdeeldheid tusschen vader en zoon. Het kwam tot eene uitbarsting toen Karel op zekeren dag op het slot van Couden- berg, zijn vader over het doen en drijven dezer gunstelingen onderhield. Verbitterd door de heftige woorden die de Graaf van Charolais zich liet ont- vallen, beval Filips hem het land te verlaten en vervolgde hem zelfs met den degen in den vuist. Ongelukkig kwam de Hertogin toen op het denk- beeld, om de bemiddeling des Dauphins in te roepen. Dit goot olie in het vuur, want naauw ving de erfgenaam der Fransche kroon aan om het verschil aan te roeren, of de Hertog verliet ontstemd het pa- leis en doolde langen tijd, zonder iemand een woord te gunnen, door het Bosch van Ruysbroek rond. Zoo zeer had deze tusschenkomst Hertog Filips verbitterd, dat toen hij eerlang zijn zoon weder bij zich ontving, hij Hertogin Isabella den overijlden stap niet vergeven kon. Jaren lnng bleef haar gezelschap hem zoo onaangenaam, dat zij inmiddels geschci-
		afgelegen vertrek van het Hof gevoerd, waar een Franciscaan en de beul met uitgetogen zwaard hem verbeidden. "Eerwaarde heer!" sprak de pater bom aan. "Oij hebt bet woord dat gij den Hertog hebt gegeven, geschonden; want ofschoon gij beloofd bebt, afstand van uw bisdom ten behoeve van zijn neef te doen, hebt gij dit tot heden nagelaten. Mijn meester verlangt geen langer uitstel. Leg dus uwe waardig\' heid neer, of ontlast uw geweten van uwe zonden." Heinsbcrg, half dood van schrik, onderwierp zich aan hetgeen men van hem eischte. Nogtans was hij verstandig genoeg om te zijnen behoeve een jaargeld van 8000 Rijnsche guldens te bedingen. Maar zelfs nu nog was het cene mocijelijke zaak om de verheffing van Lodewijk van Bourbon op den Luikschen zetel door te drijven. Immers de acht- tienjarigc jongman had zelfs de priesterwijding nog niet ontvangen, ja kon voor als nog niet tot bisschop worden ingezegend. Paus Calixtus wist echter alle bezwaren op te heffen, en de Luiksche kanonniken, die aanvankelijk zich legen Lodewijk hadden ver- klaard, onderwierpen zich uit gehoorzaamheid aan den Heiligen Stoel en uit achting "voor Mon- seigneur van Bourgondiö, den oom van den ver- kozene" (Juny 1456). Thans wilde Filips ook eene poging wagen om de magt der Hollandsche graven in Friesland te herstellen. In de meening dat de ingezetenen den burgeroorlog moede, eindelijk naar een Heer zou- den verlangen, wiens gezag het vuur der twee- dragt zou blusschen, deed hij hun den voor- slag, hem als zoodanig te erkennen, met bcdrei- ging, dat hij, ingeval van weigering, hen daartoe met kracht van wapenen zou dwingen. Even als bij Albrecht\'s opeisching, begrepen de Friezen, dat zij tijd moesten winnen: zij zonden den Hertog derhalve gezanten, de abten van st. Odulf en Klaarkamp, en de burgemeesters van Franeker en Workum, met last om de voorslagen des Hertogs te vcrne- men en daarvan verslag te doen. Deze afgevaar- digden werden door Filips te Haarlem ontvangen. Met klem bragt hij hun onder het oog, dat voor hun gewest niets voordeeligcr kon zijn, dan hem te huldigen, daar dan rust en veiligheid zouden terugkeeren, terwijl alle verzet op hun verderf moest uitloopen. Maar de Friezen hadden er geene ooren naar: toen de afgevaardigden ten hunnent waren teruggekeerd, besloten zij bij eenparige stem- men, om \'s Hertogs voorslag onbeantwoord te laten, terwijl zij, wanneer Filips een krljgstogt tegen hen mogt ondernemen, geweld met geweld zouden kee- ren. Tot een oorlog echter kwam het niet. De Hertog, door de Stichtsche zaken belemmerd, bleef het antwoord tot het volgende jaar (1457) verbeiden, toen Keizer Frederik III de achterstallige rijks- schattingen in Friesland liet invorderen. De Friezen betuigden gewillig het van ouds verschuldigde haard* stedcgeld op te zullen brengen, zoo de Keizer den Hertog van Bourgondiö" liet weten, dat hij zich niet moest verstouten, om iets tegen de Friezen te on-

-ocr page 308-

QE8CHIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.

296

den leefden. Do Hertogin wist niet, wat Filipsbe- vroodde, dat de Dauphin d<\' twist had aangestookt en zelfs pogingen aanwendde om de goede verstand- houding die thans tnssehen liet hof en Gent heersehte, te verstoren. Ten einde die kuiperijen den bodem in te slaan, begaf Filips, welke sedert jaren de hoofdstad van Vlaanderen niet gezien had, zich in April 1458 derwaarts. De vreugde der Gentenaren was eren groot als vijfjaren vroeger hunne weerbarstigheid. Zij hadden hunne stad op het prachtigst versierd. In al de straten , op alle markten stonden een-hogen

bindtenis sloot, bleef in België" vertoeven, tot hem, op het einde van July 1401, werd geboodschapt, dat zijn vader ten gevolge eener ontsteking aan den mond den 22 dier maand was overleden. Da- del ijk maakte hij toehereidselen tot zijn vertrek, waarbij het Bourgondische hof hem op schitterende wijze uitgeleide deed. Niet alleen Hertog Filips en Graaf Karel met hun staf, maar niet minder dan 4000 edele Nederlanders vergezelden den nieuwen Koning op zijn togt naar het aartsbisschoppelijk Keims. De Bourgondische Vorsten woonden het

Maria ran llourv\'ondic smeekt om het lm van hare raadslieden.

en zinnebeelden. Al de huizen waren met kostbare tapijten en dichtregelen behangen, en zoo veel zeldzaams had de burgerij bljecngebragt, dat Pi- Upa vier uren besteedde, om van de poort tot zijn hof te rijden. Des avonds waren de gcheele stad \' en de Schelde schitterend verlicht, terwijl de wct- houders den Hertog en zijn gevolg een avondmaal aanboden, dat de toen verbazende som van 10,000 guldens kostte. Prins Louis, die, gedurende zijne ballingschap, te Namen met Caroline van Savoye eene echtver- l

krooniiigsfeest bij, waarop Filips aan Louis hulde bood voor al de landen en heerlijkheden, die hij als Fransche lecnen bezat. Van Keims vertrokken zij te zamen naar Parijs, waar Filips en Karel eene weelde ten toon spreidden, die de Franschen ver- baasde en geweldig afstak bij de soberheid, waar- aan Louis zich onderwierp. De Koning nam den schijn aan, als bad hij de bewijzen van welwillendheid te Genappe ontvangen, diep in zijn hart geprent: hij schonk Graaf Karel het gouvernement van Normandië en leide hem een

-ocr page 309-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

2<>7

jaargeld toe tot hetzelfde bedrag als hij gedurende de laatste vijfjaren van Hertog Filips had genoten, t. w. de som van 36,000 gulden. In het geheim echter was zijn streven gerigt, om de Bourgondische magt ten onder te brengen. Daar hij voor als nog zich hiertoe te zwak gevoelde, bepaalde hij zich tot het aanknoopen van verbindtenissen, die eenmaal tot dit doel zouden leiden. Hij schroomde zelfs niet om ontevredenheid in de Bourgondische staten aan te kweeken, en, wetende hoezeer de Luikenaars Filips haatten, sloot hij met de burgers der bis- schopsstad aan de Midden-Maas een naauw verbond. Na door groote geldelijke aanbiedingen den Ko- ning van Arragon verlokt te hebben, hem Roussillon

bewind van Filips, maar ook gedurende dat zijn* vermoedelijken opvolgers, Karel. Daarbij had de Graaf van Charolais nog menige andere grief tegen den listigen en valschen Koning. Want had Louis hem het gouvernement van Nor- mandiö opgedragen, de Vorst had dezelfde gunst ook aan den Hertog van Bretagne verleend; en erger nog, hij had in 146*2 eene zamenzwering ondersteund, die de kamerdienaar Coustain tegen het leven van den Graaf had ontworpen. Filips, van meening, gevolg te geven aan den eed door hem op het geloftefeest te Lille gezworen, riep de afgevaardigden zijner staten tegen den9 January 1464 te Brugge bijeen, ten einde het bcstuurgedurendc

I)c VrijiIngriarU te Gent (W>).

en Cerdaigne af te staan (1462), wendde Koning Louis zich tot Filips, zijn oom, en liet hem 400,(100 gouden kroonen aanbieden voor de steden aan de Sommi\', die de Hertog bij den vrede van Arras in 1435 in panilschap had verworven. Jan van Croy die de rol van bemiddelaar speelde, wist Filips over te halen, om aan \'s Konings verlangen te vol- doen (Sept. en Oct. 1463). Maar vreeselijk toonde de Graaf van Charolais zich verbolgen, toen de handeling hem ter oore kwam. Hij betuigde diep gekrenkt te zijn en was het niet ten onregte, daar bij de verpanding van het Sommedal was be- paald, dat zij duren zou niet alleen gedurende het

zijne afwezigheid te regelen. Dan te gelijkertijd ontvingen deze heeren eene uitnoodiging van den Graaf van Charolais om zes dagen vroeger in de abdij van st. Michiel te Antwerpen zaani te komen. Hij wenschtc, zoouls hij mededeelde, hunne tus- schenkomst, ten einde de verschillen, die tus- schen hem en zijn vader waren ontstaan, uit den weg te ruimen. Ofschoon Filips deze bijeenkomst te Antwerpen verbood, leidde Karel\'s ontwerp nogtans tot eene ver- zoening. Doch de dagvaart te Brugge voerde niet tot het gewenschte doel, het breidelen der Turk- sehe magt. Door verschillende omstandigheden kreeg M

-ocr page 310-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		298
		de krijgshafte onderneming tegen de Mohame- danen geenszins den omvang, die Filips daar- aan had willen geven. Niettemin verwierven de twaalf in Zeeland uitgeruste schepen die als voor- hoede de haven van Sluis verlieten, de verdienste, dat zij eene Portugcschc bezetting die gevaar liep om door de Mooren overweldigd te worden, van gevangenschap en dood bevrijdde. De voornaamste oorzaak dat de uitrusting der oorlogsbodems tegen de Turken niet door het op- trekken van een aanzienlijk leger werd gevolgd, lag zoowel bij de tegenwerking van de zijdo van Koning Louis, als bij het daarop gevolgd overllj- den van Paus 1\'ius II. Louis XI zag niet gaarne den wakkeren Karel aan het hoofd der Bourgon- discho staten: immers wist hij don vader te ver- schalken, met den zoon ging dit zoo gemakkelijk niet. Daarom wenschte hij zich meester van Karel te maken, onverschillig welke middelen daartoe gebezigd moesten worden, zoo zij slechts tot zijn doel voerden. Zijne overige tegenstanders zouden dan wel spoedig volgen. Op de grenzen van Picardië leefde toen een gc- lukzoeker, die, ofschoon in bastaardij geboren, aan het Huis van Croy was vermaagschapt. Zich met lijf en ziel aan den Koning verkocht hebbende, was hij een gevreesde gast, overal waar hij zich vertoonde. Op zekeren dag stak deze avonturier, die men onder den naam van Bastaard van Ru- bempré kende, op een vaartuig van 40 tot 50 kop- pen in zee. Hij had het voornemen, een last van Louis te volbrengen, die hem voorschreef om den kanselier van Bretagne op te ligten. Dan de ge- lukzoeker miste dit doel. Met ledige handen terug te komen ging niet. Daarom zette hij koers naar de monden van de Maas, om zich naar Gorinchem te begeven, waar de Graaf van Gharolais zich destijds ophield. Kon hij Karel opligten — dit wist hij — hij zou door zijn meester rijkelijk beloond worden. Zijne manschappen verborgen hou- dende, ging hij in herbergen en winkels op kond- schap uit. Hij vroeg, hoe Karel leefde, wanneer de Graaf het slot verliet, of hij soms zonder gezel- schap uitging, of hij behagen schepte om langs den stroom te wandelen, met al wat meer in zijn kraam te pas kwam. Zijne vermetelheid bragt er hem zelfs toe, een kijkje binnen het kasteel te nemen. Maar de Hollanders waren den Waal te slim: zij schepten achterdocht, volgden zijne gan- gen en maakten zich van hem meester, terwijl hij in eeue kerk eene schuilplaats poogde te vin- den. Hij werd nu behoorlijk achter slot gebragt en boette met vijfjarige kerkering zijn vermetel bin- nendringen. Vruchteloos hield Koning Louis om zijn ontslag aan. De Monarch ontkende, zoo als ligt te denken is, een boos opzet gekoesterd te hebben, doch Itubcmpré wist gcene voldoende verklaringen te geven, waarom hij \'s Graven gangen in alles had bespied. Mogten de verschillende staten waaruit de Bour- gundische heerschappij bestond, de voordeelen der
		verecniging maar al te vaak voorbijzien, Filips en Karel streefden er beiden met alle krachten naar, om eene naauwere aaneensluiting te bewer- ! ken, althans voor te bereiden. Den 25 April 1465 | vergaderde Filips te Brussel, in de groote zaal j van het kasteel Coudenberg, de staten van al zijne landen, ten einde hun te verzoeken, hem de noodige gelden te verschaffen, die de betrekkingen tot het buitenland eischten, en te gelijkcr tijd om den Graaf van Charolais als zijn opvolger aan te ne- men. Tegen dit laatste bestond geen bedenking. Twee dagen later volgde het antwoord der afge- vaardigden: zij beloofden, na gemeen overleg, bij \'s Hertogs dood den Graaf van Charolais als vorst en heer te erkennen.\' Sedert trok de oude Hertog zich meer en meer ! uit de staatszaken terug: zijne kwalen maakten het noodzakelijk, dat jeugdiger krachten \'s Lands belangen regelden. Het was de staatkunde van Koning Louis XI om de magt des adels te breidelen en de Fran- sche Monarchie die eenheid te verschaffen, waar- door zij alleen eene waardige plaats onder de Europe- sche staten kon verwerven. Dan, hoe verdien- steltjk dit ontwerp op zich zelf was, het goede daarvan ging te loor door zijne willekeur, zijn verraad, zijne huichelarij, zijne laagheden. Het volk was uithoofde zijner afpersingen, veinzerij en dwingelandij evenzeer tegen hem ingenomen als de groote leenmannen wegens hetgeen zij zijne aan- matigingen noemden. Onder den naam van verbond tot algemeen wei- zijn (Ligue du bieu public) had zich eene verceniging van vorsten en edelen gevormd, die \'s Konings voornemens poogde te verijdelen. Aan het hoofd stonden do Graaf van Charolais, de Hertog van Berry, (Louis\' broeder), de Hertog van Bourbon (Louis\' zwager), de Hertog van Calabrië, Lotha- ringen en Bar, de Hertog van Alencon en de Graaf van Armagnac. In de lente van 1465 rukten zij op, en. hadden zij vereenigd gehandeld, zij zouden ongetwijfeld de hoogdravende plannen des Konings geheel verijdeld hebben. Doch Louis, die reeds lang een weluitgerust leger in gereedheid had, ging terstond op zijn zwager, Bourbon, los, een goedaardig man, die de rust beminde en alleen om het algemeenc welzijn, zich bij het bondge- nootschap had aangesloten. Deze zag zich plotse- l ling verrast en was blijde toen zijne gade eene overeenkomst bemiddelde, en nog blijder toen Louis, i om den Graaf van Charolais den toegang naar Pa- rijs te versperren, met zijn leger aftrok. De Koning had intusschen liet verdedigen van het Sommedal aan den Hertog van Nevers opgedragen, i doch deze had niets gedaan om die taak ten nit- | voer te leggen, en zoo kon Karel thans met zijn i talrijk leger Bourgondiërs ongemoeid naar Frank- \\ rijk\'s hoofdstad optrekken. Zonder tegenstand te vinden, kwam de Graaf voor Parijs, in welks na- 1 Zii) de plaat op liladz. 278.

-ocr page 311-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 299
		bijheid hij de Scinc overtrok, ten einde zich tegen- over deu Koning te stellen en hem den intogt binnen de veste te beletten. Te Montlhéri, op den weg van Parijs naar Etampes, raakte men handgemeen (16 July 1465). Doch de slag, hoe bloedig ook, besliste niets. De schuld daarvan lag aan de wei- nige geoefendheid van een deel der wederzijdsclie troepen, waarvan er velen, in de verwarring van den strijd, het op een loopen zetten, zonder zich aan hunne bevelhebbers te storen. Karel had de voldoening dat hij den nacht op het slagveld kon doorbrengen , doch Louis bekreunde zich weinig om deze victorie. Hij toch verkreeg wat hij het drin- gendst wenschte: zich binnen Parijs te werpen, zoodat de Hoofdstad, door deze vermeerdering van strijdkrachten, tegen iederen aanval was gedekt. Een nachtelijke uitval der belegerden leerde Karel dat zijn ongestoord voortdringen een einde had genomen. Vele Bourgondiërs en Nederlanders wer- den in hun slaap gedood, terwijl de Parijzenaars zich een rijken buit vergaderden. Koning Louis, maar al te wel bevroedende, hoc veel thans van de trouw der bewoners van zijne hoofdstad afhing, was onuitputtelijk in gunstbe- wijzen jegens die burgers, welke zich het ijverigst bij de verdediging toonden. Zijn wantrouwen ter zijde stellende, ging hij bij hen rond, sprak hen met minzaamheid toe, noodigdc hen aan zijne tafel, vermeerderde de privilegiën der stad en schonk haar de achterstallige belastingen kwijt. Door al deze gunstbetooningen verbond hij de Pa- rijzenaars derwijze aan zich, dat zij, die bij zijne komst tot den troon hem alles behalve genegen waren, thans met eede bevestigden, dat zij hem lijf en goed ten offer wilden brengen. Graaf Karel was inmiddels teruggetrokken, ten einde zich met de Hertogen van Bretagne en Berry te vereenigen, die uit het zuiden en zuidwesten kwamen oprukken. Ook de overige bondgenooten zonden hunne woeste krijgers op de Hoofdstad los: Bourbon, die de gesloten overeenkomst weder ver- broken had, Lotharingen, Armagnac en Nemours. Te naauwernood kon Isle-de-France de ontzettende menigte bevatten, want alleen het aantal paarden ging de honderdduizend te boven. Het scheen dat de Koning het onderspit zou moeten delven. Doch het bleef bij den schijn. Daar de bondgenooten geen behoorlijk plan voor den veldtogt hadden ontwor- pen of aan magazijnen gedacht, droeg deze gewel- dige hoop de kiem der vernieling in zich zelven. Koning Louis zag dit zeer duidelijk in. Daarom wachtte hij zich wel buiten zijne welversterkte Hoofdstad te komen, of den vijand een gevecht aan te bieden. Hij hoopte op goede gronden, dat de vijand zich spoedig verstrooijen zou. Graaf Karel had eene bijzondere reden om zijn aftogt te bespoedigen. Door den Franschen Koning opgestookt, hadden de Luikenaars een inval in Limburg ondernomen en den ban van Herve uitge- plnnderd. Karel liet dus Louis den vrede aanbie- den, en deze, alsof hij met den strijd indeMaas-
		gouw niets te maken had, toonde zich tot ecne schikking bereid. Ja hij willigde zelfs ieder zijner tegenstanders in al wat deze verlangde: aan den Bourgondiër de teruggave de Somme-vestingen, aan zijn broeder (den Hertog van Berry) Normandiö, en aan allen het benoemen eener commissie tot het wegruimen der gezamenlijke bezwaren. Met den Graaf van Charolais werd de vrede den 5 Oc- tober te Oonflans, met de overigen, vierentwintig dagen later, te st. Maur gesloten. Ofschoon Karel met de beste Bourgondische en Nederlandsche troepen naar Frankrijk was getogen, had Hertog Filips nog strijdkrachten genoeg om de Luikenaars in hun woede te stuiten. Dit bleek, toen Engelbert van Nassau Luikerland binnendrong en den 19de" October 1465 den vijand te Montenaken slag leverde. De helft der 4000 Luikenaars, die daar streden, liet er het leven bij, en Haes van Heers, die hen aanvoerde, koos met de anderen het hazenpad. Een verlies van 2000 man verwekte binnen de Luiksche hoofdstad groote neêrslagtigheid, doch niet zoo erg om de gemoederen tot den vrede te stemmen. Men beurde elkander op met de gedach- te, dat eene volgende ontmoeting met een gun- stiger uitslag zou bekroond worden: algemeen toch was het gerucht verspreid, dat Karel van Charo- lais in Frankrijk het onderspit had gedolven. Maar al te spoedig leerden de Luikenaars, dat zij zich bedrogen hadden. Zij hoorden dat Karel Louis tot een eervollen vrede had gedwongen en thans met versnelden marsch naar Hesbaye oprukte. Alleen door zich te onderwerpen, konden zij het vreeselijk strafgerigt ontkomen, dat hun dreigde. Na cenige onderhandelingen schreef Karel den af- gevaardigden te st. Truiden zijne bevelen voor (22 December 1465). De Luikenaars zouden den Bourgon- dischen Hertog als erfelijk voogd ontvangen, twee oor- logsschattingen opbrengen tot een gezamenlijk be- drag van ƒ390,000 en de genade inroepen van Bis- schop Lodewijk, die hun door Filips was opgedrongen. Daarenboven zouden al de aanzienlijken des Lands den Hertog blootshoofds en barrevoets om vergiffenis komen smeeken, niet alleen de burgemeesters en schepenen der Hoofdstad, maar ook de dekens en tien leden van ieder gilde, tien kanonniken der Hoofd- kerk, vier geestelijken van iedere andere kerk en elke abdij, tien edelen die aan den jongstcn oor- log hadden deelgenomen, en eindelijk de burge- mecsters, schepenen en raden van alle kleinere steden des Bisdoms. Ten slotte moesten de afge- vaardigden er in bewilligen, dat Dinant van dezen zoen werd uitgezonderd. De Luiksche burgerij was woedend over dit ver- drag. Zij schold hare onderhandelaars voor verra- ders en veroordeelde den eenige van hen, die het waagde, binnen hare stad te komen, den oud-burgemeester Gilles de Metz, om op het schavot testerven. "Goede lieden," sprak de hoog- bejaarde grijsaard hun toe, toen hij het treurtoo- neel had bestegen, "goede lieden, ik heb vijftig

-ocr page 312-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:s<X)

vreeselijk verkorven. Terwijl Hertog Kniel Koning Louis beoorloogde, hadden zij de naaste stad onderde Bourgondische heerschappij, het op den linker Maas- oever gelegen Bouvigne, met een geheclen onder- gang bedreigd. Bij die gelegenheid had zij eene pop naar het Namensche stecdje gesleept en aan eene galg opgehangen. "Daar hebt ge," schreeuwden zij, "den zoogenoemden zoon van uw meester, den valschen Graaf van Charolais, wien de Koningvan Frankrijk zal doen ophangen, zooals wij hier zijn beeld. Hij noemt zich den zoon des Hertogs, doch

jaren onze stad trouw gediend. Vijf malen hebt ge mij tot burgemeester gekozen. Laat ralj de weini- gen tijd, die mij nog overblijft, in uw midden doorbrengen. Of is dat te veel, vergunt mij dan in het Kartuizerklooster of in eenig ander convent te treden. Welligt heb ik eene fout bedreven. Ver- oordeelt mij in dit geval tot eene boete. Ik zal haar willig opbrengen. Ik zal ieder gilde honderd Kijnsche guldens schenken en daarenboven de stukken geschut betalen, die gij In den jongstcn oorlog verloren hebt." Mogt ook een deel der oproerlingen door de

Ailulf van Gelder door de Gentenaren bevrijd.

hij liegt, hij is niets als een jammerlijke bastaard van Jan van Heinsberg, onzen bisschop, en van uwe schijnheilige Hertogin." Op het einde van Juty 1466 was te Namen een leger van 30,000 man verzameld, waarmede Karel langs de Maas oprukte. Den 16de" Augustus had hij Dinant ingesloten, terwijl Filips, die uithoofde zijner zwakte zich in eene koets had laten mede- voeren, te Bouvigne den loop der belegering gade- sloeg. Nooit, tot op dit tijdstip, was eene stad zoo fel beschoten, als Dinant. Welhaast toonde eene

taal des grijsaards verteederd worden, de hoofden van het verzet bleven op de volvoering van het doodvonnis aandringen. "Doe uw pligt," klonk het tot den beul, en het hoofd van Gilles de Metz rolde op het schavot. Te vergeefs had het hof te Brussel do bczcge- ling van het verdrag van st. Truiden afgewacht. Karel begreep, dat een nieuwe togt naar Luik noodzakelijk werd, doch alvorens naar de bisschop- pel ijke hoofdstad op te trekken, wilde hij Dinant zijn toorn doen gevoelen. Die stad had het dan ook

-ocr page 313-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

301

lijke leger toebereidselen tot een storm maakte, die alles zou beslissen. De inwoners, door schrik bevan- gen, gaven zich over, doch, helaas! alleen om hun ondergang te verhaasten. Dinant werd aan de 13our- gondische krijgsknechten overgegeven. Achthonderd mannen, die deel hadden genomen aan het oprigtcn der galg voor Bouvigne, werden rug aan rug gcbon- den, in de Maas geworpen; de vrouwen, kinderen en

breede bres de gevolgen der losbarstingen. De ingeze- tenen van Houvigne, verschrikt over het lot, dat hunne naburen verbeidde, zonden hun ecne bode om hen tot onderwerping aan te manen. Dan de Dinan- tezen staken den draak met deze waarschuwing. Zich overtuigd houdende, dat de 40,000 man, die hun door Luik waren beloofd, zoo niet binnen eenige uren, dan toch den volgenden dag zouden aanko-

1

s

men, hingen zij den bode op en gingen voort van hunne wallen allerlei scheldwoorden tegen Karel on Hertogin Isabella uit te braken. Steeds heviger deed in het oorlogsvuur de bergen daveren. Den 25 Augustus waren reeds meer dan zevenhonderd inwoners door het geschut of de ingestorte huizen verplet, en de stadsmuur op eene breedte van zestig voet tot puin geschoten, toen des avonds het hertoge-

priesters, van alles beroofd, den weg naar Luik opge- zonden, en ten slotte de stad met de aarde gelijk gemaakt. Zoo vreeselijk kostte Dinant het vergrijp, dat het Filips de Ooede en zijn Huis had durven belasteren 1 Donderdag den 28 Augustus bereikte het berigt van Dinant\'s val Luik, juist op het tijdstip, dat men de toebereidselen had ten einde gebragt om de zus-

-ocr page 314-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		.{0-2
		terstad te liulp te komen, en de hulptroepen zich voor den uittogt gereed maakten. Lang weigerde men on de tijding te gelooven. Maar toen de twijfel moest ophouden, ontwaakte de verontwaardiging. Destonn- klok werd geluid, want de gemeente beschuldigde de hoofden der gemeente, van verraad, omdat zij door hun dralen Dinant\'s ontzet verijdeld hadden. Kaes van Heers wist zich te bergen, maar de burge- meester Gilles Deschanpa werd in stukken gehouwen. Nog vierde de woede den vrijen teugel, toen den Luikenaren werd geboodschapt, dat Karel,na de Boven-Maa8 verlaten te hebben, naar Hesbaye toog, on hunne stad uit het westen aan te tas- ten. Men was nu echter gereed, en de manschap- pen, vol vertrouwen op hunne sterkte, verlangden den Bourgondiër te gemoet te trekken. De hoofden echter deelden in die gerustheid niet: zij voerden hun- ne manschappen wel tot de hoogte tusschen Monte- nakeu en Oleye, maar haakten niet naar eene ontraoe- ting met den vijand. Naar hun inzien moest een veld- slag het verderf der vaderstad naar zich slepen. Gelukkig kwam het niet tot een strijd. In Sep- tember 1466 sloot Karel, die tot Waremme was voortgerukt, met de trotsche Luikenaren een ver- gelijk. Stad en Bisdom willigden Filips\' bekende eischen in, na hem vijftig gijzelaars voor de trouwe opvolging der voorwaarden geleverd te hebben. Hertog Filips verwijlde te Brugge, toen hij door eene beroerte werd getroffen. Het ongeval dreigde met een doodelijkcn afloop, zoodat terstond de gceste- lijkheid hem het sacrament der stervenden toediende. Karel was op dat tijdstip te Gent, doch hij kwam ijlings over. Hij vond zijn vader nog in leven, maar kon geen antwoord meer van hem bekomen. Alleen een zachte handdruk getuigde, dat hij zijn lieve- ling had herkend. Het waa op den avond van den 15 Juny 1467, dat Filips de Goede den laatsten adem uitblies. De Nederlandscho gewesten waren onder dezen Vorst tot een trap van welvaart, rijkdom en luister gestegen, die nergens in Europa werd geëvenaard. De steden breidden zich uit, werden door heerlijke wer- ken van bouw-, beeldhouw- en schilderkunst ver- sierd en openden talrijke inrigtingen voor het beoefe- nen der wetenschappen. Verschillende kostbare gc- denkteekenen, welke te dien tijde werden aangevan- genof ten einde gebragt, versieren nog den vaderland- schen grond. Daartoe behooren de torens der Lieve- Vrouwekerk te Antwerpen, derst. Romboutskerk te Mechelcn, derst. Geertruidakerk te Leuven,der Lie- vens-Monsterkerk te Zierikzee, der st. Bavo\'skerk te Haarlem; verder de st. Michielskerk te Gent, de st. Laurenskerk te Rotterdam, de st. Walde- trudakerk te Mons en vele andere Godgewijde ge- stichten; eindelijk de Raadhuizen van Brussel \', Leuven en Mons, terwijl de bouw van anderen werd voorbereid, zoo als te Middelburg het geval was\'. De dood van Hertog Filips verwekte in alle 1 Zie de plaat op bladz. 276. 5 Zie de plaat op bladz. 277.
		Bourgondische staten eene algemeene droefheid, want, ofschoon hij de vrijheden der gemeenten die zij van vroegere vorsten hadden verworven, in- kortte, had hij niettemin de genegenheid der landzaten weten te verwerven door zijn wijs be- stuur en door de welvaart die hij het land daar- door verschafte. Hij was minzaam jegens allen, zoo aanzienlijken als geringen, een vriend van waarheid en regt, een liefhebber van scherts en vrolijkheid. Toen zijn lijk ter aarde werd besteld, sloten meer dan 30,<XX) treurende burgers zich bij den lijkstoet aan. Filips had driemalen een huwelijk gesloten: met Michele, dochter van Charles VI; met Bonne van Artois ; en met Isabella van Portugal, die hem nog vier jaren overleefde. Men verzekert dat Filips bij zeventien bijzitten dertig bastaarden had verwekt. Zeker is het dat veertien (zeven zonen en zeven dochteren) bij name bekend zijn. Zijn regtmatige zoon en opvolger, Karel, was den 10 November 1433 te Dijon geboren. HOOFDSTUK XXIX. KAREL i (de Stoute). Karel\'s huldiging to Gent door oproer verduisterd. — Oproc- ren te Mechclen, Antwerpen en Brussel. — Gent smeekt om vergiffenis. - Karel snelt den Bisschop van Luik te hulp.— Slag van Brusthem — Overgave van st. Truiden, Ton- geren en Luik. — Karel in Zeeland en Holland gehul- digil - Huweiyk van Karel de Stoute met Margarctha van York. — Hernieuwde geschillen mot Frankrijk. — Za- menkoniHt van Karel de Stoute met Koning Louis XI te Pêronne. — N\'ieuwe opstand der Luikenaren. — Louis XI trekt met Karel tegen z|jne bondgenootcn op. — Luik stormenderhand ingenomen. — Aartshertog Sigismund van Oostenryk verpandt aan Karel bezittingen in den Elzas en den Hreisgau. — Onderhandelingen met de Friezen en met den Koning van Bohemcn. - Karel\'s regtsplcgingen. — De Graaf van Warwiek randt Nedcr- landsehc schepen aan en wordt nagezet. — Oproer te Hoorn. — Karel mengt zich in de Geldcrsche twisten.— Louis XI hernieuwt de v|)andellikhedcn tegen Karel.— Verlies van st. Quentin, Amiens, Koye en Montdidier. — Wapenstilstand met Frankrijk. — Edward IV, te Alk- maar als vlugteling gekomen, door Karel\'s hulp op den Kngelschen troon hersteld. — Karel rigt een staand leger op. — Louis XI door Karel van broedermoord beschul- digd — Ncsle, Koye en Montdidier teruggewonnen. — Vergeefsch beleg van Heauvais en van Dieppo. — Ver- nieuwde wapenstilstand. — Oproer te Zierikzee. — Karel te Dordrecht. — Hertog Arnold draagt zyne regten op Gel- der aan Karel over. - Venlo en Nijmegen gewonnen. — Ka- rel de Stoute door Frederik III te Trier ontvangen. — De groote raad te Mechclen opgerigt. — Peter von Hagen- bach, gouverneur van Pflrt of Ferrette, gedood.— Beleg van Neuss. — Karel door de Duitschers, Frnnschen, Zwit- sers en Lotharingers bedreigd. — Verraad van Edward IV. — Verdrag van Zolwer. — Overwinningen op do Lotharingers. — Naney gewonnen. — De Graaf van st. Pol onthoofd. — Oorlog tegen de Zwitsers. — Verovering van Granson. — Karel\'s nederlaag aldaar. — Slag b(J Mur- ten. — Naney verloren. — Karel\'s laatste strüd en dood. (1467—1477). Karel was nagenoeg vierendertig jaar oud toen hij Hertog Filips in zijne verschillende staten op-

-ocr page 315-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 303
		volgde. De geschiedenis kent hem onder den naam van Karel de Stoute of de Vermetele, doch als Graaf van Holland en Zeeland, zoowel als Hertog van Bourgondië, was hij Karel I, als Graaf van Vlaanderen Karel II, als Hertog van Brabant Ka- rel III. Vlaanderen had nu veertien jaren rust genoten, doch te Gent leefden nog altoos oproerige hoofden, die de nederlaag van Gaveren niet verkroppen kon- den. Dezen stookten hunne medeburgers op om bij de inhuldiging van den nieuwen Graaf eene poging te wagen, om de verbeurde privilegiën terug te be- koraen. De onruststokers vonden gehoor, en in stilte werd Karel eene ongedachte ontvangst bereid. Karel had zijn plegtigen intogt binnen Gent op Zondag den 28"\'" Juny bepaald.Op den weg derwaarts stelde hij, naar oud gebruik, drie- tot vierhonderd ballingen in vrijheid, die hem te gemoet waren ge- trokken om zijne genade af te smeeken. In de st. Pieterskerk leide hij met de gewone plegtigheden den eed af, en zoowel daar als bij zijne ontvangst aan de Porcellepoort en bij zijne komst in den Doelen op de Vrijdagmarkt, ontbrak het niet aan betui- gingen van gehechtheid en trouw. Dan, ofschoon geestelijkheid, magistraat en volk hem ootmoedig schenen te naderen, lieten zij niet na, herhaalde malen bij hem aan te dringen op het herstel der verloren vrijheden en voorregten. De Graaf, geens- zins geneigd om de besluiten zijns vaders, zonder ernstige overweging, te vernietigen, gaf ten ant- woord, dat men het verzoek in schrift zou indie- nen, waarna hij drie dagen later der burgerij zijn besluit zou mededcelen. De opgeruide menigte schepte in dit antwoord wei- nig behagen en stemde haren aanvoerders toe, dat men den volgenden dag den Graaf moest toonen, dat het hun ernst was met hunne begeerte. Men liep dan den 29 Juny te hoop, hetgeen des te lig- ter kon geschieden, daar het de feestdag was van st. Petrus en Paulus, en men ditmaal op dezen dag, de overblijfselen van st. Lieven op plegtige wijze van Houthem naar de stad wilde voeren om hen door de straten te dragen. De processie begon te bepaalder tijd, doch op de Vischmarkt zetten de dragers de relikwiekast neder, onder den schijn van een weinig uit te rus- ten. Dit was het afgesproken teeken. Eensklaps wierp zich een woeste hoop op het tolhuis, waar de belastinggaarders de regten op het koren ontvingen. Een andere volkshoop streefde naar de st. Jacobs- kerkom de storraklok te kleppen, terwijl de straten weergalmden van den oproerigen kreet: "te wapen!" De Graaf, het woeste geschreeuw vernemende, stond van tafel op om zich oogenblikkelijk on- der de menigte begeven. Maar van Gruithuizen, die \'sVorsten oploopendheid kende, hield hem eenige oogenblikken op, om hem tot kalmte aan te spo- ren. Werkelijk gelukte het Karel zijne woede te beteugelen. "Mijne kinderen 1" riep hij den zaamge- schoolden toe: "Keert in rust en vrede naar huis. Ik vergeef u al wat gij tot nog toe misdreven		hebt, maar ik verbied u op doodstraf om nog langer op de markt onder de wapenen te blijven." Blijkbaar was het aantal belhamels niet zeer groot, want naauw had de Graaf geëindigd, of de dra- gers der st. Lievenskist namen hun last weder op» en gewapenden en nieuwsgierigen maakten zich ge- reed om de markt te ontruimen. Maar een der stout* sten, Hoste Bruneel, verzette zich tegen zoo- danigen afloop. Zijn luide stem weergalmde: "Staat, mannen! staat, zoo gij naderhand niet allen te za- men met den dood gestraft wilt worden!" Goedkeuring aan de eene, nieuwsgierigheid aan de andere zijde deden de menigte stilhouden. Nie- mand durfde zich verroeren. Gelukkig kwam men niet verder dan tot dit lijdelijk verzet, ofschoon dit den Hertog leerde, dat met een oproer der Gentenaren niet viel te gekscheren. Karel toch begon met zijn stok op het volk te slaan. Doch in plaats van daarvoor te wijken, behielden de zaamgeschool- den hunne plaatsen, waarbij zij den Vorst te ge- moet voerden: "Sla, genadige heer! Wij behooren u allen even- eens toe. Sla er duchtig op los. Wij willen het gaarne verdragen, mits niemand anders ons slaat!" Karel\'s woede steeg, maar hoe hij om zich heen sloeg, de Gentenaren bleven evenwel staan. Ziende, dat hij niets op de oproerige gemoederen won, keerde hij woedend naar het hof terug, waarbij tranen van spijt hem uit de oogen vloeiden. Het was hem meer dan een dolksteek dat hij zijn bewind met eene dusdanige vernedering moest beginnen. Door detusschenkomst van eenige edelen, werd door de hoofden der opstandelingen, een schrift opgesteld, waarin de Gentenaren hunne wenschen kenbaar maakten. Zij verlangden, dat de belasting op de granen afgeschaft zou worden, dat de keuze van dekens weder aan de gemeente zou komen, dat de schuttergildon weder onder hunne standaards zou- den mogen optrekken, dat commissarissen zouden benoemd worden om de rekeningen der laatste jaren na te zien en dat noch de gemeente noch iemand in het bijzonder om dit oproer gestraft zou worden. Karel, die, nadat hij deze oorkonde had ontvan- gen, des nachts niet rusten kon, liet zich door zijne hovelingen overhalen, om in de eischen der oproerlingen toe te stemmen, doch naauw had hij den 1 July Gent verlaten, of hij herriep zijn woord en verklaarde alles van onwaarde wat hij uit dwang geteekend had. Vruchteloos kwamen de abten van st. Pieter en st. Baafs hem smeeken, zijne gevoeligheid over het gebeurde te matigen, hij wilde hen niet eens te woord staan. In zijne gramschap werd hij te meer versterkt, daar ook te Mechelen, Antwerpen en Brussel tooneelen van verzet hadden plaats ge- had. De Mechelaars hadden zelfs drie der schoonste gebouwen onder den voet gehaald. Karel reed naar de stad aan de Dijle, in demecning om haar te vernietigen, doch zijne raden wisten zijn toorn tot bedaren te brengen. De straf der oproerlingen was nogtans niet gering: zij moesten 30,000 Rijn-

-ocr page 316-

304                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

sche guldens betalen, al de aangerigte schade vergoeden en de belhamels uitleveren, die in bal- lingschap werden weggezonden. Deze les opende den Gentenaars de oogen. Thans wilden velen niet alleen berusten in de ver- klaring van Karel, dat hij al wat hem door ge- weid was afgeperst, terugnam, maar zij zonden hem zelfs de door hem bezegelde oorkonden terug, met het verzoek, die terug te nemen. De belhamels echter waren niet zoo mak, en onder hunne aan- voering werd Nicolaas Triest van zijn ambt als hoog- baljuw ontzet en door Lodewijk van Schorisse ver- vangen. Dan hiermede was hun bedrijf uitgespeeld. Het deel der burgerij, dat naar rust haakte, ont-

Zoodra de Luikenaars berigt hadden ontvangen van de oproerige tooneelen binnen de groote steden van Vlaanderen en Brabant, waren zij te hoopge- loopen om een einde te maken aan het bewind van Lodewijk van Bourbon, die hun door Karel\'s vader als bisschop was opgedrongen. Koning Louis XI liet niet na, hun hiertoe aan te moedigen. Al zijne vermogens inspannende, om de Ligue du bien public te ontbinden, kon niets hem meer wei- kom zijn, dan bondgenootun aan de Midden-Maas te vinden, die het hoofd zijner tegenpartij de han- den vol werks gaven. Bisschop Lodewijk vlood naar Huy (Hoei), de eenige stad, die hem bij den opstand van 1465 was

M»ximilia»n van OoiUnrük.

trouw gebleven. Maar ofschoon Hertog Karel hem terstond 500 Henegouwers te hulp zond, achtte de Kerkvorst zich te zwak, om de 10,000 Luiksche burgen, die voor Huy gekomen waren, weer- stand te bieden. "Voert mij van hier," sprak hij tot den Sire de Bossu, die aan de spits der He- negouwers tot zijne bescherming was aangerukt, "want voor al het goud der aarde zou ik niet in de handen der oproerlingen willen vallen." . De Heer van Bossu voldeed aan \'s Bisschop\'s verlangen en voerde den Prelaat ongedeerd naar Namen en vervolgens naar Brussel. Doch Her- tog Karel ontving den bevelhebber alles behalve met welwillendheid. "Hoe!" riep hij, "vlugt gij met

ving de afgevaardigden van Hertog Karel, met opene armen; t. w.: Lodewijk van Gruithuizen, Siraonde Lalaing, Diederik van Halewijn, Jean Petitpas en Pieter Bauwens, wien het onder deze omstandighe- den wel moest gelukken het oproer te beteugelen. De hoofden van het verzet, Hoste Bruneel en ne- gen anderen, werden gevat en boetten op het schavot hun onberaden Ijver. Hertog Karel toonde echter den Gentenaren in het algemeen nietonge- zind te zijn: den 28 July vergunde hij de poorten te ontsluiten, die overeenkomstig het verdrag van Gaveren, gesloten moesten blijven en het optrek - ken van de schuttersgilden onder hunne eigene ba- nieren.

-ocr page 317-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

305

een lafhartig priester, wanneer ik n beveel de eer mijner wapenen op te honden ?" Op de tijding, dat Huy in de handen der opstandelingen was geraakt, werd Karcl in ver- zoeking gebragt om de vijftig gijzelaars, die hem bij den vrede van September 1466 ten deel waren gevallen, het hoofd voor de voeten te doen leggen. Doch, ofschoon verscheidene krijgsoversten dit ge- voelen te berde bragten, leende de Hertog het oor aan de meer gematigde voorstellen van den Heer de Hnmbercourt. Deze zcidc: uIk acht deze gijzelaars te brave lieden om een zoo wreeden dood te sterven. Zij kwamen hier in het geloof, dat de vrede bestendigd zou worden en hebben do hand niet in het spel, dat thans wordt opgevoerd. Geef hun veeleer de vrijheid, magtige Hertog! Dan zal God op onze zijde zijn, en de wereld zal onder-

den , ten getale van 30,000 man over Xhendre- macl aanrukken. Des anderen daags, den 28 Octobcr 1467, des morgens ten tien ure, stonden de beide legers te- genover elkander in de nabijheid van Hrusthcm, een dorp, een uur ten oosten van st. Truiden. Ka- rel liet, zoodra de vijand aanrukte, de docltref- fendste maatregelen nemen. Eenigen zijner leger- hoofden rieden hem, om het volk tot den volgenden dag met rust te laten, doch Karel, bezorgd voor ecne nachtelijke verrassing, gaf ten drie ure in den namiddag het teeken tot den aanval. Het gevecht was vreeselijk en duurde tot het vallen van den avond. Dan hoe dapper de Luikenaren zich verdc- digden, zij leden eene verschrikkelijke nederlaag, die hun 6000 tot 9000 man deed verliezen, be- halve 300 wagens met levensmiddelen en krijgs-

llarnai van Maximiliaan.

vinden, dat we voor ons regt, maar geenszins voor do wraak het zwaard voeren I" Het strekt Karel tot eer, dat hij Humber- court\'s raad de voorkeur gaf. Te regt echter eischte hij van de gijzelaars, vóór zij werden ontslagen, dat zij de belofte aflegden om niet meer tegen de Bourgondiërs te strijden. Inmiddels had de Hertog een aanzienlijk leger op de been gebragt. De Hollanders en Zeeu- wen waren de eersten, die opdaagden. Doch zelfs de steden, die weinige maanden te voren in verzet waren gekomen, bleven niet achter. Zoo stelde Gent eene keurbende van 200 man. Aller- eerst spoedde men zich naar st. Truiden, welke stad van alle zijden werd ingesloten. Toen het be- leg drie dagen had geduurd, kwamen de Luikenaars, die te vergeefs den Franschen onderstand verbeid-

voorraad, 6 stukken geschut en 120 veldslangen. Het gevolg van Karel\'s zegepraal was, dat de steden st. Truiden, Hasselt en Tongeren zich de eene na de andere onderwierpen. Ieder moest tien van hare aanzienlijkste burgers uitleveren, om als misdadigers met den dood gestraft te worden. Den 11 November kwam Karcl voor Luik. De nederlaag van Brusthem had der burgerij wel een gevoelig verlies toegebragt, doch eene zoo aanzien- lljke gemeente als die aan de oevers der Ourthe en Maas, welke honderd en twintig duizend leden telde, was daardoor geenszins tot het uiterste gebragt. Raes van Heers en de Sire de Berlo wendden alle krachten aan, om de geestdrift der belegerden op te wekken. Dan het gevoelen der menigte was verdeeld. Terwijl eenigen do Heeren van Heers en Berlo bijvielen, stemden anderen, die in do bran-

-ocr page 318-

		;)0G                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		dcndc dorpen van den omtrek een beeld der toe- komst zagen, voor onderwerping. De laatsten be- hielden de bovenhand, en den 17 November (1467) hield Hertog Karel zijn plegtigen intogt binnen Luik. De Vorst werd daarbij vergezeld door Bisschop Lo- dewijk, de voornaamste officieren van zijn huis en zijne dappere manschappen. De onderwerping was volkomen. Langs alle stra- ten hadden zich de geestelijken aan de eene zijde geschaard, terwijl de burgers de andere innamen, allen met het hoofd naar de aarde gebogen, een toorts in de hand en het Bourgondische kruis op de borst. Tot straf hunner vermetelheid, verloren de bur- gersallc voorregtcn en moesten zich voor dienstman- nen des Bisschops erkennen. Zij waren verpligt den Hertog als voogd en beschermheer van Stad en Bis- doin huldigen, met de belofte deze hulde telken jare te Leuven te vernieuwen. Daarbij moesten zij de verpligting op zich nemen een oorlogscijns op te brengen van 120,000 gouden leeuwen, elk van zestig groot, hunne poorten en muren sloopen en twaalf personen, door den Hertog met name ge- noemd, als offers van zijn bclecdigden trots uitleveren. Het palladium hunner gemeentelijke vrijheid, eene grootc koperen kolom op de Markt, ging als zegetee- ken naar Brugge, waar het den 18 April des volgenden jaars werd opgerigt, nadat daarop een zesregelig latijnsch vers was gegrift van den volgenden inhoud: "Rigt uw hoofd niet fier naar boven, maar leer door mijnen val, dat niets bestendig is. Nog onlangs was ik het zinnebeeld van Luik\'s aanzien cnmagt, de luister van een onverwinbaar volk. Thans sta ik, als een tecken van gevallen grootheid, ten spot van het gepeupel, terwijl ik erkennen moet, door Karel\'s hand gevallen te zijn." In het voorjaar van 1468 werd Karel te Mons, te Lille (Rijssel) en Brugge gehuldigd met zooveel pracht als nooit bij zoodanige gelegenheid was ten toon gespreid. Maar bovenal luisterrijk geschiedde de voltrekking van \'s Vorsten derden echt, die op de huldiging te Brugge volgde. De bruid was Marga- retha van York, de zuster van Koning Edward IV, naar wier liefde Karel reeds vroeger had gedongen, doch wier bezit hij tocu aan de staatkundige overwe- gingen zijns vaders had moeten opofferen. De voltrek- king van dit huwelijk was tevens een zegepraal van onzen Vorst over Koning Louis XI. Deze toch had, zoodra hij van Karel\'s aanvrage om Margaretha\'s hand kennis droeg, te Londen aanzoek gedaan om de Prinses voor zijn broeder Charles. Vruchteloos: de Franscho Prins liep een blaauwtje, en den 3 July voerde Hertog Karel zijne geliefde Margaretha te Damme, in Vlaanderen, naar het echtaltaar. Zoodra de plegtigheid was voltrokken, bereidden de jonggehuwden zich voor tot een plegtigen in- togt binnen Brugge. Voor de Kruispoort gekomen, werd de stoet verwelkomd door de in deftig zwart gekleede wethouders en vervolgens door de Beggijnen van Wijngaarde, die der bruid een rozehocd aanboden, welke zij terstond boven hare |
		kroon plaatste. Eensklaps weergalmde de lucht van zil- veren trompetten en klaroenen, wier spelers de tinnen en zalen der beide poorttorens vulden, en onder dit geschal nam elk de plaats in, die hem in de rijen was aangewezen. Voorop gingen de verschillende kloosterorden in pijen en de wc- rcldlijke geestelijken in prachtige ornaten. Zij wer- den gevolgd door den hoogbaljuw, den schout en de wethouders van Brugge, en vervolgens door al de edelen, die niet tot het huis des Her- togs behoorden. Hierop kwamen twaalf boogschut- ters met hun hoofdman, en achter hen al de edelen on burgerlijke beambten van het hertogelijke hof. Allen waren kostbaar gekleed. De schildknapen hadden mantels om van zwart damast en kleederen van rood karmozijn. De opperofficieren droegen ge- lijke wambuizen met mantels van zwart satijn. De raadsheeren, in rood fluweel gekleed, waren met zwart fluweelcn mantels omhangen. Thans kwa- men de prinsen van den bloede, en na hen vier- entwintig wapenherauten in prachtig geschakeerde gewaden. Do volgende groep bestond uit zes En- gelsche boogschutters, die een gouden kroon droe- gen. Zij gingen der Prinses voor, of liever hare kostbare rosbaar, die, met rood goudlaken be- kleed, door twee zwarte paarden werd gedragen. Aan weerszijden van en achter deze draagkoets gingen de boogschutters der lijfwacht, al de ridders van het Gulden Vlies en meer dan tachtig prinsen, graven en edelen, die de Vorstin uit Engeland begeleid hadden. Achter hen volgden nog zes Engelsche boogschutters. De groep der hofdames en jonkvrou- wen verblindde het oog zoowel door het schoon harer luisterrijke kostumen als door de natuurlijke bevallig- heid der mcesten; sommigen reden te paard, anderen waren gezeten in fraai versierde wagens. Dan kwa- men de bisschop van Salisbury, die Karel\'s echt had ingezegend, nevens de kerkvoogden van Luik, Metz, Utrecht, Doornik en Cambrai (Kamerijk), vele an- dere hooge prelaten en de afgezanten der vreemde mogendheden, die bij deze gelegenheid in groot aantal waren opgekomen. Eindelijk werd de optogt gesloten door de kooplieden der vreemde natiön, te Brugge met der woon gevestigd. De eersten wa- ren de Venetianen, met hunne dienstknechten te paard; de meesters waren in karmozijnrood fluweel gekleed, terwijl de dienstknechten kleederen droe- gen van rood laken. Vóór hen gingen vijftig man- nen, mede in het rood gekleed, met brandende toortsen in de hand. De Florentijnen telden zestig personen te voet in blaauwo gewaden, benevens vier lijf jonkers; hunne paarden waren behangen met wit satijn, met blaauw fluweel geboord. De Spaansche kooplieden, ten getale van vierender- tig, mede voorgegaan door zestig personen met fak- kels, waren gekleed in violet damast, en elk had achter zich een lijfjonker te voet. De Genuezen wa- ren niet minder dan honderd en acht in getal, en evenzoo de Oosterlingen, die ook violette kleede- ren aanhadden en insgelijks zestig flambouwen voor zich lieten dragen.

-ocr page 319-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		307
		Alle straten en pleinen, waardoor de stoet trok, waren luisterrijk versierd met wapens, vanen, vlag- gen, banieren, eerebogen, zinnebeelden, schilder- werken, fonteinen, geurig loof en gebloemte. Boven een der eerebogen werd de eerste ontmoeting van Adam en Eva, boven een andere het huwelijk van Alexander en Kleopatra, boven een derde de bruiloft te Kana in Galilea, boven eene vierde de vcrbindtcni8 tussehen Ahasveros en Esther, boven eene vijfde de echt van Tobias vertoond. Uit eene der fonteinen vloeide llijnschc, uit eene andere kaneelwijn. Uit een hoogen toren lieten de oprigters duiven vliegen, dragende op de borst de wapens der jong-getrouwden. Bij den eereboog der smeden boden de kanonniken van st. Donaas den vorstelijken per- soncn wierook en gewijd water aan. De lakensnij- ders hadden de Hal met wit, rood en blaauw la- ken behangen, en verschillende tafereelen vertoon- den al de wapens des Hertogs, met die van Brit- tanje en York. Het onthaal dat Karel zijn gasten negen dagen achtereen bereidde, beantwoordde aan de praal van den optogt. Zijn vader had een tafelgerief van 72,000 mark nagelaten. Karel vermeerderde het nog voor dit feest, met 2000 mark nieuwe, toe- passclijke voorwerpen. Hij had voorts aan zijn hof eene nieuwe zaal doen maken van 100 voet lengte en 80 voet breedte, naar alle zijden met goud- laken en kostelijke tapijten behangen. In het midden stond een hoog driekant buffet, voorzien van allerhande zilveren en gouden vaatwerk, en omringd door eene warande, waarin gesneden beelden van alle diersoorten schenen te leven, zoowel in de perken tussehen het lommer als op de takken van keurig, het leven nagebootst geboomte. Op de schoone dagen van Brugge volgden an- deren van gelijken aard, toen Karel den 7 July te Middelburg als Graaf van Zeeland en den 21 daaraanvolgende te \'s Gravenhage als Graaf van Holland werd gehuldigd. Vele edelen en af- gevaardigden van steden zwoeren den Vorst trouw en gehoorzaamheid en willigden hem eene bede in van 532,800 schilden, elk van vijftien stuivers. Inmiddels had Koning Louis XI den strijd met de Ligue vernieuwd, door in het gebied te vallen van den Hertog van Bretagne. Onbarmhartig woed- den de Franschen in de landen van Francois II, die zich in het einde genoodzaakt zag, in alles toe te geven, wat de Koning van hem verlangde, onder anderen om zijne verbindtenis met Karel de Stoute te verbreken. Onze Vorst, die van Louis zel- ven de vredesartikelen ontving, kon in den beginne deze mededeeling naauwelijks gelooven. Dan toen hij zich van de waarheid had overtuigd, geraakte hij buiten zich van toorn en maakte geweldige toebereid- selen om het schenden van den Conflanser vrede te wreken. Louis, zich nog niet sterk genoeg voe- lende, om nu reeds de worsteling met Karel aan te vangen, poogde het onweder af te leiden door allerlei betuigingen van vriendschap en hoogach-
		ting, doch vermeerderde in stilte zijne legers, ruide de Luikenaars op, om op nieuw de wapens tegen Bourgondiö aan te gorden en zond hiertoe geldelijke ondersteuning naar de Midden-Maas. Niettemin ging de Koning voort met Karel schoone woorden te geven. Hij bood hem zelfs een vriendschappelijk bezoek aan. Do stad Péronne werd daartoe uitgekozen. Karel verscheen er met eene aan- zienlijke legermagt onruiterdrommen, Louis daarjn- tcgen met slechts weinige volgelingen. Hij wist dat do ridderlijke zin van Karel geen verraad zou laten ont- kiemen, en hij, door vertrouwen te toonen, den Her- tog het best ontwapenen kon. Karel rijdt hem te ge- moet en ontvangt hem met de gewone openhartig- heid. \' Zij stijgen voor het slot af. Terwijl de Ko- ning aan het venster staat, ziet hij \'s Hertogs troepen voorbijtrekken, en wel onder aanvoerders van welken velen in Fransche dienst gestaan hebben en door hem beleedigd zijn. Hij kan zijne bezorgd- hcid niet verbergen, dat mogelijk niet alles in den haak is. Doch naauwelijks heeft Karel dit bemerkt, of hij geeft zijn gast de keus om binnen de stad te blijven of de citadel buiten den stadsmuur te be- trekken. De Koning kiest het laatste. Doch hier wacht hem een nieuwe angst, dien hij zich zelven door zijne streken op den hals heeft gehaald. De Luikenaars waren werkelijk op zijn aanstoken op nieuw te wapen geloopen. Zij hadden Bisschop Lodewijk te Tongeren gevangen genomen (8 Octo- ber) en voor diens oogen zestien domhecren gedood, alles onder den bijval der Fransche gezanten. Zoo aan- genaam dit voorval den Koning te ieder tijd zou ge- weest zijn, zoo ongelegen moest hot hem thans ko- men, daar hij zich geheel in de magt zijner tegen- partij bevond. Hij had niet gedacht, dat de Luike- naars.wien hij zoo menigmaal trouweloos bijstand had voorgespiegeld, zoo spoedig te winnen zouden zijn, ja hij had het eerste gezantschap een tweede nagezonden, om den Luikschen burgers in te scherpen, dat zij met de vijandelijkheden nog eenigentijd zou- den wachten. Dan deze voorzorg was te laat geweest. Thans ontving Karel te Péronne de tijding van Luik\'s opstand en Louis\' deelneming. Men kan denken hoc hij daarbij te moede was. Hij raasde van woede en beval de poorten van stad en citadel te sluiten, onder het voorgeven dat hem een koffertje met kost- bare juweelen was ontstolen. Do Koning geraakte in doodsangst. Karel sliep in geene drie nachten en overlegde zoowel met zich zelven als met zijne raadslieden wat hij met den trouweloozcn gast zou aanvangen. Men hoorde hem des nachts met onrustige schreden op- en nedergaan. De meesten zijner ver- trouwden rieden hem tot zachte maatregelen, want, naar het schijnt, had de sluwe Louis middelen ge- vonden , eenigen om te koopen. Eindelijk werd be- sloten, eene reeks tamelijk harde voorwaarden te stel- len, waaronder de Koning alleen zijne vrijheid zou bekomen. Hij zou beloven alle bij den laatstcn vrede gegeven, doch niet volbragte voorwaarden te ver-
		1 Zie de plaat op bladz. 280.

-ocr page 320-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

308

naars snelden hem over de puinhoopen hunner muren te gemoet en hakten bijna de geheele voor- hoede in de pan. Aanhoudende regens en aanste- kende ziekten rukten daarenboven een groot deel van het Bourgondische leger weg, terwijl de vertwij- felende burgers zich achter hunne afgebrokkelde wallen met leeuwenmoed verdedigden. In een re- genachtigen nacht deden zij een uitval, die bijna Hertog Karel en Koning Louis het leven zou ge- kost hebben. Eerst na het sneuvelen van hun aan-

vullen, nimmer tegen Karel, of de overige leden der Ligue iets te ondernemen, geene belastin- gen in \'s Hcrtogs domeinen te heffen, of er be- dicningen te begeven, en den Hertog van Berry, in plaats van Normandiö, de graafschappen Cham- pagne en Brie tot cen apanage te schenken. Met deze tractaten begaf Karel zich des mor- gens van den vierden dag (14 October) na de aan- komst van den Brabantschen bode, naar den Koning, die van angst in drie etmalen geen oog geloken

I)r HuckKlicn iKiirngtiftin U\'idrn (1481).

had. Hij vroeg hem driftig, of hij dit verdrag on- dertcekenen en bezweren wilde. Louis bedacht zich geen oogenblik, maar legde den eed op het kruis van Karel de Groote af. Daarop vroeg de Hertog, of hij hem thans naar Luik wilde vergezellen en bij het tuchtigen der trouwelooze stad bijstaan. Wat kon de Koning doen? Hij moest wel inwilligen. Bij gevolg trok Karel daags daaraanvolgende, aan het hoofd zijner troepen, naar Luik, den Koning als in triomf medevoerende. De strijdbare Lnike-

voerder gaven zij de hoop op en vloden door het duister begunstigd, naar de Ardennen. Daarop on- dernam Karel met zijne Bourgondiërs en Nederlan- ders een storm op Luik, die den val der stad ten gevolge had (30 October 1468). Koning Louis werd in cen vleugel van het Bisschoppelijke paleis ingekwar- tierd, uit welks vensters hij den ondergang zijner bondgenooten kon aanschouwen, want Karel had de stad aan zijne soldaten overgegeven. Men vond nog slechts grijsaards, vrouwen en kinderen binnen de

-ocr page 321-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:j<>9

schap 1\'ih\'t (Ferrette) en andere bezittingen in den Elzas en den Breisgan te verpanden. Daar hiertoe de vier woudsteden Rheinfeldcn, Seckingcn, Lau- fenburg en Waldshut behoorden, breidde Karel\'s gebied zich meer en meer langs de Zwitserschc grenzen uit, eene ergernis voor de eedgenooten, omdat zij Sigismund, bij den hem afgedwongen vrede van Waldshut, hadden doen beloven, dat, zoo hij hun de krijgskosten niet vergoeden kon, hij zijne Elzasscr en Breisgauer bezittingen het Ecdge- nootschap ten pand zou geven. Bij het verdrag over deze aangelegenheid, dat den 9 Mei te st. Omer

muren, en zelfs voor hen scheen geen erbarming. Louis poogde thans aan zijne gevangenschap te ont- komen. Karel bewilligde in zijn vertrek, doch niet dan nadat do Franschinan de artikelen van het Pé- ronner verdrag nogmaals plcgtig had bezworen. Ein- delijk, den 2 November, nam de Koning met zijn geleide afscheid, eerst regt adem scheppende toen hij weder op Frankrijk\'s bodem was aangekomen. Karel koelde zijne wraak aan de gevangen l.ui- kenaars, door allen, die zich niet voor groote geld- sommen konden loskoopen, in de Maas te laten verdrinken, en ten laatste de geheele stad, kerken

De Utrechtachen verraaien Naarden (1481).

en kloosters uitgezonderd, aan kolen te leggen. Toen hij met een deel zijns legers reeds ver de stad achter zich had, hoorde hij nog het kraken der ineenstortende gebouwen en zag vlammen, rook en stof in huiveringwekkende vermenging naar boven stijgen. In het voorjaar van 1469 kwam eene aangelegen- heid tot stand, die Karel\'s heerschappij belang- rijk uitbreidde. Sigismund van Oostenrijk, wiens kassen door zijne oorlogen tegen de Zwitsers, waren uitgeput, was met den Bourgondischen Hertog in overleg getreden, om hem het graaf-

werd bezegeld, betaalde Karel den Aartshertog de pandsom van 60,000 goudguldens uit. Hertog Karel bevlijtigde zich om zijnen onder- zaten te allen tijde geregtigheid te doen wederva- ren. Terwijl hij zich te Brussel ophield, zat hij geregeld drie dagen per week in het geregtshofen zorgde dat zoowel de arme als de rijke vrij zijne bezwaren inbragt. Hij hoorde zelf de par- tijen, velde vonnis zonder onderscheid van per- sonen en beval den regters alle processen ten spoedigste uit te wijzen, om belanghebbenden gecne nnttelooze kosten op den hals te halen. Bij zijne

-ocr page 322-

		• :no		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		bezoeken te Lille (RIJsscl), Yperen, st. Omer, Middelburg, \'s Gravenhagc en elders handelde bij eveneens, ofschoon deze wakkerheid en regtvaar- dighcid niet door allen naar waarde werden geschat. Zoo ontstond eene opschudding toen hij te Mid- delburg drie broeders de doodstraf liet ondergaan, die een zijner dienaren mishandeld hadden. Karel gedroeg zich daarbij eveneens als bij zijne hul- diging te Gent. Met een goegeof hecrbijl toeschie- tende, dreefhij de zaamgeschoolden uit elkander. Terwijl de Hertog te \'s Gravenhagc vertoefde, ontving hij er, in September 1469, afgevaardigden uit Friesland, die hij tot het erkennen zijner rcg- ten wilde bewegen. Uffo van Docknm, door den hertog gewonnen, wendde de ijverigste pogingen aan om zijne landgenooten tot onderwerping te stemmen. Doch de meerderheid viel hem geens- zins bij; ja hij en de zijnen werden uit Doc- kum verdreven en zijn huis aldaar ten gronde ge- sloopt. Alleen wolken aan den staatkundigen he- mel" beletten den Hertog daarover wraak te nemen. Te \'s Gravenhagc ontving Karel ook een gezant des Boheemschen Konings, die tegen eene subsidie van honderdduizend Rijnsche guldens hem zijne stem toezeide bij het verkiezen van den eersten Rooinsch-Koning. Daardoor werd den Bourgondiër het uitzigt geopend om na den dood van Frederik III de keizerlijke waardigheid te erlangen. Trachtte Karel door ondcrstandsgclden zijne magt uit te breiden, geen zijner tijdgenootcn bragt de kunst van omkoopen op ruimer schaal in beoefe- niug dan \'s Hertogs magtigste tegenstander Koning Louis. Beducht voor de goede verstandhouding tu8schen onzen Hertog en Koning Edward IV — van welken de eerste onlangs den laatste tot Bidder van het Gulden Vlies had benoemd, waartegen de laatste den eerste de Orde van den Kousenband had vereerd — wist hij door het uit- strooijen van goud en allerlei beloften een opstand in Engeland te verwekken, die zich ten doel stelde om den gewezen Koning Henri VI in de plaats van Edward IV ten troon te verheffen. De ziel van den opstand was dezelfde Graaf van Warwick aan wien Edward IV zijne kroon had te danken,doch die verbitterd was geworden, toen zijn meester, terwijl hij (de Graaf) over een huwelijk van den Koning met Bonne van Savoie onderhandelde, zich met Elisabeth Woodville in den echt had verbon- den. In den beginne (1469) behaalden de opstan- delingen eenig voordeelen op het koninklijke leger. Zelfs was Edward onvoorzigtig genoeg, om, ter- wijl men over een verdrag onderhandelde, zich door Warwick gevangen te laten nemen. Doch ge- lukkig aan zijne bewakers ontkomen, stelde hij zich op nieuw aan het hoofd zijns legers en lic haalde eene volkomenen overwinning op de partij van Henri VI. Warwick moest een goed heenko- men zoeken. Hij wilde zich naar Calais begeven, van welke stad hij bevelhebber was. Doch de burgers waren zoodanig tegen hem verbitterd, dat zij den onderbevelhebber Wenlnch overhaalden om
		het geschut op Warwick\'s smaldeel te lossen, waar- door de landing verijdeld werd. Hertog Karel toonde zich over het gebeurde te Calais ten hoogste voldaan. Hl) schonk Wenloch een jaargeld van duizend kroonen en spoorde hem aan om in zijne trouw jegens Koning Edward te volharden. Tevens zond hl) schepen uit om jagt op den Graaf van Warwick te maken, die, hicr- door getergd, ettelijke Hollandsche, Zeeuwsche en Vlaamsclie koopvaarders buit maakte en in de haven van Honflcur opbragt. Dadelijk liet Karel Koning Louis opheldering vragen over de be- scherraing die hij hierdoor aan Warwick ver- leende, onderwijl hij Hendrik van Borssele be- val, om den "zeeschuimer" overal te vervolgen. De Ncderlandsche admiraal naar het Kanaal koers zettende, kreeg welhaast de scheepsmagt van Warwick in het oog, die op het gezigt der Bour- gondische vlaggen naar den mond der Seine week. Van Borssele belette hein het opvaren dezer rivier. De Zeeuw joeg nu den Brit naar de Norman- dische kust, waar beiden hun volk ontschcepten en slaags raakten. Het voordeel bleef hierbij aan de zijde der Nederlanders, die bij den aftogt tien van van Warwick\'s grootste schepen in Zeeland opbragten. Te dezer tijde bezwaarde Hoorn zich over het aandeel dat het in de grafelijke beden moest op- brengen. Terwijl van een omslag van 41,035 schilden 3549 van Haarlem, 2875 van Amsterdam, 1150 van Rotterdam en 800 van Alkmaar werden gevor- derd, eischte de grafclijkheid 2000 van Hoorn, of 230 meer dan waarop de zesde hoofdstad van Hol- land (Gonda) was gesteld. Daar de omslag door het gewestelijk bestuur zelf werd geregeld, kon Karel niet regtstreeks Hoorn\'s aandeel verminderen, doch hij vergunde den magistraat, den 16 February 1471, het heffen van een nieuwen accijns op het bier. Dat stiet een deel der burgerij geweldig tegen de borst: de wevers, vollers en visschers inzonder- heid voeren uit tegen regten die het bier in prijs zou doen stijgen. Zij rotten den 21 Mei te zamen, dreigden \'s Hertogs commissarissen en de burge- meestcr der stad met den dood, verscheurden de registers van den secretaris en rolden naar den Rooden Steen eenige tonnen bier, die zij, na er den bodem van stuk geslagen te hebben, met kannen en schotels ledigden.\' "De heeren moeten maar toezien", riepen zij, "hoeveel ieder aan accijns schuldig is!" Hertog Karel was de man niet, om oproerlingen door toegevendheid te winnen. Weinige dagen later zond hij den procnreur-generaal Willem Bastert van Swieten naar Hoorn, die door den sterken arm ondersteund — zelfs een smaldeel der vloot kwam voor de haven — zich van de belhamels meester maakte. Acht dier muitelingen stierven den dood van misdadigers, zoo te \'s Hage als op den huize Nieuwburg bij Alkmaar. Doch het ergste was, dat deze strafoefening velen op de vlugt be- 1 Zie de plaat op bladz. 281.

-ocr page 323-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  311
		van Berry, van de Ligue vervreemd. Wilde hij dat verbond een steun ontrukken, zoo moest Berry geen meester zijn van Champagne en Brie, landen die als het ware tusschen de Bourgondische staten lagen ingeklemd, vooral niet, daar de Prins het denkbeeld scheen te koesteren, om naar de hand te dingen van Maria, de eenige dochter en crf- gename van Hertog Karcl. Een sluw ondcrhande- laar vervoegde zich bij Berry, schetste deze \'s Ko- nings broederlijke genegenheid in levendige kleu- ren en betuigde, dat de Monarch om die te be- toonen, genegen was, hem het vruchtbare Guienne voor het arme Champagne, Bordeaux voorTroyes af te staan. De Prins liep in den val en de bond- genooten waren gescheiden (September 1469). Vervolgens had Louis door rijke jaargelden uit te deelen, de hoofden der patriciërs te Bern, en daardoor gansch Zwitserland, voor zich gewonnen. Ook had den burgeroorlog in Engeland helpen ontsteken, die eerlang eene nieuwe worsteling tus- schen het Huis van Lancaster en het met Hertog Karel verbonden York ten gevolge had. Zóó naar het oosten en westen gedekt, zou hij, zoo Hertog Adolf zijne zijde koos, ook een steun- punt in het noorden vinden, waardoor Karel\'s krachten versnipperd zouden worden. Louis ving de vijandelijkheden aan met boden van staat naar Vlaanderen te zenden, welke, spijt de bepalingen van het Péronner verdrag, aldaar ge- regtelijke dagvaardingen uitgaven, en met \'t toelaten dat ter rollc van het Parlement van Parijs beroepen van Bourgondische onderdanen werden gebragt. Nog meer: hij ontnam den Hertog drie proostdijen, onder het voorwendsel, dat Karel hem hiervoor nog geene hulde had geboden. Werkelijk had onze Hertog beloofd, deze ceremonie te zullen verrigten, maar Louis haar nog niet gevorderd. Karel stoof woedend op en liet de boden van staat, zoowel als de officieren, die de proostdijen bezet hadden, in de gevangenis werpen. Meer verlangde Louis niet. Dadelijk beriep hij eene verzameling van notabelen naar Tours, ten aanhoorc van welken hij Karel beschuldigde, den vrede verbroken te hebben (November 1470). De Hertog, zoo luidde zijne beschuldiging, had zijne raden gevangen gezet, de verschuldigde hulde gc- weigerd, van Koning Edward de orde van de Kou - senband aangenomen en de ingezetenen in de nieuw- verworven steden bij het afleggen van den eed van trouw, laten zweren hem tegen iedereen te dienen, zonder den Koning uit te zonderen. De afgevaardigden, allen door Louis zelven gekozen, verklaarden hierop den Hertog schuldig aan ma- jesteitschennis en betuigden eenparig dat hij als een leenman des Rijks voor het Parlement te Parijs | moest geroepen worden, om zich te ver- antwoorden. Met de indaging werd dadelijk een bode van staat naar Gent gezonden. Eene onaan- gename taak. Ook liet Karel den man terstond in boeijen slaan, maar na verloop van eenige dagen gaf hij hem toch weder vrij.
		dacht deed zijn, hetgeen inzonderheid der weverijen een geweldigen knak toebragt. De burgertwisten waaraan Gelderland sedert eene reeks van jaren ten prooi vras, hadden te dezer tijde eene zoo ontzettende hoogte bereikt, dat Jonker Adolf zijn vader, Hertog Arnoud, had ge- vangen genomen en op het kasteel van Buren doen opsluiten. Menigvuldige malen hadden Filips de Goede en Karcl de Stoute deze oneenigheid trach- ten te bemiddelen, doch altoos te vergeefs. In den zomer van 1470 vernieuwde de Bourgondische Her- tog zijne pogingen daartoe, waartoe Paus Pau- lus II hem nadrukkelijk had aangemaand. Hij liet Adolf, die reeds sints 1465 den titel van Hertog had aangenomen, bij een open brief dagvaar- den om zich voor hem over de klagten van Arnold\'s aanhangers te verantwoorden, doch gaf hem in keus, om öf in eigen persoon te komen, óf zich door gemagtigden te doen vertegenwoordi- gen. Adolf koos het eerste. Den 10 October 1470 vertrok hij, met een aanzienlijk gevolg nit Grave naar Hesdin in Picardië, waar Hertog Karel te dien tijde verwijlde. Karel ontving den Geldersch- man met al den luister, dien hjj een vreemd Vorst meende schuldig te zijn\', doch kon van Adolf niet dan met moeite verwerven, dat deze het be- velschrift teekende, waarbij de drost van Buren den last ontving, om Hertog Arnold aan de rid- ders Henri de Perwez en Filips van Wassenaar uit te leveren (February 1471). In het kamp voor Amiens bragt Karel vader en zoon tot elkan- der. Doch Adolf verwierp nadrukkelijk eene ver- zoening zoo als de Bourgondische Vorst die wenschte. "Liever" zeide hij "werp ik mijn vader in een put en spring hem achterna, dan hem Grave en den hertogstitel af te staan. Hij heeft lang genoeg geregeerd. Nu is het mijne beurt!" Sints dit tijdstip liet Karel doorschemeren, dat hij den "jongen Hertoige" den terugkeer naar zijn land wilde beletten. Adolf, naar alle zijden be- waakt, poogde Zuid-Nederland te ontvlugtcn. Met het Bourgondische leger naar de Scarpe getogen, poogde hij als monnik verkleed, Arras (Atrecht) te on t vlugten. Zonder verhindering kwam hij door Artois en Henegouwen, maar in Namen herkende hem een priester, op wiens aanwijzing het Bourgondisch be- wind hem vatten deed en terugzond. Het einde was,dat Hertog Karel, niet zonder reden beducht voor gehei- me verbindtenissen tusschen Hertog Adolf en Koning Louis, den Gelderschman te Lille deed opsluiten. Inderdaad, een bondgenootschap tusschen de Vorsten van Frankrijk en Gelderland kon op deze oogenblikken Hertog Karel groote moeite berok- kenen. Koning Louis had namelijk, zoodra hij zich, door afpersingen van allerlei aard, in staat ge- voelde, om een magtig leger bijeen te brengen, alle verdragen die hij te Conflans, st. Maur, Péronne en Luik had bezworen, op zijde gescho- ven. Allereerst had hij zijn broeder, den Hertog
		1 Zie de plaat op blad*. 384.

-ocr page 324-

312                                 GESCHIKDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

Nu was de oorlog verklaard. De reeds lang ge- reed staande Fransche troepen drongen Kan-I\'s stsiten binnen, en deze, die zich nog niet in be-

gen verloren alvorens Karel, met een Bourgondisch- Nederlandsch leger den Franschen, onder hunne veldheeren st. Pol en Dammartin, kon te geraoct

De toren Swyeht Utrecht te Anutenliuii (1S71).

hoorl ijken staat van tegen weer had kunnen stellen, zag met bittere spijt zijne grensgewesten verwoes* ten. St. Quentin, Amiens, Roye en Montdidier gin-

trekken. Abbeville echter werd door de trouw van Filippe de Crevecoeur behouden. Eindelijk, in February 1471, had Karel genoeg*

-ocr page 325-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

313

zarae krijgsbendcn ora weder aanvallenderwijze te werk te gaan. Dan, ofschoon hij Pequigny vero- verde, liep het krijgsgeiuk hem over het geheel niet mede, zoodat toen in liet Fransche leger cene bedenkelijke stemming ontstond, die den Koning tot groote voorzigtigheid noopte, hij zich liet overhalen om eene wapenschorsing te sluiten tot

ontworpen om zijn tegenstander door vergif uit den weg te ruimen. Was Karel in zijn voornemen verhinderd, om de ove- rige Picardische steden te heroveren, hij smaakte de voldoening, zijn sclioonbrocdcr Edward IV den En- gelschen troon te helpen behouden. Nadat namelijk de Graaf van Warwick op de Normandischc kust een

1 Mei 1472. Het moest bij velen verwondering baren, dat Karel zich tot dien stap liet over- halen, daar Koning Louis in den jongsten tijd herhaalde zamenzweringen tegen het leven en de vrijheid van onzen Hertog had gesmeed. Zelfs had hij nog onlangs met den bastaard Boudewijn van Bourgondiö, Karel\'s halven broeder, een plan

gevoelig verlies door de Nederlanders onder van Bors- sele had ondergaan, had Koning Louis dien Engelsch- man zoo ruim met schepen en geld ondersteund, dat hij het wagen durfde, over het Kanaal terug te stevenen en den strijd tegen Edward te ver- nieuwen. Te Dartmouth geland, zag hij zich spoedig aan het hoofd van GO,OQO strijders, met welken

-ocr page 326-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		314
		hebben, zich gewillig opofferingen wilde getroos- ten. Hij zond de Heeren d\'Oriol en de Craon naar het Bourgondisch-Ncderlandsche kamp, om \'s Hcrtogs voorwaarden te vernemen. Karel ant- woordde, dat hij van geen vrede wilde weten, zoo lang hem de Sommcsteden niet waren terug- gegeven. "Gij zult ze terug hebben," antwoordden d\'Oriol de en Craon, die nit \'s Konings naam, op het heilig Evangelie zwoeren, dat gemelde steden hem zouden weergegeven worden, zoodra het Bonrgon- dische leger zou afgetrokken zijn. Karel liet zich bepraten en stemde toe in cene wapenschorsing tot den 15 Juny. Schandelijker bedrog werd zelden gespeeld: eene misdaad zou Karel van een magtig bondgenoot beroo- ven alvorens Louis aan zijne vcrpligtiging behoefde te voldoen. Op den 28 Mei overleed plotseling de Hertog de Guienne, \'s Konings broeder en Karel\'s bondgenoot. Hij was, zoo als men algemeen geloofde, door een Benidictijner monnik vergiftigd, en wel op \'s Konings aanstoken. Ook Hertog Karel deelde in dit gevoelen. Hij gaf een bitter manifest in het licht, waarin hij Louis een broedermooder noemde en bekend maakte hoe vaak de Koning ook hem naar het leven had gestaan. Karel, woedende over het jegens hem gepleegd be- drog en over den moord aan zijn bondgenoot, zwoer het verderf des ontaarden Konings. Hij trok ter- stond met zijn geheclc leger over de Sommc, waarbij hij zijn volk verlof gaf om alles te vuur en te zwaard in \'s vijands land te vernielen. Allereerst sloeg hij zich neder voor de stad Neslc, in Verman- dois. Volgens gewoonte zond hij een schildknaap uit, om de overgave der stad te vragen. De dwaze ingezetenen vermoordden dien afgezant tegen het regt der volken en bragten daardoor de vreese- lijkste rampen over hunne hoofden. Immers Karel nam de stad stormenderhand in, waarbij zijn wre- kend zwaard geen der ingezetenen spaarde. Eeni- gen zijner edelen poogden wel zoo ontzettende gru - welen te stuiten, doch Karel wilde niet naar hen luisteren, omdat hij maar al te vaak had ondervon- den, dat onder zijne hovelingen verraders schoolden. Nadat Neslc geheel verwoest was, begaf Karel zich met zijn volk naar Royc. Deze stad, die hem vroeger had toebehoord, gaf zich bij verdrag over, en dit voorbeeld werd door Montdidier na- gevolgd. Den 1 Juny kwam hij voor Beauvais, doch hier leden zijne aanvallen schipbreuk. In een storm op den 27 gelukte het wel een zijner soldaten den Bourgondischen standaard op de muren te planten, maar eene vrouw uit het volk, sints Jeanne Hachette genoemd, ontrukte den vermetele het veldteeken en hielp met hare medeburgeressen dien aanval afslaan. Eene tweede bestorming op den 9 July kostte 1500 Bourgondiërs en Neder- landers het leven, zonder dat een enkel bolwerk veroverd werd. Na bijna eene maand voor Beauvais verspild te hebben, wendde Karel zich, den 22 July, naar Normandiö, waar hij verscheidene plaatsen in
		hij onverwacht, in hot nachtelijk duister, het ko- ninklijke leger overviel. Edward ontkwam door een trouw dienaar die hem te regter tijd een paard best|)gen deed. Na het doorworstelen van vele ge- varen, bereikte hij te Lynn een vaartuig, dat hem naar Texel overbragt. Zoo overhaast had hij zee moeten kiezen, dat hij niet eens een stuk geld bezat om den schipper te betalen, maar heiu zijn bonten mantel moest geven, met de belofte dat bij hem in gelukkiger tijden ruimer helooncn zou. Edward, in de Nederlanden gekomen, reisde over Alkmaar naar \'sGravenhage, waar de Stad- houder van Holland, Lodewijk van Gruithuizeu, hem in staat stelde, zich, overeenkomstig zijn rang naar Hertog Karel te begeven, die toen juist zijn leger tot de medegedeelde worsteling met Frank- rijk voorbereidde. (ïeruimen tijd weifelde onze Her- tog of hij Koning Edward zou bijspringen, daar hij zoowel aan hem als aan Henri VI door banden des bloeds was vermaagschapt en niet gaarne nevens de magt van Frankrijk die van Engeland tegen zich wilde kecren. Doch toen Koning Louis in 1\'icardië vorderingen maakte, liet Hertog Karel zijne weifelingen varen en verschafte zijn schoon- broeder een smaldecl, dat den gevlugten Vorst, den 25 Maart 1471, op de kust van Yorkshire ontscheepte. Binnen weinige dagen zag Edward zijne benden tot een magtig leger aangroeijen. Den 11 April trok hij Londen weder binnen. De zwakke Henri VI werd ten vierden male afgezet en in den Tower opgesloten, en de Graaf van Warwick vervolgd, tot hij in den slag van Barnet het leven verloor (14 April). Tot op dezen tijd hadden de Nederlandsche Vorsten geene andere troepen ten strijde gevoerd dan die door hunne vassalen en poortcrijen, over- eenkoinstig het leenverbond of de verleende keu- ren, in het veld werden gebragt. Karel was de eerste die het besluit had gevormd, om een staand leger op te rigten naar het voorbeeld hem door Koning Louis te dezen aanzien gegeven. De staten der onderscheiden gewesten schrikten voor de kosten, maar ten spijt hunner vertoogen, verecnigde hij eerlang onder zijne vanen, nevens zijne leenman- nen en stedelijke schutterijen, eenc magt van vijf- duizend loontrekkende krijgsknechten, soldaten in bestendige dienst. Terwijl Karel zich bezig hield om \'s Lands weer- baarheid te verhoogen, wist hij den Hertog van Gniennc te bewegen, weder tot het oude bondgc- nootsehap terug te kecren. Zelfs gaf hij hem hoop op de hand zijner dochter Maria. Doch bepaaldelijk wilde hij hem die niet toezeggen: de rijke erfgename was een te verleidelijk lokaas voor de Vorsten dan dat Karel hare hand nu reeds wilde wegschenken. Inmiddels was" de wapenschorsing tusschen de Fransche Monarchie en de Bourgondische Staten ten einde geloopcn en Karel met een aanzienlijk leger voor Amiens gekomen. Louis die eerst de Ligue wilde verbreken, vóór hl) te velde trok, hield zich, alsof hij om vrede met Karel te

-ocr page 327-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		315
		vlammen deed opgaan (Eu, st. Valery-en-Caux, Longueville en Neufchiitel), zonder zelfs de veld- vruchten te sparen. Na een vergecfschen aanval op Dieppe, wendde hij zich naar Konen, waar de Hertog van Bretagne hem zou afwachten. Dan deze berekening bleek ijdel. Francais II was niet tegen Louis opgewassen, en deze misrekening bewoog de beide bondgenooten naar Louis\' voorstel to luisteren om cene nieuwe wapenschorsing aan te gaan. De Hertog van Bretagne teekende den 18, Karel den 23 October (1472). In dezen oorlog had Holland het verlies geleden van achttien haringbuizen, die, door de Franschen genomen, als goeden prijs Dieppe waren binnen- gebragt. Van hunne zijde zonden de Nederlandera echter een vloot in zee, die onder bevel van Paulus van Borssclc, de Franschen den aftogt deed blazen. De groote kosten aan zoovele oorlogen verbonden, vorderde het vermeerderen der belastingen, waarbij vooral het verhoogen der accijnsen in aanmerking kwam. Wrevel daarover deed in Augustus 1472 te Zierikzee, het volk zamenrotten, waarbij het den priester Jan Simonsz, benevens den baljuw Michiel van Heenvliet van Kattendijke, met knodsen, dolken en messen overviel, van het leven beroofde en dood uit de vensters van het raadhuis wierp. Het aanschou- wen van deze gruwelen deed den geheelen raad van vrees sidderen. De schout smeet de roede van justitie, het teeken zijner waardigheid, uit de hand, terwijl de burgemeesters de sleutels der stad voor de voeten der poorters wierpen. A1- len baden zij der vertoornde gemeente om lijfs- genade, die hun eindelijk vergund werd. De muite- lingen, Ie schoutsroede en de sleutels opgenomen hebbende, stelden terstond een schout naar hunnen zin aan en droegen aan de oudste en bekwaamste gildebroeders de regering der stad op. Zoodra Karel van deze gebeurtenis berigt kreeg, zond hij terstond uit Normandië afgevaardigden, om de zaak te onderzoeken. Eenige belhamels wer- den gevat en het hoofd voor de voeten gelegd. Doch do meesten ontvlugtten. De burgerij zat in zak en asch toen de wapenstilstand met Frankrijk gesloten werd: het kwam haar ter oore, dat Hertog Karel zelf naar Zierikzee zou komen. Men verhaalde dat hij zich had uitgelaten, al do ingc- zotcnen voor den dood schuldig te houden. Hetge- rucht echter was sterk overdreven. Toen Karel den 30 January 1473 naar Schouwen kwam, engeeste- lijken en burgers hem in diepen rouw te gemoet trokken, schonk hij hun het leven, op voorwaarde, dat zij bezetting in do stad zouden ontvanjen en eene boete van 30,000 gulden, in negen reizen te vol- doen, opbrengen. Van Zierikzee vertrok do Hertog naar Dordrecht, waar de Hoekschon zich tegen z|)n gezag had- den verzet. Zoodra was Karel echter niet do Merwestad genaderd, of niemand dacht er aan, dien tegenstand voort te zetten. HJJ werd op eene luisterrijke wijze ingehaald, en alles vereenigde zich voor het huis waar hij zijn intrek had ge-
		nomen, om hen den eed van trouw af te leggen (February 1473). De rampzalige strijd tusschen vader en zoon, waarvan Gelderland zoo vele jaren het akeligste tafereel had opgeleverd, schonk Karel het uitzigt, zijne heerschappij ook over dat Hertogdom uit te strekken. Van Lille had hij Adolf naar Vilvoorde doen overbrengen en Arnold een hoop Bourgondisch krijgsvolk medegegeven om zijn gezag in Gelder- land te herstellen. Doch Arnold kon niet verder ko- men dan zich door Koermonde en Grave te doen erkennen: alle andere steden en de edelen wci- gerden den man toe te vallen, dien zij verachtten. Arnold, ten einde raad, besloot zijn oproerigen zoon en onderdanen op het gevoeligst te straffen: den 7 December 1472 verpandde hij voor 300,000 gouden Kijnsche guldens het hertogdom Gelder en het graafschap Zutphen aan Hertog Karel van Bourgondiö, onder bepaling, dat zijne erven, met uit- sluiting van Adolf en diens kinderen, voor gemelde som beide gewesten weder zouden kunnen inwisselen. De pandpenningen waren nog niet gekweten, toen Hertog Arnold, den 23 February 1473, ovcr- leed. Dadelijk deed Karel zich in eene vergade- ring van ridders van het Gulden Vlies te Valenciennes tot opvolger verkiezen, eene onwettige handeling, daar de orde wel een oordeel over hare leden kon vellen in zake van eer, maar niet in hunne reg- ten bij erfopvolging. Adolf, in Mei van Vilvoorde naar Kortrijk gebragt, was niet in staat iets te ondernemen, waardoor Karel het in bezit nemen van Gelder belet kon worden. Ook toonden de Geldersche staten, die Graaf Vin- cent van Meurs tot "hoofdman" hadden gekozen, wel den wil om het land voor Hertog Adolf en diens jeugdig zoontje Karel te bewaren, doch de middelen van tcgenweer waarover" zij konden beschikken, waren gering bij die waarover Karel gebood. Reeds vóór Arnold\'s overlijden, had hij zijne krijgsben- den Gelder en Roermond laten bezetten. Dadelijk na \'s Hertogs dood plaatste hij zich zelf aan de spits. Montfort, Wassenberg, Kriekenbeck, Stralen en Wachtendonk waren spoedig in zijn bezit, even als het Land van Meurs, den eigendom van Graaf Vincent. Venlo zwichtte na een beleg van drie weken, Goch volgde weldra, en de burgerij van Tiel kwam zelve den Hertog met hare onder* werping te gemoet. Ten laatste viel ook Nijmegen, na eene belegering van zesentwintig dagen, den 24 July 1473, in Karel\'s magt. Daarmede won hij het gansche land, want Arnhem en Zutphen, gecne hulp kun- nende verwachten, haastten zich om door afgevaar- digden \'s Hertogs genade in te roepen.. De kinderen van Hertog Adolf, Karel en Filippa, worden naar Gent gezonden om daar opgevoed te worden. Do staten dor Geldersche kwartieren hul- digden den Hertog plcgtig als hun meester, en de regten die Gerhard, Hertog van Gelder en Berg, kon doen gelden, werden voor 84,000 guldens afge- kocht, eeno som die Nijmegen en de Betuwe moesten opbrengen om van plunderingen verschoond te blijven.

-ocr page 328-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

316

Behalve de «ware schattingen die Gelderland heerlijkheid Wachtendonk, de heerlijkheid de Duffel bij deze overheer.sching werden opgelegd, verloren met het huis Nergcna, liet ambt van Goch, de.

III ik f;i/;f.fjf|liï

.

vele steden de voorregten die zij van Adolf s voor- i tolplaats Lobede en het kerspel Angerlo in vollen gangers hadden verworven. Daarenboven werden eigendom afstond aan Johan Graaf van Cleve, de Geldersche domeinen ingekort, omdat Karelde | ter belooning voor zijne diensten in den jongst ge-

-ocr page 329-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND:                                 317

eindigden oorlog. Ook de voogdij over Elten ging hierdoor van Gelder op Cleve over. De aanwint van twee Nedcrlandsche gewesten sterkte Karel in zijn streven naar eenc innige vcr- eeniging zijner talrijke licersehappijen. Hij poogde een rijk te stichten, dat, aaneen verbonden, alle landen van de Noordzee tot den Jura zou omvat- ten. Hij wenschtc dit "Bourgondië" tot een ko- ningrijk verheven te zien, dat magtig en onover- winnelijk ten steun aan het Duitsche-Kijk zou

Karel begaf zich den 30 September met een luisterrijk gevolg van meer dan zeshonderd edelen naar Trier. Frcdcrik, zijn aankomst vernemende, ging hem te gemoet tot buiten de stad en bood hem de grootste bewijzen van eer en genegenheid. Eenige dagen later deed onze Vorst den Keizer hulde voor de nieuw verworven gewesten Gelder en Zutphen, en, de aangeknoopte onderhandelingen voortzettende, sloeg hij voor, dat Frederik hem met den koninklijken titel dien van Stedehouder

Miiuiniliraii door de Bruggenaren gevangen genomen.

strekken en Frankrijk in bedwang houden. Reeds verscheidene malen had hij met Keizer Frederik III over deze aangelegenheid onderhandeld, en de Habsburger toonde zich niet afkeerig om aan dit verlangen te voldoen, inzonderheid sedert Karel hem het uitzigt had geopend, zijne dochter Maria aan \'s Keizers oudsten zoon, den Aartshertog Maiimi- liaan, te verbinden. De Keizer noodigde den Her- tog tot eene bijeenkomst uit, die inOctober 1473 te Trier gehouden zou worden.

des Heiligen-Rijk8 zon verleenen. Daardoor zou de leenband tusschen het Duitsche-Rijk en de Bourgondische Nederlanden bewaard blijven, en Karel\'s verlangen om de bisdommen van Cambrai, Doornik, Luik en Utrecht aan Bourgondië te hech- ten minder bezwaar opleveren. Frederik toonde zich bereid om aan Karel\'s verlangen te voldoen, doch eischte dat het ont- worpen huwelijk tusschen Maximiliaan en Maria plegtig ten aanzien der Kerk zou worden aange-

-ocr page 330-

		.\'518                                  GESCHIEDENIS VAN H( paan alvorens zij Trier verlieten. Karel stemde I hierin, niet zonder weifeling, toe, doch eensklaps bragten de inblazingen van Louis XI een kink in den kabel. De Koning wees Keizer Frederik op de moeijelijkheden, die uit het oprigten van een ko- ningrijk Bourgondië moesten ontstaan, omdat Frank- rijk zijne leciihecrlijkc regten op Pieardië, Boulognc, Bourgondië, Artois en Vlaanderen nimmer zou opge- ven. Voorts toonde hij den Keizer de groote gevaren aan, waaraan deze zich blootstelde, zoo hij een Prins begunstigde, wiens heerschzucht onverzadelijk was, en die, eens Koning geworden, zich welhaast tot Keizer zou doen uitroepen. Het verlangen om tot Keizerlijk Stadhouder benoemd te worden, kon als de inleiding daartoe beschouwd worden. Louis\' kuiperijen hadden de verwachte uitwer- king. De Keizer nam de voorgenomen Konings- krooning weder in beraad en verliet in stilte, kort vóór den dag waarop de plegtigheid was bepaald, de stad Trier, waar hij Karel ten prooi aan spijt en gramschap overliet.1 Deze verijdeling van zijn hoogsten wensch was nogtans niet in staat, Karel tegen te houden op den weg die tot innige vereeniging der Nederlanden moest leiden. Reeds in December 1473 kondigde hij een besluit af, waarbij de beide rekenkamers te Lillc en Brussel vcreenigd en te Mechelen gevestigd werden, en in het begin van 1474 vcs- tigde hij te zelfdcr stede — die hij tot het middel- punt zijns Rijks wilde maken — een hoogen raad, waaraan al de geregtshoven onderworpen zouden zijn. Zich zelven aan het hoofd daarvan stcl- lendc, benoemde hij tot zijn plaatsvervanger zijn kanselier, of bij ontstentenis van deze, den bis- srhop van Doornik. De overige ambtenaren waren 2 voorzitters, 4 raadsheeren, 6 rekwestmeesters, 12 klerken en 13 deurwaarders, benevens den dus- genoemden prinsen advokaat, een pleitbezorger wiens taak het was de armen te verdedigen. Koning Louis had de wapenschorsing met Karel de Stoute verlengd, doch ijverde met alle kracht om den Hertog nieuwe vijanden te verwekken. Hij won daartoe cenige invloedrijke geslachten te Bern, hetgeen in de gevolgen hoogst nootlottig voor Karel werd. Onze Hertog had het bewind in de landstreken die hij in 1469 van Aartshertog Sigismund in den KUas en den Breisgau had bekomen, toebetrouwd aan Peter von Hagcnbach, een wakker krijgs- overste, doch een ruw, hardvochtig mensen, die zich bij velen gehaat maakte. Vooral wekte hij vele vijanden door zijn kHevelarijen ten nadeele van die naburen, welke uithoofde van den koop- handel zijne landvoogdij bezochten. Zekeren dag nam hij bezittingen der stad Mühlhau- sen in beslag, onder het beweren, dat deze nietZwit- serland verbonden vrije stad gelden die regtmatig aan Bourgondische onderdanen toebehoorden, kwaad- willig achterhield. Bern nam de zaak tor harte, en Zie du plaat op bladz. 288.		)LLAND EN ZEELAND. daar Karel te dier tijd ten eerste male zijne Elsasser districten een bezoek bragt, wendde het zich regel- regt tot den Souverein. Karel liet het beslag op de Mlililhauser bezittingen terstond opheffen, doch in het antwoord, dat hij, den 31 December 1473, den Beniers gaf, beklaagde hij zich op zijne beurt, dat de Zwitsers in het geheim met den Koning van Frankrijk zamenspanden om Bourgondië te verne- deren. Hertog Karel was wèl ingelicht. Op het oogen- blik waarin hij schreef, sloot Nicolaus von Diess bach, in naam van Bern en de overige eedgenoo- ten, met Louis XI een aanvallend verbond tegen den Bourgondischen Vorst. De Koning beloofde geld, de Zwitsers soldaten (10 January 1474). Louis wreef zich de handen. Maar hoeveel hier- door ook verworven hebbende, wilde hij Karel nog een vijand toevoegen: Aartshertog Sigismund. Het Huis van Habsburg had nu honderd negenen- vijftig jaren achtereen met de Zwitsers een feilen strijd gevoerd. Ook Louis was met hen in botsing geraakt en had in 1444 te st. Jakob tegen hen gevochten. Doch nu eischte zijn belang, dat Oos- tenrijk en Zwitserland zich met elkander verston- den, en uit dien hoofde bemiddelde hij een vrede, die den 30 Maart 1474 tot stand kwam. Met klem gaf hij den Zwitsers te verstaan, dat zij, in verbinding met de vrije steden in den Elsas, sigismund de noodige gelden moesten verschaffen, om het graafschap Pfirt (Ferrette) met de andere landen die aan Hourgondit! waren verpand, terug te bekomen. Dit hooiende snelde Hagcnbach naar Breisach, ten einde deze plaats te bevestigen. Maar de burgerij, opgestookt door de verbondenen, maakte zich van den landvoogd meester en wierp hem in de gevangenis. Sigis- iiiund, die den Hertog thans de verpanding liet opzeggen, benoemde eene regtbank, waarvan de leden deels uit Oostenrijkers, deels uit Zwit- sers (twee Berncrs en twee Lueerners) bestonden, en zonder dat men op de zeer gegronde tegcn- werping lette, volgens welke een dienaar alleen door zijn Heer gestraft kon worden, werd Hagen- bach gevonnisd en onthoofd. Karel kon dien smaad niet ongewroken laten. Hij sloot een verbond met Edward IV om den Fraiischen Koning van den troon te werpen, en gaf Stephen von Hagenbacb, Peter\'s broeder, last om de vijandige steden te beoorlogen. De Zwitsers echter behandelde hij met veel verschooning. Hij schreef hun o. a., dat zij geen oud bondgenoot moesten dwingen, hen als zijne vijanden te beschouwen. Alvorens naar het Zuiden op te trekken, zag Karel zich gedrongen zijne blikken naar den Midden* Rijn te rigten. In het stift Keulen namelijk was oen opstand uitgebarsten, ten gevolge waarvan Aartsbisschop Ruprccht van Beijeren was afgezet, en door Herman van Hessen vervangen. De ver- dreven Prelaat riep de hulp in van Hertog Karel, zijn bloedverwant, en deze was hiertoe te eer be- reid, daar Keizer Frederik, die hem te Trier zoo

-ocr page 331-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                      319
		schandelijk had bejegend, zich bij de partij* van Herman van Hessen had aangesloten. Om in de kosten van dezen oorlog te voorzien, hief Karel regten op den wijn, het bier en liet koren in al zijne staten, en daar zij niet genoeg opbragten, belastte hij ook de geestelijkheid. Hij eisehte na- inelijk van alle kerken en kloosters de inkomsten van de drie laatste jaren van alle goederen die zij sedert dertig jaren bij erfenis hadden bekomen. Als ter vergoeding schonk hij dezen gestichten het regt om de gemelde goederen voortaan onbe- zwaard te bezitten. Na te Maastricht een leger van GO,000 man ver- gaderd te hebben, kwam de Hertog den 31 July voor Ncu8s, de plaats waar Herman van Hessen voorloopig zijn residentie gevestigd had \'. Met nadruk tastte hij de veste aan, docli werd iedere maal teruggeworpen. Op het einde van October (1474) vernam hij dat de Keizer aanrukte om Neuss te ontzetten. Dadelijk zond hij zijnen onderdanen in de Nederlanden bevel om hem ten spoedigste hnlpbcndcn toe te voeren. Naar het schijnt kwamen gecne Vlamingen opdagen, doel» de Hollanders en Zeeuwen, en zelfs de Oelderschcn, lieten zich niet vruchteloos wachten. Wijl hunne kaproenen, palluren en versierselen zich naar de stadskleuren in verwe onderscheidden, maakten zij eene vreemde vertooning, hetgeen de belegerden zeggen deed, dat de bonte kraaijen in het Land waren gekomen. Karel liet zich door de strengheid van den winter niet afschrikken om het beleg vol te houden. Doch toen geen der aanvallen hem zijn doel nadcr- bragt — hij had zesenvijftig maal storm later. bla- zen — besloot hij de stad uit te hongeren. De eenige hoop der belegerden berustte op Keizer Frederik, doch deze durfde, ofschoon zijn leger in sterkte dat van Karel overtrof, den Hertog in zijne verschansingen niet aan to tasten. Een bloedig ge- vecht waarin het Duitsch leger op den 24 Mei 1475 werd gewikkeld, bewees Karel\'s overwigt. Eindelijk, nadat het Bourgondisch-Nederlandsch leger elf maan- den aan de Erft had doorgebragt, werd er door bemiddeling van \'s Pausen legaat een verdrag ge- troffen, volgens hetwelk het beleg, behoudens \'s Hertogs eer, opgeheven en de stad in de magt van den Legaat gesteld werd, tot het Hoofd der Kerk uitspraak omtrent het geschil over het aarts- bisdom Keulen zou gedaan hebben (27 Juny 1475). Terwijl Hertog Karel voor Neuss lag, was de oorlog naar de zijde der Vogesen en van den Jura door de Oostenrijkers en Zwitsers tegen de Bour- gondiörs en hunne bondgenooten, de Savoiaarden, voortgezet. Den 13 November 1474 hadden Karel\'s benden bij Héricourt het onderspit gedolven, en eveneens waren de Savoiaarden door de Berners uit het Pays de Vaud (Waadt) verdreven. Vruchte- loo8 hield de regentes van Savoie den Zwitsers voor, dat Hertog Karel niet met hen, maar wel met Sigismund in oorlog was. In plaats van hierop
		te antwoorden, zetten de Berners hunne aanvallen tegen Bourgondié\' voort. Pontarlier werd door hen veroverd, even als Granson, Orbe, Jougne en an- dere sterkten. Louis lachte in zijn vuist, dat zijn goud Karel in zoo groote mocijclijkhcden had gewikkeld. Hij strooide het met volle handen. De schout van Bern, Nicolaus von Diessbacli, die sedert 1473 eenjaar- geld van den Franschcn Koning^trok, ontving in 1474 het viervoudige daarvan, met de belofte, dat zijn pensioen op deze hoogte zou blijven. De schout van Lucern, de burgemeester van Zllrich, de landdammans van Uri, van Sehwytz, van L*n- terwalden en van Zug, benevens de voornaamste ingezetenen der kantons, ontvingen allen grootere of kleinere toelagen. Het tarief waarvoor de Zwit sers hun geweten aan Louis verpandden, is nog in de Fransche archiven voorhanden. Nevens de Zwitsers had Louis den Lotharing- schen Hertog Réné II weten te winnen, die eerst in July 1473 aan het bewind gekomen, de stont- heid had, Karel in het kamp van Neuss een be- bloeden handschoen toe te zenden, ten tecken, dat hij hem op leven en dood uitdaagde. Welhaast drong deze opvolger van Hertog Nicolas, aan het hoofd zijns legers Luxemburg en Chiny binnen, waarvan talrijke plaatsen aan groote ellende werden ten prooi gegeven. Van zijne zijde gebood Louis zijn troepen om Pi- cardie*, Artois en Henegouwen aan te tasten, waar- door onder anderen Roye, Corbie en Montdidier voor Karel verloren gingen. Ook bragt de Fransche vloot een Hollandsch smaldeel bij Klaasduinen eene gevoelige neerlaag toe, hetgeen den overmoed des vijand8 zoo zeer prikkelde, dat hij het zelfs waagde, de Zuiderzee binnen te loopen. Den 5 July 1475 kwam Koning Edward naar Calais, om, overeenkomstig het verdrag des vori- gen jaars, met zijn schoonbroeder en de overige leden der Liguc eene ernstige worsteling met Ko- ning Louis te ondernemen. Hij vond zich echter ten hoogste teleurgesteld, want van al de Vorsten die tot het verbond behoorden, vond hij niemand. Eerst den 14dcn kwam Karel opdagen, doch zonder krijgsmagt, wijl zijn leger bij Neuss te zeer ge- havend was, om het te verdeden. Voor alles toch wilde Karel Hertog Réné II voor de ondervonden be- leediging tuchtigen, en dit te meer, omdat door eene verovering van Lotharingen zijne Bourgon- dische en Nederlandsche staten aan elkander zou- den sluiten. Het kwam tusschen de schoonbroeders tot hooge woorden. Doch Karel stilde Edward\'s ontevreden- heid, door de mededeeling, dat zij een bondgenoot hadden gevonden in den connétable van Frankrijk, den Graaf van st. Pol, een man die niet minder dan zijn meester de huik naar den wind wist te hangen. Eigenaar van uitgestrekte domeinen in Frankrijk en de Nederlanden beiden, had hij beur- telings de partij gekozen, die hem het meeste voordeel beloofde. Ten vorigen jare de Ligue toe-
		1 Zie de plaat op blndz. 285.

-ocr page 332-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

320

gedaan, Jiad hij nu weder de zijde van Louis gekozen. Karel verzekerde echter dat, zoodra een leger van bondgenooten, zich voor de poorten van st. Quentin vertoonde, die veste hem zou overgegeven worden. Edward nam genoegen met deze verklaring, doch toen hij voor de genoemde stad was gerukt, zag hij geene poorten voor zijn leger ontsluiten, maar wel het vuur dat de Franschen van de wal len op zijne scharen losbrandden. Deze ontmoeting veranderde Edward\'s voorne- men geheel, inzonderheid toen Koning Louis hem voor het staken der vijandelijkheden 75,000 gouden schilddaalders en vervolgens alle jaren nog 50,000 be- loofdc. Hij teckendc den 31 Augustus 1475 te Pequigny eene wapenschorsing voor den tijd van negen jaren.                                                             I

in Luxemburg\', waarbij hij zich verbond, om de sterkten Harly en Girondelle af te breken en den Graaf van st. Pol, die naar Mons was gevlugt, gcene schuilplaats toe te staan. Van zijne zijde beloofde de Koning, dat hijst. Quentin zou teruggeven, het bondgenootschap met Béne van Lotharingen, de Zwitsers en de Elsassers verlaten en deze geene ondersteuning meer doen toekomen, zelfs in het geval Karel van Bour- gondiö hen moogt beoorlogen. Voorts nam hij de bepaling aan, dat Boudcwijn van Bourgondie\', An- tonie van Croy, Jan van Chassa, Jan van Arson en Philippusde Commincs, die Kan-I\'s dienst had- den verlaten om zich bij iiem aan te sluiten, van dezen zoen zouden uitgezonderd zijn. Nog vóór September ten einde liep, stond Karel

Kun/ ron der Koien poogt Mnximilitum over te linlen om te ontvlugten.

in Lotharingen, welk hertogdom, door Louis met zijne gewone trouweloosheid in den steek gelaten, zich tegen den magtigen Bourgondiër niet staande kon houden. Réné week dus naar Frankrijk, waar hij den Koning dringend om onderstand smeekte. Doch Louis beriep zich op liet pas gesloten ver- 1 Wagenanr, Johnnn von Muller en bijna allo geschied- schrijvers spreken van Soleuvre, hetgeen de Fransche naam van Zolwer is. Het dorp ligt echter in het Duit- sche-Kwartier, en zoowel dit, als omdat de ingezetenen in het dagelijkscho leven Duitsi-h spreken, moet de voor- keur aan de schrijfwijze Zolwer geven. Sommige auteurs verwarren zelfs de namen Solenvre en Solenre, hetgeen menigeen op het dwaalspoor bragt, dat het bewuste ver- dr ag te Solothiirn werd gesloten.

Intusschen was st. Pol niet gerust. Hij wist dat Hertog Karel in het bezit was van bewijzen die zijne verraderlijke gezindheid aan het licht kon- den brengen. Hij verzocht derhalve Edward , roet zijn volk niet af te trekken, "want", voegde hij er bij: "wees verzekerd, dat Koning Louis de overeenkomst niet langer zal houden, dan hem voordeclig schijnt." Edward, meer vertrouwende op het bezworen verdrag dan op st. Pol\'s waar- schuwing, zond deze brieven aan Louis, die nu bepaaldelijk tot den val van den connétablc bc- sloot. Karel, door .alle bondgenooten in den steek gelaten, volgde het voorbeeld zijns schoonbroeders, en teekende, den 13 September 1475, het verdrag van eene wapenschorsing, op het kasteel Zolwer,

-ocr page 333-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  321

drag en liet Karel ongehinderd zijne veroveringen voortzetten, tot deze Nancy, de schoonc en sterke hoofdstad, had ingesloten. Nu vroeg hij den Hertog uitlevering van den connétable, en dreigde, in geval van weigering, zoowel het Zolwer verdrag te ver- breken, als zijne troepen tot Nancy\'s ontzet te doen oprukken. Karel weifelde, doch om Louis eenig-

gender en gaf zijn leger bevel om den weg naar Lotharingen in te slaan. Karel, van alle zijden gedrongen, besloot eindelijk den man die beurtelings hem en den Koning had verraden, over te geven. \' Louis was voor het oogenblik voldaan. Hij gal zijn troepen bevel niet verder op te rukken, en I den 29 November viel Nancy in Karel\'s magt.

�9999999999

zins te gemoet te komen, gaf hij den Graaf van Chimay en den baljuw d\'Eméry, bevel, den Graaf aan te houden. De connétable moest naar Péronne gebragt en daar vastgehouden worden, tot de Her» tog over zijn lot beslist zou hebben. Louis wachtte tot hel midden van November te vergeefs op st. Pol\'s uitlevering. HJ) werd dus drin»

St. Pol, aan Louis uitgeleverd, werd naar Parijs gevoerd, waar het Parlement hem wegens hoog- verraad en majesteitschennis ter dood veroordeelde. De ongelukkige aanschouwde het daglicht den 23 December 1475 ten laatste male. Zijn hoofd viel, door het zwaard des scherpregters van den romp gescheiden, op het schavot, dat vóór het Parijsche 41

-ocr page 334-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		322
		dat de Zwitscrsche Alpenherders gereeder dan ooit aan de stem der Bernsche patriciërs geboor gaven. Twintigduizend man sterk, rukten de Zwit- sers naar de grenzen van Neuchatel op. Om den Hertog uit zijn versterkt kamp te lokken, ver- toonde zich bij het dorp Vaumarcus\' een hoop Schwyzer8 en Berner Oberlanders. Op dit gezigt verloor de Hertog zijne bedaardheid. Hij beval die benden aan te tasten, doch daar de Oberlanders onmiddellijk door de Lucerners, Zürichers, Ber- ners en andere bondgenooten werden gevolgd, was spoedig het geheele leger in den strijd gewik- keld. Vruchteloos gaven Karel en zijne voornaam- ste vcldheeren het voorbeeld van heldenmoed: in het einde bleven de Zwitsers meester van het slagveld, ten gevolge waarvan het geheele Bour- gondisch Nederlandschc legerkamp hun in handen viel (3 Maart). In Karel\'s prachtige veldtent, ge- heel uit zijde, fluweel, goud en andere kostbare stoffen gewrocht, vonden de overwinnaars, onder menigvuldige edele kunstwerken, een diamant van onschatbare waarde, \'s Vorsten ridderorde van het Gulden Vlies, een gouden troon en het groote staatszegel. Meer dan vierhonderd kisten met geld, met kostbaarheden en rijke gewaden gingen even- eens verloren, benevens 400 groote veldslangen en ander grof geschut, 800 haakbussen, 300 ton bus- kruid, nagenoeg 10,000 werkpaarden, 27 groote banieren, ruim 550 vaandels, enz. Alleen aan gelds- waarde ging het verlies do som van 3 millioen gulden te boven. De nederlaag bij Grandson had ten gevolge, dat onmiddellijk verschillende, bondgenooten Karel\'s zijde verlieten, en het Louis, die zich naar Lyon had begeven, om nader bij het tooneel des oorlogs te zijn, weinig moeite kostte, deze afvalligen voor zich te winnen. Alleen kwelde het den Franschen Ko- ning, dat Karel\'s verlies aan manschappen bij deze ontmoeting zoo gering was geweest. De Zwitsers, zelven verbaasd over hun voor- spoed, gingen met den buit op zonderlinge wijze te werk. Het geld maten zij elkander met hoeden toe. Doch van de waarde der kostbaarheden had- den de Alpenbewoners geen begrip. De diamant, welks waarde door Karel aan die van eene zijner provinciën werd gelijk gesteld, verkocht de vin- der aan den pastoor van Montagny voor een gul- den. Belangrijke staatspapieren bezigden zij om vuren aan te maken, en de kostbarste gebor- duurde stoffen verkochten zij elkander bij de el, als eenvoudig linnen of laken. Toonden zij hier- door groote onbekendheid met de weelde, zij toon- den zich niet minder hardvochtig dan Karel: de mannen die de Bourgondische bezetting van den burg hadden uitgemaakt en zich op genade overgegeven, werden aan dezelfde booraen opgehangen, waaraan de Berners den laatstcn adem hadden uitgeblazen. Karel was over zijn verlies diep ter neergeslagen. Hij verloor nogtans geen oogenblik het vertrou-
		raadhuis was opgeslagen. Hij was \'s Konings zwa- ger, oom der Koningin van Engeland en een spruit van liet Luxemburgsen e Vorstenhuis, dat in Duitsch- land zelfs den keizerlijken troon bestegen had. Karel had, door Lotharingen te veroveren, de beleedigingen hem door Réné II aangedaan, schit- terend gewroken. Doch tegenover de Zwitsers, — of zooals de Bourgondiërs de eedgenooten doorgaans noemden, de Duitschers van Opper-Allemanniö — legde hij nog steeds dezelfde welwillendheid als vroeger aan den dag. Acht dagen na Naney\'s ver- overing (6 Dec. 1475), sloten zijne gemagtigden met ben te Neuchfitel eene wapenschorsing voor den tijd van vijfentwintig dagen. De Hertog was niet onge zind dit bestand te verlengen. waartoe de Oostenrijk- sebe Aartshertog Sigismnnd de Zwitsers sterk nan- spoorde. De Duitscher wilde dat men in ieder geval de vijandelijkheden tot den 1 April zou staken. Ducb te vergeefs: de eedgenooten, bekoord door de Fran 8ohe jaargelden en den cijns van het veroverde land, weigerden met Hertog Karel in vrede te leven, of de door ben overheerde grensdistricten in Fran- che-Comté en Vaud terug te geven.\' Het einde der wapenschorsing vond Karel ge- reed om zijne onderdanen in OpperBourgondie ne- vens zijne bondgenoote, de regentes van Savoie, te hulp te komen. Hij verzamelde een leger van 40.000 man, waarmede hij naar den Jura optrok. Bij brief van den 29 January 1476 verzocht hij den magistraat van Dijon hem de behulpzame hand te bieden in het bijeenbrengen van den noodigen proviand voor zijn leger, "opdat hij, met hulp van God en st. Joris, de landen en onderzaten van Bourgondié* en dien van het Huis van Savoie zou mogen bevrijden van de vernederingen, on- derdrukkingen en knevelarijen der Zwitsers (Sui- chons), Wallisers en andere Duitschers." Over Jougny trok bij naar Grandson, * van welke stad de eedgenooten zich juist meester gemaakt hadden. Karel zegevierde: na een beleg van negen dagen vielen stad en kasteel in zijne magt. Doch hij bevlekte zijne overwinning door 300 Berners ter dood te laten brengen, óf door hen aan boo- men op te doen ophangen, óf in het Meer van Neuchatel te verdrinken. Deze ontzettende wraakoefening had ten gevolge, 1 Het ia dus strijdig met de waarheid, dat de Zwitsers "al wat in hun vermogen .vas, deeden om zig met Her- togc Karel te verzoenen," (Wagonaar, Vaderlandsche His- torie, IV. 157); dat 7.|| "ontzet voor de overmacht en den krUgsrocui van Karel hem trachtten tot vrede te bewegen," (BilderdUk, Geschiedenis des Vaderland; IV, 212); of dat /.y, "trachtten zich niet hem op de billMksto voorwaarden te verzoenen", (Arend, Algemeene Geschiedenis de» Vader- landt, Deel II, Stuk III, 55). Zie Th. Foisset, Causes serretes de la ehule de Charles Ie Téméraire en de door dezen auteur aangehaalde Zwitsersehe en Bourgondische geschiedschrijvers, nevens de daarin medegedeelde oor- konden uit do archieven van D[)on, Lausanne, enz. * De naam wordt ook Oranson geschreven. Doch de spelling (irandson verdient de voorkeur. Het devies der oude barons van Grandson luidde: A petite cloche grand to».
		1 Volgens de Duitsche schrijfwijze Famergli.

-ocr page 335-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  323
		wen om ten laatste over de Zwitscrsche boeren te zegevieren. Te Nozeroy aangekomen, hield hij zich in de eerste plaats met het herstel zijner artillerie bezig. Reeds den 8 Maart, dus vijf da- gen na den strijd, zond hij een brief naar Dijon, waarin hij den magistraat dezer hoofdstad nadrukkc- lijk verzocht, hem al het geschut der veste voor een nieuwen veldtogt te leenen. Vervolgens toog hij naar Lausanne, waar hem uit de Nederlan- den, Bourgondië, Savoie en Italië nieuwe strijd- krachten toevloeiden. Van Gent kwamen 6000 man, van den Luikschen bisschop 4000, uit Italië eveneens 4000. Na zijne troepen op den Jorat in oogenschouw genomen te hebben, trok hij door het oostelijk Vaud naar Murten, \' met oogmerk om van daar naar Freiburg en Bern op te nikken. Doch Murten verdedigde zich onder Adrian van Bubenberg, Karel\'s wapenbroeder bij Montlhéry, op het lieldliafstigst. Eene herhaalde bestorming werd afgeslagen, alvorens den 22 Juny een leger van 34,000 man bondgenooten, onder Hanns van Hall- wijl, Hertog Réné van Lotharingen en andere hoofden, kwam aanrukken. De Zwitsers hadden de stoutheid Hertog Karel binnen zijne verschan- singen aan te tasten. Met groote dapperheid werd aan beide zijden gestreden, doch terwijl de Zwit- sers eendragtig kampten om het vreemde juk dat hun dreigde, te keeren, heerschten in Karel\'s leger oneenigheid tusschen de onderscheidene af- deelingen: duizende buitenlanders wien het alleen om buit te doen was, twistten met elkander en met de Bourgondisch-Nederlandsche strijdmagt om de voorkeur, en daarbij bevatte het leger eene me- nigte gepeupel, dat de verdediging belemmerde, b. v. tweeduizend joyeuses donzelles, zoo als eene kroniek van Neuchatel deze dames noemt. Het vermeesteren eener batterij door de Entlibuchers en Oberlanders gaf den Zwitsers eene kracht, die aller- verderfelijkst in de rijen der Bourgondiërs woedde. Na een hardnekkigen strijd zag Karel zich ge- dwongen, vlugtende het slagveld te verlaten. De Zwitsers behaalden andermaal eene volkomen over- winning. Tienduizend Bourgondiërs lieten bij Murten het leven, voor meer dan de helft door de Zwitsers die geene genade schonken, in koelen bloede ver- moord. Onder het geschreeuw: "Brie! Grandson!" regen zij de onzen aan hunne lansen of doorboorden hen met hunne zwaarden en bijlen. Ook nu was de buit groot: onder anderen viel al het Bourgon* disch geschut den vijand in handen. Karel, in Bourgondië teruggekeerd, achtte niets zoo noodig als Lotharingen in staat van verdedi- ging te brengen, opdat de gemeenschap zijner zuidelijke met zijne noordelijke staten niet ver- sperd zon worden. Hij riep de afgevaardigden van Opper-Bonrgondie te Salins bijeen en hield hen twee uren achtereen bezig met hun de noodzake- lijkheid te betoogen, om een nieuw leger op de been te brengen. Hij eischte 40,000 man en het
		vierde van elks vermogen. Het uitgeputte land kon hem echter slechts 3<HX) man aanbieden. Nog minder deden de Nederlandsche gewesten. Zoo verklaarden de staten van Vlaanderen en Brabant, dat zij besloten hadden, hem noch met geld noch met manschappen in dezen oorlog te ondersteunen. Zij waren, schreven zij, door zijn zinneloozen strijdlust met ondragelijke lasten bezwaard.\' Me- chelen maakte eene uitzondering, en daarom schonk Karel deze stad den 3 July tolvrljheid in Holland en Zeeland. Bij zoo veel verzet en eene ongesteldheid, die Karel eenige weken aan zijn leger kluisterde, kon het niet bevreemden, dat Réné gelegenheid vond, Vaudemont, Epinal en andere steden terug te winnen, ja zelfs na een hevigen wederstand, Nancy, (6 October). Nu kon zelfs het gemis aan eene genoegzame legermagt Karel niet weerhouden, om te velde te trekken. Reeds den 22 October bereikte hij de Lotharingsche hoofdstad, die welhaast geheel was ingesloten. Ongelukkig voor Karel was zijn voor- naamste, ja welligt zijn eenige raadsman, een verrader. Deze, Nicolo di Montfort, Graaf van Campo-Basso, ofschoon door onzen Hertog met goud en eere overladen, vergat zich zoo ver dat hij tegen eene bepaalde belooning — een graaf- schap — den Franschen of Lotharingers zijns mees- ters leven verkoopen wilde. Zoo openlijk deed hij zijne aanbiedingen hiertoe, dat het onbegrijpelijk is hoe zij voor Karel verborgen bleven. Terwijl de meeste krijgsbevelhebbers den raad gaven, naar Bourgondië terug te keeren, drong Campo-Basso aan, voor Nancy te blijven, wel bewust, dat het door honger, de winterkoude en ziekte afgematte leger het onderspit moest delven. Toen hierop in January 1477 Réné met 20,000 man, Zwitsers, Lotharingers en Duitschers, tot ontzet aanrukte, bereidde Karel zich tot een ernstigen strijd voor. Ach, hoe weinig was er over- gebleven van zijn eens zoo prachtig leger! Te naauwernood telde het 2000 man in staat om de wapens te voeren. "Laat ons op Pont-a-Mousson terugtrekken!" waagden het de Bourgondiërs en Neierlanders op te merken. "Vertrouw op uw ge- luk!" ried Campo-Basso. Hertog Karel bleef. In den morgen van den 5 kwam het tot een slag. Naauw was de strijd aange- vangen, of Campo-Basso liep met 400 Italianen tot den vijand over. Doch de Zwitsers, bij wien hij zich aansloot, weigerden aan de zijde van den verrader te vechten. Campo-Basso zakte daarom af naar de brug van Custine, waar Karel over de Meurthe moest gaan, wanneer hij naar die zijde tot 1 Dat Karel in een staat van geestverdnoving twee maanden werkeloos doorbragt, wordt, in navolging van de Comines, door onze geschiedschrijvers als een voldon- gen feit medegedeeld. Foisset weerspreekt het nadrukke- lp. Zeker is het, dat wi) Karel reeds in July |)verig bezig vinden om maatregelen te nemen, ten einde /.y» leger andermaal op een gedachten voet te brengen.
		1 Volgens de Franscbe schrijfwijze Morat.

-ocr page 336-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		324
		vlugten werd gedwongen. Dit geval had werkelijk j Toen bij echter over een toegevrozen plas, den plaats, toen het kleine, ellendige leger over- Étangde-st. Jean, wilde trekken, brak het ijs onder
		Het kutcel Brederoric (1870).
		vleugeld werd. Karel zelf redde zich, met slechts weinige getrouwen, uit de algemccnc verwarring.
		zijn paard. Vruchteloos spande bij alle krachten in om dezen hinderpaal te boven te komen: hij werd

-ocr page 337-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                      325

in dien hnlpeloozen toestand verslagen, zonder dat men kon zeggen, of het door een vijand of\' een verrader geschiedde.\' Men verhaalt dat Karel een voorgevoel heeft ge- had van zijn treurig einde. Toen hij zijn voortref- felijk ravenzwart paard "Moreau besteeg, viel het sieraad van zijn helm (een leeuw), op den za- del. s Met een ernstig gelaat sprak hij: "Dat is een teeken Gods!" waarna hij een dienaar een verzegeld paket overreikte, dat zijn laatste wil bevatte. Den dag na den slag werd \'s Hertogs lijk ge- vonden, vastgevroren, met geronnen bloed bedekt

van Bourgondië, de graven van Nassau, van Rflthel en Chimay, Jodocus de Lalaing, den mark- graaf van Itothelin en vele andere getrouwen. Réné liet het lijk zijns grooten tegenstanders plegtstatig in de kerk van st. George te Nancy bijzet- ten, van waar het in 1550 door zijn achterklcin- zoon Karel V naar Brugge werd overgevoerd en in de O. L. Vrouwekerk bijgezet. Nog heden wijst aldaar een prachtig gedenkteeken van verguld koper \'s Hertogs grafstede aan.\' Karel was een ridderlijk vorst. Hij was dapper, tot vermetelheid toe, ondernemend en onvermoeibaar. De eerste in den zadel, was hij de laatste die de

Filips de Schoonc.

en in het aangezigt opgezwollen. Niet ver van daar lag het lijk van Jean de Rubempró, den dapperen verdediger van Nancy tegen de Lotha- ringers. Ook de Heeren van Croy, van Vieuville, van Contay en anderen waren gesneuveld. Onder de gevangenen telde men Antonie en Boudewijn

rust zocht. Regtschapen van aard, was het zijn ernstig streven zijnen onderdanen de voorregten eener goede regtsbedceling te verzekeren. Onver- biddclijk tegen verstoorders der openbare orde, ver- leende hij gaarne in het kamp hulp aan gewonden. Ofschoon een vriend van pracht, was hij matig in zijne genietingen en leide een eerbaar leven. Men kent van hem noch minnaressen noch onechte kin- deren. De muziek was zijn aangenaamste ultspan* ning. Hij was zoo ver in hare studie doorgedron- gen, dat hij verscheidene liederen op noten heeft gezet. Behalve het latljn, sprak hij vijf levende \' Zie de plaat op biadz. 293.

1 Zie do plant op blndz. 289. " Z|)n beroemde hertogshoed was medo door do Zwitsers b(j Grandson buit gemaakt. Do stof daarvan bestond uit geel fluweel. HU was met paarlen geborduurd en door een krans van sardonix, robjjnon, paarlen en gesneden diamanten omgeven. Bovenop prijkte een knop, die uit een in goud gezet j uweel bestond. Zie de afbeelding op bladss. 292.

-ocr page 338-

		326                               GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		kanselier van Bourgondie\' en Heer van Middelburg; Lodcwijk van Gruithuizen, stadhouder in Holland en Zeeland, doch deze waren niet in staat het wan- trouwen des volks weg te nemen, dat weigerde om langer de belastingen te betalen , de ontvangers mishandelde en zijne regenten beleedigde. De ma- gistraat van Gent matigde zich in de grenzeloozc verwarring het bestuur des Lands aan en bewaakte de Prinses met Argusoogen, deelsom het volk in haren naam te kunnen gebieden, deels om te ver- hinderen dat zij een vreemden prins die hun niet behaagde, tot echtgenoot koos. Koning Louis, die in weerwil zijner geveinsd- heid, moeijelijk zijne blijdschap over de verwar- ringen in de Bourgondische Nederlanden kon be- ilwingen, huichelde de grootste bezorgdheid voor de vorstelijke maagd; doch deed door zijne ge- reed gehouden troepen onmiddellijk Bourgondie\' bezetten, even als de steden aan de Somme en st. Quintin, Ham en Bouchain, de vroegere bc- zittingen van den connetable de st. Pol. Tevens bedreigde hij Artois, Henegouwen en Vlaanderen en gaf te verstaan, Duitsche Vorsten met wien hij zieh verbonden had, tot het bezit van Holland, Zeeland, Brabant, Limburg, Namen en Luxemburg te zullen helpen, zoo Maria niet tot zijn plan wilde toetreden, te weten een huwelijk tusschen deze Vors- telijke jonkvrouw en zijn zevenjarigen zoon Charles. Op voorstel van haren raad en der naar Gent gekomen bisschoppen van Luik en Utrecht, riep zij de staten van Vlaanderen, Brabant, Henegouwen en Holland — welke te dien tijde de Vier-Landen werden genoemd — te Gent bij een, ten einde de middelen te beramen om hare heerschappijen in een goeden staat te brengen. Reeds den 3\'len Fe- bruary 1477 waren zij vergaderd. Zij erkenden Maria voor hunne wettige Vorstin en beloofden haar getrouw te zullen zijn. Doch te zclfder tijd drongen zij aan op herstel hunner verkorte voorregten, op de uitbreiding daarvan en op het kwijtschelden van vroeger toegestane belastingen. Zij lieten Maria niets meer dan haar titel, ja beroofden haar van de mid- delen om dien titel te beschermen. Bij hare inhul- diging als Gravin van Vlaanderen (15 February) bezwoer zij de oude vrijheden der stad Gent. Eenige dagen later herstelde zij Brugge in het bezit der voorregten die in 1437 voor deze stad waren te loor gegaan, en den 14 Mei schonk zij Holland en Zee• land het dusgenoemd Groot Privilegie. Daarbij beloofde de Hertogin niet te zullen trouwen dan bij raad en goedvinding der Heeren van haren bloede en de staten harer landen. Alle ambten en waardigheden , door de Hertogin te begeven, zouden aan geene anderen dan inboorlingen toebedeeld mogen worden. Niemand zou twee ambten te gelijk mogen bekleeden, of zijn ambt verpachten. De regtszetel van den Hoogen Raad voor Holland, Zeeland en Friesland zou naar \'s Hage wederkeeren. Deze raad zou voortaan bestaan uit den stedehouder en acht raden, twee edelen, de overigen regtsge- leerden, zes uit Holland en twee uit Zeeland ge-
		talon, en de geschiedenis boeide hem zoo zeer, dat hij zich iederen dag twee uren uit jaarboeken en kronieken liet voorlezen. Had Karel zich niet te veel AIcxander ten voor- beeld gesteld, hij ware een der voortreffelijkste Nederlandsche Vorsten geweest. HOOFDSTUK XXX. MARIA. Moe(|el()ke toestand der Jonge Hertogin t>l) hare verhef- flng. — Koning I.ouis ontscheurt haar ocnige gewet- ten. — Groote Dagvaart te (Irnt. — Vele en groote privilegiën aan de bevolking verleend.—Ondcrhandelin- gen niet Frankrijk. — Hogonet, de Humhercourtcn van Mclle ti\' (ient onthoofd.—• Berleving der Hockschc en Kaheljaauwschc twisten. — Gelder streelt naar zijne onaf- hankeiykheid. — Adolf van Gelder uit zijne gevangen- schap bevrijd, trekt het zwaard voor Maria. —Maxi- miliaan met Maria verloofd. —• Koning I.ouis zet de vjiainleljjkheden voort. • - Adolf van Gelder sneuvelt voor Doornik. — Huwelijk van Maximiliann en Maria. — Maximiliaan verwerft den noodigen onderstand voor het voeren van den oorlog. — Wapenschorsing van Lens. — Geboorte van filips de Scboone. — Geldersche oorlog. — Hoeksche en Kabcljaauwsche woelingen te Hoorn, Lei- den, \'s Hage, Kotterdam, enz. —De Franschen maken zieh van Virton meester en doen een aanval op Luxcm- burg. — .Slag van fiiiinegate. — Verlies en herovering van Luxemburg. — Feesten te Gent en Brussel. — Maximiliaan poogt de rust in Holland te herstellen. — De Hoekschen vinden een toevlngt in het Sticht. — Ge- beurtenissen te Leiden. Dordrecht, Gouda en omstre- ken. — Gevechten te Scherpen zeel, Jutphaas en Vrees, wyk. - Overrompeling van Naarden. — Amsterdam versterkt. — Gevecht bij Westbroek. — Onheil Maria overkomen. — Haar dood. (1477—1482). Snel verbreidde zich het gerucht van Karel\'s nederlaag door al zijne staten, door alle landen der Christenheid. Maar het feit dat hij gesneuveld was, werd geenszins door allen aangenomen. Velen mcen- den dat hij zich verborgen hield of werd terugge- hnuden; ja zoo zeker achtten zij dit uitstrooisel, dat men kocht en verkocht met liet beding, dat de betaling geschieden zou wanneer Hertog Karel terug- gekeerd zou zijn. De schoone en groote Bourgondische heerschap- pij, aan wier vergrooting eene reeks van vorsten met zoo grooten voorspoed had gewerkt, die in magt met Frankrijk kon wedijveren, was nu eens- klaps een waggelende kolos, waarvan een roover die lust met kracht vereenigde, liet cene deel na het andere kon afscheuren. Het beste deel des adela was met zijn meester in den slag bij Nancy gevallen, terwijl de gemeenten met wrevel vervuld waren over de zware belastingen die men van haar had gevorderd, even als over het verlies van de haar eens verleende privilegiën. De twintigjarige Vorstin Maria zag zich van alle kloeke, krachtige hulp beroofd. Zij riep wel de voornaamste staatsambtenaren bij zich ten hove, Adolf van Cleve, Heer van Ravestein; Guido de Brimeu, Heer van Humbercourt; Willem Hugonet,

-ocr page 339-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                   327
		Opschudding was thans aan de orde van den dag. Te Gouda, Schoonhoven, Dordrecht en Hoorn ont- vonkte de haat die de Hoekschcn en Kabeljaauw- schen elkander toedroegen, tot daden van geweld, en in Gelderland werd de zucht levendig de oude onafhankelijkheid terug te winnen en het Huis van Egmond weder aan het hoofd der regering te plaat - sen. Op een landdag, den l(i April te Nijmegen gehouden, besloten de gezamenlijke bannerheeren, ridderschap en steden van Gelder en Zutphen, Adolf op nieuw als wettig landvorst en Hertog te erkennen. Zoo lang hij nog in Vlaanderen toefde, zou men zijne zuster Catharina, eene jonkvrouw van acht-en-dertig jaar, met het regentschap be- kleeden. Maria had in Adolf een tegenstander van bij zon- dere soort. De Gentenaars waren hem zeer gene gen en hadden reeds terstond na Karel\'s afsterven het slaken zijner boeijen bewerkt. Doch Jan van Cleve en andere raadslieden hadden te weeg ge- bragt, dat men hem naar zijne vorige gevangenis terugleide. Nu gaven de Gentenaars hem den raad , zich als poorter en goudsmid hunner stad te laten inschrijven. Zij wenschtcn hem aan bun hoofd, ijverden voor eene echtverbindtenis tusschen hem en hunne Hertogin en achtten hem meer dan iemand geschikt, den vooruitrukkenden Franschen het hoofd te bie- den. Adolf volgde den raad der Gentsche burgerij op. Hij werd poorter en lid van het goudsmids- gild, en, daar nu niets zijne gevangenschap kon wettigen, werd hij met gejuich uit zijne gevange- nis bevrijd.\' Dadelijk gordde hij het zwaard aan, om Maria\'s regten tegen Koning Louis te helpen handhaven. Ten gevolge eener ernstige uitnoodiging der tweede hoofdstad van Vlaanderen, bevond Maria zich, den IQAen April, in het mede door onlusten geslingerde Brugge, toen afgezanten des Keizers bij haar ten gehoore werden toegelaten. Deze waren de Triersche Aartsbisschop Johan van Baden, de Metzer Bisschop George van Baden en de Beijer- sche Hertog Lodewijk, benevens de kanseliers des Rijks, vele Duitsche prinsen en edelen. Hertog Jan van Cleve, die gaarne zijn zoon aan Maria had uitgehuwelijkt, zag hen met donkere blikken aan: de reden hunner komst was hem maar al te wel bekend. Hij hoopte nogtans dat Maria aar- zelen zou, den gezanten van Keizer Frederik een antwoord te geven, waartoe hij zijne be- williging niet gegeven had. Met klem droegen de Duitschers voor, hoe de echtverbindtenis van Maria met Maximiliaan door wijlen Hertog Karel was besloten. Zij lagen de eigenhandige brieven over der Hertogin benevens den diamanten ring, dien zij den Aartshertog gezonden had. Met nadruk vroegen zij haar af, of zij hare handtcekening er- kende en geneigd was om hare belofte en die haars vaders te vervullen? De Hertogin antwoordde vrijmoedig, tot groote 1 Zie de plaat op bladz. 300.
		boortig, behalve nog twee andere raadsleden, ins- gelijks inboorlingen, die geene wedde genieten zon- den. Het liof zou niet ter eerste instantie uitspraak doen in zaken waarvan andere regtbanken bevoegd waren kennis te nemen. De staten mogten onder* ling en met de andere Nederlanden dagvaarten houden, zoo dikwijls en waar zij wilden. Noch tollen noch andere lasten raogten geheven worden zonder hunne bewilliging. Helde de Hertogin of hare opvolgers tot een aanvallenden oorlog over, zonder de goedkeuring der staten zou daartoe niet besloten kunnen worden, of indien dit geschied- de, de Hollanders en Zeeuwen ongebonden zijn, daarin te dienen. In alle openbare stukken zou de Dietsche of Nederlandsche taal gebezigd worden. Geen geld zou gemunt of van waarde veranderd kunnen worden zonder goedvinden der staten. Geenc stad kon men verpligten bij te dragen in beden, waartoe zij hare stem had geweigerd. De Graaf zou voortaan in persoon zijn bede moeten doen, en nie- mands leen tot \'s Vorsten tafel gelegd mogen worden . dan nadat de man geregtelijk gehoord zou zijn. De rekenkamer te Mechelen, zou, voor zoo ver zij Hol- land en Zeeland betrof, mede naar \'s Gravenhage wor- den overgebragt, en het Land van Strijen een lid van Holland blijven. Eindelijk werden aan beide graaf- schappen en aan onderscheidene steden kwijtschel- ding van achterstallige belastingen verleend. De berooide staat waarin door deze edicten de schatkist bleef, noopte de Hertogin en haar raad om met Louis XI in onderhandeling te treden. Zij vaardigden daartoe den kanselier Hugonet, de Heer van Humbercourt, Wolfert van Borsscle en Lndcwijk van Gruithuizen af. Met groote onderscheiding werden deze edelen te Péronne door den Koning ontvangen, die beloften noch gunsten spaarde om hen te winnen voor het door hem ontworpen huwelijksplan. Borssele en Gruithuizen hielden zich stipt aan hun last, doch Hugonet en de Humbercourt beloofden de belangen van den Dauphin — of beter die van Louis— bij hunne meesteres te ondersteunen. Dit gehoorgeven aan \'s Konings plannen lekte te Gent uit, waar eene groote beweging ontstond. Op aanzoek van den raad der Vier-Landen werden de handelingen van Hugonet en de Humbercourt aan een geregtelijk onderzoek onderworpen. Na eene menigte van pijnigingen ondergaan te hebben, klonk het vonnis: schuldig aan landverraad. Zij werden ter dood veroodeeld, onder bepaling, dat het von- nis binnen drie uren voltrokken zou worden. Te vergeefs bezwoer Hertogin Maria den regters haren raadslieden tot genade te bewijzen. Evenmin slaagde zij in hare bede, toen zij naar de Vrijdagmarkt — de plaats der teregtstelling — geijld, handen- wringend volk en regters bezwoer, om den ver- oordeelden het leven te laten. \' Hugonet en Hum bercourt stierven, met Jan van Melie, den voor- maligen tresorier van Gent, den dood der misda- digers (3 April 1477). 1 Zie de platen op 296 en 297.

-ocr page 340-

328

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

verbazing on teleurstelling van Jan van Cleve: inlioiul als die van mijnen wil en hel» besloten nie- "Ik erken dat mijn vader, wiens ziel God ge- mand tot echtgenoot te nemen dan Maximiliaan nadig zij, liet huwelijk tnssehen den zoon des Kei- | van Oostenrijk."

s

RMMHIIriPiV

zers en mij heeft goedgekeurd en toegestemd. Over- eenkorastig zijn wil en bevel heb ik dien diamant gezonden en deze brieven geschreven. Ik erken den

De onderhandelingen over dit huwelijk werden ijverig voortgezet. De staten gaven hunne inwilli- ging, en den 21«ten April nam de Hertog van

-ocr page 341-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

.\'i29

hij reeds vroeger aan zijne oorlogzuchtige ontwer- pen gevolg gegeven, nu liet hij zich door niets weerhouden om in de Nederlanden zelven te val- len. Den 4 Mei nam hij Arras (Atrecht) in, hetzij door de zorgeloosheid, hetzij door het verraad van Filippe de Crevecoeur, Heer van Esquerdes. Om

Bcijeren, in Maximiliaan\'s naam, van Prinses Maria bezit. Volgens de gebruiken bij zoodanig voorhu- welijk rustte Lodewijk, in het halve harnas, eenigc oogenblikken aan de zijde der in bruidskleederen getooide Prinses, op de prachtige huwelijkskocts. Een blanke degen scheidde hen van elkander, en

zijne tegenpartij te verzwakken, zond hij zijn bar- bier Olivier, een geboren Thicltenaar, naar Gent, ten einde een oproer te verwekken. Dan deze ver- rader werd door de Gentenaars onder hevige be- schimpingen in het naauw gebragt. Olivier vlugtte nu naar het onzijdige Doornik. Hier slaagde hij beter in zijne onderneming, want hij bragt te

vier boogschutters maakten dat dit wapen niet werd verplaatst. Ofschoon dit voorhuwelijk den naauwgezetten onoplosbaar scheen, gaven de meeste mededingers naar Maria\'s hand de hoop nog niet op, de rijke Vorstin te winnen. Alleen Koning Louis begreep, dat voor den Dauphin niets meer te hopen was. Had

-ocr page 342-

		330                                   GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		wees, dat deze stad den 23 Mei aan den Koning overging. Hierdoor hadden de Fransclien een steunpunt van onberekenbare waarde voor hunne invallen in Vlaan- deren. Om hen te keer te gaan, trokken de Vla- mingen onder Adolf van Gelder over Meenen naarde Schelde, met het voornemen Doornik aan te tasten. Zij legden de voorsteden in de asch, doch de plundering verlokte hen, om de zijde huns aanvoer- ders te verlaten, die, met weinigen den strijd voort- zettende, van twee lansen doorboord, het leven liet (29 Juny). .lakob van Gistel, die Adolf in het bevelhebberschap opvolgde, had zich evenzeer te beklagen over de zorgeloosheid en baldadigheid zijner togtgenooten. Onachtzaam en brooddronken, leiden zij voor de twaalf groot, hun eiken dag toegelegd, een leven van vrol\'jk Fransje. In plaats van den vijand in het oog te houden en hem bij elke voorkomende gunstige gelegenheid schade toe te voegen, herschiepen zij hun kamp in eene kermis en deden niets dan drinken en spelen, of, als gevaar dreigde, afdeinzen en mui- ten. Geen wonder, dat de Fransche bezetting van Doornik hun menige gevoelige neep toebragt, zooals onder anderen den 30 Juny plaats greep. Bij dezen hcilloozen toestand was het van belang dat het vastgestelde huwelijk tusschen Maximiliaan van Oostenrijk en de jeugdige Hertogin niet lang verschoven werd. De gelukkige bruidegom reed den 18 Augustus Gent binnen, vergezeld door een luis terrijk gevolg van geestelijke en wereldlijke heeren. De stad was prachtig versierd, en de ingezetenen haalden hun aanstaanden Vorst met onbeschrijfe- lijke vreugde in. Maria was aangenaam verrast, want de kwaad- aardige Louis had der Vorstin pogen diets te maken, dat haar uitverkoren bruidegom ziekelijk en krcu- pel was geworden, hetgeen Maximiliaan\'s eerste verschijning terstond wederlegde. Twee dagen na \'s Aartshertogs aankomst werd het huwelijk in de Hofkapel plegtig voltrokken. \' Maximiliaan, toen twintig jaren oud, was een schoon jongeling, van eene rijzige gestalte, een sterken lichaamsbouw en een echt koninklijk voor- komen. * Hij was in alle opzigten het blijkbare tegen- beeld zijn vaders, driftig, voortvarend, dorstende naar stoute avonturen en tot eene kwistige mild- heid geneigd. Deze laatste eigenschap had den ouden Frederik met zoo veel bezorgdheid vervuld, dat deze zijn zoon op het nadrukkelijkst de schaduwzijde daar- van onder het oog bragt. Doch Maximiliaan antwoord- de, dat hij geen koning van het geld wilde worden, maar van het volk en allen die geld bezaten. Met vele talen, kunsten en wetenschappen was hij ge- meenzaam bekend, gelijk hij in het gebruik der wapenen eene zeldzame vaardigheid had verwor- ven. Op de jagt die hij hartstogtelijk beminde,
		was het grootste waagstuk hem het liefst. Eens beklauterde hij, ter gemsenjagt op den st. Mar- tinswand bij Innsprtick, een rotspunt, van waar het verder komen of teruggaan onmogelijk scheen. Het was of hij negentig vademen hoog in de lucht zweefde. Ieder toeschouwer en hij zelf hield zich voor verloren, tot men hem eindelijk den derden dag redde. Zijne stoutheid ging zoo ver, dat hij zich menigmaal zelfs met leeuwen in gevecht be- gaf. Ja, de lust tot hagchelijke ondernemingen bleef hem tot op gevorderden leeftijd bij.\' Nog waren de bruiloftsfeesten niet ten einde, of Maximiliaan droeg zorg, dat de landen die hem ter bescherming waren toevertrouwd, tegen de Franschen gedekt werden. Spoedig liet hij zich te Gent als voogd huldigen, en den 4 Sep- temher stond Vlaanderen hem de bede toe, dat hij gedurende den oorlog dezelfde onderstands- gclden zou genieten als aan Hertog Karel waren verleend. Deze bereidwilligheid der Vlamingen maakte menige berekening van Koning Louis te schande. Of- schoon zijn leger verscheidene overwinningen had behaald, was het door de veletogten her- en derwaarts vermoeid en door de overwinningen zelven sterk verminderd, omdat het in al de veroverde plaat - sen bezettingen had moeten achterlaten. Het heir van Maximiliaan, dat zich tusschen Valenciennes en Douai had neergeslagen, bezat goede bestand- deelen. Een strijd daarmede bood evenveel kansen van verlies als van zege aan, en Louis was de man niet om alles op één worp te zetten. Tijd te winnen was dus voor heden zijne leuze. Hij bood Maximiliaan eene wapenschorsing aan, die den 18 September (1477) te Lens gesloten werd. Het bestand was gcene voorbereiding tot een duurzamen vrede. Maximiliaan kon onmogelijk den reeds gepleegden roof van Bourgondic, Picardië en Artois goedkeuren, en Koning Louis wilde den oorlog des te minder laten varen, nu hij de rijke Ncder- landsche provinciën aan het gehate Huis van Oosten- rijk verbonden zag. Veeleer was door Maria\'s huwe- lijk den grond gelegd tot een ijverzucht en haat van Frankrijk tegen Duitschland, die eeuwen lang voor beide landen, ja voor gansch Europa van de gewigtigste gevolgen is geweest. Bij die gezindheid kon het gcene verwondering baren, dat de wapenschorsing van beide zijden kwa- lijk werd onderhouden. Niettemin verschafte zij het land toch eenige verademing, waardoor Maximiliaan gelegenheid vond, zich te Lille (Rijssel) en andere Vlaamsche steden, in Henegouwen en in Brabant als voogd of momber te doen huldigen. Zijn naam werd nu nevens die zijner gade in alle staatsstuk- ken geplaatst, met dezelfde eeretitels. In February 1478 scheen de oorlog met vernieuwde woede te zullen uitbarsten. Althans op de uittar- tingen der Franschen, toog Maximiliaan andermaal naar Artois, ten einde Louis weerstand te bieden. 1 De afbeelding van zyn harnas komt voor bladz. 30S.-
		1 Zie de plaat op blailz. 801. s /.[in portret, doch op meer gevorderden leeftyil, staat hiervóór, op bladz. 304,

-ocr page 343-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		331
		Doch het bleef bij schermutselingen, want de Koning vernemende, dat vele Duitsche edelen naar de Ne- derlanden kwamen, om onder Maximiliaan te dienen, hernieuwde den wapenstilstand. Dit schonk den Aartshertog de gelegenheid, om met een groot ge- volg naar Zeeland en van daar naar Holland te reizen, ten einde er door de staten van beide graafschappen als voogd gehuldigd te worden. Hij vond nergens eenigc tegenkanting, daar hij al de voorregten welke de ingezetenen hadden verwor- ven, plegtig bezwoer (18—25 Maart 1478). Welligt ware Maximiliaan langer in het Noorden gebleven, zoo niet dreigende berigten uit het Zuiden waren overgewaaid. Louis XI kwam op nieuw met eenc geweldige magt naar Henegouwen afzakken. Te Brugge gekomen, sloot Maximiliaan vrede met de Zwitsers, werd door Hertog Adolf van Cleve tot vliesridder geslagen en door al de leden als hoofd dezer orde erkend. Een der eerste feiten van den nieuwen veldtogt was de verovering van Condé door de Franschen. Doch de hoofdman der Gentsche Groententers Jan de Geest zette hun dit betaald door bij Oudenaarde den Franschen bevelhebber van Doornik, Morisse, cene volslagen neerlaag te bereiden en in een ge- vecht tus8chen Belle (of Bailleul) en Poperingen, op den 1 July, 200 Fransche ruiters in het gras te doen bijten. Ook won Maximiliaan Condé terug, terwijl de ingezetenen van Doornik hem naar hunne veste riepen, na alvorens de geteisterde Fransche bezetting verdreven te hebben. De Nederlanders leg- den veel blijdschap aan den dag over deze zege, die welhaast andermaal door eene schorsing van wapenen gevolgd werd. Men was temeer verheugd, daar Maria den 22 Juny (1478) te Brugge van een zoon was bevallen, die naar zijn grootvader den naam van Filips ontving. Voor Maximiliaan bestond eene gewigtige reden om niet al zijne krachten aan den oorlog met Frankrijk te wijden. Het hertogdom Gelderland had zich aan Maria\'s heerschappij onttrokken, en gaf, ofschoon zelf door het ontstaan van verschillende partijen gc- slingerd, den Bourgondiërs handen vol werks. Het zocht hulp bij de Bisschop van Luik, bij Koning Louis en bij den Hertog van Brunswljk, die echter geen van allen veel dienst bewezen. De eenige die nog eenige, hoewel geringe hulp aanvoerde, waslleinrich von Schwartzenberg, Bisschop van Munster, aan wien bannerlieeren, ridderschap en steden nogtans voor het geleende geld het graafschap Zutphen moesten verpanden. Een inval der Gelderschen in de Meijerij van den Bosch toonde, dat naburige gewesten dien opstand voor hunne rust niet gering moesten achten. Na een tweejarigen oorlog moesten de Gelderschen zich echter aan Maximiliaan onderwerpen. Het sterke Nijmegen bukte in Mei 1481, Zutphen twee maanden later, en Venlo tegen het einde des zomers. Doch de Geldersche krijg was de eenige hinder- paal niet om Koning Louis tot rede te brengen. De hernieuwde Hoeksche en Kabeljaauwsche twis- ten bragten Holland weer in rep en roer. De
		Kabeljaanwschen die in den nieuwen stadhouder Wolfert van Borssele een tegenstander zagen, poogden in alle plaatsen die Hoeksche regcrings- leden telden, deze van het kussen te verdrijven. Hoorn weerstond de pogingen daartoe. Doch te Leiden, waar de regering uit leden van beide partijen was zaamgesteld, bragt Heer Jan van Eg- mond te weeg, dat ongeveer honderd Hoekschen in hunne huizen werden overvallen en ter stad uit- gejaagd. Ook nu bleek het hoezeer een burgeroor- log de gemoederen verwildert. Immers de Kabel- jaauwschen lieten de vrouwen der verdrevenen aan- zeggen, dat zoo zij hare mannen volgden, zij ten eeuwigen dage uit de stad verbannen zouden zijn. Zooals te begrijpen is, was de tweedragt bijzonder groot in de Hofstad, \'s Gravenhage, waar de be- dienden van den Hoeksgezinden stadhouder met die van de Kabeljaauwsche edelen, zoo vaak zij elkan- der ontmoetten, plukhaarden. Op zekeren dag scho- ten de valkeniers van van Borssele uit de vensters van het Hof op de Kabeljaauwschen. Deze riepen hunne geestverwanten uit de naburige steden te hulp. Onder aanvoering van Jan van Egmond, Jan en Filips van Wassenaar en andere edelen van hun aanhang bedreigden zij het Hof. De ingeslotenen, geene uitkomst ziende, gaven het paleis bij ver- drag over, waardoor het eenige uren achtereen ten prooi stond aan allerlei baldadigheid. Intusschen bleef de wedervergelding niet uit. De stadhouder schaarde 6000 Hoekschen rondom zich, heroverde het Hof en liet de huizen der Kabeljaauwschen te \'s Gra- venhage plunderen. Andermaal volgde eene weder- vergelding. Toen de stadhouder naar Rotterdam was getogen, dat inmiddels door de Hoekschen was bemagtigd, vielen de Kabeljaauwschen op hunne beurt de Hoekschen aan, wier woningen in ledige rompen werden herschapen. Zeker zou Maximiliaan zelf pogingen in het werk gesteld hebben, om deze beroertei te stillen, zoo de Franschen niet te dezen tijde (1479) in weer- wil van het bestand, zich van de Lnxemburgsche stad Virton hadden meester gemaakt. De vijand waagde het zelfs, door Hertog Charles d\'Ainboise geleid, Luxemburg aan te tasten. Den 26 April had hij bres geschoten, waarop hij zich tot een storm voorbereidde. Doch de plotselinge nadering van 24,000 Nederlanders,onder Maximiliaan, dwong de Franschen om zich in hun versterkt kamp terug te trekken. Daarbij zond Keizer Frederik III in het regte oogenblik den beloofden onderstand van 4000 man onder den Markgraaf van Baden, en 6000 onder den Hertog van Beljeren. Van alle kanten, zoowel uit de drie legers als uit de vesting aangevallen, werden de benden van d\'Amboise omsingeld en in de pan gehakt. Het heerlijke Merschthal werd door dien slag met bloed gedrenkt \'. Eene tweede ontmoeting van belang vond in de omstreken van Thérouanne, op de hoogte van Guine-
		1 Men meent de plaats van dit gevecht nog tusschen 13 eggen en Heisdorf aan tu wl|xen.

-ocr page 344-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

332

een veldslag tegen den 6 Augustus aan. Doch wie verscheen, het Fransche leger niet. Dit lokte den

gate, plaats. Maximiliaan had zich voor genoemde Artesische stad neergeslagen, met het voornemen

Optogt van twee en dertig whutlengililen te Geut.

haar te heroveren. De Fransche veldheer de Crevccoeur, die tot ontzet oprukte, kondigde hem

Aartshertog nit, om den 7dcn liet kamp van Thé- rouanne te verlaten en den vijand te gemoet te

-ocr page 345-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

.333

trekken. Tegen den middag vertoonde het Fransche i leger zicli in de verte op de vermelde hoogte, ! "die door den glans van wapenen en helmen een zilveren berg seheen te zijn". De Aartshertog trof welberaatude maatregelen om de Franschen aan te : grijpen. Doeh alvorens den strijd aan te gaan, zond j

niet van den heldenmoed hunner voorouders ontaard waren. Zij hielden als een ijzeren muur stand, maakten wijde openingen in de aanrukkende vijan- den en deden de kans naar de Bourgondische zijde overhellen. Op dit pas echter deed de Fransche bezetting van Thérouanne een uitval. Meer gene-

hij vurige gebeden tot den Allerhoogste op. Des namiddags ten twee ure naderden de legers elkan- der en hieven daarbij een zoo luid geschreeuw aan, dat bergen en vlakten daarvan daverden. De Fran- sche veldheer, Filippe do Crevecoeur, had het voordeel, de ruiterij des Aartshertogs op de vlugt te drijven; doch de Nederlanders toonden dat zij

gen om te rooven dan te vechten, viel zij op de legerplaats der Vlamingen aan, die, te zwak bewaakt, door hen werd overheerd. In koelen bloede werden nu zieken, gekwetsten, vrouwen en priesters vermoord, waarna de overwinnaars alle goederen en allen voorraad in beslag na- men. Eenigen maakten zich zelfs van het

-ocr page 346-

		HU                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAKD EN ZEELAND.
		grof geschut meester. Maar in dit hagchelljk oogen- lilik vielen Filips van Cleve en de (iraaf de Ro- mont den plunderaars op het lijf, terwijl de Vlaam- selie lansierB het geschut heroverden. De Franschen bejronncn te wijken, en het einde was, dat Maxi- miliaan een volkomen zegepraal behaalde. De gevolgen waren echter niet in overecnstem- ming met het behaalde voordeel. Hun heil in plot- selingc overvallen zoekende, tastten de Franschen beurtelings verschillende steden aan, die zij aan Maximiliaan poogden te ontscheuren. Het gelukte hun zelfs, onder den Ridder .lean de st. Doma- ricn om Luxemburg te bemagtigen. Gelukkig slechts voor korten tijd, want de Markgraaf van Baden, door Maximiliaan tot stadhouder van het Hertogdom benoemd, heroverde de veste nog in hetzelfde jaar (1479). Toen Maximiliaan na den slag bij Ouinegate te Gent terugkeerde, werd hij door zijne gade en onderzaten vrolijk verwelkomd. Maria bood hem zijn jongen zoon Filips aan, dien hij met blijde verrukking in de armen sloot, voor zich op het paard zette en met hem naar zijn Hof ten Walle reed. De Gentenaars schonken den Vorst 40,000 gouden kroonen als eene vereering, terwijl het gan- sche Land dankgebeden opzond voor den zegen aan \'s Aart8hertogs wapenen verleend. Den 10 January 1480 had het Oostenrijksche Huis nieuwe stof tot juichen: Hertogin Maria bragt toen te Brussel eene dochter ter wereld, die, bij den doop in de st. Gudnla-kcrk, door den Bisschop van Doornik, den naam van Margaretha ontving. Aan den gezigteinder kwamen echter donkere wolken opzetten. De oorlog was den Staten op den duur te kostbaar, weshalve zij zich niet meer zoo gereed betoonden om Maximiliaan met gelden bij te springen als bij zijne verheffing. Vandaar geene vorderingen in het terugwinnen der aan Louis ver- loren gewesten en steden. Ook eischte de Gelder- sche oorlog zoowel opofferingen in geld als man- schappen, en eindelijk grepen de onzalige twisten tusschen de Hoekschen en Kabeljaauwschen in Hol- land steeds verder om zich heen. Maximiliaan poogde door een wederkeerig begun- stigen van beide partijen het bewijs te leveren van zijne onzijdigheid, om den eenen aanhang niet boven den andere te verheffen. Hij ontsloeg Wolfert van Borssele als Holland\'s stadhouder en betrouwde deze hooge waardigheid toe aan Joost van Lalaing, een geboren Henegouwer, doch door het huwelijk zijner nicht Jolanda van Brederode, aan de voornaamste Hollandsche geslachten vcr- maag8chapt (1480). Lalaing was nogtans evenmin in staat, deonrus- tige bewegingen te voorkomen als van Borssele. De Hoekschen die in July 1479 uit Leiden waren verdreven, hadden in het Sticht, waar men Bis- schop David de gehoorzaamdheid had opgezegd, niet alleen eene wijkplaats, maar zelfs wapenen en wapenbroeders gevonden. In January 1481 besloten zij aan hunne ballingschap een einde te maken. Onder
		aanvoering van Reinier van Broekhuizen, een Gel- derschman, en door vele Utrechtenaren geholpen, kwamen zij op een vroegen morgen, terwijl het nog duister was, voor de stad, wisten over de grachten en wallen te komen en verspreidden zich door de straten onder het geroep van "Brederode, Brede- rode, Montfoort, Montfoort!" \') Het stadhuis viel hun in handen. Doch nauw hadden zij dit bezet, of het buskruid dat er voorhanden was, sprong in de lucht, waardoor omstreeks veertig menschen van onderscheiden aanhang het leven verloren. Na de Kabeljaauwschen volkomen weerloos gemaakt te hebben, veranderden zij de regering, in het ver- trouwen zich thans te zullen handhaven. Spoedig echter ontving Lalaing het bevel om Leiden te belegeren, en het berigt, dat Maximiliaan zelf in aantogt was, om de overrompelaars zijn mis- noegen te doen gevoelen, bragt velen tot bezinning. Voor en na vloden de meesten naar Utrecht. De voornaamste burgers, de strijdkrachten ziende weg- smelten, trokken in rouwgewaad den Aartshertog te gemoet, boden hem de sleutels der stad aan en smeek- ten in knielende houding om genade. Maximiliaan voegde hun toe, dat zij den dood schuldig waren, doch dat hij genade voor regt zou doen gelden. A1- leen achttien ingezetenen zonderde hij van deze gunstige bepaling uit. Hij hield ze te zijner be- schikking, en liet aan zes van hen binnen de onder- worpen stad het hoofd afslaan. Nog was Leiden niet gevallen toen Jan van Eg- mond — die, naar een natuurlijk gebrek, den naam van Manken Jan voerde — Dordrecht door een krijgs- list verraste, waardoor den Hoekschen eene nieuwe nederlaag bekwamen. Hij voer namelijk, den 6^» April 1481, met twee schepen de haven der Merwede- stad binnen. Door hun bovenlast (allerlei rijshout) hadden deze vaartuigen het aanzien van koop- vaardijschepen, maar behalve honderden-vijftig Engclsche krijgsknechten, waren er vele Kabel- jaauwsche Dordtenaars en andere Hollanders van dezelfde partij aan boord. Op klaarlichten dag rukten deze gewapend uit. De burgemeester Gilles Adriaans/., die in der haast een koperen pot voor een stormhoed opzette, sneuvelde, de schout Westfaling werd gegrepen, even als Adriaansz\'s ambtsbroeder Dirk van Beaumont. Spoedig kwamen bij de binnengedrongenen nog vele Kabeljaauw- schen uit Rotterdam, waardoor het Jan van Eg- mond gemakkelijk viel, tweehonderd erkende Hoek- schen te vatten en naar \'sGravenhage als gevan- genen weg te voeren. Met gelijke drift overweldigden de Kabeljaauw- schen Gouda, Schoonhoven en Oudewater, zoodat de hoofden der Hoekschen voor goed uit het graaf- schap verbannen schenen. Doch bood Holland hun geen steunpunt aan, Utrecht, waaruit de burgerij Bisschop David van BourgondiS had verbannen, ver- leende hun alle hulp, ja moedigde hun aan, den verlo- ren invloed te herwinnen. Dit gaf tot verschillende \') Zie de plaat op blaJx. 308.

-ocr page 347-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  335
		gevechten aanleiding. Onder anderen bragt Lalaing den Ainersfoorters die het Huis ter Eem bemag- tigd hadden, bij Schcrpenzcel, den 23 September, eene geweldige nederlaag toe , waarna hij den ÏO1\'" October Jutphaas aan kolen legde. Daarentegen on- derging hij, den 13,lcn October, bij Vreeswijk eene zoo zware nederlaag, dat hij gedwongen werd naar IJsselstein te wijken. Vele gevangenen en aan- zienlijke oorlogsbuit, door de Utrechtschen bemag- tigd, gingen als zegeteeken naar de hoofdstad van het Bisdom, waar de veroverde vaandels eerlang de wanden en pijlers der Buurkerk sierden. De steden van het Over-Sticht poogden eene be- middeling tot stand te brengen. Doch de Utrecht- schen, wetende dat Maximiliaan eene volslagen on- derwerping aan Bisschop David begeerde, wilden naar geen verdrag op dien voet luisteren. Veeleer gingen zij voort door overvallen den Hollanders alle beden- kelijkc schade toe te voegen. Op Dingsdag den 9den December trokken eenige Utrechtschc ruiters, als boerinnen verkleed, Naarden binnen. Naauw echter waren zij ter stad in, of zij lieten de mee - gebragte eijeren en melk in de steek, wierpen hunne vermomming af, plunderden de woningen en bragten elk die hun weerstand bood, om het leven.\') Het gevolg was, dat de groote steden zich ver- sterkten. De Amsterdammers namen het bemuren hunner stad ijverig ter harte. Ter herinnering aan eene overwinning die zij eerlang van hunne zijde op de Utrechtschen behaalden, bouwden zij den nog aanwezigen toren Swycht Vtrecht *), en de sterkte, die naar den oostkant den ingang der stad zou beschermen, de st. Anthoniespoorts), werd een gewigtig bolwerk. Het hoezee dat de Utrechtschen over hunne zege- pralen bij Vreeswijk, Naarden, en vervolgens bij Wa- geningen aanhieven, werd eerlang door zware ver- liezen gevolgd. Glocijende van wraak plunderden en verwoestten Maximiliaan\'s benden, onder Lalaing, den Markgraaf van Antwerpen, Petit Salazarenan- dere krijgsbevelhebbcrs, het gansche platteland van het Ncder-Sticht tot voor de poorten van Utrecht. Het versterkte Eetnnes, door het overstroomen der Eem- landen bijna ongenaakbaar in den winter, werd ingenomen en in den brand gestoken. Een zelfde lot ondergingen Baarn en Soest, waaruit de huislieden naar Amersfoort vlugtten (23 Dec). Het bezetten van Westbroek door de Hollanders werd door het op- stijgen der vlammen te Utrecht waargenomen. Op het gezigt daarvan verlieten de burgers hunne veste, om de aanvallers te straffen. Doch ongere- geld, zonder verkenners vooruit te zenden, voort- trekkende, werden zij de slagtoffers van hun ver- waarloozen van alle krijgstucht. Zij ondergingen een zoo groot verlies aan dooden en gevangenen, >) Zie de plaat op blndz. 309. \') Evenzoo op bladz. 312. ») Van deze poort, waaraan do eerste steen den 27«t««- April 1488 werd gelegd, geeft de plaat op bladz. 31 3eene getrouwe afbeelding.
		dat te Utrecht de grootste verslagenheid heerschte (36 Dec. 1481). Om zich voor aanvallen uit het westen te dek- ken, staken de Utrechtschen, den 1"\'" .lanuary 1482, den Lekdijk door, doch de uitslag daarvan was, dat zij zicli zelvcn daardoor meer dan hun vijand schaadden. Niettemin hielden de gevechten aan, waarin nu eens deze dan gene partij de overw\'m- ning behaalde, hetgeen vooral het platteland duur te staan kwam. De Hollanders brandden alles af wat tusschen Baarn en Amersfoort staande was gebleven. De Utrechtschen plunder- den Noordeloos en Benschop, waarna zij zich nog meester maakten van Nijkerk (21 Fcbr.) en van Vianen (17 Maart). In de laatste stad bemagtigden zij binnen het slot Batestein een zeer rijken buit. Gedurende de eerste maanden van 1482 resi- deerde het aartshertogelijke hof te Brugge. Maxi* liaan en zijne gade, beiden in den bloei huns levens, woonden gaarne de gewone ligchaams-oefeningen dier dagen bij. Nu eens reden zij schaatsen op het spicgelgladde ijs, dan weder gingen zij ter jagt, inzonderheid in het bosch van Wijnendale. Zekeren dag vervolgde de Hertogin zoo haastig het opgejaagde wild als haar vurig paard kon loopen. Maar op het oogenblik dat zij haar ros over eene nieuw-gedolven gracht liet springen, brak de zadel- riem, en viel zij met paard en al in de diepte. Ofschoon inwendig deerlijk gekwetst, stond zij op en liet zich naar Brugge voeren, waar zij, na drie weken aan het ziekbed gekluisterd te zijn, den 27 Maart overleed. Maria liet twee kinderen na, van welken het oudste Ellips — sedert onder den naam van Filips de Schoone bekend geworden — nog geene vier jaren telde, terwijl de jongste, Margaretha, eerst sints zes- cn-twintig en eene halve maand het daglicht had ge- zien. Aartshertog Frans, die den 10 September 1481 te Brussel het leven onving, was reeds den 23 December daaraanvolgende overleden, en het kind van het- welk Maria zwanger was, toen zij den ongclukki- gen val deed, ging met de moeder verloren. Den 2 April (1482) werd het lijk der Hertogin met vorstelijke praal in de L. Vrouwekerk te Brugge bijgezet, ter stede waar haar zoon later een verguld koperen praalgraaf voor haar liet oprigten.
		HOOFDSTUK XXXI. MAXIMILIAAN, Voogd over Filips II. Overgang der regering uit het Huis van Bourgondië in dat van Oostcnryk. — Ondersteuning en tegenkanting Aartshertog Maximiliaan b|] het aanvaarden der voog- dy geboden. — Koning Louis bedreigt de Bourgondi- sche Nederlanden. — De Hoekschen en Kabeljanuwschen beurtelings overwinnaars te Hoorn. — Oploop te Haar- lem. — IJsselstein door de Utrechtschen belegerd. — Overwinningen te Jutphaas en Vreeswyk. — Bisschop Da- vid, te Utrecht weder binnengehaald, by eene nieuwe

-ocr page 348-

336

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

ren der munt. — Maximiliaan schenkt der stad Amster- dam do kroon van het Duitsche Rjjk boven haar wapen.— Voortgezette str(jd in Vlaanderen. — Hulst slaat een nan- val der Gentenaren af. — Leuven en Brussel verzoenen zich met den Roomsch-Koning. — Vrede te Frankfort a/M. tussehen Oostenrijk en Frankrijk. — De Hollnn- ders uit Utrecht verdreven. — Overgave van Montfoort en Woerden. — De Hoeksehen bestormen Gocdercede.— Slag bi) Serooskcrke. — Brcderode gevangen. — Opstand

omwenteling gevangen naar Amersfoort gevoerd. — Vrede van Arras — Prinses Margarrtha aan den Dau- phin Charles verloofd. — Utreeht door Maximiliaan in- geivmien. — Abcoude en Vreeland aan Amstelland ge- hecht. — Dood van Louis XI. — Maxiiniliaan herstelt de rust in liet bisdom Luik. — De Vlamingen worden bedwongen. — Aremberg te Maastricht onthoofd. — Maxi- milinan tot Roomsch Koning gekroond. — De oorlog met Frankrijk vernieuwd. — Nederlaag by Bethnno. — Het

zcewozon geregeld. — Oproeren te Gent en Brugge. — Haximlliaan door de Bruggenaren gevangen genomen. — Verdrag tusschen den Roomsch-Koning en de opstandclin- gen. — Filips van Cleve kant zich aan togen Maxiiniliaan (Mi brengt de wapenen in Brabant over. — De Hoeksehen onder Jonker Frans van Brcderode te Sluis. — Rotter- dam door de Hockschcn bemngtigd. — Helrvaart tegen Rotterdam. — Treurige staat van het platteland. — Scheepsgevccht bi) Streefkerk. ~ Overgave van Rotter- dam aan .Maxiiniliaan. — Verwarringen door het verande-

der Kennemers en West-Friezen. — Jan van Naald- wi)k stroopt op de Noord- en de Zuiderzee. — De Vlaam- sehe oorlog voortgezet. — Charles VIII ontrooft Maxi- iniliaan zijne bruid Anna van Bretngne. • Oorlog met Frankrijk, verbond met Engeland. — Kaas- en Broods- volk. — Treurige tooneclen te Haarlem. — Leiden ge- red. — Gevechten te Velsen en Heemskerk. — Haarlem door Albrecht van Saksen bezet. — Einde van het Kans- en Broodspel. — Zicrikzce gestraft. — Gent onderwerpt zich aan Maximiliaan. — Val van Sluis. — Einde der

-ocr page 349-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

x\\;

seeretaris, speelden in de geheime onderhan- delingen daarbij een grootc rol. Niet minder ijverde voor Louis zekere Herman Wliestedte. Hij was het, die herhaaldelijk voor den Koning naar Oent reisde, om de verstandhouding levendig te houden. Hij kittclde het verlangen der Vlamingen om den oorlog te eindigen, die het land op zoo vele schatten te staan kwam. Hij hield hun voor, dat de cchtverbindtenis tussclien den Dauphin en de jeugdige Margaretha, Maria\'s dochter, het bc- drag der beden aanmerkelijk moest verminderen. Meencnde dat Maximiliaan zich naar hunne wcn-

Ilookschn en KabeUarawaehe oorlogen. — Gelder in Op- st:iml. — Arras veroverd. — Vrede van Senlia. — Dood van Keizer Frederik die door Maximiliaan wordt opge- volgd. — Maximiliaan ontslaat zich van de voogdij. (1482—1404). Door liet overlijden van Maria ging de regering der NederlandscHe gewesten uit liet Huis van Bour- gondiü in dat van Oostenrijk over, daar, volgens het huwclijksverdrag tussclien liaar en Maximilaan, hun zoon haar moest opvolgen. Maximiliaan wendde terstond pogingen aan om door \'a Lands Staten als voogd over den vier-

Klcedcrdrngten op liet eind der lfidc HUW.

jarigen Filips en ruwaard der verschillende gewes- ten erkend te worden. In de meeste provinciën ge- lukte hem dit, in Holland voornamelijk door den in- vloed der Kabeljaanwschen, die hem met hart en ziel waren toegedaan. Alleen Vlaanderen kenmerkte zich door een hevigen tegenstand. Koning Louis die bij het onverwacht afsterven van Hertogin Maria zijne levenskrachten voelde opflikkeren, was terstond ijverig in de weer geweest, hetVlaamsche volk tegen Maximiliaan op te ruijen. Filippe de Crevecoeur, Heer van Esquerdes, Meester Olivier en inzonderheid Guillaume de Cluny, pauselijk

schen zon moeten schikken, weigerden de Staten van Vlaanderen hem de uitsluitende voogdijschap over zijne kinderen, en voegden hem hiertoe een raad toe, zamengcsteld uit Lodewijk van Bourbon, Bisschop van Luik; Wolfert van Borssele, Heer van Veere; Filips van Bourgondit\', Heer van Beve- ren; en Filips van Cleve, zoon van Adolf, Heer van Ravestein. Van zijne zijde maakte Louis groot vertoon met eene geduchte krijgsmagt. Onder be- vel van Filippe de Crevecoeur, legde hij 28,000 man in Normandië die, van een uitmuntende artille- rie voorzien, de Nederlandsche gewesten bedreigden.

-ocr page 350-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		338
		Louis\' weluitgcrustc legers hadden Maximiliaan en den Nederlanders door een plotseling oprukken grooteafbreuk kunnen doen, doch de sluwe Franschc Koning, getrouw aan zijn jammerlijk stelsel, verkoos verraad en kuiperijen boven het ridderlijk voeren der wapenen. Langs dien weg gingen Aire en andere steden voor Maximiliaan verloren, en liep st. üiner groot gevaar. Maximiliaan was niet bij magte, een aanzienlijk leger tegenover de Franschcn te stellen. De bin- nenlandsche tweespalt in Holland, zoowel als de hulp die de Aartshertog gedrongen was, aan Bis- Bchop David te verleenen, eischten dat zijne beste veldheeren nevens hetgeocfendste deel zijner benden in de noordelijke gewesten werden gelegerd. Een aanslag der Utrechtschen tegen Dordrecht, door den Burggraaf van Montfoort beraamd, mislukte; door de verdeeldheid der deelnemers. Doch de Hoekschen die uit Hoorn waren verdreven, smaakten de voldoening, voor korten tijd op hunne tegenstan- ders te zegevieren. In July 1482 kwamen namelijk ongeveer zestig bannelingen, die inmiddels te Utrecht, Amersfoort en in Friesland vertoefd had- den, op een vroegen morgen voor de wallen. Zij beklommen de muren en werden, na slechts wei- nig tegenstand gevonden te hebben, meester van de stad. Onmiddellijk vervingen zij de door den stadhouder aangestelde regenten door leden van hunnen aanhang. De schout, Maarten Velaar, die in de eerste verwarring was gevlugt, keerde wel spoedig met krijgsvolk terug, doch zonder de kans te doen keeren. Integendeel hij sneuvelde bij cene derde ontmoeting met zijne tegenpartij. Niettemin duurde de overwinning der Hoekschen slechts kort. Eene halve maand na hun terugkeer daagde de stad- houder, die in Utrecht was gebleven tot hij de kastec- lcn Harmeien en de Ham had beraagtigd, met een leger van 6000 man op, en nu werd Hoorn stormen- derhand hernomen (30 July). Adriaan van Naaldwijk en Jan van Middachten, twee der Hoeksche aanvoer ders,sneuvelden op de wallen, en met hen de bloem der Hoekschen. Afschuwelijk was het tooneel dat de stad thans opleverde. De krijgsknechten bragten allen dien zij ontmoetten, zonder onderscheid van rang of stand, kunne of leeftijd, onmeedoogend om of gaven hcji der onbeschoftste brutaalheid ten prooi. Een der regenten werd vaneen gescheurd, waarna de onverlaten de bloedende overblijfselen, in een mand bijeen verzameld, naar zijne verwanten lieten brengen. Twee priesters werden uit hun klooster naarden zolder van het klokhuis gesleept en van daar naar beneden geworpen. De een bestief het terstond; de ander, ofschoon na den val nog met een mes door den keel gestoken, bleef liggen, tot hij gered werd. Maarniet alleen stierven honderden een ellendigen dood, de stad zelve werd als den ondergang gewijd. Huizen, kloosters en kerken werden uitgeplunderd en van alle kostbaarheden beroofd. Van alle gewijde gestichten bleef alleen het st. Ceciliaklooster, waar Egmond zijn intrek had genomen, verschoond. Hoe onbe- suisd de soldenieren woedden, bleek zelfs in ver-		I wijderde oorden: nadat zij den buit door het gc- heele land tegen spotprijzen hadden afgezet, von- den de koopers bij het uitpakken van het bedde- goed eenige kinderen, die bij de roof voorbijgezien, daarin gesmoord waren. De Kabeljaauwschgezinde staten gaven nu verlof, om op \'s Land kosten, een kasteel te Hoorn te bouwen, opdat de stad in bedwang zou gehouden worden. De brooddronken krijgsknechten vonden het plun- deren zoo verlokkend, dat zij ook hun roofzucht bot wilden vieren op plaatsen, waar zij alleen op hun doormarsch stil hielden. Dit was onder anderen het geval te Haarlem, waar de benden, onder het wij- zen op den raeegevoerden buit, den ingezetenen dreigden , hunne stad even als Hoorn te behandelen. Dat wilden de Haarlemmers niet dulden. Zij vlo- gen te wapen en op de soldenieren aan, van welken er vijftig öf dood geslagen, óf in het Spaame verdronken werden. Waren niet eenige regenten tus- schen beiden getreden, het bloedbad zou nog vreesc- lijker geworden zijn. Nogtans gaf het aanleiding, dat de stadhouder der stad eene boete van 12,000 gulden oplegde. De oproerige Utrechtschen door het aftrekken der Bourgondische krijgsbenden aangevuurd, stroopten, met de door hen besoldigde stalbroeders (vreemde ruiters) in alle grensstreken. Eindelijk sloegen de eersten het oog op IJsselstcin, van waar hun mcnig- niaal groote afbreuk was gedaan. Zij wilden deze stad stormenderhand bemagtigen. Doch de hulpbenden, meer lust in rooven dan in strijden vindende, gaven te verstaan, dat zij geen behagen in dergelijke krijgsver- rigtingen konden vinden."Zij waren," zeiden zij,"aan- genomen om in Holland te stroopen, niet om steden te bestormen." Toen de Utrechtschen dus vernamen, dat Frederik van Egmond te Schoonhoven volk bij- een bragt, om hun slag te leveren , lieten zij, door dien tegenstand gedwongen, hun voornemen varen om IJsselstcin te bemagtigen (Aug. en Sept. 1482). De oproerige onderdanen van Bisschop David be- gonnen nu naar vrede te haken, want na het opbreken van het kamp voor IJsselstein, volgde de eene neer- laag de andere. Het kasteel Vroonestein bij Jutphaas werd door de Hollanders, den 19 September, inge- noraen, en negen dagen later moest ook de sterkte Gildenburg aan de Vaart zich overgeven. Nosttans liepen de onderhandelingen over eene verzoening, zoo te Werkhoven als te Valkenswaard en Wage- ningen, vruchteloos af. Het was een geluk, dat het natte weer de wegen vaak zoo onbruikbaar maakte, dat de oorlogtoorts daardoor van tijd tot tijd werd ge- bluscht. Vielen echter ontmoetingen voor, zoo werden zelfs de heiligdommen niet gespaard. Bij een gevecht van Oudewatcrsche burgers met eene roofbende uit Montfoort ging de kerk van Linschoten in vlam- men op. Binnen de hoofdstad Utrecht begon zich nu eene partij te vormen, die verzoening met Bisschop David en Maximiliaan predikte. Zij kreeg eerlang zooveel uitbreiding, dat zij zelfs den Burggraaf van Montfoort, het hoofd der tegenpartij, in hechtenis nam en den

-ocr page 351-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                   339
		Bisschop kon uitnoodigen om naar zijn hof temp; te kecren. Doch van lieverlede versterkten zich de Hollanders, die gelijktijdig met den Bisschop te Utrecht gekomen waren, binnen de st. Catharina* poort. Dit werkte mede om het oude wantrouwen op te wekken. De burgerij riep hulp uit Amers- foort in, verleende den overgekomenen hetnoodigo om de stad binnen te dringen en mengde zich onder de strijders die tot op de Neude elkander bekamp- ten. De Bisschoppelijken en Hollanders werden de stad weder uitgedrongen, de Burggraaf van Mont- foort aan zijne gevangenis onttogen, en Bisschop David als overwonneling naar Amersfoort gevoerd (8 Mei 1483). De zekerheid dat de oorlog nu heviger dan ooit zou ontbranden, wanneer hij niet werd gestuit, deed Maximiliaan alle krachten inspannen om de Utrechtschen te overvleugelen. Door den vrede die den 23 December van het vorige jaar (1482) te Arras (Atrecht) met Louis XI was gesloten — waarbij het door den Franschen Monarch ver- langde huwelijk tusschen den Dauphin en Prinses Margaretha werd vastgesteld — kon hij te dezen behoeve over grooter strijdkrachten beschikken dan vroeger. Ook voerden Hollandsche steden hem be- langrijke strijdkrachten toe. De Amsterdammers won- nen de sloten te Abcoude en Vreeland \'), die, wijl ook Kroonenburg en Loenersloot, door de Hollan- ders werden bezet, der IJstad een stevigen voor- muur verzekerden. In Juny kwam Maximiliaan zelf met een leger van 12,000tot 14,000 man voor Utrecht, dat hevig werd bestormd. De opstandelingen bleven zich dap- per verweren, doch eindelijk drongen het vijande- lijk vuur en de honger hen tot overgave. Den 3 September trof men een verdrag, waarbij de regering en aanzienlijken zich vcrpligtten, blootshoofds en op de knieën den Aartshertog vergiffenis te smee- ken, hem 40,000 Rijnsche guldens op te brengen en als wereldlijk voogd der stad te erkennen. Ook ont- ving David van Bourgondiö het geestelijk bewind in zijne zetelstad terug, terwijl de vreemde stalbroe- ders, door allen verfoeid, moesten aftrekken. Maximiliaan, Amsterdam bijzonder genegen, bc- loofde aan de burgers dezer stad, dat de sloten van Abcoude en Vreeland, die zij in den afgeloo- pen krijg hadden ingenomen, aan Holland zou- den gehecht worden en in hunne bewaring bllj- ven, ten einde, zoo de Utrechtschen weder tot onge- hoorzaamheid mogten vervallen , deze geene nieuwe schade aan Amstelland zouden kunnen berokkenen. Hij voegde al de renten en voordeelen die uit deze heerlijkheden voortsproten, bij de grafelijke domei- nen, en bepaalde, dat in de heerlijkheden Abcoude en Vreeland regt zou gedaan worden volgens de costumen van Amstelland, waarvan het Amsterdam het hoofd was. \'.) Eene afbeelding van dit slot tijdens Maximiliaan\'s bewind, ontleend aan eene teekenlng op het Utrechtsche archief, komt voor op bladz. 316.
		Terwijl Maximiliaan voor Utrecht lag, was zijn verbitterde tegenstander Louis XI, na een lang- durig lijden, bezweken en opgevolgd door zijn min- derjarigen zoon Charles VIII (30 Augustus 1485). De nieuwe Fransche Koning, eerst veertien jaren oud, was een klein, mager ventje, en daarbij zoowel door het gebrek van scheel te zien als het bezit van een eenigzins hoogen rug alles behalve het toonbeeld van schoonheid. Kon echter de jeugdige Margare- tha, die volgens het Atrechter verdrag te Parijs werd opgevoed, hem beminnen en zijne genegen- heid winnen, zoo kon zijne komst tot den troon voor de Nederlanden gunstige gevolgen hebben: eene gelukkige verhouding tusschen de hoven van Parij 8 en Brussel moest den vrede in het hart van West-Europa verzekeren. Nog altoos echter bleven de Vlamingen Maximi- liaan de voogdijschap over zijn zoon weigeren. Ja, de Gentenaars onderhandelden in stilte met Anna de Beaujeu — die gedurende de meerderjarigheid haars broeders in Frankrijk het roer van staat omklemde — om haar Graaf Filips, den erfgenaam van Maria\'s heerschappij, uit te leveren. Deze tegenwerking deed den Aartshertog van verlangen branden om de Vlamingen te noodzaken hem zijn zoon in handen te leveren. Doch de vree- selljke verwarring, waarvan het bisdom Luik te dien tijde het tooneel was, eischte eerst zijnetusschen- komst aan de Midden-Maas. Daar had Willem van Aremberg, Graaf de la Marck, bijgenaamd het Wilde Zwijn der Ardennen, zich tegen BisschopLodewijk van Bourbon verheven en dien Prelaat in een veld- slagbij Grivegnée, den 30 Augustus 1482, verslagen. Hij had zich vervolgens tot mambour of voogd van Luik opgeworpen en tegelijkertijd pogingen aange- wend om zijnen zoon den bisschoppelijken zetel te verschaffen. Doch het kapittel, dat zich hiertoe niet leenen wilde, had de wijk naar Leuven ge- nomen, hetgeen de verheffing van Aremberg be- lette. Jammer slechts dat de kanunniken het niet eens konden worden over de bisschopskeuze. Eenigen namelijk stemden voor Jacob van Croy, anderen daar- entegen voor Jan van Hoorne. Aremberg was woedend over dezen uitslag. Hij begon met het graafschap Hoorne in vuur en vlam te zetten. Doch Maximiliaan, die de partij van Bisschop Jan koos, drong nu het bisdom Luik binnen, om een einde aan dedwinge- landlj van het Zwijn te maken. St. Truiden gaf zich bij verdrag over, Hasselt viel na eene hevige bestor- ming, en Tongeren moest, na drie weken tegenstand geboden te hebben, den Hoornschen en hunnen bond- genooten, den Bourgondiërs, de poorten openen. Eindelijk werd bij eene ontmoeting te Hollogne-sur- Jaar in January 1484, Aremberg zoo hevig gesla- gen, dat hij zich binnen Luik moest terugtrekken. De Graaf de la Marck moest nu inzien, dat het met zijn gezag ten einde liep, dat het beste wat hij doen kon, was vrede te maken. Doch hij wilde van geene schikking weten. Hij verklaarde, elk die Tan een verdrag zou spreken, voor een vijand des vaderlands en schroomde niet, twee burgemeesters

-ocr page 352-

		340                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		van Luik on één van Huy(Hoei), die lot ecnc vcr-     thans, in genade aan, bejegende hem met groote zoening hadden aangeraden, op het schavot het hoofd ;  onderscheiding en trok hem zelfs in den kring te doen afslaan. Door vrees aan te jagen, gelukte     zijner raadslieden. liet hem nog een tijd lang den oorlog te rekken, ;      Na de oproerige Luikschen en Utrcclitschen tot waarin de Bourgondiërs, onder anderen Bilsen en .  rede gebragt te hebben, besloot Maxiiniliaan een de Arembergcrs Peer verbrandden. Ten laatste ech- |  einde aan den tegenstand te maken, die de Vla-
		Dou|i \\nn 1\'rins bral (later Keizer Karel V).
		ter ontzonk zelfs Areraberg de moed. Hij sloot den  i mingen hem bleven bieden. Den 2G November 1484 22 Juny 1184 te Tongeren den vrede met Jan van     won hij door list Dendcrmonde, en in January 1485 Hoornc, waarbij Luik den beschermeling van Maxi-  i door verraad Oudenaarde. Vervolgens zond liij zijne miliaan als kerkvoogd en opperheer aannam,     benden naar de Landen van Waas en Cadzand, Aremberg was loos genoeg, daarbij alles voor zich     waaruit Gent en Brugge een groot deel van hun te bedingen wat hij in deze omstandigheden wen-     proviand ontvingen, sehen kon. Bisschop Jan nam hem, in schijn al-        Zooals in die tijden aan de orde was, huisden

-ocr page 353-

341

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

Zij ontkwamen echter den dans niet. Het kerkge- bouw, door de volgelingen van Maximiliaan in brand gestoken, ging met de opstandelingen in rook en vlammen op. Vier dagen later behaalde de Aartshertog zelf in het Land van Waas eene overwinning op eene groote bende tegenstanders, meerendeels landlieden. Onder de middelen die de oproerige Vlamingen

Maximiliaan\'s krijgsknechten in Vlaanderen als in \'svijands land. Daardoor voelden de Gentenaren zich aangespoord, om op hunne beurt in Brabant en Henegouwen buit te vergaderen. Onder aanvoe- ring van den Graaf de liomont ondernamen zij een strooptogt naar de omstreken van Brussel en Halle, waar menig bloeijend dorp eerlang weinig meer dan een puinhoop vertoonde.

575959

De Bourgondiërs zetten den Vlamingen hunne strooperijen duur betaald. Den 28s,Bn February trok de bezetting van Dendermonde naar Zcle en ver- sloeg er eene bende van 300 Gentenaars, die zich te dier plaatse hadden neergeslagen. Achttien of twintig dezer burgers vlugtten in de kerk en verdedigden er zich met onbezweken moed.

in het werk stelden, om Maximiliaan\'s bewind schade toe te voegen, was er een, dat Zeeland en Antwerpen duur te staan kwam. Uit de haven van Sluis voeren van tijd tot tijd vrijbuiters, die op do oevers der Hont en andere stroomen land- den en vooral op Walcheren, Zuid-Beveland en den Brabantschen wal menigen plundertogt vol-

-ocr page 354-

		342                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		I en diefstal, dat de Centenaars hen spoedig naar de andere zijde der Somme wenschten. De oogen gingen den verdwaasden open, en, ofschoon het den magistraat gelukte, den Heer van Esquerdes te bewegen naar Doornik af te trekken, men begon naar verzoening met den Aartshertog te haken. .Zelfs driftige tegenstanders van Maximiliaan kwa- men tot het buigt dat hun verzet meer tot \'s Lands ondergang dan tot grootere vrijheid strekte. Door tussehenkomst van Graaf Engelbert van Nassau deed Brugge, den 1»»«> Juny, eene eerste schrede om tot eene verzoening te geraken, die, spoedig door anderen gevolgd, den 28"tcn Juny tot eene overeenkomst voerde, waarbij de drie leden der Vlaamsche Staten den Aartshertog als voogd van j den minderjarigen Uraaf erkenden en hem voor zijne | volbragte wapenrustingen eene som van 700,000 gulden toekenden. Als geheel veranderd van zin, ontvingen de Gentenaren den Aartshertog met groote pracht binnen hunne muren, nadat zij hem, bij zijne nadering, te Mariakerke, zijn zoon Filips uitgele- verd hadden (7 July 1485). Ofschoon Maximiliaan eerst den Bruggenaren en vervolgens de Gentenaren had beloofd, hun weder in genade als zijne onderdanen aan te zullen nemen, had hij toch bij het verdrag eenige personen uit- gezonderd, wien hij geene vergiffenis verkenen wilde. Tot dezen behoorden Jacques de Savoie, Graaf van Romont; Wolfcrt van Borssele, Heer van ter Veere; Lodewijk van Brugge, Heer van Gruit- huizen; en negentien andere personen, allen Vla- mingen van verschillende stand. Eenigen, zoo als de Heer van Gruithuizen, werden onder borgtogt ontslagen en anderen in hechtenis gehouden, ter- wijl aan Zeger de Roo, Francies van Bassevelde, 1\'icter van den Eeckt, Lodewijk Stelin en Jan de Keyt op een schavot het hoofd werd afgeslagen. Nog een ander van Maximiliaan \'s tegenstanders eindigde op dezelfde treurige wijze zijne loopbaan: Willem van Aremberg, Graaf de la Marck. Sints het verdrag van Tongeren had hij zich aan het hof van Bisschop Jan van Hoorne weten te band- haven. Doch nadat Maximiliaan te Brugge was teruggekeerd, meende deze Vorst bewijzen te over gevonden te hebbeu, dat Aremberg in het geheim de Vlamingen tot opstand had aangevuurd en hunne verstandhouding met Frankrijk bemiddeld. Dit deed den Aartshertog aan Frederik van Hoorne, Heer van Montigny, schrijven, zich op de eene of andere wijze van Aremberg meester te maken. Montigny begaf zich naar st. Truiden, waar Bischop Jan zich op dat pas bevond. Hij deelde den Luikschen Kerkvoogd, zijn broeder, in stilte den ontvangen last mede. Verre van zich tegen dit bevel te kan- ten, beloofde Bisschop Jan van zijne zijde alle medewerking. Hij noodigde een stoet van edelen, die hem gevolgd was, op een gastmaal, waar hij Aremberg nog met de. oude onderscheiding beje- gende. Terwijl men de tafelweelde ruimschoots genoot, deelden Frederik en Jakob van Hoorne den aanwezigen mede, dat zij nog denzelfden
		hragten. Eene poging van Jacob van (Jistel om oen der kasteclcn van Sluis te verrassen, mislukte en bragt niet anders voort, dan dat st. Anna ter Muiden, Heist en Knocke de ellende van plande* ring en roof ondervonden. In liet midden en zuiden van Vlaanderen be- haalde \'s Aartshertog partij vele voordcelen. De bezetting van Oudenaarde versloeg 150 Gentenaars bij Peteghem, eene krijgsbende onder de Ligny won (ierardsbergen (5 April), en Graaf Engelbert van Nassau maakte zich van Ninove meester (7 April). Deze nederlagen der opstandelingen wijzigden de stemming der burgerij. Weliswaar leidde deze niet om zich aan Maximiliaan te onderwerpen, maar om hulp te zoeken bij denzelfden vijand, wien men tot hiertoe met zoo veel verbittering had bestreden, de Fransehen. De Gentenaars zonden Jan van Gruit- huizen en andere edelen van hunne partij naar het hof van Charles VIII, met het ver- zoek hen in hunnen strijd tegen den Aartsher- tog bij te springen. Zoo als men voorzien had, was de Fransche regentes met die aanvraag bijzon- der ingenomen. Reeds na weinige dagen bevond de overlooper Filippe de Crevecoeur zich met eene voorhoede van 800 ruiters op weg naar Gent, waar de Graaf de Romont inmiddels eene bende van 14.0OO Vlamingen had bijcengebragt, om Maxi- miliaan te verhinderen Aalst te bemagtigen. Het land leed vreeselijk onder die voortdurende krijgsbedrijven. Door de soldeniers van Maximi- liaan werd het kasteel van Adriaan Vilain, Heer van Liedekerke, verwoest, even als de abdij van Eenham, en de kerken van Kerkhove, Warmaarde en Avelghem. Daarentegen plunderden de Vlamin- gen in Zeeland het nog onbemuurde doch reeds bloeijende Vlissingen. Bloedig inzonderheid was het treurspel dat te Temsche werd opgevoerd. Maximiliaan nam er het kasteel in, dat hij in brand liet steken, waarna hij aan al de Vlaamsche sol- deniers met hun hoofdman zonder genade het hoofd liet afslaan. In Mei rukte Maximiliaan voor Gent,dat zich wel dapper verdedigde, doch niet dan ten koste van vele levens, daar iedere uitval door de stedelingen on- dernomen, met verlies werd afgeslagen. Inzonderheid werd de uitval die zij den 24,tcn van Rloeimaand ondernamen, duur gekocht. Zoo ontzettend kwam dit wapenfeit der burgerij te staan, dat deze het niet meer waagde, de poorten uit te trekken. Niettemin brak de Aartshertog het beleg op, toen de Franschen onder de Crevecoeur de stad naderden. Mogelijk voorzag hij dat deze vijand den Gentenaars eene les zou geven, die ook voor hem niet zonder voordeel zou zijn. Inderdaad, niets kon den Vlamingen beter het verkeerde van hun verbond met CharlesVIIl doen in- zien, dan de komst der 800 Fransche ruiters bin- nen hunne hoofdstad. Deze vreemde krijgers leef- den zoo baldadig, kwamen in zoo menige botsing met de stedelingen, en pleegden zoo openlijk roof

-ocr page 355-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

343

dag naar Leuven moesten terugkecren. Bisschop Jan beloofde hun uitgeleide te doen, terwijl Aremberg aanbood om van de partij te zijn. liet Zwijn werkte daardoor onwetend tot zijn ondergang mede. Hij wist niet dat alles te voren in dezen zin was bespro- ken, om hem in den val te laten loopen. Naauwelijks had het gezelschap st. Truiden verlaten, of de Heer van Montigny stelde Aremberg voor dat beiden om het hardst zouden rijden. De Graaf de la Marck, die een voortreffelijk paard bereed, nam dien voorslag lagchend aan. Beide ruiters gaven hunne rossen de sporen, en als een pijl uit een boog snelde Arem- berg zijn togtgenoot vooruit. Hij hield niet eer stil dan na het bereiken van een hollen weg, waar de baan eene kronkeling maakte. Niemand was hem ter zijde gebleven, doch achter den hoogen wal die den weg bezoomde, lagen Frederik\'s volgelingen. Eer hij wist wat met hem voorviel, was Aremberg omsingeld, van het paard gesleurd en gebonden. Was hij onder Ha- gelander roovers vervallen? Spoedig wist hij beter, want daar naderde Heer Frederik van Hoorne, die hem \'s Aartshertog\'s bevelschrift voorhield. De verschalkte Graaf werd naar Maastricht gevoerd, waar het hof hem ter dood veroordeelde. Zelfs geen uitstel kon hij verwerven. Hem werd aangezegd, zich gedurende den nacht tot sterven voor te be- reiden. Toen den 18lkn Juny aanbrak, deed bijzijn laatsten gang. Hij werd naar het Vrijthof geleid, waar een schavot was opgeslagen. Bisschop Jan vertoonde zich aan een venster om de strafoefening aan te zien. Zoodra Aremberg hem ontdekte, ver- weet hij hem met eene donderende stem het ge- pleegde verraad. "Maar," voegde hij er aan toe, "weet dat mijn dood bloedig aan u en de uwen gewroken zal worden." Na dit zeggen, boog hij het hoofd om den doodelijken slag te ontvangen. Zoodra hij de rust in Vlaanderen had hersteld, besloot Maximiliaan zich naar Duitschland te bc- geven, ten einde zijn zeventigjarigen vader te ont- moeten en met hem de middelen te beramen om zich de erfenis des Kcizerrijks te verzekeren. Hij belastte Engelbert van Nassau en Filips van Cleve met het bestuur zijner landen, doch het liep tot aan het einde des jaars eer hij de Nederlanden kon verlaten. Het geluk bekroonde zijne wenschen, want den 16 February 1486 werd hij op den Rijks- dag te Frankfort tot Roorasch- Koning verkozen. Drie maanden later, t. w. den 9 April, vond zijne plegtige krooning te Aken plaats. \' Vergezeld door zijn grijzen vader keerde Maxi- miliaan naar de Nederlanden terug, waar de steden die hij bezocht, met elkander wedijverden om hem op het schitterendst te ontvangen. Vooral bewezen Dordrecht en Mechelen hem groote cere. Ongelukkig was bij den Roomsch-Koning het denkbeeld ontkiemd om Frankrijk te straffen voor de hulp die het den Vlamingen bij hun jongsten opstand had geboden. Met Koning Henri VU van Engeland en de Hertogen van Orléans en Bretagne

in verbond getreden, begon hij de vijandelijkhe- den met Thérouanne en Montagne te bemagtigen. Doch hiermede eindigde zijn geluk in dezen strijd. Gebrek aan de noodige fondsen dwong hem een deel zijns legers af te danken. In het volgende jaar (1487) ging Thérouanne weer verloren, en kort daarna delfden de Nederlanders in den veldslag bij Bethune (\'25 Jury) het onderspit. Gedurende dezen oorlog nam de Roomsch-Koning een besluit om het Nederlandsche zeewczen te re- gelen. Tot op dezen tijd was de oorlog ter zee steeds gevoerd door vaartuigen te dien einde door de bijzondere steden of personen uitgerust. Daar- mcde waren niet zelden schitterende overwinnin- gen behaald. Doch de inrigting leverde het onge- rief, dat de grenzen tusschen kaapvaart en zeeroof maar al te dikwerf overschreden werden. Bij een plakkaat, den 8 January 1487 te Brugge gegeven, besliste Maximiliaan, dat niemand voortaan eenige schepen ten oorlog zou mogen uitrusten, dan met toestemming van den door hem benoemden admiraal of onder-admiraal, en dat deze regt zouden spreken over alle zaken ter zee en langs de stranden. Tot de Vlaamsche opstandelingen, die hun ver- zet tegen Maximiliaan met kerkerstraf boetten, be- hoordc Adriaan de Vilain, Heer van Rassinghem. Het gelukte dien onbezonnen edelman zijne gevangenis te Vilvoorde te ontkomen, waarop hij, naarVlaanderen teruggekeerd, niets verzuimde om zijne landgenooten tegen Maximiliaan op te ruijen. De aanstelling van eenige vreemde ambtenaren, inzonderheid Duitschers, wekte zijn woelen in de hand, even als de balda- digheden waaraan zich de gehuurde krijgstroepen schuldig maakten. Gent verhief het eerst de vaan des opstands. Brugge weifelde , ofschoon de stroop* togten der Duitsche soldeniers de menigte zingen deed: O schoonc koopstede GJ) wordt eens roofstedc, Tenzij God daarin voorziet En ons zjjn gratie biedt. Men drong bij den Roomsch-Koning aan op het wegnemen van deze en andere bezwaren, doch vruch- teloos. Zelfs trachtte de Vorst door het ontbieden van Henegouwsche ruiters zich van alle wachtpos- ten binnen Brugge meester te maken. Daardoor steeg de verbittering ten top. De Bruggenaren na- men hem en cenigen zijner vrienden gevangen en gaven hem tot kerker eerst den huize Cranenburg (10 February 1488) en veertien dagen later het huis van Filips van Cleve nabij de Ezelsbrug. Allen die medegewerkt hadden om den vrede van Arras te verbreken, of de maatregelen door te drijven, waarover men zich beklaagde, werden gevat, en niet weinigen van hen gepijnigd en onthoofd. \' Maximiliaan zelf geraakte in levensgevaar, daar het niet aan lieden ontbrak, die op het ergste aandrongen. In dezen nood verscheen op zekeren

< Zie de plaat op bladz. 320.

1 Zie do plaat op hlsidz. 317.

-ocr page 356-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

344

(Lij; \'s Rooinsch-Konings kortswijligc raad Kunz von der Rosen — ilie alvorens de Vorst Brugge binnen- reed, hem ernstig gewaarschuwd had — als een mon- nik verkleed in zijne gevangenis, en wilde dat de Aartshertog in het door hem aangenomen gewaad ontvlieden zon , in welk geval hij in \'s Vorsten plaats zon achterblijven. Doch in weerwil van al het bid •

ciön den aftogt zijner troepen beloven, terwijl hij met betrekking tot Vlaanderen tegen eenjaargeld van de voogdij en het regentschap moest afzien. Ook moest hij het handhaven van den Atrechter vrede tegenover Frankrijk bevestigen. Vroeger had hij gunstiger voorwaarden van de hand gewezen, doch thans vreesde hij, dat het aanrukken van een keizerlijk

Arnhem door Filips de Sehoone ingenomen.

leger liet gemeen welligt in de uiterste woede zou doen ontvlammen. Keizer Frederik had namelijk op het berigt van het geweld, zijnen zoon aange- daan, met ongewonen ijver het bijeenbrengen van een rljksleger bezorgd en verschillende vorsten tot persoonlijke deelneming aangespoord. In snellen marsch was deze armee tot Mechelen opgerukt,

den en smeeken des eerlijken hofnars lietMaximi- liaan zich hiertoe niet bewegen: hij kon niet be- sluitcn zijne vrijheid te koopen door het opofferen van een getrouw en edelmoedig dienaar. \'s Vorsten redding had nogtans na vier maanden plaats (IC Mei), doch vóór hij zich weder vrij be- wegen kon, moest hij aan de gezamenlijke provin-

-ocr page 357-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

.\'545

toen tle bevrijde Maximiliiian zich bij haar aan- raeldde. De voorwaarden, die hij had moeten aan- nemen, werden tlians, ofschoon hij ze plegtig had bezworen, omdat zij hem afgedwongen waren, voor nietig verklaard , en de vijandelijkheden op nieuw begonnen. Niemand toonde zich meer verontwaardigd over de gepleegde trouwbreuk dan Filips van Cleve, die als

Hoe aanzienlijk het Duitsche leger, hoe bekwaam de opperbevelhebber, Hertog Albrecht van Sak- sen, mogt zijn, konden zij zich geenszins op eene spoe- dige overwinning verhoovaardigen. Filips van Cleve ontwikkelde groote bekwaamheden. IJverig door de Vlamingen en eene Eranschc hulpbende van 1200 man ondersteund, bleef hij niet slechts over- winnaar bij vele ontmoetingen in het bedreigde

gijzelaar van den Roorasch-Koning te Gent was achtergebleven. Hij schreef Maximiliaan een brief, waarin hij den Vorst te kennen gaf, dat hij krachtens zijn eed verpligt was om tegen de verstoorders van den vrede het zwaard te trekken, en hij thans, nu de overeenkomst eigenraagtig was verbroken, in de noodzakelijkheid was gebragt, het hem aan- geboden opperbevel over de Gentenaren te aan- vaarden.

Vlaanderen, maar hij drong zelfs met zijne volge- lingen tot in \'t hart van Brabant door, waar hij onder anderen Brussel, Leuven, Tienen en NivcL les bemagtigde. Het duurde niet lang, of het oorlogstooneel breidde zich nog verder uit. De Hoekschen, die sedert Maximimiliaan Utrecht had ingenomen, als ballin- gen rondzwierven, maakten van \'sLands verwar- den staat gebruik, om nieuwe pogingen in het werk 44

-ocr page 358-

		•
		34G                                  GESCHIEDENIS VAN ï te stellen, ten einde de verloren magt in Holland te herwinnen. Zij vereenigden zich hiertoe in Vlaan- deren, waar Filipa van Cleve hun verlof gaf om Sluis tot hun verzamel\' en wapenplaats in te rig- ten. Frans van Brederode, een jonkman in de bloei des levens, die naauwelijks de Leuvensche hoogesehool verlaten had, plaatste zich, op veler verzoek, aan hun hoofd. Hij gaf voor, de wape- nen alleen ten behoeve van den jeugdigen Graaf Fi- lips te voeren, ten einde hem aan de verkeerde leiding het Oostenrijksche Hof te onttrekken. Langs de Vlaamsche en Zeeuwsche kusten kruisende, bragt hij zijnen landgenooten, die met de Hoekschen niets te doen wilden hebben, mcnigerlei afbreuk toe. In- zonderheid werd zijn optreden verderfelijk voor de Leidsche burgers, wien hij ettelijke schepen met wol en schaapsvachten ontroofde. Toen hij tegen den herfst zijne vloot tot achtenveertig zeilen had ge- bragt, stevende hij in November door een nog onbevaren diep, sedert naar hem Jonker-Fransen- Gat genoemd, naar den mond der Maas, met het voornemen om Rotterdam te bemagtigen.Het ijs dat de rivier bedekte, verhinderde hem om verder dan Delfshaven op te zeilen.Doch deze hinderpaal stremde zijn toeleg niet. Over het ijs aan land ge- gaan, trok hij met honderd en vijftig man langs den Schiedamschen-dijk op Rotterdam aan en ver- overde deze stad met zoo weinig moeite, dat geen droppel bloed daarbij vergoten werd (nacht van den 18 op den 19 November).\') Den volgenden morgen kwamen de overige sche- pelingende Rottestad binnen, waardoor de 2000 uit- getogenen weer vereenigd waren. Terstond veran- derde Jonker Frans den magistraat en liet de stad met den meesten spoed versterken. Van alle kan- ten vloeiden de Hoeksgezinden derwaarts, terwijl Brederode ten platte lande een hoogen cijns van alle huislieden en tegenstanders invorderde. Een doorhem beraamde aanslag op Schoonhoven mislukte, doch IJsselmonde werd door hem overrompeld, terwijl Jan, Burggraaf van Montfoort, zijner partij het sterke Woerden in handen speelde. Zoodra Maximiliaan berigt van deze gebcurte- nissen ontving, haastte hij zich naar Holland te komen en alle Kabeljaauwsgezinden tegen Rotter- dam en Woerden in de wapens te brengen. In January 1489 vereenigde hij Holland\'s staten te Leiden, waar Dordrecht, Gouda, Brielle en Vlaardingen het beveiligen der stroomen op zich namen, terwijl Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam en andere steden zich verpligtten, hunne gewapende burgers te Schiedam en omstreken te vcrecnigen. De overmagt was blijkbaar op de zijde der Ka- beljaauwschen. Doch Jonker Frans vergoedde door stoutheid en doorzigt wat hem aan magt ontbrak. Niet slechts bragt hij Rotterdam in een geduchten staat van tegen weer, maar hij bestookte zelfs de vereenigde burgerijen op hare posten. Mislukte ook zijn aanval op Schiedam, even als zijne po-		OLLAND EN ZEELAND. 1 ging om binnen Gouda een magtigen aanhang te I winnen, het gelukte hem de vijandelijke oorlogs- 1 bodems die zich voor Rotterdam vertoonden, tot den aftogt te dwingen, voorposten te Overschie te plaatsen en honderden krijgsgevangenen in triomf de Maasstad binnen te leiden, waar men hen niet dan tegen zwaar losgeld weer losliet. Gansch Delfland en Rijnland, Vlaardingen en \'s Gra- venhage daaronder begrepen, werden door Jonker [ Frans op brandschatting gesteld, en de dorpen die hem geen cijns betaalden, door het in brand steken der hoeven tot opbrengen gedwongen. Zoo groot werd de bijeengebragte buit, dat Brederode zich in staat zag gesteld om op eene vorstelijke wijze te leven. In het bedreigde Rotterdam lachten de Hoekschen om Maximiliaan en de Kabeljaauwsche steden, en brasten en dronken bij spel en dans, alsof de krijg hun genoegzame middelen leverde, om alle denkbare weelde te genieten. De bezettingen van Woerden en Montfoort volg- den in alles het voorbeeld van het Rotterdamsch garnizoen. Scherp wacht houdende om niet over- vleugeld te worden, deden ze onverwacht uitval- len naar alle zijden, waarbij stroopen en buit ver- gaderen de hoofdbedrij ven waren. Zelfs Utrecht en Kennemerland werden niet door hen verschoond. Tot de overwinningen der Hoekschen behoorde het bemagtigen van Geertruidenberg door Jan van Naaldwijk. Gelukkig voor Zuid-Holland en de Baron- nic duurde die bezetting slechts vier weken. De burgerij van Breda kocht voor 2000 schilden den aftogt der overwinnaars af (28 April). Het geluk scheen Brederode en de zijnen te willen begunstigen, want eerlangbragten zij den Schiedam- merscen gevoeligen slag toe, verzamelden op Voorne en Putten een belangrijken buit en noodzaak- ten \'s Roomsch-Koning8 scheepsmagt achteruit te wijken. Dan, de laatstvermelde ontmoetingen maakten het einde van dien voorspoed uit. Den 4 Juny viel op de Lek, ter hoogte van Streefkerk, een scheepsgevecht voor, dat dooreene bloedige nederlaag der Hoekschen gevolgd werd. Hun bevelhebber, Jan van Naaldwijk, moest zich blijde achten, ongedeerd zijne bodems te kunnen verlaten, om te lande naar Montfoort te wij- ken , terwijl niet meer dan zes Hoeksche hoplieden met vierhonderd manschappen naar Rotterdam te- rugkeerden. De veroverde schepen werden door de Kabeljaauwschcn in zegepraal naar Dordrecht ge- voerd. Brederode was echter niet ontmoedigd. Veeleer poogde hij door stoute ondernemingen het ontzag bij zijne tegenstanders te doen terugkeeren. Hij be- raamde te dien einde twee aanslagen, een op Gouda en een op Leiden, van welke de laatste bijna ge- lukt ware. Zoo verre althans bragten het de Hoek- schen, dat zij werkelijk binnen de stad drongen. Dan hunne kreten: "Brederode! Montfoort! Brede- rode!" verstomden, toen de wakkere Leidenaren, zoodra zij onderrigt waren, van hetgeen bij de Zijl- poort gebeurde, van alle kanten kwamen aanrukken.
		> Zie de plaat op bladz. 321.

-ocr page 359-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 347
		De burgers bereidden den Hoekschen een zoo warme ontvangst, dat deze in het einde het liazenpad kozen (13 Juny 1489.) Het berigt van deze nederlaag klonk derbezet- ting van Rotterdam onaangenaam in de ooren. Maar nog meer betrok het gelaat der Hoekschen toen vierdagen later een duizendtal manschappen, uitgetogen om zich aan de l\'treclitschc grenzen van levensmiddelen te voorzien, bij Kortenoord, aan den Hollandschen-IJssel, voor twee derden werd verslagen. Het eerste gevolg dezer ontmoeting was dat de post der Hoekschen te Oversehie werd ingetrok- ken, het tweede dat Jonker Frans het oor aan voorslagen tot overgave begon te leenen. Bij gemis aan den noodigen leeftogt was, na zoo veel tegen- spoed , liet bewaren van Rotterdam voor de Hoek- schen onmogelijk geworden. De burgers die met honger en ellende worstelden, hielden bij Brede- rode aan, om toe te geven, vooral toen Maarten van Polhain, liet Kabeljaauwschc opperhoofd, hun schriftelijk van wege Maximiliaan vergiffenis aanbood. Vijf dagen na de nederlaag bij Korten- oord werd te Capelle het verdrag geteekend, waarbij Brederode beloofde, om de stad met alle geregtigheden aan den Roomsch-Koning over te leveren en haar binnen zes dagen met zijne man- schappen te ontruimen (23 Juny). Twee dagen later werd dit verdrag door Rot- terdam\'s overgave bekrachtigd. Frans van Brede- rode bood zelfden Heere van Polhain de sleutels der stad aan, waarna hij van zijn overwinnaar scheidde onder teekenen van wederzijdsche hoogachting. IIol- land\'s stadhouder, van Egmond, had hem acht- tien groote vaartuigen verstrekt om daarmede de door hem gekozen haven, Sluis, te bereiken (25 Juny 1489). De blijdschap over Rotterdara\'s bevrijding werd gematigd door het bewustzijn dat Woerden en Montfoort zich nog altoos in de magt der Hoekschen bevonden, even als door de verwarringen ten ge- volge van den treurigen staat der munt ontstaan. Maximiliaan verhoogde namelijk bij geldgebrek de waarde der geldstukken zoo zeer, dat deze soms van 2 op 7 klom, waarna hij, zoo dit hem voordeelig scheen, die verhoogingen weder afschafte. Door deze voortdurende verhoogingen en verminderingen leden velen een ontzettend verlies, vooral in Holland en Vlaanderen, waar de koophandel door dusdanige wisselingen in verval geraakte. Dat de Roomsch-Koning met Amsterdam bijzon- der was ingenomen, had hij ter dagvaart te Lei- den bewezen, toen daar de middelen werden be- sproken, om Rotterdam met Holland te hereenigen. Den 11 February 1489 schonk hij der IJstad het voorregt om boven haar wapen do "Kroon van onsen Rycke" te plaatsen, wijl deze stad, wier ingezetenen "daghelycks in veele verre endc vreem- de Rycken ende Landen converserende zijn in coopmanschappen", geen zoo luisterrijk wapen be- zat "als sy wel behoort te hebben."
		Terwijl de strijd tusschen de Hoekschen en Kabeljaauwschen het hart van Holland op het ge- weldigst beroerde, had de oorlog tusschen de Belgische opstandelingen en de aanhangers des Roomsch-Konings in Vlaanderen. Brabant, Hene- gouwen en Namen tot verschillende bloedige ont- moetingen aanleiding gegeven.Schermutselingen, roo- verijen, branden en moorden vielen bijna dagelijks voor, terwijl niemand liet einde der vernielingen kon ontwaren. Een der belangrijkste wapenfeiten van dit treurig tijdperk bestond in het afslaan der Gentenaars toen deze Hulst bestookten, waarbij de burgerij van Vlaanderen \'s eerste hoofdstad 1800 man verloor. Doch ofschoon in vele plaatsen zich partijen ten gunste van Maximiliaan vormden, de rooverijen der Duit- sche soldaten deden het meerendeel der bevolking in haar verzet volharden. Eeïst nadat Albrecht van Sak- sen en Engelbert van Nassau eene talrijke bende op- standelingen bij Halle, in Henegouwen, eenegevoe- lige nederlaag hadden toegebragt, begon menige stad naar onderwerping te neigen. Leuven en Brussel gingen daarbij voor. Zij werden in genade ; aangenomen, doch niet dan na een aanzienlijke som I in \'sRoomsch-Konings schatkist gestort te hebben. Tot hiertoe waren Fransche hulpbenden nevens de opstandelingen tegen Maximiliaan\'s soldenieren opgetrokken, doch dit hield op, nadat den 22 July 1489 te Frankfort a/M. een traktaat van vrede tusschen Charles VIII en den Roomsch-Koning was gesloten. Intusschen verzekerde een der artikelen van het verdrag den Vlamingen voor het minst een billijk herstel hunner grieven. Immers had Maxi- miliaan bij dezen vrede tot het beslechten zijner ge- schillen met de drie leden van Vlaanderen in de bemiddeling van Charles VIII toegestemd. Het liep aan tot den 29 October (1489) eer eene uitspraak in geschrift werd gesteld. Zij luidde niet zoo gunstig voor de gemeenten als deze verwacht hadden. De wethouders der steden moesten met bloote hoofden, barrevoets en met een zwarten mantel omhangen, om genade smecken. Vlaanderen moest 300,000 gouden kroonen oorlogskosten betalen en Maximiliaan niet alleen als voogd zijns zoons maar ook als ruwaard van den Lande erkennen. Van zijn kant zou de Roomsch-Koning alle wetten goedkeuren, die door de staten van Vlaanderen in naam zijns zoons waren uitgevaardigd. De Gentenaars toonden zich alles behalve in hun schik met deze vredesvoorwaarden, ofschoon zij in alle bepalingen behalve dien van den voetval be- rustten. In het geheim echter ondersteunden zij Filips van Cleve, die van geene onderwerping wilde weten, maar met zijne stoutste partijgangers naar Sluis, de wapenplaats der Hoekschen, aftrok. Ja, er bleef te Gent en Brugge een geest van ver- zet levendig, die spoedig weer tot nieuwe vijandelijk • heden oversloeg. Deze tegenwerking moest te meer aanwakkeren, omdat Maximiliaan\'s veldheer, A1- brecht van Saksen, had toegestemd, niet voor Augustus 1490 te Gent te komen om er den magi- straat te veranderen.

-ocr page 360-

GRSCHIRPENIS VAN HOLLANP KN ZEELAND.

.14*

No,; altoos stroopten de Hoeksebea uit Woerden en Montfoort door gansch Kijnland en omliggende streken. Ren tijd lang waren zij eenigzins in bedwang gehouden door de Hollandsche bezetting van de ver- sterkte Catharinapoort te Utrecht. Maar dit duurde niet lang, want nog hetzelfde jaar (148!)) maakten eenige l\'trechtsche burgers zich stormenderhand van genoemd bolwerk meester, om hetwelk te verkrijgen, Maximiliaan tonnen gouds had opgeofferd. Vruehte- loos echter beproefden de Hoekschen uit Montfoort en Woerden om Naarden en Oudcwater te verrassen, ja in Mei 1490 werd de stad Montfoort zelve zoo digt door de benden des RoomsehKonings ingeslo- ten, dat Burggraaf Jan aan geene strooptogten meer denken kon. Na vier maanden sloot deze eige-

brandsehatten te verrijken. Frans liet hen Dniveland, Üverllakkec en het Land van Strijen uitplunderen en gaf toen bevel om het anker voor Goedcreede uit te werpen. Ofschoon hij zelf de heerlijkheid Voorne brieven van vrijwaring had verleend, eischte hij de stad (Joedereede in naam van Aartshertog Filips op. De (Joederccders gaven hem ten ant- woord, dat zij zich zelven best in staat gevoelden, om hunne veste voor den jongen Graaf te bewaren. Rn zij toonden dit zeggen met de daad, want toen de Jonker stormtuigen liet aanrukken en de ma- ren zeven uren achtereen vreeselijk beschieten, vertraagden de burgers geen oogenblik. om dien aan- val op het heldhaftigst af te weren. Vele fiere poorte- ressen stonden hare mannen wakker bij. Zij droegen

Kilips n< nut, verhit ignde, cen koelen drank.

naar der eng-benaauwdc stad met \'s Maximiliaan\'s veldheer, Albrecht van Saksen, een verdrag, waar- bij hij zich onderwierp, en ook de overgave van Woerden toezeide. Hij verzocht vergiffenis, die de overwinnaar hem ook verleende, op voorwaar- de, dat hij de Hollandsche ballingen voortaan in zijn gebied geen schuilplaats meer vcrleenen zou. Inmiddels had Frans van Brederode zich den titel van algemeen stadhouder van Holland, Zee- land en Friesland aangematigd, en in deze hoe- danigheid volk aangenomen om den oorlog tegen zijne Kabeljaauwsche landgenooten voort te zetten. In Mei 1490 verliet hij op eene vloot van achten- dertig zeilen de haven van Sluis. Zijne manschappen betoonden zich dezelfde woeste gasten van voorheen, die niet het minst huiverden om zich door rooven en

kokend pek, teer en brandende bossen aan, die ! zij den bestormers op hoofd en schouders wierpen. Zooveel heldenmoed werd schitterend beloond, want de aanvallers verlieten knarsetandend van spijt het eiland, doch niet y.onder het onbeschutte Ouddorp uitgeplnnderd te hebben (2 Juny 1490). Na hierop aan den Zwijndrechtschen-Waard hun moedwil gekoeld te hebben, ontvingen de roover- benden van Brederode bevel om naar Schouwen te stevenen. Hier echter vond de Jonker eene tegen- partij die hem boven het hoofd was gewas- sen. IIolland\'s stadhouder, had zich namelijk van Montfoort naar Dordrecht gespoed en ter laatst- geuoemde plaats zevenentachtig Hollandsche en Zecuwsche schepen bijeengebragt, om den verwa- ten Hoek te beteugelen. In het Brouwcrshavensche

-ocr page 361-

		GE8CHIBDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  349 (J:it stieten beide vloten op elkander. Lang bleef, I      Was het uiteinde van den Jonker beklagens- bij het uitmuntend beleid van Jonker Frans, de (  waardig, nog jammerlijker was dat van zijne beide zege twijfelachtig. Doch met liet vallen van het water <  neven, Walraven en Antouie van Brederode. Met raakten zestien zijner schepen op het drooge. Dit !  nog andere personen, die aan het gevecht bij Se- kon nogtans zijn moed niet versagen. Brederode |  rooskerke hadden deelgenomen, werden zij door sprong met de wakkersten zijner manschappen,    beulshanden niet hot zwaard als landverraders in de nabuurschap van Serooskerke aan land, waar    gestraft. de strijd op dijken en velden even hardnekkig als te        De zware lasten ten behoeve van al deze oor- water werd voortgezet. Zich niet de uiterste woede    logen, gevoegd bij een ongunstigen oogst van 1490, verdedigende, ontving Krans eindelijk twee wonden, !  hadden Holland uitgeput. Daardoor was het geld een aan het hoofd en een aan de becnen, zoodat hij,     schaars geworden , en wijl men de munt weer ver bo- voor dood weggedragen, eene ligte prooi des ovcrwin- I  ven de oorspronkelijke waarde had opgevoerd, de naars werd. Terwijl Jan van Naaldwijk, niet zonder \'  proviand in het voorjaar van 1491 tot een prijs geste- hnlp der Zierikzecënaars het overschot van het Hoek- j  gen, dat vele lieden het noodigste niet meer bekomen sche leger, ter naauwernood vierhonderd man, in i  konden. Alleen te Leiden moesten dagelijks ticndui-
		Konlngtn Jooont l»j hel lijk van hmr echtgenoot l-\'ilips.
		den ellcndigstcn staat naar Sluis terugbragt, vocr- I zend en te Hoorn tweeduizend bchoeftigen gespij- den de Kabeljaauwschen Frans van Brederode naar ; zigd worden, terwijl het te Amsterdam en elders nog Dordrecht, waar hij op den 1\'uttokstoren gevangen j slimmer toeging. Niettemin vorderden de rentraces- blecf, tot den 11 Augustus (1490), toen hij aan i ters de belastingen ten scherpste in, ja zij wei- zijne wonden overleed. Zóó eindigde een van Hol- i gerden het ruitergeld, toen dit weder betaald moest land\'s raagtigste edelen op eene treurige wijze het worden in die penningen te ontvangen, welke te leven. Zijne talenten hadden hem eene schitterende hoog boven hunne waarde waren opgeroerd. Zoo- plaats onder \'s Lands edelen en staatsmannen kun- wel uit wrevel als onvermogen begonnen de Ken- nen verzekeren, had de partijzucht niet zijn blik . nemers en West-Friezen de belastingen te weige- verduisterd. Zijn stamhuis aan den Duinzoom, bij ren. Dit meende de stadhouder. Jan van Egmond, Velsen, was gedurende zijne jongelingsjaren het niet te mogen dulden. Hij strafte twee nalatigcn laatst bewoond geweest. Ofschoon reeds in 1426 met den dood en wierp een derde in de gevange- door de Kabeljaauwsche poorters van Haarlem ge- j nis. Dit bragt in het geheele Noorderkwartier de schonden, had het nog in 1478 tot een wijkplaats ! landlieden in beweging (April 1491). In gewapende van Vrouwe Jolanda, de moeder van Frans, gediend.\' j hoopen togen zij naar Hoorn en Alkmaar, in het \' Zie de plaat op bladz. 824.                                      I vertrouwen, door de burgerij dier steden met open
		.

-ocr page 362-

		:$óo		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		armen ontvangen te zullen worden. Onder den kreet: "Wegmet de rentmeesters) Wij kunnen niet rocer op- brengen en willen ons liever dood vechten dan den hongerdood te sterven!" trokken die welke zich op Alkmaar hadden gerigt, naar het woonhuis van den rentmeester Klaas Korf, welke, schraapzuchtig bij uitnemendheid, zich door slechte praktijken meer dan ieder ander had gehaat gemaakt. Tot zijn geluk was deze belastinggaarder afwezig, want de verbittering der menigte was zoo groot, dat zij, toen zij hem niet vond, zijn dienaar dood- sloeg. De stadhouder, pogingen willende aanwen- den om het oproer te stuiten, zonder tot de wa- penen zijn toevlugt te nemen, gaf bevel het innen der ruitergelden te staken en riep de staten des Lands te \'sGravenhage bijeen, om over het ver- minderen der belastingen te beraadslagen. De gewa- pende landlieden beloofden zich rustig te houden zoo de regering den gevangen huisman de vrijheid terug- gaf. Doch zij waren loos genoeg om zelfs toen niet af te trekken , maar te Alkmaar vereenigd te blijven. De staat van spanning, waarin door dat oproer Kennemerland, Waterland en West-Friesland waren gebragt, maakte Jan van Naaldwijk zich ten nutte, door met zijne Hoeksehe medgezellen een strooptogt naar de kusten van Noord-Holland, de West-Frie- sche eilanden en Drechterland te ondernemen. Uit Sluis gesteveni, vertoonde hij zich allereerst voor Zandvoort, doch de bewoners van dit zeedorp we- zen hem nadrukkelijk af. Nu vervolgde hij zijn koers verder naar het noorden en wierp voor Wijk aan Zee het anker uit. Hier vond hij minder te- genstand , daar de meeste dorpelingen op liet oogen- blik der landing hunne nachtrust genoten. Velen echter wisten nog tijdig genoeg de wapenen te grij- pen, hetgeen de Hoekschen zoozeer verbitterde, dat zij hun terugkeer naar het vaderland met stroo- men bloeds en het in brand steken van vele hui- zen teekenden (12 Juny 1491). Op Texel en Wieringcn, waar de verbittering tegen de zware belastingen, niet zonder oorzaak, het hoogst was gestegen, vond Jan van Naaldwijk niet alleen geen tegenstand, maar won hij zelfs vele aanhangers. De booze streken van Klaas Korf hadden hem den weg tot de harten van vele ingezete- nen gebaand. Korf had namelijk, toen de Tcxe- laars ten achteren waren geraakt in het voldoen van het ruitergeld, hun voorgesteld, het door hen verschuldigde over te nemen.Hij vorderde slechts ecne schuldbekentenis te zijnen behoeve tot hetzelfde bedrag, doch stelde daarbij den termijn van voldoening op een tijd waarin hij wist dat de munt zeer in waarde gedaald zon zijn. De Texelaars waren in den val geloopen en voor het drievoudig bedrag van den oorspronkelijke aanslag aangesproken. Texel en Wieringcn werden thans het middel- punt van Naaldwijk\'s ondernemingen, die zich echter meest tot zeeroof en plundertogten bepaalden. Een voorgenomen verraeestering van Enkhuizen en Hoorn mislukte, ofschoon de Hoeksehe vlootvoogd door do Schieringcrs van Sneek met driehon-		derd man werd ondersteund. Over het geheel onderscheidde Drechterland zich gunstig door aan wet en orde gehecht te blijven. Van Naaldwijk, geen kans ziende, iets van belang aldaar uit te voeren en zelfs beducht voor het gemis van een veiligen aftogt, vertrok in het einde met stille trom naar Sluis. Terwijl Kennemerland en West-Friesland in een staat van gisting verkeerden, en in Vlaanderen bij voortduring de oorlogstoorts zoo door de ingezetenen als Maximiliaan\'s huurtroepen werd gezwaaid, on- dervond de Booinseh-Koning van de zijde van het Fransche hof eene vernedering die hem dubbel moest grieven. Het hertogdom Bretagne was d<>or den dood van Fran^ois II, in September 1488, het erfdeel geworden eener twaalfjarige Vorstin, An- na geheeten. Maximiliaan, nu sedert meer dan zeven jaren weduwnaar, vroeg haar ten huwelijk, waar- door eene verecniging van het oude Armorica met Frankrijk zou voorkomen worden. Zijn voorstel werd aangenomen, en reeds in 1489 werd de Roomsch- Koning met de rijke erfdochter door den echt verbon- den. Jammer slechts voor hem dat hij zelf niet naar Hennes overkwam, maar een zijner vertrouwelingen volmagt gaf om in zijn naam de verbindtenis te sluiten. Charles VIII was zoo belust om mees- ter van Bretagne te worden, dat, hoezeer hij verloofd was met Margaretha van Oostenrijk, Maximiliaan\'s dochter, en de jeugdige Aarts- hertogin reeds sints den Atrechter vrede aan het Fransche hof resideerde, hij de wapenen opnam om de "pctiteBrctte", zoo als hij de jeugdige Anna noemde, tot gade te verwerven. Hij ving zijn aanzoek aan, niet met hare schoonheid en geest hulde te bren- gen, maar met de wapenen te dreigen, en Anna, door hare onderdanen met smeekgebeden over- stclpt, om het land voor een nieuwen verwoesten- den oorlog te behoeden, willigde in eene echt- verbindtenis met den Franschen Monarch, zoo- dra de Paus haar van hare huwclijksgeloften had ontslagen. Naauwclijks had Maximiaan kennis gekregen van de huwelijksplegtigheid , die den 6 December 1491 in de groote zaal van Langeais werd voltrokken, of zijne teleurstelling en verontwaardiging spoorden hem aan om bloedige voldoening te vorderen voor deze beleediging hem en zijner dochter aangedaan. Te dien einde trad hij in verbond met Henri VII van Engeland, die eerlang naar Calais overgestoken, Boulogne door eene blokkade van het overige Frank- rijk afzonderde. Aanvankelijk verhinderden de onlusten in Holland en Vlaanderen den Roomsch-Koning de magt te ontwikkelen, die hij noodigoordeelde om Charles VIII de gevolgen van zijn toorn te doen gevoelen. De dagvaart te \'s Gravenhage had namelijk niets uitgerigt, daar Holland\'s staten geen kans zagen om de lasten te verminderen. Dit deed de morrende Kennemers en West-Friezen eenparig besluiten om zelven het ruitcr- of maandgold af te .schallen. Zij deden dit op een dagvaart te Hoorn, waar de ge-

-ocr page 363-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		:5->l
		Met den dag groeide de woeste bende aan, en aangespoord door het slagen van hunne plan- ; nen op Haarlem, besloten zij te Leideneeneselfde ! rol te spelen. Joelend gingen zij den Heerenweg j op, den schoonen Dninzoom langs. De Leidenaars waren echter op hunne hoede, en na een vinnig \' gevecht van twee tot drie uren aan de Uijnsbiirg- ! sche poort, maakten de muiteliugen regtaomkeer (9 Mei 1492). Inmiddels had Egmond, op zijn verzoek, van Hertog Albrecht Duitsche krijgsbenden verkregen, die hij oogenblikkelijk den opstandelingen op het lijf zond. Het was eene hulp die duur werd ge- kocht, want deze vreemde soldeniers roofden en plunderden in Holland op dezelfde wijze als waar- over de Vlamingen zich jaren achtereen hadden bezwaard. Reeds op hun doormarsch, te Noordwijk en Zandvoort, moesten de vreedzame ingezetenen veel verduren, en uit Beverwijk, waar zij in bc- zetting werden gelegd, liepen zij het geheele land af. Niettemin waren deze vreemdelingen in zoo ver van nut, dat zij tot het herstel der orde mede- werkten, door de opstandelingen in gevechten bij Velsen en Heemstede gevoelige verliezen toe te brengen. Ofschoon de Haarlemmers hunne stad in staat van verdediging hadden gebragt, zonden zij echter, zoodra hun ter oore kwam, dat Hertog Albrecht in persoon het beleg zou besturen, gcvolmagtigden naar\'sGravenhage, om met hem over hunne onder- werping te handelen. Vervolgens wezen zij de Gel- dersche en Cleefsche krijgsbenden af, die te hun- ner hulp waren opgedaagd, en eindelijk togen zij den veldheer te gemoet, vernederden zich voor hem en boden hem op de onderdanigste wijze de sleutels der stad aan. Zeker van hunne onder- werping reed Albrecht, zonder veel te antwoor- tien, de poort binnen, waar hij terstond bevel gaf om eene galg op de Groote Markt op te rigten. Nu werden die belhamels welke het Kaas- en Broodvolk hadden binnengehaald, opgezocht en met den dood gestraft, terwijl zij die hen ter zijde hadden gestaan, met dezelfde straf werden bedreigd (16 Mei 1492). De opstandelingen begonnen thans den moed te verliezen. Alle districten spoedden zich om afgevaar- digden te zenden, en onder zeer drukkende voor- waarden verleende de Hertog eindelijk vergiffenis. Kennemerland, Haarlem, Alkmaar, West-Fries- land, Mi di inblik, Hoorn, Edam, Monnikendam, Texel en Wieringen werden tot zware geldboeten verwezen en aan eene voortdurende schatting on- derworpen. Zij werden gedwongen hunne handves- ten en wapenen over te leveren. Aangewezen per- sonen moesten in aller naam blootshoofds en barre- voets, ongegord en met een rieten stokje in de hand, den Hertog, als gemagtigde van den Roomsch- Koning en Aartshertog Filips, knielende om ver- giffenis smeeken, lijf en goed te zijner beschik- king stellen en beloven, zich voortaan als ge- hoorzamc onderdanen te gedragen. Eindelijk moest het kasteel te Hoorn weder worden opgerigt, en
		meenten, zoo steden als dorpen, zoo ruim vertegenwoordigd waren, dat van de cerstgc- noemden alleen Enkhuizen geen afgevaardigde li ad. Daarop deelden de misnoegden zich af in rotten en vaandels en kozen nieuwe banieren , waarin zij hompen kaas en brood schilderden, ten teeken dat zij om kaas en brood voor zich en de hunnen te bewaren, de wapenen hadden opgevat. De Hoorn- sche regering had de algemeene ontevredenheid tot haar voordeel aangewend, om het voor negen jaren gebouwde kasteel of blokhuis te sloopen, doch was met het uKaas- en Broodvolk" juist niet ingenomen. Immers deze woeste gasten ontzagen zicli niet, om de huizen der burgers binnen te drin gen, zich daar het beste te laten opdisschen en er, even als op straat, allerlei moedwil te ple- gen. Om hen kwijt te raken liet de magistraat het noch aan goede woorden noch aan geschenken ont- breken. Als van een zwaren last bevrijd, zagen de Hoorners eindelijk de opstandelingen naar Alk- maar aftrekken, waar de woeste gezellen op grooter aanhang rekenden. Zoo als te denken is, werden daar de baldadighedcn voortgezet. Onder an- deren werden de sloten Middelburg en Nieuwburg omvergehaald. De stadhouder Jan van Egmond, door eenige weigezinden opgeroepen om de stad van de rauite- lingen te ontslaan, trok in het begin van 1492 naar Alkmaar op. Dan het Kaas- en Broodvolk hiervan onderrigt, had eenige rotten in hinderlaag geplaatst, om hem te overvallen. Gelukkig ontdekte Egmond dien toeleg en trok zich in tijds terug. Dat was volgens de meesten het gevolg van het ontzag hetwelk zij inboezemden, en door deze meening gesterkt, besloten zij hunne magt uit te breiden. Allereerst wilden zij zich van Haarlem meester maken, waar zij, zooals zij wisten, onder het ge- meen vele aanhangers telden. Op den avond van den Heiligen Kruisdag, 3 Mei, kwamen zij voor de veste en begeerden binnengelaten te worden. De overheid weigerde het, zoo als te denken was. Doch eenige woestelingen die niet berekenden, welke ontzettende schade zij aanrigtten, openden voor de aanstormende landlieden de poort. Nu drong het Kaa8- en Broodvolk naar binnen, waar het graauw zich juichend met de dreigende boeren ver- broederde. Eerlang was het stadhuis ingenomen, de vroedschap overvallen en de schout nevens twee sche- pencn omgebragt. De belhamels hakten het lijk van den eerstgenoemde, Klaas van Ruyven, in stuk- ken, pakten deze in een mand en zonden de bloe- dige overblijfselen aan \'s mans ongelukkige gade toe, met het bijschrift: O Vrouwken van Ruyven, Aan deze boutkens suldy kluiven. De nacht werd doorgebragt met het plunderen en vernielen van de huizen van onderscheidene ver- mogende ingezetenen, met drinkgelagen en het ver- scheuren van velerlei geschriften op het Raadhuis, vooral van die der Wees- en der Schatkamer.

-ocr page 364-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:a>2

hals had gehaald. De straf der ingezetenen «ras de- zelfde als die den Kennemers en West-Friezen had getroffen: vernedering, verschillende boeten, de overgave van wapenen en ten slotte het innemen eener krijgsbezetting (10 July). Ook in Vlaanderen werd ten jare 1492 de rust hersteld. Brugge, voor hetwelk de overzeesehe toevoer was afgesneden wanneer Sluis zich in \'s

Alkmaar en Haarlem zich het bouwen van zoodanige sterkten laten welgevallen. Bij den uitgeputte!) staat des Lands, viel het den onderworpenen bijzonder moeijelijk om de gestelde boeten op te brengen. Doch de straf die dreigend boven elks hoofd hing, liet geene aarze- ling toe. Vele Haarlemsche poortera maakten, om hun aandeel op te brengen, al hunne voorwerpen

vijands raagt bevond, was toen Filips van Cleve die haven bezet had, nevens Gent met de opstande- lingen in betrekking gebleven. Maar den 29 Novem- ber 1490 was het, door den nood gedrongen, an- derraaal tot onderwerping gekomen. Sluis echter had de menigvuldige aanvallen bij voortduur weerstand geboden, en de Gentenaars hadden zelfs, nevens an- dere overwinningen, den 10 July 1491, hetzelfde Hulst

van woelde te, gelde, of boden hunne zilveren scha- len, koppen, lepels en dergelijken op het Stad- huis in mindering van hun aanslag aan. Uit Holland stak de Saksische Hertog naar Zee- land over, waar hij Zierikzec verraste, dat zich, door van Naaldwijk te helpen ontsnappen, toen hij bij Serooskerke gevaar liep om het onderspit te delven, \'s Roorasch-Konings ongenade op den

-ocr page 365-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

353

stormenderhand ingenomen, waarvoor zij ten vorigen jare eene zoo bloedige necrlaag hadden geleden. Soortgelijke ondernemingen die het arme land steeds meer uitputten, hielden aan tot Albrecht van Sak- sen, na Zierikzec gebreideld te hebben, deoproe- rige steden van Vlaanderen met een zelfde lot dreigde. Het bulderen van het geschut voor Sluis, zoowel dat van het leger te lande als van de Ne-

Hoeksche ballingen te Sluis alleen het gewigt van den oorlog dragen. Sluis, toen de voornaamste haven van Vlaande- ren, was eene groote, aanzienlijke stad, digt be- volkt, vol nering en daarenboven door natuur en kunst bijzonder versterkt. Van de beide sloten die het naderen beletten, was het Groote Kas- teel, aan de oostzijde der haven, eene navol-

75

!

i l

I

derlandsche en Engelache oorlogschepen, stemde de bewoners van Gent tot onderwerping. Zij riepen de voorspraak in van Hertog Filips, enden 30 July (1492) teekenden zij te Cadzand een vre- desverdrag, waarbij zij zich, behalve tot gehoor- zaamheid en eene aanzienlijke boete, tot den in 1489 geweigerden voetval verpligtten. Van nu af moesten Filips van Cleve en de

ging van de Bastille te Parijs, met muren van 12\' voet dikte, terwijl het Kleine Kasteel, aan de westzijde der haven, met het eerstgenoemde in sterkte wedijverde. De bezetting bestond uit de moedigste volgelingen van Filips van Cleve en eenige honderden Hoekschen, oud-gedienden der in Holland zoo gevreesde benden van Jonker Frans van Brederode. Er waren das groote 8trijdkrach-

-ocr page 366-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

351

en Zutphen, onder onbeschrijfelijke vreugde, als Hertog en Graaf gehuldigd. Maximiliaan vond in het voeren van den Fran- schen oorlog een ongedachte belemmering. Zijn bondgenoot Henri VII had tot nog toe zijne aan- vallen op Boulogne-surMer met weinig gevolgbe- kroond gezien. De Iloomsch-Koning spoorde hem tot grooter inspanning aan. Doch Henri, meer geld- dan eerzuchtig, liet zich door een Fransch gemag- tigde overhalen, om alle vijandelijkheden te staken, zoodra Charles VIII hem aanbood, al de achter- stallen van het jaargeld te voldoen, dat zijn vader Louis XI in 1475 aan Edward IV had toegezegd. De vrede, den 3 November 1492 te Étaplesgeslo- ten, ontrukte Maximiliaan een bondgenoot, op wiens medewerking hij groote verwachtingen had gebouwd. Niettemin streden de Nederlandsch-Duitsche wa- penen niet zonder roem tegen de Franschen, want Maximiliaan won Arras (Atrecht) terug, de sterke hoofdstad van Artois. Charles VIII, die den blik naar Italië wendde, scheen boete voor zijne handel- wijze jegens Maximiliaan\'s verloofde en diens dochter te willen doen. Hij bood den Roomsch-Koning eer- volle vredesvoorwaarden aan, namelijk met de terugzending van Margaretha, ook de teruggave van Franche-Comté en Artois, de rijke huwclijksgoe- deren hem door de Oostenrijksche Vorstendochter aangebragt. Alleen stond hij er op, in de ste- den Hcsdin, Aire en Bethune Fransche bezet- tingen te houden tot Aartshertog Filips, bij zijne meerderjarigheid, hulde voor het leen Vlaanderen geboden zou hebben. Op deze voorwaarden herstelde do vrede van Senlis (23 Mei 1493) de goede ver- standhouding. De dood, van Keizer Frederik III, den 19 Au- gustus 1493, was van grooten invloed op het lot der Nederlanden. Maximiliaan kwam eerlang tot het besluit, het bewind over de Bourgondische erflan- den aan zijnen thans vijftienjarigen zoon op te dragen. Hij vertrok te dien einde in July 1494 naar Mechelen, met zijne derde gade Blanca Maria, de rijke erfdochter van den in 1476 vermoorden Mi- lancsehen Hertog Galeas Maria Sforza.

ten noodig om deze veste te bedwingen, die men van de zeezijde van proviand en geschut ruimschoots had voorzien. Maar Albrccht\'s troepen waren ge- oefende strijders, en zij werden thans onder- steand door meer dan honderd groote en kleine oorlogschepen, die zich op liet Zwin onder den Nederlandsehen admiraal Filips van Bourgondiër lieer van Beveren, hadden verecnigd. Twaalf der grootste schepen, onder Edward 1\'oining, voer- den den Engelschen standaard: zij maakten den onderstand uit, die Koning Henri VII, overeen- komstig het gesloten verdrag, Maximiliaan leverde. De heldenmoed en het beleid van Filips van Cleve openbaarden zich menigmaal in uitvallen, die het leger en de vloot des Itoorasch-Konings belang- rijke schaden toevoegden. Zoo veroverden de vcr- eenigde Vlaamsche en Hollandsehe opstandelingen, den 25 September, twee groote Engelschc schepen met grof geschut bevracht. Eene andere krijgsbendc waagde zich tot aan eene koninklijke batterij, waar zij drie stuks geschut vernagelde. Eene derde ver- overde een Brugsch schip, dat laken voor het Duit- sehe leger aan boord had. Waarschijnlijk zou de te- genstand nog langer hebben voortgeduurd, zoo niet door een ongeluk of vijandelijk bestel de brand in het buskruid ware geslagen. De ontploffing was zoo verschrikkelijk, en de verwoesting daardoor zoo groot, dat Filips van Cleve tot de overgave der vesting besluiten moest. Den 30 September traden beide partijen met elkander in onderhandelingen, na ecnige dagen overleg, werd een verdrag getee- kond, waarbij Sluis weder onder de gehoorzaamheid van Maximiliaan terugkeerde (12 October 1492). Aan Filips van Cleve werd niet alleen zijn hard- nekkig verzet kwijtgescholden, maar hem zelfs een som van 40,000 guldens toegekend, waarvoor hem vooreerst het Groote Kasteel te Sluis werd verpand. Al zijne heerlijkheden werden hem teruggegeven en hem het behoud van zijn jaargeld, groot 0000 gulden, verzekerd. Holland was hartelijk verheugd over het eindigen der Hoeksche en Kabcljaanwschc twisten, even als Vlaanderen over het eindigen van een binnen- landschenoorlog, die het Land onberekenbare schade had toegevoegd. De stad Brugge had er den groot- sten steun van haren wereldhandel door verloren, namelijk den bloei der vreemde handelsfactorijen. Vele kooplieden uit Spanje, Italië, Engeland en Dnitsc.hland waren uit Brugge naar Antwerpen verhuisd, van waar zij niet wederkeerden. Na Vlaanderen tot gehoorzaamheid gebragt te hebben, verlangde Maximiliaan niets liever dan zich met ernst aan den oorlog tegen Frankrijk toe te wijden, te meer daar Charles VIII inmiddels den Bourgon- dischen Nederlanden een nieuwen vijand op den hals had gehaald. De Fransche Koning had namelijk Karel van Egmond Viit zijne krijgsgevangenschap ontslagen en naar de misnoegde Geldcrschcn laten vertrekken. In Maart 1492, onder Fransen geleide, te Roermond teruggekeerd, werd Karel aldaar en vervolgens te Venlo, Nijmegen, Arnhem, Doesborgh

HOOFDSTUK XXXII. FILIPS II (de Schoone).1) Filips de Schoone als Hertog en Graaf gehuldigd. — Groot Commcrcie-tractaat gesloten. — Oorlog met Gelder. — Huwelfjksverbindtenissen tusschen Huizen van Arragon en Oostenrijk. — Dood van Prins Juan. — Feesten te Gent, Ilrogge, Dordrecht, Amsterdam en elders. — Filips poogt te vergeefs het hertogdom Hourgondië terug te hekomen. — Geboorte van Karel V. — Verloving van Prins Karel en Prinses Claude. — Eenige Friezen pogen Filips de regering over hun land op te dragen. — Dood van Isabella, Koningin van Portugal, en van haar Zoon Dom Miguel, waardoor voor Filips het uitzigt wordt geopend om den Spaanschen troon te erlangen. — Filips op reis naar Spanje. — Geboorte van Prins Ferdinand. — \') Zie zün portret bladz. 325.

-ocr page 367-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

355

\' man met de gebruikelijke ceremoniën plaats vond. Was het cene verootmoediging voor Holland\'s staten, dat Filips hen aankondigde, niet gezind to zijn, de nieuwe voorregten te onderhouden, die men bij het Groot Privilegie van zijne moeder, Maria, had bedongen, de vertegenwoordigers der Vlamin- gen moesten zich nog veel grooter vernedering laten welgevallen. Filips toch kwam voor de vereischte plegtigheid niet naar Vlaanderen over, maar magtigde den Markgraaf van Baden in zijne plaats naar Gent te gaan om den eed der Staten te ontvangen. Waarschijnlijk waren velen over dit afwijken der oude gewoonten ernstig verstoord. Doch hunne klagten stierven weg bij de algemeene vreugde, dat weer een Vorst ten troon zat op eigen grond gewonnen en geboren. Eene der eerste zorgen van Filips was de ram- pen te herstellen die de binnen- en buitenlandsche oorlogen aan de provinciën, inzonderheid aan Vlaan- deren en Holland, berokkend hadden. Te dien einde riep hij in 1495 zijne voornaamste raden te Meche- len bijeen en zond Filips van Bonrgondie", Heer van Beveren, naar Londen om alle verschillen, die met Engeland over het verkeer te water en te lande waren ontstaan, door een verdrag uit den weg te ruimen. Die pogingen bleven niet zonder gunstige gevolgen. Bij het Groot Commercietractaat van 12 February 1496 werd den Nederlanders vrijen handel te Calais en in alle Engelsche havens ver- zekerd, met de vergunning om vrij onder de En- gelsche kust te visschen en bij stranding het ge- redde onvoorwaardelijk terug te ontvangen. De oorlog tegen Gelder was, nu en dan door wapenstilstanden afgebroken, over het geheel met weinig kracht voortgezet. In 1495 hadden de Bour- gondiörs eenige voordeden in de Betuwe behaald, doch deze gingen te loor toen de Gclderschen in 1496 zelfs Leerdam bemagtigden. Nu echter wer- den aan Albrecht van Saksen nieuwe troepen ver- schaft, met het gevolg dat niet alleen Leerdam werd herwonnen, maar zelfs Batenburg veroverd (Nov. 1496). Inmiddels hadden Keizer Maximiliaan en Koning Ferdinand van Arragon onderhandelingen aange- knoopt om hunne Huizen door eene dubbele huwe- lijksverbindtenis te vereenigen. Deze correspondentie had gevoerd tot een verdrag, waarbij men bepaalde, dat Aartshertog Filips in den echt zou treden met Joanna, dochter van Koning Ferdinand en Koningin Isabella van Castilië, en dat Joanna\'s broeder, Don Juan Margaretha van Oostenrijk, Filips\' zuster, tot gade zou nemen. Op den 20 September M96 kwam de Spaansche Prinses Joanna te Arnemuiden in Zeeland met cene vloot van 135 schepen aan. Van hier zeilde zij naar Antwerpen, waar zij met groote staatsie werd verwelkomd, en toog toen naar Lier, waar haar bruidegom, van eene reis naar Duitschland terug- gekeerd, haar vrolijk ontving \'). Den 21 October

Filips bemiddelt de geschillen tusschen Ferdinand van Arragon en Louis XII. — Nederlagen der Gtotderochen. — Zeegevecht voor Monnikendam. — De groote raad bo- pnalilclllk to Mcch(!U>n gevestigd. — Filips tot Koning; van Castilië uitgeroepen. — Filips wint Arnhem en an- dere Oeldersche steden. — Karel van Egmond, Hertog van Gelder, onderwerpt zich aan Filips. — Filips\' tweede reis naar Spanje. — Z(|n plotseling afsterven. U401—1500). Filips werd zonder tegenkanting in de onder- scheidene Nederlanden als Hertog, Graaf of Heer gehuldigd, behalve in Gelderland, dat bij zijn ver- zet volhardde tegen de Oostenrijksche — of zoo als men gewoon bleef te zeggen — de Bourgondi- sche heerschappij. Eene der eerste plegtigheden daarbij was zijne inhuldiging als Graaf van Zeeland. Zij vond plaats te Roemerswaal, cene stad toen op het toppunt van haren bloei, doch die na de overstrooming welke Zuid-Beveland zes en dertig jaren later trof, een treurig aanzijn voortsleepte tot zij in 1634 geheel te gronde ging \'). Bij deze gelegenheid (July 1494) werd het ontwerp eener nieuwe keur van Zeeland, bij voorraad en behoudens nadere verordeningen, door Aartshertog Filips, zoowel als door de Zeeuwsche afgevaardigden, bezworen. In September werd de jeugdige Vorst te Leuven als nertog van Brabant gehuldigd, en drie maanden daarna kwam hij naar Geertruidenberg, ten einde dezelfde plegtigheid ten aanzien van het graaf- schap Holland haar beslag te geven. Vooraf liet hij door den Voorzitter van zijn bijzonderen raad aan den adel en de steden weten, dat hij naar Gcer- trnidenberg was gekomen om gehuldigd te worden als erfelijk en natuurlijk Prins en Heer, Graaf van Holland en Heer van Friesland; dat hij gezind was, om de privilegiën door Filips (de Goede), door Karel (de Stoute) en hunne voorzaten aan den Lande geschonken, te bezweren. Doch nadrukkelijk verklaarde hij, dat alle voorregten, die na den dood van Hertog Karel waren verworven, door hem geacht werden van onwaarde en vervallen te zijn. Alleen liet hij aan de zes steden Delft, Leiden, Gouda, Amsterdam, Rotterdam en Schiedam de vrijheid om hare vroedschappen op dezelfde wijze te kiezen, als zij sints den dood van Hertog Karel ge- woon waren; maar dit zou ophouden wanneer hij den leeftijd van vijf en twintig jaren bereikt zou heb- ben. Als een blijk zijner welwillendheid deed hij den Lande kwijtschelding van alles wat de steden en ambachten Hertog Karel schuldig waren geble- ven. Eindelijk betuigde hij, niet ongeneigd te zijn, om na de inhuldiging eenige voorregten toe te staan, mits zij niet tegen zijne hoogheid streden (zoo als het regt om te zamen te vergaderen buiten zijne kennis en vergunning). Niemand waagde het pro- test aan te teekenen, maar zonder morren ging men tot de plegtigheid over, die in de herberg de Wilde-

\') Zie eene afbeelding dezer atad tijdens haren bloei op bladz. SB8.

*

<) Zie de plaat op bladz. 329.

-ocr page 368-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:i56

was bij Filips de lust ontwaakt om de voornaamste steden zijner landen te leeren kennen. Hij ving zijne rondreize te Gent aan, waar hij den 10 Maart (1497) door de ingezetenen met luide bijvalsbe- tuigingen werd begroet. Hij vernieuwde er den eed, die de Markgraaf van Baden den 27 December 1494, in zijne plaats had gedaan, en ontving van den

trad het jonge paar naar het altaar. Beiden gc- vuelden zich hoogst gelukkig. Ook Aartshertogin Margaretha dacht een zelfde heil te smaken, toen zij zestien weken later (8 February 1497) naar Spanje afreisde, om zich met den Kroonprins der vereenigde rijken van Arragon en Castiliö in het huwelijk te treden.

l \\

Met bijna gelijke weelde als te Lier was ten toon gespreid, werd te Burgos de Nederlandsche Prinses met den troonopvolger in den echt ver- bonden. Doch beider huwelijksgeluk was van kor- ten duur. Don Juan overleed nog datzelfde jaar (4 October) aan eeno hecte koorts, en zijne weduwe beviel ontijdig van een dooden zoon. Vóór de dood Margaretha tot eene weduwe maakte,

magistraat kostbare geschenken. Acht dagen later kwam hij met zijne jonge gade te Brugge, waar hij niet minder treffelijk werd onthaald. Na in de st. Do- naaskerk hoogtijd gevierd te hebben, ging hij naar het stadliuis, en bezwoer, ten overstaan der hoofd- mannen en dekens, die in een vierkant perk op de groote Markt waren vergaderd, al de voorregten en vrijheden der stad.

*

-ocr page 369-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

357

hage en die te Haarlem. Om den Vorst te Amster- dam te verwelkomen, was elk lid der drie schutterijen op stads kosten van een toorts voorzien. De inhul- diging geschiedde op het Raadhuis den \'27 .luny. De Vorst deed den eed, zoo als die door Burge- meester Andrics Boelen Dirksz., werd uitgesproken en bevestigde tevens de stad in het regt haar door zijn vader gegeven, om de kroon van het Heilige Hoomsche-Hijk boven haar wapen te voeren 4). Te zelfder plaatse legde de Vorst in handen van afgevaardigden uit Alkmaar, Hoorn, Knkhuizen, Edam en Monnikendam den eed af, om de regten der gemeenten ten noorden van het IJ te hand-

Na op gelijke wijze te Yperen, Lille\') en Onde- naarde gehuldigd te zijn, keerde Filips naar liet noorden van Vlaanderen temp. Den 20 Mei gaf liet Gcntsche st. Jorisgild een schitterend feest, waaraan de schutterijen van twee en dertig steden in Vlaanderen, Brabant, Henegouwen, Artois, Namen , Holland, Zeeland en andere gewesten deel namen. Graaf Filips vergezelde de Brugsche schut- ters als koning van hun gilde en droeg daardoor niet weinig bij om dezen stoet, als de fraaiste van den geheelen optogt, een der prijzen te verzekeren 5). De hoogste vereeringen voor het vaardigst schieten vielen mede aan vreemden ten deel, aandeschut-

Margmrrtha \\in Ouitcnrijk.

terljen namelijk van Mons in Henegouwen, st. Wi- noxbergen in Vlaanderen en Bergen-opZoom in Brabant. Op den wedstrijd der schutterijen volgde die der rederijkers5). De kamer st. Anna van Yperen won daarbij den prijs voor liet blijspel. In Holland kwam de Aartshertog in .luny. Op den 10 dier maand geschiedde de inhuldiging te Dordrecht, waartoe alle mannen boven de vijftien jaren waren opgeroepen. Daarop volgde de inhul- diging te Rotterdam, die te Delft, die te \'s Graven- ___         ♦ ------- \') R|)8SCl. \') Zie de plaat op bladz. 832. >) Evenzoo op bladz. 333.

haven, ten welken einde hij hen uitgenoodigd had naar Amsterdam te komen. Van de IJstad toog de Aartshertog naar Gouda, waar de groet, die den geest il es tijds kenschetst, aldus luidde: "Grootmogendo ende doorluchtige Vorst, onse alre genadichste Heere! Uwe onderdanige onderzaaten, Schout, Burgemeesteren ende Gemeente van dese uwer ghenaden stede van der Gouda, verblyden hen seer hertelycken, van Uwer ghenaden inkomstc alhier, ende presenteeren U de sleutelen van de stad, stellende lyflfende goet in de beschermenissen ende Uwer Vorstelycke ghenadicheyt ende gratie." «) Zie de plaat op bladz. 330.

-ocr page 370-

		358                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		Filips besloot nu.pogingen aan te wenden om de gewesten die sints 1477 aan het erfdeel van Karel de Stoute waren ontsclieurd, terug te bekomen. Te dien einde zond hij gezanten naar het Fransehc hof, met last om het hertogdom Bourgondië terug te cischen, niet slechts als zijn wettig eigendom, maar ook krachtens de beloften door Louis XI afgelegd, toen deze de landen aan den Cöte d\'Or, bij Maria\'s komst tot de regering, in beslag had genomen. Doch Char- les VIII wees Filips\' afgevaardigden hun verzoek af. Ook toonde Louis XII, uit den Huize Orléans, die den 7 April 1498 den Franschen troon bc- stecg,ziehte dezen aanzien niet gunstiger gestemd. Wel sloot hij vier maanden daarna (2 Augustus) met Aartshertog Filips cene overeenkomst, doch deze behelsde weinig meer dan bij het verdrag van Senlis was bepaald. Zelfs beloofde Filips daarbij, dat zoo lang hij en Koning Louis onder de lcvcn- den waren, hij niets zon ondernemen om het her- togdom Bourgondië", met het Mac.onnais, Auxer- rais, Bar-sur-Seine en alle andere districten waar- over verschil bestond, op eenigerlei wijze terug te winnen, tenzij alleen langs den weg van minnelijke schikking. Maximiliaan gaf zich alle moeite om zijn zoon en de staten der verschillende provinciën te weer- houden deze overeenkomst tuschen de Bourgondische Nederlanden en Frankrijk te bekrachtigen. Hij hield beiden voor, dat het Franschehof zich steeds den doodsvijand van het Huis van Bourgondië had betoond, en bezwoer hen, geen vrede met de Fran- schen te onderhouden, zoo lang deze de door hen wederregtelijk bezette streken, niet ontruimd zou- den hebben. Al dat vertoog baatte niet: in plaats van naar \'s Keizers inblazingen te luisteren, rie- den de Staten-Gcneraal die in February 1499 te Brussel waren zaamgekomen, den Aartshertog nadrukkelijk aan, om zich met het verdrag te vereenigen. De Nedcrlandsche gewesten, zeiden zij, waren niet in staat, de lasten van een zoo zwaren oorlog te dragen als de verwerping zou mcdebren- gen. In July 1499 zwoer Filips den leenecd voor Artois en Vlaanderen in handen van Ouy de Hochc- fort, Kanselier van Frankrijk, en ontving de hulde des Kanseliers, in naam des Konings, voor het graafschap Boulogne. De Fransehc bezettingen uit Aire, Hesdin en Bcthune trokken af, waarna Fi- lips met groote pracht als Graaf van Artois ge- huldigd werd. Den 25 February van het jaar 1500 baarde Aartshertogin Joanna te Gent een zoon, wien de Bisschop van Doornik, den 7 Maart, plegtig den heiligen doop toediende \'). De jonge Prins ontving den naam van Karel ter herinnering aan zijn over- grootvader Karel de Stoute. Vele aanzienlijken en collegiön boden hem kostelijke geschenken aan. Z\'jn vader vereerde hem den titel van Hertog van Luxemburg, de magistraat van Gent begif- tigde hem met een zilveren schip ter waarde van 1 Zie de plaat op bladz. 340.
		I 50 pond, de Prins van Chimay brai^t een zilveren helm en Jan van (Slimes, Heer van Bergcn-op-Zoom , l een prachtig verguld zwaard. Margaretha van York j schonk hem een gouden beker, versierd met edele i steencn, even als Margaretha van Oostenrijk een driukschaal met juweelen omzet. De wedijver om den I Aartshertog \'s volks vreugde over deze heugelijke I gebeurtenis te doen blijken, was algemeen: al de Nederlanders schenen te vermoeden, dat dit kind een der hoogste rangen onder de Vorsten dezer aarde zou bekleeden. Filips zelf bouwde op den knaap groote vcr- wachtingen. Eerlang zond hij FranciscusBuslidius, Bisschop van Besan^on, met de Heeren van Cliièvrcs en Verry naar Lyon, om voor het wicht de hand van Prinses Claude, de dochter van Louis XII, te verzoeken. De Fransche Monarch nam den voor- slag willig aan, en welhaast verloofden de konink- lijke ouders de beide jonge kinderen, die zich naauwelijks hun bestaan bewust waren. Louis be- loofde daarbij, dat zijne dochter Bretagne tot een bruidschat zou ontvangen — want Louis was, na van Jeanne van Frankrijk gescheiden te zijn, met Hertogin Anna van Bretagne in het huwelijk ge- treden, dezelfde Prinses, die eens bij volmagt met Karel\'s grootvader Maximiliaan in den echt was verbonden, doch die Charles VIII aan den Oos- tenrijker had ontrukt. Eene heerschappij waarnaar vroegere Graven vaak onstuimig getracht hadden, werd thans Filips als van zelve aangeboden. De Friezen, gedwongen ge- worden om de Hertogen van Saksen als erf lieer aan te nemen, konden zich met deze vreemde hecr- schers evenmin verstaan, als vroeger met de Gra- ven van Holland. Hoe vaak ook gefnuikt, ston- den zij telkens weder op om even zelfstandig als vroeger te leven. Zóó verklaarden zij zich thans tegen Hertog Hendrik, die in September 1500zijn vader Albrccht was opgevolgd, hetgeen eenige aanzienlijken aanspoorde, om bij Filips aan te drin- gen dat hij den Saks zou uitkoopen en Friesland aan zijne domeinen hechten. Deze voorslag, die door Sikke Sjoerds Sinnema werd te berde gebragt, vond echter bij Filips niet die ondersteuning, welke men verwacht zou hebben: veeleer wendde hij zijn invloed aan, om de verschillen tusschen Hertog Hendrik en de Friezen te bemiddelen. Te spoediger ontsloeg Filips zich van Sinnema\'s aanbod, omdat in Spanje in den jongsten tijd ver- anderingen waren voorgevallen die hem van nabij betroffen. Zijne schoonzuster Isabella, gehuwd met Koning Emanuel van Portugal, was in 1498 over- ledcn en door haar zoontje Dom Miguel welhaast in liet graf gevolgd. Door deze sterfgevallen was de Infante Joanna de onbestreden erfgename geworden van Koning Ferdinand en Koningin Isabella, en ontving het Nedcrlandsche Vorstenhuis het uitzigt te eeni- ger tijd geroepen te zullen worden tot de heerschappij over Castiliii, Leon, Toledo, Granada, Arragon, Sardinië en Napels. In dit vooruitzigt noodigde Ko- ning Ferdinand zijn schoonzoon uit, om de hulde

-ocr page 371-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                 359
		| dat een onverdiende blaam schitterend werd we- I derlegd. Toch was Filips\' verwijl in Frankrijk alles be- halve aangenaam. Uit Napels kwam bcrigt, dat Ferdinand Gonzalvo, Ferdinand\'s veldheer, na in- middels versterking op versterking uit Spanje ge- trokken te hebben, geweigerd had om het geslo- | ten vredesverdrag na te komen. Integendeel had | hij de zich veilig wanende Franschen plotseling j overvallen. Filips verontschuldigde, bij deze trou- weloosheid zijns schoonvaders, zijn gehouden gedrag te Lyon. Doch Ferdinand verklaarde dat van geene trouweloosheid kon sprake zijn, daar de Aartshertog de hem verleende volmagt had overschreden. Het onaangename gevoel dat Filips hierover moest rond- dragen, verhaastte zijn vertrek. Andermaal ging hij naar Savoie, waar hij tot zijn volkomen herstel de gast zijns schoonbroeders bleef. In September (1503) kwam hij aan zijns vaders hof te Innsprilck, waar weken achtereen het eene feest het andere verdrong. Filips\' deelneming aan de ridderspelen getuigde, dat zijne gezondheid volkomen was hersteld. Opgeruimd keerde hij den 9 November binnen zijn paleis te Mechelen weder. Eene der aangelegenheden waarop Maximiliaan tijdens \'s Aartshertogs verblijf te Innsprilck had aan- gedrongen, was een einde te maken aan den Gcl- derschen oorlog, die, sints Filips\' meerderjarigheid óf met weinig kracht was voortgezet, óf door wapenstilstanden geschorst. Overeenkomstig dezen raad, verbood Filips zijnen onderdanen alle han- delsverkeer met de Gelderschen en bragt te \'s Her- togenbosch een leger van 3000 man bijeen. In Sep- tember 1504 staken deze benden de Maas over, waar zij het slot van Hemert veroverden, Appel- tem, Alphen en Maasbommel in brand staken en het huis te Oijen bemagtigden. Voor Hedel echter stieten de Bourgondiürs het hoofd: Koenraad van Valkenburg noodzaakte hen van daar onverrigter- zake af te trekken. Ook gaf een strooptogt uit Roermond naar de Meijerij verademing aan de Gel- dersche Beneden-Districten. Intusschcn de krijgs- magt van Hertog Karel mogt thans ondernemen wat zij wilde, meestal liep het haar tegen. De Heer van IJsselstein versloeg de benden die in Brabant waren gedrongen, evenals eenige andere troepen die door den Alblaaserwaard den weg naar Dordrecht kozen. De laatsten namen zelfs met zoo veel overhaasting de vlugt, dat zij in de klei der doorweekte dij- ken meer dan duizend paar schoenen achterlieten. De strijd was voor de Gelderschen des te bezwa render, omdat zij te zelfder tijd de Cleefschen moes- ten weerstand bieden, die zich onder anderen van het huis te Middelaar meester maakten. Een der gevoeligste slagen voor de Gelderschen was het verlies van een scheepsgevecht op de Zui- derzee. Met veel inspanning had hun Hertog een smaldeel grootere en kleinere vaartuigen bijeen ge- bragt om naar Holland te stevenen, doch toen zij de Waterlandsche kust bij Monnikendam naderden, bleek het dat de zevenhonderd schepelingen, die
		zijner toekomstige onderdanen te komen ontvangen. In den herfst van 1601 droeg onze Vorst dien ten gc- volge het bestuur over de Nederlanden op aan Graaf Engelbert van Nassau, terwijl hij Margaretha van York (de Hertogin-weduwe van Bourgondie\'), en de Vrouwe van Ravestein met de zorg voor zijne kinde- ren belastte. Op den 4 November vertrok hij inet zijne gade door Henegouwen naar Parijs, waar menden Nedcrlandschen Vorst en Vorstin gedurende tien dagen met de grootste pracht onthaalde. Filips maakte van deze gelegenheid gebruik om bij eenc der zittingen van het parlement zijne plaats als pair in te nemen. In het begin van Mei 1502 bereikte Filips To- ledo, waar zoowel Ferdinand en Isabella als het Spaanschc volk, hem en zijne gade de schoonste ontvangst bereidden. Den 23 der genoemde maand werden beiden, onder goedkeuring der Cortes, tot erfgenamen verklaard van het koningrijk Castilië en van alle daaraan onderworpen gewesten. Onder velerlei plegtigheden verliep de zomer, waarna in October te Saragossa, de hoofdstad van Arragon, Filips en Joanna mede als toekomstige heerschers werden gehuldigd. Hoeveel voorkomendheid en toegenegenheid Filips in Spanje ontmoette, de stroeve ernst, de afgemeten deftigheid van het hof en der edelen veroorzaakten hem onaangename uren: zij streden met zijn opge- ruimden, gezclligen aard, geheel het toonbeeld van een ronden Vlaming. Onverwacht verliet hij Spanje en reisde door Frankrijk, Savoie en Tirol naar de Nederlanden terug. Zijne gade, die in eenc treurige stemming in Spanje was achtergebleven, schonk den 10 Maart 1503 te Alcala het leven aan een tweeden zoon, Don Ferdinand. Filips\' terugreize werd door verschillende belang- rijke ontmoetingen gekenmerkt. Den 22 Maart te Lyon gekomen, bemiddelde hij een vrede, die aan den strijd tusschen Louis XII en zijn schoonvader Ferdinand over het koningrijk Napels een einde zou maken. Men kwam overeen, dat dit Italiaansche rijk vervallen zou op den tweejarigen Prins Karel, Hertog van Luxemburg, den verloofde van Prin- ses Claude van Frankrijk. In Savoie bragt Filips een bezoek aan zijne zuster Margaretha, die, naar haar gade Don Jiian harte- lijk beweend te hebben, in 1501 met Filibert, Her- tog van Savoie, eene nieuwe echtverbindtenis had gesloten. De vreugde over het wederzien werd ech- ter bitter vergald door eene hevige ziekte die Filips in het schoone bergland overviel. Zware koortsen on- dermijnden zijn gestel. Zoodra zijne krachten het slechts toelieten, keerde hij naar Frankrijk terug. Maar nu hernam de ziekte hare hevigheid, zoodat den geneesheeren de hoop op herstel ontzonk. Onder het volk mompelde men, dat Louis XII Filips vergift had toegediend of laten toedienen. Doch de uitkomst beschaamde dien laster. Door Gods goedheid nam de ziekte een gelukkigen keer, en Koning Louis, die voor Filips als voor zijn eigen zoon zorg had gedragen, smaakte de voldoening,

-ocr page 372-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

360

meest allen slechts met handbogen gewapend wa- ren, niet tegen de Amsterdammers en de andere Hollanders waren opgewassen. Uit liet Bourgon- disch geschut toch regende het zware steenen op de vijanden, die zich daartegen niet beveiligen konden: de Oelderschen dolven het onderspit en gaven zich over. Terwijl de oorlogstoorts duizenden ongelukkigen maakte — want behalve in de aangewezen oor- den, vielen ook strooptogten en plunderingen voor in den Tielcrwaard, in de Landen van Heusden en Altena, op de Veluwe en elders — bepaalde Filips, dat de groote raad die door Karel den Stoute in 1477 was opgerigt, en steeds het hof had vergezeld, zoo vaak dit van verblijf verwis-

ondernemen zonder voorkennis en toestemming zijns schoonvaders, die het grootmeestersehap der orden van san Jago, van Calatrava en Alcantara zou bc- houden; beiden zouden wanneer oorlog uitbarstte, elkander ondersteunen, en Keizer Maximiliaan in dit verdrag begrijpen. Hij gelegenheid dat den 14 January 1505 te Brussel eene plegtige lijkdicnst voor Koningin Isa- bella werd gevierd, was het gansche hof in de st. Gudulakerk vereenigd. Na de godsdienstpleg- tigheid riep een heraut tot driewerf toe met lui- der stem: "De doorluchtigste, uitmuntendstc en magtigste katholieke Isabella, zaliger gedachte- nis, Koningin van Castilië,van Leon,van Toledo en (iranada is overleden!"

Knrtl ontvnnift te VnNmlolid een prijs uit linnden zyner zuster Eleonom

Onder de plegtige stilte die op dezen uitroep volgde, wierp de heraut den staf, dien hij in de hand klemde, op den grond, ging tot den Prins en na drie maal voor deze de knieën gebogen te hebben, trok hij de bovenste draperie van het troonverhemelte, spreidde dit over het hoogaltaar en riep op nieuw drie reizen achtereen: "Lang leve Heer Filips en Vrouwe Joanna, Ko- ning en Koningin van Castiliö, van Leon, van Toledo en van Granada!" Daarna keerde hij weder tot den Prins en zcide: "Doorluchtigste heer. de pligten door keizers en koningen in acht te nemen, vorderen dat gij de hertogelijke muts aflegt, want het betaamt niet dat gij die Koning zijt, nog eene zoodanige hoofd- bedekking draagt."

Belde, voortaan bestendig te Mcchclen zitting zou houden. Filips\' schoonmoeder, Isabella, den 27 Novem- ber 1504 overleden zijnde, had bij haar uitersten wil het bestuur over de rijken Castilië en Leon aan haren echtgenoot Ferdinand gedurende het ove- rige zijns levens verzekerd. Doch de Cortes dezer landen kantten zich tegen die bepaling aan, onder het beweren dat Isabella geen regt had, om de reg- ten van erfopvolging te wijzigen. Zij wekten Filips op, om de teugels der regering op te vatten. Deze weifelde of hij zich tegenover zijn schoon- vader zou stellen, maar trof de volgende voorloopige overeenkomst: beiden zouden den titel van koning ; voeren en de inkomsten van Castilië, Leon en Indië zamen deelen; Filips zou in Spanje niets ,

-ocr page 373-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

3G1

I Het nuttelooze van dien aanslag inziende, trok \' hij, in \'t laatst van Mei 1505 , over\'s Hertogenboseh naar het oosten. Grave en andere kleine plaatsen i boden hem hare onderwerping aan. Den 2.\'1 Juny kwam hij voor Arnhem, waar groote tegenstand werd geboden, doch na dertien dagen strijds ga- vcn de burgers zich over (6 July 1505). De ma- gist raat en vijfentwintig der aanzienlijksten moes- ten zich naar \'s Konings legerplaats begeven, en den Vorst, in de tegenwoordigheid zijns vaders Maxiiniliaan, met ontbloot hoofd om genade smee- ken. Behalve ƒ K(XK), waarvoor een derde storm

Onmiddellijk nam \'s Hcrtogs eerste raad de muts van den Prins af. Daarop trad de heraut naar het altaar, vatte een uitgetogen zwaard , en, liet Filips aanbiedende, vervolgde hij: "Heer, dit zwaard is u gegeven opdat gij een voorstander zult zijn van geregtigheid, en uwe koningrijken, landen en onderzaten bewaren, maar niet verdrukken." Filips keerde zich naar het altaar, viel op de kniel\'n en deed een kort gebed. Daarop weder plaats genomen hebbende, ontving hij het zwaard, rigtte het omhoog en ontving de overige herau-

Gcdcnkterken voor Keizer Maxiiniliaan I in de llofkirche te Inmprüek.

ten, die hem met de koninklijke wapenschilden naderden. \' Ofschoon Filips\' nieuwe onderdanen zijne komst in Spanje reikhalzend verbeidden, stelde hij zijne reis uit, tot het pleit ten aanzien van Gelderland beslist zou zijn. Tc dien einde bragt hij een talrijk leger te velde, en kocht van den Graaf van Hoorne het regt om de stad Weert en het slot te Hom (of Hoorn) met krijgslieden te bezetten. Vergeefs echter was zijne poging om Zalt-Bommcl, door de magl van \'t geschut, tot overgave te dwingen.

was afgekocht, moest de stad cene boete van 10,<)00 goudgulden opbrengen \'. De verovering van Arnhem werd door de onder* werping van Wageningen, Harderwijk en Elburg gevolgd. Hattem werd tot overgave gedwongen. Doesborgh, Locheni en Groenlo door verraad ge- wonnen, even als verscheidene sterke kasteelen, Wildenborgh, ter Borgh, Wilp, enz. Zntphen bood een roemrijken tegenstand, doch, bij gebrek aan hulpbronnen, werd Hertog Karel van Fgmond zoo in het naauw gebragt, dat hij te Tiel met Koning

1 Kvcnxoo op blailz. 34*.

1 Zie de plaat op blaclz. 341.

-ocr page 374-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		362
		Filips in onderhandeling trad. Men kwam met el- ] kander overeen, dat elk van beide partijen de steden en sterkten zou behouden, die hij op dat ! (•ogenblik bezat, met die uitzondering nogtans dat Tiel en Zalt-Bommel door den Hertog aan Koning Filips zouden ingeruimd worden. Twee jaren zou er stilstand van wapenen zijn, in welken tijd het handelsverkeer voor allen zou openstaan. In die tusschenruimte zou men trachten het geschil over de heerschappij langs een vredelievendcn weg te beslechten, terwijl Hertog Karel, om van zijn ver- trouwen op den Koning te doen blijken, hem ge- durende dezen ganschen tijd, ja nog eenjaar lan- ger, zou dienen. Zelfs zon hij hem volgen, waar- heen de Vorst zich ook niogt begeven (27 July 1505). Koning Filips had, na zijne plegtige intrede binnen Arnhem, het kasteel van Rozendaal betrok- ken, waar Hertog Karel zich voor hem kwam ver- nederen. Binnengeleid door den Bourgondischen ge- magtigde Filibert Naturelli, domproost te Utrecht, kwam hij in dat zelfde palcis, hetgeen de luister zijner voorzaten was geweest, de genade afsmee- ken zijns verwinnaars, wien hij voortaan als een dienstman volgen moest. Filips verzoette echter dien moeijclijken gang door den Hertog de hand te reiken, hem aan zijne zijde te plaatsen en een jaargeld van 12,000 ponden vlaamsch toe te leggen. Daarenboven beloofde de Koning aan Karel hem 3000 goudgulden voor eene behoorlijke uitrusting ter hand te stellen, wanneer de Hertog en zijn gevolg zich gereed maakten, hem naar Spanje te vergezellen. Waarschijnlijk bezwoer Karel het Tielsche verdrag met het voornemen om het niet te houden. Immers, ofschoon Filips hem in een eigenhandig getceken- den brief aanmaande om zijn vertrouwen niet te leur te stellen, maakte de Geldersche Hertog zich in stilte uit de voeten en rustte zich te Gelder in het geheim toe, om, wanneer de Koning naar het Iberisch schiereiland vertrokken zou zijn, de vcr- lorcn plaatsen terag te winnen. Dit valsche be- staan was des te onwaardiger, omdat toen Karel Filips voorhield, dat de overgave van Tiel hem van de eenige plaats beroofde, waar hij voegzaam verblijf kon houden, deze terstond zijn vertegen- woordiger in Gelderland, Jan van Montfoort, bevel had gegeven, de stad Tiel aan Karel van Egmond in te ruimen. Van Karel*s kwaden toeleg over- ttiigd, herriep Filips deze gunst, maar juist dit deed de Geldersche Hertog als een nieuwe grieve gelden, die hem moest terughouden om niet in \'s Koninga gevolg naar Spanje te vertrekken. Nog duurden de onderhandelingen over den uit- leg van het Tielsche verdrag voort toen Filips zich gedrongen zag, zijn vertrek naar zijne koning- rijken te bespoedigen. Koning Louis XII en Ko- ning Ferdinand van Arragon toonden inzigten te hebben, die niet met \'s vroegere verbindtenissen strookten. Beiden hadden zich met elkander verstaan en een huwelijk beklonken (12 Oeto- bcr 1505), waarbij de nicht van den Franschen
		Vorst, Oermaine de Foix, aan Ferdinand was ten vrouwe gegeven, met een huwelijksgift van Ita- liaansche gewesten die reeds lang aan Prins Karel en zijne bruid Claudc van Frankrijk waren toege- kend. Tevens was gebleken, dat Louis het voorge- nomen huwelijk tusschen den Ncdcrlandschen Prins Karel en zijne dochter niet meer begeerde: hij was er op bedacht, om Claude te schenken aan Fran(;ois d\'Angoulèmc, Hertog van Valois, die, daar uit zijne verbindtenis met Anna van Bretagne geen zonen waren gesproten, zijn vermoedelijke opvolger tot den troon zou zijn. Filips vertrok den lO.Ianuary 1506 uit Vlissingen, na alvorens Willem van Croy, Heer van Chièvres en Acrschot, tot zijn stedehouder in de gezamen- lijke Nederlanden aangesteld te hebben. Zijne gade die den 17 September (1505) van eene dochter Maria was bevallen, scheepte zich met hem in. Filips\' togt was alles behalve voorspoedig. Te naauwernood hadden zij de Zeeuwschc kust uit het oog verloren, of de brand sloeg in het schip Je Juliaan, op welken bodem de Koning zich be- vond, en waarover Jacob Corncliszoon de Huybert het bevel voerde. Gelukkig wist de wakkere gc- zaghebbcr de vlammen te vermeestcren, even als den storm te ontkomen, die daarop dreigend op- stak. Hij zag zich echter gedrongen, de haven van Southampton binnen te loopen, want zoo vrecselijk gierde de orkaan, dat alle schepen verstrooid raak- ten en drie in de golven te gronde gingen. Om Ferdinand van Arragon te believen, hield Henri VII Filips en Joanna meer dan drie maan- den in Engeland op. Ook haalde do Britsche Mo- narch den Nederlander over, om in plaats van het Coramercie-tractaat in 1496 een nieuwe over- cenkomst aan te gaan, dat den Engelschen groo- tcre voordeelen beloofde. Zoodra deze bepalingen onzen kooplieden ter oore kwamen, noemden zij het uit dien hoofde het Kwade Tractaut. Eindelijk, den 23 April, koos de vloot weder zee. Filips landde met zijne gade te Cornnna en trok van daar door Gallicië en Leon naar Astorga, waar zijn schoonvader Ferdinand hem verwelkomde. Bezwaarlijk kon het onderhoud aangenaam zijn, daar Filips maar al te zeer was onderrigt hoezeer de Koning van Arragon zijne verhclling had pogen tegen te werken, ja hem zelfs het landen op den Spaan- schen grond had willen beletten. Hij deed den ouden heer spoedig begrijpen, dat al die intriguen hem niet alleen sterk mishaagden, maar dat hij, nu Ferdinand, blijkens zijn huwelijk met eene jonge schoone, er op bedacht was, om Joanna Arragon te ontrukken, het bewind der westelijke en zuidelijke Spaansche rijken voor zich zclven verlangde. De Castiliaansche grooten verklaarden zich nu ook openlijk voor Filips en kwamen hem van alle zlj- den op plegtige wijze hunne dienst aanbieden. Fer- dinand keerde misnoegd naar Arragon weder. Hij behield echter het bewind over Napels, het groot- meesterschap der orden van Calatrava en Alcan- tara, een deel der schatten van West-Indië en

-ocr page 375-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		:$6.-{
		oen jaargeld van 25,000 gouden ducaten uit de i domeinen van Castilië. De Nederlandsche grooten die Filips vergezel- den, bezaten liet talent niet ora zich bij de Cas- tilianen aangenaam te maken; ja niet ten onregtc konden deze laatsten het verwijt tot de vreemde- lingen rigten, dat deze zich schuldig maakten aan het verkwisten van \'s Lands penningen. Daarbij voelden de liere hidalgos zich gekrenkt, dat Ko- ningin Joanna geheel op den achtergrond werd ge- schoven. De arme! De liefde tot haar gade had bij Filips\' wispelturigheid hare zinnen verward: bij vlagen waren hare hersens geheel ontsteld. De ontevredenheid der Castilianen smoorde nogtans in hare geboorte, want slechts drie maanden zat Filips op de Spaansche troonen: eene heete koorts, ont- Btaan door het drinken van een koele teug, nadat hij zich bij het balspcl had verhit, bereidde hem i op negenentwintigjarigen leeftijd een onverwacht einde (25 September 1506). \' De arme Joanna was van zijn lijk niet te schei- den. \' Vier maanden na zijn dood bragt zij het laatste hunner kinderen, hare dochter Catharina, ter wereld. HOOFDSTUK XXXIII. MAXIMILIAAN, Voogd over Karel II. Regentschap in Spanje en in de Nederlanden. — Marga- retha van Oostenrijk tot Landvoogdes benoemd. — De Geldersche oorlog. — Invallen der Gelderselien in Gooi- land en Aumtellaml. — Verdrag van Cambrai (Knme- rljk). — Nieuwe inval der Geldersclien. — Oorlog met de Hanzeaten. — Voordcelen door de Geldenenen bc- haald. — Venlo met Kngclttchc hulp belegerd. — Slag op de hoogte van Guinegate. — Margaretlia begroet haar vader al» overwinnaar. — Doornik ingenomen. — Ver- geefsche pogingen om Ilourgondië terug te winnen. — Vrede met Frankrijk. — Arnhem verloren. — Door het begunstigen der Saksische partij in Friesland, ontstaat strijd tusscheii de Hollanders en een deel der Friezen. — Louis XII door Franco» I opgevolgd. (1506—1515). Prins Karel was weinig meer dan derdehalf jaar oud toen hij de landen zijns vaders erfde. In Spanje wist de verdienstelijke kardinaal Xime- nes, Aartsbisschop van Toledo, de Cortes te be- wegen, om Koning Ferdinand tot regent der Cas- tiliaansche staten aan te nemen, tot de zoon van Koningin Joanna meerderjarig zou geworden zijn. In de Nederlanden riep de Stadhouder, Willem van Croy, de Staten te Leuven bijeen, om voor de algemeenc welvaart te zorgen tot Keizer Maximi- liaan het bestuur op zich zou nemen, waartoe men hem bij monde van een gezantschap uitnoodigde. De opvoeding van Karel werd aan den Heer van Croy en aan Adriaan Florisz. Boeijens toebetrouwd, de eerste "een karakter uit hoogmoed en schraap- 1 Zie de plaat op bladz. 348. 5 Evenzoo op bladz. S-49.
		zucht zamengevoegd", de tweede "een braaf, wei- willend en geleerd man, doch wien het aan men- schcn- en wereldkennis ontbrak." Maximiliaan beloofde spoedig naar de Nederlan- den te komen. Aanvankelijk was hij geneigd het stadhouderschap aan den Keurvorst van Trier en den Markgraaf van Baden op te dragen, doch hij bedacht zich , toen zijne schrandere dochter — sints Septem- ber 1505 weduwe van Hertog Filibert van Savoie — hem aantoonde, dat het voor het behoud der rust verkieselijk zou zijn, een Nederlander tot die hooge waardigheid te benoemen. De Keizer gevoelde dat zijne dochter gelijk had en droeg haar, wier oor- deel hij op prijs had leeren stellen, dit hooge ambt op: zij werd door hem tot Landvoogdes benoemd. Overeenkomstig \'s Lands prcvilegiën legde zij in elk der gewesten den eed af, om de verschillende provinciën en steden bij de eens verworven regten te handhaven. Margaretlia had geen grooter tegenstanders van haar gezag dan Louis XII, Koning van Frankrijk, en Karel van Eginond, Hertog van Gelder. Deze hadden zich in Juny 150(5 gemeenschappelijk ver- bonden , om de Bourgondiërs uit de door hen be- zettc steden en districten van Gelderland te ver- jagen en bereids te Groenlo, Lochcm en elders hun voornemen zien gelukken. De dood des Konings van Castilië" had hunne plannen eene grootere uit- breiding geschonken, zoodat zij thans zelfs Brabant en Holland bedreigden. Reeds in October 1506 waren vele dorpen der Meijer!) van \'s Bosch en de stad Turnhout door de Geldersclien in brand ge- stoken, in het midden van 1507 had de vijand het Land van Valkenburg verwoest en in Septein- ber daaraanvolgende zich van de aanzienlijke Bra- bantsche stad Tienen meester gemaakt. Straffeloos was dit alles echter niet geschied, want de Bour- gondit\'rs hadden de invallen in Brabant met invallen in de Betuwe beantwoord, en toen de Fransche troepen, die aan de verwoesting van Tienen hadden deelgenomen, langs st. Hubert naar hun vaderland wederkeerden, waren zij door eene Bourgondische krijgsbende van Namen zoo onzacht uit eene hindcr- laag besprongen, dat zij óf verslagen, óf gevan- gen genomen óf op de vlugt gedreven werden. Kort na Margaretha\'s verheffing ging het slot Poederoijen aan de Geldersclien verloren. De Land- voogdes nam dit zeer ter harte en spoorde hare krijgsbevclhebber8 tot grootere waakzaamheid aan. Met voldoening moest zij derhalve vernemen, dat de Vorst van Anhalt in het voorjaar van 1508 dit slot had hernomen. Ongetwijfeld hadden de Bourgondische Nedcr- landen een krachtigen dam tegen de invallen der Franschen en Geldersclien kunnen opwerpen, in- dien zij in deze aangelegenheid een volksbelang gezien hadden. Doch zij toonden zich ongezind om geld en manschappen bijeen te brengen. Toen Keizer Maximiliaan op de vergadering der algemeenc Staten te Gent in 1508 een onderstand van 10,000 voet- knechten en 2000 ruiters aanvroeg, ontving hij eene

-ocr page 376-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

.1C4

weigering lot antwoord, om reden "dat de Geldcr- schc oorlog slechts eene bijzondere zaak was, die alleen de belangen van liet Hof betrof." Het eerste gewest dat liet verkeerde dier stel- ling ondervond, was Holland. Men dacht daar, dat zoo Hertog Karel iets zou ondernemen, het tegen de steden Arnhem, Harderwijk, Tiel of Zalt-Bommel gerigt zou zijn, die hij noodig had. wilde hij in eigen gebied meester worden. Doch de (ieldersche Hertog smeedde niets minder dan een aanslag tegen het reeds magtig geworden Amsterdam. In April 1508 zoo veel volks verzameld hebbende als hem mogelijk was, trok hij over de Eemlandsche en Gooisehe heiden naar den Vechtstroom, waar hij liet onversterkte Muiden bezette, het Muiderslot

welijks hadden deze de schepen ontwaard, of zij riepen het bootsvolk toe: "Waterhonden, water- bonden, u zal het gelden!" "Eerst hebben-en dan hangen", antwoordde het kloeke zeevolk, laadde het gesehut en mikte zoo voortreffelijk op de aan- vallers, dat deze de kruin des dijks verlieten 0:11 aan den voet bescherming tegen de kogels te vin- den. Dan vruchteloos: hier werden zij door de Ainsterdamsche galei en door het volk uit de schans zoo wèl begroet, dat zij, hoe spijtig Karel keek, genoodzaakt waren af te deinzen. De Hertog had van allen het langst stand gehouden: eenc stulp waarin hij zich had opgehouden, was door kogels doorboord. Een tweede aanval der Geldersehen op Am-

Kei/cr Karet V.

sterdam, weinige weken later, had evenmin voor hen gunstige gevolgen. Van den donkeren nacht gebruik makende, die op den 23 Juny volgde, trokken dertig Geldersehen, onder het geleide van een overlooper, een geboren Fries, naar den oever van het Diemermeer. Zij wierpen zich in roeischnit- jes, doken ter zijde van de galei voort en naderden de schans, die op dat oogenblik door niet meer dan zestien man, onder Gerard van Nierop, was bezet. Twee Amsterdammers waren de eerste slagt- offers van het verraad, doch de overige dertien weerden zich zoo dapper, dat zij de overmagt in ontzag hielden tot de dag aanbrak, toen de sche- pelingen op het IJ en het meer ontwaarden wat er in de sterkte aan de hand was. Spoedig kwamen deze de acht overgeblevene burgers te hulp. Nu kozen

verraste en de stad Weesp, die geweifeld had om krijgsbezetting in te nemen, met onweerstaanbaar geweld binnendrong \'. Hertog Karel zond van hier een bode om Am- sterdam op te eischen. Docli de Amsterdammers antwoordden, dat zij hunne stad kloekraoedigvoor Koning Filips, hun Graaf en Heer, zouden bewa- ren. Zij versterkten de st. Anthonispoort met een bolwerk, slechtten de voorstad daarbuiten en wier- pen bij IJpesloot, tusschen het Diemermcer en het IJ. eene schans op, wier nadering zij door gewa- pende vaartuigen dekten. Zóó wachtten zij de Gel. dersehen af, die welhaast, met Hertog Karel aan het hoofd, uit het zuidoosten kwamen aanrukken. Naau-

1 Zie de plaat op liladz. 352.

-ocr page 377-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

366

halt voor deze sterkten was gekomen om haar te her- vinnen. Te vergeefs kwam Keizer Maximiliaau zelf voor Wecsp, even als twee Minderbroeders uit Amsterdam vruchteloos eene poging waagden, om door omkooping aanhang onder de bezettelingen te verwerven. Met heldenmoed Ideef het (leidereen garnizoen zich verdedigen, ofschoon in de fel-be-

de Geldersehen liet hazenpad, en, gedwongen zich in de rigting naar de stad voort te spoeden, liepen zij de uitgetogen burgers, onder liet bevel van Keinier Mosterd, in den mond. Allen werden ge- vanden genomen en op de si. Olofspoort in bewa- ring gebragt. Om nieuwe bondgenooten te werven, stookte Her-

Kcizcr

noemmul te Aken.

9

tog Karel verdeeldheid tusschen den Bisschop van Utrecht en diens onderzaten, ja hij ontzag zich niet, om de heerlijkheid Kuinre, die tot\'s Bisschops tafelgoederen behoorde, te overrompelen en uit te plunderen (27 October 1508). Weesp en Muiden bleven voor als nog in het bezit der Gelderschen, niettegenstaande de Vorst van An-

naauwde veste gebrek aan de noodzakelijkste le- vensbehoeften heerschte. De bevelhebber, Hendrik do Groeff, weigerde alle onderhandelingen. Doch wat het geweld niet vermogt, geschiedde welhaast ten gevolge eener overeenkomst: den 24 January 1509 ontruimden de Gelderschen Weesp en het Muiderslot, ingevolge de bepalingen van

-ocr page 378-

		866                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		het kort te voren gesloten verdrag van Cambrai (Kamerijk). Die Ligue, door Paus Julius II, Ferdinand van Arragon, Louis XII en Keizer Maximiliaan, den 10 December 1508 aangegaan, had eigenlijk den (ieldersehen oorlog slechts van ter zijde aangeroerd, daar het hoofdoogmerk der verbonden Vorsten was om de hooggestegen magt der republiek Venetië te fnuiken. Hertog Karel was niet dan ongaarne tot de bepalingen die hem betroffen, toegetreden, doeh zijn bondgenoot, de Franschc Koning, had zijn tegenstand overwonnen. Ongelukkig werd het nakomen van verbindtenis- gen toen evenmin door de groote als door de kleine hoven voor verbindend aangemerkt, wanneer oogen- blikkclijk voordeel uit cene trotiwbrcuk getrokken kon worden. Gelijk Paus Julius II Venetië aanbood om zich van de Ligue te scheiden, wanneer men hem de verlangde districten afstond, evenzoo dacht Karel over zijne verpligtingen, toen hij kans zag, voor- deeleii op den Oostenrijker te behalen. Had hij in January Weesp en Muiden ontruimd, reeds in Maart ondernam hij een strooptogt naar Barneveld, ecne dier plaatsen, welke volgens de overeenkomst van 1505 tot het Geldersch gebied van Prins Karel behoorden. Vervolgens sterkte hij zich door ver- dragen met zijne oostelijke en zuidelijke naburen, met Geve, (JUlik, Munster, Luik en Keulen, en nam de krijgsbende van zekeren Hendrik de Groote in dienst, die uit 1500 tot 2000 man gevormd, uit Deensche soldij ontslagen, van Holstein naar de Drenthsche heiden was afgezakt. De eerste ondernemingen van Karel waren ge- rigt tegen den Utrechtsehen Bisschop, wien hij verweet, liet kasteel van Oijen niet voor hem be- waard te hebben in den oorlog tegen Koning Filips. Hij veroverde gansch Twenthe, en, zonderlinge verblinding, de Staten van het Neder-Sticht wei- gerden het Over-Sticht te hulp te komen, of iets tegen Karel van Gelder te ondernemen! In zijn vcr- lateo toestand wendde de Bisschop zich tot de Land- voogdes Margaretha, die bij haren vader bewerkte , dat een Bourgondisch leger naar Twenthe werd gezonden, om Karel zijne veroveringen te ontwrin- gen. Aangevoerd door Floris van Egmond, wonnen de bondgenooten niet alleen Diepenheim, Goor en Oldcnzaal, maar zelfs het sterke Geldersche slot Verwoldo, op den weg naar Zutphen. Ware de oorlog door de Bourgondiörs met kracht voortgezet, Hertog Karel zou deerlijk in de klem zijn geraakt, want het begon hem zelfs aan het noodige te ontbreken. Doch Margaretha beminde den vrede: zij onderhandelde liever dan bevel tot nieuwe krijgs- ondernemingen te geven. Uit dien hoofde poogde zij aan het Geldersche geschil een einde te maken, door een huwelijk tussehen hare nicht Elizabeth en Hertog Karel tot stand te brengen. Doch de voor- waarden van wederzijde gesteld, liepen te ver uit elkander. Den 5 February 1511 schreef Karel van Egmond aan Margaretha, dat hij God dankte, dat de onderhandelingen waren afgebroken, want zeker
		waren zijne onderdanen ontevreden geweest dat hij reeds zooveel had toegegeven. Inmiddels waren de Nederlanders gewikkeld ge- worden in een oorlog tegen Christiern II van Dene- marken en de Hanzesteden. De laatsten blokkeerden de Sont en kondigden af, dat ieder schipper die door deze zeeëngte stevende, zijn bodem en lading ver- beuren zou. Acht groote Hollandsche schepen, te Greifswaldc aangekomen, werden krachtens deze uitspraak door de Ltlbeckers verbeurd verklaard. Dat wilden deNederlandsche watersteden niet dulden. Zij rustten eene aanzienlijke vloot uit en gaven den bevelhebbers last, de Sont te heropenen. Dan met welk een treurigen uitslag! In een seheepsgeveeht dolven de Nederlan\'dcrs het onderspit, daar hunne schepen reddeloos verloren gingen. De verbittering tegen de Hanzeaten was groot: uit weerwraak legde men beslag op alle goederen, die hen in Holland, Zeeland, Friesland en te Antwerpen toebehoorden. Zoo als bij alle oorlogen , overwinnaars en overwon- nenen leden beiden schade (1510 en 1511). Was Koning Louis de staatkundige bondgenoot van Paus Julius II geworden toen hij het verdrag van Cambrai teekendc. die eenstemmigheid verdween nadat de II. Vader van Venetië de districten had be- komen, die hij verlangde (1510). Paus Julius stichtte zelfs in 1511 een verbond tegen Frankrijk, de Heilige Ligue genoemd, waarin hij Ferdinand van Arragon , Ilcnri VIII van Engeland en de republiek Venetiö vereenigde. Alleen Maximiliaan bleef den Franschen Koning getrouw, die echter, spijt zijne beweringen van het tegendeel, deze welwillendheid op de on- dankbaarste wijze loonde, door Hertog Karel van Gelder van tijd tot tijd ondcrstandsgeldcn te doen toekomen. Daaraan was het dan ook voor een deel te wijten, dat de Geldersehen in den loop van 1511 verschillende overwinningen op de Hollanders en Brabanters behaalden. In February ging Harderwijk voor de Bourgondiörs verloren, in Maart werd het vlek Cuyk door de Gclderschen geplunderd , in Mei door Hertog Karel het beleg om IJsselstein gesla- gen, en te zelfder tijd de Bourgondische bezetting van Zalt Bommel gedwongen zich over te geven. In Juny ging het kasteel te Beest voor Maxirai- liaan verloren, even als Hattera, dat door zijn be- vclhebber Filips van der Reek van Sommeren om snood gewin werd verraden. Margaretha, die zeer wel wist, dat de sterkte des Gelderschen Hcrtogs uit zijn verbond met Frank- rijk ontsproot, besloot hem Venlo te ontrukken, waardoor de gemeenschap met het Zuiden voor Karel verloren zou gaan. Onder bevel van Floris van IJsselstein zond zij een leger naar de Midden- Maas, dat zijne komst aldaar door het veroveren der sterke sloten van Grubbenvorst, Baerlo en Arcen aankondigde. Het bestond niet alleen uit Braban- ters en andere landzaten, maar ook uit Spanjaarden en Dnitschers, en zelfs ten deelc uit Engelschen, die onder Edward Poining als hulptroepen dienst deden. Den 28 Augustus sloeg deze magt zich voor Venlo neder, dat eenigen tijd te voren door de •

-ocr page 379-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  367
		hunne plannen. Een inval der bewoners van de Meijerij in den Bommelcrwaard kwam den Brabanters op 800 soldaten nevens 500 burgers en boeren te staan, die, door de (Jeldersclien gevangen genomen, onmen- schelijk behandeld en voor het grootste deel ter dood gebragt werden. Gelukkig nog, dat men eene overrompeling van \'s Hertogenbosch kon verijdelen en Woudrichem bevrijden (2 Maart). Geldgebrek verlamde Margaretha\'s plannen, want slechts weinige groote leenmannen handelden zoo edel als Hendrik van Nassau, die, na reeds 9000 guldens voorgeschoten te hebben, voor 4000 gul- den zijn zilver verpandde, om de Landvoogdes in hare verlegenheid te hulp te komen. Haar toestand was alles behalve benijdenswaardig. "Al zou ook alles om ƒ1000 gulden verloren gaan," schreef zij zekeren dag aan haar vader, "mijn schatmeester zegt, dat hij geen kans zou zien het op te brengen." Bij dezen staat van zaken wendde Margaretha nieuwe pogingen aan, om langs den weg van on- derhandelen tot eene minnelijke schikking met den Gelderschen Hertog te komen. Doch de bijeenkomst van wederzijdsche afgevaardigden te Vianen (April 1512) bragt niets voort dan de zekerheid, dat geen der oorlogvoerende partijen neiging toonde, iets van zijne verkregen voordeden op te offeren. Men zette dus den krijg voort tot onberekenbare schade der Bourgondische landen. Zelfs de overkomst van Maxi- miliaan besliste weinig ter gunste van zijns klein- zoons heerschappij. Niets werd door zijne volgelingen verrigt, dan het verwoesten van eenige kasteelen, waartegen Karcl van Gelder de steden Anholt, Tiel en Stralen hernam en op nieuw tot Amsterdam voort- rukte.De burgerij der IJstad verhinderde wel door hare voorzorgen, dat hij een poging waagde om de poor- tcn, wallen of torens te verkrachten, doch zij had niet kunnen beletten, dat hij tweeëntwintig sche- pen, die in de Oude-Zijds-Waal lagen, aan de vlammen opofferde (24 December 1512). Eene ontmoeting tusschen Hollandsche en Gel- dersche krijgsbenden in de nabuurschap van de Bilt, op den daaropvolgendcn Kersdag, baarde eene groote ontsteltenis bij alle voorname Hollandsche geslachten. Na aanvankelijk eenig voordeel op hen behaald te hebben, zag de Bourgondische aanvoer- der, Jan van Wassenaar, de Gelderschen in ver- sterkt getal terugkeeren. Te vergeefs spreidde hij zijn erkend veldheerstalcnt ten toon: de vijand zegevierde, en de edele Heer van Wassenaar, een van Holland\'s rijkste en magtigste baronnen, viel met zijne hoplieden den Gelderschen in handen. Her- tog Karel liet den edelman als een kostbaren buit, naar zijn kasteel te Hattem voeren. De Hollander werd er in een houten kooi opgesloten, die, naar men zeide, aan een haak of kram in een der ge- welven opgehangen, door middel van een kabel kon op- of neergelaten worden. Gedurende kotten tijd had Maximiliaan het be- vel over zijne legers in de Nederlanden aan den Hertog van Brunswijk opgedragen; doch, bij gemis der noodige manschappen en legerbehoeften, had
		burgers met aarden wallen tegen liet kanon was voorzien geworden. Dadelijk begon men uit het zwaar geschut op de stad te vuren, waardoor vele gebouwen in puinhoopen verkeerden. Zelfs stortte den 28 October het noorder gedeelte van den sehoonen, hoogen toren der st. Maartenskerk in. Doch vruchteloos was al dat geweld, zoodat de belegeraars den 7 November tot een algemeenen storm besloten. Stoutmoedig drongen de Bourgon- diörs door, overschreden de walmuren en bereikten het eerste wachthuis. Daar echter was het einde van hun voorspoed: zij werden er door den bevel- hebber der stad, Swartzenburg, gestuit. De woede der Geldersche ruiters en burgers deed de Bour- gondiërs afdeinzen tot aan den Lichtenberg, bin- nen de vesten. Hier hadden de arbeiders, om de aarde te verkrijgen die zij gebruikten voor het op- hoogen der wallen, een diepen, grootcn kuil gemaakt en deze met takken en spaanders overdekt. De Bourgondiërs, door den schrik verbijsterd, vielen in menigte in dien noodlottigen kuil, waaruit zij geene redding te hopen hadden. Zij werden allen jam- merlijk omgebragt. De overigen, die inmiddels de wallen hadden beklommen, moesten insgelijks met verlies afdeinzen. Eenige dagen later werd de stad voor de tweede en derde maal bestormd, doch iedere maal met geen gunstiger uitslag. Zelfs de vrouwen namen deel aan het afslaan der bestormers. Geertrnid Bol- water ontrukte een Bourgondisch vaandrig, die reeds den wal had beklommen, het vaandel, nadat zij hem door een steen ter aarde geworpen had. Door deze volharding overwonnen en door geldgebrek belemmerd, gaf Margaretha de hoop op om de stad meester te worden. Den 1 December (1511) ver- liet het Bourgondische leger, in ontmoedigde stem- ming, het kamp voor Venlo. Het kwam Holland\'s en Brabant\'s Staten duur te staan, dat zij, toen Margaretha hun op ecne vergadering te Breda, verzocht, haar den noodigen onderstand te bewilligen, deze bede van de hand sloegen. Schier onmiddellijk daarop (Nov. 1511) vielen de Gelderschen in de Mcijerij van\'s Bosch, en alles verwoestende, zetten zij dien strooptogt tot het Land van Altcna voort. Zij veroverden zelfs Woudrichem, waarbij zij den Graaf van Hoorne gevangen namen. In January 1512 viel de vijand in de Vijf-Hecrcnlanden en drong in den Alblas serwaard voort tot tegenover Dordrecht. Het ge- vaar was des te grooter, omdat het Bourgondisch krijgsvolk, dat in geene drie of vier maanden soldij had bekomen, aan het muiten sloeg. Velen moesten nu de verlangde maar geweigerde bede honderd- voudig opbrengen, want de Gelderschen namen uit alle plaatsen waar zij binnentrokken, gijzelaars mede, die zich voor groote sommen moesten los- koopen. Alleen uit Hardinxvcld voerden zij niet minder dan 180 der rijkste ingezetenen mede, die niet dan voor groote sommen vrijkwamen. Het is waar, ook de Hollanders en Brabanters wapen- den zich, doch gebrek aan zamenwerking verlamde
		\'.

-ocr page 380-

368

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

die Vorst, evenmin als zijne voorgangers, iets van belang kunnen uitritten. De Geldenene oorlog bad liet erfdeel van Bonrgondië in do Nederlanden deer- lijk uitgeput. Toen de Geldcrsehen, in April 1513, op platbodemde vaartuigen de Merwede afzakten, lieerselite in Zuid-Holland zoo veel wanorde, zoo veel gebrek, dat de vijand, zonder bijkanseenigen tegenstand te vinden, den Alblasserwaard en liet Land van Arkel uitplunderde. Zoo vele verliezen zegevierden eindelijk over den tegenzin van Maximiliaan om met Karel van (ielder tot een vergelijk te komen. Na cenige ondcrhandelin- gen. sloot men den .\'11 July een verdrag, waarbij voor den tijd van vier jaren de vrede werd hersteld. De wederzijdselie onderzaten zouden in het vrij verkeer

1 Zutphen lag opgesloten, de grensgewesten juich- ten en verbeidden den terugkeer eener smartelijk betreurde welvaart. Alleen de bewoners der Gelder* sehe steden gingen nog onder één bezwaar gebukt: zij bevonden zieh door de aanhoudende verliezen aan geld en goed niet in staat. voor als nog hunne schul- deu aan hunne Hollandsrhc, Hrabantsehe ofYlaain sehe correspondenten te voldoen, en moesten dus vreezen, wanneer zij zich voor hunne zaken in de Bourgondische gewesten vertoonden, in de gijzeling gebragt te worden. Op hun verzoek voorzag de Landvoogdes in dit bezwaar: bij beschikking schorstte zij alle achterstallige schulden en renten dezer steden gedurende den tijd van twee jaren , (ai July).

(\'hri\'tirrn II van Denemarken in hel K.vt)iui>enklw»lrr Ie Amsterdam ontvangen.

Paus Julius II, die den 21 February 1513 was overleden, werd opgevolgd door Leo X, uit den Huize de Medici. Deze, een der prachtlicvcndste Vorsten die ooit op den II. Stoel heeft gezeten, brandde van verlangen om zijn broeder Giulio eene koningskroon te verschaften. Na zijn plan om hiertoe Napels te verkrijgen, verijdeld te zien, kocht hij van Keizer Maximiliaan Modena voor 40,000 du- caten en vormde het plan om dat gewest met Reggio, Parma, Piacenza en zelfs, zoo dit mogelijk ware, met Ferrara te vergrooten. Er was echter een ver- klaard tegenstander van dit plan, Louis XII, tegen wien Leo nu het gansche Westen in be\\ve- ging bragt. Ferdinand van Arragon en Hcnri VIII

te water en te lande terugkeeren, en elk der beide Vorsten zoude steden en landen behouden, die hij thans bezat. Op dien grond behield Karel van Egmond het geheele graafschap Zutphen en de meeste distric- ten van het hertogdom (Jelder, terwijl onder het bewind der Landvoogdes de stad en liet rigterambt van Arnhem, de stad en het land van Wachten- donk, de stad, het slot en het ambt van Montfoort, de stad Stralen en de heerlijkheid Geysteren (in het noorden van Kessel) bleven. Mogt het Keizer Maximiliaan eenige zelfverloo chening kosten, een verdrag te bekrachtigen, waarin stilzwijgend de erkenning van Hertog Karel\'s reg- ten op liet hertogdom Gelder en het graafschap

-ocr page 381-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

369

van Engeland stonden reeds tegen de Pransclien in de wapenen. Leo moest dus nog alleen den Keizer win- nen. Hij bewerkte, dat afgevaardigden naarMechclen gingen, waar de Landvoogdes in naam van haar vader — doch niet in zijne hoedanigheid van voogd over Prins Karel — zich zoo met den Paus, als met de Koningen van Arragon en Engeland verbond om

hem dit niet euvel kon duiden. Deze toch had wel den Hertog van Gelder met geld en volk onder- steund en nogtans beweerd, dat zulks op de vre- desverdragen met het Huis van Oostenrijk geen inbreuk maakte." Doch Koning Louis nam een en ander wel ter dege euvel op. Hij bedreigde de Vrlamingen en Artesiërs

de Franschcn alle afbreuk te doen (5 April 1613). Ofschoon Maximiliaan\'s voorbehoud den Ncder- landen beloofde van den oorlog verschoond te blijven, gebeurde dit inderdaad niet. Maximiliaan liet toe, dat Koning Henri krijgsvolk in Brabant en Henegouwen wierf en vaartuigen in Holland en Zeeland huurde. Hij verontschuldigde deze han- dclwijzc door op te merken: "dat Koning Louis

met zijne ongenade, wanneer zij de Ëngelschen onder- steunden en gaf zijn krijgsbenden verlof om in Henegouwen te stroopen. Reeds in Mei 1513 stak het Engelsche leger, door Maximiliaan tot spoed aangespoord, naar Calais over, en sloeg, na het Uoulonnais doorgetrokken te zijn, zich voor het sterke Thérouanne neder, Louis spande alle krachten in, om deze zoo bc- 47

-ocr page 382-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		370
		gondiê\' aan zijn veldheer la Treraouille toe, doch kon deze geene andere troepen verschaffen dan die den G Juny (1513) in eenc ontmoeting met de Zwit- sers bij Novara eene gevoelige nederlaag ontvan- gen hadden. La Tremouille wierp zich binnen D\'yon, maar zag vooruit, dat hij zich aldaar nooit staande zou kunnen houden, zoo zijn vernuft hem niet uit de klem hielp. Hij wist echter raad. In stilte on- derhandclde hij met de hoplieden der Zwitsers, waarbij hij hun beloofde, dat indien zij aftrokken, hij hun oogenblikkelijk eene goede som zou uit- betalen, waarop dan spoedig eene nog grootere zou volgen. De rijkste burgers der stad zon hij hun als gijzelaars, voor het vervullen dezer laatste voorwaarde, uitleveren. De Zwitsers sloegen toe, want zij dienden den Keizer, die een slecht be- taler was, niet dan met tegenzin. Plotseling braken zij dus, na het geld opgestreken en de gijzelaars in hun midden genomen te hebben, tot groote ergernis en spijt van den Wurttemberger, op (13 September). Toen zij echter in hun vaderland terugkeerden, bleek het dat de meegevoerde gij- zelaars geringe lieden waren, die men slechts in prachtige gewaden had gestoken. De Zwitsers wa- ren woedend over dit bedrog. Doch het deed hun weinig schade. Koning Louis, die hen gaarne aan Frankrijk wilde verbinden, verklaarde openlijk, dat zijn veldheer buiten zijn weten had gehan- deld, en beloofde het bedrag zonder korting uit te betalen. Toen Koning Henri VIII, na de verovering van Doornik, zich gedrongen zag, naar zijn rijk terug te keeren, teekende hij te Lille (Rijssel) eenver- drag, waarbij hij beloofde, den ganschen winter de soldij voor 4000 ruiters en 6000 voetknechten te verstrekken, zoo Margaretha die op de been hield om Frankrijk te verhinderen iets tegen de bond- genooten te ondernemen. Tevens bepaalde hij, dat zijne zuster Mary het volgend jaar naar de Ne- derlanden zou overkomen, om met Aartshertog Karel door den band des huwelijks vereenigd te worden. (3 October 1513). Overeenkomstig deze bepalingen zond hij te reg- ter tijd de noodige gelden. Doch Margaretha zag zich, ondanks haar goeden wil, buiten staat, deze sommen voor het beoogde doel te besteden. Koning Louis wist zijne tegenstanders te verschalken door met elk afzonderlijk to handelen. Toen hij Maxi- miliaan zijne dochter Rénée tot vrouw voor Aarts- hertog Karel aanbood, toonde de Keizer niet alleen neiging om naar dit voorstel te luisteren, maar bleek er door gestreeld te zijn, want de Fransch- inan wist hem te beduiden, dat dit de magten het aanzien van Prins Karel aanmerkelijk zou verhoo- gen. Henri VIII, die zich reeds te Calais met toe- bereidselen tot het voortzetten van den oorlog bezig hield, was hierover, niet ten onregte, geweldig vertoornd. Verbitterd over de beleediging hem en zijne zuster aangedaan, leende hij evenzeer het oor aan Louis\' voorslagen. Den 7den Augustus 1514 werd te Londen een vrede gesloten, waarbij Henri
		langrijke veste te ontzetten, onder welker muren \' Henri VIII en Maximiliaan elkander ontmoetten. De laatste had slechts eenc kleine bende krijgs- lieden in zijn gevolg, en diende, zoo het heette, alleen als vrijwilliger in de Engelsche gelederen, waarvoor zijn bondgenoot hem dagelijks honderd kroonen uitkeerde. Maximiliaan, die de omstreken van Thêrouaniic uit den oorlog van 1479 volko- men kende, overreed zijn bondgenoot, om over de Leijc terug te gaan, ten einde de zoo sterke stelling bij Guinegate te bezetten. Het duurde niet lang, of het Fransche ontzettingsleger kwam hem hier opzoeken. Doch, gelijk Maximiliaan wèl be- rckcnd had, tot zijn onheil. De Keizer, zich aan de spits der voorhoede plaatsende, doorboorde en verpletterde bij den eersten aanval zoo volkomen de Fransche ruiterij, dat deze naar alle zijden de vlugt koos, zelfs eer Koning Henri met zijn voetvolk deel aan het gevecht kon nemen. Eenige dappere veldoversten der Franschen poogden te midden der algemeene vlugt stand te houden, doch werden ge- vangen genomen. Onder hen onderscheidde men den dapperste aller ridders, Pierre du Terrail, ge- woonlijk Ridder Bayard genoemd, even als den aan- voerder der gansche legermagt, den Hertog de Longueville. Het gevecht van Guinegate werd sedert de veld- slag der sporen genoemd, eene beschimping der Franschen, die meer gebruik van hunne sporen dan van hunne wapens gemaakt hadden (16 Augustus 1513). Zes dagen daarna gaf Théronanne zich bij ver- drag over (22 Aug.). Koning Henri liet niettemin de gansche stad verwoesten, met uitzondering der kerken en de woningen der geestelijken, "omdat uit hare muren zoo veel onheil over Vlaanderen gc- bragt was." Van Théronanne spoedden de Keizer en zijn bondgenoot zich naar Lille (Rijssel), waarde voor- naamstc Nederlandsche edelen waren bijeengeko- men, om de zegevierende Vorsten te begroeten. De Landvoogdes Margaretha ging allen voor en kuste haar vader onder dankbare tranen als den overwin- naar van Guinegate \'. Na korte rust genoten te hebben, begaven beide Vorsten zich naar Doornik, om deze stad, die des- tijds tot Frankrijk behoorde, te belegeren. Doch de veste, waar de aanzienlijken en de mindere burgers het met elkander over de verdediging oneens waren, gaf zich over, op voorwaarde, dat de bezetting met al hare wapenen en bagaadje zou mogen uittrekken (24 September). Minder voorspoedig voerde Maximiliaan den oor- log in Bourgondic, dat hij met het erfdeel zijns kleinzoons hereenigen wilde. Hiertoe had hij tG,000 Zwitsers gehuurd, over welke hij, in vereeniging met zijne Duitsche troepen, het opperbevel aan Hertog L\'lrich van Wurttemberg opdroeg. Louis vertrouwde van zijne zijde de verdediging van Bour- 1 Zie. tip plaat op bladz. 3.13.

-ocr page 383-

•

GESCHIEDENIS VAN HO Mary verloofde aan Louis van Frankrijk (die den 9den j January weduwnaar van Anna van Bretagne was ] geworden), en tegen de vergoeding van een millioen I francs Tltérouanne en Doornik teruggaf. Ook de Nederlanden werden in dit verdrag be- grepen, waardoor de langgewenschte rust voor de meeste gewesten wederkeerde. Niet echter voor allen, want Holland en Bra- bant hadden een boozen nabuur in den Hertog van Gelder, die het gesloten verdrag van den | SI July 1513 reeds na weinige maanden openlijk schond. Den \'ilsten Maart 1514 drong hij onver- wiekt Arnhem binnen, waaruit hij, met behulp zijner toegeschoten krijgsknechten en een deel der ; burgerij, de Bourgondische bezetting verdreef. Even- eens ontrukte zijn leenman, de Heer van Arcen, het . steedje Stralen aan de Bourgondische heerschappij. Daarop wendde de Gelderschman den blik naar het Noorden, waar Graaf Edzard van Oost-Fries- land met Hertog George van Saksen om het bezit van Groningen en de Ommelanden kampte. Graaf Ed- zard, door Keizer Maximiliaan tegengewerkt, zocht hulp bij Hertog Karel, die niet draalde, lieh in de Friesche aangelegenheden te mengen. De Hollanders die de Saksers ondersteunden, maakten zich daardoor een geduchten vijand in I Grooten Pier, een landman uit Kimswerd, die nadat j hij al zijne bezittingen bij een strooptogt der Saksers had verloren, de Zuiderzee tot het veld verkoos, om er de aanhangers van den gehaten Hertog George te bestrijden. Hij nam een wapen aan, waarin hij galg en rad plaatste, en in overeenstemming daar- mede, liet hij alle Hollanders, die hem in handen vielen, op barbaarschc wijze ombrengen. Karel van Gelder had bij zijn optreden in Gro- ningen den ingezetenen te kennen gegeven, dat Ko- ning Louis van Frankrijk zijne pogingen zou onder- steunen. Maar Louis kon al zeer weinig voor Karel doen. Met groote pracht had hij den 9 October (1514) zijn huwelijk met Prinses Mary te Abbeville ge- vierd, doch de verandering die de echtestaat in zijne levenswijze maakte, schokte zoodanig zijne gezondheid, dat hij op den Nieuwjaarsdag van 1515 overleed. Zijn opvolger was zijn schoonzoon Fran- cois van Angoulème, die bij het bestijgen van den troon, eerst zijn eenentwintigste levensjaar bereikte.

,AND EN ZEELAND.                                  371 Koning van Castilië uitroepen. — Karel van Gelder verbreekt het bestand, waardoor de stru\'d in Friesland, Holland en Gelder wordt vernieuwd. — Verdrag om de Turken te beoorlogen. — De Zwarte Hoop rooit in West- Friesland en Holland — Arnhem belegerd. — Nieuwe stilstand van wapenen nu t Karel van Gelder. — Karel van Oostenrijk vertrekt naar Spanje. — Raad en Ue- genUcbap voor de Nederlanden. — Vernieuwde strijd met de Geldenenen en Geldersche Friezen. — Christlern II van Denemarken neemt £00 Nederlandsche schepen in beslag. — Karel verneemt te Harcelona het overlijden zijns grootvaders. Keizer Maximiliaan. - Hij wedijvert met Francois om de Duitsehe Keizerskroon. (1615—1510). Karel van Oostenrijk was, toen Framjois 1 den troon besteeg nog geene vijftien jaren oud. Doch zijne schranderheid, naarstigheid en kennis van geschiedenis, talen en wetgeving, werden zóó om strijd geprezen, dat Keizer Maximiliaan nu reeds het besluit nam, Karel voor mondig te verklaren. Dien ten gevolge werd de jonge Vorst in January 1515 als Hertog van Brabant gehuldigd, in April als Graaf van Vlaanderen, in Mei als Graaf van Zeeland, in Juny als Graaf van Holland. Ook in de overige gewesten der Bourgondische erflanden erkende men hem voor erf heer. Deze plegtigheden werden door de ingezetenen met feesten van allerlei aard gevierd \', ofschoon ver- schillende binnenlandsche berigten geenszins aangc- naam luidden. De Zwarte Hoop, eene bende van 4000 woestelingen, die Hertog George van Saksen in dienst had genomen, ten einde zijn gezag over Friesland te steunen, was door de Geldersche wa- penen gedrongen geworden, met behoud van enkele punten, de Friesche gewesten te ontruimen. Daarop hadden deze teugellooze vlugtelingen de wijk naar Holland genomen, doch zich daar zóó gedragen, dat het Hof besloot, hen, het kostte wat het wilde, te doen vertrekken. De Stadhouder Floris van Egraond gebood hun het Land te verlaten en wapende de inge- zetenen, om hem bij het verdrijven der vreemde knechten te ondersteunen. Men wenschtc elkander ge- luk toen zij door Gelderland afdeinsden. Doch in hun nasleep berokkenden zij nog menig onheil. In het mid- den van Maart veroverde Groote Pier, op de Zuider- zee voor Hoorn, een smaldeel van elf Ilollandsehe schepen, die den Saksers in Friesland hulp bragten, en twee maanden later (13 Mei 1515) nam hij een Hollandsch smaldeel, dat, aangevoerd door Hiero- nimus Snees, de haven van Enkhuizen was uitge-\' zeild, om geld, levensbehoeften en onderstand aan de Saksische bezettingen van Harlingen, Frane- ker, Bolsward en Leeuwarden te brengen. Twee zoo zware slagen benamen den Hertog van Saksen den moed, de vier Friesche steden die hem nog onderworpen waren, te blijven bezetten en te pogen om het verlorene te herwinnen. Uit dien hoofde zond hij, terwijl Karel in Zeeland vertoefde, om er gehuldigd te worden, gemagtigden naar Middelburg, die den lilden Mei eene overeenkomst

HOOFDSTUK XXXIV. KAREL VAN OOSTENRIJK. Heer der Bourgondische Nederlanden, Koning van Spanje. Karel door Keizer Maximiliaan meerderjarig verklaard en gehuldigd. — Groote Pier op de Zuiderzee. — Karel koopt Hertog George\'s regten op Friesland. — De belastingen in Holland geregeld. — Karel sluit een verdrag met Franco!» I van Frankrijk en eene wa- penschorsing met Karel van Gelder. — Z()ne tante Margaretha ter zijde geschoven. — Karel verlangt tot Koning van Castilië uitgeroepen te worden. — Dood van Ferdinand van Arragon. — Ximencs doet Karel tot

1 Zie de plaat op bladz. 356.

-ocr page 384-

V

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

372

Het kwijten der / 350,000 die Karel voor Fries- land betaalde, werd het graafschap Holland op- gelegd , waarvan de Staten te dien tijde veel te doen hadden met het regelen van ieders aandeel in de belastingen. Dordrecht, zich beroepende op oude privilegiën, poogde met eene geringe bijdrage te volstaan, die het daarenboven grootendeels op de dorpen van Zuid-Holland, door het heffen vaneen bier-accijns, verhaalde. Men had dus meermalen in den boezem der Staten op het regelen der schild- talen of verpondingen aangedrongen, en ten gevolge daarvan was eene Informatie opgesteld, naar wier

met den jongen Vorst troffen, waarbij George van Saksen voor Je som van 350,000 Rijnsche guldens, alle regten op Friesland aan het Oostenrijksche Huis afstond, eene overeenkomst derhalve waarbij de Bourgondische Nederlanden weder met één gewest vergroot werden. Nadat de Saksische bezettingen van Harlingen en Leeuwarden den eed aan Karel van Oostenrijk hadden afgelegd, gingen de Staten van Friesland, ofschoon schoorvoetend, tot het huldigen van den nieuwen Heer over, die hiertoe de Stadhouder van Holland afvaardigde. De plegtigheid vond den

F.0^

Puu» Adriaun VI.

laten July te Leeuwarden plaats. Floris van Eg- mond , voorafgegaan door een wapenheraut, met een ontbloot zwaard in de hand, begaf zich naar de Oldehove, het voornaamste kerkgebouw der stad. Na het aanhooren der mis, trad hij voor het groote koor en ontving eerst de gelofte der geestelijkheid om trouw en onderdanig te zijn en toen van de edelen, heerschappen, regters en burgers den eed van hulde en gehoorzaamheid. Alvorens echter had de Stadhouder plcgtig moeten verzekeren, dat het Land binnen drie maanden, buiten kosten der in- gezetenen, van de Gelderschen ontslagen en in rust gebragt zou zijn. Ook bezwoer Egmond, in Karel\'s naam, het handhaven der vrijheden, voor- regten, herkomsten en gewoonten der Friezen.

inlichtingen over het algemeen sints July 1515 de belastingen werden geregeld. \'

1 Deze In farmacie op den ttaet, faculteyl ende gelegent• heyt van de zieden ende dorpen van IInlbi.it en Vrieelant, om daernae te reguleren de nyeuire schiltaele,gedaen in den jare MDXIV, is door de zorg van de Maatschappij der Ncderlandsehe Letterkunde in den jarc 1860 in het licht gegeven. Leiden telde toen ongeveer 3017 haardsteden, Delft 2733, Haarlem 27 14, Amsterdam 2532, Gouda 1694, Dordrecht 1500. \'s Gravenhage 1198 (of met Haag-Ambacht 1485), Rotterdam 1137, Hoorn 1118, Alkmaar 889, Ënkhuizen 720, Gorinchem 700, Edam 692, Naarden ongeveer 600, Monnikendam 471, Schiedam 470, Schoonhoven 460, Geer- truiden berg 385, Oudewater 325, Medemblik 321, Woer.

-ocr page 385-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		373
		Het verwerven van Friesland was voorafgegaan I door het herstel van de goede verstandhouding met den 2R7, Heusden 247, Beverwijk 204, Vlaardingen 200, ; 263fi, de heerlijkheid Assendelft 130, het baljuwschap van Wccsp 105, Muiden 100.                                                  , Egmond ongeveer \'J90, het platteland van het schout-
		Het baljuwschap van Zuid-Holland had ongeveer 1640 haardsteden, dat van Beverwijk 632, dat van Brederode
		ambacht Hoorn ongeveer 538, \'t platteland onder Me- demblik 138, \'t platteland onder Enkhuizen 782, het bal-

-ocr page 386-

		.\'174                                     GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		Frankrijk. Karel had Graaf Hendrik van Nassau en Michicl Heer van Croy afgevaardigd, om Koning Francais met zijne komst tot den troon geluk te weiMcben, en deze toenadering leidde lot liet verdrag van 21 Maart 1515, waardoor beide partijen de veiligheid hunner grenzen ver- zekerden. Eene der bepalingen luidde, dat Keizer Maximiliaan en Koning Ferdinand drie maanden tijd zouden hebben om tot dit verdrag toe te treden, terwijl een ander een huwelijk in het vooruitzigt stelde tussehen Karel van Oostenrijk en Renée van Frankrijk, de zevenjarige dochter van Louis XII. Alle verschillen over grenzen en regten werden hierbij uit den weg geruimd, onderwijl de Nederland* sche gezanten die in naam van Karel manschap voor Artois en \'t Koninklijk Vlaanderen deden, veelvuldige redenen vonden om over de welwillende ontvangst tevreden te zijn. Francais hechtte zelfs zijne goedkeuring aan het huwelijk van Graaf Hen- drikvan Nassau met Jonkvrouwe Claude, de eenige zuster van Filibert van Chalons, Prins van Oranje, ten gevolge van welken echt dat Prinsdom aan het Huis van Nassau gekomen is. Daarop had Francais een wapenstilstand tussehen Prins Karel en Hertog Karel van Gelder bemid- deld, die te Delft gesloten, den 12u>n jUny zou aanvangen en vier maanden duren, in welken tijd zoowel de vijandelijkheden in de landen tussehen de Zuiderzee en de Maas, als in Friesland geschorst zouden zijn, en onderhandeld zou worden over een duurzanicn vrede. Beide partijen hadden daarbij toegestemd, dat de Fransche Koning de weder- zijdsche aanspraken op het hertogdom Gelder en het graafschap Zutphen zou onderzoeken en daar- naar uitspraak doen. juwschap van Spanbroek 184, de stede Hem 236, de stede Abhekerk 158, de stede Westwoude 207, het baljuwschap van Nieiiwhurg 4C7, de Schagerkoggc 370, de Niedorper- kogge «18, Texel G4K, Wieringen 37", Vlieland 204, het Nieuweland van st. Maarten 140, het baljuwschap van Am- stelland, Waterland en de Zeevang 1041, de heorlpheid Oosthuizcn 108, do heeriykheid Nieuwkoop 30, het plat- teland van \'t baljuwschap van Gooiland 5S5, het baljuw- aehap van Loosdrecht 138, \'t platteland van het baljuw- sehap van Woerden 108, de heerlijkheid Linschoten 39, het baljuwschap van h\'ijnliuel (waaronder de Lier, Mon- ster c. a., Wateringen, RflswUk en Voorburg\') 1504, de heerlijkheid Naaldwijk 212, het baljuwschap van Wassenaar 592, het baljuwschap van Noordwjjk 501, de heerlijkheid Warmond 84, de heerlijkheid Hazerswoudc lll,dehecr- lijkheid r.enthiii/.eii 25, de heerlijkheid Voshol (Zwam- nierdam en Reeuwtjk) 59, de heerlijkheid Hoogmado 22, Vlaardingeranibacht 51, de stede \'s Gravezande met Zand- ambacht 157, het baljuwschap van Delfland 712,deheer- lhkhcid «leiswljk 75, de heerlijkheid Gouderak 50, \'t plat- teland van het baljuwschap Schoonhoven 202, de ba- ronnie van Liesveld 129, het platteland van Arkel 286, het Land van Heusdcn 544, de heerlijkheid Baardwljk 85 , de heerlijkheid Oud-Hcusdcn 28, de heerlijkheden Eethen en Meeuwen 87 en het baljuwschap van Schieland 575. — Brielle en de Landen van Voorne en Patten, benevens IJsselstcin en andere districten, werden in dezen staat niet vermeld, omdat ze geacht werden als "hcerlichcdcn ende Landen op hen selvcn."
		Prins Karel nam een werkzaam deel aan het \' bestuur en toonde zelf de teugels van het bewind \' te willen voeren. Hij besliste in zake van bclastin- I gen, veranderde de regeringen in verschillende ste- | den en stelde een vreemdeling, Charles de Poiticrs, I Heer van Dormans, tot opper opziener van het Hol- | landsehe dijkwezen aan. Het scheen dus of hij bij deze beschikkingen zijn eed als Graaf vergat, daar niet allen strookten met \'s Lands voorregten, die hij bezworen had. De Heer van Chièvres poogde zich bij alle hof- en regeringsaangelegenheden op den voorgrond te stel- len. Zoo vaak hij kon, deed hij zijn invloed op zijn vrocgeren kweekeling gelden en trachtte vooral om \'s Prinsen tante, de vroegere Landvoogdes Marga- retha \', te verdringen. Dit laatste gelukte hem maar al te zeer, zoodat de tusschenkomst van Kei- zer Maximiliaan noodig was, om haar aanzien te herstellen en aan hare regtmatige vorderingen op de schatkist gevolg te geven. Karel\'s hovelingen spoorden den Vorst aan, om zich thans ook tot Koning van Castiliö te doen uitroe- pen, ofschoon die wensch tegen de Spaansche staats- regeling streed, zoo lang \'s Prinsen moeder, Konin- gin Joanna, nog leefde. In gevolge van dezen wensch, zond Karel zijn leermeester Adriaan van Utrecht naar Spanje, met volmagt om in zijne plaats te handelen en bij het spoedig te verwachten uiteinde zijns grootvaders Ferdinand het bestuur over gansch Spanje en Napels op zich te nemen. Werkelijk overleed de Koning van Arragon den 23»tcn Ja- nuary 1516. Doch de leiding van het Spaansche op- perbestuur kwam nogtans niet aan Adriaan Boeijens. Mogten ook de Castiliaansche Cortes het besluit nemen, om Karel als de oudste zoon der Koningin als hun gebieder te erkennen, zij bleven aan Fer- dinand\'s verordening hechten, dat gedurende \'s Prin- sen minderjarigheid de Kardinaal Ximenes den post van rijksbestuurder zou bekleeden. Ximenes, een even getrouw als schrander dienaar zijns mees- ters, die om zijne deugden, zijne strenge levens- wijze en zijne allesopolferende vaderlandsliefde door het Spaansche volk als een heilige wordt ver- eerd, trof met Adriaan eene minnelijke sehik- king, die den Nederlander den titel schonk, maar do leiding der zaken voor den Spanjaard behield. Ximenes besteedde niet alleen zijne krachten om den overmoedigen adel te beteugelen, maar ook om de onbezonnenheden schadeloos te ma- ken, die Karel\'s Nederlandsche raadgevers in diens naam begingen. Sterker dan ooit drong deze Vorst thans aan om als Koning van Spanje en Napels uitgeroepen te worden. Ximenes zond vertoogen hiertegen in. Doch daar Karel\'s raden niet van hun eisch afzagen, besloot de wakkere staatsman, die Vorst en volk evenzeer beminde, \'s Prinsen verheffing door te zetten. De Cortes van Castilië werden bijeengeroepen, doch verklaarden zich met groote onstuimigheid
		Zie haar portret op blad/.. 357.

-ocr page 387-

		OLLAND EN ZEELAND.		375
		GESCHIEDENIS VAN 1 tegen het voorstel. Maar de tachtigjarige Ximenes, wien men niets durfde weigeren wanneer hij zich op den voorgrond plaatste, rigtte zich op en sprak op zijn gewonen nadrukkelijken toon- "Het komt hier niet op beraadslagen, maar op gehoorzamen aan. Onze Heer wil het, en ik zal zoo aanstonds bevel geven, dat men hem tot Koning uitroepc." Dit geschiedde ook, in weerwil van al het morren der Castiliaansche Cortes, doch in Arra- gon, waar de Staten destijds nog in het bezit van grootere vrijheden waren en een Ximenes ont- brak, behield de gekozen regent, de Aartsbisschop van Saragossa, rang en invloed. Daar erkende men Karel onder geen anderen titel dan dien van Prins van Spanje. Terwijl Ximenes met zeldzame trouw Karel\'s magt in zijne zuidelijke staten sterkte, orde bij de geldmiddelen invoerde en de verpande domei- nen weder inloste, toonde Karel van Gelder niet de minste aarzeling om het bezworen bestand te schenden, dat aan zijne veroveringen in Friesland een einde had gemaakt. Op zijn aanstoken was Groote Pier voortgegaan met jagt te maken op de Hollandsche. vaartuigen, wier bemanningen, zoo zij in hunne verdediging te kort schoten, nog even on- mcnschelijk als vroeger werden behandeld, ja in Juny 1516 gaf hij zelfs zijn veldoverstc Swartzenberg bevel, om Leeuwarden, Franeker en Harlingen aan den Koning van Castilic te ontrukken. Had Karel van Oostenrijk tot nu toe de hoop gekoesterd, dat de Koning van Frankrijk zijn in- vloed zon aanwenden, om zijn Gelderschen bondge- noot tot rust te brengen, nu de zaken dezen keer namen, vorderden zijn eer en belangen een magtig leger naar Friesland te zenden. Dit heir kwam den 14den Augustus voor Harlingen, en, aangevoerd door Floris van Egmond, Felix bastaard van Oos- tenrijk, Hendrik Graaf van Nassau, den Heer van Wassenaar en andere uitstekende krijgsoversten, verdreef het niet alleen de belegeringstroepcn voor Harlingen en Leeuwarden, maar veroverde ook de meeste steden en sterkten die de Gelderschen nog in Friesland bezaten. Toen een zware watervloed op den 24sten November den voortgang der Bour- gondifcïs stuitte, waren de steden Sneek, Bolsward en Sloten nog de eenigen in Friesland waar de Geldersche heerschappij geëerbiedigd werd. Ook ondervond Groote Pier, dat zijne snoeverijen — hij noemde zich Koning van Friesland, Graaf van Sloten, Vrijhcer van Hindeloopcn, Kapitein- generaal van de Zuiderzee — hem voor geene ne- derlagen behoedden: in Mei (1516) werd namelijk een goed deel zijner vloot, in het gezigt van Wor- kum, overmeesterd. Hl) moest zelfs vernemen, dat zijne wapenbroeders, die als krijgsgevangenen wa- ren opgebragt, als zeeroovers gevonnisd, te Hoorn en elders met de galg werden gestraft. Twee invallen der Gelderschen in Holland sloegen de ingezetenen met groot verlies voor den vijand af. Eenc poging door Hertog Karel in Juny ondernomen,
		om IJsselstein te beraagtigen, mislukte geheel. Zijne soldaten, die zich deels als vrouwen, deels als geeste- lijken, hadden vermomd, stieten het hoofd te bersten. Een aanval op Nieuwpoort, in Augustus, bragt de vijand wel binnen dit steedje, doch de nicuw-be- noemde Stadhouder van Holland. Graaf Hendrik van Nassau, drong hem tot een aftogt, die Hertog Karel op groot verlies te staan kwam. Hendrik luid de wc- gen laten opbreken, en nu moesten de Gelderschen over slooten en weteringen zich een uitweg banen. Gelukkig wie met verlies zijner have ontkwam. Maar- ten van Rossem moest zijn harnas, Loef van Eieren zijn paard, Otto van Tellicht paard en harnas beiden achterlaten. Zeventien Gelderschen werden gekne- veld naar \'s Gravenhagc opgezonden, waar zij óf onthoofd óf opgehangen werden. Het Hof van Hol- land waarvoor zij gebragt werden, erkende hun niet als krijgsgevangenen. Karel van Gelder ont- kende den last tot vijandelijkheden gegeven te hebben, en deze verloochening stempelde zijne gevangen mannen van wapenen tot struikroovers. Met Frankrijk werd het verdrag van Maart 1515 den 13 Augustus 151(5 vernieuwd. Koning FerdU nand had namelijk het zuiden van Navarra vero- verd en daardoor den Franschen Vorst bij vele andere grieven eene reden te meer tot verbittering gegeven. Nu aan Karel van Oostenrijk Ferdinand\'s nalaten- schap ten deel viel, achtten beiden het wenschelijk , deze struikelblokken uit den weg te ruimen. Men sloot een verdrag omtrent de zwevende geschillen tusschen Frankrijk en Arragon, waarbij beide partijen bepaalden, dat de aangelegenheden van Navarra in der minne zonden afgedaan worden, zoodra Karel zoowel in het bezit van Arragon als Castilië zou getreden zijn. Voorts werd het voorgenomen hu- welijk tusschen Karel en Renée opgezegd, doch daarentegen eene echtverbindtenis bepaald tusschen Karel en Louise, eene dochter van Koning Frangois. Kort daarna sloten de heide Koningen, in ver- eeniging met Keizer Maximiliaan, een verdrag te Brussel, waarbij de drie Monarchen een gemcen- 8chappelijken krijgstogt tegen de Turken bepaal- den, waartoe Paus Leo X de christen Vorsten had opgewekt (December 1516). In January 1517 hadden do Bourgondiërs het voordeel dat zij door verstandhouding met de vij- andelijke krijgsknechten Bolsward aan Karel van Gelder ontrukten. Doch deerlijk liep hun een aan- val op Sneek tegen (20 January): over het ijs, onder aanvoering van Felix van Oostenrijk de stad genaderd, werden zij door een plotseling invallenden dooi gedrongen om hun opzet te laten varen. Karel van Gelder toonde nogtans geneigdheid om Friesland aan Karel van Oostenrijk over te ge- ven, zoo deze van alle aanspraken op Gelder en Zut- phen afzag, hem de stad Grave en het Land van Cuyk inruimde, en den burg benevens het Ambt van Montfoort terugschonk. Met deze voorslagen vaar- digde hij althans twee zijner raden tot Koning Karel af. Doch deze wilde in zoodanige voorstellen niet treden; alleen deed hij het tegenbod: Hertog

-ocr page 388-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

37fi

Karel 120,000 philipsguldens of 100,000 kroonen int te betalen, zoo deze al zijne benden uit de Friesche gouwen terugtrok. Onderhandelingen in dezen zin gevoerd, lei- den tot niets. Daarom viel Felix van Oostenrijk bet slot Hulkestein bij Xijkerk aan, dat hij stor- mendcrliand veroverde en door buskruid liet vernielen (February 1517). Daarentegen verdreef (iroote Pier de Bourgondiërs uit Hindeloopen, ter-

Het verlies van Dokkum was voor de Bourgon- disclie Nederlanden een gevoeligen slag, doch ge- ring bij hetgeen volgde. Naauwelijks was bepaald welke benden van de Geldersch-Friesche magt de veste zouden bezetten, of de overigen rukten on- der Jan van Selbaeh naar Kuinre, waar Groote Pier hen met eenc hulpbende van 400 man en 160 schepen verbeidde. Uitgerust van den vermoeijenden togt, gingen allen

Jan de Bakker te \'s Gravenhofrc verbrand.

I den 24 Juny aan boord, met het voornemen West- | Friesland aan te tasten. Door een gunstigen wind voortgestuwd, kwamen hnnne vaartuigen binnen wei- nige uren voor Medemblik, "het nest waar de Bour- gondische soldeniers den roof dien zij in Friesland verzamelden, te gelde maakten." Met deze uitspraak kon het niet anders, of Groote Pier zou stad en inge- zetenen hel deerlijkst lot bereiden, zoo hij zegevierde. De bezetting, uit slechts één vaandel bestaande, zwichtte na een dapperen tegenstand, en nu werden

wijl de Geldersche Hertog den Zwarten noop in dienst nam om hen tegen de Hollanders en de koningsgezinde Friezen aan te voeren. De eerste stad welke door die tcugellooze bende aan Karel van Oostenrijk werd ontnomen, was het sterke Dokkum, dat zich bij verdrag op den 15 Jnny overgaf. De Bourgondische bezetting bedong om met lijf en goed te mogen uittrekken. Doch zij mogt haar vaandel niet dan opgerold medenenien en moest het geschut achterlaten.

-ocr page 389-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                   .177

niet oogenblikkelijk geheel werd opgebragt, zicli van verschillende gijzelaars meester maakten. Om de stad Hoorn voor den Zwarten Hoop te beveiligen, deed Floris van Egmond, Heer van IJssclstcin, den Huigcndijk doorsteken, waardoor het Schcrmeer en den Hecr-Hugowaard met elk- andcr in een liepen en den terugkeer naar het westen hielpen versperren. Na eenige dagen verliet het roofgespuis Alkmaar en toog over Limmen naar Beverwijk, waar eveneens geplunderd werd. Haarlem had tijdig krijgsvolk in- genomen, dat niet alleen deze veste beveiligde, maar de Gelderschen aanviel, toen deze den weg over Spaarndam insloegen. De Bourgondiërs waren ech-

niet alleen deze Bourgondiërs afgemaakt, maar ook alle burgers, die hun hulp hadden geboden, ne- vens vele rustige ingezetenen met vrouwen en kinderen. Daarna vingen de Geldersche-Friezen aan te plunderen en brand te stichten. Zelfs de Kerspelkcrk met haren toren werd eene prooi der vlammen. Niets dan het kasteel werd gespaard, dat Joost van Buren met eenige getrouwen ver- dedigde. Na Medemblik\'8 verwoesting keerden Groote Pier en de zijnen met buit beladen naar Friesland terug. Doch de Zwarte Hoop verlangde naar nieuwe roof en besloot om Alkmaar te verrassen. Alle plaat- sen op den weg derwaarts werden verbrand, deer-

DMiJeriui Ertimui.

lijk geschonden of op een hoog rantsoen gesteld, te weten Opperdoes, Twisk, Midwoud, Zwaagdijk, Berkhout, Avenhorn en Ursem. Toen de wocstelingen in den laten avond Alkmaar bereikten enhnnkrijgs- geschreenw: "Gelre! Gelre!" lieten weergalmen, was het voor de meeste ingezetenen to laat om te vlugten of hunne bezittingen in veiligheid te stellen. Zelfs was er geen tijd om zich te verzamelen. Dagen achtereen deden de vijanden niets dan plunde- ren, schenden en vernielen, waarbij zij zoo vele eetwaren, kleederen, juweelen en andere kostbaar- heden wegroofden, dat daardoor de vrucht van jaren zwoegens te loor ging. Daarmede niet vol- daan, brandschatten zij de Egmonden en andere dorpen, waarbij zij, wanneer de opgelegde cijns

1 ter niet talrijk genoeg om den vijand te verplette- ren. Zij slaagden alleen in het herwinnen van een deel van den buit en het bevrijden van eenige gevangenen. Na hun aftogt uit Spaarndam door het in brand steken van het dorp verzekerd te hebben, kwa- men de Gelderschen voor eene schans die de Am- sterdammers bij het Huis ter Hart, in het ambacht van Polanen, opgeworpen hadden. Helaas, de weini- gen dapperen die met de bewaking waren belast, konden de overmagt slechts korten tijd weerstand bieden: zij werden overweldigd en allen van het leven beroofd. Toen toog de woeste hoop door de Amstelland- sche veenen naar het Sticht. Over Abcoude bereik- m

-ocr page 390-

GESCHIEDENIS VAN BOLLAND EN ZEELAND.

378

ten zij Utrecht, en vervolgens <le Lek, die zij om- strceks (\'ulcmborg en Vianen overstaken. Nu ver- spreidden zij zich over de Vijf-Heerenlanden en den Alblas.serwaard. waar inzonderheid Nieuw-poort en Langerak hunne woede ondervonden. Ein- delijk sloegen zij het beleg voor Asperen. De dap-pere verdediging van dit steedje, dat zij stormen* derhand bemagtigden, deed hun de overwinning duur koopen, eene reden voor deze woestelingcn om eene vreeselijke slagting onder de ingezetenen aan te rigten. Niemand werd verschoond: eene zwangere vrouw op de baldadigste wijze ter dood gemarteld, een schoolmeester met al de leerlingen die hem omringden, binnen de wanden der Paro- chiekerk vermoord. Graaf Hendrik van Nassau riep nu, in zijne hoc- danighcid van Stadhouder, den vierden man uit alle steden en dorpen van Holland op. Naauw had hij hierdoor eene genoegzame magt, of hij volgdeden vijand met een deel dier manschappen en sneed hem binnen Asperen allen toevoer af. Hiermede niet voldaan, trok hij over de Vcluwe naar Arnhem, waar Hertog Karel zich op dat tijdstip be- vond. Het geschut, bij Mariëndaal en aan de Klin- gelbeek geplant, begon groote verwoestingen aan te rigten. Maar niet alleen naar de laiulzljde poogde de Stadhouder Holland te dekken, ook de kust moest be- veiligd worden. Op eene dagvaart te Delft besloten de Staten, op Nassau\'s voorstel, een goed getal oor- logjchepen ter bescherming van de Zuiderzee uit te rusten. Men ging nog verder en bepaalde om vrij bui - ters tegen de vrijbuiters te wapenen. De Admiraal Anthonie van Houte, lieer vanFleteren, vaardigde te Enkhuizen,den G Augustus, een verlof tot vrije kaap- vaart uit, waarbij hij ieder vergunde om "te roo- ven, branden, pilgeeren en dood te slaan de rebcl- len en vijanden des Konings en hunne goederen te aanvaarden en te houden voor goeden prijs en buit, zonder iemands wederzeggen." Deze maatregelen hadden al de gevolgen die men er van verwachtte, want weldra was de Zuiderzee van schuimers schoon- geveegd. Te Bunschoten werd een deel van hunne schepen verbrand en de meesten in de Friesche havens opgesloten. Inmiddels was het beleg van Arnhem met zooveel kracht voortgezet, dat Hertog Karel in onderhande- ling trad. Hij was zoo gelukkig, een open oor voor zijne voorslagen te vinden, daar Koning Ka- rel van verlangen brandde om naar Spanje te trek- ken ten einde er zich te laten kroonen. Beide par- tijen zonden dien ten gevolge gemagtigden naar Utrecht, die den 17 September een bestand voor den tijd van zes maanden teckenden. Karel van Gelder stond daarbij zijne regten op Friesland be- westen de Lauwers aan Karel van Oostenrijk voor 100,000 gouden zonnckroonen af, voor welke som zich de grenssteden Dordrecht, Amsterdam, Go- rinchem en \'s Hertogenbosch borg stelden. Aan de

ontruimen en het veroverde Asperen zou worden teruggegeven. Nog eer het bestand geteekend was, te weten den 7 September, was Koning Karel te Middel burg naar Spanje onder zeil gegaan. Alvorens te vertrekken, had hij zijne tante Margarctha weder met de landvoogdij over de Nederlanden bekleed en haar de leden van zijn geheimen Haad bij het voeren van het bewind toegevoegd. Karel betrad den 20 September te Villa-Vici- osa in Asturië, den Spaanschen grond. De wan- I trouwende Cliièvres deed al wat hij kon, om te be- j letten dat zijn meester Ximcnes ontmoette. De | grijze staatsman snelde den Koning wel tegemoet, doch werd op de reis, waarover hij zich zoo ver- i heugd had , plotseling ziek. Hij moest te los Equil- j los stilhouden, van waar hij een brief aan den Koning liet schrijven, waarin hij in \'s Vorsten be- lang deze dringend smeekte, om zich den Span- jaarden geheel als Spanjaard te toonen en den in Castiliö zoo gehaten Nederlandsehen hofstoet van zich te verwijderen. Ongelukkig begreep Karel de waarde van dit schrijven niet. Het door een van Xi- mencs tegenstanders ontworpen antwoord hield in, dat "de Kardinaal, wiens verdiensten zoo groot waren dat God haar alleen belooncn kon, en die voor den Staat reeds zooveel had opgeofferd, thans naar zijn kerspel terug mogt keeren om er in stilte en rust het overige zijner dagen te slijten." Een zoo groote ondank voor zoo treffelijke dien- stcn was meer dan de eenentachtigjarige grijaard verdragen kon. Hij overleefde het grievende ant- ! woord slechts weinige dagen en stierf, door het Spaansche volk diep betreurd, den 18 November (1517). Inmiddels had Karel, omstuwd door zijn broeder Ferdinand, den Hertog van Alva en andere ver- mogende edelen die hem verwelkomden, zijn togt voortgezet. Overal ontving men hem met groote staatsie en op vele plaatsen met onmiskenbare bewijzen van blijdschap. Het luisterrijkst was zijn [ verblijf te Valladolid, waar zijne krooning den 7 ; February 1518 plaats vond. Bij deze gelegenheid werden gedurende cenige dagen riddcrspclen ge- • geven, waarop de Nederlandsche en Spaansche edelen met elkander in behendigheid wedijverden. Den derden dag trad Koning Karel zelf in de strijd- ; perk met zijn opperstalmcester Zauzelles, een man van buitengewone kracht en ervarenheid. Alle om- standers volgden dien kamp met de grootste inspan- ning. Zoo als men voorzag, behaalde de achttien- jarige Koning den prijs, die hem door de hand zijner zuster Elconora werd toegereikt. \' Karel van Gelder had naauwelijks in het bestand ecnige verademing gevonden, of hij stookte de Frie- zen tegen de Bourgondische heerschappij op, waar- bij hij de verzekering gaf, dat zij op zijne voortdu- rende bescherming staat konden maken. Groote Pier bleef op de Zuiderzee kruisen. Alle schepen prijs ma-

vreemde knechten zou de Gelderschman gelasten om Friesland binnen zes maanden of vroeger te

\' /.ir de plaat op bladz. 360.

-ocr page 391-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND KN ZEELAND.                                 .{79
		kende die hij niagtig kon worden, liet hij de IIol- landers die hij op de veroverde schepen vond, over boord werpen. In Augustus 1518 vermeesterde hij voor Hoorn elf Hollandsche schepen, bij welke ge• legenheid 600 zeelieden omkwamen. Iets later nam hij eene Oostcrsclie vloot, van welke de bemanning het er gelukkiger ai\'bragt. Velen loeh waren geboren Duitschers, en op dien grond kwamen zij met liet betalen van een losgeld vrij. Op het einde van Sep- tember deed hij in het holst van den nacht eene landing te Hoorn, waarbij hij zelfs binnen de stad geraakte. Hij vond echter bij de burgers een zoo dapperen tegenstand, dat hij weer moest aftrekken, zonder iets van aanbelang verworven te hebben. Ditmaal waren er geene vrijbuiters, die, zooals ten vorigen jare bij de ontmoeting voor Bunseho- tcn de zee schoon veegden. De Stadhouder had bevolen van de Bourgondische zijde het bestand stipt na te komen en niet dan vcrwerenderwijze tegen de Geldersehen te strijden. Behalve door de Gelderschen en Geldersche- Friezen werden de Hollandsche schepelingen in dit tijdperk gekweld door de Denen. Koning Christiern II, in 1515 met Elizabeth (Isabella) van Oostenrijk in den echt getreden, beklaagde zich, dat hem de bruidschat zijner gade nog niet was toegezonden. Uit dien hoofde liet hij onverwacht, op een oogenblik dat vele Nederlandsche schepen door de Sont stevenden, alle bodems uit Karel\'s erfstaten aanhouden. Evenwel bedacht hij zich bin- nen weinige dagen, zoodat de Hollanders die hunne schepen reeds verloren waanden, met den schrik vrijkwamen. Niet onwaarschijnlijk hadden zij die veranderde gezindheid aan de tusschenkomst eener in het Noorden gevestigde landgenootc te danken. Toen Christiern namelijk vóór zijne verheffing op den troon.als Landvoogd van Noorwegen te Bergen de aangelegenheden der noordelijke gewesten van de Deensche Monarchie bestuurde, had hij er betrekkingen aangeknoopt met het schoone Duifje, de dochter van Sigbrit, eene Nederlandsche vrouw, die, na eene fruitnering te Amsterdam ge- dreven te hebben, naar het Noorden was getogen, om er eene herberg te openen. Christiern had toen h ij Koning werd, Duifje en hare moeder naar Kopenha- gen meegenomen, waar de Nederlandsche vrouw door de meerderheid van haar verstand, den Deenschen Vorst zoo geheel beheerschte, dat hij zelfs na den dood zijner geliefde, steeds haar oordcel bleef raadplegen. Daar Sigbrit zich te allen tijde zeer aan hare landgenooten verknocht betoonde, is het allcr- wiiarschijnlijkst, dat zij het was, die het ontslag der aangehouden schepen bewerkte. Keizer Maximiliaan die zijn kleinzoon nog kort vóór diens vertrek uit de Nederlanden naar Spanje een bezoek had gebragt, leed te dien tijde aan eene slepende ziekte, welke hem den 12 January 1519 te Wels, in Oppcr-Oostenrijk, uit het leven rukte. Hij werd te Wiener-Neustadt begraven, duch daar hij bij voorkeur in het trouwe Tirol had vertoefd, stichtte zijn zoon, Ferdinand I, te Innsprtlck in de
		llofkirchc, te zijner eer een gedenkteeken. \' Van vrolijke en welwillende inborst, was hij tevens een vriend van avonturen, van stoute ondernemingen, van poëzy en muziek. Onafhankelijk in zijn oordeel, was hij evenzeer een trouw vriend. Enkele malen ver- brak hij. wel is waar, een gesloten verdrag, wanneer dit hem hinderde, doch dit was een euvel, waaraan schier al zijne tegenstanders, en niet zelden in nog veel ruimer mate, mank gingen. Konig Karel vernam te Barcelona het overlijden zijns grootvaders. Deze had hem reeds bij zijn leven de keizerlijke waardigheid toegedacht, en daar Karel niets liever wenschte, dan dit uitzigt verwezenlijkt te zien, wijdde hij zich aan dit on- derwerp met hart en ziel. Zijn voornaamste tegen- stander was Framjois van Frankrijk, wiens gczan- ten, tot ergernis van alle ware Duitschers, met muildieren vol geldzakken bij de Vorsten rondtrok - ken om stemmen te winnen. Ook magtigde de Franschman Hertog Karel van Gelder, om tot het be- reiken van dit doel, naar gelang der orastandig- hcden, aan zijne Duitschc vrienden de verdeeling van 50,000 Tournoische ponden toe te zeggen. Een tweede tegenstander vond Karel in Friedrich van Saksen, de Wijze bijgenaamd, die door Leo X werd aanbevolen, omdat de Paus noch Karel noch Frawjois eene uitbreiding van magt gunde. De op- perste Kerkvorst zag daarbij zelfs voorbij, dat Friedrich zich als een der ijverigste beschermers van Luther had doen kennen. Keurvorst Friedrich betoonde echter volstrekt geen verlangen om de keizerlijke waardigheid te aanvaarden. Het gevaar, waarmede het voorttrek- ken der Turken het Duitsche-lïijk van jaar tot jaar meer bedreigde, eischte, volgens zijn gevoelen, een magtig Keizer, het liefst een Oostenrijker» daar deze in de ligging zijner erflanden den sterk- stcn prikkel zou vinden om de ongeloovige vijan- den met nadruk te bevechten. Hij zag, zoo deelde hij zijn ambtgenooten mede, in Koning Karel van Spanje alle eigenschappen, waarvan men eene krachtige regering kon verwachten, en daar- om gaf hij dien Gentenaar zijne stem. Het aanzien van den braven, belangcloozcn Sak- ser besliste de zaak. De Keurvorst van Trier,dic zich door het Franschc goud had laten verlokken, sloofde zich te vergeefs af, om aan te toonen dat de verkiezing van den Franschen Monarch groo- tcre voordeden dan die van den Oostenrijker aanbood. Hij trachtte te beweren dat de vereenigdc Franschc en Duitsche legers eer de ongeloovigen zouden ver- slaan, dan de Dnitschers alleen. De overige Vor- sten merkten op, dat zoo Fran^ois eenmaal geko- zen was, deze veeleer zijne legermagt zongebrui- ken tegen de Nederlanden of Italië, naar wier be- zit hij zoozeer reikhalsde, dan tegen ze Turken. Met uitzondering van den Trierschen Aartsbis- schop, gaven alle Keurvorsten hunne stem aan Karel, wiens verkiezing terstond op den Frankfortschen \' Zie de plant op blaclz. 361.

-ocr page 392-

(iESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:$xo

Biimerbcrg aan het volk werd bekend gemaakt (28 Juny 1519). HOOFDSTUK XXXV. KAREL VAN OOSTENRIJK, als Keizer KAREL V. \' Ijverzucht tus9chcn Karel V en Francais I. — Onwil- lighcid der Spanjaarden om voor Karel\'s bijzondere belangen gelden op te brengen. — Karel\'s bezoek b(| Henri VIII en Kardinaal YVolsey. — Zyne terug- komst in de Nederlanden. — Margaretha\'s magt wordt uitgebreid. -- Graaf Hendrik van Nassau, Stndhou- der van Holland . tot Kapitein-Generaal der krjjgsmagt benoemd. — De Stntcn-Uciicraal dragen tot de kosten van Karel\'s krooning b|). — Onhandigheid van Fran- cois I tegenover llcnri VIII van Engeland. — Bij-

troon van Frankfort naar Barcclona binnen den fabcl- achtig korten tijd van negen dagen. Worsten vreugde wu even groot als de teleurstelling van Francois I, die nu te vergeefszoo aanzienlijke schatten had verspild. Ofschoon beiden tot heden verschillende verdragen met elkander hadden aangegaan, die van hunne eenstemmigheid om den vrede te handhaven, schc- nen te getuigen, gloeiden zij van ijverzucht, en deze werd nu zoo zeer aangevuurd, dat zij eerst met hun afsterven eindigde. Francais meende redenen van beklag te hebben, om- dat Karel de zuidelijke helft van Navarra bezet bleef houden en aan Frankrijk het regt op het medebezit van Napels onthield. Karel daarentegen vond zich bezwaard, omdat het hertogdom Bourgogne door

^Ku^sï           . yaapfe

Slag luj Puvia,

eenkomst te Grevelingcn. — Opstond in Spanje. — De Franschen te Pamplona geslagen. — Karel V te Aken gekroond. — De Rijksdag te Worm» — Or- donnantic tegen Luthersehe boeken en Luthersche leeringen. — Christiern II van Denemarken te Am- sterdam on Brussel. — Oorlog tegen Bouillon. — De Nederlanders winnen Monzon, tastten Meziéres aan en veroveren Doornik. — De oorlog der Franschen en Keizerlijken in Italië. — Doornik (Tournoi en het TournéBis) aan de Nederlanden gehecht. (1519—1521). Een renbode bragt het voor Karel zoo heugelijke berigt zijner verheffing tot den Duitschen Keizers* 1 Zie zijn portret op bladz. 303.

de Fransche kroon als een opengevallen rljksleen was ingetrokken, de Franschen zich te Milaan genesteld hadden, en de Fransche Monarch voortging Karel van (Jelder onderstand te verleenen. Beide Vorsten waren elkander te zeer in krach- ten gelijk, dan dat het pleit niet tot langdurige worstelingen aanleiding moest geven. Karel was wel het opperhoofd des Duitschen-Rijks, Koning van Spanje, Napels en Sicilië, Heer der meeste Ne- derlanden en van do pas ontdekte bezittingen in Amerika; doch Francois kon, ten gevolge zijner veel hechter gegronde heerschappij in het vereenigde, goed afgesloten en welafgeronde Frank- rijk over hulpbronnen beschikken, welke geenszins bij die van Karel achterstonden.

-ocr page 393-

		m \' r _ ï, J , > i                              ;

-ocr page 394-

		382                                 GESCHIEDENIS VAN II	IOLLAND EN ZEELAND.
		De jeugdige Keizer reikhalsde om zicli naar Duitsehland te begeven, doch toen hij in Maart 1520 de Cortes te Toledo bijeenriep om hun een gcldclijken onderstand voor de reis te verzoeken, weigerden deze hem iets toe te staan, zoo lang hij zijne Nederlandsche raadslieden niet uit Spanje verwijderde en het bestuur aan inboorlingen toebc- trouwde. Karel was over dit antwoord ten uiterste ver- bolgen. Maar, vernemende dat de ontevredenendoor Koning Francois niet geld en beloften werden onder- steund, vergenoegde hij zich met de penningen, die eenige welgezinde steden hem geschonken hadden en haastte zich om met de zeilvaardige vloot te vertrck- ken (20 Mei 1520). Het bestuur over Spanje droeg hij op aan zijn leermeester Adriaan Bocijens, die eeni- gen tijd te voren tot kardinaal was benoemd. Daar de Keizer voorsloeg, dat de worsteling met Spanje spoedig zou aanvangen, brak hij zijne reis aan de Engelsche kust af, om Koning Henri VIII een bezoek te brengen. Zijne minzaamheiden sehran- dere berekingen wonnen het hart van den Britschen Minister en tevens dat van diens eersten staats- dienaar. den veelvermogenden Kardinaal Wolsey. Dezen laatste beloofde hij een blijvend jaargeld van :{000pond, hetwelk hij spoedig tot 10,000 vermeer- derde. Hij noemde hem zijn dierbaarsten vriend en deed hem de hoop opvatten, eens de pauselijke kroon te zullen erlangen. Zóó gelukte het hem Francois een bondgenoot te ontrooven, waarop deze reeds vast gerekend had, en zijne eigene krachten met die van een raagtig nabuur te sterken. Na deze welgeslaagde pligtplegingen zette Karel zijne reis naar de Nederlanden voort, waar hij door zijne tante, de Landvoogdes, zijn broeder Fcrdi- nand, \'s Lands edelen en vele vreemde gezanten met groote staatsie en door het volk met groote har- telijkheid werd ontvangen. Hij bevestigde Marga- retha in het bewind, dat zij met zooveel ijver en waardigheid bekleedde. Hij schonk haar de magt om de Staten, die zich in alle zaken en omstan- digheden tot haar moesten wenden, naar welge- vallen bijeen te roepen, en onderwierp den grooten raad te Mechelen, het Hof van Holland en alle andere geregtshoven aan haar en den geheimen raad. Tevens verbood lil} genoemde regterlijke col- legie\'n om voortaan brieven van gunst, kwijtsehel- ding of dergelijken te verleencn. Aan den Stadhou der van Holland, Graaf Hendrik van Nassau, droeg hij de waardigheid op van Kapitein-Generaal over de krijgsbenden, aan wien uitdrukkelijk werd geboden om den ingezetenen geen overlast aan te doen, maar zich met hare soldij te vergenoegen, voor wier stipte betaling men zorgen zou. Van de Staten-Generaal ontving Karel 200,000 kroonen als eene bijdrage voor de kosten zijner krooning. Terwijl Karel in de Nederlanden toefde, bragt Henri VIII, om aan eene vroegere belofte te vol- doen, een bezoek aan het Fransche Hof. Had Fran- 9oi8 I daarvan partij weten te trekken, welligt zou het bondgenootschap tusschen Karel en Henri een geweldigen knak bekomen hebben. Doch de Fransche
		Vorst bedierf zijne belangen door eene onhandigheid. Hij had voor een schitterend kamp gezorgd, waar de ridders zich met velerlei krijgshaftc spelen verlustigden. Henri bekroop daarbij den lust om zich eens met Francais te meten, en deze, die in het hanteeren der wapenen een meester was, nam niet alleen de uitdaging aan, maar wierp Henri na de eerste wendingen voor de oogen van al de verzamelde Franschen en Engelschen op den grond. Het afscheid was dien ten gevolge bijzon- der koel. Ook reisde Henri terstond naar Karel, die hem te Grevclingen opwachtte. Deze, over dit tegenbezoek ten hoogste verblijd, behandelde zijne gasten — ook Wolsey was meegekomen — met de grootste oplettendheid. Hij spaarde niets wat strekken kon om de Engelschen aan zijne belan- gen te verbinden (July 1520). Intus8chen was de vonk die in Spanje smeulde, tot een helle vlam aangewakkerd. Te Segovia werd een ltegidor die afgevaardigde bij de Cortes was ge- weest, omdat hij voor het verleenen van een gel- dclijkcn onderstand aan den Koning had gestemd door het graauw vermoord, dat daarop zijn huis plunderde en alle vrienden der Nederlanders een zelfde lot poogde te bereiden. Te vergeefs zond Kardinaal Adriaan krijgsvolk naar Segovia. Uit Burgos, uit Medina-del-Campo, uit Toledo en an- dcre steden, ontvingen de opstandelingen zooveel hulp, dat de koninklijke troepen op de vlugt wer- den gejaagd. Er vormde zich eene Junta die het beleid der zaken op zich nam, terwijl een dapper, ervaren, maar tevens hoogst eerzuchtig man, Don Juan de Padilla, Koningin Joanna in schijn aan het hoofd der regering plaatste. De opstand breidde zich zelfs zoo uit, dat Adriaan naar Valladolid iiioest vlugtcn. Karel toonde zich eindelijk genegen, om het een en ander wat de Junta van hem verlangde, in te willigen. Doch de cischen werden steeds grootcr en stegen eindelijk tot eene hoogte, dat de edelen, inziende dat \'s Vorsten vernedering de hunne moest na zich slepen, van partij veranderden. ZIJ keer- den zich van de Junta af, om de zijde des Stad- houders te kiezen. Des te heviger ontbrandde de strijd. Maar de verovering van Tordesillas door de Koninklijke (5 December 1520) en de nederlaag van de Padilla bij Villalar (21 April 1521) ver- braken de magt der opstandelingen. De stad Toledo was schier de eenige veste die nog weerstand bleef bieden. Verdedigd door Padilla\'s gade, Donna Maria, hield zij het nog eenige maanden uit, tot eerst zij en daarna de burg viel. Gedurende deze beroerten had Koning Francais een leger naar Navarra gezonden. In den beginne had het verschillende overwinningen bevochten, ton gevolge waarvan verscheidene steden en sterk - ten in zijne magt vielen. Eindelijk echter onder- gingen de Franschen eene nederlaag te Pamplona, die hen weer uit Spanje dreef. Niettegenstaande deze beide oorlogen vond de krooning van Karel V in de Domkerk te Aken op

-ocr page 395-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.		38:$
		zienlijke vergadering, waar hij al de hein voorge- lcgde vragen met kalmte en tegenwoordigheid van geest beantwoordde. De slotsom zijner redenen was dat hij alles wilde herroepen, wat hij geschreven en gepredikt had, wanneer men hem uit de Hei- lige Schrift bewijzen kon, dat hij dwaalde. Hierop gaf de Triersche Kanselier hem ten antwoord , dat men niet bijeen gekomen was om met hem te twis- ten, maar alleen om hem te vragen, of hij al dan niet zijne gevoelens wilde herroepen ? "Welnu dan," hernam Luther, "daar er een be- paald en rond antwoord van mij verlangd wordt, zal ik er een geven, dat noch horens, noch tan- den heeft, namelijk dit: Word ik niet door ge- tuigenissen uit de Heilige Schrift of andere onwe- derlcgbarc bewijzen overwonnen — want ik geloof noch den Paus, noch de kerkvergaderingen alleen, daar het zeker is, dat zij dikwijls gedwaald en zich zelvcn tegengesproken hebben — dan kan en wil ik niets herroepen. Of zou het geraden zijn iets tegen het geweten te doen? Hier sta ik, ik kan niet anders. God helpe mij! Amen!" Na deze verklaring ontving Luther berigt, dat hij kon afreizen. Hij ging en trok door Hessen en Thiiringen naar Altenstein, waar hij plotseling scheen te verdwijnen. Doch het waren vrienden • handen, die hem aan cene vervolging onttrokken. Immers, schoon Keizer Karel met verontwaardiging den raad verwierp om met Luther te handelen, zoo als Sigismund met Huss, vaardigde hij toch een gebod uit, waarbij over den ketter Luther met al zijne aanhangers den rijksban werd uitge- sproken, even als over al diegenen welke hem voortaan zouden beschermen. Ecne daarmede overeenkomstige ordonnantie werd in de Nederlanden afgekondigd, waar velen Lu- ther\'s geschriften reeds in 1518 kenden en lazen. Zelfs hooggeplaatste personen hechtten hunne goed- keuring aan \'s hoogleeraars pogingen. De Stadhouder van Holland, Hendrik van Nassau, vermaande in 1519 de Haagsche geestelijkheid om "het Evangelie van Christus te prediken, met alle opregtheid, zoo- als Luthcr het predikte," en zelfs de Bisschop van Utrecht, Filips van Bourgondiö, de vriend van Erasmus, dacht gunstig over eene kerkhervorming. Het bevelschrift dat in de Nederlanden den voort- gang der kerkelijke beweging poogde te stremmen, werd den 8 Mei (1521) uit Worms aan de Land- voogdes toegezonden. Bij trompetgeschal werd het den volke op de hoeken der straten in alle Neder- landsche steden voorgelezen. Luther\'s schriften moes- ten overal, waar men hen vond, worden opgebragt en verbrand. Niemand zou boekeu mogen schrijven en drukken, verkoopen of koopen, waarin gevoelens werden gevonden tegen de H. Kerk, den Paus, de prelaten enz. "Indien iemand dit edict mogt over- treden, zou hij op staanden voet schuldig wor- den verklaard aan de misdaad van gekwetste ma* jesteit en de straf moeteu dragen op die misdaad door de wetten gesteld." Gelukkigerwijze werd dit gebod iu den aanvang
		den 21 October (1520) plaats. Op een gouden troon gezeten, beantwoordde hij de vragen die de Aarts- bisschop van Keulen tot hem rigtte, deed den eed voor het Hoogaltaar, ontving de zalvingen de hulde der rijksgrooten en verhief daarna verscheidene edelen tot ridders. Na al deze plegtigheden vonden vele feesten plaats. Vooral blonk daaronder het nominaal uit, dat op krooningsdag op het stede- lijke Kaadhuis werd gegeven. \' Van Aken vertrok Karel naar Keulen, waar hij een uitvoerigen brief aan de gezamenlijke Rijks- vorsten rigtte, waarin hij hun uitnoodigde op den aanstaanden Driekoningendag (January 1521) te Worius te verschijnen, ten einde op den rijksdag aldaar nevens andere belangen de kerkelijke aan- gelegenheden der Dttitsche landen te regelen en de eenheid des geloofs te helpen bewaren. De Kerk toch verkeerde destijds in een deernis- waarden staat. Het aanzien der Pausen was gedaald. Het koopen van kerkelijke bedieningen en de ver- koop van aftaten schokten het geloof der volken, die maar al te schaars leeraars als een Thomas van Kempen in hun midden zagen optreden. Toen de Wittenberg8che hoogleeraar Marton Luthcr in 1517 zijne stem tegen de aflaathandel verhief, die de Dominikaner monnik Johan Tetzcl in Duitsch- land zoowel op straten en pleinen als in kerken en herbergen dreef, juichten duizenden den begaaf- den redenaar toe, en daarmede ving een strijd aan, die de Westersche Christenheid eerlang in twee partijen splitste. In den beginne bevroedde Paus Leo X het gewigt van dezen strijd niet, in de meening dat het slechts een monnikenkrakeel was , doch toen de Kardinaal Cajetanus hem bc rigtte, hoe groot de aanhang was, die Luthcr in Duitsch- land had verworven, sprak Leo, den 15 Juny 1520, den ban over den Wittenberger uit. Deze betuigde willig al wat hij gezegd en geschreven had, tezul- len herroepen, zoo men hem uit den Bijbel aan- toonde, dat hij dwaalde, doch de pauselijke bul wierp hij den 10 December 1520 te Wittenberg op den brandstapel. Bijzonder talrijk en schitterend was de vergadc- ring der Rijksvorsten te Worms. De Pauselijke Nuntius Alexander sprak een scherp oordeel over de Saksischen hervormer uit, waarop de vergade- ring het besluit nam om Luther zelf te laten verschij- nen en hem openlijk rekenschap en verantwoording af te vragen. Doch Keurvorst Friedrich van Sak- sen weigerde hiertoe zijne stem te geven, zoolang de Keizer Luther geen vrijgeleide en eenc volko- men veilige terugreis beloofde. Eerst nadat Keizer Karel deze had bewilligd, ondernam de Witten- bergsche hoogleeraar den togt. Wel waarschuwde men hem, dat hij, even als Huss, het slagtoffer kon worden van trouwbreuk. Doch hij antwoordde: "Ik zal te Worms komen, al waren er zoovele duivels in de stad als pannen op de daken." Den 18 April (1521) trad Luther voor de aan-
		\' Zie de plaat op bladz. 365.

-ocr page 396-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

384

gevallen en het beleg voor Virton had geslagen. Karel droeg aan Graaf Filips van Nassau en aan den Ridder Franz von Sickingcn de taak op om den vermetele te straffen. De keizerlijke troepen vielen allereerst in het prinsdom Sedan, waar achtereenvolgens de kasteelen Logne, Messain- court en Floranges gewonnen en geslecht wer- den. Vervolgens kwamen zij voor Bouillon, dat algemeen voor onwinbaar werd gehouden. Doch Graaf Filips en de Ridder von Sickingcn wis- ten alle hinderpalen te overwinnen, en omstreeks het midden van 1521 trokken zij de vesting als overwinnaars binnen. Het kasteel werd ontmanteld, de stad verbrand en de puinhoopen aan den Luik- schen Bisschop overgeleverd. Na deze strafoefening rukten de Keizerlijken het

met weinig strengheid ten uitvoer gelegd. Niemand ten minste werd dadelijk beschuldigd, veel minder overtuigd en als zoodanig gestraft. Het bleef voor- eerst bij waarschuwing en bedreiging, \'s Keizers ordonnantie had echter de harten der Lutherschen ontroerd. In vele gezinnen heerschte groote onrust, ja zelfs in eenige kloosters, zooals in het Augus- tijnerklooster te Antwerpen, welks broederen, voor het grootste deel althans, Luthcrsgezind schijnen geweest te zijn. Eene andere onrust beroerde een ander convent, het Karthuizerklooster te Amsterdam. Daar kwam in July 1521 Christiern II van Denemarken een gastvrije ontvangst vragen. \' Hij was naardcNeder- landen gekomen om zijn zwager, KeizerKarel V, om onderstand te verzoeken tegen zijne oproerige on-

Jvob Turk brengt een roer «troo binnen Rhenen.

derdanen. De Keizer ontving hem te Brussel, doch, I ofschoon hij den echtgenoot zijner zuster hulp toe- zeide, was deze zoo weinig afdoende, dat Christiern in 1523 Denemarken als vlu;;tcling verlaten moest. Terwijl Christiern te Brussel vertoefde, liep een veldtogt ten einde, die van zoo onverwachte zijde i was uitgelokt, dat de veetebrief Karel een glimlach had afgeperst, \'s Keizers tegenstander was Robert de | la Marck , Hertog van Bouillon en Prins van Sedan. Bewerende in zijn klein landje onbeperkt heerscher te zijn, achtte hij zich door een regterlijk vonnis in \'s Keizers naam over het bezit van Hierges ge- slagen, zoozeer beleedigd, dat hij in 1520 met Fransche hulp in het hertogdom Luxemburg was > Zie dit plant op bladz. 308.

grondgebied van Koning Francois binnen, den roer- vink, die de la Marck had opgestookt. Den 14 Augustus kwamen zij voor Mouzon, welks bezet- ting drie dagen achtereen een dapperen weerstand bood, doch toen, den moed latende zinken, in onder- handeling trad. De Franschen gaven zich op ge- nade over. Doch werd deze verleend, zoo werd zij niet ver uitgestrekt, want brandschattingen en plunderingen beroofden de ingezetenen van schier al wat zij bezaten. Het keizerlijke leger trok nu tegen Mezièresop, dat den 31 Augustus geheel was ingesloten. Woe- dend was de aanval, maar niet minder heldhaftig de verdediging, zoodat het einde was, dat toen een Fransch ontzettingsleger van de zijde van Rethel kwam opdagen, de Graaf van Nassau en von Sickin-

-ocr page 397-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

385

gen van hun plan tot verovering afzagen. Deze teleurstelling was niet alleen het gevolg van Bayard\'s heldenmoed, maar ook van zijn schran- der beleid. Het was den Franschman namelijk over- gebriefd, dat de beide Keizerlijke aanvoerders het met elkander oneens waren geworden, en dat von Sickingen den Graaf van Nassau verdacht, van de Franschen met opzet te verschooncn. Om deze ver- denking aan te wakkeren, schreef Bayard een brief aan Robert de la Marck, waarin hij deze kennis gaf, dat, zoo Felix van Nassau nog tot de Fran- schen wilde overgaan, gelijk Robert hem daarop hoop had gegeven, hij het dan spoedig moest doen. Dezen brief stelde hij een eenvoudigen boer uit de omstreken van Sedan ter hand, die hem midden door de posten van von Sickingen aan zijn adres zou bezor- gen. Alles ging zoo als Bayard het wenschte: de boer

en den bode af te rigten om bij deze gelegenheid een weinig binnen de wallen om zich heen te zien. Bayard, voor wien de komst van den bode niet ver- borgen bleef, liet in allerijl eene menigte ledige vaten met water vullen, en daarop moest de ofn- cier den bediende naar den kelder geleiden. Deze overtuigde zich nu door den klank en de zwaarte der vaten, dat zij allen vol waren, en deelde dit, zonder ecnige list te vermoeden, aan zijn heer mede. Dit gaf den uitslag aan Felix\'s voornemen: na vier weken vóór Mezières kruid en lood ver- spild te hebben, trok hij, zonder iets gewonnen te hebben, af (October 1521). Gelukkiger was Graaf Hendrik van Nassau op de zuidwester grenzen van de Nederlanden, waarde Her- tog d\'Alancon het platteland van Artois en Hencgou- wcnhad verontrust, doch, bij gemis van de noodige

Het Kasteel ter Horst, lnj [Dienen. in liet voorst der l&lc remi\'.

werd aangehouden, en den brief viel von Sickingen in handen. Deze stampvoette van woede over\'s Graven vermeende verstandhouding met den vijand, en Nassau niet minder over de onbeschaamde beschul- diging. Er ontbrak weinig aan, of beiden hadden hunne troepen tegen elkander aangevoerd. Het was van dezen twist, dat Bayard gebruikt maakte, om de versterking, die van Troyes over Réthel aan- rukte, gelegenheid te geven, binnen Mezières te ge- raken. Graaf Felix wilde den aftogt niet bevelen, zoo lang hij in het onzekere verkeerde omtrent den voorraad van levensmiddelen en oorlogsmaterieel dio zich binnen de veste bevond. Om tot deze ken- nis te geraken, beval hij een zijner officieren, die een vriend bij de Fransche bezetting had, van deze een flesch wijn voor zich te laten verzoeken

manschappen en gelden, weinig uitrigtte. Den 21 July met een leger van 15,000 man voor Doornik gekomen, tastte deze Nassauer de stad zoo geweldig aan, dat er groote moed noodig was om die aanvallen weêr- stand te bieden. \' Frangois I, te Amiens terugge- houden, kon, hoe gaarne hij het wenschte, de veste niet te hulp komen, wier bevolking eindelijk, den 2dcn December, het besluit nam, zich aan den Keizer te onderwerpen en hem voor soeverein te erkennen. De Fransche bevelhebber des Loges handhaafde zich nog eenige dagen op het kasteel, maar geen ontzet ziende opdagen, verliet hij den 16d«n Door- nik door de Porte de st. Martin, tot aan de Fransche grenzen door Keizerlijke ruiters vergezeld. Daags na dezen uittogt (17 Dec.) zwoeren de in- \' Zie de plaat op blad/.. 36».

-ocr page 398-

		3HG                                               GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		gezetenen van Doornik trouw en gehoorzaamheid aan Keizer Karel, uit den Huize van Oostenrijk, onder belofte, dat zij goede en getrouwe onderdanen zou- den zijn, dat zij zijne schade en nadeel zouden schuwen en te niet doen, daarentegen zijn voor- deel bevorderen, en zijn erfdeel helpen bewaren, inzonderheid zijne heerlijkheid en de grenzen van het Land van Doornik (het Tournésis). Begunstigde het oorlogsgeluk Karelopde Fransch- Nederlandsehe grens, in Italië behaalde hij even- eens belangrijke voordeden op zijn tegenstander. Paus Leo en de kleinere Italiaanschc Vorsten traden met geestdrift toe tot het door hem voorgeslagen ver- bond, dat ten oogmerk had de Franschen uit hun vaderland te verjagen. Om dit te verhoeden, beval Francais aan een aanzienlijk leger onder den Maar- schalk de Lautrce, om naar Lombardije op te rukken. Doch zijn veldheer weigerde af te reizen» zoo men hein niet ten minste 300,000 gouden krooncn medegaf. De Koning beloofde den krijgsman onder eede dat hij dit geld te Milaan zou vinden. Ook gat Franijois zijn opzigter van linantiën, Semblane,ai, be- vel, de verlangde som ijlings over te maken. Maar de Koning had buiten zijne moeder gerekend: deze vorderde het geld van Semblancai af en hield het achter. Geen wonder dat de Lautrec, die zonder geld zijne troepen niet bijeen kon houden, de eene plaats na de andere moest opgeven en eindelijk van de talrijke Fransche bezittingen in Italië niets overhield dan Genua, Crcmona en het kasteel van Milaan. Keizer Karel kon dus tevreden zijn over de krijgs- gebeurtenissen van 1521. Voor zijne Nederlandsche Staten was het van belang, dat het tusschen Vlaan- dcren, Artois en Henegouwen ingeklemde Doornik daarmede vereenigd werd. De Vlamingen verlang- den dat het bij hun Graafschap werd ingelijfd, doch, op het verzoek der Tournaisiens, besliste Ka- rel , dat stad en landschap een afzonderlijk gewest zouden blijven uitmaken, dat zij eigen afgevaar- digden tot de Staten-Generaal zouden zenden en onder een eigen stadhouder staan. Graaf Hendrik van Nassau, die de Tournaisiens daarbij verdedigde, had niet slechts de veste met het zwaard voor den Keizer gewonnen , hij had hem ook de harten zijner nieuwe onderdanen vcr- zekerd.                              .
		door liet Antwerpsrhe vylk hevrjid. — De laatste Gel- derache krygsbendeu uit Friesland verdreven. — De Draaf van Muren en de Hertog van Norfolk winnen Hrnyc , Itnye en Mnntdidier. — Karel van Oostenryk in verbond met Paus Adriaan en do Venetiancn tegen de Fransehen. — Dood van Adriaan VI. — Veldslag aan de Scsia. — Dood van Bayard. — Frankrijk van alle zijden bestookt. — Vruchteloos beleg van Marscille. — Praneota verovert Milaan. — Oproer te \'s Graven- hage. —Jan de Bakker verbrand. — Slag van Pavia.-- Franc,ois 1 krijgsgevangen te Madrid. — Verdrag van Madrid. — Koning Franc-ois uitgewisseld. — Verdrag van Breda. — De Koning van Kngeland sluit een vcr- drag van onderlinge verdediging met de Regentes van Frankrijk. — Huwelijk van Karel V en Isabclla van Portugal. — Het Heilig Verbond door Paus Clement VU tegen den Keizer gerigt. — Karel\'s gezant te Kome verwekt daar een opstand. — Plundering van Kome door de Keizerlijken. — Geboorte van Prins Filips (Filips de Tweede). — De Keizer bekomt de Genuezen tot bondgenooten. — De Franschen moeten met groot ver- lies het beleg van Napels opheffen, dat door Filibert van Oranje wordt verdedigd. — Treurige staat van het Sticht Utrecht. — Verdrag waarb|j Karel van Oostenr|)k tot Landsheer van Overijssel wordt aangenomen. — De oorlog tegen Gelder voortgezet. — \'sGravenhage door Maarten van ltnsscm geplunderd. — Karel van Gelder verklaart Hendrik van Beijeren van de bisschoppelijke waardigheid vervallen en doet een nieuwen Bisschop kiezen. — Verovering van Hasselt, Hattem en andere sterkten — Bestand met de Koningen van Frankrijk en Kngeland. — Harderwijk veroverd. — Utrecht door de liisschoppeiykcu hernomen. — Ticl door de Hollanders aangevallen. — De Utrcchtschen erkennen Karel als Heer des Lands. — Plegtige overdragt van het hoog bewind te Utrecht. (1521—1628.) Karel van Oostenrijk had in 1521 zijne crflan- den met Doornik en het Doorniksche vergroot, doch tevens cen blijk gegeven, dat hij niet alles aan de vermeerdering zijner magt ten offer wilde bren- gen. Ofschoon zijn grootvader Maximiliaan hem uitdrukkelijk tot zijn opvolger in zijne Duitschc erflanden had benoemd, en Karel deze sedert 1519 had bestuurd, stond hij echter op den Wormser rijks- dag zijn broeder Ferdinand edelmoedig verschei- dene gewesten af, te weten het aartshertogdom O.jstenrijk, en de hertogdommen Steycrmark (Stier- marken), Krain (Carniolc) en Karnthen (Karinthië), met al hunne onderhoorigheden. Daarmede niet voldaan, voegde hij in 1522 aan Ferdinand\'s staten het Vorstelijk Graafschap Tirol, benevens de Oos- tenrijksche bezittingen in Schwabcn (Zwaben) en den Elsass toe. Begiftigde Karel ruimschoots zijn broeder, zoo ver- gat hij ook zijn leermeester, Adriaan Boeijens (Adri- aau Florisz), niet, toen Leo X, den 2 December 1521, uit het leven wtrd gerukt. Nadat de verschillende partijen in het Conclave elkander met veel drift be- streden hadden, wist Karel te bewerken, dat de meeste kardinalen hunne stemmen op zijn opvoe- der, den tot stadhouder van Spanje verheven Utrechtenaar uitbragten (9 January 1522). In strijd met de gewoonte veranderde deze niet van naam toen hij op den H. Stoel werd geroepen: hij bleef
		HOOFDSTUK XXXVI. KAREL VAN OOSTENRIJK, als Keizer KAREL V. (Vervolg.) VAN HET VERWEKVEN DER HEERLIJKHEID DOORNIK TOT HET VERKIUJGF.N DER HEERLIJKHEDEN UITMA- KENDE HET STICHT UTRECHT. Karel schenkt zyn broeder Ferdinand z[inc Dtiitsche erf- landen. — IIjj helpt Adria.-m Boeyens op den Pause- lyki\'ii zetel. - Opstand in Valcncia. — Karel\'s vernieuwd bezoek aan het Kngelsche Hof. — Oorlogsbedrdven in 1\'ieardië, Artois, Biscaye en Italië\'. - Gclooisonder- zoekers in de Zuidclj)kc Nederlanden aangesteld. — Vues en van Esschun te Brussel verbrand. — Mollerus

-ocr page 399-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

:ss7

zich Adriaan noemen en was onder de pausen van dien naam de zesde. llegtschapen en braaf, ging het heil der Kerk hem na aan liet harte. doch hij miste de kracht om doortastend te hande- len, cene eigenschap in dezen tijd zoo bijzonder noodig. Hij wenschte evenzeer eene kerkher- vorming als zijn meer begaafde tijd- en landgenoot Desiderius Erasmns, al kon hij geenszins zijn zegel hechten aan de wijze waarop Luthcr die taak had aangevangen.\' Niettegenstaande met den val van Toledo de rust

Bij het voortzetten zijner reis ontving de Keizer een bode van den nieuwen Paus, die hem mededeelde dat de il. Vader, op het punt om naar Italië" af te rei- zen, zijn vroegeren leerling vooraf nog eens wenschte te spreken. Karel antwoordde, dat dit moeijelijk zou kunnen geschieden, doch dat Adriaan daarom zijne reis niet moest uitstellen. Te zelfder tijd berigtte hem zijn veldheer Ferdinand C\'ortez, dat hij voor hem het magtige rijk van Montezuma, liet uitgestrekte en magtige Mexico, had gewonnen, dat, naar hij meende, met het volste regt den naam van Nicuw-Spanje mogt dragen. Karel betoonde tegenover de overwonnen opstan- delingen van Valencia eene buitengemeene zachtmoe- diglieid. Slechts tusschen de zeventig en tachtig per- 8oncn, meerendeels tot het laagste gespuis bchoorcn- dc, sloot hij van de algemeene vergiffenis uit, en van niet meer dan acht bevestigde hij het doodvonnis. Overeenkomstig de Londensehe afspraken, zond Koning Henri den Graaf van Surrey naar België, om met de Nederlanders, onder Floris van Eg- mond, de Franschcn in Picardie" te bestoken. Men opende den veldtogt met het beleg van Hesdin, doch na verloop van twee maanden moesten de bondgenooten hun kamp voor deze veste opbreken, dewijl de pest en de roode loop hun veel volk deden verliezen. Evenmin gelukte het hun Thérouanne te heroveren, zoodat het geheele voordeel van den veldtogt van 1522 in het nemen van het kasteel van Renty bestond. In Spanje had men echter den Fransehen eene groote nederlaag in Biscayc bereid , terwijl Karel\'s krijgs- benden in Italië Genua en alle overige sterkten voor hunne wapenen deden zwichten. De Lutherschen in de Nederlanden, van den schrik bekomen, die de ordonnantie van den 8,tc" Mei 1521 had te weeg gebragt, lieten zich op vele plaatsen weder zien en hooren, vooral in het hertogdom Brabant. Margaretha verbood hun terstond deze bijeenkomsten en leide aan hen eene geldboete op, die men van overhelling tot de nieuwe leer overtuigde. Maar wel bevroedende, dat dit niet genoeg was, vermaande zij in een openbaren brief aan alle godsdienstige gestichten en inrigtingen om de predikstoelen alleen voor verstandige en achtenswaardige mannen te ontsluiten, die zich zich steeds van eene deftige en voorzigtige taal zouden bedienen en over de Hervormers en hunne leerstellingen het zwijgen bewaren. On- gelukkig werd olie in het vuur gegoten door het aanstellen van twee geloofsonderzoekers in de Zui- delijke Nederlanden, Frans van der Hulst, raads- heer in het Hof van Brabant, en de Karmelieter monnik Nicolaas van Egmond, beiden door Eras- mus afgeteekend als lieden, die, alle geleerdheid hatende, niets ontzagen om door list en bedrog de onnoozelcn te verschrikken en ten val te brengen. Naauwelijks hadden zij het hun aanbevolen werk, de vervolging der ketters, aanvaard, of de ordon- nantie van 8 Mei 1521 werd vernieuwd en ander- maal afgelezen. Dit vond plaats den 6 Mei 1522,

in Castilië was hersteld, lu

5

idden vele berigten die

uit Spanje aan het Keizerlijke Hof werden ge- zonden, geenszins aangenaam. Een oproer was in Valencia uitgebroken, waartoe de hoogmoed, de aanmatigingen en verdrukkingen des adels aan* leiding hadden gegeven. De edelen verzuimden \'s Lands verdediging tegen de menigvuldige verwoes- tende invallen der Mooren op de kusten, en toen de burgers zich te dien einde zelven wapenden? wilden zij dit niet toestaan, maar poogden bij den Keizer te bewerken, dat hun dit verboden werd. Het hierdoor geweldig verbitterde volk kwam wei- haast op de been en maakte zich nu aan grootc misdaden en buitensporigheden schuldig, die geen einde namen dan nadat de Koninklijken beslissende overwinningen behaald hadden. Ten einde hiertoe krachtig mede te werken, besloot Karel zelf naar Spanje te gaan. Hij rustte hiertoe een vloot uit van 150 schepen, die 6000 voetknechten en een groot aantal vrijwilligers aan boord had, van Middel- burg afzeilde en in last had, hem te Southampton af te wachten. Alvorens toch den Spaanschen grond te betreden, wenschte Karel een nieuw bezoek aan het Engelsche Hof te brengen, ten einde de overeenkomsten met Henri VIII ten opzigte van Francois I grooter kracht bij te zetten. Na den 24 Mei 1522 zijne tante Marga- retha op nieuw het hoog bewind in de Nederlanden toevertrouwd te hebben, begaf hij zich te lande naar Calais, van waar hij in vier uren naar Do- ver overstak. Aan Henri\'s hof, waar hij met groote vreugde werd ontvangen\', bragt hij zes weken door, gedurende welken tijd hij zoowel den Koning als den Kardinaal Wolsey steeds meer aan zich wist te verbinden. De laatste toonde zich in den be- ginne wel een weinig beleedigd, dat hij bij het verkiezen van een Paus voorbijgegaan was, doch Karel stilde zijne gevoeligheid door de opmerking dat Adriaan wegens zijne hoogo jaren, wel spoe- dig voor een ander plaats zou moeten maken. Groote toezeggingen vervulden Karel\'s hart met blijdschap toen hij den 16 July te Santander in Spanje voet aan wal zetten. Hij had zich te Londen met Henri\'s dochter, de zevenjarige Mary, verloofd, welk huwelijk voltrokken zou worden, wanneer de bruid den ouderdom van twaaf jaren bereikt zou hebben.

1 Zie bet portret van Adriaan VI, op bladz. 372. 1 Zie de plaat op bladz. 373.

-ocr page 400-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

zekeren avond naar zijne gevangenis gestoven, hem in veiligheid bragt. Hij ging naar Bremen, waar hij der Luthersche Kerk belangrijke diensten bewees. Om schrik in te boezemen, werden brandstapels opgerigt, doch in plaats van schrik verwekten de bloedplakkatcn haat, wrevel, lust tot onderzoek, moed en vertrouwen. Het gedicht dat Luther aan de nagedachtenis der martelaars Vocs en van Esschen toe- wijdde , werd met belangstelling gelezen, verspreid, overgezet en gezongen. Het getal Lutherschen ver- meerderde met den dag. "Gij vraagt het gevolg dezer vervolgingen?" schreef Erasmus aan een

met dezelfde plegtiglieden als de eerste maal, zoo- als trouwens van toen af jaarlijks bij iedere ver- nieuwing derzelfdc ordonnantie geschiedde. De eerste, die om het geloof werd vervolgd, was Cornelis Schrijver (Cornelius Graphaeus), stads- secretaris te Antwerpen, wiens goederen zijne reg- ters verbeurd verklaarden. Te zelfder tijd greep men de monniken uit een Antwerpsch Augustijner klooster, dat onmiddellijk werd omvergehaald. In October 1522 werden hunne goederen verkocht, en het sacrament des altaars uit hunne kapel naar de L. Vrou wekerk gebragt, waar de Landvoogdes zelve

Karel tui Eguioml, Hertog tui Gelder.

het in ontvangst nam. De broederen werden opgevor- derd om hunne godsdienstige gevoelens te herroe- pen, onder belofte van verschooning en vrijlating. De meesten verklaarden zich tot zoodanigen afstand be- reid, doch niet zoo Hendrik Voes en Jan van Esschen, die daarom naar Vilvoorde opgezonden, daar gevnn- gen zaten tot zij den 1 July 1523 op een schavot te Brussel levend aan een staak werden verbrand. Hendrik Mollerus (of Muller), van Zutphen, de prior van het klooster, had evenmin zijne overtuiging willen opofferen, doch hij was reeds te Antwerpen door eene tallooze volksmenigte verlost, die op

vriend. "Het is dit, dat Luther in deze stad (Brussel), die te voren geheel zuiver daarvan was, leerlingen heeft gekregen, en wel niet weinigen. Met hetzelfde gevolg heeft men in Holland gewoed. Kortom, overal waar de Nuntius Alexander zijne brandstapels oprigt, daar is het of men ketters zaait." De onrust, die de kerkelijke geschillen te weeg- bragten, was de eenige niet, die \'s Keizers Neder- landsche staten leed berokkende. De grensgewes- ten naar de zijde van Frankrijk hadden veel te lijden van de krijgsbenden onder de aanvoering van Louis de la Trémoille en den Hertog de Ven-

-ocr page 401-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  389

de Lemmer verloren, werden zij voor goed uit de landen tusschen het Vlie en de Lauwers verdre- ven, terwijl Groote Weerd zijn leven op het scha- vot eindigde. Deze voor den Keizer zoo gunstige afloop dad hij inzonderheid te danken aan zijne veldhceren Jan van Wassenaar en George Schenk van Tou- tenburg. Was de veldtogt van 1623 in Friesland ten gunste van Karel van Oostenrijk geëindigd, de oorlogsbe- drijven gedurende dit jaar op de Belgisch-Fransche grens en in Italië toonden eveneens, dat \'s Keizers ge-

dóme, gelijk Holland van troepen Gelderschen en Gelder8clte Friezen. Groote Pier had wel is waar zijne krijgsbedrijven gestaakt, zoodra hij inzag, dat de Friesche vrijheid van de zijde van Karel van Gelder hetzelfde gevaar liep als van den Oostenrijker, doch zijn neef, Groote Weerd, had zijn bedrijf voortgezet, terwijl Hertog Karel van iedere gunstige gelegenheid gebruik maakte om in Holland te vallen. Onder de rampen die de landen daardoor verduurden, behooren in 1522 het brandschatten van Texel en Wieringen door Groote Weerd en het plunderen van Wasse-

Maarten y«n Roiwm.

naar en Voorschoten met hunne omstreken door de Gelderschen. In Friesland zelf liep het niet- temin den Gelderschen Hertog geheel tegen. De wreede strengheid van zijnen Stadhouder, den Graaf van Meurs, en de schraapzucht der Geldersche bevelhebbers verminderden \'s Hertogs aanhangers, die in menigte tot Karel van Oostenrijk overgin- gen. Nadat de Hollanders, in Juny 1522, door ver- standhouding met de burgerij, Stavoren hadden venast, wendden de Gelderschen wel groote krach- ten aan, om dit en andere verliezen te herstellen, doch, toen zij in het najaar van 1523 Sloten en

lukster schitterend bleef rijzen. De Graaf van Buren en de Hertog van Norfolk drongen door tot aan de Somme, waarbij zij Braye, Roye en Montdidier veroverden. De la Trémoille die hun wederstand moest bieden, durfde het niet wagen, hun een veldslag te leveren, maar stelde zich tevreden met de steden st. Quentin , Montreuil, Théronanne en Doulens van volk en levensmiddelen te voorzien. In Italië waren de Fransche troepen te laat in het veld gekomen om de stoute plannen van Fran- 5ois ten aanzien van Napels en Milaan te verwe- zenlijken. Zij verzuimden eene gunstige gelegen-

-ocr page 402-

		390                                  GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		heid om de hoofdstad van Lombardije te verras- gen en bragten niets tot stand. Daarentegen trok Keizer Karel niet alleen de onagtige Venetianen van liet verbond met Frankrijk af, maar bewoog ook Paus Adriaan om hem eene ondersteuning in geld en manschappen te leveren. Tot Karel\'s spijt overleed de grijze Kerkvoogd echter reeds den 14 September (1523), niet ech- ter tot die der Komeinen, die den volgenden nacht de huisdeur van zijn arts met bloemkransen ver- sierden en hem in een opschrift voor den Verlosser zijns Lands verklaarden. Adriaan\'s opvolger was de Kardinaal Giulio di Medici, die den naam van Clemens VII aannam. Aan den Kardinaal Wolsej had het Conclave in het geheel niet gedacht. De strijd, die tusschen FranQois en Karel was ontvlamd, werd vooral in 1524 door merkwaardige krijgsbedrijven gekenmerkt. Voortreffelijke leger- hoofden, Charles de Lannoy, stadhouder van Na- pels , de Marchcse di 1\'escara en Hertog Charles de Bourbon, een Franschman, die, door een vrouwen- gril bij Framjois in ongenade gevallen, tot den vijand was overgeloopen, voerden de Keizerlijken aan. Aan de zijde der Franschen was het opper- bevel aan den Admiraal Bonnivet en den dapperen Bayard toevertrouwd. Francais zelf nam aan den veldtogt geen deel: de afval van den Hertog de Bour bon boezemde hem de vrees in, dat gedurende zijne afwezigheid een booze aanslag tegen zijn bewind zou ondernomen worden. Bonnivet beijverde zich om de vestingen, wier wallen de genie verwaarloosd had, tegen een aan- val te versterken. Doch inmiddels trokken de Kei- zerlijken en hunne bondgenooten bijeen. Zij mar- cheerden langs het Fransche leger en omringden het welhaast zoo geheel, dat de Admiraal zich in zijn kamp van Biagrassa als belegerd zag. De vrees om daarbinnen uitgehongerd te worden, deed hem zijne stelling verlaten, waarop de bondgenooten hem volgden naar het enge dal van Aosta, inPic- mont. Daar zagen de Franschen zich als opeenge- drongen. Te Komagnano kreeg Bonnivet een kogel in den arm. Bayard, die thans het opperbevel ont- ving , oordeelde, dat alles verloren was. "Het is te laat, om te zegevieren of te ontkomen", sprak de held, "maar ik wil met vreugde den dood te- gemoet gaan." En dit deed hij inderdaad. Terwijl bij de brug over de Sesia verdedigde, aan wier uiteinden Keizerlijke scherpschutters waren ge- plaatst, ontving hij, na zijne getrouwste volgelin- gen rondom zich te hebben zien nederzinken, een schot in het lijf, dat hem de ruggegraat vermor- zelde. Een edelman beurde hem van het paard, plaatste hem tegen een boom, met den rug tegen den stam en het gelaat naar den vijand gekeerd. Zóó leefde de held nog vier uren, tot zijne krachten hem begaven. Hij overleed door den vijand om- ringd, wier aanvoerder hem na zijn verscheiden de oogen toedrukte, onder de woorden: "Wij hebben het toonbeeld van een groot man, en de Franschen een uitstekend veldheer verloren." \'
		De Franschen waren nu uit Italifl verjaagd, doch, niet tevreden met dit voordeel, wilden de bond- genooten Framjois thans ook van zijne geheele heerschappij berooven. De Keizer eischte Bour- gogne voor zich; beloofde aan de Bourbon, nevens de oude bezittingen van zijn Huis, gansch Dauphiné en Provence, met den koninklijken titel; en stemde toe dat Henri van Engeland alle overige Fransche gewesten zou bekomen, benevens de leenheerlijk- heid over het aandeel van den Connétable. Een der begiftigden deed echter dit ontwerp in duigen storten, want Charles de Bourbon wilde niet toe- geven, dat de heerschappij over Frankrijk weer in Engelsche handen zou komen. De groote aan- val op Frankrijk bleef nogtans niet geheel ach- ter. Volgens afspraak zouden de Bourbon en di Pes- cara in Provence en Henri VIII in Picardië vallen. Maar Wolsey, die de teleurstelling, dat hij de pau- selijke kroon gemist had, niet verkroppen kon, be- werkte, dat de Engelschen zich stil hielden. In het Keizerlijke leger ging het niet zoo voordeeligals vroe- ger, omdat Karel van Oostenrijk , in plaats van den raad van Charles de Bourbon op te volgen en naar Lyon op te rukken, zich eerst van de haven en vestingwerken van Marseille wilde verzekeren. Fran- ^ois zorgde in de eerste plaats dat de Keizerlijken geen toe\\-oer konden bekomen. Het beleg rekte zich in de lengte, en ten slotte moesten de Keizer- lijken, uitgeput en aanmerkelijk gedund, naar hunne eigene landpalen terugkeeren. Franyois meende nu niets beters te kunnen doen, dan Milaan aan te tasten, omdat de vlugtelingen hem daarin niet zouden verhinderen. Over den Mont-Cénis getrokken, daalde hij in Italiö\'s vlakten af, rukte voor Milaan en heroverde deze hoofdstad, zonder dat het Keizerlijke leger, hetwelk van hetnoodigste was ontbloot, een dezer snelle ondernemingen kon verhinderen. Het was te midden der gebergten, waar het heg noch steg kon vinden, alleen op eigen veiligheid bedacht. Zekeren dag hield dan ook het beeld van Pasquino te Rome een briefje in de hand, waarbij eene j.roote belooning werd toegezegd "aan hem, die berigt kon geven aangaande de Keizerlijke legcrmagt, die in het najaar van 1524 in de bergen tusschen Frankrijk en Lombardije was zoek geraakt." Koning Fran?ois had den 26 October Milaan be- zet en onmiddellijk daarop tocbcrcidselen gemaakt om Pavia aan te tasten. Doch ofschoon hij alles deed om deze veste ten val te brengen, hij kon er volstrekt niet in slagen. Pavia\'s bevelhebber, Don Antoniode Leyva, toonde een even bekwaam als dapper aanvoerder te zijn. De kosten van zoo voortdurende oorlogen ver- meerderden de hertogelijke en grafelijke beden in de Nederlanden, en bij gevolg do belastingen, liet- geen het volk, waaraan reeds zoo vele redenen van ontevredenheid waren gegeven, meer en meer met wrevel vervulde. Te \'s Gravenhage kwam het dien ten gevolge tot eene botsing. Het volk ontzette een schuitenvocder, toen deze man, die ladingen bier,

-ocr page 403-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                     391
		vriend Pirkheimer: "dat hij het verbeurdverklaren van goederen een der sterkste drijfraderen achtte van de strenge uitvoering der bloedplakkaten."\' Inmiddels was de Fransche krijg op eene voor Karel allergunstigste wijze beslist. Francois beging de onvoorzigtigheid, zich drie maanden achtereen voor Pavia af te matten, waardoor hij zijner te- genpartij den noodigen tijd liet om zich te lier- stellen. Charles de Bourbon verpandde zijne juwee- len en de Lannoy zijne Napelsche inkomsten om voor den Keizer een nieuw leger op de been te brengen. De Connétable ging naar Duitschland en haalde van daar 15,000 man renette troepen, die \'s Keizers broeder Ferdinand door George van Frondsberg had laten aanwerven. In February 1525 snelden dien ten gevolge de Lannoy, de Bourbon en di Pescara naar de Po- vlakte, om Pavia te ontzetten. De taak was ter moeijelijker, omdat het bijeengebragte geld reeds weder geheel verbruikt was, en de Keizerlijke sol- deniers , bij gebrek aan betaling, dreigden uiteen- te gaan. Daarenboven zag Don Antonio de Leyva zich binnen Pavia tot het uiterste gebragt. Koning Francois lag daarentegen zoo goed ver- schanst, dat het onmogelijk geweest zou zijn,hem uit zijne stelling te verdrijven, wanneer hij zich niet zoo dwaas had betoond, om er zelf uit te gaan. Hij achtte het strijdig met zijne riddereer, zich te gedragen of hij voor vrees vatbaar was, en daarenboven meende hij tegen de Keizerlijke troepen, wat hun getal betrof, opgewassen te zijn. Zóó kwam het den 24 February (1525) tot den beroemden slag van Pavia. De Franschen vielen zoo onstuimig aan, dat de Keizerlijken begonnen te wankelen. Doch de Marchese di Pescara, aan het hoofd der Spanjaarden, en von Frondsberg, aan de spits der Duitschers, herstelden de orde, en daar te zelfder tijd de Leyva een uitval deed, raakten de Franschen in verwarring, en behaalden de Keizerlijken eene volkomen overwinning. De geheele Fransche artillerie ging verloren, en8000 Franschen bleven op het slagveld. Onder deze slagtoffere van den oorlog waren de generaals Bonnivct, de la Trèmoille, la Palisse en de dap- pere Louis d\'Are, Bayard\'s geliefdste strijdmak- ker. Koning Francois streed tot het einde met den grootsten heldenmoed; ja toen allen die hem om- ringden, de vlugt kozen, hieuw hij nog om zich heen, alsof hij alleen de krijgskans wilde doen keeren. Ten laatste, reeds aan voorhoofd, arm en hand gewond, en van afmatting zich naauwelijks staande kunnende houden, wilde hij zijn paard de sporen geven, maar op het eigen oogenblik stortte hij, door een kogel getroffen, ter aarde. Francois viel op den van bloed doorweekten grond. Twee Spaansche knechten, die hem niet kenden, spron- gcii toe, zetten hem den degen op de borst en rukten hem een gouden ordeketen van den hals. Terwijl zij hem nog plunderden, kwam de Rid-
		zonder den accijns te voldoen, had aangevoerd, door dienaren van den schout werd gegrepen. De Graaf van Hoogstraten, Holland\'s Stadhouder, bragt eenig krijgsvolk binnen de stad, maar de onrust werd niet gestild, alvorens eenigc burgers waren doodgescho- ten en anderen in de gevangenis geworpen. Ook werden de schepenen en de tresoricr gedwongen om af te treden (Augustus 1524). Tc zelfder tijd begon het vervolgen der Luthersge zinden in Holland, reeds voor eenigen tijd aangevan- gen, een meer en meer dreigend aanzien aan te nemen. Bereids in 1523 vinden wij de beide geleerden Cornelis Hoon en Willem de Volder in den Dclftschen kerker, omdat zij hunne overtuiging, die hen Luther\'s leer deed omhelzen, geen prijs wilden geven. Doch wa- ren bij deze en andere vervolgingen van dienzelfden aard tot nog toe alleen kerkerstraf en geldboeten aan- gewend, met den jare 1525 barstte de vreeselijkste storm los. De eerste die in Noord-Nederland onder de magtder geloofsvervolging bezweek, was Jan de Bakker, anders gezegd Johannes Pistorius, de zoon van een Woerdensch koster, die zich op de vriend- schap van Erasmus mogt beroemen. Hij was tot de priesterdienst gewijd, doch had zich met eene vrouw verbonden, wier denkwijze met de zijne overeenstemde. Jaren achtereen trad hij te velde tegen den verkoop van aflaten. Hij werd er om gegijzeld, doch weder vrijgelaten, op voorwaarde zich stil te zullen houden. Toen echter in 1525 een aflaatkrauier te Woerden zijn waar veilde, meende de Bakker niet langer het stilzwijgen te mogen bewaren. Hij predikte met allen nadruk tegen hetgeen hij eene afschuwelijke verkeerdheid noemde. Nu evenwel werd hij op bevel der Land- voogdes in den kerker geworpen, en voor drie ge• loofsonderzoekers gebragt, Nicolaas Copinus van Bergen, Godschalk Kosemond en Baard Tapper, die voor dit verhoor uit Leuven naar \'s Hage over- kwamen. Moedig verdedigde de Bakker zijne gc- voelens. Doch men dreigde hem met den dood en vroeg hem, om die strengheid te regtvaardigen, of er niet geschreven staat bij Lucas 14 vers 23: "Noodzaak hen om in te komen" ? "Ja", antwoordde Pistorius, "God noodzaakt en gebiedt te noodza- ken, doch niet met gevangenissen, niet met vuur en geesel8lagen, maar door menigvuldige welda- den en door eene krachtige werking van Zijn woord." Hoe nadrukkelijk de Bakker echter ook bewees, dat geloofsvervolging aan geen Christenen past, hij werd den 11 September ter dood verwezen, en op vrijdag den 15 daaraanvolgende op den brandsta- pcl gebragt. Op een stellaadje voor het Prinsen- hof, blies hij, onder de vreeselijkste martelingen, den laatsten adem uit. \' Velen oordeelden dat deze en andere vervolgin- gen het werk waren van zulke regenten die er op uit waren om den rijken buit te bemagtigen, die zij door het gevangen nemen dier slagtoffere konden bekomen. Althans Erasmus schreef aan zijn
		Zle de plaat op bladz. 87S.                                          \' Zie Erasmus\' portret op blatlz. 377.

-ocr page 404-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

392

te kennen om spoedig den Keizer te ontmoeten. Deze, die zich nog in Spanje bevond, ontving, zoo als ligt te denken is, het berigt der schitte- rendc overwinning met innige blijdschap. Doch daar hij begreep, dat het niet betaamde, die blijdschap luide aan den dag te leggen, speelde hij de onverschillige, hoewel, als een slecht tooncelspcler, zoo overdreven, dat hij in waarheid een caricatuur voorstelde. Hij wees alle gelukwenschen raet den diepsten ootmoed af, sloot zich een uur lang in zijne kapel op, als gaf hij Gode alleen de eer, en be- klaagde het onheil den Koning van Frankrijk overko- men. Verder weidde hij breed uit over het onbestendige der mcn8chelijke lotwisselingen en verbood alle openbare vreugdebetoon als den Christen onwaardig.

der de Pompcrant aanrijden, een volgeling van Charles de Bourbon, die almede de Fransche dienst voor de Keizerlijke verlaten had. Hij bespeur- de den Koning\' en vroeg hem, of hij zich aan den Connétable wilde overgeven. "Wat ?" riep de Ko- ning, "aandien verrader? Eer sterven! Is er geen ander? Is Lannoy niet bij de hand?" Men haalde dien veldheer. Deze boog zich, en de Koning reikte hem den degen over, die de Nederlander knielend aannam. "Sire," sprak hij, terwijl hij zijn eigen zwaard afgespte, "neem er mijn degen voor in de plaats, want het betaamt niet, dat een Koning ongewapend voor een onderdaan staat." Daarop werd de Vorst in het Keizerlijke kamp gebragt, waar men zijne wonden verbond. De Lannoy vertrouwde

Schoorsteen in de nuulmal van het Paleis van Justitie te Brugge.

hem aan den Graaf de Alarcon toe, die scherp moest toezien, dat de Fransche Vorst niet ontkwam, want Framjois\' vriendelijk gedrag tegenover de Spaansche schildwachten maakte dezen het hart zoo week, dat zij zich bijna bewogen voelden om hem tot eene vlugt behulpzaam te zijn. Nadat de Fransche Monarch zijne wapenrusting had afgelegd, verzocht hij om papier. Hij schreef zijner moeder niets dan: "Madame, alles is verloren, behalve de eer!" Bij het avondeten overhandigde Charles de Bourbon hem knielend een servet, doch de Koning wendde zich met toorni- gen blik van hem af. Hij gaf alleen zijn verlangen 1 Zie de plaat op btadz. 380.

Nog berispelijker gedroeg Karcl zich tegenover Francois, wien hij, onder het strenge toezigt des Graven van Alarcon, naar Madrid liet brengen. Een geruimen tijd weigerde hij hem te zien — onder het voorgeven dat eerst alle punten van verschil in de hoofdzaak moesten vereffend zijn. Hij meende de schoone vangst niet aan zijne handen te laten ont- glippen, zonder daarvan al de voordeelen getrokken te hebben, die zij opleveren kon. Dat liet bezwaarlijk viel in de bestaande ora- standigheden de punten van verschil te vereffenen laat zich denken. De voorwaarden waarop den Kei- zer den gevangen Koning de vrijheid wilde terug- geven, waren zoo overdreven, dat Francois na- drukkelijk te kennen gaf, liever altoos gevangen

-ocr page 405-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

393

te willen blijven, dan zijne vrijheid tot dien prijs te verwerven. Karel verlangde namelijk, dat de Koning hem het hertogdom Bourgogne zou af- staan , en alle aanspraken op Napels, Milaan en Genua laten varen. Voorts verlangde hij, dat men den Hertog van Bourbon zijn verbeurd verklaarde goederen zou teruggeven, met Provcnce en Dau- phiné daarenboven, ten einde daaruit een van de Fransehe kroon onafhankelijk koningrijk te vormen. De Koning zat dus maanden lang eenzaam in zijn kerker te Madrid, terwijl Karel in weelde en pracht te Toledoleefde, waarbij den Connétable de Bourbon met de grootste onderscheiding beje- gende. De Keizer reed dien veldheer bij zijne

bij den Keizer aan om den gevangene een bezoek te brengen, wijl hij anders door den dood aan zijne handen zou ontsnappen. Karel ging nu ook en be- jegende Framjois hoffelijk. Niettemin bleef hij koel en afgemeten, gleed over de hoop op eeneschik- king spoedig heen en sprak overigens slechts over onverschillige onderwerpen. Francais zag na dit bezoek zijne gezondheid we- derkecren, doch vernam tevens tot zijn smart, dat de onderhandelingen over zijne invrijheidstcl- ling niet het minst vlotten. Hij had tot gezelschap eenigen zijner vertrouwdste raadslieden en zijne zuster, de Hertogin d\'Alenijon, laten overkomen. Toen hij begreep, dat van Karel geene gunstige voor-

lli i si.\'ulliiiis te Oiulunrurik\'.

waarden te verwachten waren, trachtte hij die door een kunstgreep te bekomen, door Karel, als het w«4re, al de voordeclen zijner overwinning uit de handen te wringen. Hij nam de houdingaan als wilde hij de kroon nederleggcn en zijn oudsten zoon tot Koning ver- heffen. Dit maakte Karel ongerust. Hij sloeg thans een zachter toon aan door Fran^ois minder druk- kende voorwaarden aan te bieden. De Koning zou het hertogdom Bourgogne aan Karel afstaan, alle aan- spraken op Milaan, Napels en Genua laten varen, Artois en Vlaanderen van do leenroerigheid aan Frankrijk ontslaan, den Koning van Navarra niet langer onderstand doen toekomen, den Hertog van co

aankomst te geraoet en omarmde hem, voor de \'oogen van alle aanwezigen, als een broeder. Het verdriet over zijn leed wierp Framjois op het ziekbed. Hij kreeg zoo hevige koortsen, dat zij \'s Keizers geneesheeren bezorgdheid inboezemden. Karel weigerde nog altoos te komen, doch liet de voorwaarden herhalen, waarop hij vrede wilde slui- ten. Toen Francois de schets voor zich zag, greep hij naar zijn dolk en riep: "Neen, dan is het beter te ster- ven!" Door hem in den arm te grijpen, moest de Graaf de Alarcon dien zelfmoord voorkomen. Sints dezen dag werd Franco is al zieker en zic- ker. Sterker dan vroeger drongen de geneesheeren

-ocr page 406-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		391
		Bourbon in al zijne goederen herstellen en den Keizer tot een togt naar Italië met 12 galeijen en een onderstand van 200,000 daalders bijsprin- gen. Als waarborg voor deze beloften zou hij zijne beide oudste zonen als gijzelaars overleveren en ter bevestiging van de herstelde vriendschap een eehtverbindtenis aangaan met \'s Keizers zuster Eleo- nora, Koningin-weduwe van Portugal. Ten slotte werd van den Koning ge Cischt, dat, inogt aan dit verdrag niet voldaan worden, Francois zich zou verbinden, naar Madrid als \'s Keizers gevangene terug te keeren. De Koning zonderde zich met zijne vertrouwden af en overlegde met hen wat hem te doen stond. Men meende een uitweg te vinden, door een ge- schrift op te stellen, waarin men verklaarde, dat het verdrag hetwelk Frankrijk werd opgedrongen, on- regtvaardig was, zoodat het bezweren daarvan geen verbindende kracht kon hebben. Zoodra deze verkla- ring in den gemaakten vorm was gebragt, teekende en bezwoer Francois de hem door Karel aangebo- den voorwaarden, die terstond naar de Regentes, zijne moeder, werden opgezonden om haar te be- kraehtigen (14 January 1526). Van nu af bezocht Karel den gevangen Vorst dikwijls en noodigde hem meermalen bij zich ter maaltijd. Beiden deden alle moeite om opgeruimd en vertrouwelijk te schijnen en hunne innerlijke wenschen voor elkander te verbergen. Alarcon die zeer wel begreep, hoezeer het in het binnenste van Francois kookte, achtte het noodig, de uiter- ste voorzorgen te nemen. Eindelijk in Maart (152G) ontving men te Ma- drid de ratificatie der Regentes van Frankrijk. De toebcreidselen tot \'s Konings vertrek waren spoedig gemaakt. Bij het afscheidnemen vernieuwde Fran- cois zijne beloften, doch met het onveranderd voor- nemen om haar niet te houden. Toen Karel vroeg: "Zeg mij thans opregt, mijn broeder, nu gij vrij zijt, of gij het voornemen hebt, alle artikelen van den vrede na te komen ,*\' antwoordde Francois, ter- wijl hij zijn hand op een kruisbeeld leidc: "Dit crucifix zij mijn getuige, dat ik geen ander voor- nemen heb, dan al wat onder ons bepaald is, stip- tclijk te volbrengen." Onder het geleide van de Alarcon, de Laii- noy en vele gewapenden, reed Francois naar de grens, ter plaatse waar deze door de rivier de Bidassoa gevormd wordt. Aan de overzijde zlg men den Maarschalk de Lautrec met beide Keizerlijke Prinsen en een schitterend gevolg. In het midden van den stroom lag een ledig vaartuig voor anker. Op een gegeven teeken schaarden zich de gewapenden op de beide oevers in het gelid. Daarop staken te zelfdcr tijd van den zuidkant de Lannoy en de Koning, en van den noordkant de Lautrec en de beide Prinsen, elke partij door acht edelicden vergezeld, van wal. De uitwisseling op het ledige vaartuig liep spoedig ten einde. Na eene korte omhelzing zijner zonen, sprong Francois in Lautrec\'s boot en liet		| zich naar den Franschen oever roeijen. Hier wierp hij zich op een Turksch paard \', wuifde, terstond j voortjagend, zijnen zonen een afscheidsgroet toe en \' herhaalde verscheidene malen op blijden toon: | "Nu ben ik weder Koning!" Terwijl Francois te Madrid gevangen zat, was , de oorlog zoo goed als geschorst. Ofschoon aan Keizer Karel de schatten der Nieuwe Wereld toe- vloeiden, waren zijne geldkassen zoo ledig, dat hij \' de soldij zijner krijgsbenden niet voldoen kon en : deze betuigden, geen schot te zullen afvuren, zoo- lang hun het achterstallige niet werd uitbetaald. \' Zelfs legde de bezetting van Pavia beslag op het geschut der vesting, dat zij niet wilde uitle- veren zoo lang zij vorderingen op den Keizer had. Zoo drukkend werd deze staat van zaken, dat l                                                                                           \' de Lannoy zich verpligt zag, alle Duitschers en , Italianen in het leger hun ontslag te geven en geld- . heffingen in de Italiaansche staten uit te schrijven, die Vorsten en bevolkingen met wrevel vervul- den. Louise van Savoie, de moeder van Francois I, die te Parijs als Regentes de aangelegenheden van Frankrijk bestuurde, maakte hiervan gebruik, om het Koningrijk voor invallen te vrijwaren. Zij sloot te Breda, den 14 July 1525, met den Keizer, een stilstand van wapenen, waarin van de ééne zijde ook de Koning van Engeland, de Hertog van Cleve en Gulik en de Kardinaal-Bisschop van Luik, en i van de andere de Hertog van Gelder en verdere Fransche bondgenooten begrepen waren. Dit bestand had voor Karel het nadeel, dat de verhouding van Frankrijk tot Engeland een gunsti- ger aanzien kreeg. Regentes Louise deed Koning Henri inzien, dat \'s Keizers overmagt voor Europa gevaarlijk kon worden, terwijl Karel\'s te kennen ge- geven voornemen, om, in stede van Mary van Enge- laml, Isabella van Portugal nevens zich ten troon te verheffen, den Engclschcn Koning geheel van zijn vrocgeren bondgenoot vervreemde. Reeds in Augus- tus 1525 werd een verbond van onderlinge vcr- dcd iging tusschen Henri VII en Louise gesloten, waarbij de eerste de bepaling onderschreef, dat bij den te sluiten vrede tusschen Frankrijk en het Keizerrijk, de Fransche staat geen enkel ge- wcst mogt afstaan. Verloor Karel hierdoor een zijner ijverigste bond- I genootcn, zijn aanzien in Duitschland leed gewcl- dig door den "boerenkrijg", die met Paschen 1525 aanving en grootendeels voortsproot uit de onder- J drukkingen, die de wereldlijke en geestelijke Vor- : sten zich, nevens den adel en de mindere prelaten, ten I aanzien\' der landlieden veroorloofden. De onlusten \' raakten zelfs de Nederlandsche grenzen, want zij strekten zich uit van Lotharingen tot Brunswijk en Thüringen. Duitschland stond daardoor in breedc : vlammen, die niet dan door stroomen bloeds ge- bluscht konden worden. Van de moeiten hierdoor aan Karel veroorzaakt, maakte zijn schoonbroeder, Christiern II, gebruik 1 Zio de plaat op blads. 381.

-ocr page 407-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN Z REL AND.
		395
		om liem in nog andere bezwaren te wikkelen.\'s Ko- nings wreedheid had hem den troon van Denc- marken doen verliezen, die daarop door Prederik van Hol8tcin werd ingenomen. Als zwerveling kwam Christiern in de Nederlanden (1523), doch in stede van de gastvrijheid die hij er genoot, naar waarde te erkennen, poogde hij er eene vloot uit te rusten, om daarmede zijner tegen- partij afbreuk te doen. Hij wist zeer wel, dat de meeste Nederlanders dit ongaarne zagen, want Koning Frederik had den bewoners dezer landen, onmiddellijk na zijne troonsbestijging, het regtge- schonken om vrijelijk binnen zijn rijk zich op te houden, mits zij Christiern niet bij krijgszuchtige ondernemingen ondersteunden. De uitrustingen van den verdreven Koning in Zeeland bragten deze verstandhouding ernstig in gevaar, ja het kwam werkelijk tusschen de Hollanders en de Oosterlingen (de Denen en hunne bondgenooten) tot botsingen. Deze vijandschap beloofde steeds grootere afmetingen te zullen erlangen toen in het voorst van 1525 schepen, met lastbrieven van Christiern voorzien, de haven van Veere uitzeilden. De Landvoogdes liet op het verzoek der Nederlandschc kooplieden aan de regering van Lübeck, het hoofd der Hanze, weten, dat men hier te Lande de bemanning dier vaar- tuigen als zeeschuimers beschouwde, met wier bedrijf men niet te doen wilde hebben. Zij vertrouwde uit dien hoofde, dat de Oosterlin- gen de rustige scheepvaarders dezer landen wel van de vrijbuiters zouden onderscheiden. Door die verklaring tusschen twee vuren gebragt, loo- chende Christiern zijne deelneming aan de aan- gevangen kaapvaart. Intusschen was het gevolg, dat verschillende beklagenswaardige ontmoetingen tusschen de Nederlanders en Oosterlingen plaats vonden, die nog tot het laatst van 152G voort- duurden. De Keizer, in zijne prilste jeugd verloofd aan Claude en vervolgens aan Renée van Frankrijk, en sints den zomer van 1522 met Mary van En- geland, gaf nu gehoor aan den wensch der Span- jaarden, die zijne verbinding verlangden met Isa- bella van Portugal, dochter van den overleden Koning Eraanuel en zuster van Joao III. Het huwelijk werd in April 1526 te Sevilla gevierd, en de voor dien tijd verbazende bruidschat van 900,000 kroonen, kwam onzen Vorst bij den vervallen staat zijner geldmiddelen uitmuntend te stade. Karcl had bij \'t Madridsche verdrag niet kun- nen verwerven dat zijn bondgenoot, de Connétable de Bourbon, Provence en Dauphiné, met den konink- lijken titel, bekwam. Als vergoeding voor dit gemis beloofde hij Hertog Charles het hertogdom Milaan, dat, met uitzondering van het zeer sterke kasteel der Hoofdstad, geheel door Keizerlijke troepen was bezet. De Bourbon bleef uit dien hoofde het kas- teel belegeren, doch de Italianen die hartelijk ver- langden, zich van \'s Keizers troepen te bevrijden, boden Francais in het geheim een bondgenootschap
		I aan, zoo hij hen tegen de soldeniers van Karcl V wilde bijstaan. Zij waren maar al te wel on- derrigt, dat de Fransche Koning geene enkele voorwaarde die hij onderteekend had, voornemens was te vervullen. Koning Francois voelde bij dit aanbod eene leven- dige blijdschap, ofschoon de verachterde staat zijns Rijks een hinderpaal was om zich voor als nog krach- tig te wapenen. Hij sloot met Francesco Sforza van Milaan, de republiek Venetiti, en den in zijne dochter beleedigden Henri van Engeland een verdrag, waar- aan Paus Cleinens VII door zijn zegen en toetreding den naam van Heilig Verbond gaf. De vijf vereenig- de Mogendheden kwamen overeen om aan den Kei- zer een gezantschap af te vaardigen. Dit zou hem vragen om zijne troepen uit Italië" terug te trekken, Hertog Francesco Sfor/a weder in zijne heerschappij te herstellen en de zonen van den Franschen Ko- ning die als gijzelaars in Spanje waren achterge- bleven, niet tegen het Hertogdom Bourgogne, maar tegen een aanzienlijk losgeld vrij te stellen. Mogt de Keizer in deze voorstellen niet bewilli- gen, zoo zouden zij te zamen een leger op de been brengen om de Keizerlijken niet alleen uit Milaan, maar ook uit Napels te verdrijven. En opdat Karel zich niet op den eed en het hand- 8chrift van Fran$ois zou kunnen beroepen, ontsloeg de Paus krachtens "zijne magt om te binden en te ontbinden", den Koning openlijk van zijne verplig- tingen. De Keizer deelde zijn antwoord door gezanten aan de hoven van Parijs, Rome en Londen, even als aan het kabinet van den Venctiaanschen Doge, mede. Die aan Francais hielden den Franschen Vorst voor, dat zoo hij het verdrag van Madrid van onwaarde achtte, omdat hot de vrucht was van dwang, hij ook het artikel van onwaarde verklaarde, waarbij hij zijne vrijheid had terug bekomen, en Fran^ois bij gevolg \'s Keizers gevangene bleef. De Koning beriep zich nu op de weigering der Bour- gondische Staten om hun land aan Frankrijk af te staan. Hij wilde, zoo betuigde hij, gaarne 2 mil- lioen kroonen voor dat landschap betalen. Karel\'8 gezant aan het Pauselijk Hof slaagde bij Clemens even weinig als die te Parijs. Maar Don Hugo de Moncada bedacht een zonderling middel om den II. Vader anders te stemmen. Ge- bruik makende van den naijver tusschen de Huizen di Medici en della Colonna, liet hij den Kardinaal Pompeo della Colonna, die zich voorgesteld had bij Adriaan\'s dood de pauselijke kroon te verwerven, gevoelen, dat hij alle hoop op zijne verheffing niet behoefde op te geven, daar zijn racester met blijd- schap een ander dan Clemens aan het hoofd der Kerk zou zien. Het geslacht der Colonna\'s, hier- door gevleid, verwekte een opstand binnen Rome, die Clemens tot eene vlugt naar den Engelenburg noodzaakte en het Vatikaan met do st. Picters- kerk in hot bezit der opstandelingen stelde. De Spaansche gezant oordeelde, toen het zoo ver ge- komen was, de les voldoende. Hij bevrijdde Cle-

-ocr page 408-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

396

stond terug te keeren, de Keizerlijke aanvoerder noch het Keizerlijke leger stoorde zich aan dit be- vel. De 5<len Mei kwamen zij voor Home, en daags daarna werd de Pauselijke hoofdstad bestormd. Maar de Zwitsers in Pauselijke soldij verdedigden dapper den post dien hun was toevertrouwd. Ontwa- rende dat de ijver der zijnen door den gedachten tegenstand begon te verllaanwen, sprong de Con- nétable van zijn paard, plaatste zich aan het hoofd ecner uitgelezen bende voetknechten, drong door hen die terugweken, rukte een ladder uit de han- den eens soldaats en plaatste die tegen den wal, onder den uitroep: "Volgt mij, dappere Keizer- lijken!" Te naauwernood echter was hij enkele spor- ten opgeklommen, of hij werd door een kogel door- schoten , stortte in de gracht en stierf na weinige

mens uit zijne gevangenschap zoodra deze be- loofde zijne troepen uit Milaan te trekken en aan de Colonna\'s den opstand te vergeven. Men kan hegrij- pen, hoe teleurgesteld de Kardinaal 1\'orapeo was. Hij had zich door de belofte, dat zijn tegen- stander zou worden afgezet, laten verlokken tot een opstand, en nu ontwaarde hij dat hij slechts het middel was geweest om geheel andere oog- merken te bereiken. Doch Pompeo\'s teleurstelling groeide aan tot woede toen de herstelde Paus hem den kardinaalshoed ontnam, zijn geslacht uit den Kerkdijken Staat verbande en alle paleizen en landerijen van het Huis dclla Colonna liet verwoesten. Dan niet minder groot was Clcmens\' spijt, toen hierop de Connétablc, na het bevel te Milaan aan Don de

Tortaal in Int itadhuii te Oudcniuirdc.

Leyva overgegeven te hebben, met 25,000 man tegen Rome oprukte (30 January 1527). Noch het ruwe jaargetijde noch de gezwollen rivieren hiel- den de Keizerlijken tegen, die, aangevoerd door een Fransehman en uit Italianen, Spanjaarden en Duitschers gevormd, zonder krijgskas, geschut en levensmiddelen, bij de hoop op ecne rijke plun- dering, der Ecnwige stad het dcerlljkst lot voor- spelden. In zijne ontsteltenis wendde Clemens zich tot de Lannoy te Napels. Hij beloofde 00,000 kroo- nen te zullen betalen, zijne soldaten uit Milaan terug te roepen en aan de Colonna\'s alle schaden te vergoeden. De Lannoy nam deze voorwaarden aan, die Clemens dadelijk vervulde. Maar, schoon de Napel- schc Landvoogd Charles de Bourbon hiervan onmid- dellijk berigt gaf en den uitnoodigde Connétable ter-

oogenblikken. Hij telde nog geen achtendertig levensjaren. Prins Filibert van Oranje bedekte het lijk van Charles de Bourbon, nam het opperbevel over het leger op zich en veroverde de stad stor- menderhand. Alles wat de wraakzucht, de geld- gierigheid en de wellust van den mensch kunnen maken, zag men thans inde razende overwinnaars. Als wilde dieren drongen zij de paleizen en ker- ken binnen, sleepten alles weg en vernielden hct- geen zij niet in staat waren mede te voeren. Dagen achtereen vierde de beestachtigheid haar zucht tot moorden, verwoesten en schenden den ruimstcn teu- gel. De Pauselijke sacristie werd tot een paardenstal vernederd, de kanselarij met de snippers der ver- scheurde acten overdekt. Eenige kardinalen wer- den in hun purper op ezels gezet en tot spot door

-ocr page 409-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

397

Prins Filibert van Oranje werd verdedigd. Maar het duurde niet lang, of de belegeraars kwamen in het naauw door eene besmettelijke\' ziekte, die zoo groote verwoestingen aaurigtte, dat de Lautrec, de Maarschalk der Vaudemont en verscheidene an- dere Fransche veldheeren met duizenden man- schappen uit het leven werden gerukt. Daarbij voerde Doria den Prins van Oranje zooveel versterking en voorraad toe, dat het den Keizerlijken bevel- hebber weinig moeite kostte, de Franschen geheel uit Napels te verdrijven. Karel V vergold Doria diens hulp door de stad Ge- nua in het bezit van hare rcpulilikeinsche instellingen te bevestigen. Doria werd Doge en rigtte de staats- regeling op dien voet in, waarop zij tot op den tijd der Fransche omwenteling in stand bleef.

de stad rondgevoerd, onder het aanheffen der kreten: "Leve Doctor Luther! Doctor Lutlicr zal Paus zijn !\'" Vele soldeniers kleedden zich als priesters, bissehop- pen en kardinalen en hielden in die gewaden een optogt, waarbij zij allerlei kluchten vertoonden. Keizer Karel ontving het bcrigt van Bomc\'s val op dezelfde wijze als dat der overwinning te Pavia. Men vierde juist het geboortefeest van zijn eersten zoon, later Filips II genoemd, die Isa- bella van 21 Mei (1527) te Valladolid ter wereld had gebragt. Oogenblikkelijk gaf hij bevel de vréugde- bedrijven te staken. Hij beval openbare gebeden en processiën voor den opgesloten II. Vader te houden, doch hield den Paus niettemin nog zes volle maanden gevangen. Eerst toen Clemens beloofde zich aan \'s Keizers harde voorwaarden te zullen onderwerpen,

Aim\'rikuinache vuurthrcti|:irlcii u-urilm Kurtl V aanpclxjdin.

gaf hij bevel \'s Pausen kerker te ontsluiten, zoodra uit de Komeinsche schatkist vierhonderdduizend du- caten zouden betaald zijn. Dan Clemens verschalkte zijne bewaarders en ontkwam in den nacht van G op 7 December 1527. De Paus wierp zich nu geheel in de armen der Franschen. Gelukkig voor Karel scheen het Hof te Parijs te vergeten, dat het koninklijke leger in Italië groote ondersteuning noodig had, zou het tegenover het Keizerlijke stand kunnen houden. Daarenboven belcedigdc Francais den voortreffelijken Oenueschen zeeheld Andreas Doria, die nu uit wraak den Keizer zijne diensten aanbood. In het laatst van 1528 kwam de Maarschalk de Lautrec de stad Napels te water en te lande belegeren, die door

Gedurende Karel\'s verblijf in Spanje had Hertog Karel van Gelder zijne kans waargenomen om den Bourgondi8chen invloed in de zelfstandig gebleven Nederlandsche gewesten zoo veel mogelijk te fnui- ken. Geschillen tusschen de leden van het Over- Sticht onderling en tusschen Bisschop Hendrik van Beijeren en diens onderzaten baanden hem een weg om in Utrecht een grooten invloed te verwerven. Allereerst erlangde hij die binnen Zwolle, welke stad, met Kampen in een hevigen twist over de tol- regten op den IJssel en het Zwartewatcr gewikkeld, den Utrcchtschcn Bisschop de gehoorzaamheid op- zeido en Karel tot beschermheer aannam (8 July 1521). Doch na drie jaren met hem geheuld te hebben, werd de Zwolsche burgerij Karel\'s heersch-

-ocr page 410-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		MH
		zucht moede. Zij sloot voor liem de poorten en weerde zijne aanvallen af, toen hij met krijgsvolk voorde stad verscheen (April 1684). Kort daarna bragt de verkiezing van Hendrik van Beljeren tot Bisschop van Utrecht den Gelderschcn Hertog op nieuw in de wapenen, vertoornd als hij was, dat de kapittels op geen der door hem voorgeslagen personen hunne stem hadden uitgchragt. Een ver- drag te Mensa (lilden December 1524) ontnam hem wel ieder redelijk voorwendsel om de vijandelijkhe- den voort te zetten. maar toen hoopje belastingen en misbruiken in het geldelijke beheer de Utrcchtsehe burgerij tot een opstand voerden (Mei 1525), wist hij van deze omstandigheden zoo listig partij te trekken, dat de Utrechtschen, den 5den Augustus 1527, voor zijne troepen als vrienden en bond* genooten, de poorten openden, die zij voor I5is- selnip Hendrik en de zijnen gesloten hielden. Vruchteloos stelden afgevaardigden uit Over- ijssel pogingen in het werk om eene verzoening tusschen hun Heer en zijne onderzaten in het Neder-Stieht te bewerken. Hertog Karel\'s invloed wies van dag tot dag: hij won al spoedig Hasselt, veroverde kort daarna Gencmuiden en eisehte op eenc bijeenkomst in het Koerhuis bij Deventer voor zich en zijne opvolgers het erfbeseherra- heerschap over het Sticht. Geen Bisschop zou, zoo verlangde hij, verkozen worden dan met zijne toestemming of die zijner erfgenamen in het bewind. In het najaar van 1527 stonden dien ten gevolge Gelder en het Sticht in vuur en vlam. Inzonder- lieid had het platteland veel te lijden. Zoo plun- derden de Gelderschcn de dorpen om Wijk, ofschoon Bisschop Hendrik op het slot Duurstede zetelde. Doch (ok de tegenpartij liet zich niet onbetuigd. On- der anderen verbrandden de Deventerschen liet klooster ten Hunncpe, terwijl de Bisschoppclijken den Ticlcrwaard brandschatten. De laatsten wonnen ook, na bloedige ontmoetingen, de sloten te Gel- licum en Khenoy, en versloegen bij Ingen een Gelderschcn oorlogstroep, die onder de ambtnian van den Ticler- en den Bommelerwaard hun was te geraoet getrokken. Merkwaardig was do wijze waarop de Gcldcr- schen Hhenen veroverden. Buiten de Bergpoort dier stad woonde een bejaard landman, Jacob Turk, die, hoezeer Gcldersehgezind, nogtans wc- gens zijn vrolijken aard en koddige invallen bij zijne medeburgers in een gunstig blaadje stond, al waren dezen over het geheel innig aan den Bisschop verknocht. Op zijn verzoek om een twee- tal wagens met stroo binnen de stad te mogen brengen, maakte de burgemeester gecne zwarig- heid de poort voor hem te laten ontsluiten. Maar de wagen was zoo hoog geladen, dat hij onder het gewelf bleef steken, en het Geldcrsch krijgs- volk,dat buiten, achter geboomte en kreupelhout, verborgen was, zich zonder moeite van de veste meester kon maken (November 1527)\'. 1 Zie de plaat op bladz. 384.
		Daags daarna ruimde de bezetting van ter Horst dat sterke slot aan de Gelderschcn in. Daar dit kasteel het Sticht tegen aanvallen uit het Oosten moest be- veiligen, was het steeds een doorn in het oog der Gel- derschen geweest. Hertog Karel vond nu gelegcn- heid om het te ontmantelen en te slechten \'. Het bisdom Utrecht verkeerde thans in den treurig- stcn staat. In het Neder-Stieht bleef buiten het slot te Duurstede en de stad Wijk den Bisschop schier niets over, want te Amersfoort, waar een groot deel der be- volklng den Prelaat niet ongenegen was, weifelde de magistraat wegens de nabijheid der Gelderschen. In Overijssel werd het bisschoppelijk gezag niet dan in de drie hoofdsteden, Deventer, Kampen en Zwolle, er- kend: al wat daarbuiten lag, was Hendrik van Beijeren ontvallen. De Landvoogdes was niet ongezind hem te helpen, maar kwam niet verder dan de belofte. Zij stelde voorwaarden, en deze luidden, dat het Neder* en het Over Sticht als wereldlijke heer- schappijen aan den Keizer zouden overgaan. Heer Floris van IJsselstein kwam ter bespreking van dien afstand op het slot Duurstede. Bisschop Hendrik, geplaagd door zijne vijanden met de wape- nen en door zijne vrienden met raadgevingen, leende eindelijk het oor aan de Bourgondische voorstel- len. Wederzijdsche gemagtigden sloten te Schoon- hovcn, den 15den November (1527), een verdrag, waarbij de afstand in beginsel werd aangenomen, terwijl de Landvoogdes zich verpligtte tot het on- middellijk toezenden van hulp. Ten einde aller belangen te regelen, kwamen de gemagtigden in December weder bijeen, en wel te Kampen. Doch het duurde tot den 7den January 1528, eer iets werd bepaald , en dit behelsde de voorwaar- den, waarop het Over-Sticht Keizer Karel als Lands- heer zou aannemen. Daarbij bedongen de Staten van dit landschap, dat de Keizer, zijne erfgenamen, de ridderschap, steden en landen van Overijssel zou- den laten blijven en onderhouden in al hunne landregten, stadregten, leenregten, dijkregten en alle andere, privilegiën, zoowel van de Hanze als alle andere vrijheden, possessiën en eostumen, elk in het zijne, die zij hadden of waarvan zij tot dien tijd gebruik maakten; — dat de Keizer geen vrede met den Hertog van Gelder zou slui- | ten dan alvorens de landstreken en plaatsen, : welke deze van Overijssel had afgescheurd, daar- aan zouden teruggegeven zijn; — dat niemand \' voor een vreemden regter zou mogen gedaagd wor- den; — dat het land niet boven vermogen zou be- last worden en alle geldhefrtngen onder tocstem- ming des Keizers of diens stadhouder, door ridder- schap en steden, zouden geschieden. Den Uden February (1528) werd het verdrag met \'s Keizers goedkeuring bekrachtigd, en daags daaraan ontsloeg de Bisschop de Overijssclschen van den eed aan hem gedaan. üc uitgebreide toerustingen die thans op last der Landvoogdes werden ondernomen, deden Hertog \' Evenzoo op bladz. 3K5.

-ocr page 411-

		.1«)ï)
		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		en 500 ruiters. Met deze raagt hoopte men belang- rijke ondernemingen te kunnen volvoeren, vooral wijl benden in \'s Keizers soldij uit het Noorden aanrukten en reeds den 7 Maart den Koeburg, op een viersprong aan den Veenweg, tusschen Kam* pen en Hattem, vermeestert! hadden. Terwijl de Hollanders en Brabanters tocbercid* sclen ten oorlog maakten, staken Bisschoppelijke krijgslienden uit Wijk bij Duurstede naar de Be- tawe over. Doch dit kwam hun duur te staan: zij werden door Maarten van Kossem achterhaald en schier allen in de pan gehakt. Gelukkiger waren de Keizerlijke benden die onder Schenk van Toutcnburg de Gelderschen in Over* ijssel bekampten. Zij wonnen, na een merkwaar* dig beleg, den 21 Mei, Hasselt, en rukten toen voort naar de Veluwe, waar zij met hulp van den Graaf van Buren en zijne krijgsniakkers, het sterke Hattem deden bezwijken (13 Juny). Ook Elburg zwichtte, nadat de burgerij door Hertog Karel was onderrigt, dat zij van hem geen hulp te wachten had. De schrik scheen de Gelderschen om het hart geslagen: op het eerste gerucht van Hattem\'s val verlieten de bezettingen van de Morgenster en K.ijk-in-den-1\'ot deze sterkten, die zeven jaren ach- tereen Deventer gebreideld hielden. Thans werd Hertog Karel eene geschikte gele- genheid geboden, om een eervol vergelijk te treffen: den 15 Juny werd namelijk te Haraptoncourt een verdrag gesloten, waarbij de Koningen van Engeland en Frankrijk, evenals de Keizer, zich verpligtten om gedurende den tijd van acht maanden geene vijandelijkheden tegen elkander te plegen. Destrij* dende partijen noodigden Hertog Karel uit, tot dit verdrag toe te treden, mits hij vooraf, en zonder daartoe door de wapens gedwongen te zijn, niet alleen van Utrecht maar ook van Groningen en Drenthe afzag. \'s Hertog8 weigering maakte zijn zaak niet beter. Op of omstreeks Ifi Juny kwamen de Keizerlijken voor Harderwijk, dat naauw werd ingesloten en fel beschoten. Muren en torens bezweken onder de stcenen kogels, die de Bourgondiërs van vier zijden te gelijk uit zware stukken slingerden. Tc vergeefs bood de bevelhebber Bruin van der Schuren den hardnekkigsten tegenstand: in het einde was hij gedwongen de stad over te geven, die daarop, den 2 July, den Keizer als Hertog van Gelder huldigde. Was het verlies dezer zeestad een gevoelige slag voor Karel, hij verloor te zelfder tijd de kos* telijkste zijner nieuwe aanwinsten: Utrecht. De ellende welke over deze stad was gebragt, moe* digde de Bisschopsgezinden aan om eene tegen- omwenteling te bewerken, die voor hen gelukkig slaagde. Zaamgezworen burgers maakten de wacht* hebbendc soldaten dronken en baanden daarop den Bi8schoppelijken krijgslieden een weg naar binnen. Wel poogden de Gelderschen zich nog op enkele punten te handhaven, doch eindelijk dolven zij het onderspit (1 July). Kort daarop keerde de Bisschop binnen zijne hoofdstad weder, ofschoon niet als
		Karel van Gelder\' bedacht zijn, om zijne krach* < ten te vermeerderen. Hij benoemde den Graaf van : Meurs tot zijn stadhouder te Utrecht, beval allen burgers goede wacht te houden en verbood liet vervoer van granen naar buiten. Daarop gaf hij zijn veldheer Maarten van Kossem1 bevel, om den schrik zijner wapenen in het hart van Holland te verspreiden. Maarten van Hossein, die kort te voren tot Maar- schalk van Gelder was verheven, trok dien ten ge- ! volge in den nacht van den 5den op den t»<l<\'ii Maart (1528) met 2000 krijgslieden en eenige burgers, die zich bij hem hadden aangesloten, uit Utrecht. Om geen achterdocht te wekken, voerden deze troe* pen Oostenrijksche banieren. Montfoort, Woerden en Leiden lieten zij onaangeroerd. Doch de gren- zen van Delfland genaderd, deed Maarten dcGel* dersche vaandels ontplooijen en moedigde zijne togtgcnootcii aan, om niets te ontzien, en den Hollanders hunne vroegere vijandelijkheden duur te laten boeten. Onder het krijgsgeschrei: "Gelder! Gelder!" drongen de vijandelijke soldaten de schoone **} open stad binnen, eer de burgers bedacht konden zijn iets te bergen (vrijdag G Maart). Dadelijk vin- gen zij aan te plunderen. Inzonderheid moesten de huizen der aanzienlijken het ontgelden, waar- van omstreeks dertig door de vlammen verslonden werden. Het Hof, door de Gelderschen bij verdrag ingenomen, bleef verschoond, doch niet de kerk, die door de ontboeide vlammen tot een bouwval inkromp. De verdere verwoesting werd met/28,000 goudgulden afgekocht. Met rijken buit beladen , keer- den de plunderaars langs de noordzijde van den Rijn naar Utrecht terug (9 en 10 Maart). De Geldenene Hertog, die sints het verdrag van Schoonhoven op Hendrik van Beijeren meer on meer was vergramd, verklaarde thans dezen Kerk voogd van zijne heerschappij vervallen en droeg de kapittels op, om een nieuwen Bisschop te kiezen. Hij beval daartoe hun den Kculschen domproost, Friedrich Graaf van Dichtingen aan. De kapittels bogen voor den ijzeren wil des meesters dien Utrecht zich gegeven had: den Ui April verklaarden zij eenstemmig Graaf Friedrich tot postulaat. Maar ijdel was dit pogen. De krijgskans was verkeerd, en de nieuw-gekozene weigerde het hooge gezag te Utrecht te aanvaarden, zoo de Keizer — wat wel niet te denken was — niet in deze verande* ring bewilligde. De ontsteltenis die de onderneming der Gelder- schen tegen \'s Gravenhage had te weeg gebragt, deed de Staten van Holland met twee leden van Dra- bant (de magistraat van Antwerpen en die van \'s Her- togenbosch) het besluit nemen, om eene geduchte krljgsmagt op de been te brengen. Het Hertogdom zou 5000 voetknechten en 1200 ruiters stellen, het Graafschap een zelfde aantal voetknechten en
		\' Zie het portret van Karel van Uelder op bladz. 388. \'•\' Evenxoo bot portret van Maarten vau Koasein op blauz. 389.

-ocr page 412-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		41H)
		een bode des vrcdes, maar als de vertoornde Nc- mesis. Al zijne tegenstanders liet hij onthalzen, en van de gevangenen, die hij naar Duurstede niedevoerdc, liet liij de beide kanuniken Venrode en Ivuinrestorf, in lederen zakken genaaid, in den Lekstroom werpen.
		was een aanzienlijke mngt waarmede \'s Keizers bevelhebbers den 17 July de Waal bereikt bad- den, docli binnen minder dan drie weken liep een groot gedeelte weg. De krijgers waren ontevreden over de "zachtmoedigheid" hunner bevelhebbers. Deze hadden namelijk aan vele bewoners van den Tie-
		lerwaard en de Neder-Betnwe brieven van vrljwa- ring verleend, hetgeen de Oostenrljksche soldaten alle voorwendsel om het land uit te plunderen ont- nara. Dit nu achtten de woeste krijgslieden een grieve: plunderen en roovcn was hun leven, want hunne soldij — die trouwens niet altoos geregeld
		Op verzoek van Antwerpen en \'s Hertogcnbosch, geleidden Schenk van Toutenbnrg en de (\'i raaf van Bu- ren nu hunne troepen naarTiel, ten einde deze veste, waaruit het Mrabantschc district Maasland werd be- dreigd, onschadelijk te maken. Doch hier nam de voorspoed der keizerlijke wapenen een keer. Het

-ocr page 413-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  401

werd uitbetaald — reikte niet toe om hunne vaak  I dien ten gevolge verklaarde de Utrechtsche gees- hoogc eischen te bevredigen. Toen Schenk en de  ] telijkheid, den 13 Augustus, eenparig, dat aangezien Ciraaf van Buren, den 13 Augustus (152H), aftrok-  ! de Bisschop niet bij magte was, ora Utrecht tegen ken, rekenden zij hun verlies op meer dan 1500 man.     den Hertog van Gelder te beschermen, zij toestemde Naauw was Utrecht van de Geldcrschen ver-    in de overdragt van het Over- en Nedcr-Sticht aan lost, of de Keizer liet Bisschop Hendrik aan de    den Keizer, zooals dit te Schoonhoven en Kampen overeenkomst van Schoonhoven herinneren, ter-  \' was aangenomen.

(

wijl zijn Stadhouder in Holland, de Graaf van Hoogstraten, aan de vijf kapittelen voorhield, dat zij vorpligt waren aan het gesloten verdrag hun zegel te hechten. De kannniken zochten uit vlugten: zij wezen er op, dat het hun tot eene eeuwige schande zou worden toegeschreven, zoo zij het gebied over het oude Bisdom aan een wereldlijk Heer in handen stelden. Doch de Keizer hield voet bij stuk, en

Bisschop Hendrik stelde daags daarop (14 Aug.\'i de bekrachtiging van het traktaat afhankelijk van \'s Pausen goedkeuring, die, na een jaar wachtens, den 19 Augustus 1529, door Clemens VII werd verleend.

-ocr page 414-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		402
		bij deze gelegenlicid het huis te Pocderoijen in en wierpen het te gronde. Doch niet alleen de Bommelerwaard moest boeten voor de verwoesting van \'s Hage, Megen en Oseh, de Keizerlijke troepen die onder Schenk naar Over- ijssel terugkeerden, lieten der omstreken van Zntphen het kwaad ontgelden door Gelderschen in Hollanden Brabant aangerigt. Dit deed Hertog Karel tot den vrede neigen, vooral toen op eene dagvaart te Mechelen de afgevaardigden van Holland, Antwerpen en \'s Her- togenbosch verklaarden, dat zij hunne krljgsmagt vooreerst nog in de wapenen zouden houden, ter- wijl de Landvoogdes de verzekering gaf, dat eer- lang 2O0O Spanjaarden, "die geen vrienden in Gelderland en hebben," daarheen zouden oprukken. Karel van Gelder, zoo groote gevaren ziende I opdagen, verzocht vrijgeleide voor zijne gezanten, I om met de Keizerlijke gemagtigden te Gorinchem bijeen te komen. Hij stelde echter voor, dat hij wegens de schade die hij had ondervonden, in \'s Keizers Nederlanden eene geldel\'jke schade- vergoeding mogt zoeken, zonder dat dit de vredes- onderhandelingen in gevaar zou brengen. Onbegrlj- pelijkerwijze werd hem dit toegestaan. Ongeveer 3300 krijgslieden kwamen nu, als invorderaars van dit equivalent, zich onder Maarten van Kossem, over Eeraland, Gooiland en het Overkwartier van Utrecht uitstorten. Het hooggelegen Soest werd den 5den September (1528) aan kolen gelegd, opdat de ten hemel stijgende vlammen de bewo- ners der tot ellende gedoemde landstreek zou- den terughouden, zich tegen de brandschatters te verzetten. Het gevolg was, dat de ongelukkige Gooijers en de st. Maartensmannen in Eemland en het Overkwartier, door hunne natuurlijke bescher- mers als aan den vijand overgeleverd, onverwijld kwamen dingtalen en voor de ontbrekende sommen gijzelaars stelden. Hilversum moest 1102 pond op- brengen, Bussum ruim 343, Laren meer dan 473, Blaricum ruim 445, Huizen ruim 333, Eemncs 6454, Baarn 1266, Schalkwijk 431, Woudenberg 525, Tull-en-\'t Waal ruim 112, Houten 455, Hcnswoude 420, Bunschoten 210, Koten ruim 302, Over-Langbroek 166, Neer-Langbroek 316, Hoog- land 315, Leersum 175, Leusden 630, Amerongen 259 en Bunnik-en-Vechten 238, met of zonder de verdinggelden, spreekgelden, gelden voor kwijt- brieven en gelagen. Eindelijk kwam den 5<l<-" October (1528) de zoo lang gewenschte vrede tot stand. Hertog Karel werd dien ten gevolge een vassaal van Brabant en Holland, want de voorwaarden hielden in, dat terwijl de Geldersche Hertog van alle ver- bindtcnis met den Franschen Koning zou afzien, hij Gelder en Zutphen voor zich en zijne manne- lijke en vrouwelijke erfgenamen van den Keizer, als Hertog van Brabant en Graaf van Holland, ter leen zou houden. Bij ontstentenis van erfgenamen in de regte lijn uit hem gesproten, zouden deze landen aan den Keizer vervallen. Groningen, de
		HOOFDSTUK XXXVII.
		KAR EL VAN OOSTENRIJK, als Keizer kar EL V. (Vervolg). VAN HET VERWERVEN DER HEERLIJKHEDEN UTRECHT EN OVERIJSSEL TOT HET VERKRIJGEN DER HEERLIJKHEID GRONINGEN EN HET LANDSCHAP DRENTHE. Di\' Gelderschen plunderen de steden Megen en Oseh. — Zonderlinge schadevergoeding. -- Verdrag van Gorin- ehem — Oorlogsbedr[)vt\'n in Italië. — Verdrag van Harcelona. — Vrede te Cambrai (KamerOk). — Vlaan- dcren en Artois van de leenroerigheid aan Frankrijk ontslagen. — Groote werken. — Ontevredenheid der Duitsche rljksstenden over de bepalingen van den rjjks- dag te Spiers. — Karel V door Clemens VII gekroond. — Malta aan de st. Jansridders geschonken. — Rijksdag te Augsburg. — Verbond te Schmalkalden. — Ferdinand van Oostenrijk tot Roomsch-Koning gekozen. — Zware overstrooming. —Dood van Margaretha van Oostenrijk. — Keizer Karel in de Nederlanden. — Maria van Oosten- rjjk tot Landvoogdes benoemd. — Hinncnlandsche aan- gelegenheden. — Woelingen van Koning Christiern II. — Ontevredenheid van Koning Frederik van Denemarken.— Vrede te Kopenhagen. — Overstrooming van November 1532. — De Turken bedreigen Duitschland. — Vergelijk van NUrnberg (Neurenberg). — Rijksdag te Regensburg.— De Turken uit Oostenrijk en Hongarije verdreven. — Karel keert naar Spanje terug. — Eischen van Koning Frederik van Denemarken. — De Hollanders sluiten de Sont. — Aarzeling der LUbeckers om de Hollanders aan te tasten. — Paus (Memens VII met Francais I verbonden. — Peru door Pizarro veroverd. — Utrecht onder den Stadhouder van Holland geplaatst. — Ver- warringen door de Wederdoopers aangerigt. — Het Koningrijk Nieuw-Sion te Munster opgerigt. — Woe- lingen te Amsterdam. — Ontwerp om Leiden te over- rompelen. — Naaktloopere te Amsterdam. — Jan van Leiden, Koning van Nieuw-Sion, zendt bisschoppen naar Amsterdam en Deventer. — De Wederdoopers wagen een aanslag op Amsterdam. — Val van Nieuw- Sion. — Strenge vervolging der Wederdoopers en van de vreedzame Doopsgezinden. — De Ridder van Rant- zow verzoekt te Amsterdam en Brussel hulp voor z|jn meester, den Koning van Denemarken. — Karel\'s kri|gs- togt tegen Tunis. — Karel V te Napels en te Rome. — Vernieuwde strijd om Milaan. — Drie legers tegen de Francais I gcrigt, die zijne armee in Piemont heeft gezonden en met de Turken een verbond gesloten. — Karel\'s krijgsbedrijven in Provence. — Hendrik van Nassau en Adricn de Reux met een Nederlandsch leger in Picardië. — Karel poogt Pfalzgraaf Friedrich het Koningrijk Denemarken te verschaffen. — Koning Cbris- tian II wint Karel van Gelder tot bondgenoot. — Karel van Gelder op nieuw met den Keizer in strijd. — Gro- ningen en Drenthe huldigen den Keizer nis Heer. (1528-1636). Het terugtrekken der Keizerlijke legcrmagt uit het kamp van Tiel, gaf eene bende Gelderschen gelegenheid om Brabant binnen te dringen, waar zij de steedjes Megen en Oseh, benevens het dorp Nuland, door brandstichting verwoestten. Ter laatst- genoemde plaats werden zij echter door een hon- derdtal ruiters uit \'s Hertogenbosch gestuit, die, na de Gelderschen verstrooid te hebben, naar den Bommelerwaard overstaken. De Keizerlijken namen

-ocr page 415-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		408
		Ommelanden, Coevordcn en Drenthe zouden mede door den Hertog, van wege den Keizer erfelijk beheerd worden; doch bij Karcl\'s kinderloos over- lljden, of bij \'t uitsterven zijner nakomelingschap in de regte lijn, zouden deze heerschappijen aan den Keizer, als Graaf van Holland, of diens erven ten deel vallen. Hertog Karel moest den Keizer met de wapenen ten dienste staan, alsook wervingen van keizerlijk krijgsvolk binnen zijne landen ge- doogen. Daarentegen verbond de Keizer zicli om den Gelderschcn geene schattingen op te leggen en zich van het voeren der wapens van Gelder en Zutphen te onthouden. Ook zou hij Harderwijk, Hattem, Elburg en Montfort ontruimen, Hertog Karel, zoo lang deze leefde, een jaargeld van 1(5,000 goudgulden uitkeeren, benevens het onder- houd van 50 glaviün of kurassen, uitmakende 250 mannen te paard, die de Hertog echter te allen tijde tot \'s Koning beschikking zou houden. Persoonlijk evenwel zou de Hertog niet tot de krijgsdienst ge- dwongen kunnen worden. Eindelijk zoude Keizer den Hertog nog 13,000 goudgulden uitkeeren voor niet ontvangen brandschattingen, waartegen de Gelder- schen alle gijzelaars op vrije voeten zouden stellen. In den zomer van 1529 poogde een nieuw Fransch leger zijn geluk in het Hertogdom Milaan te be- proeven, doch werd door Don de Leyva overwon» nen. Waren \'s Keizers kassen niet zoo uitgeput geweest, de Vorst zou thans den oorlog in \'svij- ands land hebben kunnen overbrengen, maar gebrek aan geld bond hem de handen. Het ge- lukte zijner staatkunde echter om den Paus van het Heilig Verbond af te trekken: in Juny (1529) kwam te Barcelona een verdrag tusschen den Kei- zer en Clemens VII tot stand, waarbij de laatste den eerste als Koning van Napels erkende. Dit verdrag was de inleiding voor den vrede, die weinige weken later te Cambrai (Kamerijk) werd getroffen. Twee verstandige Vorstinnen, Mar- garetha, \'s Keizers tante, en de moeder van Fran- Sois I, Louise van Savoie, begaven zich beiden naar de bisschoppelijke stad aan de Schelde, be- trokken aldaar twee aan elkander palende huizen, die van binnen gemeenschap met elkander hadden, bezochten de een de ander alle dagen zonder pligt- plegingen en bragten zóó den vrede tot stand (5 Augustus 1529). Pvancois moest de 2.000,000 kroonen betalen, die hij had aangeboden, de Graaf- 8chappen Vlaanderen en Artois van de leenroerig- heid aan de Fransche kroon ontheffen, en van alle aanspraken op het Tourncsis en Italië afstand doen. Doch zijne zonen ontving hij daarvoor terug. Ook bleef hij in het bezit van Bourgogne, waarop de Keizer zich nogtans zijne regten voorbehield. Bleef dus nog een gewigtig pnnt van verschil over, het huwelijk van Francais met Eleonora, \'s Kei- zers zuster, beloofde eene minnelijke vereffening. Daar in de laatste oorlogen het hart van België was verschoond gebleven van do ram- pen, die de ontmoetingen van vijandelijke legers vergezellen, herleefde de bloei die onder Filips
		de Goede zoo vele schoone werken van algemeen nut had doen uitvoeren. Onder anderen werd toen die heerlijke schoorsteen gewrocht, welke nog heden zoo vele vreemdelingen naar het Paleis van Justi- tie te Brugge doet stroomen \', even als het sicr- lljke Raadhuis van Oudenaarde.\' Dadelijk na het onderteekenen van den Kame- rijkschen vrede, verliet Karel V Spanje, om zich over Italiö naar Duitschland te begeven. Hij wenschte de Rijksvorsten te bewegen, met hem de voortrukkende Turken te bestrijden en aan de geschillen over de godsdienst een einde te maken. De evangelische stenden meenden op den rijksdag te Spiers (Maart 1529) in hunne regten verkort te zijn, omdat de katholieke leden, die de meer- derheid uitmaakten, hadden doorgedreven, dat alle stenden, in wier gebied de nieuwe leer was inge- voerd, tot op een aanstaand concilie, elke verdere nieuwigheid zouden verhinderen, en de overigen bij het besluit van 1521, op den rijksdag te Worms genomen, moesten volharden. Daar dit besluit niet anders verklaard kon worden dan dat elke uitbreiding der hervormde leer onwettig zou zijn, leverden de evangelische stenden hiertegen, op den 19<len April, een protest in, waarnaar men hen sedert Protes- tanten heeft genoemd. Den 12<len Augustus (1529) landde Karel te Genua. Met al de pracht van een veroveraar, met een gevolg hetwelk uit de voornaamste Spaanschc en Nederlandsche edelen was gevormd en aan het hoofd van 20,000 man oude soldaten, trok hij door de LombardiJ8che steden en ontving er de ge- zanten van alle Italiaansche staten. Te Piacenza boden de afgevaardigden der luthersche stenden hem het protest aan van den Hcssischen Landgraaf Filips en diens medestanders. Doch Karel behan- delde hen met blijkbare minachting, leide het protest ter zijde en voerde den afgevaardigden toe, "dat hij de wederspannigen wel tot gehoorzaamheid zou weten te brengen." Vervolgens toog Karel naar Bologna, waar hij met den Paus zaroentrof. De ontmoeting was even plegtig als schitterend. Niemand kon op het ge- laat van een van beide Vorsten lezen, dat zij nog onlangs in eene zoo vijandelijke houding tegenover elkander stonden. Karel boog zich ter aarde en kuste den H. Vader den voet, woonde de gods- dienstplegtigheden met den uitersten eerbied bij en spreidde zooveel minzaamheid en achtbaarheid ten toon, dat de Italianen die verwacht hadden, een barbaar te zullen zien, hem met bewondering beschouwden. Hier, te Bologna, kroonde hem de Paus tot Keizer en tevens tot Koning van Lom- bardije. Dit vond plaats den 24 Fcbruary 1530, Karel\'s dertigsten geboortedag, en was de laatste Keizerskrooning die tot op den tijd van Napoleon door een Paus werd verrigt. Bij zijn verwijl te Bologna schonk Karel V den
		1 Zie de plaat op bladz. 392. \'-\' Evenzoo op bladz. 393 en 396.

-ocr page 416-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		tol
		st. Jansriddera, «lic in 1522 liet eiland Khodos aan    tot het bijwonen van den rijksdag, die den 8\'t™ Sultan Soliman II had moeten overgeven, de cilan-    April (1530) te Augsburg zou geopend worden, den Malta, (lozzo en Comino, onder voorwaarde, van        Karel liet lang op zich wachten want eerst een altoosdurenden krijg tegen de Ongeloovigcn te    \'s avonds vóór den Sacramentsdag (15 Juny) reed hij voeren en deze eilanden weer te ontruimen, zoo het    de oude rijksstad aan den Lech binnen. Toen de zit- liun gelukte Khodos te heroveren. Het was den    tingen aanvingen, leverden de Protestanten eeno 23*tcn April 15:10 dat Paus Cleraens deze overeen-    belijdenis van hun geloof in, welke, sedert de Augs- komst bekrachtigde.                                                   burgachc Confessie genoemd, door den geleerden Te Bologna ontving de Keizer ook Hertog Pran-    Melanehthon in een kalmen en vredclievenden geest riscoSforza. Opzijn troon gezeten, zag hij den trou-    was opgesteld (25 Jnny). Doch de hartstogten weloozen Milancr voor zich knielen. Hij vergaf hem    waren te zeer ontboeid, dan dat partijen bevredigd het gehouden gedrag en herstelde hem wcêr in zijne    konden worden. Nadat eerst de Keurvorst van Sak-
		Kirtl V vrrlust te Tunil inctr don 00,000 rliriitrn sl»\\rn.
		waardigheid. Eveneens vergaf hij den Vcnctie\'rs hunne I sen en vervolgens zijne en de Hessischc gezanten deelneming aan het Heilig Verbond, ja verwaar- Augsburg hadden verlaten, kondigde Karel een digde zich hunne rijke geschenken aan te nemen. \' rijksbesluit af, waarin hij de "lutherse.he ketterij" Alleen een zijner ernstige wenschen kon hij niet [ in de strengste bewoordingen veroordeelde en vervuld krijgen. Te vergeefs namelijk poogde hij hare uitbreiding met bedreiging van alle rijks- den Paus tot het bijeenroepen van eenc algemeene : straffen verbood. Hierdoor werden de Protestan- kerkvergadering te bewegen. Hij had die aan de ten opgewekt om maatregelen tot hunne veiligheid Duitsehe rijksstenden beloofd en verwachtte van te treffen. Hunne hoofden kwamen te SchmalkaL haar rijke vruchten. In afwachting dat het hem den in Thflringen bijeen en sloten er een verbond, gelukken zou, tot een vergelijk met de Evangeli- j waarbij de evangelische Vorsten en steden zich schen te komen, zond hij nog uit Bologna een ! tot één ligchaam en tot onderlinge verdediging brief aan alle stenden, waarin hij hen uitnoodigde ! vereenigden.

-ocr page 417-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

405

Terwijl de protcstantschc stenden deze overcen- komst beraamden, was Keizer Karel naar Keulen getogen, waar hij den 5<1<"> January 1531 zijn broeder Fcrdinand tot Roomsen-Koning liet verkic- zen. De Keurvorst van Saksen liet oogenblikkelijk protest daartegen aanteekenen. Doch Karel stoorde zich niet aan deze tegenkanting, maar woonde eer- lang Ferdinand\'s krooning te Aken bij (UJanuary).

de dijken stroomden en bloeijende oorden in den diepsten jammer dompelden. Van Zeeland werden zelfs geheele eilanden overstroomd. Vele menschen en gansene kudden vee kwamen in de baren om, en vele polders bleven onder de wateren bedolven. Een ramp van anderen aard was het overlijden der Landvoogdes Margaretha in den ouderdom van bijna tweeënvijftig jaren. Zij scheidde den l»ten De-

Miiluktc aniiilAK der Goldenckea op Knkliuiicn.

Na een afzijn van bijna negen jaren keerde Karel in de Nederlanden terug, waar toen inzon- derheid de zecprovinciSn in zeer treurige omstan- digheden verkeerden. Den 5den November 1530 namelijk had een storm uit het noordwesten de zee zoo hoog doen rijzen, dat hare golven op vele plaatsen, zoo in Holland als Zeeland, Vlaanderen en Friesland, met onwederstaanbaar geweld over

cembcr 1530 te Mcchelen uit het leven, terwijl zij cene kunstbewerking aan haar gewonden voet onderging. Plegtig was \'s Keizers ontvangst te Brussel, waar de Staten-Gencraal op dat tijdstip vergaderd wa-

ren

Docli de vreugde werd spoedig gematigd

door de zware beden die Karel verlangde. Zij beliepen te zamen meer dan 3 millioen gulden

-ocr page 418-

		1<>6                                    GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		Van alle zijden werden daartegen hevige klagten ingebragt, vooral van de zijde der gewesten die onder de ellende der overstrooming gebukt gingen. Doch na veelvuldige onderhandelingen was het einde, dat de verlangde sommen over de onder- srheidene districten werden omgeslagen. De waardigheid van Landvoogdes werd door Kei- zer Karel den 6*1 July aan zijne zuster Maria, Ko- ningin-wcduwe van Hongarije, opgedragen, doch de lastbrief dien hij haar liet toekomen, was niet zoo vrijgevig als die waarnaar Margaretha het bewind had gevoerd. Karel bepaalde namelijk dat de Leden van den Raad van State voortaan tot haar Ge- heimen Raad zouden toegelaten worden, waarin de Aartsbisschop van Palermo het voorzitterschap zou bekleeden. In vereeniging met de Landvoogdes deed hij thans een naauwkenrig onderzoek naar het bestuur en de regtspleging binnen de ste- den en in de heerlijkheden. Hij droeg zorg dat verschillende misbruiken werden afgeschaft en ver- bood den ingezetenen van Vlaanderen en Artois, met het oog op de verkregen zelfstandigheid dezer gewesten, voortaan zich op het Parlement van Parijs te beroepen. Naar aanleiding van dit ver- bod, rigt\'e hij twee nieuwe hoven op, eenteArras (Atrecht) voor Artois, en een te Gent voorVlaan- deren. Bij velen dezer schikkingen toonde Karel zijne neiging om de onderscheidene voorregten en vrij- heden, waarop de gewesten en steden zich bcrie- pen, te bcsnoeijen. Hij beval wel den officieren en wethouders om alle costumen van landschappen en steden binnen den tijd van zes maanden aan de Landvoogdes in te leveren, "opdat men ten hove nit onkunde niet daartegen zou handelen". Doch de Keizer bekreunde zich weinig of niet om de hand- having dier voorregten, wanneer zij hem bij zijne beschikkingen in den weg stonden. Zoo werden Hollanders die men van "Lutherije" beschuldigde, te Leuven en op andere plaatsen buiten het Graaf- schap in regten betrokken, ofschoon dit lijnregt tegen de bezworen privilegiën streed. Over het geheel werden overtredingen der bevelen tegen de dusge- noemde ketterijen al strenger en strenger vervolgd. Daar "de Hervorraingsgezinden dagelijks vermeerder- den", werden de plakkaten vaak vernieuwd en ver- scherpt. Zij bedreigden de "hardnekkige ketters" met den dood, de mannen met het zwaard, de vrouwen met den put, dat is om levend begraven te wor- den, terwijl den wederafvalligen werd voorgehou- den, dat zij zonder genade tot den brandstapel zou- den verwezen worden. Christicrn van Denemarken had in 1525 zijne uitrustingen in Zeeland moeten verloochenen, doch het verlangen om zijne troonen te herwinnen,deed hem nog meermalen het middel aangrijpen om kapers uit te zenden of krijgsbenden aan te werven. De Hollanders werkten hem hierin krachtig tegen, want, ofschoon Koning Frederik de Sont voor hen had gesloten sints hij van Christicrn\'s handelingen hier te Lande kennis had bekomen, hoopten zij dat
		die zeeè\'ngte weer voor hunne schepen geopend zou worden, zoodra het den Decnschen Vorst bleek, dat zij niet slechts niet met Christicrn heulden, maar zelfs zijne pogingen trachtten te verijdelen. Over deze tegenwerking vergramde Christiern zoo zeer, dat hij met ecne bende van 5000 man, in Oo8t-Friesland aangeworven, door Overijssel, Gelder en Utrecht rukte en het platteland van Hol- land, van de grenzen aan de Lek tot bij Delft brand- schattc. Niets of niemand ontziende, vergaderde hij een zoo rijken buit, dat geboefte van allerlei slag zich bij zijne volgelingen aansloot. In weinige dagen kre- gen de plundcraars daardoor eene sterkte van wel 12,000 man. In het door zijne voornaamste be- woners verlaten \'s Gravenhage eigenden zij zich alles toe wat hun aanstond, en in het onbemuurde Alkmaar plunderde eene afdeeling dezer gewelde- naars, onder deoogenvan Christiern zelven, gedu- rende bijna drie dagen (19—21 September 1531). Hoorn en Medemblik liepen groot gevaar, want, daar de burgerijen op geene vijandelijkheden be- dacht waren geweest, hadden zij geen krijgsvolk bij do hand om hen te helpen geweld met geweld te keeren. De Keizer vaardigde dus George Schenk, Stadhouder van Friesland, aan den Koning af, om met hem te onderhandelen. Maar Christiern wei- gerde volstrekt het Land te ruimen, tenzij men hem de 50,000 gulden, uitmakende den bruidschat zijner gade, betaalde en daarenboven 12 schepen afstond. De Hollanders die zich voor gemelde som borg had- den gesteld, waren niet geslaagd om den Keizer te bewegen, deze penningen te voldoen. Deze last kwam dus op hen aan. Zij bragten daarvoor, door de omstandigheden gedwongen, het geld bijeen, terwijl Christiern hun bij handschrift en zegel verzekerde, dat, indien hij zijne landen terugwon, zij den vrijen handel in zijn Rijk zouden bekomen (15 October 1531). Met blijdschap zagen de bedreigde Medemblik- kers Koning Christicrn, den 26»tcn October, uit hunne haven het ruime sop kiezen. Doch de Hollandsche kooplieden beschouwden dat vertrek met gemengde aandoeningen. Slaagde de banneling in zijne pogin- gen, dan mogten zij hopen weer ongestoord in het Noorden te kunnen handelen, doch leed zijno onder- neming schipbreuk, zoo zou Koning Frederik zijne strenge maatregelen te hunnen opzigte onverbid- delijk in stand houden. De Amsterdammers en Waterlanders, het meest bij den Noordschen han- del betrokken, zonden daarom het smaldeel van Christiern eenige schepen na, met last om indien zijn ontwerp mislukte, zich door zijne aanhangers te laten nemen, waardoor zij een voorwendsel zou- den bekomen om zich over de verleende hnlp bij Koning Frederik te verontschuldigen. De list, gansch niet onschuldig, bleek evenmin doeltref- fend, want zij werd volkomen verijdeld. In den beginne slaagde Christiern naar wensch. Hij landde te Opslo — ter plaatse van het tegen- woordige Christiania — en won er de bisschoppen voor zijne zaak, doordien hij, die vroeger groote

-ocr page 419-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  407
		voor Weenen gerukt. Dan, zoowel door den helden- moed der belegerden als door gebrek aan levens- behoeften, zagen de Moslems zich tot den aftogt gedwongen (October 1529). Deze teleurstelling kon Soliman niet dulden: in het schoone jaargetijde van 1532 vernieuwde hij zijne pogingen en maakte zich met een leger van 300,000 man tot een vernieuw* den aanval tegen Oostenrijk gereed. Keizer Kwel riep uit dien hoofde alle stenden des Rijks te wa- pen, en allen waren het met hem eens, dat men den Turken een krachtigen tegenstand moest bie- den. De protestantsche Vorsten en steden beloof- den ook hunne manschappen te zullen doen oproc- pen, doch verklaarden daartoe niet te zullen overgaan zoo lang de Keizerlijke besluiten van Worms en Augs- burg hunne godsdienstige overtuiging bleven bedrei- gen. Zij drongen dus allereerst op gelijke regten met de Katholieken aan. Na ernstige onderhandelingen, waarbij Luther de protestantsche Vorsten tot de uiterste inschikkelijkheid aanspoorde, kwam te Nllrnberg (Neurenberg) eene overeenkomst tot stand, die vaststelde, dat niemand om zijn geloof zou ver- ontrust worden, tot eene kerkvergadering zou ge- houden zijn, die de Paus binnen zes maanden zou bijeen roepen, en dat, zoo deze kerkvergadering geenszins plaats had, in stede daarvan eene natio- nale vergadering bijeen zou komen (23 July 1523). Karel verbeidde de acte der overeenkomst te Regensburg met het grootste ongeduld, daar hij, zonder de hulp der Protestanten, in de on moge- lijkheid verkeerde, om de vreeselijke krijgsmagt der Turken te wederstaan. Schier te zclfder tijde lieten alle Keurvorsten zich bij hem vinden, en bij de herboren overeenstemming liepen de beraad- slagingen op den rijksdag tot een gelukkig einde. De Protestanten waren niet minder ijverig dan de Katholieken om de wapenen tegen de Ongeloovi- gen aan te gorden, en zoo stond Karel binnen weinige weken reeds aan het hoofd van 70,000 man. Soliman\'s Grootvizier was met de Turksche voorhoede tot de grenzen van Stiermarken opgc- rukt en dus tot op slechts weinige uren van Wec- nen, toen de kleine en slecht versterkte stad Gilns (Köszög) hem een zoo hevigen tegenstand bood, dat hij onverrigterzake moest terugkeeren. Deze nederlaag en het berigt dat de Keizer met de magt van gansch Duitschland in aantogt was, deden Soliman niet alleen van het voortzetten zijner veroveringen afzien, maar bewogen hem zelfs Hon- garije te ontruimen (September 1532). Na dezen gelukkigen krljgstogt dankte Karel een deel zijner troepen af, verdeelde de overigen in de steden en begaf zich naar Italië, om aan Clemens VII te verzoeken, eene kerkvergadering te beleggen. Tot veler verbazing bewilligde thans de Paus in dien wensch, maar de punten die hij tot grondslag der onderhandelingen wilde leggen, druischten zoozeer tegen de zienswijze der Protes- tanten in, dat het concilie niet bijeen kwam. Den geheelen winter bleef Karel in Italië, doch in April 1533 keerde hij naar Spanje terug.
		neiging tot de luthersche kerkleer had aan den dag gelegd, zich nu met den Paus verzoende. De geeste- lijken leenden hem zelfs al het overtollige zilver uit de kerken. Doch Christiern rukte niet snel genoeg voorwaarts en zag zich door een groot Zweedsch leger gestuit. Den ganschen winter bleef hij te Opslo werkeloos, en toen hij in het voorjaar van 1532 weder iets wilde ondernemen, kon hij zijne huurbenden geen meester worden, omdat hij hen, wijl zijn geld spoedig op was, niet behoorlijk kon besoldigen. Welhaast, werd hij door een Dcensch leger aangetast, en daar de burgers van Opslo hunne stad om zijnentwil niet verkozen te laten bc- schieten, zag hij zich gedwongen, den 12<le« Mei, met den Dcenschen gevolmagtigde in onderhandeling te treden. Ten gevolge daarvan ging hij, na be- lofte van vrijgeleide, naar Kopenhagen, waar Ko- ning Frederik I echter iedere afspraak voor nietig verklaarde en over Christiern eene altoosdurende opsluiting uitbrak. De bedrogen Vorst werd on- middellijk naar Sonderburg, op Alsen, gevoerd, waar hij meer dan zestien jaren in een donkeren slottoren doorbragt. De Hollandsche schepen, die zoo listig beide partijen hadden pogen te verschalken, werden ver- beurd verklaard. Dit verlies en het stilstaan des koophandels deed de Hollanders pogingen aanwenden, om met Koning Frederik een vergelijk te treffen. Werkelijk werden onderhandelingen hierover te Hamburg aangeknoopt. Doch eensklaps verklaarde de Deensche Vorst deze af te breken, om ze eerst in den zomer van het volgende jaar te Kopenhagen te hervatten. Men was nu in Holland op krachtbetoon bedacht, weshalve de Staten, op voorstel van Amsterdam, Edam en Monnikendam, besloten, 60 schepen met eene bc- manning van 8000 koppen uit te rusten. Dit maakte Frederik bedachtzaam. Hij verleende de usende- boden" van Holland in het algemeen en die van Amsterdam iu het bijzonder, vrijgeleide en tee- kende in Juny 1532 den vrede, zeer tegen denzin der LUbeckers, die alle pogingen aanwendden, om de Oostzee voor de Nederlanders te sluiten. Mogten onze burgerijen zich verheugen over deze uitkomst, welhaast hadden zij ontzettende redenen voor droefenis. Een storm uit het noord- westen stuwde in November 1532 het zeewater zoo hoog op, dat de meeste Zeeuwsche eilan- den vreeselijk werden geteisterd, en vele pol- dere die naauwelijks na de jongste overstrooming van water waren ontlast, op nieuw onder de baren verdwenen. In Holland, Zeeland en Vlaan- deren bezweken eveneens vele dijken, waardoor dui- zenden uit het leven werden gerukt. Deze ramp werd nog verzwaard door eene besmettelijke ziekte, die zoo vreeselijk woedde, dat alleen te Zierikzee, in drie maanden tijds, 3000 mensehen ten grave werden gesleept. Een ander gevaar dat geheel Midden-Europa be- dreigde, was gelukkig afgewend. Na Hongarije ver- overd te hebben, waren de Turken onder Soliman II,

-ocr page 420-

40*                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

Oostzee aan allen verbood. Ook weigerde zij den ge- zant verlof tot cene afzonderlijke onderhandeling met Brabant en de andere door Denemarken niet be- dreigde gewesten. Voorts zond zij Hendrik Willemsz, van Haarlem, op \'s Keizers kosten, naar Kopenha- gen, om den Koning af te vragen, "of hij den ge- sloten vrede al dan niet wilde onderhouden ?" Koning Frederik, ofschoon krank te bed liggende,

Het sluiten van den Kopenhager vrede deed een groot aantal Nederlandsclie schepen koers naar de Oostzee zetten: alleen naar Dantzig zeilden meer dan 50 Hollandsehe bodems uit. Men vleide zich met groote winsten toen een eisch van Koning Krederik die hoop deed tanen. Hij vorderde namc- lijk 300,000 gulden schadevergoeding voorden bij- stand aan zijn tegenstander Christiem verleend. Doch

f

terwijl hij dezen eiseh aan de Hollanders stelde, verklaarde hij met de Brabanters, Vlamingen, Zeeuwen en andere onderdanen des Keizers in vrede te willen verkeeren. De Landvoogdes gaf den Deen- schen gezant in ronde woorden te kennen, dat de Keizer de belangen der Hollanders als zijne eigenen beschouwde, en zij dien ten gevolge, nu de Denen de vijandelijkheden vernieuwden, de vaart naar de

liet Willemsz zijne verbolgenheid nadrukkelijk ge- voelen. Hij vereerde zelfs de Landvoogdes niet met den gewonen groet en reikte den gezant een gesloten brief in uiterst bitse bewoordingen over. De Hollanders erkenden de welwillendheid der Landvoogdes, maar ondervonden die niet van de ove- rige Nederlanders. Brugge, Midddelburg, Zierikzee en Veere weigerden zelfs, onder velerlei voorwend-

-ocr page 421-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND RN ZEELAND.		409
		gels, om Het keizerlijk geschut te laten volgen, dat te rusten. Doch welke beletsels de Hollanders ook in Koningin Maria, nevens 30,000 gulden, den Hollan- | den weg werden gelegd, zij hielden voet bij stuk en
		I \'iêM
		20
		derster beschikking had gesteld, nadat hunne Staten | lieten hunne vloot in Augustus 1533 zee kiezen. On- het besluit hadden genomen om 30 oorlogschepen uit middellijk stevenden deze vaartuigen naar de Sont,

-ocr page 422-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		410
		welke zeeè\'ngte zij nu eenigen tijd voor alle koopvaar- ders, behalve die der Nederlanders, gesloten hielden. De Ltlbeckers die met hunne scheepsmagt aan den mond der Elbe lagen, lieten de Hollanders voorbij zeilen, zonder het te wagen hen aan te tasten. Zij hadden tot aanvoerder zekeren Marcus Meyer, een gewezen hoefsmid uit Hamburg, die, na bij de Denen krijgsgevangen geweest te zijn, in Lllbecksche dienst was getreden en door een rijk huwelijk tot aanzien en vermogen gestegen. Hij had echter vele tegenstanders, zelfs onder de zeelieden, en dit, gevoegd bij het ontzag dat de Hollamischc vloot inboezemde, weerhield hem den Nederlanders het hoofd te bieden. De oorlog duurde bij dezen staat van zaken niet lang. Beide partijen haakten naar eene schik- king. In de lente des volgenden jaars (1534) werd met de Ltlbeckers een bestand gesloten, en met den rijksraad van Christian III, den zoon en op- volger van Frederik II, Koning van Denemarken, een verdrag van koophandel tot stand gebragt. Toen Karel V in Spanje aankwam, was Koning Fran^ois ijverig in de weer om zijn tegenstander een bondgenoot te ontrooven, die niet dan noode zich bij den Keizer had aangesloten. De Fransche Koning wist namelijk Clemens VII voor zich te winnen, door het voorstel om een huwelijk tusschen zijn tweeden zoon, Henri, Hertog van Orléans, en \'s Pausen nicht, Catharina di Medici, tot stand te brengen. Dit schitterend vooruitzigt voor zijn Huis was een zoo verleidelijk lokaas voor den grijzen Kerkvorst, dat hij zelfs in den laten herfst nog eene zeereis naar Marseille ondernam, om alles met Koning Francais te bespreken. De Paus had zijne dertienjarige nicht bij zich, die nu plegtig aan den Franschen Prins werd verbonden (October 1533). Aangenamer dan het berigt hiervan luidden voor den Keizer de tijdingen uit de Nieuwe Wereld, van waar men hem bij voortduring allerlei zcld- zaamheden aanbood!. Hij vernam daarbij de ver- overing van het koningrijk Peru, in Zuid-Amerika, dat een hoogen trap van beschaving had bereikt, onmetelijke schatten bezat en in 1533 door een listig fortuinzoeker, Francisco Pizarro, met een handvol manschappen was vermecsterd. Te Toledo vaardigde Keizer Karel, in April 1534, brieven uit, waarbij hij, onder goedvinden van de Landvoogdes, de Vliesridders en de Leden van den Geheimen Itaad en die der Geldmiddelen, doch te gelijk uithoofde van "zijne regten, wetenschap, autoriteit en volkomen magt," de stad en het Land van Utrecht aan deze zijde van den IJssel voor altijd aan Holland hechtte, om door één Stadhou- der bestuurd te worden. Inmiddels hadden in Utrecht de volgende veran- deringen plaats gevonden. Hendrik van Beijeren had in 1529 ook het geestelijk gebied neergelegd en was op den bisschoppelijken stoel door Willem van Enke-		voort opgevolgd. Toen deze in het jaar 1533 was ge- storven, werd Georgc, zoon van Jan Graaf van Egmond, door den Keizer tot Bisschop benoemd, terwijl hij, volgens de gemaakte overeenkomst, uok door de kapittels verkozen en door den Paus bevestigd werd. Nadat Luther en zijne volgelingen zich van het gezag der Koomsche Kerk hadden losgescheurd en het lezen des Bijbels ingevoerd, kon het niet uitblijven, of het overwegen daarvan moest, naar de vatbaarheid van eiken persoon of de stemming van zijn gemoed, verschillende indrukken voort- brengen en onderscheidene begrippen verwekken. De voorstanders der Hervorming splitsten zich wel- haast in verschillende afdeelingen, van welken die, welke de gevoelens van Ulrich Zwingli, te ZUrich, omhelsden, na de Lutherschen het grootste aantal uitmaakten. Maar, even als bij den eersten kruistogt, die de gemoederen van godvruchtige helden tot groote daden ontvonkte, geestdrijvers het onzinnige geloof verspreidden, dat eene gans en eene geit, die zij door Gods geest bezield waanden, hunne leidslicden zouden zijn om het H. Graf te vermeesteren, evenzoo verhieven zich thans geest- drijvers, die het streven der Kerkhervormers meer verzwakten dan alle vervolgingen van kerkelijke en wereldlijke magten. Er stonden namelijk mannen op, die de maatschappelijke orde geheel dreigden om te keeren. Zulke woelgeesten waren de Wederdoopers, die dien naam ontvingen omdat zij het sacrament des doops bij het opnemen van nieuwe leden bij onder- dorapeling herhaalden. Hunne leuze was christelijke vrijheid en gelijkheid, en volgens hun voorgeven, zou eerlang het Godsrijk op aarde een aanvang nemen. Velen beweerden goddelijke ingevingen te ontvangen, velen verklaarden zich zelven voor profeten. Reeds in 1520 was een man die zoodanige in- zigten koesterde, te Zwickau, in Saksen, opge- treden. Hij leerde, dat God de aarde aan de ge- loovigen had geschonken, en Zijn bestuur vorst noch overheden, edelen noch priesters, rijken noch armen duldde, maar alle menschen gelijk moesten zijn. Uit Saksen verdreven, kwam hij na veelvuU dige omdolingen te Milhlhauscn aan den Unstrut, waar zijn partij eerlang zoo magtig werd, dat hl), die zich op goddelijke ingevingen beroemde, haar als een leger aanwendde. Hij zette den ouden raad af, plunderde de kloosters en de huizen der rijken en deelde de bezittingen die hem op deze wijze ten deel vielen, naar welgevallen uit. Een ander geestdrlj- ver, met name Pfeifer, die in het Eichsfeld grooten aanhang had verworven, kwam zich uu met hem vereenigen. Na Pfeifer tot zijn stadhouder te MUhl- hausen benoemd te hebben, toog MUnzer met 300 "uitverkorenen" naar Frankenhauscn, waar hij eveneens de gemoederen voor hot doel, dat hij zeide te beoogen, "het oprigten van een Godsrijk", ontvlamde. Thans meenden de Vorsten wier landen aan het
		1 Zie de plaat op bladz. 307.

-ocr page 423-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		411
		gebied der vrije rljksstad Mtihlhausen paalden, dit bedrijf niet langer te mogen aanzien. Keur- vorst Johann de Bestendige, Hertog George van Saksen, Landgraaf Philipp van Hessen en Hertog Heinricli van Brnnswijk, bragten een leger op de been, dat zij tegen de geestdrijvers te velde zonden. Dezen waren nu 8000 man sterk en stonden op eene hoogte bij Frunkenliausen, in eene sterke stelling en door een wagenburg ingesloten. De Vorsten die het vergieten van menschenbloed wil- den voorkomen, boden den misleiden eene volkomen vergiffenis, zoo zij hunne hoofden uitleverden. Dan Münzer wendde al zijne welsprekendheid aan, om de ontrouw zijner volgelingen te voorkomen. Op een regenboog wijzende, die zich aan den hemel vertoonde, riep hij: "Ziet het teeken van Gods genade boven uwe hoofden, hetzelfde beeld als op uwe vanen. Dat toont u Gods wil, dat ge geen vrede met de dwingelanden zult sluiten. Het ver- zekert u, dat God ons de overwinning zal schenken!" Maar toen nu bij den hardnekkigen strijd bleek, dat de bijeengevloeide hoop niet tegen de geoefende soldaten der verbonden Vorsten was bestand, was Münzer een der eersten wien de hoop ontzonk. Hij vlood van het slagveld, waar minstens 5000 zijner volgelingen het leven lieten (15 Mei 1525). Binnen Frankenhausen zich opgesloten hebbende, kon hij niet beletten, dat deze stad door de krijgs scharen genomen en geplunderd werd. Moedeloos verborg hij zich op den zolder van een huis, in eene slaapstede. Hij veinsde ziek te zijn en ware welligt niet ontdekt geworden, zoo niet een soldaat in \'s Profeten reistasch een aan Mtlnzergerigten brief van den Graaf van Mansfeld had gevonden. Men bragt den kleimoedige gevangen naar Heldrungen, waar hij op de pijnbank zijne bondgenooten noemde. Hierop werd hij naar Mühlhausen gevoerd, waar hij, met Pfeifer en vierentwintig andere belhamels, het leven op een schavot eindigde. Doch Münzer had niet slechts aanhang in Saksen, het Eichsfeld en Thllringen verworven, in Zwitser- land en Schwaben telde hij mede vele volgelin- gen, vooral in het dorp Zollikon aan de Ztirichersee. Toen na den val van Frankenhausen de overgeble- venen zich verstrooiden, zakten velen hunner langs den Rijn naar Westfalen, naar Oost-Friesland en de Nederlanden af. Vooral was de bontwerker Mel- chior Hoflmann, uit Strassburg (Straatsburg), er ijverig op uit om in de Duitschc kustlanden pro- selieten te maken. In 1527 kwam hij te Kiel en in het jaar daarna te Emden, waar de belijders der verschillende rigtingen van de christelijke godsdienst — dank zij het verstandig bewind van Graaf Edzard — tot dien tijd in tamelijk goede overeenstemming met elkander geleefd hadden. Hoffmann maakte er ongeveer 300 "bekeerlingen", die hij, zoowel vrouwen als mannen, in het open- baar, in de Groote Kerk in eene kuip doopte. Toen echter werd hij door den Graaf in zijne geestdrl)- verlj gestuit en met al zijne aanhangers verbannen. Van deze bannelingen sloeg Jan Trijpmaker den
		weg naar Holland in. Hij koos Amsterdam tot woon- stede en verkondigde er de leer der Wederdoopers tot hij in 1531, met drie der zijnen gevat, naar \'s Gravcnhage werd gezonden en daar onthoofd. Jan Mathijsz, een bakker te Haarlem, die zich bij deze Wederdoopers had aangesloten, wilde bij Melchior Hoflmann niet achterstaan. Had de laatste zich voor den profeet Elia uitgegeven, hij gaf voor Enoch te zijn, die, volgens het verhaal van Mozes, ten hemel was gevaren. Doch zoo weinig trad hij in de voetstappen van dezen aartsvader, dat hij zijne bejaarde vrouw verliet en met eene jonge, schoone brouwersdochter zich te Amsterdam vestigde. Van hier zond hij eenige "apostelen", twee aan twee, uit om zijne leer te verkondigen. Bartholomeus Boekbinder en Dirk Kuiper doopten op zijn last in Friesland, terwijl Jan Beukelszoon Buytenwegh (van Leiden) en Gerrit Kippenbroek (van Amster- dam) naar Mflnster vertrokken. De bewoners der bisschoppelijke stad aan de Aa hadden sints 1525 voor het meerendeel do Hervor- ming omhelsd en den Vorst-Kerkvoogd gedwon- gen, hun zes der zeven kerspelkerken af te staan. Toen Jan Beukelsz en Gerrit Kippenbroek, of zoo als zij veelal genoemd werden Jan van Leiden en Gerrit de Boekbinder, het eerst met hunne aan- kondigingen van een naderend Godsrijk de menigte begonnen te verleiden, verzette de Raad zich tegen hen en gebood hun de stad te verlaten. Doch toen zij de eene poort waren uitgezet, kwamen zij door eene andere weer binnen, verzekerden hunnen aan- aanhangers dat God hun bevolen had, hun zen- ding te Mflnster te voltooijcn, vergrootten hunne partij door allerlei verlokkende schilderingen en bewogen zelfs den predikant Rottmann zich aan hunne zijde te scharen. Na verschillende botsingen met den magistraat, behielden zij in het einde de overhand. Zij liepen de straten op en neer onder het geroep van: "Doet boete en laat u andermaal doopen, opdat de toorn Gods niet over u kome". Het gepeupel, door de belofte van christelijke vrijheid en gelijkheid aange- trokken, werd door de geestdrijvers medegesleept en liet zich werkelijk ten tweede male doopen. Ja, velen wier gezond verstand den uitgekraamden onzin verwierp, maakten uit vrees gemeene zaak met de geestdrijvers, ten einde niet mishandeld te worden. Thans geheel meester van Munster, vaardigden de hoofden dezer geestdrijvers zendelin- gen naar alle omgelegen plaatsen af, met de uit- noodiging aan alle geestverwanten, om tot hen over te komen, en de belofte, dat al wat zij verlieten, tien dubbel vergoed zou worden. De jongeren die men naar de Nederlanden had afgevaardigd, riepen hen, die hunne stem gehoor wilden geven, op, om zich den 24\'tcn Maart 1534 na- bij Hasselt, aan het Zwarte-Water, te vereenigen, van waar men in een indrukwekkenden optogt door Salland, Twentho en Munsterland naar het "Nieuw Jeruzalem" zou trekken. Niets moest de geloovigen van dien togt weerhouden, zelfs niet het teederste

-ocr page 424-

		112                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND KN ZEELAND.
		gevoel, do liefde voor ouders, broeders en bloed- I Maar welke bedreigingen werden afgekondigd, verwanten. Allen echter moesten hun geld en wa- duizenden verleiden Heten zich niet terughouden, penen modencnicn. De goederen kon men achter- > toen de tijd om zich te verzamelen, aanbrak. Meer laten. "Daarvan was voor de Heiligen te Mllnster I dan 30 schepen, opgepropt met mannen, vrouwen overvloed".                                                                en kinderen uit Amstelland en Waterland, stevenden Eenc zoodanige belofte moest voor velen een on- I den 21»tcn Maart over de Zuiderzee naar hetZwoU weerstaanbaar lokaas zijn, inzonderheid voor hen die \' sche-Diep. Om ook anderen op te wekken, dit
		�1459999�
		Krné \\an CliAtoiiK, Prini \\*n Oranje, vrrnrlkout den Keizer Ie Hrnln
		onder den slaafsehcn druk van edelen en ambt-  I voorbeeld te volgen, liepen des anderen daags vijf lieden zuchtten. De toebcrcidselen die men zag  ! dier geestdrijvers, op den middag, met blootc maken, verrieden wat te wachten was. Om deze  | zwaarden in do hand door de IJstad onder het uittogtcn te verhinderen, werd bij plakkaat het    geroep van: "Wee, wee! Doet boete en gaat naar herbergen van leeraars der Wederdoopers verbo-    Mtlnster, dat den kinderen Gods gegeven is". Z{j den, op straffe der verbeurte van lijf en goed,    zei ven kwamen echter niet ver met deze aansporing, terwijl eene belooning van twaalf gulden werd uitge-    want zij werden gevat en eerlang te Haarlem met loofd aan ieder die een hunner ontdekte en aanbragt.  \' den dood geRtraft. •

-ocr page 425-

		GESCHIEDENI8 VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  413
		hunne dwalingen herriepen, kwamen vrij. nadat zij hij een omgang door de stad barrevoets, bloots- hoofds, in linnen gekleed en met een toorts in de hand openbare boete hadden gedaan. Op cene algemecne dagvaart te Meehelen stelde de Landvoogdes voor, om de Wederdoopers en met deze de Lutherschcn, uit te roeijen en voorts aan Franz van Waldeck, Bisschop van Munster, hulp
		De uitgetogenen, Ens en Genemuiden genaderd, werden op \'s Keizers last aangehouden\'. De voornaamste gevangenen werden, als verleiders der overigen, gevat en onthalsd, doch de vrouwen en kinderen losgelaten. Hetzelfde lot ondergingen alle andere Wederdoopers, die te voet, te paard of met wagens uit Salland, Groningen, Friesland en elders in de nabuurschap van Hasselt waren zaamgekomen. Te
		Amsterdam lieten de geregtsdicnaars niet na, cene strenge huiszoeking te houden, waardoor een twin- tigtal verscholenen in de boeijen geraakte. De Stad- houder en zijn raad te Amsterdam gekomen, woon- den het vonnissen der gevangenen bij. De schul- digsten werden ter dood veroordeeld, doch zij die \' Zie de plaat op blad*. 400.
		te verleenen. Het laatste vond weinig bijval bij de Staten, ja, ofschoon zij verklaarden mede te willen werken om de nieuwe leeringen te stuiten, wezen de Hollanders een ontwerp van hun Stadhouder af, waarbij nieuwe bepalingen op het vervolgen der ketters werden gesteld. Zij verklaarden dit niet te kunnen aannemen, omdat menden "religieu- sen en geestelijken" meer regt wilde geven dan be-

-ocr page 426-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		414
		hoorde, "want uyt hen lieden alle qnact geko- ïiH\'ii is". In het meer bedreigde Overijssel was men williger: die van Deventer zonden hun geschut naar Bisschop Franz, die het te Ootmarsum liet afhalen. Inmiddels had de aangroeijendc magt van Jan Mattliijs/., die zijne zendelingen naar Munster was gevolgd, zich van die bisschoppelijke hoofdstad meester gemaakt, waaruit de verstandigen en ge- goeden , zoowel Katholieken als Protestanten, voor het grootste deel waren vertrokken. Thans kozen de Wederdoopers een nieuwen magistraat uit hun midden. Matthijsz beval in naam van God, dat elk zijn goud en verdere kostbaarheden zou bijeen doen en in een aangewezen gebouw nederleggen. Ook zou niemand een boek onder zich houden, met uitzondering van den Bijbel. Alle andere ge- drukte werken moest men verbranden. Met deze en dergelijke wetten ging hij voort tot Bisschop Franz met een krijgsheir naderde. Toen verkondigde hij cene goddelijke openbaring ontvangen te hebben, om de vijanden te dooden, waartoe, zoo hijzeide, hem de speer van Gidion gegeven was. Hij had echter te naauwernood met opgestoken lans dt naaste stadspoort verlaten, of de eerste bisschop- pelijke soldaat velde hem ter neder. Ontzetting greep zijne navolgers aan. Doch nu trad Jan Bcnkelsz op den voorgrond en verklaarde met eene indrukwekkende stem en welberckend gebaar — hij was te Leiden dikwijls onder de rederijkers opgetreden — dat de Eeuwiglevende hem reeds voor lang had aangekondigd, dat Mat- thijsz voor hunne heillige zaak als martelaar zou sterven; dat hem thans door God werd bevolen, de weduwe van den Profeet te trouwen; de rege- ring op zich te nemen en twaalf regters, zoo als in Israël, aan te stellen. Dit geschiedde. Te ge- lijkertijd gaf hij een wet, dat elk de christelijke vrijheid zou hebben, zoo vele, vrouwen te nemen als hij wilde. Van deze bepalingen maakte hij zelf het ruimste gebruik, want eerlang was hij met niet minder dan veertien vrouwen door het huwe- lijk verbonden. Den 2f)»t»,u Juny (1534) riep eindelijk een goud- smid uit Warendorf— ook een profeet — het volk op de Markt bijeen en gaf voor de voorspelling van den Hemelschcn Vader ontvangen te hebben, dat Jan van Leiden de, geheelc aarde zou behcerschen en den troon van David weder oprigten. Door zijn toedoen zouden alle goddeloozen uitgeroeid, alle koningen en vorsten vernederd en alle heerschappij op aarde aan de vromen gegeven worden. Met voorgewenden ootmoed en schijnheiligheid viel daarop Jan Beukelsz op de knieën, dankte God en verzekerde het volk, dat hij deze openbaring reeds voor lang had ontvangen, doch het niet had ge. waagd, haar uit te spreken. Hij zette daarom de twaalf regters naar Israëlitische stijl, weder af, nam het regtcrambt zelf op zich, "verhief den burgemeester Knipperdolling tot zijn scherpregter en reed in koninklijke praal en met kostbare sie-		| raden omhangen, door de straten. Achter hem ging i een aanzienlijke hofstoet, waarbij men vooral twee paadjen onderscheidde, die \'s Konings kroon, bij- bel en zwaard droegen. Nadat de stad Mllnster op deze wijze tot hoofd- plaats van het "nieuwe Godsrijk" was ingewijd, zond de Koning acht en twintig apostelen uit om de overige steden der aarde in het geluk van het \'•Nicuwe-Sion" te doen deelen, door haar aan zijn schepter te onderwerpen. Velen dier zendelingen vielen Bisschop Franz in handen en werden gedood. Een echter ontkwam de straf door in de belangen des Kerkvoogds te treden. Hendrik van Hilversum — zoo was zijn naam — keerde binnen de stad terug en deelde den Koning mede, dat hem een engel uit \'s Bis- schops magt had verlost, die hem openbaarde, dat God den Koning vier rijke steden had geschonken, namelijk Amsterdam, Deventer, Wesel en Londen. Het doel van dit voorgeven was, de magt der Wederdoopers te verdeden, door een groot aantal naar elders te doen vertrekken. Koning Jan, hoe geslepen ook, liet zich ver- schalken. Hij zond dadelijk Jakob van Kampen, met den titel van Bisschop, naar Arasterdam, en voegde hem Jan Matthijsz, van Middelburg, als medearbeider toe. Ook naar Deventer ging een ge- zant, die er welhaast meer dan 50 Wederdoopers, onder welken zelfs mannen van deftigen stand, om zich vereenigde. Als teeken zijner waardigheid droeg hij een keten om den hals met vijf schilden die de wapens der steden Munster, Wesel, Deventer, Amsterdam en Londen vertoonden. Het gevaar eener overrompeling van Amsterdam door de Wederdoopers was niet gering. Er bevonden zich toch vele ingezetenen en vreemdelingen binnen de IJstad, die in de geestdrijverij van Jan van Leiden en de zijnen deelden. Welligt vond men zelfs onder de overheidspersonen eenigen die de leer der Weder- doopers waren toegedaan, of die althans, als gehecht aan Luther\'s leer, geene vervolging van andersden- kenden wilden aanmoedigen. Zeker is het, dat de Stads houder van Holland, de Graaf van Hoogstraten, den Schout Jan Huibcrtsz had afgezet, omdat deze ten aanzien van het vervolgen der ketters eene flaauw. beid aan den dag legde, die hem zoo verdacht maakte, dat hij gebannen werd. De Stadhouder, die noch in Ruysch JanBethsz, noch in Heiman Jacobsz van Ouder-Amstel, Hui- bertsz eersten en tweeden opvolger, strenge ketter- bculen vond, kwam eindelijk zelf naar Amsterdam om het uitroeijen zoowel der Lutherschen als der Wederdoopers te bevorderen. Den 7d<=n October wer- den twee burgers, die bekend stonden als aanban- gers van het "nieuwe Godsrijk", op last van den Procureur-Generaal gegrepen. Doch dit bekwam den Stadhouder geenszins zoo als hij verwachtte. Eensklaps namelijk, nadat het gerucht was verspreid, dat van Hoogstraten in het nachtelijk duister twee- honderd burgers van hunne bedden zou doenoplig- ten, snelden van alle zijden burgers naar den

-ocr page 427-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		415
		Godsrijk slechts zoo lang stand houden als er levens- middelen voorhanden waren voor het luije gespuis en de overheerde velgezinden. Toen de mondvoorraad echter door de steeds strengere insluiting der stad van dag tot dag scliaarschcr werd, begon de arme Koning ten laatste bang voor zijne kroon te wor- dcn. Hij had verschijningen op verschijningen, gaf beloften op beloften, maar geen daarvan kon het geloof in die mate versterken waarin de hon- ger het verzwakte. Om in zoo hagchelijken stand zijn aanzien te bewaren, nam hij zijne tocvlugt tot het inboezemen van vrees. Wie twijfelde aan zijne goddelijke zending, verbeurde het leven. Zelfs toen een zijner vrouwen zich ontvallen liet, dat zij niet gelooven kon, dat God zoo vele menschen van honger zou laten sterven, terwijl de Koning in weelde en overdaad leefde, spande hij de vier- schaar over haar, sloeg haar met eigen hand het hoofd af en danste zingend met zijne andere vrou- wen en een deel zijner onderzaten om haar lijk. Alvorens het echter tot dit uiterste kwam, had hij vertrouwden uitgezonden om elders onderstand te bekomen. Jan van Gelen, die uit Deventer naar Munster was overgekomen, was door hem, den 2istcu December 1531, naar de Nederlanden ge- zonden om de Wederdoopers te verzamelen, die zich voorbereidden om den Koning van Sion te hulp te komen. Hij bragt eerlang Friesland in rep en roer. Onder zijne aanvoering werd, den 30»ten Maart 1535, het zoogenoemde Oldeklooster, te Hartwerd, bij Bolsward, ingenomen. Doch George Schenk, Stadhouder van Friesland, bragt spoedig een hoop volk uit alle oorden der Provincie bijeen, belegerde de Wederdoopers en noodzaakte hen om zich over te geven. Vergiffenis werd niet geschon- ken: vier en twintig mannen werden opgehangen en vijftien onthoofd, terwijl van de vrouwen en meisjes eenigen in de vaart achter het Leeuwarder blok- huis, en de anderen in het Hempensermeer wer- den verdronken. Jan van Gelen was listig genoeg om deze straf- oefening te ontsnappen. Hij vertrok naar Araster- dam, waar hij een tijd lang zicli bij gcloofsgenoo- tcn verborgen hield. Eindelijk die afzondering moede, vertrok hij naar Brussel, om vergiffenis van de Landvoogdes te bekomen. Hij verkreeg die, onder voorwaarde dat hij de stad Milnster den Bisschoppe- lijken in handen zou leveren. Doch zoodra kon hij zich te Amsterdam weder zouder vrees in het openbaar vertoonen, of hij ving een allerbcdriege- lijkst spel aan. Terwijl hij tegenover den magistraat en onderscheidene voorname burgers, met wien hij in aanraking kwam, eene geheele verande* ring van denkwjjze veinsde, hield hij in het ge- heim met de Wederdoopers bijeenkomsten, waarin de verderfelijkste plannen voor de rust der stad werden gesmeed. Geld uitdeclende aan elk die tot zijne sekte toetrad, om geweer en wapens aan te koopen, voorspelde hij, dat welhaast de banier des vredes te Amsterdam ontrold zou worden en bij den klank der bazuinen de Koning zijne intrede
		Dam, wier redenen genoeg te verstaan gaven, dat zij \'s Graven tusschenkomst als eene schennis der burgerlijke vrijheid beschouwden. De zaaragevloei- den hielen er den ganschen nacht stand en herhaalden dit bedrijf ook de beide volgende nachten. De 8tad- houder, de gevolgen dier zaraenrottingen duchtende, liet zijn herberg streng bewaken en achtte het geraden om te vertrekken. De Stedelijke Regering bleef echter op hare hoede, want zelfs Leiden had groot gevaar gcloopen om door de Wederdoopers verrast te worden. Ecnige geest- drijvers wilden die stad aan vier hoeken in den brand steken. Gelukkig werden hunne plannen ver- ijdeld en de belhamels gevat. Vijftien mannen werden onthalsd en vijf vrouwen verdronken. Ook te Dord- recht, Delft en Antwerpen smeulde het vuur van geestdrijverij en oproer. Het terugtrekken des Stadhouders, toen hij eene dreigende menigte Amsterdammers voor zich zag, was niet geschikt geweest, om de Wederdoopers binnen de IJstad te ontmoedigen. Zeker voorgan- ger onder hen, Hendrik de Snijder, die zich al- mede voor eene profeet uitgaf, hield vergaderin- gen in de Zoutsteeg, waarin mannen en vrouwen zich, op zijn voorbeeld, van hunne kleedercn ont- deden, "als zijnde het slijk der booze wereld". Op zekeren dag in February 1535 beval hij hun, de uitgetogen kleederen op het vuur te werpen, en toen zij daaraan gevolg hadden gegeven, ge- leidde hij hen, in den staat der natuur, naar buiten, waar zij het geschreeuw aanhieven van "Wee, wee, weelde wrake Gods! de wrake GodsI" Zij werden, op één vrouw na, allen gevat en weigerden zelfs bij hun verhoor om kleederen aan te trekken, daar, zoo klonk hun beweren, "de waarheid naakt moet zijn". Eenigen hunner gin- gen dansende en zingende den dood te gemoet. Ja, de Profeet verzekerde nog op het oogen- blik waarin hij voor den scherpregter neerknielde, dat hem geen haar gekrenkt zou worden: "Doet uwe oogen open en ziet", waren de laatste woor- den die hij sprak, en — schier te zelfder tijd scheidde het zwaard des beuls het hoofd van den romp. Aagje Jans, de eigenares van het huis in de Zoutsteeg, werd in de deur van hare woning opgehangen. De rustige burgerij werd ontzet door het berigt dat het bedrijf der Wederdoopers in de Zoutsteeg geen op zich zelf staand feit was geweest. Ook werd dit beweren bevestigd, toen den 20stcn February (1535) omstreeks duizend Wederdoopers, die zei- den uit Friesland en Henegouwen te komen, zich voor de stad aan den Nieuwendijk legerden. De magistraat weigerde hen binnen te laten, waarop de Procureur-Generaal van den Hove hun het gevaar waarin zij verkeerden, zoo nadrukkelijk voorstelde, dat zij zich bewogen voelden om terug te keeren. Inmiddels had het spel dat te .Munster was aan- gevangen, het droevigst verloop gehad. Bij de dolzinnige wijze waarop Jan van Leiden en zijne gunstelingen huis hielden, kon het zonderlinge

-ocr page 428-

Hu                             GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

zou doen, "utliroeyende en tuit den swerde te verdellygen wat nae synre pype nyet hadde wyl- len dansen". Met zijn vertrouwden vriend, Hendrik (ioedbe- leid, een Amsterdammer, bepaalde liij den nacht van den KM1" op den 11 <k» Mei (tó.\'Jó), wanneer liet jaarfeest van het Kruisbroedersgilde werd be- sloten, tot het volvoeren van zijn plan. Toen de avond viel, slopen de aanleggers met eenige hun- ner makkers naar het huis van Fieter Gaal in de Pijlsteeg, van waar zij zich in beweging wilden stellen. De bende zou van daar naar den nabijge-

zij werkelijk waren. Intusschen hadden de Weder- doopers met slaande trom opgetrokken, het Stad- huis aangetast, de burger-compagnie die er de wacht hield, overrompeld en zich van den Dam meester gemaakt. Zij hadden bijna geen wederstand gevonden, omdat de kleine bezetting, geen onraad vermoedende, naar het branden der pektonnen keek, waarmede de gildebroeders het openbare deel van hun feest besloten. Een dronken geregtsdienaar, die in dommelenden slaap tussehen stoelen en banken lag te snorken, verijdelde de verdere uitbreiding van den aanslag.

Studenten verdedigen Leuven tegen de Geldersellen.

legen Dam optrekken om er zich van het Raadhuis meester te maken. Zoo ver gevorderd, dat zij bij- een waren, liepen de Wederdoopers groote kans om hun voornemen verijdeld te zien: het werd dooreen onbekend jongman ter kennis der bevoegde magt gebragt. Had de Regering nu terstond een kloek besluit genomen en zich van de medewerking der weldcnkenden verzekerd, de toeleg zou in de ge- boorte zijn verstikt. Doch ongelukkig werd door den magistraat de tijd met beraadslagingen ver- spild. Men stelde zich in den eersten schrik het ge- vaar en het aantal der oprocrlingen grooter voor dau

Door het geraas opgeschrikt, vlugttc hij naar den toren, waarheen hij het touw van de luiklok mede- nam. Daardoor bleef ecu voornaam deel van het programma der opstandelingen achter. Op het klep- pen der klok toch zouden de andere benden die in de stad op verschillende punten waren verscho- Ien, ziclt bij de eerste aanvallers voegen. Toen dit gelui achterbleef, hielden de wachtenden den toe- leg voor gemist en kwamen niet opdagen. De PijhUeegbende, ten getale van omstreeeks 40 man, bleef, hoe kleiu ook, het Raadhuis bezetteu. Om hunne geringe magt niet te laten merkeu

-ocr page 429-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

417

Toen het daglicht de strijdplaats verlichtte, ruk* ten de manschappen van Reckalf stoutmoedig aan. Zoodra zij van hunne vuurroeren gebruik maakten, weken de Wederdoopers binnen het Raadhuis. Nu liet Reekalf twee slangen en een groot stuk geschut aanvoeren, waarmede hij de deur deed openschieten. Zegevierend drongen de burgers thans het Raad* huis binnen. De Wederdoopers verdedigden zich met een moed eene betere zaak waardig\'. Velen werden geveld, onder anderen Hendrik Goedbcleid. Jan van Gelen nam de wijk naar den torentrans, waar hij, voor erger beducht, zich aan de schoten dei-

doofden de Wederdoopers de vlammen der pekton- ïii-n uit, waardoor het onmogelijk werd, vriend van vijand te onderkennen. De i-i-rstt\' die bedacht was om de oproerlingen te verjagen, was Burgemeester Pieter Kolijn, een braaf, wakker en verdraagzaam man, die nu echter toonde niet te versagen wanneer zijn pligt hem tot een krachtig optreden riep. Met eenige mannen die hij in der haast om zich verzamelde, trok hij naar den Dam en tastte de oproerlingen aan. Doch de duisternis was den gewapenden bur- gers niet gunstig. Kolijn kwam jammerlijk om het

De Prini van Oranje verdrijft de Krantchen uit Lanaharf,

leven, terwijl ook velen der zijnen die zich niet door de vlugt konden redden, werden doodgescho- ten, en wel sommigen met vergiftigd lood. Burgemeester Goossen Janszoon Ueekalf die nu het bevel op zich nam, oordeelde het raadzaam om den dag af te wachten. Inmiddels liet hij alle toe- gangen naar den Dam met zeilen behangen en met koopwaren versperren. Hij versterkte zijne burgers door waardgelders en verbeidde, scherpe wacht houdende, het aanbreken van den morgen, terwijl de Wederdoopers den tijd met het zingen van psalmen doorbragten.

burgers blootstelde. Het duurde dan ook niet lang, of hij werd zoodanig getroffen, dat hij zieltogend naar beneden stortte. Eindelijk was de strijd be- slist. Acht en twintig Wederdoopers lagen ontzield i op den Dam of in de gangen en zalen van het Raadhuis, en nevens hen negentien burgere. De poorten bleven gesloten, een maatregel ten dringendste gevorderd. Weldra toch bleek het, dat de opstandelingen binnen de muren met vele ande- ren daar buiten in betrekking stonden. Ongeveer

Zie de plaat op blad/.. 401.

H

♦

-ocr page 430-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		418
		schimpingen der soldaten blootgesteld, in ketenen geklonken, in verschillende Duitschc steden te pronk gesteld en den .lOsteu January 1536 op eenc allerafschuwclijkste wijze ter dood gebragt. Men neep hen, een uur lang, met gloeijende tangen het vleesch uit het lijf en stak hun ten laatste een zwaard door het hart. Hunne lijken werden in ijzeren kooijen geplaatst en deze aan den I100- gen toren der st. Lambertikerk opgehangen, ecne plaats die zij tot op den huidigen oogenblik behou- den hebben. Middclcrwijl werden de Wederdoopers overal ten strengste vervolgd, inzonderheid te Amsterdam, Leiden, Hoorn, Utrecht, Deventer en in Friesland, waar zij zich in grooter of kleiner aantal ophiel- dcn. Bij een plakkaat in Juny 1535 afgekondigd, werden alle zoogenoeradc profeten, apostelen of bis- schoppen der Wederdoopers ten vure gedoemd en allen die zich hadden laten herdoopen, tot het zwaard of den put verwezen. Daarbij werd uit- drukkelijk gelast, dat, "vermits hun kwaad voor- nemen", de magistraten hun niet de minste genade mogten bewijzen. Ten gevolge hiervan werden niet slechts de oprocrigc Wederdoopers, maar ook de vreedzame en weerlooze Doopsgezinden streng ver- volgd, zelfs wanneer zij luide hunne stemmen tegen de uitspattingen te Munster, Amsterdam, Leiden en het Oldeklooster hadden verheven. Terwijl de woelingen der Wederdoopers zoo groote onrust baarden, waren de Hollanders op nieuw met de Oosterlingen in botsing gekomen. De binnen* landsche tweespalt die Denemarken sints het over- lijden van Frederik I teisterde, was door den Ltlbeckscfien Burgemeester Jilrgen Wollenwever en zijn vriend Marcus Meyer aangegrepen, om een ont- werp te smeden, dat ten doel had, Denemarken voor hunne Republiek te veroveren en de Oostzee voor den Nederland8chen handel te sluiten. In den bc- ginne poogden zij den jongen Koning — die voor als nog niet zelf het bestuur voerde, daar dcrijks- raad alle gezag aan zich hield — op hunne zijde te trekken en hem aan het hoofd hunner troepen te plaat- sen. Maar toen de vorstelijke jongman dit nadruk- kclijk weigerde, stelden zij Christoph, Graaf van Oldenburg, tot aanvoerder hunner krijgsmagt aan. Deze deed nu een inval in Denemarken en cischte hulde. Naar hij voorgaf, handelde hij in naam van Koning Christiern, die op Sondcrburg gevan- gen zat, doch uit niets bleek dat hij werkelijk het voornemen had, om den ouden Vorst op den troon te herstellen (1534). Het gelukte Christian III, wel is waar, den L(lbec- kers, den 10<1«» November, op het Burgfeld ecne zoo gevoelige nederlaag te bereiden, dat zij den vrede van Stockelsdorf teekenden (18 Nov.), doch Christoph van Oldenburg bleef daarentegen den jeugdigen Monarch de handen vol geven. Christian zond dien ten gevolge, in het begin van 1535, den Ridder Mel- cliior von Rantzow naar de Nederlanden om van de Hollanders en de Landvoogdes hulp te verwer- ven.\' De Deensche gezant sprak te Amsterdam en
		300 boeren uit Benschop waren op weg naar de stad. Doch vernemende dat de aanslag was verijdeld, haastten zij zich terug te keeren. Hetzelfde deden de opvarenden van twee schepen, die des avonds, even na het boomsluiten voor de stad gekomen, des anderen daags kennis van het gebeurde bekwamen. De regering oordeelde het noodig, eenc geduchte wraak te nemen voor den schrik dien de Weder- doopera der burgerij bereid hadden. Eenigen werden, nadat hun het hart uit het ligcliaain was gesneden en in het aangezigt geworpen, onthoofd en ge- viercndeeld. Hun Bisschop Jakob van Kampen plaatste de beul een blikken myter op het hoofd, stelde hem in dien stand te pronk, rukte hem toen de tong uit den hals, hieuw hem daarna eerst den reg- terarm en vervolgens het hoofd af en verbrandde eindelijk den romp, waarvan hij de ascli naar de vier windstreken verstrooide. Van Kampcn\'s huiswaar- din met hare dochter, even als de beide bewone- rcs.sen van het huis in de Pijlsteeg, werden in de deur van hare woningen opgehangen. Zes weken na deze nederlaag der Wederdoopers nam ook hun "Godsrijk" te Munster een einde. Het was er, terwijl vruchteloos op ontzet en toevoer werd gewacht, zoo ver gekomen, dat zich overal het vreeselijkst gebrek deed gevoelen. Den geestdrij- vers bleef niets dan het walgelijkst en onnatuur- Ujkst voedsel over. Zelfs vindt men opgeteekend, dat moeders, door een razeuden honger gefolterd, hare kinderen verslonden. Eindelijk, toen velen reeds verhongerd waren, sloop Hans van Langstraten, een Wederdooper die tot inkeer kwam, ter stede uit om zich bij Bisschop Franz aan te melden. Hij beloofde een einde te maken aan het dolzinnig bedrijf van Jan van Leiden, zoo men hem den noodigen onderstand verleende. Zich in den nacht van den 23st<?n Juny vóór het Kreuzthor vertoonende, gaf hij voor, dat hij mondbehoefte aanvoerde. Daar de wachten hem kenden, lieten zij hem met zijn gevolg binnen. Maar spoedig bleek het, dat zijne medchelpers talrijker waren dan men had gedacht. De wacht werd ovcr- rompeld, en nu ving een bloedbad aan zooals Mlln- ster nog nooit had gezien. Eenige vlugtclingen tot Jan van Leiden doorgedrongen, bragten te weeg dat de hoofdmagt der Wederdoopers zich om hun Koning schaarde. Nog een groot gedeelte van den aanbre- kenden dag (34 Juny) werd gestreden. Doch naar- mate racer Bisschoppelijken binnenrukten, verklaarde de strijd zich ten nadeele der Wederdoopers. Rott- raaim sneuvelde op straat, en met hem vele hon- derden van zijn aanhang. De overblijvenden smeek- ten om genade. Doch deze werd maar zelden verleend: acht dagen achtereen werd de stad aan de woede der Bisschoppelijken overgegeven. Men plaste er in \'t bloed, terwijl de straten met lijken bezaaid waren. Jan van Leiden, zijn scherpregter KnipperdoL ling en zijn minister Krechting bezaten den moed niet om zich in de zwaarden hunner vijanden te storten. Zij werden levend gevangen, aan alle bc-
		#

-ocr page 431-

		GESCHIEDENIS VAN 1 Brussel met al het vuur dat de liefde voor zijn jongen meester hem inboezemde, doch zonder veel gevolg. Ja de zaken namen voor den Deenschen Vorst den ongunstigsten keer. Kopenhagen werd door zijne vijanden vermecsterd, en Karel V had vol- strekt geen plan iets ten gunste te ondernemen van den jongen Koning, wiens vader zijn zwager van den troon had verdreven. Veeleer koesterde de Keizer de meest vijandige voornemens. De vermeestering van Kopenhagen door de bond- genooten bewerkte, dat de Ltlbeckcrs de Sont voor de Hollanders sloten. Deze wisten zich echter te helpen, want zij zetten de Oostersche scheepvaart met Hamburger, Bremer en Gelderschc schepen voort, zij het ook met groot gevaar om als spion- ncn alles te verliezen. Terwijl de aanslagen der Wederdoopers en de gebeurtenissen in de Oostzee de gemoederen in de Nederlanden in spanning hielden, ondernam Kei- zer Karel een scheepstogt naar Tunis, die hem den naam van "het Schild der Christenheid" verwierf. De Moorsche Koning van dat land, Mulei-Hassan, was door den Kapoedan-Bassa van Soliman I — door zijne landgenooten Khaïr-Eddin en door de Fran- ken Barbarossa genoemd — onttroond en bij het hof van Toledo om bijstand komen smeken. Ten einde deze te verleenen en tevens de kusten van Italië en Spanje tegen de zeeschuimers te beveiligen, vcree- nigde Karel eene magtige vloot te Cagliari, die den 16dcn July 1535 van Sardinië afzeiide. Deze zeemagt bestond uit 400 bodemsuit de verschillende rijken des Keizers, met toevoeging van Pauselijke, Portugesche en Malthezer schepen, en telde eene bemanning van 25,000 koppen. Spoedig bevond men zich op de kust van \'t oude Karthago, waar eerst de sterkte Goeletta en vervolgens de stad Tunis voor den vereenigden aanval bezweken. De Keizer verloste ter laatst ge- noemde plaats ruim 20,000 christen slaven \' en her- stelde Mulei-Hassan op den voorvaderlijken troon. Hij leide daarbij den Moorschen Vorst de voor- waarden op, dat alle Christenen in Tunis voortaan vrijelijk handel zouden mogen drijven; dat zij er on- gestoord hunne godsdienst zouden mogen uitoefenen en er kerken, kapellen en kloosters oprigten; dat de Koning in zijn rijk gcene zeeroovers zou gcdoogen; dat de Spaansche en Nederlandsche schepen er te allen tijde eene schuilplaats zouden vinden; dat het kasteel van Goeletta eene Spaansche bezetting zou behouden, voor wier behoeften het gouvernc- ment van Tunis zou zorgen; dat Tunis voortaan leenroerig zon zijn aan Spanje. Ten teeken dier af- hankelijkheid zou de Koning jaarlijks zes paarden en twaalf valken aan het Hof van Toledo laten aanbieden. Karel beloonde de krijgsbeyelhebbers die zich op dien togt het meest onderscheidden. Onder hen bevond zich de Enkhuizer held Domkens, wien de Keizer voor de gewigtige diensten, bewezen bij het bemagtigen der stad Tunis, een prachtig fa- miliewapen vereerde.
	O	110 Van Tunis begaf Karel zich naar Napels, waar hij den ganschen winter doorbragt. Het was de eerste maal dat htj dit gedeelte zijner staten met eigen oogen zag. Daarom wedijverden \'s Lands edelen om hem hun eerbied en bewondering te kennen te geven en hem zijn verblijf zoo aangc- naam mogelijk te maken. Feesten en vreugdebc- tooningen van allerlei aard wisselden met elkander af, en wat Karel het aangenaamst was, men bood hem een vrijwillig geschenk in geld aan, zoo aan- zienlijk, dat liet al zijne verwachtingen te boven ging. Dit stelde Karel in staat om zijne schitterende loopbaan voort te zetten, toen de vijandelijke gezindheid van zijn mededinger Francois I hem nieuwe moeiten bereidde. Tijdens K.ircl\'s verblijf te Napels, den 24*tenOc- tober 1535, overleed zijn aangehuwde neef Fran- ecsco Sforza. De Fransche Koning, wien Karel een- maal hoop had gegeven, om in dit geval een zijner zonen met Milaan te beleencn, liet Karel terstond aan deze belofte herinneren. Ofschoon de Keizer zelfs in Sforza\'s testament als diens opvolger was aange- wezen, toonde hij zich niet ongenegen, om den der- den zoon van Francois, den Hertog van Angou- lême, het opengevallen rijksleen te schenken, doch van eene beleening aan den Dauphin of aan den Hertog van Orléans wilde hij niets weten: hij wilde Milaan noch met Frankrijk vereenigen, noch den echtgenoot van een di Medici — en dit was de Hertog van Orléans — tot grooter invloed in Italië* zien komen. Met Karel\'s voorslag was Francois echter alles behalve tevreden, en, zich ge- reed makende tot een strijd dien hij wist dat vree- selijk zou zijn, maakte hij zich meester van de Staten des Hertog8 van Savoie, zijn neef, wel is waar, maar ook de schoonbroeder van zijn tegenstander. Een Fransch leger onder Brion-Chabot bezette den 27»tcn Maart 1686 Torino (Turijn). Eenige dagen later vertrok Keizer Karel naar Rome, waar hij den 6*" April met buitengemeene pracht zijn intogt hield. In een zijner bijcenkoms- ten met Paulus III drong hij ernstig op een concilio aan, en daar de nieuwe Paus hem gaarne genoegen wilde geven, volgde terstond de inwilliging. Op Paaschzondag, den 8 April, hield de H.Vader een eon- sistorie, waarbij Karel, zoowel als de Venetiaansche gezanten, die van Frankrijk en die van eenige Itali- aanscho Vorsten, tegenwoordig waren. Karel zat in een kostbaren arrastoel, waaruit hij eensklaps op- rees, om met eene hartstogtelijkheid, zoo als men nooit van hem had gehoord, eene redevoering te houden. „ Anderhalf uur achtereen voerde hij het woord in het spaansch, dat meer nog dan het italiaansch oude latijnsche vormen behouden heeft. Hij schetste met levendige kleuren de zege- ningen des vredes en de verschrikkingen van den oorlog, betuigde dat hij den vrede van zijne jeugd af had\'bemind en den krijg gehaat, en toonde ver- volgens aan hoe Koning Francais te allen tijde eene booze gezindheid had doen blijken. Wijdloopig be- toogde hij, dat deze Vorst altoos de bewerker der
		1 Zie de plaat op bladi. 404.

-ocr page 432-

		420                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND. vijandelijkheden was geweest, terwijl hij duren*     worden, en ten einde dezen jammer te voorkomen, te-ren elke maal de hand tot verzoening had ge-    bood hij aan, een tweestrijd met den Koning te boden. Zóó kwam hij op Fran^ois\' bezetting van    houden, met zwaard of dolk, hetzij op eene brug 1\'iemont, die hij als eene nieuwe, hemel8chrei-    of op een eiland, of in een vaartuig, zonder har- jende onregtvaardigheid afmaaide, en op \'s Ko-     nas of schild, en alleen in een hemd gekleed.
		nings verbindtenissen met de "Duitschc ketters", , Doch wilde Francais volgens dezen voorslag den oor- die hij als cene misdaad tegen den Paus en de log niet voorkomen, zoo moest hij ook de gevol- gansche Christenheid brandmerkte. Hierop betreurde gen daarvan dragen. Hij zelf zou zich dan niet hij het lot der volken die door Franijois\' twistziek terugtrekken, alvorens een van beiden tot den karakter nu weder in ellende zouden gedompeld armsten edelman was vernederd. Dat dit lot hem

-ocr page 433-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

I-M

niet zou troffen, daarvan hield hij zich overtuigd, daar hij het regt aan zijne zijde luid. Ook bezat hij het talrijkste leger en telde daarbij de bekwaamste veldheereik Ware het met hem niet beter gesteld dan met Francois, zoo zou hij dien Koning met een strop om den hals te voet vallen en met ge- vouwen handen om genade smeken. Alle aanwezigen luisterden verbaasd naar den

Hij verzekerde hun, dat hij het zoo kwaad niet had gemeend, noch Fraaeoia willen uitdagen, maar dat zijn reden zoo verstaan moest worden, dat hij een tweekamp zou wenschen, zoo gcene andere uitkomst overbleef. Ook liet hij afschriften van zijne redevoe- ring in het consistorie verspreiden, waarin alle aanklagten en bedreigingen zachter en gcmatig- der klonken.

I

spreker, wiens hartstogtelijke toon zelfs zijne gc- raeenzaamstc vrienden verraste. De Franscho ge- zanten hadden, daar zij het spaansch niet kenden, slechts weinig daarvan verstaan. Zij konden dus de aanspraak niet beantwoorden en bewaarden derhalve het zwijgen. Eerst des anderen daags vroegen zij oene nadere verklaring. Maar nu gedroeg Karel zich alsof hij zijne overijling weer wilde goed maken.

Nog een geruime tijd verliep met onderhande- lingcn. Doch inmiddels vermeerderde Francois zijne troepen in Italië, terwijl Karel drie legers uit- rustte om te gelijkertijd zoo Provence als Cham- pagnc en Picardie binnen te trekken. Toen eindelijk in den zomer van 1536 de vljan- delijklicdcn een aanvang namen, voegde Karel zich bij de troepen waarmedo hij in Picmont den aanval wilde

-ocr page 434-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		422
		beginnen. Do Franschen weken terstond achteruit, en den 25stt" July trok Karel over den Var. Zijne voornaamste vcldheeren rieden hem af om Provence verder binnen te dringen. Maar de wensen om zijn vijand op diens eigen erf aan te tasten en de voor- spiegelingen van een Franseh overlooper wogen bij hem zwaarder dan de raadgevingen zijner meest beproefde veldheeren. Ja, hij was zoo vol van ver- trouwen op een gunstigen uitslag, dat hij den gesehiedsehrijvcr Jovius die hem vergezelde, aan- ried om toch vooral een grooten voorraad van papier mee te nemen. Doch maar al te spoedig zag hij, dat hij een wijzen raad in den wind had geslagen. Aan den Rhfine stond de Maarschalk de Mont- morency met eene uitgelezen Fransehe armee, achter onverwinbare verschansingen. Het uitge- strekte gewest tusschen hem en de passen waar- door liet Keizerlijke leger Frankrijk binnentrok, was kaal en verwoest. Vele mijlen ver was geen mensch te zien. De dorpen stonden öf ledig, <">f lagen in de asch. Alle ovens en molens waren om- vergehaald. In den ganschen omtrek was niet het minste voedsel, noch voor mensch noch voor vee. Na ecnige dagmarschen in deze kunstmatige woestijn zag Karel zich genoodzaukt, de kust der Middel* landsche zee op te zoeken om van zijne vloot de noodige levensmiddelen te bekomen. Zoo kwam hij voor de stad Marseille en belegerde haar. Doch deze veste was te wel versterkt, te ruim van al het noodige voorzien, dan dat zij zich spoedig zou overgeven. De harde noodzakelijkheid om zoo vele duizenden menschen en paarden geheel en al op eigene kosten uit de meegevoerde magazijnen te on- derhouden, en tal van ziekten in het leger die duizen- den soldaten in het graf sleepten, noodzaakten den Keizer eindelijk, na twee maanden vruchteloos ver- spild te hebben, den 10\'len September, het beleg op te heffen en naar Italië terug te kecren. Deze tcrugtogt gaf niet alleen aanleiding tot schampere oordeelvellingen, maar was daarenboven hoogst gevaarlijk, want nu kwamen de Fransehen zcgevic- rend uit hunne hinderlagen en maakten de arme uitgehongerde Spanjaarden en Italianen zoo be- vreesd, dat dezen verscheidene stukken geschut en vele wagens met zieken in den steek lieten, wijl zij daarmede bezwaard, niet snel genoeg vooruit konden komen. Vol schaamte en verdriet ging Karel terstond naar Genua en stak van daar naar Rarcelona over. De beide noorder legers waren niet veel geluk- kiger dan de zuider armee onder Karel V. De Nederlanders die onder bevel van Hendrik van Nassau en Andries de Reux in Picardie waren gevallen, veroverden wel is waar Guise, doch stie- lict hoofd voor Péronne. Deze treurige afloop was te harder, omdat de Turksche vlootvoogd Khaïr-Eddin de kusten van Karel\'s Italiaansche staten aantastte en er groote verwoestingen aanrigtte. Francais vernam dit met bijzonder genoegen. Immers die invallen geschied- den overeenkomstig de plannen welke hij met de
		gezanten van Sultan Soliman II had besproken, toen hij deze aan zijn hof ontving terwijl Karel den triomf in Tunis behaalde. Toen Christian III van Denemarken de Land- voogdes Maria te vergeefs om bijstand tegen Chris- toph van Oldcnburg verzocht, ging de Keizer van het plan zwanger om Denemarken een nieuwen heer- scher te schenken. Zijn verlangen om de Roomsche godsdienst in dat Koningrijk te. herstellen en om een bloedverwant die hij naauw aan zich verpligt had, op den troon te Kopenhagen te plaatsen, had- den hem dit ontwerp doen vormen. Zijn zwager Chris- tiern, die op Sonderburg gevangen zat, had hem te zeer tegen zich ingenomen, dan dat hij aan dien woestaard zou denken. Maar hij vestigde het oog op den echtgenoot van Christiern\'s dochter Dorothea, namelijk Friedrich, Pfalzgraaf aan den Rijn. Aan dien jongen Vorst wenschte Karel den Deenschen troon te schenken. Ten einde dit ontwerp te verwezenlijken, noo- digde de Keizer de Hollanders uit, om hunne zee- magt ter beschikking van den Pfalzgraaf te stellen, die, volgens zijne belofte, deze dienst schitterend zou belooncn (April 1536). \'s Lands Staten weifelden. Doch de Amsterdammers stemden voor liet wets- ontwerp, toen zij vernamen dat Christian III met de Ltlbeckers onderhandelde om hun het eiland Rornholin of te staan. Zoodra Koning Christian van \'s Keizers pogingen kennis kreeg, besloot hij eene afwending te maken. Daartoe sloot hij een verbond met Hertog Karel van Gelder die op nieuw herhaalde malen had doen blijken, dat hij zich om het verdrag van Gorinchem weinig bekommerde. In Gelderland verzamelde zich eene krijgsmagt die aanstonds naar Drenthe en Groningen oprukte. De bevelhebber Mcindert van den Ham had in last, beide gewesten — die naar \'s Hertogs zin te veel hunne zelfstandigheid voorstonden — tot eene vol- komene onderwerping te brengen. Naauwelijks bevon- den de Geiderschen zich in Groningerland, waar zij de ingezetenen op allerlei wijzen kwelden, of de Groningers lieten Hertog Karel vragen, wat zij van de komst van Meindert van den Ham moesten denken, die Deensche vanen voerde, en, terwijl hij roofde, plunderde en hofsteden en buurten in brand stak, voorgaf alleen van Koning Christian III bevelen te willen ontvangen. De trouwelooze Karel schreef, dat hij geen kennis droeg van van den Ham\'s bestaan noch hem eenigen last had toebctrouwd. Een zoodanig antwoord gcregtigde de Groningers, de wapenen tegen de indringers op te vatten; maar het bleek hun welhaast zonneklaar, dat zij die wapenen geheel tegen den Hertog moesten keeren. Immers toen Graaf Enno, van Oost-Friesland, zich de moeite gaf om de verschillen tusschen Karel en zijne onderzaten in Groningen en Drenthe te helpen vereffenen, eischte de Gelderschman, als eenig middel tot verzoening, de toestemming van de Groninger regering om een kasteel binnen hare stad te bouwen en Appingedam met muren te om-

-ocr page 435-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  423

ringen. Dit voorstel deed de Groningers alle ondcr- handclingcn afbreken. Daarentegen wierpen zij zich in de armen der Landvoogdes en boden haar aan, om zoo het Bourgondisch bewind hen van de indrin gers wilde helpen verlossen, zij den Keizer, in zijne hoedanigheid van Hertog van Brabant, Graaf van Holland en Heer van Friesland, zouden huldigen. Deze voorslag werd gretig aangenomen, en reeds den 7UC1> Juny (1530) ontving(icorge Schenk, Stad- houder van Friesland, den eed van hulde en trouw aan zijnen meester. De Groningers bedongen bij deze verandering het behoud hunner regten en vrijheden, benevens het slechten van alle vestingwerken ten platte lande. Daarentegen zouden zij den Keizer jaarlijks eene nitkeering doen van 12,000 earolusguldens en hem een ruim fraai en huis binnen Groningen schenken. Nu gold het, de sterkten die de Gelderschen in Groningen en Drenthe bezet hielden, te vermees- teren. Weldra had George Schenk cene genoegzame magt bijeen, zoo Hollanders als Friezen, Groningers en andere Nederlanders. De Groningers vooral haak- ten naar eene overwinning, daar op last van van den Ham inmiddels de dorpen Bedum , ten Post, Tjams- weer, Solwerd en Jukwerd aan kolen waren gelegd. Na zich te Winsum gelegerd te hebben, wierp Schenk zich het eerst op de kasteelen te Farmsum en Delfzijl, die hij veroverde, versloeg daarna bij Heiligerlee 2000 Denen die tot van den Ham\'s hulp opdaagden, en nam de bevelhebbers, den Ridder von Rantzow en den Wedder slot voogd George van Mtin- ster, gevangen (Aug. 1530). Te vergeefs bragt Karcl van Gelder eene nieuwe legermagt op de Overijsselschc grenzen, inde na- buurschap van Deventer, te zamen. Na drie mcrk- waardige belegeringen won Schenk het slot te Wedde in September, het kasteel en de stad Coevorden den lOd™ November en de sterkte de Kinkhorst bij Meppel den 2«1\'" December. Deze voorspoed der Bourgondische wapenen maakte Hertog Karcl zoo kleinmoedig, dat hij om vrede vroeg, die reeds den 10<len December (1530) te Grave werd getroffen. De Gelderschraan verpligtte zich, af te zien van alle verbindtenissen, die hij, ten nadeelcdes Keizers, met de Koningen van Frank- rijk en van Denemarken of met andere Vorsten en Heeren had gemaakt; en tevens den Keizer al zijne regten af te staan op Groningen, de Ommelanden) Coevorden, Drenthe, Westerwolde, Wedde en Diepenheim. Daarentegen erlangde hij vandenKei- zer een jaargeld van 25,000 en eene onmiddellijke vergoeding van 35,000 gulden. George Schenk ontving van de Landvoogdes en van den Keizer de levendigste bewijzen van erkentenis. Zijn stadhouderschap over Friesland en Overijssel werd met dat over Groningen en Drenthe uitgebreid, en daarenboven beschonk de Keizer hem met het leen van het Huis te Wedde en de aanhoorigheden daar- van, evenals met het Oldambt, en met verschillende hooge eereambten in do nicuwgewonnen gewesten.

HOOFDSTUK XXXVIII. KAREL VAN OOSTENRIJK, als Keizer KAREL V. (Vervolg). VAN HET VERWERVEN DER 1IKERLI.IKH KID GRONINGEN EX HET LANDSCHAP DRENTHE TOT HET VERKRIJGEN VAN HET HERTOGDOM GELDER ES HET GRAAFSCHAP ZUTPHEN.

Inval der Kranschen iu Artois. - Hesdin verloren. — Bi Pol en Montreuil gewonnen. — Bestand met KmnkrUk. Karcl van (ielder vernieuwt de vijandelijkheden tegen de Bourgondische Nederlanden. — Aanslag der Gelder- schen op Knkhiiizcn. — Bestand niet Denemarken. Verwikkelingen in Gelderland. — Ontmoetingen tiissehen Keizer Karel en Koning Francais te Slee en te Aigues- Mortes. — Dood van Hertog Karel van (ielder. — Togt tegen Soliman II beraamd. — Vrede van Toledo. — Dood der Keizerin. - Oproer te Oent. — \'s Keizers reis door Frankrijk. — Vonnis over de Gentselie oproerlingen ge- veld. - Karcl V in Holland en te Utrecht. — De Kei" zer plegtig door Kéné van Chalon» te Breda ontvan- gen. - Réné wordt Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. — Oproer te Amsterdam. — De Turken in Hongarije. — Karel\'s ongelukkige togt tegen Algiers.— Frankrjjk met Denemarken, Zweden, Schotland, (Julik. Cleve en Gelder in verhond tegen Karel V. — VU f l\'ran- sehe legers in nantogt tegen \'s Keizer» gebied. - Maarten van Kossem valt in Brabant. — Aanslagen der Gelder- sehen op Antwerpen en Leuven. — De Prins van Oranje ontrukt den Fransrhen het door hen bemagtigde Luxem- burg. — De Prins van Oranje valt in (iulik. — Kr(jgs- gebeurtenissen in Henegouwen en Artois. VUandel\\jk- heden ter zee. — De nederlaag van Filips van Croy i>jj Sittard door Réné van Oranje l>U Heinsberg hersteld. — Maarten van Kossem vermeestert Amersfoort en brandt de MeUeril van \'s Hcrtogcnboseh plat. — Karel V komt niet een mngtig leger in de Nederlanden. — Verovering van Diiren. De Koermonders bieden den Keizer de sleutels hunner stad aan. — Beleg en overgave van Vcnlo. — Onderwerping van Hertog Willem. — De Prins van Oranje ontvangt te NUmegen. Arnhem, Zutphen enz., in \'s Keizers naam . de hulde der ingezetenen. — Vreug«le- bedrjjven in de Noordelijke Nederlanden. — Hoop der Zuid-Nederlanders dat de Keizer Artois, Henegouwen en Luxemburg van de Prausrhen zal zuiveren. — Ka- rel V beheerscher van al de Zeventien Nederlanden.

(1530-1543). In Maart 1537 opende de Franschc Koning den veldtogt van dat jaar met een inval in Artois. Wetende, dat een groot deel van het Nederland- sche leger bij gebrek aan betaling, was verloopen, sloeg hij het beleg voor Hesdin, welks vermees- tcring hem den weg naar Doornik en Henegou- wen zou openen. Het dreigend gevaar maakte de Staten der meeste Zuid-Nederlandsche gewesten willig om nieuwe belastingen op te brengen, of- schoon men [in weinige jaren tal van millioenen aan den Keizer had uitgekeerd. Die van Brabant, Ar- tois, Henegouwen en Namen boden lijf en goed aan, en poogden tot eene zelfde bereidwilligheid de overigen aan te vuren. "Al de Nederlanden," zeiden zij, "maakten slechts één ligchaam uit, waarvan de Keizer het hoofd was." Doch, hoezeer de overige gewesten zich niet aan het opbrengen van onderstandsgelden onttrokken, wilden zij de | stelling der Zuidelijke gewesten niet onderschrijven.

•

-ocr page 436-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

424

Terwijl de Nederlanders de Franseben in Artois bestreden, bad Hertog Karel van (ielder het pas gesloten verdrag van Grave op eene jammerlijke wijze gesehonden. In de tweede helft van Juny te Harderwijk gekomen, bad hij drie dagen achter- een de poorten gesloten en de trom doen roeren, onder voorgeven, dat hij volk voor de dienst van Koning Fran<;ois wilde werven. Hij verdeelde ver-

Terwijl men over het bedrag der op te brengen beden beraadslaagde, was Hesdin bezweken. Docli verder kwamen de Fransehen niet. want de Graaf van Huren, die een leger van 30,000 Nederlanders bad verzameld, verhinderde ben niet slechts om nieuwe veroveringen te maken, maar nam zelfs Saint Pol (15 Juny) in, waarna hij nog Montreuil bemagtigde en tegen Tbérouannc oprukte.

volgens deze soldeniers op vijf schepen en gaf den bevelhebber last om Enkhuizcn te verrassen. Op de reede voor deze West-Friesche stad geko- men, wierpen de Gelderschen de ankers uit, in de mecning tot het landen den vloed af te wachten (22 Juny). De duisternis was nog niet geweken, zoodat men uit de stad hunne nadering niet be- raerkte. Doch naauwelljks begon het te schemeren ,

Francjois, in zijne berekeningen teleurgesteld, sprak van eene wapenschorsing die den 30 July tot stand kwam. Beide partijen beloofden daarbij elkander, om oogenblikkelijk het veld te ruimen en gedurende tien maanden gcene vijandelijkheden van welken aard ook te plegen. De opheffing van het dreigend kamp voor Thérouanne was van deze overeenkomst bet eerste gevolg.

-ocr page 437-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

4-.T)

of een burger, Erik van den Hok, ontwaarde hen. Hij vroeg hun wat zij bragton, waarop zij ant- woorddcn: "Mout voor Jan Groot Albert!". Maar Erik van den Bok had in deze koopvaarders peen vertrouwen. Hij begaf zich naar het huis van den Oud-Rurgemeester(5root-Albert, wiens dochter met zijn zoon gehuwd was. Hier kreeg hij op zijn vraag: "verwacht gij mout?" een ontkennend antwoord.

gunnen om de ankers op te winden.\' Deze achter- gelaten grondhaken werden nu opgevischt en door de Enkhuizcr8 tot een gedachtenis aan den Zni- dertoren opgehangen. De Hertog van Gelder was geenszins gerust over de gevolgen van zijn vijandelijken aanval. Hij poogde zijn voornemen te bewimpelen, door aan de Am- sterdammers te schrijven, dat de schepen die hij

Terstond riepen de wakkere Enkhuizcrs alle man te wapen, snelden naar den zeekant en gaven den Geldcrschen nadrukkelijk te kennen, dat het schandelijk ontwerp verijdeld was. De schepelin- gen, zich niet sterk genoeg achtende, om iets te- gen ecne zoo mngtige, welbevolkte stad te onder- nemen, die op hare hoede was, zochten naar een goed heenkomen, zonder zich zelfs den tijd te

had uitgezonden, geen ander doel hadden gehad, dan zijn neef, den ouden Kardinaal van Bourbon, die hem een bezoek kwam brengen, bij de zeegaten af te wachten. Hun verwijl voor Enkhuizen, voegde hij er bij, was alleen het gevolg geweest van den storm, die hen genoodzaakt had om voor anker te gaan.

/ie de plaat op blailx. 40S.

:t

-ocr page 438-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		42(5
		rijk te ontmoeten, zonder dat de tusschenkomst van een derde daarbij in het spel zou zijn, vond hij bij Karel een gunstig gehoor. Wel is waar, vonden \'s Keizers raadslieden de zaak bedenkelijk, doch juist omdat zij dit was, beviel zij Karel uitermate. Hij nam de uitnoodiging aan en bepaalde met den gezant, dat de zamenkomst te Aigues- Mortes, nabij den hoofdmond van den Khóne, zon plaats vinden. Toen de keizerlijke galeijen ter hoogte dezer stad waren gekomen, liet Karel het anker uitwerpen , waarop Francois die den Keizer op het strand ver- beidde, zich terstond aan boord begaf van het vaar- tuig dat den verwachten gast overvoerde. Met de meest mogelijke beleefdheid verzekerde hij Karel dat hij naar niets meer verlangde dan zijn vriend te zijn en aan het droevig misverstand, dat hunne harten van elkander verwijderde, een einde mogt komen. Karel volgde zijn tegenstander in zelfbe- heersching: hij wilde geen minder edele gezind- heid toonen dan de ander. Het gesprek werd dus in de liefelijkste toonen voortgezet, en nadat Ka- i rel zijn genoegen daarover had betuigd, ging i Francois zoo ver, hem tot een vriendschappelijk | maal aan wal uit te noodigen. Ook dit nam Karel zonder aarzeling en met de grootste minzaamheid aan. Zonder het minste wantrouwen te laten blij- ken, verliet hij het veilige vaartuig en begaf zich met Francois naar Aigues-Mortes, waar alles op het heerlijkst was ingcrigt. Op den maaltijd volgde een schitterend bal, dat door beide Vorsten een geruimen tijd werd bijgewoond. Karel bleef dien nacht in het koninklijk paleis slapen, en den vol- genden morgen bood de Dauphin zelf hem het wasch- bckken en een handdoek aan. Toen Karel, met dit dienstbetoon verlegen, scheen te weifelen om het aan te nemen, sprak Frangoisop den innemendsten toon: "Mijn zoon doet niet meer dan zijn pligt. Een zoo groot monarch als de Keizer is waardig door koningen bediend te worden." Beide Vorsten bleven nog dien dag bijeen. Francois was de hoffelijkheid in eigen persoon. Hij verklaarde van zijn bond- genootschap met de Turken te zullen afzien en in alle billijke zaken zich naar \'s Keizers wen- Bchcn te schikken. Ten slotte verzocht hij zijn gast, een kostbaren ring van hem aan te nemen, waarin de woorden: delectionis testis et exemplum (ten blijko en ten tecken van genegenheid) gegrift stonden. Des avonds geleidde hij den Keizer we- der naar boord, waarop Karel, na het hartelijk- stc afscheid, zijne reis naar Spanje voortzette (July 1538). Inmiddels had Hertog Karel van Gelder zijne onrustige loopbaan geëindigd. Zijn dood te Arnhem, op den 30 Juny, had zijn stoffelijk overschot bij dat zijner vaderen verzameld. Doch ofschoon de Landvoogdes terstond brieven aan de Geldersche .steden schreef, waarin zij \'s Keizers regten op de heerschappijen van den afgestorvene deed gelden, de bewoners van het Nijmeegsche-Rijk en de Betuwe, van de Veluwe, Zutphen en \'t Overkwartier waren
		De Amsterdammers, met liet gebeurde te Har- tlerwijk volledig bekend, verwaardigden zich niet, \'s Hertogs brieven te wederleggen. Zij gaven dus den (ielder8chman eenvoudig te kennen , dat zijn verzoek om vrijgeleide voor den Kardinaal niet tot licn bc- lioorde gerigt te zijn, maar tot de Landvoogdes te Brussel, Koningin Maria. Karel\'s verontschuldiging benam velen de vrees, dat de oorlog met Gelderland zou vernieuwd worden, ofschoon men in Holland en Brabant scherpe wacht bleef honden. Ook week de vrees voor vijandelijk- heden met Denemarken, toen Koning Christian III en Keizer Karel met elkander een bestand sloten. De tijd van vrede, door de wapenschorsing van Jnly 1537 voortgebragt, was meer dan ter htlfte verstreken toen het voornemen der Gelder- schen om den erfgenaam van den Hertog van Gulik en Cleve tot opvolger van Hertog Karel te verkla- ren, met nieuwe verwikkelingen dreigde (January 1538). Doch daar de Hertog en de Gelderschc Staten het hierbij zeer oneens met elkander waren, be- hoefde de Keizer voor als nog deswegens harnas noch zwaard aan te gespen. Zelfs werd het bc- stand — dat nogtans, op zee althans, kwalijk werd onderhouden — tot den 1 July (1538) verlengd. Met belangstelling zag men zoo in de Neder- 1.•lilden als het overige West-Europa eenc nieuwe losbersting der oneenigheden tussehen Keizer Ka- rel en Koning Francois te gemoet, toen Paus Paulus III tussehen beiden trad en de beide mo- narchen tot eene vriendschappelijke zamenkomst te Nice (Nizza) uitnoodigde. Maar hoeveel moeite de Heilige Vader zich gaf, hij kon niets meer bewerken dan het verlengen van den gesloten wapenstilstand voor tien jaren, gedurende welk tijdverloop elk datgeen zou behouden, waarvan hij thans meester was (18 Juny). De wederzijdsche verbittering bleek bij deze gelegenheid zoo groot, dat Karel weigerde Francois te zien, en deze er zich weinig om bekreunde, of de Keizer hieromtrent van gevoelen zou veranderen, al dan niet. Naauwelijks was dan ook het verdrag onderteekend, of de Koning ver- trok naar Avignon, terwijl de Keizer den Paus naar Genua vergezelde. Na eene zoodanige ontmoeting zou niemand een tweede voorspeld durven hebben, en toch vond zij reeds na weinige weken plaats. Francois kon zich gemakkelijk verklaren, wanrom Karel te Nice zoo terughoudend was geweest: de voor den Oosten- rijker zoo ongunstige afloop van den Provencer veldtogt, moest deze met wrevel en schaamte vervullen en hem tegenover zijn vroegeren gcvan- gene eene droevige figuur doen aannemen. Maar Framjois wist ook, dat een man nooit meer geneigd is, om toe te geven, dan wanneer degecn voor wicn hij zich schaamt, hem het eerst vertrouwelijk de hand reikt. Toen dus, terwijl voor \'s Keizers inscheping te Genua toebereidselen werden gemaakt, een Fransch gezant zich met het verzoek tot Karel rigtte, dat het Z. K. M. mogt behagen om op zijne overvaart naar Spanje den Koning van Frank-

-ocr page 439-

		GESCHIEDENIS VAN II even ongezind om zich onder het bewind van Karel V te begeven als onder dat van Hertog Karel\'s naasten erfgenaam, Hertog Antonic van Lotharingen: zij wilden geen anderen vorst huldigen dan Willem, erfgenaam van Gulik en Cleve. Mogtcn deze berigten Karel op nieuwe toerus- tingen ten oorlog bedacht doen zijn, hij had eene onderneming in den zin, waarbij de krijg aan Waal, Maas en IJssel op den achtergrond moest treden. Naauw was hij in Spanje terug, of hij maakte toe- bereidselen tot een feilen strijd tegen Soliman II, te- gen wien Paus Paulus III alle christen vorsten in een verbond poogde te vereenigen. Karel liet in Spanje eene magtigc vloot uitrusten, waarmede hij zich voornam naar Konstantinopel te zeilen. Uit Italië en de Nederlanden ontbood hij talrijke smal- declen, die zich bij de Spaansche vloot zouden aansluiten. Onderde leiding van Jean de Ilcnnin, Heer van Bossu, rustten onze Staten te Veere 44, en te Am- sterdam en in Waterland 56 schepen uit, die in Fcbru- ary en Maart 1539 de Nederlandsche stranden verlie- ten, met het doel, om, zoo spoedig wind en tij liet toe- lieten, het vereenigingspunt, de haven van Malaga, te bereiken. Doch alleen het eerste Nederlandsche smal- deel kwam tot de aangewezen Granadasche haven. De Amsterdamsche en Waterlandschc schepen kregen, toen zij de Hoofden waren genaderd, berigt, dat zij weer huiswaarts konden keeren en uit \'s Kei- zers dienst waren ontslagen. Aan een strijd tegen de Turken toch viel niet meer te denken. Bij de verwikkelingen met Gelderland waren andere moeijc- lijkheden in het Noorden gekomen: de spanning tusschen de protestantschc en katholieke vorsten in Dnitschland was met den dag toegenomen, en het magtigeGent had de vaan des oproers aan de Schelde geplant. Karel zag van zijn voornemen tegen Kon- stantinopel af. Zelfs sloot hij met Soliman een be- stand, waarbij beide Vorsten een eindpaal aandc vij- andelijkheden tusschen hunne wederzljdschc ondcrza- ten stelden. De Keizer moest hiertoe te eer besluiten, daar noch Francais van Frankrijk — met wien hij den 1 Febrnary 1539 te Toledo den zoogenaamden eeuwigen vrede had gesloten — noch Henri van Engeland overreed konden worden, om met hem het zwaard tegen de Osmanlis aan te gespen. Tijdens deze onderhandelingen werd de Keizer weduwnaar. Zijne gade, Isabella van Portugal, ovcr- leed den 1 Mei (1539) te Toledo, in het kraambed. Do oorsprong der Gcntsche onlusten dagteekende reeds van denjare 153C, toen de Landvoogdes weder een buitengewonen onderstand gevraagd hebbende, van eene som van 1.200,000 gulden over de gezamenlijke Nederlanden ƒ 400,000 aan Vlaande- ren waren opgelegd. Drie leden der Vlaam- sche Staten, Brugge, Yperen\' en het Vrije van Brugge, stemden in deze bede toe, doch Gent wei- gerdo zijne toestemming. Vruchteloos poogde men de burgers der Schelde- en-Leljestad van gedach- ten te doen veranderen: zich beroepende op hunne privilegiën, weigerden zij het hun opgelegde aan- deel te voldoen. Alleen stemden zij toe, om zoo		LLAND EN ZEELAND.                                   427 de staat van het Land dit vorderde, manschappen te leveren, die onder den grooten standaard van Gent zouden uittrekken. Aanvankelijk scheen de Landvoogdes in dien voorslag te berusten, tot eens- klaps het den Gentenaars als een donderslag in de ooren klonk, dat Koningin Maria al de Gent- sche kooplieden, die zich te Brussel, Antwerpen en Mechclen ophielden, in hechtenis had doen nemen. In antwoord op deze \'strafoefening zonden de Gentenaars hun pensionaris, Lieven Blomme, naar Brussel, om van de Landvoogdes de invrij- heidstelling der gevangenen te bekomen en hun gedrag te regtvaardigen. Doch Vrouwe Maria gaf ten antwoord, dat zij wel het geschil aan het oordeel van den Grooten Raad te Mechelen, of aan dat van den Geheimen Raad te Brussel wilde onderwerpen, doch dat de Gentenaars, zoo zij de vrijheid hunner gc- vangen medeburgers wilden bekomen, eerst hun aandeel moesten opbrengen. Stelde een der voor- geslagen scheidsregters hen in het gelijk, alle gel- den waarop zij dan regt zouden hebben, zouden aan hen teruggegeven worden. Maar de Gentsche burgerij verwierp dien voorslag, op grond, dat zij niet betrouwen kon op de onpartijdigheid van reg- ters, die door den Keizer werden aangesteld en ontslagen. Karel V, zoowel door brieven der Landvoogdes als door afgevaardigden uit Gent van den loop dezer twisten onderrigt, had, den 31 January 1537, aan den magistraat zijner geboortestad doen weten, dat Gent aan de Landvoogdes als aan hem zei ven moest gehoorzamen, en zoo de burgerij meende dat aan hare voorregten was te kort gedaan, zij dit door de gemelde Raden moest laten uitwijzen. Doch de Gentenaars waren niet te bewegen om aan het schriftelijk bevel des Keizers te voldoen. Niettemin bleven zij zich bepalen tot het inleveren van eerbiedige vertoogen, tot bij vonnis van den Grooten Raad te Mechclen zij veroordeeld werden om te bcta- len.Toen kwam de menigte in opstand en dreef de deur- waarders de stad uit, die haar de vcroordeeling waren komen aankondigen. Op den ingeslagen weg voorthol- lende, zette de partij der zoogenaamde Crossers den magistraat af, benoemde een nieuwe regering en ver- moordde den oud-deken Lieven Pijl, onder het voorwendsel, dat hij tegen het belang der gemeente gestemd en gehandeld had. Zij deden ook pogingen ora de naburige steden in hunne wederspannigheid te doen deelen,Ven hetgeen het ergste was, zij zonden gezanten aan Koning Frawjois I, om hem de opperheerschappij over Vlaanderen aan te bic- den, zoo hij op nieuw den Keizer in moeiten wikkelde \'. De onrust der gemeente droogde de bronnen van welvaart op. Handel en fabrieken stonden stil. Ar- moede verving do vroegere welvaart, even alsplun- dering en roof de vroegere veiligheid. De Cressers plunderden éérst hen die eenige gewctenlooze volks- leiders als vijanden der gemeente aanwezen, en be- 1 Zie de plaat op bladz. 408.

-ocr page 440-

		Il\'h                                 GESCHIEDENIS VAN HOLLAND KN ZEELAND. dreigden toen allen die lich in welvaart verheugden,     nam, de voorwaarde te bedingen, dat zoo lang
			�391
	Zij voegden den rijken toe: "I)c tijd zal spoedig    hij binnen de Fransche landpalen was, zelfs met komen dat wij van uwe rijkdommen zullen meester    geen woord over Milaan gesproken zou worden, zijn. (Jij hebt die lang genoeg bezeten. Het is tijd ]  "ten einde de wereld", zooals hij zeide, "wanneer dat wij daarvan genieten. Nu is het uw beurt i  hij later iets inwilligde, niet mogt geloovcn dat om te leeren wat het heet behoeftig te zijn. Wij     het hem in Frankrijk heimelijk was afgedwongen." zullen uwe fraaije kleedcren aantrekken, en gij kunt ;     Nadat deze zwarigheid was uit den weg geruimd, u met de onzen tooijen".                                            begaf Karel zieh in November 1539 op reis. In de Om een einde aan dien dreigenden staat te ma-     laatste fcpaansehc grensstad, Fuentarabia, gcko- ken, vereenigden zich de welgczinden tot eenc ,  men, werd hij aangenaam verrast, doordien hij er gewapende magt, die zich overal vertoonde waar    door den tweeden zoon van Francais, door den Conné- dc losbandige menigte nieuwe gruwelen wilde ple-     table de Montmorency en vele Fransche edelen gen. Zóó stonden beide partijen tegenover elkan-    werd begroet, die hem tot hiertoe waren te genioet der, toen de Keizer het besluit nam, zelf naar    gereden. Naauwelijks betraden zij den volgenden Vlaanderen te komen.                                                dag het Fransche grondgebied, of ook de Dauphin Karel V weifelde omtrent den weg waarlangs hij    voegde zich bij hen. Naderde de Keizer eenc stad ,
		Iv Hut 11......ili r> bieden de sleutels liunncr stad Keizer Kurel V rciu.
		uit Spanje naar de Nederlanden wilde reizen. Het  I  zoo bood de magistraat hem daarvan de sleutels strenge jaargetijde maakte de noordelijke zeeënon-  |  aan. In het kort, overal ontving men hem niet veilig, en de weg over Italië en Duitschland was  j  als een gast, maar als een gebieder. Tc Fontaine- te lang. Bij de overweging hiervan was het hem  |  blcau, waar het Hof hem verbeidde, verschafte aangenaam, dat Francais I hem den doortogt door  ;  men hein vijftien dagen achtereen de uitgelczenstc zijne Staten aanbood. De waarschuwingen zijner  ,  vermaken. Ook te Parijs, waar men hem den raadslieden, die den Franschinan slechte bcducliu-  !  schitterendsten intogt bereidde (1 January\' 1540), gen toeschreven, verwierp hij met verontwaardiging,    werd hij zes dagen lang met koninklijke pracht Inderdaad kon hij op het feit wijzen, dat Francais  I  onthaald. Daarbij viel, zelfs in scherts, geen enkel zelf hem de brieven, door de Gentenaars naar  i  woord voor dat aan de vroegere onaangenaamheden Parijs gezonden, had uitgeleverd. Alleen vreesde    tussclicn beide monarchen kon herinneren. Te de Keizer, dat men hem zoozeer met beleefd-  j  st. Quentin nam Karel van Franc,ois afscheid ), doch heden zou overladen en intusschen op het verzoek  j  de Fransche Prinsen gingen nog een eind verder, om de belcening met Milaan zoo sterk aan-    tot de Nederlandsche grens, dringen, dat hij die welstaanshalve niet zou kun-  j      Den 21 January (1540) te Valcncicnncs aangc- ncn weigeren. Met veel sluwheid wist hij dit gc-  ! ------- vaar te ontwijken, door, vóór hij de reis onder-  |     > zie de plaat op litailz. 409.

-ocr page 441-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

IL\'0

komen, reisde tic Keizer allereerst naar Brussel, waar hij niet alloen door do Landvoogdes en de Ncderlandsclie grootcn, maar ook door zijn broc- der, den Roomsen*Koning Fcrdinand, werd vcr- welkomd. De laatste liad twee regimenten Dnitsehe i voetkneebten in zijn gevolg, aan wier hoofd de Keizer, den 24 Fcbruary, Qent binnenreed. Hem |

klaard en den ouden regeringsvorm afgeschaft. De burgers moesten op de vernederendste wijze, om genade smeeken en eene zware geldboete op- brengen , waaruit een kasteel ter plaatse van de oude st. Havo-abdij, ter breideling der onrustige bevolking, moest gebouwd worden. Vele aauzieu- lijke burgers werden gebannen en hunne goederen

lU-rt-ijj Willi-ni \\jhi (iulik omliT-.trriit lich ta Vcnlo ;mlt Katar Knrul V.

ter zijde ging zijno zuster Maria, omstuwd van bijna 1500 Nedcrlandscbc edellieden. Karel gaf bevel om dadelijk de poorten der stad te sluiten en baar door sterke wacbten te bezetten. Daarop spande bij de vierschaar over de oproeri- gen en liet den 30 April het vonnis uitspreken. Hij verklaarde de stad Gent schuldig aan gekwetste majesteit en sprak eene harde straf over baar uit. Alle voorregten der burgerij werden verbeurd ver-

verbeurd verklaard, anderen tot verre bedevaarten veroordeeld, en aan zesentwintig belhamels de doud- straf voltrokken. De Keizer begaf zich hierop te Sluis in Vlaan- deren naar Zeeland scheep. Na in dit Graaf- 8cbap de voornaamste steden bezocht te hebben, stak bij naar Dordrecht over, vanwaar bij over Rotterdam en Delft \'s Gravenhage bereikte (21 July 1540). Hier ontving hij de begroeting van Holland\'s

-ocr page 442-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		l.\'jn
		edelen en van den Utrechtschen Bisschop, doch was er niet aangenaam te moede, daar jicht en andere kwalen hem teisterden. Zijne reis voort* zettende, verzocht hij de Staten van het Graaf- scliap den 12 Augustus te Amsterdam zamen te komen: hij wenschte, zooals thans maar al te vaak aan de orde was, een nieuwen buitengewoncn on- derstand te bekomen. Van de dagvaart binnen de IJstad kwam niets, omdat men den Vorst voorhield, "dat t\' Am- sterdam die vier Elementen gecorrumpeert zijn, ende om te behoeden die gesontheyt van Syne Maye8teyt, ende den gcenen die hem volgen ende water drincken willen, \'t welek t\' Amsterdam nyet en doceht, ende veel sieck ja de doodt drincken souden mogen." In plaats van te Amsterdam kwamen de Staten te Haarlem bijeen, doch hunne beraadslagingen wer- den eerst door een besluit gevolgd, toen Karel zijne plegtige intrede te Utrecht had gchou- den. De Keizer had op de reis naar de oude bisschopstad getoond, de bezwaren tegen een ver- blijf binnen Amsterdam niet hoog te tellen, want hij vertoefde bijna twee dagen binnen de IJstad (13 en 14 Augustus), waar hij den nacht in cenc deftige huizingc aan de Warmoesstraat doorbragt. Nooit had Utrecht plegtiger intrede gezien dan die van den Keizer. Triomfbogen, beelden, bloem- slingers en opschriften sierden poorten en wallen, bruggen en pleinen, kerken en woningen. Op de Gaardebrng werd een zinnebeeldig tafereel vcr- toond uit de geschiedenis van Rome en Karthago, bij den Domtoren de overwinningen van 1\'eppin van Herstal op Radboud van Friesland, de aanstelling van Ronifaeius tot Aartsbisschop van Utrecht, het bc- giftigen van Bisschop Balderik door Keizer Otto 1 en verschillende andere episoden uit de eerste tijden van het Sticht. Van de Tolsteegpoort tot de Waardpoort vertoonde de Oude Gracht één laan van groene boo- men. Evenzoo was het aanzien van het Oud-Kcrkhof, zoodat het scheen "ofte alles een boschaedtgie geweest waer." De burgerij ging den Keizer bijna anderhalf uur ver te gemoct, de magistraat in zwarte tabbaar- den, de edelen in fluweclen "paltrockcn", de gewone poorters in hunne schoonste gewaden. Alle klokken luidden, toortsen brandden, speeltuigen wecrklon- ken, vrolijke kreten rezen van alle zijden omhoog. Na zijne tevredenheid over zooveel eers betuigd te hebben, reed de Keizer over Vianen, \'s Her- togenbosch en Geertruidcnberg naar Breda, waar zijn geliefde veldheer Réné van Chalons, Prins van Oranje, hem op het kasteel zijner voorouders plcgtig welkom heette \'. Karel toonde dien held zijne gunst door hem het stadhouderschap op te dragen over alle gewesten waarover Antonic van Lalaing, Graaf van Hoogstraten, tot zijnen dood op den 2 April dezes jaars (1510) in \'s Keizers naam het bewind had gevoerd, te weten Holland, Zeeland, West-Friesland, Utrecht, Voorne en Brielle. 1 Zie du plaat op blaüz. 112.
		Na over Bcrgcn-op-Zoom, Antwerpen en Mcche- len te Brussel teruggekeerd te zijn, maakte Karel toebereidselen om zich naar Regensburg te begeven, waar de Vorsten en verdere Standen van Duitschland zich op \'s Keizers uitnoodiging tot een rijksdag vcr- gaderden. Daar gaf Karel zich grootc moeite om eenc gewenschte overeenstemming tusschen de katholie- ke en protestantschc leden tot stand te brengen, wat hein echter niet bijzonder gelukte. Toch was eenc overeenstemming zoo hoogst noodig, daar de Turken Midden* en West-Europa op nieuw bcdreig- den (April—July 1511). Te Regensburg liet Koning Franeois Karel aan de beleening met het Hertog- dom Milaan ten gunste van zijn tweeden zoon herinneren. Doch de Keizer was over dit punt vol- strekt niet meer te spreken sedert Franyois een verbond van onderlinge bescherming had aangegaan met Willem van Gulik en Cleve, die zich de heer- schappij over (leider en Zutphen had aangematigd. Ook had hij het Hertogdom Milaan bereids, den 11 Oetober 1510, aan zijn zoon Filips geschonken. Geldgebrek had Karel tot het besluit gebragt om hooge regten te vorderen op het verlof om koren naar het buitenland te voeren. Deze maatregel, die tot groot nadeel van den Hollandschcn handel strekte, gaf aanleiding tot vele vertoogen der Staten. Maar wat ook werd aangevoerd, het verlofgcld bleef, tot eenc volksbeweging te Amsterdam den Keizer de zaak van cene andere zijde leerde beschouwen (1541). Het gevolg was dat in 1542 deze belasting werd afgeschaft tegen cene storting van 25,000 gulden, waarvan Amsterdam alleen een derde betaalde. Het verdrag door Soliman II met Karel V ge- sloten, bewaarde den vrede tusschen de onderda- nen des Sultans en des Keizers gedurende slechts korten tijd. Reeds in 1540 drongen Turksche scharen op nieuw Hongarije binnen, waardoor de Roomsch-Koning Ferdinand van de gelegenheid werd beroofd om zijne regten op den troon van den II. Stephan te doen gelden, in welks bezit de Groote Heer den Zevenbcrgschen woiwode Jan Zapolia van 1527 tot 1510 had gehandhaafd. Nu wierp Soliman zich tot schut8heer van Zapolia\'s onmondigen zoon op en bragt daardoor de Turksche legers op de Oo8tenrijkschc grenzen. Doch niet alleen de Staten van \'s Keizers broc- der werden door de Osmanlis bedreigd, z!jne eigene heerschappijen hadden verschillende aanvallen te verduren. Barbarijschc zeeschuimers bragtcn den Spaanschen en Itnliaanschen koophandel dagelijks groote nadcclcn toe en ondernamen niet zelden stoute landingen op de kusten van Andalusië, (ira- na da, Valcncia, Cataloniö, Napels en andero ge- westen. Een en ander wekte Karel\'s verlangen om een nieuwen togt naar Barbarije te ondernemen, waar hij zes jaren geleden Khaïr Eddin, die thans te Algiers zetelde, uit Tunis had verdreven. Andrcas Doria, Doge van Genua, poogde onzen Vorst vruch- teloos te overreden, de onderneming nog eenigen tijd uit te stellen. Hij achtte het jaar 1541 te ver

-ocr page 443-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.                                  431
		verstreken, om een kruistogt op de Middellandsehe Zee te ondernemen. Doch de Keizer, die niet gaarne een plan dat hij eenmaal had gevormd, opgaf, reisde van Lucca — waarheen hij zich nit Regens- burg had begeven — naar Porto-Venere, op de Li- gurische kust. Hier scheepte hij zich, den 2K Scp- tember, naar de Balearen in, welker prachtige havens tot de algemeene verzamelplaats waren ge- kozen. Toen Karel echter Port-Mahon naderde, vernam hij dat de Spaansche vloot reeds het anker had geligt en naar de Afrikaansche kust onder zeil was. Met het Italiaansche smaldeel volgde hij haar dus onmiddellijk. liet was een uitgelezen leger dat zich aan boord der vloot bevond. De bloem des adels van al zijne heerschappijen was er vertegenwoordigd, zoodat ook Nederlanders daarbij niet ontbraken. Vooral had- den de Hollanders en Zeeuwen een groot aantal vaartuigen uitgerust: alleen van Enkhuizcn waren er vier karveelen bij. Voorts waren er meer dan honderd Malthezer ridders op de vloot, met hunne onderhebbende manschappen. Den 20 October kwamen de schepen voor de kust van Algiers, en welhaast gingen de soldaten aan land. Om geen tijd te verliezen, rukte Karel terstond tegen de Hoofdstad op, met den eisch aan Khair- Eddin om zich terstond over te geven. De trotsche weigering des zeeroovers bragt Ka- rel in geen geringe verlegenheid. Eene stellige belegering kon hij niet ondernemen zoolang geene tenten, levensmiddelen en geschut aan wal waren gebragt, en bij de onvolkomen hulpmiddelen van dio dagen ging hiermede veel tijd verloren. Men trok langs de kust voort, doch kwam daarmede niet verre. Reeds den eersten avond werd het on- stuimig weder. Een vrcesclijke storm berstte los, waarbij, tot overmaat van ramp, de regen in stroo- men nederplaste. De arme soldaten, die, zonder tenten, zonder beschermend dak, op moerassige velden moesten stand houden, werden zoo door en door nat, dat zij van koude klappertanden. Ja, om op den slijkerigen grond, waarop zij tot over de enkels in het water stonden, niet door rnkwin- den omvergeworpen te worden, moesten zij hun lansen in den grond steken en zich daaraan vast- klampen. Maar al te goed wist de vijand zicli dezen trcu- rigen toestand den volgenden dag ten nutte te maken. De weibereden, vlugge Turksehc ruiters, van de hoogten afgedaald, bestookten de Keizer- lijken met zoo veel geluk, dat velen werden ter neergeveld (26 October 1511). Thans zagen de legerhoofden naar de schepen uit. Maar de storm van den ontzettenden nacht had hunne ankers losgerukt, velen tegen elkander verbrijzeld, en anderen naar de volle zee terugge- slingcrd. Daarbij stond de zee zoo hol, dat er niet aan te denken viel om proviand en andere voor- werpen van boord te laten komen. Karel beval de paarden te slagten, ten einde ten minste den eersten honger te kunnen stillen. Zoo ging het
		leger vier dagen achtereen door water en slijk naar de Golf van Matifoc, de laatste veilige wijkplaatsvoor de schepen. Eerst nu konden de manschappen weder brood en andere levensmiddelen bekomen, maar de strijdere waren zoo uitgeput, dat Karel het niet durfde wagen, met hen de onderneming voort te zetten. Hij had zich bij dit onheil met eene bewonderenswaardige zelfverloochening gedragen en, even als de minste soldaat, alle ontberingen geleden. Onophoudelijk achtervolgd door de. Ara- bieren en Mooren, scheepte hij zicli snel in, doch kwam, na veelvuldige stormen, eerst in Decem- ber (1541) in Italië terug, vanwaar hij eerlang naar Barcelona overstak. Terwijl Karel den hcilloozen togt naar Algiers beraamde, werd Francais zijne hoffelijke houding tegenover den Keizer moede, die zijn Huis toch Milaan bleef onthouden. Hij rustte zich dns ten oorlog en vernieuwde inmiddels zijn bondgenoot- schap met Sultan Soliman, terwijl hij ook de Ko- ningen van Denemarken, Schotland en Zweden voor zijne belangen won. Hertog Willem van Gulik en Cleve, die zich zonder Fransche hulpbezwaar- lijk in het bezit van Gelder en Zutphen zou kun- nen handhaven, was natuurlijk mede op zijne zijde. In Mei 1542 zond Franeois zijne oorlogsverklaring in het licht. Als voorwendsel daartoe diende hem dat twee zijner onderdanen, die hij naar Venetië en Konstantinopel had afgevaardigd, in Italië het leven hadden verloren. Del Guasto, \'s Keizers Stad- houder te Milaan, had bevolen om hen aan te houden en hun hunne papieren te ontnemen. Toen zij zich hiertegen verweerden, werden zij met hunne aan- vallers handgemeen en kwamen beiden om. Fran- cois hief luide klagtcn aan over "deze schending van het regt der volken". Doch dit beweren ging niet op, daar de bedoelde afgevaardigden niet onder den naam van gezanten reisden, maar hunne be- trekking veeleer hadden pogen te verbergen. Terwijl de Koning van Denemarken de Sont voor de Nederlanders sloot, bragt Francois vijf legers tegen den Keizer in het veld. Het eerste, dat hij op Luxemburg rigtte, vertrouwde hij aandenHer- tog van Orléans. Het tweede zond hij, onder den Dauphin, naar Uoussiilon, op de Spaansche grens. Het derde, onder den Hertog van Vcndome, gaf hij bevel Vlaanderen aan te tasten. Het vierde, onder den admiraal d\'Anncbault, moest uit Piemont voortrukken, en het vijfde, slechts GOO man sterk, onder Nicolas de Bossut, Heer van Longueval, kreeg in last, do krijgsmagt te versterken, die Hertog Willem van Gulik aan de Maas bijeenbragt. De Hertog van Orléans en de Dauphin openden den oorlog bijna te zelfder tijd (Juny 1542), en op dit pas maakten ook de Gcldcrschcn, Clcvenaars en Gulikkcrs zich gereed de Maas over te steken. Onder het bevel van Maarten van Rossem, werd de overtogt den 20 July bij Cuyk en te Kcsscl vol- bragt. Eensklaps stortten zich 14,000 woeste krijgs- knechten over het ongelukkige Peel- en Kempen- land. Boxtel, st. Oedenrode, Oirschot, Hilvaren-

-ocr page 444-

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

432

beek on Kaarle werden verwoest of gebrandschat Van hier togen de Oelderschen naar Breda, doch deze stad kwam er met den schrik af. De vijand trok haar voorbij naar Hoogstraten, welks kasteel aan hen werd overgegeven. Nu ging hij op Ant- werpen los, welke rijke koopstad hij niet hulp van cenige verraders hoopte te bcmagtigen. Maar de magistraat van Antwerpen droeg goede zorg; en toen nu van Rossem\'a schildknaap de veste uit

Verbitterd over deze woorden, gaf van Kossem bevel om den gansenen omtrek der stad te verwocs- tcn. Doch tegen de veste zelve ondernam hij niets, ofschoon Réné van Chalons, die haar met 3(K)0 voetgangers en .\'{<*) ruiters te hulpe kwam, bij deze onderneming een slechte kaart speelde. Du Prins had de Antwerpsche burgerij van zijne komst kennis willen geven, met uitnoodiging om, wanneer hij naderde, te zelfder tijd een uitval te doen. De

Pb 1\'riim van Onnjfl in \'u Kci/rrs imnt U\' Nijim*tri*ti pi-liulilipl.

naam der Koningen van Frankrijk en Denemarken kwam opeischen, kreeg hij niet slechts een wei- gerend antwoord, maar de wethouders voegden hem toe, dat zij van Hossein geenszins voor een veld- overste van zoo groote Koningen erkenden, ja hem niet hooger achtten dan een roover en aanvoerder van een hoop schelmen \\ 1 Zie dn plaat op liladz. 41».

brief echter was door van Kossem onderschept. De Gcldcrschman liet nu op al zijne vanen \'s Keizers wapen plaatsen, ten einde den Prins" van Oranje te bedriegen. Zijn list gelukte. De Prins, meenende dat de Antwerpsche schutters naderden, liep bij Brasschaet in den val, verloor veel volk en ont- snaptc te naauwernood met het overige deel zijner krljgsbcnde.

-ocr page 445-

•I3.\'5

GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.

verwachtende, met bebloede koppen afdeinsden.\' Van Kossem besloot zelfs af te trekken, doch verwierf toch nog een rantsoen van 12,000 gouden leliën, daar de beide stedelijke gezanten, Bichem en Geese, zich in zijne magt bevonden. De Gclderschen togen nu naar Waalsch-Brabant en Namen, waar zij, door roof en brandschatting een grooten buit bijeenbragten. Verschillen over de vcrdceling tuschen hen en de Fransche hulpben- den veroorzaakten eindelijk eene scheiding toen zij Mczicres waren genaderd. Van Kossem keerde naar zijns meesters landen, de Longueval naar Frank* rijk terug. Inmiddels had het leger van den Hertog van Orlé- ans, 28,000 man sterk, Ivoix — thans onder den naam van Carignan bekend — en eenigc andere kleine

De Antwerpenaars bereidden zich voor op eene bestorming, doch den 27 Jnly brak van Kossem met den dageraad liet beleg op en gaf zijn vertrek te kennen door het in brand steken der tot nog toe gespaarde molens en huizen in den omtrek. Hij vertoonde zich vervolgens voor Lier, doch toen de burgerij dier stad hem toonde goede wacht te hou- den, rigtte hij zijn marsch naar de dorpen DutVel en Hump8t, die uitgeplunderd werden. Daar de ingeze- tenen de bruggen afgebroken en de schuiten wegge- zonden hadden, stak hij bij Waelhem over de Ncthe in buitgemaakte kuipen en tonnen. Nu ging het langs Mcchelen naar Leuven. Voor laatstgenoemde stad gekomen, zond van Rossem een schildknaap uit om haar op te eischen. Doch de Lcuvenaars gaven een antwoord in den geest

\\n ultiI. t*- •drijven in llollaml t\'ii ltrut>tmt over liet verdmg van Vento.

steden van Luxemburg bemagtigd. Den 29 Augustus kwam het voor de sterke hoofdstad aan de Alzcttc, en na bij den toren st. Jost bres geschoten te heb ben, won het bij capitulatie den daaraanvolgende!! dag de stad (30 Augustus 1Ó42). Bijna even voor- spoedig was Hertog Antoine de Vendóme in Artois. Hij won er het kasteel Tourneham en de stad LU- tal, sloeg er den Graaf de Keux en sleepte een onmetelijken buit naar Picardie. In Koussillon ech- tcr maakten de Franschen gecne veroveringen. De Hertog van Alba handhaafde Perpiguan tegen den Dauphin. Prins Réné van Oranje wreekte op schitterende wijze zijne nederlaag bij Brasschact. Te naauwer- 1 Zie do plaat op bid* 410.

van dat der Antwerpenaars. Zij bewezen echter niet zoo standvastig te zijn, want zij lieten zich door vrees bevangen, toen het Gelderschc leger zich rond- om hunne wallen uitbreidde. Zij zonden gemagtigden af, die in laat hadden, den vijand eene aanzienlijke som te bewilligen, indien deze tegen die brandschat- ting wilde aftrekken. Tachtigduizend gouden leliën, al het geschut der stad en een zeker getal vaten bus- kruid maakten den afkoop uit, die van Kossem eischte. De magistraat bood 40,(K)0 gouden leliön, benevens de noodige levensmiddelen voor het Geldcrschc leger en in plaats van buskruid en geschut eenigc vaten wijn. Van Kossem liet zich verbidden. Maar nu verhieven zich de studenten. Verontwaardigd over het gesloten verdrag, rigtten zij liet geschut der wallen op de vijanden, die, deze begroeting niet

-ocr page 446-

		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		434
		nood waren de Franschen cene week in liet bezit van Luxemburg geweest, toen hij het hun weder ontwrong (!) September 1512) \'. Maar hiermede niet voldaan, viel hij in \'t Hertogdom Gulik, waar hij binnen weinige dagen Sittard, Gulik, Heinsberg, Snateren en Dllren vermeesterde. liet stond gc- sehapen dat ook Cleve en Gelder welhaast Bonr- gondische benden binnen hunne palen zouden zien, toen de Keurvorst van Keulen een bestand bemid- delde, waarin Koningin Maria, om het naderen van het barre jaargetijde, toestemde. De Keizer en de Hertog van Cleve poogden hunne regten op Gelder en Zutphen niet slcehts door de wapenen te handhaven, maar ook door voorstellen op den rijksdag te NUrnberg (Neurenberg). Hertog Willem beriep zieh, behalve op de besluiten der Geldersehe Staten, op de regten van Adolf, Hcr- tog van Berg, van wicn hij afstamde. Daarentegen hield de Keizer den Rijksvorsten voor, dat Hertog Karel de Stoute van Amoud van Egmond, een ander erfgenaam der oude Geldersehe Vorsten, in het jaar 1472 het regt op Gelder en Zutphen had gekoekt, en daarbij aan Gerard, Graaf van Jfllich (Gulik), voor hetgeen hij op deze gewesten meende te kunnen eischen, ecne goede som had betaald. De zaak werd op de lange baan geschoven, doch behalve den Keurvorst van Saksen, een blocdver- verwant van Hertog Willem, kwam het niemand in den zin, zieh voor den Gulikker te verklaren. De veldtogt die Francais I in het voorjaar van 1543 ondernam, voerde de Franschen in Hene- gouwen. Zij veroverden Landrecics, Bapaumc en Maubeuge, waarbij de abdij van Marvilles langen tijd tot koninklijk hoofdkwartier strekte. In dezen tijd maakten Fransche oorlogsehepen de Ncderland- sche zeegaten onveilig; maar wederkeerig vcront- rustten de Ncderlandsche zeelieden de Fransche koopvaarders. Onder Maximiliaan van Bourgondii! blokkeerden zij zelfs eenigen tijd den mond der Gi- rondc, vergaderden er de klokken van eenige dorps- torens tot buit en voerden die, met verscheidene koopvaarders, als prijzen naar Veere i. Intasschen lag de Landvoogdes voortdurend inet de Staten van verscheidene provinciën overhoop ten aanzien van de onderstandsgelden, die inderdaad ontzaggelijke sommen beliepen. Maar in weerwil van deze hooge belastingen en van de schatten die nitde Nieuwe*Wereld Spanje toevloeiden, waren Karcl\'s kassen veelal ledig, tot den bodem toe. De Keizer werd echter geholpen. Hij had zijn zoon Filips uitgc- huwd aan Maria van Portugal — do echt was den 15 November 1542 te Salamanca voltrokken — en de aanzienlijke bruidschat, die Joao III zijner doch- ter medegaf, benevens db belangrijke bede die de Spaansche Staten hein bij deze gelegenheid toe- stonden, schonken hem de gelegenheid, eene groo- tcre magt op de been te brengen dan hij in de laat- ste tijden onder zijne vanen vereenigd had.		De krijgsbedrijven tusschen de Gelderschen en de Bourgondische Nederlanders werden in Maart 1543 hervat. Eene overwinning der eersten, op benden door Filips van Croy aangevoerd, in de nabiiursehap van Sittard, nam een groot deel der voordeden weg, die Réné van Chalöns ten vorigen jare had be- haald. Doch de dappere Oranjevont herstelde ook nu de verliezen door anderen berokkend. Hij ver- dreef de Gelderschen van Heinsberg , dat zij poog- den terug te winnen, en vermeesterde daarenboven de stad en het kasteel Montjoyc, aan de Hoer. Hij maakte zich tot nieuwe zegepralen gereed, toen de vorderingen der Franschen aan de Sambrc, hem dwongen zijne benden naar Henegouwen te geleiden. Die aftogt bood Maarten van Kossem de gele- genheid om de oorlogsfakkcl in het hart der Bour- gondischc Nederlanden te werpen. Hij bragt op de Veluwc 25 vaandels voctknechten en 1200 ruiters bijeen, waarmede hij Eemland aantastte. Ofschoon de dorpen dezer streek op eene overeenkomst met de Gelderschen om ongemoeid te blijven, rekenden, werden zij echter deerlijk uitgeplunderd. Zelfs kcr- kelijke stichtingen bleven niet beveiligd. Uit het st. Brigittaklooster Mariënburg te Soest roofden de soldaten alle waarden, terwijl zij twee ofdrienon- nen, die niet gevlugt waren, op de vrecselijkste wijze mishandelden. Daar de bezetting van Amersfoort uitgetrokken was om Nijkcrk te verrassen, maakte van Kossem van hare afwezigheid gebruik, om de Eemstad te bemagtigen. Wel was hij slecht van ge- schut voorzien, en vond in don beginne vrij wat tegenstand, doch de burgerij trad in onderhande- ling, toen zij na vijf stormen afgeslagen te hebben, te vergeefs de terugkomst der keizerlijke soldeniers bleef verbeiden. \'. De plundering werd voor 80,000 carolusgulden afgekocht (6 Jury 1543). Na eene bezetting van honderd ruiters, on- der Meindert van den Ham, in de Eemstad achtergelaten te hebben, rukten de Gelderschen naar de Meijerij van \'s Hertogenbosch, waar zij alle plaatsen die zij doortrokken, ledig plun- derden en verwoestten. In het schoone dorp Vught bleef van de zeshonderd huizen die er dcs- tijds stonden, niet meer dan één gespaard. Alle anderen werden door de vlammen verwoest. Het steedje Eindhoven leed zoo geweldig dat het meer een puinhoop dan eene bewoonde plaats vertoonde. Terwijl van Kossem zijn togt door het Eem- land en Brabant met bloed en vlammen kenschetste, had Réné zijn leger zoo versterkt, dat de burgers van menige Geldersehe plaats eene maar al te zekere wraak begonnen te vreezen. De stad Wagcningen verzocht en verkreeg een vrijbrief van de Land- voogdes, en de Veluwc en Zutphen sloten met \'s Keizers onderzaten in Overijssel eene overeen- komst, om elkander wederkeerig geen leed te be- rokkenen. Ook vond van Rossem, toen hij Eindho- vcn verliet, Helmond zoowel versterkt, dat hij dit steedje ongemoeid liet en met zijn buit naar Roer- monde week. \' Zie do plaat op bl. 421.
		1 Zie de plaat op blad*. 417. 5 Kvcnzoo op bladz. 420.

-ocr page 447-

		GESCHIEDENIS VAN 1 Amersfoort echter bleef door de Gcldcrschcn bezet, die de voorwaarden der overgave zoo slecht nakwa- mcn, dat zij den ingezetenen al hun goud, zilver en kleinodiën ontnamen. Hoe groot de druk was, die de Amersfoortcrs ondervonden , blijkt uit een rijmpje van dien tijd. Amersfoort was een knuip vul stieren , Keyzer noeh Koning kost liaer regieren, Maar doen Meerten van Raaran quant, Die uiaeekte van «leke Htier een lam. I leeds had de Prins van Oranje Maarten van Kossem tot den aftogt genoopt, toen men berigt kreeg, dat de Keizer in aantogt was naar de Nc- derlanden. In Mei (151J) uit Spanje afgezeild, daalde hij, na een bezoek aan Italië — waar hij zich van \'s Pausen goede gezindheid wilde verzekeren — met een uitgelezen heir over de Alpen naar het Hijndal af. Te Bonn gekomen, voegde Réné zich bij hem, en nu telde het Kei- zerlijk leger 36,<tOO man voetvolk en 8000 rui- ters, deels Spanjaarden en Italianen, deels Duit- schers en Nederlanders. Van al het noodige was dat leger rijkelijk voorzien. De Keurvorst van Keulen putte zich uit in dienstbetoon, en zelfs onderschei* deno protestantscheVorsten beijverden zich om Karel buskruid, geschut en andere legerbehoeften toe te voeren. Den 19 Augustus hield de Keizer, in de nabij- heid van Bonn , ecne indrukwekkende wapensehouw. Omringd door den Maarschalk Opperbevelhebber, Fernando Uonzaga, Onder-Koning van Sicilië, Alva- rez de Sande, Luis Perez, Camillo Colonna, Antonio d\'Auria, Réné van Oranje en andere legerhoofden, vertoonde hij zich daarbij in een luisterrijken tooi: anders gewoon deftig zwarte Moederen te dragen, zag men hem ditmaal in kostbaar scharlaken met gouden boordsels \'. Na drie dagmarschen sloegen de Keizerlijken het beleg voor de stad Dilren, die, nadat Hertog Willem haar den vorigen winter had hernomen, door de Ciu- likkers zoo geducht was versterkt, dat men haar voor onwinbaar hield. De bezetting bestond uit 2000 man voetvolk en 800 ruiters, onder bevel van Oerard von Vlatten, een in den krijg grijs geworden Gu- liksch edelman. Niettegenstaande deze de vcrdedi- ging uitmuntend voerde, en de krijgslieden door de burgerij krachtdadig werden ondersteund, werd de veste na twee dagen stormenderhand ingeno- inen (21 Augustus). * De krijgsknechten rigtten nu het vreeselijkste bloedbad aan, zoodat de stad schier werd uitgemoord. Alom verhaalde men dat do Keizer dit wreed bedrijf niet had tegengehouden, omdat hij de Geldersche steden door schrik wilde ontmoedigen. Werkelijk vond Karel, na het bemagtigen van DUren, weinig tegenstand meer: Gulik opende hem de poorten. Roermonde bood hem eerbiedig de stads- 1 Zie de plaat op bladz. 424. 9 Evenzoo np bladz. 425.
		10LLAND EN ZEELAND.                                      436 \' sleutels aan \', en door zijne grooten vergezeld . hield de Keizer in deze hoofdstad — zij was de eerste van het Overkwartier — den 2 September zijn pleg- ! tigen intogt. Langs de Maas voorttrekkende, bereikte hij na twee dagen (4 September) Venlo, dat, in weerwil van Dliren\'s lot, den magtigen Monarch nog het hoofd durfde bieden. Alvorens echter kruid en kogels het pleit be- slechtten, kwam Hertog Willem, in de vrees, dat hij, met Gelderland en Zutphen, ook zijne Her- ; togdommen Cleve en Gulik zou verliezen, met acht zijner voornaamste onderzaten in het kamp zijns vijands, waar hij, in knielende houding, den Keizer om genade smeekte. Karel, die zich op een troon had geplaatst, liet hem in deze ootmoe* digc houding liggen, sloeg een verpletterenden blik ! op hem en verliet de tent, zonder een woord te spreken \\ Hij liet het treilen der verzoening aan zijne dienaren over. \'a Hertogs onderwerping te Venlo kwam hem min- der duur te staan dan na eenc zoo smadelijke bejegc- ning was te verwachten. De voornaamste verpligtin- I gen die hem werden opgelegd, waren, dat hij afstand moest doen van zijne verbindtenissen met de Ko- ning van Frankrijk, met den Hertog van Hol stein, "die zich Koning van Denemarken noemde", en met den "overweldiger" van Zweden. Hij moest beloven den Keizer en den Roomsch-Koning getrouw en onderdanig te zullen wezen, van alle regten op het Hertogdom Gelder en het Graafschap Zut- phen ten behoeve des Keizers afstand doen en de stad Amersfoort terstond overgeven (7 September). Van zijne zijde verbond de Keizer zich, hem de steden Dilren en Gulik weder in te ruimen, met alle andere veroveringen in de Hertogdommen Gulik en Cleve. Alleen zouden Sittard en Heinsberg in \'s Keizers magt blijven, tot Hertog Willem aan al zijne verpligtingen zou hebben voldaan. De baanderheeren, ridderschap en afgevaardig- den der steden van de vier Geldersche kwartieren, te Venlo bijeengeroepen, werden mi door Hertog Willem van den eed, aan zijn persoon gedaan. ontslagen en zwoeren daarop den Keizer trouw, onder beding dat hunne voorregten en vrijheden zouden worden bekrachtigd. Het verdrag van Venlo, den 12 Sep- tembcr in \'s Keizers kamp gesloten, bevestigde de privilegiën die \'s Lands ingezetenen van hunne Vorsten hadden verworven, en berigtte, dat Ka- rel het stadhouderschap over Gelder en Zutphen j had opgedragen aan Réné van Chalons, Prins van Oranje, om deze hoogc betrekking te gelijk I met het bewind over Holland, Zeeland en Utrecht uit te oefenen. Koning Frautjois had eene poging gewaagd om zijn bondgenoot hulpbendcn te doen toekomen. Doch zij kwamen niet verder dan Luxemburg, dat zij den 7 September veroverden, den dag waarop II cr-
		1 Zie do plaat op bladz. 428. - Evenzoo op bladz. 429.

-ocr page 448-

		l.Jti		GESCHIEDENIS VAN HOLLAND EN ZEELAND.
		t«»g Willem van zijne regtcn op (leider en Zutphcn afstand had gedaan. Terstond na liet sluiten van het Vcnlosche trak- taat, vertrok de Prins van Oranje naar Nijmegen, Arnhem, Zntphen en andere Gelderschc steden, waar hij achtereenvolgens in \'s Keizers naam de holde der burgerijen ontving en de oude voor- regten bevestigde \'. Al de Noord-Nederlanders juichten over den vrede met Gelderland :, die hun rust en veiligheid 1 /ie de plaat op bind*. 32. : Kvrn/.oo op blad/.. Y-i\'i.		en daarenboven de uitbreiding van handel en ver- keer beloofde. Vooral deden zich hierbij de Amstcr- dammersgelden, aan wiendc Geldersche oorlogen — al waren de vreemde krijgsbenden voor hunne veste gestuit — eene onnoemlijkc schade berokkend had- den. Ook de Nederlanders der Zuidelijke Gewesten deelden in deze vreugde, ofschoon niet zonder cenige bekommering, omdat Koning Franc,ois zijne legers nog in Artois, Henegouwen en Luxemburg had staan. De nadering van \'s Keizers heir bc- loofde echter een gelukkigen ommekeer. De Zeventien Nederlanden huldigden nu allen denzelfden Vorst.

-ocr page 449-

		TWEEDE TIJDVAK.
		GESCHIEDENIS DER HEERLIJKHEID AMSTEL.
		verovering of een staatsgreep deze heerlijkheden	B$2C
		HOOFDSTUK I. HEERLIJKHEDEN TUSSCHEN HOLLAND EN DE NABURIGE GEWESTEN. — DE HEERLIJK- HEID AMSTEL. HeiTijjkiu\'iii\'ii van de West-Frlescho tot de Brabantsehe en Zccuwschc pensen, die afzonderlijke boerachapp||en vormden. — Uitgestrektheid en belangrijkheid der Hcer- ïykheid A instel. — Ooederen der Amstel\'s in naburige gewesten. Tusschen de Graafschappen Holland en Zeeland, en op do grenzen van Holland naar de zijde van de Zuiderzee, van het Bisdom Utrecht, van Gelder en Brabant, bloeiden jaren en eeuwen achtereen heerschappijen, die aan keizerlijke leenmannen toe- behoorden, niet minder onafhankelijk in hun bc- wind dan hunne magtiger naburen. Alleen was hun gebied beperkter van omvang en was hun titel een- voudiger: zij noemden zich Heer (Dominus of Miles.) De geschiedenis dier heerschappijen is dus eene andere dan die van Holland eu Zeeland, al is zij er ten naauwste aan verknocht. Voor de bewoners dier heerlijkheden toch was de Hollandsche Graaf een vreemd Vorst, tenzij hij door erfopvolging, door
		aan zijne domeinen toevoegde. Ja, zelfs nadat de Hollandsche (Jraaf haar meester was geworden, bleven zij nog soms afgescheiden van het Graat BChap. Bij de Informatie op den Staet, facnlt.i/t emle gehgentheyt van de steden emle dorpen van Ifoliant ende Vrieslant in 1514 \', was b. v. van de Heerlijkheid Voornegeen sprake, omdat, ofschoon Karel de Stoute en zijne opvolgers allen mede Heereu van V\'oornc waren geweest, dit land een eigen gewest bleef vor- men, met eigene staten, wetten, geldmiddelen, enz. Wie dus de geschiedenis van al de onmiddellijke rijksleenen in het Westen van No<>rd-Nederland wenscht te kennen, behoort ook de historie na te gaan der Heeren van Waterland, van Amstcl, Woerden, ter Goude, IJsselstein, Arkel, Hemden, Strijen, Putten en Voorne. Doch vergunt alleen een veel ruimer bestek dan ons is toebedeeld, de lotgevallen van al die heer- schappijen in bijzonderheden na te gaan, geen his- toriograaf der Zeventien Nederlanden mag zich aan do taak onttrekken om de geschiedenis te behan- 1 Vergelijk bladz. 372

-ocr page 450-

GESCHIEDENIS

VAN AMSTKL.

438

delen van een landschap, waar de plaats verrees, die de hoofdstad van al de Nederlanden geworden is, de Heerlijkheid Amstel, Acmstel of Amestelle. Beperkte liet eigenlijke Amstel zich ook slechts tot de oeverlanden van den kleinen, maar breeden Amstclstroom, van zijne vorming uit Drccht en Mijdrecht tot zijn mond in het IJ , het gebied zijner llceren was niettemin veel grooter, en bevatte, vroeger of later, ook Waverveen, Muiden on Mui- derberg, Weesp, de Bijlinerlanden, Mijdrecht, Vreeland, Loenen, Loosdrccbt en Mijnden, nevens goederen in Gooiland, langs den Hollandschen IJssel, de Gouwe, de Meijc en de Lek, met reg- ten en heerlijkheden op Texel, in Gelder en in Cleve. Beugen dezer bezittingen waren eigen goederen (allodia), die de lieer slechts bij den Keizer bc- hoefde te verheffen. Anderen daarentegen waren leenen van grootere vassalen, inzonderheid van den Bisschop van Utrecht, binnen wiens hoofdstad een der voornaamste kasteelen der Amstelheeren was opgerigt \'. HOOFDSTUK II. WOLFGER. Wolfger van Amstel treedt onder de dicnstimmnen der Utrcchtwhe Kerk op. — /(ine betrekking ah Schout.— \'A\\jni: voorzaten. (1105 P—1120 P). De eerste die met den naam van Amstel (Ame- Btelle) in charters voorkomt, is Heer Wolfger, die in 1106, met andere dienstmannen van het Sticht Utrecht, den giftbrief bezegelde, waarbij Bisschop Burchard drie kerken en cene kapel in de nabuur- schap van (Jent aan het kapittel van Ond-Munster toebedeelde. Hij wordt in dit charter Schout (scul- Mus) van Amestelle genoemd, hetgeen ons leert, dat hem door de Utrechtsche Kerk een regtorambt was toebetrouwd. Waarschijnlijk beperkte deze betrekking van schout zich tot de rogtsmagt en het bewind over die l\'trechtsche eigenhoorigen welke in Amstelland wa- ren gezeten. De Amstellaarszelven waren Wolfger\'s eigene onderzaten, over wien de Utrechtsche Bis- schoppen, behalve in kerkelijke zaken, niets te bevelen hadden. Uitgezonderd zijn optreden als getuige in 1105 en 1126, is van Wolfger van Amestelle niets be- kend. Evenmin weten wij wie zijne voorzaten waren. Ook zij kunnen Hceren dezer streek zijn geweest. Dat men geen vroegeren Amstclheer genoemd vindt, is ligt te verklaren, omdat eerst in het begin der 12<I« eeuw het bezigen van geslachtsnamen onder de dynasten en edelen algemeen is geworden.

HOOFDSTUK III. ECBERT. Kgbort treedt op als getuige van Bisschop Andreas van Cuyk. — H(j twist met het kapittel van st. Maria te Utrecht over nieuw-ontgonnen landen. — Keizer Frcdcrik bepaalt cene grensl(|n. — Ovcrstrooming van 1170. — Verdrag in 1172 met Hisschop Godfried van lïliein\'ii. Egbert is stichter van een Huis te Amstel. (1131 P—1172 P) In 11.11 was Egbert Heer van Amstel, in welk jaar hij, met Godfried van Amstel, een brief be- zegclde van den Utrechtsclten Bisschop Andreas, uit den Huize van Cuyk. Waarschijnlijk war«n beide zoo ovengenoemde Amstelheeren zonen van Wolfger. De Utrechtsche Kerk telde Egbert onder hare dienstmannen, doch deze Heer zelf toonde zich ge- durende zijn langdurig bewind een fel bestrijder der Utrechtsche geestelijkheid, die in Amstel, even als naar alle zijden, haar gezag trachtte uit te breiden. De landzaten waren in zijnen tijd ijverig in de weer om ongerepte veengron- den, door deze met kaden te omringen en van slooten te doorsnijden, in weiden en akkers te herschep- pcn. Doch daar velen dier veengronden de grenzen vormden der domeinen van Egbert en die van het kapittel van st. Maria te Utrecht, ontstonden over het regtsgebicd der nieuwe gronden verschillen, welke tot die hoogte stegen, dat het kapittel hen voor Keizer Frederik I bragt, toen deze, na het ovcr- lijden van Bisschop Herbcrt van Bierum naar Utrecht kwam, om bij de kenzc van een nieuw Pre- laat tegenwoordig te zijn (1156). Er werd toen door het opperhoofd des Rijks cene grenslijn vastgesteld, die langs do Holendrecht en de bogten van de Vecht bij Klein-Muiden tot on- der Kortcnhoef werd aangewezen. Doch beide par- tijen konden het niettemin niet eens worden, en van hier voortdurende twisten tusschen Heer Egbert en Bisschop Godfried van Rhenen, den Kerkvoogd door Keizer Frederik op den stoel van st. Maarten verheven. De Bisschop klaagde luide over het on- dragelijk onregt dat Egbert der Utrechtsche Kerk berokkende. Noch de kerkelijke ban noch de rljks- ban werd gespaard, doch de Heer van Amstel stond op zijne regten en liet zich niets ontnemen. Tenjare 1170 werden de landen aan het IJ en de Zuiderzee deerlijk door een watervloed geteisterd, bij welke gelegenheid de bewoners der Heerlijkheid Diemen, op de grenzen van Onder*Amstel, zich hoogst edelaardig tegenover de Hollanders in Kcn- ncmerland gedroegen. Met hunne schuiten en booten staken zij over het IJ en redden de Kenneraers, die, op boomen en huisdaken gevlugt, niets dan een wis- sen ondergang voor oogen zagen. Dat het niet minder laag gelegen Diemen gespaard bleef, was een ge- volg dat enkele polders, die men toen binnen veel kleiner omkring besloot dan sedert in den regel het geval was, boven het wijd en zijd over- stroomde land uitstaken, want zelfs bij de wallen van Utrecht ving men toen zeevisch.

1 Het slot van Amstel binnen Utrecht besloeg de plaats van het tegenwoordige Muntgebouw, van de Oude Gracht tot de Ncude.

-ocr page 451-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.                                                      439

Hetzij de gevolgen dezer overstrooraing Heer Egbert toegevender mankten, hetzij hij door ecne inschikkelijkheid de erfopvolging in zijn Huis wilde bevestigen, bij een zoen, die hij in 1172, onder bemiddeling van den Keulschcn Aartsbis- schop Filips sloot, gaf hij het Bisdom Utrecht de Bijlmerlandcn ("Bendelmerbruc") over, benevens de halve tienden van Weesp ("Wispe"). Ook deed hij afstand van al de goederen, die hij, volgens de meening der geestelijkheid, zich binnen den omtrek zijner Heerlijkheid ten koste der Utrccht- schc Kerk, had toegeëigend, op voorwaarde echter dat hij deze bezittingen, als \'s Bisschop» meijcr , zou blijven besturen en haar in die hoedanigheid aan een zijner zonen, namelijk Gijsbrecht, nalaten. De overlevering vermeldt Egbert als de stichter van het kasteel te Amstel, en de waarschijnlijk- hcid pleit voor dit verhaal. Steeds in onmin met zijn magtigen buurman, den Bisschop, moest hij bedacht zijn, om het verblijf dat hij bij zijne ver- heffing bewoonde, door eenc sterkte te vervangen, die, wclgcwapend en wclbewaakt, onverhoedschc aanvallen zou kunnen afweren. Naar het schijnt, koos hij daarvoor eene plek aan de noordzijde van de Holendrecht, cenige minuten ten oosten van het dorp Ouderkerk, op welke stede tot in het voorst der 17Jc eeuw een Huis te Amstel stond, hetwelk toen, door brand verwoest, den 29sten Mei 1614 aan de Israëlitische gemeente te Amster- dam tot eenc begraafplaats werd verkocht.

aan de Neder-Maas. Doch overigens weten wij niets van zijn leven en bedrijf. Het vermoeden ligt voor de hand, dat hij op nog jeugdigen leeftijd is ge- storven en jonge kinderen naliet. Ook van zijn broe- der Hendrik deelt kroniek noch handschrift, sedert Egbert\'8 laatste levensjaren, het geringste mede.

Gijsbrecht II was, even als zijne broeders Eg- bert en Egidius, in den jare 1200 getuige van Dirk van der Ahr, Bisschop van Utrecht, toen deze de oorkonde uitvaardigde, waarbij het klooster Beth- lehem,bij Doctinchcro, onder de conventen binnen het kerkelijk gebied van Utrecht werd opgenomen. Zoo ligt deze dienst te vervullen was, zoo veel te meer bezwaren waren verbonden aan eene an- dere, welke hij op zich nam, toen de geschillen over de erfopvolging in Holland en Zeeland, bij den dood van Graaf Dirk VII ontstaan, de edelen en gemeenten van den naburigen staat in twee par- tijen splitsten. Hij beveiligde de Gravin-weduwe Aleide en haar schoonzoon, den Graaf van Loon, om in do handen der opgestane Kcnnemers te val- len, door hen veilig van de Spaarnc-oevers naar Utrecht te voeren (December 1203) \'. Het gevolg van dit dienstbetoon was alles be- halve aangenaam. In 1204 rukten de Kennemers van uit het westen de Heerlijkheid Amstel binnen, en werd de veste die Egbert, Gijsbrecht I en Gijsbrecht II tot woonstede had gediend, aan kolen gelegd :. Aan deze jammerlijke gebeurtenis is echter de opkomst van Amsterdam te danken. Want toen Am- stel\'s Heer nu een nieuw slot deed bouwen, koos hij daartoe eene plek, welke meer dan die aan de Ho- lendrecht, de gelegenheid aanbood om haar een ge- ruimen tijd te verdedigen. Hij vestigde namelijk het oog op den stroomoever waar de Amstel in het IJ uitwatert. Spoedig verrees nu te dezer stede het nieuwe Slot van Amstel,1 van welks ovcrblijfse- len men in het midden der zeventiende eeuw nog een stecnen wenteltrap terugvond. Zoo toen reeds in de nabuurschap van dit slot dorperwoningen hare rieten daken verhieven, kun- nt\'ii zij niet dan in gering aantal zijn geweest, zoodat zij niet meer dan een gehucht vormden. Eenc eeuw daarna bloeide er reeds eene stad, die handel op naburige en verwijderde gewesten dreef. Gijsbrecht II vergat niet, dat de Kennemers in 1204 ook tot Muiden en langs de Vecht vooruit- gedrongen waren. Hij trachtte daarom zijn gebied naar het oosten uit te breiden en had de voldoe- ning, verschillende bezittingen in Naardinger- of Gooiland te verwerven. Dit gaf hem aanleiding tot het stichten van een kasteel aan den mond der Vecht, het sedert zoo beroemde Huis te Muiden. De Abdis van Elten, aan wie Gooiland, krachtens eene gift van Keizer Otto I, op den 29Juny9G8,

HOOFDSTUK IV. GIJSBRECHT I en CIJSBRECHT II. Dn geschiedenis weet van GHsbrecht I on z(|n broeder Hendrik weinig meer dan hunne namen. — Uysbrccht II treedt in 1200 hot eerst in de geschiedenis op. — Hij geleidt de Gravin-weduwe van Holland Aleide en den liraaf van Loon LodewQk behouden van Haarlem naar Utrecht. — Deze dienst veroorzaakt de verwoesting van zl)n slot, nadat de Kenneroen dit bcinngtigd hebben.— Ilji bouwt een nieuw kasteel aan den Amstelmond. — 111) sticht mede het kasteel van Muiden en stilt de be- zorgdheid der Abdis van Klten. — De geregten van Dicmen en Muiden, hem door Utrocht\'s Bisschop ter hclfte toelietrouwd. bekomt liü geheel in erfpacht. — 11ij trekt met den Utrechtschen Uisschop Olto ten strüdc te- gen de Drcntben, wordt gewond en gevangen. — Zijne vertoogen lnj de keuze van een nieuwen Uisschop. - ZUnc broeders Egbert en Kgidius. (1176 P 1228 t) De zoon, ten gunste van wien Heer Egbert eenc bepaling in het verdrag van 1172 had doen inlas- sclien, was zijn vader reeds in 1170 opgevolgd. In dat jaar toch bezegelde Gijsbrecht I, als Heer van Amstel twee oorkonden, waarvan de eenc bij het kapittel van st. Maria en de andere bij het kapittel van st. Jan te Utrecht bewaard bleef. Twee jaren later bezegelde hij, op uitnoodiging van Bisschop Godfried van Utrecht, een giftbrief over de tienden van Driel, Giessen en Woudrichem,

1 VergelUk bladz. 102. * Evcneons bladz. 11)4. 3 Zie du plaat op bladz. 440.

-ocr page 452-

GESCHIEDENIS VAN AM8TEL.

440

toebehoorde, vernam dit niet zonder bekommering; ! dingerland slechts voor zijn leven te bezitten, en doch Heer GJJsbrecht legde, ten overstaan van Bis- i dat, na zijn afsterven, zijne vrouw, zijne zonen

,0 | |: |

! Il

m

schop Otto van der Lippe, van verscheidene an- dere Utrech tschc geestelijken en cenigc edelen , de verklaring af, dat hij erkende, de goederen in Naar-

en erfgenamen daarop geene regten konden doen gel • den, tenzij de Abdis die nit vrije gunst mogt verleenen (1224).

-ocr page 453-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.

441

pligt om met den Kerkvoogd ten strijde op te ruk- ken, toen diens gezag door de Drenthen en Coe- vorders werd miskend. Hij vergezelde met zijne dienstmannen den Bisschop naar Salland en de Mar- ken aan de Vecht, en nam deel aan den vrcessc- lijken slag te Ane, op den 1 Augustus 1227, waarin de Bisschop en meer dan 500 ridders en gewa-

Gijsbrecht II ondervond dat de overeenstemming waarin hij met Bisschop Otto leefde, voor de uitbreiding zijner magt rijke vruchten afwierp. Niet alleen stond Otto hem ter zijde toen Elten\'s Abdis met hare bezwaren was voor den dag gekomen, maar toen Hendrik van de Velde, den 29 Maart 1226, afstand deed van het deel dat hij had erlangd

aan de geregtcn van Diemen en Muiden, waar- van de wederhelft aan Gijsbrecht was geschonken, maakte de Bisschop geene zwarigheid, hem de ge- lieele erfpacht tegen 30 Utrechtsche ponden \'s jaars op te dragen. Dan, elk voordeel heeft zijne schaduwzijde. De banden van genegenheid die tusschen Gijsbrecht en Bisschop Otto bestonden, stelden den eerste ten

pende mannen sneuvelden. Ook Heer Gijsbrecht viel. Doch, niet doodclijk gekwetst, geraakte hij in de gevangenschap van den Slotvoogd Rudolf van Coevorden. Hoe woest deze Drenthsche edelman ook door de Bisschoppclijken werd afgeschetst, behandelde hij den Amstelheer met blijkbare onderscheiding. Immers toen de Utrechtsche kapittels vergaderden om

-ocr page 454-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.

442

een nieuwen Bisschop te kiezen, vergunde hij den Heer van Amstel, even als den Graaf van Gelder, om, onder borgtogt, zijn gedwongen verblijf te verlaten en zich naar Utrecht te laten vervoeren. Beiden bereikten, na eene moeijelijke reis, de ka• pittelzaal, waar de dienaren hen op draagbedden nedervleiden \'. Het gezigt hunner wonden en de wee- moedige ernst waarmede zij op het treffen van een vergelijk aandrongen, bepaalde de keus der kanu- niken op Bisschop Willebrand van Paderborn, uit den Huize van Oldenburg, den kandidaat door Graaf Floris IV van Holland aanbevolen. Hoe lang de Heer van Amstel deze aandoenlijke plegtigheid overleefde, is niet bekend. Doch het is hoogst waarschijnlijk, dat hij kort daarna uit het leven M\'erd gerukt. Naar Coevorden is hij niet wedergekeerd, want Bisschop Willebrand verklaarde beide gevangenen en allen die met hen in dezelfde omstandigheden verkeerden, los en vrij van alle beloften aan den Kastelein van Coevorden, omdat deze den banvloek op zich geladen had. Inmiddels was bij het kasteel aan den Amstel- mond, doch aan de tegenovergestelde zijde vanden stroom, eene buurt ontstaan en het denkbeeld eener algemeene bcdijking van Amstelland ontkiemd. Van Gijshrecht\'s broeders, Egbert en Egidius, is de laatste de stamheer geweest der Heeren uit den Huize van Mijnden, hetwelk de goederen Mijn- den en Loosdrecht verwierf. Van zijne vier ons be- kende zonen, steeg Gozcwijn, Proost van st. Jan te Utrecht, in 1249 tot de bisschoppelijke waardigheid.

dacht doen zijn. Zou eene bedijking der kust langs IJ en Zuiderzee de gewenschte gevolgen opleveren, dan moest een dam door den breeden Amstel wor- den geworpen, en het was deze belangrijke wa- terkeering die den oorsprong gaf aan Amsterdam. De tijd, waarin dit groote en voor die eeuwen groot- sche werk werd ondernomen en volvoerd, wordt niet door gelijktijdige schriften aangewezen, maar veilig mogen we rekenen, dat, zoo het niet reeds onder Gijsbrecht II werd aangevangen, het onder Gijsbrecht III is tot stand gebragt. Toen die dam door den Amstel werd geworpen, WM reeds de buurt in de onmiddellijke nabij- heid van het slot, op den tcgenovergestelden, strooraoever ontstaan. De uitbreiding van de magt der Amstelheercn moest evenzeer vrijen als on- vrijen uitlokken om zich onder de hoede van hunne veste te stellen, even als de stichting van het Hofgebouw aan den Duinkant halverwege Leiden en \'sGravezande, het vlek \'sGravenhage hetaan- zijn gaf. Waarschijnlijk waren onderzaten van den Amstelheer uit Onder- en Nieuwer-Amstel, Dieraen, Muiden, het Gooi, Eiteren en andere regtsgebieden de eerste ingezetenen, bij wien zich spoedig vele vreemden, inzonderheid Friezen , aansloten. De toenemende bloei der Heerlijkheid Amstel bleef niet onopgemerkt voor de bewoners der Frie8che koopsteden, zoo als Stavoren, Medem- blik en het nu verdronken Grebbe, die reeds te dien tijde een belangrijken handel dreven op Engeland, het Noorden en de Oostzee, en de goederen die zij van daar aanvoerden, langs den plas Almere (onze Zuiderzee) en langs de stroomen naar de binnenlanden verzonden. Bij de vruchtelooze pogingen om het verwijden der Nederlandsche zee- gaten te beletten, bij de zware overstroomingen die in 1212, 1219, 1220, 1222, 1230, 1237 en 1241 de landen tusschen Texel en Stavoren teis- terden, zochten velen naar een veiliger oord die- per landwaarts in, en het gebied der Gijsbrecht\'a moest meer dan eenig ander hunne aandacht trek- ken. De kustbewoners der Friesche landen hadden, zoo zij hunne betrekkingen met het binnenland wilden behouden, keuze tusschen Gelderland, Hol- land, het Sticht en Amstel. Doch aan de Geldersche kust waterden geen stroomen uit, die scheepvaart veroorloofden op het binnenland. Met Holland waren deze Friezen reeds twee eeuwen achtereen, sedert de dagen van Graaf Dirk II, in bloedige oorlogen ge- wikkeld, en ook Utrecht had altoos gedreigd, om hun het juk des leenstelsels op den hals te leggen. Met Amstel bestonden gcene veeten, ja de Heeren van Amstel oefenden binnen hunne landpalen grooten invloed nit \'. Onder, het oog van den Heer van

HOOFDSTUK V. CIJSBRECHT III. licdijking van Amstelland tegen do zee. — Opkomst van Amsterdam. — Gijsbrecht III draagt zijn steenen huis te Utrecht aan don Hnllandschcn Graaf op. — Goede- ron te Boskoop aan de Abdis van Rljnsburg afgestaan. — Nieuwe regeling der grenzen tusschen de Amstelland- sehe domeinen en die van het st. Maria-kapittel te Utrecht — Onderhandelingen met den Raad van L0.- beck over rooverllen ter zee en het in beslag nemen van een Amstelsch schip. — Gysbrccht in het leger van Koning Willem te Kaisersworth. — Oysbrecht\'s neef, Oozewlin van Amstel, tot Bisschop van Utrecht ver- kozen , doch door de tnsschenkomst van Koning \\Vil- li\'in, van Holland, afgezet. — (JUsbrccht\'s misnoe- gen. — Iiy gordt de wapens aan tegen Bisschop Hen- drik van Vianden. — GUsbreeht in Utrechtsche ge. vangenschap. — Vrede met Utrecht. — Het kasteel te Vreeland gebouwd. — Familiebetrekkingen van Gl|s- brecht III. (1230P -1252). De overstroomingen, waaraan de landen tusschen het Ilollandschc landschap Kennemerland en de hooge gronden van \'t Gooi, door het verwijden der zeegaten meer en meer blootstonden, moesten de Heer en de gemeenten van Amstel op voorzieningen be- 1 Zie de plaat op bladz. 441.

1 Er berust op \'s Ryks Archief de kopU van een gift- brief van den M April 127C, waarbij Heer GUsbrecht IV het patronaatregt over de kerken op Texel, met toestemming van den Utrechtschen Bisschop Jan van Nassau, afstaat aan den Abt van liet st. Maartens-klooster te Ludinga- kerk, b(J Franeker.

-ocr page 455-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.                                                     443
		Amstel hadden zij voor geen kasteleins, drosten of stadhouders te vreezen, en gunstiger ligging j voor den handel op de binnenlanden van Holland en Utrecht was nergens aan te wijzen. Kan het verwonderen, dat Friezen uit de landen tusschen de Noord- en Middelzee, die door de overstroo- | mingen gedwongen werden te verhuizen, zich ne,- I dergezet hebben in het gebied der Heercn van Amstel? Hoogst waarschijnlijk is het daarbij, dat | zij hun koophandel en scheepvaart naar Amsterdam I overbragten, en als kundig in het maken van dij- ; ken, dammen en sluizen, bij het bedijken van Amstelland eene groote rol vervulden. Zoo ver- j klaart zich de aanleg van een zoo ruime haven als I het eerst-opkomend Amsterdam ontving, waar een betrekkelijk groot aantal vaartuigen eenc veilige ligplaats verkreeg. Het bedijken van zijn land bragt Heer Gijsbrecht i in naauwe betrekking tot Holland, daar de aanslui- ting van den Amstellandschcn Zeedijk aan dien van Kennemerland verschillende overeenkomsten vor- derde. Is geen enkele oorkonde betrekkelijk deze aangelegenheden bewaard gebleven, toch getuigt een charter van den 18 February 1232, dat Gijs- brecht III zich moeite gaf, om met den Graaf van Holland op een goeden voet te leven. Hij droeg namelijk bij dit pergament zijn steenen huis te Utrecht aan Graaf Floris IV op en ontving het van hem weder in erfelijk leen. Bewijst deze opdragt zekere hulde aan Holland\'s Graaf, ook een van Holland\'s vermaardste abdijen verpligtte Gijsbrecht aan zich door dienstbetoon. Den 10 February 1234 schreef hij aan de Abdis van het klooster te Rijnsburg, dat hij willens was, zekere goederen die hij te Boskoop bezat, tegen eene bepaalde som aan haar convent over te dragen. Met het kapittel van st. Maria te Utrecht bragt hij eene nieuwe grensregeling tot stand. Bij eene overeenkomst, op den 4 Mei 1235, kwamen beide partijen overeen omtrent het bepalen der limieten tusschen hunne wederzijdsche bezittingen van Kor- tenhoef tot den Dordschen-Waard of het Dordschc- veen ("Durschivenne"). De vrede die het gevolg was van deze verdra- gen, was voor het opkomend Amsterdam vangroot belang. Het vlek dat aan den Amstelmond was ontstaan, kon nu zijn handel wijd en zijd uit- breiden. Werkelijk nam het overzeesch en binnen- landsch verkeer snel toe, en reeds vóór het midden der 13de eeuw dreef Amsterdam een vrij aan- zicnlijken handel, niet slechts op do naburige gewesten, maar zelfs tot aan gene zijde van de Sont, op de havens der Oostzee. Het eerste berigt daarvan vinden wij in een brief van Gijsbrecht III, die hij den 6 February 1247 aan den magistraat van LUbeck rigtte. Daarbij beloofde hij aan de
		regering dezer vrije stad, zijne beste pogingen te zullen aanwenden, om aan eenigen hunner stadgenooten die door den roover Marcward Culcn waren uitgeplunderd en mishandeld, hun goed terug te geven. Maar te gelijk drong hij er op aan, dat men een koggeschip {cochgam) teruggaf, dat aan zijne onderzaten toebehoorde, doch te LUbeck met beslag was belegd1. Toen zijn magtige nabuur, Graaf Willem II, uit het Huis van Holland, in 1247 tot de roomsch- koninklijke waardigheid steeg, schaarde Gijsbrecht zich bij de Vorsten, die dit nieuwe Rijks-op- perhoofd in zijn strijd tegen Keizer Frederik II, uit den Huize Hohenstaufen, hulp verleenden \'.Onder anderen nam hij deel aan de belegering der stad Werth of Kaiserswerth, wier sterke burg het leger van Koning Willem een hardnekkigen te- genstand bood, die tot December 1248 duurde. Anderhalfjaar later (19 Mei 1250) bezegelde Gijs- brecht met verschillende prelaten en aanzienlijke mannen te Brussel eene overeenkomst, waarbij de Roomsch-Koning en Gravin Margaretha van Vlaan- deren eenige twijfelachtige punten met betrekking van beider regten op de landen tusschen de Schelde en de Heidenzee ophelderden. \' Omstreeks dezen tijd werd de luister van Gijs- brecht\'s Huis verhoogd door de verheffing van Gozewijn van Amstel, den zoon zijns ooms Egidius, op den bi8schoppelljken zetel van Utrecht. Doch, mogt Gijsbrecht zich hierover verheugen, die vreugde verkeerde spoedig in bittere spijt, want do Roomsch-Koning, Graaf van Holland, wien de aanwassende grootheid van het Huis van Amstel onrust baarde, verklaarde zich tegen den nieuwen 1 Urkundenbuch der Stadt Lübeck. N. 122. •  VergelHk bladz. 203—210. *  Van Spaen (JlUtorie drr Heeren van Amttel) meent uit deze oorkonde af te leiden, dat Heer GUsbrecht met Margarctha van Vlaanderen heulde, toen (leze de Hol- landers beoorloogde. IIij leidt dit af uit liet feit, datGNs- brecht het verdrag van den 1\'.\' Mei 1250 met "eenige underu \'Bidders en Leenmannen van Gravin Margaretha en haar getuigen" bezegelde. Doch hier sch ij ut do schcrp- zinnigc schril ver in eene dwaling vervallen te /.(in, daar genoemd verdrag zoowel door Hollandsche en Zeeuwsche als door Vlaamsche en vreemde grooten werd bezegeld. Men telt aan de zijde van de Hollander» /.Wis de Abt van Egmoud en Uugo van Kralingen, destijds Baljuw van Zuid-Holland. Ook nam \'s Koning» eigen kapelaan, Willem, Abt van st. Truiden, die zoowel vóór als na het uit vaardigen van dit staatsstuk bH Willem In hooge gunst stond, aan de handeling deel. Van Spaen dwaalt eveneens om den dood van Bisschop Otto van Utrecht op den 27 Maart 1249 te stellen, daar genoemde Prelaat nog acht dagen later (4 April) de verklaring aflegde , dat de Roomsch- Koning zekere landen tusschen de zee, de Maas en de Widele gelegen, aan de Vlaamsche ai ulij ter Dncs had geschonken. Tijdens het Brusselschc verdrag sch(jnt de aanleiding nog niet bestaan te hebben, die GUsbrceht tegen den Roomsch-Koning moest verbitteren i het ontzetten name- IUk van Gozowjjn van Amstel van de bisschoppelijke waardigheid. Dit treurig feit schijnt niet vóór bet laatst van 1250 plaats gehad te hebben.
		1 Zie betrekkelijk de overkomst van Friezen uit de landen aan de Middelree en de verdronken stad de Grebbe: P. H. Witkamp, Amiterdam i» Schtlten, Serie II, bladz. 8—17.

-ocr page 456-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL
		444
		Bisschop. Willem begunstigde Gozewijn\'s tegen- bijeen te komen, en Gozewijn — niettegenstaande stander Hendrik van Vianden, Domproost van diens goedhardig en opregt karakter — onbekwaam Keulen. In verceniging met den Pauselijken Le- *"* «•« rea-nrinff te verklaren.
		Het Kutrei te Vianden (1889).
		gaat Petrus Cappochi en den Keulschen Aartsbis- j Die hoon, zijn Huis aangedaan, kon Gijsbrecht schop Koenraad van Hochstadt (Hendrik\'s oom), j niet verkroppen, en zoodra Hendrik van Vianden spoorde hij de Utrcchtsche kanuniken aan, om j zijne hooge waardigheid te Utrecht aanvaardde,

-ocr page 457-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.

445

Hendrik te beoorlogen. Na eenige strooptogten be- paalden beide partijen een dag, waarop zij de weder- zljd8che grieven door het geluk der wapenen zouden

was de Amstelheer bedacht, om den vreemden Kerk- voogd het aannemen van Gozewljn\'s staf en myter ernstig te doen bezuren. Hij verbond zich met Graaf

Oc Ridderzaal van liet Viandcnsclic slut (löfi\'J,1.

Otto II van Gelder en met de Heeren van Woerden, van Goor, van Almelo en van Voorst, om Bisschop

beslechten. Hiertoe werd de 16 Juny 1252 vast- gesteld. Aartsbisschop Koenraad die zich te Utrecht

-ocr page 458-

		44fi
		GESCHIEDENIS VAN AM8TEL.
		bevond, begunstigde dit besluit en beloofde de stad i Utrecht gedurende Hendrik\'s afzijn te zullen be- veiligen. De Viandener trok daarop vol vertrouwen met zijne krijgsbende de Catharinapoort uit, die terstond achter hem werd toegeslotcn. Vruchteloos j poogde Koning Willem, tot wiens kennis de afspraak ! der kampioenen was gebragt, den beslissenden strijd te voorkomen. Aartsbisschop Koenraad bewoog den Hollander om den uitslag van het kruisen der wa- penen af te wachten. Deze was geheel tegen het verlangen en de hoop der bondgenooten. Toen Bis- schop Hendrik den avond van zijn uittogt binnen Utrecht terugkeerde, was hij overwinnaar, en onder de gevangenen, die hij medevoerdc, bevonden zich de Heeren van Amstel en van Woerden, die ge- bonden naast zijn paard voortstapten. Het verwijl te Utrecht van den Roomsch-Koning en den Keulschcn Aartsbisschop bespoedigde eene overeenkomst. Op beider verzoek werden Amstel en Woerden ontslagen, nadat zij den Viandener als gebiedend Heer over het Sticht erkend hadden. Daar Graaf Otto in dezen zoen niet was begre- pen, haastte Bisschop Hendrik zich om tegenover den Gclderschman het behaalde voordeel te verze- keren. Terwijl Graaf Otto Koning Willem naarden rijksdag te Frankfurt vergezelde, viel hij in de Veluwe, waar hij een zoo rijken buit vergaderde, dat de opbrengst daarvan hem de eerste penningen leverde voor het bouwen van een nieuw sterk slot, Vreeland, aan de Vecht, op Utrecht\'s grenzen naar de zijde van Amstel. Gijsbrecht III overleefde zijne nederlaag bij Utrecht slechts weinige maanden of misschien zelfs maar cenige dagen: immers den 22 November daaraan- volgende was hij niet meer inliet land der levenden. Zijn zoon Gijsbrecht IV volgde hem op in zijne Heerlijkheid Amstel, in zijne bezittingen aan de Vecht en in Gooiland, even als in verschillende leen- goederen elders gelegen. Een andere zoon, Arend of Arnoud, ontving Achtersloot en Eiteren, in welk oord hij het slot IJsselstein liet bouwen. Een derde zoon, met name Willem, had den gccs- telijken staat omhelsd en bekleedde te Utrecht de waardigheid van Proost van st. Jan. HOOFD8TUK VI. GIJSBRECHT IV. Gysbrecht neemt deel aan den oorlog door Holland tegen Utrecht gevoerd. — HU moet b(l den vrede van Bode- graven zich vernederende voorwaarden laten wclgeval- len. — Nieuwe oorlog tegen Bisschop Hendrik, door Heer Gysbrecht in verbinding met Graaf Otto II, van Gelder, gevoerd. — GUsbrccht wordt tot bemiddelaar ge- kozen in de geschillen tusschen Utrecht en Gelder. — HU bezegelt niet Graaf Kloris V een giftbrlefaande Leide- naars. — Aan het hoofd der Kennemera, West-Friezen en Waterlanders trekt hl) tegen Utrecht op, binnen welke stad de regering wordt veranderd. — Gijsbrecht trekt wet de Kenneincrs naar Amersfoort en laat hen ver- schillende sloten zijner vynnden vernielen. — Vrede met bisschop Jan van Nassau, die het slot Vreeland aan G(|s-
		brecht verpandt. — Graaf Floris V mengt zich in de ge- schillen tusschen Amstel en Utrecht.— Giftbrief van Flo- ris V aan de Amsterdammers. — Gysbrecht, de pandpen- ningen voor Vreeland weigerende, wordt in een nieuwen oorlog met het Sticht gewikkeld. —Slag op de Soester- eng. — De Hollanders rukken voor Vreeland, dat aan Gysbrecht, nadat deze by Lnenen is geslagen, wordt ontweldigd. — Graaf Floris V berekent z(Jnc oor- logskostcn op fiOOl) pond. — Verdrag van Graaf Floris met de Abdis van Elten, met bisschop Hendrik en met den Heer van Waterland, waardoor de bezittingen van den Heer van Amstel aanmerkelijk worden in- gekrompen. — Gysbrecht, uit de gevangenschap ont- slagen, sluit een verdrag met Graaf Floris, waarbij liij de onafhankeiykheid zyner Hccriykhcid opoffert. — GUs- brecht neemt zitting onder de raden van den Holland- schen Graaf. — Hij spant met andere edelen tegen Floris te zaaien. — Na den moord te Muiderberg ont- wUkt hy Amstel en Holland. (1252—1206). Eene beleediging Koning Willem te Utrecht aan- gedaan, deed op het einde van 1255 een oorlog tus- schen Holland en het Sticht ontbranden, die nog bleef voortduren toen de beleedigde, den 25 January 1256, den dood bij Hoogwoude had gevonden. \' Floris de Voogd zette deze vijandelijkheden voort, * en werd daarbij ondersteund door GIJ8- brecht IV, die gaarne iedere gelegenheid aan- greep, om Bisschop Hendrik te schaden. Maar door de tusschenkom8t van Graaf Gwy van Vlaanderen en van Graaf Otto II van Gelder werd den 12 Jnny 1257 te Bodegraven een vrede gesloten. Holland won daarbij niet onbelangrijke gelde- lijke voordeden, en de Stichtsche leenmannen,die de zijde van den Roomsch-Koning en zijn opvolger hadden gekozen, verwierven althans de toezegging, dat zij, bij volkomen schuldvergiffenis, aanspraak hadden op het wegnemen van gegronde klagten. Van alle bondgenooten kwamen alleen Gijsbrecht van Amstel en zijn medestander Gijsbrecht uit den Golje er jammerlijk af: zij werden verpligt om met 500 hunner mannen blootsvoets en in wollen klceding den volgenden zondag Bisschop Hendrik knielend vergiffenis te vragen. Het is ligt na te gaan, dat deze boetedoening den jongen eerzuchtige» Amstelheer geweldig tegen de borst moest stuiten. Geen wonder dus, dat hij zich terstond weder tegen Bisschop Hendrik aan- kantte, toen eene gunstige gelegenheid daartoe werd geboden. Graaf Otto van Gelder, die te Bodegraven als bemiddelaar was opgetreden, geraakte eerlang zelf met den Bisschop in onmin, waaruit ernstige vijandelijkheden voortsproten. Onder anderen viel het kasteel van Goor den Gelderschen in handen. Gijsbrecht trok als Otto\'s bondgenoot mede tegen Bisschop Hendrik op, doch, naar het schijnt, niet tot zijn voordeel. Nogtans werd bij eene overeen- komst, door den Graaf van Cleve den 25 Juny 1261 bemiddeld, de bepaling door den Bisschop aangenomen, dat aan den Heer van Amstel alles 1 Vcrgeiyk bladz. 210. » Eveneens bladz. 211 en 212.

-ocr page 459-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.
		447
		zou worden teruggegeven hetgeen hem uithoofde zijner verbindtenis met Gelderland was afgenomen. Inmiddels had Heer Gijsbrecht de ridderlijke waardigheid verworven, en het blijkt dat hij in Juny 1265 in goede verstandhouding met Bisschop Hendrik leefde. Hij trad toen namelijk als zegs- man of bemiddelaar op voor de Utrechtsehen in een nieuw ontstaan geschil tusschen Bisschop Hendrik en Graaf Otto van Gelder. Mogelijk was deze toena- dering een gevolg van het afsterven van Bisschop Gozewijn, die omstreeks dien tijd van het wereld- tooneel werd geroepen. Zeker althans is het, dat deze Prelaat ten jare 1267 niet meer in het land levenden werd gevonden. Te dier tijde stond Gijsbrecht ook in gunst bij Graaf Floris V, want toen deze jeugdige Graaf, den 19 December 1266, op den huize Teilingen, de voorregten der Leidsche poorters bevestigde en vermeerderde, scha.irdc Gijsbrecht zich onder hen die deze oorkonde bezegelden. Den 2 Juny 1267 werd Bisschop Hendrik van Utrecht uit het leven gerukt. Grootgebragt binnen de luisterrijke kasteelen van Vianden \' en Namen, had hij het Sticht met verscheidene heerlijke ge- bouwen versierd, die, nevens voortreffelijke staats- besluiten, een gunstige getuigenis afleggen van zijn kennis, smaak en ijver. Nog meer, hij had Gijs- brecht van Arastel, die Hendrik bij zijne verhefling op den bisschoppelijken zetel met de grootste verbit- tering had bestreden, tot ontzag en eerbied gedwon- gen, ja dezen vermetelen nabuur zelfs in een bondge- noot herschapen. Jammer voor zijn opvolger en voor den Amstelheer, dat Bisschop Jan van Nassau, die van 1267 tot 1288 te Utrecht staf en myter droeg, noch Hendrik\'s talenten, noch zijne geestkracht bezat. Beiden werden daardoor een speelbal in de hand van den magtigen Hollander, die er op vlamde, zijne Graaf- schappen met de Heerlijkheid Ainstel en de grensge- westen naar de zijde van Utrecht te vergrooten. Bisschop Jan had niet langer dan eenige maanden zijne hooge waardigheid bekleed, toen onverwachte gebeurtenissen Heer Gijsbrecht gewapenderhand het Sticht deden binnentrekken. De Kcnnemers, West-Friezen en Waterlanders verbonden zich om zich aan den druk der adellijke geslachten te ont- trekken en de kasteelen van hen, die zij alsdwin- gelanden beschouwden, te vernielen. Na aan den Duinzoom menig slot tot puin vergruisd te hebben, sloten zij eene overeenkomst met Heer Gijsbrecht van Amstel tot wcderzijdsche zamenwerking7*Van dit verdrag maakte de Amstelheer gebruik om zijne magt uit te breiden. Hl) rukte allereerst op Vree- land aan, dat, gebouwd om de Amstel\'s te beteugelen, hem altoos een doorn in \'t oog was geweest. Doch deze sterkte werd zoo wèl bewaakt, dat hij er het hoofd voor stiet, terwijl de teugellooze Kenncmers de naburige Amstelsche districten niet het minst bij 1 De platen op bladz. 444 en 445 geven zeer juiste af beel- dingen van het trotavhe kasteel te Vianden , den stamzetel van Bisschop Hendrik\'s geslacht. * Vergelijk bladx. 213 en 214.
		hunne strooptogten verschoonden. Dit bewoog Heer Gijsbrecht het beleg op te breken en den weg naar Utrecht in te slaan. Ook in de bisschoppelijke hoofd- stad werd zoo goede wacht gehouden, dat de be- raamde verrassing mislukte. Maar de verlokkende woorden der Kennemer vrijbuiters behaagden der smalle gemeente zoodanig dat deze in de bedreigde stad een oproer verwekte, en de belhamels daarvan veertig der aanzienlijkste burgers uit de stad dre- ven. De nieuwe magistraat sloot een verbond met Gijsbrecht en zijne Kenneraers, die nu de boorden van de Vecht verlieten om op Amersfoort te trekken, welke stad het voorbeeld van Utrecht volgde. Gedurende zijn verblijf in het Sticht maakte Gijs- brecht van zijn tijdelijk bewind over een grooten hoop strijdbare mannen gebruik, om de sloten zijner bijzondere tegenstanders te vernielen *. Ook vergat hij de lombarden niet, bij wien hij welligt zwaar in het krijt stond. Zeker is het, dat hij in Maart 1268 vijf pond uit zijn cijns te Dicmen aan het Domkapittel te Utrecht schonk, ten zoen voor een vergrijp, door hem en zijnen aanhang in het koor der Domkerk tegen eenige lombarden gepleegd. Niet onwaarschijnlijk is het, dat ten gevolge van den invloed dien hij thans bezat, aan zijn neef Otto van Amstel, door het kapittel van st. Maria, de groote en smalle tienden, benevens den cijns van Waveren werden opgedragen (21 July 1268). Zijne bijzondere wenschen bevredigd hebbende, achtte Gijsbrecht het tijd om zich van de teugel- looze Kenncmers te ontslaan. Hij wees hun op hun belang om tegen den oogst huiswaarts te keeren, en beloofde hun, het volgend jaar zich weder aan hun hoofd te zullen plaatsen, zoo zij hunne zege- pralen wilden voortzetten. Door de herinnering aan huis en hof gestreeld, vonden de Kenneraers dien raad voortreffelijk. Zij keerden het Sticht den rug, doch ondergingen bij de nadering hunner haard- steden eene gevoelige nederlaag, toen ze nog, in het voorbijtrekken, Haarlem wilden bemagtigen. Eerst twee jaren later zag Bisschop Jan zijn gezag en don vrede binnen Utrecht hersteld, en wel door Hollandsche hulp, hem onder de leiding van den Ridder Nikolaas van Cats verleend. Toen trof hl) ook een vrede met Gijsbrecht IV, aan wien de Kerkvoogd de dwaasheid had, om het slot Vree- land te verpanden. En alsof dit niet genoeg ware, vervreemde Jan van Nassau op gelijke wijze het kasteel te Montfoort aan Gijsbrecht\'s bondgenoot en bloedverwant Herman van Woerden. Het was Gijsbrecht IV niet genoeg, Vreeland verkregen te hebben, hij streefde naar eene vcr- dere uitbreiding zijner magt ten koste des Bisschops. Daartoe mengde hij zich in de twisten die tusschen de bisschoppelijke hoofdstad en den Kerkvoogd waren ontstaan, twisten die het Neder-Slicht met achteruitgang en ellende bedreigden. Bij dit streven scheen Floris V Gijsbrecht te onderschragen, want de 1 lulhuulsehe Graaf sloot twee verdragen, die tegen 1 Zie de plaat op bladz. 448.

-ocr page 460-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.
		418
		don Bisschop waren gerigt en dezen ten pligt stel- I stel en Herman van Woerden, de stad Utrecht te den om de uitspraak over de zwevende geschillen zullen bijstaan en in hare regten te handhaven, aan hem op te dragen. Bij het eene verbond de ; Heer Gijsbreeht waande eerlang rijke vruchten draaf zich met den schout, schepenen, raden en I van deze verbindtenissen te zullen inoogstcn. Doch de gemeene burgers van Utrecht, bij het andere i hij had zicli deerlijk bedrogen, want Bisschop Jan, met de raden en de gemeene gezworenen van den de gevaren ziende toenemen, koos op zijne beurt Flo- Lande van Amstel, Muiden, Mijdrecht en Locnen ris V tot bemiddelaar der geschillen tusschen hem, (20 July 1274).                                                          zijne onderzaten en hun bondgenoot, den Heer van
		Door deze verdragen gesterkt — want al wcr*  1 Amstel (19 Sept. 1274). Dit was koren op\'s Graven Gijsbrecht\'s naam daarin niet genoemd, zoo waren     molen, wantFlorisV was er veerde af, om Gijsbrecht\'s zij blijkbaar met zijn voorkennis en te zijnen be-     hoogdravende plannen te helpen verwezenlijken, hoeve opgesteld — gaf de Amstelhecr openlijk zijne  1 Daarentegen oordeelde de Hollandsche Graaf het vijandelijke gezindheid tegenover Bisschop Jan te  ; eene wijze staatkunde om Gijsbrecht\'s onderdanen kennen. Bij eene oorkonde, die den 10 Augustus    aan zich te verpligten. Terwijl hij zich in den herfst 1274 werd bezegeld, beloofde hij, in vereeniging    van 1275 te Leiden ophield, verleende hij uit dien met Heer Z weder van Abcoude, Arnold van Ara-    hoofde aan de Amsterdammers het privilegie om hunne

-ocr page 461-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.

•I-I»

goederen tolvrij door zijne landen te voeren \'. De Stichtschen betreurden de overgave van Vree- land aan Heer Gijsbrecht, die niet gedraald liad 1 Het fac-similc van dozen giftbrief is medegedeeld op Made. 20». Ton einde de lezing gemakkelijk te maken, herhalen «rfl hier den tekst r Florentius comes Hollandie universis presente» litteras inspccturis salutcm. Noverit univcrsitas vestra, quod nos homilie» m:\\nentcs apud Amestellednmme, in rostitutionem damnorum, que nos et homines nostri ipsis fi-cciimis. iihliinc deinceps ab omni exactione nostri telonii rum bonis suis propriis, que ducinit Ben de dcdiicunt per totam ter- ram nostram, duximus eximendos. In eujus rei testimo- niuin presens scriptum sigillo nostro feeimus coinmuniri.

om er een tol te vestigen, waardoor hij de vaart op de Vecht zeer ten nadcele der burgerij van Utrecht bemoeijelijkte. Daar het bezit van dit slot al- diiB ook uit een geldelijk oogpunt voor de Sticht* schen belangrijk was geworden, poogden zij het weder in handen te krijgen. Doch vruchteloos, want bood Bisschop Jan, in verecniging met de vijf kapittels, het daarop geleende geld aan, de Heer van Am- stel , wees de pandpeuningen van de hand en bleef het kasteel bezetten. Niets bleef dus den Bisschop over dan met geweld van wapenen te dreigen. Uljsbrecht wachtte een beleg van Vreeland niet af. Hij verbond zich- met zijn bloedverwant Her- man van Woerden en trok het Stichtsche leger te

Zegel en tcpeiuegel van Gjjulirerlit IV.

Datum apud Leyden dominica die ante Symonis et Judo npostolorum. Anno Domini milleidmo diiccntcximo scp- tuagesimo quinto. Volgens enne oude overzetting lezen w() hier: Florcns, Orave van Hollant, doen condt ende kenlic allen Luden, dat wy onsen Luden van Aemstelredaiimie overmids een versettinge hoire seade die wy emle onse Ludc hem ghedaen hebben. Soe gheven wy hem tollen- vry to varen mit horen eyghen goeden wair dat sy in onsen Lande varen of keren. In oirkonde der wairheyt soe hebben wy desen brief bezegelt mit onsen Zegele. (iege- vcn tot Leyden des Sonnendages voir Sinte Symons ende Juden dach Apostolen, het Jare ons heren MCC en LXXV. De giftbrief, een strook perkament, slechts weinig groo- ter dan het letterschrift reikt, on waaraan \'s Graven zegel in geel was is gehecht, berust gaaf en ongeschonden in de IJzeren Kapel der Oude Kerk te Amsterdam.

gemoet, waaraan hij op de Soestereng slag leverde. De strijd was hardnekkig en alles behalve ten voordecle der Utrechtsehen, die, na menig treffend verlies, naar het oosten afdeinsden, waarbij zij door de Amstelaars tot onder Amersfoort vervolgd werden. Twee aanzienlijke Stichtsche edelen, de llceren Steven en Frederik van Zuylcn, verloren bij dit gevecht het leven, terwijl de bondgenooten onder hunne gekwetsten Heer Herman van Wocr- den telden. In de verlegenheid, waarin Bisschop Jan door deze nederlaag was gebragt, riep hij de hulp in van Graaf Floris V, van Holland, die thans het bewijs leverde hoe weinig ernst het hem was gc- weest, toen hij, vijf jaren te voren, de belofte 67

-ocr page 462-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.
		450
		afleide om Gijsbrecht tegen den Bisschop bij te staan. Floris V toch voldeed, zonder eenig bezwaar, aan \'s Kerkvoogds aanzoek en sloeg het beleg voor Vreeland, waarbinnen Arend van Amstel, Gijs- brecht\'s broeder, het bevel voerde. De verdediging werd zoo voortreffelijk geleid, dat het beleg zich in de lengte rekte. Ja, de vijandelijkheden werden zelfs een tijd lang geschorst, om voor ondcrhan- delingen plaats te maken. Toen de Hollanders zich in 1280 op nieuw voor Vreeland nedersloegen, kwam Heer Gijsbrecht uit A instel land oprukken, om zijn broeder op Vree- land te ontzetten. Naauwelijks echter was hij Loenen genaderd, of hij stiet erop ecne afdeeling Zceuwsch krijgsvolk, dat den grafelijken banier onder Kustijn van Renesse volgde. Beide partijen werden band- gemeen. Amstclaren en Zeeuwen bestreden elkan- der met verwoedheid, doch het einde was, dat Heer Gijsbrecht het onderspit dolf. Hij werd gevangen en zelfs gedwongen om aan Heer Arend te bevelen, zich over te geven. Na deze vernedering werd hij , in gezelschap zijns broeders, als krijgsgevangene naar Zeeland gevoerd. Nu achtte Graaf Floris het tijdstip gekomen om de vruchten zijner dubbelhartigc staatkunde tegen- over den Heer van Amstel en den Utrcchtschen Bisschop in te oogsten. Hij berekende de gemaakte oorlogskosten op 6000 pond, en, daar hij wist, dat de Bisschop slecht bij kas was, gaf hij te ver- staan, daarvoor de Utrechtsche leengoederen bin- nen de Heerlijkheden Amstel en Woerden in ont- vangst te willen nemen. Nog eer dit gelukte, onderhandelde Graaf Floris V met Godelinde, Abdis van Elten, om hem het voor Holland zoo gunstig gelegen Naardinger- land in erfpacht af te staan. Hij slaagde in dit voornemen, en bij eene oorkonde, den G Mei 1280 op het Vreelandsche kasteel bezegeld, stond de Vrouwe van Elten hem hare regten op de schoone ons als \'t Gooi bekende landstreek tegen een geringe erfpacht af. Zij bepaalde echter uitdruk • keiijk, dat zoo Heer Gijsbrecht dit land mogt te- rugeischen op betere regten dan de Graaf kon doen gelden, de cijns van 25 pond vervallen zou. Naar het schijnt was haar convent met dien ver- koop niet ingenomen: althans het duurde tot den 29 November 1281, eer de zusters te gadcr in dezen afstand bewilligden. Nadnt Godelinde aan Floris\' wenschen had vol- daan, hield ook de tegenstand op, dien Bisschop Jan van Nassau het verlangen van den Hulland- schen Graaf schijnt geboden te hebben. Den 21 January 1281 verpandde hij voor de 6000 pond, die Floris als oorlogskosten berekende, de ambachten van Muiden, Weesp, Diemen en de Bijlmer, Woer- den, Oudewater en Bodegraven, aan Gijsbrecht\'s magtigen tegenstander, die nog onlangs ook zijn openbare tegenstander was geweest. Eene derde overeenkomst, ditmaal met Jan van Persijn, Heer van Waterland gesloten, bragt Floris nog een stap nader om aan Amstel- en Vechtstroom		| het hoog bewind te erlangen. Bij een verdrag, op | den 27 en 28 July 1282 bezegeld, stond Jan van Persijn voor goederen in de Lier en te Zoutevcen, | de helft zijner Heerlijkheid Waterland en de ; Zeevang aan Graaf Kloris V af, benevens de goe- deren die Bisschop Jan van Nassau hem in het overheerde Amstel, waarschijnlijk uit krachte der | verovering, had geschonken, en die uit eenige vruchtdragende landen met een of meer versterkte gebouwen schijnen bestaan te hebben \'. Het voornaamste evenwel waarnaar Floris streef- dc, de lccnheerlijkheid over Amstel, kon hij niet | verwerven, want al hield hij Gijsbrecht IV gevan- gen, deze weerstond jaren achtereen alle voorstel- : len om zich voor zijne Heerlijkheid Amstel tot een vassal van Holland te verklaren. Eindelijk echter brak de langdurige balling* | schap en het gemis van vrijheid Heer Gljs- brecht\'8 volharding. Drie jaren nadat Graaf Floris aan Nikolaas van Cats de inkomsten van Naar- dingerland, Muiden, Diemen, de Bijlmer, Weesp en Woerden had verpand (l November 1282), kwam de Amstelheer in onderwerping. Bij een zoenbrief, den 27 October 1285 bezegeld, deed hij afstand van zijne regtcn op Naardingerland, op Muiden, het MuiderslotJ en de Bijlmerlanden, die Graaf Floris in het vervolg van \'t Bisdom Utrecht ter leen zou houden. Hij verpligtte zich, gecne veste te maken in zijne Heerlijkheid of in het Bisdom, tenzij met \'s Graven toestemming. Hij en zijn broeder Arend beloofden nimmer eenige vijandelijkheden tegen den Graaf te plegen, ja zij verpligtten zich zelfs, om den Graaf van Gelder, den Graaf van Cleve, den Hertog van Brabant en den Bisschop vanUtrecht te verzoeken, schriftelijk te verklaren, dat zij de Heeren van Amstel nimmer in een oorlog tegen Holland\'s Graaf zou- den ondersteunen. Eindelijk droegen zij al hun eigen goed Graaf Floris op, om het weder van hem in leen terug te ontvangen. Heer Gijsbrecht, die zich vroeger Floris\' even- knie kon achten, was nu diens dienaar geworden. En in die hoedanigheid moest hij reeds onmiddellijk medewerken tot Floris\' verheffing. Toen zijn bond- genoot, Herman van Woerden, den 21 Maart 1287, werd gedwongen, het hoofd onder de Hollandsche overheersching te buigen, hing ook de Amstelheer aan het verdrag deswegens gesloten, zijn zegel *.
		1 De mcening van Simon van Leeuwen, Isaac lo Long en Jan Wagcnaar, dat Jan Persyn met het regtsgebied over Anister.lam is begiftigd geweest, is tegengesproken door den liaron van Spaen (llittorie der Heeren van Am- stel) en met klem wedcrlegil door J. ter Gouw (NilhofiTg Bijdragen, Deel V, blad*. 52-58). De tijdrekening in beider betoog behoort echter gewijzigd te worden naar de datums in de onlangs uitgegeven 2e aflevering van het Tweede Deel van het Oorkondenboek va» 11 Mand en Zee- land. Daaruit in mede af te leiden. dat het door m(J op bladz. 215 vermelde jaartal 1279, moet zijn 1280. -\' Voor de stichting en de oudste geschiedenis van \'t Muidcrxlot raadplege men: J. ter Gouw, Hel Slot te Muiden. Amsterdam, 1862. 1 Zie Gijsbrecht\'s zegel en tegeniegel op bladz. 448.

-ocr page 463-

		GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.
		451
		Het verdrag van Veere, op den 29 September 1297, maakte aan deze verschillen een einde. Daarbij werd eene verdeeling der goederen van alle mede- pligtige edelen vastgesteld. Jan I bekwam Amstel en "alle dat ghoet, dat Ghisebrecht, die men hiet Here van Amstel, hadde ende houdende was in \'t Ghestifte van Utrecht." Toen Jan II, van Avennes, zijn neef Jan I in 1299 in Holland en Zeeland opvolgde, gaf hij zijn broeder Gwy van Henegouwen, nevens al de goe- deren die Herman van Woerden, Gijsbrecht van IJsselstein en Arend van Benschop hadden bezeten, alle bezittingen van Gijsbrecht IV aan Amstel en Vecht, met uitzondering nogtans van het Rei- gersbosch en de leenheerschappij over Amstel, welke hij voor zich behield (21 Mei 1300). De bedoeling was echter niet om de Heerlijkheid van het Graaf- schap gescheiden te houden, want onder de voor- waarden werd ook deze gesteld, dat Amstel, na Gwy\'s dood of wanneer deze een "biscopdoem" verkreeg, aan Graaf Jan of diens nakomelingen zou terugkeeren. Gwy was met deze nieuwe bezitting wonderwel ingenomen. Als blijk daarvan schonk hij het op- komend Amsterdam het stederegt, dat is, volgens een schrijven der 14de eeuw: "veel vriheden van keuren ende van rechte daer men die Stede mede regeerde." Hoe gunstig dat bedrijf hem als staatsman tee- kent, was hij, even als zijn broeder de Graaf van Holland, in hooge mate heerschzuchtig. H[) spande met de misnoegden binnen Utrecht tegen hun Bis- schop Willem van Mechelen zamen, terwijl hl) er naar dong om in diens plaats tot Kerkvoogd en Heer van \'t Sticht benoemd te worden. Dit stoken wilde Bisschop Willem den Hencgouwer laten ontgelden. Terwijl Gwy in 1301 het leger zijns broeders in Zeeland aanvoerde, was Utrccht\'s Bis- schop bedacht om Amstel aan de nieuwe bezit- ters te ontrukken. Door hem ondersteund, keerde Gijsbrecht\'s zoon, Jan van Amstel, naar Amster- dam terug, waarde ingezetenen hem met blijdschap inhaalden. Jonker Jan noemde zich thans Heer van Nyerlede, uithoofde van een huwelijk met de erf- dochter van Heer Jan van der Lede, die hem de Heerlijkheid Nyerlede (in de Betuwe tegenover Rhenen) ten huwelijk had gebragt. Gaf dit herstel van het Amstelsch Huis Gijsbrecht IV aanleiding naar de Amstelboorden terug te kce- ren? Wij zijn te dien aanzien in eene volkomen onzekerheid, maar gestaafd is het, dat hij gerui- inen tijd in \'t Graafschap Cleve verwijlde. \' 1 Het sprookje dat GUsbrecht van Amstel naar Praissen toog om er de stad Pruissich-Holland te stichten, achtte Wagenaar \'\'niet van waarschyniykheid ontbloot." Van Spaen heeft ons beter ingelicht. Zeker was het niet scherpzin- nlg, een Amstelaarin den vreemde eene kolonie Holland te laten vestigen. Wanneer Napoleon III eens mogt beslui- ten, in het Verre Westen van Noord-Amerika eene stad te bouwen, zou niemand het denkbeeld durven uitspre- ken, dat de man van Sedan haar den naam zou geven van Anier ikaansch-P missen.
		Mogt Graaf Kloris het Heer Gljsbrecht welligt als eene gunst toerekenen, dat hij hem onder zijne raden opnam en zelfs bij menige gelegenheid on derscheiddc, vele feiten moesten den gekortwiekten Amstelheer maar al te dikwerf herinneren, dat zijne magt deerlijk was geknot door den man, voor wiens vader Heer Gljsbrecht III het zwaard te Kaisers- werth had getrokken, ten wiens behoeve hij zelf het harnas had aangegespt. Die herinnering verbit- terde hem het leven zoo zeer, dat, toen in 1296 velen der Hollandsche en Zeeuwsche edelen eene zamenzwering tegen den Graaf op het getouw zetten, zij ook bij Gljsbrecht IV niet te vergeefs aanklop- ten. De Heer van Amstel schaarde zich aan de zijde der eedgenooten, nam aan het laaghartig ver- raad te Utrecht deel en ontsloot zijn kasteel Kroo- i nenburg bij Loenen tot \'s Graven gevangenis. Of hij bij het ombrengen van den Graaf te Mniderberg tegenwoordig was, schuilt in het duister \'. Terwijl Graaf Floris den laatsten adem uitblies, vloden zijne moordenaars en tegenstanders het Land uit. Zoo ook Gijsbrecht IV, die Amstel onbeheerd moest achterlaten (1296).
		HOOFDSTUK Vil. GIJSBRECHT IV VAN AMSTEL, JAN VAN NYER- LEDE en CWY VAN AVENNES. Oysbrecht waagt het om z(jno dienst Graaf Jan I aan te bie- den. — Gysbrccht\'s goederen verbeurd verklaard. — Graaf Jan II van Avennes schenkt Amstel aan zyn broeder Gwy. — Amsterdam tot eene stad verheven. — Jan van Nyerlede to Amsterdam binnengehaald. — Amsterdam op nieuw door de Hollanders onderworpen. — Straf Amsterdam opgelegd. — Gwy, inmiddels tot Hisschop van Utrecht verbeven, in zyne Heerlijkheid hersteld. — Amstel en Amsterdam by Holland gevoegd. (1296—1311). De magt die Wolfert van Borsselc zich bij de komst van Graaf Jan I in Zeeland, aanmatigde,s gaf Herman van Woerden en Gljsbrecht van Am- stel den moed, opentlijk te Veere in\'s Graven leger te verschijnen en hem hunne dienst aan te bieden. Maar deze stap wekte zoo zeer de verontwaar- diging op der landzaten, dat beiden uit den Lande werden gebannen, terwijl Gijsbrecht\'s goederen werden verbeurd verklaard. Over deze goederen rees echter verschil tusschen Graaf Jan en Bisschop Willem van Utrecht. De laatste maakte zich meester van Muiden en poogde niet slechts Amstelland maar ook naburige distric- ten van Holland af te scheuren. Hij werd echter in dat pogen door de Kennemers en Waterlan- ders zoo volkomen gestuit, dat hij met het vaar- tuig, waarop hij aan boord was, naar Kampen afdeinsde. 1 Vergelyk blad/.. 219—223. \' \' Vergel. bladz. 226.

-ocr page 464-

GESCHIEDENIS VAN AMSTEL.

452

Holland en Henegouwen, hij zag de waarde van Amstel te wel in, dan dat hij, toen hij, den 22 Augus- tus daaraanvolgende, den grafclijken troon besteeg, niet dan noode deze Heerlijkheid aan zijn oom teruggegeven zou hebben. Inderdaad was het cene onverpligte opoffering, omdat bij de gift van 12 Mei 1300 uitdrukkelijk was bepaald, dat Gwy van Avennes Amstel aan den Graaf zou teruggeven, zoodra hij een bisdom zou verkregen hebben, of eenige andere bezitting van gelijke waarde als cene bisschoppelijke heerschappij. Liet Graaf Willem zich deze opoffering welge- vallcn, zoodat hij in Maart 1305 aan zijn oom, nu Bisschop van Utrecht, de Heerlijkheid Amstel andermaal afstond, hij deed het alleen op de na- drukkelijke voorwaarde dat die afstand slechts tijdelijk zou zijn. Sints dien tijd beregtte nog zes jaren een baljuw, in \'sBisschops naam, de Heerlijkheid Amstel, met Muiden, Weesp en Gooiland. De Amsterdammers schikten zich zoo goed mogelijk in hun lot en tracht- ten door verschillende middelen allengs de verlo- ren voorregten terug te bekomen, bij welke po- gingen de toenemende welvaart hun groote dien- sten bewees. De rijkdom die de koophandel voort- bragt, stelde hen in staat, den Graven belangrijke sommen voor te schieten, wanneer deze zich in geldverlegenheid bevonden. Snel rees daarbij de stad omhoog en breidde zich uit, al bleef zij zelfs nog eenigen tijd een deel der parochie Ouderkerk uitmaken. Maar reeds begonnen kerkelijke en we- reldlijko gestichten, de eene na do andere, te verrijzen, en toen Bisschop Gwy haar en gansch Amstel, den 11 October 1311, weder aan zijn neef Graaf Willem overdroeg, \' begon dat tijdperk van bloei, waardoor Amsterdam welhaast eene eere- plaats zoowel onder de hanzestcden tusschen Rijn en Weser als onder de zes hoofdplaatsen van Hol- land innam.

De invallen der Vlamingen in Henegouwen, Zeeland en Holland verhinderden Graaf Jan II vooreerst zijn gezag in Amstel te herstellen, doch toen Witte van Haamstede en Nikolaas van l\'utten in April 1304 Holland weder van de Vlaamsche overhcerscliing bevrijdden, \' kon Jan van Amstel zich niet langer in zijns vaders Heerlijkheid hand- havcn. Een leger van Haarlemmers, Kennemcrs en Waterlanders sloeg het beleg voor Amsterdam, en schoon burgzaten en poorters zich dapper ver- weerden, zij waren eindelijk gedwongen, stad en kasteel over te geven. Andermaal moest Jan van Amstel den vaderlandschen grond ontwijken. Willem van Ostrevant, \'s CJraven zoon, liet Am- sterdam zijnen toorn nadrukkelijk gevoelen over den ijver waarmede het Heer Jan had ondersteund. Op het kasteel Aelbrechtsberg bij Haarlem sprak hij, den 22 Mei 1304, het vonnis uit, dat, wijl "die van Acmstelrcdnmme die ghenen waren die Janne van Aerastelle inhaelde, ende die ghene die graue Florense mettc hant vermoorde, die wi ute die Landen versworen hadden," zij "haere brugge breecken ende al haere veste slechten" moesten, | en daarenboven "al hare vryheyden en marcten" verloren, "die sy van ons ende van onse voorouders" verkregen hadden. Verder moesten de Amsterdam- | mers "dat gruytgelt dubbelen oft tweevoudich geven", | dat is, zij moesten ecne dubbele belasting betalen van het bier dat zij brouwden. Eindelijk behield Wil- lem zich het regt voor, om haar nog boven dit alles te doen boeten, "in al sulcker broke alse si raisdaen hebben jegens ons, jegens onse porte van Harlem, jegens onse goede Luden van Kenemaer- lant en van Waterlant, endo jegens andere onse goede Lude." Het kasteel van Amstel werd geslecht, en de grond ten \'s Graven behoeve gehouden. Moest Willem Amsterdam zwaar straffen voor hetgeen hot misdaan had jegens do Huizen van

1 Vergel()k bladz. 225 en 237.

1 Vergelijk bladz. 234—235.

-ocr page 465-

		TWEEDE TIJDVAK. GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN tot op de verecniging der Zeventien Nederlanden onder één hoofd in 154:}.
		verdeeling zijner landen onder zijne erven maakte \', werd in het verdrag deswegens den naam van Flanderus neergcsteld. Omstreeks terzelfder tijd vermeldde een Skandinavisch bard, die de togten van Kagnar Lodbrog bezong, de landen tusschen den Oceaan en de Schelde als F1 e m i n g i a. Iliugguin vier med hiorve, Ilillclur var synt i vohstc. Adur Freyr kongur Hlle A Kli\'iningia lande.3 Tijdens de verdeeling der Frankische heer- schappij is gouwen, waren deze gewesten in twee 1 Vergelijk bladz 147. 3 Volgens de vertaling van Prudent van Duyse: Wy streden dapper met dn zwaerden. De rustloos acngewassen slag Oing zonder einde, oer Freir, de Koning, In Vlaenderenland ter aerde lag.
		HOOFDSTUK I. DE OORSPRONG VAN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN. Eerste vermelding van Vlaanderen en de Vlamingen. — Verdeeling des Lands tijdens de Frankische opperlieer- scbappy. — Woudgraven of forestiers. — Liederik, Kngelram en Odoaker. — Boudewljn, de zoon van En- gelram, wordt erfell)k Regent van Vlaanderen. (540?—884). Venantius Fortunatus, een schrijver die in het tweede vierde der 6de eeuw leefde, is de eerste historiograaf die van Vlamingen gewaagt. Hij deelde aan st. Medard mede, "dat hij het ruwe Vlaam8che volk aan het bisdom van Noyon had toegevoegd." Toen Keizer Lodewljk de Vrome in 835 eene

-ocr page 466-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

454

hoofdgedeelten gesplitst. Het eerste, het eigenlijke Vlaanderen, het oude Littut Saxonicum, bevatte het kustland tusschen den Yscr en de Aa, het Land van Waas of Wasda, het Land van Cadzand en de Thoroutgouw (het raiddeldeel van het tegenwoor- dige West-Vlaanderen). De tweede groote afdce- ling heette Menapië of Pagus Menapiscus. Hare onderafdeelingen waren het eigenlijke Menapië, langs de Leije oostwaarts en ten westen daarvan tot den Casselberg, de Gentgouw, de Kortrijker- gouw en het Tournésis of de Doornikcrgouw. Volgens de berigten der middeleeuwschc kro- niekschrijvers werden deze landen eerst door fores- tiers of woudgraven bestuurd, over wien nogtans niets stelligs in gelijktijdige schriften of oorkonden wordt gevonden. Alleen heeft men zekerheid dat ten tijde van Karel de Groote en zijne erfgena- men forestiers werden aangesteld, belast met liet toezigt over de boschrijke oorden aan de Schelde. Ook is het aan geen twijfel onderhevig, dat velen dier woudgraven van Vlaanderen in echte oorkonden, ofschoon niet als forestiers, worden vermeld. Graaf Liederik van Harelbeke leefde ten tijde van Karel de Groote \'. Engelram, wiens goe- deren in het Vrije van Brugge moeten gezocht worden, was een tijdgenoot van Koning Karel de Kale, en Odoaker nam deel aan de verdediging van Durfos tegen Koning Zwentibold. • De drie genoemde rijksvassalen zijn allerwaar- schijnlijkst gouwgraven geweest, die — even als hunne ambtgenooten in andere gewesten — door den Vorst werden aangesteld en naar gelang van zaken en omstandigheden konden verplaatst of afgezet worden. Kerst van de dagen van Boudewijn I kan men de erfelijkheid van \'t grafelijk bewind in Vlaan- dcren dagteekenen.

diens waardigheid opgevolgd, hetzij toen deze over- leed, hetzij volgens een verleend regt, hetzij door de welwillendheid van Neustrië\'s Koning. Welligt dankte hij zijne verheffing aan een onverdoofbaren heldenmoed, daar hij, zijne getrouwen het spoor banende, herhaalde malen de Noormannen met bebloede koppen deed afdeinzen. Keus aan liet hof van Koning Karel de Kale verschijnende, wist hij Prinses Judith zoo voor zich in te nemen, dat, ofschoon zij bereids een- maal gehuwd was geweest, t. w. met Koning Ethelwulf van Engeland, zij zijn voorslag aan- ïiiiin om met hem het rijk haar» vaders te ontvlug- ten. \' Hij vlood met haar uit Senlis naar zijn sterk slot te Harelbeke, waar hij zijne verbindtenis met haar door een priester liet inzegenen (862). Koning Karel, woedend over die vermetelheid van een zijner vassalen, dreigde Boudewijn met den dood. De dappere Harelbeker zou zeker met die bedreigingen den spot hebben gedreven, indien zij niet van de zijde zijns schoonvaders ware gekomen. Nu echter achtte hij het geraden, \'s Pau- sen bemiddeling in te roepen. De Opperpriester te Rome, destijds Nikolaas I, nam volgaarne het werk op zich om vrede te stichten. Hij hield Ko- ning Karel voor, dat het Judith\'s eigene keuze was geweest om zich met Boudewijn te verbin den, en \'s Konings nieuwe schoonzoon, zoo hem al geen vorstelijk bloed door de aderen stroomde, toch een man was van groote verdiensten, die de Christenheid belangrijk aan zich had verpligt, door de ongcloovige barbaren het landen en het overheeren van Gallië\'s noorderkusten te verhinde- rcn. Het duurde lang eer die voorstellingen bij den verbitterden Monarch ingang vonden. Doch toen Koningin Herraantrude de voorstellingen van \'s Pausen gezanten ondersteunde, kwam eindelijk eene verzoening tot stand. Ja, Karel vergaf 1 ion- de wijn niet slechts zijne vermetelheid, maar met de wuftheid den onbeperkten heerschers dier dagen eigen, droeg hij hem zelfs het bewind op over het gansche kustland van de Somme tot de Schelde. Na in \'s Konings handen den eed van getrouw- heid afgelegd te hebben, nam Boudewijn den titel aan van Markgraaf van Vlaanderen (864). l Hoe zware neerlagen Boudewijn den Noorman- nen toebragt, hernieuwden ze meermalen hunne invallen. In den jare 876, onder den aanvoer van hun Zeekoning Hastings de Schelde opge- zeild, stortten zij zich uit over het land van Cad- zand en de naburige oorden, waarbij zij onder an- deren de steden Oudenburg en Rodenburg (thans Aardenburg) vernielden. Vandaar roofden zij tot aan de monden van de Deule en Scarpe, waar zij 1 Zie de plaat op bladz. 456. * Vlaanderen werd op deze w(jze het oudste erfelijke Graafschap van het Franki8che-K(jk. Het nam z|jn begin dertien jaren vóór het charter van Chierzy-sur-Oise, waarbjj het beginsel omtrent de erfelijkheid der groote leenen werd uitgesproken (877).

HOOFDSTUK II. BOUDEWIJN I (met den IJzeren arm). Boudew(jn\'s afkomst. — Ilji schaakt de FrankischePrin- si\'s Judith. — Paus Nikolaas bepleit z[jii vergrijp aan het hof van den Neustrischen Koning. — Boudewjjn tot Markgraaf der Vlamingen verheven. — H|| blijft de Denen bestrijden tot aan z[jn dood. (864—879). Boudewijn,Vlaanderen\'8 eerste Graaf, was een zoon van zekeren Engelram, die van wege den Frankischen Koning als Zendgraaf was aangesteld in het land rondom Noyon, het Vermandois, Artois en de Kor- trijkergouw, en wiens naam in eene oorkonde van 844 voorkomt. Onverschrokken krijgsman, meer nog dan anderen zijner tijdgenooten, was Boudewijn zijn vader in

1 Liederik wordt in het lat(jn Leudesius genoemd. * Vergelijk bladz. 160.

-ocr page 467-

GESCHIEDENIS \\ door Graaf Boudewijn en Graaf Reinier van Mons gestuit werden. \' Drie jaren daarna overleed de dappere Bondc- wijn, die de staatkunde volgde om zich bij de geestelijkheid bemind te maken. (Scen wonder, dat de kronieken der middeleeuwen den Vorst prezen, die volgens hen "nooyt gewoon was iets aen te vangen, zonder raed en toestemming van den geestelijken staet." \'s Graven lijk werd naar st. Omer gebragt, toen nog Sithiu genoemd, en aldaar in de kerk van st. Bertin bijgezet (879). Hij liet twee zonen na, van welken de oudste Boudewijn, hem als Markgraaf van Vlaanderen opvolgde, terwijl de jongste, Iludolf of Raoul, het bewind over \'t Graafschap Cambrai (Kamerijk) verkreeg.

N VLAANDEREN.                                           455 Om de sterkte des Lands te vermeerderen liet Boudewijn II Brugge, Gent, Kortrijk, Yperen en st. Winoxbergen \' met sterke muren omringen, op verschillende belangrijke punten hechte knsteelen stichten en het gansche Markgraafschap in casselrijen afdeelen, dat is in militaire divisiè\'n, in elk waar- van hij het opperbevel aan een zijner stoutste vas- salen opdroeg. Vermaagschapt aan het Huis der Carolingen, meende Boudewijn II het zwaard voor zijn ach- terneef Koning Karel de Eenvoudige te moeten ontblooten, toen Eudes, Graaf van Parijs, den na- zaat van Karel de Groote van den Franschen troon poogde te verdrijven. Hij wekte zijn broeder Rudolf op om zich aan Karel\'s zijde te scharen. Doch het lot was hen — althans den Kamerijker — bij deze onderneming hoogst ongunstig: Rudolf toch werd om zijne hulp aan Koning Karel door Graaf Herbert van Vermandois gedood, hetgeen aanlei- ding gaf tot eene vcete tusschen de Huizen van Vlaanderen en Vermandois, die verscheidene geslach- ten elkander deed verfoeijen, haten en vervolgen. Bij het gevoel van wraak, dat Boudewijn be- zielde, kon zijn leenheer hem geen grooter grief toe- voegen , dan waaraan deze zich overgaf. Naauw was Graaf Eudes overleden en had Graaf Herbert om ver- giffenis bij Karel de Eenvoudige aangehouden, of deze laatste overlaadde den vroegeren opstande- ling met gunstbewijzen. Graaf Boudewijn was woe- dend toen hij hiervan de blijken opmerkte. Doch het Koninklijke Huis poogde zijne verbittering te stillen, door een huwelijk voor te stellen tusschen Boudewijn\'8 oudste zoon Arnold, en Alix, eene dochter van Graaf Herbert. Men mat de voordee- len dezer cchtverbindtenis in de breedte uit, door op te merken, dat de Graven van Vermandois in eene regte lijn van Karel de Groote afstamden, den held wiens nagedachtenis alle Franschen zoo dierbaar was. En werkelijk was Graaf Herbert de achterkleinzoon van dien Peppin, wien Keizer Karel, als zijn tweeden zoon, het Koningrijk Italië toe- bedeelde. Doch /.fits dit blijk van toenadering was buiten staat om Boudewijn\'s wraak te blusschen. Hij gaf eenigen onverlaten last, Graaf Herbert om te bren- gen, en deze aarzelden geen oogenblik dit wreede bevel te volvoeren. Ettelijke dolksteken boetten den moord door Graaf Herbert op Graaf Rudolf gepleegd. Geheel in strijd met zijne handelwijze tegenover Graaf Eudes, verbond Markgraaf Boudewijn zich met Graaf Robert van Parijs, toen deze de vaan des oproers tegen Karel de Eenvoudige verhief. Die hulp, een opstandeling bewezen, bragt Koning Karel tegen den Vlaamschen Markgraaf in de wapenen. Hij liet zijne benden naar de noorder grenzen op- rukken en ontscheurde aan Boudewijn de stad Ar- ras, nevens de abdij van sint Vaast. Zoodra de Koning meester was van het zoo even genoemde convent, schonk hij dit aan Fnlco, Aartsbis-

HOOFDSTUK III. BOUDEWIJN II (de Kale). Boudewijn zet de worsteling met de Deensche zeeroo- vers voort. — H(j laat Brugge, Gent, Kortr|)k, Ype- ren en ut. Winoxbergen door wallen versterken. — Ondersteuning geboden aan Koning Knrel de Eenvou- dige tegen Endcs Graaf van Parijs, hetgeen ltmiolt\' van Vlaanderen het leven kost. — Boudewijn wreekt zich op Herbert van Vermandois. — Graaf Kobert van Parys ondersteund hebbende, worden Boudewijn Arras (Atrecht) en st. Vaast ontnomen. — Aartsbisschop Fulco vennoord. — Dood van Boudewijn de Kale. (870—010). Boudewijn wordt in de geschiedenis de tweede genoemd, doch zijne tljdgenooten gaven hem den naam van de Kale, ter herinnering aan zijn grootvader, Koning Karel de Kale van Neustrië. Had zijn vader ontelbare malen het zwaard tegen de Denen moeten aangespen, Boudewijn II werd evenzeer tot die handeling gedwongen, want de rijke velden van Vlaanderen lachtten den zee- schuimer8 zoo verleidelijk toe, dat zij den dappe- ren tegenstand der landzaten voortdurend trot- seerden. In 881 wierpen de binnengedrongen Noorman- nen een versterkt kamp bij Kortrijk op, van waar zij hunne plunderingen tot Doornik, st. Omer, Thé- rouanne en st. Valóry-sur-Somme uitstrekten. Het volgende jaar verwoestten zij Cambrai en Arras (Kamerijk en Atrecht) , en in 885 stortten zij zich an- dermaal uit hun kamp bij Kortrijk over de Schel* deocvers tot Conde en de Scarpeboorden. Boudewijn bleef geen bloot toeschouwer van de rampen die zijne onderzaten troffen. In 881 rigtte hij bij het bosch van Mormal eene hevige slagting onder de Noormannen aan, doch de roovers keer- den telkens zoo versterkt weder, dat de Markgraaf geene benden genoeg verzamelen kon, om ze den vermetelen vreemdelingen te gemoet te voeren.

1 Toen nog Bergen of Groenborg en geheeten.

i Vergelijk bladz. 154.

-ocr page 468-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

45Ü

schop van Reinis. Dat deed Boudewijn\'s woede toene- men. "Hoe durft die vulsche prelaat zich mijne abdij toeèlgenen?" riep hij. "Dat zal hij ontgelden." Het duurde niet laii}?. of hij wendde regten voor op het klooster van st. Bertin , waar Fuleo de waardigheid van abt bekleedde. Doch Fulco, door Koning Karel en vele grootcn geschraagd, stoorde zich niet aan dien eisch. Deze vermetelheid moest de Prelaat zwaar boeten. Roudewijn toch nam weder het middel te baat. waarvan hij zich tegen Graaf Her- bert had bediend. Terwijl Abt Fnlco zich naar het koninklijk slot van (\'ompiègne begaf, op den

werd door de bliksems der Kerk niet bereikt: Monde. wijn lachttc de geestelijke heeren uit, even hij als het zijn leenheer deed, den onwaardigen Koning Karel. Ofschoon Boudewijn zijne stad Arras weder had heroverd, en Koning Karel zeer wel wist wie Fulco dien jammerlijken dood had bereid, ging zijne zwak- heid zoo ver, dat hij dezelfde abdij van st. Ber- tin, waarover Fulco eens den staf zwaaide, aan zijn "getrouwen leenman", den Markgraaf van Vlaanderen, opdroeg. Waar zoodanige voorvallen elkander opvolgen, is het niet noodig te zeggen, dat de staat der arme

I\'......1\' -. ijn I u-liiuikt Pi ins.\'s Jmlitli, tltr weduwe vnn Kuninp I\'tli. lu-nli\'.

onderzaten allerellendigst moet zijn. Uitgeplunderd door de barbaren van Skandinavie\', die zich als een wervelwind over het land uitstortten, werden de ingezetenen bestuurd door Vorsten, den naam van ïiii\'iiscli onwaardig. Boudewijn II overleed den 2 January 919. Van zijne beide zoons, ontving de jongste, Adolf, het Boulonnais, nevens het land van Thérouanne. De oudste, Arnold, werd met al het overige beleend.

morgen van den 17 Juny 900, naderden hem eenige afgezondenen van den Vlaamschen Mark- graaf, die hem met zeven lanssteken nedcrvelden. Dit gruwelstuk verwekte eenc algemeene ver- ontwaardiging. Achttien dagen na het feit (den 6 July), vergaderden de Bisschoppen en Aartsbis- schoppen van Roncn, Soissons, Noyon, Cambrai (Kamerijk), Thórouannc, Amiens, Chalons, Beau- vais, Senlis en Meaux, bijeengekomen om een nieuwen abt van st. Bertin te kiezen, en slingerden den ban naar de uitvoerders van den moord. Doch, wie zij troffen, de aanlegger van het schelmstuk

-ocr page 469-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		Brugge in de 10^ eeuw.
		A.  Het grnfely\'k verhit, B.   l>c Burg, naar alle zgdcn door de Ri-gr umi \'ingd. C.  Brug over ile Rcijc en de wegen die derwaarts Afleiden. ]>. Het it. llonifaciusklooster met zijn kapel, waarvan de stichting aan Aartsbisschop Bonifaciui wordt toegeschreven. Het it later vervangen door de L, Vrouwekcrk. K. I>c st. Salvatorskcrk, ccrtydi de L. Vrouwekerk, door st. Kluy omitrecks den jarc 050 lvuijiI. F.   I>c st. Amandakapcl. G.  Kikenbosch , waar st. Truida de abdy van Keel hout stichtte. H. \'s Graven \\ijver, in 1130 aan de nieuwe alulij van Kerkhout ge- schonken. 1. Moeras. K. Waterloop die waarschijnlijk in de 0de eeuw de stndgracht uit- niaaktc. L. Het Zand, een veld buiten de oude stadspoort, ter plaatse van het tegenwoordige station van den Staats» poorweg.
		Gent in de ÏO1* eeuw.
		A.  De l-njt*. B.   De Schelde. C.   De at. Rlandgnsherg, waar tot het begin der 7de eeuw (omstreeks Ö30) een Mercuiïustempel stond, die sedert voor de st. Pictersahdy plaats mankte. D.  De Dom, het verlengde van den ouden Heerenweg. K. Kouieinsrh kanaal, dat den kcizcrlükcn burg nfsloot en door ecnige schrijvers voor een ouden arm der Schelde wordt gehouden. F.  Hcereheru, het Iwvcatigd deel der stad, later de haven. G.  De at. Bavo\'t-abdy\\ in de 7de eeuw binnen hut kwartier Ganda of Gandnvitm gebouwd. H. Het oude bed der Leüe, in de 10de eeuw uitgediept en sedert de Ottograrht genoemd. I. De benedenloop dezer gracht, de oude scheiding van Franseh- en DuiUrh- (Koninklyk en Keizer* lijk\' Vlaanderen. K. Kasteel door de Graven van Vlaanderen gebouwd, de hoofdplaats der Cosselryc van Gent Tj. Plaats waar, naar men meent, het kasteel van Keizer OHo heeft gtmtuan. ten uoorden der Oude Haven.

-ocr page 470-

		458                                               GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		HOOFDSTUK IV. ARNO LD I (de Oude). Karel de Kenvoudiite in liet kanteel van Péronne npge- sloten. — De stad Guines aan de Noormannen alge- staan. — Arnold maakt zieh van Montreuil meester, waardoor de Noormannen op nieuw in \'t Laad wor- den gehaald. — Kei/.er Otto I verovert een deel van Vlaanderen. - Hertog Willem Langdegen, van Norman- die. vermoord. — Kei/.er Otto doet een nieuwen inval in Vlaanderen. — Inval der Hunnen. — Itoudewyn, door ouderdom stram en door ziekte afgemat, staat zjiu zoon lioudewijn liet Markgrnafsehap af (010-058). Graaf Arnold toonde zicli een trouw aanhanger van liet Koningshuis dat thans in Frankrijk regeerde. Daarom moest hot hem geweldig verbitteren , dat een gehaat tegenstander. Graaf Ilerhert van Vermandois, onder het voorwendsel van met Koning Karet de Een- voudige een mondgesprek te honden, dien Monareh lelijk verschalkte. Doeh hoe gaarne hij tegen den ontrouwen leenman ware opgetrokken, die zijn mccs- tcr te Péronne liet opsluiten, hij moest dit nala- ten, daar de Noormannen op nieuw in Vlaan- deren vielen. De eene bende volgde de andere, zoodat de strijd schier wanhopend werd. Zekere Waterkoning Siegfried dwong Arnold zelfs , hem de stad (inines met haar omtrek af te staan, \'t Was veel dat Arnold in naam de leenheerschappij daar- over behield (92G). Doch ontrukte het driest geweld den Vlaam- schen Markgraaf een deel zijner domeinen, hij zelf schroomde niet, om zich van het regt van den sterkste te bedienen, wanneer dit hem uit- breiding van magt kon schenken. Op de zolder* grenzen zijner heerschappij lag het kleine Graaf* schap Montreuil, met het gelijknamige kasteel tot mid- delpnnt. Onverwacht overstroomde Arnold dit Landje met gewapende benden. liet kasteel viel in zijne magt, en schoon Oraaf Erluin gelegenheid vond, zijn voorouderlijken stamzctel te ontvlugten, hij moest vrouw en kinderen in de handen zijns vij- ands achterlaten. Vreeselijk echter werd deze mis- daad gewroken, want Erluin zocht de Noormannen op, voerde hen naar de Vlaamsche kust en her- nam met hunne hulp, doch ten koste van stroomen bloeds, het sterke Montreuil. Omstreeks dezen tijd was Koning Louis IV (d\'Outremer) \', in een hevigen strijd met zijne leen- mannen gewikkeld, die, aangespoord door Hertog Hugo van Francia, zelfs de hulp des Roomsch- Konings Otto inriepen. Onder hen die den Monareh getrouw ter zijde stonden, telde men Markgraaf Ar- nold van Vlaanderen. Een gevolg dier verwikkelingen was dat Keizer Otto de (irootc over de Maas trok, om Vlaanderen aan te tasten. Men meent.dat naar aanleiding daar- van het Land van Waas en de Vier-Ambachten aan Duitschland werden gehecht. Werd dit Land door den Duitscher Otto aan cen
		Burggraaf uit het geslacht der Billing\'s toever- trouwd, die den naam van Wichraan droeg en in eene oorkonde van den 21 Oetober 902 optrad? Zoo ja, dan mag men de overlevering voor waar aan- nemen,dat Otto een kanaal deed delven, hetwelk een ouden Seheldearm herstelde en het Keizerlijk Vlaanderen van het overige deel des Lands af- zonderde. * Zeker is het, dat te dezen tijde, steden en kasteelen met steeds zwaarder muren werden om- ringd, ten einde de menigvuldige aanvallen daarop des te gereeder af te slaan. a Nadat Koning Louis de goede vcrstandhou- ding met Keizer Otto had hersteld, zocht hij, om zijn gezag kracht bij te zetten, steun bij den zoon des hoofdmans der Noormannen, Hollo, aan wien zijn voorganger het kustland aan wederzijde van den Seincmond had ingeruimd. Maar Hugo van Parijs, een dood vijand der Noormannen, meende die goede verstandhouding tnsschen Koning Louis en Hertog Willem (Willem Langdegen) niet te moe- ; ten dulden, weshalve hij de medewerking van Keizer [ Otto inriep om die te verstoren. Otto beloofde naar Frankrijk te komen, om in eene bijeenkomst, waarbij Koning Lonis zou tegenwoordig zijn, elkander over deze aangele- genheid te onderhouden. De bijeenkomst had eer- lang te Attigny plaats. De beide Monarchen be- gaven zich naar eene zaal waar allen prinsen en grooten eene plaats was aangewezen. Doch wie ook was toegelaten, voor Hertog Willem van Nor- mandic werd de deur niet ontsloten. IIIj wachtte een geruimen tijd, doeh toen het hem te lang duurde, [ baande hij zich met geweld een toegang en snelde I de zaal binnen. Hij vond de beide Monarchen op I een rustbed gezeten, Otto — toen nog niet door | den Paus gekroond en uit dien hoofde slechts Roomsch-Koning — op de peluw, Koning Louis aan • het voeteneinde, terwijl Oraaf Hugo van Parijs en Markgraaf Arnold van Vlaanderen, op eenvoudige zetels tegenover hen geplaatst, met de beide 8oiive- rcinen de wederzijdsche aangelegenheden bespraken. "Moet ik vreemd blijven, aan hetgeen hier vcr- handeld wordt?" riep Hertog Willem uit. "Dat is eene onwaardige handelwijze, daar ik nooit den verrader heb gespeeld." Vervolgens Koning Louis naderende, voegde hij hem toe: "Koning, verhef n een oogcnblik!\'" De Koning stond op, en terstond zette Willem zich op \'s Vorsten zetel neder, onder het zeggen, dat het niet betaamde, dat \'s Lands regent eene on- derge8chikte plaats innam. "Daar is \'s Konings ! Onlangs z(jn de verhalen betrekkelijk Burggraaf Wten- man en de Ottogracht tegengesproken door den Heer .1. Dolhuis van Zeeliiirgh, in NUhoflT» Bijdragen, Nieuwe Uceks, Deel VI, bladz. 283—287. Deze schril ver vermoedt dat Hildegaarde, de vrouw van Graaf Dirk II, van Hol- land , eene dochter van Koudewjjii de Kale is geweest. -\' Afbeeldingen van Gent en Brugge in de 10c eeuw, ontleend aan de Jluloire de Belgique, van Théod. Juste, deelen we op bladz. 457 mede.
		\') J.odewjik van Overzee.

-ocr page 471-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           159
		pliiiits,\'* zcide hij, op het hoofdeneinde van de rustbank wijzende. Otto rees onwillekeurig op en bleef nog eenigc minuten aan \'t onderhoud deel- neinen, terwijl hij op zijn stok leunde, doch ver- wijderdc zich spoedig, vol toorn over de schande, hem door Hertog Willem aangedaan. Was het de gunst, die Louis Willem verleende, welke Graaf Arnold zoo zeer verbitterde, dat hij zich met Otto verbond om den Langdegen zijne vermetelheid duur te doen boeten? Genoeg, ceni- gen tijd na het congres van Attigny, liet Markgraaf Arnold den Normandiür tot eene zamenkomst te 1\'équigny, aan de Somme, uitnoodigen. Willem, geen kwaad bevroedende, kwam. De Markgraaf wist hem listig van zijn gevolg te schelden, en op een oogenblik, dat Hertog Willem niets kwaads ver- moedde, werd deze door eenige sluipmoordenaars omgebragt (IC December 943). Doch wel verre dat deze misdaad den Vlaamschen Markgraaf rozen baarde — al mogt Otto hem den Gentschen burg teruggeven — liet zij scherpe dorens voor hem ontkiemen. Toen Arnold bij Otto aanhield, om met hem in Normandie te vallen» nam te Rouende veldtogt een geheel ander karak- ter aan dan de Vlaming Keizer Otto had voorge- spiegeld. Verontwaardigd over eene vermeende mis- leiding, keerde nu de Keizer zijne wapenen tegen Vlaanderen en scheurde Gent op nieuw daarvan af. Eenige jaren later werd het Zuiden van Vlaan- deren, naar de zijde van Cambrai (Karacrijk), door een inval der Hunnen geteisterd. Gelukkig voor West-Europa.dat Otto de Groote hen bij Augsburg zoo geweldig sloeg, dat zij zich niet weder naar onze gouwen waagden (955). Toen Markgraaf Arnold bijna veertig jaren aan het hoofd zijner onderzaten had gestaan, voelde hij door ziekte en afmatting zijne krachten zoo zeer verminderen, dat hij het geraden achtte, het bestuur des Lands aan zijn zoon, Boudewijn III, over te dragen (958). HOOFDSTUK V. BOUDEWIJN III (d e J on g e) en arnold l (d e O u de). r.ouilcwjjn, die hart heelt voor zU" volk, verbetert den toostand zUner vrlle en ïyi\'eigen onderzaten. — H(J ondersteunt Koning Lothalr tegen de Noormannen. — Z|)n overlUdcn. — Daar Boudewijn\'s zoon, Arnold II, te jong is om te regeren, neemt de afgetreden Graaf Arnold I de teugels van het bewind weder op. — Arnold begif- tigt verschillende kerkelijke inrigtingen. (958—964). Bij het aanvaarden van het bewind nam Boudewijn III zich voor, den treurigen staat te verbeteren, waar- in de meesten zijner onderdanen verkeerden. Even als de Graven, leenmannen des Duitschen Keizers of des Konings van Frankrijk, naar luim en be- geerte oorlog voerden, streden hunne vassalen, de edelen of ridders, zonder ophouden, om elkanders erfdeel aan flarden te scheuren. Het volk, als eigen-		dom aan de plek gehecht, waar het was geboren en leefde , volgde in den regel alle wisselingen van den grond bij verkoop, verovering of leengift. Slechts enkelen die in de oogen hunner meesters genade j vonden, werden uit luim tot een anderen stand bevorderd, om echter plotseling weder in diepe ellende gestort te worden, wanneer \'s meesters gril dit verlangde. Terwijl de lijfeigenen, of laten, onophoudelijk voor hem zwoegden, \' zonder door hunnen arbeid zich met eenige hoop op lotsverbete- ring te mogen vleijen, zat de Heer in zijn weiver- sterkt slot en maakte er goede sier, of\' rustte zich uit tot jagt en roof, waarbij zijne leittenoflieden — vrije mannen die zonder vaste eigendommen te bezitten, zich bij hem hadden aangesloten en in of op het voorplein van zijn burg woonden—hemalson- dergeschikten vergezelden. De arme eigenhoorigen of laten woonden in kleine hutten buiten de muren. Niets mogten zij hun wettig bezit noemen, zelfs te naauwernood vrouw en kinderen. De eerste werd hem door zijn meester geschonken, de laatsten waren zijns meesters slaven, even goed als hij zelf. Het gelukkigst waren de laten die aan abdijen en kloosters toebehoorden, al vond men ook abten en conventualen met al de ondeugden der edelen besmet. De toenmalige steden waren weinig meer dan groote burgen, waarin de voorhoven grooter uitgestrektheid dan bij gewone ridderkasteelen hadden verkregen, door den laten binnen de wal- len eene plaats ter woning aan te wijzen. Zij stonden evenzeer der willekeur ten prooi, doch in stilte vormden zich daar gilden of vcreenigingen om door zaraenspanning de dwingelandij, zooveel mo- gelijk, binnen dammen te houden. Boudewijn III die te regt in de opkomende nij- verheid de beginselen van een beteren staat zag ontkiemen, rigtte openbare markten op te Yperen, te Veurnc, te Burburg, te Dixmude, te Aarden- burg, te Rousselaerc en te Bergen (st. Winox- bergen). Daarenboven schonk hij Brugge, Kortrijk, Thourout en Casscl jaarmarkten, waar, op bepaalde dagen, vreemdelingen, wicn veiligheid werd toege- zegd, uit andere streken vrijelijk hunne goederen konden uitstallen. Ook moedigde hij door gunsten en lof wevers en andere handwerkslieden aan, om hunne vaardigheid te ontwikkelen. Deze zucht om wèl te doen verhinderde hem niet het zwaard aan te gespen, wanneer \'s Lands welzijn het vereischte. Toen do Noormannen in 960 Koning Lothair van Frankrijk weder bedreig- den, snelde hij zijnen Leenheer onverwijld te hulp. Ongelukkig voor Vlaanderen duurde de regering van Boudewijn III naauwelijks een drietal jaren. Hij overleed aan de kinderpokken in 961. Uit zijn huwelijk met Mathilda, de dochter van Herman van Saksen, had hij een zoon, nog te jong om de re- gering uit te oefenen. \'s Graven vader, Arnold I, nam in dit moei- jelljk tijdsgewricht het bewind weder op zijne 1 Zie de plaat op bladz. 400.

-ocr page 472-

		""^^nj^
		Laten of cipMilioorijten in tlicntt van ren edelman.

-ocr page 473-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

461

schouderen. Had hij reeds vóór zijne afdanking het bewijs gegeven, door "vrome stielitingen" de aan- gerigte ellende te willen goed maken — alsof dit mogelijk ware — thans ging hij op dit pad niet grooten ijver voort. Inzonderheid begiftigde hij de st. Donatuskerk te Brugge rijkelijk. Hij schonk haar o. a. landerijen en tienden te st. Michiel, Ruddervoorde, Eessene, Houttave, Oostkerke, Meetkerke, Uytkerke, Oostkamp, Sarren, Lisse- wege, Dudzeele, st. Kruis, Aertrijcke, Jabbcke

de Franschen veroverd. — De Oraal van Tonthieu met de afgescheurde gewdtell !.e^riï\'tii_"I. verklaart zich een leen- ïiian v;in den Markgraaf van Vlaanderen. - Hugo Cnpet valt Vlaanderen aan. — De Hertog van Normandie be- middelt den vrede ttisschen Vlaanderen en Frankrijk. Amold\'H dood en nagelaten betrekkingen. (061—088). Daar Arnold de Jonge bij den dood zijns groot- vaders nog slechts een dertienjarige knaap was, werd door \'s Lands edelen het bewind eenigen tijd

Tafereel uit den hotiftcrinuod vin 1045.

en Zerkcghem, hetgeen ten blijkc strekt, dat al die plaatsen toen reeds in wezen waren. Nog drie jaren stond Graaf Arnold aan het hoofd der Vlamingen, tot hij, twee-en-negentigjaren oud, ten grave daalde (964). HOOFDSTUK VI. ARNOLD II (de Jonge). Koning I.othair van Frankrijk doet een aanval op Vlaan- deren. — Arras (Atrecht), Douay en andere steden door

aan \'s Graven moeder, Mathilde, toevertrouwd. Van deze gelegenheid maakte Frankrijk\'s Koning Lo- thair gebruik, om Arras, Douay en andere plaat• sen van Artois en Vlaanderen aan de Vlaamsche heerschappij te ontscheuren. Om den Markgraaf te meer te grieven, schonk hij deze oorden aan den Graaf van Ponthieu, den zoon van Graaf Erluin, aan wien Arnold de Oude Montreuil ontnomen had. De jeugdige Arnold, te zwak om den Franschen tegenstand te bieden, riep onverwijld de hulp in der Noormannen die zich in Ncustrii! gevestigd

-ocr page 474-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		I(V_>
		luidden. Zij werd hem verleend en bragt te weeft, dal <le Graaf van Pontliieti een deel der veroverde gewesten teruggaf en voor die welke hij behield, Honlogne, Gniaea en st. I\'ol, zich tot een leenman van den Vlaamschen Markgraaf verklaarde. Toen Arnold meerderjarig was geworden, her- trouwde zijne moeder met Godfried, Hertog van Ardenne. Hare plaats van eerste dame aan \'t markgrafelijk hof werd vervuld door Prinses Susanne, de dochter van Koning Berengario, van Italië, wien Arnold zieh ten vrouwe koos. Zijne trouw jegens het Stamhuis der Carolingen werd op eenc zware proef gesteld. Getuige van de omwenteling, waardoor Hugo Capet zieh van den Franschen troon meester maakte, weigerde hij dien Graaf van Parijs als leenheer te erkennen. Ver- ontwaardigd over dezen hoon, zond Koning Hugo zijn leger tegen Vlaanderen, waar het cenige ves- tingen en kasteelen veroverde, onder anderen het sterke Arras (Atreeht). Die overheersehing was nogtnns sleehts tijdelijk. Door de tusschcnkoinst van Hertog Richard van Normandie, werd een vrede bemiddeld, waarbij Markgraaf Arnold Prins Robert als toekomstig opvolger van Hugo Uapet erkende. Arnold overleed in den bloei zijner jaren, den .JO Maart !»8H. Hij liet eene weduwe, een zoon en eenc dochter na, van welken de eerstgenoemde in vervolg van tijd, door hare hand aan Koning Ro- bert I te schenken, Koningin van Frankrijk werd. Zijn zoon Houdcwijn, de volgende Markgraaf van Vlaanderen, onderscheidde zich door een zoo schoo- ncn baard, dat hij daaraan zijn bijnaam ontleende.
		allerlei daden van geweld en barbaarschheid ge- kenmerkt. Wijl liet naburige Harelbeke de regten van Bondewijn IV bleef handhaven, wekte dit zoo zeer de woede der Kortrjjkers op, dat zij tegen de trouwe veste optrokken en deze in een puin- hoop veranderden. De ontluikende welvaart der Vlamingen deed een terugtred. Naauwelijks echter had Boudewijn de mannelijke jaren bereikt, of hij deed gelukkige pogingen om aan de verwarringen, die zijn Land beroerden, een einde te maken. Allereerst trok hij tegen Kortrijk op, om de bewoners dier veste voor de euveldaad tegen Harelbeke te straften. Kortrijk viel, en streng was de straf, die den schuldigen werd op- gelegd : zij werden onmeêdoogend verjaagd. Eilbode zelf kon niet door \'s Graven wraak achterhaald worden: hij was, zonder erfgenamen na te laten, overleden. Boude wij n had voor een groot deel zijne over- winningen op de oprocrigc edelen te danken, door- dien hij de bewoners der versterkte plaatsen en de laten op zijne domeinen wapende. Het was de eerste maal, dat burgers en cigenhoorigen in West-Europa als krijgsbenden werden ingedeeld. Hoe eenvoudig ons de maatregel voorkomt, was zij van onberekenbare gevolgen. Daar de magt der wapenen te dier tijde alles beslechtte, ontvingen de burgers hierdoor liet middel en het regt om deel te nemen aan de beslissing van het lot des Vaderlands. Het was eene sclirede vooruit naar vrijheid en zelfstandigheid. Graaf Boudewijn bevorderde het welzijn der ingezetenen verder door groote zorgen aan de regts- pleging toe te wijden en deze aan mannen wien hij hoogachtte, op te dragen. Te Brugge stelde hij een collegie van schepenen en raden aan, van welke de eersten uit aangewezen geslachten, de laatstcn uit bepaalde standen moesten aangevuld worden. Het overlijden van Hertog Otto van Neder-Lo- tharingen , te Maastricht in 1005, bragt een oorlog tusschen Duitschland en Frankrijk te weeg, wijl Koning Robert niet duldde, dat Keizer Hendrik II liet opengevallen Hertogdom eigenmagtig aan God- fried II, uit den Huize van Ardenne, opdroeg. De Fransche Koning riep zijne groote leenmannen op om zich aan zijne zijde te scharen. Boudewijn IV was terstond bereid aan dien roep te voldoen, of- selioou niet onbaatzuchtig genoeg, om den krijg alleen ten behoeve zijns Leenhcers te voeren. Hij ontscheurde Eenhain (het Land van Aalst) en Va- lenciennes aan Lotharingen en verdedigde zich met goed gevolg binnen de hoofdstad van laatstgenoemd district, een afzonderlijk Graafschap, toen de Duit- sclu\' Keizer hem daar kwam opzoeken. Bij deze verdediging hadden zoowel Koning Robert als Richard Hertog van Normandie den Vlaming hulp geboden, doch toen deze weigerde zich met den Graaf van Valenciennes, Arnulf, te verstaan, nadat deze met de Franscue kroon eene
		HOOFDSTUK Vil. boude WIJN IV (met den Sc hoon en Baard). Vele edelen werpen zich gedurende de minderjarigheid van Boudewijn IV tot graven op. — De Kortrjjkers li\'ggen Harcllieke in de asch. — Boudewijn straft deze vermetelheid. — il il maakt zich verdienstelijk jegens de vrijen en uigenhoorigen. — Hij neemt deel aan den oorlog tusschen Koning Robert van Frankrijk en Ben- drilt van Duitschland. — HU verovert Ken ham en Valenciennes en slaat een aanval der Duitsehers op laatstgenoemde stad af. — Ken tweede aanval op Valen- ciennes, zoowel door de Duitsehers als de Franschen, afgekeerd.— (ient verdedigt zich dapper tegen de Duit- sehers. — lloudc\\v{jii begeeft zich naar Aken om met den Keizer te onderhandelen. — Walcheren en Bevelanti aan den Vlaauischen Oraal\' geschonken. — Boudewdn\'s loon bewerkt een opstand, dia door Normandische tus- schenkoiust wordt gedempt. — lioudewjjn IV overlijdt na eene regering van aelit-en-veertig jaren, (088 -1036). Boudewijn\'s minderjarigheid boezemde verschil- lenden edelen de stoutheid in, om zich onafhan keiijk van den Vlaarasehen Markgraaf te verkla- ren. Eilbode, Kastelein van Kortrijk, ging zelfs zoo ver om den titel van Graaf aan to nemen. Gelijk te denken is, werd deze omwenteling door

-ocr page 475-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

4Ü3

overeenkomst had gesloten, sloegen de Koning en de Normandische Hertog met den Keizer de banden in een, om Boudewijn IV zijne veroveringen te ontruk- ken. Andermaal werd nu Valeneiennes belegerd, doch op nieuw zegevierde Boudewijn met zijn nieuw- gevormde troepen over zijne tegenstanders (l(K)G). In 1007, terwijl Boudewijn een krijgstogt tegen Cambrai (Kamerijk) ondernam, rukte Keizer Hen- drik II met grooter leger dan hij in de vorige jaren naar de Scheldeoevers voerde, op Vlaan- deren aan. Hij hield zich alsol hij op nieuw Valen- ciennes wilde aantasten. Doch eensklaps ver- anderdc hij den marsch zijner troepen door zich op Gent te rigten. De aanval op deze stad ge- lukte hem echter evenmin als die op Valeneiennes in de beide voorgaande jaren. ledere storm werd manmoedig afgeslagen. Hendrik koos nu een ander middel om tot zijn doel te geraken. Hij liet het platteland verwoesten en maakte in kastcelen en dorperwoningen zoo vele gevangenen, dat hij zoo- wel met rijken buit als honderden gevangenen naar gene zijde der Maas kon terugkeeren. Boudewijn, begaan met het lot zijner wegge- voerde onderzaten, oordeelde de beste partij te kiezen wanneer hij zich met Hendrik II verzoende. Betrouwende op \'s Keizers edelmoedigheid, begaf hij zich naar Aken om door een persoonlijk be- zoek de verschillen uit den weg te ruimen. Een ge- lukkig gevolg kroonde deze poging. Keizer Hendrik was zoo voldaan over \'s Graven aanbod, om Va- lencienncs terug te geven indien zijne onderzaten uit de Duitsche gevangenschap werden ontslagen, dat hij Boudewijn met gunsten overlaadde. Hij gaf niet alleen de meegevoerde Vlamingen vrij, maar liet Boudewijn zelfs Valeneiennes en de Vier- Ambaehtcn als Keizerlijke leencn behouden, ja schonk hem daarenboven het Land-van-Waas en de eilanden van Zeeland-Bcwesten-Sehelde, waarop de Graven van Holland aanspraak maakten. Het huwelijk van Boudewijn met eene Vorstin uit den Huize van Ardennc, bleef kinderloos tot op het jaar 1014, toen, terwijl het hof op het kasteel Buc aan de Denle zetelde, Ogina een zoon ter wereld bragt, die almede den naam van Boudewijn ontving. De knaap groeide voorspoedig op en zag zijne kinds- hcid door gecne bange dagen bedreigd, daar Vlaan- dcren in al dien tijd eene gewenschtc rust genoot en zich gelukkig ontwikkelde. Koophandel en nij- verheid begonnen reeds rijke zegeningen over het Land uit te storten. Brugge was reeds een ver- zamelplaats van vreemde kooplieden. De nijverheid hief het volk op uit zijne woestheid en onwetend- heid, en de velden, beter bebouwd dan vroeger, kregen een liefelijker aanzien. Ook nam het staats- bestuur gunstiger vormen aan. Terwijl in Frankrijk en Duitschland de dwingelandij der baronnen de laten nog ketende in al hunne bewegingen, ont- wikkelden in Vlaanderen zich reeds vrijere toestan- dcn. Het volk begon zich in eenigen invloed te verheugen. In 1027 bemiddelde Boudewijn de verloving zijns

dertienjarigen zoons met eene dochter van Koning Robert van Frankrijk. Het huwelijk van den jon- gen Boudewijn met Prinses Adela werd nog datzelfde jaar te Amiens ingezegend; doch de oude Mark- graaf had welhaast groot berouw zijn zoon zoo spoedig tot zelfstandigheid te hebben gebragt. De jonge man vergat, door vleijers opgeblazen, de verpligtingen die ouderliefde, dankbaarheid en regt- vaardigheid hem opleiden. Reeds in 1028 stond hij gewapenderhand tegen zijn vader op, en de mis- leide menigte op zijne hand gekregen hebbende, noodzaakte hij zijn vader om Vlaanderen te ver- laten en naar Normandic uit te wijken. De tusschenkomst van Hertog Robert herstelde den vroegeren staat. Boudewijn IV werd door de Normandiè\'r3 teruggevoerd, en op eene vergadering te Oudenaarde in 1030, waarbij de meeste grooten van Vlaanderen, zoo prelaten als edelen, tegenwoordig waren, werd de verzoening van vader en zoon bevestigd. Een voornaam deel van Boudewijn\'» bedrijven gedurende de laatste jaren zijner regering bestond in het stichten van gewijde gebouwen. Eene der schoonsten, waarvan hij den opbouw regelde, was de st. Walburgskerk te Veurne. Na gedurende acht-en-veertig jaren het Land be- stuurd te hebben, werd hij, den 30 Mei 1036, uit het leven gerukt.

HOOFDSTUK VIII. BOUDEWIJN V (van Rij 880 1). Boudew(jn verbindt itoh Oodt\'ricd de Moedige van Neder- Lotharingcn. — VroeselUko hongersnood. — Strp ten behoeve van Hertog Godfried. — Boudewijn verovert het Graafschap Eenham. — Het Valkhof te Nijmegen en de stad Verdun in brnnd gestoken. — Verdrag van Aken. — Boudewijn poogt de hand van Riehilde van Henegouwen voor zl)n oudsten zoon te verwerven en slaagt daarin. na eerst met Kichilde een oorlog gevoerd te hebben. — Be- letselen door den Paus opgeworpen. — Nieuwe strijd tegen «Jen Keizer — Thuin en Huy veroverd. — Het onlangs gesticht*! I.ille (ltds.-tel) verloren. — Aanval op Antwerpen. — Doornik veroverd. — Vrede van Keulen. Boudew|)n verbindt zijn tweeden zoon, Robert. met Geer-

B5C

trtiida van Holland. — Hjl vaardigt belangrijke wetten uit en voert bet regentschap in Frankrijk. — Hij verleent zjjii schoonzoon Willem van Normandic hulp om Kngcland te veroveren. — Na tot de stichting van vele kerkelijke ge- bouwen te hebben bijgedragen, overl\'Jdt hjj te Li!le(Kl|s- »el). — Zijn weduwe neemt den sluljer HUL (1038—1067). In 1024 hadden de Duitsche Vorsten, Kocnraad de Saliör tot Keizer gekozen, wien de geschiedenis onder den naam van Kocnraad II vermeldt. Alle leenmannen boden hem hunne hulde, terwijl Gothilo, Hertog van Opper Lotharingen, die hem niet had willen erkennen, door \'s Vorsten edelmoedigheid in zijn vriend werd herschapen. Koenraad breidde zelfs \'s Hertogs gebied aanmerkelijk uit door hem ook het gezag over Neder-Lotharingen toe te betrouwen.

-ocr page 476-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

404

voeden, hen naar afgelegen oorden lokten en ver- moordden. Doortrekkende reizigers hadden gen be- ter lot, en, daar waar de hongersnood het hevigst woedde, in Bourgondie", zag men zelfs mcnschen- vleesch op de markten verkoopen. Op deze vreeselijkc plaag volgde een andere, door de booze hartstogten van Godfried de Moedige veroorzaakt. De dood rukte Gothilo in 104G uit het leven, en dien ten gevolge droeg de Keizer Neder- Lotharingen op aan Frederik van Luxemburg. 5 Dit meende Godfried niet te mogen dulden. De vader- liefde kon hem niet weerhouden, want zijn zoon die hij den Keizer als gijzelaar had overgeleverd, was in de ballingschap gestorven. Godfried ruide alle leenmannen tegen den Keizer op en won er velen om hem hulp te bieden, onder anderen Boude- wijn V van Vlaanderen, Dirk IV van Holland en Herman Graaf van Valcnciennes en Henegouwen.

Met zijn helder doorzigt bestuurde flothilo beide Hertogdommen tot zijnen dood in den jarc 104.\'J. Aan ieder zijne beide zonen had hij een deel zijner landen vermaakt. Aan den oudste, Godfried (God- fried III), Opper-Lotharingen of Mosellane, aan den tweede, Gothilo (Gothilo II), Neder-Lotharingen of Lotterike. Deze schikking door Keizer Hendrik III. Koenraad\'a zoon, bekrachtigd, haalde een streep door de rekening van Godfried III, of de Baardige, die gedacht had, beide Hertogdommen te zullen bekomen. Hij, die zich reeds als jongeling den bijnaam van den Moedige had verworven, kwam in openbaar verzet tegen de vaderlijke en keizer- lijke schikkingen en deed eene poging om zijn broeder Gothilo te verdringen. Hij haalde versehil- lende vorsten over om hem bijstand te bieden, onder anderen Boudcwijn V, doch Keizer Hendrik wist den opstand te fnuiken vóór deze te ver had

Lijken opgBRNfOI om tot voedsel te strekken.

om zich gegrepen. Hij nam Godfried de Baardige gevangen, sloot hem binnen de veste Gicbichcn- stcin op en herstelde hem niet eer in zijn wettig erfdeel vóór hij zijn zoontje den Keizer als gijze- laar had overgeleverd. Het was een droeve tijd voor het Westen van Midden-Europa. Twee jaren achtereen was reeds de oogst schraal uitgevallen, toen in 1045 schier niets te oogsten viel. Een wreede hongersnood ontvolkte verschillende streken. Na allen voorraad opgegeten te hebben, zwolg men het ellendigste voedsel in. Men groef zelfs de lijken der afgestor- vcnen op, om met het daarvan overgebleven vleesch den martelenden honger te stillen. \' In vele stre- ken waren de kinderen niet veilig voor de vertwijfe- lenden, die, om zich met het vleesch der kleinen to 1 Zie de platen op lil.-nl/.. H\',1 en m; l.

Terwijl de Keizer den veldtogt opende met Graaf Dirk van Holland aan te tasten, besloot Bondewijn Graaf Herman van Valenciennes te tuchtigen, die op de voorstellen zijner vrouw Richildc, van het bondgenootschap was terug getreden (1047). Hij wierp zich op het Graafschap Eenham (of het Land van Aalst) en had het welhaast geheel vermeesterd. Vervolgens veroverde hij den keizerlijken burg te Gent. Vruchteloos liet de Keizer zijne getrouwen tegen Vlaanderen oprukken. Houdewijn wist Hen- drik te Arras (Atrecht) te stuiten, en toen het berigt kwam van de overwinning, die Graaf Dirk van Holland over \'s Keizers vloot had behaald, met de tijding dat Godfried naderde, moest Hendrik door de Kempen naar Duitschland afdeinzen. Godfried kwam den Keizer zoo na, dat deze zijn terugtrek- 1 Vergel(|k bladz. 171

-ocr page 477-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            165 ken in eene vlngt veranderde. Zelfs liet Valkhof,  I Van de Waal toog Godfried naar hel Hertogdom \'•Keilen paleis te Nijmegen, werd door Godfried     Mosellane, dat de Keizer hein ontnomen had, om het in brand gestoken. Er bleven van dit merkwaar-     aan Albreeht van den Elsass op te dragen. Met II011-
		dig gebouw slechts de muren over, doch wegens    ilewijn\'s h		0	ulpbemagtigde hij daar het sterke Verdun,
		f
		lic Roaunueht knjH-1 ie Niliiicgrii (1871) den hechten bouwtrant stevig genoeg om eens I dat met zijne prachtige hoofdkerk, even als het Valk- weder het sieraad der Waalstad te worden. \'            hof, in de vlammen opging. Zijn mededinger A1- \' Van het bedehui* in het Valkhof, do Heidensche \\ brecht baarde hem geene zorgen meer: hij had hem kapel, U vroeger eene plaat gegeven. De overbl|K»clen met eigene hand geveld. Door bemiddeling van Paus der dnagenoemde Komaansche kapel versieren deze bladi. Leo X, die zelf naar Lotharingen kwam . werd ein-

-ocr page 478-

		4fiC                                               GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		teu zich op de zijde des Keizers schaarden, was een hevige oorlog onvermijdelijk. Boudewijn besloot zijn tegenstanders vóór te komen. Hij zelf toog naar de Sambre en leide er de Luiksche stad Thuin aan kolen, terwijl zijn zoon Boudewijn een zelfde lot aan eene andere Luiksche stad, het aan de Boven-Maas gelegen Huy (Hoei), bereidde. De hoofdstad van \'t bisdom aan de Maas en Ourthe vreesde een zelfde lot als Thuin en Huy, toen het Kei- zerlijk leger, niet minder dan .\'15,000 man sterk, ter liulpe aanrukte. Daardoor werd Luik gered en Bon- dewijn bewogen om terug te trekken. In het land tusschen Douay en Bouchain wachtte de Vlaamsche Markgraaf de Duitschers af. In drie etmalen liet hij een hoogen wal, met eene diepe gracht daar- voor, opwerpen, eene verschansing van niet minder dan drie uren lengte. Vol moed en hoop op buit naderden de Keizerlijken deze werken, doch zij werden deerlijk te leur gesteld. De Vlamingen weerden zich met onbezweken moed en bragten na wisselende kansen, den vijand, die 12,000man op \'t slagveld achterliet, tot wijken. Ken verrader kwam thans den Keizer zijne dien- sten aanbieden. Deze was Jean de Béthune, op Bou- dewijn vergramd, wijl deze hem had gedwarsboomd toen hij, ten spijt van Bisschop Lietbert, zich van het kastcleinschap van Cambrai (Karaerijk) wilde mees- ter maken. De verrader geleidde in het nachtelijk duister het Keizerlijk leger over de Schelde en bragt het naar de oevers der Deule. Hier, nevens het kas- teel Buc, was in den jongsten tijd, onder Boudewijn\'s begunstiging eene bloeijende stad ontstaan, die naar hare ligging op een eiland den naam van He, 1\'Isle of Lille ontving. \' De ingezetenen, door die onverwachte komst verrast, vonden zich buiten staat een behoorlijken tegenstand te bieden. Ook Doornik kon den Keizer niet weerstaan. Hendrik leide een groot deel zijner krijgers in deze stad en vertrok toen zelf met zijn rijken buit naar Duit8chland om de veroverde schatten in veilig- heid te brengen. Een groot getal gevangenen, zoo edelen als dorpers, was gedwongen hem te volgen. Inmiddels had Boudewijn alle vlijt besteed om de muren zijner steden te verbeteren, opdat zij, zoo zij werden aangetast, een geduchten tegen- stand konden bieden. Vooral liet hij zich veel aan de versterking van Brnggo, Yperen, Gent,Ouden- aarde, Aireen st. Oraer gelegen liggen, terwijl hij, zoodra de vijand uit Lille (Rijssel) was afgetrokken, deze zijne geboorteplaats met een sterk slot voor- zag. hetwelk men, alsop de hoogste plek gegrond- vest, onneembaar achtte. Tegelijkertijd liet hij daar eene nieuwe prachtige kerk bouwen, die hij onder
		(lelijk eene verzoening gesloten, ten gevolge waar- van Godfried wel zijne erflanden terng bekwam, doch noch het bewind over Mosellane, noch over Lottcrike erlangde. Alleen werd hem de belofte ge- geven, dat zoo Frederik van Luxemburg vóór hem stierf, hij diens waardigheid als Hertog zou erlangen. Boudewijn was gelukkiger dan zijne bond- genoot: bij het verdrag van Aken werd hem het Graafschap Eenham afgestaan (1049). Die uitbreiding zijner magt deed de Markgraaf der Vlamingen bedacht zijn, om nog een gewest voor zijn Huis te winnen. In 1051 verloor Riehilde van Henegouwen haar echtgenoot Herman, die als zoon van Gecrtruida van Vlaanderen (eene dochter van Boudewijn IV), het Graafschap Valenciennes ten huwelijk had gebragt. In dit sterfgeval zag Bou- dewijn een middel om Henegouwen bij Vlaande- ren in te lijven, want de knaap uit Hermans echt geboren, Rogier, was mismaakt en geenszins het troetelkind zijner moeder. Gaf Riehilde hare hand aan \'s Graven zoon Boudewijn, dan was er kans dat Henegouwen zijn Huis ten deel viel. Hij liet Riehilde de verbindtenis voorslaan. De jonge we- duwe aarzelde: zij wilde den magtigen Vlaming niet voor \'t hoofd stooten, doch ook den Keizer niet belccdigen, die ongaarne een groot deel van Neder- Lotharingen in Boudewijn\'s magt zag komen. Toen zij echter naar \'s Vlaming\'s zin te lang draalde, bragt deze onmiddellijk een aanzienlijk leger bijeen, waarmede hij het beleg voor Mons sloeg. De stad was gedwongen zich over te geven, en Riehildef van hare vrijheid beroofd, willigde \'s Markgraafs verlangen in: zij schonk den zoon van Boudewijn V hare hand. \' Zoodra het huwelijk van den jongen Boudewijn en Riehilde ter oore van Keizer Hendrik kwam, be- werkte de Monarch dat de ban over de beide jong- getrouwden, werd uitgesproken, daar zij elkander te na in den bloede bestonden en geen verlof om dien echt aan te gaan, van den Paus hadden verworven. Wèl bevroedende dat het bij dien ban niet zou blij- vcn, vergaderde Markgraaf Boudewijn zijne krijgs- benden, om een nieuwen aanval van \'s Keizers zijde af te slaan. Hertog Godfried do Moedige, die na het voor hem zoo nadcelige verdrag met Keizer Hendrik naar Italië" was getrokken, had daar de hand ver- worven der Markgravin van Toscana, Beatrix. Doch ook nu werd zijn pogen om zich te verheffen door den Keizer gedwarsboomd. Beatrix, naar Hendrik III gereisd, om haar huwelijksverbindtcnis in een guns- tig daglicht te stellen, werd door den verbitterden Monarch teruggehouden. Bij deze beleediging was het voor Godfried een heugelijk bcrigt, dat zijn oude bondgenoot Boudewijn tegen den Keizer het harnas had aangeschoten. Hij zond boden tot den Vlaamsehen Markgraaf om hem zijne medewerking aan te bieden. Daar de Bisschop van Luik, de Graaf van Namen en andere Lotharingsche Vors- \' Zie de plaat op bladz. 4C8.
		\' Van l\'I-li\' maakten de rlaamsch sprekende Nederlan- ders Lysscl. De 1 wisselde af met der, en de y, geschrn- v<n als ii, gaf aanleiding om Lille in Rijssel te verbas- teren. Het wordt tijd do gevolgen van zoo verkeerd nit- spreken en verkeerd schr(|ven te niet te doen.

-ocr page 479-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		467
		de bijzondere bescherming van st. Petrus stelde. Verzekerd dat zijne belangrijkste steden een groot leger een geruimen tijd het hoofd zouden kunnen bieden, vereenigde hij zich in 1055 met Hertog Godfried om Antwerpen aan te tasten. Doch Hertog Frederik uit de Huize van Luxemburg, hield ook daar zoo goede wacht, dat de belegeraars onver- rigterzake aftrokken. De oorlog werd gestuit, doordien Keizer Hen- drik III plotseling te Bothfeld in den Harz over- leed(1056), en zijne weduwe, Agnes van Poitiers, het in het belang van haar vijftienjarigen zoon oor- deelde om vrede te maken. Door de tusschenkomst van Paus Victor II verzoende zij zich zoowel met Hertog Godfried — die zijne gade Beatrix terug bekwam — als met Boudewijn V, wien de Regentes bij het verdrag van Keulen in 1057 plegtig met \'t Graafschap Eenham, het Land van Waas en Zeeland-Bewesten-Schelde beleende. Het huwelijk zijns zoons Boudewijn met Richilde werd wettig verklaard, en Doornik (Tournai en het Tournésis) aan Henegouwen toebedeeld. In het tijdperk van vrede dat met het Keulsche verdrag aanbrak, ging Vlaanderen met reuzen- schreden vooruit. Boudewijn schonk der burgerljcn verschillende privilegiën, die de welvaart bevor- derden. In navolging van de regten aan Brugge verzekerd, kregen ook andere steden erfelijke sche- penen, terwijl aan dien magistraat de magt werd toegekend, ora aan niemand dan aan de burgerij reke- ning van haar beheer te doen. Den edelen werd ver- boden, zonder \'s Graven verlof versterkte huizen te bouwen, en zij die het waagden, een nabuur met de wapenen te bestoken, werden streng gestraft. Zoowel den adel als der burgerij werd opgelegd om als het Land in oorlog was, \'s Graven banier met een bepaald getal strijders te volgen. Doch werd de togt tot over \'sLands grenzen uitgestrekt, zoo konden de gewapende ingezetenen na een bepaal- den tijd naar hunne haardsteden terugkeeren. \'s Gra- ven inkomsten waren beperkt tot de opbrengst zijner domeinen, waartoe echter ook de verschil lende in- en doorvoerregten behoorden, die de koophandel verpligt was op te brengen en te dien tyde den naam van tollen droegen. Boudewijn stelde echter perken aan de willekeur zijner ambtenaren. Ook droeg hij zorg, dat het regt streng werd gehandhaafd. Zoo bepaalde hij, dat een beschuldigde, hetzij edelman, burger of prelaat, niet vervolgd mogt worden wanneer twaalf zijner standgenooten of gelijken zijne onschuld beves- tigden. \'s Markgraven doorzigt bragt ook voor Frankrijk rijke vruchten voort. Toen Koning Henri I in 1060 overleed, werd Boudewijn van Vlaanderen door de uiterste wilsbeschikking van den afgestorvene tot voogd van den zevenjarigen Philippe I benoemd,onder den titel van algemeen stedehouder en regent van Frankrijk. Gedurende zeven jaren voerde hij deze voogdijschap met gelukkige gevolgen. De orde werd met kracht gehandhaafd, het opgestane Guienne
		onderdrukt en de Saracenen uit de zuidelijke ge- westen naar Spanje teruggeworpen. In 1063 werd Boudewijn\'s tweede zoon Robert, door met de weduwe van Graaf Floris I in het huwelijk te treden, voogd over Holland en Zeeland. Een der gevolgen van dien echt was dat deze vorstenzoon den bijnaam van de Fries verwierf. \' Had Boudewijn zijn oudsten zoon de heerschappij over Henegouwen verzekerd en den tweede de hand geboden om aan de Maas- en Rijnmonden het be- wind te erlangen, in 1066 steunde hij zijn schoon- zoon Willem van Normandie,die Jonkvrouw Mathilde van Vlaanderen had gehuwd, om Engeland te verove- ren. Geen wonder, dat de Vlaamsche Markgraaf toen een der magtigstc vorsten van Europa werd geacht. Een groot deel zijner inkomsten besteedde Bou- dewijn V om het Land met schoone gebouwen te verfraaijen. Inzonderheid stichtte hij vele kerken, kapellen en andere aan de eeredienst gewijde gebou- wen. Zijne gemalin Adela stond hem hierin trouw ter zijde. Onder anderen stichtte zij in 1062 een benedic- tijner abdij te Meessen, waar zij in later tijd zelve den sluijer aannam. Onder de gestichten wier belan- gen Boudewijn met den meesten ijver ter harte nam behoorde de Kerk van st. Bavo te Gent. Daar zij door ouderdom in een bouwvalligen staat was gebragt, zorgde hij dat zij heerlijker dan te voren voor eene plegtige Godsvereering kon worden ontsloten. Dankbaar voor zoo vele zorgen, beweenden de Vlamingen hun Vorst als een geliefd vader toen hij ten jare 1067 den laatsten adem uitblies.
		HOOFDSTUK IX. BOUDEWIJN VI (van Bergen). Boudewijn bevordert vrede en gcregtighcid. — HU vaardigt belangrijke wetten uit en schenkt Gerardsbergen eene keur. — Zlln einde voelende naderen, mankt hl) ueschik- kingen over de voogdij zijner zonen Arnold en Boude- w(Jn. — HU wordt na zijn overlyden in de door hem gestichte iiinlij van Hasnon begraven. (1067—1070). Boudewijn VI, door zijne onderdanen Boudewijn van Bergen gehecten, omdat hij sints zijn huwelijk veelal te Mons vortoefde, was een welgezind regent, die ge- heel in tegenoverstelling met de meesten zijner voor- gangers, den vrede trachtte aan te kwecken. Daaren- tegen vervolgde hij de misdadigers zoo streng, dat men — eene zeldzaamheid in die dagen — ongewapend het Land kon doorreizen, zonder gevaar te loopen uitgeplunderd of vermoord te worden. Noch over- moed noch ligchaamskracht kon de bedrijvers van snoode daden langer baten, want hij schafte het godsoordeel door tweegevecht af, behalve wanneer beide partijen daarop aandrongen. Verlangde ook hij zijn grondgebied uit te brei- den, hij deed het langs een wettigen weg. Zoo kocht hij van zekeren Baron Gerard den heuvelachtigen 1 Vergelijk bladz. 175.

-ocr page 480-

m

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEUEN.

46*

%\\mihI aan de Dender, waar thans de stad Gernrds- ber^eu staat. Het vlek aldaar word door hem niet muren omringd en begiftigd met eene keur of vrij- heidsbiief, waarbij aan deze plaats eigene schepe- nen en al de VOOITOgteu der groote Vlaamsehe steden werden gegeven. Deze keur werd ten jare lOtiK verleend. De giftbrief zelf is verloren gegaan, maar ile tekst werd overgenomen in bet privilegie van ll\'.Ht, waardoor wij dien in zijn geheel kennen. Jammer voor Vlaanderen dat Boudewijn niet meer de krachtige gezondheid zijner jeugd genoot. Hij

schap over Arnold voeren, terwijl Richilde zelve het bewind in hare erflanden zou blijven uitoefenen tot den tijd dat de dood ook haar zou treffen. Van de gebouwen, die door zijne zorg werden opgerigt, ging de abdij van Hasuon hem het meest ter harte. Hij bespoedigde hare voltooijing en be- paalde, toen hij den dood voelde naderen, dat hij aldaar ter ruste gelegd zou worden. Zijn sterfdag brak den 17 July 1070 aan.

Huwelijk tui Boudewijn van llergen en Kichilde.

voelde zijn einde naderen, toen hij nog geen drie jaren het bewind over Vlaanderen had gevoerd. Om twisten over de voogdijschap van zijne kinderen te voorkomen, riep hij eene vergadering van edelen en prelaten te Oudenaarde bijeen, zoowel Vlamingers als Henegouwen. Hierin beval hij zijne beide zonen zijn getrouwen aan: de oudste, Arnold, bestemde hij tot Markgraaf van Vlaanderen, de tweede, Boudewijn, tot Graaf van Henegouwen. Werd hij spoedig uit het leven geroepen, zoo zou zijn broeder, do echt- genoot van Geertruida van Holland, de voogdij-

HOOFDSTUK X. ARNOLD III (de Eenvoudige). Kobert de Fries verkeert in de onmogciykheid zich uit Holland te verwateren. — Kichlldo maakt hiervan ge- bruik imi haar gezag in Vlaanderen te vestigen.— Z|j stoot de landzaten voor bet hoofd door zich met Fransche r.i.iiMirilni ti; omringen. — Strafoefcningen te Ouden- aarde, Moessen en Yperen om de ontevredenen af te schrikken — Brugge, Gent en Yperen in opstand. — Graaf Bobert komt uit Holland, maar als vlugtcling. — Lessines

-ocr page 481-

m

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEKEN.

4G9

stelde haar voornaamste vertrouwen op twee Fran- sche Barons, de Heeren de Mailly en de Coucy. De burgerzin die in Vlaanderen ontwaakte, stond haar tegen, waarom zij alle middelen te baat nam om dien te fnuiken. Zoo stelde zij eene belasting in op elke legerstede die beslapen werd, een eiscli die haar gezag in ieder opzigt te boven ging. Het kon niet uitblijven, dat deze handelwijze liet getal harer tegenstanders vermeerderde. Welhaast volgden volksbewegingen, en dien ten gevolge van Kichilde\'s zijde wreede strafoefeningen. Te Ouden- aarde liet zij de wethouders en eenige aanzienlijken, benevens den baljuw van Yperen, Jan van Gaveren, onthoofden. Te Meessen gaf zij bevel, alle woningen in brand te steken, omdat zij meende er niet naar

(Lessen) aan Riuhilde ontrukt. — Slag by Cassel. — Ki.ti. it de Frie9 zegeviert. — Markgraaf Arnold onder de gesneuvelden. (1070 en 1071). De eerzuchtige Kichilde was niet het minst ge- zind om de beschikkingen vim huur tweeden gade op te volgen. Zij werd in het doordrijven van dien wil belangrijk ondersteund door den krijg die Ro- bcrt de Fries gedwongen was met zijn Hollanders en Zeeuwen tegen de West-Friezen te voeren. \' Zij maakte gebruik van hare geboorte en opvoe- ding, door de bewoners van het Zuiden van Vlaanderen, waar het waalsch de volkstaal was, tegen de Dictsche Vlamingen op te zetten, die schier

1

\'

Toren Ie lliirclljtkc

hare waardigheid onthaald te zijn, en te Yperen bezorgde zij den regter van den scherpen zwaarde handen vol werk, nadat de stad, waartegen zij met krijgsvolk was opgetrokken, het hoofd in den schoot had gelegd. Zoo veel dwingelandij deed het verzet toenemen. De steden Brugge, Gent en Yperen verhieven den banier des opstands met de dringende bede aan Graaf Robert om uit Holland over te komen. Robert begreep dat hij niet langer dralen mogt: hij sloot dus vrede met de West-Friezen en verzocht zijn zwager Willem de Veroveraar, Koning van Enge- land, hem in zijn strijd tegen Kichilde met 40O0 man te ondersteunen. Dan hij keerde naar Vlaan- deren geheel anders terug dan hij zich had voorge-

allen Kobert bijzonder waren toegedaan. Niemand waagde het echter, zich voor als nog tegen Bou- dewijn\'s weduwe aan te kanten, hetgeen hare stoutheid zoo deed toenemen, dat zij de landen die Robert van zijn vader had geërfd, t. w. het Land van Aalst, het Land van Waas en Zeeland-Bewcs- ten-Schelde, aantastte. Veroorzaakte de afwezigheid van Robert dat haar de overwinning gemakkelijk viel, zij verloor nu alle voorzigtigheid uit het oog en vierde hare voor- keur voor de Walen den ruimsten teugel. Zij ver- bande de Dictsche Vlamingen uit hare nabijheid, vaardigde alle verordeningen op eigen gezag af en \' Vergelijk bladi. W..

-ocr page 482-

		r
		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		470
		nomen. Hij kwam namelijk nis een arme balling, wijl Holland door Hertog Godfried van Neder-Lotharin- gen was overheerd. Niettemin, liij rekende op de genegenheid zijner Dietselie Vlamingen en op de hulp hem uit Engeland toegezonden. Kiehilde, de verbittering der Vlamingen ontwa- rende. zocht ook op hare zijde bondgenooten te erlangen. Niet alleen naar Frankrijk, ook naar Engeland wendde zij den blik. Koningin Mathilde, de gade van Willem, gaf haar de voorkeur boven Kobert, en daarom zond zij Kiehilde Willem van Osborne, Graaf van Essex en Hereford, ter hulp. Dezen Kngelschen Normandit\'r behaagde Kiehilde ongemeen: zij schonk hem haar vertrouwen en tevens hare hand. Die echt verbitterde de Vla- mingen zoo mogelijk nog meer op de Henegouw- sche Gravin. Zij twijfelden geen oogenblik of Ri- childe zou nu de kinderen uit haar echt met Bou- dewijl» evenzeer ter liefde van Willem van Osborne opofferen als zij de kinderen uit haar echt met Herman van Valenciennes bij hare verbindtenis met Boudewijn van Bergen had miskend. Kobert de Fries zag zich teleurgesteld wat de Engelsehe hulptroepen betreft, want Kiehilde wist ze thans zonder moeite aan hare zijde te brengen; doch daarentegen vielen hem terstond al de gewa- pende mannen van Brugge, Gent, Yperen, Kort- rijk, Harelbeke, Cassel, Veurne, 8t. Winoxbergeu, Brouckburg (of Burburg), Rousselaere, Thourout, Oudcnburg en Aardenburg toe. Zijne pogingen ech- ter om de Waalsche Vlamingen te winnen, waren vruchteloos. Nevens de Henegouwsche, Doorniksche en Engelsche troepen, die Kiehilde aanvoerde, verbonden zich de krtjgers uit Arras, Douay, st. Ömcr, Aire, Béthune, Boulogne en st. Pol, in het kort allen die het waalsch als volkstaal bezigden. Eene der eerste ontmoetingen der vijandelijke magten vond plaats te Lessines (Lessen), aan de Dender, binnen de landpalen van Henegouwen. De partij van Markgraaf Kobert zegevierde: zij nam het kasteel der stad in, waarbij Kiehilde een verlies van 4000 man leed. Kiehilde vroeg en verkreeg de hulp van den Franschen Koning, en daarmede versterkt, bood ze Robert manmoedig het hoofd, toen deze, bij Manlijk geland, haar den 22 February 1071, een veldslag aanbood. Het gevecht, dat nabij Cassel werd geleverd, kostte aan duizenden het leven, want de verbittering tu8schen Walen en Vlamingen was door de wcderzijd- sche vcrongelijkingen en vijandelijklieden tot razernij gestegen. Kiehilde, die zelve hare manschappen aan- voerde, schroomde niet, zich op de meest gevaarlijke plaatsen te vertoonen. Door dien heldenmoed aan- gevuurd, waren de Hencgouwers bereid, alles voor hunne Gravin op te offeren, en de Waalsche Vlamin- gen werden gesterkt door de meening voor eene regtvaardige zaak het zwaard te trekken, wijl Mark- graaf Arnold zich aan de zijde zijner moeder bevond. Ten laatste echter neigde de overwinning naar den kant der Vlamingen. Richilde werd gevangen ge-		nomen, doch het geval wilde dat een zelfde lot aan ! Kobert ten deel viel. Hij had, door drift vervoerd, ! de vervolging van den Franschen Koning te ver ! voortgezet. Te midden van Fransche oorlogsknech- I ten geraakt, moest hij zich overgeven. Beider krijgsgevangenschap was echter van korten duur: Kobert en Kiehilde werden nog denzelfden dag tegen 1 elkander uitgewisseld. De strijd was onbeslist gebleven toen de nacht \' viel. Maar toen de morgen van den 23 aanbrak, was ieder besloten te overwinnen of te sterven. In I den beginne schenen de Franschen de zege te zul- len behalen, doch naauwelijks hadden zij den reg- tervleugel der Vlamingen naar Cassel terug ge- dreven, of Kobert herstelde het verlies. Na langen, j bloedigen strijd was hij ontwijfelbaar overwinnaar. ! Kiehilde vlood met de Franschen naar het Zuiden , de Graaf van Boulogne viel in de magt der Vla- mingen , en onder de dooden telde men, behalve den Baron de Coucy, den Graaf van Essex, Kichilde\'s derden gemaal. Ook de zeventienjarige Arnold bleef in den slag: na de grootste blijken van dapperheid gegeven te hebben, werd hij door een Ridder van Robert\'s aanhang doorstoken. Twee-en twintig dui- zend gesneuvelden lagen op en aan den Casselberg. HOOFDSTUK XL ROBERT I (de Fries). Robert tot Markgraaf van Vlaanderen uitgeroepen. — Ri- cliilde stelt den Franschen Koning Philippe voor, om haar zoon lioiidt\'v. jin tot den wettigen erfgenaam zijns broeders te verklaren. — Robert de Fries naar Parjjs ontboden. — HU wijst dit van de hand en wekt daardoor \'s Koning» toorn. — Door bemiddeling van den Graaf van Boulogne wordt de vrede inct Frankrijk hersteld. — Bertlia van Holland met Koning Philippe door den echt verbonden. — Kiehilde zoekt hulp bjj Bisschop Thcoduinus van Luik, aan wien zl) lcenhulde voor haar Graafschap belooft — De Vorsten van Nedcr-Lotharingcn, Leuven en Namen komen haar te hulp. — Overwinning van Kobort te Broqueroie. — Richilde als gevangene naar Vlaanderen gevoerd. — Vrede tusschen Kobert de Fries en BoudewU» van Henegouwen. — Achteruitgang des Lands gedurende den burgeroorlog. — Holland op de Lotharingen en Utrechtschen heroverd. — Vernieuwde pogingen van Boudewyn om in de regten zijns broeders te treden. - Bedevaart naar Jerusalem door Kobert I ondernomen. — Na zijne terugkomst werkt h[| nuttig voorde wetgeving en nijverheid tot hij te Cassel overlijdt. — Zijn grafsteen. (1071—1093). Zoodra het leger den dood van Markgraaf Arnold vernam, riepen de edelen en krijgslieden Robert de Fries tot Markgraaf van Vlaanderen uit. De verbit- terde Richilde zond terstond afgevaardigden naar Koning Philippe, om hem onder het oog te brengen dat de troonsbestijging van haar zwager een misdrijf was zoowel tegen haar tweeden zoon Boudewijn, den wettigen erfgenaam zijns broeders, als tegen de Fransche kroon, waarvan de Vlaamsche Vorsten hun Land voor het grootste deel ter leen hielden. Philippe, wel beseffende hoe veel opoffering

-ocr page 483-

		GESCHIEDENIS \\ het hem zou kosten, om Robert door de wapenen tot afstand te bewegen, koos om tot eene overeen- komst te geraken, den weg van onderhandeling. Hij ontbood Kobert naar Parijs, met belofte van vrijgeleidc op den togt. Robert antwoordde op deze uitnoodiging, dat hij niet genoeg overtuigd was van de liefde der Fran- scheii voor regt en geregtigheid, om zich naar Parijs te begeven. Maar wilde de Koning tot hem te Lille komen, dan zou hij volgaarne met zijn Leen- heer over den vrede onderhandelen en alles vol- brengen wat redelijk was. Deze trotsche bejegening deed Philippc besluiten, den onhoffelijken Vlaming door de kracht zijner wapenen te vernederen. Een leger van 72,CMX) man verzameld hebbende, vertrok hij naar de Vlaam- sche grenzen, waar hij, in de nabuurschap van Vitry, een kamp liet oprigten. De jeugdige Bou- dewijn van Henegouwen draalde niet om er zijne opwachting bij den Franschen Monarch te maken. Hij zwoer den leeneed en werd door den Koning als Markgraaf van Vlaanderen erkend. Robert wachtte eene moeijclijke taak, doch hij vond een bondgenoot in Aartsbisschop God- fried van Parijs, kanselier van Frankrijk, wiens broeder, Eustachins, Graaf van Boulogne, hij zon- der rantsoen de vrijheid had gegeven. Deze hield den Koning voor, dat het noch met zijne belan- gen noch met zijne waardigheid strookte, om een oorlog to voeren, die de grootste opofferingen zou vorderen, terwijl als leenman van een der grensge- westcn een man als Robert verre te verkiezen was boven eene vrouw als Richilde, of boven den knaap Boudewijn, die met zoo vele banden aan het Duit- sche-Rijk was gehecht. Philippc neigde zich tot de inzigten zijns kanseliers. Hij maakte met Robert vrede en koos Bertha van Holland, Robert\'s stief- dochter, tot zijne gade. Doch mogt de Frnnsche Koning Richilde\'s belan- gen verzaken, de Henegouwsche Gravin wilde van hare regten niet afzien. Zij zocht nu hulp bij hare oostelijke naburen, en toen zij beloofde Henegou- wen leenroerig van het Luiksche Sticht te maken, was Bisschop Theoduinus terstond bereid, haar zijne hulp te verleenen. Hij gaf haar hulptroepen en bewerkte dat zij ook dergelijke benden van den Hertog van Neder-Lotharingeu en de Graven van Leuven, Namen, Chiny, Montaign en Clermont verkreeg (1072). Markgraaf Robert wachtte den aanval der verbon- den niet af, maar trok met zijne geoefende strijders Henegouwen binnen tot aan Broqueroie, eene plaats in de nabuurschap van Mons. Hier rigtte hij onder het verzamelde leger der bondgenooten eene zoo vreesse- lijke slagting aan, dat de kampplaats sedert la Haie iles Morts (de Doodenhaag) werd genoemd; Na deze zegepraal verwoestte Robert het gansche land tus- schen Mons en Valenciennes, en, na zich van het kasteel Varrechin aan de Schelde meester gemaakt te hebben, voorzag hij dat slot van eene talrijke be- zetting, ten einde een steunpunt binnen de landpalen
		IN VLAANDEREN.                                           471 van Henegouwen te bezitten. Zijn neef Bondewijn liet hem echter deze sterkte niet behouden. Door de bezetting te verschalken, wist de Henegouwer binnen de veste te dringen. Hij joeg een deel van \'tgarni- zocn over de kling en voerde het overige in krijgs- gevangenschap naar het binnenland. De oorlog duurde nog jaren voort. Groote veld- slagen werden wel niet geleverd, maar overval- len, schermutselingen en roovcrijen waren aan de orde van den dag. Deze aanhoudende strijd vcrwil- derde de gemoederen. In Henegouwen poogden de baronnen zich aan de leenband te onttrekken, die hen aan Richilde en Boudewijn verbond; in Vlaan- dcren verergerden de zeden zoodanig, dat de zoen- gelden voor doodslagen aan de bloedverwanten der slagtoffers alleen in het district van Brugge gedu- rende een enkel jaar 10,000 mark zilver be- liepen. In 107G bragt Boudewijn zijn oom Robert eene nederlaag te Denain toe, doch niettemin steeg het aanzien van "den Fries", daar het hem gelukte, zijn stiefzoon Dirk V weder over de vijanden van Hol- land te helpen zegevieren \'. Sommigen hebben Robert beschuldigd, dat hij niet vreemd is geble- ven aan den moord, op Hertog Godfried met den Bult gepleegd, welk schelmstuk den weg tot de herovering van Holland baande, doch er bestaat geen enkel feit om deze beschuldiging te staven. De ellende waarin Vlaanderen thans lag verzon- ken duurde voort, al wisselde Markgraaf Robert zijne oorlogs\'oedrijven telkens met het stichten van ker- ken, kapellen en conventen af. Toen de gruwelen ten gevolge vanden familietwist tusschenRobert cnBou- dewijn ter kennis van den Paus werden gebragt, zond deze (Gregorius VII) ernstige vermaningen naarde Vlaamselie en Henegouwsche hoven. De Roomsche Kerkvorst gaf Bisschop Arnold van Doornik last om tot het herstel van den vrede werkzaam te zijn. De Belgische prelaat slaagde gelukkig in de moeijelijke zending, want in 1085 werd een verdraggetrotfen dat de rust, zij het ook voor korten tijd, aan de afgestreden landen wedergaf. Robert behield Vlaan- deren, gelijk Boudewijn Henegouwen, doch de eerstgenoemde stond zijn neef ook de stad Douay met hare omstreken af. Ten gevolge dezer verzoening, ontbrandde bij Ro- bert het verlangen om het Heilige Graf te Jerusalem te bezoeken. Eenmaal te dien aanzien een besluit ge- nomen hebbende, draalde hij niet het uit te voeren. Nog in hetzelfde jaar 1085 reisde hij af, na alvorens zijn zoon Robert tot regent van Vlaanderen benoemd te hebben. Drie jaren duurde zijne afwezigheid, en toen hij terugkeerde, was zijn lust om kerke- lijkc gebouwen op te rigten zoo mogelijk nog toe- genomen. Men vindt aangeteekend dat hij Vlaan- deren met niet minder dan \'-J0 groote kerken verrijkte. Inzonderheid aan den kerkbouw te Cas- sel, Thourout, Brugge, Yperen, Hulst, st. Wi- noxbergen, Oostende, Oostkamp, Thielt, Harelbeke, 1 Vergelp bladz. 175—177.

-ocr page 484-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

472

«Unc terugkeer naar Vlaanderen verdedigt b\\j zijne hecr si-li:i|i|tij tegen een aanval van Keizer Hendrik IV. - Verdrag te Luik niet den Keizer. --- Keizer Hendrik V bedreigt Robert. - Verdrair van Mainz. — Wetten »fge-

Maldeghcm en Zwijnaarde besteedde hij zeer be- luugrijkc sommen. \' Ook het kasteel van Winendale werd door hem gebouwd, ecne zeer geliefkoosde verblijfplaats der latere Vlaamsche Graven, zoo vaak zij te Brugge of in de nabuurschap dier stad vertoefden. Aldaar eindigde hij zijn veelbewogen leven op den 12 October 1093. Zijn lijk werd te Cassel in de door hem gestichte st. Pieterskerk begraven. Een zijner opvolgers vereerde zijn graf met een gedenksteen, die tot 179.\'1 aldaar kon gezien worden. Toen echter werd dit monument door de sansculottes verbrijzeld en in stukken verstrooid. Nadat in 1849 een deel daarvan is teruggevonden, heeft dit eenc plaats in het Koninklijk Museum

5

kondigd om den binnenlandxchen vrede te handhaven. Robert verbindt zich met den Koning van Frankrijk tegen den Koning van Engeland. — Hij sneuvelt te Meanx. (1093—1111). Toen Robert II den Vlaamschcn troon beklom, ves- tigde de gansche Christenheid den blik naar het Oosten, waar men Palestina aan de Mohamed.i- nen wilde ontrukken. * De geestdrift die Paus L\'rba- nusll door zijne prediking opde markt te Clermont verwekte (Maart 109!>), deelde zich ook aan vele Vlamingen mede. Zij herhaalden elkander met

Vrrtrrk der Kruiitviuirders.

I geestdrift \'s Kerkvoogds woorden: "Ridders en \' krijgsmannen die gedurig naar ijdele redenen lot oorlog zoekt, verblijdt u dat gij thans in een regtvaardigen strijd de eere van God en zijne Kerk kunt handhaven I"\'Zoowel de Dietsche als de \\Vaal- sche Vlamingen schaarden zich in de voorste rijen der kampvechters, vooral wijl Graaf Robert op een toernooi aan de Scarpe, bij Anchin, zijn voornemen te kennen gaf, om zijne langenooten aan te voeren. \' Over Rome reisde Graaf Robert naar Konstan- tinopel, waar de Kruisvaarders liet besluit namen om allereerst Nicea aan te tasten. In Mei 1097 begon het beleg der Bithynische 1 Zie de platen op 472 en 473.

van Oudheden te Brussel verworven. Het fragment vertoont een deel van Robert\'s opperkleed, een deel van zijn schild aan den linkerarm, de beenen en de voeten die tegen een leeuw rusten. Verder duidt de steen zijn sterfjaar aan.

HOOFDSTUK XII. ROBERT II (van Jerusalem). Robert II neemt deel aan den eersten kruistogt. — Hg helpt Nicea, Antioehië en Jerusalem veroveren. — Na 1 Eene afbeelding van den toren der door hem in 1072 gestichte kerk te Harolboke is medegedeeld op blad/.. 469. 3 Vergeiyk bladz. 178 en verv.

-

-ocr page 485-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

473

hoofdstad, waaraan, behalve Robert en zijne Vla- mingen, Hertog Godfried van Bouillon, en zijne broeders Boudewijn en Eustacbius, nevens Graaf Rairaond van Toulouse, Graaf Hugo van Verman- dois, Hertog Robert van Norraandie, Graaf Etienne van Bloi8, Prins Boheraond van Tarente en vele andere beroemde opperhoofden, deelnamen. In het geheel was er voor Nicea een leger van 100,000 ruiters en 300,000 uitgelezen voetknechten veree- nigd. De aanval van zoovele duizenden geoefende strij- dere, deed het leger \'t welk Kalidsj Arelan tot ontzet liet aanrukken, uiteen stuiven. Doch Nicea, door kunst en natuur om \'t zeerst versterkt, kon het leger der Kruisvaarders lang ophouden, vooral omdat men, bij het gemis aan vaartuigen op het Ascania-Mcer, aan de westzijde der stad, de veste niet volkomen kon insluiten. Eindelijk werden de noodige schepen door de Byzantijnen geleverd; maar nu achtten dezen zich ook geregtigd om buiten weten der Kruisrid- ders, met den muzelmanschen bevelhebber over eene

der Kruisvaarders niet in hun voornemen om den aangevangen strijd voort te zetten. Gelukkig doemde op het oogenblik dat de nood het hoogst was gestegen, eene vloot uit Genua en Pisa op, die, behalve nieuwe strijdkrachten, een overvloed van levensmiddelen aanvoerde. Niettemin rekte het be- leg zich in de lengte. Uit het Oosten en Zuiden daagden nieuwe ontzettingslcgers voor de Saracenen op, die wel door de Christenen met heldenmoed werden teruggeslagen, doch wier dapperheid in de gelederen der Westerlingen breede openingen maak- ten. Graaf Robert schitterde in de voorste rij der strijdere. De Grieken noemden hem den zoon van st. Joris, de Saracenen het zwaard en de lans der Christenen. Ook zijne zuster Geertruida toonde zich harer Nederlandsche afkomst waardig. Zij koos hare plaats altoos naast haar broeder: te paard vergezelde zij hem bij alle ondernemingen, zelfs in de bloedigste veldslagen. Na eenige maanden van dagelijkschen strijd, van ontbering, honger en ziekte, gelukte het Bohemond

Krtmvnnnlcri, volgeni eene oude tuekening te Gent gevonden.

overgave te onderhandelen. Daardoor kwam het, dat Hertog Godfried en zijne togtgenooten eens- klaps, in plaats der veldteekenen der Seldsjooken, Grieksche vanen van de wallen zagen wapperen. Dit verschalken der Westerlingen door de Grieken verwekte groote ontevredenheid bij de belegeraars. Doch de zaak was niet te veranderen, zonder tot de hevigste tweespalt aanleiding te geven. Van Nicea wendde het grootste deel van \'t Kruis- leger zich naar Antiochië, welke stad men den 18 October 1097 bereikte. De Christenen zetten nog altoos met onbezweken moed den strijd voort, doch de onvergefelijke ligtzinnigheid waarmede zij den rijken voorraad der vruchtbare landen aan den Orontes verspilden, bragten een gebrek voort, dat met een volkomen hongersnood eindigde. Zoo ellendig was het met de voeding gesteld, dat de chris- tenstrljdere hunne hier zoo onontbeerlijke paarden moesten slagten, wilden zij het leven rekken. In kor- ten tijd daalde het getal der strijdrossen van 70,000 tot 2000. Niettemin wankelden de aanvoerders

van Tarente, door een Turk der bezetting, met name Firdoes, om te koopen, de Christenen binnen de stad te brengen (3 Juny 1098). De uitgestane ellende gaf den overwinnaars het voorwendsel om hunne wraakzucht den rnimsten teugel te vieren. Al wat de Kruisvaarders van hunne gading achtten , werd geroofd, terwijl zij de vreeselijkstc slagting onder de Mohamedanen aanrigtten. Noch grijzen, noch vrouwen of kinderen vonden genade in de oogen van hen die gekomen waren "om het Kruis op de Halve Maan te doen zegevieren." Doch niet minder vreeselijk was de weerwraak der Turken, die, de citadel nog in bezit heb- bende, bij toevoer van nieuwe strijdkrachten, op hunne beurt de stad aanvielen. Zóó felle strijd, zoo groot gebrek volgde de overwinning van den 3 Juny, dat vele Kruisvaarders in doffe vertwijfeling een gelukkig einde voor onmogelijk hielden en zich door de vlugt poogden te redden of met verzaking van hun geloof tot de Turken overliepen. Eensklaps echter veranderde alles. De voorspelling van een

-ocr page 486-

		474                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		geestdrijver uit Provence boezemde den vertwijfelen- den nieuwen moed in. Schoon zelfs Hertog God- fried en Graaf Robert van Vlaanderen strljdrossen moesten leenen, schoon de geringere pelgrims zich van honger uitgeteerd en half naakt in het ge- volg hunner aanvoerders moesten scharen, eenparig rukten zij vol moed, den 28 Juny, tot een beslissenden aanval op. In twaalf afdeelingen, ter eero der twaalf apostelen, togen zij uit, en onder het aan- heffen van psalmen vielen zij met de woede der geestdrift op de verbaasde vijanden aan, die, van de ellende hunner tegenstanders bewust, met deze onderneming den spot dreven. De geestdrift behaalde de overwinning op de sterkte die zich over- magt waande. Na eenige uren strijds was het leger der "Ongcloovigen" vernietigd, terwijl de Christenen niet meer dan 4000 dooden telden — een gering getal in vergelijking met dat van hunne vijanden. In Mei 1099 verlieten de Kruisvaarders Antiochie, om zich op Palestina te werpen. Zegevierend trok- ken zij langs Beiroeth, Tyrus, Sidon, Acre en Cesarea, naar de kleine zeestad .lail\'a. Jerusalem\'s havenplaats aan de Middellandsche zee. Van daar sloegen zij over Ramla den weg in naar de Heilige stad, die zij het eerst den 6 Juny ontwaarden. Met geestdrift klonk het uit aller mond "Jerusa- lem! Jerusalem!" Vreugdetranen vloeiden hun uit de oogen. Zij vielen op de knieën en hieven lof- zangen aan. Al de moeijelijkheden, waarmede zij tot dus ver hadden moeten worstelen, waren vergeten. Het was een stout waagstuk, de op rotsen ge- bouwde stad aan te tasten, wier sterke ligging den 40,000 muzelmanschen strijders een groot voordeel op de geteisterde aanvallers verleende. De Kruisvaarders toch waren tot een hoopje van nog geen 22,000 strijders zaamgesmolten, van welken nog slechts 1500 paarden bezaten. Doch de opgewekte godsdienstijver maakte de Christenen onverwinnelijk. Onder het veldgeschrei "God wil het!" dat zij het eerst te Clermont hadden aangeheven, bestreden zij de zwervende benden, die de belegerden ondersteunden. De dorst en hon- ger die hen kwelden, weerstonden zij met edele zelfverloochening tot de Genuezen, met de noodige stormtuigen, mondbehoeften aanvoerden. Verne- mende, dat een groot Egyptisch heir tot ontzet opdaagde, besloten de Kruisvaarders de verove- ring spoedig te beproeven. Na eene plegtige voorbereiding door omgangen van geestelijken en koorknapen, biechten en predikatiën, werd den 14 July een storm ondernomen, die afgeslagen, des anderendaags, een vrijdag, werd herhaald. Twee Nederlanders, Lethald en Engelbert, van Doornik, waren de eersten, die na een langdurigen en hardnekkigen strijd, van Godfried\'s stormtoren op den stadsmuur nedersprongen om het pad ter over- winningte banen. Na een woedenden strijd binnen de wallen — die, helaas, door de vreeselijkste grnwelen werd gekenmerkt, zonk eindelijk de halve maan in het stof, en, na zich van bloed gereinigd te hebben, snel-		den de strijders naar de Kerk der Opstanding, waar zij zich voor God verootmoedigden en Hem met vreugdetranen en lofzangen dankten. Zonder- linge verbinding van bloeddorstige wraakzucht en vrome geestdrift! Graaf Robert die Antiochie het eerst was bin- nengedrongen en te Jernaalcm de mannen uit Door- nik op den voet volgde, werd door velen waardig geacht, de kroon te ontvangen van het christen- rijk, dat nu te Jerusalem een aanvang nam. Doch Robert weigerde voor die eer, maar vereenigde zich met hen welke Hertog Godfried van Bouillon op den Jerusalemschcn troon wilden verheffen. Toen het Heilige Graf aan de Ongeloovigen was ontscheurd en Graaf Robert zijne taak vervuld achtte, maakte hij toebereidsclen om naar Vlaan- deren terug te keeren. Verscheidene Vlaamsche edelen erlangden voor de door hen betoonde dien- stcn aanzienlijke leenen in Syrië en Palestina. Fulco van Guines werd gouverneur van Beiroeth, Hugo van Valkenburg ontving voor zijn aandeel Tibe- rias, Cesarea viel ten deel aan Eustachius van Beekham, en Hugo van Rebecq bekwam het district onder den naam van \'t Abrahamsveld bekend. Ook onder hen die met hooge kerkelijke waardig- heden in Palestina werden bekleed, waren eenigen geboren Vlamingen. Graaf Robert verlangde niets voor zich. Hij bragt van den moeijelijken togt niets mede, dan den roem zijner dapperheid en een arm van st. Grego- rins, dien Keizer Alexius Comnenus hemhadver- eerd. Deze reliek schonk hij bij zijne terugkomst in het Vaderland aan de abdij van Anchin, de plaats waar hij zijne baronnen had opgewekt, om hem naar het Heilige-Land te vergezellen. Twee jaren na zijne terugkomst ontbrandde an- dermaal de oorlog tusschen Vlaanderen en den Keizer, daar Hendrik IV den Vlaamschen Graaf de Landen van Waas en Aalst, met den burg van Gent wilde ontrukken. Robert verdedigde zijne be- zittingen zoo wèl, dat de Keizer niet veel nut van zijne vijandelijkheden trok, en toen in 1103 een verdrag te Luik tot stand kwam, erkende Hen- drik IV dat Robert II te regt Douai voor zich kon eiselicn. sints zijn neef Boudewijn II, Graaf van Henegouwen, in Bithyniëden dood had gevonden. Hendrik V had zijn ongelukkigen vader Hendrik IV geweldig gedwarsboomd, ja hem zelfs tot den laatsten ademtogt vervolgd, doch toen hij eenmaal zelf de kroon had verworven, volgde hij geheel diens staatkunde, vooral in den strijd tegen de Pause- lijke aanmatigingen en tegen de Vorsten die hij vijanden van het Duitsche-Rijk oordeelde. Dien ten gevolge nam hij op den rijksdag te Regensburg in 1108 het besluit, om den oorlog tegen Graaf Ro- bert II te vernieuwen. Slechts tot zijne schande, want \'s Keizers aanval op Douai mislukte zoo ten eenemale, dat Hendrik V bij het verdrag van Mainz (26 December 1108), de betwiste keizerlijke leenen aan Schelde en Dender aan den Vlaam- schen Graaf overliet.

-ocr page 487-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                               475
		Terwijl Robert II in Palestina den krijg tegen de Mohamedanen had gevoerd, had Vlaanderen meer rug- dan voorwaartsche schreden gedaan ten aanzien van beschaving en welvaart. Het vuist- regt, door den kamp met Henegouwen op nieuw aangewakkerd, had steeds verder en verder om zich gegrepen, en zelfs Robert\'s terugkeer had daaraan geen einde gemaakt. Daarom had hij den 27 Mei 1111 de grooten van zijn Graafschap om zich verzameld, ten einde de landvrede te her- stellen en strenge straffen uit te spreken tegen hen die de openbare rust verstoorden. Doch wat was de rust in die dagen? Tusschcn Koning Henry I van Engeland, den zoon van Wil- liam den Veroveraar, en Koning Louis VI van Frankrijk was een oorlog ontbrand om het bezit van Gisors. Beiden hoopten den Markgraaf dei- Vlamingen onder hunne medestanders te tel- len. Doch Robert II, ontevreden op Henry, wijl deze het door zijn vader aan Boudewijn V be- loofde jaargeld van 300 mark niet uitbetaalde, vond in de miskenning zijner regten eene reden te meer, om de stem zijns Leenheers boven die van den Engelschman te stellen. Met zijne man- nen van wapenen snelde hij naar de Marneboorden, waar hij Koning Louis bijstand bood in het bele- geren van Meaux. Bij een uitval der burgerij gaf hij zijn krijgers het heldhaftigste voorbeeld. Hij drong de belegerden binnen de veste terug. Doch terwijl hij op de poortbrug voortsnelde, werd zijn paard doorschoten. \' Het steigerde en viel, en ten gevolge daarvan ontving Graaf Robert eene wonde, waaraan hij drie dagen later bezweek (5 October 1111).
		voor regt en geregtigheid geërfd, dat zijn eerste werk was om de verordening door Robert II ze- ven maanden te voren uitgevaardigd, te vernieu- wen en te versterken. Hij begon met al de groo- ten zijner landen te Yperen bijeen te roepen. In ernstige bewoordingen wees hij op het feit, dat, in weerwil der goede bedoelingen zijns vaders, nog menig edelman zijn hoogen rang onteerde door den burgers en boeren, en vooral den kooplieden, overlast aan te doen. Hieraan moest een einde komen, en daar hij, jong van jaren, gaarne naar den raad van ervaren mannen wilde luisteren, noodigde hij hen uit, eene maand later bij hem op Wincndale te komen, en daar in eene nieuwe raadsvergadering mede te deelen, welke middelen zij de lirstrn oordeelden om het regt ongeschonden in Vlaanderen te handhaven. De dagvaart te Winendale werd te bepaalder tijd gehouden. Allen die het woord voerden, rieden een stipt nakomen der wetten aan. "Ik zal mij aan uw raad houden, edelen en rid- ders!" antwoordde de Graaf. "De verpligting die deze belofte mij oplegt, zal ik nimmer vergeten. Op hetgeen vroeger is gebeurd, zal ik niet terug- komen. Doch van nu af zullen regt en geregtig- heid in Vlaanderen heersenen. Ik neem God tot getuige. dat ik de wetten des Lands zal doen eer- biedigen. Veeleer zal ik de doodstraf met eigene hand volbrengen, dan dat ik gepleegd onregt zal dulden. Ik neem alle weduwen, weezen en ver- drukten onder mijne bijzondere bescherming." Boudewijn VII droeg sedert altoos een kleine bijl in den gordel, als een teeken dat hij geene straf zou ontzien, zoo iemand zich aan misdrijf schuldig maakte, en daar men dit wapen des- tijds een hapken noemde, werd die naam met zijn persoon zoo vereenzelvigd, dat tijdgenooten en nakomelingen den Graaf als Boudewijn het Hapken onderscheidden. De eed die hij te Winendale zwoer, hield Bou- dewljn ongeschonden. Ieder onderdaan mogt hem naderen, arm of rijk, edel of onedel. Bleek eene klagt gegrond, wee den schuldige! Noch ge- boorte, noch aanzien kon hem redden. Onverbid- delijk paste de Graaf de straf toe op elke euveldaad. Was een edelman in de zaak betrokken, hij zelf zorgde voor zijne inhechtenisneming, zijn verhoor, en, bij gebleken schuld, voor zijne teregtstelling. De dusgenoemde roof burgen verdwenen: wie het vuistregt wilde doen herleven, kon verzekerd zijn, den Graaf voor zijn slot te zullen zien komen en het, het kostte wat het kostte, te laten neer- werpen. Nog leven in de woningen van burgers en dor- pers verschillende herinneringen aan het strenge regt, waardoor Graaf Boudewijn vrede en rust binnen de Vlaamsche landpalen handhaafde. Een daarvan verhaalt het einde van den Kastelein van Oostkamp. Deze had van een arme weduwe eene koe gekocht, doch de betaling voortdurend gewei- gerd. Op de klagten der arme, liet Boudewijn
		HOOFDSTUK XIII. BOUDEWIJN VII (het Hapken). Boudewijn verzekert het handhaven der wetten. — HU straft de boosdoener» zonder aanzien van persoon, i— Do Kastelein van Oostkamp in een verwcrsketel gewor- pen. — Boudewijn neemt deel aan den oorlog tUHsehen Louis VI van Frankrijk en Henry I van Engeland. — Gewond zl)nde, keert liü naar Vlaanderen terug, op welken togt hü te Rousselaere overiydt. (1111-1119). Boudewijn VII had ter naauwernood den acht- tienjarigen leeftijd bereikt, toen hij tot het bewind van Vlaanderen werd geroepen. Nadat hij aan het stoffelijk overschot zijns vaders, dat in de abdij van st. Vaast te Arras werd begraven, de laatste eer had bewezen, deed hij aldaar manschap aan Koning Louis VI, die naar de Artesische hoofdstad was gekomen, om bij de lijkplegtigheden van den overleden Graaf van zijne hoogachting voor Robert II blijk te geven. Boudewijn had van zijn vader eene zoo groot e liefde 1 Zie de plant op bladz. 476.

-ocr page 488-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

476

tot een strijd waartoe het Fransehe Hof ook Bou- dewijn Vil opriep. Zonder dralen gaf de Vlaam- sche Graaf aan die uitnoodiging gehoor: zijne deelneming bood hem de gelegenheid aan om den dood zijns vaders te wreken, even als terug te komen op het onregt, waaraan de Engelsche Koning zich schuldig maakte door het aan de Vlaamsche Gra- ven beloofde jaargeld in te houden. Aan het hoofd van 500 ruiters rigtte hij zich naar Rouen, waar Koning Hcnry op dat oogenblik hof hield. Hij liet den Monarch tot een tweekamp uitnoodigen, en toen deze weigerde "met een zoo

den schuldige voor zich komen. Met strengheid ondervroeg hij den trotschen edelman, en toen hieruit overtuigend bleek, dat de Oostkamper nooit het voornemen had gehad, om de weduwe het verschuldigde te voldoen, liet hij door zijne tra- wanten den adellijken misdadiger binnen het huis eens verwers voeren en daar in een grooten ketel met ziedend vocht versmoren. \' Het gevolg dezer gestrengheid bragt het Land tot bloei. De bijl of het hapken van Graaf Bou- dewijn was de ondergang der dieven, roovers, valsehe munters en onregtvaardige ambtenaren,

Robert van Jfrusalem «neuvelt te Meau*.

onder wien de Vlaamsche landen zoo lang gezucht hadden. Daarentegen was ieder onderdaan zeker dat wat hij regtmatig verwierf, zijn eigendom zon blijven, en daarom verhieven zich landbouw, nij- verheid en koophandel tot eene voor als nog on- gekende hoogte. In 1110 ontbrandde een oorlog in Vlaanderen\'s nabuurschap. Koning Louis VI eischte van Koning Henry van Engeland manschap voor Normandie als een leen van Frankrijk. Deze eisch voerde 1 Zie dn plaat op iil.nl/ 477.

i opgeblazen dwaas" binnen het krijt te treden, j reed hij tot aan den voet der stadswallen. Eene der poorten genaderd, stiet hij zijne lans in de deur, ten teeken van zijne diepe verachting. Tc zwak echter om eene stad als Rouen aan te j tasten, wierp hij zich op de kleinere versterkte punten des Lands, waarvan hij er velen, tot de havenplaats Eu, overheerde. Een afgeschoten pijl | die zijn hoofd trof, maakte aan dit oorlogsbcdrijf een einde. Uit het gewoel der strijdenden gedra- gen, bleek het dat hij zwaar was gekwetst. Men plaatste hem in een draagbaar, waarmede hij naar

-ocr page 489-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

477

moorden Deenschen Koning Knud en van Adela, eene dochter van Robert de Fries en Geertruida van Holland uit den Huize Saksen. Die Deensche koningszoon, aan het Vlaamschehofgrootgebragt, was door Boudewijn te regt als een jongman van groote verdiensten beschouwd, want beminde de Vlaam8che Graaf regt en geregtigheid, Karel was hierin geheel zijn evenbeeld. Het volk lag hem na aan \'t hart, en het volk wel te doen, achtte hij de heerlijkste taak. De aanbeveling van Boudewijn het Hapken was een voldoende spoorslag voor de meeste Vlamingen

Vlaanderen terugkeerde. Te Rousselaere gekomen, werd zijn toestand door eene beroerte nog beden- kelijker. De zwakheid kreeg de overhand, en toen de beroerte zich herhaalde, overleed hij, den 11 Juny 1119, nog slechts zesentwintig jaren oud. Zijn lijk werd in de abdij van st. Bertin binnen st. Omer bijgezet. HOOFDSTUK XIV. KAREL I (de Goede). Regt van Karel I op den Vlaanmhen troon. — Gravin

l>» Kastelein van Oostkamp in een venversketel geworpen.

dementia, de moeder van BoudewU" VII, poogt hem te dwarsboomen. — Graaf Godfried van Leuven ver- overt Oudenaarde. — Karel overwint zUno tegen8tan- ders — HU weigert de kroon van Jerusalem en van het Duitsche-Rijk. — Zijnen onderdanen toont liij eene vaderlUke gezindheid. — HU staat hen t>U tegen de "korenbytcrs". — Eenige zamenzweerder» ontroovenhem aan Land en volk. — De moordenaars vervolgd en gestraft. (1119—1127). Boudewijn VII had tot erfgenaam van zijne staten zijn neef Karel aangewezen, een zoon van den ver-

om Karel te huldigen. Doch verscheidenen zijner bloed verwanten betwistten "den Deen" de erfenis. Een der gevaarlijkste was Willem van Yperen (een bas- taard van Filips, broeder van Robrecht van Jerusa- lem), omdat Boudewijn\'s moeder, Clcmentia van Bourgondië, dezen kandidaat ondersteunde. Maar ook Boudewijn IV van Henegouwen was een niet te versmaden tegenstander, daar hij de mannelijke lijn vertegenwoordigde der wettige nakomelingen van Boudewijn met den ijzeren arm. Het gelukte (\'lementia, de beide voornaamste

-ocr page 490-

		478                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		kandidaten tot een strijd tegen Karel te vereeni- gen en hun de Graven en Heeren van Boulogne, st. Pol, Hesdin en Coucy als bondgenooten toe te voeren, ongeveer dezelfde magten, die Richilde tegen Robert de Fries bad verecnigd. Het was op nieuw een strijd der Walen tegen de Vlamingen. Welhaast stond bet ganscbe land in de wapenen, en, even als vaak in België plaats vond, de taal die men sprak, besliste aan welke zijde men zich schaarde. De Waalsche partij zwichtte. Karel, die zijne sporen in Palestina, aan de zijde van Ro- bert II, had gewonnen en aan de zijde van Bou- dewijn VII in Normandie zich in menig gevecht had onderscheiden, werd door zijne oude strijd- makkers met zooveel kracht ondersteund, dat de bondgenooten — bij wien ook Godfried de Gebaarde, Graaf van Leuven, dementia\'s tweede gade — zich schaarde, het onderspit dolven. Wel was het den Leuvenschen Graaf, die tevens de waar- digheid van Hertog van Neder-Lotharingan be- kleedde, gelukt om Oudenaarde in te nemen, ter- wijl Graaf Hugo van st. Pol in West-Vlaan- deren de brandtoorts langs steden en dorpen zwaaide, doch zoodra zag Karel zich niet door zijne getrouwen te st. Omer omstuwd, of hij stuitte niet slechts Graaf Hugo in diens verwoestingen, maar joeg hem naar eigen erf terug, waar de stad st. Pol eerlang door de Vlamingen werd veroverd, in brand gestoken en ontmanteld. Walter van Hesdin moest zich aan Karel overgeven, Eustachius van Boulogne de wapens nederleggen, en de Kastelein Eustachius van Thérouanne zijn nieuw kasteel voor de Vlamingen ontsluiten. Clementia werd voor hare tegenwerking gestraft door het verlies van eenige domeinen, Dixmuiden, st. Winoxbergen, Aire en st. Venant, die haar als lijftogt waren afgestaan- Zoo groote veroveringen van Graaf Karel deed het bondgenootschap uiteen spatten. Slechts Bou- dewijn van Henegouwen en Thomas de Coucy za- gen niet van hunne pogingen af, om Karel de grafelijke kroon te ontrukken. Doch Clementia maakte vrede, waardoor zij althans een deel van haar lijftogt behield. Het gevolg was, dat geen enkel mededinger zich meer tegenover Karel stelde. Willem van Yperen gaf zijne eischen geheel op. Zorgde Graaf Karel dat de uiterste wil zijns voorgangers werd geëerbiedigd, hij droeg niet minder zorg, dat de edele bedoelingen van Boudc- wijn het Hapken ten aanzien der handhaving van regt en geregtigheid werden vervuld. Geen verdrukte riep te vergeefs zijne tusschenkomst in, evenmin als een noodlijdende te vergeefs een beroep deed op \'s Vorsten hart. Van alle ambtenaren aan \'t hof was geen door Karel meer hooggeschat, dan zijn aalmoezenier Tammaert, die, hem in neigingen gelijk, zich alle moeite gaf om ongelukkigen op te sporen en de behulpzame hand tot hunne op- beuring te reiken. Karel\'s voortreffelijke hoedanigheden vonden niet slechts in Vlaanderen bewonderaars, ook in ver- wijderde streken roemde men hem als het toon-
		beeld van een Vorst. De barons van \'t Koningrijk Jerusalem boden hem de kroon van Godfried van Bouillon aan, en na het overlijden van KeizerHen- drik V — die den 23 Mei 1125 te Utrecht bezweek — vaardigden eenige Duitsche Vorsten den Aartsbis- 8chop van Keulen en den G raaf van Namen af, om hem de roomsch koninklijke kroon aan te bieden. Karel trachtte echter niet naar meer gezag: hij dankte beleefd voor de eer die men hem toedacht. Heerlijk blonk Karel\'s liefdadigheid uit, toen ten gevolge van den langdurigen winter van 1125 op 1126 en den geringen groei in het daarop vol- gend voorjaar Vlaanderen met een hongersnood werd bedreigd. Hij verzuimde niets om zijnen lijdenden onderzaten te hulp te komen. Hij vaardigde het bevel uit, om alle honden te dooden, ten einde te meer spijs voor de menschen mogt bewaard blijven, beval dat het opgetaste graan in de pak- huizen binnen een bepaalden tijd zou verkocht worden en verbood zwaar bier te brouwen, om daardoor koren te sparen. Hij gaf zijn aal moe - zenter last de uitdeelingen te verdubbelen, en reisde zelf het land rond, om door zijn voorbeeld de liefdadigheid der edelen en vermogenden op te wekken. Zich geheel aan zoo edele pligten wijdende, moest hem het berigt grieven, dat drie hoog-ge- plaatste Vlamingen zijne verordeningen geheel mis- kenden, door rijke scheepsladingen granen, die zij elders hadden doen opkoopen, in pakhuizen binnen Brugge op te doen slaan en tegen ongehoorde prijzen af te zetten. Het waren Bertholf, Proost van st. Donaas te Brugge, Larabrecht Nappe en Bosschaert van Straten, allen edellieden van de- zelfde afkomst en buitengemeen rijk, doch even hebzuchtig in weerwil van hunne zeldzame for- tuiii. Zij stamden namelijk af van den eigen- hoorige Erembald, die door zijn meester Boldrand te vermoorden en met diens weduwe in den echt te treden, zich op de onregtvaardigste wijze de goederen der Kasteleins van Brugge had toege- öigend. Het volk riep \'s (iraven tusschenkomst in tegen • over de "korenbijters", zoo als het de adellijke speculanten noemde. De Graaf ontbood Proost Bertholf en zijne medestanders ten hove, om op- heldering te geven. Deze zwoeren allen met een duren eed, dat zij naauwclijks koren genoeg voor hunne eigene gezinnen en onderhoorigen ontvangen hadden, en zoo zij een deel voor hooge prijzen verkochten, dit eene werkelijke op- offering voor hen was. Karel beval een grondig onderzoek, waarvan de uitslag was dat de nako- melingen van Erembald een valsehen eed hadden gezworen. Te regt hierover vertoornd, liet de Graaf hunne uitgestrekte graanzolders ontsluiten, hetko- ren aldaar aan de rijken tegen een billijken prijs verkoopen en aan de behoeftigen elk eene groote maat voor niet geven. Daarna liet hij de van Straten\'s voor zich komen, schopte met zijn voet een zak gelds naar hen toe en bood hun op deze

-ocr page 491-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            479
		wijze, onder verdiende verwijten, den prijs hun- ner granen. Dit was den parveims al te na gcko- men. Zij weigerden de aangeboden som en begaven zich, ziedende van toorn, naar hunne kastcelen. Het achtergebleven geld werd onder de noodlij- denden uitgedeeld. De teleurgestelde "korcnbijters" peinsden op wraak. De Graaf zelf werd voor als nog aan hunne aanslagen onttrokken, uithoofde hij eerlang naar Frankrijk afreisde, om Koning Louis VI tegen den Hertog van Aquitanië en Auvergne bijstand te bieden. Doch te Brugge was de aalmoezenier Tam- inaert achtergebleven, op wiens lioofd zij het al- lereerst hun gramschap wilden doen nederdalen, \'s Graven vertrouwde bezat een kasteel in de gc- meente st. Andries, ten westen der stad. Daarheen begaf zich Bosschaert met zijne volgelingen, rigtte er grootc verwoestingen aan en benam er de dochter van Tammaert en haar gade het leven. Doch naauw was Graaf Karel van zijn togt naar Frankrijk teruggekeerd, of hij besloot zooveel boosheid te straffen, waartoe hij zijn voornemen in eene vergadering, den 27 February 1127 te Yperen gehouden, nadrukkelijk te kennen gaf. Doch de van der Straten\'s schuwden geen misdrijf om hun val te voorkomen: zij bragten eene zamenzwering tot stand, waarvan de deelnemers elkander bc- loofden, "den Deen" uit den weg te ruimen. Den 2 Maart (1127), den woensdag van de tweede week in de vasten, had Graaf Karel vroegtijdig zijne legerstede verlaten. Hij begon zijne dagtaak met eenige arme burgers van Brugge kleederen te schenken en begaf zich vervolgens naar de st. Donaaskerk, waar hij gewoon was de mis te hoo- ren in eene hooggelegen kapel, boven het altaar van O. L. Vrouwe. Verscheidene armen waren er insgelijks, die\'s Graven vertrek afwachtten, om in zijne milddadigheid te deelcn. Doch niet allen die daar in gescheurde kleederen de handen vouwden en de lippen tot bidden schenen te bewegen, waren noodlijdenden. Zeven van hen waren moordenaars: Bosschaert en zes zijner trawanten. Eindelijk had de Graaf zijn gebed geëindigd, waarop een arm vrouwtje hem naderde en om eene liefdegave smeekte. Karel stak zijn hand in de tasch, doch nog had hij de vingeren daar niet uit, of Bosschaert zelf was hem genaderd en liet een bijl zoo ge- weldig op den Vorst nederdalen, dat de slag den regterarm van het ligchaam scheidde. Een tweede slag was nog noodlottiger. \'s Graven hoofd werd er zoo door gekloofd, dat de hersens in het ronde spatten, en het bloed over het altaar stroomde. \' De schrik en verwarring die dit afschuwelijk verraad veroorzaakten, waren zoo groot, dat de burgerij verplet stond, en de van der Straten\'s daarvan gebruik konden maken om de woningen van \'s Graven voornaamste raadsheeren binnen te dringen en allen die zij als tegenstanders kenden, van het leven te berooven. Eindelijk echter ontwaakte
		het volk uit zijne verdooving. Toen de raadsheer Gervaas van Praet met een aanzienlijke bende gewapende mannen Brugge binnenreed, om de schuldigen meester te worden, sloten de burgers zich eenparig bij hem aan. Te vergeefs moedig- den de 300 ingeslotenen op den Burg elkander tot verzet aan: toen zij de maatregels ontwaarden, welke alle getrouwe Vlamingen tot hun verderf aan- wendden, begon hun de moed te ontzinken. De een voor, de ander na poogde zich door de vlugt te redden. Sommigen werden, ofschoon wél vermomd, reeds binnen de muren van Brug- ge herkend en terstond aan de schim van den vermoorde opgeofferd. Te vergeefs poogden de op- geslotenen het volk tot bedaren te brengen, alles werd bijeengebragt ora den Burg te bestormen, en, nadat de pogingen hiertoe den 18 Maart met kracht waren aangevangen, werd de sterkteden 20 April door de Bruggenaren en te hulp geschoten Vlamingen uit alle oorden des Lands, ingenomen. Op aanraden van den Franschen Koning, die op de tijding van \'s Graven dood naar Brugge was gekomen, was men begonnen de grondsteenen van den burgtoren weg te breken, ten einde de achtentwintig nog achtergeblevenen met dit gevaarte te doen nederploffen. Geen kans ziende, om dien toeleg te verijdelen, gaven de misdadigers zich over. Hoe talrijk ook de aanhang was van Proost Bertholf en Bosschaert van Straten, ontkwamen slechts wei- nigen de geregte straf, welke op vreeseltjke wijze werd uitgeoefend. Proost Bertholf zelf werd te Waten gevat door toedoen van Willem van Yperen, die zich, met het oog op den ontledigden vorstenzetel, van de verdenking poogde te zuiveren, dat hij mede naar \'s («raven leven had gestaan. Men leidde den schuldige in het barre jaargetijde blootsvoets naar Yperen, onderwijl het zamengestroomde volk hem metsteenen en slijk begroette. Wijl hij tot den gees- telijken stand behoorde, besloten zijne regters hem niet met het zwaard te onthoofden, maar met twee koorden aan een galg op te hangen, één aan den hals en één aan de armen, hetgeen zijn doodstrijd zeker niet verminderde. Bosschaert van Straten, die naar Antwerpen poogde te ontkomen, werd daar herkend, waarop hij in de rigting van Lille (Rijs8el) trachtte te ontsnappen. Te vergeefs: hij werd te Bondues, in het huis van zijnen oom Olivier, die niets met hem te doen wilde hebben, gevat en aan Willem van Yperen uitgeleverd. Naakt uitgekleed, werd hij drie dagen op de markt, aan een staak geketend, ten toongesteld en toen, nadat de beul hem op een rad had gelegd, met een houweel op alle gewrichten geslagen, tot allen gebroken waren. Vervolgens werd zijn ligchaam met honig bestreken en onder een naauw Ijzeren traliewerk neergelegd, opdat de roofvogels hem niet te spoedig zouden verscheuren. Vreeselijke doodstrijd die bijna twee geheele dagen aanhield l
		1 Zie de plaat op bladx. 480.

-ocr page 492-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

480

Daar Karel de Goede geene kinderen had na- gelaten , poogden, nog vóór de moordenaars hnn straf hadden ontvangen, verscheidene bloedver- wanten van \'t Vlaamsche Huis hunne aanspraak op de erfenis te doen gelden. Behalve Willem van Yperen, den bastaard, meldden zich aan: Dirk van den Elsass, die door zijne moeder Geer- trnida van Graaf Robert afstamde; Arnold van Denemarken, wiens moeder eene zuster van den vermoorden Karel was geweest; Boudewijn IV van Henegouwen, die de oude regten van zijn Huis poogde te doen herleven; de Gravin-weduwe

HOOFDSTUK XV. WILLEM (van Nor mand ie). Uit de talrijke mededingers naar de grafelijke waardig- hcid wordt Willem van Xorinandie gekozen. — De steden komen daardoor tot grooter\' invloed. — Po- gingen van Willem van Yperen en Arnold van Dene- marken om Willem van Normandieden voet te ligten. — Inval van Boudewjjn van Henegouwen. — Koning Louis VI in Vlaanderen. — Beleg en overgave van Yperen. — Willem van Yperen zoekt hulp in Enge- land. — Gevecht ter plaatse van het tegenwoordige

Karel üe Goede door rloticliaert van Stratm verinuonl.

Damme. — Willem van Y\'peren tot vlugten genood- zaakt. — Keur aan »t. Omcr geschonken. — Vlaande- ren geketend en in opstand. — Willem voor Lille (Rllssel) afgewezen. — De groote steden noodigen Graaf Dirk van den Klsass uit, «(jne regten te doen gelden. — Dirk te Gent en Brugge gehuldigd. — \'lusschcnkomst des Konings van Frankrijk. — Dap- pere verdediging van Lille <B|J»ael). — De burgeroorlog in vollen gang. — Slagen h\\) Arpoele en Oostkamp. — Beleg van AalM, waar Willem sneuvelt. (1127—1128).

van Holland, Petronella, die Vlaanderen voor haar zoon Dirk VI poogde te erlangen \'; Etienne, Graaf van Blois, die als erfgenaam van Mathilde, de gade van William den Veroveraar en dochter van Boudewijn V, eveneens totdeerfopvolging meende geregtigd te zijn; en eindelijk Willem van Nor- mandie, de zoon van Robert Korteknie, die mede kon bogen een achterkleinzoon van Boudewijn van Rljssel te zijn.

\' Vergelijk bladz. 182.

-ocr page 493-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

481

Koning Louis VI noodigde, als Leenheer, de mede- dingers naar de gravenkroon en \'sLands grooten uit om te Arrasvoor hera te versehijnen, ten einde "elk gelegenheid zou vinden om zijne aanspraken te doen gelden." Hij zelf had reeds zijne keuze gevestigd. Steeds in oorlog met den magtigen Henry I van Engeland, eisehte zijn belang in Vlaanderen, het bewind aan een Vorst te verzekeren, die niet minder dan hij tegen de Engelsehcn gekant, Frank- rijk in den voortdurenden strijd ter zijde zou staan. Zulk een medestander kon hij in Willem, den zoon van Itobert Korteknie, verwachten, die niet hem verzwagerd, aan Koning Henry ver- weet, hem het Hertogdom Normandie te hebben onthouden. De landdag te Arras (Atrecht) , gehouden op een tijdstip, dat de Brugsche burg nog door den aan- hang van Proost Bcrtolf en Bossehaert van Stra- ten tegen Karel\'s trouwe barons en de burgerij werd verdedigd, stemde onder den indruk, door

zien waren gestegen. Immers zij durfden de verkla- ring afleggen, "geen Graaf te znllen erkennen, die niet in staat zou zijn, de domeinen zijns voorgangers naarbehooren te besturen en zijne regten nadrukkelijk tegen \'s Lands vijanden te handhaven; of die achter- blijven zou om de armen en ouderloozen als een vader te ondersteunen, en in de vreeze Gods, alles aan te wen- den wat de welvaart der landzaten kon bevorderen.\'\' Had Graaf Willem het voldoen aan deze billijke eischen op den voorgrond gesteld, hij ware waar- schijnlijk even zoo bemind gtworden als de onge- iukkige Karel, wiens sterfdag door het volk als een dag van boete werd beschouwd en gevierd. Docli Graaf Willem toonde zich hoogmoedig en laat- dunkend. Hij vervreemdde de trouwste onderzaten van zijn persoon, door tegenover den ontlnikenden vrijheidszin de magt der dwingelandij te stellen. Van zijn mededingers naar de grafelijke waar- digheid waren geen minder gezind om goedschiks van hunne regten af te zien dan Willem van Ype-

Willem »le Normmiilirr BMVVelt voor de wntlcn van Anlit

het verraad voortgebragt, de verzamelden tot \'s Konings wenschen. De Vlaamsche grooten er- kenden Willem van Normandie als hun Graaf en waren den Monarch behulpzaam die keuze bij de gemeenten goedkeuring te verschaffen. Louis streelde de burgerijen door het voornitzigt, dat de nieuwe Graaf de lasten op den doorvoer en het woonregt zon verminderen of afschaffen en vond daardoor den gewenschten bijval. Toen hij met Willem van Normandie naar Brugge kwam, scheen de menigte in \'s Konings kenze te berusten. Evenwel niet alle steden waren met de ver- ln\'tling van Willem van Normandie ingenomen. Vooral te st. Omer en Aardenburg maakten de burgerijen tegenbedenkingen. Intusschen ook deze tegenstand werd overwonnen, en de gekozene op alle plaatsen waar dit gebruikelijk was, gehuldigd. De gehcele geschiedenis van Willem\'s verheffing levert het bewijs, dat de burgerijen van Vlaan- deren reeds te dien tijde tot een groote mate van aan-

ren, Arnold van Denemarken en Boudewijn van Henegouwen. Alle drie schoten het harnas aan, wierven bondgenooten en maakten zich van eenige versterkte punten meester. Willem van Yperen, die ook nu bij Clementia van Bourgondit\' on- derstenning vond , verzekerde zich van het bezit van Yperen, Aire, st. Venant, st. Winoxbergen, Belle (of Bailleul) en Veurnc, welke steden hij allen tegen een overval liet versterken. Arnold van De- nemarken maakte zich op zijne beurt van st. Omer meester, en Boudewijn IV van Henegouwen voerde zijne krijgsbenden naar het hart van Vlaanderen, waar hl) Oudenaarde won. Koning Louis, overtuigd dat zou zijn bescher- meling zich in Vlaanderen handhaven, krachtdadige hulp werd vereischt, zond eene aanzienlijke krljgs- magt naar het Graafschap. Na het beleg voor st. Omer geslagen en deze stad veroverd te hebben, rustte de Koning niet tot Arnold van Denemarken, ten behoeve van Graaf Willem, van zijne regten had 61

-ocr page 494-

		482                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		Zoodra de landing der Engelsehen Graaf Wil- lcm werd geboodschapt, verliet hij Brugge, ten einde den vijand af te keeren. Doch ter hoogte van het tegenwoordige Darame gekomen, werd hij zoo wèl door zijne tegenstanders ontvangen, dat hij als vlugteling het slagveld moest verlaten. Willem van Yperen zag nu den weg naar het hart van Vlaanderen voor zich open staan. Doch meer op eigen grootheid dan de welvaart zijner landgenooten bedacht, verhinderde hij niet, dat zijne krijg8benden het ganschc platteland plunder - den en verwoestten. Wie in zijne gevoelens voor Heer Willem weifelde, werd daardoor bewogen hem voor een even groot vijand des Lands aan te zien als den Hencgouwer. De Vlamingen vielen hem dus niet toe, en toen Koning Louis op nieuw hulp- troepen naar Vlaanderen zond (12,<)00 voetgangers en 70iK> ruiters), zag de Burggraaf van Yperen zich verpligt, na eenige gevechten, zijn vaderland te ontwijken en in Engeland eene schuilplaats te zoeken. Hij slaagde daarin boven verwachting, want Koning Henry schonk hem, als leengoed, het Graafschap Kent. Koning Louis VI die, even als Boudewijn het ILipken en Karel de Goede, de gemeenten tegen- over de edelen beschermde, ried Willem van Nor- mandie aan om hierin zijnen voorgangers in Vlaande- ren niets toe te geven. Op dezen raad verleende de Graaf der stad st. Omer, den 14 April 1127, eene keur, waarbij hare burgerij soortgelijke vrijheden ontving als Brugge, Gent en andere Vlaamsche steden reeds bezaten. Geen ingezeten, zoo werd daarbij be- paald, behoefde \'s Graven banier te volgen, dan wanneer vijandelijke benden het grondgebied van Vlaanderen overschreden, terwijl het beheer door zelfgekozen schepenen zou gevoerd worden. Ook aan Thielt, in de kasselrije van Kortrijk, werd door Willem zoodanige magtbrief geschonken. Maar de Normandische Vorst vond in de rol van vrijheidminnend Graaf geen behagen. Deze was geheel in strijd met zijne feodale neigingen, die hem het volk enkel als onderzaten liet bcschou- wen. Zijn bewind ontaardde eerlang in eene vol- komen dwingelandij. Nieuwe belastingen werden geüischt, drukkende wetten uitgevaardigd en den edelen vrij spel gelaten tegenover hunne eigen- hoorigen. De godsdienstige vooroordeelen des volks werden opgewekt door het terugroepen der Joden, die door Karel de Goede uit Vlaanderen waren ver- bannen; even als de tierheid des volks werd gekwetst door het ontbieden van Normandische krijgslieden. Eene algemeenc ontevredenheid vervulde de ge- moederen. Eindelijk brak het onweder los. In Augustus 1127 raakte de burgerij van Lille in opstand, omdat de Graaf een dienstman dier stad door zijn Normandische soldaten had willen laten vatten. Willem begaf er zich heen, doch vond de poorten gesloten. Te vergeefs dreigde hij met zijne ongenade: de opstandelingen lieten hem weten , dat zij zijn juk niet langer wilden dragen. Den 3 February 1128 volgde de bnrgerlj
		afstand gedaan. De overwonnene liet zich vinden: \'| tegen eenc belangrijke geldelijke schadeloosstelling i zwoer hij Willem van Normandic niet langer in den weg te zullen staan. Thans kwam de beurt aan bastaard Willem, om de vereenigde legers van Louis van Frankrijk en Willem van Normandie het hoofd te bieden. Hij verdedigde het reeds zoo aanzienlijke Yperen met heldenmoed, doch terwijl hij aan de eene zijde de aanvallers afsloeg, opende verraad de poort die naar Meessen voerde, aan den Heer van Rou- bais en zijne volgelingen. In digte drommen werden deze door hunne krijgsmakkers gevolgd, de Fran schen, die, bij hun haat tegen de Vlamingen, alle hui- zen plunderden en daarna de stad aan de \\iam- raen ten prooi gaven. Heer Willem poogde door de vlagt de slagting te ontkomen, doch door Da- nil\'1 van Dendermonde gevangen genomen, werd hij eerst naar Meessen en van daar naar Kille gevoerd, waar de Normandiör hem liet kerkeren en sterk bewaken. Toen Willem van Yperen echter, nadat ook Airc en de andere hem toe- gevallen steden zich hadden overgegeven, den eed afleide, om zich aan (iraaf Willem te onder- werpen, erlangde hij zijne vrijheid weder. Over- j eenkomstig de bepalingen bij dien eed, be- j kwam hij ook het Burggraafschap van Yperen ! weder, benevens de Heerlijkheid Loo, die hij door zijn huwelijk met eene nicht van Gravin j dementia had verworven. Boudewijn van Henegouwen kwam niet veel verder dan Oudenaarde, daar zijne overwinningen met het bezetten van Ninove een einde namen. Een aan- val der Gentenaars op Ondenaarde sloeg hij af, i doch toen Koning Louis zich voor deze stad ver- toonde, voelde hij zich niet sterk genoeg, om de Franschen en Vlamingen tegen te houden. ! Afgeslagen maar niet ontmoedigd, keerde hij naar zijn Graafschap terug, om er den loop der gebcur- tenissen af te wachten. Daar Dirk van den Elsass en de andere mede- dingen naar de grafelijke kroon het voorbeeld van Arnold van Denemarken, Willem van Yperen en den Henegouwschen Graaf niet gevolgd waren, om aan de wapenen de beslissing over te laten, was Willem na het aftrekken der Henegouwers on- bestreden meester van de Vlaamsche gewesten. Doch ; naauwelijks hadden de Fransehc hulpbenden Vlaan- deren ontruimd, of Graaf Willem moest tegen den vermetelste zijner tegenstanders op nieuw het zwaard aangorden. Willem van Yperen was namelijk kort na zijne verzoening met Willem van Norman- die naar Engeland overgestoken om bij Koning Henry I op ondersteuning aan te dringen. De j Engelsehc Monarch zag zeer wel in van hoeveel be- lang het voor hem was om in den Vlaamschen Graaf een bondgenoot te bezitten. Daarom ontving hij dit aanzoek niet zonder belangstelling en liet, om er gevolg aan te geven, eene vloot uitrusten,die eerlang naar Lammensvliet (het tegenwoordige Sluis in Zeeuwsch-Vlaanderen) den steven wendde.

-ocr page 495-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		483
		van st. Omer het voorbeeld van die te Lille. Zij beschuldigde den Vorst van partijdigheid ten gunste van hun Kastelein en van schending der ontvangen regten. Zelfs de edelen wien lil) aan het volk voortrok, verklaarden zich tegen hem. Twee der niagtigste leenmannen van \'t Keizerlijk Vlaanderen, Daniël van Dendermonde en Iwan van Aalst, vuurden de Gentenaren aan om zich tegen hun Burgvoogd te verzetten, die de schreeuwendste onregtvaardigheden had bedreven. De Gentsche Kastelein begaf zich naar den Graaf, met de uit- noodiging om hem naar de in gisting verkeerende stad te volgen. Graaf Willem dacht met de oproerlin- gen spoedig gereed te zullen komen. Maar de Heeren van Dendermonde en Aalst plaatsten zich aan \'t hoofd der burgerij en somden den Graaf al de grieven op tegen zijn bestuur. "(Ja met uw hof naar Yperen," sprak Iwan, "en laat daar, in het midden van uw Graafschap, \'s Lands Baronnen, onze gelijken, zich vergaderen, met de voornaamste geestelijken en de vroedste burgers, om den staat van zaken te over- wegen. Laat allen in vrede bijeenkomen, zon- der wapens aan te gorden, zonder argelist en kwade voornemens. Laat hen uitspraak doen." Graaf Willem scheen toe te geven. Doch hij peinsde hoc hij met een enkelen slag aan al die tegenstribbelingen een einde kon maken. Hij riep de grooten en aanzienlijken te Yperen bijeen, maar liet tevens een goed deel zijner krijgsbenden bin- nen deze stad zamenkomen. Nog waren Iwan en Daniël niet tot Rousselaere genaderd, of zij vcrna- men de maatregelen die de Graaf genomen had. Beiden, verontwaardigd over de schennis eener dure belofte, lieten Graaf Willem de verklaring toeko- men, dat zij bij zoo schreeuwend onregt, hem de gehoorzaamheid opzeiden, die zij hem volgens hunnen eed tot nog toe betoond hadden. Zij wil- den geen deel hebben aan zijne dwingelandij. Talrijke edelen, geestelijken en kasteleins volgden hun voorbeeld. Geheel Vlaanderen raakte in opstand. Op voorstel van Daniël van Dendermonde, besIo- ten de ontevredenen onmiddellijk Dirk van den Elsass de grafelijke kroon aan te bieden. Zij noo- digden hem tot hen te komen, en Dirk toonde terstond, dat het niet gebrek aan moed was ge- weest, toen hij na Louis\' uitspraak te Arras het zwaard in de schede had gelaten, om daardoor zijne regten op de nalatenschap van Karel de Goede te doen gelden. Door niet meer dan drie ridders vergezeld, naderde hij de Vlaamsche grenzen. Maar eenmaal in \'t Graafschap zijnde, werd zijn gevolg door de burgers, die naar zijn komst reik- halsden, duizendvoudig vergroot. Den 11 Maart 1128 bereikte Graaf Dirk de wallen van Gent, waarbinnen men hem met de grootste vreug- de ontving en als Graaf van Vlaanderen verwelkomde. Vijftien dagen later (26 Maart) deed hij zijne in- trede te Brugge, waar men hem met niet minder gejuich begroette. Alles maakte er zich gereed tot eene groote plegtigheid, die den 30 Maart op de Vrijdag- markt werd gevierd: het huldigen van den zoon		: van Geertruida van Vlaanderen als Graaf des Lands. Den 9 April ontving Dirk afgevaardigden uit Yperen die hem de gezindheid hunner medeburgers i kwamen aankondigen om, op het voetspoor van j Gent en Brugge, het juk des Normandiërs af te schudden. Zij verzochten hem te dien einde, zich voor de wallen van Yperen te begeven, als wan- neer de burgerij zijn binnenkomen zou mogelijk maken. Naar aanleiding van deze afspraak kwam ook de derde Vlaamsche stad de zamenspanning | tegen Willem van Normandie versterken. Willem, door schier al zijne onderdanen verla- : ten, vond nergens steun meer dan bij den Koning I van Frankrijk, die de Vlaamsche grooten uitnoo- 1 digde om den 15 April te Arras zaraen te komen. Louis VI stelde voor, dat acht afgevaardigden van elke ;- stad en elke kasselrije zich te bepaalder tijd aldaar zouden vereenigen en ten overstaan zijner gemagtig- den hunne grieven tegen Graaf Willem uiteenzetten. Doch niemand verscheen. De Brugsche magistraat liet zelfs den Franschen Koning weten, dat hij zich van den eed aan hem en den door hem begunstig- den kandidaat ontslagen rekende, omdat beiden hunne geloften hadden geschonden, de Koning door tegen zijn woord van den Normandiër duizend I marken te heffen, de Graaf door zijne beloften omtrent de tollen en het woonregt te herroepen en de vrije mannen vanVlaanderen als slaven te behandelen. Een hevige worsteling volgde nu tusschen de Vla- mingen en de Fransche hulpbendcn, die Willem van Normandie poogden te handhaven. De verwor- pen Vorst belegerde vruchteloos verschillende ste- den die den nieuwen Graaf ontvangen hadden. Even vergeefs zocht hij hulp door de tusschenkomst der Kerk. Immers de Bisschop van Doornik sprak, op zijn verzoek, den ban uit over allen die zich tegen \'s Konings beschermeling aankantten, even als de Bisschop van Arras den ban slingerde naar het hoofd van Dirk van den Elsass, maar de Vla- mingen bleven den Vorst dien zij de voorkeur gaven, trouw, en toen Louis VI den Graaf gebood om zich naar zijn leen in den Elsass te begeven, beant- woordde deze dien eisch door zich des te ijveri- ger tot den strijd toe te rusten. Eindelijk kwam de Koning zelf naar Vlaanderen om aan de krijgsver- rigtingen meer klem bij te zetten. Door Willem van Normandie vergezeld, sloeg hij zich voor Lille neder. Vruchteloos evenwel waren al zijne aanval- len, daar de moedige Dirk zelf de verdediging bestuurde en van wijken noch onderhandelen wilde weten. Onverwacht zag Louis VI zich tot den terugtogt genoodzaakt. Den zesden dag van het beleg werd het gerucht door het Fransche kamp verspreid, dat de Engelschen tot Epernay, aan de Marne, waren voortgerukt. Dat klonk te ernstig, ora veel tijd voor Lille te verspillen. Nog eer de avond viel, waren de toebereidsclen in vollen gang om op te breken. Na \'s Konings vertrek verliet ook Dirk van den Elsass het kamp voor Lille, ten einde zijn mede- dinger na te zetten, welke met zijne krijgsbenden in

-ocr page 496-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

484

ecne noordelijke rigting was afgetrokken. Twee veld slagen werden geleverd, de een bij Arpoele, in de na- buurschap van Thielt, de tweede bij Oostkamp. In beiden bleef het voordcel echter op de zijde van den Normandit\'r. Niet in staat, een derden slag te wagen, sloot Dirk zich binnen Aalst op, welke stad zijn tegenstander omsingelde. De be- legerden zagen welhaast hunne vijanden toenemen, want naast Willem\'s banieren kwamen ook de vaandels van vierhonderd ruiters, door den Hertog van Lotharingen tot hulp zijns bondgenoots ge-

koudvuur deelde zich aan de wonde mede, en vijf dagen later was Graaf Willem een lijk (1 Augus- tus 1128). \' De edelen die tot nog toe zijn aanhang hadden uitgemaakt, voerden zijn stoffelijk overschot naar de abdij van st. Bertin, waar zij het aan de groeve toebe- trouwden. HOOFDSTUK XVI. DIRK (van den Elsass). Dirk wortlt in het einde door allen al» Onaf erkend. —

Kunip van KruiivHarders in hrt Oosten

zonden. Doch nocli Graaf Dirk noch de poorters gaven den moed verloren. Willem liet niet na, de belegerden tot de over- gave aan te sporen. Hij reed tot onder de muren en hield hun voor, hem weder als Heer aan te nc- mcn. Hij beloofde hun genade en verklaarde dat hij niemand8 leven begeerde, dan alleen dat van zijn mededinger. Men gaf hem geen antwoord, maar een boogschutter, voor wiens geoefende hand de Graaf te digt was genaderd, leide aan en trof met zijn pijl den vermetele in den regterschouder. Het

H() zorgt voor het handhaven der wetten en breidt de voorregten der steden uit. — Willem van Vperen neemt Sluis in. — Onaf Dirk helpt zl)n schoonvader, Koning Fulco van Jertisalem. tegen de Saraccnen. — HU slaat een aanval der Henegouwers en hunne Engelse.be bondgenoot™ af. — Tweede tngt van Graaf Dirk naar het Heilige Land. — Graaf Dirk schenkt cone "druppel van het bloed van Christus" aan de burgkapel te Brugge.— OorlogsbedrUven tegen de Henegouwers. — Eene 1 Zie de plaat op blad/. 481.

-ocr page 497-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

485

_" Iiikkiu\'< oplossing der veeten. Willem van Yperen beweldadigd. — Dirk\'s beide zonen treden in den «\'dit. Derde togt van Oraal\' Dirk naar het Heilige Land Oorlog tegen Holland. — Nieuwpoort en Orevelingen onder de steden opgenomen. — Vierde togt van O raaf Dirk naar het Oosten. — De oorlog tegen Holland voortgezet. — Oraat Kloris III in Vlaamsehe krh\'gsge vaugensi-hap.         Oraal\' Dirk gaat in het klooster te Waten.        Zyn zoon Kilips sluit vrede met Holland\'* Oraal\'. — Dood van Oraaf Dirk. (1128-1160). Koning Louis VI zag, n:i Graaf Willem\'s dood niet alleen af van het voortzetten der openbare

aan het misdrijf te zijn. Door zeer velen werd van deze vergunning gebruik gemaakt, onder anderen door Lambert, Kastelein van Aardenburg, die zijne onschuld boven bedenking stelde, door "gloeijende ijzers aan te raken". De edelen ver- bond (traaf Dirk aan zich door hun nieuwe waar- digheden te verleenen, de bur-rerljen door haar nieuwe voorregten te schenken, de lagere standen door den landvrede stipt te handhaven. Eenige jaren van toenemende welvaart waren verloopen, toen Willem van Yperen, in of om- streeks 1134, nogmaals eene poging waagde om de

I :.«\'is\'*y-_fls<i rix.\\ t E--.--.la

rt ei"\' (irofelyk Urn in ilc ISilu eeuw.

Vlaamsehe kroon te winnen. Met eene vloot uit Engeland overgekomen, landde hij bij Sluis, welke stad hij tot een brandpunt van verwoestende togten in het Noorden van Vlaanderen maakte. Graaf Dirk draalde niet om de noodige maatrege* len tegenover dien onverwachten aanval te treffen. Hij sloot de oproerlingen zoo naauw in, dat zij niet dan allergebrekkigst van het noodige werden voor- zien , zoodat de voormalige Burggraaf van Yperen welhaast gedwongen was, om zich bij verdrag over te geven en andermaal van zijne regten op \'t

vijandelijkheden tegen Dirk van den Elsass, maar erkende zelfs, na eenigen tijd, diens heerschappij over Vlaanderen. Graaf Dirk gaf zich alle moeite om de twee- dragt te stillen, die door het vermoorden van Karcl de Goede onder de Vlaamsehe edelen was ont- staan. Hij zond eene verklaring in \'t licht, waarbij allen die uithoofde van dezen moord de vlugt had- den genomen, omdat ze van medepligtigheid verdacht waren, vrij en ongehinderd konden terugkeeren, indien zij door bewijzen staafden, onschuldig

-ocr page 498-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		486
		Graafschap afstand te doen. Om zeker te zijn, dat Willem niet nogmaals een aanslag tegen zijne heerschappij zon ondernemen, bezegelde Graaf Dirk niet eer het verdrag, vóór het zoontje zijns tegenstanders, een driejarig knaapje, als gijzelaar aan hem was uitgeleverd. Graaf Dirk, door het overlijden zijner gade Swane- hilde weduwnaar geworden, ging in 11.\'54 een tweede huwelijk aan met Sibilla, de dochter van Koning Fulco van Jemsaleiu. Ten gevolge van dien echt werd hij in 1137 uitgenoodigd, om zijn schoonvader te hulp te komen, die door de Sara- cenen zoo geweldig werd bedreigd, dat hij voor troon en leven moest vreezen. Graaf Dirk liet zich niet lang noodigen, maar na de noodige bc- schikkingen op het regentschap gemaakt te heb- ben — dat hij aan zijne gade opdroeg — vertrok hij tegen de lente van 1138 naar het Heilige-Land, waar hij zoowel aan den Jordaan als aan de Mid- dellandsche Zee zijne wapenen zegevierend tegen de Muzelmannen verhief \'. Maar mogt de ovcr- winning ook zijne pogingen kroonen, hij verlangde naar zijn Vaderland weder te kecren, toen hij vernam dat Boudewijn de Houwer. Graaf van Henegouwen, vijandelijkheden tegen Vlaanderen in bet schild voerde. Bij zijne terugkomst in Vlaanderen werd G raaf Dirk door de burgerijen plegtig verwelkomd, en schoon de Graaf van Henegouwen onderstand van den Engeb schen Koning en van Hugo van st. Pol had ontvangen, gelukte het den Vlaamschen Graaf om den oorlog op \'s Lands ooster grenzen ontstoken, spoedig te dempen. Hij won zelfs de stad st. Venant terug, die cenigen tijd van Vlaanderen was afgescheurd geweest. De treurige berigten die in 1147 uit Jerusalem naar het Westen kwamen, deden Graaf Dirk ten tweede male de wapens tegen de "Ongeloovigen" opvatten. Was het Jerusalerasche Koningrijk onder Fulco hevig bedreigd geweest, tijdens de minder jarigheid van Koning Boudewijn III namen de gevaren ontzettend toe, even als de verdeeldheid onder de .lerusalemschc ridderschap. Sultan Emad- Eddin-Zenghi veroverde de stad Edessa op de Christc- nen (1144), en toen deze vesting tengevolge van het vermoorden des Saraccenschen Hcerschers door een zijner slaven weder in de handen der Christenen viel, bereidde Sultan Noer-Eddin haar een nog trcu- riger lot: zij werd geheel verwoest. De beroemde leeraar Bemard, van Clairvaux, predikte met het vuur der geestdrift een nieuwen kruistogt. In Frankrijk, Bclgiü en Duitschland, overal waar hij kwam, ontvonktc hij de gemoede- ren. Toen hij in de Domkerk te Spiers op den kansel voor Keizer Koenraad de weldaden schetste die deze Monarch van God had ontvangen en de rekenschap die hij eens van zijne daden zou moeten geven, riep de Vorst, terwijl tranen hem langs de wangen biggelden: uJa, ik erken de groote wel- • Zie de afbeelding van een kamp der Krulüvaarders in het Oosten op bladz. 484.		daden die God inij bewezen heeft en wil niet langer ondankbaar zijn. Ik ben bereid Hem tegen j de Ongeloovigen te dienen , daar Bij mij zelf daartoe ; vermaant". Ook Graaf Dirk was door den prediker j voor de groote onderneming gewonnen. Terwijl vele Duitsche Vorsten Keizer Koenraad naar het Oosten vergezelden, sloot Graaf Dirk , zich, nevens Hertog Godfried van Brabant, bij l het leger aan, door Koning Louis VII van Frank- rijk bijeengebragt. Maar hoc aanzienlijk de Wcs- terschc Christenheid bij dezen kruistogt was verte* genwoordigd, de onderneming liep allerongelukkigst af. Verdeeldheid verlamde de krachten, en de laag- hartige berekeningen der Grieken deden duizenden als een prooi van verraad sneuvelen. Vruchteloos was ; de aanval der Christenen op Damascus: het ver- raad was zoo groot, dat velen zich niet ontzagen, om : goud van de Muzelmannen aan te nemen, ten einde de opheffing van het beleg te bewerken. Verontwaar- digd en ontmoedigd keerden zoowel de Duitsche Keizer en de Fransche Koning als Graaf Dirk van Vlaanderen naar Europa terug (1149). Had Graaf Hobert II van zijnen kruistogt een arm van st. Gregorins medegebragt, Graaf Dirk wenschte ook een reliek uit het Heilige Land mede te voeren. De patriarch van Jerusalem schonk hem, over- eenkomstig dien wensch, een kristallen fleschje met een rood vocht. Dit bevatte, verzekerde de Prelaat, eenigc druppelen bloeds die Jozef van Arimathca en Nikodcmus hadden opgevangen, toen zij Christus een sponsje met edik toereikten, terwijl Hij aan het kruis Zijn heilige loopbaan voleinde. Graaf Dirk schonk de reliek aan de st. Basiliuskapel binnen den Brugschen Burg, waar zij meer dan zeven eeuwen door de "Geloovigen" als een der grootste heiligdommen is vereerd Graaf Dirk vond bij zijne terugkomst in Vlaanderen zijne onderzaten onder de wapenen. De Henegouwers waren andermaal tegen Vlaanderen opgerukt, nadat Graaf Boudewijn ten gevolge van een verbond met den Bisschop van Luik en den Graaf van Namen, zijne krijgsmagt belangrijk had versterkt. Met alle kracht poogde Graaf Dirk aan de verwoestingen des vljands paal en perk te stellen. Doch hetduurde tot 1150eerhij Boudewijn IV en zijne bondgenooten in een beslissen den slag tusschen Douai en Bouchain geheel versloeg. Gelukkig kwam nu een vrede tot stand, die hoop gaf op duurzaamheid. Partijen hadden dien te danken aan de tusschenkorast van den Hcimschen Aartsbisschop. Deze bewerkte dat beide mededingers een verdrag bezegelden, waarbij werd bepaald, dat, Boudewijn, de erfgenaam van Henegouwen, in het huwelijk zou treden met Margaretha, dochter van Graaf Dirk, zoodra beiden tot de jaren van huwbaar- hcid zouden gekomen zijn. Deze stamverbind- tcnis die aan een langdurigen strijd een einde maakte, voerde in het vervolg van tijd tot de vereeni- ging van de beide Graafschappen onder één Vorst. Vrolijke liederen weergalmden, zoowel aan \'t hof\' 1 Zie de plaat op bladz. 485.

-ocr page 499-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		487
		als in de hutten. De vrede bezielde allen met een nieuw leven. Dirk gaf in 1154 een blijk van grootmoedigheid, dat hem zeer vereerde. In Engeland was Henry II aan de regering gekomen, die, wars van de vele vreemdelingen wien zijn grootvader en vader in het Rijk hadden opgenomen, de buitenlanders noopte om het Land te verlaten. Onder hen bevond zieh Heer Willem van Yperen, dezelfde die zoo her- haalde malen tegen (iraaf Dirk had zaamgespannen. Hij was stekeblind en afgeleefd van ouderdom. Graaf Dirk vergunde niet slechts, dat deze verbitterde tegenstander zieh in Vlaanderen ne- derzette, maar toen Willem het besluit nam, de laatste dagen zijns levens als kanunnik in de abdij te Loo bij Dixmuiden door te brengen, beschonk hij deze abdij, even als vele anderen, met belangrijke bezittingen. Sedert \'s Graven oudste zoon, Boudewijn, in 1150 was overleden, had Dirk zijn tweeden zoon, Filips, als vermoedelijk troonopvolger aangeno- men. Deze, een jongman van groote verwach- tingen, trad ten jare 1156 in den echt met Elisa- beth (of Isabella), zuster en erfgename van Graaf Raoul van Vermandois, een huwelijk dat veel toebragt om zijn aanzien te vergrooten. Minder aangenaam was voor Graaf Dirk de ver- bindtenis door zijn zoon Mattheus met Marie van Bou- logne aangegaan. Deze Jonkvrouwe was de eenigc dochter en erfgename van Graaf Guillaume, doch, daar zij den geestelijken stand had verkozen en als abdis te Montreuil was ingezegend, niet geregtigd om een huwelijk aan te gaan. Mattheus maakte zich met geweld van haar meester, liet de echtver- liiinltenis door een priester inzegenen en stelde zich in het bezit van \'t Graafschap Boulogne. Dui- zenden waren verontwaardigd over die daad. Graaf Dirk en Jonker Filips ontnamen hem de goederen die hein waren toebedeeld, onder anderen het kasteel van Lens, terwijl Samson, Aartsbisschop van Rcims, den banvloek over den schuldige uitsprak. Maar ook in 12de eeuw was de Kerk niet altoos bij magte hare vonnissen te doen voltrekken. Mattheus bleef aan de zijde zijner Marie en verwekte bij haar eene dochter, Ida, die later eene plaats op Frankrijk\'s troon verwierf. Intu8schen was bij Graaf Dirk andermaal het verlangen ontwaakt, om het Heilige-Land tegen zijne belagers te bestrijden. Na in 1157 het regent- schap aan zijn zoon Filips toevertrouwd te hebben, begaf hij zich, door zijne gade en vele edelen ver- gezeld, ten derde male naar Palestina, waar hij onder anderen Cesarea hielp herwinnen. Filips had naauwelljks het regentschap aanvaard, of hij wapende zich tegen Graaf Floris III, die te Geervliet een tol had gevestigd, waar alle schepen die door de Bornisse stevenden, aan de Hollandsche schatkist moesten offeren \'. Te vergeefs hadden de Vlamingen die handeling als \' Vergelijk blndz. 188.
		! onwettig aangeduid. Graaf Floris was op zijn stuk blijven staan, omdat door de Bornisse op te varen, I de Vlaamsche schepen den tol te Dordrecht kon- ; den ontkomen. Toen geen van beide partijen wilde toegeven, was de oorlog onvermijdelijk. De : Hollanders werden uit het Land van Waas ge- drongen, en Hendrik van Beveren, hun magtig- ste steun in die oorden, gedwongen, het erf zijner voorouders te ontruimen. Reeds in UGO was Graaf Dirk uit Palestina teruggekeerd, maar na een korte rust, verlangde hij ten vierde male naar Jerusalem te vertrekken. Ten teeken echter, dat hij zijne Vlaamsche onderzaten gaarne aan zieh verbond, schonk hij, alvorens dien vierden togt te aanvaarden het dorp Zandhove stedelijke regten, waardoor die plaats sedert den naam van Nieuwpoort verkreeg. Bij deze keur stond hij der stede eene eigene vierschaar of stads- geregtshof toe, die door schepenen gevormd, alle burgerlijke gedingen, zonder tnsschenkomst van eenige andere overheid, zou beslechten (1163). Ook Grevelingen werd door hem onder de steden opgenomen. Dirk\'s vierde togt naar Jerusalem was de kortste in duur: de Vorst keerde reeds in 1164 naar Europa weder. Ofschoon den titel van Graaf behoudende, nam hij sedert weinig aandeel meer aan de openbare zaken, vooral niet sints zijne gade Sibilla, die te Jerusalem was achtergeble- ven, te midden van hare liefdadige werken — zij hielp in het st. Lazarushospitaal de zieken verplegen — den laatsten adem uitblies. Inmiddels was de oorlog tegen Holland voortge- zet. Doch ofschoon met de Hcnegouwsche en Gel- dersche Vorsten verbonden, was Floris niet gelukkig. In 1165 werd hij met 400 zijner edelen gevangen genomen en in zegepraal naar Bruggo gevoerd, waar hem de proostdij van st. Donaas ten verblljve werd aangewezen. Lang wachtte hij vruchteloos op de hulp zijner bondgenooten: toen hij alle hoop op eene gunstige tnsschenkomst verloor, bezegelde hij in February 1168 een vredesverdrag, waarbij hij beloofde de voordeelen die Zeeland-Bewesten- Schelde opleverde, met de Graven van Vlaanderen te deelen, en de Vlaamsche kooplieden verschil- lende voorregten binnen zijne Landen in te mimen. De tol te Geervliet werd te hunnen behoeve opge- heven. Graaf Dirk, die zich in het klooster te Waten had teruggetrokken, stierf kalm en welgemoed den 17 January 1169. ------- HOOFDSTUK XVII. FILIPS I (van den Elsass). Gunstige omstandigheden waarin Filips I het bewind over Vlaanderen aanvaardt. — Huwelijk zl)ner zuster met lloiulewjjii, erfgenaam van Henegouwen. — Oorlog tegen Henry II van Engeland. - Gaulticr des Fontaincx aan \'s Oraven jaloezie opgeofferd. — Filips\' togt naar

-ocr page 500-

488                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

\'t Heilige I.nnd. — Wnpcnlogcnde — Verdrag niet Keu- len. — Keur aan Oont geschonken. — Krooning van Phi- lippe Augustote Keinis.— Filip» als (ïraafvan Verman- dolcerkend. — Huweljik van Phttlppe Augnstcvan Frank- ryk mi\'t Tsaltt\'lla van Henegouwen. — GlUf Filips\'voog- dl)seli.ipnverden jongen Kranselien Koning. -- Graaf Filips in twist mot Koning l\'hilippe Augiiste. — Dood van (iravin Klisaheth van Vlaanderen. — Filips ondersteunt Hertog Godfried IIT van ltrahant tegen Boudewiln V van Hene- gon wen — Filips sluit een lm wel jjk met Matliilde van I\'or- tugal. — 11(1 schenkt ssQner bruid negentien steden en bet Land van Waas tot een huwel||ksgoed. Filips straft vier- honderd Franselie zeeschuimers. — lleleg van Mons(Ber-

zclfstandighcid der burgcrijcn was schier nergens tot die ontwikkeling gekomen als in Vinanderen. In April 1169 werd te Quesnoi liet huwelijk gesloten, dat negentien jaren te voren ttissehen Margaretha van Vlaanderen en Boudewijn van He- negouwen was beraamd. De voornaamste edelen van beide (Jraafschappen warm op dit feest tegen- woordig, /.mulat een pracht en luister werd ont- vouwd als men nog nooit in deze gewesten had ge- zien. Filips en Boudewijn beloofden elkander bij deze gelegenheid, om elkander wederkeerig in alle

Kfllpi duur toon orernuntefd luj het /.ien \\m\\ Ridder (iiultier des hiuuines in dt* Mi-trekken /nnrr \\?.u\\r

bnitenlandsche aangelegenheden trouw ter zijde te staan en elkander tegen alle vijanden te ondersteu- nen,uitgezonderd tegen den Koning van Frankrijk, Vlaanderen\'s Leenheer, en tegen den Bisschop van Luik, Leenheer van den Hencgonwschen Graaf. Gedurende cenige jaren had eene spanning geheerscht tnsschen Engeland en Vlaanderen. Zij was ontstaan toen Koning Henry I weigerde om de 300 mark zilver nit te keeren, die William de Veroveraar aan Boudewijn had beloofd, en zij had voedsel gekregen toen Koning Henry II

gen) — Vrede niet Frankrijk. DeGraaf van Vlaanderen npemt deel aan den derden kruiste t. — Verovering van Silves in Portugal. — Beleg; van st.. ean d\'Acre. — Oraaf Filips overlijdt ten gevolge van den rooden loop. - - Z(Jne verdiensten voor \'s Lande ontwikkeling.— Z(|negralstede. (1160—1101). Vlaanderen genoot toen Graaf Filips zijn vader in het bewind opvolgde, eene mate van voorspoed alsdes- tljds slechts aan weinige landen ten deel viel. Handel en scheepvaart breidden zich naar alle zijden nit, de steden wonnen in aanzien en bevolking, en de

-ocr page 501-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

4h;»

alle Vlamingen uit zijn land verwijderde, die daar ambten en landbezit hadden verworven. Ook had Henry II niet geaarzeld, den Hollandschen (!raaf in den oorlog tegen Vlaanderen hulp te bieden. Filips wachtte op eene gelegenheid om zich te wreken, en deze kwam eer dan hij had kunnen denken. Koning Henry II had om het zcdebedcrf te stuiten, waarin een groot deel der geestelijkheid lag verzonken, pogingen aangewend om de voor- regten der priesterschap te matigen. Zich beroe-

zou staan en de Aartsbisschoppen hunne gezanten - lijke bezittingen slechts als een rijksleen zonden ontvangen. Dan deze wet bragt Koning Henry in onmin met den Pauselijken Stoel, die destijds door Alexander III werd bekleed en in Engeland in Tho- mas Becket, Aartsbisschop van Canterbury, een zoo IJverig verdediger vond als Kome\'s Kerkvoogd slechts kon wenschen. De oneenighcden, daaruit gebo- ren, bragten Koning Henry tot den schandelijken uit- roep: "Heeft dan niemand het hart mij van een oproe-

IV IMlriHil Ie fiint (1871).

rig priester te bevrijden?" eene uiting die een einde aan Bcckct\'s veiligheid maakte. Vier ridders snelden naar Canterbury, zochten den Aartsbisschop op en beroofden hem op de trappen van het altaar van het leven. Deze misdaad bragt gansch Engeland in bewe- ging. Koningin Elconora schaamde zich niet, hare zo- nen tot opstand tegen hun vader aan te hitsen. Henry, de oudste, die de Monarch door den Aartsbis- schop van York als toekomstig Koning had laten kroonen, Kichard die Guienne, en üodfried die M

pende op het feit dat in de tien jaren van zijn bewind meer dan honderd moorden door geestelijken waren gepleegd, of ten gevolge der voorregten aan kerken en kloosters geschonken, aan alle vervol- ging onttrokken, bewerkte hij op den landdag te Clarendon, in 1164, dat de geestelijke en wereld- lijke pairs zestien artikelen aannamen, volgens een waarvan alle van wanbedrijf aangeklaagde gecs- trlijken, zich voor den wereldlijken regter moes- ten stellen. Verder werd bepaald: dat in alle kerkelijke zaken het eindberoep aan den Koning

-ocr page 502-

		490                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		Bretagne ontvangen bad, verstonden zicli met de Koningen van Frankrijk en Schotland en vonden bij een deel van adel en volk de gewenscbte on- derstenning. Het was deze gelegenheid, welke Graaf Filips aan- greep, om zich op den Engclschen Koning te wreken, en Prins Hcnry, die zich zelfs zijns vaders kroon had toegeëigend, liet niet nu den Vlaamscbcn Graaf te gcmoet te komen. Daarom schonk de oproerige zoon aan Filips I bet Graafschap Kent, dat Willem van Ypcren vroeger bad bezeten, met de daartoe bchoorende kastcelen van Rocbester en Dover. Ofschoon Henry II, te zelfder tijd den oorlog in Norraandie en op de Schotsche grenzen moest voeren en een gevaarlijken opstand in \'t hart des rijks dempen, bleef hij op alle punten overwinnaar. De Schotsche Koning William, die krijgsgevangen was gemaakt, werd gedwongen den Engelsch- man als zijn leenheer te huldigen. Koning Louis VII was blijde, na een mislukten aanslag op Konen, een billijken vrede met zijn tegenstander te treffen, en Prins Henry, door den tegenspoed zijner wapenen nedergebogen, riep angstig de genade zijns koninklij- ken vaders in. Graaf Filips die in dezen krijg Aumale en Driencourt had veroverd, en wiens onderza- ten Norwich in brand staken — waarvoor ze echter bij st. Edmond werden geslagen — mogt de voldoening smaken, de eenige der bondgenooten te zijn, die voordeel uit dezen oorlog trok. Hij bedong voor de teruggave der door hem veroverde sterkten de leenen welke Prins Henry hem bad toegezegd, met eene rente van duizend mark (1174). Bij zijn terugkeer van de plaats der onderban- delingen, — eene door een zwaren olm belommerde plek tusschen Gisors en Trie — trad Graaf Filips onverwacht te st. Omer de kamer zijner gade Eli- sabetb binnen, aan wier voeten op dat oogenblik een jong edelman, Ganltier des Fontaines, had plaats genomen \'. Op dit gezigt onstak de Vlaamsche Vorst in eene vreeselijke woede. Zijne jaloezie deed betrekkingen vermoeden die welligt niet bestonden. Hij liet den Jonker gevangen nemen en beval hem bij de voeten op te hangen boven een stinkenden poel, in welke houding de ongelukkige na uren van duldelooze smart den adem uitblies. . De drie volgende jaren besteedde Graaf Filips in de eerste plaats aan het onderzoeken der be- staande instellingen en het uitvaardigen van nieuwe wetten en keuren, die rijke vruchten voor Vlaan. deren moesten afwerpen. In deze werkzaamheid werd hij gestoord door den hulproep die uit Pa- lestina tot hem kwam, waar de beroemde Salah- Eddin het Koningrijk Jerusalem met den ondergang dreigde. Filips vertrok met een groot aantal rid- derlijke volgelingen naar het Oosten, waar zijne heldendaden de bewondering van vriend en vijand wegdroegen, doch weinig verandering in den alge- meenen staat des Lands te weeg bragten. Helaas, door hunne oneenigbeden en twisten verijdelden de chris-		] ten ridders alle pogingen tot Palestina\'s herstel. Volgens eene overlevering, overwon Graaf Filips, i terwijl hij van den Sinaï terugkeerde, in een raerk- | waardig gevecht een Saraceen van buitengewone | sterkte, met name Nobilio. Nadien geduebten vijand gedood te hebben , ontnam hij hem het wapenschild, dat de Muzelman aan den arm bad gedragen. Het stelde een zwarten klimmenden leeuw in een gulden veld voor: "Dat zal van nu af mijn wapen zijn," riep bij uit, en sedert is de zwarte leeuw aan Vlaanderen verknocht gebleven. Waarschijnlijk is dit verhaal een verdichtsel, even als de mecning dat liet vorige wapen der Vlaamsche Vorsten be- stond uit vijf gecren van lazuur op een gouden veld. Met zekerheid weten we althans dat de leeuw reeds vroeger door Vlaamsche Graven als een rid- derlijk \', teeken werd gevoerd: men treft hem reeds aan op een zegel van Graaf Robcrt de Fries in 1072. Bij zijn terugkeer naar het Vaderland verwijlde Graaf Filips eenige dagen te Keulen, waar hij eenige moeijelijkheden uit den weg ruimde, die met het Sticht aan den Middel-Rijn en de hoofdstad daar- van waren ontstaan. Door den vrede met Holland hadden de Vlamingen namelijk de vrije vaart naar den Rijn verkregen, en nu poogden zij ook de tollen te ontkomen die op den Middel-Rijn wer- den geheven. De Keulenaars wilden dit niet toe- staan, en, schoon de Vlamingen keizerlijke brie- ven bijbragten, waarbij hun de vrije vaart werd verleend, zonder te vcrtollen, eischtende Bisschop- pclijken van hunne tegenpartij dezelfde opbrengsten als andere vreemdelingen moesten voldoen. Filips\' onderhandelingen met den Aartsbisschop hadden voor de Vlamingen de gewenscbte gevolgen: de Prelaat stond toe dat \'s Graven onderdanen hunne koopwaren frank en vrij te Keulen ter markt zouden bren- gen en er wijn, hout en alle andere goederen op gelijke voorwaarden inkoopen. In het verdrag werd de bepaling opgenomen, dat de Vlamin- gen, wanneer zij als beschuldigden werden ge- dagvaard, niet verpligt zouden zijn, zich aan een godsoordeel te onderwerpen, behalve in geval van doodslag. Onder de keuren die Graaf Filips in 1178 nit- vaardigde, was eene die hij aan (Jent schonk, waarbij bepalingen op de lijfstralfen werden vast- gesteld en op de boeten en breuken, waarvan hij het hoogste bedrag op 60 pond bepaalde. De stad Gent bekleedde toen reeds eene aanzienlijke plaats onder de Vlaamsche gemeenten. De burgerij was lier op hare wallen, hare scheepvaart, hare met torens ver- sierde huizen, hare openbare gebouwen, en niet het minst op de talrijke gewapende mannen, die zij den Graaf leveren kon. Het is in dezen tijd dat de magistraat zich bezig hield met plannen voor den stadstoren, die, onder den naam van Belfroed, in het Gentsche gemeenteleven ten allen tijde cone zoo groote rol heeft gespeeld. De bouw begon in het jaar 1183 \'.
		\' Zin de plaat op bladz. 488.
		\' Zie de plaat op bladz. 48U.

-ocr page 503-

		GE8CH1EDENI8 VAN VLAANDEREN.
		491
		Graaf Filips, zoo hoog geëerd en magtig, had het verdriet dat zijn huwelijk onvruchtbaar bleef ra zijne beide broeders vóór hem uit het leven werden ! gerukt: Boudewijn bij zijn verwijl in liet klooster te st. Winoxbergen, Matthcus in den Fransch-Engelsclien oorlog in Normandie. Deze omstandigheid schijnt j hem bewogen te hebben töt eene edelmoedigheid tegenover de Franschc kroon, die de scheiding tus- schen Waalsch- en Dietsch-Vlaandcren ten gevolge had. Door Koning Louis VII aangezocht, om wan- neer hij stierf, de voogdijschap over den jeugdigen Philippe Auguste op zich te nemen, ontwierp hij een huwelijk tusschen zijn aanstaanden pleegzoon en zijne nicht Elisabeth (of Isabclla) van Henegouwen. Louis VII nam het voorstel aan, en in eene groot- moedige opwelling beloofde Graaf Filips aan de ! verloofde als bruidschat het gansclic Zuiden zijns Lands, met de steden Arras (Atrccht), Bapaume, Aire, Thérouanne en st. Omer, alsook de Graafschap- pen Hesdin en st. Pol, in liet kort het gansche gewest, dat vervolgens den naam van Graafschap Artois voerde. Ten gevolge dezer overeenkomst woonde Graaf Filips, den 1 November 1179, de zalving bij, waar- door Koning Louis zijn zoon te Reims tot toekomstig heerscher van Frankrijk liet wijden. De Vlaamsche Graaf werd met groote onderscheiding bejegend. Nogtans bleven twee partijen aan het hof hem in stilte tegenwerken, namelijk die grooten welke, de voogdij- schap aan Koningin Adele, uit den Huize van Cham- pagne, wenschten op te dragen en die welke deze hooge betrekking aan den Hertog van Normandie hadden toegedacht. Onder do eerbewijzen die Louis den Vlaamschen Graaf aandeed, behoorde deze, dat aan Filips het dragen van liet koninklijk zwaard werd toebetrouwd. Nog meer, de Koning erkende hem als Graaf van Vermandois, welk gewest hij tot dien tijd in den naam zijner gade had beheerd. In weerwil van allerlei hindernissen die Koningin Adèle de plannen van haar echtgenoot in den weg stelde, werd de echt van Prins Auguste Philippe en Filips\' nicht, Isabella van Henegouwen, den 28 April-1180, in de abdij van Arouaise gevierd, en Isabella, den 29 Mei daaraanvolgende, te st. Denis gekroond. Doch toen Louis VII, den 18 September 1180, overleed, kwam Graaf Filips, binnen weinige dagen tot het inzigt dat hij zich verrekend had. De vijf- tienjarige Philippe Auguste (Philippe II) toonde volstrekt geen lust om aan den leiband zijns voogds te loopen, ja, het duurde niet lang, of hij liet hem, even goed als den anderen grooten vassallen, den Graven van Chalons en Berry en den Hertog van Bourgondië, de zwaarte van zijnen arm ge- voelen. Dit vond plaats, toen door de tusschenkomst van Koning Henry II van Engeland, te Fretteval een verdrag werd gesloten, waarbij de Koningin-weduwe in de door haar geöischte regten werd gesteld en daardoor den Vlaamschen Graaf zijne voogdijschap ontnomen. Filips I verliet verontwaardigd het ko-		ninklijk paleis, doch naauwelijks was hij te Arras, of hij zond eene verklaring in het licht, waarbij hij zijn voornemen te kennen gaf, om den uitersten wil van Louis VII in alle deelen te handhaven. De meesten der Fransche Barons vereenigden zich welhaast onder den Vlaamschen banier, om de partij der Koningin te bestrijden (UKl). Tot de voornaamsten van Filips\' bondgenooten behoorden Eudes, Hertog van Bonrgondië, de Graven van Sancerre en 8t. Pol en Hugues d\'Oisy, Kastelein van Cambrai (Kamerijk). Zelfs won Filips zijn oom Boudewijn V van Henegonwen, den schoon- vader des jongen Konings. Niet tevreden met de bloem der ridderschap aan te voeren , deed f!raaf Filips een beroep op de Vlaamsche gemeenten. Het bloeijende Gent zond hem niet minder dan 2(>,00<ï welgewa- pende mannen toe. Brugge wedijverde met de hoofdstad aan de Schelde, en ook de burgers van Lille, Arras, Grevelingen, st. Omer, Hesdin en Douai lieten zich, weluitgerust en welgewapend, vinden. Philippe Auguste kon tegenover deze le- germagt slechts de volgelingen stellen van eenige weinige Barons die hem trouw gebleven waren. Doch Koning Henry II schoot hem, als leenman van Aquitanie en Normandie, te hulp. Hij zond den Franschen Koning zijne drie zonen, nevens een aantal vassallen en 10,000 soldeniers, die onder den naam van Brabanyons in het veld verschenen. Doch Filips, die met een gevoel van hoogmoed zijne legermagt overzag, gevoelde zich tegenover de wapening der Engelsche en Fransche Monarchen zoo veilig, dat hij uitriep: "Ik zal niet rusten vóór ik mijn banier op de bruggen van Parijs heb geplant." Werkelijk trok het Vlaamsche leger zegevierend door het gansche Noorden, zoodat schrik en ont- zetting in Picardie en Isle de Franco heerschten. Maar inmiddels was het Fransch-Engelsche leger zoo versterkt geworden, dat liet op den weg naar Amiens kon voorttrekken. Eindelijk stonden de beide legers tegenover elkander bij het kasteel Bovcs. Een groote veldslag dreigde duizenden uit het leven te maaijen, toen de ooms van Koning Philippe Auguste door een verdrag een stilstand van wapenen bewerkten. De dood van Gravin Elisabeth van Vlaanderen, op den 23 Maart 1182, vernieuwde den strijd. De overledene had als erfdochter van het Huis van Ver- mandoi8,haar gade de steden st. Quentin en Péronne nevens het daarom gelegen land ten huwelijk ge- bragt. Maar niettegenstaande het door Louis VII bekrachtigde erfverdrag, verklaarde Philippe Au- guste,dat de zuster van Elisabeth, Eleonora, als de wettige Gravin van \'t Vermandois moest be- schouwd worden. Deze had, om deze verklaring te verwerven, van een deel des Lands ten be- hoeve der kroon afgezien, en Koning Philippe die zijn voogd zoo gaarne tegenwerkte, had haar aanbod met beide handen aangenomen. Een onverwacht feit maakte den strijd die nu uit- brak, nog ingewikkelder. Boudewijn V, van Hene-

-ocr page 504-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		492
		gouwen, luid niet geaarzeld tegen zijn koninklijken    verklaarde dat hij den vrede tusschen beiden Bchoonzoi.....p te treden, toen zijn schoonbroeder    wenschte, en dat liij tegen dengcen der twee mede- Filips I liein tegen den jeugdigen Monarch te hulp    dingers te velde zou trekken die het eerst den aanval riep. Maar terwijl hij met zijne krijgsmagt aan de  ! zou hernieuwen. Deze verklaring stuitte den Hene- bewegingen van het Vlaamsche leger deelnam,     gouwschen Graaf niet slechts in zijne toegereidselen was Hertog Godfried III van Neder-Lotharingen in    om voldoening voor de toegebragte bcleedigingen en
		Ontvangst   rail tirnücD zijn land gevallen en had er cene sterkte in bezit  I schaden te bekomen, hij zag zich zelfs gedwongen, genomen. Om zich te wreken, veroverde Boude*    tot de belofte om zijne grcnsplaats Lembeck niet te wijn V Tubize, een kasteel, dat aan Brabant\'s Hertog  ; versterken, waardoor een goed deel zijner heer- binnen den omtrek van Henegouwen toebehoorde,    schappij voor iedcron aanval open lag. Filips van Vlaanderen poogde den strijd tusschen de        Deze handelwijze van Filips droeg veel bij, om beide naburen op minnelijke wijze te beslechten. Hij     den Henegouwschen Graaf zijn schoonzoon Koning

-ocr page 505-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

49.1

hebben. Niet keurig in de middelen die hij tegen zijne tegenstanders aanwendde, liet hij Boudcwijn\'s leen- mannen goud en voordeden aanbieden, zoo zij op zijne zijde wilden treden. Onder de edelen die hij op deze wijze tot verzaking van hun leenpligt bragt, be- hoorde Jacob van Avennes, die onverwacht het masker afwerpende, draaf Boudewijn de gehoor zaamheid opzeide, den Vlamingen zijne kastcelen , te Avennes, Landrecies en Leuze ontsloot en zelfs zijn Leenheer tot een tweegevecht uitdaagde (1184). Inmiddels was Filips\' bruid uit Portugal in Vlaan- deren aangekomen. De reis was ver van voorspoe- dig geweest, want terwijl de zestien schepen die

I Mi i li |i}i<- II weer te doen naderen. Doch nu bereidde de Vlaming den Henegouwer op zijne beurt eene gewel- dige teleurstelling. Filips ging namelijk een tweede huwelijk aan met Mathilde, eene dochter van Ko- ning Alfonso I van Portugal, door welke verbind* tenis liet uitzigt van Boudewijn V om door erfregt in het bezit van Vlaanderen te komen, met een donkere schaduw werd overtogen. De Vlaamsche Graaf schonk zijner bruid tot lijftogt negentien stellen en het Land van Waas, goederen, die als domeinen aan Boudcwijn\'s gade, Margaretha, moes- ten ten deel vallen. Inmiddels handelde Boudewijn V over eene ver-

TRICHON.

li rn odslVTOUW "| ti i ii bidt

zoening met Koning Philippc Auguste, wiens bc- klagenswaardige gade inmiddels naar het klooster van Cysoing was verbannen en met de ontbinding van haar huwelijk werd bedreigd. Schoonvader en schoonzoon ontmoetten elkander in de abdij van st. Médard te Soissons, waar de eerste met een gevolg van honderd en veertig edelen ver- scheen. Eene volledige, verzoening kwam tot stand, waardoor de Graaf van Henegouwen zich aan de zijde van Filips\' tegenstanders schaarde. De afval van een bondgenoot, die zijne zaak met zooveel opoffering had gediend, verbitterde den Vlaam8chen Graaf temeer, naarmate hij zich niet kon ontveinzen tot deze handelwijze aanleiding gegeven te

haar en haar gevolg overvoerden, door het Kanaal stevenden. waren zij door een smaldeel van Fransche zeeroovers uit Cherbourg aangetast en meerendeels door hen bemagtigd. Met gretigheid ontroofden de zeeschuimers der Koningsdochter hare ringen en kostbaarheden, doch lieten baar overigens ongedeerd vertrekken. Nog ontsteld over deze iiiiiiineting stapte zij te Sluis aan wal, waar Filips haar met een talrijken stoet van edelen verwelkomde. Naar het scheen deden de huwelijksfeesten te Brugge hem de belecdiging der Fransche roovers vergeten, doch in stilte liet hij eene vloot van achtentwintig schepen in gereedheid hrengen, die naar Normandic stevenden, Cherbourg overvielen en zich daar van

-ocr page 506-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		191
		vierhonderd aanvoerders en schepelingen meester I maakten. In ketenen geklonken werden deze Fran- schen als roovers naar Vlaanderen gevoerd. Naau- welijks echter waren zij in Filips\' handen, of Koning 1\'hilippe Auguste zond de (iraven van Alencon en Harinconrt naar Vlaanderen om hunne invrijheidstelling te erlangen, "Gaf hij die edelen en mannen van wapenen niet vrij", zoo liet de Koning den Vlaamschen (Jraaf boodschappen, "dan zou hij hem zelf komen in hocijen slaan en naar Parijs voeren." De hooghartige Filips hoorde de afge- , zanten met wrevel aan: doch zijn toorn bedwingende, ! liet hij de gevangenen in zijne en hunne tegenwoor- digheid voeren, en vroeg den zeeschuimers, waarom zij het smaldeel van zijne bruid hadden aangerand en dertien schepen daarvan vermeesterd ? "Omdat \'s Konings last ZÓ6 luidde," ontving hij ten ant- woord. De gevangenen erkenden verder het Ko- j ninklijk gebod naar krachten volvoerd te heb- ben, zoodat zij 4000 gevangenen in zee hadden laten werpen. Voor het oogenblik liet de Graaf bet bij dit onderzoek. Doch eenige dagen later I verzocht hij d\'Alencon en de Harinconrt hem op I een togt naar de noordkust te vergezellen. Hier vonden zij hunne gevangen landgenooten weder. Te Biervliet werden dertig der schuldigsten, allen ridders en edelen, het hoofd afgeslagen, en dit bedrijf te Aardenburg, Damme, Blan- kenberghe, Oostende, Duinkerken en Boulogne voortgezet. Onder diegenen, welke te Aarden- burg het doodvonnis ondergingen, bevond zich zelfs een onwettige zoon van den Alenconschen Graaf. De lijken der gevonnisden werden langs den zeekant op hooge masten tentoongesteld, met de hoofden op de spits, ten einde de voorbijzei- lende schepelingen weten zouden, hoe de Vlaam- schc Graaf, zonder aanzien despersoons, het regt handhaafde. Tenslotte voerde Filips den gezanten te gemoet: "Ik geloof niet, dat uw Koning deze ellende- lingen heeft geboden, om roovcrljen te plegen. Mogt hij het echter wèl bevolen hebben, welnu, dan zal dit mij niet beletten, om het regt, zoo als ik dit versta, te ha ndhavcn. I >\'" idschapt den Koning wat gij gehoord en gezien hebt en deelt hem mede , dat ik de misdadigers naar verdienste heb gestraft, maar dat ik noch tegen zijn persoon noch tegen de kroon van Frank- rijk wilde misdoen." Thans zou ook Graaf Boudewijn de zwaarte van Filips\' toorn ondervinden. Verbonden met Hertog Godfried van Brabant, Aartsbisschop Filips van Keulen en de ontrouwe Hcnegouwsche leenmau- nen, trok de Vlaming tegen Mons op, waarbinnen zijn zwager alle maatregelen had genomen om zijne vijanden behoorlijk te ontvangen. Zelfs liet Filips zich van deze onderneming niet weerhou- den door het berigt, dat zijne zuster Margarctha binnen de belegerde stad in het kraambed lag. Doch de Hennewieren (de Henegouwers) verdedigden zich met zooveel heldenmoed, dat toen de strcng- heid des winters de aanvallen belemmerde, de belegeraars onverrigterzake aftrokken.
		In de lente van 1185 ondervond Oraal\' Filips dat hij verkeerd had gehandeld, om met den He- ncgouw8chen Graaf te breken, want toen op dat tijdstip de Fransche krijgsmagt door Picardie tegen Vlaanderen oprukte, voldeed Graaf Boudewijn V> zonder aarzelen, aan Philippe Anguste\'s opontbod om zijne troepen bij die des Konings naar Bonneville- sur-Sommc te zenden. Filips erkende dat de over- wigt niet aan zijne zijde was en bezegelde dus een vergelijk, ofschoon het bepalingen bevatte, die niet in zijn voordeel waren. Van zijn Graafschap Ver- mandois moest hij Amiens en <i4 burgen aan de Fransche kroon afstaan. Ook kon hij zijn bondge- noot Jacob van Avennes niet redden van het lot, zich weer aan zijn vertoornden Leenheer te moe- ten onderwerpen. Van een schitterend feest te Pavia tcrugkeerende, waar Keizer Frederik het huwelijk zijns zoons Hen- drik met eene Siciliaansche Prinses had gevierd, nam Filips den terugweg door Frankrijk, waarbij thans weder, even als onder Koning Louis VII, met groote onderscheiding werd bejegend (1186). De betrekkingen die toen werd aan geknoopt, hadden ten gevolge dat, nadat in 1187 de oude twis- ten over het bezit van Gisors tusschen Koning Phi- lippe Auguste en Henry II waren opgeflikkerd. Graaf Filips zich als leenman der Fransche kroon onder het opperbevel van den eerstgenoemde schaarde. Hot geschal der krljgsblazoenen werd echter ver- doofd door de weeklagt van Paus Clemens III overden val van Jerusalem, welke hoofdstad zich den 3 Octo- ber (U87) aan Sultan Salah-Eddin had moeten over- geven. Daardoor besloten beide Monarchen hun ge- schil voor het oogenblik te laten rusten. Zij hielden een mondgesprek onder den ouden olm bij Trie en Gisors van den IS tot 21 January 1188. Vaak scheen het alsof de onderlinge naijver iedere over- eenkomst zou vernietigen, doch Bisschop Willem van Tyrus, de afgevaardigde der Christenen uit Palestina, sprak \'zoo treffend tot de beide mede- dingers, dat zoowel Philippe Auguste als Henry II, en met hen de magtigstcn hunner vassallen, het kruis aannamen. Graaf Filips verpandde mede zijn woord om aan den heiligen strijd deel te nemen. Hetzelfde deden de Aartsbisschoppen van Honen en Canterbury, de Bisschoppen van Bcauvais en Chartres, de Hertog van Bourgondie", en de Graven van Poitou , Blois, Champagne, Sanccrre, Dreux, Clermont, Beaumont, Soissons, Nevcrs, Vcndómc en Bar. Doch Filips toonde hooger dan die allen te willen staan. Want, terwijl onder deze edelen de Fran- schen in navolging van hun Koning, zich hut roode kruis op den schouder hechtten, en de Engelschen met hun Vorst ter onderscheiding een wit kruis aannamen, stelde de Graaf van Vlaanderen voor zijne volgelingen een groen kruis in: hij wilde de zelfstandigheid der Vlamingen als een eigen volk handhaven. Voorde magt die Graaf Filips bijeenbragt, rustte hij zevenentwintig schepen uit, die met de vaar-

-ocr page 507-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

495

tuigen van zijne Hollandsche, Friesehe en Deen- sche bondgenooten een leger van ongeveer tien duizend strijders aan boord hadden. Allereerst wend- de hij den steven naar Portugal, waar Koning Sancho I de Nederlanders overreedde, hem in het beleg van Silves hulp te verlccnen. Ciraaf Filips was zijn schoonbroeder ter wille, doch de Vlamin- gen beklaagden zich meermalen over dit oponthoud, vooral daar de Fortugeezen zelven zich aan den strijd onttrokken en, terwijl zij alle gevaar aan de Nederlanders overlieten, den vreemdelingen voor- hielden, dat zij hunne krachten nutteloos verspilden, daar Silves veel te sterk was om voor de wape- nen der Christenen te zwichten. Werkelijk ver- dedigden zich de Mooren met den grootsten helden- moed. Toen zij de benedenstad verloren, handhaafden zij zich nog in de bovenstad, trots den met geestdrift ondernomen storm der Vlamingen. Eindelijk echter deed de honger hen zwichten. Zij gaven zich den belegerura bij verdrag over. Maar tot schande der Christenen verloochenden deze hun woord: de uit- gehongerden werden, ofschoon hun het behoud van i het leven en één kleedingstuk was toegezegd, als slagtvee neergehouwen. Silves werd aan den Koning van Portugal ovcr- gegeven, doch de vreemdelingen behielden de roe- rende goederen. Ook bekwam menige Vlaming nog eene belangrijke onderscheiding. Onder an- deren werd een van hen, een priester, tot eersten bisschop van Silves verheven. Na de vermee8tering van Silves door de ver- woesting van Cadiz te hebben laten volgen, be- reiktcn de Nederlanders de Straat van Gibraltar, van waar zij eerst naar Marseille en toen naar de Syrische kusten stevenden. Hadden de Kruisvaarders iu de verovering van Silves een gelukkig voorteeken voor de vermees tering van Jerusalem gezien, zoo werden zij in dat vertrouwen deerlijk te leur gesteld. De Duitschers, die te lande Palestina poogden te bereiken, verloren hun aanvoerder, Keizer Frederik Bar- barossa, bij het oversteken van den Kalykadnus (11 Juny 1190), en met dien grijzen held het meerendeel zijner volgelingen. Onder anderen over- leed Graaf Floris van Holland te Antiochie aan de pest(l Augustus 1190) \'. Koning 1\'hilippe Auguste en Richard I (de zoon en opvolger van HenryH), raakten reeds in twist, vóór zij in Palestina waren aangekomen, en ten gevolge dier oneenigheden was al wat zij te zamen volbragtcn, het verove- ren van st. Jean d\'Acre op de Saracenen (13 July 1191). Graaf Filips was zelfs van die overwinning geen getuige: hij stierf nog gedu- rende het beleg, den 1 Juny 1191, aan den roo- den loop. Ofschoon Graaf Filips door zijn eerzucht Vlaan- deren menig nadeel berokkende — zooals de af- scheuring van Artois en de bloedige botsingen met Henegouwen — was zijn bewind voor de steden

en het platteland niet zonder zegen geweest. Vlaan- deren was in zijnen tijd tot een hoogen trap van wei- vaart, van rijkdom en magt opgeklommen. De Graal\' gaf keuren of vrijheden van meer of min uitgebtei- den aard aan Aalst en Yperen in 1171, aan Gent in 1176 en 1178, aan Orchics in 1175, aan Dam- me in 1180, aan Biervliet in 118:$, aan Aire in 1187, aan Oudenaarde in 1188, aan Brugge, Ge- rardsbergen en Kortrijk in 1190, en aan Duinkcr ken en Hulst op een tijdstip dat niet juist meer is aan te wijzen. Ook aan enkele districten schonk hij dergelijke magtbrieven, b. v. aan het Vrije van Brugge eene keur in 119<) en eveneens eene aan de Vier-Ambachten. De regtender groote steden werden zoodanig door hem uitgebreid, dat zijeene volkomen zelfstandigheid genoten in al hare bijzondere aangelegenheden. Afgevaardigden uit de sebepe- nen van Gent, Brugge, Lillc, Douai en Yperen vormden zelfs een hof van appèl, waaraan de in- gezetenen der kleinere steden van de vonnissen harer eigene magistraten in hoogcr beroep konden ko- men. Zij hechtten hun zegel aan de overeenkomsten met vreemde magten en oefenden op alle aangelegen- lieden van het openbaar bestuur een grooten in- vloed uit. De geestelijkheid had mede geenc reden van klagen. Zij genoot hare rijke inkomsten in vrede en zag die nog toenemen, terwijl de edelen door hunne deelneming aan Filips\' roemrijke wapenfeiten zich onder de ridders een grooten naam ver- wierven. \' Ging door Filips\' beschikkingen ten aanzien van Artois een groot deel van Waalsch-Vlaanderen, in vervolg van tijd, voor het Graafschap vcr- loren, hij had een einde gemaakt aan het bijzondere bewind over Aalst, het oude Eenham. Na den dood van Graaf Dirk van Aalst, lijfde hij dit gewest bij Vlaanderen in. De keur die hij bij die gelegenheid schonk, bevatte de af- schaffing van het regt van de doodc hand, volgens hetwelk de Graaf bij den dood van een laat of cigenhoorige van het mannelijk geslacht uit diens nalatenschap drie penningen bekwam benevens de helft zijner onroerende goederen, en bij den dood eener cigenhoorige van de vrouwelijke sekse eveneens de helft der meubelen, doch slechts met toevoeging van één penning. In de hoedanigheid van Graaf van Aalst was Filips in 1189 door den Bisschop en de geeste- lijkheid van Cambrai (Kamerijk) als erfelijk voogd en beschermheer aangenomen. Het kapittel schonk hem uit dien hoofde de gavenne van het Cambré- sis, dat is de vereering die aan de waardigheid van voogd van het Cambrésis was verknocht. Deze vereeringen bestonden in zekere hoeveelheid graan, die van eiken karvracht van den oogst werd ge- heven. Zij die geen land in eigendom bebouwden, waren geenszins van deze verpligting vrijgesteld. Zij gaven echter slechts een zeer geringe hoeveel-

1 Zie de platen op bladz. 492 en 4U3.

1 Vergeiyk bladz. 188.

-ocr page 508-

49C                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

de muren van st.Jeand\'Acre, waar reeds het stoffelijk overschot van meer dan vijftig Graven en Bisschop- pen was bijgezet. In vervolg van tijd liet Mathilde van Portugal het lijk van haar gade weer opgraven, om het eene rustplaats te schenken te Clairvaux, in Bourgondiê\'. HOOFDSTUK. XVIII. BOUDE WIJN VIII (de Moedige) EN IYIARCARETHA I (van den Elsass). Di\' Vlamingen huldigen Margaretha en haar gade Boudfl- wj|n V van Henegouwen met blydschap. — Alleen Oent

heid, in lirt geheel één maat tarwe en éénmaat haver. Met Holland waren sedert het verdrag van Brugge in 1108 geene verwikkelingen voorgevallen. Dit bragt veel bij om den bloei van Vlaanderen te be- veatigen. Kcne inbraak der zee had namelijk groote schade aangnrigt in de omstreken van Lammensvlict (het tegenwoordige Sluis). Om verdere treurige gevolgen te voorkomen, was het herstellen der dijken van groot gewigt. Doch welbekend was het, dat nergens bekwamer dijkwerkers waren dan in Holland. De vrede gaf Graaf Filips gelegen- heid om bij zijn buurman Floris om arbeiders aan te houden. Floris was welwillend genoeg om aan

<**3aföï

Knie jnurniarkt in tlr lliili\' eeuw.

die aanvrage te voldoen. Eenige honderden polder- gasten uit Holland gingen naar Vlaanderen\'s noord- kust, waar zij eerlang door kunstige indijkingen een uitgestrektcn poel ten westen van Aardenburg in een wel beschermd oord veranderden. Velen der vreem- delingen vestigden er zich met der woon, en reeds in 1180 was de nieuwe, door hen gebouwde plaats van zooveel aanzien, dat Filips haar stedelijke keuren verleende. Vlaanderen was door deze overkomst van Hollanders eene stad rijker geworden : Damme. \' Filips\' krijgsmakkers begroeven het lijk van hun Graaf in eene aan st. Nikolaas gewijde kapel, onder

verklaart zich tegen hen. — De Kranschcn verzekeren zich van Artois. — Vlaanderen getunaldeeld. — Hertog

Hendrik de Strijdbare van Brabant tracht het Graafs

09

chap

Aalst te bekomen. — Verdrag van Përonne. — Do eisenen derGentschi\' burgers ingewilligd. —Oorlogshedrüvcn in de omstreken van Nivolles. — 8tr|)d met Graaf Hendrik de Blinde om Nauien. — Slag b|| Neuville-sur-Mehaignc. — Verdrag van Halle. — Dood van Gravin Margaretha. — Mniiili\'wiin IX komt op den troon. (1101-1104). Door eene gelukkige omstandigheid vernamen Bou- dewijn de Moedige, Graafvan Henegouwen, en zijne gade Margaretha van Vlaanderen het herigt dat Filips was overleden, acht dagen vóór dit in Frankrijk

\' Vergelijk hladz. 187.

-ocr page 509-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

497

pen bevel naar Gent op te rukken. Van hare zijde zocht Gravin Mathildc hulp bij den Heimschen Aarts- bisschop, die in zijne hoedanigheid van \'s Konings Stedehouder, Leenheer van \'t grootste deel van Vlaanderen, Boudewijn en Margaretha voor zijne vierschaar te Arras daagde. Ook Gravin Mathildc werd opgeroepen om te verschijnen. Beide par- tijen voldeden aan dien last. Doch hoe groot ook de partijdigheid van Aartsbisschop Guillielmus voor Mathildc mogt zijn, hij vond de overige zegs- mannen—den Bisschop van Arras, de Abten van Anchin en Cambron — niet geneigd, om de regten

en België* ter algemeene kennis kwam. Ten einde alle kuiperijen te voorkomen, begaven zij zich in allerijl naar Vlaanderen, waar zij zich door de voornaamste steden deden erkennen. Over het alge- meen waren de Vlamingen met hunne nieuwe regenten wel in hun schik, daar met den Hene- gouwschen Graaf het.Huis van Boudewijn met den ijzeren arm op den troon terugkeerde. Mathildc van Portugal, Filips\' weduwe, door een brief van Koning Philippc Auguste met het afsterven van haar echtgenoot bekend gemaakt, was alles behalve bereid om de regten van Bou-

Vertrek van een Kruiiridder.

dewijn en Margaretha te erkennen. In het geheim door den Brabantschen Hertog en meer opentlijk door den Aartsbisschop van Beims, Stedehouder van Frankrijk, ondersteund, klaagde zij over het onvoldoende van den haar geschonken lijftogt en wist zoo behendig te kuipen, dat het magtigc Gent weigerde, Boudewijn en Margaretha te ontvangen. Dit kon en mogt de hooghartige Henegouwer niet dulden. Hij had zijn leger te Gerardsbergcn post doen vatten, in de hoop het niet noodig te heb- ben, om zijne regten in Vlaanderen te doen gelden. Doch toen hij zijn aanspraken door de voornaamste stad des Lands miskend zag, gaf hij zijn manschap-

van Boudewijn en Margaretha te miskennen, zoo- dat hij niets meer voor zijne beschermelinge kon verkrijgen, dan haar het bezit te verzekeren der districten, die haar door haar gade bij hun huwelijkscontract waren toegekend, namelijk de steden Douai, Lille, Cassel, Orchics, Sluis, Veurne, Dixmuiden, Brouckburg, st. Winoxbcr- gen en Belle (Baillcul), benevens het kasteel en bosch van Nieppe. Van de steden st. Omer en Airc deed zij afstand ten behoeve van Prins Louis van Frankrijk (later Louis VIII), aan wien verder, uithoofde van zijn moederlijk erfdeel, geheel Artois, als een Fransch leen, werd opgedragen. os

-ocr page 510-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		•10S
		Deze smahleeling van liet Graafschap vcrbitter- de de grooten en burgerijen van Vlaanderen gcwel- dig, die daarin — niet ten onregte — eene bron van achteruitgang en oorlogen zagen. Ook Boudcwijn had gaarne eene andere beslissing gezien, doch niettemin verminderde hij zelf in lt\'J.\'J zijne do- ïneincn, door aan zijne doehtcr Julia, toen zijniet Pierre van Champagne in den echt trad, als hu- welljksgift de steden Rousselacrc, Deinse, Thourout en Harclbcke af te staan. Dit belette niet, dat hij het besluit opvatte, om zich op Hertog Hendrik I te wreken, toen deze bij den Keizer vertoogen indiende, waarbij de Brabantcrs aanspraak maak- ten op het bij Vlaanderen ingelijfde Graafschap Aalst. Een oorlog ontbrandde, waarbij de landen aan de Dender door Brabantsche troepen, even als de omstreken van Enghien door Vlaamschc en Hcnegouwsohe legerbenden, werden gebrandschat. Gelukkig dat eerlang een stilstand van wapenen het uitzigt op herstel van den vrede opende. Zoodra Philippe Augustc van den togt naar 1\'alcstina te Parijs was teruggekeerd, haastte 15ou- dewijn VIII zieli naar de Fransche hoofdstad om den Koning zijne hulde te bewijzen. Doeli naauw was hij aangekomen, of hij vermoedde, dat \'s Ko- nings iuzigtcn hem niet gunstig waren. Zijne dochter was or niet meer om als bemiddclares tus- schen haar vader en haar echtgenoot op te trc- den: zij was den 15 Maart 1190 uit het leven genikt. In de vrees voor zijne vrijheid, verliet Boudcwijn eerlang Parijs, om in zijne Graafschappen eene krijgsmagt te verzamelen, waarmede hij den storm die hem dreigde, het hoofd kon bieden. Koning Philippe II zond hem echter een bode na, die den Graaf verzekerde, dat de Koning, met de beste bedoelingen voor Boudewijn en Margarctha vervuld, door \'s Graven vertrek onaangenaam was verrast. Hij wenschtc dus dat de Graaf zou terug- keeren tot Péronnc, binnen welke stad alle verschil- Icn tnsschen de Fransche kroon en \'s Koningslccn- man in Vlaanderen, op een bevredigende wijze, zou- den opgelost worden. Graaf Boudcwijn scheen gerustgesteld. Althans de verlangde zamenkomst te Péronne had plaats, en eerlang tevens deplcg- tigheid van het vcrhcergcwadcn des Lands aan Frankrijk, te Arras. Daar deze oude hoofdstad van Vlaanderen, bij den dood van Filips, de zetel van het grafelijk bewind over Artois was geworden, werd de eerste rang onder de Vlaamschc steden thans aan Gent toegekend, dat door magt en nijverheid boven allen begon uit te blin- ken en zich vooral door den bloei zijner weverijen naar alle zijden uitbreidde. Gent deed zich echtermeer gelden dan voor \'s Lands rust raadzaam was. Het dwong den Graaf te beloven, dat alle regtcn der burgerij onverkort zouden blijven, en dat deze den (Jraaf bjj veldtogten niet behoefde te volgen, zoodra hij over de Schelde trok; dat de Gente- naren niet alleen hunne wallen, maar ook hunne huizen zouden mogen versterken, en dat zij nooit
		met \'s Lands Graaf ecnige betrekkingen behocf- den te onderhouden dan binnen hunne wallen, op het kasteel Nieuwburg. Die zwakheid van Boudewijn kwam niet slechts der grafelijke magt, maar ook der Hoofdstad op veel leed te staan. Het duurde niet lang, of de vermogende geslachten te Gent, die hunne huizen het een na het ander met sterke muren en schietgaten voorzagen, voerden bij botsingen een openbaren strijd met elkander, met moord, doodslag, verwoesting en plundering als noodzakelijke gevolgen. De Hertog van Brabant die ongaarne Vlaanderen en Henegouwen ondereen hoofd zag, volgde de staat* kunde, om onlusten inBoudewijn\'s gebied te stoken. Dirk vauHeveren, Kastelein van Dixmuiden, en Ho- gier van Warcoing, een zoon van den Kortrijkschen Kastelein, behoorden tol die Vlaamschc vassalen welke zich door den Hertog lieten overhalen om tegen hun meester op te staan. Zij bemagtigden Uupelmonde en hielpen de Brabantcrs om de oostcr districten bin- nen te dringen. Boudewijn voerde terstond zijne Hc- ncgouwers — of zooals de Vlamingen hen veelal hcct- ten,zijne Hennewicrcn— naar Brabant, waarbij zich voor Nivellcs ncdersloeg. Dan zijne pogingen om deze hoofdstad van Waalsch-Brabant te bemagtigen, waren ijdel. In een donkeren, regenachtigen nacht trok- ken de Fransche hulptroepen, die hem door zijn schoonzoon, Koning Philippe Augustc, waren toege- zonden, heimelijk af, en de Henegouwers zelven achtten zich niet talrijk genoeg om een aanval op de welbevestigde stad te ondernemen. Vlamingen waren niet, of slechts in geringen getale, in het leger. De meeste edelen heulden öf met de vcr- raders, öf wachtten af wie de bovenhand zou behou- dcn. Bij dien staat van zaken nam Graaf Boudewijn de bemiddeling aan van Keizer Hendrik V, die wel is waar geene overeenstemming tot stand bragt, doch althans de vijandelijkheden voor eenigen tijd opschortte. Boudewijn VIII voerde, nevens de titel van Graaf van Vlaanderen en Henegouwen, dien van Markgraaf van Namen. Hij had de heerschappij over laatstgenoemd gewest ten deele te danken aan eene plegtige overdragt zijn ooms, Graaf Hen- drik de Blinde in 1184, ten deele aan de magt zijner wapenen, toen Graaf Hendrik, bij de ge- boorte zijner dochter Ermesinde in 1186, zijne schenking herriep. Doch was Boudcwijn, ten ge- volge zijner overwinningen, in December 1189, als wettig Heer der landen aan de Bcncden-Sambrc en Maas erkend, toen Ermesinde van Luxemburg in 1192 met Thibaut van Bar werd verloofd, waagde de oude Graaf, een kans om het afgestane gewest te herwinnen. Zijn toekomstige schoonzoon toch voerde hem nieuwe hulpbronnen toe. Met het binnenrukken van- Barsche troepen in Namen ontstond een oorlog, die aan Boudewijn vrij wat onrust baarde, omdat Graaf Hendrik, die in Luxemburg het bewind was blijven voeren, de Hertogen van Brabant en Limburg, nevens den Bisschop van Luik en de Graven

-ocr page 511-

QE8CHIEDENI8 VAN VLAANDEREN.

l\'.i\'.t

Boudewijn IX had niet langer dan dertien maanden sedert zijne verheffing tot den troon het genot zijn vader nevens zich te hebben. De oude Graaf overleed in December llS)ó te Mons, ten gevolge van eene snel toenemende verzwakking. Inmiddels was een nieuwe strijd met Holland uitge- barsten, omdat Graaf Dirk VII, die regten op Vlaan- deren meende te hebben, zoowel de Vlamingen nood- zaakte weder tolgelden to Geervliet te betalen als het verheergewaden van Zeeland-Bewesten-Schelde \\vci- gerde. De Hollanders en Vlamingen bestreden elkan* der op den grond van Walcheren, doch de strijd werd niet ten voordeele der Vlamingen gevoerd, die het eiland moesten ruimen. \' Door het afsterven van Boudewijn VIII voerde Bondewijn IX niet alleen het beheer over Vlaan- deren, voor zoover dit door het verdrag van Arras aan zijne ouders was toegekend, maar ook dat over Henegouwen. Wat de erfopvolging in Namen be- treft, deze had zijn vader aan Jonker Filips ver- zekerd, den tweeden zoon van Bondewijn VIII en Margaretha, doch op voorwaarde, dat Namen aan Henegouwen leenpligtig zou zijn. Het begin van \'s Graven bestuur werd gekenmerkt door eene zware beproeving. Hevige orkanen tcis- terden de velden, terwijl eene buitengewone vorst de veldvruchten vernielde. Het koren, dat kort te voren vijf stuivers per zak had gekost, steeg plotseling tot zestig, zoodat al de ellenden die zich in 1015 over België en Noord-Frankrijk had- den uitgestort, dreigden terug te koeren. Maar Boudewijn IX nam voor den aanvoer van granen en den verkoop daarvan zoo doeltreffende maatre - gelen, dat de ramp daardoor aanmerkelijk ver- miuderdc. Alle schamclen waren echter niet te helpen, en uitdien hoofde weken vele Vlaamsche gezinnen het land uit, naar het korenrijk Oostland aan de Baltische-Zee. Na in de behoeften der nooddruftigen voorzien te hebben, besloot Boudewijn onmiddellijk aan zijne feodale verpligtingen te voldoen. Allereerst begaf hij zich daartoe naar Huy (Hoei), waar hij Bis schop Albert hulde voor Henegouwen bood (Februa- ry 1196). Vervolgens toog hij naar Frankrijk, om Vlaanderen bij Koning I\'hilippe Auguste te verheffen. Deze daad ging niet zonder bezwaren, want Boude* wijn wist maar al te wel, dat de Vlamingen sterk ge kant waren tegen elk bewijs van onderdanigheid te> genover een Monarch, die het gansche Zuiden des Lands aan hun vaderland had ontscheurd. Niettemin Boudewijn oordeelde, dat zoowel de voorzigtigheid als de pligt hem voorschreven, den Koning geen hul- de te onthouden, waarop de Monarch evenveel regt had als hij op de gravenkroonen van Vlaanderen en Henegouwen. Hij begaf zich derhalve naar Compiègne, waar hij in de handen van Philippc Auguste den eed van trouw en manschap zwoer. De Franscbe Monarch betoonde zich hoogst voldaan over deze onderwerping, en om zich even edelmoedig

van Holland, Gulik, Viandcn en Moha op zijne zijde bragt. Ditmaal echter handhaafde Houde- wijn waardig zijn bijnaam van de Moedige: in den veldslag te Ncuville snr Mehaignc, op den 30 July 1191, bragt hij zijn tegenstanders eene zoo volkomen neerlaag toe, dat bij den vrede te Hallo, die den 20 Augustus daaraanvolgende werd gesloten, hem het bezit van Namen ander- maal werd afgestaan. Van de Vlaamsche verraders kwam Dirk van Bevcrcn er het slechtst af: hij werd buiten het verdrag gesloten. Hij het beze- gelen dier acte, traden de steden Brussel, Leuven, Nivelles, Gembloux, Tienen en Jodoigne (Gcldena- ken) als waarborgen voor den Hertog van Brabant op, even als de steden Bineh, Quesnoi, Valencien- nes, Mons, Gerardsbergen, Oudenaarde. Kortrijk, Brugge en Aalst voor Bondewijn van Vlaanderen en Henegouwen. Bij zijn terugkeer van den Namenschen krijg, vond Boudewijn zijne gade Margaretha op het ziekbed. Zij stierf op het kasteel van Male, bij Brugge, den 15 November 1194. Dat afsterven bragt voor Boudewijn eene groote verandering te weeg. Daar hij het bewind over Vlaanderen al- leen uit kracht van zijn echt met de wettige erfgename voerde, moest thans, overeenkomstig den uitersten wil van Filips I, het Graafschap overgaan op Margaretha\'s oudsten zoon. Deze overgang vond zonder groote zwarigheden plaats. Boudewijn VIII van Vlaanderen regeerde voortaan alleen als Boudewijn V van Henegou- wen. In Vlaanderen voerde nu Boudewijn IX het bewind. Het stoffelijk overschot van (iravin Margaretha werd eerst bijgezet in de II. Kruiskerk te Brugge en daarna in het koor der st. Donaaskerk aldaar.

HOOFDSTUK XIX. BOUDEWIJN IX (van Konstantinopel). Oorlog ra.* Graaf Dirk VII van Holland. — Dood van Houdcw||n de Moedige. — Schnarschte en volksvcrhui- zlng. — Boudewijn IX verhult z(|ne landen al» lecnen van Luik, Frankrijk en het Üuitsehe-K||k. - I\'hilippe Auguste schenkt Boudow(jn de Baronie Hortagne in het Tournésia en belooft den afstand van Artois ton gunste van Vlaandc- ren to regelen. — Wegens schending dier belofte vorbindt Boudewijn zich met Kichard Leeuwenhart. — Boude- wl|n verovert Douai en Péronne, doch stoot het hoofd voor Arras. — Klagt der Gentenaars over het voe- ren van het Henegou wschc wapen. — Nederlaag derFran- schen in de moerassen bij Yperen. — Vrede met Frank- r()k. — Graaf Boudew[)n houdt zich ernstig bezig met de beschaving z|jns volks. — Twisten der Blaauwvoetere en Ingerlikers te Veurne. — Boudewijn neemt deel aan een nieuwen kruistogt. — Verovering van Zara. — De Kruisvaarders werpen het anker voor Konstantinopel uit. — Konstantinopel op de Grieken veroverd. — Bou- dewün tot Keizer gekroond. — Onlusten in Vlaande- ren. — Strijd van Boudewijn tegen de Bolgaren. — Maatschappelijke vooruitgang in Vlaanderen. (1194—1205).

1 Vergelük bladz. 190.

*

-ocr page 512- -ocr page 513-

GlvSCTUKDKXIS VAN VLAAXDKUKX.

501

tegenover den broeder zijner eerste vrouw te be- tooncn, schonk hij hem eenc acte, waarbij Blortagne, in het Tournésis, aan den Graaf van Vlaanderen en Henegouwen werd toegekend, met de belofte om de zaken van Artois gunstig voor Vlaanderen te regelen. Het voldoen aan zijne lecnverpligtingen tegenover den Keizer volbragt Boudewijn te Mets. Van Philippe\'s beloften ten .aanzien van Artois kwam niets. Toen dus de ontstoken oorlogsfakkel de Engclschen weder tegenover de Kranschen in de wapenen bragt, vond Boudewijn het onmogelijk, zijne Vlamingen aan een strijd ten behoeve van

Terwijl de Kngelsche soldeniers onder Koning Uichard de Fransehen in Xormandie de handen vol gaven, viel Graaf Boudewijn met zijne Vla- mingen en Ilenegouwers in Frankrijk, waar hij de noordelijke districten tot aan Compiêgne ver- woestte. Tevens won hij de steden Pêronne, Royc, 8t. Omcr en Aire, die weleer aan Graaf Filips I had- den toebehoord. Doch, na een vergeefschen aanval op Arras, keerde hij naar Vlaanderen terug (1107). Terwijl Bjudewijn over de middelen peinsde om den oorlog tegen zijn schoonbroeder voort te zetten, kwam cene vreemde klagt der Gentenaars hem

IH: Kruisvaarders tasten KoniUntimjicI

Koning Philippe deel te doen nemen. Veeleer neig- den zijne onderzaten naar de zijde der Engel- schen, met wien zij een levendigen handel dre- ven en die, bij hunne groote raagt ter zee de Vlaarasche kuststeden groote rampen konden be- rokkenen. Graaf Boudewijn vond het geraden bij dezen krijg aan de meening zijner onderdanen ge- hoor te geven, en uit dien hoofde sloot hij, den 8 September 1190, te Rouen een verdrag met John, Heer van Ierland en Graaf van Morton, broeder van Koning Richard, om Engeland in den strijd tegen Frankrijk ter zijde te staan.

storen. Zij beklaagden zich, dat hun Graaf het wapen van Henegouwen voerde, terwijl hun verlangen was, dat hij den Vlaamschen leeuw zou vertooncn of dien althans de eerste plaats in zijn schild aanwlj- zen. Na eenig onderhandelen voldeed Boudewijn IX aan dit verlangen. Hij liet voortaan het Hencgouw- sche wapen varen, wijl toch liet Vlaarasche wapen dat zijner voorouderen was. Te gelijkertijd be- werkte hij dat ook zijn broeder Filips den Vlaam- schen leeuw in het wapen van Namen plaatste, doch gebroken door een band van keel. Na de Fransche grenzen nnar de zijde van

-ocr page 514-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

502

waarbij hij een deel van Artois aan Vlaande- ren teruggaf. De Nieuwe Gracht, op last van Bon- dewijn van Rijssel gedolven, om den aanval van Keizer Hendrik III af te weeren, zou de grens- HJn van \'s Konings landen en die van den Graaf uitmaken. Arras bleef de hoofdstad van Artois, waartoe verder Lens, Bapaume, Hesdin en de om- liggende streken zouden blijven behooren. Maar Douai, Ardres, Lillers, la Gorgue, Hichcbourg, Aire en st. Omer, met de voogdij van Béthune, keerden tot Vlaanderen weder. Verder werd bepaald, dat de Graaf van Guines zijn Land van den VIaam- schen Graaf zou ter leen houden, en de domeinen van Prinses Mathilde van Portugal na het overlijden dier Vorstin, op nieuw een deel van het (!raaf- schap zouden uitmaken. Graaf Boudewijn besteedde het tijdperk van vrede om in zijne landen de welvaart van steden en districten te bevorderen. Hij gaf daartoe onder- scheidene keuren, moedigde de ontluikende weten- schappen aan en begiftigde Gent met ecne jaar- markt. \' Aan Henegouwen schonk hij belangrijke administratieve en regterlijkc instellingen. In July 1200 vaardigde hij op het kasteel van Mons een landvrede (jxtix) uit, met zoo doeltreffende bepa- lingen dat deze tot op het einde der 18de eeuw kracht van wet behielden. Te zclfder tijd bereidde hij zich tot eene bc- langrijke onderneming voor. Overeenkomstig de aanmaningen van Paus Innoecntius III predikten verschillende geestelijken een nieuwen krnistogt, om het herstel van het Koningrijk Jerusalem te bewerken. Graaf Boudewijn toonde zich het ontwerp genegen, en op Aschwoensdag van het jaar 1200 liet hij zich in de Donaaskerk te Brugge het kruis op den schouder hechten. De Markgraaf Bonifacio van Montferrat handelde mede als hij, en even zoo vele aanzienlijke Fransche en Belgische Barons. J Twee jaren duurden de toebercidselen tot dien kruistogt, waaronder een der belangrijksten was het sluiten van eene overeenkomst met de Venetia- nen, welke door het overvoeren van Kruisvaarders

Normandie verzekerd te hebben, kwam Koning Philippe Auguste in 1198 op Vlaanderen aanruk- ken. Zijne magt overtrof in getal ver die zijns tegenstandera. Doch Graaf Bondewijn wist met zijn volk zoo behendig heen en weer te trekken, dat hij de Fransehen in de moerassige velden bij Yperen lokte. Naanwelijks was de Fransche Mo- narch in dit lage, door grachten doorsneden oord aangekomen, of Bondewijn liet de naburige slui- zen openzetten, zoodat poelen en horsten onder- liepen en het geheel één groot meer scheen te wezen. Daardoor kon de vijand voor- noch ach- teruit. Om zich uit de klem te redden, onderschreef Koning Philippe te Belle al wat Graaf Boudewijn ten aanzien van Artois verlangde. Doch te naauwer nood was hij binnen Parijs terug, of hij verklaarde, dat hij geene beloften wilde houden, die een op- roerig leenman hem had afgeperst. Een noodzakelijk gevolg van deze verklaring was het voortzetten des oorlogs. Zoo als door- gaans leden beide partijen verliezen. In een ge- vecht bij Lens werd Filips van Namen gevangen genomen, doch daarentegen maakte Graaf Boude- wijn nieuwe veroveringen in Artois. In de hoop den vrede te bewerken en daardoor Graaf Filips de vrijheid te hergeven, vertrok Marie van < \'liam- pagne, sedert 1186 echtgenoote van Boudewijn IX, naar Parijs, waar zij den Koning, haar oom, dringende voorstellingen deed. Hare woorden wer- den niet in den wind geslagen, vooral niet daar de Legaat Pietro di Capna, uit naam van Paus Innoecntius III, op het herstel van den vrede tus- schen Frankrijk en Engeland aandrong. De Koning en de Graaf kwamen andermaal te Helle bijeen en beloofden elkander de goede nabuurschap te herstel- len. De Nainensche Graaf werd uit zijne gevangen- schap ontslagen, doch Boudewijn IX dankte zijn leger niet af, omdat Koning Philippe Auguste bleef weifelen om aan de wenschen van den Vlaamschen Graal met betrekking tot de grenzen van Artois te voldoen. Omstreeks dezen tijd, verloor Koning Hichard I het leven. Een zijner leenmannen in Limousin, de Vicointe Vidomar van Limoges, had een schat gevon- den, waarvan hij, overeenkomstig zijne leenverplig- tingen, een derde aan den Koning uitleverde. Doch Biehard met deze uitkecring niet tevreden, eischte meer. Toen Vidomar hieraan geen gehoor gaf, belegerde Kiehard hem in het kasteel Cha- lus. Maar die aanval sleepte \'s Konings einde mede: hij ontving bij dit beleg een afgeschoten pijl in den schouder (28 Maart 1199), ten gevolge waar- aan hij ecnige dagen later (0 April) overleed. Koning John, die zijn broeder opvolgde, haastte zich de betrekkingen van vriendschap met den Graaf van Vlaanderen en Henegouwen te bevestigen. Bij deze overeenstemming tusschen twee magtige Vors- ten begreep Philippe Auguste dat hij niet langer dralen moest om aan Boudewijn\'s verlangen te voldoen. Derhalve sloot hl), in Jnnuary 1200, to Póronno een verdrag met Graaf Bondewijn,

en legerbehoefteu hunne scheepsmagt zoo aan

47

zienlijk

hadden uitgebreid, dat zij alleen in staat waren, het geheele leger over te voeren. Doch ook binnenland- sche aangelegenheden veroorzaakten vertraging. Zoo ontstond tijdens dit verwijl te Veurne eene geweldige beroerte. De ingezetenen van deze stad en hare kasselrije werden door hunne Vrouwe, de Gravin-weduwe Mathilde — die inmiddels een tweede huwelijk met Eudes III van Bourgondiö" had aangegaan — zoo zeer met lasten overstelpt, dat velen daarover begonnen te morren. Aan hun hoofd plaatste zich de burger Blaauwvoet, terwijl een ander ingezetenen, Sigcbcrt Ingerijk, die in- woncre om zich schaarde, welke, ten spijt van alle verdrukking, der Gravin trouw bleven. Uit

\' Zie de plaat op blad/.. 40fl. • Kvcnaoo op bladz. 407.

-ocr page 515-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

503

den de Venetianen tot Zara en bragten het hunne bij om deze stad aan de Republiek te hergeven. Tijdens Zara\'s verovering was het strenge jaargc- tijdo zoo nabij, dat de Kruisvaarders het niet geraden achtten, om den togt terstond voort te zetten. Terwijl zij dus den winter van 1202 op 1203 in Dalmatii! doorbragten, voegde de Grieksche Prins Alexius Komnenus zich bij hen. Hij was de zoon van Keizer Izak II Angelus, die sints 1195 door zijn broeder Alexius III Angelus zoowel van den Byzantijnschen troon als van zijne oogen beroofd, in eene afgrijselijke ge- vangcnscliap bij water en brood een ellendig aan- zijn voortsleepte. Door de schildering van zijn eigen en zijns vaders lijden wekte de Prins elks mede- doogen, terwijl zijne schitterende beloften de ver- wachting opwekten, een onsterfelijken roemenon- 8chatbare voordeden te behalen. Alexius hield den Kruisvaarders namelijk voor, dat zoo zij hem hielpen den overheerscher uit Byzantium te ver- jagen en zijn vader op den troon te herstellen, hij hun 200,000 mark zilver zou verschaften. Hij zou hen wijders bij den kruistogt tegen de \'-Ongeloo- vigen" vergezellen en de Grieksche Kerk met de Latijnsehc. vereenigen. Op een der schoonste vloten die ooit van Vc- netiü afzeildcn, naderden de Kruisvaarders, den 23st«n Juny 1203, de haven van Konstantinopel \'. Bij den hoek van San Stephanus werd het an- ker uitgeworpen, maar toen de onderhandelingen met Keizer Alexius III vruchteloos afliepen, ste- vende men regelregt over den Bosporus. Van hier drongen de Kruisvaarders den Keizer met zijne 70,000 man binnen de stad terug, verbrandden of veroverden de Byzantijnsche vloot, deden de ke- tens springen die de haven sloten en namen de hoofdstad in bezit (18 July).! Na eene zoo groote nederlaag zocht de Keizer zijn heil in de vlagt, terwijl de bevreesde inwoners den blinden Izak weder uit de gevangenis te voorschijn haalden en hem, benevens zijn zoon Alexius, op den troon herstelden. De hulp die deze Prins te Zara had afgesmeekt, was nu verleend en door den gcwcnschtcn uitslag be- kroond, doch nu moesten de Byzantijnsche of Griek- schc Vorsten ook de voorwaarden vervullen, die zij tegenover de Kruisvaarders — de Latijnen, zooals de Grieken hco noemden — op zich genomen hadden. Maar noch Izak noch Alexius twijfelde of zij wel de 200,000 mark zilver zouden bijeenbrengen, terwijl zij moesten erkennen de middelen niet te bezitten om het volk tot eene onderwerping aan den Paus te bewegen. Deze snaar werd te naauwernood aange- roerd, of gansch Konstantinopel geraakte in de geweldigste opschudding, en toen de herstelde Keizer en zijn zoon nieuwe belastingen uitschre- ven en het gedrag der Kruisvaarders de ingeze- tenen diep krenkte, brak een opstand uit, waarbij 1 Zie du plaat op hladz. 500. * l-:ven/..in op hlailz. 501.

deze verdeeldheid ontstond een tweespalt, die alle veiligheid uit Veurne en omstreken verbande. Eindelijk gingen de Blaauwvoeters zoo ver, dat zij, den 17dnn November 1201, het Prinsenhof te Veurne in brand staken en den Ingerijkers een ge- weldige nederlaag berokkenden. Herhaalde malen had Graaf Bondewijn door eene minnelijke tus- schenkomst gepoogd om deze beroerten te stil- len. Doch do gewelddadige tooneelen die den brand van het Prinsenhof vergezelden, noopten hem tot strenger maatregelen. Evenwel \'t was slechts schijnbaar dat hij de rust herstelde: de haat tus- schen Blaauwvoeters en Ingerijkers werd gesmoord, maar niet uitgeroeid. De Fransehc en Belgische Kruisvaarders kwa- racn met de Venetianen overeen, dat zij deze 85,000 mark zilver zouden uitbetalen wanneer de lagunenstad eene vloot uitrustte, die dertig- tot veertigduizend man kon overvoeren en leef- togt voor dit heir aan boord had. Nadat dit was vastgesteld, maakte Graaf Boudewijn beschikkin- gen ten aanzien van het bewind in Vlaanderen gedu- rende zijne afwezigheid. Hij stelde zijn broeder Filips, Graaf van Namen, tot ruwaard aan, en gaf hem tot raadslieden: Gerard, proost van Brugge en kanselier van Vlaanderen (zijn oom), Boudewijn van Coinen (Comines), Bosschacrt (of Bouchart) van Avennes, en de kasteleins van Gent, Brugge en Lille (1202). Vervolgens maakte Graaf Boudewijn de noodige schikkingen voor de reis zijner gade, die op een Vlaamsch smaldcel den togt zou doen, en toen hij daar- mede alles geregeld had, begaf hij zich door Bourgon- dië en Lombardijc naar Rome. Daar vierde hij het Paaschfcest met aan de graven der apostelen zijne gebeden uit te storten en \'s Pausen zegen af te smee- ken. Vervolgens spoedde hij zich naar Venetië", waar op dat tijdstip duizenden zich tot den strijd tegen de Saracenen voorbereidden. De Franschen schaarden zich onder de Gravin van Montferrat en Blois, de Belgen onder den Graaf van Vlaan- deren en Henegouwen, de Venetianen onder hun vierennegentigjarigen, bijna blinden, maar nog altoos volijverigcn Doge Enrico Dandolo. De vreemde Kruisvaarders zagen zich door ver- schillende omstandigheden buiten raagte om de 85,000 mark zilver waaromtrent men was overeengekomen, ten volle aan de Venetianen te betalen, zelfs toen de Graven van Vlaanderen en Montferrat, ne- vens andere hoofden, hunne gouden en zilveren tafclserviczen te gelde maakten. Zij kwamen nog altoos 30,000 mark te kort. In deze verlegenheid deed Dandolo hun het voorstel, dat de Republiek de som zou aanvullen, mits de Fransche en Vlaam- sche Kruisvaarders hem ter zijde zouden staan, wanneer hij, alvorens naar de Levant af te zeilen, de stad Zara ging belegeren, die de Koning van Hongarije op de Venetianen hernomen had. De vreemdelingen weifelden eenigen tijd, doch bij de onmogelijkheid om de noodige gelden bijeen te brengen, stemden zij eindelijk toe, vergezel-

f*fi

-ocr page 516-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

504

de Byzantijnen om een anderen Keizer riepen. Werkelijk hadden cenigc Vlamingen en Italianen ecne groote schuld op zich geladen: zij hadden uit geloofsijver eene moskee, die de vorige Kei- zer aan de muzelmansche kooplieden had toegc- staan om binnen zijne hofplaats te bouwen, in brand gestoken en daardoor aanleiding gegeven, dat het om zich heengrijpende vuur ecne gehccle wijk der stad in de asch Icide. De opstand der Byzantijnen maakte zoo snelle vor- deringen, dat de senaat aan de stem des volks gehoor meende te moeten geven. Maar gerniincn tijd zocht men te vergeefs naar een "in het purper geborene", wicn men in dit hagchelijk tijdsgewricht de Griek- sche kroon durfde toevertrouwen. Eindelijk werd een telg van ecu oud Keizershuis, dat der Duka\'s, gevonden. Deze Vorst, Alexius Duka, dien men wegens zijne zwarte wenkbraanwen Alexius Murt- zuflus heette, ving even ellendig te regeren aan als de meesten zijner voorgangers. Hij begon na- melijk met den jongen Alexius, Izak\'s zoon,tcwor- gcn. Op den ouden blinden Keizer behoefde hij

groot deel der trotschc hoofdstad in een puinhoop verkeerde. Murtznflus nam de vlugt. Hij viel ech- ter eerlang in de handen der Latijnen, die hem van de zuil van Thcodosius te pletter wierpen. Nog streden de Griekschc grooten, of Theodo- rus Dukas of Theodorus Laskaris het Keizerrijk zou ontvangen dat reeds opgehouden had te be- staan, toen de overwinnaars als woedende roof- dicren de huizen en paleizen binnenstormden , alles plunderden en vernielden wat zij vonden, en met teugelloos geweld allerlei gruwelen bedreven. Aan den gouddorst en hebzucht paarde zich een onbe- schaamde overmoed die zelfs de heilige plaatsen niet verschoonde. De kerken werden door drink* gelagen en braspartijen ontwijd, tot paardenstallen gebruikt en op het walgelijkst verontreinigd. Een liederlijk vrouwspersoon plaatste zich zingende en dansende op den zetel van den patriarch. De schoonste kunstgewrochten werden met geweld ver- brijzcld en aan stukken gehouwen, terwijl de eigen- zinnige vernielingszucht haar geweld zelfs aan metalen standbeelden beproefde.

Keizerlijk zegel van Bonden ijn van Vlaanderen.

geen aanslag te doen: deze was reeds van verdriet en angst gestorven. Dit oproer — zoo spraken de Latijnen — ge- regtigde hen om de Grieken, die zij steeds als halve ketters beschouwden, als muiters en schenners van plegtigc verdragen ten onder te brengen. Zij namen het besluit de stad met gc- wtld te bestormen, nadat zij vooraf ecne ovcr- eenkomst betreffende de vcrdceling van den buit en de toekomstige iniïgting des Rijks gemaakt hadden. De eerste storm sloegen de Byzantijnen af, maar drie dagen later (12 April 1201) gelukte het den Kruisvaarders de poorten te overweldigen. De Hcncgouwer André de Jurbize baande aan allen het spoor. Zoodra de wallen verloren waren, ontzonk den Grieken de moed. Zelfs volgens Griekschc bcrigtcn zag men het schouwspel dat één Latijnsch ridder duizenden voor zich heen dreef. In den nacht ontstond een brand, de derde sedert de Kruisvaar- ders voor Konstantinopel gekomen waren, en wel een brand van zoo veel omvang, dat weder een

Slechts enkele meesterstukken ontkwamen de al- gemecne verwoesting. De vier algemeen bewonderde kolossale paarden van brons, die eens uit Bome naar Konstantionopel waren gevoerd, werden door de Venctianen aan boord van een vaartuig gebragt om hunne stad te versieren. Ook bragton de Bruggelingen een koperen draak ter zijde, welke zij later aan de Gentenaren verloren, die er toen hun belfroed mede versierden. Overigens voerden de Vlaamschc Kruisvaarders slechts weinige kunstwer- ken mede, doch zij waren des te ijveriger om relieken te verzamelen. En dat bij het plegen der grootste heiligschennis! Eindelijk bepaalden de hoofden dat de gc- maaïete buit in drie aangewezen kerken verzameld en overeenkomstig het gesloten verdrag tusschen do strijders verdeeld zou worden. Verbazend was het schouwspel dat deze tempels thans aan- boden. Men zag er eene zoo groote menigte van rijke stoffen, sieraden en geld bijeen, dat een Vorst die dezen oorlog bijwoonde en naar Rome bcrigt daarvan zond, den Paus mededeelde,

\'» .

-ocr page 517-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

605

dewijn van Vlaanderen opgedragen. De Vene- tianen namen voor zich de kustlanden langs de Adriatisclic en Jonische Zeeën, nevens vele eilan- den in den Archipel. Aan Markgraaf Bonifacio wer- den de Aziatische provinciën toegewezen, doch bij de wetenschap hoc niocljelijk het hem zou vallen, zich daar te handhaven, ruilde deze de hem toegedachte gewesten tegen Makedonië en het overige Grie- kenland. De Bourgondiër Otto de la Roche werd Her- tog van het eigenlijke Hellas, dat zich over gansch Attikaen Beotië uitstrekte, en waarvan Athene de hoofdstad werd. Guillaume de Ville-Hardoin verhief

dat in liet gansche overige Europa zoo vele rljk- dommen niet aanwezig waren. Alleen de Franschen ontvingen voor liun aandeel in geld 400,000 mark zilver. Na de verdeeling van den buit ging men tot de toewijzing van het rijksgebied over. Men splitste het voorloopig, overeenkomstig de vroeger getrof- fen bepalingen, in vier stukken, waarvan het voornaamste voor hem zou zijn, aan wien twaalf kiezers, zes van de zijde der Franschen en Vla- mingen en zes van den kant der Italianen het kei- zerlljk purper zouden aanbieden. De overige aan-

êdM mfL

\'.

l-.inl. a i|n IX v.in Vlrmmlm\'li lot Kn/.r prkriioml.

voerders en de Republiek Venetië Iconden dan de drie anderen onder elkander verdeden. Om echter de verbrokkeling niet al te hinderlijk voor de hand- having des Rijks tegenover de Muzelmannen te maken, werd de bepaling vastgesteld, dat allen die niet naar luns keerden, \'s Keizers leenmannen zon- den zijn. Door het schrander beleid van den Doge Dandolo kwam ook deze verdeeling naar wensch tot stand. Daar de oude Venetiaanschc Doge wei- gerde, om de keizerlijke waardigheid te aan- vaarden, werd zij eenstemmig den dapperen Bon-

zich tot Vorst van Acha.jp, terwijl de mindere hoofden leenen ontvingen van beperkter omvang. Daar de La- tijnen echter slechts een deel van \'t Grieksche- Keizerrijk hadden veroverd, konden ze niet in alle streken de westersche regeringsvormen invoeren. Theodorns Laskaris, wien de Grieken voor hnn regtraatigcn Keizer hielden, stichtte van de over- blljfsclen der Byzantljnsche magt het Keizerrijk Nicea, gelijk twee Komnenen de Rijken van Trc- bizonde en Epiros. Boudewljn van Vlaanderen en Henegouwen werd Zondag den ltid>" Mei in de at. Sophiakerk te 84

-ocr page 518-

		506                                          GESCHIEDENIS VJ Konstantinopel als Keizer gekroond. Om «Ie gene- genheid der (irieken te winnen, liet hij alle pleg- tigheden eveneens inrigten als zij te Byzantinni tot dien tijd gebruikelijk waren. In plaats echter van door den Patriarch, liet hij zich door den Pauselij- ken Legaat de kroon op het hoofd plaatsen. \' Van eene krooning zijner gade, Marie van Cham- pagne, kon geen sprake zijn. Ze had na hare aan- komst te st. Jean d\'Acre gesukkeld en was er den 29 Augustus 1203 overleden. üe zwarigheden waarmede de nieuwe heer- schappij van Bondewijn te kampen had, waren schier talloos. Niet alleen dat de buitenlandsche vljan- den het Byzantijnsche-Rijk bedreigden, maar ook de Keizer van Nicca, die Konstantinopel als een erfdeel beschouwde dat de vreemdelingen hem wc- derrcgtelijk hadden ontnomen, was onvermoeid werk- zaam om den Nederlander den voet te ligten. De Latijnsche leenmannen verzwakten het Rijk door hun naijver, terwijl de Grieken die den vreem- den Vorst als een ketter en overweldiger be- schouwden, hem een doodelijken haat toedroegen en niet dan gedwongen gehoorzaamden. Zij ver- bonden zich met Koning Joannice van Bolgarie\', en toen deze zich gereed maakte, het nieuwe rijk een oorlog aan te doen, verhief Adrianopel, de tweede stad van Byzantium, de vaan des opstands. Sommige tijdingen die Boudewijn uit Vlaande- ren ontving, luidden evenmin aangenaam als die van de Byzantijnsche ambtenaren. Te Veurne en in het Veurner-Ambacht was de tweespalt tusschen de Blaauwvocten en de Ingerijkers op nieuw uitgebar- sten en had zoo geweldig om zich gegrepen, dat de Ingerijkers hunne tegenstanders ter stad hadden uitgedrongen en tot st. Winoxbergen vervolgd. Ja, de strijd was zoo bloedig voortgezet, dat ten gevolge daarvan de Vlamingen dezen dag den rooden maandag noemden. De oorlog die Keizer Boudewijn tegen de Bol- garen voerde, eindigde voor hem op de jammcr- lijkste wijze. Bij een slag onder de muren van Adrianopel, op den 15d>n April 1205, werd zijn leger door zijne tegenstanders verslagen. Van zijn ge- volg gescheiden, bleef zelfs zijn uiteinde onbe- kend. Eenigen verhaalden dat hij in kerker was besweken, anderen dat Joannice den Keizer naar Tirnavo had laten voeren, waar de Bolgaar hem armen en beencn liet afkappen en het verminkt overschot, dat nog drie dagen leefde, aan de vo- gelen des hemels ten prooi gaf. Deze laatsten voegden bij hunne mededeeling, dat hij zijn leven had kunnen redden, indien hij gelnistcrd had naar de stem der Koningin, eene Tataarsche van afkomst, die nadat zij vergunning had bekomen, om den Keizer te bezoeken, hem wilde overhalen met haar te vlugten. Nog andere berigtgevers eindelijk verzekerden dat Boudewijn de wraak van zijn vijan- delijken nabuur was ontkomen, zoodat men zijne < terugkomst te eenigcr tijd mogt te gemoet zien.		VLAANDEREN. Boudewijn was toen hij zijne loopbaan op zoo vreeselijke wijze eindigde, eerst drieëndertig jaar oud. Moedig tot vermetelheid, paarde hij aan een indrukwekkende gestalte, een geest welke dien van zijne tijdgenooten veelal overtrof. Hij liet kro- nieken zaraenstellen, waarin de merkwaardigste ge- beurtenissen sints de Schepping, naar de kennis dier dagen, waren medegedeeld. Voorts liet hij de geslachtregisters van zijn Huis zamenstellen en al deze bijdragen in het fransch vertalen. Onder den naam van Histoires liaudoiiines zijn enkele frag- menten daarvan bewaard gebleven. Hij was een begunstiger van sprooksprekers en zangers en vermeidde zich gaarne met het maken van verzen. Hoe gelukkig moest hij zich gevoelen, dat reeds te zijnen tijde de Nederlandsche lettcrkundo mees- terstukken kon leveren als wij in den Reinaert de Vos bewonderen, een roman in den vorm van een fabel, die op geestige wijze de gebreken der mid- deleeuwsehe maatschappij onder het oog des volks brengt. \' HOOFDSTUK XX. JOHANNA (van Konstantinopel). Boudewijn als Grieksch Keizer door zi|n broeder Hen- drik opgevolgd. — Z||ne dochter .Johannn tot Gravin van Vlaanderen en Henegouwen uitgeroepen. — Filips van Xamen tot Ruwaard benoemd. — Deze levert de jonge Vorstin en hare zuster aan den Fransehen Koning uit, doch wordt daarom door de Vlamingen en Heno- gouwers uit het Land gebannen.— Bossehaert van Avenues door het volk tot Ruwaard gekozen. — De Vlamingen verzoeken van Koning Philippe Auguste hunne Gravin terug. — Johanna huwt niet Fernando van Portu- gnl. — Koning Philippe Aaguste dringt hl) hem op den afstand der steden st. Omer en Aire aan. — Prins Louis houdt de jonggehuwden te Pè.ronne opgesloten.— Ferdinand te Yperen, Kortrijk en Brugge met vreugde, doch te Gent met bittere spotternij ontvangen. — Kortrijk door de Gentenaren geplunderd. — Verdrag van Pont- a-YVcndin. — Gent bevredigd. — Huwcl|tk van Prinses Margaretha met Bossehaert van Avennes. — Koning Philippe Auguste vraagt Vlaandercn\'s hulp in den strijd tegen Koning John. — De Fransche Koning vermees- tert (\'assel , Yporcn en Brugge. — Gent door de Fran- schen belegerd. — Hulp uit Kngeland ontvangen. — Overwinning der Engelsche en Vlaamsehe vloten op de Fransche seheepsmagt. — Slag b(j Damme. — Damme in brand gestoken. — Gent aan de Franschen overgc- gevcn. — Willem van Holland ondersteunt Graaf Fer- dinand om de Franschen uit Vlaanderen te verdrijven. — Hrugge on Gent koeren aan t; raat\' Ferdinand weder. — Lillo van de Franschen bevr(jd. — Doornik door de Vlamingen verwoest. — Lillo en Casgel weder door de Franschen bezet. — Prins Louis rooft en brandt In het Zuiden van Vlaanderen. — Graaf Ferdinand trekt met Engelsche hulp het hart van Artois binnen. — Hertog Hendrik van Brabant door de Vlamingen en Hollanders binnen Brussel belegerd. — Slag van Bouvines. — Graaf Ferdinand in de Louvre opgesloten. — Door tusschenkomst van Koning John wordt een verdrag met Koning Philippe Auguste getroffen. — Graaf Ferdinand blijtt in de Lou- vre. — Het huweiyk van Bossehaert van Avennes 1 Zie de platen op bladz. 508 en GOD.
		\' /ie de platen op Mailz. 504 en .105. I
		»

-ocr page 519-

		fiESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		5<>7
		Naauwelijks echter kwam dit schandelijk feit ter oore der gemeenten, of liet vrije volk schoolde bijeen om den meinecdige te verpletteren. Men joeg Filips met schande en hoon uit Vlaanderen en Henegouwen weg. Niemand sprak te zijner gunste, edelman, burger noch dorper. Terstond gingen de Vlamingen over tot het ver- kiezen van een anderen voogd of ruwaard, waar toe de mecsten hunne stemmen uitbragten op Bosschaart van Avennes, die door Koning Richard tot ridder was geslagen, ofschoon hij vroeger alleen voor zijne studiën leefde. Na hierdoor de binrienlnndschc rust verzekerd te hebben, benoemden de steden en edelen ge- zanten, die bij Koning Philippe II zouden aan- dringen om hun de Gravin en hare zuster temg te zenden. Deze afgevaardigden hadden in last den Koning voor te houden, dat het hem niet toe- kwam, de opvoeding der Prinsessen te besturen of haar uit te huwen. Zij moesten zelfs vcrkla- ren, dat de Vlamingen nimmer zouden gedoogen, dat het bewind\' over hun Land aan iemand werd opgedragen die hun mishaagde, en zij derhalve den man, dien de Koning aan Gravin Johanna tot gade mogt geven, in geen geval als hun Heer zouden erkennen. Koning Philippe Auguste maakte groot bezwaar om aan het verlangen der Vlaamschc gezanten te voldoen. Hij wist het immers, dat de onderzaten der jonge Vorstin haar wilden verbinden aan den zoon van den Engelschcn Koning, zijn grootsten tegenstander. Maar toen men hem beloofde van dit plan af te zien, gaf hij zijne toestemming om de Prinsessen uit te leveren. \' Verlangden de gemeenten der Gravin een En- gelsch Prins tot man te geven, en Koning Philippe Auguste haar een huwelijk met een Franschcn Vorst te doen aangaan, de Gravin-weduwe Mathilde achtte het in het belang van haar Huis, een Portugeeschen Koningszoon op den Vlaamschen troon te verheffen. Zij koos haar neef Dom Fernando — doorgaans in de Nederlanden Ferdinand of Ferrand genoemd — tot gemaal van Prinses Johanna. Mathilde zege- vierde, want het verdrag ten aanzien van dit hu- welijk kwam te Brugge tot stand, waarna de echt te Parijs werd gesloten (1211).\' De Portugeesche Prins vond zich door zijne ver- bindtenis met eene zoo rijke erfgename als de doch- ter van Keizer Boudewijn zeer gevleid; doch naauw stond men hem eenige verademing toe van de schitte- rendc feesten, die te Parijs (wel te verstaan op kosten der Vlaamsche en Hencgouwsche gemeen- ten) werden gegeven, of hij zag zich onaange- naam verrast door den wensch des Konings, dat de jonggehuwden de beide steden st. Omer en Aire weer terug zouden geven aan \'t Graaf- schap Artois, waaraan zij door het verdrag van 1200 waren ontscheurd. Fier van aard, weigerde Ferdinand in een afstand van grondgebied te bewilli- 1 Zie de plaat op blad». 512.
		met Prinses Margnretha onthouden. — GravinMathilde verliest lul leven door het omslaan van haar rijtuig. - - Moeite met Keizer Frederik II. — Gravin Johanna hernieuwt hare smeekbeden om de vryheid van haar echtgenoot, bij de koniHt van Louis VIII tot den troon. — Ontmoeting van Arnold van Gaveren. — Een bedrie- gcr, die zich voor Houdcwljn IX uitgeeft, tracht Jo- hanna van hare (iraafschappen te berooven. — II(i vch- tigt zi(n hof te Lille. — Johanna is gedwongen te vlug- ten. — De gelukzoeker voor Koning Louis VIII te Com- piégne gehragt. — HU erkent Hertrand te heeten en uit Rains afkomstig te zijn. — Hii vlugt nadat hij door den Hisschop van Senlis is ontmaskerd. — II (f wordt met den dood gestraft. — Koningin lllanehe schenkt Graaf Kerdinaud zijne vrijheid weder. — Graaf Ferdl- nand helpt deze Vorstin hare oproerigc leenmannen te be- dwingen. — Veldtogt in Namen tegen den Graaf van Viauden. - Graaf Ferdinand overlijdt te Noyon. — Hulp aan den Bisschop van Itremen tegen de Stedingers verleend. — Dood van Johanuu\'s eenig dochtertje. — Gravin Johanna sluit een tweede huwelijk met Graaf Thomas van Savoie. — Kr[jgstogt tegen den Heer van Valkenburg en z(jne medestanders. — st. Anna ter Muiden tot eene stad verheven. — Inval der Rrabantere. — Hrussel veroverd. — Veldtogt in Namen. — Johanna overlijdt in het klooster Marquette, l>ij Meessen. (1205—1244). Op den Byzantijnschcn troon werd Boudewijn opgo- volgd door zijn broeder Hendrik, wiens krooning Kon- stantinopel den Uden Augustus 1206 vierde. Deze Prins was een even dapper als verstandig Vorst die zich alle moeite gaf, om het vertrouwen der Grieken te winnen, hun posten en waardigheden schonk en hunne personen tegen de onverdraagzaamheid der Latijnsche geestelijken beschermde. Met de Bolgaren en de Grieken van Nicea sloot hij vrede en ontwikkelde in een schier wanhopigen staat van zaken gedurende zijn elfjarig bewind talenten, die het nageslacht te weinig heeft gewaardeerd. In Vlaanderen werd de oudste der beide minder- jarigc dochters van Boudewijn IX als de erfgename zijner Graafschappen uitgeroepen, de veertienjarige Johanna. Zij zou tot aan hare meerderjarigheid onder de hoede blijven van haar oom Filips, aan wiens zorgen de oude Graaf haar bij zijn vertrek naar Palestina toevertrouwde. Maar de Markgraaf van Namen toonde zich dat vertrouwen onwaardig. Koning Philippe Auguste had reeds meermalen zijn verlangen te kennen gegeven, de jonge Vorstin en hare zuster in zijne magt te bekomen, onder het voorwendsel dat hij hare opvoeding in Frank- rljk wilde voltooijen. Filips van Namen kon zeer wel begrijpen, dat de eigenlijke bedoeling met deze aanvraag was, om Vlaanderen tot grooter afhankelijkheid van het Fransche Koningshuis te brengen. Hij had behooren te weigeren, vooral omdat zijn broeder Boudewijn had bepaald, dat de Prinsessen tot aan hare meerderjarigheid op den Gentschen burg zouden verblijven. Dan zijn eigenbelang woog bij Graaf Filips zwaarder dan zijn broeder- en vaderlandsliefde. Gevleid door eene echtverbindtcnis met \'s Konings dochter Marie, Het hij in het geheim de jonge Prinsessen uit het Gentsche kasteel opligten en naar Frankrijk voeren.

-ocr page 520-

		Tafereel uit Rtiiwttt de Vet.

-ocr page 521-

		Tafereel uit Reimieit Je lot.

-ocr page 522-

		510                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		geschenken die de andere steden hem geboden hadden, liet hij achter. Zij vielen den gevreesden (ientschen poorters in handen, die uit misnoe- gen, dat de Kortrijkers den Graaf zoo wèl ont- vangen hadden, die landgenooten mishandelden en uitplunderdcn. Ofschoon het gedrag der Gentenaren Ferdinand diep moest krenken, verheugde hij er zich in, dat zij \'s Lands grenzen ongeschonden wilden bewaren. Hij besloot dus een poging te doen om de steden die hem ontrukt waren, terug te bekomen. Maar zij bood zoo weinig kans van slagen aan, dat zelfs zijne Vlaamsche Barons hem de onderneming ont- ricden. In de vrees, zoowel zijn Leenheer als de burgerijen te vertoornen, sloot hij, den 24 February 1212, een verdrag met Prins Louis, waarbij bijden Fran8chen Vorst de steden st. Omer en Aire met de districten daaraanonderhoorig.afstond, waartegen !,i mi is erkende af te zien van alle regten die hij op de overige deelen van Vlaanderen zou kunnen bezitten. Door dit verdrag tegen invallen van de Fransche zijde behoed, ondernam Ferdinand ten tweede male eene reis naar de Vlaamsche hoofdstad, ditmaal door zijne gade en een magtig leger vergezeld. De Gent- sche burgers weifelden in hun verzet. Nu \'s Lands Gravin zelve kwam, achtten zij zich niet geregtigd , haar noch haar gade den toegang te weigeren, vooral niet wijl de jonggehuwden niet alleen vergiffenis aan- boden voor hetgeen vroeger had plaats gehad, maar zelfs beloofden de vrijheden en voorregten van Gent uit te breiden. De intogt der vorstelijke personen had dus onder blijde verwachtingen plaats. De binncnlandsche vrede was hersteld, en zelfs Raso van Gaveren en Arnoud van Oudenaarde ontvingen vergiffenis. De verlangde wijzigingen in de keur op de stedelijke regering werden door Johanna en Ferdinand bezegeld, en daarbij o. a. bepaald, dat \'s Lands Graaf telken jaar vier verstandige en achtbare mannen zou be- noemen uit de vier parochtén der stad, namelijk st. Jan, st. Jakob, st. Nikolaas en st. Michicl, en wel uit elke parochie één, waarna deze vier kiezers in de tegenwoordigheid van den Graaf of zijn gemagtigde op het Evangelie zouden zwc- ren, de dertien eerlijkste en bekwaamste poor- ter8 tot schepenen te kiezen. Verder bevatte de keur de bepaling, dat de vier kiezers zelven geene schepenen zouden mogen zijn in het jaar waarin zij hunne stemmen uitbragten, maar wel in een volgend jaar, zoo zij dan door andere kies- heeren werden benoemd. Nog hetzelfdejaarwerdte st. Quentin een huwe- lijk gesloten, dat groote gevolgen hebben zou, een echt tusschen Bosschaert van Avennes, den Ruwaard dien het Vlaamsche volk ter vervanging van Filips van Namen had gekozen, en Jo- hanna\'s zuster, Margaretha, of zoo als het volk haar later noemde, Zwarte Margriet. De voogdijschap over de jonge Prinses was den cerzuchtigen leen- man, door Leenheer en volk beiden, opgedragen, en daar de Ridder, die te Brugge, Parijs en Orléans met
		gen, waardoor hij zich in de oogen zijner nieuwe landgcnooten en onderzaten zou vernederen. Dan hij bevond zich te Parijs en in \'s Konings magt. Door den nood gedwongen, beloofde hij dien afstand te zullen voorbereiden. Na deze belofte verkregen te hebben, liet de Koning de jonggehuwden naar hunne heerschappijen tcrugkeeren. In schijn van hun de grootste eer te bewijzen, beval hij zijn zoon Louis om hun uitgc- leido te doen. De Kroonprins voldeed aan dien last door het grafelijke paar met een drom van ridders te omringen. Docli naauw waren zij binnen Péronnc afgestapt, of de heuschc bejegening was ton einde. Louis beval de burgpoorten voorliet jonge paar gesloten te houden tot de overgave van st. Omer en Aire voldongen zou zijn. \' Ferdinand kon nu niet verhinderen, dat Prins Louis de beide genoemde steden bezette. Doch ver- vuld van een bitteren wrok tegen Koning Philippc en den Kroonprins, zwoer hij in de tegenwoordigheid der Vlaamsche edelen, dat hij voortaan nooit meer een Franschman zou vertrouwen en zich zou wre- ken over den hoon jegens hem gepleegd. Op zijne reis tot Douai gevorderd, ondervond Graaf Ferdinand eene nieuwe teleurstelling: zijne gade werd er door eene hevige koorts overvallen, die haar aan heur leger kluisterde. Toen de ziekte dreigde van langen duur te zijn, liet Fer- dinand Johanna onder de hoede van Gravin Mathilde en zette zijne reis door Vlaanderen voort. Te Yperen, Kortrijk en Brugge werd hij met gejuich begroet. Doch te Gent sloot men hem de poorten voor den nous, waarbij men hem liet weten: "dat Vlaanderen geen Graaf had, maar alleen eene Gravin, de dochter van Keizer Boudewijn van Konstantinopel. Wel had de burgerij een gerucht vernomen, dat Gravin Johanna door den Fransrhen Koning aan een vreem- dcling was verkocht, doch dit praatje wilden zij niet gelooven, omdat het de eer van Vlaanderen te na kwam, en zij, overeenkomstig hunne reg- tcn en gewoonten, niet over een huwelijk der Gravin geraadpleegd waren. Niettemin beloofden zij den Portugees hem om beterswille te zullen ontvangen, zoo hij terugkeerde in gezelschap van hunne (iravin. Voor het oogenblik echter rieden zij hem, spoedig te vertrekken, wilde hij zich geene grootere onaangenaamheden op den hals halen. Weldra ontwaarde de Graaf, dat zij, die deze onaangename taal voerden, hem in zijn eigen be- lang hadden geraden. Immers een groote hoop stedelingen was van oordeel dat men den Prins niet ongehavend had moeten. laten vertrekken. Onder Haso van Gaveren en Arnoud van Ouden- aarde volgden zij het voetspoor van den Portu- gecschen Prins tot aan Kortrijk. Ferdinand zat juist aan tafel toen het gerucht van wapengekletter tot hem doordrong. In allerijl nam hij de vlugt, daar zijn gevolg hem dwong, zich niet aan de woede der Gentenaren bloot te stellen. Zelfs de 1 Zie de plaat op hladz. 513.

-ocr page 523-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

511

Koning Philippe II oordeelde, dat deze keer van zaken hem niet behoefde te verhinderen, om zijne standaards op den Britschen grond te planten. Doch Pandolfo kwam naar Frankrijk om hem te beduiden, dat dit thans niet meer geoorloofd was, "daar Koning John tot eene opregte erkentenis zijner zonden ge- komen en reeds tot gehoorzaamheid aan den Apos- tolischen Stoel ternggebragt was." De Fransche Monarch gaf den Legaat een toor- nig antwoord en bragt zijn vassalcn onder het oog, dat het eene onvcrschoonlijke fout zou zijn, om het geld dat voor vloot en leger was uitgegeven, geene vruchten te doen afwerpen. Hij bleef dus bij zijn voornemen om de Engelschman te verjagen. Een der uitnoodigingen van Philippe Auguste om hem hulptroepen toe te voeren, rigtte hij aan Graaf Ferdinand van Vlaanderen en Hene- gouwen. Maar de liere Portugees gaf den over- brenger ten antwoord, dat hij geen onderstand in dezen of in eenigen anderen oorlog aan de Fransche kroon zou verleenen, tenzij de Koning hem de beide steden st. Oraer en Aire teruggaf. Koning Philippe Auguste wendde voor, dat deze teruggave onmogelijk was, daar de gemelde ste- den met het volste regt onder het gebied zijns zoons waren gesteld. Doch hij bood aan te Grevelingen met den Graaf samen te komen en daar te bepalen welke vergoeding hij het Graafschap Vlaanderen zou kunnen toestaan. Wat de Koning ook beloofde, Graaf Ferdinand bleef wantrouwen, en daar zijne Vlaamsche onder- zaten meer de Engclschen dan de Franschen ge- negen waren, weigerde hij zijne krijgsmagt aan te wenden om Koning John te bevechten. Naauw was deze weigering den Franschen Koning bekend, of hij gaf zijn legers last naar Vlaanderen op te rukken, terwijl hij zijne vloot naar Damme deed stevenen, ten einde die reeds zoo belangrijke haven plaatste veroveren. Het voorjaar van 121.1 zag Vlaan- deren daardoor in diepen rouw. Op Hemelvaartsdag ging Oassel verloren, en weinige dagen later Yperen. Te vergeefs zond Ferdinand gezanten naar den Koning om over den vrede te handelen. Het eenige antwoord dat hij ontving, was dat zijn Leenheer hem gebood, oogenblikkelijk Vlaanderen te ontruimen. Koning Philippe gunde den Graaf zelf geen tijd tot bedenken, want welhaast wer- den ook Brugge en Damme door de Franschen bezet. Het liep nog erger: Gent werd aangevaL len, en niet slechts door de Franschen, maar ook door de hulptroepen die Hendrik de Strijdbare van Brabant ten dienste des Konings aanvoerde. In dezen vcegen staat werd het biunenloopen cener Engelsche vloot te Sluis als het begin ecner bevrijding aangemerkt. Werkelijk bragten de ver- cenigde Engelsclicn en Vlamingen den Franschen eene geduchte neep toe. Zij veroverden niet min- der dan driehonderd vijandelijke schepen, verbrand- den meer dan honderd anderen en hielden de ove- rigen binnen de haven van Damme opgesloten. Dan spoedig was die voorspoed ten einde. Nog op den

de beste uitkomsten de scholen had bezocht, tevens door mannelijke schoonheid en krijgstnlenten uit- muntte, won hij \'t hart van zijne pupil, die hem als den meest volmaakten edelman beschouwde. Men ver- getc niet, dat het de hand van Richard Leeuwen- hart was geweest, die hem den ridderslag had gegc- ven, en dat de Vorstin zelve naauwelijks twaalf jaren telde. Ware zij met zijne gehcele vroegere ge- schiedenis bekend geweest, welligt zou zij gewei- gerd hebben een man tot gade te nemen, die vroeger eene priesterlijke wijding had ontvangen. Op hun kasteel van Etroeunt — dat Wouter van Aven- nes zijn broeder Bosschacrt ten geschenke had ge- gegeven — bragt zij in 1218 een zoon ter wereld, die den naam van Jan ontving. Een jaar daarna beviel zij weder, waarbij zij het leven gaf aan een knaapje, sedert Boudewijn geheeten. Inmiddels was Engeland in eene geweldige be- roering gebragt. Koning John had zich, ten ge- volge van een verschil over het bezetten van den aartsbisschoppelijken stoel van Canterbury, in de oogen van Paus Innocentius III zoo doemwaardig gemaakt, dat de Roomsche Opperpriester over het Land het interdict uitsprak. Alle godsdienstige verrigtingen waren geschorst. De altaren stonden beroofd van hunne versierselen. De klokken mog- ten niet meer kleppen. Alle lijken werden zonder eenige plegtigheid in ongewijde aarde begraven, en de huwelijken op de kerkhoven ingezegend. Er mogten geene vermakelijkheden of gastmalen plaats hebben, ja zelfs het nuttigen van vleesch was ver- boden. Het stond niemand vrij, een ander tegroc- ten of zich te scheren: kortom, het gansche Land scheen in den diepsten rouw gedompeld en met eene angstige vrees voor Gods toorn overvallen te zijn. Nadat eenige jaren in dezen staat waren ver- loopen, wendde Innocentius een nog geweldiger middel tegen Koning John aan. Hij ontsloeg de Engelsche vassallen van den eed, dien /.\'•\'} hun Koning gezworen hadden, vermaande alle Vorsten en Baronnen om zicli tegen den goddeloozen Monarcli te verklaren en riep Koning 1\'liilippe Auguste op, om het vonnis dat hij geveld had, te voltrekken en Engeland te veroveren (1212). De Fransche Koning zag al de gevaren voorbij, die in dezen last lagen opgesloten, oin slechts aan zijne veroveringszucht bot te vieren. Hij ver- zamelde een talrijk leger aan den\' mond der Seine, terwijl hij de noodige schecpsmagt ontbood om dit heir over te voeren. Maar zijne hoop werd den bodem ingeslagen. Koning John, te regt beducht dat zijne onderzaten, voor wien hij steeds een grillig dwingeland geweest was, hem zouden afvallen, besloot zich voor den Paus te vernederen. Hij droeg Engeland en Ierland aan Innocentius op, zwoer in handen van den Legaat Pandolfo een leeneed en beloofde een jaarlijkschen cijns van 1000 mark, namelijk 700 voor Engeland en 300 voor Ierland. Hij vergat zich zelfs zoo ver, dat toen hij den huldigingseed atleide, de Legaat op een troon zat, en de Koning onge- wapend voor hein ncdcrknicldc (15 Mei 121.\')).

*

-ocr page 524-

512                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

dag der overwinning kwam Koning Philippe Auguste zijner bedreigde scharen rondom Brugge te hulp, en, na een hevig gevecht, werd het pleit ten na- deele der gelande Engelschen en hunne Vlaam- sche bondgenooten beslecht. Alleen van de zijde der laatsten bleven tweeduizend dooden op het slagveld. Graaf Ferdinaud werd door die neerlaag gedwongen, met Reinier van Bonlogne en Williara van Salisbury zich over de Hont, op Walcheren» in veiligheid te stellen. Niettemin was Philippe Auguste alles behalve gerust over zijne vloot. Om haar niet den Engelschen en Vlamingen in handen te laten vallen, gaf hij bevel, haar zoowel als ganscli Damme aan het vuur prijs te geven.

niet alleen terug, maar vergezeld door een Hol- landsch leger, dat Graaf Willem I te zijnen behoeve op de been had gebragt \'. Aanvankelijk weifelden de Bruggelingen, of zij hun Graaf wel binnen zouden laten, omdat Koning Philippe Auguste zoo vele gijzelaars uit hun midden in bewaring had. Maar welhaast gaven zij aan Ferdinand\'s aandrang gehoor, verheugden zich met hem, dat ook Gent de Fransclie boeijen verbrak en ondersteunden hem toen hij vervolgens naar Kortrijk oprukte, welke stad inmiddels door Prins Louis was bedreigd. Het terugwinnen vau Yperen gaf geenc moeite\'daar de Vlamingen die stad zonder slag of stoot weer konden binnenrukken. De bezetting te Lille echter zon eene

\' • .

Jolinnnn vm KotiiH&iil.....|.i I.

hevige tegenweer kunnen bieden. Maar de ingeze- tencn ontplooiden hunne stedelijke banieren, staken ook die van Vlaanderen op, en nu van buiten en binnen bedreigd, moesten de Franschen aftrekken. Thans ging Ferdinand op Doornik los, dat gcene bezetting hebbende, door den Koning aan de hoede zijner bnrgerij was toevertrouwd. De tegenstand was heftig, maar werd spoedig bedwongen,omdat verraad de aanvallen der Vlamingen ondersteunde. Alle ingezetenen die zich niet tijdig aan de woede der overwinnaars konden onttrekken, werden neer- gehouwen, de huizen en kerken geplunderd, de 1 Vergelijk l>ladz. 198.

In het geheele Noorden vm Vlaanderen stegen de vlammen ten hemel op, en den gloed dien zij verspreidden, ontmoedigde deGentenai\'en zoo zeer, dat zij, na een verdrag verworven te hebben, zich aan den Franschen Koning onderwierpen. Deze oor- deelde het jaargetijde te ver verloopen, om den oorlog voort te zetten. Hij nam uit Gent, Brugge, Vperen en andere steden gijzelaars, legde bezet- tingen binnen Lillc en Douai, onder het bevel van zijn zoon Louis en Gautier de Ghatillon, en keerde naar Parijs terug. Zoodra Graaf Ferdinand den aftogt der Franschen uit het Noorden van Vlaanderen vernam, haastte hij zich Zeeland te verlaten. Gelukkig keerde hij

-ocr page 525-

GËSCHIEDENI8 VAN VLAANDEREN.

51.3

poorten en wallen neergeworpen, en reeds werden pekkransen en fakkels aangebragt om de stad in de vlammen te doen opgaan, toen de magistraat met gebeden en beloften den Graaf bezwoer, Doornik niet te verdelgen. Men bood den overwin- naar cene som van 20,000 pond, hetgeen de sracek- beden ingang deed vinden. Ferdinand stelde eene nieuwe regering aan uit de hem toegedane partij, zond den ouden raad in gevangenschap naar Gent en met deze regeringsleden nog een aantal voor- name gijzelaars. Nog vreeselijker was het lot

Kortrijk zaam te trekken, en na zijne wraak aan de ongelukkige Deulestad gekoeld te hebben, liet hij te Doornik de Vlaamsche wapenborden afrukken, het Vlaara8che bestuur afzetten en door Bisschop Gos- 8iiin (Gozewijn) een banvloek naar het hoofd van Graaf Ferdinand slingeren. Ook Cassel werd door de Franschen aan Vlaanderen ontrukt, terwijl Nieuwpoort, Belle, Steenvoorde en andere plaat- sen het lot van Lille deelden om tot asch verbrand te worden. Prins Louis wedijverde bij deze gru- wclen of hij het woeden van Ferdinand te Doornik

Johannu en Kcrtlinaiid te Péronnr tenipprliuuilrn.

der twaalf aanzienlijken, die zich het meest tegen \'t Vlaamsche gezag gekant hadden: de Graaf deed hun het hoofd afslaan. Toen liet Ferdinand den burgers den lecneed zweren, doch zelfs toen nog bedreven zijn soldaten zooveel moedwil dat zij Door- nik op den rand van den ondergang bragten. Zoodra deze feiten ter kennis kwamen van Ko- ning Philippe, liet hij zich niet meer door de guurheid van het jaargetijde terughouden, om naar Vlaanderen weder te keeren. Hij heroverde Lille, waaruit de Vlaamsche troepen weken om zich op

zou kunnen overtreffen: bij het werpen van brandfak- keU in Belle (Bailleul) gedroeg hij zich zoo onstuimig, dat hij bijna zelf door het vuur verslonden werd. Alleen de ellendige staat der wegen gedurende den winter, weerhield de ramp, dat een nog grooter aantal plaatsen op deze wijze te gronde ging. In het begin van 1214 zag Graaf Ferdinand, ten gevolge der aankomst van een groot Engclsch hulpleger, zich in staat om weder aanvallendcr- wljze den oorlog te voeren. Intusschen bepaal- den al zijne verrigtingen zich genoegzaam tot

-ocr page 526-

		514                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		vond, met dien verstande nogtans, dat eenige vestin- gen op de Fransche grenzen zouden ontmanteld wor- den. Daarbij hield de Fransche Koning onverzettelijk bij zijn voornemen vast om Ferdinand gevangen te houden. Zelfs bleef hij weigeren \'s Graven ker- ker te ontsluiten, toen Johanna in eigen persoon hem daarom kwam smeeken. Hij waswoedend.dat Ferdinand, toen deze met Keizer Otto eene overeen- komst had aangegaan, voor zijn aandeel in den buit, Artois, Picardië en Isle-de-France had bedongen. Was door deze gebeurtenis aan Vlaanderen\'s Gravin het echtelijk heil ontrukt, nog zwaarder was het lot dat aan hare zuster Margaretha ten deel viel. Na den slag van Bouvines hoorde men algemeen mompelen, dat het huwelijk dezer Prinses met Bosschaert van Avennes tegen alle kerkelijke wetten streed, omdat Bosschaert in zijne jeugd te Orléans tot priester was gewijd. Toen dit ge- rucht de Gravin doordrong en bevestigd werd, eischte deze van Bosschaert, dat hij zijne gade naar haar hof zou terugzenden. Maar de Heer van Etroeunt-Cauehie deed onvermoeid pogingen om de pauselijke bevestiging van zijn huwelijk te ver- krijgen. Hij ondernam te dien einde zelfs eene reis naar Rome. Vruchteloos: Paus Innocentius III bleef die bevestiging weigeren en sprak, den 12 January 1215, den ban uit over den boetvaardige, die niets anders smeekte dan bij vrouw en kinderen gelaten te worden. Margaretha werd hem ontrukt. De jonge Vorstin scheen ontroostbaar over deze scheiding, ja zwoer met dure eeden, dat zij haar lieven man nimmer verlaten zou. Evenwel, toen zij, na drie jaren Willem van Dampierre leerde kennen, veranderde zij geheel van zin en sloot met dezen Franschen edelman een tweede huwelijk. Bosschaert bragt de laatste jaren zijns levens in eenzaamheid door. Hij zocht afleiding voor zijne teleurstellingen in ernstige studiën. Zijn stoffelijk overschot rust te Cerfontainc bij de oude abdij van Montreuil-les-Damcs, op de grenzen van de Thiérache en Henegouwen. \' Den G Maart 1218 verloor Johanna haar aan- gehuwde oudtante Mathilde, vroeger de gade van haar oudoom Filips, door den dood. De oude dame deed eene reis naar Veumc toen haar wagen door den ellendigen staat der wegen werd omge- worpen. Zij kwam onder het gevaarte in het slijk teregt, waar ze, geweldig gekneusd, in den mod- der smoorde Hare uitgestrekte domeinen keerden nu, overeenkomstig het verdrag van Arras, aan het Graafschap weder. \' Terwijl Johanna ernstige pogingen aanwendde, om den jammerlijken staat te verbeteren, waarin 1 Sommige geschiedschrijvers verhalen dat Gravin Jo- hnnna hem te Rupclmonde in 1218 het hoofd liet afslaan. ZU dwalen, want echte oorkonden bewijzen dat Bosschaert nog lang daarna \'s Pausen weigering en de ontrouw zijner gade overleefde. \\V(| zien hem zelfs in dn gebeurtenissen van 1225 eene niet onbelangr|)ke rol vervullen (bladz. 517). > Vergelijk bladz. 497.
		het plunderen van onderscheidene dorpen in Artois, want zijne pogingen om st. Omer, Lens en Aire te bemagtigen, mislukten. Het eenige wat hij won, was dat de Fransche bezetting van Cassel, door het gezigt der ontzettende vlammen verschrikt, de haar toebctrouwde sterkte in brand stak en aftrok. Na den veldtogt in Artois wendde Oraaf Fer- dinand zich naar het Hertogdom Brabant, welks Vorst hij straflfen wilde voor de hulp aan Koning Philippe Auguste geboden. Door hulptroepen van den Hollandschen Oraaf ondersteund, gelukte het hem, de hoofdstad Brussel zoo te beknellen, dat Hertog Hendrik ora den vrede moest smeeken. Graaf Ferdinand stemde toe in het herstel der oude vriend- schap, op voorwaarde dat de Brabanters zich bij de Vlamingen tegen de Franschen aansloten. Als pand voor het vervullen dier belofte voerde de Graaf \'s Hertogs beide zonen, Hendrik en Godfried, met zich naar Gent. Terwijl Vlaanderen, Artois en Brabant zoo vree- selijk boetten voor het verijdelen der hoop, door Paus Innocentius III bij Koning Philippe Auguste opgewekt, zochten de hoofden der partijen naar nieuwe bondgenooten. In Duitschland streden thans Otto IV, uit den Huize van Saksen, en Frederik II, uit den Huize van Hohenstaufen, om den Keizerlijken troon. Philippe Auguste begunstigde den laatste, en dit was genoeg voor Otto om de po- gingen van Koning John en Graaf Ferdinand te onder- steunen. Dien ten gevolge verzamelde zich in den zomer van 1214 een ontzaggelijk leger op den Vlaam- schen bodem. Otto IV voerde in eigen persoon zijne Duitschers aan, en aan zijn zijde schaarde» zich, behalve Graaf Ferdinand, Hertog Hendrik van Brabant, Graaf Willem van Holland, Graaf Reinoud van Boulogne, Graaf Willem van Salisbury (broe- der van Koning John) en vele andere Duitsche, Nederlandsche en Engelsche grooten. Om de Fransche magt te verderven, landde Ko- ning John (Jan zonder Land) te gelijker tijd in Guienne en rukte tot Anjou voor. Doch Koning Philippe zond tegen deEngelschen zijn zoon Louis, die hen terugsloeg, terwijl hij zelfde verbondenen in Vlaanderen te gemoet trok. De veldslag van Bouvines, in den namiddag van den 27 July 1214, was verderfelijk voor de bond- genooten \'. De Franschen behaalden eene volko- men overwinning, en onder de talrijke gevangenen die zij naar Parijs mcdevoerden, bevond zich Graaf Ferdinand van Vlaanderen J. De ongelukkige gade van Johanna werd, na allerlei bespottingen te hebben ondergaan, in den kerker van den Louvre opgesloten *. Nogtans bleef Vlaanderen in zijn geheel, want bij het verdrag dat Koning Philippe Auguste eerlang met Koning John sloot, werd Vlaanderen in den staat gelaten, waarin het zich bij het uitbreken van den oorlog be- 1 Zie Ue plaat op bladz. 51 fl. \' Vergelijk bladz. 108. \' Zin d« plaat np bladz. 517.

-ocr page 527-

		GESCHIEDENIS \\ hare Graafschappen door de nederlaag te Bouvines waren gebragt, werden haro zorgen verzwaard door eene poging van Keizer Frederik II om haar van het Duitschc aandeel van Vlaanderen te ont- zetten. Hij kon het niet verkroppen, dat zij en haar gade zich gevoegd hadden bij zijn tegenstan- dcr Otto IV, toen deze het Huis van Saksen over dat van Hohcnstaufen den zege wilde verschaf- fen. Op den rijksdag te Frankfort in 121H ver- klaarde hij, dat Johanna de goederen die zij van het Roomsche-Rijk ter leen hield, had verbeurd, en droeg deze leenen uit dien hoofde aan zijn gunsteling Willem I,van Holland, op. Gelukkig voor Johanna was de fiere zoon van Floris III toen juist opeen kruis- togt naar Egypte \'. De Vlaamsche Gravin maakte daarvan een doeltreffend gebruik. Zij liet den Keizer ten spoedigste hare verontschuldigingen aanbieden over het verzuim ten aanzien van het verheergewaden van \'t Keizerlijk Vlaanderen. Zij hield hem voor, dat de velerlei oorlogen, waarin zij sedert haar huwelijk was gewikkeld geweest en de gevangenschap van haar echtgenoot haar verhinderd hadden, manschap voor deze keizerlijke leenen te doen, en zij dus veel- eer medelijden dan straf verdiende. Daarbij vergat zij niet, de personen die in \'s Keizers omgeving waren, voor hare belangen te winnen: althans Frederik van Hohcnstaufen kwam op zijn besluit terug en nam de hulde aan, die Johanna hem ten jare 1220 bood. Arnold van Gaveren, Heer van Materen en Es- cornaix, de eerste staatsdienaar van Gravin Johanna, ontmoette op zekeren dag, terwijl hij zich ter re- geling van belangrijke zaken te Valenciennes be- vond, een der Minderbroeders, die zich ten jare 1219 in genoemde stad gevestigd hadden. Die mon- nik boezemde hem groote belangstelling in. Fier van houding en edel van gelaat, was het uiter- lijke van dien man in de grootste tegenspraak met zijn armzalige plunje en het smeeken om aalmoezen. Daarbij toonden twee zware liktcekenen op het gelaat het kenmerk, dat die Minderbroeder zich niet altijd met zoo vreedzame en lijdelijke werken had bezig gehouden. Heer Arnold dacht nog over deze verschijning na, lang nadat de monnik aan zijn oog was onttrokken. Hij meende eene gelijkenis opgemerkt te hebben, die hem aan een dierbaar nabestaande deed denken. Eindelijk zond hij een bediende uit om den kloosterling voor zich te brengen. Doch aan het convent gaf men hem te verstaan, dat broeder Jean Ie Nattier (Jan de mattenmaker) zich niet meer in het gesticht be- vond, maar op weg was naar de omstreken van Arras. Door dit plotseling vertrek in zijne meening versterkt, steeg Ridder Arnold den vol- genden dag te paard. Nagenoeg halverwege Arras en Douai gekomen, haalde hij den broeder-matten- maker in, die door nog een monnik van dezelfde orde vergezeld, in eene grove pij en blootsvoets den togt voortzette. Hij knoopte een gesprek met hem aan, waarbij hij geene dan onverschillige zaken 1 Vergl bladz IM.		AN VLAANDEREN.                                          515 i aanroerde, zonder iets van hetgeen zijn brein I bezig hield, te laten blijken. Doch inmiddels zag hij broeder Jan met alle oplettendheid in het ge- | laat. Eindelijk overtuigd, dat hij niet meer be- i hoefde te twijfelen, sprong hij van het paard, , naderde den monnik en voerde hem te gemoet: "Messire Joost, gij zijt mijn oom, mijns vaders I broeder. Uw zuster leeft nog, en uw beide zonen ! zijn tot ridders geslagen. Uw strijdmakkers hebben ons uw dood berigt en uw maliënkolder toegezon- den, denzelfde dien uwe voorvaders met zooveel eer gedragen hebben. God zij geprezen dat gij nog leeft!" . De kloosterbroeder hield zich vreemd en ant- woordde: "Ik begrijp niet wat gij meent, heer Ridder.Ik ben niet voor wien ge mij aanziet." Te vergeefs echter waren zijne uitvlugten. De Heer van Materen hield voet bij stuk. Eindelijk overtuigd, dat hij zijn incognito niet kon blijven bewaren, nam de monnik \'s Ridders hand, met de woorden: "Zweer mij dat gij geen sterveling het ver- haal zult mededeelen, dat ik u thans wil belijden, zoo zult gij vernemen waarom ik dit gewaad draag." Heer Arnold zwoer het stilzwijgen te zullen bewa- ren, en nu stemde de broeder-mattenmaker toe, dat hij werkelijk Sire Joost was, die met Graaf Boudcwljn IX ter kruisvaart was getogen. Hij had zich met zevcn- entwintig andere edelen, door een gelofte verbon- den, om den Portugeeschen Infant Dom Pedro bij diens krijgstogten in Marokko bij te staan, en toen deze Prins, getroffen door de standvastigheid van ettelijke Minderbroeders, die om hun geloof ter dood werden gemarteld, zich als lid hunner orde had doen opnemen, waren allen, gedachtig aan hun eed, den Prins in die handelwijze gevolgd." "Wij allen hebben," eindigde hij "ter eere Gods, van onze wapens, onze vrouwen en kinderen, van onze goederen, onzen naam en onze waardigheden al\' stand gedaan, om als arme kloosterlingen Gods naam te verheerlijken en in Zijn dienst ons leven te eindigen." De Heer van Materen beantwoordde het verhaal zijns ooms met verwijten. De edelman kwam in opstand tegen den bedelmonnik, de man van den degen tegen den boeteling. Doch wat hij zeide, Ridder Joost bleef aan zijne gelofte trouw. Ofschoon Ridder Arnold had beloofd te zwijgen over de mededeeling zijns ooms, kwam de zon- derlinge ontmoeting toch ter ooren van anderen. En inderdaad, zij kon moeljelijk verborgen blijven, daar onder de makkers van Joost zich ettelijke beroemde Vlamingen, Henegouwers, Franschen en Engelschen bevonden, zoo als Jean de Trit,Siger de Lille, Jan van Hove, Gautier de Rosoi, Bau- douin de Neufville en Guillaume de la Porquerie. Een gevolg dezer ontdekking was dat het volk in icderen Franciskaan een voormalig Ridder wilde terugvinden en ieder kluizenaar voor een Baron, zoo niet voor een Prins, aanzag. De twijfelingen die omtrent den dood van Keizer Boudewijn waren

-ocr page 528-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

516

ik geleefd heb, en rampen die niet te beschrijven zijn, hebben mij in een eenvoudig man her- schapen. Maar de Goddelijke Voorzienigheid, die mi) iu het leven heeft bewaard, heeft mij wederom naar mijne heerschappij gevoerd. Ik heb echter bezwaar om mij hier bekend te maken, zoo om de armoede waartoe ik gedaald ben, als omdat mijne eigene dochter Johanna, die nu den titel van Gravin voert en door mijne geliefde onderzaten met het hoogste gezag is bekleed, mij zou vervol- gen en laten dooden." De gewaande Boudewijn deelde verder mede, dat hij ais slaaf naar Armenië* verkocht, daar door Oostersclie kooplieden was herkend en verlost. Welhaast moeiden zicli cenige edelen met de

te berde gebragt, verlevendigden zieli. Duizenden gaven hunne hoop te kennen dat die held nog in leven mogt zijn, om de nederlaag der Vlamingen te wreken en O raaf Ferdinand aan de Fransche boeijen te onttrekken. Voor dezen ongelukkigen Vorst ging eensklaps een vertroostend licht op, ofschoon liet spoedig ver- dween en het duister daardoor nog somberder maakte. Den 11 July 1223 overleed Koning Philippe II (Philippe Auguste) te Mantes, bijna achtenvijftig jaren oud. Hij werd op den troon vervangen door zijn zoon Louis VIII. Van deze omstandigheden maakte Gravin Johanna gebruik, om bij den nieuwen Monarch ernstig op het slaken der boeijen van haar gemaal aan te dringen. Maar Louis toonde

Slap van KmiviiM-i

zich niet minder onverbiddelijk dan zijn vader: hij zwoer bij zijne kroon, dat zoo lang hij leefde, Graaf Ferdinand een gevangene blijven zou. Eensklaps liep te Valenciennes en omstreken iiet gerucht, dat Koning Boudewijn werkelijk in zijne landen aan de Schelde was teruggekeerd. Velen meenden hem te herkennen in een monnik die in het Bois de Glanchon, bij Mortagne, zijne kluis had gevestigd. Men sprak den broeder over zijne gc- lijkcnis met den verdwenen Vorst, en deze, door de eerzucht verblind, gaf ten antwoord: "Zij die zoo verheven over mij denken, bedriegen zicli niet. Ik ben werkelijk degeen voor wien gij mij aanziet, Keizer Boudewijn, Graaf van Vlaanderen en Henegouwen. De langdurige slavernij waarin

zaak. Of zij in de mcening der domme menigte deelden, die waande dat \'s Lands oude Vorst was teruggekeerd, valt te betwijfelen, even als men moeijelijk bewijzen kan, dat zij den kluizenaar alleen aanmoedigden omdat zij gaarne een anderen staat van zaken begeerden. Zeker strookte het niet met hunne belangen, dat eene zwakke vrouw liet hoogst gezag uitoefende, en wel eene vrouw, die, wijl haar man in den kerker smachtte, in stille afge- scheidenheid leefde, waardoor de reeds zoo mag- tige gemeenten \'s Lands baronnen al meer en meer overschaduwden. Hoe dit zij, zij drongen bij den valschen Bou- dcwljn aan, om zich aan het hoofd des Lands te plaatsen en schonken hem daartoe de noodige

-ocr page 529-

••:

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Ó17

middelen. \' Zij geleidden hem in zegepraal naar Valenciennes, waar liet volk met uitbundige vreugde den indringer welkom heette. Onder de edelen van Henegouwen die hem toevielen, waren de Heeren van Kcuinnnt en Quiévrain, Baudri en ürogniart van Denain, Sohier van Enghien, Arnoul van Aisne en Bosschaert van Avenues. Daarentegen hieven (ïerard van Jauchc, Guillaurae en (Üllcs van Barben$on, (Jauticr des Foutaines, Fastré en (lautier van Ligue innig aan Gravin Johanna geheeld. Van Valenciennes toog de valsche Boudewijn naar Lillc, en van daar naar Kortrijk, waarbij hij zijn aanhang voortdurend zag toenemen, terwijl vele edelen hunne schatten te zijner dienste stelden. Gravin Johanna die bij het eerste gerucht dat Keizer Boudewijn in een bosch bij Valenciennes was teruggevonden, over de zaak had geglim- lacht, werd nu alles een zoo zonderlinge loop nam, ongerust. Zij zond eenige edelen tot den gewaanden

I Niemand wist wat hij van de gebeurtenissen moest | denken. De kluizenaar gebood als meester. Hij I trok het land rond, te midden van een drom prachtig I getooide edelen en hovelingen, droeg de keizer- ! lijke kroon en keizerlijke gewaden, liet een kruis voor zich heendragen, verhief burgers tot edelen, beleende zijne gunstelingen met domeinen en vleide de lagere standen. Hij liet de beide zonen van Bosschaert van Avenues door Gilles van Sotteghem bij zich brengen en noemde hen zijn lieve klein* zonen, terwijl Bosschaert zelf. misleid of veinzende het te zijn, hem zijne diensten kwam aanbieden. Deze erkenning van den valschen Boudewijn door bloedverwanten van het Grafelijk Huis wierp op het gedrag van Johanna den sombersten schijn, zoo- dat de misleide menigte haar beschuldigde, dat zij haar vader verloochende en hem poogde in het verderf te storten. Deze verwijten stegen ten top toen de Hertogen van Brabant en Limburg gezan-

Oraaf Fcrdinond in den koker.

Keizer en noodigde hem uit aan haar hof te Quesnoi te komen, opdat zij en al hare getrouwen hem zouden erkennen. Maar de vermeende Vorst achtte dat uitstapje niet geraden: hij meende dat hem een valstrik werd gespannen en bleef weg. Doch de (iravin kon niet te Quesnoi blijven, waar zij door een aanval der verdwaasde burgers van Valenciennes werd bedreigd. Zij zag zich zelfs gedwongen, do wijk te nemen naar Mons, en hier dreigde het gevaar niet minder, zoodat zij in het holst van den nacht naar Doornik afreisde. Zij beval daarbij om de sterkte Flobecq van levens- middelen te voorzien, en liet de kasteelen der edelen die hare zijde hadden verlaten, in brand steken. Johanna poogde naar Vlaanderen weder te kee- ren. Maar de verbijstering was er ten top gestegen. \' Zie do plaat op blaas. 520.

ten tot den valschen Boudewijn afvaardigden, en Koning Henry III van Engeland, hem, den 11 April 1225, een brief schreef om zijne hulp in te roepen tegen Louis VIII. Johanna, wier gezag thans bijna overal werd miskend, riep eindelijk de hulp in des Franschen Konings. Louis koos tot commissarissen voor deze aangelegenheid zijn kanselier, den Bisschop van Senlis, en andere mannen van aanzien. Deze ver- trokken naar Vlaanderen waar zij allen, die in de nabijheid van Boudewijn IX geleefd hadden, onder- vroegen. Vervolgens schreef de Koning een brief aan den nu zoo hoog verheven gelukzoeker, waarin de Monarch hem uitnoodigde naar Peronne te komen, ten einde belangrijke aangelegenheden te bespre- ken en manschap te doen voor al wat hij van Frank- rijk in leen hield. En ten einde den genoodigde elke uitvlugt te ontnemen, om deze aanvraag van de hand te wijzen, zond hij hem een vrijgeleide.

-ocr page 530-

		518                                         GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		Ditmaal kon de eerzuchtige kluizenaar zich niet aan de vorstelijke uitnoodiging onttrekken. Maar te vergeefs zou men den heremiet van Qlaaehon in dien van goud en purper schitterenden grijsaard hebben willen ontdekken, die door cene eerewaeht van ridders en voorname poorters vergezeld, Pè- ronne binnentrok. Mogelijk koesterde hij zelf eenige hoop op een goeden uitslag, maar zeker is het, dat zijn geleide in de beste verwachtingen leefde en zich overtuigd hield, een duren pligt jegens hun soeverein te vervullen. Het onderzoek werd met veel doorzigt gc- voerd. De Koning ontving den kluizenaar op dezelfde wijze als had hij werkelijk den Keizer voor zich, noemde hem zijn oom en noodigde hem aan zijne tafel. De kluizenaar, door zoo veel ongewoons verward, verontschuldigde zich, maar kon niet weigeren om na den maaltijd aan den middagkout deel te nemen. In weerwil van zijne vermetelheid zat de valsche Boudewijn op de pijnbank. De Koning nam hem ter zijde, bragt hem aan \'t spreken en was spoedig overtuigd dat hij een bedrieger voor zich had. Geen der hovelingen, die Keizer Boudewijn gekend hadden, vonden hem in den landlooper terug. Vooral kreeg de man het te kwaad toen de Bisschop van Senlis zich in het gesprek begon te mengen. Deze onderhield hem over betrekkingen tusschen Frank- rijk en Vlaanderen, die Boudewijn zeer welmoest weten indien hij de ware man ware geweest. De bedrieger wist niet welke houding hij zou aan- neraen. "Weet gij nog," sprak de Prelaat "wan- neer en op welke plaats gij manschap hebt ge- daan voor uw Graafschap Vlaanderen aan onzen Koning I\'hilippc II, wiens ziel God genadig zij?" Na eenige oogcnblikken als in diep ge- peins gezeten te hebben, antwoordde de aange- sprokenc, stamelend: "Ik herinner het mij niet meer!" De Bisschop vroeg hem vervolgens, in welke stad, op welken dag en in welke zaal hij met Marie van Champagne was gehuwd. De oude bedrieger bleef stom, en onder liet voorwendsel, dat de vermoeijenissen, zijn hoogc leeftijd en de uitgestane rampen zijn geheugen in den steek lieten, verzocht hij dat de Koning hem mogt toestaan, eerst den volgenden morgen op al die vragen te antwoorden. \' De Vlaamsche en Henegouwsche Hceren die den val8chen Boudewijn vergezelden en hem ter goe- der trouw voorden Keizer van Byzantium hielden, hadden gedurende dit onderhoud meermalen onte- vreden het hoofd geschud, doch hunne bcvrecm- ding veranderde in eene volkomen verontwaardi- ging, toen zij den volgenden morgen vernamen, dat de voormalige kluizenaar van Mortagnc in het nachtelijk duister te paard het kasteel was ont- vlodcn, met zich nemende alle kostbaarheden, die hij bij deze vlugt kon bergen. De bedrieger sloeg den weg naar Valenciennes in. 1 Zie do plaat op uluriz. 521.		De meeste ingezetenen namen zijne verzekering dat men hem een strik had gespannen, zoo gaaf aan, dat toen de monniken der Abbaye dest. Jean (de st. Jansabdij) hem den baard schoren, zij eenige haren daarvan als relieken bewaarden. Te Binche, waar men zich even dwaas gedroeg, dronk het gemeen het water waarin hij zich had gebaad. De aanzienlijken van eerstgenoemde stad wilden hem gevangen nemen, maar het gepeupel stelde zich voor hem in de bres, zette de leden van den ma- gistraat af en verjoeg de edelen die zich tegen den bedrieger verklaarden. Arnold van Gave- ren en de lieer van Estrépi, Maarschalk van Henc- gouwen, verlieten Valenciennes, omdat zij zoo groote buitensporigheden door hunne tegenwoordigheid niet wilden aanmoedigen. Daarentegen bleven Ni- colas en Gautier de Quiévrain, en de Heeren van Denain, van Vendougies en Reumont op de zijde der verdwaasden, wien Proost Gautier de Forest vruchteloos poogde tot bedaren te brengen. Na verloop van veertien dagen maakte Gravin Johanna tocbcreidselen om Valenciennes te bele- geren. Op het berigt hiervan ontweek de kluizenaar in het holst van den nacht de veste, door den abt van st. Jean en nog een negental zijner ijvc- rigste aanhangers vergezeld. Johanna liet den be- drieger nazetten. Welligt zou hij bij Nivelles in de handen zijner vervolgers zijn gevallen, zoo de ingezetenen dier Brabantsche stad hem niet ontzet hadden. Te bang echter om in de nabuurschap der Henegouwsche grenzen te blijven, zette hij zijne vlugt tot Cöln (Keulen) voort. Zelfs hier, meer dan dertig uren van de Henegouwsche grenzen, achtte hij zich nog niet veilig, vooral niet omdat hij vreesde onder de oogen van den Aartsbisschop te komen. Nogmaals nam hij den nacht te baat om zijne vlugt verder voort te zetten. Zoo beangst was hij, dat hij het zells niet waagde, zijn rcis- genooten kennis van zijn voornemen te geven. Toen de abt van st. Jean en zijne medestanders den volgenden morgen "hun Keizer en Heer" te vcr- geefs zochten en hunne koffers openden, vonden zij niet slechts hun beschermeling, maar tevens al hun geldmiddelen gestoven. Do valsche Boudewijn had den weg naar het Zuiden ingeslagen, om in zijn vaderland Bourgondië, te Rougcmont, eene schuilplaats te vinden. Hoe diep haar afgod was gevallen, wilde de op- geruide gemeente van Valenciennes zich niet aan hare beleedigde meesteres onderwerpen. Zij zette den dwazen tegenstand voort. Doch Johanna, die thans in do oogen van allo verstandigen geregt- vaardigd was, zegevierde over de misleiden en dwong hen, zich voor haar te vernederen, door blootshoofds en blootsvoets genade voor hun afval te smeeken. De gelukzoeker die eene zoo groote beroerte verwekt had, bleef eenigen tijd in het bezit zijner zoo kwalijk verworven rijkdommen. Einde- lijk echter kwain een schildknaap van Everard de Castcinai, Heer van Rougemont, achter zijne

-ocr page 531-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		619
		geheimen. Hij deelde ze aan zijn meester mede, die onmiddellijk besloot daarvan partij te trekken. "Bij st. Jacob!" riep de edelman, "dat zal mij een heerlijken dronk verschaffen." Hij schreef naar de Gravin en bood haar aan, den voortvlugtigcn kluizenaar voor 1000 mark zilver in hare handen te stellen. Johanna was te zeer bedreigd geweest dan dat zij den tijd met dingen zou gesleten hebben. Zij nam den voorslag van den Heer van Rougemont gaaf aan en liet den bedrieger naar Lille brengen. Ten strengste ondervraagd, bekende de gevangene, dat hij Rertrand heette en een zoon was van Pierre Cardel, een eigenhoorige van den Ridder Clérembaud van Capes. Hij was te Rains geboren, een dorpje in de nabuurschap van Vitry-sur-Marne en daar onder den naam van Ie Clan (de Manke) bekend ge- weest, wegens het gemis van alle kracht in zijne teencn. Luimig van aard, was hij speelman, sprin- ger en goochelaar geworden, en wel met zoo goeden uitslag, dat hij daardoor zoowel bij zijns gelijken als bij den Baron van Capes gaarne werd gezien. De toe- juiching waarmede men zijne vertooningen ont- ving, hadden hem op het denkbeeld gebragt, zich voor den Keizer van het Oosten uit te geven, vooral nadat verscheidene personen hem hadden verhaald, dat hij bijzonder veel op Keizer Boudc- wijn geleek. Hij geloofde dat hij nog beter zou geslaagd zijn, indien hij bij zijne vele kunsten, het voeren van het zwaard naar den cisch had verstaan. Ook erkende hij, dat hij het niet zoo ver zou gc- bragt hebben, zoo niet eenigc edelen, die Gravin Johanna vijandig waren, hem met al hun kracht hadden bijgestaan, om zijn doel te bereiken. Bertrand Cardel riep de genade in der Gravin, aan wie hij zich zoo zeer vergrepen had. Maar deze meende daartoe gecne vrijheid te hebben, weshalve zij het regt zijn loop liet. Dit was geheel naar den geest dier tijden. De bedrieger werd, blootshoofds en blootsvoets, op een paard gezet en zoo naar alle steden gevoerd, die hem eens in zijne aange- matigde grootheid hadden gezien. Ten slotte naar Lille teruggeleid, werd hij aan den schandpaal gekluisterd, met een beeld van den duivel nevens zich, daarna met ijzeren ketens, tusschen twee zwarte honden aan een galg opgehangen en toen in de nabuurschap der abdij van Loos aan het roofgedierte van veld en hemel ten prooi gegeven. Ofschoon er nog altoos dwazen waren, die bc- wcerden dat de gehangene in werkelijkheid Kei- zer Boudewijn was geweest en uit dien hoofde de Gravin voor eenc vadermoordster scholden, vond Johanna zich gedrongen eene algemeene schuldvergif- fenis voor Boudewijn\'s aanhangers in Vlaanderen en Henegouwen af te kondigen. Het charter waarbij dit geschiedde, is gedagteekend van den 25 Au- gustus 1225. Van eene drukkende zorg bevrijd, hield Gravin Johanna zich thans ernstig bezig om de vrijheid van haar gade terug te bekomen, die nog altoos een kerker der Louvre bewoonde. Louis VIII		toonde zich onverzettelijk, maar eindelijk door den Paus en eenigc Kardinalen daartoe aangespoord, neigde hij tot inschikkelijkheid. Hij wilde zijn gevangene vrij geven, zoo Graaf Ferdinand en Gravin Johanna de voorwaarden wilden aanne- men, die hij hun liet voorhouden. Deze waren bijzon- der drukkend. Maar toen de reeds twaalf jaren van elkander gescheiden echtgenooten die bepalingen niet het minst konden verzacht krijgen, besloten zij het verdrag van Melun, den 10 April 122G opgesteld, te bezegelen. Ferdinand zou zijne vrijheid terug- bekomen tegen een losgeld van óiyxxt Parijsehe ponden, die in twee termijnen moesten voldaan worden. De eerste daarvan zouden Vlaanderen en Henegouwen uitkeeren op den dag, dat Ferdinand zijn kerker verliet, waartoe Louis den eersten Kersdag van 122G bepaalde. Voor den tweeden termijn hadden beide gewesten uitstel, doch gedu- rende dien tijd moesten de steden Lille, Douai en Sluis, met al wat daaronder behoorde, in \'s Konings magt gesteld worden. Zoodra \'s Graven losgeld geheel gekweten was, zou dit grondgebied door de Franschen worden ontruimd, doch onafhankelijk van het tijd- stip waarop dit geschiedde, zou het Fransche bezit van Douai tien jaren duren. Zelfs moest het onderhoud der Fransche troepen gedurende al dien tijd op kosten van Vlaanderen plaats hebben. Indien de Graaf en de Gravin dit verdrag niet ten volle nakwamen, zouden de Aartsbisschop van Reims en de Bisschop van Scnlis hen, veertig dagen na de aanmaning daartoe, in den ban doen en zouden gansch Vlaanderen en Henegouwen onder het interdict liggen. De Graaf en de Gravin zou- den de Barons en de steden der beide Graafschappen den leenced aan den Franschen Koning laten zweren en zich vcrpligten nimmer de wapenen tegen den Koning of zijne nakomelingen te voeren. Zoo eenig Ridder weigerde die manschap te volbrengen, zou hij door Johanna en Ferdinand worden verbannen, en mogt cenige stad hierin niet willen treden, zoo zouden de grafelijke personen haar al hare bezit- tingen ontnemen. Eindelijk moesten de Vlaamsche en Hencgouwschc Vorsten afzien van hun regt, om nieuwe vestingen aan deze zijde der Schelde aan te leggen. Hadden Johanna en Ferdinand de eischen van den Franschen Koning aangenomen, de Barons en de steden van Vlaanderen waren niet te bewegen om dit verdrag te bekrachtigen. Steeds gekant tegen vreemdelingen, die zoo veel leed over hun Land hadden gebragt, braken ze onmiddellijk alle onder- handelingen af. Zij oordeelden dat hunne Gravin ditmaal meer als vrouw dan als soevereine had gehandeld. Gelukkig voor do beide echtelingen en voor Vlaanderen stierf Koning Louis reeds den 7 No- vcraber 1226. Koningin Blanche, Regentes van Frankrijk voor haar zoon Louis IX, minder vooringe- nomen tegen Graaf Ferdinand dan haar gade of haar schoonvader, bewerkte dat eenigc drukkende bcpa- lingen van het Melunsche verdrag verzacht werden.

-ocr page 532-

		f,20                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		Het losgeld zou tot 25,000 Parijsche ponden bc- perkt blijven, en de Fransche bezetting niet lan- ger dan zes jaren binnen Douai liggen. Eindelijk na twaalfdelialf jaar kerkering, den <> January 1227, kon Graaf Ferdinand zijne gevangenis verlaten \'. Aanvankelijk geheel aan zich zelf over- gelaten, bad men hem in den jongsten tijd ver- gund eenig gezelsehap bij zich te zien, maar niet dan enkele monniken van de orde van st. Fran- ciscus. Zijn vroegere levendigheid en geestdrift waren geheel uitgebliischt: bij was een bezadigd,
		Eerlang deed zich voor Ferdinand de gelegenheid voor om zijne dankbaarheid jegens Koningin Blancbc te toonen. Ettelijke voorname vassallen der Fransche kroon spanden te zamen om de regten, die Koning Philippe II en zijn zoon Koning Louis VIII aan de grootc leenmannen des Rijks hadden ontnomen, met de wapenen terug te vorderen. Aan hun hoofd stonden Pierre de Dreux, Graaf van Bretagne; llobert, (!raaf van Dreux; Philippe de Clermont, Graaf van Boulogne; en Sire Enguerrand van Ooucy. Zoodra Koningin Blancbc van deze zamenspanning
		lic kluizenaar van MorUgne iiungcluclit urn al« Keizer Boudewyn op te treden.
		kennis droeg, riep zij allen in wien zij vertrouwen stelde, tot bescherming van den troon baars zoons op. Graaf Ferdinand was terstond bereid om haar te on- dersteunen. Hij bragt ecne aanzienlijke heirmagt van jonge, moedige soldaten op de been, trok de domeinen van den Graaf van Boulogne binnen en rigtte er een zoo groote schade aan, dat zijn tegenstander begon te begrijpen, ecne dwaze onderneming aangevan- gen te hebben. De burgers van Calais, vernemende dat Oie door de Vlamingen was verbrand en gc- plunderd, vreesden voor zich een zelfde lot. Daar-
		afgetrokken en in zich zei ven gekeerd man ge- worden. Dankbaar aan Koningin Blanche,die hem den kerker had geopend, besloot bij Frankrijk tot aan zijn einde trouw te blijven en zich met niets dan het welzijn zijner onderdanen bezig te houden. Had de nederlaag van Bouvines Vlaanderen in een staatkundig opzigt doen dalen, hij wilde het door nutti- geinstellingen verheffen en het de middelen,verschaf- fen om zich later met meer geluk te verdedigen. 1 /ie de plaat op bladz. 524.

-ocr page 533-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

521

van Theobald, Graaf van Champagne, om den Graaf van Bretagne tot reden te brengen. Een verschil

om zonden zij afgevaardigden aan Graaf Ferdinand, die hem eene groote som en twintig voeders wijn aan-

De valiche Boudewijn st.vit verbluft.

boden, zoo hij hunne veste spaarde. Na deze zege- praal vereenigde de Vlaming zijne benden met die

over den voorrang zou welligt de bewegingen van den Vlaming en den Champagner hebben verlamd,

-ocr page 534-

		522                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		leefde, was te hulpeloos,\'te ver verwijderd om aan Namen te denken. Dit wekte bij de eerzuch- tige Margaretha van Courtenai, vierde dochter van den Graaf van Auxerre en Jolanda van Hene- gouwen, het besluit op, om zich de kroon op het hoofd te plaatsen. Weduwe geworden van Raoul, Heer van Issnuiliiii. had zij zich vervolgens in tweeden echt met Hendrik, Graaf van Vianden, verbonden. Deze, schier even hcerschzuchtig als zijne gade, bezat magt en invloed genoeg om haar ontwerp te ver- wezenlijken. Hij vertrok met haar naar Namen en liet zich en zijne gade als Graaf en Gravin huldigen. Ferdinand meende de regten zijner vrouw tegen de Viandeners te moeten verdedigen, weshalve hij Keizer Frederik II verzocht dat deze zijne gade met het haar toegevallen Graafschap Namen zou beleenen. Zijn aanzoek werd welwillend opgenomen; want bij eene oorkonde van den 3 Juny 1229 erkende de Hoomsch Koning Hendrik, zoon van Frederik II, Johanna ook in de waardigheid van Markiezin van Namen. Ferdinand viel nu het Land tusschen Sambre en Maas aan, veroverde er onderscheidene ver- sterkte plaatsen, en na eene belegering van veertig dagen nam hij steedje Floreffe in, dat, door de He- negouwsche benden aan kolen gelegd, nimmer den ou- den bloei terug erlangde. Eindelijk stuitte eenver- drag, te Cambrai (Kaïnerijk) den 1 November 1232 gesloten, de vijandelijkheden. Door de tusschenkomst van Heer Enguerrand van Coucy gaf elk van beide partijen een deel zijner eischen op. Johanna en Ferdinand stelden zich tevreden met de streken van Vieuville en Golzinncs, benevens de domeinen die Maria, de weduwe van Filips de Edele, en vervol- gens de Hertog van Brabant in het Graafschap hadden bezeten. Daarentegen zouden de Graaf van Vianden en zijne gade zich vergenoegen met de hoofdstad Namen en het overige des Lands, met inbegrip der Heerlijkheden die aan Markgraaf Filips in Henegouwen hadden toebehoord. Ook zouden zij voor het nieuw-verworven Markiczaat aan Johanna als Gravin van Henegouwen hulde bewijzen. Na door dezen vrede de regten zijner gade ver- zekerd te hebben, leefde Graaf Ferdinand nog slechts acht maanden. Gedurende zijn verblijf in den kerker te Parijs had hij de kiemen eener smartelijke ziekte het eerst gevoeld, het graveel, dat hem den 27 July 1233 te Noyon ten grave sleepte. Zijn lijk werd in genoemde stad ter aarde besteld, doch later weder opgedolven om bijgezet te worden in de abdij van Marquette, een der me- nigvuldige conventen door Gravin Johanna gesticht. Uit zijn huwelijk was slechts éóne dochter voort- gesproten, die aan Graaf Robert I van Artois als echtgenooto was beloofd. Dat Vlaanderen eene gcheele reeks van kloos- tergestichten en liefdadige inrigtingen van Johanna ontving, roeraden hare tijdgenooten als eene deugd, ofschoon die mildheid niet belette, dat de abt van st. Jean te Valcnciennes hare zijde verliet om die van den valschen Bondewijn te omhelzen, en de abt
		indien niet door partijen eene schikking ware ge- troffen, die aan beiden voldeed (8 Juny 1230). Men kwam namelijk overeen, dat ieder hoofd \'den eenen dag de voorhoede en den andere de achterhoede zon aanvoeren. Aan deze overecn- - stemming had Koningin Blanche het voor een groot deel te danken, dat zij het erf der Fran- schc Koningen onverminderd aan haar zoon kon overgeven. Inmiddels hadden de beide vorstelijke personen die het hoogst gezag in Vlaanderen voerden, zich ijverig beziggehouden met verbeteringen in de bin- nenlandsche aangelegenheden. Uithoofde van ver- schillende ongeregeldheden die nu en dan bij het verkiezen van schepenen plaats vonden, regelden zij in 1228 de regeringen der vier hoofdsteden, Gent, Brugge, Yperen en Douai, naar een nieuwen grondslag. Daardoor kreeg Gent zijn beroemd collegie der negenendertig. Het werd zaamgesteld op de volgende wijze. De dertien schepenen kozen de vijf ver8tandigsten en deugdzaamsten hunner medebur- gers, zonder daarbij op maagschap of andere uiter- lijke omstandigheden te letten. Door dit vijftal werden daarop nog vierendertig achtbare burgers benoemd, en nu de 39 regenten afgcdeeld in 13 schepenen, 13 raadshecren en 13 raden buiten dienst. Deze "wethouders" zouden alle jaren van ambt veranderen, te weten: de schepenen zouden buiten dienst gesteld, de raadsheeren tot schepenen en de buiten dienst gestelden tot raadsheeren be- noemd worden. Hij overlijden van een der negcn- endertig zouden de wethouders van dat jaar de magt hebben, een ander in zijne plaats te benoe- inen. Eindelijk werd bepaald, dat de baljuw een geboren Gentenaar zou moeten zijn, of althans eene Gentsche vrouw in huwelijk hebben. Pilipa de Edele, Markgraaf van Namen, in 1212 zonder kinderen na te laten, overleden zijnde, moest, volgens erfregt, in zijne heerschappij op- gevolgd zijn door zijn broeder Hendrik, die te Konstantinopel de keizerlijke kroon had vcr\\vor- ven. Maar Hendrik was afwezig, en uit dien hoofde had zijne zuster Jolanda, de gade van Pierre de Courtenai, Graaf van Auxerre, zich in het bezit van het schoone Graafschap aan de vereeniging van Maas en Sambre gesteld. Uit hare handen was de kroon overgegaan aan hun zoon Filips van Courtenai, en toen deze, na een kort bewind overleed, aan diens broeder Hendrik. Had deze, toen hij in 1228 overleed, kinderen nagelaten, de erfopvolging in Namen zou waarschijnlijk in het Huis van Cour- tenai gebleven zijn. Doch dit was niet het geval, en zoo keerde het regt van erfopvolging, volgens veler meening, aan het Huis van Vlaanderen terug, derhalve aan Gravin Johanna. Maar er waren nog andere regthebbenden, die zich het Markgraafschap niet wilden laten ontwringen. Moest het in het Huis van Courtenai blijven, dan kon de tienjarige Keizer van Konstantinopel, Boude- wijn II, de meeste regten doen gelden. Doch deze, die te midden der treurigste hofschandalen

-ocr page 535-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN,
		523
		I of 2 Mei 1238), Zoodra het berigt daarvan tot hem | doordrong, besloot Heer Walram gebruik temaken van de verwarring welke ten gevolge van dit af» I sterven in het kamp zijner vijanden moest ontstaan, I Werkelijk waren de Valkenburgers en hunne bondge- 1 nooten zoo verschrikt toen zij de Ilenncwieren en do met hen verbonden Luikennren van de hoogte zagen afdalen, dat zij naar een goed heenkomen zochten, Thomas\' trouwe diensten aan de zaak der Lui- kenaren hadden ten gevolge, dat vele geestelijken aan wie de keuze van een nieuwen Bisschop was j opgedragen, hunne stem gaven aan Willem van J Savoie, \'s Graven broeder. Thomas, hiermede gc- ! vleid, deed alle moeite om den nieuw-verkozeneop den stoel te brengen en verwachtte daarvan do gunstigste uitkomsten, toen de Paus aan die keuza zijn zegel hechtte, Intusschcn was de verheffing van den Savoiaard ver van zeker; want Keizer Frederik II hield de zijde van Willem\'s tegen- stander Otto van Eberstein, Proost van Maastricht en Aken, die op zich de stemmen van een ander deel der Luiksche geestelijkheid vereenigd had, Dien ten gevolge zag Graaf Thomas zijne tegen- standers vermeerderen met de Hertogen van Brabant en Limburg, aan wien de Keizer dringend beval om de regten van Otto te verdedigen. Een hevige worsteling stond op het punt van los te breken, toen het afsterven van Bisschop Willem, die in Italië plotseling overleed, de aanleidende oorzaak tot dezen strijd wegnam. Graaf Thomas, naar Vlaanderen teruggekeerd, ondersteunde Johanua ijverig in het bevorderen der nijverheid en van den bloei harer verschillende onderdanen. Vooral begunstigde hij de poorters van Gent, Brugge, Ypercn, Lillo, Valenciennes, Damme , Brouckburg, Veurne en st. Winoxbergen, terwijl hij in den jare 1242 aan de bloeijende ha ven plaats st. Anna ter Muiden — thans een der kleinste dor- pen van Zeeuwsch-Vlaanderen — stadsregten ver- leende. Ook deed hij groote alpenstieren en koeijen uit Savoie komen, om het ras der runderen in Vlaan- deren en Henegouwen te verbeteren. Op gelijke wijze handelde hij ten voordeele van het ras der paarden, waartoe hij hengsten en merriën uit Spanje en la Pouillc ontbood. Merkwaardig is het, dat hij voor de Vlaamsche stukken die hij bekrach- tigde, een zegel met het wapen van Vlaanderen koos, doch voor de Henegouwsche een zegel met het kruis van Savoie. \' Van den Engelschen Koning Henry III verwierf hij, bij een bezoek dat hij in 1239 te London bragt, dat de Vlamingen en IIen- ncwieren in alle vrijheid hunne koopwaren door zijne staten zouden mogen voeren, zelfs wanneer in een oorlog tusschen Engeland en Frankrijk de Graaf van Vlaanderen zich aan de zijde van zijn Leenheer plaatste. 1 Ferdinand had eveneens van tweeërlei zegel gebruik gemaakt: van een Vlanuiscli grootzegel, met een tegenzegel waarin het oade Henegouwsche wapen was gesteld: ge- kepord van sabel en goud in zes stukken.
		van st. Ghislain lianr veel moeite berokkende. Doch bezwaarlijk zal het nageslacht haar roemen, dat zij in 1231 bijdroeg om de Stedingers ten onder te brengen, toen deze wegens het schenden der hun verleende reg- tcn, tegen hun Heer, den Bisschop van Breinen, wa- ren opgestaan. Onder Raao en Arnold van (Javeren, Kobcrt en (iuillaumc van Béthuuc, Arnold van Oudenaarde, Dirk van Beveren en (Ülbert van Sot- tcghem leverde de Gravin daartoe eenc bende van :iiio ruiters en <>oo voetknechten. \' Maakte die strijd vele ongelukkigen, ook Johanna kon niet op voorspoed roemen: zij verloor nog dat- zelfde jaar (Augustus 123-1) haar eenig kind, Maria. Drie jaren gingen in tamelijke rust voorbij. In- middels gaven de onderzaten, die voor verwikkc- lingen na .lohanna\'s dood vreesden, aan hare Gravin meermalen te kennen, dat zij hoopten dat hunne gebiedster een tweede huwelijk zou aangaan. Of- schoon Johanna hare gade teeder had bemind, gaf zij eindelijk aan de vereenigde wenschen van Vla- mingen en Hennewieren gehoor. Maar Simon van Montfort, de bittere vervolger der Albigenzen, die naar hare hand dong, was de uitverkorene niet. Margucrite van Provence, de jeugdige gade van Louis IX, bewerkte, dat Johanna de voorkeur schonk aan den oom der Koningin, Thomas van Savoie, een Vorst van geringe middelen, wat zijne inkomen betreft, maar wel onderwezen, dapper en van een goed voorkomen. Hij was echter belangrijk jonger dan Johanna, want terwijl de Gravin reeds nagenoeg vijf- tig jaren telde, had hij er slechts zevenendertig. Het huwelijk werd in October 1237 gesloten. Daarbij werd overeengekomen, dat zoo de (iravin vóór hem stierf, hij een jaargeld van zesduizend Parijscho ponden, in Artesische munt, zou ont- vangen uit de Vlaamsche domeinen, nevens alle in- komsten die uit het octrooi van Mons aan de schat • kist der Henegouwsche Gravin toevloeiden. Naauwelijks was Thomas als Graaf van Vlaande- ren erkend, of hij werd opgeroepen om den Bisschop van Luik, Jan van Aps, bij te staan in een strijd te- gen Walram I, Heer van Valkenburg, broeder van Walram IV, Hertog van Limburg. Graaf Thomas was die hulp schuldig, omdat Henegouwen in 1071 een leen van den Luikschen stoel geworden was. Walram had uit zijn kasteel Poilvache verscheidene malen plundertogten in het Sticht ondernomen, waardoor vele bloeijende dalen aan den Maas in ellende werden gedompeld. Eindelijk klom de nood zoo hoog, dat Bisschop Jan besloot de gevreesde sterkte te bemagtigen. In February 1238 kwam hij voor Poilvache, en, door Graaf Thomas van Vlaanderen, zoowel met manschappen als oorlogs» tuig ruimschoots ondersteund, hoopte hij dat zijne on- derneming met het gelukkigst gevolg bekroond zou worden. Reeds had hij eenige weken achtereen alle krachten tot verovering van het kasteel ingespan- nen, toen een onverwachte dood hem aan zijne krijgsmakkers en zijn Sticht ontrukte (30 April
		1 Vergelijk blndz. 202.

-ocr page 536-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

524

In Ui:! kwam een oorlog met Brabant den vrede verstoren. De aanleiding daartoe werd door Her- tog Hendrik II gegeven toen hij de beloften vergat, door hem in 1214 aan Vlaanderen gedaan. Thomas drong gewapenderhand Brabant binnen, op welken togt zijne volgelingen, terwijl zij door Ninove trok- ken, zich aan allerlei buitensporigheden schuldig maakten. Voor Brussel gekomen, deed hij deze stad zwichten, zoodat Hertog Hendrik en diens broeder Godfried in zijne magt kwamen. Door \'s Keizers tusschenkom8t werd echter de vrede spoedig her- steld. Het opperhoofd van het Duitsche-Rijk had de Graven van Toulouse en Provence verzocht, al hun invloed te willen aanwenden, om de over- winnaar tot gematigdheid te bewegen. In het jaar 1244 nam Graaf Thomas deel aan

HOOFDSTUK XXI. marcaretha II (Zwarte Margriet). Staat van het Vlaamsche Grnvcnhuis. — Margaretha be- geeft zich met haar derden zuon, Willem van Dampierrc, naar 1\'éronne, om Koning Louis I X leeuhiildc te bewijzen en dien Monarch Willem als haar toekomstig opvolger voor te stellen. — Jan en Houdewjjn van Avenues, de beide oudere zonen der Gravin, vertrekken eveneens naar 1\'éronne en overladen hunne moeder met \\ n-n jj- ten. — Louis IX tot bemiddelaar gekozen. — Onrust door het verschil tussehen de Avcnnes\' en Dampierre\'s in Vlaanderen en Henegouwen te weeg gebragt. — Koning Louis w|)st Henegouwen toe aan Jan vanAven- nesen Vlaanderen aan Willem van Damplerre. —Jan van Avenues eischt de keizerlijke leenen en wordt daarin door Graaf Willem II van Holland ondersteund. — Ko-

Grasf Ferdïnsnd uit igne (rewnpmehap ontilagen.

ning Willem, uit het Huis van Holland, gedwongen, een nadeelig verdrag met Margaretha te bekrachtigen. — Gevechten hl) Rupelmonde — Vertrek van Willem van Dampierrc met Louis IX naar het Heilige-Land. __ Inval van Jan van A vennes in het Kcizeriyk Vlaan. deren. — Margarethn betaalt C0,()00 pond voor het af- trekken van Avennos\' legcrmagt. — Namen door den Roomsch-Koning aan Jan van Avcnnes geschonken. — Margaretha scheldt hare beide oudste zonen voor bastaar- den. — Paus Innoccntius IV verklaart de Avenues\' voor wettige afstammelingen. — Verdrag van Brussel. — Dood van Willem van Dampierrc te Trazcgnies.__ Woede van Margaretha. — De Lieve gedolven. — Do slager Gerard Ie Rond van Chiévres door Vlaamsche trawanten vermoord. — Er vormt zich cene vereeni* ging van Ronden in Henegouwen. — Vlaamsche amb- tenaren to Melin, Arbro, Lens en andere plaatsen over- vallen en gedood. — De Ronden vinden bescherming iiij den Luikschen Bisschop. — De Roomsch-Koning

een veldtogt in Namen ten behoeve van Keizer Boudewijn II, die sints 1237 zijne regten op het Graafschap Namen had laten gelden. Maar te midden van het oorlogsbedrijf riep ecne droeve tijding den Savoiaard naar Vlaanderen terug. Gravin Jo- hanna had zich naar de door haar gestichte abdij Marquette begeven, om er zich in gebeden te ver- diepen \'. Zij was er echter plotseling zoo ziek ge- worden, dat men het ergste vreesde. Toen Graaf Thomas Marquette naderde, was reeds haar laatste uur aangebroken. Zij overleed den 5 December 1244, omstreeks zesenvijftig jaren oud. 1 Zie de plaat op bladz. 525.

-ocr page 537-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

525

dochters, bij Willem van Dampierre gewonnen, allen volwassen. Haar zwager, Thomas van Savoie, bleef na liet afsterven zijner gade Jolianna, nog slechts korten tijd in de Scheldclanden. Hij keerde naar zijne bergen weder, veel rijker dan hij gekomen was, want de (iravin had hem terstond eene som uitgekeerd in overeenstemming niet zijn huwelijks- contract, t. w. til 1,000 Doomiksche ponden. Ook hadden vele Vlaamschc en Henegonwsche gemeenten hem, voorde betoonde welwillendheid, rijke geschenken toegevoegd. Margaretha\'s eerste zorg was om zich met haar Leenheer, Koning Louis IX, op een goeden voet te plaatsen. Daartoe begaf zij zich naar Péronne, in gezelschap van haar oudsten zoon uit liet tweede bed, even als zijn vader Willem van Dampierre

Willem van Holland verklaart de keizerlijke leenen in Vlaanderen door Margaretha verbeurd — Margaretha dacht daarentegen leenlmlde van Willem van Holland. — Margaretha poogt de Zeeuwsche eilanden te bezetten. — In den slag van Wcstkapelle worden haro benden ge- slagen , en bare zonen (iwy en Jan gevangen genomen. — Zware eisenen door den ltoomseh-Koning aan Marga- retlia gesteld. — Margaretha begeeft zieli naar l\'arjjs en st. (icrmain-on-Laye. — Margaretlin wendt zieli tot Charles, Hertog van Anjou. wien zjj Henegouwen aanbiedt, zoo hij baar tegen Willem van Holland b[j- staat. — Anjou neemt dit voorstel gretig aan, doeh vindt tegenstand by Margaretha\'s Leenheer, den l!is- sehop van Luik. — Oorlog in Henegouwen. —Bestand tnssehen Koning Willem en den Hertog van Anjou. — Dood van Willem van Holland. - Kloris de Voogd geeft den Vlaamsehen Prinsen hunne vr|)held weder. — Kust en vrede hersteld. — Dood van .Jan van Avennes. — Margaretha poogt door eene verstandige regering de

Joli inna\'s iL\'inkuinnt in liet MuubUt M:irqui:ttu.

fouten bij hare troonsbestijging goed te maken. — /.ij draagt het grafelijk bewind te Mons en Panime aan hare zonen over. — Henegouwen van Vlaanderen ge- scheiden. (1244—1279). Margaretha was bij het overlijden van hare zus- ter ongeveer vierenvijftig jaren oud en weduwe. Haar tweede gade, Willem van Dampierre, was reeds twaalf jaren vóór dit tijdstip uit het leven gerukt, en ook de verlaten Bosschaert van Avennes bad reeds voor eenigen tijd den tol aan de natuur betaald \'. De zonen uit haar eersten echt, Jan en Boudewijn, waren thans mannen van eenendertig en dertig jaren, en ook hare drie zonen en drie

gehceten. Het was haar voornemen, om, terwijl zij den Franschen Monarch hulde voor Vlaanderen bood, den jongen veelbelovendcn Prins aan den Koning voor te stellen als haar eenige opvolger in het bewind over de beide O raafschappen. Jan en Boudewijn van Avenues, sints hunne kindsheid door hun moeder met eene meer dan stuitende koelheid behandeld, waren naauwelijks van het voornemen der Gravin onderrigt, of zij draalden niet, mede den weg naar Péronne in te slaan. Zij repten zich daarbij met alle haast, zoodat zij nagenoeg tezelfder tijd met Margaretha en Willem in de sterke Sommestad aankwamen. Jan liet zich bij Koning Louis als de oudste erfgenaam der Gravin aandienen. Het gevolg was een hevige twist, waarbij do Koning met veront_

1 Vergelijk bladz. 510 en 515.

-ocr page 538-

		526                                          OB8CHIEDBNI8 VAN VLAANDEREN.
		waardiging hoorde hoc cenc moeder hare zonen, kinderen hun moeder, en broeders elkander als de grootste vijanden bejegenden. Willem van Dam- pierre schold zijn halven broeders voor bastaarden, die niet het minste regt konden doen gelden op een moederlijk erfdeel. Van hunne zijde ver- klaarden de Avenues\', dat zij als de eerstgeborenen de naaste erfgenamen waren, en mogt hun moeder de regt en, die zij door hun geboorte hadden ont- vangen, op hun jongere broeders overbrengen, zij zouden de Dampierre\'s nimmer in vrede de onregt* matig verworven heerschappij laten bezitten. Margaretha betuigde zich aan het oordeel des Konings te willen onderwerpen. Doch deze gaf ten antwoord, dat hij de zaak niet onmiddellijk kon beslechten. Thans was hij alleen naar Pcronne gc- komen, om de hulde van Margaretha te ontvangen, en hij zou die gaarne aannemen, doch niet dan nadat zij gezworen zou hebben, het Melunschc verdrag in alle deelen na te komen. In de bestaande omstandigheden viel er niet aan te denken, zich aan dien strengen eisch te ont- trekken. Margaretha had Koning Louis te veel noodig, wilde zij den door haar begunstigden zoon de gravenkroon verzekeren. Het kon niet anders, of het uitbarsten van den haat tussehen de Avenues\' en de Dampierre\'s te Péronne moest in de beide Graafschappen groote onrust en beroering veroorzaken. Velen tocli moes- ten de handelwijze van Margaretha ten sterkste afkeuren, terwijl anderen hare handelwijze naar het kerkelijk regt poogden te verontschuldigen. Over het geheel vond de partij der Dampierre\'s in Vlaanderen den grootsten aanhang, terwijl de partij der Avennes\' het sterkst in Henegouwen was vertegenwoordigd. De Hennewiercn zagen in Jan van Avennes een zoon van hun Land, doch in Willem van Dampicrre slechts den zoon eens vreemdelings. Terwijl Koning Louis, in vereeniging met den Kardinaal-Legaat Eudes, Bisschop van Tusculum, het voor en tegen der regten van Willem van Dam- pierrc en Jan van Avennes overwoog, zaten beide partijen niet stil om de uitspraak tot hun voordeel te doen overslaan. Beiden leverden vcrweersch rif- ten in, waarbij Jan van Avennes zich op het feit beriep, dat bij de huwelijksgebodcn zijner ouders geen bezwaar was ingebragt, zoowel als op de pauselijke vernietiging van den echt zelve, die eerst afgekondigd was nadat hij en zijn broeder Boude- wljn het levenslicht hadden aanschouwd. Eindelijk voerde hij te zijne gunste den Vlaamschen regts- rcgel aan, dat geen moeder in dit Graafschap een bastaard ter wereld bragt. In July 1240 vaardigde Koning Louis een staats- titnk uit, waarin hij het pleit der erfopvolging in Vlaanderen en Henegouwen niet ten voordcelo van een der beide broeders beslechtte, maar een uit- spraak deed, die vooral de belangen van Frankrijk moest dienen. Hij bepaalde namelijk, dat de beide Graafschappen in de toekomst weder van een ge- scheiden zouden zijn. Het luidde:		"In den naam des Vaders, des Zoons en des Heili- gen Geestes, bepalen wij het volgende. Wij hebben toegewezen en wijzen hierbij toe aan Jan van Avcn- nes, Kidder, het Graafschap Henegouwen met al zijn toebehooren, met dien verstande, dat genoemdo Jan zal gehouden zijn, om zijn broeder Boudewijn, Kidder, diens wettig aandeel in de erfenis uit te keeren. Wij geven aan Willem van Dampierrc, Kidder, het geheele Graafschap Vlaanderen met al wat daartoe behoort, onder bepaling dat ge- noemde Willem zijn vollen broeders, Gwy en Jan, hun wettig aandeel in de erfenis zal toevoegen." Zoodra deze uitspraak door beide partijen was aangenomen, zoowel door de moeder als hare zonen, vergunde Koning Louis Jonker Willem, als erfgenaam van Vlaanderen, aan de Fransche kroon manschap te doen, een verlof dat Jan van Avennes aanspoorde, eveneens tot het verheergewaden van zijn leen over te gaan. Jan zwoer trouw aan den Luikschcn Bisschop Hendrik van Gelder, die bij eene acte van den 2t> September 1217 hem met Hcne- gouwen beleende en den edelen en steden van dat Graafschap beval, hem als hun Heer te erkennen. De onderlinge afkeer die de zonen van Marga- rctha bezielde, liet hun niet toe om met elkander in vrede te leven. Jan van Avennes beweerde, dat Koning Louis niet over het Keizerlijk Vlaanderen kon beschikken en derhalve zijn regt op dit deel van het Vlaamsche Graafschap onverkort moest blijven. Hij eischte voor zich nevens Henegouwen de landen van Waas en van Aalst, alsook de reg- ten op Zceland-Bcwestcn-Scheldc. Margaretha die elke poging van de hand wees om zich met hare oudste kinderen te verzoenen, oor- dcclde dien eisch zoo ongegrond, dat zij daarop niet antwoorden wilde. Doch zij vertoornde daardoor den Graaf van Holland, Willem II, die zijne zuster Aleide aan Jan van Avennes ten vrouw had gegeven en bij een bezoek in Vlaanderen moeite had gedaan om eene betere verstandhouding tussehen de kin- deren van Bosschaart van Avennes en den in 12.\'52 overleden Willem van Dampierrc te bewerken. De toorn des Hollanders nam nog toe, nadat Graaf Willem, den 2!) September 1217 te Worringcn tot Koomsch-Koning gekozen, Margaretha alles behalve genegen vond, om zijne partij te helpen schragen.\' Maar Willem die voor alles zich van de stad Aken moest meester maken, welke hem weigerde te ontvangen en daardoor zijne krooning tegenwerkte, kon er voor als nog niet aan denken, zijnschoon- broeder in den eisch op \'t Keizerlijk Vlaanderen krachtig te ondersteunen. Zelfs zag \'s Konings broeder Floris, die in zijn afzijn het bewind over Holland en Zeeland voerde, zich gedrongen, om met Mar- garetha, den 7 July 1248, een verdrag te sluiten, waarbij de Hollander der Vlaamsche Gravin groote voordeden inruimde. Hij moest aannemen, de ach- terstallen van vier jareu, waarop Vlaanderen uit de Zeeuwsche inkomsten regt had, aan te zui- 1 Vergelijk bladz. 207.

-ocr page 539-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

527

veren, alle gevangen Vlamingen de vrijheid lier- geren , de Zeeuwsclie edelen die Margaretha\'s zijde hadden gekozen , in hunne verbeurd verklaarde goc- dcren herstellen, en voor Zeeland-Bcwesten-Schelde manschap beloven. Doch Margaretha\'s zegepraal duurde niet lang. Koning Louis verliet Frankrijk om zich aan het hoofd van den achtsten kruistogt te stellen (20 Augustus 1248), en de Roomsen-Koning werd, nadat hij Aken tot onderwerping had gebragt, in de Domkerk aldaar (l November) gekroond. Nu achtte Jan van Avenues ieder bezwaar opgc- heven, dat hem verhinderde om zijne regten op \'t Keizerlijk Vlaanderen te doen gelden. Het oogen- blik was te gunstiger, omdat zijn broeder Willem van Dampierrc, Margaretha\'s mcderegent in Vlaan- dcren, zoo onvoorzigtig was geweest, om den Franschen Monarch op den togt naar het Oosten te vergezellen. Met een talrijk heir van Hollanders, Friezen, llennewiercn, Luikenaren en Bovenlan- ders trok Jan naar Vlaanderen, waar hij achter- eenvolgens de Landen van Aalst en Waas, benevens de Vier-Ambachtcn bezette en de gcheele streek van Gerardsbergen tot Dcndcrniondc aan Margaretha ontscheurde. Eindelijk belegerde hij te waterente land het slot van Rupelmonde. Onzacht uit hare rust opgewekt, verzamelde ook Margaretha een leger, waarin behalve de Vla- mingen duizenden Franschen en soldeniers uit alle oorden dienst deden. Zij legerde het te Ert- vclde, Biervliet, Hulst en Hulstcrloo. In verschei- dene schermutselingen, die tusschen beide partijen voorvielen, toonde zij een meer dan vrouwelijken moed. Gewapend te paard gestegen, reed de Gravin door de rijen en spoorde de krijgslieden door woor- den en voorbeeld tot dapperheid aan. Zij verloor echter een menigte volks. Jan van Avennes wist de verbonden Vlamingen en Franschen zoo onver- wacht uit Dendermondc te overvallen, dat zij in wanorde geraakten. Uit eenc versterkte legerplaats achter de dijken, drong hij zekeren morgen zoo on- stuimig op hen in, dat zij, na groote verliezen geleden te hebben, achter eenige poelen vlugtten, waar Avennes\' benden, die voor een groot gedeelte uit ruiterij bestonden, hen niet volgen konden. Jan van Avennes bleef nog drie dagen op de kampplaats vertoeven, doch het geslagen Fransch-Vlaamsche leger daagde niet op om weerwraak te nemen. Margaretha, die den aanval te weinig had voor- zien, om zich behoorlijk in staat van tegenweertc stellen, begreep dat zij niets beters kon doen dan vrede te maken. Door de omstandigheden gcdwon- gen, bood zij haar zoon de som van (50,000 pond, zoo hij van de landen, waarop hij regt meende te hebben, afstand wilde doen. In January 1249 bezegelden beide partijen het verdrag. Jan en Bou- dewijn van Avennes verklaarden daarbij, dat zij voor zich en hunne erfgenamen afstand deden van alle ei srhrn op Zeeland-Bewcsten-Scheldc, de Vier-Ambachtcn, Waas, Aalst, Gerardsbergen en alle onderhoorigHeden daarvan, en erkenden dat

I deze streken zoowel als \'s Graven leen in Enge- land en Cambrai (Kamerijk) tot Vlaanderen behoor - den. Ook stemden zij toe, dat de leenheerschappij over Namen aan de Dampierre\'s zou blijven. Doch spoedig had Jan van Avennes berouw dit verdrag bezegeld te hebben. Toen zijne moeder voortging hem en zijn broeder Bondewijn te smaden, klaagde hij op den hofdag te Mainz, dat Boudewijn van Namen hem geen hulde voor dit Markiezaat had bewezen. Koning Willem, zijn schoonbroeder van harte genegen, verklaarde dien ten gevolge, dat Boudewijn van zijn leen was vervallen en Jan van Avennes op \'s Konings gezag en van wcge het Rijk het Markgraafschap Namen, met het kasteel van dien naam, de sterkten en andere goederen die er toe behoorden, tot zijn gebruik kon aanwenden en voor altoos bezitten (27 April 1240). Deze schikking was cene nieuwe grieve van Margaretha tegen Koning Willem. Daarbij klaagde zij dat hij de GOOO pond van de Zceuwschc ach- tcrstallcu schuldig bleef; dat hij haar de voordce- len, die het strandregt opleverde, niet geheel liet uitkeeren; dat hij haar de leenhulde voor Zeeland- Bewcstcn-Schclde schuldig bleef. Was het niet te verwonderen dat de Gravin van Vlaanderen en Henegouwen hare grieven luide uitsprak, het was afschuwelijk, dat zij daarbij van hare beide oudste zonen steeds ais bastaarden ge- waagde. Waarlijk, zij verdiende den naam van Zwarte Margriet dien hare tegenstanders haar gaven, wegens dezen onnatuurlijken haat ten volle. Jan en Boudewijn, dat schelden moede, verzoch- tcn het Fransche Hof een onderzoek naar de wet- tighcid van hun geboorte in te stellen. Doch Koning Louis liet antwoorden, dat dit onderzoek cene zaak was die bij den Paus te huis behoorde, weshalve hij hun ried, zich tot Innocentius IV te wenden, die op dat pas te Lyon verwijlde. De Kerkvoogd, terstond bereid om zich de zaak der Avennes\' aan te trekken, droeg het onderzoek aan den Bisschop van (\'halons en den abt van st. Sépulcre te Cambrai (Kamerijk) op, die op hunne beurt de abt llugues van Licssies tot mcdchelper verko- zen. Na een ernstig onderzoek verklaarden deze, den zesden dag na de octaaf van st. Maarten in den winter des jaars 124!), dat volgens kanoniek regt Jan en Boudewijn van Avennes wettige zonen van Margaretha waren, en ten gevolge dezer ver- klaring bedreigde Innocentius kerkelijke straften

32

tegen elk die hun in het vervolg weder den naam van bastaarden mogt geven. Was Margaretha thans gedwongen de hatelijke uitdrukking waarmede zij hare oudste zonen be- stempelde, achterwege te houden, zij kwam niet tot het inzigt, dat zij aan hare moederlijke vcr- pligtingen geweldig was te kort geschoten. Zij werd meer en meer verbitterd tegen den Roomsch-Koning, bij wicn Jan en Bondewijn zoo hoog aangeschreven stonden. Jan werd van Willem\'s zijde met gunst- bewijzen overladen. Tezelfder tijd dat de Roomsch- Koning de regten der Avennes\'op Namen erkende,

-ocr page 540-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

528

schonk hij aan zijne zuster Aleide, Jan\'s cchtgc- noote, de Baronnie van Garviach in Schotland, welke in 1162 aan de Hollandsche Graven was ten deel gevallen. Eerlang\' dreigde een nieuwe oorlog tusschen Hol- land en Vlaanderen te zullen losbersten. Gelukkig bewerkte \'s l\'auscn Legaat, de Bisschop van Albano, dat de Boomseh-Koning en de Vlaamsche (iravin el- kander te Brussel ontmoetten. De zamenkomst had in de lente van 1260 plaats, in de tcgenwoordig- heid van den Legaat, van den Hertog van Bra- bant, van Jan van Avenues, van de Bisschoppen van Cambrai en Catalonië, van de Abten van Egmond en st. Truiden, en van vele aanzienlijke Neder- landsche Heercn, zooals Arnoud van Diest, Gijs- breeht van Amstel, Hendrik Buffel, Hugo van Kra- lingen, Hendrik van Strljcn en Simon van Souburg.

deeld worden. Koning Willem erkende, dat hij geene plaatsen tot steden zou mogen verheffen. Middel- burg, dat dit voorregt van ouds had gehad, zou dit alleen blijven behouden, doch de vrijheden aan andere plaatsen zoo door zijn vader als door hem zelf geschonken, zouden ingetrokken worden. Mar- garetha legde een zelfde verklaring af; doch tegcn- over al deze voorwaarden waarin de Vlaamsche Vorstin over den Koning zegepraalde, zag zij, op verzoek van den Legaat en uit eerbied voor den Pausclijkcn Stoel van haar eisch op de 6,000 pond achterstallen af, tenzij het verdrag door Willem of zijne erfgenamen zou overtreden worden. In dat geval zon de Gravin van Vlaanderen op nieuw in hare regten treden. Alles werd in het werk gesteld, om deze over- cenkomst heilig te doen naleven, waarbij Margaretha

Dood vnn Willem van Dmpforn la TMifgnfei.

buiten twijfel het meeste belang had. Indien de Gravin daartegen handelde, zoo werd bepaald, zou zij op haar burgt te Brugge, door hare eigene vassallen, de pairs van Holland\'s Graaf, gedag- vaard worden, en zoo zij zich niet naar de beslis- sing dier zegsmannen wilde gedragen, zich aan het regtsgebied van den Legaat moeten onder- werpen. In dit geval zouden de Bisschoppen van Doornik en Cambrai, of een van beiden, haar deswegens eenc aanmaning doen en binnen veertig dagen, zoo zij weigerde daaraan gehoor te geven, over Vlaanderen en Zeeland den ban der Kerk uit- spreken. Zelfs verpligtte zich de Gravin, om alsdan de gezanten, die tot deze treurige plcgtighcid wer- den afgevaardigd, zelve door het Land te geleiden. Ten aanzien van Holland en Zeeland zou dat alles insgelijks plaats vinden, zoo de Koning in gelijke omstandigheden weigerde, zich te Brugge te komen

Den 1!» Mei werd het verdrag, dat de Pauselijke Legaat aanbood, door beide partijen en getuigen bezegeld. Daarbij erkende de Koning dat hij Zcc- land-Bewesten-Sehelde van Vlaanderen in leen hield, en het verdrag van Brugge, in 1168 tus- schen Kilips I en Kloris 111 gesloten, voor hem en zijne opvolgers van verbindende kracht zou blijven. De voordeden uit het strandregt zouden onder de beide vorstelijke personen gelijkelijk worden gedeeld. Al wat uit beden in Zeeland-Bewesten Schelde, uit gemeenschappelijke giften der onderdanen en andere inkomsten mogt voortspruiten, al werd het aan een van hen in het bijzonder aangeboden, zou aan beiden ten deele vallen. Noch de Koning noch de <iravin zou, zonder zijn tegenpartij of diens baljuw te kennen, iets dat betrekking had op regtsgebied, wijzigen, en de boeten moesten, gelijk alle overige inkomsten, onder beiden ver-

-ocr page 541-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		539
		verantwoorden en de bisschoppelijke vermaningen in den wind sloeg. De ban zon van deze landen niet eer opgeheven worden, dan nadat de beleedigde partij voldoe- ning had gegeven. Won de (iravin bij het Brusselsclie verdrag niets dan de optelling en erkenning van regten, die haar ontwijfelbaar toebehoorden, het moest haar ge- weldig hinderen, dat bij het verlies der 6000 pond, waarop zij aanspraak maakte, de hnlde, die zij voor Zeeland-Bewe8ten-Schelde kon eischen, ach- terbleef. De Legaat had bewerkt, dat de vriend zijns meesters Innocentius IV niet tot deze vcrne- derende daad behoefde over te gaan. "De Koning",
		haling vergde om haar wegens Zceland-Bewesten- Scheldc hnlde te bewijzen. Niet minder verkeerd was het, dat, terwijl zij haar zoon Willem van Dampierre, die naden slag van Mansoerah uit Egypte was te huis gekomen , deel gaf aan het bestuur over Vlaanderen, zij hardnekkig weigerde om Jan van Avennes in de aangelegenheden van Henegouwen te raadplegen. Eensklaps werd de hartstogtelijke vrouw in een diepen rouw gedompeld. Haar geliefde zoon Wil- lem had, even als velen zijner vrienden, gevolg gege- ven aan eene uitnoodiging, om deel te nemen aan een toernooi, door den Heer van Trazegnies, den G Juny 1251, op zijne domeinen aangerigt. Op den bepaalden dag was een luisterrijke stoet van
		Marparvtlia ontvangt het iloodiberiitt van haar zoon Willem.
		zeide hij, "erkent het regt der Gravin om de hulde van hem te eischen, en verklaart, dat, al mogtdit nimmer van hem worden verlangd, de volgende Gra- ven van Holland dezelfde verpligtingen zullen te vervullen hebben. Ook blijft Gravin Margeretha te zijnen aanzien in denzelfden staat als te voren, om deze hulde te vorderen." Voor dit verlof tot uitstel beloofde de Roomsch-Koning, dat wanneer Margaretha ver- langde, dat hij haar zoon, den toekorastigen Graaf van Vlaanderen, den leeneed zou afnemen wegens het- geen de Vlaamsche Vorsten bij het Rijk verheffen morst en, hij daartegen niets zou inbrengen. Dat Margaretha onvoldaan naar haar Land terug- keerde , kon niemand verwonderen, doch het was ten hoogste onstaatkundig, dat zij Koning Willem bij her-
		ridders bijeen, en niet minder schitterend was de stoet van edelvrouwen, die van de stellaadjen op de dapperen uit Henegouwen, Vlaanderen en Bra- bant nederzagen. Naauwelijks waren de slagboomen geopend en hadden de deelgenooten aan den strijd zich in beweging gezet, of Willem van Dampierre deed een heftiger aanval op zijne tegenpartij dan op toernootjen gebruikelijk was. Natuurlijk bleef de tegenpartij niet schuldig, hem zijne slagen terug te geven. Er ontstond verwarring, waarbij de regels van het ridderspel geheel werden uit het oog verloren. Er vloeide bloed. Er werden houwen en slagen uitgedeeld, die zware wonden veroor- zaakten, en toen het toernooi met het vallen van den avond eindigde, bleven verscheidene lijkeu op «7

-ocr page 542-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		530
		de kampplaats. Daaronder was, dat van Willem- van Dampierre \'. Margaretha staarde woedend voor zich heen toen zij het onheil vernam \'. In haar blinden haat be- schuldigde zij de Avennes\' die ramp berokkend te hebben en besloot zich op hem en de. Hcnne- wieren bloedig te wreken. Zij verhoogde in Hcnc- gouwen de inkomende regtcn op alle goederen, verzwaarde de lasten der ingezetenen en ontsloeg alle baljuws, proosten, kasteleins en mindere bearab- ten, die zij door driehonderd Vlamingen verving. Daarbij gaf zij aan den nieuwbenoemden in last, de inwoners met niet de minste verschooning te behandelen. Wèl voorziende dat deze zendelingen veel tegenkanting zouden ondervinden, verklaarde zij, dat deze ambtenaren zoowel als hunne wonin- gen onschendbaar zouden zijn. Geen Henegouwsch magistraat mogt een verblijf dier Vlaamsche ambte- naren binnentreden, terwijl de vlugteling, die men er eene schuilplaats bood, vrij was voor iedere vervol- ging. Henegouwen werd uitgemergeld, werd een oord van verschrikking en jammer. Geheel anders was het in Vlaanderen gesteld, dat, door de Dampierre\'s aan te hangen, Marga- retha\'s voorliefde had verworven: in 1251 stond de Gravin aan de wethouders van Gent toe, om eene vaart van hunne stad naar Damme te laten gra- ven, tot gerief der kooplieden. Tevens vergunde zij, dat op de goederen, die langs deze vaart (de Lieve ge- noemd), zouden vervoerd worden, geen tollen of las- ten mogten geheven worden en het kanaal zelf, met de oevers ter breedte van vier voeten op den dijk, zou staan onder het regtsgebied van den raa- gistraat van Gent. De ellende, waarin Henegouwen door Margare- tha\'s dwingelandij werd gedompeld, had tot vrucht, dat de ingezetenen van dat Graafschap meer en meer van hunne Vorstin afkeerig werden. De Vlaamsche dwingelanden en het gepeupel dat bij hen een toe. vlugt zocht, noemden zich "vassalen der Vrouwe van Vlaanderen", en, niet tevreden met afpersin- gen van allerlei aard, roofden zij al wat hun aan- stond, verzekerd, dat zij daarop niet achterhaald zouden worden. Alle eerlijke harten waren ten diepste verontwaardigd. Men verbeidde de gelegen- heid, om zich aan eene zoo schandelijke tirannie te onttrekken, en deze bleef niet achterwege. Een vlceschhouwer van Chièvres, Gérard Ie Hond, keerde van de markt te Ath terug met een os, dien hij van een koopman uit Ghislenghien had gekocht. Het dorp Ie Loe genaderd, werd hij door negen "vassalen der Vrouwe van Vlaanderen" aangevallen, die hem den os wilden ontrukken, onder het voorgeven, dat het beest voor de Gravin was bestemd. Le Hond verzette zich tegen deze roof, maar de trawanten der dwingelandij maakten korte metten met den man en bragten hem om hals. Intusschen, de slager was niet alleen geweest. Hij 1 Zie de plaat op bladz. 528. 3 Evenzoo op bladz. 529.
		had zijne beide knechts bij zich gehad, die, toen hun meester viel, hun heil in de vlugt zochten en te Chièvres het gebeurde verhaalden. De zes zonen van le Rond, allen vleeschhouwers als hij, vatten hunne messen, en, dol van woede, snelden zij met hunne bloedverwanten en vrienden naar le Loe, om de moordenaars te achterhalen. Al hun zoeken was te vergeefs. De bedrijvers der euveldaad hadden zich uit de voeten gemaakt. Er viel voor lc Rond\'s zonen op hetoogenblik niets te doen dan het bloedige lijk huns vaders op de schou- ders te nemen en het naar Chièvres te brengen. Hun wraakgeroep dreef de burgerij bijeen. Vele misnoegden voegden zich bij hen en vormden een verbond, om Henegouwen aan de satelieten van Vlaanderen\'s Gravin te ontrukken. Zij hechtten een O op de kap van hun oppcrkleed, waarna de gezamenlijke deelgenooteh den naam aannamen van Société des Ronds du IFainaut. \' Het bosch van Willehourt was hunne vergader- plaats. Daar zwoeren zij in de plcgtige stilte van het nachtelijk duister den eed, om Henegouwen van het schandelijk juk te ontrukken, dat Marga- retha dit Graafschap had opgelegd. Drs avonds vóór st. Maarten begaven de Ronden zich naar Mclin, waar tien dusgenoemde vassalen, in gezelschap van eenigc vrouwen van een slecht leven een drinkgelag hielden. De aangevallenen poogden zich te verdedigen, maar werden overmand en allen zonder genade geworgd. Ook de vrouwen ontgingen het strafgerigt niet. Doch in plaats van haar te dooden, verminkte men haar. Aan eene sneed men den neus, aan de tweede de bovenlip, aan de derde de onderlip, aan de vierde de kin en aan de vijfde een oor af, terwijl men aan een zesde een oog uitstak. In dien afgrijselijken staat liet men de ongelukkigen naar Ath vertrekken. Van Melin gingen de zaamgezworenen naar Ar- bre, waar zes "vassalen", in eene herberg onder hunne slagen vielen. Te Lens ontmoetten zij er drie, wien een zelfde lot te beurt viel. Over- al waar de Ronden vrouwen bij hunne slagt- offers aantroffen, ondergingen deze de eene of andere verminking aan het gelaat. Zes weken ach- tereen zetten zij hun wrake voort, gedurende welken tijd zij zich in de bosschen verscholen en de uvas- salen" als wilde dieren najoegen. lederen dag ver- meerderde hun getal, en met deze vermeerdering hunne stoutheid. De goedkeuring, die de menigte aan hun bedrijf schonk, maakte hen veilig voor nasporingen, en van alle zijden verleende men hun hulp. Zij vervolgden hunne tegenstanders voortdu- rend, zoodat men berekent dat zij van st. Maarten in den zomer tot aan st. Thomas in December 84 "vassalen" omgebragt hadden. Margaretha werd bleek van toorn, toen de mis- vormde vrouwen voor haar gebragt, om wraak schreiden. Zij schreef den Bisschop van Luik een boo-
		1 De verceniging der Bonden in Henegouwen.

-ocr page 543-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            531
		zen brief, waarin zij zich beklaagde, dat deze Kerk- voogdden Konden eene schuilplaats binnen zijne stad Tlinin verleende. Doch Hendrik van Gelder gaf haar ten antwoord, "dat de Luiksche Bisschoppen als Leenheercn van Henegouwen, verpligtingen hadden tegenover de Graven van dit gewest, doch dat te- genovcr Margaretha, Gravin van Vlaanderen, geene dier verpligtingen op hen rustte. Integendeel was het hun pligt haar te vervolgen, omdat zij sedert gerui- incii tijd, zonder manschap gedaan te hebben, de verheffing had tegengewerkt van Jan van Avennes, "den eenigen en wettigen Graaf van Henegouwen." Dat wat de Honden betreft, de deelgenooten dier vereeniging handelden naar de inspraak van het regt, in het belang van het Graafschap Henegouwen en in dat van hun wettigen Heer. Bijgevolg zou de Bisschop hun eene schuilplaats blijven verleenen en hen beschermen. Hoe groot ook Margaretha\'s toorn mogt zijn, zij was gedwongen, het verwijt aan te hooren, zon- der iets daartegen te kunnen ondernemen: immers zij werd te dezer tijd ook van eene andere zijde bedreigd. Margaretha had tegen de afspraken te Brussel meermalen bij Koning Willem aangedrongen op het verheffen van het leen Zccland-Bcwcsten- Schelde, toen de Hollander in den zomer van 1252 eene vergadering te Frankfort a/M. had bijecnge- roepen. Na met de Bisschoppen van Straatsburg, Keulen, Wtirtzburg en andere Rijksvorsten de vier- schaar gespannen te hebben, verklaarde hij, den Uden July, dat Gravin Margaretha, die, ofschoon daartoe aangemaand, balstarrig had verzuimd, hem hulde te doen voor de leenen, die zij van het Duitsche-Rijk had ontvangen, als Namen, de landen aan de Beneden-Schelde, Aalst, Waas en de Vier-Ambachten, van al deze goederen was ont- zet, welke hij, Roomsch-Koning, thans, ingevolge zijner regten en de uitspraak der Keurvorsten, aan zijn geliefden zwager, Jan van Avennes, op- droeg, ten einde die van hem en van het Rijk als vrije leenen te bezitten. Van Frankfort vertrok Koning Willem naar Luik, om met Bisschop Hendrik van Gelder te beramen, op welke wijze zij Avennes in zijne onderneinin- gen in Henegouwen het best zouden te hulp komen. Doch een verschil met den Aartsbisschop van Trier verhinderde hem, voor het oogenblik, onmiddellijk naar Henegouwen op te trekken. Daarentegen had Margaretha terstond, toen zij den .slorm zag opsteken, door de belofte van eene ruime soldij, een groot aantal Vlamingen, Bour- gondiërs, PicardiBrs en andere vreemdelingen on- der hare vanen gebragt. Zoodra zij zich in staat achtte, hare tegenstanders het hoofd te bieden, zond zij haar gezant aan den Koning, met den eisch, de lang verzuimde hulde wegens Zeeland-Bewesten- Schelde aan haar te bewijzen. Maar Willem gaf den afgevaardigden ten antwoord: "Zal ik een leenman zijn van mijne vassalle, een knecht mijner dienstmaagd? Zal ik, deOpper-
		heer van Duitschland, wegens goederen, die aan het Rijk toebehooren, aan een ander trouw zweren ? Met eene zoo groote schande zal ik mij niet over- dekken. Eer behoort Margaretha al wat zij van mij ter leen bezit, te verheergewaden. Zij is mijne vassalle en zal het blijven." Hertog Hendrik III van Brabant ondernam eene poging om de verschillen in der minne te beslech- ten. Er werd eene vergadering, te Antwerpen beraamd, om over den vrede te handelen. Doch, terwijl Margaretha niets deed, dan door eisch op cisrli de onderhandelingen te rekken, oor- deelde zij, dat een onverwachte aanval op Wal- cheren hare zaak beter dan ieder vertoog zou die- nen. Eensklaps beval zij haar leger van Water- duinen naar Zeeland over te steken, waarbij zij haar zoon Gwy toevoegde: "Mijn zoon, God geleide u! Doch keer nimmer onder mijne oogen terug dan als veroveraar van Zeeland." "Mevrouw!" luidde Dampierre\'s antwoord. "Het ga gelijk het wil, ik zal overwinnen of sterven." Maar vertrok Gwy met zijn magtig leger onder gejuich van Vlaanderen\'s kust, Floris van Holland, Koning Willem\'s broeder, een even bekwaam als heldhaftig tegenstander, beslistte den strijd, door den Vlamingen eene volkomen nederlaag toe te brengen. Meer dan 30,000 van Margaretha\'s krijgsknech- ten vielen onder het zwaard, do lansen of pijlen der Hollanders, en Gwy van Vlaanderen, die ge- zworen had, niet dan als overwinnaar weer te keeren, gaf zich, na aan den voet gekwetst te zijn, met zijn broeder Jan krijgsgevangen (4 July 1253), \' Margaretha was, toen zij berigt van haar verlies ontving, niet te genaken. Zoo waren dan de moe- digsten harer onderdanen verslagen, hare vreemde hulptroepen haar ontrukt, hare beide jongste zonen wien zij boven de anderen voortrok, gevangen, hare wraakzucht niet gekoeld, haar doelwit niet bereikt, hare schande van overwonnen te zijn, verhoogd door de wijze waarop zij aan de Antwerpsche onder- handelingen een einde had gemaakt! Dan Willem mogt weigeren zich met haar te verstaan, zoo zij niet zelve zich kwam verontschuldigen, zij was te fier, om zich zoo diep te vernederen. Zij wilde He- ver alles opofferen, dan den trotschen Hollander te voet te vallen of aan hare oudste zonen, Jan en Boudewijn van Avennes, het minst in te willigen. Toch werd haar toestand hoe langer hoe hagche- lijker, want Jan van Avennes, door zijn schoon- broeder, de vereeniging der Ronden en anderen geholpen, had zich reeds van eenige Henegouwsche sterkten meester gemaakt, en breidde nu zijne ver- ovcringen te ligter uit, nu de magt van Vlaande- ren in de duinen bij Westkapelle was geknakt. Om hnlp te erlangen, reisde Margaretha naar Parijs en vandaar naar st. Germain-en-Laye, waar destijds de beide Vorsten vertoefden, die gedurende de afwezigheid van Koning Louis IX Frankrijk
		* Vergelijk bladz. 207 en 208.

-ocr page 544-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

532

| meiijk aan: dat schout, schepenen en burgers van I Luik niet weigeren mogten om in het veld te ver- ! schijnen, zoo de oorlog het beschermen van Hene- gouwen, een leen van bet Bisdom, ten doelwit had. Margarctha, die tegenover Willem van Holland zoo sterk op hare leenregten ten aanzien van Zeeland-Be- westen-Schelde was blijven staan, kon thans — hoe zwaar het haar viel — de leenregten van den Luik- ! sclien Bisschop niet miskennen, zonder zich zelve te verzwakken. Zij gaf dien Kerkvoogd derhalve bo- rigt omtrent de overdragt van Henegouwen aanChar- lcs van Anjou, met verzoek om dien Prins als leen- man van den Luikschen Stoel aan te merken. Graaf Hendrik II van Luxemburg en de Heer van Mon- i tagne ontvingen eveneens brieven van haar, met

bestuurden, Alphonse, Graaf van Poitiers, en Char- les, Graaf van Anjou, beiden broederen des Konings. Margarctha bezwoer bun bij de bloedverwantschap, die hen verbond, haar tegen het geweld en de on- regtvaardigheid des Koorasch-Konings te beschcr- men en met haar dien Vorst tot het vrijlaten der Dampierre\'s te noodzaken. Zij moest echter spoedig erkennen, dat hare beden weinig ingang vonden, daar de Prinsen zwarigheden op zwarigheden hoopten, om haar zich van den hals te schuiven. In het einde besloot zij Prins Charles alleen op te zoeken en hem voor zijne hulp het bezit van Henegouwen voor altoos aan te bieden, met de be- lofte om alle kosten, die de oorlog zou vorderen, uit de Vlaamsche schatkist te voldoen.

\'OM./

Om y en Boudeirün rui Arennei uit de Ilullamlsrlic geraugetuchap ontslagen

Dadelijk verdwenen bij dit aanbod alle tegen- werpingen: de hulp van den Graaf van Anjou werd Vlaanderen oogenblikkelijk toegezegd. Het kon niet anders, of deze verbindtenis kon niet lang geheim blijven. Jan van Avennes, die zich daardoor het Graafschap Henegouwen zag ontwrin- gen, had op het eerste berigt, zich tot den Bis- schop van Luik gewend, en toen de burgemeester der hoofdstad aan Maas en Ourthe, Henri de Dinant, door Margaretha omgekocht, zich tegen het verleenen van hulp verzette, had de Bisschop een vonnis van Koning Willem ingeroepen, dat die tegenstand misdadig verklaarde. De bewering, dat de Kerk- voogd de burgers niet dwingen kon om de wapens op te vatten in een oorlog ten voordeele van een vreemden Vorst, werd door die uitspraak volko- mco ontzenuwd. De Roomsch-Koning wees name-

l;ist om Charles als hun wettigen Leenheer hulde te bewijzen. Deze stukken werden allen te Mechelen Bisschop Hendrik voorgelegd. Avennes eischte van den Kerkvoogd eenc geregtelijkc uitspraak wie van hen beiden, Anjou of hij, Henegouwen toebehoorde. Hendrik II van Luxemburg wenschte te weten aan wien hij den eed van trouw moest afleggen. Den 13dcn February 1254 spande de Bisschop de leenbank, uit een veertiental zijner vassallen gevormd. De zaak werd overwogen, en Willem van Hoorne, Heer van Thenay, deelde de uitspraak mede. Zij luidde, zoo als te voorzien was, ten voordeele van Avennes. Doch het viel gemakkelijker dit vonnis te vel- len dan het te doen eerbiedigen. Charles van An- jou had te Compiègne een magtig leger verzameld,

-ocr page 545-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

533

geholpen, deed deze Henegouwsehc edelman meer dan een voor de belegeraars verderfelijken uitval. Daar Charles en Margaretha te Enghien niet slaagden, gingen zij hunne krachten andermaal op Valenciennes beproeven. Toen zij er evenmin als vroeger iets met geweld konden uitrigten, poogden zij door list tot hun doel te komen. Met den magistraat in onderhandeling getreden, ver- klaarde de Gravin, dat Henegouwen en Valenciennes in de toekomst de eigendommen van Jan van Aven- nes zouden zijn, doch dat zij aan den Graaf van Anjou alleen het vruchtgebruik overdroeg, hetwelk zoo lang zij leefde haar onbetwistbaar eigendom was. De stedelingen veranderen op dit voorgeven van voornemen. Zij achtten de Gravin thans in haar regt en wilden dat niet verkorten. Den volgenden

waarbij, behalve de Hertogen van Bourgondië en Lorraine, de Graven van Alcnyon, van Vendöme, Estampes en Auxcrre, benevens vele andere voor- name Fransche edelen zich hadden aangesloten. Deze strijdmagt rukte naar Henegouwen op, terwijl Margaretha, na Uupelmonde versterkt te hebben, om op de Brabantschc zijde iederen aanval te kunnen af- wijzen, zich gereed maakte Anjou te ondersteunen. Crevecoeur, op de Fransche grenzen gelegen, bukte het allereerst voor de vercenigde Fransche en Vlaamsche wapenen. Haussy, Saussoit en Haspres werden in brand gestoken en Valenciennes belegerd. Doch hier ondervonden Margaretha en Charles den eersten tegenstand: te vergeefs lieten zij in twaalf dagen vijf malen tot stormen blazen: de burgers der stad dwongen de vijanden telkens tot afdein-

/ • \'t

Cwy van Dampierre.

zen. Margaretha en Charles besloten dus zich voor- loopig daar niet langer op te houden. Mons verdcdig- de zich slechts een korten tijd: de poorten dier stad on het kasteel werden door Raso van Gaveren ge- opend. Anjou trok er binnen en werd in deze aan- zienlijk8te stad des Graafschaps voor Heer erkend. Zonder veel tegenstand vielen nu achtereenvol- gens Soignies, Braine-le-Comte, Maubeuge, Roeulx, Binche, Beaumont en Ie Quesnoi in Anjou\'s raagt. Daarentegen handhaafde Atli zich met groote dap- perheid. Met eene wellevendheid, die zelfs aan onze tijden tot eer zou verstrekken, werd Bouchain, waar Aleide van Holland, de gade van Jan van Aven- nes, in het kraambed lag, voorbijgegaan. Enghien was niet te bedwingen: Gautier, tot wiens domei- nen deze stad behoorde, een man van beproefde dapperheid, bewaarde haar voor zijn vriend en meester. Door Jan van Avennes tijdig met 20OO man

dag, kwamen honderd aanzienlijke burgers, een hoed met rozen op het hoofd en een groenen tak in de hand, in het legerom Graaf Charles binnen hunne muren te geleiden. De Franschman vertoefde er acht dagen, gedurende welken tijd do wederzijdsche eeden op de vastgestelde voorwaarden plegtig werden be- zworen. Op weinige steden na was nu gansch Henegou- wen in de raagt der Franschen geraakt en voor Avennes verloren. Noch de Luiksche noch de Bra- bantsche hulp, die hij genoot, waren instaat hem tegen zoo groote verliezen te beveiligen. In de over- maat zijner verlegenheid, besloot hij zijne cchtgenoote Aleide, die pas van hare bevalling hersteld was, naar haar broeder, Koning Willem, te zenden, ora den Hollander op het dringendst om onderstand te smeeken. Willem was met hart en ziel geneigd om de kraam-

-ocr page 546-

		N VLAANDEREN. en voerde zelf zijne krijgslieden naar Douai, de uiterste stad in het westen, die hem was ingeruimd. De Ridder van Bouchain zag terstond in, dat hij met groote zwarigheden te worstelen zou hebben. De burgers voelden zich niet het minst opgewekt om ten gevalle van een vreemdeling de wapenen tegen een Vorst te voeren, die alleen kwam om hun den zoon hunner wettige Landsvrouw terug te brengen. Bouchain nam hun terstond de wapenen af, daar hij slechts toeliet, dat deze door de krijgs- lieden der bezetting gevoerd werden. De vrees ech- ter dat de burgerij zich wel wapenen verschaffen zou, benam hem den moed, den vijand door uitval- len te verzwakken: hij waagde er dus slechts één en liet het daarbij blijven. In dien staat van zaken kon Bouchain Valen- ciennes niet lang tegen den Hollander en zijn bondgenoot verdedigen. Na eenige bestormingen afgeslagen te hebben, gaï hij de stad over, ter- wijl voor het kasteel, dat nog geruimen tijd een vertwijfelenden weerstand bood, alle kansen op ontzet vervlogen. Ten laatste toch moest de bevelhebber dier sterkte, Alexander, zoon van Koning Bcla van Hongarije, de kasteclpoort voor Willem van Hol- land en Jan van Avennes ontsluiten. Na het verlies van Valenciennes bleef voor Char- les van Anjou niets over dan het hoofd in den schoot te leggen en onverrigterzake naar Frankrijk terug te keeren. De Graaf van Blois, de Graaf van st. Pol en de Heer van Coucy, die, ofschoon vermaagschapt aan Avennes, in het leger der Fransche Prinsen dienden, bewerkten echter nog vóór zijn vertrek een stilstand van wapenen, gedurende welken alle zaken in denzelfden staat zouden blijven, waarin zij zich op dat oogenblik bevonden. Daar Margaretha hare zonen moest derven, He- negouwen zoo goed als voor haar verloren was, en zij elk oogenblik gevaar liep, om in \'t Keizerlijk Vlaanderen aangetast te worden, verlangde de (iravin, dat de wapenschorsing, die haar eenige verademing schonk, door een duurzamen vrede vervangen mogt worden. Zij deed een beroep op het hart van Louis IX, om zijne bemid- deling te verwerven. De vredelievende Monarch liet zich eindelijk overhalen om den 1 November 1255 te Gent te komen. Na de vorderingen van Mar- garetha vernomen te hebben, vaardigde hij gezan- tcnafnaar den Roomsch-Koning, ten einde deze tot het vrijlaten der gevangen Dampierre\'s te bewegen. Daardoor, schreef Louis, zou den weg tot een minzaam vergelijk gebaand worden. De Hollan* der echter vond in dit voorstel geen behagen, zoo- dat de Fransche Monarch onverrigterzake naar zijn land moest wcderkeeren. De spijt die Margaretha over het verijdelen harer wenschen gevoelde, werd nog verhoogd door de moeljelijkheden, die Anjou haar bereidde. Hij vroeg haar namelijk vergoeding voor de kosten, die hij ten behoeve harer wraakzuchtige plannen in den oorlog met Henegouwen had gemaakt. Om den Franschen Prins tevreden te stellen, bestond er geen ander
		GESCHIEDENIS
	534 vrouw, die met haar zuigeling tot hem kwam, al de hulp te schenken, die zij verlangde. Maar hij was thans, door zijn strijd tegen Koenraad van Ho- henstaufen, niet bij magte om een legermagt naar de Schelde te zenden. Hij deed het eenige wat hem in deze omstandigheden overbleef. Hij schreef een brief aan den (iraaf van Anjou, waarin hij den Franschman de onregtvaardighcid zijner han- delwijze aantoonde en hem, zoo hij van zijn voor• nemen af wilde zien, zijne vriendschap aanbood. Charles van Anjou lachte om dat voorstel. Maar hij moest nu ook van zijne zijde de voorwaarden vervullen, die hij tegenover Margaretha op zich genomen had. Hij toonde echter volstrekt geen lust om den Waterkoning, zoo als hij Willem spotten- derwljze noemde, in Zeeland of Holland aan te tasten. Oin dit te bemantelen, schreef hij een brief in dezer voege: "Zoo weinig het mij lust, uit Henegouwen te verhuizen, zoo weinig geef ik om uwe vriend- of bondgenootschap. Beloof die aan hen, welke erbc- geerig naar zijn. De Koning van Frankrijk is mijn broeder en kan mij, wanneer het noodig is, te hulp komen. U vrees ik niet. Veeleer verlang ik u op welke plaats gij verkiest, aan het hoofd raij- ner krijgscharen te ontmoeten. Het zou mij ver heugen zoo ik den Waterkoning aan land kon lok- ken en daar mijn moed aan hem koelen." Deze woorden bleken niets meer dan eene ijdele prater)) te zijn, toen Willem de heide van Asch bij Maastricht tot eene kampplaats aanwees. Immers Willem verscheen te bepaaldcr tijd op deze Loonsehe heide, doch ofschoon hij er drie dagen toefde, Charles van Anjou liet er zich te vergeefs wachten. Hij had zijn broeder, Koning Louis, die in July (1254) uit het Oosten terugkeerde, hulpbcndcn tegen Willem verzocht, maar deze wijze Monarch, die in den strijd met de Sarracenen al de bitterheden van een wreeden, hardnekkigen oorlog had ondervonden, was alles behalve geneigd, oin dadelijk na zijne terugkomst een oorlog aan te vangen tegen een Christenvorst, die meer dan een ander in de gunst van het Opperhoofd der Kerk deelde, een Vorst wiens gezag in Duitscb- land sedert Koning Koenraad in den nacht van den 21 «ten Mei was overleden, schier onbestreden werd erkend. Van Asch trok de verontwaardigde Willem on- middellijk naar Henegouwen. Te Enghien werden hij en zijn zwager Jan door Heer (ïautiermet verrukking ontvangen. De burgerij der stad putte zich uit in vreugdebetooningen, nu zij het Hoofd des Rijks en haar geliefden Vorst als bevrijders begroette. Vervol- genstrok de Hollander naar Valenciennes, de sterkste vesting van het Graafschap. Hij wilde beproeven of hij andermaal deze stad voor zijn zwager kon ver- overen en dat bolwerk der Vlaamschc en Fransche magt aan Anjou en Margaretha ontrukken. Doch ook hier durfde Anjou den "Waterkoning" niet afwachten. Zich binnen de stad niet veilig achtende, droeg hij het bevel over de vesting aan Hugues de Bouchain op

-ocr page 547-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           535
		der jegens hem, de verontwaardiging zoo vaak voor bastaard gescholden te worden, en de menigvuldige teleurstellingen, door hem ondervonden, hadden \'s Graven krachten ondermijnd. Toen de vrede van lirusscl hem alle uitzigt op het bezit van Vlaan- deren ontnam, — waarvan hij het wapen steeds op zijn schild, zijn wapenrok en het dekkleed zijns paards had gevoerd, — verviel hij in eene droef- geestigheid die zijne krachten geheel uitputte. Nog geene vijf vierendeel jaars na den Brussel • schen vrede, den 24 December 1257, werd hij aan zijn Land en zijne betrekkingen ontrukt. Hij had nimmer de kroon gedragen van het hem zoo vaak toebedeelde Henegouwen. Uit zijn huwelijk met Aleide van Holland waren vijf zonen voortgesproten, van welken Jan later Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland werd; Willem den bisschopsstoel te Cambrai besteeg; Bosschaert (Bouchart) te Mctz staf en mijter ver- wierf; Gwy tot Utrecht\'8 Kerkvoogd werd gekozen; en Floris, Heer van Braine en Hal, door het hu- welijk met eene kleindochter van Godefroi de Vil- lchardoin, het Prinsdom Achaje erfde. Margaretha scheen door de ondervinding veel gc- leerd te hebben. De jaren harer regering die op den Brusselschen vrede volgden, vormden een tijdperk van voorspoed. Zij besteedde groote zorgen aan de ontwikkeling van hare Landen, inzonderheid aan die van Vlaanderen, welk gewest haar het naast aan \'t harte lag. In 1260 naar Cambrai (Kamerijk) gcto- gen, om den Roomsch-Koning Richard manschap te doen, verkreeg zij, dat het vonnis werd vernietigd van den 11 July 1252, waarbij Willem en de Rijksdag van Frankfort Zeeland-Bewesten-Schelde, Aalst, Wm, de Vier-Ambachten en de overige rijkslec- nen verbeurd verklaard hadden. Met betrekking tot de wetgeving had zij groote ver- diensten, ofschoon zij niet al hare plannen kontenuit- voer leggen. Immers toen zij in 1275 ten gevolge van ingekomen klagten, het Gentschc collegic der negenendertig wijzigde, deed de magistraat der Schel- destad een beroep op Koning 1\'hilippe van Frank- rijk, die hiervan gebruik maakte, om de Gravin nadrukkelijk te doen gevoelen, dat het opperbe- wind bij hem berustte. I\'hilippc toch beval dat de instelling van Graaf Ferdinand zou gehandhaafd blijven. (1277). Hij voegde nogtans aan zijne uit- spraak de voorwaarde toe, dat de wethouders, indien zij misdaan hadden, door den Graaf gestraft en van hun ambt ontzet konden worden, zoo do mis- daad dit verdiende of het regt dit vereischte. Van deze bepaling maakte Margaretha terstond gebruik: zij zette zeven wethouders om hun slecht beheer af en benoemde zeven anderen in de plaats. Ten einde de losbandigheid hare strikken niet te ver zou uitbreiden, beval zij, bij haar verblijf te Mons in Mei 1265, dat de vrouwen folies de leur corps een nestel op den schouders zouden dragen. Het was dit gebod dat aanleiding gaf om zekere uitspattingen in de Henegouwsche hoofdstad nourir Vaüjuillette te noemen.
		middel dan de belastingen in Vlaanderen te ver- hoogen. Het werd toegepast, doch met liet gevolg dat het weinig scheelde, of de ontevreden menigte geraakte in opstand. De staat van spanning tusschen Holland en Vlaan- deren bleef aanhouden, zoolang KoningWillem leefde. Doch toen de fiere tegenstander van Zwarte Marga- reet, den 25 January 125G, in het ijs te Hoogwoude, onder de knuppels der Wcst-Friczcn, den laatsten adem uitblies \', flikkerde voor Margaretha\'s oog een lichtstraal. Daar Floris de Voogd de minderjarigheid zijns neefs, Floris V, door geen noodcloozen oorlog wilde verontrusten, namen de zaken spoedig een anderen keer. Onder de bemiddeling des Konings van Frankrijk, des Hertogs van Brabant, desGra- ven van (Selder en anderen, sloten Holland en Vlaanderen, in het midden van October 1256, te Brussel een verdrag van vrede. 5 De Dampierre\'s werden uit hunne gevangenis op het slot te Wa- teringen ontslagen \', een huwelijk tusschen den jongen Hollandschen Graaf Floris V\' en Margaretha\'s kleindochter Beatrix vastgesteld, een tweede huwelijk beklonken tusschen Holland\'s Ruwaard Floris en eene andere dochter van Gwy van Darapierre (die even als haar grootmoeder Margaretha heette), de inkomsten van Zeeland-Bewesten-Schelde als huwelijksgoed aan het jonge grafelijke paar toebedeeld, en bepa- lingen getroffen omtrent de doorvoerregten welke de Vlamingen gehouden zouden zijn in Holland en Zeeland te voldoen. Koning Louis gaf zijne goedkeuring over deze schikking te kennen. Do uitspraak door hem en den Pauselijkcn legaat, in July 1246 gedaan, werd nog eens door hem herhaald en daarenboven aan Gwy Crevecoeur en Arleux en aan Jan van Avennes Bouchain en Ostrevant toegewezen. Eln- delijk stond Charles van Anjou de verkregen regten op Henegouwen aftegen eene som van 160,000 pond, in 12 jaren te betalen. In het vredesverdrag was de bepaling opgeno- men, dat gebannen Vlamingen of Hennewieren in Zeeland noch Holland zouden gedoogd worden, even- min als gebannen Hollanders of Zeeuwen vrijheid zouden hebben, zich in Vlaanderen of Henegouwen op te houden. Margaretha was inzonderheid ver- gramd op GautiervanEnghien, die in den Henegouw- schen krijg haar zoon zoo wakker tegen haar had ter zijde gestaan. Hij moest, om zich met haar te verzoe- nen, eene zware boete opbrengen, zoo groot zelfs dat zij zijne middelen in een treurigen staat zou gebragt hebben, zoo Jan van Avennes hem niet op eene edel- moedige wijze had schadeloos gesteld. De zoon van Bo8schacrt gaf aan zijn vriend, den Heer van Enghien, de heerlijkheden Hoves, Castres en Vollezelle. Margaretha leefde op toen zij hare beide jong- •ste zonen weder bij zich ontving. Doch Jan van Avenues kwijnde. De liefdeloosheid zijner moe-
		1 Vergelijk bladz. 210. 1 Eyenzoo bladz. 211. \' Zie de plaat op bladz. 532.

-ocr page 548-

		536                                               GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN. Verscheidene groote werken kwamen onder haar \'  meesters den roem, Vlaanderen met twee zeer bewind tot stand. Behalve de Lieve werden nog    schoone gewrochten verrijkt te hebben. ettelijke andere vaarten gedolven, waardoor de ge- j      Aan de stad Mons schonk Margaretha in 1265 meenschap tusschen de steden onderling zich be-     eene jaarmarkt die van st. Mattheus tot st. Remi- langrijk uitbreidde. De dijken werden verbeterd,     gius zou duren. en vele gasthuizen voor lijders en behoeftigen ge-        Meer dan tachtig jaren oud geworden, voelde sticht, namelijk de hospitalen van Damme, Thielt,     Margaretha hare krachten afnemen. Dit bragt haar Thourout j Aardenburg, Oudciibnrg, Veurne, Eecloo,     tot het besluit om beschikkingen voor de toekomst Uzendijke, Douay, st. Winoxbergen en Oostburg. \'  te maken. Te dien einde hield zij den 12 Mei 1279
		De Itallitoren te Hrufln\' (1871.)
		Ten einde aan den uitersten wil van hare zuster Jo-    eene staatsvergadering te Mons, waar zij in het hanna te voldoen, stichtto Margaretha de abdijen van  I bijzijn der edelen, geestelijken en raagistraatsleden Nonnenbos8chc bij (ient en ten Hage te Oost- Eecloo,  | van Henegouwen haar kleinzoon Jan van Avennes benevens de l\'rcdikheeren- en Minderbroederskloos-  ! het bewind over dit Graafschap opdroeg. Deze pleg- ters te st. Winoxbergen, het 1\'redikheerenklooster  \' tigheid vond plaats in de kerk van st. \\Vaudru,waar te Douay en het klooster der Graauwe monniken    Roudewljn van A vennes, de oom des jongen Graafs, te Sluis.                                                                    aan de zijde van Graaf Jan had plaats genomen. Onder de talrijke kerken onder haar bewindop-        Vier maandeu later riep Margaretha de edelen, gerigt, schonken de st. Salvatorskerk te Gent en    geestelijke heeren en regeringsleden van Vlaanderen de O. L. Vrouwekerk te Dadiziele haren bouw-    te Damme bijeen, om zich daar op gelijke wijze van het

-ocr page 549-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

WM

grafelijk bewind te ontdoen. Zij droeg het den 11«1° September aan haar zoon Gwy over, voor zich niets behoudende dan een jaarlijkschen lljftogt van 8000 pond. Van Damme vertrok Margarethe naar Gent, waar zij de laatste dagen van haar leven in stilte door- bragt. HOOFDSTUK XXII. CWY (van Dampierre). * Graaf O wy\'s gezin. — Dood dor otid-Gmvin Margarctha. — Graaf Gwy komt in botsing met dr Gentenaren. — Klaauw- aards en Leliaanls — Keizer Kmlolf verklaart zieli tegen Graaf Gwy. — De Hallctoren te Jlrugge verbrandt. - - On- geregeldheden te lirugge en Gent. — Koning Philippe IV

Gwy keert naar Vlaanderen terug. — Koning Pliilippu eischt eene schatting van de Vlamingen. — Lille en Douai in opstand. — Koning Edward verleent den Gentenaren en liruggelingen handelsvoordoelen. — Vergadering te Gerardslx-rgen. — (Jwy eischt zyno dochter Filippino van Koning Philippe terug. — Fransche gezanten op \'s Graven kasteel te \\Vynon- daal. — Do gezanten van den Vlaamsehen Graaf voor Koning I\'hilippc. — Toebereidselen ten oorlog. — De Franschen versterken zich door verdragen niet de Hennewieren en Schotten. — I.ille door de Fransehen aangetast. — Héthune door (iraaf Koliert van Artois veroverd. — De voorsteden van Yperen platgebrand. — Robert van Artois maakt zich van st. üiner mees- ter. — Cassel, st. AVinoxbergen en Hrnnckburg voor Vlaanderen verloren. — Slag van liulscnmp. — Veurno in de magt der Franschen. — Nieuwpoort en Dixmuiden

ï\'i\'t-rryte* pf

J»kob m Maerlant.

van Frankrük dringt op eene stipte naleving van het Melunsche verdrag aan. — Vergadering te st. \\Vinox- bergen. — Koning Philippe sterkt de Gentscho onte- vredenen. — Eccloo tot cene stad verheven. — Gwy verwaarloost van Maerlant en andere Ncderlandscho lctteroefenaars om door de Fransche ininstreels en goochelaars geprezen te worden. — Graaf Gwy onder- steunt Graaf Reinoud van Gelder tegen Hrabant. — Botsingen met Holland en Henegouwen. — Edward I poogt Graaf Gwy op zijne zijde te brengen tegen Frankrijk. — Filippino van Vlaanderen aan den En- gclschen Kroonprins ten huwelijk beloofd. — Onder- houd van Graaf Gwy met Koning I\'hilippc te Corbeil.— Gwy met vrouw en dochter gevangen naar I\'ar|)a gc- voerd. — Tussclicnkomst van Paus lioniracius VIII.— \' Zie z(Jn portret op bladz. 533.

geven zich aan den vijand over. — Val van Lille. — Koning Edward landt te Damme. — Gwy verliest Hondschotc, GInstel en st. Venant. — Douai gaat »y verdrag aan de Franschen over. — Kortrijk door de Franschen bezet. — De Uruggclingcn bieden Koning Philippe de sleutels hunner stad aan. — Do Engcl- sche vloot steekt in zee. — Damme verloren en her- nomen. — Yperen slaat den aanval der Fransehen af.— Keizer Adolf door Koning Philippe gedrongen om den Engclschen en Vlamingen de beloofde hulp te onthoo- den. — Een wapenstilstand gesloten. — Pau» Boniftv cius VIII tot bemiddelaar gekozen. — Philippe weigort zich aan de uitspraak van don Pauseiyken Stoel te on- derwerpen. — Koning Edward laat den Vlaamsehen Graaf in den steek. — Huwelijk van Koning Edward met Marguerite van Frankrijk. — Graaf Gwy versterkt de ste- den, die hem zl)n overgebleven. — Dood van Gravin Isa- «8

-ocr page 550-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Graat Gwy van Dampicrre was omstreeks vier- cn vijftig jaren oud, toen zijne moeder hem het bewind over Vlaanderen afstond. Hij was tenjnre 1245 gehuwd met Mathildc, de dochter van Daniel, Heer van Béthune, bij welke hij 0 kinderen had verwekt: Kobert, Willem, Boudewijn, Jan en Fi- lips, Margaretha, Beatrix, Johanna en Mathilde. Na den dood dezer gade had hij eene tweede echt- verbindtenis aangegaan met Elisabetli of Isabella, dochter van Graaf Hendrik van Luxemburg, en daardoor Namen,— welk Markiezaat hij voor 20,000 pond van Boudewijn II van Konstantinopel had ge- kocht — in onbetwist bezit bekomen. Ook uit dezen tweeden echt waren verscheidene kinderen gcspro- tcn, namelijk Jan, Gwy en Hendrik, Margare- tha, Isabella en Filippinc. Door de echtverbindtenis zijner dochter Beatrix met Graaf Floris V, den zoon van den Koomsch- Koning, was hij sedert 1268 met het Huis van Holland naauw vermaagschapt. \' In Henegouwen re- geerde zijn neef Jan II, de zoon zijns halven broeders Jan I, doorgaans Jan van Avcnncs genoemd. Niet meer dan vier maanden na zijne troonsbestij- ging had Gwy het genoegen zijne moeder onder de levenden te tellen: zij overleed den lOden February 1280 te Gent, vierentachtig jaren oud. Haar lijk werd onder groot rouwbetoon naar het klooster te Flines gevoerd en daar naast dat van haar twee- den gade Willem van Dampicrre en haar zoon WH- lem in de groeve neergelaten. Graaf Gwy was niet van talenten ontbloot, doch hij was noch opregt, noch een man van zijn tijd. De wijze staatkunde zijner voorgangers, die de gemeen- ten door liet verlcencn van vrijheden en voorreg- ten hadden omhoog geholpen, werd door hem ver- laten om minder beperkt te regeren. Hoc vreesc- lijk bedroog hij zich! Toen hij kort na zijne ver- heffing den wethouders van Gent gebood, rekening en verantwoording van het door hen gehouden be- heer te doen,ontving hij een weigerend antwoord. Dit maakte hem woedend. Hij wilde en zou hen dwingen en deed te dien einde een beroep op Koning Philippe III. De Fransche Monarch ant- woordde zooals de Graaf het wenschte. Philippe toch stelde Gwy in \'t gelijk, door den Gentschcn ma- gistraat te gebieden, aan \'s Graven cisch te vol- doen. Doch met deze beslissing was ook \'s Gra- vcn inagt geknot: hij had het voorbeeld van een beroep op zijn Leenheer gegeven, waarvoor zijne voorgangers zich wel gewacht hadden. Hij had zich en zijn Land in een pcilloozcn afgrond gestort. Op hunne beurt deden de magistraten der grootc 8te- den een beroep op den Koning, zoodra de Graaf iets verlangde, dat men hem niet wilde inwilligen. Gwy had den leenband die Vlaanderen aan Frank- rijk hechtte, voor zich en zijn volk knellendcr gc- maakt. Verstandige lieden zagen dit zeer wel in. Zij, die den Vlaamschen leeuw in geen Fransche boeijen wilden laten knellen, noemden zich Klaauw-

bella. — GraafGwy belaal zlin zoon Kobert met hel bewind en de krygsvoering. — Gevecht te st. Laurens, by Aar- denbnrg. — Charles van ValoU belegert Damme. — De Gentenaren treden met de Fransehen in onderhande- ling. — Zamcnkninst van Graaf Gwy en Charles van Valniste Aardenburg. —Graaf Gwy erlangt een vryge- lcide naar Parys. — Philtppe houdt Gwy gevangen. — Het grafeiyk bewinil vervallen verklaard. — Koning Philippe komt in Vlaanderen om zich te laten huldigen. — Koningin .leanne ziet spijtig op de vrouwen van Brugge neder. - Jacquet de Chatillon tot landvoogd henomnd.— ])p deken iler Hrugsche wollewevers Pieter de Coninek biedt den Leliaards tegenstand. — Brugge neigt naar de z(jde der Kliiauwaards. — Verzet te (Jent. — Aan- val op het kasteel van Male. — Willen van Gulik komt te Brugge. — Dunne en Aardenburg aan de züdo der Klaauwaards. — Het kasteel van Male veroverd. — Vergadering te Kortrijk — Willem van Gulik wijkt naar Namen — De Coninek trekt naar Gent. — Hot afgevallen Aardenburg heroverd.         Brugge voor de Coninek gesloten. Plundering te Oostburg — Jaeques de Chatillon te Brugge. — Brugge door de tiisschcnkomst van de Coninek en Itreydel verlost. — De woorden schild en vriend als berkenningsteekenen gebezigd. — Vlugt van Jaeques de Chatillon. — Willem van Gulik komt ander- maal te Brugge. -- Het kasteel van Wynendaal hcle- gerd. — De steden st. Winoxbergcn en Camel veroverd.— (iwy van Namen komt te Brugge. —- De steden Kortrijk , Oudenaarde en Yperen op de Leliaards gewonnen. — Robcrt van Artois naar Vlaanderen gezonden, om de ingezetenen te straffen. — Wreede last van Koningin Jeanne.—Geestdrift der Klaauwaards. — Jan van Kenesse en Hugo van Arkel voegen zieh by de Vlamingen. — Kamp van Groeningen. — Slag der Gouden Sporen. — De Kransehe bezetting van het Kortryksehe kasteel geeft zich aan de Vlamingen over. — De Leliaards te Gent omgebragt. — Jan van Brabant verlaat de Franschc on

4448

schaart zich op de Vlaamsche z>ydc — Jan van Namen tot Kuwaard van Vlaanderen benoemd. — Lillc en Douat teruggewonnen. — Het kasteel van Casscl ingenomen en Dendermonde ingesloten. — Koning Philippe slaat zich met een leger van 80,000 man te Vitry neder. — De Vlamingen legeren zich te Brcbiéres en vervolgens te Flines. — De Kranschen trekken onverwacht terug. — Doornik door Vlamingen belegerd. — Gevechten to Bal- llmberge en elders. — Losslnoa (Lessen) door de Vla- mingen op Henegouwen veroverd. — Nederlaag by Arques. — Willem van Ostrcvant behaalt eene over- wiuning op Cailzand. — De Vlamingen nemen Veere en veroveren Middelburg.— Eerste Beleg van Zicrikzee. — Bestand met Holland. — Filips, Hoer van Teano, met het bewind over Vlaanderen belast. — Gautierdc Chatil- lon wykt voor de Vlamingen. — Thérouannc, Lillcrs, la Basséc en Lens veroverd. — Vernieuwd beleg van Doornik. — Graaf Gwy alt den kerker ontslagen, terwUl zyne zonen Kobert en Willem als gijzelaars achterbiy- vcn. — Gwy van Namen doet een togt naar Zeeland en Holland, waarbij het hem gelukt, ofschoon h(j voor Zicrikzee wordt afgeslagen, tot Haarlem en Utrecht door te dringen. — De Vlamingen door Witte van Haamstede uit Noord-Holland verdreven, terwyi Nikolaas van Put- ten de Hrabnntcrs uit Zuid-Holland doet afdeinzen. — Derde beleg van Zicrikzee. — Graaf Gwy keert als gevan- gene te Coinpiégne terug. — Inval der Franschen bff Pont- a-Vendin. — La Basséc en de voorsteden van Lens ver- overd. — Zeeslag by Zicrikzee. - Gwy van Namen krygsgevangen. — Jan van Kenesse verdrinkt. — Slag op den Peuvelberg. — De Fransche en Vlaamsche legers aan de Deulc. — Vrede van Lillo. — Graaf Gwy overiydt te Compiègno. (1270—1305).

1 Vergeiyk blndz. 213.

I

-ocr page 551-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                                53a
		Vlaanderen,doch dat de grond om de grachten een vrij, eigen goed vormde, waaromtrent het hun onbekend was gebleven, bij wien het verheven moest worden. Het gevolg was, dat deze domeinen sedert als on zijdig werden aangemerkt en den naam van de Twist- landen (les Terres de Debat), verkregen, een naam, die daaraan tot op het einde der vorige eeuw bijbleef. Inmiddels had, den 15<k» Augustus 1280, Brugge eene ramp getroffen, die, met betrekking tot de geldelijke verliezen, wel door de bloeijende stad gc- dragen kon worden, doch bij Graaf Gwy\'s zucht om de stedelijke voorregten in te trekken, beden- kelijke gevolgen na zich sleepte. De houten Halle- toren namelijk brandde dien dag af, en daar hier- door de privilegiën der stad welke er bewaard wer- den, mede tot asch verteerden, was het verlies onbe- rekenbaar. Te vergeefs deden de Bruggelingen bij den («raaf aanzoek, om hunne vrijheidsbrie- ven te vernieuwen. Gwy achtte die schriften na- deelig voor zijne belangen, ja maakte van de gelegenheid gebruik, om eisenen te doen, die tegen de oude gewoonten aandruischtcn. \' Toen de Brugsche wethouders in 1281 reke- ning van hun gehouden beheer moesten afleggen, meldden zich grafelijke commissarissen bij hen aan om daarvan kennis te nemen. Doch de stcdelin- gen, over deze inmenging in het geheel niet ge- sticht, liepen te hoop, onder het geroep, dat de magistraat alleen voor hen rekening en verant- woording behoefde te doen, en de Graaf met de stedelijke kas niets te maken had. In hunne onstuimigheid gingen zij zoover om \'s Graven dienaren aan te randen. Eenigen werden gedood, an- dcren gekwetst, en die er hcelshuids afkwamen, tot de vlugt gedwongen. Op het berigt hiervan trok Graaf Gwy met eene aanzienlijke krijgsmagt onverwacht de wallen binnen, liet de belhamels bijeenhalen en een vijftal dier opstandelingen buiten de Bouveriepoort onthoofden, t. w. Jan Coopman, Bou- dewijn Priem, Lambert Lam en de broeders Jan en Larabcrt Danwilt. Maar niet minder dan deze voldoc- ning wenschte de Graaf eene andere, eene boete van niet minder dan 1()0,<X>0 guldens, die de \\vecr- spannige stad zonder genade moest opbrengen. Deze strengheid verwekte groote verbittering. Naau\\velijk8 was dus ook de Graaf uit Brugge af- gercisd, of er rotte een hoop ontevredenen te zamen, die zich den zonderlingen naam van de Groote Moerlemaai toelegden en het te weeg gebragte leed op Diederik Franckcszoon gingen verhalen. Die man w;is, volgens hun beweren, de oorzaak van \'sGra- ven gramschap en van den dood hunner medeburgers. Zij vielen hem te lijf en bragten hem om het leven. 1 De Brugsche Hallctoren werd eerst omstreeks 12\'Jl weder herbouwd. Met het oog op don tooncmenden voor- spoed , besloot de burgerij een zoo stevig gevaarte op te trekken, dat de grondslagen op een diepte van 50 voet werden aangevangen. Ten gevolge van een allcrhe- vigst onweder werd de toren in 1193 weder door do vlammen vernield, waarna hij van 1502 tot 1565 zijne tegenwoordige gedaante ontving. Zie de plaat op blz. 530.
		aards, in tegenoverstelling der Lcliaards, die de Fransclie witte vaan met de gouden lcliön op den Vlmanuehea grond met welgevallen zagen ontplooijen. (Swy telde die verschillen tusschen z\'jnc onderza- tcn niet. De Koning had hem bij de uitspraak in het Gentsche geschil eene boete van (>8,<XX) pond toegekend, door de stad te voldoen. De Graaf achtte bij zijn talrijk kroost deze uitspraak van den Franschcn Vorst een buitenkansje. Van de mocijelijkheden waarin Graaf Gwy zich door deze handelingen wikkelde, maakte zijn neef Jan, (iraaf van Henegouwen, gebruik, om zijns vaders aanspraken op de keizerlijke leenen in Vlaan- deren te hernieuwen. Hij meende, dat daarvoor thans het tijdstip was aangebroken. Keizer Kudolf eischte namelijk dat Graaf Gwy voor zich zou ver- schijnen om het Keizcrlijk-Vlaanderen te komen verheffen, en toen de Vlaamsche Vorst dit weiger- de, wist de Hennewier met zooveel bekwaamheid aan \'t Habsburgschc hof te onderhandelen, dat Rudolf hem die leenen opdroeg. Doch Jan van Aven- ncs achtte zicli niet sterk genoeg, om door eigen wapenkracht \'s Konings bevelschrift te doen eerbic- digen, waarom hij, wijl Kichard hem geen krijgs* magt kon bijzetten, in stilte de eerste gunstige gele- genheid verbeidde, ten einde de verkregen regten te doen gelden. Intusschen begaf zich zijn grootste voor- stander , de Bisschop van Cambrai, naar Gerardsber- gen, om de inwoners met het keizerlijk besluit bekend te maken. Maar de poorters dier sterke grens- stad verklaarden bij Vlaanderen te willen blijven. ZIJ sloten voor den Prelaat de poorten. "Geen nood," sprak de Kerkvoogd. "Ik zal toch het Keizerlijk besluit to uwer kennis brengen." In dat voornemen volvoerde hij de plegtigheid der inbezitneming op het open veld, hetgeen uithoofde van het heuvelachtig terrein hetwelk bij Gerardsber- gen de Dender bezoomt, wel door de ingezetenen moest aanschouwd worden. De Keizer, onderrigt dat Gwy geenszins goed- schiks de keizerlijke leenen wilde overgeven, sprak op den Rijksdag te \\Vorms,den 17<i™ Juny 1282, over den Vlaamschen Vorst den rijksban uit. Maar onze Graaf stoorde zich aan dit vonnis niet, en evenzoo deden de ingezetenen, zoowel in het Kci- zerlijk als in het Koninklijk Vlaanderen. Voorloopig bleef alles rustig, tot Jan van Ouden, aarde Graaf Jan van Avennes leenhulde kwam bic- den voor zijne heerlijkheden Lessincs (Lessen) en Flobecq. Deze handeling dreigde do gevreesde botsingen te zulllcn voortbrengen. Doch Paus Martinus IV trad tusschen beiden en dreef bij Rudolf door, dat van wege den Keizer bevolen werd vrede te houden. Partijen benoemden scheidsmannen, om uit te maken tot welk der beide Graafschappen Les- sines en Flobecq moesten gerekend worden. Na een geruimen tijd aan nasporingen besteed te hebben, kwamen de verkozenen tot een zonderling besluit. Zij verklaarden, dat Lessines een leen was van het kasteel te Oudenaarde, gelijk Flobecq een leen van

-ocr page 552-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

540

lieden en kasteelen, als waardigheden: onder an- deren verwierf hij de heerlijkheid Petcghcm bij Oudenaarde, sedert een geliefkoosd verblijf zijner gade. Anderen bestemde hij voor zijne kinderen, voor wier huwelijksgoed te zorgen hij een zijner eerste verpligtingen achtte. In 1285 overleed Koning Philippo III. Hij had tot opvolger zijn zeventienjarigen zoon I\'hilippe IV, dien door zijn huwelijk met eene rijko erf- dochter, Jeannc van Navarre, liet rijksgebied met tweo provinciën vergrootte. Niet alleen toch werd Navarre, maar ook Champagne daardoor bij Frank-

Natuurlijk was dit bedrijf geenszins geschikt om Graaf Qwy van stemming te doen veranderen. Naar Hrugge teruggekeerd, liet hij den oproermakers wel liet leven, maar legde hun eene boete op van 20,000 guldens. Dat was eene nieuwe winst voor zijne bijzondere kas, want voor de bclecdigdc burgers en het gezin van den vermoorde verlangde hij eene afzonderlijke schadeloosstelling. Werd de Brugsche burgerij geknot, die van Gent onderging eene zelfde tuchtiging. Toen de Gcntsche regering in het begin van 128.\'5 naar gewoonte rekening en verantwoording zou doen, beweerde zij

gtwdbeald «u> J;ikub van Mocrluiit te Pimiine.

rijk ingelijfd. Zoo als to voorzien was, maakte deze aanwinst bij den jongen Vorst de zucht Icven- dig om de grenzen zijns Lands nog verder uit te zetten. Toen Gwy te Parijs kwam, om manschap voor Vlaanderen to doen, gaf de jeugdige Monarch den ouden Graaf nadrukkelijk te verstaan, dat hij van hem de meest stipte naleving van het Mclunsche verdrag eischte. Hij zeide zich zelfs niet to kunnen vergenoegen met \'s(Sraven eed, maar te vorderen, dat alle edelen en magistraten van Vlaande- ren eveneens trouw en manschap aan de Franscho kroon zouden zweren. Te vergeefs poogde Gwy Philippe te overreden, dezen eisch in te trekken.

alweder, dat de Oraaf zich met dczo aangelegcn* heid niet te mocijen had. Gwy integendeel liet zich gelden, en om allen verderen tegenstand te breken, liet hij eenige wethouders gevangen nemen, terwijl hij de overigen noodzaakte om de stad to ontruimen, ten einde een erger lot te ontgaan. Andermaal kwamen de burgers bij Koning I\'hilippe in hooger beroep, doch met geen beteren uitslag dan vroeger. (Jraaf CJwy was over dien loop van zaken wel in zijn schik, omdat de hoogc sommen der boeten zich in zijne kassen ophoopten. Voordien zoo jammerlijk verworven schat, kocht de Graaf verschillende domeinen, zoo heerlijk-

-ocr page 553-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

541

Hij gaf duidelijk te verstaan, dat het Vlaamscho volk bezwaarlijk tot dit liuldebctoou te bewegen zou zijn. Philippe dreigde mct Frankrijk\'s wraak, indien men hem geen genoegen gaf. Van zijn bezoek te Parijs teruggekeerd, spande Gwy alle krachten in, om zijne onderdanen te over- reden, zich naar \'s Konings verlangen te schikken. Maar wat hij ook aanvoerde, de Klaauwaards wilden van die vernedering niet hooren. Eindelijk verzocht hij den Koning gezanten naar st. Winoxbcrgen te zen. den, waar hij de voornaamste edelen en waardigheids-

Hot duurde niet lang, of Graaf Owy begon in te zien, hoe verkeerd hij had gehandeld, toen hij de tnsschenkomst van den Franschen Koning in zijne geschillen met den Gentschen en den Hrugsehen ma- gistraat inriep. Had Philippe III in 1280 en 1283 ten gunste van den (!raaf beslist, toen die verschillen in 1287 voor Philippe IV werden gebragt, velde deze een geheel ander vonnis. De jonge Koning stelde den Gentschen magistraat tegenover Gwy in het gelijk, terwijl hij der burgerij beloofde, dat, indien zij hem hare trouw verpandde, hij haar

&m^"

(Jniaf Qw| duur Koning Pliillipue IV met vent

uvcrstrl|it.

6

beklccdcrs van \'t Graafschap liet bijeenroepen. Te be- paalder tijd hield hij voor zijne leenmannen en de ma- gistraten der steden eene redevoering, waarin hij met tranen in de oogenhet gevoelen uitsprak, dat Vlaan- deren de grootste rampen zou to verduren hebben, in- dien het zich niet tot de bezegeling van het Melun- sche verdrag bereid verklaarde. Niet dan aarzelend gaven \'s Lands vertegenwoordigers hunne toestem- ming, doch bijna allen, die, in de tegenwoordigheid der Franscho gezanten, de zitting bijwoonden, betreurden de plegtige belofte, die men hun afdwong.

tegen al hare vijanden, den Graaf niet uitgezonderd, beschermen zou. Verbitterd over deze harde les, begon Gwy te peinzen hoe hij zich het best aan den invloed van den Franschen Monarch onttrekken zou. Maar op eigen voordeel bedacht, zocht hl) de hulp niet, waar hij die het best gevonden zou hebben, bij zijn eigen volk, bij den Dietschen stam. Ver- leende hij al vrijheden — zoo als aan Eecloo, dat hij te dezen tijde poorterregten schonk — het geschied- de omdat hij door handel in privilegiën te drijven, zijn bijzondere kas stijfde. Daarbij poogde hij, ofschoon

-ocr page 554-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		542
		de Fransche Koning hem op het hart trapte, liet hof van Parijs in alles na te bootsen. IIij bande liet dictscli van zijn hof, en, terwijl in zijn gebied, te Damme, de groote Jacob van Maerlant \' bloeide, wicn \'s Graven schoonzoon, Floris van Holland, te regt met zijne vriendschap vereerde, had Gwy loon noch lof dan voor Fransche minstreels of goo- chelaars. Hij zag voorbij dat deze den dwazen Vorst als ter belooning met zooveel spot bejegen- den, dat zij van hem zongen: T* jongleonr devront plorer quaod il uumrra. (I)i\' i.\'o(M\'lii\'laurs zullen «eiurn als liij sterft.) Terwijl het grootste deel van Nederland in rep en roer was over de erfopvolging in Limburg, welk Hertogdom Jan I van Brabant aan Kcinoud I van (leider poogde te ontwringen, werden Graaf Gwy van Vlaanderen en Jan van Henegouwen een en andermaal tot scheidsregters in het geschil vcrko- zen. Doch hunne uitspraken golden niet het minst, zoodat het zwaard beslissen moest. Graaf Gwy, die zijne dochter Margarctha (sedert kort weduwe van den Schottenen Koning Alexander) in den zo- mer van 1286 aan Graaf Beinoud ten vrouwe had ge- geven, zag ongaarne dat Brabant zich uitbreidde: hij hielp dus den echtgenoot zijner dochter Marga- retha met krijgsbenden om den Hertog van Brabant te wederstaan. Doch de uitkomst beantwoordde gecns- zinsaan zijne verwachtingen: de slag van Woningen, op den Jidun Juny 1288, liet Hertog Jan op Graaf Beinoud zegevieren. Voor Vlaanderen had deze ncder- laag nog het gevolg, dat Gelder vijf jaren achtereen aan Graaf Gwy werd verpand, daar Beinoud zich, om aan zijne geldelijke verpligtingcn te voldoen, tot dien treurigen stap gedwongen zag. Ofschoon in Holland Gwy\'s dochter Beatrix den troon van Graaf Floris deelde, heerschte tusschen de hoven van Gent en \'s Gravcnhage weinig overeen- steraming. Floris V, een echt Dietschcr, was de gemeenten hartelijk genegen, Gwy daarentegen, meer Waalsch- dan Dictschgczind, poogde de stc- delingcn in hunne regten te besnoeijen. Daarbij meende Gwy dat Floris zich op Walcheren, de Be- velanden en Borssele grootere regten toeëigendc, dan hem toekwamen. Dit voerde in 1290 tot een strijd op Walcheren, waar Jonker Robert van Vlaanderen Middelburg zeer in \'t naauw bragt. Toen de Hollanders echter cene vloot te Zicrikzee uitrustten, kreeg de strijd een ander aanzien. Hertog Jan poogde de bloedverwanten te verzoenen. Hij bewoog Floris naar Biervliet te komen om met zijn schoonvader te onderhandelen. Doch nu gedroeg Gwy zich op de laaghartigste wijze: hij ontnam zijn schoonzoon de vrijheid en liet hem niet los dan nadat de Hollander manschap voor ZeelandBewes- ten-Schelde had gedaan en de belofte afgelegd om aan Gwy 20,000 Parijsche ponden uit te kecren. *
		Ook met den zoon zijns broeders Jan van Avcn- ncs kwam Gwy in eene onaangename botsing. De Henegouwsche Graaf was namelijk in verschil geko- men met de burgerij van Valencienncs. Gwy had deze verdeeldheid niet alleen aangemoedigd, maar zelfs den Valcncienners met krijgsbenden onder- steund, ja zijne goedkeuring geschonken aan het besluit van den magistraat, waarbij deze stad Jonker Bobert van Vlaanderen tot haar tockomstigen soevc- rein uitriep (121)1—1295). Ten jire 1294 voerde de spanning, die geruimen tijd tauchen de Franschen en Engelschen had gc- heerscht, tot een hevigen oorlog, waarin het Hoofd van iederen staat, zoowel Koning Philippc IV als Edward I, moeite deed om cene magt van bondgenooten om zich te scharen. Een zeer bc- langrijken steun meende Edward te vinden in Adolf van Nassau, die op den rijksdag te Frankfurt, in 1292, tot Boomsch-Koning was gekozen. Evenzeer achtte hij het van belang, Graaf Gwy voor zich te win- nen. Hij wist het, hoe ontevreden deze magtige Vorst op liet Hof van Parijs was, omdat Phi- lippe hem in het geval met den Gentschen ma- gistraat in het ongelijk had gesteld. Hij verzocht \'s Graven dochter Filippino voor zijn zoon en erf- genaam Edward ten huwelijk, en Gwy, met deze verbindtenis ten hoogste ingenomen, willigde niet alleen dit verzoek in, maar beloofde daarenboven, dat, wanneer hij Filippino naar Engeland zou zenden, hij haar een bruidschat van 200,000 pond zou medegevcn. Koning Philippc hield zijn toorn over dit ver- drag verborgen, alsof het huwelijk van Philip- pine hem volkomen onverschillig was. Nogtans kon Graaf Gwy zeer wel bevroeden dat \'s Vorsten denkwijze geheel anders moest zijn. Immers hij wist, dat vroeger het plan had bestaan, om eene verbindtenis te sluiten tusschen Prins Edward en \'s Konings dochter Isabelle. Alsof hij met Graaf Gwy ten hoogste was inge- nomen, noodigde de Fransche Koning den Vlaam- schen Graaf, hem met zijne gade te Corbeil een bezoek te brengen. Gwy nam deze uitnoodiging aan. Doch naauwclijk8 was hij met zijne vrouw Elisabcth en zijne dochter Filippine in \'s Konings tcgen- woordighcid, of Gwy ontwaarde andermaal, dat de Fransche Monarch hem jammerlijk had verschalkt. Met bliksemende oogen zag Philippc den onthut- stcn grijsaard aan. "Graaf van Vlaanderen,"sprak hij hart8togtelijk, "gij hebt op bedekte wijze een verbond met mijn doodsvijand Edward gesloten. Gij hebt u schuldig gemaakt aan ontrouw tegcn- over uw meester. Gij zljt schuldig aan hoogvcr- raad. Wegens zooveel boosheid ontneem ik u uwc vrijheid, u en allen die bij u zijn. (Jij blijft gevan- gen op de Louvre tot ik uw vonnis zal laten op- maken." \' Graaf Gwy poogde zich te verontschuldigen. Doch Philippe hoorde naar geen tegenspraak. Do vor-
		> Zie zHn portret op bladz. 537 en "t voor hem te Dammc opgerigte standbeeld op bladz. 540. * Verg bladz. 218.
		1 Zie de plaat op bladz. 541.

-ocr page 555-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		543
		Hoe groot de bloei van Vlaanderen in dit tijd- perk was, waar de burgerijen door koophandel en nij- verheid schatten op schatten stapelden, waren de inwoners alles behalve ingenomen met den last hun op de schouderen gelegd. Velen beweerden dat het cischen van zoodanige schatting eene onregt- matige daad was, terwijl de beide groote steden van Fransch-Vlaanderen, Lillc en Donai, verzeker- den dat zij nimmer den vijftigsten penning zou- den opbrengen. Bij haar afkeer tegen die schen- ding harer regten deden zij een beroep op den Koning, hoezeer Philippc zelf de aanleidende oor- zaak tot die verfoeide belasting was. Gwy beklaagde zich op nieuw, een voorbeeld tot zoodanig beroep gegeven te hebben, vooral toen de Franschman laaghartig genoeg was om de steden Lillc en Douai niet alleen vrij van de uitgeschreven belasting te stellen, maar ook, om te beloven haar tegen eenc uitkecring van GO<)0 pond, tegen Graaf Gwy te beschermen. De Fransche Koning maakte het Gwy nog mocijc- lijkcr. Hij stijfde de burgcrijen van Gent, Brugge en Ypercn in hun verzet om de geldelijke cischen van Graaf Gwy ter zijde te stellen en bevestigde allen in het regt om aan geen opontbod tot krijgs- dienst gevolg te geven, indien zij geroepen werden om buiten de grenzen van \'t Koninklijk-Vlaandcren \'s Graven banier te volgen. Daardoor bemoeijelijkte hij den Vlaming in zijne worsteling tegen Jan II van Avcnnes, die zich bij Philippc IV aansloot. Bij dezen staat van zaken vond Koning Edward, toen hij in November 1200 in Vlaanderen kwam, Gwy volkomen bereid, om zijne partij tegen Phi- lippc te omhelzen. Van de zijde der Vlaamsche onder- zaten hoorde hij evenmin bedenkingen, want tegcn- over de valsche beloften van den Franschcn Koning, stelde de Engelschman handelsvoordcclen, die bij de Gentenaren en Bruggelingen zwaar wogen. Aan de burgerij van Gent verleende Edward het pri- vilegie, dat hunne goederen nimmer binnen het Engelschc gebied zouden aangeslagen of verbeurd verklaard worden, onder welk voorgeven ook, ter- wijl hij aan die van Brugge, behalve het stapcl- regt in de Nederlanden, vergunde om wol en andere goederen op al de Engelsche kusten te koopen en verkoopen, zonder hoogere regten te betalen dan de Engelsche kooplieden. Terwijl de Britsche Vorst in Vlaanderen toef- de, werd eenc vergadering te Gcrardsbergen, den 2(5 December 1296, geopend, die door verschei- dene Vorsten bezocht, vele raagtigen tegen Phi- lippe van Frankrijk in de wapenen bragt. Met Koning Edward en Graaf Gwy verbonden zich Keizer Adolf, Hertog Albrecht van Oostenrijk, Hertog Jan van Brabant en de Graven van Gulik en Bar. Zoodra de Fransche Koning kennis ontving van hetgeen te Gerardsbergen tegen hem in het werk werd gesteld, riep hij zijn leenman Gwy op, om binnen den tijd van veertien dagen voor hem te verschijnen, "ten einde door de pairs des Rijks veroordeeld te worden." Gwy wachtte zich wel, om
		stelijkc personen uit Vlaanderen werden in de Louvre opgesloten. De Koning mat CJwy dezelfde munt toe, die deze zijn schoonzoon Floris te Uier- vliet had voorgetcld. Twee jaren duurde \'s Graven gevangenschap, rhilippe, door zijn gade Jcanne van Navarre aan- gevuurd, die al wat Vlaamsch was, de diepste verachting toedroeg, was onverbiddelijk. Vruch- teloos trok Bonifacius VIII zich de zaak van den Vlaamschen Graaf aan. Philippc toonde wei- nig neiging om naar den Paus te luisteren, die zich tot een heer der Vorsten opwierp en het in- trekken van Edward\'s leen Guienne, even als "t be- zetten van het Graafschap Bourgondiö als onregtma- tigc daden brandmerkte. De strijd der beide magt- hebbers blaakte zelfs in onbeschrijfelijke felheid, toen de Koning die vaak gebrek aan gerecde penningen had, zoowel van de geestelijken als van de leckcn, schatting eischte. Bonifacius toch vaar- digde de bul Clericis luïcos uit, waarin hij elk met den ban dreigde, die geld van de dienaren der Kerk zou vorderen (129G). Philippc beantwoordde die geestelijke bul met een wet welke het afzenden van geld en kostbaar- heden uit Frankrijk verbood. Daarbij merkte hij in een manifest aan den Pausclijken Stoel op: "De priesters zijn evenzeer leden van den Staat als de leeken en moeten derhalve ook \'s Lands lasten helpen dragen, te meer daar zij de groot- ste goederen bezitten. Kunnen zij goochelaars en boeleersters onderhouden, zoo zal het hun niet euvel geduid . worden, dat zij een deel hunner schatten voor het algemecno welzijn veil hebben. Wat de Koning van Engeland betreft, ofschoon door den leenband aan ons onderworpen, heeft hij gewei- gerd voor onzen rcgterstoel te verschijnen, waar- door hij ons noodzaakte om het door hem bezeten leen in te trekken. Ook kan de Koning van Duitschland zich niet over het bezetten van het Graafschap Bourgondiö\' beklagen, daar hij ons met blijkbaren overmoed tergde, ja dreigde ons nog erger te behandelen." Hoe fier Koning Philippc zijne handelingen ver- dcdigde, werd hij tegenover Gwy nogtans han- delbaarder. Hij liet in 12% den Vlaamschen Graaf uit Frankrijk vertrekken, doch alleen op voorwaarde, dat \'s (iraven dochter Filippino als gijzclares te Parijs zou achterblijven. De Fransche Koning behield dus een middel om den Vlaamschen Graaf geheel naar zijne hand te zetten. Hij maakte daarvan gebruik om zijne schat- kist met Vlaamsch geld te vullen en zijne krijgsmagt te vermeerderen. Zoo verlangde hij, dat Graaf Gwy de Fransche wetten op de munt binnen zijn Land zou onderhouden, dat hij als oorlogsschatting den vijftigstcn penning van alle roerende en onroeren- de goederen der Vlamingen in \'s Konings schat- kist zou storten, dat hij den Schotten vrijheid van koophandel zou vcrleenen en bij het eerste opontbod do Vlaarasche krijgsknechten aan de Fran- sche legermagt toevoegen.

-ocr page 556-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

544

welke oorzaak dit moge geweest zijn. Daarom hebben wij aan onze bovengenoemde gezanten en zendboden de volle magt gegeven om alles aan te kondigen en te verklaren, wat in een zoodanig geval behoort. En wij honden voor vast, voor goed en welgedaan alles wat zij, of de een of ander van hen zullen doen; en wij begeeren dat men hen zal gelooven alsof wij zelven spraken. Tot bc- vestiging der waarheid hebben wij ons gewoon klein zegel hieraan gehecht; ten jarc 1296(1297), des woensdags na Drie Koningen." Te zelfdcr tijd dat \'s Graven boden bovenstaanden

aan deze oproeping te voldoen, maartcekendc daaren- tegendcn7 January 12!)7 het verdrag, waarbij liij Koning Edward beloofde, om tegenover de handels- voordeelen aan zijne onderdanen toegekend, en eene subsidie van .\'3OO,0(X) Doorniksclie ponden, zijne krijgsmagt en vloot met die van Engeland te vereenigen. Tevens gaf hij zijne toestemming om zijne dochter Elisabeth (Isabella) aan den Prins van Wales te verloven. Daarop zond hij Koning 1\'hilippe antwoord op de Fransche vorderingen. De abten van Qemblotm en Floreffe ontvingen van hem een brief voorliet Parij-

]\'n ii i\' dr Coninck w:nkt voor Itru^t1.

8chc hof van den volgenden inhoud: "Wij Gwy, Graaf van Vlaanderen en Markgraaf van Namen, doen te weten aan ieder in \'t algemeen, en in het bij- zonder aan onzen nllcredelsten Koning Philippe, dat wij de beide prelaten, de abten Gembloux en Floreffe, uit het bisdom Luik, brengers dezer brie- ven tot onze gezanten en gevolmagtigden aanstellen, om door ons en uit onzen naam te verklaren, dat wij ten gevolge zijner booze daden en trouweloos- heid, verlost zijn en ons verlost en ontslagen rcke- nen van alle wetten, verdragen, verbindtenissen en overeenkomsten, waardoor wij aan hem verbonden en verpligt zijn geweest, op welke wijzo en om

brief overbragten, waren de afgevaardigden van Philippe onder weg naar Vlaanderen. Zij vonden Gwy op Wyncndnal, waar zij hem \'s Konings last ontvouwden, om binnen veertien dagen naar zijn vroegeren kerker te Parijs terug te keeren Bij het overbrengen van dien eisch hadden de Fran- 8che gezanten zelfs de stoutheid, den Graaf de hand op den schouder te leggen. Deze beweging, in ver- band met hunne woorden, wekte zoozeer den toorn op van Gwy\'s zoon, Kobert, dat de Jonker zijn zwaard trok en zijne broeders aanspoorde ora met hem eene zoo groote vermetelheid te straffen. Do Fran- sehc gezanten zouden niet zonder kleerscheuren

-ocr page 557-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

545

vertrokken zijn, luid de oude (Jwy niet de woede zijner zonen gestild, door op te merken: "Houd u bedaard! Deze hecren volbrengen slechts huns meesters last. Op hen moet ge u niet wreken, maar wreekt u, als het daartoe tijd zal zijn, op hen, die den Koning deze handelwijze hebben aan- geraden." De taal van Gwy\'s gezanten te Parijs. luidde vrij bescheiden, wanneer men den inhoud hunner geloofsbrieven in aanmerking nam. De abt van

te geven, zult gij ondervinden, dat hij onbekwaam is, om u eenig misnoegen aan te doen. Veel He- ver zal hij te allen tijde toonen een trouw leenman te zijn... Gij hebt, o Koning, den vrede of den oorlog in uwe handen. Dus verwachten wij van Uwe Majesteit een gunstig antwoord!" Wie Philippe kende, kon vooruit zien wat dit antwoord zijn zou. "Ik ben," zoo sprak de fiere Koning, \'volgens mijne gewoonte al te genadig met u en uw meester geweest, daar gij wcderspannelin-

WilU\'m \\iri Ciulik te ltruppc ontvangen

Florcffe toch liet zich in de navolgende woorden vernemen: "Genadig Vorst, de langdurige gevangenschap der ongelukkige Filippine veroorzaakt onzen Graaf eene zoo hevige smart, dat hij er door wordt aan- gespoord om de uiterste middelen tot hare verlos- sing aan te wenden. Het hangt niettemin van Uwe Majesteit af, Graaf Gwy met eene onverbrekelijke trouw aan uw kroon te verbinden. Immers zoo het u behaagt, hem zijne geliefde dochter terug

gen zijt aan mijne kroon, meineedige oproermakers en rustverstoorders. Ik ken Gwy\'s oogmerken en word volledig omtrent zijne ontwerpen ingelicht. Verzeker hem, dat ik hem zoodanig zal behande- len,dat hij het betreuren zal, zich tegen zijn Heer en Koning verbonden te hebben." Van beide zijden werden ernstige toebereidselen tot het voeren van den oorlog gemaakt. Koning Philippe vernieuwde de overeenkomst met Jan van Avenncs en sloot een verdrag met John, Ko-

-ocr page 558-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		546
		ning van Schotland, wien hij zoo ver bragt, dat, | ofschoon de Calcdonil\'r vroeger verpligt was gewor- I den, zich schatpligtig aan Edward I te verklaren, \\ hij de verdragen met Engeland opzeide. Tevens wist Philippe de woeste, eerst kort te voren bedwongen bewoners van Wales tot opstand tegen den Engel- sclien Koning aan te zetten, terwijl hij, ofschoon : zelf met Paus Bonifacius overhoop, naar de wape- ; nen der Kerk greep om zijne tegenstanders, ware het mogelijk, ook van die zijde te verpletteren. Hij liet door den Aartsbisschop van Kcims en de j Bisschoppen van Senlis en Doornik op de meest j indrukwekkende wijze den kerkban over VIaande- j ren uitspreken. Koning Edward, zoowel in Wales als de noordelijke Graafschappen van Engeland bedreigd, werd daar- door niet alleen verhinderd, om de herovering van Guienne te beproeven, maar ook om Vlaanderen krachtdadig bij te springen. Graaf Gwy was derhalve tot eigen krachten beperkt. Maar welke fouten hem aankleefden, hij wist in moeijelijke omstandigheden I met geestkracht op te treden, met helderen blik het tooneeldes oorlogs te overzien. Hij bragt de vestingen op de Fransche grenzen in een voortreffelijken staat, voorzag elk van beproefde krijgers en poogde de j Nederlandsche Vorsten te bewegen, hem in den strijd tegen de Fransehen hulp te bieden. De vcrde- diging van Lille (Rijssel) droeg hij aan zijn zoon Robert op, bij wien hij de Duitsche hulpbenden onder de Graven van Spanheira en Caub plaatste. Douai vertrouwde hij toe aan zijn zoon Willem en aan Hendrik Tan Nassau, Gent aan zijn schoonzoon j Jan van Brabant, Kortrijk aan zijn zoon Jan van Namen, Veurne aan den Graaf van Katzcnellnbogen, \', st. Winoxbergen aan Dirk van Cleve, Brouckbnrg aan Hendrik de Beaumont, Cassel aan Willem van Gulik en Jan van Gaveren. Hij zelf belastte zich met het verdedigen van Brugge en Yperen. In Juny 1297 nam het oorlogsbedrijf een begin. Het Fransche leger verzamelde zich te Compiègne, en op den heiligen Pinksterdag sloeg Koning Phi- lippc zijn broeder Louis benevens honderd en twin- tig andere Graven en Heeren plegtig tot Ridders. In het geheel voerde de Fransche Monarch 60,000 \\ krijgers tegen Vlaanderen aan. Den 17 Juny werd de koninklijke banier voor Lille ontplooid, binnen welke stad, helaas, vele burgers tot de partij der Leliaards behoorden. Doch Robert handhaafde zich zoowel tegenover de vijan- den daarbinnen als daarbuiten, terwijl hij aan allen die de bedreigde stad wilden ontwijken, daartoe de vrijheid liet. Hoc talrijk het Fransche leger was, werd het nog voortdurend versterkt. Robert van Artois, in Guienne niet meer noodig om dit gewest tegen Ed- ward te verdedigen, voerde een schaar oud-gedien- den aan, met welke hij allereerst Béthune aan- tastte, eene stad die te midden van zijn Graafschap gelegen, door het huwelijk van Mathilde van B6- thune in 1248 aan Graaf Gwy ten deel was gcval- len. De tegenstand dien hij er vond, was gering,		zoodat dit belangrijk domein spoedig voor den Vlaamschen Graaf verloren ging. Eene andere afdeeling Franschen, door den Conné- table Raoul de Nesle en Graaf Guido van st. Pol aangevoerd, sloeg de Vlamingen en Duitschers, die haar het overgaan van de Leije betwistten. Uit vrees dat de overwinnaars zich in de voorsteden van Yperen zouden nestelen, werden deze buurten aan de vlammen ten prooi gegeven. Van Béthune trok Robert van Artois naar st. Omcr, waar de ingezetenen alles behalve geneigd wa- ren om zich voor den Graaf van Vlaanderen op te offeren. Zij gingen den Franschman te gemoet, boden hem de sleutels hunner stad aan en betuig- den, met hem te willen leven en sterven. Even- zoo deden de burgers van Cassel, van st. Winox- bergen en van Brouckburg, tegen wier afval de Vlaamsche bevelhebbers niets vermogten. Deze moesten zich vereenigen om het belangrijke Veurne te bewaken. Thans gold het deze veste. Doch vóór de Fran- 8chen haar bereikten , rukte de bezetting uit, om, ware het mogelijk, den vijand tot den terugtogt te dwingen. Aan eene der bruggen, die in den weg van Bulseamp liggen, stieten de Vlamingen op de Franschen (13 Augustus). Men streed aan beide zijden met groote verbittering. In den beginne behaalden de Vlamingen verschillende voordeden. Zij maakten Philippe van Artois, den zoon van Graaf Robert, gevangen en noodzaakten de Fran- schen tot wijken. Doch eensklaps begon het ge- luk der landzaten te verduisteren. De Vlaamsche baljuw Boudewijn Reyphin bleek een verrader te zijn. Op een gunstig oogenblik wierp hij den Vlaamschen standaard op den grond, en een Fran- sche vaan, die hij verborgen had, ontplooijende, viel hij met zijne trawanten op de mannen aan, die hem tot dit oogenblik als een der hunnen be- schouwd hadden. De Duitschers, door dit verraad verbijsterd, togen op de vlugt. Doch Willem van Gulik en Jan van Gaveren bleven den strijd voort- zetten. Het was hun echter onmogelijk bij de ont- steltenis, door liet verraad te weeggebragt, om het veld te behouden. Jan van Gaveren werd gedood, ter- wijl Willem van Gulik in de handen der Franschen viel, die te zelfder tijd den doodelijk gewonden Philippe van Artois bevrijdden. Meester van het slag- veld geworden, snelden de Franschen noordwaarts heen om zich te Veurne door plundering en roof met de bezittingen der ingezetenen te verrijken. Dirk van Cleve en andere bevelhebbers die de neder- laag van Bulseamp ontkwamen, weken naar het oostwaarts gelegen Yperen. Het lot van Veurne be- woog de bewoners van Nieuwpoort en Dixinuiden om nog denzelfden dag afgevaardigden aan Robert van Artois te zenden, met het aanbod om deze steden over te geven. Inmiddels had Koning Philippe het beleg van \'tsterke Lille voortgezet, doch zonder veel gevolg. Robert van Vlaanderen toch, door zijne krijg8- makkers waardig ondersteund, sloeg alle aanval*

-ocr page 559-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEKEN.                                           547
		len met goed gevolg af. Inzonderheid onderscheidde zich daarbij Heer Walram van Valkenburg, die aan het hoofd van een troep uitgelezen strijders in verschillende uitvallen den Franschen menige gevoelige neep toebragt. Intusschen de wederzijd- sclie krachten waren te ongelijk: na eene kloek- moedige verdediging van twee maanden was Bo- bert van Vlaanderen gedwongen, de stad over te geven (29 Augustus). De Vlaamsche Gravenzoon bedong voor zich en zijne volgelingen den vrijen af- togt, met wapenen en bagaadje, en voor de ingcze- tenen de handhaving hunner regtcn en vrijheden. Terwijl deze gebeurtenissen op de zuidwester grenzen voorvielen, had Koning Edward te Damme den Vlaamschcn grond betreden. Daar hij echter niet bij magte was geweest, op zijne vloot een groot hulplegcr aan te voeren, stuitte zijne over- komst de reeks der Fransche zegepralen niet. De Brit zag zich ernstig teleurgesteld. Keizer Adolf, door andere belangen bemoeijelijkt, was niet in staat geweest, de beloofde hulptroepen naar Vlaanderen te voeren, en zoo magtig vond Edward in Vlaanderen de partij der Leliaards, dat hij het geraden oordeelde, Brugge te ontwijken en zich bij Gent neer te slaan. De zegepraal der Franschen werd steeds groo- ter. Nog vóór Lille was overgegaan, waren IIond- schote, Ghistel en st. Venant bij Koning Philippe in onderwerping gekomen. Sedert volgde Douai dit voorbeeld, en naauwelijks waren de Franschen deze tweede hoofdstad van Zuid-Vlaanderen bin- nengetrokken, of do Koning beval zijn leger om naar Kortrijk op te rukken, dat het evenmin waagde hem tegenstand te bieden. Zijn zegetogt voortzettende, had Philippe IV Ingelmunstcr bereikt, toen afgevaardigden zich in het Fransche kamp aanmeldden, die Gwy\'s ver- bitterden tegenstander de sleutels hunner stad aan- boden. Philippe droomde reeds van eene inlijving van Vlaanderen bij zijne domeinen. Hij zond zijn broeder Charles, Graaf van Valois, en Itaoul de Nesle met een deel zijner troepen af om van Brugge bezit te nemen en ijlings naar Damme voort te trekken, ten einde er de Engelsche vloot in brand te steken. Het eerste gedeelte van dien last werd voIko- men bereikt. Trouwens er was te Brugge niemand die het waagde, den Franschen den intogt te ver- sperren. Doch wat de opdragt ten aanzien van Damme betrof, daarbij ondergingen Valois en Nesle eene groote teleurstelling. De Engelsche schcpc- lingen, tijdig onderrigt van het gevaar dat hen dreigde, hadden hunne kielen in \'t ruime sop ge- bragt, waar zij niets van den vijand behoefden te duchten. Prins Charles moest zich met de stad en haven vergenoegen, wier bewaking hij aan vier- honderd soldeniers toebetrouwde. Het verlies van Damme was een te groote hin- derpaal voor de vrije gemeenschap met de zee dan dat de verbonden Klaauwaards en Engelschen geene poging zouden ondernomen hebben, om deze		veste weder in hunne magt te bekomen. Te naau- wemood was Prins Charles naar Ingelinunster, tot den Koning, teruggekeerd, of de onderneming werd gewaagd. Onder Kobert van Vlaanderen en een Engelsch bevelvoerder rukte eene krijgsmagt naar de blocijende havenstad aan het Zwin. De Vlamin- gen en Britten zegevierden op de vierhonderd Fran- sche bezettelingen. Ernstig dachten de hoofden der onderneming er aan, om hunne overwinning voort te zetten, doch de rampzalige zucht om zich te verrijken verhinderde dit voornemen. Er ontstond zooveel twist en tweedragt over de verdeeling van den buit tusschen de Engelschen en Vlamingen, dat de beraamde aanval op Brugge moest achter- blijven. Terwijl de landzaten en hunne bondgenoo- tcn met elkander plukhaarden, was namelijk Ko- ning Philippe met het gros zijns legers binnen Vlaanderen\'s tweede hoofdstad aangekomen. In dezen treurigen tijd onderscheidden de Yper- lingcn zich op gunstige wijze. Als echte Klaau- waards ondersteunden zij Gwy\'s troepen in het ver- dedigen hunner stad, toen Charles van Valois zich aan \'t hoofd der Franschen voor hunne wallen ver- toonde. Zij namen deel aan een uitval der bezet- ting, die wel het leven kostte aan een der bevel- hebbers, den Graaf van Bergen, doch den Fran- schen zoo veel leed berokkende, dat zij het beleg opbraken. De wakkere Filips van Maldeghem had tot deze uitkomst inzonderheid veel bijgedragen. Eindelijk had de Roomsch-Koning Adolf van Nassau zich door een leger omringd, waarmede hij \'zich van zijne verpligtingen tegenover zijne Engelsche en Vlaamsche bondgenooten kon kwij- ten. Doch de Duitscher werd door den Franschman onverwacht schaakmat gezet: Philippe wist Adolf zoo veel moeite te verwekken, dat de laatste den togt naar Vlaanderen opgaf. Daar de oorlog eene vreeselijke verwoesting van steden, vlekken en dorpen, van landhoeven en oogsten naar zich sleepte, was het een geluk voor het afgestreden land, dat partijen, toen het najaar aanbrak, met elkander in onderhandeling traden. Men bragt het nogtans niet verder dan tot het sluiten van een stilstand van wapenen, die van den 12den October tot het einde van November duren zou. Gelukkig werd deze overeenkomst, nog vóór zij was afgeloopen, tot aan de vasten van 1298 verlengd en vervolgens nogmaals tot den 6den January 1300. Koning Philippe keerde naar zijne staten weder, na alvorens alle steden dio hij bemagtigd had, ot die hem waren ten deel gevallen, van sterke bezettingen voorzien te heb- ben. Koning Edward daarentegen bleef in Vlaan- deren, te Gent, aan het hof van den grijzen Gwy. De Engelsche Koning en de Vlaamsche Graaf toonden zich geneigd om Paus Bonifacius als scheids- regter te erkennen. Doch de Fransche Monarch was zoo bereidvaardig niet. Evenwel toen de Opper- Kerkvoogd eene verzachtende verklaring van zijne vorige, tegen Philippe gerigte bevelen uitvaardig- de en op de plegtigste wijze Koning Louis IX

-ocr page 560-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

54*

"Zou ik den tronweloozen Gwy zoo zoetsappig behandelen!" riep Philippe uit. •\'Bij 8t. Dénis, zoodra het bestand is afgeloopen, zal ik hem alles ontnemen, wat ik hem van zijne vroegere magt gelaten heb!" Ongelukkig voor Gwy had de goede verstand- houding tusschen de Engelschcn en Vlamingen ge- durende Koning Edward\'s verblijf te Gent veel geleden: de vreemdelingen hadden zich aan velerlei buitensporigheden schuldig gemaakt, ja zelfs de baldadigheid om de stad aan vier hoeken in brand

zalig sprak, begon hij naar de pauselijke aanbic- dingen te luisteren. Eindelijk gaf hij zelfs verlof om ook van zijne zijde het bemiddelen van den vrede aan Bonifacius op te dragen, doch niet zon- der uitdrukkelijk te verklaren, dat hij den bemid- delaar hierbij slechts als een bijzonder persoon aanzag. \'s Pausen uitspraak, den 28sten Juny 1298 wc- reldkundig gemaakt, deed Philippe\'s toorn heviger dan ooit ontbranden. Bonifacius besliste namelijk ten aanzien der Vlaainsche zaken, dat de Koning al de gemaakte veroveringen zou teruggeven en

V.-Z)iMir/c#^tit ^^

Vlaminjien laten rrn Kransrliiiiiui de woorden: "whild *n \\riend" uitspreken

daarenboven Jonkvrouwc Filippine uit hare gevan- genschap ontslaan. Toen de Bisschop van Durham, op \'s Pausen last, deze uitspraak den Koning voor- las, beefde Philippe van gramschap. Nog wocden- der toonde zich zijn raadsman Uobert van Artois. Door \'s Pausen verklaring toch werden zijne ver- •wachtingen om de Vlaamsche gravenkroon te er- langen niets minder dan den bodem ingeslagen. De Prins rukte het blad den Prelaat uit de handen, verscheurde het manifest en wierp de stukken op het vuur.

te, steken. Nog erger evenwel werd het, toen \'sGra- ven bondgenoot, op wiens aanzoek hij met zijn Leenheer had gebroken, zich met den Franschcn Koning verzoende. Edward liet Gwy zonder aar- zelen in den steek, toen hem Guienne werd tc- ruggeboden en Marguerite van Frankrijk, Philippe\'s i zuster, ten vrouwe beloofd. Van Duilsche zijde had Vlaanderen\'s Graaf evenmin verdere hulp te wachten. Adolf van Nassau had een mededinger naar de keizerlijke kroon gekregen in Albrecht van Oostenrijk, die, na door de Keurvorsten van Mainz,

-ocr page 561-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

549

Saksen on Brandenburg als Roomsen-Koning erkend te zijn, in een merkwaardig tweegevecht bij Gell- heim zijn dapperen mededinger versloeg (2 Juny 1298). De Fransche Koning had zich met Graat\' Albrceht verhouden en hem de hand zijner jongste zuster Blanehe voor den jeugdigen Rudolf van Ilabshnrg (\'s Graven zoon) toegezegd. Door zijne bondgenooten verlaten, door verraad om-

eere onder te gaan. Hij poogde zich door een bond- genootschap met Holland en Brabant te sterken, liet nieuwe vestingen opwerpen en verbeterde de wallen der steden Dam me, Aardenburg, Gent, Deinse, Ca&sel en Oudenaarde. Oin Holland te winnen, verbond hij zich tot het afschaffen der lecn- liulde voor Zeeland liewestenSehelde, zoo voor Graat\'Jan, zijn kleinzoon, als diens afstammelingen \'.

Koningin Jcannc vakt Rolicrt van Artoia op om de Vlamingen op liet wreedst te tuchtigen.

ringd, door eene uitgeputte schatkist belemmerd, zag Gwy geene andere uitkomst voor oogen dan eene on- derwerping, al werd deze ook met belangrijke opofferingen gekocht. Doch Koning Philippe wilde Graaf Gwy geheel ten onder brengen: zijne gade Jeanne van Navarre en zijn neef Robert van Artois bewogen bem, den Vlaming niets over te laten. Graaf Gwy besloot, moest bij zwichten, met

Te midden van zoo ernstige rampen bragt het lot den Vlaamseben Graaf een nieuwen slag toe: zijne gade Elisabetb, die sints meer dan dertig jaren in al zijne beproevingen en zijn geringen voorspoed bad gedeeld, ontviel hem door den dood den 27 September 1298.

Verjjcllik blailz. 228.

-ocr page 562-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		550
		Twee maanden vóór den afloop van liet bestand, den 3November lU\'.t\'J, vergaderde Graaf (Jwy zijne vassalen en de seliepenen der voornaamste steden binnen Ondenaarde. Bij zijn hooge jaren oordeelde hij, dat in dit hagehclijk tijdsgewricht, jeugdige krachten het bewind moesten voeren, krachten niet zoo deerlijk door den tegenspoed geknakt. In dien geest droeg hij aan zijn oudsten zoon Robert, Voogd van Arras, Heer van Béthune en Dendermoiule, het bewind over Vlaanderen en al de onderhoorig- heden daarvan op, terwijl hij zijne genegenheid voor dien zoon verder aan den dag leidc, door hem ook al zijne regten op Zeeland-Bewesten-Sehelde over te dragen. Xa deze plegtigheid vertrok hij naar Rupel- monde.waar bijden loop der gebeurtenissen wilde afwachten. Een der eerste bcrigten die hij daar ont- ving, was dat van het afsterven zijns kleinzoons, Graaf Jan van Holland. Het was een dubbele slag. Door het atsnijden van dien levensdraad was de kans vernietigd om van de Hollanders en Zeeu- wen hulp te erlangen: die Graafschappen kwamen nu aan zijn doodsvijand Jan van Avennes \'. Ofschoon het bestand van Vlaanderen met Frank- rijk in het barre jaargetijde ten einde liep, was de laatste dag naauwelijks heengespoed, of de Franschen waren reeds in beweging om den ondergang van \'t Vlaarasche Graafschap te vol* tooijen. Onder aanvoering van \'s Konings broc- der Charles van Valois, verwoestten zij de om- streken van Yperen, Deinse, Gent en Damme, zonder die steden zelven aan te tasten. Het was te voorzien, dat die vesten uithoofde der voorzor- gen door Graaf Gwy genomen, niet dan na eene ernstige belegering voor \'t geweld zouden zwichten. Het leger waarover Robert van Vlaanderen ge- bood, veel minder sterk dan dat der Franschen, was niet bij magte den vijand bij die verwoes- tende rooftogten tegen te houden. Niettemin vielen nu en dan scherpe gevechten tusschen beide par- tijen voor: een gevecht op den 17 January 1300 bij st. Laurens (tusschen Aardenburg en Eecloo), toonde dat onder de Vrijlaten — de bewoners van \'t Brugschc Vrije — kloeke Klaauwaards wa- ren. Het kostte, behalve aan vele partijgangers die op eigen vuist den oorlog voerden, het leven aan 500 volgelingen van den dapperen Filips van Maldeghem. Zoo ver waren echter de Vlamingen van eene cendragtige zauienwerking verwijderd, dat vele Bruggelingen de Franschen met gejuich begroet- ten. Koning 1\'hilippe beloofde hun het vernieu- wen der voorregtsbrieven die bij het vcrbran- den van den Halletoren waren te loor gegaan, even als het ontsluiten van de gemeenschap met de zee, die Gwy door zijne nieuwe vestingwerken bij Damme had verbroken. De verdwaasden gingen zoo ver om zelfs de linud aan den vijand te bieden, toen deze den 23 April het beleg voor Damme sloeg. Spijt alle pogingen van Robert en Willem 1 Vergelijk oladz. 230.
		van Vlaanderen, kon de bezetting zich niet hand- haven: Damme zwichtte voor de belegeraars. Niet minder treurig dan de handelwijze der Bruggelingen was eene schrede der Gentenaren. Zij zonden afgevaardigden aan den Graaf van Valois te Aardenburg. Beide partijen kwamen overeen, dat de stad den Koning als opperheer zou ont- vangen op voorwaarde, dat zij hare keuren en regten ongeschonden zou behouden en geen inge- zetcn aan lijf noch goed beschadigd worden. Het was een droeve eerste Mei, die een zoodanig ver- drag zag bezegelen. Overstelpt door smart, toen hij de mare dezer overeenkomst vernam, besloot Graaf Gwy zich in de armen van Graaf Charles te werpen. Te Aar- denburg gekomen, had hij met den Prins eene langdurig onderhoud. De Franschman ried hem, in eigen persoon, met zijne zonen Robert en \\Vil- lem, naar Parijs te gaan en zich aan \'s Konings grootmoedigheid toe te betrouwen. De diep gebogen grijsaard stemde in dien voor- slag toe. Hij vertrok met zijne beide oudste zonen en met vijftig edelen, allen ijverige Klaauwaards, trouwe beminnaar8 van hun Land, onder welken velen alle krachten hadden ingespannen om de Leliaards te wederstreven. Mogten er onder zijn, die de Fransche dubbelhartigheid wantrouwden, Graaf Gwy steunde op het vrijgeleide hem door \'s Konings broeder verstrekt. Met de oogen ncdergeslagen, stegen de Vla- mingen voor het koninklijk verblijf te Parijs van hunne paarden. Door den Graaf van Savoie ge- leid, werden zij in Philippe\'s tegenwoordig- heid gebragt. Gwy wierp zich op de knieën j terwijl de Fransche Monarch zwijgend op hem ne- derzag. Eindelijk nam de Leenheer op somberen toon het woord: "Graaf Gwy, ik schenk n het le- ven, dat ge verbeurd hebt. Maar ik acht mij niet verpligt, het beding te vervullen, dat gij met mijn broeder "getroffen hebt. Het is buiten mijn weten tot stand gebragt." Te vergeefs poogde Charles van Valois zijn ko- ninklijkcn broeder tot betere gedachten te bren- gen. Philippe gaf met de hand een tecken ora de Vlamingen te verwijderen. Hij beval, dat Gwy naar Corapiègnc gevoerd zou worden, waar men den grijsaard den slottoren tot gevangenis zou aan- wijzen. Van \'s Graven zonen, mecdoogenloos van hun grijzen vader gescheiden, werd de een opliet kasteel Chinon bij Tours opgesloten, terwijl de ander het slot te Yssoudun in Berry tot kerker kreeg. Aan Gwy van Darapierre werd Godefroid de Royère tot gezelschap toegevoegd, aan Robert van Béthune Willem van Steenhuyze, aan Wil- lera van Dendermonde Thierry de la Barre. De overige Vlaamsche Baronnen werden in verschil- lendc vestingen door gansch Frankrijk opgesloten. Philippe verklaarde ten slotte dat het leen Vlaanderen, zonder hersteld te kunnen worden, was verbeurd. Het zou voortaan eene provincie vormen, die van wege de kroon door een stad-

-ocr page 563-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		551
		schrijven. De aanzienlijken, doorgaans uit Leliaards zamengesteld, mogten daarin berusten, de groote menigte werd er door met onwil vervuld. Te Brugge besliste de magistraat, dat alle kosten door de gilden bij deze gelegenheid gedaan, door de ambachten zelven gekweten zouden worden. Maar hiertegen morden deze vereenigingen, daar men haar die uitgaven had opgedrongen. Niemand kwam tegen deze beslissing nadrukkelijker op dan Pieter de Coninck, de deken der wollewcvers, die, of- schoon klein van gestalte, mismaakt en ecnoogig, met een stouten geest en een vlugge tong was be- deeld. Hij verweet den leden van den magistraat het doordrijven van een maatregel, welken hij als eene onregtvaardigheid brandmerkte, daar hij dien ver- derfelijk achtte voor \'s volks belangen. Om hem den mond te snoeren, werd hij met vijfentwintig zijner aanhangers door den baljuw en de wethouders in de gevangenis (\'s Gravensteen) geplaatst. Doch hij en zijne medestanders bleven niet lang achter slo- ten en grendels. Er ontstond een oploop. De wevers riepen om hun braven deken, en door hunne geest- verwanten geholpen, verlosten zij de Coninck en zijne medegevangenen. Chatillon, door deze beweging onaangenaam ver- rast, kwam met de hoofden der Fransche partij overeen, om wanneer zekere morgen zou aanbre- ken, met 500 ruiters de nog slapende Klaauwaards te overvallen, hun alle wapenen te ontnemen en hunne hoofden in boeijen te slaan. Ongelukkig voor de ontwerpers dier geweldenarijen, kregen de bur- gers kennis van het voornemen, en toen de Leli- aards bij het ochtendkrieken de vreemde ruiters wilden binnenlaten, ontmoetten zij de gewapende gilden, door Pieter de Coninck en Jan Breydcl, den deken der beenhouwers, aangevoerd. Er ont- stond eene geweldige botsing, want de wevers en vleeschhouwers, met allen die bij hen waren, gingen de zamenzweerders tegen de algemeenc rust zoo geweldig te lijf, dat deze met groot ver- lies naar den Burg vlugttcn. Jacques de Chatillon waagde het niet om zich met zijne ruiters binnen de muren der stad te wagen. Hij ontbood liever hulp van heinde en veer, om zeker te zijn, de in beweging gebragte menigte te kunnen weerstaan (15 July 1301). Het duurde niet lang, of Graaf Guido de st. Pol, de broeder van Chatillon en bevelhebber over de Fransche troepen in Vlaanderen, rukte tegen de Bruggelingen op. De burgers, geenc kans ziende, eene zoo groote magt te wederstreven, beloofden de poorten te openen, zoo de Landvoogd en het Legerhoofd hun verzekerden, dat allen die aan den opstand hadden deelgenomen, vrij en ongedeerd de stad zouden mogen verlaten. Chatillon en st. Pol bewilligden in dit verlangen, waarop Pieter de Coninck, Jan Breydcl en verscheidene burgers van dezelfde gezindheid, Brugge verlieten, om zich te Damme, Aardenburg en andere naburige plaatsen schuil te houden. Zij besloten meerendeels in Brugge\'s omstreken te blijven verwijlen, tot een ommekeer van
		houder bestuurd, in dezelfde betrekkingen als de overige Fransche landschappen zou treden. Het Vlaamsehe volk had, zoo wilde het Philippe, opgehouden te bestaan: "het was ingelijfd bij de Fransche natie", spijt zijne eigen taal en zijn schitterend verleden.
		Tot Landvoogd van \'t nieuwe wingewest be- noemde Philippe Raoul de Nesle, een der aan- voerders van \'t Fransche leger in Vlaanderen. Alle wetten en besluiten liet hij in zijnen naam uitgevaardigen, en de Leliaards hadden de jam- raerlijke voldoening de lelievaan in de plaats van den leeuwenbanier van torens, poorten, kog- gen en sloten te zien wapperen. In de lente van 1301 kwam de Koning zijne verovering in oogenschouw nemen, waarbij zijne trotsche gade hem vergezelde. Met uitbundige be- tuigingen van onderwerping en trouw haalden de Leliaards hem binnen hunne steden of sloten. Doch de Klaauwaurds, wier aantal wies naarmate het volksbewustzijn ontwaakte, bewaarden een veelbe- tcekenend stilzwijgen. Behalve het verlies van Vlaan- deren\'s zelfstandigheid, betreurden zij het schenden van regten, wier handhaving wèl was beloofd, doch die maar al te vaak voorbijgezien werden. Tot de meest schitterende inkomsten behoorden die te Gent en te Brugge, welke steden in het aanrig- ten van feesten met elkander wedijverden. Nog- tans was bij al die praal veel wat den vorstclij- ken personen niet regt naar den zin was. Toen Koningin .leanne de pracht aanschouwde, die de Brugschc vrouwen van rang ten toon spreidden, riep zij spijtig uit: "Ik dacht alleen Koningin te zijn, maar naar het schijnt, zijn het allen Koninginnen die ik hier zie!" Bij zijn terugkeer naar Parijs nam de Koning Kaoiil de Nesle mede, die tot nu toe in zijn naam het Fransch gezag in Vlaanderen had uitgeoefend. In zijn plaats stelde hij tot Landvoogd aan Jacques de Chatillon, een somber, geldgierig, barsch edel- man, die, als oom der Koningin en broeder der Graven van Blois en Artois, met deze erkende toongevers in de verachting van \'t Hof voor al wat Vlaamsch was, deelde. Zulk een man kon onmogelijk de Vlamingen ver- zoenen met de regering, die hun was opgc- drongen, hoe groot het getal Leliaards in som- migc oorden mogt zijn. Hij beteugelde noch de geweldenarijen der Fransche soldeniers, noch de aanmatigingen der trotsche ambtenaren. Hij be- schouwde de vrije mannen van Vlaanderen als de arme laten of eigenhoorigen van Frankrijk en ver- oorloofde zich daarbij menige handeling lijnregt in strijd met de keuren en vrijheden, die de Fran- sche Koning beloofd had in eere te houden. Om de groote kosten te vinden aan \'s Konings blijde uitkomsten besteed, zagen de stedelijke be- sturen zich gedrongen, nieuwe belastingen uit te

-ocr page 564-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

RR2

Cliatillon\'s gouddorst dacht een middel uit, waar- van hij zieh wonder veel voor de koninklijke kas- sen beloofde. Wel was het eene schreeuwende on- regtVMrdigheid, maar bij den gebleken "oprocrigen geest,\'\' oordeelde hij zich daartoe volkomen gcreg- tigd. Hij eisebte van al de ingezetenen den vierden penning van hun gewin, zelfs van de daghuur der

zaken liun veroorloven zou naar liunno haardste- den terug te keeren. Ten einde de herhaling van soortgelijke bewe- gingen te voorkomen, gaf Chatillon last, om de muren der stad af te breken, de poorthuizen te gloopen en openingen door de aarden wallen af te steken. Voorts beval hij den opbouw van een kas- teel, zooals hij te Kille en Kortrijk had doen aan-

amba

11713898

chtslieden. Hoe vele kreten van vcrontwaardi-

Wilk\'in van \'•nnftinni\'n ruilt wnjx-ns voor een pMvd in.

ging rezen op, toen dit besluit werd afgekondigd, hoc verfoeid werden de ontvangers dezer belasting, wien men met den niet zeer liefelijkcn naam van 8nak- kers begroette\'! Dat hij zich bitter bedroog, hadCha- 1 De Snakkcrsbriig, inliet kerspel van st. Gilles te Brugge, herinnert nog aan het kantoor dezer regten, \'t welk in de onmiddellijke naliijheid van dien overgang stond.

vangen en verklaarde de stad van al hare keuren en voorregtcn vervallen. Hij had niets zoo doel- trcll\'end kunnen uitdenken, om de partij der Klaau- waards binnen Brugge te versterken. Al de ver- zoeksebriften toeh om deze besluiten op te heffen, werden zoowel door den Landvoogd als den Koning van de hand gewezen, ofschoon bij het teekenen daarvan zelfs Leliaards niet waren achtergebleven.

-ocr page 565-

553

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

ninck naar Brugge terug, op een tijdstip dat de Fransche soldeniers naar elders waren geroepen. Met zijne erkende welsprekendheid wendde hij zich tot de wevers en volders om hem bij te staan. Een blij gejuich begroette zijne woorden. Men volgde hem naar de plek, waar op \'s Landvoogd\'s last het nieuwe kasteel werd opgerist. "Staakt dat werk!" riep hij den arbeiders toe. "Chatillon heeft liet regt niet, een burg te Brugge te laten op- trekken. Niemand vermag daartoe het besluit te nemen dan alleen de vrije gemeente. Vertrekt." (Maart 1302). Dit heldhaftig optreden van den man des volks,\'

tillon niet bedacht. Om de vermindering van linn loon te ontgaan, verlieten vele werklieden en fabriek- arbeiders de stad, terwijl zij overal de ontcvre- denheid over het Fransch bestuur aanwakkerden. Zoo als te voorzien was, bragt het middel op ver na de som niet op, welke Chatillon gemeend had, daardoor te zullen ontvangen. Hij bedacht dus eenc nieuwe afpersing, den zoogenoemden hocktol. Met de kleingeestigheid aan lage zielen eigen, liet hij deze belasting het strengst invorderen van allen, die .il8 vrienden van den gevangen Graaf bekend stonden. Ontwaarde Pieter de Coninck, niet zeker wel

Wapenen uit de 14de eeuw

gevallen, hoe het Fransch bewind zich iedcren dag nieuwe vijanden berokkende, hij liet niet na van die stemming voor de bevrijding zijns Lands partij te trekken. Daarbij knoopte hij betrekkingen aan met twee zonen van den gevangen Graaf, Jan enGwy,dic, te Namen voor de Franschen veilig, met blijdschap den keer van zaken gadesloegen die in hun vaderland viel op te merken. Er ont- stond eenc drukke gedachtewisseling tusschen de hoofden der Brngschc Klaauwaards en de beide Gravenzonen. De Coninck kreeg de toezegging dat hij op hulp uit Namen zou kunnen rekenen , zoo hij zijne ontwerpen tot rijpheid kon brengen. Door deze belofte aangemoedigd, keerde de Co-

bewoog alle Leliaards de stad te ontwijken, zoo- lang zij een Fransch garnizoen zon ontberen. Ecne poging van Chatillon om ook aan Gent bui- tengewonc lasten op te leggen, bragt daar, even als te Brugge, geweldige beroeringen voort. De Landvoogd had er een accijns op de bieren gevorderd, ofschoon Koning Philippe zelfde belofte had gegeven, dat gecne regten op dien geliefden volksdrank zouden gelieven worden. De Leliaards die het gezag in hnn- den hadden, wapenden 800 mannen om de burgers door den sterken arm tot de betaling te dwingen. Dan het volk zegevierde op deze huurlingen.

1 Zie du plaat op blariz. 544.

-ocr page 566-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		554
		en Aardenburg meldden zich afgevaardigden aan, die Willem de medewerking dier steden kwamen aanbieden. Het duurde niet lang of de Brugsche Klaau- waards begonnen aanvallenderwijze te handelen. Onder aanvoering van den grafelijkcn jongman togen zij naar Sysseele, waar zij het kasteel aan de vlammen ten prooi gaven, omdat de eigenaar ge- toond bad een der ijverstige voorstanders van bet Fransen gezag te zijn. Vervolgens trokken zij naar Male, waar zij het kasteel stormenderhand inna- mcn. In hunne verbittering lieten zij geen enkel der Franschen die er zieh verzameld hadden, het leven. Met den dag nam het aantal strijders voor Vlaanderen\'» zelfstandigheid toe. Allen die in hunne genegenheid voor den ouden Graaf niet gewankeld hadden, kwamen met hunne strijdbare mannen Willem\'s leger vergrooten. Inzonderheid snelden die Gentenaren toe, welke bij het verzet tegen de bieraccijns eene hoofdrol gespeeld had- den. Ongelukkig was deze versterking uit de Sehelde- en Leijestad van korten duur. Deze hulpbenden ont- vingen van hunne verwanten dringende verzoeken om terug te keeren, daar zij vreesden dat de Leli» aards, deze in hunne vaderstad aan \'t roer zaten, van de afwezigheid van zoovele voorvechters gebruik zouden maken, om den overigen Klaauwaards de zwaarte van hun toorn te doen gevoelen. Daarbij putten Jacques de Chatillon en zijne trawanten den ganschen schat hunner welsprekendheid uit om \'s Konings gunstige beloften gehoor te doen vinden. Zoodra Chatillon meende dat hij den afval van Gent niet meer behoefde te vreezen, nam hij maatregelen om aan den Brugschen opstand een einde te maken. Hij riep de hoofden der Leliaards tot eene vergadering te Kortrijk bijeen, waar hij hun aantal versterkte, door aan vele edelen uit Henegouwen, Vermandois en andere grensgewesten mede zitting te verlecnen. Hij hield den landdag voor met welke ondankbaarheid zijne goede bedoelingen en die zijns meesters door de Klaauwaards waren mis- kend, en beraamde met de vergaderden de middelen om aan den opstand in bet Noordeneen einde te maken. Willem van (iulik begon nu de zaken zoo donker iu te zien dat hij naar Namen terugkeerde. Doch wie wanhoopte, de wakkere de Coninck niet. Zich aan het hoofd van 1GO0 Bruggelingen geplaatst hebbende, toog hij naar Gent, ten einde deze zusterstad te bewegen, de zijde zijner stadge» nooten te kiezen. Zijn pogen bleek ijdel. Ver- blind door de beloften der Franschen, waren de Gentenaren niet alleen ongezind om zich te scharen onder de vanen die hij verheven had, maar zij maakten zich zelfs gereed hem de scherpte hunner wapenen te laten voelen. Onder aanvoering van hun baljuw togen zij naar buiten, om de Brug» gelingen te verdrijven. De Coninck, die zelfs van eene overwinning op de Gentenaren geen heil kon verwachten, was tever- standig dan dat hij slag zou leveren. Bitter tcleurgc»
		Dertien Franschcn sneuvelden bij de botsing, on- I geveer honderd bekwamen wonden, en hadden | de anderen zich niet door beloften en verontsehul» digingen voor ecne verdere vervolging gevrijwaard, het volk zou hen van het leven hebben beroofd. Daar echter de Leliaards op het kussen bleven, t handhaafden zij binnen (Jent het Fransehe opper- | gezag. Brugge bleef dus geheel op zich zelve staan. Maar op vele andere plaatsen was de gisting toch geweldig groot, terwijl de Bruggelingen overal tot verzet aan- spoorden. Op zekeren Meidag trad de bekende vleesch- j houwer Jan Breydel de gelagkamer van het kasteel ! Male binnen. Deze voormalige burg der Vlaamsche Graven was door Philippe» IV aan den Sire Gobert : d\'Espinoy in leen gegeven, en de kastelein van den nieuwen eigenaar had het ruime gebouw, of althans een deel daarvan, tot eene herberg inge- rigt. Breydel eisehte een kan bier. Terwijl hij zijn kroes ledigde, had een der bedienden de dwaas- heid op de Bruggelingen te schimpen. die hij voor nietswaardige oproerkraaiers uitmaakte. Breydel, kort gebonden wanneer het de eer zijner stadgenooten gold, bleef den Leliaard geen antwoord schuldig. Van woorden kwam het tot daden, en het einde was, dat Breydel den knecht overhoop stak. Vruchteloos poogde de kastelein den reusachtigen vleeschhouwer te overmannen. Gasten en burgza- tcn kozen partij voor en tegen. Er ontstond eene hevige worsteling, waarvan het gerucht tot Brugge doordrong. Oogenblikkelijk snelden zevenhonderd Bruggelingen, onder aanvoering vaneen tempelier, den Ridder van Bornheim, naar Male, ontzetten Jan Breydel en verlieten de sterkte niet vóór aan al de tegenstanders van den vleeschhouwer het licht was uitgeblazen. Alle magt te Brugge berustte thans bij de Co- ninck en Breydel, die niets vuriger wenschten dan dat geheel Vlaanderen zich bij hunne vader- stad zou aansluiten, dat de Klaauwaards een hoofd mogten vinden om hen tegen de Franschen aan te voeren. Op hun verzoek zonden Jan en Gwy van Vlaanderen, \'s Graven oudste zonen uit zijn tweede huwelijk, een lid van hun Huis, om hen bij den opstand te vertegenwoordigen. Zij kozen i daartoe hun neef Willem van Gulik, een der wak- kerste kleinzonen van den ouden Graaf. Door 1\'ieter de Coninck op de Vlaamsche grens opgewacht en door het Graafschap geleid, hield Willem van Gulik een intogt te Brugge, die een overtuigend bewijs leverde, dat mogten al eenige ; stedelingen de partij der Leliaards zijn toegedaan, de Klaauwaards hun in aantal belangrijk overtrof» fen. Men was verheugd in Vlaanderen weer Vlaamseh te kunnen zijn. \' Ter naanwemood had \'s Graven kleinzoon zich met den staat van zaken bekend gemaakt, of de Bruggelingen hadden de voldoening, dat naburige gemeenten hun voorbeeld volgden. Van Damme
		1 Zie da plaat op bladz. MS.

-ocr page 567-

		666
		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		scheldwoorden en verwijten. Zijn somber uiterlijk verkondigde niets dan onheil. De angst die de Bruggelingen overmeesterde, groeide aan toen zij elkander begonnen toe te fluis- teren, dat de zes wagens met vaten die door de Fransche soldeniers waren binnengevoerd, niets meer of minder bevatten, dan honderden strop- pen, te Kortrijk bijcengebragt, om de burgers die bij het nieuwe bestuur in een kwaad blaadje stonden, uit hunne vensters aan staken op te hangen. Dat het gerucht meer was dan een ijdel verzinsel, bleek overtuigend. De Franschen verspreidden zich door de straten en maakten zich aan de verregaandste baldadighedcn schuldig. Zij begonnen die schandalen mot het plunderen van de huizen der uitgewekenen. Doch welhaast spaar- den zij niemand. Zij roofden naar hartelust en bragtenallen om het leven, die hen stuiten wilden. In hunne wanhoop zonden de burgers boden naar de uitgewekenen, met verzoek naar Brugge te komen en de Franschen te keer te gaan. "Hebt ge uwe achtergelaten betrekkingen lief, wenscht i ge uwe achtergelaten goederen te behouden, laat \\ u dan niet te vergeefs noodigen", luidde het. "De Franschen zullen niets sparen. Overrompel den vijand terwijl de brooddronkenheid hem in dronken- schapdoetnedertuimelen. Alle achtergeblevenen zul- lcn u helpen, zullen de wapens voor den dag halen." Hoe ondankbaar de Coninck was behandeld, hij schaarde zich in de voorste gelederen van hen die de verlossing hunner vaderstad wilden beproe- vcn. Hij vereenigde zich op nieuw met Jan Broy- del en kwam nog in hetzelfde etmaal, doch in het holst van den nncht, voor Brugge. Zij die zijne komst verbeidden, hielden zich gereed. Zij ver- eenigden zich, vielen de poortwachtcn aan en lie- ten hunne vriendenen verlossers binnen. "Op! man- nen, riep Breydel, met donderende stem", "wat Walaeh is valsch is, slaat dood, slaat dood!" Hoe talrijk de Franschen waren, konden zij eene zoo groote overmagt als hun thans op \'t lijf viel — verstrooid, beschonken en dommelend als zij thans waren — geen weerstand bieden. Nevens den kreet, die dood en verderf aan de Walen voorspelde, klonk de blijde roep: "Vlaanderenden leeuw!" In twee groote benden afgedeeld, van welken de een door de Coninck, de ander door Breydel werd aangevoerd, verspreidden de wre- kende burgers zich door de straten, waar zij al de vreemdelingen ombragten, die zij ontmoetten of in de aangewezen woningen overvielen. Die welke in het schemerduister of later onder eene of andere ver- momming, poogden te ontvlugten, werden opge- vorderd om de woorden "schild en vriend!" uit te spreken, die, moeijelijk van Waalsche lippen vloeijende, oogenblikkelijk den vijand verrieden. \' Minstens 1700 vreemdelingen vonden dien morgen hun dood binnen Brugge. \' Chatillon had het ge-
		stcld, nam hij den tcrugtogt aan, en zijne onaangc- namc stemming verminderde niet, toen hij te Brugge teruggekeerd, vernam, dat Aardenburg zich weder onder de gehoorzaamheid van den Franschen Koning had begeven. Oogenblikkelijk leverde hij liet bewijs, dat noch afval noch tegenspoed zijn moed kon uitdooven. "Op naar Aardenburg!" klonk zijn kreet. Men gehoorzaamde hem willig. De sterke stad aan de Eede zwichtte, en de banier met de leliün zonk naar omlaag, om voor den grooten standaard met de Vlaamschen leeuw plaats te maken. Dacht de Coninck bij zijne terugkomst met een vrolijk gejuich begroet te worden, dan had hij zich misrekend. Te Brugge was inmiddels het be- rigt ontvangen, dat een groot Fransen leger na- derde, om het Fransche gezag te herstellen. Daar de hartigste mannen zich bij de Coninck bevon- den, vonden de weifelenden, de lafaards, de vcr- raders alle gelegenheid om de menigte "het ijdele van verzet" voor te houden. Hun schreeuwen bc- haalde den boventoon: Brugge sloot voor zijne bevrijders de poorten. Wat thans op Chatillon\'s opeisching zou volgen, was ligt te voorzien. Brugge gaf zich bij verdrag over. De afgevaardigden die Chatillon te gemoet gingen, bedongen een onverhinderden aftogt van allen die bij de jongste omwenteling waren betrok- ken, met al wat zij konden meevoeren. Chatillon\'s kanselier, Pierre Flotte, beloofde alles. Hij vcrze- kerde zelfs, dat de Landvoogd met niet meer dan 100 ongewapende ruiters Brugge zou binnentrek- ken (16 Mei 1302). Zeven dagen later werd te Brugge, van de puije der Hal afgekondigd, dat allen die aan de jongste onlusten hadden deel genomen, zoo zij voor een onderzoek vreesden, des anderen daags vóór negen ure de stad konden verlaten en zich begeven werwaarts zij verlangden. Van deze vergun- ning maakten onmiddellijk gansche buurten gebruik, zoodat alleen het aantal volwassen mannen ruim vijfduizend bedroeg. Dat Jan Breydel zich onder hen bevond, was niet te verwonderen. De meeste bannelingen begaven zich naar de havens aan het Zwin of andere naburige plaatsen. Velen kozen Oostburg tot verblijf, waar bij hunne knuist eene botsing tusschen hen en de Fransche bezetting plaats greep. De vreemde huurlingen dolven daarbij het onderspit, daar de magazijnen der levensmiddelen, wier bewaking hun was toe- vertrouwd, door de bannelingen werden leegge- plunderd. Toen Chatillon in den avond van den 24»ten Mei Brugge binnenreed, bleek het den ingezete» nen reeds dadelijk, dat zl) een verkeerden stap hadden gedaan toen zij voor de Coninck en de zijnen hunne poorten sloten. In plaats der 100 on- gewapende ruiters, bragt hij een leger voetknech- ten en paarden mede, dat duizenden manschappen telde. De groeten waarmede men hem verwelkomde, beantwoordde hij met een boosaardigen blik, met
		1 Zie de plaat op bladz. 548. - Men vindt het getal zelfs tot 5000 opgegeven.

-ocr page 568-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

.).•>()

luk, zich binnen hot huis eens cdelmans te kunnen \' verbergen. Doch reikhalzend om tle vcrwenschtc stad te ontkomen, snelde hij den volgenden avond in het kleed van zijn kapelaan naar den wal, wierp er zich in de stads gracht en dankte het zijn gelukkig gesternte dat hij behouden den anderen oever bereikte. Zijn schildknaap had eveneens | den togt gewaagd, maar verdronk terwijl hij met het water kampte. Na aan Jean de Lens die te Kortrijk gebood, het bevel over de overgebleven Fransche strijd-

hun tegen de bezetting van Wynendaal aanvoerde. Voor deze sterkte gekomen, zag hij in, dat hare verovering een gernimen tijd zou vorderen, waar- om hij een deel zijner manschappen voor het kasteel liet, en met het overige het platte land rondtrok, ten einde zijn aanhangen te vermeerderen en het gebied van den opstand uit te breiden. Terwijl hij zijne togten tot aan de Niéuwe-Gracht uitstrekte, verloor de Fransche bezetting van Wynendaal zoozeer alle hoop op verlossing, dat zij na drie weken tel bestookt te zijn, het kasteel overgaf.

Slng il. i\' Gouden BpoKa.

I Deze verovering werd door de bevrijding van \' st. Winoxbergen gevolgd en deze weder door die van Cassel. Ter laatstgenoemde plaats werd echter . slechts de overgave der stad verkregen. Het sterke Casselsche kasteel bleef in de magt der Franschen, schoon Willem van Gulik en de zijnen zich ver- i scheidene malen daarvan stormenderhand poogden meester te maken. Met den dag nam het getal strijders voor de Vluamsche onafhankelijkheid toe. Den l»ten Juny kwam de jonge Gwy, \'s Graven tweede zoon, met i Duitschc hulptroepen te Brugge aan, waar hij

krachten toebe.trouwd te hebben, vertrok de Ch&tillon met Pierre Flotte, die eveneens zweni- mend het bloedbad was ontkomen, naar Lille. Brugge\'a verlossing stak den Klaauwaards alom een riem onder \'t hart. Dat de Fransche Koning het verlorene trachten zou terug te erlangen, was aan geen twijfel onderhevig; doch de Vlamingen wisten nu, dat zij even als hun voorouders, tegen de Walen waren opgewassen, zoo zij slechts zich eendragtig bij elkander schaarden. Met blij gejuich begroetten de Bruggelingen andermaal Willem van Gulik in hun midden en volgden hem vol moed toen hij

-ocr page 569-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           557

mot niet minder blijdschap dan onlangs zijn neef  j  als de Bruggelingen: zij zonden dadelijk eeno Willem van Gulik had aanschouwd, door de ingc-  !  hulpbende in \'t veld, die, door roode paluren on- zetenen werd ontvangen. Wakkere Klaauwaards  |  derscheiden, het Vlaamsche leger met niet minder sloten zich bij hein aan, zoodat hij het durfde     dan 110O man versterkte. wagen, het welbe/.ette Kortrijk aan te tasten. De  \'      De tijdingen betrekkelijk de Vlaamsche bewc- ontwaakte geestdrift verrigtte wonderen. De Fran-     ging verwekten te Parijs zooveel spijt, dat Phi- schen ontruimden welhaast deze bakermat van  j  lippe IV alle gematigdheid verloor. Niemand echter Vlaanderen, doch binnen het kasteel van Kortrijk  ,  toonde, een zoo grooten wrevel als Koningin Jeanne. wisten zij zich te handhaven.                                 •   "Ga," zeide zij tot haar oom, Hobert van Artois,

De nptokcacn uit den S|iumisl!i(! in de I.. Yruuuckerl te Kortrijk <i|

59

ijnhangen.

Daar zijne magt steeds voortdurend aanwies, kon I  die het wraakademend leger naar Vlaanderen zou Gwy van Vlaanderen eerlang zijne volgelingen in    voeren, "en doe dien oprocrlingcn duizend dooden afdeelingen splitsen. Terwijl een deel het beleg !  sterven. Ruk der Vlaamsche zeugen hare borsten af, van \'t kasteel voortzette, waar Jean de Lens de. \\  rijg de jonge varkens aan \'t spit en sla de Vlaam- Franschen tot volharding aanspoorde, vertrok een j  schc honden dood!" \' ander naar de Schelde en de Ypcrlee, waar men        Het brengt het gemoed in opstand, eene vrouw den Vlaamschen leeuw op de torens van Oudenaarde    bevelen te hooren geven tot zulke wreedheden tegen en Yperen plantte. De Klaauwaards van laatstge-    hare medcraenschen, tegen vrouwen en kinderen! noemde stad toonden dat zij evenzeer goed en bloed ------- veil hadden om \'t Vaderland te helpen bevrijden I     1 z\\e de plaat op blndz. 549.

-ocr page 570-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		558
		de Baelde\'s, de Meulebeke\'s, de Mocre\'s en vele andere edele geslachten waren in \'t leger van Gwy van Namen waardig vertegenwoordigd. Willem van Saaftingen, als leekebroeder binnen de abdij ter Does opgenomen, meende, in weer- wil zijner monnikspij niet achter te mogen blijven. Hij nam twee paarden uit den stal, reed naar Brugge en verkocht een der rossen om wapenen te hekomen , waarmede hij aan den vrijheidskamp deel kon nemen. \' Hij ruilde voor het dier een zwaard en een goedendag in, die hij in het volgend krijgs- ruuioer toonde uitmuntend te kunnen hanteeren. Trouwens het beoefenen van den wapenhandel stond in Vlaanderen hoog in eere. De stedelingen, allen in een der gilden opgenomen, kenden de waarde der oversten die zij zelven gekozen hadden, en waren in hunne doelen met het hanteeren van slingers, kruisbogen, zwaarden, pieken, morgen- sterren en goedendags van der jeugd af vertrouwd geworden. s Onderrigt dat de Graaf van Artois dan strijd zou openen, met het Kransehe garnizoen van \'t Kortrijksche kasteel te ontzetten, kozen de Vla- mingen den omtrek van Groeningen, aandeLeije, tot verzamelplaats uit. Gwy van Namen die het opperbevel had aanvaard, verzamelde al de zaam- gevloeiden om zich heen en verzocht zijn neef Willem van Gulik, die het kasteel van Cassel belegerde, dat beleg op te breken om zich met hem bij Kortrijk te vereenigen. De Bruggelingen kwamen aanrukken onder Pieter de (\'oninck en Jan Breydel, de mannen van Veurne onder Eusta- chius Sporteyn, die van Aalst onder Dirk en Boudewijn van Papcnrodc. Ofschoon Gent nog onder het gebied der Kranschen stond, vervoegde zich Jan Borluut met 5000 Gentenaars bij \'t Vlaam- sche leger, terwijl men onder de edelen Arnold van Oudenaarde onderscheidde, wiens vader Graaf Gwy\'s gevangenschap in Krankrijk deelde. Den 10 July kwam het Kransehe leger in het gezigt der Vlamingen. Het was het schoonste dat Philippe IV ooit te velde had gebragt. Over den Berg van Weelde (de Potterberg) tusschen de Lcije en den weg naar Sweveghem, breidde het zich in breede drommen uit, van waar het zich tot de vernietiging der Vlamingen gereed maakte. Het leed bij de Kranschen geen twijfel, dat zij die wevers, beenhouwers en brouwers spoedig in de pan zouden hakken. Van hunne zijde hadden de Vlamingen zich achter de Grocningbeek verschanst, waar zij, bij herhaling door hunne priesters geze- gend en door het sacrament des altaars versterkt, met niet minder geestdrift dan de Kranschen den aanval verbeidden. De geestdrift rees bij de aan- korast van elke nieuwe hulpbende en steeg ten top toen Gwy van Namen Pieter de Coninck en Jan Breydel als eene belooning voor de reeds bewezen diensten tot ridders verhief. Elk nam een kluit 1 Zie de plaat op bladz. 552. 1 Evenzoo op bladz. 533.
		In overeenstemming met dien hatelljkon last, openden de Kranschen den nieuwen vcldtogt. Tien duizend ruiters, tien duizend boogschutters en veertig duizend speerknechten sterk, wierpen zij zich o]» Vinanderen, urn liet in bloed te verstikken. Overal waar dit leger den voet zette, werden de bloeijendstc oorden woestijnen. Kr bleef daar Imis noch kasteel. kerk noch klooster. Aan al de heiligcn- beelden op de wegen, even als aan die in de kerken, werd het hoofd afgeslagen. < >veral werden de kostbare kerksieraden gerooid, liet heiligste met voeten ge- treden. Alle ingezetenen die hun in handen vielen, waren des doods, de vrouwen en kinderen niet uit- gezonderd. Dr gangen van kloosters, de vloeren der kapellen waren met de lijken van monniken bedekt, voor de altaren in de vrouweneonventen werden de nonnen onteerd. Met brandende bezems op hunne lansen . verspreidden de Kranschen zich door de vel- den en bosschen om den oogst te vernielen en de boonion tot asch te vertccren. Het waren niet alleen soldeniers die zoo ver- woed huis hielden. Nagenoeg alle adellijke ge- slachten van Krankrijk, waren bij het leger van Robert van Artois door een of meer zijner leden vertegenwoordigd. Te gelijk met deze Kranschen moesten de Vla- mingen de Hennewieren en Hollanders keeren, want sints met Gwy\'s kleinzoon, het oude Huis van Holland was uitgestorven, had Jan van Avennes bij de erfenis zijns vaders die van zijn neef. Jan van Holland. verworven. Zes duizend onderzaten van Graaf Jan II kwamen het Kransehe leger ver- sterken. \' Mogten de Lcliaards te (Jent. Oudenaarde en elders struikelbolken vormen tegen eene algemeene volkswapening, des te meer geestdrift, ijver en opoffering werden door de Klaauwaards ten toon gespreid. De kreet "te wapen, te wapen!" klonk van de Niéuwe-Gracht tot de Hont, en werd door al wie Vlaamschgezind was, luide herhaald. Alle standen waren vertegenwoordigd, en zelfs uit de naburige gewesten schoten zij bij wien het Dietsehe bloed tegen de aanmatigingen der Walen in op- stand kwam. hun stamgenooten te hulp. Uit het noorden snelden Jan van Renesse en andere rid- ders aan, die tegen de voortgang van het Hene- gouwsch geslacht in Zeeland ijverden, en met hen Hugo van Arkel, genoemd Butter, een man niet minder reusachtig van gestalte dan de vermaarde Jan Breydel Ofschoon dus vijftig Vlaamsche edelen in Frank - rijk gevangen zaten, en van hen die de zijde des Lcliaards waren toegedaan, zich ecnigen nevens de snoodaards van Robert van Artois schaarden, stonden de gemeenten die de kern van \'t Vlaamsche leger uitmaakten, niet alleen. De Zevecote\'s, de Som- mergem\'s, de Waesberge\'s, de Maldeghem\'s, de Deinse\'s, de Zeveren\'s, de Airhove\'s, de Aerzeele\'s, de Dacknam\'8, de Landcgcm\'s, de Vorsclaer\'s,
		1 Vergelijk bladz. 231.

-ocr page 571-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		551)
		bij de Franschen. De Vlamingen zegevieren. Hugo van Arkel maakt zich van den Franschen stan- daard meester. De grond wordt bedekt met lijken, bekleed met de kostelijkste wapenrustingen. "Vlaan- deren den Leeuw!" zoo juicht men onder de over- winnaars. "De zege is ons!" \' \'\'Redde wie zich redden kan,\'\' klinkt het in de gelederen der Franschen, en in pani.sehen schrik slaan de Walen den weg naar het Zuiden in. Door zegevierende Vlamingen achterhaald, verliezen nog velen het leven, vóór zij de grenzen weder achter zich hebben. Groot was de zege door de Vlamingen behaald. De Franschen verloren drie en-zestig prinsen, her- togen en graven, bij de driehonderd baanderhee- ren, meer dan drie duizend edelen, en ruim vier- entwiutig duizend ruiters en voetkneehten. Robert van Artois lag verslagen, en met hem Jacques de Chatillon, Rudolf en Guido de Nesle, Graaf Jean de Tancarville, Jean de 1\'onthieu.de («raven van Marche,van Soissons, van Champagne, van Dreux van Vendóme, van Bourbon, van Estampes, van Bar en van Albe, de Hertog van Berry,de oudste zoon des Hertogs van Bretagne, de erfgenaam der kroonen van Henegouwen, Holland en Zeeland, de oom van den Brabantschen Hertog, de bloem der Fransche, Lotharingsche en Henegouwsche groo- ten. Er was geen kasteel in al die landen en ge- westen, waar geen tranen vloten over het verlies van een echtgenoot, van een vader, broeder, zoon, neef of vriend. De Vlamingen vonden op het slagveld een zoo grooten buit van zilver, goud en andere kostbaar- heden, waaronder duizenden blinkende sporen, dat dien ten gevolge de gedenkwaardige slag sedert de Slag der (Jouden Sporen is genoemd. Als cene hulde aan de EL Maagd, wier tus- 8chenkomst Gwy in de gevaarlijkste oogenblikken had ingeroepen, werd een groot deel dezer kost- baarheden aan de L. Vrouwekerk te Kortrijk ge- schonken en aldaar ten toon gesteld. • Een ander deel verrijkte het leger. Vooral kwamen de opge- vangen strijdrossen tien Vlaamschcn stedelingen uit- muntend te stade. De naaste gevolgen der verovering bestonden in de overgave van het Kortrijksche kasteel door Jean de Lens en het toetreden van Gent tot de zaak der onafhankelijkheid. De ingesloten Franschen, die reeds lang gebrek aan krljgs- en levensbehoeften hadden gehad, waren blijde bij de overgave het leven te behouden. De gemeene krijgslieden wer- den dadelijk over de grenzen gezonden, doch de aanvoerders sloot men zoo lang te Brugge op, tot zij tegen cenigen der in Frankrijk teruggehouden edelen werden uitgewisseld. Te Gent gaf de zegepraal der Vlamingen den burgers den moed, zich tegen den wethouders te kanten, die tot nu toe getoond hadden overbeter-
		aarde en drukte er een kus op, onder den uit- roep, dat hij op den vaderlandsehcn grond zege- vieren of sterven wilde. Met liet aanlichten van den 11 July liet Artois het leger oprukken. De Vlamingen stonden reeds in slagorde langs de toen dertien voet breede (ïroeningbeek. öwy van Namen voerde het bevel over den linkervleugel, waarin onder anderen die van Veurne en de leden der kleine gilden uit Brugge dienst deden. In het midden stonden de Gentenaren onder Jan Borluut, en nevens hem de Brugsehe wevers en de Vrijlaten onder Willem van Gulik. De regtervleugel eindelijk die op de wallen van Kortrijk steunde en door Jan van Renesse werd aangevoerd, was voor een goed deel uit de Zeeuwsehe ballingen nevens de Brugsehe beenhou- wers zamengesteld. De meeste edelen plaatsten zich met hun volk daar in de gelederen, waar zij de belangrijkste diensten meenden te kunnen bewijzen. De lucht was somber, en een dikke mist ver- spreidde zich over de vlakte. "De Hemel is met ons!" riep Gwy. "De zon zal gedurende den slag ons niet hinderen. De overwinning zal ons te ge- makkelijker zijn." Eindelijk geeft Kobert van Artois het tceken tot den aanval. De Italiaansche schutters in dienst ge- nomen door Philippe IV, trekken tegen de Vlaam- 8chc schutters op, die aan de Mosscherbeek, onder bevel van Salomo van Zevecote de voorhoede vor- men. Een Fransen ridder doet den Graaf van Ar- tois opmerken, dat de eer van den dag daardoor aan de Italianen zal ten deel vallen. Die aanmer- king vindt gehoor. De ruiters ontvangen bevel in \'t vuur te gaan, en zij verpletteren de schutters, zoo- dra zij hen bereiken. De Vlaamschc voorhoede trekt achter de Groeningbeck. De Franschen door hunne paarden medegcsleurd, storten in de beek, die zij met hunne lijken vullen. Zoo ontstaat een pad voor het gros der ruiters. Over hunne voorgangers aanrukkende, vallen de vreemdelingen als bliksem- tlitsen op de landzaten. Een uitval der bezetting van \'t Kortrijksehe kasteel vermeerdert den schrik in \'t Vlaamschc leger. Reeds beginnen sommige Vlaam- 8che benden te weifelen. Maar de gildebroeders van Brugge en Gent staan zoo vast als muren. Zij vormen een hechten dam tegen de prachtig uit- gedoste Fransche ridders. Na de driftigsten hun- nof tegenstanders in \'t stof te hebben doen bijten, rukken zij op hnnnc beurt vooruit. Hunne gocden- dags vallen verpletterend op de ruiters en de voet- knechten neder. Hot gevecht wordt lijf om lijf voortgezet. Robert van Artois, toegesneld om zijn broeder te ontzetten, stort zich in het midden der strijders. Hij glijdt van zijn strijdros en ver- scheurt den Vlaani8chcn standaard, doch ontvangt te /.elfder oogenblik op de borst een knodsslag van Willem van Saaftingen, den dapperen Doescher leekebroeder. Het neerzinken van zoo vele Fransche ridder- wimpels, van vanen en vlaggen, verhoogt den moed der Vlamingen, wekt schrik en ontsteltenis
		1 Zie de plnat op blad/.. 55G. 3 Kvciizoo op bladz. 557.

-ocr page 572-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

580

zich bij verdrag over, waaruit de Fransehen, vol- gens de overeenkomst, met wapens en bagaadje, en de hoofden der Leliaards met hunne kostbaar- heden ongedeerd aftrokken. Jan van Vlaanderen liet zijne volgelingen nu naar Douai trekken. Maar deze tweede hoofdstad van Franseh-Vlaanderen vcreisehte geen beleg om haar aan \'t Vaderland te hergeven. Zoodra het Vlaamsche leger voor hare muren kwam. trad het garnizoen in onderhandeling op dezelfde voorwaar- den als die van Lille hadden bedongen. De Fran- schen en Leliaards van Douai volgden spoedig hunne makkers uit Lille op den weg naar Picardie. Nu was het de beurt der Vlamingen om schrik en verslagenheid onder de grensbewoners te ver- spreiden , met dit onderscheid, dat thans de Fran-

lijkc Leliaards te zijn. Men ovcrviol Iicn in hunne raadkamers en huizen, met allen die hen onder- fiteund hadden, om het Fransch bewind te helpen schragen. De volkswoede kwam eerst tot bedaren nadat tweeduizend Leliaards waren geveld. Zij die de volkswraak ontkwamen, riepen de tus- schenkomst in van Willem van (Julik, om zich met het Huis zijns grootvaders te verzoenen. De onverwachte zege bragt ook Hertog Jan II van Brabant op de zijde van den Graaf, doch niet het Huis van Avcnnes, wijl Jan II en zijn zoon Willem van Ostrevant de partij der Fransehen trouw bleven, ofschoon het ongeluk zoo onverwacht en zwaar over Koning Philippe was gekomen. De eerste stap der overwinnaars, om de ver- lossing van Vlaanderen >te voltooijen, bragt hen

l-ii r.i.i "..#»."

(i»v van Vlaanderen vertrekt uit >yne gevangenis om den vrede tussehen frankrijk en liet Grnafieliip Ie liewerken.

voor Lille (Iiijssel), sedert vijf jaren een der Iwlwerkcn de Fransche wapenmagt in Vlaanderen. De stad werd door gewapende poorters van Gent en Yperen, ingezetenen van \'t Land van Waas en van \'t Graafschap Aalst ingesloten en opgeëischt door hun aanvoerder Jan van Vlaanderen, die zijn broeder Gwy uit Namen was gevolgd, om \'s Lands bevrijding te voltooijen en nu door de Vlamingen tot Ruwaard werd uitgeroepen. Lille werd dapper verdedigd. Doch hoc vaak ook afgeslagen, lieten de Vlamingen den eenen aanval op den andere volgen, terwijl de ingezetenen, met uitzondering der Leliaards, hunne gehechtheid aan de Vlaamsche zaak onverbloemd te kennen ga- , ven. In \'t einde zegevierden de Nederlanders over de vreemdelingen. Den C Augustus gaf de stad j

schen en ArtesiJirs de heerschzucht van Philippe IV moesten bezuren. Van Harnes, Ilêiiin-Liétard en andere plaatsen, bleven niets dan rookende puiu- hoopen over. Vervolgens kwamen Jan\'s krijgsben- den voor het kasteel van Camel, welks bezetting zich evenmin als die van den Kortrljkselien burg tegen de fiere Klaauwaards kon handhaven. Met de inname dier vesting was de Vlaamsche grond van Fransehen gezuiverd. De eenigc stad die nog niet het gezag des Huwaards erkende, was Den- dermonde. Daar weerstond de Heer van Vierzon, de zoon van Godfried van Brabant, eiken aanval, nog maanden achtereen. Eerst in den volgenden winter opende deze veste hare poorten voor den Gravenzoon, nadat de Vlamingen er veel bloed en groote kosten voor gespild hadden.

-ocr page 573-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

661

doch bleven zij, zoo moest eerlang de begeerte om vrouw en kind weer te zien en voor de behoeften van het gezin te zorgen, hen tot aftrekken nopen. Die berekeningen bleken niet ongegrond. Maar al te vaak gaven de poorters blijken van ongeduld. Niet dan met moeite konden de hoofden van *t Vlaamsche leger hen bevredigen en aansporen om in hunne afwachtende houding te volharden. Toen de opcenhoopingen van menschen op de Vlaamsch-Artesische grens in beide kampen gebrek deden ontstaan, weken de Vlamingen achteruit naar Flines, waardoor zij gemakkelijker dan de vijand, die bij Vitry stand hield, in het ontbrekende konden voorzien. Een en andermaal werden onder- handelingen aangeknoopt, en van Vlaamsche zijde schikkingen voorgeslagen. Daar Graaf Gwy en zijne

Inmiddels waren nieuwe Franschc legers in \'t veld verschenen om den smaad van Groeningen te wreken. Met inspanning van alle krachten en het heffen van zware lasten, inzonderheid van do zoo rijke geestelijkheid, had Koning 1\'hilippe weder een leger van 8O,0()O man op de been gebragt, dat hij in eigen persoon aanvoerde. Zijne broe- ders, de Graven van Valois en Evreux, schaar* den zich aan zijne zijde, even als zijn dertien- jarige zoon Louis. De Koning besloot den veldtogt met het beleg van Douai aan te vangen, weshalve hij zijne ten- ten bij Vitry, in Artois, twee uren van de be- dreigde veste liet opslaan. De Vlamingen toonden den Monarch en zijne overraagt niet te vreezen: zij kozen voor hun kamp de velden van Brebiè-

Willem III Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland, doet in het kamp te I<riainc" (Uiten) hulde aan Graaf Rohcrt III voor Zecland-Rewciten-Schelde.

res, in de onmiddellijke nabunrschap van Vitry. I Beide legers weifelden of zij hunne tegenstanders zouden aangrijpen. De herinnering aan den Sporen- slag had den Franschcn strijdlust bekoeld, terwijl de Vlaamsche aanvoerders zeer wel het onder- scheid bevroedden tusschen het feil om een aan- vallend leger uit eene sterke stelling te keeren en dat om zelvcn aanvallenderwijze te werk te gaan. Koning Philippe oordeelde dat hij door geduld te ! oefenen, het zekerst zou slagen. Terwijl hij zich omringd zag door mannen voor wien het hanteeren der wapenen een dagelijksch bedrijf uitmaakte, had Jan van Vlaanderen grootendeels alleen bur- gers in zijn kamp, wier zaken den kreeftengang gingen, wanneer zij lang van huis bleven. Vielen zij aan, zoo waren de Franschen in het voordeel;

oudste zonen steeds in Frankrijk gekerkerd bleven, waren Jan en Gwy van Vlaanderen wel gehouden met aanbiedingen voor den dag te komen, terwijl Philippe, wetende dat tien mijlen in het ronde geen voedsel meer voor zijne paarden te vinden was, van lieverlede het oor aan de Vlaamsche voorstel- len begon te leenen. Ongelukkig droeg hij de lei- ding aan den Graaf van Evreux op, die den ge- zanten toevoegde: "De Koning wil niets overwegen zoo lang men hem niet al de aanleggers van het Brugsche op- roer uitlevert!" "Wij leveren niemand uit!" kreeg de Graaf ten antwoord. "Wij zijn niet gewoon onze beste vrien- den en de handhavers onzer vrijheid over te ge- ven, om tot ons doel te geraken. Overigens kunt gij 71

-ocr page 574-

		562
		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		den Koning zeggen, dat wij ons gereed houden, hem op het slagveld te ontmoeten." Philippe bewaarde een diep stilzwijgen toen deze woorden hem werden overgebragt. Hij begon ver- raad te vreezen. In het holst van den nacht liet hij het kamp opbreken en snelde zoo overhaast naar Parijs terug, dat zijn aftogt het voorkomen eener vlugt aannam. Zoodra dit ter oore der Vla- mingen was gekomen, vlogen zij de vijandelijke achterhoede na, waarop zij belangrijke voordeden behaalden. Met ruimen buit beladen, keerden zij binnen hunne grenzen terug. Bij dezen tcrugtogt poogden de Vlamingen zich op de Doornikkers te wreken , die aan Koning Philippe levendige blijken van gehechtheid hadden gegeven en zich meer en meer verwijderden van de Vlamin- gen, met wien zij vroeger één volk uitmaakten. De winter van 1302 op 1303ging voorbij zonder an- dere voorvallen dan verschillende schermutselingen. Van Fransche zijde hadden st. Omer, Calais, Réthune, Lens, Arras en Doornik meer of minder sterke bezet- tingen ontvangen, die, wanneer zij de kans daar- toe schoon zagen, strooptogten in Vlaanderen on- dernamen. Daarentegen drongen de Vlamingen her- haaldelijk verwoestend Artois binnen, waardoor het platteland eene woestijn vertoonde. Een ern- stig gevecht vond plaats te Ballimbcrge, bij Cas- sel. De Vlamingen verloren daarbij \'2000 man- schappen, doch de zege werd door de Franschen duur gekocht. Zij telden onder hunne zwaar ge- kwetsten Graaf Othon van Bourgogne (Bourgondië), den schoonzoon van hun bij Kortrijk gesneuvelden opperveldhecr Iiobert van Artois. Als gunsteling van Philippe IV had de Koning hem de grafelijk Artesische kroon willen schenken, met misken- ning der regten van den jongen Robert van Ar tois. Doch welke kansen Othon had op verhef- fing, zij gingen voor hem verloren, daar hij te Melun aan zijne wonden overleed. In een ander gevecht onderging de Fransche bezetting van Lens eene volslagen nederlaag. De Heeren van Vaucouleurs en van Vendin werden ver- slagen en Libcrt de Beauffïcmont doodelijk ge- kwetst. In een strijd tusschen de bezettingen van Lille en Doornik bragten de laatsten den eersten een zoo gevoelig verlies toe, dat de Fransch- Vlaamschc hoofdstad den dood van vijftig edele en rijke ingezetenen te betreuren had. In het begin van Maart 1303 werd het Vlaam- sche leger in twee afdcelingen gesplitst, van welke die onder Willem van (Julik de Fransche bezet- tingen in Artois in het oog hield. De andere, onder Jan en Gwy van Namen, viel de stad Lessines (Lessen) aan, de voornaamste vesting der Twist- landen, vermcesterde haar en slechtte hare wallen. Zoo groot was het ontzag dat de goedendags der Vlaamsche poorters den Franschen thans in- boezemden, dat Gauthier de Chatillon, \'sKonings veldheer in Artois, den slag ontweek, die Willem van Oulik hem aanbood. Niettemin mislukte Wil- lem\'s poging om Arques te bemagtigen. Eene
		Fransche bende kwam de bedreigde veste ontzet- ten. Toen Willem van Gulik die hulptroepen tot afdcinzen meende te nopen, viel hem eene andere I bende in den rug, die den Vlamingen de behaalde voordeden duur deed boeten. Drieduizend Neder- landers toch verloren door dien aanval het leven. Aangemoedigd door de Zccuwsdic ballingen , be- sloten Jan en Gwy van Namen het tooneel hunner ] krijgsbedrijven naar de noordelijke Graafschappen ! van hun neef Jan van Avennes te verplaatsen. Willem Graaf van Ostrevant, erfgenaam van Graaf Jan van Henegouwen en Holland, had in Maart een inval in het Noorden van Vlaanderen onderno- men, dien Jan en Gwy bloedig wilden wreken \'. Den 23 April te Dammc scheep gegaan, zetten de beide Gravenzonen koers naar het noorden. Zij dachten den Graaf van Ostrevant verre, daar zij omtrent zijn persoon niets wisten dan dat hij eenigen tijd te voren naar Calais was vertrokken. Maar op Cadzand aan land gegaan, werden zij beter onderrigt. Willem had van de toebereidselen te Dammc gehoord, alle zeemanschap te hulp ge- nomen om vooruit te komen en in weinige uren zijne neven ingehaald. Het gevecht dat hij hun op de Cadzandsche kust leverde, was voor de Vlamingen alles behalve voorspoedig: zij werden uiteengejaagd. Gelukkig voor hen, staakte Willem zijne overwinning, toen hij zijn vijand de vlugt zag nemen. Hij stevende verder naar de Hollandsche kust. Van dien aftogt maakte Gwy van Namen gebruik, om naar Walcheren te zeilen, op welk eiland hij den 24 April landde. Willem die in Zeeland geen vijand verwachtte en verraders onder zijne volgelingen telde, werd geslagen. Hij zag zich gedwongen eerst naar Arnemuiden en vervolgens naar Zierikzee af te deinzen. Walcheren kwam nu geheel in de Vlaamsche magt, want het bedreigde Middelburg had voor de overwinnaars de poorten moeten ontsluiten *. De aanval der Vlamingen op Zierikzee mislukte. Daarentegen hadden zij het geluk om vasten voet op Voorne en Putten te bekomen, een voordeel, dat Graaf Jan van Avennes bewoog om met hunne hoofden in onderhandeling te treden. Zeer tegen dun zin der Hollanders en der met hen verbonden Stichtenaren, sloot hun Graaf en bondgenoot met Gwy van Namen een bestand voor onbepaalden i tijd, dat den 1 Juny aanving. Deze stilstand van wapenen was voor de Vla- mingen van onberekenbaar voordeel. Niet alleen bleef geheel ZeelandBewesten-Schclde daardoor in hunne handen, maar de Vlamingen mogten zelfs ge- durende het bestand die oorden behouden, welke zij in Holland bezet hadden, en konden al hunne krachten bijeentrekken tegen de Franschen die op het punt stonden voor de Hollanders eene afleiding te bewerken. Het verwerven van eene zoo voor- deelige overeenkomst had Gwy van Namen te dan- ken aan eene ziekte, die do krachten van den
		1 Vergelijk bladz. 231. \' Kvenioo bladz. 232.

-ocr page 575-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		563
		Graaf van Henegouwen en Holland verlamde en dien Vorst naar rust en vrede deed haken. Terwijl de strijd op de zuider grenzen van \'t Graatschap met nieuwe uitbarstingen dreigde, werd de legermagt van Jan en Gwy van Namen vergroot door de aankomst van Italiaauschc hulp- benden, volgelingen van hun broeder Filips, die door het huwelijk met eene Napelsehc edelvrouw tot Heer van Teano was verheven. Deze overkomst bragt eene wijziging in \'t voorloopig bewind te weeg. Daar de Heer van Teano de oudste der i zonen van Graaf Gwy was, die zich op vrije voe- ! ten bevond, ging het ruwaardsehap op hem over. Inmiddels was het leger dat Koning Philippe had bijeengebragt om de Vlamingen tot onderwer- ping te brengen tot 100,000 man aangegroeid. Geleid door den Connétable Gauthier de (\'hatillon kwam het zich voor st. Omer nederslaan. Zonder aarzelen trokken de Vlamingen dien Veldheer te ge- nifif t, schaarden zich in slagorde en daagden hem tot een veldslag uit. Maar Chfitillon kon niet tot de worsteling besluiten. In stilte liet hij den leger- tros, de tenten en wagens naar Arras (Atrecht) terugkeeren, en toen de nacht was gevallen, wendde hij i-vi\'iii-i-iis den rug om zich meer en meer van de Vlaamsche grenzen te verwijderen. Filips van Vlaanderen vervolgde den Connétable wel, doch de Franschman was reeds te ver afgetrokken om achterhaald te worden. Artois, thans grootendeels aan de genade der Vlamingen overgegeven, werd vreeselijk geteisterd. Het fiere leger der poorters plunderde aan de Boven-Lelje, de Aa, de Biettc, de Navez en de Sou- chet, zonder tegengehouden te worden. Het oefende vergelding uit voor al de ellende die de Fran- schen vóór den Sporenslag aan Vlaanderen be- rokkend hadden. Zelfs eenige steden gingen, nadat zij door de Vlamingen veroverd waren, in de vlammen op, te weten Thérouanne, Lillcrs, la Bassée en Lens. Op aanzoek der ingezetenen van Lillc onderna- men de Vlaamsche legerbenden thans een tweeden aanval op Doornik. In Augustus 1303 kwamen zij, onder Willem van Gulik, voor deze sterke Schcl- destad. Maar ook nu sloeg Doornik zes weken achter- een met heldenmoed iedcren aanval af. Aan de zijde der Franschen onderscheidde zich Frans van Ste- pelen, een Lcliaarddie de dienst van Koning Phi- lippe boven die van Graaf Gwy verkoos. Terwijl Doornik zich tegen de Vlamingen hand- haafde, was de strijd van Koning Fhilippe IV met Paus Bonifacius VIII zoo hoog geklommen, dat de Oppcr-Kerkvoogd Fhilippe onbekwaam tot de regering verklaarde en Frankrijk als een leen van den Pauselijken Stoel aan Keizer Albrecht weg- schonk. De Koning had daarentegen door de Staten zijns Rijks eene reeks van beschuldigingen tegen den Paus doen opstellen, waaruit hij het besluit op- maakte , dat Bonifacius geen regtmatig bezitter was van den H. Stoel. Eindelijk gelastte hij zelfs aan Guillaume Nogaret om een aanslag tegen den Paus te		ondernemen. Deze zendeling bragt eene zamenzwe- ring tegen Bonifacius tot stand. Met eene gewapende bende rukte hij den 1 September 1303 \'s Pausen toenmalig verblijf Anagni binnen, bezette het Pause- lijk Paleis zonder eenigen tegenstand en hield er Bonifacius drie dagen gevangen. De tachtigjarige grijsaard viel daardoor in eene zielsziekte, waar- aan hij reeds den 11 October overleed. Zijn plan om Albrecht van Oostenrijk tegen Philippe te wapenen, mislukte geheel: de Habsburger was verstandig genoeg, geen pogingen te doen om zich van Philippe\'s kroon meester te maken. Philippe die in den strijd met den Roomschen Stoel veel door zijne sluwheid had gewonnen, besloot, nu gan8ch Vlaanderen door \'t geweld der wapenen voor hem verloren was, eene kans te wagen om even- eens door looze vonden het bezit over het Graafschap terug te bekomen. Door het Huis der Dampierre\'s een schijn van gezag toe te kennen, dacht hij zoo niet alles, ten minste veel terug te erlangen. Zijn afge- vaardigde, Graaf Amadeo van Savoie, bood den Vlamingen een bestand aan, dat tot den 1 Mei 1304 zou duren. "Indien tusschentijd", sprak hij, "kon men over de voorwaarden tot een vasten vrede on- derhandelen." De Koning zou daartoe Graaf Gwy vergunnen, zelf de zittingen over het verdrag bij te wonen, nadat de Graaf de plegtigc belofte zou af- gelegd hebben, naar Parijs terug te kceren, wanneer het hem niet gelukte, om zijn landgenooten \'sKo- nings voorstellen te doen aannemen. Veel waagde de Fransche Monarch bij dit verlof niet, want was ook Jonkvrouwe Filippine inmiddels in hare ge- vangenschap overleden, \'s Graven zonen Robert en Willem bleven bij voortduur in Philippe\'s magt. \' De oude Gwy werd met vreugde en vol hoop door zijne onderzaten ontvangen. Doch toen hij de artikelen mededeelde van het vredesverdrag dat Philippe voorschreef, kende hunne veront- waardiging geene grenzen. Zij betuigden wel den vrede te willen, maar niet op zoo vernederende voorwaarden. Gwy vertrok toen naar Wynendaal, om daar het einde van het bestand af te wach- ten. Het grafelijk bewind liet hij zijn zoon Filips behouden. In Maart 1304 was het bestand met Graaf Jan II (van Avenncs) afgeloopen. Gwy van Namen, onderrigt dat een Hollandsch-Henegouwsch leger in aantogt was, om Zecland-Bewesten-Schelde te her- overen, besloot den vijand vóór te zijn. Te vergeefs echter tastten de Vlamingen andermaal Zierikzee aan, doch een slag op Duiveland was hun des te gunstiger. Daar werd de vereenigde krijgsmagt van Holland en Henegouwen zoo deerlijk gehavend, dat meer dan 3000 van Gwy\'s tegenstanders op het slagveld bleven, terwijl Bisschop Gwy van Utrecht met het grootste deel der vloot den overwinnaars in handen viel. \' Van Duiveland trokken de Vlamingen naar Zuid-
		1 Zie de plaat op bladz. 580. 1 Vergelijk bladz. 233 en 234.

-ocr page 576-

(iESCMEDENIS VAN VLAANDEREN.

5fi4

Holland, Noord-Holland \' en Utrecht, waar zij de voornaamste steden tot in de nabuurseliap van Haarlem veroverden. Vele Hollandsclie edelen die zich hadden moeten overgeven, gingen krijgsge- vangen naar Gent, vergezeld door gijzelaars uit de steden Delft en Leiden. Ook Utrecht gaf zich aan de Vlamingen over, onder voorwaarde echter, dat het krijgsbevel te dier stede aan geen ander dan Jan van Renesse zou toelietronwd worden. Deze onverwachte veroveringen bleven nogtansniet langer dan cenige dagen in de Vlaamsche magt. Een kleinzoon van Graaf Uwy, Witte van Haamstede, uit den Huize van Holland gesproten, ontwrong, in ver- ceniging met Nikolaas van Putten, aan zijn oom Gwy

te herstellen, doch na zelf eene ontmoeting met de Dordtenaren bij IJsselmonde gehad te hebben, moest hij mede als vingteling afdruipen. Versterkt door eene nieuwe legerraagt, waagde Gwy een derden aanval op Zierikzee. Maar de bur- gers dier stad weerstonden alle geweld: door hunne vrouwen ondersteund, wraakten zij iederen aan- val door het vellen van honderden Vlamingen. Inmiddels was Graaf Gwy, zoodra het bestand met Frankrijk ten einde was gespoed. naar zijne gevangenis te Parijs wedergekeerd. Koning Phi- lippc die thans de handen ruim had, zakte nu zelf naar Vlaanderen af, terwijl hij eene magtige vloot naar Zeeland liet stevenen, toebctrouwd aan

Kin Kitldcr vaii den Tempel.

de bevelen van een zeeman van groote verdien- sten, den Genuees Rinaldo Grimaldi. In plaats dat de ontzettende legers en vloten die het Graafschap bedreigden, de Vlamingen zouden ontmoedigd hebben, zagen deze hun zelfvertrouwen met de gevaren toenemen. Inzonderheid wedijvcr- den de poorters der steden wie van hen aan de spits van \'s Lands verdedigers zouden optrekken. Toen Filips van Teano te Kortrijk de Bruggelin- gen, Gentenaren, Yperlingcn en Kortrijkers had vereenigd, brak tusschen deze gewapende burge- rljen der beide Vlaamsche hoofdsteden verschil uit over den voorrang bij den strijd. Filips gaf zijne .scharen te kennen , dat hun geestdrift hem \'t ver-

van Namen en diens bondgenoot Jan van Brabant alle Hollandsche veroveringen. De verdrijving der Brabanters door den Heer van Putten — wien de verdediging van Dordrecht was toebetrouwd — en de nederlaag der Vlamingen bij de Vogelenzang (26 April) gaven den Hollandschen poorters het sein om de Vlamingen uit hunne vesten te verjagen. Eene week later waren Delft, Leiden, Gouda, Schiedam en Schoonhoven weder vrij. Gwy van Namen verliet Utrecht om de misslagen zijner onderbevelhebbers

\' DestUils begon Xoord Flolland, van het «uiden te rekenen, reeds aan de Maas.

-ocr page 577-

		565
		GE8CHIEDENI8 VAN VLAANDEREN.
		tronwen schonk dat hij het vaderland uit alle i Van de moeite welke die naijver Filips van gevaar zou redden. Doeh juist om dit sehoonc doel Teano baarde, maakten de Franschcn gebruik
		te bereiken, moesten zij alle overdrijving bij hun I om het Vlaamsch gebied bij Pont-a-Vendin door wedijver ter zijde stellen en zich vereenigen i plundering en brandstichting te teisteren. Zoodra in den kreet: "Vlaanderen den leeuw 1"                  | de Vlamingen echter kwamen aanrukken, trokken

-ocr page 578-

		51)6                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		de Franschen over de Artesische grenzen terug. Zoowel in Vlaanderen als Frankrijk, verbeidde men in spanning liet oogenblik waarop de vijan- dclijkc k\'gerniagten op elkander zonden losgaan. De Vlamingen reikhalsden naar een beslissenden slag. Doch ook nn hieven de Fransehen iedere ontmoe- ting vermijden, die het gros van hun leger in den strijd kon wikkelen. 1\'hilippe vergenoegde zich met de Vlaamsehe grens te bedreigen, de Leliaards aan te wakkeren en plannen te bouwen op den naijver der Klaauwaards en hun verlangen om naar huis te keeren. Doch welke ontwerpen hij smeedde om te zege- vieren, zij gingen te loor. Even als bij Vitry in 1302 of bij Douai in 1303, verlieten de Fransehen plotseling het oorlogstooneel, zonder hun kans te- gen de Vlamingen beproefd te hebben. Het gevolg was, dat het leger der poorters het verlaten Fran- sche kamp plunderde, zich van la Bassée meester maakte en de voorsteden van Lens platbranddc. Verblijdden de Vlamingen zich over deze met geringe inspanning behaalde overwinning, op de wateren der Schelde ging het hun niet zoo voor- spoedig. Den 10 en 11 Augustus streed de Vlaam- BChe scheepsmagt tegen de vereenigde Fransche en Hollandsche vloten voor Zierikzee met onver- Haauwde geestdrift. Den eersten dag konden de bond- genooten op geene voordeelcn roemen, maar nadat een deel der Vlaamsehe schepen gedurende den nacht op eene zandplaat had gestootcn, leden Gwy\'s smaldeelen den volgenden dag een schrikkelijke nederlaag.\'. De Vlaamsehe schepen werden verbrand, terwijl de jonge Gwy met velen zijner voornaamste bevelhebbers den Franschen en Hollanders in han- den vielen. Jan van Renesse die zich tot dezen tijd te Utrecht had staande gehouden, nam de vlugt, zoodra Wil- lem van Ostrevant, een der overwinnaars der Vlamin- gen, naar de grenzen van het Sticht toog. Renesse had reeds het dorp Schalkwijk achter den rug, toen hij door twee jeugdige edelen uit de nabuurschap overvallen, met drift in de schouw sprong, waarin hij naar Beusichem wilde oversteken. Door den schok kantelde het vaartuig om. De hooghartige Renesse zonk weg in de golven van de Lek en ver- dronk met allen die bij hem waren. De Vlamingen dien dubbelen rampspoed verne- mende, werden uitzinnig van smart. Zij zwoeren de nederlagen te Zierikzee en Utrecht op de Fran- schen te zullen wreken, die op nieuw uit het zuiden kwamen aanrukken. 1\'hilippe meende over den Mont-en-Puelle (den Peuvelberg), tusschen Lille en Douai, het hart van Vlaanderen te bcrei- ken. Hij begon echter op nieuw te weifelen toen de Vlaamsehe poorters kwamen opzetten, en den onderhandelaar dien hij hun toezond, doodsloe- gen. Doch ditmaal week hij niet terug. Het was in den namiddag van den 15 Augustus dat de beide legers op elkander stieten. Er volgde een bloedige slag, waarin de Franschen 18 baanderheeren, • Verg bladz. 234 en 235.
		800 ridders, f>000 voetknechten en zelfs den konink- Iijken standaard verloren. Ongelukkig voor de Dampierre\'s en hunne volgelingen, vielen de Vlamingen, nadat de Franschen begonnen waren te wijken, aan het plunderen der rijke legerplaats. Het baatte hun nogtans niets dat zij zich zelfs van het zilver des Konings meester maakten. Veeleer strekte die vondst hun ten verderve. De Franschen hcrzameldcn zich en vielen over de plunderaars heen, van welken velen hunne baatzucht met het leven moesten boeten. Door dezen loop bragt de worsteling op den Pcu- velberg geen beslissing voort. Van de Vlaamsehe zijde bleven er Willem van Gulik en tien baron- nen, benevens duizenden poorters, die Jan van Na- men in dezen strijd gevolgd waren. Ook bet Vlaam- sche Legerhoofd zeil had zware kwetsuren bekomen. Zoowel de Franschen als de Vlamingen ontbo den versterking. Koning Louis vertrok zelf naar Parijs om den afmarsch van nieuwe troepen te bespoedigen. Vijftien dagen later was hij weer in het leger aan den Peuvelberg. Doch hier vernam hij, tot zijn spij^, dat de rijen der Vlamingen weer tot hare vroegere sterkte waren opgevoerd, zoo niet uitgebreid. "Regent het dan krijgslieden in Vlaan- deren?" riep hij onrustig uit. De Franschen maakten nogtans toebereidselen om Lille aan te tasten. Hun soldeniers was die stad met al hare schatten ten prooi beloofd.Die er binnenkwam, mogt er moorden en plunderen naar hartelust. Maar de krachtige houding der Vlaamsehe burge- rijen verijdelde al die plannen en bewoog den Koning tot toegevendheid en onderhandeling. IIij droeg Jan vin Brabant en Amadeo vanSavoieop, om een vrede te bemiddelen. De gekozen scheids- mannen stelden de volgende voorwaarden. Het Graafschap Vlaanderen zou blijven bestaan uit alle steden en districten die daartoe vóór den oorlog behoorden, alle gevangenen op beide zijden zou- den zonder losgeld worden vrijgegeven, en als schadeloosstelling zou de Koning 800,000 Parij- sche ponden bekomen. Voor de voldoening diep som zou Vlaanderen hem de steden Lille, Douai en Orchies verpanden. Hoe weinig deze voorwaarden den Vlamingen naar den zin waren, namen zij haar aan. Den laten October 1304 werd de vrede te Lille afge- kondigd, welke stad de Fransche Koning Philippe daarop zonder verhindering liet bezetten. Het groote leger der poorters ging uiteen, en zij die hunne bezigheden verlaten hadden, keerden naar huis terug, in den waan, dat zij nu niets meer te vreezen hadden. Zoodra de Fransche Monarch wist, dat alle ge- vaar van wege "de onbeschaamde poorters" ver- dwenen was, vond hij voorwendsels in overvloed om geen der voorwaarden te vervullen, die hem tegen de borst stieten. Daartoe behoorde het slaken der boeijen van Graaf Gwy en diens zonen. Zelfs nadat hij het vredesverdrag den lOuen January 1305 had bekrachtigd, waarbij hij zijn eisch van 800,000

-ocr page 579-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                                567
		pond schadeloosstelling tot 1.2<X),000 wist door te drijven, bleef hij nog met de invrijheidstelling zijner doorluchtige gevangenen talmen. De com- missarissen van zijne zijde, Louis van Evrcux, Robert van Bourgogne, Amadeo van Savoie en Jean van Dreux, hadden steeds uitvlugten, wan- neer de Vlaamsche gevolmagtigden op het vervnl- len van dit artikel aandrongen. Zij wezen vooral op het feit hoe traag de som voor de schadeloos- stelling werd opgebragt. Dat was eene harde noot, want Jan van Cuyk, Jan van Gaveren, Gerard de Moor en Gerard van Sottcgem, die de Fran- schen als Vlaanderen\'s Commissarissen te woord stonden, konden geene andere verontschuldiging daartegen inbrengen dan het groote gebrek aan gereede penningen hetwelk door den oorlog was voortgebragt. Zij wezen er nogtans op, dat de Ko- ning een voldoend onderpand in Lille, Douai en Orchies bezat. Doch Philippe bleef doof voor alle redenen die hem niet behaagden. Graaf Gwy zag het Vaderland niet weder. Een- entachtig jaren oud, overleed hij den 7<lcn Maart 1305, in zijne gevangenis te Compiègne.
		Willem de Fransche gevangenschap deelde. Had Koning Philippe van zijne zijde het verdrag van 1 October 1304 eerlijk opgevolgd, zoo zou Robert reeds lang zijne vrijheid terug hebben bekomen. Doch het verlies van Vlaanderen ging den Fransen- man te naauw aan \'t hart dan dat hij met het ten uit- voer leggen der bezegelde voorwaarden niet tot het uiterste gedraald zou hebben. Toen Graaf Robert bij den Koning op het voltrekken van het Liller verdrag aanhield, en afgevaardigden uit Vlaanderen ernstig op dien wensch kwamen aandringen, gaf de Koning ten antwoord, dat aan de voorwaarden waarop men zich beriep, nog veel ontbrak. Hij kwam metnieu we eisenen voor den dag. Robert, afgemat door de langdurige gevangenschap, liet zich overhalen om een vernede- rend verdrag te bezegelen, dat hem den 5<len Juny te Athies-sur-Orge werd voorgelegd.Onderanderen werd daarbij vastgesteld, dat Vlaanderen jaarlijks 20,000 Parijsche ponden aan de Fransche schatkist zou uit- keeren, behalve nog 400,000 in de eerste vier jaren; dat de Vlamingen 600 ruiters tot \'s Konings dienst zouden stellen; dat de Koning uit de rijen der Klaauwaards 3000 personen zou mogen kiezen om hen over zee tegen de Turken te zenden; dat de steden Gent, Brugge, Yperen, Lille en Douai hare muren zouden afbreken; dat in Vlaanderen den kerkban zou uitgesproken worden over ieder die een Franschman beleedigde. Na het aannemen van dit verdrag, dat niet alleen van Graaf Robert en zijn broeder, maar ook door de Vlaamsche afgevaardigden werd bezegeld, wa- ren voor Koning Philippe al die bedenkingen opgeheven, welke hem het in vrijheid stellen zij- ner gevangenen hadden doen verschuiven. Graaf Robert kon dus in den zomer van 1305 weder naar zijn vaderland keeren, om er het bestier te aanvaarden. Die terugkeer leverde geenszins het schouw- spel eener blijde inkomst. De nieuwe Graaf was reeds vier en-zestig jaren oud, en ofschoon hij en de mede-ontslagen edelen met verlangen de ont- moeting met hunne gezinnen verbeidden, was hun optogt ernstig, daar zij het lijk van Graaf Gwy naar het Vaderland terugbragten. Van daar, dat de intogt binnen Vlaanderen met eene begrafenis- plegtighcid te Flines aanving. Te midden van zijn volk teruggekeerd, hoorde Robert III alom kreten van teleurstelling oprijzcn.Aan vele edelen, aan de burgerijen en dorpers was het verdrag van Athies onbekend, toen de Graaf den Vlaamschen grond betrad. Doch naauw kwa- raen met Robert\'s komst die bepalingen te hunner kennis, of de verontwaardiging deed hen in luide klagten uitbarsten. Zij knarstien op de tanden van spijt, omdat zij te vergeefs zoo veel bloed, zoo veel geld voor Vlaanderen\'s zelfstandigheid hadden opgeofferd. Zij waren verontwaardigd, dat de Graaf zelf het Land aan Frankrijk overleverde en zijne trouwste onderzaten aan \'s Konings wraaklust ten prooi gaf. Al hadden de Graaf en hunne afgevaardig- den, spraken zij, die schandelijke bepalingen beze-
		HOOFDSTUK XXIII. ROBERT III (van Béthune). Verdrag van Athies-sur-Orge. — Terugkeer van Robert van Héthune uit de Fransen*; gevangenschap. — Ontevre- denbeid der landzaten over het verdrag van Athies. — Koning Philippe eisebt, dat Lille, Douai en Orchies hem voor altijd worden afgestaan. — Langdurige onderhan- delingen tusschen liet Fransche hof en de Vlamingen. — Graaf Robert zendt z||n tweeden zoon Robert naar Parus. — Verdeeldheid ten aanzien van een nieuw verdrag te Brugge. — Vrede van Pariis. — Voortduur der afscheiding in Lcliaards en Klaauwaards. — Vlaan- deren\'s handelsbloei. — Kamer van verzekering te Brugge opgerigt. — Strijd met Henegouwen en Hol- land. — Willem van Avenues doet als (iraaf van Hol- land hulde voor Zeeland\' Be westen-Schelde. — Graaf Robert dour den schatmeester van Koning Philippe, Knguerraml de Marigny, verschalkt. — Lille, Douai en Orchies van Vlaanderen gescheiden. — De Ridder- ordc van den Tempel vernietigd. — Nieuwe verwikke- lingcn met Frankrijk. — Dood van Koning Phi- llppe IV, in wiens plaats zjjn zoon Louis X de regering aanvaardt. — De oorlog met de Franschen hernieuwd. — Inval der Henegouwors, Hollanders en Zeeuwen in het Land van Waas. — Het kamp van Bonducs. — Koning Philippe V bewilligt in een stil- stand van wapenen. — Robert van Cassel naar Joannes XXII te Avignon gezonden, ten einde \'s Pausen bc- middeling te erlangen. — Graaf Robert te Parijs om Philippe V manschap te bewijzen. — Do Graaf door \'s Lands afgevaardigden tot den vrede gedwongen. — Pierre de Pecquignies stookt ongenoegen tusschen Ro- bert van Vlaanderen en diens zoon Lodewijk van Ne- vers. — Dood van Lodewijk van Nevers te Parijs. — Robert 111 sterft in den ouderdom van twee-en-tachtig Jaren. (1305—1322). Door Gwy\'g dood kwam de gravenkroon aan zijn oudsten zoon Robert, die nog altoos met zijn broeder

-ocr page 580-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

ÖGS

geld, zij verklaarden er zicli onvoorwaardelijk tegen: zij zouden baar nimmer aannemen. Zij riepen, dat hunne afgevaardigden hnn last waren te buiten gegaan, dat geen Vlaamsen edelman, geen Vlaamsen magistraat die eischen des Konings had mogen goedkeuren. Die uitroepen weerklonken alom met eoo veel kracht. dat de (iraaf huiverde om de be- patingen van het verdrag af te kondigen.

Hoe nadrukkelijk de Vlamingen hunne stem tegeu het inwilligen van \'s Konings vorderingen verhieven, bleven zij de onderhandelingen voortzetten, om Philippe tot andere gedachten te brengen. Toen \'s Vorsten eischen dringender werden, begon men te (Jent en Ypcren, waar het ras der Leliaards nog niet was uitgestorven, van onderwerping te spreken. Alleen de (iere Bruggelingen — trouwens de meest-

5 I

bedreigden — verzetten zich tegen iedere in- 8chikkelijkhcid jegens den Koning. Heen en weer geslingerd door de vrees voor den Franschen Monarch en die om zijne onderzaten te vertoornen, besloot Graaf Robert, in February 1309, te beproeven, of het zenden van zijn zoon Robert tot Philippe VI den staat van zaken op beteren voet zou brengen. Werkelijk gelakte

Het kon niet nalaten, of dit uitstel moest Koning Philippe geweldig verbitteren. Telkens drongen zijne gezanten, op de betaling der boetcgelden, de overlevering der 3<)Ö0 Klaauwaards en het slechten der vestingwerken aan. Toen aan al die eischen in 1307 nog geen gevolg was gegeven, ving hij aan den vollen afstand van Lille, Douai en Orchies als schadevergoeding te eischen.

-ocr page 581-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            569
		het den Gravcnzoon, het Hof te Parijs tot meer toegefelijkheid te bewegen. Toen hij een maand ach- tereen te Parijs had onderhandeld, kon hij \'s Lands ingezetenen met eenige verzachtingen in het Athiesch tractaat bekend maken. Alle steden neigden thans tot het onderteekenen der overeenkomst. Zelfs een deel der Brngsche regering liet zich bepraten. De edelen, de ambtenaars en allen die den jongen Robert naar Parijs vergezeld hadden, rieden tot onderwerping en wisten daartoe ook eenige gilden te belezen, t. w. de beenhouwers, de vischverkoopers en oude-kleerkoopers. Daarentegen hielden Pieter de Coninck, Jan Breydel en Jan Heyne, met al de wevers, volders, droogscheer- ders en de andere ambachten vol, dat van een
		hetgeen reeds ingewilligd was, eenige verdere verzachtingen te bekomen. Langs dien weg werd de verzoening getroffen. Bij het verdrag den 10 Mei 1309 te Parijs geslo- ten, stond Koning Philippe toe, dat de wallen van Gent, Yperen, Dotiai en Lillc in den staat zouden blijven, waarin zij zich op dat oogenblik bevon- den; dat van de 20,000 ponden, die Vlaanderen als cijns moest opbrengen, 10,000 tegen den pen- ning twaalf konden worden algekocht; dat de Fransche kroon den Brugschcn Klaauwaards en hunnen medestanders de gepleegde vijandelijkheden zou vergeven. De Koning behield Lille, Douai en Orchies met het onderhoorig Waalsch-Vlaanderen in pandschap, als zekerheid voor de sommen die
		Unliri\'i van Ciisscl um In I 1\'iiusviyk Hof te A?ifnon,
		verdrag als hun werd voorgelegd, geen sprake kon zijn. Zij wezen aan, dat de voorgestelde bepalin- gen den Franschcn Monarch alle ruimte lieten om de Bruggelingen te verderven. Men bepaalde dat men den 2G Maart tot cene beslissing zou komen. Doch toen die dag was aan- gebroken, waren de Klaauwaards nog ejren onge- zind om tot de schikking toe te treden als toen men het voorstel acht dagen te voren te berde bragt. Alle besprekingen dreigden tot niets te zullen lei- den, tot eindelijk een voorstel van eenigen der meest geachte Leliaards werd aangenomen, namelijk dat de gemeente vier regtvaardige, verstandige en voorzigtige mannen zou kiezen, die in vereo- niging met afgevaardigden van de andere steden, zich bij den Koning zouden aanmelden, om, buiten		de Vlamingen hadden op te brengen, benevens het Graafschap Nevers en de Heerlijkheid Béthune, \'s Graven bijzondere domeinen, en eindelijk het Graafschap Rethel, dat door het huwelijk van \'s Graven oudsten zoon, Lodewijk, met Jonk- vrouwe Marie, aan het Huis van Dampierre was gekomen. Daar de zware schattingen die thans aan Frank- rljk moesten opgebragt worden, grootendeels, zoo niet geheel, ten laste der gemeenten kwamen, en de Vlaamsche adel het naleven dier bepalin- gen nadrukkelijk in stand hield, werd de verwij- dering die tusschen de edele geslachten en de burgerijen onder het Fransche bewind was ont- staan,steedsgrooter. Robert, bevreesd om Philippe\'s toorn weder op te wekken, begunstigde de edelen , 7»

-ocr page 582-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		570
		vreemde gewesten dreef, of van daar op Vlaanderen werd gedreven. Talrijke manufacturen bloeiden reeds sedert den 10e eeuw in de Vlaamsche steden. Men vervaar- digde er linnen, laken, fluweel, zijde en tapij- ten, die zeer beroemd waren. De wollewevers, volders en droogscheerders maakten gilden uit, die als de nood het vorderde, een geheel leger uitleverden. "Vlaanderen", getuigde reeds een schrijver der I2,u\' eeuw, "heeft overvloed van allerlei voort- brengselen en allerhande goederen. Zijne velden verrijken het met graan, zijne schepen met koop- waren, zijne kudden met melk, zijn zwaar vee met boter, en de Oceaan met visch.". Hoezeer de Vlaamsche weelde bij het begin der W» eeuw den vreemdelingen in de oogen stak, bewijzen de woorden van Koningin Isabella toen zij onder de Brug8che vrouwen geheele rijen zag die niet minder prachtig dan zij zelve gekleed waren. In 1310 gaf de haat die nog altoos tusschen de Avennes\' en de Dampierre\'s heerschte, tot eennieuwen oorlog aanleiding. Het hoofd der Dampierre\'s, Graaf Robert III, wapende zijne Vlamingen, Willem III het hoofd der Avennes\', zijne Hennewieren. Doch de laatste die ook op een nadrukkclijken bijstand zijner Hollanders en Zeeuwen had gerekend, vergistte zich daarbij ten volle. Men gaf hem aan gene zijde der Hont te verstaan, dat men genoeg te daen had met voor de kusten te zorgen, om naar Henegou- wen te komen. Toen derhalve de vijandelijke legers elkander bij Lessines (Lessen) aan de Dender ont- moetten, zag Willem III zich gedwongen in eene schikking te treden.\' De erkenning van Vlaanderen\'s leenheerschappij over Zeeland-Bewesten-Schelde was het voornaamste punt daarvan. - Te zelfder tijd had Graaf Robert den cijns van 10,000 Parijsclie ponden die tegen den penning twaalf konden worden afgelost, op bepaalde voor- waarden van den Franschen Monarch afgekocht. Hij deed thans pogingen om ook van do wederhelft dezer schatting ontslagen te raken. Philippe wiens schatkist steeds groote behoefte aan toevoer had, was wel geneigd daarover te handelen; doch niet minder dan naar de Vlaamsche schatting haakte hij naar den vollcdigcn afstand der steden die hem in pandschap waren gegeven : Lille, Donai en Orchies. Om hierin te slagen vaardigde de Koning zijn schatmeester Enguerrand de Marigny naar Vjaande- ren af, een geslepen en welbespraakt staatsman, die spoedig een overwegenden invloed op Graaf Robert verwierf. Door schoone beloften wist deze diplomaat den ouden Vorst over te halen om een verdrag te teekenen, waarbij de Vlaamsche Graaf de drie ge- noemde steden nevens de daartoe behoorende dis- stricten in vollen eigendom aan Frankrijk over- droeg, ter voldoening der rente die van de 20,000 ponden nog op Vlaanderen rustten (Jnny 1311). 1 Vergelijk bladz. 236 en 237. • Zie de plaat op bladz. 561.
		zoodat hij, voor wiens herstel de Klaauwaards | goed en bloed hadden opgeofferd, een steun werd I hunner tegenstanders, de Leliaards. In weerwil van al dat gehaspel gingen handel, scheepvaart en fabriekwezen in alle Vlaarasche districten vooruit. Niet slechts biocide een rijk verkeer met de overige Nederlandsche provinciën, maar zelfs uit alle landen van Europa trok Vlaan- deren goederen, even als uit Afrika, Palestina, Armenië, Tatarije en Perzië. Tot den bloei van Vlaanderen\'s koophandel hadden de kruistogten veel bijgedragen. De Ita- liaansehe steden Pisa, Genua en Venetië had- den buiten de winsten die de uitrusting der vloten en den doortogt der Kruisvaarders haar schonken, handelsbetrekkingen in de gansche Levant aange- knoopt, waartoe ze voor den uitvoer op West- Europa werden gewezen. Daarbij bragten de Neder* landsche Kruisvaarders bij hun terugkeer den smaak naar pracht en kunst mede. Brugge was voor Vene- tië en Genua het middelpunt van hun handel op het Noorden geworden, en waren te dien tijde ook vier maanden noodig om den afstand van het Zwin naar de stad der Lagunen af te leggen, toch was de scheepvaart tusschen beide plaatsen zeer levendig. Drie eeuwen achtereen behield Brugge het voor- deel de stapelplaats van den wereldhandel in het Westen van Europa te zijn. Als een blijk van de snelle opkomst van Vlaanderen door die voordce- len, wijst men op het feit, dat Damme, de haven van Brugge, gesticht werd ten jare 1168, en twaalf jaren later de kroniekschrijvers deze nieuwe stad, die allereerst door Hollanders was aangelegd, de eerste zeeplaats der wereld noemen. Onder Johanna en Margaretha van Vlaanderen had Lammensvliet of Sluis zich nevens Damme verheven, en tevens bloeiden in de nabuurschap Rodenburg of Aardenburg, st. Anna ter Muiden en Oostburg, allen met een druk verkeer van in- landers en vreemdelingen. Nadat de Hanze zich had verheven, werd Brugge het algemeen kantoor van dat verbond in Vlaanderen. Kooplieden van bijna alle volken doorkruisten de straten, terwijl groote zolders en magazijnen de rijkdommen der wereld bevatten. De handel in jnweelen was nergens grooter dan te Brugge. Het- zelfde was het geval met den handel in wol, die duizenden ladingen uit Engeland aanvoerde. En wat de wijnhandel betreft, alleen van la Roebelle kwamen soms meer dan 40,000 vaten \'sjaars. Reeds erkende men de voordeden van het as- surantiewczen. Op verzoek der kooplieden rigtte Graaf Robert III de eerste kamer van verzekering te Brugge op, bij welke ieder koopman zijne goe- deren tegen verlies op zee of elders kon verze- keren, tegen betaling van zekere premicn. Ofschoon Brugge het middelpunt was van den Vlaamschen handel, streefden Gent en Yperen het hierin op zijde. De aanleg der Lieve en uitdieping van den Yser schonken beiden een belangrijk aan- deel aan de scheepvaart, die het Graafschap op

-ocr page 583-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           571
		Naauwelijk8 waren de oorkonden over deze lian- deling uitgewisseld, of Robert begon in te zien, dat hij uiterst dwaas had gehandeld, dat hij door den Franschen schatmeester verschalkt was. Hij riep uit, dat de Marigny hem had misleid en verklaarde de overeenkomst van nul en geener waarde. Doch wat hij aanvoerde, niets baatte. De pandheer was in het bezit van Lille, Douai en Orchics, en nu ook van oorkonden waarbij hem dit bezit voor alle volgende tijden werd verzekerd. Het Waalsch grensdistrict was voor Vlaanderen verloren. Zoo vergramd was Graaf Robert over dien af- stumi, dat toen Koning Philippe hem uitnoodigde om de feesten te komen bijwonen, welke het Fransche Hof gaf wegens het voltooijen eener nieuwe konink- lijke residentie te Parijs, hij aan deze uitnoodiging geen gevolg gaf. Evenzoo handelde hij toen de Koning hem op- riep om deel te nemen aan eene kruistogt tegen de Arabieren, die de Balearen bezet hadden. Hij beantwoordde de aanvraag met de opmerking, dat de binnenlandsche aangelegenheden van zijn Graafschap hem niet toelieten, zich met zaken van het buitenland te bemoeijen, waarbij Vlaande- ren geen belang had. Terwijl de Graaf zich meer en meer van Frank- rijk verwijderde, werd in 1312 de magtige orde der Tempelieren, die ook in Vlaanderen groote goederen bezat, door Paus Clemens V op de kerk- vergadering te Vienne vernietigd. Even als elders vielen hnnne goederen in Vlaanderen meerendeels den st. Jansridders toe. \' De kwalijk verborgen wrevel van Graaf Robert tegenover den Franschen Koning, bleef dien Mo- narch niet verborgen. Dit gaf hem aanleiding om van den Vlaamschen Vorst het vernieuwen der leen- hulde te vorderen, waarbij dan openlijk de erken- ning zou plaats vinden, dat Waalsch-Vlaanderen (de steden Lille, Douai en Orchies met hare on- derhoorigheden) geen deel meer van het Graafschap uitmaakte. Robert weigerde dit niet alleen, maar in eene bijeenkomst te Doornik met Enguerrand de Marigny, liet hij zich in zeer scherpe bewoor- dingen over zijn Leenheer uit. Dit gold bij den trotschen Philippe voor eene oorlog8verklaring.Dadelijk verzamelde hij drie legers, die zich, onder de aanvoering zijner zonen Louis, Guidoen Charles, bij Douai, 8t. Omer en Lille neder- sloegen. Gelukkig voor Vlaanderen had Graaf Robert tijdig de noodige maatregelen van tegenweer geno- men, terwijl de Klaau waards, blijde dat hun Graaf zich van de Leliaards afscheurde, vol vertrouwen hun goe- dendags, morgensterren, bogen en zwaarden opnamen, om den Franschen het binnentrekken van het Dietsche Vlaanderen te beletten. Tot hevige botsingen in de Nederlanden kwam het echter niet, maar de bijzon- dere bezittingen van Lodewijk, \'s Graven oudsten zoon, de Graafschappen Nevers en Rethel, beiden in Frankrijk gelegen, gingen verloren. Na zes weken 1 Zie de plaat op bladz. 504.
		tegenover elkander gestaan te hebben, bewerkte de Kardinaal Legaat Gosselin een stilstand van wa- penenen, die gedurende een jaar alle krijgsbedrijf zou stremmen (1313). De loopbaan van Philippe IV spoedde ten einde. Op zekeren dag ter jagt een wild zwijn vervol- gende, kreeg het paard dat hij bereed, van een wild varken een zoo geweldigen slag, dat het ros nederviel en den Koning in zijn val mcdesleepte \'. Of ten gevolge daarvan \'s Vorsten levensdraad werd afgesneden, dan wel eene slepende ziekte hem wegrukte, valt niet met zekerheid te beslissen. Zeker is het, dat /Ie Koning op Vrijdag 29 No- vember 1314, op zes-en-veertigjarigen ouderdom, den laatsten adem uitblies. Zijn oudste zoon besteeg als Louis X den Franschen troon. Gaarne zou deze zijne loopbaan geopend hebben met Graaf Robert van Vlaanderen te tuchtigen voor de beleedigingen, die, zoo hij be- weerde,de Vlamingen Frankrijk hadden aangedaan. Doch bij de zoo uitgeputte schatkist, die\'sKonings krooning lot den 8 Augustus van het volgende jaar (1315) deed uitstellen, moest die wensch voor- eerst onvervuld blijven. Daarbij vond Louis X het Rijk uithoofde van de zware belastingen en de wille- keur der koninklijke beambten in een onheilspel- lende gisting. De gemoederen waren in alle ge- westen verbitterd, vooral in Champagne, Picardie en Bourgogne, waar alles met een opstand dreigde. Het gelukte Louis echter om dien dreigenden storm te bezweren, deels door beloften die niets betee- kenden, deels door de teregtstelling van den schat- meester Enguerrand de Marigny, wiens looze stre- ken Vlaanderen zoo duur boette. Na langs dien weg de rust in zijn eigen Koning- rijken — hij droeg nevens de kroon van Frankrijk die van Navarre — hersteld te hebben, vestigde Louis al zijne aandacht opden Vlaamschen oorlog. Hij bragt de noodige gelden voor de krijgskosten bijeen door een nieuw middel, het verkoopen namelijk van persoon- lijke vrijheid aan de lijfeigenen op zijne goederen. Graaf Robert had inmiddels eene poging onder- nomen, om Lille te verrassen. Doch zijn ontwerp was mislukt, weshalve hij naar de zijde van Kortrijk week, toen Louis X zijn kamp in de streek tusschen Lillcrs en Hennin-Liétard opsloeg. Er was nog eene reden die den Graaf drong, zich niet te ver vooruit te wagen. Willem van Avennes, was namelijk onverwacht met zijne Hennewic- ren, Hollanders en Zeeuwen in het Land van Waas gevallen en had Rupelmonde, Calloo en andere plaatsen aan de Schelde in brand gesto- ken.\' Dadelijk verdeelde Graaf Robert zijne krijgs- benden, en, terwijl hij de eene afdeeling in de rigting van Dendermonde liet oprukken, sloeg hij met de andere de bewegingen der Franschen gade. Dezen trokken van Lille in eene noordelijke rig- ting op, tot zij bij Bondues, in het gezigt der 1 Zie de plaat op bladz. 565. -\' Vergelijk bladz. 237.

-ocr page 584-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

572

Vlamingen kwamen. Hier sloegen zij zich neder, zonder de minste poging te doen om slag te leve- ren: zij wilden het geduld der Vlamingen uitput- ten of hen tot een roekeloozen aanval verlei- den. Zoo stonden de Franschen en Vlamingen geruimen tijd tegenover elkander toen geweldige slagregens alles een geheel ander aanzien gaven. Het Fransche kamp vertoonde\'welhaast niets dan rijen tenten te midden van een moeras dat zich al verder en verder uitbreidde. Koning Louis, de Prin- si\'ii. de Hidders, al de krijgslieden zonken tot aan

ten en het slijk en water met het bloed hunner tegenstanders kleurden. Zich terugtrekken was het beste dat de Fran- schen in deze omstandigheden doen konden. Doch dit aftrekken, in den nacht van den 11 op den 12 September 1315 had volkomen het aanzien van eene vlugt. Al de wagens, karren, tenten, reisbc- noodigdheden en krijgsbehoeften moest Louis in het slijk achterlaten. Om te voorkomen dat de Vlamin- gen zich met deze goederen zouden verrijken, liet hij alles in brand steken. Te vergeels: alles was zoo

I/>dcwijk van Kevers barst in woede los, omdat Graaf Holicrt III aan zijn Uecdcn r.oon, Robcrt van Cassel, belangrijke domeinen toekent.

de knieën in het slijk. Op de wegen was niet meer vooruit te komen. Dertig paarden voor een wagen met slechts één vat wijn beladen, waren niet in staat, hun last voort te slepen. Daardoor heerschte welhaast in het koninklijke leger het grootste ge- brek. \' Doornat, klappertandende en door den honger gepijnigd, moesten de Franschen nog weerstand bie- den aan de overmagt der Vlaamsche poorters, die met ieder plekje volkomen bekend en door de landlieden geholpen, plotseling van achter de bosschen aanruk-

van \'t water doorweekt, dat \'s Konings voornemen voor een groot deel werd verijdeld. Vlaanderen was gered. Doch Louis liet al de Vlamingen die zich in Frankrijk ophielden, óf ombrengen óf over de grenzen jagen. Het raogt Louis X niet gebeuren, eene gunstige gelegenheid te vinden, om weerwraak te nemen over deze verijdeling zijner verwachtingen. Nog geene tien maanden na de opheffing van het Bon- duesche kamp, den 5 July 1316, werd hij uit het leven gerukt. Wijl hij zijne gade Clementina in zwangeren staat achterliet, nam zijn broeder, Prins Philippe, eerst als Regent, en vervolgens, toen

1 Zie de plaat op bladz. 568.

-ocr page 585-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

573

Van daar eenc voortdurende onrust, voortgebragt door dreigende invallen en plunderingen, die telkens den poorters noodzaakten om zich te wapenen. Eerst toen Lodewijk van Nevers, Hobert\'s vermoedelijke troon- opvolger, voor den oudste zijner zoons, mede Lodewijk geheeten, bij den Koning aanzoek deed om de hand ecner Fransche Prinses, begon men hoop op eenc schikking te bekomen. Er werd althans een stilstand van wapenen getroffen en daarbij overeengekomen, dat partijen het beslechten der Fransch-Vlaamsche

zijn jeugdig neefje reeds weinige dagen na de geboorte overleed, als Koning Philippc V, de ten- gels van het bewind in handen. Andermaal werd Vlaanderen met een hevigen aanval bedreigd, want Philippe V was, evenmin als zijn vader of broeder, bereid, om Waalseh- Vlaanderen terug te geven, of van zijne vorderin- gen op de overige districten van het Koninklijk- Vlaanderen af te zien. Intusschen begonnen de Vlamingen zelven naar den vrede te haken. Het

Ixxlcugk iiiivrrt lich op trne rergtdering te Kortrijk.

verlies der Waalsche districten ging hun slechts weinig ter harte, doch zij hadden niets op met den staat van onzekerheid die handel en bedrijf aan banden legde. Zij gaven dus Graaf Kobert nadrukkelijk te verstaan, dat zij vrede begecr- den en daarom zelven met den Franschen Regent, — Philippe werd eerst den 9 January 1317 tot Koning uitgeroepen — zouden onderhandelen, indien hij geen einde aan den oorlog maakte. De hoogopgevoerde eischen der Franschen bleven echter een beletsel om tot een vasten vrede te komen.

geschillen aan Paus Joannes XXII zouden opdragen. Tot afgevaardigde naar het Pauselijk Hof te dien einde werden door Philippe van Frankrijk Henri de Sully en Pierre Cappaert verkozen, terwijl Graaf Robert het verdedigen der Vlaamsche be- langen aan zijn zoon Robert .(doorgaans Robert van Cassel genoemd) opdroeg. Maar, ofschoon beide partijen het Hof van den H. Vader bereik- ten, rigtten.ze niets uit. De Vlamingen die sints de Paus te Avignon zetelde, niet ten onregte bij den H. Stoel eene groote voorliefde voor Frankrijk

-ocr page 586-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

574

vooronderstelden, wilden Joannes XXII wel voor bemiddelaar erkennen, doch geenszins zich onvoor- waardelijk aan zijne uitspraak onderwerpen. Nadat lïobert van C\'assel dus eenige malen zijne opwach- ting bij het Hoofd der Kerk had gemaakt \', zon- der de hoop te erlangen, dat Vlaanderen door die uitspraak gebaat zou worden, verliet hij het Hof van Avignon in stilte. De staat van spanning die de wapenen niet tot rust liet komen, hield aan zelfs nadat Graaf Robert zich in 1.\'S20 naar Parijs had begeven, om zijn Graafschap bij Philippe V te verheffen. Men had gehoopt, dat deze bijeenkomst tot den vrede zou leiden. Docli toen Robert weigerde Waalsch-Vlaan- deren af te staan, en Koning Philippe op dezen af- stand aandrong, kregen beiden zoo hooge woorden met elkander, dat Robert des nachts in alle stilte Parijs verliet. De Vlaamsche grooten, van dit over- ijld vertrek verwittigd, snelden hun Vorst achterna en bewogen hem naar Parijs terug te keeren. Zij hielden hem voor, dat de Vlaamsche magistraten hun nadrukkelijk den last gegeven hadden, om met den Koning een vasten vrede te treffen, en dat, zoo zij, zonder hieraan voldaan te hebben, terugkeerden, zij groot gevaar liepen om het hoofd te verliezen. Zij drongen er bij hem op aan, zijne pogin- gen met hunne voorstellen te vereenigen. Mogt hij dit niet doen, zoo zouden zij hem moeten verlaten en zich zelfs tegen hem verklaren. Hij had zonder hen te raadplegen, de steden Lille, Douai en Orchies met haar onderhoorig gebied afgestaan, met welke redenen kon hij dau eischen, dat zij die beslis- sing te niet zouden doen? Wat bleef den bijna tachtigjarigen Graaf Robert anders over dan te trachten, de bepalingen die Vlaanderen door den Franschen Monarch werden voorgeschreven, zoo veel mogelijk te helpen ver- zachten. De gevolmagtigden hielden schier dage- lijksche bijeenkomsten. Philippe V gaf op eenige punten waarop hij in J316 had aangedrongen, toe, en zoo werd den 5 Mei 1320 de vrede geteekend. Lille, Douai en Orchies bleven in het bezit van Frankrijk, welk Koningrijk daarenboven "voor het * verlies der Vlaamsche inkomsten" eene schadever- goeding van 30,000 Parijsche ponden bekwam. Verder werd overeengekomen, dat Vlaanderen na het afsterven van Graaf Robert III niet op \'s Gra- ven oudsten zoon Lodewijk zou overgaan, tnaarop \'s Graven kleinzoon Lodewijk, die alvorens met \'s Koning» dochter, Marguerite van Frankrijk, in den echt zou treden. Gansch Vlaanderen zou dit ver- drag met een eed bevestigen niet alleen, maar nevens Graaf Robert, zouden ook zijne zonen Lodewijk van Nevers en Robert van Cassel, met beider oudste zus- ter Johanna, hunne zegels aan het verdrag hechten. De oudste Gravenzoon, Lodewijk, zou schade- loos worden gesteld door de beleening met de Graafschappen Nevers en Rethel. Evenmin als Graaf Gwy van Dampierre zijne

laatste dagen in kalmte had mogen doorbrengen, was dit lot aan zijn zoon, Graaf Robert, beschoren. Bij de veelvuldige beproevingen door zijne betrek- king tot de Fransche Koningen ontstaan, kwam nog het jammerlijke gedrag zijns oudsten zoons Lodewijk, een man van een hartstogtelijk, woest, opbruisend karakter. Deze Vorst bezat eene onver- 8aagdheid als in later\' tijd een Karel de Stoute van Bourgondië, een Carl XII van Zweden aan den dag leide. Toen Koning Philippe, door het afbetalen der bepaalde termijnen van den aan Vlaan- dcren opgelegden cijns het regt had verloren om de aan hem verpande Graafschappen Nevers en Rethel in bezit te houden en weigerde die te doen ontruimen, was Lodewijk bedacht geweest, zich zelven regt te verschaffen. Hij had dan ook niet geschroomd om eene poging te doen ten einde \'s Konings officieren uit zijne erfgoederen te ver- jagen. Dit ontwerp was nogtans mislukt, en hij zelf als gevangene naar het kasteel van Monthléry over- gebragt. Maar al was Lodewijk onder de bewa- ring van twee van \'s Konings edelen gesteld, hij wist te ontsnappen. Wel verre van zich te verber- gen, toog hij naar Parijs, waar hij zijn eigen hof betrok, tegenover dat des Konings gelegen. Twee krijgslieden werden belast, hem daar in het oog te houden. IJdele last! Hij bedroog andermaal zijne bewakers en ontsnapte. Zoo vermetel hij zich hierbij toonde, even loszinnig gedroeg hij zich in zijn handel en wandel. Zijne gade Marie van Rethel bejegende hij met de grootste ruwheid. Na haar het leven op allerlei wijze verbitterd te hebben, verliet hij haar om zijne woeste driften eiken teugel te ontnemen. Men zag hem in taveernen, badstoven en bordeelen, omringd en gevolgd door een stoet van losbollen, wien hij bij allerlei brood- dronkenheid het voorbeeld gaf, ofschoon hij de meesten hunner in jaren te boven ging. Deze woestaard, die door het Parijsche vredesver- drag van 1320 van de erfopvolging in Vlaanderen was uitgesloten, toonde niet minder afkeer van zijn broeder Robert van dissel dan van zijne gade Marie. Deze afkeer was vooral ontstaan door het bedrijf zijn vaders, die, toen hij in 1315 een testa- ment maakte, het eigenlijke Vlaanderen aan zijn oudsten zoon had toegekend, doch aan den jongste de landen van Aalst, Gerardsbergen en Waas, nevens de Vier-Ambachten, besprak. Lodewijk van Nevers was om die beschikkingen woedend geworden. Hij was genoegzaam in openbaren opstand tegen zijn vader opgetreden \' en verachtte zijn broe- der om de kuiperijen waarvan hij hem beschuldigde. Het Fransche Hof dat een tegenstander als Lo- dewijk van Nevers gaarne onschadelijk wilde maken, duchtte bestendig, dat deze Gravenzoon, zoodra zijn vader zon overlijden, de geldigheid van het Parijsche verdrag zou ontkennen, ten einde de hem ontnomen regten te. doen gelden. Daarom meende het verstan- dig te handelen, met hem te verderven. Na over de

1 Zie de plaat op bladz. 572.

1 Zie de plaat op bUdz. 569.

-ocr page 587-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		575
		de ecne vesting na de andere in bewaring gehouden. Niettemin wist hij ook nu aan zijne bewakejs te ontkomen. Eensklaps leerde een manifest, don 13 April 1321 uitgevaardigd, dat hij in Vlaanderen was teruggekomen. Hij deed daarin een beroep op \'t hart zijns grijzen vaders, wien bij vergiffenis vroeg voor zijne uitspattingen, en aan wiens bepalingen omtrent de erfopvolging in Vlaanderen hij ver- klaarde zich vojkomen te willen onderwerpen. Lodewijk\'s gunstige verwachtingen werden echter te leur gesteld, want op zijns vaders last werd hij an- derraaal binnen het slot te Rupelmonde gekerkerd. Bijna eenjaar achtereen vond hij hier gelegenheid zich de jammerlijke rol te herinneren die hij gespeeld had. Naar het schijnt, kwam hij werkelijk tot inkeer: althans in het voorjaar van 1.\'322 vond Graaf Robert zich bewogen om den kerker zijns zoons te ont- sluiten. De grijsaard wenschte zijn eerstgeborene zelfs de gelegenheid te geven, om zich in het open- baar van den hem aangewreven beschuldigingen te zuiveren. Dien ten gevolge vond op Paschen (11 April) 1322 op het Kortrijksche kasteel eene .aandoenlijke plegtigheid plaats. In de tegenwoordigheid zijns broeder en verdere betrekkingen en van eene groote menigte edelen en leden van alle standen, die de ruime zaal vulden, werd Lodewijk onschuldig verklaard aan al wat zijne be- lagers tegen hem in het midden hadden gebragt. \' Zijn vader herstelde hem in zijne vrijheid en in de ge- negenheid die hij hem in zijne jeugd had toegedragen. Na dit tooneel te Kortrijk keerde Lodewijk naar Parijs, tot zijne vrouw en kinderen, weder. Maar slechts eenige weken kon hij hun bijzijn genieten. Hij stierf plotseling binnen de Fran- sche hoofdstad, den 24 Juny 1322. Er waren velen in Vlaanderen die dit onverwacht afsterven aan een misdrijf toeschreven. Zoo veel is zeker, dat aan bet Fransche Hof blijdschap beerschte, dat men ontslagen was van een Prins, die voor Frankrijk een geducht tegenstander had kunnen worden. Het vorstelijk lijk werd in de kapd der Minderbroeders te Parijs bijgezet; doch de kerkelijke uitvaart met groote plegtigheid, in het bijzijn van den ouden Graaf en de voornaamste Vlaauisehc geestelijken en ridders, te Kortrijk den 2 Augustus gevierd. De twec-en-tachtige Robert overleefde zijn oud- sten zoon nog geen vierendeel jaars. Terwijl hij te Yperen verwijlde, werd bij ziek enden 17 Septem- ber (1322) aan zijn land, volk en betrekkingen ontscheurd. Nadat zijn stoffelijk overschot in zijn laatste huis was besloten, werd het in de Ypersclie st. Maartenskerk voor bet hoogaltaar begraven. Graaf Robert was twee malen gehuwd geweest. Zijne eerste gade was Blanca, eene dochter van Carlo, uit den Huize van Anjou, Koning van Sicilië; zijne tweede Jolanda, eene dochter van Hertog Odo van Bourgondië\' en Isabclla van Nevers. Aan dit tweede huwelijk had het Vlaarasche Huis te danken, dat zijne domeinen met het Graafschap
		miildelen rijpelijk beraadslaagd te hebben, begaf zekere Pierre d\\c Pecquignies zich naar Graaf Robert, om hem, als vriend, in stilte mede te deelen, dat Lodewijk van Nevers van bet plan zwanger ging, om zijn vader door vergif uit den weg te ruimen. De Graaf ontstelde. Het slechte gedrag zijns zoons was hem een voldoende reden om aan de hatelijke aantijging geloof te hechten. Hij deed Lodewijk die op dat tijdstip in Brabant verwijlde, aanhouden en eerst naar Viane (aan de Mark) en ver- volgens naar Rupelmonde voeren. Zoodra de be- schuldigde op het sterke kasteel aan de Schelde achter slot en grendel zat, zond Graaf Roberteen brief aan den burgtvoogd, Jan van Verrières, waarin hij dien dienaar gelastte, zijn zoon Lodewijk ter wille van diens boozen aanslag te onthoofden. Ver- rières wist niet wat te beginnen. Na twee tot drie malen den brief overgelezen te hebben, meende hij te moeten twijfelen, of hij dit ge- bod behoorde op te volgen. Die twijfel deed hem de stoute schoenen aantrekken, om naar het Hof te reizen, ten einde Graaf Robert te ver- zoeken, dit bevel nog eens rijpelijk te overwe- gen. \' De oude Vorst nam dit aanzoek niet euvel op. Te vergeefs echter hield hij bij Pater Garnier aan, om hem de geheimen zijns zoons mede te deelen: de monnik verklaarde bet medegedeelde in den biecht te mogen noch te zullen openbaren. Ja, deze gees- telijke weerstond zelfs standvastig hevige pijnigin- gen toen \'s Graven trawanten tot dit hulpmiddel de toevlugt namen. Daar geene overtuigende blijken konden gclc- verd worden van de plannen die de Pecquignies aan Lodewijk toeschreef, werd de gevangen Gra- venzoon eerlang op vrije voeten gesteld, onder be- paling nogtans, dat hij Vlaanderen moest verlaten. Hij vertrok van Rupelmonde naar Frankrijk, waar hij zich echter alles behalve op zijn gemak be- vond, omdat zijne vroegere bedreigingen tegen Koning Philippe en zijn broeder geenszins in het vergeetboek waren geraakt. Zijne vijanden werden des te feller, toen hij bij het Parlement de klagt inleverde, dat zijne Graafschappen Nevers en Rethel hem op eenc onwettige wijze werden onthouden en zijne kinderen op last van Koning Philippe V in een toren van den Louvre als gevangenen zaten. Toen het Parlement die klagtcn niet in aannier- king scheen te nemen, eischte hij een godsoor- deel, waarin hij met elk zou kampen, die de Koning tegenover hem wilde stellen, mits die tegenstander een man van denzelfden rang was als hij. Om een einde te maken aan de moeiten en onaangenaam* heden die hij het Hof bereidde, werd hij gevat en op 1 De overeenkomst welke dit verhaal heeft met de tusschenkomst van Rupclmonde\'s slotvoogd in de zaak van Frank van Borssele, getuigt, dat de overlevering de beide gevangenen op Rupelmonde, Lodewük van Neven en Frank van Borssele, met elkander heeft verward. Zij heeft de handelwijze van Robert van Béthune aan Filips van Bourgondiü toegedicht. Vergel. blad/.. 282.
		1 Zie de plaat op bladz. 573.

-ocr page 588-

570                                               GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

zwakheid zijns vaders had partijschappen doen ont- staan. die voor de rust en zelfstandigheid van Vlaan- deren allerverderfelijkste gevolgen naar zich sleepten. Meer en meer vervreemde de adel zich van het volk, en zelfs Robert zag maar al te vaak voorbij, dat bij het volk in de eerste plaats \'s Lands kracht berustte. Niettemin was hij de laatste Regent van Vlaan- deren die toonde meer te zijn dan een speelbal der verschillende staatkundige partijen, meer dan de gedienstige knecht der Fransche Monarchen.

Neven werd vergroot, want Jolanda was de ccnige zuster van Graaf Henri van Nevers, en deze sneuvelde, zonder kinderen na te laten, in den slag der Gouden Sporen. Graaf Robert had zes kinderen verwekt. Van dit half dozijn had blanca hem slechts één zoon gesehon- ken, EL&rel, die zijne moeder maar korten tijd over- leefde. Doch uit zijn huwelijk met Jolanda waren voortgesproten: Lodewijk van Nevers, die met Maria van Bethel huwde en drie maanden vóór zijn vader stierf; Robert van Cassel, die met Jeanne, een dochter van den Hertog van Bretagne door den echt werd verbonden; Julia, gehuwd aan Enguer- rand de Coucy; Jolanda, ten huwelijk gegeven aan Wouter van Heyne; en Mathilda, de echt-

Jan vim Konen uit de gevangen» te Brugge lii-vnjil.

HOOFDSTUK XXIV. LODEWIJK I (van Nevers of van Crecy). De Vlamingen ontvangen Lodewl)k van Nevers met on- verschilligheid. — Pogingen van Robert van Cassel en van Mathilde. van Vlaanderen om met het Oraafschap beleend to worden. - Het Parlement te Pari)» beslist ten gunste van Lodewijk. — Do regtcn van Vlaande- ren op Zeeland Hewestcn-Schclde aan Oraal\' Willem III van Holland en Henegouwen overgedragen. — Sluis met het waterregt over het Zwin aan Jan van Namen weg- geschonken. — Verstoordheid der Bruggelingen over die gift. — Z() dwingen Graaf Lodew|jk hen te holpen om Sluis aan Jan van Namen te ontwringen. — Jan van Namen gevangen. — Vergadering te st. Omer. — Jan van Namen ontkomt zyn bewakers. — De Umggelin- gen komen in onderwerping. — Keur aan het Vr(|e

genoote van Hertog Mattheus van Lotharingen. Van zijne kleinkinderen, had Lodewijk van Nevers, die hem volgens het verdrag van 5 Mei 1320 in het bewind over Vlaanderen moest op- volgen, eerst den ouderdom van achttien jaren bereikt. Had Graaf Robert in gunstiger omstandigheden dan die hem beschoren waren, den grafelij ken zetel bestegen, waarschijnlijk zou hij den bloei van Land en volk tot een hoogen trap van ontwikkeling heb- ben opgevoerd. Hij was edelmoedig, beminde zijne onderzaten met hartelijke liefde en had als wetgever groote verdiensten. Door een verdrag met Hako, Koning van Noorwegen, ontsloot hij voor de Vlaam- sche zeelieden de vaart op de Oostzee. Doch de

-ocr page 589-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

577

(iraaf LodewQk tot bevrediging aangenomen. — De Commissie voor het bepalen der schade in de Abilji ter Duinen bedreigd. - draaf Lndewjjk laat zes Brugge lingen te Kortrjjk gevangen nemen. Vyfduizend ürug- gelingen trekken tegen Kortryk op. -- (iraaf Lodewyk geeft bevel de voorsteden van Kortryk in brand te steken. — De vlammen breiden zich over de gansche stad uit. — De Kortryksanen, woedend over die ramp, nemen Graaf Lodewyk gevangen en rigten onder *s («raven edelen een vreeseiyk bloedbad aan. — De Kortrljksanen leveren (iraaf Lodewyk aan de Bruggelin- gen uit - Zanneken maakt zich meester van Yperen. — Koning Charles IV beveelt den Bruggelingen hnn (iraaf de vrijheid terug te geven. — Kobert van Camel door

van Brugge dat niet alleen alle wethouder! Vr()- latcn Boeten zyn, maar in het Vrj|e wonen. — De (•raaf vertoeft b() voorkeur te Parys, Neven en Kethel. — De Heer (l\'A8|ireniont, een Kranschman, tot zijn Stadhouder in Vlaanderen aangesteld. — Af- persingen der ontvangen en tollenaars — Oproer te Brugge. — Onaf Lodewyk onderzoekt de aanlei- ding tot de beroerten en eindigt met eene algemcenc vergiffenis af te kondigen. - Nieuwe onlusten, die den Graal andermaal naar Brugge voeren. — D\'As- premont afgezet en door Kilips van Axel vervangen. — Ken scheidsmuur tusschen den adel en het volk opge- rigt. — Onder aanvoering van Zeger Jansz en Lam- liert Boonen worden al de kasteelen in het Bnigsche

In \'t kamp vuur Anrdrnbiirfr wunlt de overwinning van ZV(ttr Jam* te (ihistcl bertgt.

Vrüe vernield. — De edelen noodigen flraaf Lodewyk uit om over te komen , doch daarb|| den Abt van Ve- zolay te huis te laten. — Graaf Lodewyk te Kort- rt)k. — Kenigc belhamels met den dood gestraft. — De Graaf laat Aardenburg en Ghistcl versterken. — Ghistel valt in de niagt der opstandelingen. — Gevecht by As- Benede. — Nikolaas Zanneken door de Bruggelingen tot ondersteuning van Zeger Jansz afgezonden. — De op- standelingen winnen Xieuwpoort en Veurne. — Robert van Cassel laat te Zuidcote zes afgevaardigden der opstandelingen ter dood brengen. — H(j verdedigt Dnin- kerken, doch wordt gedwongen deze stad te nntvlugten.— De opstand breidt zich uit. — Alom verwoesten de Vla- mingcii kasteelen. huizen en hutten. — Het voorstel van

de opstandelingen tot Ruwaard gekozen. — De Hrug- gelingen en hunne hondgenooten rukken tot Oudenaarde en (Sent op. — Nederlaag van 20,000 Gentenaren onder Willem van Wenemare op de vlakte tusschen Nevele en Deinse. — Gent belegerd. — Vruchtelooze tusschenkonist van Koning Charles IV. — Graaf Jan van Namen door de Gentenaren uitgeroepen tot Landvoogd. zoo lang (iraaf Lodewyk te Hrugge gevangen wordt gehouden. Bealge honderd wevers uit Gent gebannen. — Jan van Namen laat Oudenaarde, Kortryk en Qerardtber gen door aanhangers van den Graaf bezetten. — De Heer van Gaveren met driehonderd volgelingen te Ge-

rardsbergen gedood. — Kortryk door de ops

9399

tandelingen

herwonnen. — Gent en Oudenaarde door de opstandelin-

;ï

-ocr page 590-

f.ESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

->7*

gen andermaal bedreigd. — Koning Charles IV beveelt I den hoofden der opstandelingen naar Parijn te komen. — | De pnuseljjko bu over de opstandelingen uitgesproken.— l)e felle koude beweegt Kobert van Camel en Wouter Kalhgecr om terug te trekken. — Herhaalde neder* lagen der opstandelingen, waarbM Katbgeer en Boeket sneuvelen, terwijl Zeger Jonaz en Lambert Boonen op de vlugt gedreven worden. — De opstandelingen bc- ginnen van onderhandelen te spreken. — De Bruggc- lingen geven draal\' Lodewjjk zjjno vrijheid weder. — De Vlaamsche («raaf aan het Hof te Parijs. — Vcrga- dering van An|ues. — De voorwaarden voor eene ver- ancning gesteld. — Verzet van hen die gedurende den opstand betrekkingen bekleed hebben, vooral te st. Winoxbcrgen. — De stokebrand.* maken gebruik van den dood van Koning Charles IV om nieuwe onlusten te verwekken. - Brugge verzet zich op nieuw tegen <Jraaf Lodew||k, die te Parus Koning Philippe VI om tnssebenkomst smeekt. - De Kransche leger» trekken te Arras (Atrecht) b(jeen. — Maatregelen der opstandelingen oni de Franschen en de overige tegenstanders te kee- ren. — Slag van Cassel. — De stad Cassel aan plun- dering ten prooi gegeven. — Onderwerping deropstande- lingen. - Merkwaardig afscheid van Koning Philippe. — Zware boeten aan de afgevallen steden opgelegd. — liet straffen der hoofden van den opstand. — Graaf Lo- (lewjjk besnoeit de privilegiën der burgeryen. - Ge- hoorte van een troonsnpvolger op het kasteel van Male. — Dood van Jan van Namen en Kobert van Cassel. — Oorlog met Brabant wegens de hceriykhcid Mechelen.— | Vijfhonderd Vlaamsche ruiters in een hinderlaag by Brus- sel gedood. — Verdrag van Cambrai (Kanierijk). — Vree- seljjke overstrooming —Verdeeldheid tussehen den Graaf en de burgerden. — De Kransche troonsopvolging beroert het Westen van Kuropa. — Edward III van Engeland maakt aanspraak op de Kransche kroon, die hem door Koning Philippe VI wordt betwist. - Beide Monarchen pogen de Vlamingen op hunne zijde te brengen. — De draaf neigt naar de z(jde van den Kranschman, het volk naar de z(jd<! van den Engclsclunan. Engelsche zendelingen te Gent. — De Gentache burgerij vraagt den raad van Jakob van Artevelde. — Graaf Lodewgk legt den Gentenaren eene boete op en verbindt de Vla- mingen door een eed, voor den Paus afgelegd, tot trouw aan den Koning van Erankrdk. — Gevecht bl) Cadzand. — Vrede van Dendermonde. — Jakob van Artevelde tot eersten hoofdman gekozen. — Onderhoud van Graaf Lo- dewjjk met Jaknb van Artevelde. — De verwijdering tussehen den Graaf en het Vlaamsche volk neemt toe. - De kerk ban over Gent uitgesproken. — Gevecht tus- seben de dentenaren en de Leliaards bj) Biervliet. — Van Artevelde tot Huwaard benoemd. - - De Graaf w()kt naar Male en van daar naar Parijs, toen van Artevelde te Brugge met gejuich is ontvangen. — De Engel-

het plan om Doornik te veroveren, doch ziet het mis- lukken. — Edward levert den Kranschen een zeeslag by Sluis. — Jakob van Artevelde houdt te Valenciennes eene redevoering, waarin hij de voordeden aantoont van eene cendragtige zamenwerking van Vlaanderen, Brabant, He- negouwen, Holland en Zeeland. — Parlement van Vilvoor- de. — Doornik vruchteloos aangevallen. — De invallen (Ier Vlamingen in Artois op eene zonderlinge w(jze gestuit. — BHecnkoinst te Esplechin. — Congres te Arras (Atrecht). - Een stilstand van wapenen gesloten. — Edward III en Graaf Lodewjjk te Gent. — Graaf Uodcwjjk vertrekt nogmaals naar 1\'arjjs om aan *t Kransche hof te leven. — De tegenstanders van van Artevelde brengen het volk in beweging. — Van Artevelde herstelt de rust te Eeclon en te Aardenburg — Van Artevelde, door van Steenbeek van verraad beschuldigd, stelt zich zelven gevangen. — Van Artevelde in triomf bevrijd. - Van Artevelde splitst Vlaanderen in drie districten. — Twisten tussehen Yperen en de kleinere steden uit het Zuider-district, en tussehen de wevers en volders te Gent. — De Kwade .Maandag te Gent. — draaf Lode- w(jk te Brussel gekomen, poogt het aanzien van van Artevelde te ondermijnen. — Ontwerp om den Prins van Wales tot Graaf van Vlaanderen te verheflen. — Edward III en de Prins door van Artevelde te Sluis verwelkomd. — De Gentsche algevaardigden toonen zich huiverachtig om den Prins van Wales als Graaf te ontvangen. — Van Artevelde zoekt de burgerden over te halen tot het verlangen des Engelschen Konings toe te treden. — Daardoor vermeerdert hy het getal zyner tegenstanders. — Landdag te Gent. — Van Ar- tevelde bcrigt Koning Edward te Sluis het mislukken z((ner pogingen. — Van Artevelde keert naar Gent terug, doch wordt er koel ontvangen en met den ondergang bedreigd. — Het Gentsche gepeupel vermoordt den Kuw- aard. — Edward III keert naar Engeland terug —De Vlaamsche poorteryen stellen Koning Edward III voor, een zyner dochters aan den erfgenaam van Vlaanderen te verbinden. — Graaf Lodewyk komt naar Dendermonde, doch ondervindt, dat de dood van Jakob van Artevelde geenszins het volk heeft geneigd gemaakt, zich weder aan zün bewind te onderwerpen. — De Gentenaren belegeren onder Willem van Vaernewjjck Dendermonde. — Vrede tussehen de burgeryen van Gent en Dendermonde. — Graaf Lodewyk verkoopt de heeriykheid Mechelen aan Brabant. — Terwyi Edward III zegevierend langs de Seine voortrukt en Graaf Lodewyk zich naar Koning Philippe spoedt, vallen de Vlamingen Béthune aan. -- Slag van Crocy. — Graaf Lodewyk I sneuvelt. (1322—1346). Lodewijk, opgevoed te Parijs en te Nevers.was vreemd aan Vlaanderen en de Vlaamsche zeden. Niets haatte de achttienjarige jongman zoo zeer als alle ernstige bezigheden, gcene bedrijven streelden hem meer dan hoffeestcn en vermaken. Was het te verwonderen dat het volk zijne troonsbestijging met onverschilligheid, ja met spijt begroette en den Waal noode als Vorst huldigde ? Van deze stemming volkomen onderrigt, waagde \'s Vorsten oom, Kobert van Cassel, eene poging om de geldigheid der bepalingen van 5 Mei 1320 te betwisten. Hij had voor lijl\'togt de heerlijkheden Cassel, Broiickburg, Grcvelingen, st. Winoxbergen, Waasten en anderen ontvangen, doch was met dit aan- zienlijk apanage alles behalve tevreden. Daar Koning Philippe V, in January 1322, zonder zonen na te laten, was overleden, en de troon aan zijn broe-

sclifl Koning E

93

dward III, te Antwerpen gekomen, |

heelt verscheidene zamenkomsten met van Artevelde.— Den titel van Keizerlijk-Vicaris verkregen hebbende, vereenigt Edward zj|m\' bondgenooten te Mechelen. —

3

Beleg van Cambrai (Kanierijk). — Koning Philippe be- reikt Int oorlogstooneel. — Edward poogt van Arte- velde over te halen om de Vlamingen aan zijn leger toe te voegen. — Van Artevelde doet Edward opmerken , dat gewetensbezwaren zijne landgenootcn weerhouden, gc- meene zaak met de Engclschcn te maken. — Edward neemt den titel aan van Koning van Krankrjjk en plaatst bet Kransche wapen in zijn schild. — Ver- dedlgend en verwerend verbond met Vlaanderen. - Koning Philippe beweegt den Paus den kerkban over de Vlamingen uit te spreken. — Edward belooft den Vlamingen priesters uit z(jn vaderland. — Invallen der Kranschen in Vlaanderen. — Van Artevelde ontwerpt

-ocr page 591-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		570
		der, Charles, (Jraaf van Marrhe, was gekomen, achtte hij het niet onwaarschijnlijk, dat het hem geluk- ken zou, den nieuwen Monarch voor zijne bclan- gen te winnen. Uit dien hoofde toog hij naar Parijs, waar hij hij Charles IV breed uitmat, hoe Lode- wijk, zonder zich eerst van \'s Koning» toestcm- ming verzekerd te hebben, het bewind over Vlaan- deren had opgevat. Tevens bragt hij allerlei spits- vondige redenen bij om zijne eigene verheffing tot Graaf als eene regtvaardige en wenschclijke zaak voor te stellen. Hij kon niet ontkennen, dat ook hij in 1320 het Parijsilie verdrag had bezegeld, waarbij zijn neet Lodewijk tot toekomstig Graaf van Vlaan- deren was bestemd. Doch hij verontschuldigde die handeling met de opmerking, dat hij dit enkel had gedaan, om de laatste levensdagen van zijn stokou- den vader door geene weigering te verbitteren. Intusschen was Kobcrt van Cassel de eenige niet, die zijn neef de gravenkroon betwistte. Zijne tante Mathilde, de gade van Mattheus van Lotbarin- gen (Lorraine), vlamde niet minder op den eersten prijs uit haars vaders nalatenschap. Zij verde- digde hare regten in een uitvoerig betoog, waarin zij zich beriep op het feit, dat zij het verdrag van 1320 nooit had bezegeld, terwijl haar broe- dcr Robert, die nu ook als pretendent optrad, zich, even als hare zuster Johanna, de gade van Enguer- rand de Coucy, aan de toen gemaakte bepalingen had onderworpen. Het Parlement van Parijs werd geroepen om uit- spraak te doen. Ofschoon Lodewijk\'s "overhaast be- zitnemen der kroonleenen" geenszins werd voorbij gezien, schonk men hem de voorkeur. Doch al er- kende Charles IV \'sjongmans regten op Vlaande- ren, Nevers en Rethel, hij liet hem niet tot de hulde toe, alvorens Lodewijk op plegtige wijzeden afstand van Lille, Douai en Orchies had bekrach- tigd (February 1323). Erkende Lodewijk door die verklaring, dat Waalsch- Vlaanderen had opgehouden een deel van het Graaf- schap uit te maken, hij moest nu ook toestem- men , dat de regten van Vlaanderen op Zeeland-Be- westen-Schelde werden te niet gedaan. Den 6den Maart deed hij, ten behoeve van Graaf Willem III van Holland en Henegouwen, zoo voor zich als voor zijne opvolgers afstand van alle manschap, allen eigendom en alle heerlijke regten op de Zeeuwsche eilanden, zonder eenige andere vergoeding dan van den Avesner de verklaring te ontvangen, dat deze nimmer weder zijne regten op Gerardsbergen, Aalst, Waas en de Vier-Ambachten ter sprake zou bren- gen. \' Zelfs bleef het geschil over de landen Flobecq en Lessines voortduren. Elk der partijen behield zich hare regten op deze "Twistlanden" voor. Doch men zou trachten het verschil op minnelijke wijze te beslechten, door zes scheidsmannen te benoemen, die, van wederzijde gekozen, naar hunne overtui- ging uitspraak zouden doen. Terwijl Robert en Mathilde aan Lodewijk de er- 1 Vergelijk blndz. 237.		fenis zijns grootvaders betwistten, had de halve broeder van Robert III, Graaf Jan van Namen, de belangen zijns aehterneefs met klem behartigd. Om deze dienst te beloonen, kwam Lodewijk op het beklagenswaardig denkbeeld, zijn oudoom de heer- lijkhcid Lamminsvliet (Sluis) op te dragen, en daaraan toe te voegen het waterregt over de havens van Sluis en Damme. Hij zag voorbij, dat hij daardoor een belangrijk privilegie der Bruggelin- gen schond, wijl door zijne voorgangers aan deze stedelingen verzekerd was, dat het waterregt over de havens aan het Zwin steeds door een Brugsch poorter, die te Damme zijn verblijf moest houden, zou uitgeoefend worden. De Bruggelingen over deze schennis verontwaar- digd, stelden alle middelen in het werk , om de gift aan Jan van Namen te doen terugnemen. Toen geen daarvan evenwel baatte, gingen zij tot bedreigin- gen over. Doch Jan van Namen, een fier Regent, liet hun antwoorden, dat niets in staat was om hem te verontrusten, dat hij zijne regten nadrukkelijk tegen hunne aanvallen zou weten te verdedigen. Op dit beleedigend antwoord bereikte de woede der Bruggelingen haar toppunt. Even snel in het uitvoeren hunner besluiten, als vaardig in het ont- werpen, besloten zij nog dien zelfden dag om Sluis te vernielen. Vruchteloos kantte Graaf Lodewijk zich daartegen. De ontevredenen noodzaakten hem zelfs om hen bij deze onderneming te vergezellen. Doch Jan van Namen, vastbesloten om een ge- duchten weerstand te bieden, ontving de Bruggelin- gen zoo nadrukkelijk, dat zij gedwongen werden, met een gevoelig verlies af te deinzen. Niettemin zij herstelden zich, waagden een tweeden aanval en hadden de voldoening Sluis te bemagtigen. De Graaf van Namen werd krijgsgevangen gemaakt, de bloera zijner medestanders verslagen. Naar Brugge raedegevoerd, werd Graaf Jan in de gevangenis, \'s Gravensteen, opgesloten (14 Juni 1323). Het reeds zoo aanzienlijke Sluis werd aan de vernieling prijs gegeven. Op het Raadhuis te Brugge had men de stoutheid Graaf Jan te ondervragen. Men cischte van hem dat hij van de bekomen gifte afstand zou doen en de daartoe verleende oorkonde uitleveren. "Ik heb," antwoordde hij, "het privilegie naar Namen gezon- den, waar het op mijn slot voor mijne nazaten wordt bewaard. Wilt ge het hebben, haal het vandaar!" Op dit antwoord stampvoetten de Bruggelingen van woede. Er ontstond een geroep, dat men geen geduld meer met den trotschaard moest hebben, maar hem het hoofd voor de voeten leggen. Ja, dit geroep nam zoo toe, dat het wclligt door een moord ware gevolgd, had Graaf Lodewijk niet de ge- moederen tot bedaren gebragt, door de belofte, van te zorgen, dat de oorkonde zou worden uit- geleverd. Had Graaf Lodewijk in overeenstemming met deze verzekering de gift van Graaf Jan terugge- nomen en zijn oudoom op eene of andere wijze voor deze intrekking schadeloos gesteld, wclligt

-ocr page 592-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

f>HI)

sou de rampzalige twist een spoedig einde hebben genomen. Doch Graaf Lodewijk handelde geheel anders. Hij begaf zich naar het hof van Koning Charles te I\'arijs en klaagde daar over de aan- matigingen zijner onderzaten. Bij deze handeling viel het mocijelijk om de ge- meente te bewegen, haar hoogen gevangene uit te leveren, en dit werd nog mocijclijker, toen de edelen hun voornemen te kennen gaven om de Brug- gelingen voor hun aanval op Sluis streng te straf- fen. Zoodra dit den poorters werd berigt, veree- nigden zij zich met de bewoners van het Vrije

Eenige afgevaardigden kwamen met verschillende voorstellen voor den dag, doch terwijl men daar- over beraadslaagde, ontving de vergadering de onverwachte tijding, dat Jan van Namen zijn bewakers was ontkomen. Een edelman, Jan van Doornc, wiens huis aan de gevangenis paalde, maakte, zonder gerucht te verwekken, cene opening in den muur, waarlangs Graaf Jan zijn verlosser volgde.\' Uit liet huis der van Doorne\'s snelde hij naar de Vrijdagmarkt, waar Jan van Hertsberge hem met nog drie ruiters en zes paarden verbeidde. Ulings ontvloden nu de bevrijde en zijne bevrijders

De Kortrijksancn leveren Gnuif I/xlevvijk I aan de ItrujtgeliiiKeu uit.

om zich op de naburige kasteclen der edelen te werpen, waarbij zij velen ontmantelden of geheel vernielden. Inmiddels was de Gravin van Namen ijverig in de weer om de vrijheid van haar gevangen echt- genoot te bewerken. Door haar toedoen werd te zijner verlossing cene vergadering te st. Omer gehouden, waar, nevens den Graaf van Vlaanderen, Hobert van Cassel, Jean en Gui de Neslc, zich vele edelen en ridders uit Vlaanderen, Artois, Namen en Frank- rijk lieten vinden. Ook afgevaardigden uit Gent en Ypercn waren daar ter plaatse verschenen.

de stad, waar de poorters te laat vernamen, dat men hun den kostbaarsten buit der onderneming tegen Sluis had ontrukt (September 1,\'}23). De spijt der Bruggelingen werd grooter toen zij hoorden welke ijverige pogingen door Graaf Lode- wijk en Graaf Jan werden aangewend om van Fran- schc zijde hulp te bekomen, ten einde de opstande- lingen van Brugge en het Vrije te straffen. Zij besloten klein zeil te maken en zonden daartoe af- gevaardigden aan den Graaf, die hem te Gent nede- 1 Zie de plaat op bladü. 570.

-ocr page 593-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

581

rig verzochten om een vergelijk te treffen. Op dat oogenblik was Lodew(jk\'s voornaamste raadsman de Abt van Vczelay, wiens naam de Bruggelingen \\vei- nig hoop kon inboezemen. Deze geestelijke toch was een zoon van den Kanselier Pierre Flotte,die toen de opstand van 1302 losberstte, slechts door met (\'liatillon over de vestgracht te zwemmen, de woede der Bruggelingen had kunnen ontkomen \'. Het viel echter geheel anders uit dan de ver- toornde edelen gedacht hadden. De Abt van Ve- zelay toonde zich alles behalve onverzoenlijk, vooral toen de Bruggelingen hunne beurs voor hem

: Jan van Namen, evenmin als zijne opvolgers, er kastcelen of sterkten mogen bouwen. Graaf Lodewijk vermeerderde nu ook de regten der met de Bruggelingen bij dit oproer zoo naauw verknochte Vrijlaten. Deze Vrijlaten waren de bcwo- ners der oude kasselrije van den Brugschen Burg, eene landstreek die van de Yperlee en de User in het zuiden tot de Hont en het burggraafschap van (Jent in het noorden reikte en niet minder dan negentig dorpen omvatte. Oorspronkelijk had dit landschap onder Brugge gestaan, doch terwijl het platteland , veelal andere, ja geheel tegenstrijdige belangen had

Nikulans Znnnekun verkent liet Frnnsclie krop.

dan de Hoofdstad, hadden de bewoners der kasscl- rije in een tijdperk dat de poorters door oorlog en tegenspoed waren geteisterd, bedongen, dat zij voortaan niet meer aan de Brugsche overheid, ! maar aan den kastelein binnen "den Brugschen t Burg onderworpen zouden zijn. Graaf Filips \' van den Elsass had deze overeenkomst bevestigd, I en den Vrijlaten eene keur gegeven, waarbij hij de 1 regtsmagt over hen en hun district, met al het da- gelijksch beheer, aan een bank van schepenen op- droeg, welke regenten voor hun leven werden aangesteld. Thans verklaarde Graaf Lodewijk, te

openden. De poorters werden weder in genade aange- nonoen, toen zij, boven de gift aan den Abt, zich tegen- over Graaf Jan van Namen tot eene boete van 6G,000 guldens verpligtten. Ja, de zamenkomst liep in de beste verstandhouding af. De Graaf bevestigde de oude voorregten van Brugge, vermeerderde haar zelfs en bepaalde dat te Sluis geene koopwaren van boven de zestig pond zouden gelost worden, dat aldaar geene lakenweverijen zouden mogen worden opgerigt, of eene lakenmarkt gehouden. Ook zou \' VerRelük bladz. 556.

-ocr page 594-

		582                                               GB8CHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		hunne gunste, dal deze bestuurders van liet Vrije niet alleen Vrijlaten moesten zijn, maar ook bin- ncn liet Vrije wonen. De rust was nu hersteld. De gestoorde handels- bloei van Brugge herleefde, terwijl handwerken en fabrieken zich op nieuw uitbreidden. Vlaan- deren scheen de schoonste toekomst te gemoet te gaan. Ongelukkig staken \'s Vorsten ijdelheid en zijn voorkeur voor al wat fransen was, spaken in het wiel van dien vooruitgang. Boven het verblijf te Gent of Brugge, waar hij ieder oogenblik aan staats- zaken werd herinnerd, gaf hij de voorkeur aan een verwijl te Parijs of Neven, waar hij in de hoofd- zaak voor zijn vermaak leefde. Hij wilde door niets anders aan Vlaanderen herinnerd worden dan door een ruimen toevoer van geld voor zijne kostbare levenswijze en den luister, dien hem de titel van (Iraaf van Vlaanderen schonk. Zoo ver vergat Lodewijk zich, dat hij een Fransch- inan, den Heer d\'Aspremont, tot Landvoogd over Vlaanderen benoemde. Deze vreemdeling, onbe- kend met \'s volks taal en behoeften en ver- oordeeld door de gemeenten, die al wat Walsch was, valseh heetten, bevond zich buiten staat om het grafelijk gezag naar eisch te handhaven. Wijl hij met de burgerijen geen omgang had, kon hij slechts door de oogen van anderen zien, zoodat de amb- tenaren, onbewaakt als zij waren, op de willekeu- rigste wijze handelden. Daarbij verlangde Graaf Lodewijk die in Frankrijk door zijne weelderige le- venswijs schatten verspilde, steeds grootere geld- zendigen, eene rijke bron voor de tollenaars en ont- vangers om voor hunne afpersingen dekmantels te vinden. Deze kwellingen moede, schoolde een hoop onte- vreden Bruggelingen, den G<lon October 1323, bijeen. De opstandelingen vielen op de bloedzuigers hun- ner welvaart aan, staken de huizen en kasteelen dier geweldenaren in brand en bekommerden zich niet het minst om \'s Graven Raden die pogingen deden om de onrust te stillen. Zelfs de stem hun- ner eigen wethouders had geen invloed op de ge- tergde burgers. Eenmaal uit den band geslagen, holde het volk al verder. Ieder die het gepeupel mishaagde, was zijn leven niet zeker. Ongeveer vijf maanden waren Brugge en omstre- ken getuigen geweest van ontzettende gruwelen, toen Graaf Lodewijk naar Vlaanderen terugkeerde (February 1324). Hij gaf\' zich de moeite, een om- slagtig onderzoek in te stellen, doch schrikte terug voor de krachtige maatregelen die hierop volgen moesten. Ofschoon onderrigt, dat zijne ambtena- ren aanleiding tot de moeite hadden gegeven, en vele edelen het zich zelven hadden te wijten, zoo het volk tegen hen het harnas aanschoot, liet hij de zaken zoo als zij waren. Hij vergaf den opstandelingen het kwaad dat zij bedreven hadden, maar ook den ambtenaars hunne afpersingen. Elk liet hij de plaats die hij bekleedde, in het vertrou- wen dat voortaan elk zijn pligt zou doen. Had nu ook de Graaf naar zijne pligten gehan-
		deld en zijne tente te midden der burgerijen op geslagen, met een wakend oog op hare belangen, zijne zachtheid ware hem welligt eene eer gewor- den. Maar naauw achtte hij de rust hersteld te hebben, of hij keerde andermaal aan Vlaanderen den rug, om weder ongestoord de genoegens van jagt, spel en festijnen te kunnen smaken. De wrok over de ontvangen beleedigingen moest met \'s Graven vertrek weder opwakkeren. Het volk was verbitterd tegen de edelen, die daar zij van de afpersingen der ambtenaren niets te lijden had- den, elk wie \'s (iraven liverei droeg, tegen de poorters in bescherming namen. Eensklaps ver- spreidde zich het gerucht, dat de edelen wraak wil- den nemen over de gebeurtenissen die het vorige najaar en winter hadden plaats gegrepen. Men fluisterde elkander namen in, men wees elkander personen aan. Was het wonder dat de beroering die kort geleden zoo veel ellende had te wecg- gebragt, herleefde? Brugge was in de lente van 1324 op nieuw het tooneel cener doemwaarde anar- chie. Het volk ontsloeg op eigen gezag de amb- tenaren die het gekweld hadden, benoemde ont- vangers en tollenaars op wien het vertrouwen stelde, en trok weder met de Vrijlaten tegen de kasteelen der naburige edelen op, om deze sterk- ten verder te slechten. Graaf Lodewijk van deze nieuwe geweldenarijen verwittigd, vond het allertreurigst, zoo spoedig weer zijn geliefd Frankrijk te moeten verlaten. Hij begreep echter dat hij niet te Rethel kon blijven resideren. De zomermaand zag hem dus te Brugge weder. Maar ook nu ontwikkelde hij noch dat doorzigt, noch die kracht, welke Vlaanderen al- leen redden konden. Hij vergaf den verstoorders der openbare rust andermaal hun misdadig ge- drag. Alleen liet hij den Bruggelingen beloven, dat zij de door hen aangestelde ambtenaars, weder van hunne posten zouden verwijderen. Verder moes- ten zij hem zweren, om de luiklok niet meer in beweging te brengen, ten einde de burgers bijeen te roepen, behalve wanneer de Graaf of zijn Stadhou- der hiertoe bevel gaven. Lodewijk betuigde bier- mede genoegen te nemen, "omdat de burgerij van Brugge hem altoos zoo veel genegenheid had betoond", doch dat, indien men nu zijn gebod nie^ onderhield, niemand iu het toekomende meer gc- nade te verwachten had (21 Juny 1324). (iraaf Lodewijk was eindelijk tot de overtuiging gekomen, dat hij nimmer rust zou smaken, zoo lang d\' Aspremont hem in Vlaanderen vertegenwoordigde. Ware hij nu slechts teruggekomen van zijne ge- woonte om bij voorkeur in Frankrijk te resideren. Doch het was of telkcnreize eene geheime magt hem drong Vlaanderen zoo ras mogelijk te verlaten. Ditmaal echter droeg hij de landvoogdij op aan een Vlaming, den dapperen Ridder Filips van Axel. Deze aanstelling verbitterde Robert van Casscl. Sedert deze hooghartige Prins zijne aanspraken op de kroon door het Fransche Parlement had miskend gezien, had hij zich naar zijn slot ter Wal, in

-ocr page 595-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           583
		het Bosch van Nieppe, teruggetrokken. Hij hield zicli echter rustig, wel voorziende dat de stormen die Lodewjjk bedreigden, den jongen Vorst over het hoofd zouden groeijcn. Zoo als doorgaans, had de strijd tussehen het volk en de edelen eene geweldige verbittering bij beide partijen nagelaten. De burgerijen oordeelden, dat, wilden zij hare vrijheden handhaven, de inagt des adels geknot moest worden. Op enkele uitzonderin- gcn na, hadden de edelen zich aan de zijde der Leliaards geschaard en den Franschen behulp- zaam geweest, om de Klaauwaards in het hand- haven van Vlaandercn\'s zelfstandigheid tegen te werken. Hij voortduring zagen de Vlaainsche edelen met leede oogen, dat de poorters steeds rijker en magtiger werden, terwijl hun eigen invloed afnam. Hoe geheel anders was de staat der Fran- sche edelen, die over hunne boeren eene schier onbeperkte magt voerden, terwijl de poorters der naburige steden eerbiedig voor hen het hoofd bogen. Door Frankrijk aan te kleven, ineenden de edelen terug te winnen wat zij door de "aanma- tigingen" der poorters hadden verloren. Deze gezindheid des adels achtten de burge- rijen hoogst misdadig. Hadden zij dan niet stroo- men bloeds vergoten, om het Fransche juk van de schouders te werpen, om Vlaanderen zelfstan- dig, vrij en bloeijend te zien, om zich en hunne gezinnen welvaart, vrijheid en genot te vcrzeke- ren? Wie met Frankrijk heulde, zocht hun verderf, toonde zich daardoor hun vijand. Het verblijf van Graaf Lodewijk in Frankrijk was alles behalve geschikt om die afkeer in overeenstemming te doen veranderen. Zij steeg met elke maand. Het kon derhalve niet anders of tussehen de democratie en aristocratie moesten op nieuw botsingen plaats vinden. Te naauwernood was Lodewijk weder op zijne Fransche domeinen aangekomen, of de vonken van verdeeldheid bra- ken in laaijcn gloed uit. In de sterke verblijven der edelen zag het volk even zoo vele dreigende dwangburgen, steunpilaren voor de- Fransche krijgs- magt, zoo deze eenmaal terugkeerde. Daarom moesten die sterkten ingenomen worden, van hare borstweringen beroofd. of liever ten gronde geslecht. Toen het jaar ten einde spoedde, zag men de eene bende na de andere de steden verlaten, om de kasteelen der edelen die nog overeind stonden, te vernielen. Vooral onderscheidden zich bij dit bedrijf twee Brugsche burgers, Zeger Jansz en Lambert Hoonen, die het volk tot aanvoerders had gekozen. Beiden rustten niet zoo lang nog in \'t Vrije een enkel kasteel zijne tinnen verhief. Bode op bode des adels kwam Graaf Lodewijk om hulp smeeken. Men verzocht hem daarbij, dit- maal den Abt van Vezelay te huis te laten, daar men wist hoe deze Prelaat, voor de geschenken des volks niet ongevoelig, eiken krachtigen maat- regel tegenwerkte. Het was tegen Kerstmis 1324, dat de Graaf weder voet op den Vlaamschen bodem zette. Hij reisde		tot Kortrijk door, waar hij zijn oudoom Jan van Namen, zijn oom Robert van Cassel, Jan de Nesle, Heer van Dendermonde, en vele andere aanzienlijken verzocht had om bijeen te komen. Zoo als ligt te denken is, werd nu van schier alle zijden op eene strenge vervolging der plebejisehe oproeriingen aangedrongen. Graaf Lodewijk, vergramd dat zijne zachtheid twee malen zonder uitwerking was ge- bleven, gaf aan dezen aandrang gehoor. Hij vaar- digde het bevel uit om eenigc belhamels in het Vrije des nachts van hunne bedden te ligten, en toen zij voor hem te Kortrijk waren gebragt, liet hij hun het hoofd voor de voeten leggen. De vergaderden huiverden nogtans om Brugge aan te tasten, waar de Klaauwaards hen alles behalve met fluweclen pootjes zouden ontvangen. Er werd derhalve besloten, Aardenburg en Ghistcl te versterken, ten einde van daar te gelegener tijd tegen Brugge op te rukken. Dan dit was olie in \'t vuur. Boonen belegerde Aardenburg, terwijl Zeger Jansz, die naar Ghistel was getogen, door de burgerij van dat steedje werd geholpen om \'s Graven aanhang te verdrijven. Verscheidene edelen die in de stad van st. Godelieve aan de verdediging tegen Zeger Jansz hadden deel- genomen, werden, in boeijen geklonken, naar Brugge gevoerd, waar de Gouverneur van Ghis- tel, Jakob van den Berge, aan zijne wonden over- leed (January 1325). Het berigt van Ghistel\'s val maakte in het kamp der opstandelingen voor Aardenburg een diepen indruk \'. Men zwoer het beleg niet op te geven, vóór de bezetting zou verdreven zijn, en, schoon men in de eerste weken van 1325 bijzonder streng en guur weder had, sprak niemand van naar huis keeren. Gedurende de zes weken die zij daar lagen, trok eene afdeeling der belegeraars, onder Wouter Rathgeer, al stroopende tot Assenede. Doch ook hier werd zij overvallen door den Graaf en de hem getrouwe Gentenaren, die de Bruggelin- gen met bebloede koppen deed afdeinzen. Boonen echter lag zoo wel verschanst, dat de Grafelijken het niet waagden, hem van Aardenburg te verdrijven. Alleen aan de dapperheid der bezetting was het te danken, dat de opstandelingen hier niet slaag- den als te Ghistel. Aardenburg bleef aan den Graaf. Inmiddels was Zeger Jansz van Ghistel verder naar het Zuiden opgerukt. Van vele zijden ontving hij on- derstand, inzonderheid van de Bruggelingen, die daartoe eene talrijke magt aan zekerenNikolaas Zan- neken toevertrouwden. Dit legerhoofd, geboren te Lamperni8se, in het Veurner-Ainbacht, had toen hij zich tegen de trawanten van d\'Aspremont kantte, naar Brugge moeten wijken, waar de magistraat hem het poorterregt verleende, en het gild der visch- verkoopers hem in zijn midden opnam. De eerste plaats die Zeger Jansz en Zanneken te zaraen aanvielen, was Nieuwpoort, waarover Graaf Lodewijk de verdediging aan Lodewijk van 1 Zie di\' plaat op hluda. 577.

-ocr page 596-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

584

zich ook de steden st. Winoxbergen, Cassel, Belle, Thonrout, Roussclare en Kortrijk bij hem aan, waarop Zanneken al die plaatsen van eene genocg- zame bezetting voorzag, om iederen aanval der edelen af te weren. De ridderschap toch bleef niet werkeloos tegenover haar magtigen vijand. Van tijd tot tijd ligtten de edelen en hunne manschap- pen eenige opstandelingen op, die dan als moor- denaars en brandstichters aan de regters van den scherpen zwaarde werden overgeleverd, om gehan- gen of op \'t rad gezet te worden. Ook werden door den adel al de woningen der kwalijkgezinde burgers en dorpers aan de vlammen ten prooi ge- geven. Brandstichting was overal aan de orde, want

Casscl had toevertrouwd. De opstandelingen be- lioefden geene bijzondere krachten aan dit beleg te bestedon : zonder slag of stoot kwamen zij de veste binnen. Evenzoo ging het hun te Veurne. Naauwelijks vernamen de burgers, dat de welbekende Nikolaas Zanneken naderde, of zij beschouwden hem als den held, wien de Hemel hun ter redding gezonden had. Onder luide vreugdekreten heetten zij hun vroegeren medeburger welkom. De opstandelingen gewaagden als van cene on- betwistbare daadzaak dat Hobert van Cassel hunne partij was toegedaan. Hoe keken ze echter op hun neus, toen zij, bij het optrekken naar Duinkerken, zes Vrijlaten aan Hobert afvaardigden, en Robert

Slag van Cassel op 23 AiipiHtus 1328.

in zijn kamp te Zuidcote deze afgezondenen het hoofd voor de voeten liet leggen. Die teleurstelling hield Zeger Jansz en Niko- laas Zanneken niet terug, om den togt naar Duin- kerken voort te zetten, waarvan de verdediging aan Robert van Cassel was opgedragen. De edelen waren vaRt besloten om de opstandelingen te wederstaan. Niettemin kwam van de verdediging der veste uiterst weinig, daar de volgelingen des adels meerendecls tot den vijand overliepen. Robert van Cassel, alles verloren ziende, zette zijne gade Jeanne achter zich op het paard, om zoo spoedig mogelijk zijn veilig kasteel ter Wal in het Nicpperbosch te bereiken. De opstand breidde zich verder en verder uit. Na Zanneken\'s zegepraal te Duinkerken, sloten

ook de opstandelingen gaven de woningen hunner tegenstanders aan de vlammen ten prooi. Onder de gebouwen door de Klaauwaards vernield, be- hoorden twee sterke huizen, die Robert van Cas- scl binnen Duinkerken en Casscl bezat. Om een dam op te werpen tegen zooveel ellende, riep Graaf Lodewijk de drie leden van Vlaanderen te Gent bijeen. Beide partijen staakten hare aan- vallcn, en, in de hoop, dat zijne stem ditmaal gehoor zou verwerven, bepaalde Graaf Lodewijk, dat alle wcerspannelingen in genade zouden ont- vangen worden, zoo zij de aangcrigte schaden wilden vergoeden en daarenboven zekere boete opbrengen (21 Maart 1325). Het scheen, of de beroerde gemoederen tot rast neigden. Maar zoo vaak de aangewezen commi8sa-

-ocr page 597-

685

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

de wapenen, waardoor herhaalde malen weder gc- weldenarijen voorvielen. Onder meer hadden zeer onstuimige tooneelen te Kortrijk plaats. Zoodra Graaf Lodcwijk daarvan kennis bekwam, vertrok hij naar deze oude Leijestad, waar hij zes afge- vaardigden van Brugge, die de onrust aanstookten, in de gevangenis liet werpen. Naauw was het berigt van deze kerkcring te

rissen voor het opmaken tier schaden — Robert van Cassel en gevolmagtigden nit Gent en Yperen — poogden te vergaderen, werden zij in hun onder- zoek door de menigte gestoord. Zij konden noch hunne taak beginnen noch haar voleindigen. Den 11 Juny zouden zij in de Abdij ter Duinen bijeen komen. Maar naauwelijks hadden zij elkander in het convent begroet, of twee hoopen Vrijlaten en |

1

Veurenaars, onder Zeger Jansz en Nikolaas Zan- neken bezetten de toegangen. Schelle kreten be- dreigden de vergaderden, zoo zij tot besluiten kwamen, die aan de zaamgeschoolden zouden mis- hagen, een staat van zaken waardoor ook deze vergadering niet het minste gevolg had. Overeenkomstig dit gedrag bleven de poorters en dorpers die zich zoo veel magt aanmatigden, in

! Brugge ontvangen, of de verbolgenheid der stedV lingen gaf zich lucht in duizend smaadredenen tegen den Graaf. "Hoe," spraken zij, "Lodcwijk neemt onze medeburgers gevangen, die wij afvaardigden om cene goede verstandhouding te bevorderen! Het is eene schennis van \'s volks regten als hij onze afgezanten in den kerker werpt!" Onder de leiding hunner hoofden waren spoedig 74

-ocr page 598-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		580
		I opligtcn en het hoofd afslaan. Thans is het onze ! beurt, Graaf Lodewijk!" Het tiental edelen dat in het lot van hun raees- ! ter had gedeeld, werd nu aan de wraak opgeofferd. ! Een voor een werd, voor \'s Graven oogen, in I stukken gekapt, namelijk Jakob van Berge, Thierry de Medan, Guido de Pinsoen, Thomas van Nevere, Gilles Couriel, Wouter van Kollegem, Arnold de Dresscher en drie anderen, wier namen ons onbekend I zijn gebleven. Eindelijk zette men den Graaf op een klein paardje, waarop hij, vergezeld door zijn joelende tegenstanders, naar Brugge moest rijden, om daar in de Hal zijn heilloos bevel te overpeinzen. Tot nog toe was Yperen, Vlaanderen\'s derde stad, buiten de beweging gebleven, niet omdat het Ypersche volk anders gezind was dan de. Brugge- lingen en West*Vlamingen, maar omdat de stede- lijke regering, van hare onderzaten vervreemd, de zijde der Leliaards hield. Thans werd dit anders. Men een troep Veurenaars en Vrijlaten kwam Nikolaas Zanneken de Yperlingen uitnoodigen, zich bij den opstand aan te sluiten. De wethouders en de edelen, van de gezindheid der menigte maar al te wel onderrigt, kozen het hazenpad, waarop de te- rtiggeblevenen Zanneken, onder allerlei eerebetoon, als ware hij Graaf, binnenhaalden. Op het lot van Kortrijk wijzende, gaf deze demagoog der burgerij den raad, om de vesten der stad te vullen, de voorsteden binnen de muren te trekken en een nieuwen wal op te bouwen, die der gansene ge- meente bescherming kon verlecnen. Met welgevaL len werd deze raad ontvangen. Te midden der hevigste staatsstormen breidde het neringrijke Ype- ren zijne vesten uit. Aan het Fransche Hof wekten dezen gebeurtenissen in Vlaanderen do grootste verontwaardiging. Char- lc8 IV gaf den Gouverneur van het Vermandois be- vel naar Brugge te gaan en den ingezetenen op het nadrukkclijkst te bevelen, hun Graaf los te laten en zijne genade in te roepen. De burgers hoorden den Franschman met verontwaardiging aan. Zij gaven hem ten antwoord, dat de Brugsche poor- ters geen vrede zouden maken zoolang zij zich niet met de burgerijen van Gent en Oudenaarde ver- staan hadden. Zij zagen hem daarbij zoo donker aan, dat de gezant blijde was toen hij de Brug- sche muren weder achter den rug had. Bij den storm die uit Frankrijk dreigde, ge- i voelden de bewerkers dezer omwenteling, dat het i noodig was, een ruwaard aan te stellen, die ! de verstrooide krachten tot een geheel kon veree- nigen. Zij vestigden andermaal het oog op Kobert van Cassel, die ditmaal zijn verlangen om het bestuur over Vlaanderen te bekomen, niet meer verloochende als weleer bij de ontmoetingen te Zuid- ; cote en Duinkerken. Op aanzoek van Zanneken ; en diens medestanders, aanvaardde hij het ruwaard* I schap en bragt terstond een leger op de been, om den Bruggelingen en hun medestanders bij den strijd tegen de aanhangers van Graaf Lodewijk te wederstaal).
		vijfduizend Bruggelingen naar Kortrijk op weg, allen vast besloten om hunne medeburgers uit \'s (traven magt te bevrijden. Het oprukken der zoo gevreesde poorters was spoedig aan het Hof bekend. (Jraaf Jan van Namen ried zijn achterneef zich tot de tanden te ver- schansen. Daartoe besloten, gaf (JraafLodewijk be- vel om de voorsteden van Kortrijk in brand te steken, ten einde den vijand te verhinderen onop- gemerkt de wallen te naderen. Helaas, geen maatregel kon verderfelijker zijn. Een felle noorde- wind dreef de vlammen over de vesten. Vonken en brandende voorwerpen regenden op de woningen, en eer men het kon beletten, woedde de brand in verscheidene straten der stad. Kortrijk stond in vlammen. De burgers der schoone Leljestad, die kort te voren den (Jraaf gezworen hadden, hem gehouw en getrouw te zijn, achtten zich een speelbal van een af- schuwetijk verraad. "Poorters van Kortrijk!" klonk het uit veler monden: "Wij zijn verraden. Graaf Lodewijk vernielt onze stad en trekt nu hoon- lagchend met zijn hofstoet heen!" Binnen weinige oogenblikken waren de poorten gesloten. De klokken luidden. De burgers vielen met zwaarden, messen, mokers, spaken en alles wat hun onder de handen viel, op \'s Graven ge- volg aan. Onder de woedendsten behoorden de vrou- wen, die met loshangende haren de edelen te lijf gingen en hen onder vreeselijke raartelingen van \'t leven beroofden. (Jraaf Lodewijk had de brandende stad en hare woedende ingezetenen pogen te ontvlugtcn, doch men hield hem aan en bragt hem in verzekerde be- waring. Zijn neef Jan van Vlaanderen viel onder de handen der opstandelingen, en dit jammerlijk lot werd ook gedeeld door Jan van Nivelles, Jan van Verrières, Boudewijn van Zegerskapelle, Kobert van Zaamslag, Gwy de Crane, Gwy de Viscli en nog wel tweehonderd andere ridders. Een der weinigen die ontkwamen, was Graaf Jan van Namen, die eenige uren later te Lille kon mededeelen, van welke vreeselijke tooncelen hij te Kortrijk getuige was geweest (20 Juny 1325). Terwijl Namen\'8 Graaf de furiën der wraak ont- vlood, spanden de inwoners van Kortrijk alle krach- tcn in, om de ontbocidu vlammen te stuiten. Zij slaagden, afgemat van inspanning, ten laatste zoover, dat het vuur niet verder om zich greep. Des anderendaags zagen zij de vijfduizend Brug- gelingen naderen, voor wien zij niet slechts hunne poorten openden, maar hun zelfs den (Jraaf en tien edelen uitleverden. \' Lodewijk smeekte zijnen vijan- den genade voor zijn medegevangenen. Doch de woedende Bruggelingen hadden met niemand mcde- doogen. "Wij sparen deze Leliaards niet!" riepen zij uit, "omdat het op hun aanstoken is geweest, dat gij zoovele Vrijlaten in hun bed hebt doen
		Zie ili\' plaat 0|i l>hil/. 580.

-ocr page 599-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                          587
		In twee afvloeiingen gesplitst, zetten de opstan- delingen hunne aanvallen voort. De eerste, die door Kobert van Cassel werd aangevoerd, trok naar Oudenaarde. De andere, waarover Wouter Rathgcer gebood, rukte aan op (ient. Beide Sclieldc- j steden waren den Graaf getrouw gebleven, ten minste verzuimden hare besturen niets, om Lodewijk te hulp te komen. Mogten al eenige ingezetenen uit de ] arbeidende klassen mompelen, dat de oorzaak van al het kwaad gezocht moest worden hij \'s Graven gehechtheid aan Frankrijk en de Franschen, hunne stemmen verdoofden onder het gewigt dat de Leli- aards in de schaal legden. De Gentsche magthebbers besloten den Brugge- lingcn vóór te zijn. Zij droegen aan Willem van Wenemare de taak op. om de opstandelingen welke tot Deinse waren opgerukt, te verstrooijen. Door 20,000 man gevolgd, naderde van Wenemare, welke zich door eeno reusachtige gestalte onderscheidde, van de zijde van Nevele. Nabij de Rekelingerbrug stieten beide partijen op elkander. Robert van Cassel, tijdig onderrigt van het gevaar dat zijn medestrijders bedreigde, had een deel der troepen die Oudenaarde hielden ingesloten, ijlings naar Deinse gezonden. Te regter tijd bereikte deze hulp- bende het slagveld om aan den strijd deel te nemen. Van beide zijden werd met verbittering en niet zon- der voordeel gestreden. Doch toen Willem van We- nemare doodelljk getroffen nederzonk, was het met den voorspoed zijner partij ten einde. Den 15 July 1325 zag men de Gentenaren als vlugtelingen naar hunne vaderstad wederkeeren. De opstandelingen volgden hunne geslagen vlj- anden op den voet, niet slechts zij die bij Deinse de overwinning hadden bevochten, maar ook al de troepen die zich voor Oudenaarde hadden neerge- slagcn. Robert van Cassel nam daarbij over allen het opperbevel aan. Terwijl de belegerden alles in het werk stelden om weerstand te bieden, even als de belegeraars om te zegevieren, meldden afgezanten van Koning Charles zich bij beide partijen aan, om alle verschillen uit den weg te ruimen. Door hunne bemiddeling kwamen de Bruggelingen en Gentenaren met hunne wederzijd- schc vrienden tot de belofte, dat zij den strijd zouden staken. Doch naauw hadden de Fransche gezanten den rug gekeerd, of de partijen stonden weder even vijandig tegenover elkander als te voren. De Gentenaren eischten de onverwijlde invryheidstel- ling van den Graaf, terwijl de Bruggelingen hun hoogen gevangene niet wilden loslaten, dan nadat alle andere punten zouden behandeld en ten einde gebragt zijn. Daar men elkander niet wilde verstaan, besloten de Gentenaren zoo lang Graaf Lodewijk van zijne vrijheid beroofd zou zijn, Graaf Jan van Namen tot \'s Lands Ruwaard aan te stellen. De burgeroorlog kreeg daardoor zijn vol beslag. Gelijk onder de bevolking van Brugge en hare bondgenooten eenigen den opstand afkeurden, zoo waren er onder de Gentenaren, die, schoon hunne		magistraat \'s Graven zijde hield, den opstand zeer genegen waren. Vooral telde men onder de Gentsche wevers honderden die zich voor de Klaauwaards verklaarden. De partij van Jan van Namen ver- zuimdc niets oin die tegenstanders magteloos te maken door hen buiten de poorten te zetten. Knar- setandend van woede sloegen deze bannelingen den weg naar Gerardsbergen in. Na deze opruiming van misnoegden, besloot Jan van Namen een deel zijner strijdmagt uit te zen- den om Oudenaarde, Kortrijk en Gerardsbergen te bezetten. De poorters van laatstgenoemde stad wa- ren, hetzij naar eigen inzigt, hetzij door de redenen der tot hen overgekomen Gentsche wevers, alles behalve geneigd om de Leliaards als vrienden te herbergen. Niettemin namen zij den schijn aan, hen welkom te heeten. Toen Heer Jan van Gave- ren, die de bende aanvoerde, hunne stad na- derde, maakten de poorters geen bezwaar hera en de zijnen binnen te laten. Men liet de poort- braggen vallen en de Gentenaren in de stad. Maar zoodra waren deze welgewapende, doch op geen kwaad bedachte scharen niet door de poort, of sterke hoopen Gerardsbergers wierpen zich op de verschalkten, die voor het meerendeel als offers van den burgeroorlog vielen. De Klaauwaards hadden zich echter misrekend in de meening dat ook Jan van Namen bij deze ontmoeting was omgekomen: zij hadden, misleid door de kostbare kleedij des aanvoerders, den Heer van Gaveren voor den Na- menschen Graaf aangezien. Dit verraad — zooals Jan van Namen de slagting te Gerardsbergen noemde — wilden de Leliaards bloedig wreken, terwijl het den opstandelingen aan- zette om hunne aanvallen te verdubbelen. Deze laatsten hernamen Kortrijk en verjoegen hunne tegenstanders uit verscheidene sterkten aan de Leije en de Schelde, die Graaf Jan met bezettingen had voorzien. Eindelijk bedreigden zij Gent en Ouden- aarde andermaal. Koning Charles IV, die den opstand in Vlaan- deren al verder en verder om zich zag grijpen, herhaalde zijne eischen aan de Bruggelingen om Graaf Lodewijk te ontslaan en tot de gehoorzaam- heid terug te keeren. Hij bepaalde een dag, waarop de Brugsche magistraat en Graat Robert van Cassel voor hem te Farijs zouden verschijnen. Maar te vergeefs was dit bevel: geen Vlaming meldde zich bij den Franschen Monarch aan. Thans zocht de Koning zijn heil bij de kerke- lijke instellingen. Een Kardinaal, door den H. Stoel daartoe afgevaardigd en door de Bisschoppen van Doornik en Thérouanne ondersteund, verklaarde gansch Vlaanderen in den ban, met uitzondering van Gent en Oudenaarde, welke steden standvastig haar jongen Graaf getrouw bleven. Hoe ernstig de maatregel was, bragt zij weinig verandering te weeg: de opstandelingen gaven noch Graaf Lodewijk vrij, noch hieven het beleg der beide Scheldesteden op. Doch, kon de Kerk de bevrijding van Gent en

-ocr page 600-

588                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Oudenaarde niet bewerken, de winterkoude was magtiger. In het kamp der opstandelingen verdreef de gaarheid van het weder de tevredenheid, den lust, het vertrouwen. Van lieverlede onttrokken eenigen zich aan den last dien zij zich op den hals hadden gehaald, om aan hun huiselijkcn haard vcr- goeding voor het doorgestane leed te smaken. Na- tuurlijk krompen daardoor de legers der opstande- lingen in, zoodat de hoofden het geraden achtten om achterwaarts te wijken. Kobert van Cassel trok op Brugge terug, terwijl Wouter Rathgeer een kamp opsloeg bij Eecloo. Zoodra de Gentenaren het kamp rondom hunne stad opgebroken zagen, besloten zij den terugtrek" kenden het aangedaan leed te vergelden. Onder de aanvoering van Ilector Vilain en Zcger van Kortrijk

de opstand alle aantrekkelijkheid. Aan de kleinere steden en het platteland begonnen de hoogc toon en de bevelen der Bruggelingen tegen de borst te stuiten. Het vernielen van huizen en schuren, van den oogst en alle werken des vredes bragt de ecne ontbering na de andere voort, inzonderheid omdat de handel stilstond en de werkplaatsen niets opleverden. Daarbij waren de kerken gesloten, waren alle burgerlijke betrekkingen uiteen gerukt. Verscheidene bondgenootcn begonnen thans op \'s Graven loslating aan te dringen: men overstelpte den magistraat van Brugge met aanzoeken en ver- wijten. Voorziende eerlang door allen verlaten te zijn, besloten de Bruggelingen zich met hun doorluch- tigen gevangene te verstaan. Een stoet van hoofden

Koning rhilippc VI neemt afacliriil van Grunf Lotlcwgk.

zetten zij de verstrooide benden opstandelingen achterna. In het vlakke oord tusschen Oudenaarde en Kortrijk stieten zij op eenc afdeeling hunner tegenstanders, die, 800 in getal, nagenoeg allen werden neergeveld. Verder maakten zij zich mees- ter van het Land van Waas, de Vier-Ambachten en het dusgenoeradc Keizerlijk-Vlaanderen. Rath- geer, die te Eecloo stand had gehouden, dcedeene poging om de Vier-Ambachten te herwinnen. Doch de fortuin scheen den opstandelingen voor goed den rug te keeren: zij ondergingen bij Assenede eene volkomen nederlaag. Rathgeer en zijn makker Bou- dewijii Bockel waren onder de dooden, terwijl Zeger Jansz en Lirabert I? jouen slechts met moeite door de vlugt een zelfde lot ontgingen. D)or deze achtereenvolgende nederlagen verloor

en aanzienlijken begaf zich naar Lodewljk\'s kerker. Men verootmoedigde zich voor den Graaf en riep zijne vergiffenis in voor al het leed hem aangedaan. "Wij zullen ons nimmer weder tegen u verzetten 1" rie- pen zij uit, "indien gij ook ditmaal genade voor regt laat gelden!" Lodewijk was te blijde over zijne verlossing om niet alles te beloven. Hoe had hij zich in de zes maanden sedert zijne opsluiting gelangwijld! Hij verliet terstond Brugge, om zijne getrouwen te Gent door zijn komst te verheugen (January 1326). Gelukkig voor Vlaanderen zoo Lodewijk, getrouw aan zijn woord, een verstandig gebruik van den terugkeer binnen zijn paleis te Gent had gemaakt. Dan hjj kon de ontvangen beleediging niet ver- kroppen en verliet zijne hoofdstad aan de Schelde

-ocr page 601-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

589

vrediging tamelijk vlot van de hand ging. Brugge,het Vrije, Yperen, Kortrijk, 1\'operingen, st. Winox- bergen, Cassel, Belle, Meessen, Waasten, Brouck- burg, Veume-Ambacht, Oudenburg en Sluis \\ver- den allen weder door den Graaf in genade aange- nomen. Alleen Gerardsbergen werd, om het gepleegd geweld tegen den Heer van Gaveren en zijno vol- gelingen, van de verzoening uitgesloten, tot deze stad zich met Graaf Jan van Namen verstond, om dien Vorst eene boete van 300 ponden op te brengen. De overeenkomst waarbij den opstandelingen de ver- giffenia van Koning en Graaf werd toegezegd, legde

om Koning Charles IV mondeling verslag te doen ! van het doorgestane lijden, oin troepen te vra- i gen, ten einde eene herhaling van den opstand te voorkomen. Het eerste gevolg dier zamcnkomst was, dat de Koning de steden st. Omer, Thérotianne, Doornik, Lille en Doiiai, benevens eenige anderen vaneene talrijke bezetting voorzag. Daarna riep hij alle Vlaanische grooten op, om te Arques(bij st. Omer) voor zijne gevolmagtigden te verschijnen en de , bepalingen te vernemen, die hij noodig oordeelde i om de rust aan het Graafschap te hergeven.

Geboorte ren Loilewijk ren Hole.

Te bepaalder tijd lieten \'s Lands edelen, gees- telljken en magistraten zich te Arques vinden. Graaf LimIcwijk verscheen er eveneens, en met hem zijn oudoom Graaf Jan van Namen, zijn oom Robcrt van Cassel, benevens zijne tante, de Vrouwe van Coucy. Van de zijde des Konings kwamen zijn vertrouwde, de Florentijner Andreas Ghiny (die later Bisschop van Doornik werd), Pierre de Congières en andere edelen van hoogen rang. De Fransche gevolmagtigden spreidden in hunne zamenkomsten met de Vlaamsche magistraten veel gematigdheid ten toon, zoodat het werk der be-

aan de poorterijen en haren aanhang eene boete op van 100,000 gulden ten behoeve van Graaf Lodewijk, 200,000 gulden voor schadevergoeding aan de bewo- ners van Gent en Oudenaarde, benevens schadever - goeding voor al het vernielde aan kerken en kloosters, het stichten van een Karthuizcrklooster bij Kortrijk voor twaalf monniken, die dagelijks zouden bidden voor de zielen der edelen welke er in Juny 1325 den dood hadden gevonden, en pelgrimstogten naar San Jago di Compostella en andere verwt)- derde plaatsen door 300 Bruggelingen en Kort- rijksanen. Eindelijk zonden de verdreven amb-

-ocr page 602-

		590                                         GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		tenarcn weder door de stedelingen in de door hen verleende betrekkingen erkend worden, en zij die door de wet tot ballingschap werden gedoemd, voor altijd bannelingen blijven. Nadat deze vrede door alle partijen was bezwo- ren en bezegeld, werd door Paus Joannes XXII het interdict over Vlaanderen opgeheven. Het verdrag van Arques bewaarde in Vlaande- ren slechts kort rust en vrede De mannen die door den opstand tot posten en waardigheden wa- ren verheven, toonden zich alles behalve bereid om daarvan afstand te doen en tot hunne vorige betrekkingen terug te kecren. Evenmin vonden de veroordeelden tot ballingschap lust om naar elders te vertrekken. Vanhier voortdurende moeijelijkhe den, die onder anderen de stad st. Winoxbergen op het geweldigst beroerden. Bij dien geest om aan eigen aanzien en voor- deel \'s Lands welzijn op te offeren, maakten de stokebrands gebruik van den dood van Koning Charles IV — waarmede het regerend Stamhuis in Frankrijk een einde nam — om hun vroegere vol- gelingen tot een vernieuwd verzet tegen den Graaf op te hitsen (1 February 1328). Zij vonden een maar al te willig oor. Te Brugge vereenigden Zeger Jansz en Lambert Boonen an- dermaal gansche scharen, die genegenheid toonden om de vroegere aanvallen tegen de eigendommen der edelen te vernieuwen. Zij verkregen eerlang zoo veel magt, dat Thomas Danckaert en Jan Acker- man Filips van Axel verhinderden, om in\'s Graven naam de wethouderschop te vernieuwen. Het berigt dezer gebeurtenissen ontving Graaf Lodewijk te Parijs, toen hij zijne Graafschappen bij Koning Philippe VI (van Valois) — een neef van Charles IV — kwam verheffen. Onmiddellijk gaf hij er kennis van aan zijn Leenheer, wiens hulp hij inriep om de wederspannigc Vlamingen te bedwingen. Philippe, door zijne aanstaande krooning en de aanspraken van Koning Edward III teruggehouden, zocht de oproerlingen in hun verzet te stuiten, door te bewerken, dat andermaal den kerkdijken ban over Vlaanderen werd uitgesproken. Maar met hoeveel nadruk de Bisschoppen van Senlis en Door- nik het pauselijk bevel ten uitvoer bragten, de raddraaijers wisten het Brugsche volk zoo geheel te beheerschen, dat het gepeupel allen met den dood bedreigde, die niet aan de bevelen van Zanneken, Jansz, Boonen en Jan Craye gehoor gaven. Dat dit dreigen de Bruggelingen ernst was, bewezen zij in- zonderheid den 8 July 1328, toen zij Willem van Couckclaere en andere poorters, die zich aan het verdrag van Arques wilden houden, bij een oploop in de Smedenstraat van het leven beroofden. Doch het wraakzwaard werd reeds gewet. Op het feest der II. Drievuldigheid, den 29 Mei (1328), had te Keims de krooningsplegtigheid van Phi- lippe VI plaats gevonden. Lodewijk, Graaf van Vlaanderen, verscheen bij deze inhuldiging met een gevolg van zesentachtig ridders, die allen zijne kleu-
		ren droegen. Volgens de regten van zijn Stamhuis, moest hij bij den optogt het koninklijk zwaard in de hand voeren. Maar toen de heraut riep: "Graaf van Vlaanderen! zoo gij hier tegenwoordig zijt, voldoe uw pligt", volgde een diep stilzwijgen. Lodewijk scheen den heraut niet te verstaan. Tot tweemalen herhaalde de Franschman zijne oproeping. De laatste reize trok Lodewijk eensklaps de wenkbraauwen op, alsof hij zich iets herinnerde. Hij naderde den Koning en eene knie ter aarde buigende., zeide hij: "Sire! "zoo uw heraut mij had opgeroepen als Graaf van Nevers of Rethcl, zou ik met grootcr spoed gekomen zijn." "Zijt gij dan geen Graaf van Vlaanderen?" vroeg de Koning. "Ja, Sire, doch alleen in naam." "Hoe verklaart gij dit?" "Sire, de poorters van Brugge en Yperen, van Poperingen en Cassel hebben mij buiten mijne domeinen gesloten." "Wel begrepen, waarde neef! Wij zullen er u terugvoeren en zweren bij het heilig oliesel dat wij heden ontvingen, niet naar Parijs terug te keeren vóór gij voldoening zult ontvangen hebben." "Duizendmaal dank, mijn Koning!" En dit zeggende kuste Lodewijk I Philippe VI de hand. Ingevolge deze belofte was de oorlog tusschen de Franschen en de Vlaamsche opstandelingen onver- mijdelijk geworden. Koning Philippe koesterde, even als zijne voorgangers, een beslisten weerzin tegen de vrijheden door de Vlaamsche poorters verwor- ven. Hij achtte het noodig de landsheerlijke regten in Vlaanderen terug te brengen tot een staat die de burgerijen weder tot hare vroegere onder- worpenheid zou terugvoeren. Immers hij wist hoe zeer vele Fransche gemeenten hunkerden naar de magt en het aanzien, dat aan hare zusteren aan het Zwin, de Leije en de Schelde ten deel was gevallen. Hij achtte het noodig, dat de bewoners van \'t Vermandois en Artois, die het meest naar Vlaamsche instellingen haakten, eene ernstige waar- schuwing ontvingen. De groote vassalen werden opgeroepen, zich den 22 July te Arras te laten vinden. Zij haastten zich om aan die opontbicding te voldoen. De Fransche edelen wedijverden te allen tijde om een nieuwen Koning bij zijn eersten veldtogt ter zijde te staan. Zij wenschten zich onder zijne oogen te onder- scheiden om zich daardoor den weg tot onder- scheiding en fortuin te banen. Daarenboven be- schouwden de edelen den Vlaamschen oorlog als eene zaak die hun in het bijzonder ter harte ging. Zij wisten hoezeer de Fransche burgerijen haakten naar de vrijheid die de Vlamingen genoten, en dat, zoo deze poorters die vrijheid niet gewapenderhand eischten, dit alleen het gevolg was van den schrik, welke de strenge bestraffing van iedere vrije ge- voclsuiting naar zich sleepte. Het Fransche leger, dat zich in den zomer van 1328 te Arras vereenigde, was een der schoonsten

-ocr page 603-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

591

welke liet Koningrijk in de laatste tijden vereenigd had gezien. Het bestond uit tien afdeelingen. die te zamcn onder honderd en zeventig banieren op- trokken. De Maarschalken van Frankrijk en Navarre voerden de eerste dezer af deelingen aan. De Graaf van Alengon, \'s Konings broeder gebood de tweede; de Grootmeester der Malthczer ridders de derde; de Con- nétable Gautier de Chatillon de vierde; de Koning, door 1\'hilippe d\'Evreux (Koning van Navarre), den Hertog van Lotharingen, de Graven van Evreux en Bar vergezeld, de vijfde; Eudes IV van Bourgogne de zesde; Guigues, Dauphin van het Viennois, de zevende. De drie overigen trokken op onder aan- voering van Willem van Avennes, Graaf van He- negouwen, Holland en Zeeland \'; van Jan van Luxemburg, Koning van Bohemen; van den Hertog van Bretagne; van Robert van Artois, Graaf van Beaumont; en van Louis I, Hertog van Bourbon. Bij dit leger sloten zich cenigc honderden Gen- tenaren en Oudenaarders aan, die tot nog toe partij voor Graaf Lodewijk gekozen hadden. Eenige honderden anderen echter bestookten de opstandc- lingen uit het noorden. Onder het geleide van Hector Vilain trokken zij naar Biervliet, van waar zij den gansenen Scheldcoever naar de zijde van Cadzand afliepen en alle dorpen tot onder den rook van Brugge plunderden en verwoestten. Ofschoon Nikolaas Zanncken slechts een betrek kei ijk klein leger aan de 90,000 verbondenen kon tegenoverstellen, wanhoopte hij niet aan het wel- slagen van den oorlog. Ondersteund door Boonen» Jansz en andere hoofden, boezemde hij den poor- ters en hunne bondgenooten uit de onderscheideno ambachten een onwrikbaar vertrouwen op hunne wapens in. Hij zelf rukte, door Winok Fierens gerugsteund, met de Veurenaars, Brouckburgers, Nieuwpoortenaars, Poperingenaars en Casselaars naar den Casselberg, waar hij de hoofdaanval des vijands verwachtte. De Bruggelingen en de Vrij- laten rigtten zich onder geleide van Zeger Jansz naar de zijde van Doornik, terwijl de Yperlingen en Kortrijksanen den weg naar Lille insloegen, dat is naar de stad waar het hoofdkwartier van Graaf Lodewijk was gevestigd. Inmiddels had Koning 1\'hilippc VI de Vlaamsche grens bij Blaringem overschreden om voort te ruk- ken tot de Peene, een kleine rivier die, na de zuider helling van den Casselberg omkronkeld te hebben, zich na een loop van vijf uren met de Yperlce ver- eenigt. Hier kwam \'s Graven oom, Robert van Cassel, den verbondenen zijne diensten aanbieden. Hij achtte de zaak der opstandelingen verloren, zoodat hij de verstandigste partij meende te kiezen door zich weder bij de sterksten aan te sluiten. Heel gaarne zou hij zijn neef, Graaf Lodewijk, verdron- gen hebben, doch daartoe miste hij den volharden- den moed van zijn voorvader Robert de Fries. In de hoop de Vlamingen uit hun sterke stelling te verdrijven, leiden do Fransche al do dorpen

rondom den berg aan kolen. Doch de Vlamingen lieten zich door dit gezigt niet verlokken, te minder omdat al wat zij in vlammen zagen opgaan tot de domeinen behoorde van den aanvoerder die zich van hunne zijde had losgescheurd om zich bij den vijand te voegen: Robert van Cassel. Nikolaas Zanneken dreef de vermetelheid zoo ver, dat hij zich in het gewaad eens visschers in het Fransche kamp waagde, om dat te verkennen en daarnaar zijne beschikkingen te regelen \'. Om den vijand te meer te tergen, schilderden de Vlamingen hanen, als het zinnebeeld der Franschen, op hunne banieren en plantten houten vogels van deze soort op de muren der stad Cassel, allen met schimpende op- schriften. Men duidde daarin Philippe VI als een gevonden Koning aan, omdat zijn regt op den troon naar veler meening ver boven allen twijfel was verheven. Zoo las men: Van dat men deze hanen zal hooren craeyen, Zo zal hem die ghevonden coninek hier binnen verfraeyen. Of om beter door den vijand te worden verstaan, liet men den geschilderden haan zeggen: Quand ce coq icy chantera, Le roi tronvé cy entrera. Zanneken die door zijn vermetelen togt door \'t Fransche kamp geleerd had, hoe slecht daar wacht werd gehouden, besloot in den namiddag van den 23 Augustus een aanslag op de legerplaats te wagen. Hij plaatste zich te midden der opstandelingen en sprak hen toe: "Strijdgenooten! Zijn wij de dappere mannen niet meer die geheel Vlaanderen op onze zijde hebben gebragt en nooit eenig Vorst of leger vreesden? Hebben wij niet altijd gewenscht om den gevonden Koning te ontmoeten. Welnu, hij is daar, onder onze oogen. Waarom zullen wij onze zegepraal uitstellen? Waarom vallen wij den vijand niet op het lijf, terwijl hij er ver af is een aanval te vermoeden en zich vermoeid of spelend op den grond heeft uitgestrekt? Zijt gij dezelfden niet meer als vroeger. Of hebt gij vrees?" Donderend klonk het rondom den aanvoerder: "Op, op! vallen wij den Koning aan!" Te naauwernood was die galm gehoord, of de Vla- mingen daalden reeds in slagorde den bergaf, om zich op de vijandelijke legerplaats te werpen. De zorgelooze wacht werd overhoop gesmeten. Zanneken sloeg den regelregten weg naar \'s Konings tent in, terwijl de verschrikte soldeniers bij het uiteenstniven de lucht met den kreet vervulden: "Alles is verloren!" Miles des Noyers, wien de koningsvaan was toe- vertrouwd, sloeg met de eersten op de vlugt. Hadden Willem van Holland en Henegouwen en Robert van Cassel geen stand gehouden, Koning Phi- lippe ware waarschijnlijk verloren geweest. Doch hunne wakkerheid schonk den Franschen Monarch de gelegenheid, zijne keurbenden ora zich te verzamelen. Door een geheimen uitgang zijne tent

1 Vergelijk bladx. 238.

1 Zie de plaat op bladx. 581.

-ocr page 604-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

502

ontweken, gelukte liet hem, door de linlp zijner bond* genooten eerlang den kleinen hoop Vlamingen te om- singelcn. Zanneken en de zijnen verrigtten wonderen van dapperheid, doch de Vlaarasche aanvoerder raakte te midden der vooruitgedrongen Hollanders en Hennewieren. Hij werd overweldigd en in stuk- ken gekapt. De val van Zanneken besliste de nederlaag der Vlamingen, wien niets overbleef dan pogingen aan te wenden om den breeden drom die hen omringde, te doorbreken. Allen zagen het onmogelijke daarvan in. Doch, overtuigd dat zij den dood niet konden ontkomen, besloten zij hun leven zoo duur moge- lijk te verkoopen \'. Zij vochten als razenden en

echter niet zonder nieuwe verliezen. Van de 16,000 die Cassel hadden verlaten, keerden er naauwe- lijks 5000 terug. Nog dien eigen avond drong Koning Philippe tot de hooggelegen stad door, waar hem geen tegenstand meer werd geboden. Treurig was het lot dat de veste thans verbeidde. Zij werd aan de vlam- men ter prooi gegeven, terwijl het gezigt dier vlam- men, welke uithoofde van het verheven terrein tot in het hart van Vlaanderen werden opgemerkt, overal schrik, angst en verslagenheid verwekte. Philippe VI was, toen het strafgerigt werd vol- trokken, naar zijne tent aan den voet des bergs terug- gekeerd. Mogt hij zich al over de behaalde zege ver-

volgen.

Iv parochie Ier Streep door de wc

heugen, de strijd had hem niettemin veel ontroofd. Tal van trouwe edelen lagen op het bed van ceruitge- Btrekt. Daarbij waren verscheiden voorname vassal- len.zoo als de Hertog van Bourgondië en de Graven van Har, Houlogne, Savoic en Champagne, gekwetst. De nederlaag te Cassel had den opstand schier volkomen gefnuikt. De steden van het Vlaamsche kustland, Vcurne, Dixmuiden, Nieuwpoort, st. i«inoxbergen, Poperingcn en Helle, boden terstond hare onderwerping aan. "Steek haar in brand 1" klonk het in het Fransche leger, doch de tusschcn- komst vanNicolaas, abt van ter Duinen, weerhield dien wreeden last. Koning Philippe beloofde dezen geestelijke dat al de vesten, waar de burgerijen berouw toonden, gespaard zouden worden.

deden duizenden in het stof bijten. Koning Philippe, zoo even nog vlugteling, drong te feller op hen in, naarmate zij hem dieper beleedigd hadden. Doch eindelijk luisterde hij naar den wijzen raad van een zijner volgelingen. "Open hun een uitweg, mijn Vorst!" had deze hem toegefluisterd, "die wanho- pigen en razenden zullen anders nog onbegrijpelijk veel edel bloed doen vloeijen!" Philippe volgde dien wenk. De rijen der Fransehen ontsloten zich op één zijde. De Vlamingen maakten daarvan ge- bruik, staakten lederen nutteloozen aanval, en, zich tot het verdedigen hunner personen bepalende, snel- den zij naar den berg weder. Hunne vlugt was

1 Zie de plaat op bladz. 581.

-ocr page 605-

593

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

liet midden der Bruggelingen kwamen Lodewijk van Neven om vergiffenis en genade te smeeken. De flraaf voerde hen in eigen persoon tot den Koning, aan wien zij zieh zonder eenig voorbehoud onder- wierpen, l\'hilippe. geenszins geneigd allen vergill\'e- nis te verleenen, liet zieh omtrent het bedrijf van elk in liet bijzonder inlichten. Daarnaar velde hij het vonnis. Eenigen werden ter dood gebragt, anderen den Lande uitgejaagd, en nog anderen voor den tijd van drie jaren naar Frankrijk aan gene zijde der Stomme gebannen. Ten slotte beval de Koning, dat

Na vier dagen op liet slagveld vertoefd te heb- beu, reed de Koning naar Yperen. De burgers dezer belangrijke veste, die na de Bruggelingen het meest hadden geijverd om den opstand uit te breiden, dach- ten geen oogenblik langer aan verzet. Zij gingen den Koning tot aan liet naaste dorp te gcnioet, boden hem de sleutels hunner stad aan en leverden hem zelfs de hoofden van den opstand uit. voor zoo veel die zich binnen Yperen bevonden. Het vonnis dezer aanvoer* ders was oogcnhlikkclijk opgemaakt Zij werden allen opgehangen. Maar deze uitgeleverden waren Koning

Zogsr van Kortrijk herbergt de KngcUcli

aardigden.

l\'hilippe niet voldoende. Hij eisehte nog verschil* lende gijzelaars, die men hem niet kon weigeren. Alleen de Bruggelingen weifelden met hun on- derwerping. Een .lansz, een Booncn en soortgelij- ken, die niet hopen konden vergiffenis te verwer- ven, moesten wel op verzet blijven aandringen. Doeh de vrouwen waren met dat volhouden niet gediend. Zij verhieven hare stemmen, en aan haar dringen en smeeken was het te danken, dat ook deze stad in onderwerping kwam \'. Afgevaardigden uit 1 Zie de plaat op blad*,. 58.V

300 jeugdige Bruggelingen met hem als gijzelaars naar Parijs zouden keeren, om daar minstens drie maanden in zijne nabijheid te verwijlen. Nog was geen maand sedert den slag van Oassel verloopen, toen men de onderwerping der oproerige steden en kasselrijen voldongen kon hecten. l\'hilippe keerde nu over Lille naar zijne hoofd- stad terug. Van Graaf Lodewijk afscheid nemende, voegde hij hem deze merkwaardige woorden toe: "Waarde neef, wij zijn op uw verzoek naar Vlaanderen gekomen, om uw gezag te herstellen. Het is mogelijk, dat gij zelf aanleiding tot den op-

-ocr page 606-

		594                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		stand hebt gegeven, door te verznimen regt te J doen waar dit noodig was. Maar wij verlangen dit niet te onderzoeken. Weet echter, dat wij voor dezen togt groote kosten hebben gemaakt en dus regt zouden hebben daarvoor vergoeding te vragen. Dan, wij schelden u die sommen kwijt en geven u uwe staten onderworpen en bevredigd weder. Doch • wacht u wel om ons nogmaals uit gelijke oorzaak terug te roepen. Indien uw slecht beheer ons ver- pligtte nog eens weer te keercn, zou dit minder tot uw voordeel, dan wel in ons belang zijn\'!" Deze vingerwijzing ging helaas, voor Graaf Lo- dewijk verloren, even als de les der ondervin- ding. Hij was zwak, zinnelijk, een speelbal zijner luimen, van vrouwen en gunstelingen. Door eene vreemde magt in het bewind hersteld, begreep hij niet, dat zijne regering slechts duurzaam kon zijn, wanneer hij de genegenheid zijner onderdanen wist te verwerven. Niets was hem duidelijk, dan dat eene breede kloof tusschen den adel en de gc- meenten van Vlaanderen was ontstaan. Ongelukkig genoeg meende hij die alleen te kunnen dempen door den adel te bevoorregten en het volk te kortwieken. De Franscligezinde edelen waren hem oneindig aangenamer dan de echt-vaderlandsche volksmenigte. Met deze inzigten maakte Lodewijk zijne terug- gewonnen magt cijnsbaar om der gemeenten zware lasten op te leggen. Inzonderheid moest Brugge, het hoofd van den opstand, zich diep verncde- ren en groote geldsommen opbrengen. De Graaf eischte van de burgerij 100,000 Parijsche ponden, behalve eene jaarlijksche rente van nog 3000 pond. Voorts moesten de Bruggelingen zich op den weg naar Male voor hem verootmoedigen en om genade smeeken. Den Vrijlaten werd eene boete van 40,000 pond op de hand en van 3000 jaarlijks opgelegd. Yperen moest 24,000 pond ten offer brengen, Kortrijk 5000. Aan de stad Dendermonde werd opgelegd om 3000 pond uit te keercn, dewijl zij de bannelingen ontvangen en den wederspannigen hulp geboden had. Dixmuiden moest telken jaar (iOOO pond betalen. Damme werd bezwaard met 3000 pond in eens en 1000 pond \'s jaars. Aar- denburg werd veroordeeld tot een voortdurenden cijns van 500, IJzendijkc tot 30, Veurne tot 100, het Veurner-Ambacht tot 200 en Aalst tot 3000 pond. Gerardsbergen werd eveneens tot eene jaarlijksche opbrengst verwezen, die op 600 pond werd gesteld, na vooraf G00 pond in eens uit- gekeerd te hebben. De boete door Oostende te voldoen bepaalde Graaf Lodewijk op 200 pond onmiddellijk en 100 pond \'s jaars. Doch het bleef niet bij deze afpersingen. Ver- schcidene hoofden der opstandelingen werden ge- vat en ter dood veroordeeld. Dit lot trof onder anderen Lambert Boonen, die in zoo vele veld- togten zijn stadgenooten, do Bruggelingen, had aangevoerd. Eveneens Jan van Dudzeele, die Graaf 1 Zie du plaat op liladz. 588.
		Lodewijk gedurende \'s Vorsten gevangenschap had bewaakt. Ook Gozewijn van Odegein, die het baljnw- schap van Deinse had aanvaard, toen de opstan- delingen hem dit opdroegen. Zij allen vielen onder de bijl des scherpregters. Zeger Jansz ontkwam de doodstraf door de vlugt. Hij vond eene schuilplaats in Zeeland Doch ver- nemende hoe geweldig de overwinnaar tegen de overwonnenen woedde, meende hij met goed ge- volg eene poging te kunnen wagen, om het gezag van Graaf Lodewijk andermaal aan te tasten. Den lsicn February 132\'.l verliet hij met 200 vlugtelin- gen Zeeland op eenige schepen, die den ste- vcn naar de Vlaamsche kust wendden. Bij Oost- ende steeg hij aan land. Hier en in het naburig Brecdene door eenige manschappen versterkt, sloeg hij den weg in naar Oudenburg, van welke stad hij zich, hoezeer tegen den zin der ingezetenen, meester maakte. Doch nu was ook het einde van zijn voor- spoed daar. Te vergeefs was zijne uitnoodiging aan de Bruggelingen, om gemecne zaak met hem te maken. De burgers der tweede Vlaamsche hoofd- stad waren door het ondervonden leed wijzer ge- worden, zoodat zij, in plaats van aan Jansz de poor- ten te openen, tegen hem te velde trokken. Jansz waagde de kans, om zijne tegenstanders in het open veld te gemoct te trekken. Doch ijdel was dit pogen: hij moest binnen de beschermende wallen van Oudenburg terugwijken. Bij een tweeden uitval ging het hem nog erger: met drieëntwintig zijner onderschikten den Bruggelingen in handen gevallen, werd hij, in boeijen geklonken, naar Brugge gevoerd. Vreeselijk was het lot dat hem en den overigen gevangenen verbeidde. Naakt op eene kar gebon- den, werden zij door alle wijken der stad gevoerd. Van tijd tot tijd hield die sombere trein stil. Dan nepen scherpregters de gevangenen met gloeijende ijzers in het vleesch of streken de ongelukkigen daarmede over het lijf. Verscheidene malen werd dit herhaald tot de stoet de galg bereikte, aan wier voet de lijders eerst werden geradbraakt en vervolgens onthoofd. Na de voltooijing van dit strafgerigt hingen de scherpregters de lijken aan eenige galgen op, terwijl zij do afgehouwen hoof- den op hooge staken ten toon stelden. Voor het hoofd van Jansz was een schecpsmast genomen, zoodat het ver boven de anderen uitstak. Een tweede aanvoerder der oproerlingen, Willem Kanc, doorgaans Willem de Grijze genoemd, had om het lot van Jansz te ontgaan, de wijk naar Brabant genomen. Dan in plaats van zich schuil te houden, poogde hij Hertog Jan III te bewegen om (iraaf Lodewijk den oorlog te verklaren. Hij verzekerde den vreemden Vorst, dat zoodra deze aan het hoofd van een magtig leger de grenzen zou overschrijden, vele Vlaamsche poorters zich onmiddellijk onder \'s Vorsten vanen zouden scharen. Doch Hertog Jan had geen ooren voor dit voor- stel. Integendeel, hij nam Kanc gevangen om hem geboeid aan Graaf Lodewijk te zenden, die, zijne voorliefde voor Frankrijk trouw, andermaal Parijs

-ocr page 607-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

.595

schier alle Vlaamsche steden nagezien en door beper- kende bepalingen beroofd van die artikelen, waarop deburgers zich zoo vaak verhoovaardigd hadden. Zoo werd de schepensbank te Dixmuiden geheel vol- gens \'s Graven goedvinden bezet en daaraan een "ruwaard" toegevoegd, aan wien in de eerste plaats werd opgedragen, de regten van den Vorst te hand- haven. Lodcwijk oordeelde uit de algemeene vcrslagen- heid der gemoederen, dat hij het regte middel had gekozen, om zijne Vlaamsche onderzaten in rust te houden. Hij rekende er zoo stellig op, dat terwijl hij zijne voorliefde om in Frankrijk te ver- toeven , den ruimen teugel bleef vieren, hij slechts nu en dan eenige dagen in zijne landen tusschen de Noordzee en de Dender doorbragt. Het was niet voor den nazomer van 1330 dat hij zijne gade Marga- retha ten eerste male naar Vlaanderen voerde. Zij werd er overal op het prachtigst onthaald. De straten waren sierlijk getooid. In alle hoofdplaatsen gaf men schouwspelen en bood der Vorstin rijke geschenken aan. Na deze rondreize vestigden de vorstelijke perso- nen zich op het kasteel te Male, een half uur ten oos- ten van Brugge, waar Margaretha den 25 November 1330 van een zoon beviel, die naar zijn vader en grootvader den naam van Lodewijk ontving en door het volk met welgevallen Lodewijk van Male werd geheeten \'. De menigte hoopte dat deze Vor- stenzoon eenmaal zou toonen een echt Vlaming te zijn. Tegenover de vreugde van deze geboorte, onder- vond het Grafelijk Huis het leed van twee sterfge- vallen. De dappere oudoom van Lodewijk, Jan van Namen, overleed in hetzelfde jaar 1330 te Parijs. Hij werd in \'t graf gevolgd door Robert van Casscl, die in 1331 uit het leven scheidde. In den herfst van 1333 vond Graaf Lodewijk gelegenheid zijne domeinen uit te breiden door het aankoopen eener aanzienlijke bezitting aan de Dyle. De stad Mechelen namelijk was een domein der Bisschoppen van Luik, terwijl de voogdij daarover bij de Hoeren van Grimbergen, uit den Huize van Berthout, berustte. Bisschop Adolf, uit den Huize van Mark, misnoegd over de Mechelsche burgers die bij zijne verschillen met Hertog Jan III steeds de Brabantschc zijde hielden, verkocht den 2 Oc- tober 1333 deze stad met de dorpen liever, Muysen, Hombeek, Leest, Heffen, Neckerspoel enz., aan den \', Vlaamschen Graaf, tegen eene som van 100,000 I mottoenen en onder verpligting van leenhulde. ; Lodewijk poogde nu ook de regten der voogdij met deze heerschappij te vereenigen. Zijne pogingen ge- lukten, en elf weken later (18 December) kocht hij dat regt van den Gelderschen Graaf Reinald II en van diens dochter Margaretha, welke van hare moeder, Sophia Berthout, de Mechelsche goederen geërfd had. Zoodra de burgerij van Mechelen kennis van deze overeenkomst bekwam, toonde zij zich daarmede

tot verblijf had gekozen. Lodewijk leverde zijn op- roerigen onderza.it onverwijld aan den scherpregter van Philippe VI over, waarna aan den ongelukkige een vreeselijk vonnis werd voltrokken. Eerst kapte de beul Kane de beide banden af. Daarna sloeg hij meteen knods den ongelukkige de gewrichten stuk, sleurde hem toen op het rad vierentwintig uren ach- tereen over \'t veld en hing hem ten slotte aan een hooge galg, waar de beklagenswaardige misdadiger onder de ondragelijkste smarten het leven eindigde. Zoo talrijk waren de doodvonnissen die op\'s Gra- ven last, of liever door zijn toegeven aan wraak* zuchtige inblazingen, werden ten uitvoer gelegd, dat zij te Brugge tot Augustus 1329 voortduurden, en het gcheele cijfer van hen die in dit tijdstip op Vlaam8che schavotten het leven lieten, op na- genoeg tienduizend werd begroot. Onder de slagt- offers telde men Willem Couckelaere en Jakob Breydel, den zoon van den beroemden volksvriend, die in het kamp voor Kortrijk, op den gedenk- waardigen 10 July 1302, door Gwy van Namen tot ridder was geslagen. Terwijl zoo het bloed van ligtzinnigen en mis- leiden bij stroomen vloeide, bewogen \'s Graven Raden den Vorst, om de regten waarop de ste- delingen en Vrijlaten zich verhoovaardigden, te besnoeijen. Het allereerst werden de privilegiën van Brugge ingekort. Zoo behield de Graaf zich het regt voor om kennis te nemen van alle mis- drijven tegen de Kerk en hare dienaren, tegen den schout, den magistraat en de ontvangers der in- komende regten. Hij eigende zich de opbrengst toe van alle boeten, nevens het regt om de uit- spraken van den magistraat te wijzigen, wanneer hij oordeelde, dat die voor regt en wet schadelijk zouden zijn. Hij deelde de stad in drie verschil- lende gemeenten, waarbij hij over iedere afdeeling eigene schepenen aanstelde. Natuurlijk was dit alles zeer tegen den zin der gedemoedigde bevol- king, die aan deze verordeningen den naam van het Kwaad Privilegie gaf \'. Uit de oude keur van Gerardsbergen werd menig regt der ingezetenen geschrapt. Om Damme te straffen, kreeg MonnikenreedeJ dezelfde regten, even als Lorabardzljde s do privilegiën van Veurne en Nieuwpoort. In het algemeen werden de keuren van

1 Van Uit Kwaad Privilegie is noch eene copio in de archieven van Brugge, noch in die van het Vrye bewaard gebleven. Het orgineel wordt evenwel nog te Lille vertoond. 3 Monnikenreede was een dier talrijke liavenplaatscn welke nevens Rodenburg ot\' Aardenburg, st. Anna ter Muiden, Hoeke of Houcke en Lamniinsvliet of Sluis, ten gunste van den Hrugselien wereldhandel aan het Zwin of zUno inhammen was gebouwd. Het ontstond tor piaatse die de schepelingen door den naam van de Monnikenreede aanduidden. Er lag daar een klooster, waarin broeder Bal- ger in 1038 het lijk van st. Leewina uit Kngcland naar Vlaanderen overbragt. Monnikenreede had reeds vdór 1266 stadsregten verkregen. \' Lombardzljde is nu een dorpje van 658 inwoners (1 Januari 1870), een klein half uur ten noordoosten van Nieuwpoort.

1 Zie de plaat op bladz. 5S9.

-ocr page 608-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

596

maal in den steek. De Fransehe Monarch koos de partij des Brabanters, wien hij onder bevel des Konings van Navarre hulpbenden toezond. Doch aan Lodewijk\'s zijde schaarde zich Koning Jan van Bohemen, Graat\' Willem III van HolUInd en Henegouwen, Graaf Reinald II van Gelder, en de Graven van Gulik, Gleve, Namen en Loon, nevens de Heeren van Valkenburg en van Beaumoiit. Hun verbond werd bevestigd op eene zamenkomst te Valenciennes in January 1334. Met welke ellenden een zoo hevige krijg dreigde? als nu scheen los te bersten, de verzamelde

geenszins ingenomen. Toen Graaf Lodewijk naar I Mechelen wilde komen, om bezit van de stad te ne- | men en de liulde der bevolking te ontvangen, kwam al wat wapenen kon voeren, op de been. De burgerij j nam eenc zoo dreigende houding aan, dat \'s Gra- ven geraagtigden gedwongen werden, zich met t de vlugt te redden. Hertog Jan, die zich partij tegenover Lodewijk had gesteld, kwam dadelijk naar Mechelen en verklaarde den verkoop voor onwettig. Hij beweerde, dat de Heerlijkheid Meche- len, voor zoo ver die aan Luik behoorde, aan de Dijle eindigde, en het deel ten zuiden van dien i.\'l -sm.

Itc vrede wm Pcwlrrniundc l\'iU.I.i ml

Vorstcn lieten zich daardoor het genoegen niet ontnemen om lustig feest te vieren. Daar Graaf Willem van Holland aan het podagra ziek te bed lag, had hij de eer om zijne gasten te onthalen, aan Jean Bernier, Troost van Valenciennes, opge- dragen. Men ging aan tafel, zonder dat het onder- scheid van rang werd in acht genomen. Ieder Vorst of Heer had eene der aanzienlijkste burgervrouwen of juffers aan zijne zijde. Met de vermaken werd de behandeling van zaken vereenigd, en men zond herauten om den oorlog aan den Hertog van Brabant te verklaren. Reinald van Gelder en de Graaf

stroom op den grond van .Sempt was aangelegd, voor welke bezitting de Heeren van Grimbergen raan- schap aan \'t Hertogdom Brabant schuldig waren. Daarbij beriep hij zich op zijne hoedanigheid van voogd der Luiksche Kerk, zoodat zonder zijne toestemming geen dergelijke vervreemding mogt plaats vinden. Terwijl Graaf Lodewijk om de Mechelaars over hunne vermetelheid te straffen, al hun goederen in Vlaanderen verbeurd verklaarde, zocht hij naar bondgenooten die hem wilden bijstaan om Hertog Jan III te bestrijden. Koning Philippe liet hem dit-

-ocr page 609-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

597

van (Julik ontvingen van Graaf Lodewijk de verze- kering, dat Vlaanderen hun vergoeding geven zou, zoo aan de goederen die zij in Brabant bezaten, door dezen oorlog schade werd toegevoegd. De (Jraaf van Vlaanderen begon het oorlogsbedrijf met een lieldenfeit .van zeer twijfelaehtigen aard. Hij verbrandde de abdij van Afflighem, een der «schoonste conventen van de Nederlanden, maar op Brab&ntsch grondgebied gelegen. Een gelijk lot beschoor hij het dorp Lippeloo. Op zijne beurt plunderde Hertog Jan het Land van Aalst, wcrwaarts hij over Assuhe was getogeu. Aan de Maas en de

hen aanrigtten. Te vergeefs gaf Keinier van Crom- brugge een voorbeeld van alles oport\'erenden helden- moed: de 500 Vlamingen werden door de Bra- banters overvleugeld. Behalve hunne dooden , moes- ten zij honderd en vijftig gevangenen achterlaten, die allen naar Tcrvueren en Leuven werden gezonden. Gelukkig voor de Nederlanden was deze oorlog van korten duur. Koning 1\'hilippc achtte liet in zijn belang, eene betere verstandhouding te bewer- ken met alle Nederlandsche Vorsten. Uit dien hoofde zond hij eerlang gezanten naar deze landen, die in de nabuursehap van Maastricht een bestand be-

Kuniiic Edwin) III cm llmvuaril Jnkuli vim ArtevdüY.

Waal werd Jan III insgelijks aangegrepen. Tiel werd den 17 January (1334) door de Geldenenen. en \'s Hertogenrade den 11 Maart door de (Julik- kers veroverd. Ook maakte Graaf Reinald zicli bij verrassing van Sittard voor de kinderen van Valkenburg meester. Doch niet al het nadeel was op de zijde van Hertog Jan. Een troep van 500 Vlaamsche ruiters smaakte de voldoening tot de nabuurschap van Brussel door te dringen; dan hier, bij het Helle- ken, vielen zij in een hinderlaag, waarde Graven van Bar en van Nassau eene vrccselljke slagting onder

werkten, dat van tijd tot tijd verlengd, aanlci- ding gaf tot verschillende bijeenkomsten te Noyon en Cambrai (Kamertjk). Eindelijk, den2 Augustus, werden in laatstgenoemde stad de artikelen van vrede tusschen den Hertog van Brabant en alle bond- genooten gesloten, een vrede die zijn volle be- slag kreeg, toen de Koning de gemaakte bepalin- gen den 2(5 Augustus te Amiens bekrachtigde. De Her- tog van (ielder behield de stad Tiel en hare omstre- ken in ruil tegen Heusden, dat hem door den dood van Jan van Heusden was ten deel gevallen. Aan- gaande Mechelen werd bepaald, dat Margaretha

-ocr page 610-

		rAN VLAANDEREN.
		\',08                                          GESCHIEDENIS V
		van Gelder on hare erfgenamen deze stad en heer- lijkhcid /.muien behouden, zooals de Berthout\'s haar tot nu toe in eigendom hadden bezeten, terwijl een ernstig onderzoek zou plaats vinden naar de goe- deren die daartoe behoorden en die welken een leen van Brabant uitmaakten. Voorts zou dit onderzoek zich uitstrekken tot de vraag, in hoc ver de koop door Graaf Lodewijk van Vlaanderen gedaan van kracht zou blijven, en welke vergoeding hij, zoo deze koop van nul en geener waarde werd verklaard, van den Hertog zou ontvangen. Achtten \'s Lands ingezetenen het staken der vij- andelijkheden een geluk, zoo werd dit heil spoe- dig beneveld door een ramp, die het Graafschap van Hoogerhand werd toegevoegd. In November 1334 rees de zee tot eene zoo ontzettende hoogte, dat niet alleen vele dijken, maar ook geheele duinrijen weiden weggeslagen. Ter Streep bij Oostende en Seharphout of Blankenberge wer- den onder anderen geheel verzwolgen \'. Het Blan- kenberge dat wij kennen, werd eerst daarna op eene plaats, meer landwaarts in, door eene het oude Seharphout vreemde bevolking gesticht. Zelden is een leed zoo groot, of het brengt ook zegeningen voort. Uit was ook met den Brabantsehen oorlog het geval. Die krijg bragt de verstandhou- ding tusschen Graaf Lodewijk en de ingezetenen zijner tweede hoofdstad op beteren voet dan sedert 1323 het geval was geweest. Wijl de Bruggelin- gen den Vorst bij de krijgstoerustingen ijverig de behulpzame hand geboden hadden, wijzigde hij de strengste bepalingen van het Kwaad Privilegie. Onder anderen verklaarde hij, dat zoo de regten der Brugsche poorters door zijn schout of eenige grafelijke ambtenaren geschonden werden, deze geen vonnis meer zouden mogen vellen tot de stad in haar regt hersteld zou zijn. Ach, waarom ging Graaf Lodewijk niet op dezen weg voort? Maar hij verwijlde te gaarne in het zonnige Frankrijk, waar hem voortdurend bekers van lust en weelde werden geboden, waar de rijke Vlaarasche Graaf in staat was, zijner minnaressen, zijn vleijers en gunstelingen handen vol geld in den schoot te werpen. Met iederen dag kregen de Vlamingen de overtuiging dat tusschen hen en hun (•raaf een scheidsmuur was verrezen, die iedere toenadering te schande maakte. Zelfs de ste- den Gent en Oudenaarde, die zieh tot nu toe onwrikbaar aan Graaf Lodewijk hadden gehecht, verloren haar eerbied voor zijn persoon, al ge- voelde men nog neiging voor het grafelijk geslacht, dat, zij het ook slechts in eene zijlinie, van den gevierden Karel de Goede afstamde. Terwijl Graaf Lodewijk en zijne onderzaten zich meer en meer van elkander verwijderden, ging Koning Edward III, die inmiddels Schotland tot onder- werping, of althans tot leenhulde, had gedwongen, van het ontwerp zwanger, om Koning Philippe VI den Franschen troon te betwisten. Zich beroepende 1 Zie de plaat op bladz. 592.		op het feit, dat hij wegens zijne geboorte uit Isabella van Frankrijk, de dochter van Philippe IV, de naaste erfgenaam was van zijn oom Charles IV, noemde de Brit Philippe van Valois een overweldi- ger, die niet dan door kuiperijen er in geslaagd was om zich door de Staten van Frankrijk als Koning te doen erkennen. Aanvankelijk had hij in Philippe\'s verheffing berust. Althans hij had den Hertog van Valois als Frankrijk\'» Koning erkend toen hij hem voor hetHer- togdom Guyenne hulde bood. Doch te eergierig om de hoop op de vereenigingen der Fransehe en En- gelsche kroonen te laten varen, had hij slechts zoo lang zijne eisehen achterwege gehouden, tot een gunstiger staat van zaken hem veroorloofde daar- mede op te treden. Toen dus Schotland voor goed onderworpen scheen, achtte Edward III het verlangde tijdstip geboren. Hij besloot Koning Philippe VI den handschoen toe te werpen. Beide Monarchen oordeelden het geraden, zich door liet sluiten van verbonden te versterken. Zoowel de Brit als de Frauschman wierpen het oog op Vlaanderen, dat zoo rijk aan hulpmiddelen, den bondgenoot de uitnemendste diensten kon bewijzen. Doch geheel verschuilend was de weg dien zij tot het bereiken van hun oogmerk insloegen. Koning Philippe wendde zich aan den Graaf, Koning Ed- ward daarentegen aan het volk. Engelsehe zendelin- gen doorkruisten het land, om er op te wijzen van hoeveel belang het voor Vlaanderen was, met Engc- land in vrede te leven, daar het verbreken der goede verstandhouding de Vlaamsche weverijen ten gronde zou rigten. Zonder aanvoer van wol uit de En- gelsche havens, konden de Vlamingen de getouwen voor het weven van laken niet aan den gang hou- den, zonder de lakenfabrieken moest Vlaanderen\'s bloei achteruit gaan, moest het geringe volk alle middelen van bestaan ontberen. Die kuiperijen der Engelschen bleven niet voor Koning Philippe verborgen. Daarom ried deze Lode- wijk om niet langer buiten zijne staten te vertoe- ven, maar naar Vlaanderen terug te keeren, waar zijn verblijf hoogst noodig was, wilde hij zijn volk niet een gansch anderen weg zien inslaan, dan hein lief zou zijn. Welhaast zag (Jent dus Graaf Lode- wijk weder binnen zijne muren, terwijl op \'sGra- ven last in alle havens vaartuigen werden in dienst gesteld, om aan de Britsehc oorlogsvloten het lan- den te beletten. Gebelgd over die maatregelen, besloot Koning Edward Graaf Lodewijk een gevoelige les te geven. Hij verbood terstond allen uitvoer van wol naar Vlaanderen. Welhaast stonden al de lakengetouwen stil, krioelde het in de straten van Gent, Brugge en Yperen van ontevreden lediggangers, begonnen er gebrek en ellende te heersenen onder hen, die tot nu toe in ruimte hun brood verdienden. Zooals te begrijpen is, was Koning Edward op de hoogte van al wat in Vlaanderen voorviel. Hij vernam hoc hevig het Vlaamsche volk morde over

-ocr page 611-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

599

Door bemiddeling vanden Doorniksohen Bisschop Andreas Ghiny werden echter de verschillen tna- I schen den Vlaamschen Graaf en de ingezetenen zijner Hoofdstad uit den weg geruimd (September 1335). Lodewijk maakte echter van deze gelegenheid gebruik om zijne vergiftenis niet te verleenen alvorens hem eene belangrijke som als boete was uitgeteld. Behalve dat de Gentenaren hem de 200 pond groot moesten kwijtschelden, waarvoor hij Ouden- burg had gekocht, moesten zij hem een cijns van 30,000 Parijschc ponden aanbieden. Koning Philippe aarzelde nu ook niet, om te vorderen, dat afgevaardigden der drie leden van : Vlaanderen, zich naar Avignon zouden begeven, om in handen van den l\'aus hunne trouw aan hun Opperhecr en hun (Jraaf te bezweren. Zij moesten daarbij op de plegtigste wijze erkennen, 1 dat zij eene boete van een millioen gulden zou- | den schuldig zijn, indien zij dien eed op eenigerlei wijze schonden. De vrede die te Cambrai was gesloten, had wel een einde aan de vijandelijkheden tusschen Vlaan- dcren en Brabant gesteld, doch liep gevaar ieder \', oogenblik verbroken te worden, wanneer beide par- tijen het over de beslechting der zwevende ge- schillen niet eens konden worden. Aan deze onzeker- i heid kwam een einde door het verdrag dat Lodewijk I en Jan III, den 1 April 1336, te Dendermonde sloten. Daarbij werd bepaald, dat de Graven van Vlaanderen de helft der stad Mcchelen zouden bezitten, die Lodewijk van den Luikschcn Bisschop had gekocht, doch dat de andere helft aan den Hertog van Brabant zou blijven, terwijl de beide Vorsten de inkomsten, die elk behoorlijk zou verantwoorden, gelijkelijk zouden deelen. Voorts zouden zij gemeenschappe- lijk de noodige ambtenaren aanstellen, zonder die alle jaren te veranderen. Ook zou geen van beiden te Mechelen kasteelen of andere sterkten aanleg- gen, zonder daartoe van den mede eigenaar de toestemming verworven te hebben \'. Ten einde deze bepalingen te meer kracht bij te zetten werd de jeugdige Margaretha van Bra- bant, toen drie jaren oud, verloofd aan \'s Graven zoon Lodewijk, die nu ruim vier maanden van zijn zesden levensjaar had voleindigd. Daardoor zoude tevens het Vlaamsche Gravenhuis in naauwc ver- binding tot de Holland8che en Gelderschc Huizen komen, want de zusters van Margaretha, Johanna en Maria, waren bij den Cambraisehcn vrede aan den jongen Willem van Henegouwen en Holland en den jongen Beinald van Gelder en Zutphen verloofd. Het gelukte Graaf Lodewijk niet, om de Gente- naren en de overige burgerijen zoo verte brengen, dat zij ter liefde van den Franschen Koning de wa- penen opvatten. Van zijne zijde plaatste hij een leger van 8000 man in het Land van Cadzand, omdat hij berigt had ontvangen, dat de Engelsche Koning eene poging zou ondernemen, om de Gentenaren op zijne

de belemmeringen die Lodewijk\'s staatkunde be- werktc, en dat geenc enkele burgerij zich genegen toonde om met \'s Graven edelen het leger van Koning 1\'hilippe te versterken. Fluks vaardigde hij eenige bekwame mannen naar de Vlaamsche ge- meenten af, die haar moesten bewegen om iedere hulp aan Frankrijk te weigeren, zoo als dit in schier alle Nedcrlandsche gewesten, Henegouwen. Holland, Zeeland, Gelder en Gulik, had plaats gevonden. Die afgevaardigden ondervonden het beste onthaal dat zij wenschen kouden. Tc Gent gekomen, stegen zij af aan de woning van den Heer van Drongen Zeger van Kortrijk, die hun met open armen , ontving en zich met hen schier dagelijks in \'t openbaar vertoonde \'.Graaf Lodewijk over die vermetelheid gebelgd, liet den Heer van Drongen te Brugge gevangen nemen en in het kas- tecl van llupelmonde opsluiten. Maar vreeselijk ver- rekende de Vlaamsche Graaf zich daarbij: het volk gaf luide zijne verontwaardiging over deze daad te kennen. Het begon weder van verzet te spreken. Er leefde toen te Gent een man die een invloed op zijne medeburgers uitoefende, zoo als slechts weinige stervelingen vermogen. Hij heette Jakob van Arte- velde, was ruim veertig jaren oud, en door geboorte en huwelijk met de raagtigste en meest achtens- waardige Huizen van Vlaanderen vermaagschapt. Zijne gade was de dochter vanden Heer van Dron- gen. Toen van Artevelde twintig jaren telde, was hij in de gelederen van het Fransche leger getreden, om zich in het voeren der wapenen en de krijgs- kunst te bekwamen. Doch weder naar zijne vader- stad teruggekeerd, had hij getoond meer waarde te hechten aan het streven van een nuttig burger dan aan \'t schitteren van den edelman aan het grafelijk Hof. Hij had zich bij het gild der brouwers laten inschrijven, die, door deze voor- keur gestreeld, hem eerlang tot Deken verkozen. Welbespraakt, aangenaam in den omgang en met zeldzamen ijver voor het algemeen welzijn bezield, was zijn invloed met elk jaar toegenomen. Eindelijk verhief men hem tot Opperdeken der gezamenlijke Gentsche gilden, destijds eenenvijftig in getal. Zijn woord besliste in alle zaken. Het volk had op niemand zooveel betrouwen, hoopte alles van zijn doorzigt, volgde hem wanneer hij het aanwees wat het doen moest om den bloei van Gent te verzekeren. Ook nu gebruikte van Artevelde al zijn invloed om de ellende te verbannen, die het gevolg was van Edward\'s verbod om schaapsvachten naar Vlaan- dcren te voeren. Doch helaas, hij vond noch steun bij zijn Vorst, noch bij de Gentsche Schepenen, die nog altoos met de Franschen en Koning Philippe heulden. De belofte van hulp aan Edward, waartoe hij de Gentenaren wist te bewegen, kwam den inwoners duur te staan, want Graat Lodewijk dreigde met zijn ongenoegen en deed zoo ernstige schreden, dat de Gentenaren de toekomst duister inzagen. 1 Zie de plaat op blad». 59S.

1 Zie <!\'• plaat op l»l:ulz. 590.

-ocr page 612-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

r,oo

Land den voorspoed terug te geven. Zeg ons hoe wfl daartoe moeten komen. Gij zult daardoor een heer- lijk werk verrigten!" Hem vriendelijk naderende, gaf van Arte veld e den burgers het volgende antwoord: "Goede vrienden, ik ben een eenvoudig man. doeh als burger van Gent wenseh ik niets liever dan de redding en den voorspoed van mijn Vaderland. Zoo er iemand was, die een zoo heerlijk werk zou willen en kunnen volbrengen, ik zou hem gaarne lijf en goed over- geven, om hem daarin te ondersteunen. Wilt gij mijne broeders, mijne vrienden, mijne medehelpers zijn en u met ganseher harte bij mij aansluiten, dan zal ik met vreugde een zoo sehoone ondcrne- ming tot stand helpen brengen, hoe onwaardig ik daartoe moge zijn!"

zijde te doen wederkeeren. Werkelijk daagde eerlang eenc Engelsche vloot op, ten gevolge waarvan, den 10November 1336, op Cadsand een slag voorviel, waarin de Grafelijke benden de nederlaag leden. Nagenoeg 3000 van Lodewijk\'s volgelingen lieten bij deze ontmoeting het leven. Natuurlijk stremde deze staat van zaken Vlaan- deren handel en scheepvaart, de hoofdbronnen van welvaart. Wevers, spinners en volders waren zonder werk. zonder verdiensten en brood. De hon- gerige magen ontlokten der tongen een krijschenden toon, die al luider en luider door de straten weer- galmde. Op den tweeden Kersdag (133*1) wemelde het op de pleinen van Gent van groepen volk, die eik- ander over de heersehende ellende en het verval

/i-ralug \\iMir Sluis.

der stad onderhielden. Eindelijk boorde men te mid- den van een dier volkshoopen uitroepen: "Wat baat het ons met elkander te overleggen? Laten wij onzen wijzen medeburger Jakob van Artevelde om raad vragen. Hij is de eenige die ons hei- pen kan I" Eenparig besloot men dien raad te volgen. De breede groep deelde zieh in gelederen, verbond zieh met anderen en sloeg den weg in naar den Paddenhoek, de plaats waar van Artevelde woonde. De Opperdeken stond aan de deur, toen de menigte naderde. Men wuifde hem eerbiedig toe, waarop een der aanzienlijksten het woord nam: "Wijze Deken! geef ons raad. Men heeft ons gezegd, dat gij verzekerd zoudt hebben, kans te zien, om Vlaanderen weder op te beuren, om aan ons

Een vrolijk gejuich vervulde de lucht. "Wij beloven n plegtig, om n in alles te vol- gen, zoo met onze personen als met onze goede- ren, want wij weten, dat in gansch Vlaanderen geen man zoo waardig is om ons voor te gaan als gij!" Ziende hoe groot het vertrouwen was dat zijne medeburgers in hem stelden, verklaarde van Arte- velde , dat hij hen den volgenden dag in de Hljlokc te woord zou staan, een gebouw, dat aan de zuid- westzijde van Gent gelegen, niet tot het regtsge- bied der Schepenen behoorde. Geen wonder, dat den 27 December geen plekje in en om de Bijloke onbezet bleef. Na stilte ge- boden te hebben, nam de volksman het woord. Hij ontvouwde het tafereel dat Gent in den jongsten tijd

-ocr page 613-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN\'.                                          601 had opgeleverd, het treurige lot van den amb.ichts-        Het volk luisterde met gespannen aandacht naar man, die uithoofde der twisten tusschen vreemde     \'s Dekens woorden. Het was het met van Artevelde Vorsten van de middelen tot onderhoud voor zich     eens, dat men met zijne Nederlaiulschc naburen sterk en zijn gezin werd verstoken. Vervolgens wees    genoeg was, om alle vreemde iiiagtsovcrsehrijdiiig hij op de privilegiën die in vroeger tijd aan     te weren, dat liet met Vlaanderen\'s belangen in de steden waren verleend, en thans öf inge-     volslagen strijd was, het zwaard ten behoeve van trokken óf niet meer in aanmerking genomen     Frankrijk aan te gorden. Het stemde hem toe, dat werden. "Wij hebben behoefte," sprak hij, "om    de goede verstandhouding met Engeland vernieuwd met Engeland op een goeden voet te blijven,     moest worden. Dat wil niet zeggen, dat wij aan den oorlog tegen        Den ."i January 1337 moesten nieuwe Hoofdman-
		Het Genticli gepeupel vermoordt Jakob van Artevelde.
		Frankrijk moeten deelnemen, maar wij moeten, wat \' nen der burgervcndels gekozen worden. Met een- ook de Graaf wenscht, onzijdig blijven. De Ko- parigheid van stemmen viel in de parochie van ning van Frankrijk heeft thans zoo zeer de han- j st. Jan de keus op Jakob van Artevelde, waar- den vol, dat hij het wel laten zal ons aan te vallen, door de Oppcrdeken eene bijna volkomen beschik- De Hennewieren, Brabanters, Hollanders en Zeeu- : king over de verdedigingsmiddelen van Gent be- wen zullen zich bij ons scharen, want zij hebben kwam. Daardoor was zijn gezag ten volle geves- dezelfde belangen als wij. Met deze onze stamge- i tigd, en zijne wijze beschikkingen verzekerden nooten vereenigd, zullen wij niets te lijden heb- j der Hoofdstad een onverstoorbare orde en vei- ben van de bloedige oorlogen die thans de rijken J ligheid. Het volk ontving al zijne verordenin- van Edward en Philippe treffen."                           I gen met eerbied, doch, ongerust over de houding

-ocr page 614-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		GOL»
		der stcdcIMkc regenten, die zich geheel aan Graaf Lo- dewijk hadden verpand, omringde liet zijn aanvoer- der met eenc sterke lijfwacht. Niet minder dan 120(1 burgers kwamen dagelijks naar den Paddenhoek om voor hun Hoofdman te waken, dien zij op al zijne schreden vergezelden wanneer hij uitging Lodewijk van Xevers riep van Artevelde ten hove. De Hoofdman van st. Jan liet zich op den Burg niet wachten. Doch toen hij kwam, was hij door zijn gewone lijfwacht vergezeld. De Graaf sprak hem uit de hoogte toe, ja begon te dreigen. "Heer Graaf!" antwoordde van Artevelde, "ik zal volbrengen wat ik beloofd heb voor het geluk van \'tGentsche volk te doen. Niets zal mij daar van terughouden, en met hulp van God hoop ik te slagen." Na dit gezegd te hebben, groette hij Lodewijk en verliet de zaal. De edelen die den Graaf omringden, drongen deze om zich van Artevelde meester te maken. Doch de Graaf deinsde voor dien stap terug: het volk hield te goede wacht en beminde zijn hoofd- man als een vader. Daar de Graaf in deze oogenblikken niet al te veel op bijstand van Frankr\'yk\'s zijde kon rekenen, riep hij de hulp in der geestelijkheid. Overeenkomstig dit verlangen, noodigdc de Bisschop van Cambrai (Karaerijk) de magistraten der Vlaamsche steden uit om te Eecloo zaam te komen en hein daar mede te decleu welke bezwaren zij hadden tegen hun («raaf. Hij beloofde hun, uit naam van Koning Phi- lippc, om de Fransche grenzen voor den Vlaam- achen koophandel open te stellen, zoo zij Graaf Lodewijk in alles gehoorzaamden en zich van iedere verbindtenis met den Engelschen Monarch onthielden. Do afgevaardigden gaven den Kerkvorst ten antwoord: \'•Het is waar, Heer Bisschop, dat Frankrijk ons voorzien kan van \'t koren dat wij noodig hebben. Doch om te koopen, moeten wij geld hebben om te betalen. Nu bekomen wij de wol voor onze lakens uit Engeland, die ons groot voordeel opleveren en toelaten om vrouwen en kinderen het noodigo te geven. Het koren dat wij thans bekomen, krijgen we uit Henegouwen en hebben dus daarvoor Frankrijk niet noodig. Maar ont- breekt de Engelsche wol, dan is er geenc magt die ons het tekortkomende kan schenken." De bijeenkomst bleef zonder gunstige gevolgen voor Frankrijk. Daarentegen wekte het gesprokene verlangens op bij de bevolkingen van Brugge en verdere steden, die geen van allen vergeten waren, hoe zwaar de Graaf haar in 132H had gestralt. Van zijne zijde liet van Artevelde weten aan Edward\'s magtige vertegenwoordiger in de Nederlanden, Graaf Heinald II van Gelder, dat hoe ook Graaf Lodewijk mogt handelen, de gemeenten en liet volk van Vlaanderen standvastig zouden blijven in hunne vriendschap voor den Engelschen Koning, wel te verstaan, wanneer men weder, even als te
		voren, de noodige wol uit Engeland mogt halen. Graaf Kcinald wees hun den weg om reeds dade- lijk geheele scheepsladingen der benoodigdegrond- stofnaar Gent en andere Vlaamsche steden te laten komen.Er lag ter Engelschen stapel te Dordrecht over- vloed van schaapsvachten, en in den aankoop daarvan zouden zij niet verhinderd worden. Op het voorstel van van Artevelde deden de Baad en Schepenen van (Jent groote inkoopen, waardoor de stilstand in de Gcntsche weverijen eensklaps door ecne ; vrolijke drukte werd vervangen. Het volk was uit- gelaten van vreugde. Het prees de wijze staat- kundc, die hun aan de ellende onttrok en wei- vaart schonk. Het zong en klonk ter cerc van hun grootcn medeburger Jakob van Artevelde. De lof die men den Gentsehen brouwer toezwaaide, was een verwijt voor Graaf Lodewijk en zijne cdc- len. Koning Philippe ried zijn leenman aan, geen toegevendheid meer tegenover de stoute poorters der Hoofdstad te toonen, maar door strengheid de vroegere onderworpenheid terug te voeren. De Bis- schop van Senlis en de Abt van st. Denis deden de gansche burgerij in den ban, terwijl Graaf | Lodewijk zijn slotvoogd te Bupelmonde beval om den gevangen Heer van Drongen te laten onthoof- ! den. Niets kon van Artevelde\'s grijzen schoonvader \' aan dien jammerlijken dood onttrekken. Noch \'s mans vroegere diensten, noch zijne hooge jaren werden in aanmerking genomen: de beul voltrok het von- nis, ofschoon ligchaamszwaktc daarbij zijn slagtoffer dwong het bed te honden. Koning Philippe die wel inzag dat de noorder gren- 1 zen zijns rijks met groot gevaar werden bedreigd, ; liet talrijke legerbendcn de sterke steden van Pi- cardic, het Tournésis en Waalsch-Vlaanderen be- zetten. Den 11 April 1338 ontving van Artevelde I berigt, dat eenc Fransche lcgerbcnde op weg was naar Gent. Het luiden op den Belfroed leerde het volk dat gevaar naderde, want ieder kende het opschrift der groote klok: Ik heete Koelant. Als ik kluppe dan int brandt, Als ik InQe, dan ist storm in \'t Vlaantlerlant. Binnen weinige oogenblikken waren alle wallen en poorten met gewapenden bedekt, die zwoeren den Franschman zijn inval duur te doen bekoopen. Velen drongen aan, om een uitval te ondernemen, die de Fransche ruiters den lust zou benemen om Gent digtcr te naderen. Daartoe werd besloten, en de onderneming slaagde volkomen. Maar het was den burgers niet genoeg, een ; verrassing verijdeld te hebben, zij wilden ook de zamenkomst van ecnige honderden gewapende Leliaards verstoren, die op *sGraven last te Bier- I vliet plaats vond. Van Artevelde stelde zich aan het hoofd dezer mannen, die, naar het noorden I opgerukt, onder Biervliet\'s muren op de Fransch* ; gezinde edelen en hunne soldenieren stieten. In korten tijd werd het pleit tusschen de beide partijen beslecht. De stedelingen zegevierden, terwijl de

-ocr page 615-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		603
		Lcliaards, die de slagting ontkwamen, hun heil in de vlugt zochten. De zege op de Franschen aan de Hont behaald, vervulde de gemoederen ract vol vertrouwen op Vlaanderen\'8 herstel tot het oude aanzien. Van dankbaarheid jegens van Artevelde vervuld, riep men hem tot Ruwaard uit, dat is niet slechts tot rnstbewaarder van Gent, maar tot voogd over gansch Vlaanderen. Van lieverlede toch bc- gonnen de overige gemeenten des Lands zich bij (Jent aan te sluiten. Van Artevelde was thans de eerste der Vlamingen. De Graaf, te Gent door een brouwer overscha- duwd, vertrok naar zijn kasteel Male, bij Brugge, in welke stad hij verwachtte, met meer onderschei- ding behandeld te worden. Immers hij had ten vorigen jare den Bruggelingen eenige privilegiën terngge- schonken in plaats van die welke hij had ingetrokken. Doch het bleek hem maar al te spoedig dat men hem te Brugge niet meer genegen was dan te Gent. Hij moest zelfs vernemen, dat van Artevelde onder groot gejuich te Brugge ontvangen werd. Door den Heer de Fiennes en andere vreemde en Vlaamsche edelen vergezeld, bragt hij een hoop krijgslieden binnen de stad, in de hoop om de burgerij door ge- weld van wapenen te dwingen dat vreugdebetoon te staken. Maar de uitkomst bedroog zijne verwach- tingen. De volders, die het eerst zich bij de mannen van Gent aansloten, weerstonden hem op de Markt. Hun standhouden boezemde den overigen ambachten vertrouwen in om zich bij het voldersgild te scharen. Van alle kanten kwamen ge wapenden aanschieten, die, geweld met geweld keerende, Lodewijk nood- zaakten in alle haast naar Male terug te keeren. Den 22 July ontscheepte Koning Edward zich te Antwerpen, waar hij verscheidene malen met van Artevelde zamentrof \'. Edward drong bij den Hu- waard aan om zijne zaak te omhelzen. Doch de kloeke (ientenaar hield het voor Vlaanderen het verkiese. lijkst om onzijdig te blijven. Voor zich zelven neigde hij naar de zijde van den Engelschnian: hij wist dat niets zoozeer de rust en ontwikkeling zijner vaderstad had tegengewerkt, dan \'s Graven geheeht- hcid aan Frankrijk en de Fransehen. Daarvan overtuigd, wendde hij moeite aan, om Graaf Lodewijk over te halen, met Koning Phi- lippe te breken en die zijde te kiezen, welke ook door Willem van Holland en Keinald van Gelder was omhelsd. Dan hiertoe was Lodewijk van Ne- vers niet te bewegen, maar in de onmogelijkheid om de Vlamingen zijne inzigten te doen aannemen, verliet hij heimelijk, met zijne gade en zevenjarig zoontje, het Graafschap. Wie niet te veel door hem geleden had, vergat hem. Koning Philippe moest, bij \'s Graven weclderigen hofstaat, Lodewijk voor een goed deel de middelen verstrekken om te Parijs naar zijne, gewoonten te leven. Ten einde de Nederlandsche Vorsten te naauwer aan zijne zaak te verbinden, bewoog Koning Ed- 1 Zie de plaat op bladz. 51)7.
		ward zijn zwager, Keizer Lodewijk van Beijeren, hem de waardigheid van Keizerlijk-Vicaris te ver- leenen. Daardoor toch zouden allen gehouden zijn, hem onder eede trouw en manschap te beloven \'. Het duurde nogtans tot den zomer van 1339, eer j de Engelsche Koning zijn bondgenooten kon verecni- gen. Hij begroette hen den l September te Mechelen. Van hier rigtte het leger der Engelschen, Ncderlan- ders en Duitschers zich op Brussel, Mons en Valen- i ciennes, ten einde Cambrai te belegeren, binnen welke stad, in weerwil zij tot het Keizerrijk behoorde, Koning l\'hilippe een Fransch garnizoen had gelegd. ! Maar schoon Edward nagenoeg 50,000 man voor het verkrijgen der bisschoppelijke stad opofferde, ge- lukte het hem niet, haar te vermeesteren. Hij maakte aan het beleg een einde toen hij vernam, dat Koning l\'hilippe met een talrijk leger naar de zijde van Péronne oprukte. De heraut van den Gelderschen Hertog kwam uitnaam van Edward l\'hilippe uitnoodigen, leger- magt tegen legermagt aan te voeren. "Wij verlan- gen niets liever," gaf de Franschraan ten antwoorden schonk Keinald "voor het goede nieuws" aanzien- lijke geschenken. Den 22 October werd als de dag : der ontmoeting aangewezen. Doch van den verwachten veldslag kwam niets. Koning Philippe weifelde om\'op te trekken, toen een brief van den Siciliaanschen Koning hem raedc- deelde, dat deze iu de sterren las, dat den Fran- I schen Monarch gevaar dreigde, wanneer hij tegen een leger moest strijden, in welks midden Koning Edward zich bevond. Van eene andere zijde werd Edward belemmerd door de weigering van Willem van Avennes om tegen Koning Philippe buiten de I Fransche landpalen op te trekken. De (iraaf van j Holland en Henegouwen meende de grenzen van Frankrijk niet met vijandelijke bedoelingen te kun- ncn overschrijden, daar hij Philippe voor \'t Graaf* I schap Ostrevant manschap had gezworen. Het gevolg dier weifeling was, dat beide legers rugwaarts weken. Philippe smaldeelde zijne armee, om de garnizoenen van Doornik, Cambrai, Lille en Douai te versterken. Edward toog naar Brussel, om van daar de onderhandelingen met Jakob van Artevelde voort te zetten. De Vlaamsche Ruwaard nam eene hoogen rang \\ in onder de vergaderden, zoodat de verschillende Nederlandsche en Duitsche Vorsten hem met de meeste onderscheiding bejegenden. Edward III deed < ernstige pogingen om hem en zijne medestanders, | de volmagten der Vlaamsche steden, onder zijne I bondgenooten te scharen. Hij beloofde hun plegtig, dat wanneer hij de Fransche kroon zou gewonnen hebben, hij Waalsch-Vlaanderen en Artois met Vlaanderen zou hereenigen en den Vlamingen hulp zou bieden om Doornik te bemagtigen. Na lang met zijn vrienden hierover beraadslaagd te ] hebben, gaf van Artevelde den Engelschnian ten antwoord:
		1 Vergelijk bladz. 239.

-ocr page 616-

GE8CHIEDBNI8 VAN VLAANDEREN.

604

hij nog niets veroverd had. Maar de prijs eener toestemming op Artcvelde\'s voorslag was te groot. De hulp der Vlamingen en de volkomen mede- werking van den Henegouwsehen Graaf beslisten. Hij wijzigde zijn schild, door aan de leliën van Frankrijk de eerste helft in te ruimen, terwijl hij in de tweede de Engelsehe luipaards stelde. Ver- volgens riep hij de Fransehen op om hem als hun wettigen Souverein te erkennen, in welke hoedanig- heid hij met de Vlamingen een aanvallend en ver.

"•Sire, reeds vroeger hebt gij ons dergelijke voor- slagen gedaan. Konden wij die met een goed ge- weten aannemen, wij zouden niet aarzelen. Maar wij hebben moeten zweren geene vijandelijkheden tegen den Koning van Frankrijk te plegen, en beloofd, om zoo wij te dezen aanzien onze pligten te kort kwamen, tien tonnen seliats aan den Pauselijken Stoel uit te koeren. Wij kunnen dus niets tegen den Fransclien Koning ondernemen, zonder onze eer te schenden en ons eene ontzettende boete op

r. rrf\'MowrN. i>

Standbeeld van Jakub van Artevelde up de VrQdjflaaifct te iieiil.

den hals te halen. Mogelijk bestaat er een mid- del om dit bezwaar op te heffen. Vereenig het wa- pen van Frankrijk met dat van Brittanjc en neem den titel van Koning van Frankrijk aan. Dan zullen wij u voorden wettigen Monarch van ons Land hou- den en u willig volgen overal waar gij het wenscht." Hoe vreemd het klinke, Edward aarzelde. Of- Bchoon hij beweerde de wettige erfgenaam van. Charles IV te zijn, schaamde hij zich den titel en het wapen van een land aan te nemen van \'t welk

dedigend verbond trof. Het geweten van van Artc- velde\'s landgenooten was door \'s Vorsten titel en schild volkomen gerust gesteld. Sints de opheffing van het beleg van Carabrai hadden gcene andere krljgsverrigtingen plaats gc- grepen dan het verwoesten van het Cambrésis door de Engelschen en van eenige Henegouwsche dis- tricten door de Franschen. De winter maakte het oorlogvoeren onmogelijk. Daarom keerde Edward naar Brittanjc terug, terwijl hij, om te tooncn

-ocr page 617-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

fi05

hoe zeer hij zicli van de trouw der Vlamingen verzekerd achtte, zijne gade te Gent achterliet. Philippe de Valois poogde de Vlamingen tot andere gedachten te brengen, waartoe hij den weg van onderhandelen insloeg. Doch toen zijne voorstellen geen gehoor verwierven — tot het terug- geven van Waalsch* Vlaanderen, gezwegen nog van Artois, was hij niet te bewegen — hield hij bij den Paus aan, om den ban over de Vlamingen uit te spreken. De priesters sloten dien ten gevolge de ker- ken en verrigtten geen kerkelijke handelingen meer: "Laat dat u niet ontmoedigen, goede lieden!\'\' liet Koning Eduard zich hooren. "Wanneer ik terug- keer, zal ik u geestelijken medebrengen, die de mis zullen zingen, hetzij de Paus het goedvindt of niet." De Fransche bezettingen in Waalsch-Vlaanderen en omstreken hunkerden naar de gelegenheid om met de oproerlingen, zooals men de Vlamingen noemde, slaags te raken. Zoo vaak de weersge- stoldheid en de wegen het toelieten, waagden zij

van Artevelde te voegen. Hun weg voerde langs Yperen, waar men hen met geestdrift welkom heette. De omstreken dier stad toch waren her- haalde malen door de Fransche bezetting van Armen- tières gebrandschat, zoodat de Yperlingen reik- halsden naar eene gelegenheid om den vijand die rooverijen betaald te zetten. Zij zagen in de komst der Engelschen de begeerde hulp. "Help ons," zoo vroegen zij, "eerst Armcntières bedwingen, vóór ge uw togt naar liet kamp van den Kuwaard voortzet". Ongelukkig voor de Vlamingen, gaven de Engelsche Graven aan dit verlangen gehoor. De weg naar Armentières inslaande, vielen zij op eenigen afstand van Lille in eene hinderlaag, waaruit noch krijgskunst noch heldenmoed hen redden kon. Zij werden gevangen genomen en naar Koning Philippe opgezonden. Van Artevelde hoorde tot zijn groote spijt het gebeurde. Hij zag van zijn ontwerp tegen Door- nik af, gaf den poorters der kleine steden ver-

lli-lnirii uit du 14de eeuw.

strooptogten over de grenzen, hetzij in Henegou- wen, hetzij in Vlaanderen. Eenigen tijd nadat Koning Edward naar Brit- tanje was afgereisd, waagden Godemar du Fay en Mathieu de THe, bevelhebbers te Doornik, een uitval, die zij tot de muren van Kortrijk uitstrekten. Zij plunderden en verwoestten alles op dien strooptogt en maakten een zoo grooten buit, dat zij met 20,000 stuks ossen, schapen en varkens naar Doornik terugkeerden. Op het berigt van dien roof ontwierp van Artevelde het plan om Doornik aan te tasten. Hij riep de Vlaamsche poorters op, om zich aan de oevers van de Schelde, zuidwaarts van Oudenaarde, te ver- cenigen, terwijl hij de Graven van Salisbury en Sullblk, die \'t bevel over \'t achtergebleven Engel- sche krijgsvolk voerden, uitnoodigde, om zijne po- gingen te ondersteunen. Beide Britsche edelen haastten zich om den Vlamingen te tooncn hoezeer het hun ernst was, om Vlaanderen tegen de Franschen te vrijwaren. Da- delijk rukten zij op, om zich bij het leger van

lof terug te koeren en sloeg, bitter teleurgesteld, met zijne Gentenaren den weg naar huis in. Koning Edward vergat gedurende zijn verblijf in Brittanje de beloften niet, die hij den Vlamin- gen te Brussel had gedaan. Hij vernieuwde de privilegiën die zijn voorvaderen den Vlaamschen kooplieden hadden geschonken, en vermeerderde haar met nieuwe, gunstige bepalingen. Hij deed in zijne hoedanigheid van Koning van Frankrijk afstand van de steden Lille, Douai, Orchics en Béthune, met hare kasselrijen, en van het Graafschap Artois, terwijl hij plegtig beloofde Doornik en het Tour- nésis aan Vlaanderen te hechten. Overigens was hij ijverig in de weer met het maken van toebe- reidselen ora de partij van Philippe VI aan te tasten. Te dien einde scheepte hij zich den 22 Juny 1340 in op eene vloot van 260 schepen, die koers naar Sluis zette. Dan het landen was gecne gemakkelijke taak, daar Philippe zorg had gedra- gen met eene aanzienlijke raagt, die de Engelsche ver overtrof, de Vlaamsche kust te blokkeren. Aan het hoofd waren gesteld Hugues Quiéret,

-ocr page 618-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		(\'.(H-,
		Nicolas Halmclict en de Gcnuees Barbavera. De Italiaan, een bekwaam vlootvoogd, ried zijn strijil- makkers aan om de reedc van Sluis te verlaten, waar men gcene ruimte had om de seliepen behoorlijk te doen keeren en wenden. Dan Bahuchct, de ge- wezen schatmeester des Konings, weigerde van legerplaats te veranderen. "Doe zoo als het u be- haagt,*\' gat\' de Genuees hem ten antwoord. "Doch ik heb geen lust een nederlaag te lijden. Ik steven dus met mijne galeijen heen." Overeenkomstig dit zeggen, koos hij het ruime sop. Kort na dit onderhoud kwam de Engelsche vloot aanzeilen (24 Juny). Zij breidde zich over het Zwin uit. Zoo als Barbavera voorzien had, werden de smaldeelen van Quiéret en Bahuchet opgesloten, en toen de slag begon, waren de Franschen, in weerwil van hun heldenmoed in het nadeel. De Britten enterden de vijandelijke schepen, en om dezen het ontkomen te belet- ten , hechtten zij zich daaraan met sterke ha- ken en ketens vast. De hulp die van Artcvelde zijn bondgenoot toevoerde, besliste de ovcrwin- ning. \' Na een strijd van negen uren was des na- middags ten 5 uur de zege op de zijde der Engel- sclien. Het verlies aan menschenlevens was ontzct- tend: men telde 30,000 gesneuvelde krijgers, van welken drie vierden aan de zijde der Franschen hadden gestreden. Koning Edward zelf was in de dij getroffen, doch zijne wonde was geenszins ge- vaarlijk. Daarentegen was Quiéret gesneuveld, en de voormalige schatmeester, de oorzaak van der Franschen nederlaag, werd aan den mast van zijn vaartuig opgehangen. Koning Philippe zat niet op ro- zen toen hij den uitslag van dien zeeslag vernam. Zoodra Koningin Filippine berigt had ontvan- gen dat haar gade was gekwetst, spoedde zij zich, door van Artevelde vergezeld, naar Sluis, waar het landingsleger inmiddels den Vlaamschen grond had betreden. De Koning, die plegtig werd verwelkomd, riep zijne bondgenooten op, om inde aanstaande maand July te Gent zaam te komen. Inmiddels toog hij, op uitnoodiging van Willem van Holland en Henegouwen, naar Valenciennes. waar van Artevelde door woorden vol geestdrift, het volk de voordeden eener naauwe vcrecniging tusschen Vlaanderen, Henegouwen, Brabant, Hol- land en Zeeland uiteen zette. Met ingehouden\' adem hoorden de ingezetenen hem zijne denkbeelden ont vouwen. Men juichte hem toe, en ieder riep luid kcels, dat een man met een zoo helder hoofd en zoo groote vaderlandsliefde, waardig was om Vlaair deren te besturen. In eene vergadering van Opperhoofden te Vil- voorde was van Artevelde de ziel van hen die een volkomen overeenstemming tusschen de bondge- nooten poogden te bewerken. Hij wees Doornik als de plaats aan, waar men Frankrijk moest aan- tasten, en allen stemden hem in die mecning bij. Den 25 July verliet Edward Gent om zich ter 1 Zie de plaat op liladï. (100.
		i afgesproken plaats, de brug van Espierre, te doen | vinden. Zeven graven, achtentwintig baanderhee- \' ren, tweehonderd ridders, vierduizend mannen van wapenen en negenduizend boogschutters omringden hem, zonder nog den tros te rekenen. Hertog Jan ! van Brabant kwam met 2<>,0<>o man, en de. Graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen met zijne voortreffelijke ruiterij. Van Artevelde voerde 40,000 Vlamingen aan, zonder nog te rekenen de burge- rijen van Voeren, Poperingen, Cassel en Brugge, . die onder de leiding van Graaf Uobert van Artois en i Hendrik van Vlaanderen (Graaf van Lodi en klein- zoon van Filips van Cliieti) eene onderneming tegen st. Oraer beproefden. De Ruwaard had zijn leger in een staat gebragt, die de bewondering van Koning Edward opwekte. Doornik was den .\'50 July naar alle zijden inge- sloten, zoodat alle toevoer voor de belegerden ophield. Het moest de aanvallen van 12<>,0<>0 man trotseren. Doch de stad was sterk, en de ingezetenen, Ko- ning Philippe met hart en ziel toegedaan, onder- steunden de Fransehe bezetting uit al hun ver- mogen. De magistraat had de grachten aan de Porte de Marvis laten verbreeden, vijf poorten toe- metselen en de Schelde door zware ketenen versperren. Het hoofdkwartier van Koning Edward was de abdij des Prés-Poreins, dat van Graaf Willem van Henegouwen en Holland de abdij du Saulehoir, dat van Hertog Beinald van Gel- der te Folais, dat van Hertog Jan van Brabant tusschen den Rieu d\'Amour en de Schelde, dat van van Artevelde tusschen de beek Maire en het koninklijke kwartier. Naar de gebruiken van dien tijd werden de dorpen en vlekken rondom de stad uitgeplnnderd en verwoest. Zelfs voerde men de opgevangen vrouwen en kinderen als gijzelaars naar het kamp. Maar hoe hevig bestookt, op Doornik was niets te verwinnen. Tc vergeefs wcr- den de muren geraineid en met steenen kloten beschoten, te vergeefs storm op storm gewaagd, te vergeefs gewapende vlotten op de Schelde ge- bragt, met torens en wallen van eene verbazende sterkte. Zelfs het dreigend gebrek was niet in staat, de verdedigers te bedwingen. Toen de levensniid- delen na zes weken uiterst schaarsch begonnen te worden, gaven zij aan vrouwen, kindereu en grijs- j aards bevel de stad te verlaten. De armen wisten I niet waarheen: zij vreesden door den vijand terug- I gezonden te worden. Maar Hertog Jan van Brabant j ontfermde zich over de ongelukkigen, die hij — zij waren 10,000 in getal — naar Arras liet voeren. Welhaast was de honger de geweldigste tegen- stander der Doornikkers. Het pond paardenvleesch steeg tot den prijs van \',i stuivers, een ontzettende som, wanneer men in aanmerking neemt, dat daar- voor in gewone tijden een vorstelijk maal voor tal van gasten kon aangerigt worden. Koning Philippe poogde eene afleiding te bewerken doorzich te Pont-a-Bouvi- nes te legeren. Doeh zijn leger was niet opgewassen tegen dat der verbondenen, zoodat hij regtsomkeer moest maken.

-ocr page 619-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

C07

palingen verwierven. Het Graafschap werd van alle schulden aan Frankrijk, het door zijne Monarchen opgelegd, vrij verklaard. Daarenboven schonk Koning Philippe en Graaf Lodewijk den Vlamingen vcr- giflenis voor al wat zij tegen hun misdaan had- den, terwijl de Paus den ban ophief, dien hij over de landzaten had uitgesproken. De voorstellen om alle verschillen volkomen te ver etFenen leden schipbreuk op wederzijdschc eisehen Nogtans gelukte het aan de tusschenkomst van cenige kloeke hoofden, ora het bestand voor den tijd van twee jaren te verlengen. Van Artevelde had den Vlamingen eene schuld van bijna vijftien millioen van den hals gewenteld. Hij had orde en rust hersteld, koophandel en nij- verheid een nieuw leven geschonken en zijn vader-

Verbitterd, dat hij in weerwil van den nood der be- legerden niets vorderde, daagde Edward Philippe tot een tweegevecht uit. Hij gunde den Fransehen Vorst de keus tusschen een strijd van man tegen man of van honderd Engelsclien tegen honderd tegen- standers. Maar de Franschman antwoordde, dat hij dat aanbod niet kon aannemen. Het was gerigt aan "Philippe de Valois," en zou om aangenomen te kunnen worden, aan den Koning van Frankrijk moeten gerigt zijn. De 20,000 Vlamingen die door Kobert van Artois en Hendrik van Vlaanderen naar \'t zuidwesten waren afgezonden, kwamen, voor zoo veel zij de moeijelijkheden van dien togt waren te boven ge- komen , liet leger van Koning Edward voor Doornik versterken. Zij waren door Kobert van Artois mis- leid, die hun had voorgespiegeld, dat de ingezc- tenen van st. Omer hen met open armen zouden ontvangen , zoodra zij zich vertoonden. Dan de brief, die hij hun toonde, was een ondergeschoven stuk. In plaats van met vriendelijke woorden werden de Vlamingen door de Engelsclien van st. Omer met scherp geschut ontvangen , waardoor grootc ver- woestingen in de gelederen der aanvallers ontston- den. Zij sloegen echter hun kamp in de nabuurschap der veste op. Maar, was het de zekerheid dat zij mis- leid werden, of welk gevoel ook, in het holst van den nacht zag men hen de legerplaats ontvlieden. Als in wilde vlngt sloegen zij den weg naar het oosten in. Of de hoofden hun toeriepen dat zij niet vervolgd werden en dus voor droombeelden vloden, zij waren niet terug te houden. Kobert van Artois volgde hen niet: hunne bedreigingen dat zij voornemens waren hem te vermoorden, waren te ernstig om bij hen te blijven. Aan het beleg van Doornik kwam een onverwacht einde. Toen Koning Philippe zag dat de stad zou moeten zwichten, nam hij zijne zuster Jcannc in den arm, die, als Edward\'s schoonmoeder, aan beide partijen naauw vermaagschapt was. Jeannc (.lohanna) liad de wereld verzaakt, om in de abdij van F011- tencllc een toevlugt te zoeken. Doch toen zij gcroe- pen werd om aan een blocdigen strijd een einde te maken, weifelde zij niet aan deze stem gehoor te geven. De kerk van Esplechin werd door partijen tot de plaats van eene eerste ontmoeting gekozen. Van Edward\'s zijde kwamen er de Graaf van Hcne- gouwen en Holland, de Hertog van Brabant) de I5issrli<>p van Lincoln, de Hertog van (leider, de Markgraaf van Oulik en de Hccren vant\'uyk en st. Antoing. 1\'hilippe daarentegen werd er door den Graaf van Alentjon (zijn broeder), Koning Jan van Bo- hemen, den Bisschop van Luik, Graaf Lodewijk van Vlaanderen en den Graaf van Armagnac ver- tegenwoordigd. Partijen kwamen niet zoo ver om vrede met eik- ander te trefl\'en. Doch zij sloten te Arras (Atrecht) een stilstand van wapenen die van den 25 Sep- tember tot den st. Jansdag van 1341 zou duren. Van Artevelde zorgde, dat de Vlamingen in dit verdrag werden begrepen en daarbij gunstige be-

la

4

nd het staatkundig aanzien teruggegeven, waarvan

het door den heilloozen slag van Bouvines was beroofd. Toen hij op de Vrijdagmarkt te Gent de oorkonden aan de vlam prijs gaf, waarbij de Vla- mingen zich tegenover de Fransche Monarchen tot ontzaggelijke boeten verpligtten, juichten alle gc- mcenten dat zij den held van Biervliet met een zoo Bit- gestrekt gezag als dat van Ruwaard bekleed hadden. Zoodra het kamp rondom Doornik was opgebro- ken, keerde Koning Edward naar (rent terug. Hetzelfde deed Graaf Lodewijk. Beide Vorsten, die nog zoo kort geleden als vijanden tegenover elkander stonden, wedijverden thans in het tot stand brengen van zoo schitterende feesten, als Vlaanderen nooit, of althans in geene reeks van jaren, gezien had. Zij hadden verschillende bijcen- komsten, waartoe ook van Artevelde werd uitgc- noodigd. Zoowel de Engclsche Monarch als de Vlaam- sche Kuwaard wendden alle moeite aan om den Graaf te bctoogen, dat hij tegen zijne eigene be- langen en die van het Land handelde, om zich tot een dienstknecht van 1\'hilippe VI te vcrncde- ren. Lodewijk was te zeer Franschman om de Ne- derlandsche belangen te begrijpen. Nadat onze Graaf den Engelsclien Koning met diens gade tot Brugge had uitgeleide gedaan, keerde hij naar den Burg te Gent weder, waar men hem als de afstammeling van die Vorsten welke medegewerkt hadden, om Vlaanderen groot te maken, met alle achting bejegende. Doch ten aanzien van wetgeving en beheer had hij wei- nig in te brengen. Van Artevelde voorzag in 1 alles. Het volk schaarde zich om den Kuwaard, I als den man die alleen in staat was, Vlaanderen | op de baan van ontwikkeling te doen voortschrijden. Lodewijk, te hooghartig om in eene zoo af han- kelijke stelling tegenover een "brouwer" te vol- harden, gevoelde zich in Vlaanderen alles behalve op zijn gemak. Hij verliet na kort verwijl den Gentschen burg, om andermaal zijne sloten te Parijs, Nevers of Rethel te betrekken. Was het wonder dat men hem met den naam van den Franschman aanduidde ? Jakob van Artevelde behield alle magt in zijn vaderland. De burgerstand zegende zijn bewind.

-ocr page 620-

r,08                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

tweedragt grooter. Men begon hier en daar van verzet tegen de naijverige gemeenten te spreken, van het straffen van aanmatigingen, van eene bloedige wraak ten aanzien van hen die in han- dcl en bedrijf wedijverden. Van Artevelde die als Ruwaard gehouden was rust en orde te handhaven, besloot elke uitbars- ting van dien jammerlijken naijver te voorkomen of te beteugelen. Vernemende , dat bereids standaar- den met partijleuzen waren uitgedeeld, trok hij naar Eecloo en Aardenburg om deze vermetelheid te straffen. Te Aardenburg ontwaarde hij, bij het voorttrekken, een burger van hoogen rang, die van zijn stoep den optogt gadesloeg, en van wien hij wist, dat hij zich bij de hoofden van het verzet had aangesloten. Rcgelregt ging hij op den roervink los, wien hij oogenblikkelijk met eigen hand doodde. Hij zag echter aan de blikken der Aardenburgers, dat deze dien manslag als een misdaad bcschouw- den. "Mannen!" voegde hij hen dus toe, "laat die

Doch niet zoo de Leliaards, wier aanzien door den Ruwaard al te deerlijk was geknot. Zij waagden het, nadat de geestdrift was bekoeld over de voor- doelen te Arras verworven, om, door liet aan- kweeken van jaloezie, het gezag van den grooten Regent te ondermijnen. De ruime toevoer van wol uit Engeland en de uitbreiding des handels, die voor de Vlaamsehc lakens met ieder jaar nieuwe markten openden, werkten hen, hoe vreemd het klinke, daarbij in de hand. De weverijen hadden een zoo grooten bloei verkregen, dat men niet slechte in de drie hoofdsteden maar ook in de meeste kleinere plaatsen geheele buurten aantrof, waarde getouwen dag aan dag klepperden. Van die algemccne uitbreiding maakten de onruststokers gebruik. "Het strijdt met uwe regten, Bruggelingen, Gentenaars en Yperlingen," zoo hielden zij den ingezetenen dezer steden voor, "dat in de kleine steden de lakenncring gedreven wordt, waarvoor gij een uitsluitend pri- vilegie hebt. De Ruwaard verkort uwc regten."

De slap vim Créov.

straf aan Pieter Lammens u niet op een dwaalweg voeren. Gaat naar binnen, en gij zult in dit huis den standaard vinden, dien de muiter wilde opheffen, om het Land andermaal in beroering te brengen." Daar do huiszoeking op overtuigende wijze de schuld van Lammens vaststelde, waagde geen Aar- den burger het den Ruwaard te wederstaan. Die vermetelheid was een Gentenaar voorbehouden, den Leliaard Jan van Steenbeek, die op eene openbare plaats van Artevelde zijne meincedigheid tegenover \'s Lands wettige Vorsten verweet. De vertoornde Ruwaard wilde Jan van Steenbeek doen vatten, maar de wethouders der stad beletten het hem. Er ontstond een geweldige oploop, doordien de vrienden van van Steenbeek gewapenderhand op de Vrijdagmarkt vergaderden en den kreet aan- hieven: "Wij zullen geen andere overheid erken- nen dan die van Graaf Lodewijk." Van Artevelde over dien oploop vertoornd, deed een beroep op het volk, met het gevolg, dat bin-

Die stemmen vonden een te gerceder oor, naar- mate de weelde, aan den verworven bloei vcrbon- den, nieuwe behoeften had doen ontstaan. In den loop van L342 drongen de drie hoofdsteden bij den Ruwaard aan, om aan al de kleinere gemeenten in Vlaanderen bet lakenweven te verbieden of te beperken en hare iuonopoliën te handhaven. Van Artevelde weigerde daaraan gehoor te schenken : hij wilde geene Vlaam- sche gemeente in haar bloei belemmeren. Van deze verdeeldheid maakten de Leliaards gc- bruik om de talrijke ontevredenen tegen van Ar- tevelde op te zetten. Zij zonden eene commissie tot Lodewijk, die hem aanbood om zijn grafelijk gezag volkomen te herstellen, indien hij hetraono- polie der groote steden bij eene oorkonde vaststelde. Met gretigheid greep Lodewijk dit aanbod aan. Hij kwam naar Vlaanderen , met de belofte in de mond, om de regten der groote steden op het stuk der nijverheid te zullen handhaven. Door deze vorstelijke tusschenkomst werd de

-ocr page 621-

609

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Naanw weerklonk het berigt, avan Artevelde zit in \'s Gravensteen," of uit Brugge en eenige kleinere steden van Vlaanderen stroomde eene groote me- nigte naar Gent, om den wakkeren Huwaard hulp te bieden, liet Gentsche volk ontving deze bevrijders als vrienden en vereenigde zich met hen. In breede gelederen trokken allen naar den kerker op. Van Artevelde, bevrijd, toegejuicht, door de menigte schier op de handen gedragen, voerde den schoonsten triomf. Men zwoer hem op nieuw gehoorzaamheid

nen korten tijd zesentwintig gilden zich met ont- rolde banieren om hein schaarden. Zoodra van Steenbeek deze uitkomst zag, haastte hij zich om het sterke slot te bereiken, dat zijn voor- vaderen , in navolging van anderen, binnen de eerste hoofdstad van Vlaanderen hadden doen optrekken. De verzamelde poorters wilden hem daarin aanvallen, om den vermetele aan hun wraak op te offeren. Doch Schepenen lieten zich ter plaatse vinden en verboden, terwijl zij zich op de keuren der stad beriepen, iemand

Het sneuvelen van Koning Jan in de fl»g van C\'réry.

binnen zijn woning aan te tasten, die geen vonnis te zijnen laste had. "Gehoorzaamt uw Schepenen," liet van Artevelde op dit verbod volgen: "Het be- taamt ieder burger \'s Landt wetten te handhaven." Overeenkomstig dezen raad, stelde hij zichzelf gevangen, daar hij door van Steenbeek van meineed was beschuldigd. Zijne tegenpartij deed hetzelfde, zoodat eenigo oogenblikken later van Artevelde in \'s Gravensteen, en van Steenbeek in een der stads- torens opgesloten zaten.

en trouw. Men bood hem goed en bloed, zoo hij dit voor Vlaanderen noodig achtte. Van Steenbeek wachtte een streng vonnis. Hij werd, met meer dan vijftig zijner medestanders, onder welken verscheidene mannen van hoogen rang, voor den tijd van vijftig jaren uit Gent gebannen. Ten einde de uitvoering van \'s Landa wetten te verzekeren, splitste van Artevelde het Graafschap in drie districten, waarvan het eerste Gent, met de Landen van Waas en Aalst, de Vier-Ambachten,

-ocr page 622-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		610
		benevens do kasselrijen van Oudenaarde en Kortrijk omvatte, liet tweede uit Brugge en liet Vrije, en het derde uit Yperen met al de zuidelijke oorden werd zaamgestcld. Terwijl van Artevelde liet be- liecr over het district Gent aan zich beliield, droeg hij dat over Hrugge aan Gillis van Coudenbroek op, dat over Yperen aan Jan van Houtkerke. Hij hoopte door dezen maatregel zijn bewind nieuwe kraeht bij te zetten. Graaf Lodewijk gevoelde bij dezen staat van zaken een nul in het eijfer te zijn. Daarom ver- liet hij andermaal Vlaanderen, in de hoop. dat de wederkeerige jaloezie der hoofdsteden en kleinere gemeenten hem een andermaal beter zou dienen. Inderdaad steeg die jaloezie met ieder jaar, ofsehoon de algemeene bloei van handel, scheepvaart en band- werken een krachtige prikkel tot het handhaven der eensgezindheid had moeten zijn. Een uitbarsting vond plaats in 1344, toen de I\'operingenaars, door belangrijke vorderingen in de weefkunst voor hunne lakens een aanzienlijke plaats op de markten had- den verkregen. Die vooruitgang was den Yperlingen een dooin in het oog. Hunne jaloezie ging ein- delijk zoo ver, dat zij zelfs besloten om de weef- getouwen hunner naburen te vernielen. Helaas» Heer Jan van Houtkerke was zoo kortzigtig, om bij dien togt naar roperingen zich aan het hoofd der aanvallers te stellen. Do I\'operingenaars verdedigden hunne muren op het heldhaftigst tegen de Yperlingen. Doch ten spijt van den betoonden moed, zagen zij zich in \'t einde gedwongen om hunne stad over te geven, toen hun aanvoerder, Jakob de Bets met de keur zijner benden was gesneuveld. De Yperlingen, door deze zege aangemoedigd, ondernamen ook een aanval op Langemarek, waar zij al de weefgetouwen stuk sloegen en verbrandden, en, om hunne overwinning volkomen te maken, verwoestten zij ten slotte het dorp Reninghelst, welks bewoners zich in dezen burgeroorlog bij de I\'operingenaars hadden aan- gesloten. Een zoo jammerlijk bedrijf kon onmogelijk \'s Lands bloei verhoogen. Ongelukkig vonden de twisten tusschen de Yperlingen en hunne naburen elders navolging. In het voorjaar van 1345 heersehte ecne geweldige verbittering tusschen de lakcnwc- vers on de volders van Gent. De volders eisehten van ieder stuk laken vier penningen meer werkloon dan zij tot dien tijd genoten hadden, waartegen de wevers zwoeren hun die verhooging nimmer toe te staan. Reeds lang had die verdeeldheid de hoof- den verhit, toen op Maandag den 2 Mei eenc bot- sing tusschen beide gilden plaats vond. Gewapend tegen elkander opgetrokken, naderden zij van twee zij- den de Vrijdagmarkt, waar men op elkander stiet. Een afgrijselijk moordtooneel volgde. De markt werd met lijken overdekt, en zij, die over de ge- vallenen den strijd voortzetten, plasten in het bloed. Ten einde de slagting te doen ophouden, voerden de priesters eene gewijde hostie in pleg- tigen optogt naar liet plein. Doch zelfs dit kerke-
		lijkc vertoon was niet in staat, een einde aan het bloedvergieten te maken. Eerst toen de vol- ders bijna geheel vernietigd waren, staakte men den strijd. Men telde ruim 1300 dooden. "Dat is de kwade maandag van Gent!" zeiden de Vlamingen, en honderden van weduwen en I weezen herhaalden nog eene reeks van jaren dien somberen kreet. Het aanzien van den Huwaard moest geweldig gedaald zijn, dat zulk een gruwel onder zijne 1 oogon kon plaats vinden. Te meer was dit het , geval, daar hij de eischen der volders had on- derstound. Velen die steeds van Artevelde waren toe- I gedaan, schenen nu te haken naar eene vorande- ring van zaken, al moest men daarbij Graaf Lo- dewijk hot gezag teruggeven. Hoven de veldwin- nende anarchie kozen zij het bewind van een («raaf, die, welke ook zijne fouten mogton zijn, ; door geboorte en leenregt het hoofd van al- | len was. Zij vereenigden zich met hen, die . te allen tijde Graaf Lodewijk trouw waren j gebleven en noodigden dien Vorst, welke zich te dozen tijde in Brabant ophield, om terug te kee- ren. Op raad van Hertog Jan III, liet Lodewijk afgevaardigden der Staten te Brussel bijeenkomen, om met hen over de kansen eener omwenteling te beraadslagen, die aan Artevelde\'s ruwaardschap een einde zou maken. Liet Graaf Lodewijk mijnen delven om van Ar- tcvelde te storten, de Ruwaard had maar al te veel gelegenheid om tegenmijnen te ontsteken. Sedert Koning Edward\'s afreize uit Vlaanderen had de groote Gentenaar naauwe betrekkingen niet het Hof te Londen onderhouden. De Engelsche Monarch bejegende hem met de meeste hoogachting, noemde hom gevader en vriend on had hem de eer bewe- zen, Koningin Filippino te magtigen, een van \'s Ruwaards zonen ten doop te houden. Sedert hij den titel van Koning van Frankrijk had aangenomen, moest Edward Vlaanderen als een zijner leenen beschouwen. Eüschte hij man- sehap van Graaf Lodewijk en ontving die niet, zoo was hij volgens het standpunt waarop hij zich had geplaatst, geregtigd om het leen vervallen verklaren. Toen derhalve de Graaf van Xevers te Brussel alle moeite deed om van Artevelde\'s val te bewerken, had deze eene uitmuntende gelegen- beid om die aanslagen tot Lodewijk\'s eigen schade te doen uitloopen. Koning Edward had namelijk zijn voornemen te kennen gegeven, om, daar Lodewijk van Nevers, op de zijde zijner tegenstanders bleef, den Prins van Wales tot («raaf van Vlaanderen te verheffen. Van Artevelde achtte eene naauwere verceniging met Brittanjc voor de welvaart van Vlaanderen van groot belang. Nogtans weifelde hij om het Huis van Dampierre van de regering vervallen te ver- klaren. Veeleer poogde hij door het vaststellen van een huwelijk tusschen den jeugdigen Lodewijk van Male en een van \'s Konings dochters de wcdcrzijd-

-ocr page 623-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN,                                           fill
		kon den afgevaardigden een ander antwoord ont- lokken. Van Artevelde verzocht zijn Gentschen reis- genooten om \'s Konings voorstellen aan hunne medeburgers over te brengen. Hij zelf belastte zich met de taak, om Edward\'s wenschen aan die van Brugge en Yperen te doen verstaan. Die zen- ding was niet zonder vrucht, daar zijn bezielde woorden overal grootcn indruk verwekten. Te Gent echter namen de zaken een anderen keer. De volksverzamoling op de Vrijdugmarkt, waarbij groot en klein zich had laten vinden, toondegeens- 1 zins met Edward\'s plannen ingenomen te zijn. Naauw had een der leden van het gezantschap alles ontvouwd wat Koning .Edward te hunner kennis had gebragt, nevens de redenen waarom van Artevelde de verheffing van den Zwarten Prins \' aanbeval, of onmiddellijk bleek, dat het medege- deelde een zeer verschillenden indruk maakte. Men zag het eenigen aan, dat het hun toelachte, naauwer met het Huis van Plantagenet verbonden te worden. Zij verwachtten daarvan voor de weve- rijen, koophandel en handwerken belangrijke voor- deelen. Doch luide kreten van verontwaardiging be- wezen tevens, dat niet allen in dit gevoelen deelden. "Hoe," riep men, "wij zouden de nazaten van Karel i de Goede, van Dirk van den Elsass, van Boude- wijn van Konstantinopel onterven, zij die eeuwen ! met ons lief en leed hebben gedeeld, en door i wien de gemeenten bij keuren en privilegiën zoo hoog boven onze Waalschc naburen bevoorregt zijn? Dat kunnen wij noch voor God, noch voor ons geweten verantwoorden. Neen, daartoe zal van Artevelde\'s heerschzucht geen Vlaming ver- lokken!" Deze afkeuring van een plan, waaraan hij zijne stem had geschonken, verhinderde den Ruwaard niet, om, nadat eene vergadering der Vlaamsche Staten te Gent was bijeen gekomen, Edward\'s ontwerp met al de kracht zijner welsprekendheid aan te bevelen. Maar zijn invloed was ontzet- tend gedaald sints de heillooze twisten over het uitoefenen der lakenweverij in de kleine steden en op \'t platteland. Gemor en bedreigingen klonken tus- schen zijne woorden, toen hij aanvoerde, dat Lode- wijk van Male toonde, noch een Vlaming in woord en daad te zijn, noch zijn vaderlijk erfgoed te kunnen behecren. Het was duidelijk, dat men geen ander Huis dan dat van Dampierre de Vlaamsche • kroon wilde laten dragen. Van Artevelde keerde na den anoop dezer ver- gadering naar Sluis terug, om Koning Edward het i mislukken van zijne pogingen te berigten. Deze j tweede reis was hem nog noodlottiger dan de vorige. Zijne tegenstanders maakten er gebruik van, om, door allerlei beschuldigingen, waarvan velen niet \', den minsten grond hadden, hem bij het gepeupel ; zwart te maken. Zij beweerden, dat van Artevelde Vlaanderen aan Koning Edward had verkocht, dat hij de Vlaamsche schatkist naar Sluis voerde om die aan do Engelsehen uit te leveren, dat hij Vlaamsch
		selie belangen tot één te brengen. Daardoor zou tevens de aloude veete tusschen de Huizen van Avennes en Dampierre op het volkomenst worden geslecht. Immers Koning Edward\'s gade Filippino was ecne dochter van Graaf Willem van Henegouwen en Holland. \' Inmiddels had de Engelsclie Koning den steun des Keizers verloren: de waardigheid van Rijks- vicaris, die hij bekleedde, was weder afgeschaft. Thans werd ook zijne uitnoodiging aan Graaf Lo- dewijk om Vlaanderen bij hem als Koning van Frankrijk te verheffen , van de hand gewezen. Een en ander prikkelde den Brit te meer om, zoodra het bestand was afgeloopen, naar het vas- teland terug te keeren, ten einde den oorlog tegen Philippc VI voort te zetten. Eerlang stak hij met eene vloot van honderd en dertig schepen uit Hrittanje naar Vlaanderen over. Met hem voerde hij zijn oudsten zoon Edward van Wales, een veelbelovend jongman van zestien jaren, wien zijne tijdgenooten uithoofde zijner donkere wa- penrusting den naam gaven van den Zwarten Prins. Zoodra de Koning, den 5 July 1345, te Sluis was geland, noodigde hij den Ruwaard van Vlaanderen uit om zich bij hem te voegen. Van Artevelde liet zich niet wachten. Vergezeld door een stoet van aanzien- lijke mannen uit Gent, maakte hij zijne opwachting bij den Monarch, en deze, die gaarne den gunst igsten indruk op de Vlamingen wenschte te maken, ontving hen als waren zij niagtige Baronnen. Na hun prachtig onthaald te hebben, stelde hij hun zijn zoon voor. "Hij is, zoowel als gij," zeide hij" van Vlaamsch bloed en zal met u arbeiden om Vlaanderen groot en rijk te maken*" Toen hij echter met ronde woorden te kennen gat, dat zij den Prins van Wales als hun Graaf zouden begroeten, vond hij zich teleurgesteld. Geen van allen liet een toestemmenden kreet hooren. Een ernstig zwijgen bewees den Engelschman dat hij zich misrekend had. Eindelijk brak een achtbaar Gentenaar de stilte af. "Sire!" zeidc hij, "gij doet een gewigtigen eiseh. Zoo wij daaraan voldeden, zou de tijd kun- nen komen, dat wij of onze nakomelingen ons daardoor vrceselijk bezwaard zouden voelen. Het is waar, dat er thans geen Heer ter wereld is, wien wij hoogcr achten en eerbiedigen dan u, aan wien onze gilden zoo menig voordeel danken. Maar wij kunnen niet aan uw verlangen voldoen, zoo- lang niet al de leden van Vlaanderen daartoe hun toestemming geven. Zoodra we huiswaarts zijn gekeerd, zullen we met onze medeburgers beraadslagen, elk in zijne stad. Indien dan de gemeenten gunstig voor uw ontwerp steramen, zullen wc ons aan hare zijde scharen en met haar Prins Edward als onzen Erfheer huldigen." Noch \'s Konings aansporingen, noch van Artevel- de\'s aandrijven, die in Edward\'s eisenen berustte, 1 Verruk bladz. 888.

-ocr page 624-

ÜB8CH1EDENI8 VAN VLAANDEREN.

612

bloed aan de belangen van vreemdelingen wilde ten offer brengen. Verstandige tegenwerpingen vonden geen ingang bij de misleiden. De Deken der weven, Oenurd de Nijs, bitste de mannen van zijn gilde tot een nieuw straatgevecht aan. Van Artevelde keerde den 17 July (1.545) te Gent weder. Edward bad hem vijfhonderd krijgs- kneehten van beproefde dapperheid medegegeven.

heerschappij wil berooven. Slaat dood den schelm, i die (iraaf Lodewijk zijne inkomsten onthoudt." ; De Engclsche lijfwacht werd weggedrongen. Van Artevelde, uitgejouwd en bedreigd, zocht een goed heenkomen. De Ruwaard was zoo gelukkig om zijn huis te be- reiken. Maar al grootere en grootere hoopen volks kwamen daarop af, om zijn leven te eischen. Zoo

Doch wat beteekencn vijfhonderd vreemdelingen als zij de burgerij eener groote stad in toom moe- ten houden? Toen van Artevelde nogmaals het volk de voorstellen van den Engelschen Koning ontvouwde, begonnen de Nijs en zijne volgelingen een geweldig rumoer te maken: "Luistert niet naar den verrader!" riepen zij. "Schiet veeleer den mui- ter dood, die onze wettigen Graaf van zijne

lang mogelijk verdedigden de Engelschen het sterke gebouw. Maar eindelijk schoten hunne krachten te kort. De poort werd opengcloopen, waarop de menigte binnendrong. Van Artevelde poogde uit den paardenstal door eene achterdeur te ontkomen. Maar die toeleg mislukte: hij eindigde zijn leven onder de handen van het in woede onstoken gepeupel\'. 1 /ie de plaat op bladz. 801.

-ocr page 625-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

61.\'»

en daartoe in gebreke waren gebleven. Doeh om tot dat voornemen te geraken achtte hij het tijd- stip niet gesehikt. Veeleer besloot hij Vlaanderen aan zich zelf over te laten. Voor het oogenblik keerde hij met zijne vloot naar Engeland terug. Bevreesd dat met \'s Konings afreize uit Vlaan- deren een einde zou komen aan de haudclsvoor- deelen, die Edward het Graafschap had toegestaan, kwamen de afgevaardigden van ettelijke sehepens- banken bijeen, om over een gezantschap aan den Engelschen Vorst te beraadslagen. Men vond het ontwerp voortreffelijk. Doch daar men alles behalve

De dood van den wakkeren Ruwaard bragt bij liet meerendeel der bevolking schrik en ontzetting voort. De menigte begreep dat Vlaanderen zich thans bij alle Vorsten had gebaat genaakt: bij Koning 1\'liilippc en Oraaf Lodewijk, omdat de burgerijen de zijde van hun tegenstander hadden gekozen: — bij Koning Edward, omdat het ge- peupel zijn boezemvriend van Artevelde en een deel der Engelsche lijfwacht had omgchragt. Doeh niet deze overwegingen alleen deden duizenden de misdaad van het (ientsche graauw betreuren, de zonen der overwinnaars in den Sporenslag gevoelden

Lodew||k van Mnlc ontwijkt Vlnandcreu.

dat Vlaanderen zijn grootsten staatsman verlc- ren had \'. Koning Edward gloeide van verontwaardiging toen men hem de tooneelen te Gent op den 17 July mededeelde. Hij zwoer eene verschrikkelijke wraak aan de moordenaars te zullen nemen, even- als aan allen die de wandaad konden verhinderen

van eene gunstige ontvangst zeker was, vcrzoch- ten de Staten een vrijgeleide voor hunne afgevaar- digden. \'t Waa in September (1345) dat de volmagten van Brugge, Yperen, Kortrijk, Oudenaarde en het Vrije een gehoor te Westminster verwierven. Zij hielden den Koning voor, dat zij noch door raad, noch door hulp deel genomen hadden aan het mis- drijf van het Gentseh gepeupel op den beklagens- waardigen 17 July; dat geen van allen het voornemen had af te zien van de vcrbindtenis met de Engelsche kroon. Dat zij wel hun Graaf

1 Do grootc diensten tloor Jakob van Artevelde aan het Vaderland bewezen, werden door onze tijdgenooten dank- baar erkend, toen zj|, ten jare 1863, het metalen stand- beeld oprigttcn, waarvan de plaat op bladzijde 001 eene voorstelling Reeft.

-ocr page 626-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		614
		niet wilden onterven, doch dat zij willig waren, om het Huis van Plantagenet eene plaats op den Vlaamsehen gravenzetel te verzekeren. Dat indien Koning Edward een zijner dochters ten huwelijk wilde geven aan den jeugdigen Lodewijk van Male, den wettigen erfgenaam van Vlaanderen, zij alle pogingen zouden nanwenden om dat plan tot stand te brengen. In ieder geval zouden zij hun Graaf niet weder aannemen, zoo hij niet vooraf in de handen van Koning Edward een eed had gezwo- ren, waarbij hij het hoofd der Plantegenet\'s als den wettigen heerscher van Frankrijk erkende. Het was ligt te voorzien, dat deze voorstellen een willig oor bij Edward zouden vinden. Het moest hem genoegen doen, een zijner dochters op den Vlaamselien gravenzetcl plaats te zien nemen, al ontging daardoor zijn oudsten zoon een belang- rijk domein. Den Zwarten Prins wachtte eene zoo luisterrijke heerschappij, dat hij van Vlaanderen, zonder al te groote opoffering, kon afzien, vooral daar zijn schoonbroeder toch tot manschap jegens hem ver- pligt zou zijn. Edward nam dus het plan der Vlaam- sche volraagten aan, onder voorwaarde, dat de bur- gerijen hem ter zijde zouden blijven door een voort- durend verzet tegen Philippe de Valois. Ofschoon het aantal van hen die Lodewijk van Nevers aankleefden, in den jongsten tijd veel was ver- raeerderd, was het niet zoo sterk toegenomen, dat de Graaf liet reeds geraden achtte, naar Gent of Brugge terug te keeren. Hij meende het echter te kunnen wagen ooi zijne residentie te Dendermonde te ves- tigen, welke stad sints geruimen tijd met Gent over het uitoefenen der lakenweverij haspelde. Hier aangekomen, droeg hij twee edelen, Floris van Brug- dam en Francois Vilain, den last op om krijgsknechten in de Landen van Aalst en Axel aan te werven. Voor beide ridders was die opdragt ten hoogste verder- ielijk. Door benden Gcntsche schutters bespied, wer- den zij in hinderlagen gelokt, waar zij onder de slagen hunner tegenstanders het leven verloren. Dit voorspel toonde den Graaf wat hem te wachten stond, indien hij te Dendermonde bleef vertoeven. Immers hij ontving het berigt, dat de Gentenaars zich tot een togt naar den vereeniging van Schelde en Dender voorbereidden. Aanvankelijk besloot hij te blijven, zoodat hij getuige was dat de Gen- tenaars onder Willem van Vaernewijck alle krach- ten inspanden om Dendermonde te vernederen. Doch hij wachtte het einde van dezen strijd niet af. In stilte verliet hij met zijne Franschc vrien- den de ingesloten veste, om andermaal de gast- vrijheid der Brabanters in te roepen. Hertog Jan, die Lodewijk als vlugteling terug zag keeren, stond zoowel bij de Gentenaren als Dendermondenaar8 gunstig aangeschreven. Toen de eersten herhaalde malen waren afgeslagen en voor de laatstcn de ellenden van een beleg te zwaar werden, koos men hem tot scheidsman, opdat de zwaarden in de scheden wederkeerden. Onder zijne bemiddeling trof men een verdrag, waarbij onder anderen werd bepaald, dat de grafelijke be-		zetting der belegerde stad zich onverhinderd naar Henegouwen zou mogen begeven, dat alle banne- lingen het oord zouden verlaten, en dat de Den- dermondenaars voortaan geen lakens meer zouden weven boven de vijf vierendeelen breed. Te vergeefs had Lodewijk pogingen gedaan om een vergelijk met zijn onderdanen te treilen. Al zijn aanbiedingen weiden verworpen, wijl hij bij zijne weigering bleef om manschap te doen aan Edward Plantagenet. Offerde hij dus aan zijn ge- hechtheid voor Philippe VI veel op , die opoffering was te grooter, daar zijne inkomsten te kort be- gonnen te schieten, om op den voet te blijven leven, dien hij meende dat aan een Graaf van Vlaanderen, Nevers en Rethel betaamde. Om hierin te voorzien, verkocht hij te dezen tijde zijne reg- ten op Mechclcn. aan den Brabantschen Hertog voor 87.500 kroonen (I34t>). Maar hij misrekende zich ook hierbij: van dit geld werd hem weinig of niets uit- betaald. Terwijl de Vlamingen hun land voor Graaf Lode- wijk gesloten hielden, hadden de Engelschen met de Franschen in Guyennc reeds eenige bloedige ont- moetingen gehad. Maar eerst met het begin van den zomer stak Edward zelf naar Frankrijk over. (Seleid door een misnoegden va.ssal van Philippe, den Graaf d\' Harcourt, maakte de\' Brit snelle vero- veringen in Normandie. De steden Clierbourg, Valognes, Carentan, Saint Lo en Caen vielen achter- eenvolgens in zijne raagt. Het rijke land bragt den overwinnaar een verbazenden buit. De kostbaarhe- den door Caen uitgekeerd, maakten alleen de volle lading uit van een der grootste Britsche schepen. Alles voor zich heen drijvende, rukten de En- gelscheu langs de Seine voort tot Poissy, zoodat de Parijzenaurs reeds vol schrik en ontzetting een aan- val verwachtten. Niettemin waagde Koning Edward het niet om de hoofdstad van Frankrijk aan te tasten. Veeleer week hij op het berigt, dat Philippe een magtig leger om zich verzamelde, langs Beauvais, naar de Sommc, verzekerd als hij was dat hij op de grenzen van Artois zijne bondgenooten de Vla- mingen zou vinden. En inderdaad hadden deze, onder aanvoering van Hendrik van Vlaanderen, een aanval in Artois gewaagd en een aanslag tegen Béthune ondernomen. Gedurende drie weken blok- keerden zij die sterke veste, doch zonder in hunne ontwerpen te kunnen slagen. Integendeel, de her- haalde uitvallen der Franschen berokkenden hun zoo groote verliezen, dat zij, op het gerucht dat Koning Edward geslagen was, naar Grevelingen afdeinsden. Te vergeefs hadden de Franschen de bruggen over de Sommc vernield, om Edward den over- togt te beletten. Een krijgsgevangene had den Britten eene voorde gewezen, waardoor zij behouden den anderen oever konden bereiken. Een verder terugwijken was niet mogelijk, daar de vloot niet kwam opdagen. Om tegen do Franschen gedekt te zijn, ver- \' schanste Koning Edward zich bij Créey, een dorp van \'t Graafschap Ponthieu, 4 uren van Abbeville.

-ocr page 627-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

615

i val. De tooi van zijn helm \', drie struisvederen ; met het devies ich iliene, nam de Prins van Wales ; tot wapen aan, een sieraad die alle Prinsen van j Wales tot den huidigen dag zijn blijven voeren. De slag van Crécy J leverde een groot deel van het Noorden van Frankrijk in Edward\'s raagt. Vlaan- i deren werd daardoor voor een inval der Franschen ; bewaard, terwijl \'s Lands ingezetenen tevens niets meer te vreezen hadden van de wraak die Lodewijk i van Nevers hun had toegezworen. Het lijk van den Vlaamschen Graaf werd bijge- zet te st. Kicquicr bij Abbeville, waar het zes jaar bleef. Toen werd het naar Brugge gevoerd, waar men het in de st. Donaaskcrk, nevens het groote al- taar, eene rustplaats verleende. Het opschrift luid- de : C/ii gut nolde pui»tuint prinche de bone, me\'moire, Monse.il/nenr /.<.//.>• conté (/.< Flandre, de, tfettrs, de Rethel, (/ui tre\'pasm en Van de grt\'tce nul trui» cent qwtranU nt/s, Ie XXXVI"" jour du mois d\'Augts. Priez jtour l\'ame de ly. Zijne weduwe, Margaretha, overleefde hem nog ! nagenoeg zesendertig jaren.

Het was den 26 Augustus, dat Philippe VI met zijne armee op do Engelschc legermagt aanviel. De Franschuian voerde omstreeks 68,000 krijgers aan, meer dan liet dubbele van hen die zich aan de zijde van Edward bevonden. Hij had de bloem des Fran- Bchen adelt om zich heen, benevens vele Duitsche Vorsten en edelen. De dappere Koning van Bohemen, Jan van Luxemburg, streed aan zijne zijde, even als de Hertog van Lotharingen, de Graaf van Vlaande- reu, vele Duitsche Baronnen en een troep van 6000 (ienuesche boogschutters. Maar de Engelschen had- den eene uitmuntende stelling ingenomen en voer- den grot\' geschut in \'t veld, waarvan het gebruik zich tot nu toe slechts bij aanvallen op steden bepaald had. Na den langen marsch in eene brandende zonne- hitte, grepen de Fransehen hun vijand op onstnL mige wijze aan, in het bewustzijn van hunne getalsterkte. Maar scjioon zij met heldenmoed streden, bleek het, dat de vermoeijenissen van den volbragten togt hunne bewegingen belemmer- den. Daarbij had een regenbui de koorden van hand- en voetbogen ontspannen, terwijl de aan- voerders buiten magte waren om de wanorde die bij het voortrukken was ontstaan, te doen ophou- den. De Genuezen waren de eersten die begonnen te wijken. Vreezende voor verraad, liet Koning Philippe op hen inbouwen. Maar wat spijt. Hij bewerkte daardoor niets dan dat de wanorde toenam. Zelfs het stoute waagstuk der Fran- sehe Barons om tot de gelederen der Engelschen door de dringen, bleef zonder gunstige gevol- gen. Na een groot gedeelte der hunnen verloren te hebben, trokken de Franschen in volslagen wanorde terug. Hun Koning vlugtte met vijf ge- leiders, zonder zich ergens op te houden, tot Amien8. Edward snelde naar den Zwarten Prins die tot de overwinning grootelijks had bijgedragen. Hij om- armde den jongman met de woorden: "Dappere zoon, gij hebt u ridderlijk gekweten, gij hebt u de heer- schappij waardig betoond." Den nacht bragt de Koning onder dankbetuigingen aan het Opperwezen door, waarbij hij alle buitensporig vreugdebetoon ten strengste verbood. Eerst den volgenden morgen gaf hij bevel om den vlugtelingen na te jagen. De overwinnaars ontmoetten daarbij nog vele aan- rukkende troepen, die van den uitslag van het gevecht onkundig, een ligtc prooi der Engelschen werden. Men berekende zelfs dat bij het nazetten nog meer bloed werd vergoten dan in den slag. Het gezamenlijk verlies der Franschen bedroeg, buiten 1300 Ridders en Baronnen , wel .\'{0,000 man. Onder hunne gesneuvelde hoofden telde men, be- halve de broeders van Koning Philippe, den Hertog van Lotharingen en Graaf Lodewijk van Vlaanderen. De aanzienlijkste der gesneuvelden was echter de Luxemburger, Koning Jan. Schoon blind, had hij zich door zijne ridders in het digtste gewoel van den slag laten brengen, waar hij den zijnen ten voorbeeld strekte tot aan zijn

HOOFDSTl K XXV. LODEWIJK II (van Male) TOT OP ZIJNE VERHEFFING TOT GRAAF VAN ARTOIS. I.odcwjjk van Male vlugt met Koning Philippe VI. - II() neemt drie maa nden later van \'t vaderlijk erfdeel bezit. - HU bevestigt de voorregten der steden en gemeenten, doch weigert een huwelijk met de Kngelsche Prinses lsa- bella aan te gaan. — De (icntsehe magistraat verhin- dert hem om zich met Margaretha van Brabant te verbin- den. — lSjjceiikomst te st. Winoxbergen met Koning Kd- ward III, waarbij hij zich aan Isahella Plantagenet ver- looft. — Lodewijk van Male ontvlugt Vlaanderen. — Hij huwt Jonkvrouw Margaretha. — De Vlamingen komen in de wapenen. — De Franschen vallen Cassel aan. — Koning Edward verovert Calais. - Een wapenstilstand gesloten. — De statuten van het Hanzeatiscli kantoor te Brugge vastgesteld. — Verdeeldheid en onrust in Vlaan deren. — De draaf brengt te Aalst den gewapendeu Gentenaars hunne aanmatigingen onder het oog. — Strijd der gilden tegen elkander. — (Jraaf LodawQk verzoent zich met Koning Kdward. — Verdrag van I)uinker- ken. — De Ucntsche wevers, door Jan van den Velde aan- gevoerd, verwekken een zwaar oproer. — Lodewijk be-

�899

waart de onzijdigheid in den oorlog tusschen Kdward III en Philippe VI. — lljj weigert manschap aan Koning Jean. — Naar den wenseh zriucr onderdanen luisterende, vertrekt li(j naar Parijs , waar de Vlamingen den Fran- BChea eene les in beleefdheid geven. — Wraak van Margaretha van Brabant.—Oproer door den molenaar Lambert van Tjjdegcm aangeblazen. — De grensgeschil- ten met Henegouwen ten einde gebragt. — Oorlog met Brabant.— Lodewijk legt bezetting binnen Mechclen. — Gevecht b(j het Scheut. — ftrabant door de Vlamingen overheerd. — Opstand der llrnbanters. — Gevecht b() Sautvliet. — De Luikennars en Xamurczen komenden Vlamingen te hulp. — Vrede te Ath met Brabant. — Mechelen en Antwerpen aan Vlaanderen afgestaan. — Zegepraal van Koning Edward. — Huwelijk vandevier. 1 Zie de plaat op bladz. C05. * Kvenzoo op bladz. 008 en (109.

-ocr page 628-

GESCHIEDENIS VAX VLAANDEREN.

Jarige Margarctka van Halo. — Lodewfik behnndult de Antwerpenaars met Kr""**1\' hardheid. — Uitbreiding der Branantacbe leengoederen. — Dood van \'s Graren seboon- aoon Philippede Rouvre, Hertog van Bourgondie*.— Het Graafschap A riois komt aan \'s Graven moeder Marga- rctlia. — Wedijver der buitonUindsche Vorsten om Marga- retha van Male iloor ren huwelijk aan liun geslacht te ver- binden. — Ken oproer te Yperen streng gestraft. — Marga- retha van Male aan Kdmond van Engeland verloofd. — Dood van \'s Graven gade Mnrgaretha van Brabant.— Kllips de .Stoute. Hertog van üourgondië, bekomt de rijke crf- genaine van Vlaanderen tot vrouw. — De steden Lille, Donai en Orehies aan \\\'laamleren teruggegeven. — De voordeelen aan <le Vlaanisehe koopvaarders in Engeland toegestaan] bedreigd. —- Vredesonderhandelingen te, Brugge. — Hevige overstrooming van lfi November 1:(77. — \'s l.amls bloei brengt dartelheid en ongebon-

aarde. — De Gentenaren belegeren Oudenaarde, dat door d.....leien verdedigd wordt, en zeaden Rato, Heer van Iler- zeele, naar Dcmlcrmondc om die stad te venueesteren. -- De Hertog van Bourgondië door zjjn schoonvader te hulp geroepen. — Deze beweegt beide partijen toteeneover- eenkomst. — Verdrag van Pont-a-Rhoae. — Vele burgers

88

der Hoofdstad ontvangen Graaf Lodewjjk met bljj gc- juich. — De Witte Kaproenen verijdelen de goede ver- standhouding. — Het Huis van Outerivc verklaart den Gentenaren den oorlog. — Jan Braneel maakt zich van Oudenaarde meester. — De (iraaf laat den Gentenaren vra- gen waarom zjj den buidvrede verstoren. —Oudenaarde aan den (iraaf teruggegeven. — dan Briinccl ter dood ge- bragt. — \'s (iraven strengheid wakkert het verzet der Witte Kaproenen aan. — Veiligheid en rust worden ner- gens meer gevonden — De (Iraaf wint de gunst der Brug. gelingen door te beloven te hunner stede zijne residentie te vestigen. — De Gentenaren veroveren Aalst en Dende r- nionde en dreigen Brugge in vlammen te doen opgaan, zoo de (iraaf niet naar Gent terugkeert. — De vrede ver-

d

29

enheid voort. — Het .Stadhuis te Brugge gebouwd. —

\'s (iraven gastvrijheid ten aanzien van Hertog Jean IV van Bretngne brengt Vlaanderen in gevaar. — \'s lira-

!>c ImrirtTs van (\'aluin \\our Kdnard lil.

ven heden verwekken ongenoegen. — Graai LodewQk verlaat (Jent, waar men hein y.jjue beden weigert,doch vindt de Bruggelingen bereidvaardig om hem geld te vcr- strekken. — Hij vergunt aan Brugge een kanaal naar Deinse te laten graven. — ,)an Hyoens /.et de Centenaren tegen de Bruggelingen en den Graaf op.— De Witte Ka- proenen. — De kanaaldelvers aangevallenen verstrooid.— De Centsehe Italjuw van Outerive poogt de Witte Ka- proenen te beteugelen. — De magistraat van (Jent smeekt Graaf Lod\\v)jk de voorregten der stad niet te laten schenden. — Den Bruggelingen het voltooj|en van i het kanaal naar Deinse verboden. — Vcrgcefschc po- j gingen om de Witte Kaproenen te beteugelen. -- llur- gcroorlog te (ient. — liet grafelijke kanteel te Woiidcl- gem vernield. — Oaascb Vlaanderen in beweging.—De j Gentenaren trekken brugge binnen. — Dood van Jan I Hyoens. — De Gentsche opstandelingen verkiezen vier ! nieuwe hooiden. — Den (iraaf blijven in Vlaanderen slechts drie steden over: Aalst, Dendernionde en Ouden*

nieuwd. - Opschudding te Brugge — De Witte Kapron- nen van (ient wapenen zich opnieuw. —Gevechten tns- schen de (irafeljjken en de opstandelingen. — De Yperlingen verootmoedigen zich voor Lodewjjk II. — Eveneens de Kortrjjksanen. — De (iraaf brengt z(|n leger tot 00,000 man om Gent aan te tasten. — De Gentenaren die 80,000 weerbare mannen tellen, ontvangen hulp uit Hrabant en Luik. - Voortdurende strijd tusschen de aanhangers van den Graaf en de opstandelingen. — Blocdi- ge tooneelen te Gerardsbergen. — De banier der Hrugsche goudsmeden gaat aan de Gentenaan verloren. — Dood van Arnold de Clerck. — Du winter schorst de v|jandelijk- heden. — Slag van Xevtle — 1\'ieter van den Bossche van verraad beschuldigd. — De (iraaf wint Deinse terug. — De Oentenaren geven Kecloo, Urscl, Aoltre, Maldegem en Male aan de vlammen ten prooi. — Vele inwoners van Vlaanderen verlaten bet land. Onder onderen zet- ten die van Hulst en Assenede zieh in Zeeland ne- der. — De v roodste burgers van (Jent roepen de tus-

-ocr page 629-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

617

schcnkomst in van Allirocht van Be||eren , Ruwaard van Henegouwen, Holland en Zeeland. — Oraal\' Lodcwjjk wijst alle: tusschenkomst van de hand. — (iautier d\'Enghien herneemt Gcrardsbergen voor den Graaf. — Meer dan 5000 menseden worden aan de wraak van den overwinnaar opgeofferd. — (iautier d\'Enghien valt in eene hinderlaag, waar y-ijne vjjanden hein dooden.— Het beleg van (Jent voortgezet. — Vele Gentenaren be- ginnen naar den vrede te haken. — Vergadering te Hrug-

van van den Hossehe. — De winter schorst de v|]andcl(|k- hcden. — Hongersnood te Gent — Vergadering te Harel- beke. — De afgevaardigden van Gent nemen de voor- waarden der verzoening aan, doch de hoofden van den opstand weigeren de uitvoering. — Siinon Bette en Gysbrecht de Gruyter door van den Bossche en van Artevoldo gedood. — Gevecht van Hcveneecken en plun- dering van het Land van Aalst. — De hulp vanden i!is- schop van Luik en der Hertogin van Brabant ingeroe-

ge. — De Graaf eischt, alvorens in schikking te treden, het regt om v(|fhondord gijzelaars uit de opstandelingen te kiezen, ten einde met hen naar welgevallen te liandc- len. — Van den Bossche en zijne Witte Kaproenen maken dat de vredehandclingen worden afgebroken. — Filips van Artevcldc door van don Hossehe tot aanvoerder der Gentenaren aangewezen. — Van Artevelde, tot Ruwaard verkozen, neemt deze benoeming aan. — II(j wreekt zich op de moordenaars zijns vaders en volgt in alles den raad

pen. — Vergadering te Doornik. — De wanhoop voert do Gentenaren naar Brugge. — De Graaf moet Vlaanderen ontvlugten. — Door den dood van Margaretha van Frank- r|)k wordt LodowHk Graaf van Artois. (1346—1382). De zoon en erfgenaam van Lodewijk\'s staten had met zijn vader en vele Vlaamschc Ridders 78

-ocr page 630-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		G18
		aan de zijde der Eranschen den slap; van Crécy bijgewoond. Ofschoon voor sneuvelen bewaard, had hij toch eene wonde ontvangen. Met bloed en stof bezoedeld , was hij Koning Philippc op de vlugt naar Araicns gevolgd. Hij nam nu den grafelijken titel aan en bragt daarbij den ongelukkigen Monarch de hulde, waartoe hij meende verpligt te zijn. Lodewijk\'s terugkomst in Vlaanderen werd met spanning verbeid. Ofschoon de magistraten regt en orde handhaafden, zag het volk toch met ver- langen uit naar den jongman, die door geboorte en erfregt aan\'t hoofd van zaken was gesteld. Het liep echter tot November eer Lodcwijk den voet op Vlaainschen bodem zette. Overal waar de zestienjarige zich vertoonde, werd hij met de levendigste blijken van gehecht- heid en eerbied ontvangen. Hij van zijne zijde ge- droeg zich met wijze gematigdheid. Hij scheen de langdurige twisten tusschen zijn Huis en de gc- meenten vergeten en bezwoer in elke vrije stad het handhaven der voorregten door zijne voorgan- gers verleend. Al die plegtighedcn werden gchou- den onder het ten toon spreiden van eene weelde, die duidelijk toonde, dat, hoeveel door de bur- geroorlogen in den strijd met de Franschen was vernield, Vlaanderen nog altoos een der bloeljendste oorden was van Midden-Europa. De magistraten boden den Graaf rijke gcschcn- ken aan. Doch zij gaven hem duidelijk te verstaan, dat zij van hem hoopten, dat hij de goede ver- standhouding met den Engelschen Koning zou hei- pen bewaren en zoo veel mogelijk aankweeken. Daartoe oordeelden zij niets van zoo overwegend belang als een huwelijk van den jongen Vorst met Prinses Isabella, waartoe Koning Edward vol- gaarne zijne toestemming zou geven. Men was hiervan verzekerd door de verklaringen derEngel- sche afgevaardigden in Vlaanderen, de Graven van Northampton en Arundcl en den Sire van Cobham. Zonder zich een oogenblik te beraden, verwierp Lodcwijk van Male dit voorstel. "Ik zou mijn eer bczwalkcn", antwoordde hij, "met mij te vcr- binden aan de dochter van mijns vaders moordenaar. Dat kunt ge van mij niet verlangen." Het was echter de herinnering aan zijn vader niet alleen, die Graaf Lodcwijk weerhield, om de hand van Prinses Isabella aanzoek te doen. Gcdu- rende zijn verblijf te Brussel had hij kennis ge- maakt met Jonkvrouwc Margarctha, de dochter van Hertog Jan III, en deze kennismaking had aan- leiding gegeven tot eene genegenheid die Lodewijk elk huwelijk, dat hem niet tot haar bezit voerde, hatelijk maakte. Koning Philippc en Hertog Jan hadden beiden die neiging aangemoedigd. De Gentenaren, altoos er op uit om hun haan ko- ning te doen kraaijen, lieten zich door \'s Graven ant- woord niet uit het veld slaan. Integendeel, zij bleven hardnekkig op een verbindtenis met Prinses Isabella aandringen. Zij gingen daarbij zoo ver, dat zij wach- ten aanstelden, die \'s Graven gangen moesten be- spieden en hem verhinderen met personen omgang		I te houden, die hem in zijn verzet zouden ster- | ken. Ja, men gaf hem te kennen, dat hij zich j niet naar eigen wil en wensch zou mogen bewe- ! gen, zoo lang hij niet in den echt met Isabella toestemde. Deze bewaking moede, gaf Lodewijk te verstaan, dat hij de wenschen zijner Gentenaren wilde gehoor geven. Hij stemde zelfs toe in een onderhoud met Koning Edward, die zich op dat oogenblik in \'t kamp voor Calais bevond. Beide Vorsten zouden elkander ontmoeten te st. Winoxbergen op den 1 Maart 1347. Op den bepaalden dag heerschte in de Abdij aan de Colme eene buitengewone drukte. Koning Edward was, met al de praal aan zijn hoogen rang verbonden, het convent binnengereden. Met hem kwamen zijn j gade en dochter, nevens een groot deel van het Hof. | Zoodra Graaf Lodewijk tot hem werd gevoerd, I nam hij den jongman bij de hand en bezwoer dien ! gewenschten schoonzoon, dat hij noch op den dag van Crécy, noch daags daarna den Graaf van Vlaanderen had gezien, noch van hem hooren \' spreken. Dat hij derhalve onschuldig was aan den i dood van Lodewijk I, en \'s Graven sneuvelen geen hinderpaal kon zijn tot een verbindtenis tusschen de Huizen van Dampierre en Plantagenet\'. De jonge Graaf scheen overtuigd. Hij gedroeg zich op de verpligtendste wijze tegenover zijne j Britsche gasten. Men bepaalde de huwclijksvoor- • waarden en tevens den dag waarop de echt vol- trokken zou worden. Tot groote voldoening van het Vlaamschc volk, verklaarde Edward, dat, nu zijn dochter nevens Graaf Lodcwijk in den Gent- schen Burg zou zetelen, hij onmiddellijk pogingen zou aanwenden om Lille, Douai en Orchies te bemagtigen, ten einde die belangrijke steden met het Graafschap te hereenigen. Lodewijk liet te Gent "kostbare toebereidselen i maken, om zijn huwelijk met Prinses Isabella op de plegtigste wijze te vieren, zoodra Paschen ver- j streken zou zijn." Doch in weerwil van dit alles en in weerwil van de ondertrouw die te st. Wi- . noxbergen had plaats gevonden, was het zijn be- i paalde voornemen, zich met geen andere vrouw te ! verbinden dan met Margaretha van Brabant. Het ! was slechts in schijn dat hij zich aan den drang I der gemeenten onderwierp. Reeds had hij de Gentenaren in zoover verschalkt, dat zij hem toegestaan hadden twee edellieden bij | zijne lijfwacht op te nemen, Lodcwijk van de Walle I en Kocland van Poucke. Ook werden zijne schreden I niet meer zoo angstvallig bewaakt als in den nu j geèindigden winter. Op Woensdag den 28 Maart verliet hij den Gentschen Burg, schijnbaar om zich met de vogel- jagt te vermaken. Hij droeg een zijner valken op de hand en sprak vrolijk tot zijn gevolg over wind en weder, die een gelukkige jagt voorepel* den. Men joeg naar lusten, raakte uiteen, ver- 1 Zie de plaat op blad/. 612.

-ocr page 631-

		GESC HIEDENIS VAN VLAANDEHEN.
		619
		eenigdc zich weder en liud eindelijk eene plaats bereikt, waar de Graaf zijn schoonen reiger klap- wiekend omhoog liet stijgen. Lodewljk gaf zijn paard de sporen en moedigde zijn jagtvogcl door de gewone kreten tot de vervolging aan. Naauw echter ontwaarde hij, dat hij allen een aanmer- kelijk eind vooruit was, of hij drong zijn paard tot nog grooteren spoed. Hij zag niet meer naar den vogel om, maar, ofschoon hij den kreet uhaie, haie!" bleef aanstemmen, rigtte hij zich naar de Schelde, waar van de Walle en van Poucke hem met versche paarden verbeid- den \'. Nu ging het door den stroom, en zijne vlugt voortzettende, kwam hij na eenige uren rijdens \'over de grenzen, in Artois. Door zijne vlugt aan den dwang zijner onder- zaten ontrukt, besloot Lodewljk een laatsten dam op te werpen tegen iedere nieuwe schrede om hem met de Plantagenet\'s te verzwageren. Hij onder- handelde met Hertog Jan en voltrok in Juny te Brussel het huwelijk met zijn geliefde Margaretha. Inmiddels was het Graafschap zelf in rep en roer. Naauw was Lodewljk op Fransch grondgebied aan- gekomen, of eene groote menigte vloog te wapen. Te Gent alleen verzamelde zich eene bende van 6000 burgers. Allen die men meende, dat den Graaf behulpzaam waren geweest om te ontkomen, werden vervolgd en daardoor zelfs velen die niets met deze vlugt te maken hadden. Vooral was men sterk gebeten op Lambertus, Abt van ter Dui- nen, die met den Graaf naar Frankrijk de wijk had genomen. Zijn convent werd op een rantsoen van 200 pond gesteld, en toen do broeders wei gerden die som te voldoen, gaven de opstandelin- gen de kloostergoederen te Noorthove, ten Zande en Leepe aan de vlammen prijs. De burgeroorlog met al zijne verschrikkingen was teruggekeerd. Daar Koning Philippe in Artois en Waalsch- Vlaanderen niet onbelangrijke strijdkrachten had vereenigd, oordeelden de Vlamingen het geraden, hunne zuidergrenzen tegen invallen te beveili- gen. Do Gentenaren namen op zich Cassel te beschermen, waartoe zij het opperbevel aan den Deken van het lakenweversgilde, Gilles van Rijne- gerst, opdroegen. Deze kweet zich voortreffelijk van zijne taak, want toen de soldeniers van Phi- lippe de Valois een aanval op Cassel onderna- men, werden zij met zoo veel kracht ontvangen, dat zij, na met bebloede koppen afgeslagen te zijn, het geraden oordeelden om af te trekken. Dit behoud der hooggelegen veste was van te grooter belang, daar eenige weken te voren een troep Vlamingen die over de Leije was getogen, aan de oevers der Deule, door den Kastelein van Lille, verslagen was. Inmiddels had Koning Edward het beleg van Calais voortgezet. Philippe had geen magt genoeg kunnen bijeen brengen om de stad te ontzetten, zoodat deze na een jaar lang ingesloten te zijn, 1 Zie de plant op bladz. 613.		zich moest overgeven. Haar hardnekkige tegenstand had evenwel den overwinnaar dermate verbitterd, dat hij van geen voorwaarde of verschooning wilde hooren. Ten laatste verzachtte hij toch zijn streng besluit, door te bewilligen, dat zes der aanzienlijkste burgers, blootsvoets en met stroppen om denhals, in de legerplaats verschijnen, de sleutels der stad overreiken en dan hun lot afwachten zouden. Deze uitspraak scheen echter den beangstigden nog geen heul of troost te verschaffen. Want wie had het regt om eene keus te doen, of op wien rustte de j verpligting om zich te laten kiezen? Kalm en edelmoedig trad in dit hagehelijk oogenblik Eusta- che de st. Pierre op, om zich als slagtoffer aan te bieden. Dit heldenmoedige voorbeeld bewoog nog vijf anderen, om zich insgelijks aan den dood te wijden, en zoo trokken de zes edele mannen naar het Britsche kamp. Hen ziende, werden velen diep bewo- gen. Waarschijnlijk ook de Koning. Doch in weerwil van die gemoedsbeweging gaf hij bevel om hen te ont- hoofden. Maar nu wierp zich Koningin Filippine haar gemaal smeekende te voet, en het gelukte haar Ed- ward\'s gevoel tot het punt te brengen, dat hij genade liet gelden \'. De zes gijzelaars behielden het leven, gelijk de gezamenlijke bewoners, doch niets meer. Allen toch moesten de stad en hunne have ver- laten, terwijl Edward Calais met enkel Engelschen bevolkte, om van deze gewigtige plaats volkomen zeker te zijn (4 Aug. 1347). Na deze zegepraal gaf de Engelsche Koning ge- hoor aan stemmen, die hem het staken der vijan- delijkheden aanrieden. Het beleg had zoowel de overwinnaars als do overwonnenen uitgeput, en daarbij zagen de Engelschen zich gedwongen, do Schotten te wederstaan, die door Philippe VI aangemoedigd, een aanval tegen het Noorden van Engeland beraamden. Aan het sluiten van een vrede viel niet te den- ken, doch het gelukte den Paus een wapenstiL stand te bemiddelen, die van den 28 September tot den st. Jansdag van het volgend jaar (1348) zou duren. Door deze overeenkomst, waarin ook Vlaanderen werd begrepen, herleefden handel en bedrijf. De Duitsche kooplieden die sints de tijden van Gravin Margaretha I te Brugge gevestigd waren \', oordeel- den thans het tijdstip gekomen, om zich te ver- eenigen tot eene factory. Den 28 October 1347 kwa- men zij daartoe in het Kameliterkloostcr te Brugge bijeen en besloten tot het zamenstellen van Sta- tuten, waarin alle ordonnantiën en willekeuren, alle gebruiken en overeenkomsten die in vroegeren tijd tot stand waren gekomen of nog zouden komen, zouden worden opgenomen. Het bewind over dit Han- zeatiseh kantoor zou gevoerd worden door oldermans, die telken jaar acht dagen na Paschen zouden ver- kozen worden, t. w. twee door kooplieden uit de 1 Zie de plaat op bladz. 010. 3 Het uitzondering van 1280 tot 1202 on van 1807 tot 1310, toen z|j wcgunH xrievon ii.-i.ii- Aardenburg weken.

-ocr page 632-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

620

Alvorens de wapenen het pleit te laten beslech- ten, trachtte de Graaf door goede woorden deop- standelingen tot betere gedachten te brengen. "Goede lieden", voegde hij hun toe, "bedenkt wel wat ge doet. Gij zijt mijne onderdanen, gelijk ik uw Heer. Ik ben dit overeenkomstig de regten en wetten, daar Vlaanderen mij als een regtmatig erfgoed ten deel is gevallen , en ik de gravenkroon noch door geld noch door overweldiging heb bekomen. Ik heb niets misdreven tegen de regten die ik bij mijne inhuldiging heb bezworen, en ben gereed andermaal den eed af te leggen, om al uwc privi-

Wendische steden, twee door de kooplieden uit Westfalcn en I\'ruissen en twee uit Gothland. Kik benoemde was, op verbeurte eener aanzienlijke geldsom, gehouden om liet hein opgedragen ambt te aanvaarden. Van den staat van rust maakte draaf Lodewijk gebruik om de geschillen met zijne onderdanen bij te leggen. Te Brugge, waar de edelen weer den bo- ventoon voerden, gelukte hem dit zonder groote moeite. Doch te Gent en Ypcren was de menigte minder geneigd om den Vorst, die haar in heure verwachting op eene naauwere verbiudtenis met En-

Giwf l^nli\'^uk vnn Male trtkt all uvervvinnanr binnen BmNl

geland had bedrogen, op nieuw als Heer en Hoofd te ontvangen. Veeleer achtte zij zich geregtigd, hem tegenstand te bieden. Daar de Aalstenaars blijken hadden gegeven, de zijde van den Graaf te kie zen, trokken de Gentenaars naar het land aan de Dender, waar zij al wat den ingezetenen van Aalst toebehoorde, verwoestten. Om de hem getrouwe stad te hulp te komen, aarzelde Lodewijk niet, met een leger Brabantcrs naar Vlaanderen op te rukken. Ook noodigde hij de Bruggelingen eu Vrijlaten uit om de wapenen aan te gorden tegen de Gentenaren die zijn gezag bleven miskennen.

legiön te handhaven in dezelfde uitgestrektheid als tijdens het leven mijns voorvaders Robert en zijne voorgangers. Ik wensch mij door Vlaamsche raden te omringen, alle vergrijp tegen mijne regten te ver- geven en te doen wat een goed regent schuldig is, ten einde rust en vrede in het Land te haud- hnven. Ik vraag u slechts één zaak, mijne regten te erkennen. Doet gij dit, dan kunt ge u verzekerd houden dat ik ook al uwe regtmatige aanspraken zal eerbiedigen". Deze toespraak maakte blijkbaar indruk, doch niet bij allen. Men hoorde kreten van allerlei

-ocr page 633-

GESPHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

621

lang hij zich niet met Koning Edward zou verzoend hebben. Dien ten gevolge zond hij zijn neef Uen- drik van Vlaanderen naar het Britsche Hof, waar de Italiaansche Vlaming in zoo ver slaagde, dat Edward beloofde, een gezant naar Vlaanderen af te vaardigen, om de voorwaarden eener over- eenkomst te bepalen, \'s Vorsten keus viel hiertoe in de eerste plaats op zijn neef den Hertog van Gloucester. De stad Duinkerken werd tot plaats van de vrcde- handeling verkozen. De gemagtigden vingen de taak der verzoening aan met woorden die weinig daartoe dienen konden. Zij overstelpten elkander namelijk met klagten over wedeizijdsche vijandelijkheden. Graaf Lodewijk hield den Hertog van Gloucester voor, dat de Engelschen de oorzaak waren van zijns vaders

soort, goed- en afkeuring, wrevel en blijdschap. "Overlegt met elkander," sprak de Graaf, nadat Lij door een wenk zich verstaanbaar liad gemaakt. "Doch doe het met orde en laat mij vervolgens uw besluit weten." In weerwil van dien verstandigen raad, bleef de orde in de vergadering der Gentsche hoofden cene arme balling. Zij die zich tegen den terugkeer van Graaf Lodewijk verzetten, wisten \'s Vorsten vrienden niet te weerleggen, maar overschreeuwden de anderen die zij voor verraders uitkreten. Het was een rumoer, dat de sprekers zich zelven niet ver- staan konden. De schippers, de vlceschhouwers, de vischverkoopers waren van oordeel, dat men zich met den Graaf moest verzoenen. Doch de wevers en volders wilden hiervan niets weten. "Wij zijn

Broeder Willem tcrliindcrt den l.envenuren dun eed van trouw aan Graaf Lodewijk te /weren.

bondgenooten van Koning Edward!" riepen zij, "en als Graaf Lodewijk zich niet bij hem en ons aansluit, kunnen we hem niet als Heer ontvangen." Hoe meer men door schreeuwen het overwigt poogde te verkrijgen, hoe meer de hoofden zich verhitten. Eindelijk begon men elkander te dreigen. Het duurde niet lang, of de vuisten werden te hulp geroepen, en eindelijk stroomde het bloed door de vergaderplaats. Te vergeefs poogde de Graaf den strijd te sussen. Tot de Gentsche hoofden terugge- keerd, voegde hij hun toe. uIk merk wel, dat niet allen mijn terugkomst wenschen. Doch plukhaart niet met elkander om mijnentwil, want wanneer gij elkander leed toevoegt, doet ge het ook mij." Graaf Lodewijk begreep dat hij nimmer in het vreedzaam bezit van Vlaanderen zou komen, zoo

dood en van dien van zoo vele Vlaarasche edelen die in het Land van Cadzand sneuvelden. De Her- tog van Gloucester daarentegen somde andere grie- ven op. Graaf Lodewijk had den Koning den on- uitwischbaren smaad aangedaan, om Prinses Isabella, zijn verloofde, te verstooten, en door zich aan de zijde van Philippe van Valois te scharen, mede- gewerkt tot den strijd die aan zoo vele Engelsche edelen het leven had gekost. Niettegenstaande deze droevige inleiding, werden partijen het eindelijk te Duinkerken met elkander eens. Den 25 November 1348 werd een verdrag geteekend, waarbij alle veeten in der minne werden beslecht. Graaf Lodewijk verpligtte zich daarbij om in den oorlog tusschen de Engelschen en Fran- schen den laatstcn op geenerlei wijze hulp te bie-

-ocr page 634-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		622
		in het bevredigde Vlaanderen den bloei der poorte- rijen en kasselrljen te bevorderen. De landzaten hoop- ten, op goede gronden, dat hij hieraan zijne beste krachten zou wijden, want herhaalde malen toonde hij meer kennis en doorzigt te bezitten dan zijn vader Lodewijk van Nevers en zijn grootvader Lo- dewijk I. Blijkbaar was hij ook zijn landgenooten meer genegen, daar hij hen nooit achter de Walen stelde. Terwijl de spanning tusschen Engeland en Frankrijk bleef voortduren, wist hij zijne onzijdig- heid ongeschonden te handhaven, op de wijze als door Jakob van Artevelde was aanbevolen. De om- standigheden waren hem daarbij niet ongunstig, want de wapenstilstand van den 28 September 1347 werd herhaalde malen verlengd, zoodat hij nog van kracht was, toen Koning Philippe VI, den 22 Au- gustus 1351, overleed. Niettemin waren vijandelijke ontmoetingen tusschen Engelschen en Franschen aan de orde van den dag gebleven. Deels kon, zoo- wel in het zuidelijke als in het noordelijke Frank- rijk, op de grenzen van beider bezittingen, de stoutheid en roofzucht van enkele partijgangers niet bedwongen worden; deels strekte ook de wapenstil- stand zich niet tot het Hertogdom Bretagne uit. Voor het verlies, te Crécy en Calais geleden, had Philippe zich door aanwinst van land schadeloos gesteld. Humbert II, Dauphin of Graaf van Vienne, die zijn eenigen zoon uit een open venster had laten vallen, had, door tegenzin in het leven en de kun8tenarijen van den Franschen Koning bewogen, zijn Land aan een van diens kleinzonen afgestaan (1349). Aan zijne zuster, de gade van Charles, Ko- ning van Navarre, had Filippe de Graafschappen Champagne en Brie ontnomen, en van den Koning van Mallorca de Heerlijkheid Montpellier gekocht. Zoodra Prins Jean, de zoon van Philippe VI, den Franschen troon had bestegen, liet hij Lodewijk van Male uitnoodigen om hem bij zijne kroonings- plegtigheid de diensten te bewijzen, waartoe de Vlaamsche Graven geregtigd, of liever gehouden, waren. Lodewijk had de stoutheid met eene weigering te antwoorden, ten minste zoo lang aan Vlaanderen de steden Lille, Douai en Orchies niet werden her- geven, die door de Koningen van Frankrijk aan het Graafschap waren ontrukt. Daar ten gevolge dezer weigering Vlaanderen\'s onzijdigheid gevaar liep, rieden de burgers Lodewijk aan om in de hulde te bewilligen, schoon zij van harte zijne fiere houding toejuichten. De jonge Graaf gaf aan hunne vertoogen gehoor: hij vertrok in 1351 met afgevaardigden van Gent, Brugge en Yperen naar Parijs, waar men de ambassade met genoegen zag aankomen. Koning Jean onthaalde de Vlaamsche magistra- ten met alle eerbewijzen die het Hof aan de burger- lijke autoriteiten van de Fransche steden toestond. Onze Schepenen van Gent, Brugge en Yperen meen- den dat die beperking een les verdiende. Ondervon- den hebbende, dat men geen kussens op hun zit- plaatsen aan tafel had gelegd, besloten zij, dat de les zich tot dit punt zou bepalen. Op aansporing
		den, en de Gentenaars en Ypcrlingen in genade te ontvangen. Van zijne zijde beloofde de Ko- ning voor de zielsrust der gesneuvelde Vlamingen in liet Land van Cadzand een Kartuizerklooster te stichten, en wijders op eene aan te wijzen plaats in Vlaanderen op zijne kosten een hos- pitaal te doen bouwen, waarover liet beheer aan acht nonnen zou worden opgedragen. Ook bewil- ligde hij, dat de oude overeenkomsten op het stuk van koophandel voor beide partijen van kracht zouden blijven. Ongeveer derdehalve week na het sluiten van dezen vrede (13 December 1348), teekende Graaf Lodewijk eene oorkonde, waarbij hij der steden Gent en Yperen vergiffenis schonk voor al het kwaad waaraan zij zich te zijnen aanzien hadden schuldig gemaakt. Hij beloofde trouw hare keuren en geregtigheden te zullen handhaven, overeen- eenkomstig de wetten van Vlaanderen, en al hare vrijheden en voorregten te bevestigen. Met vreugde begroetten de vrienden van orde en rust den Graaf, toen deze in January 1349 binnen Gent terugkeerde. Doch juichten schier alle gilden Lodewijk vrolijk toe, de wevers bewaarden een onheilspellend stilzwijgen. Zelfs braken zij in bedreigingen uit. Hun hoofd Jan van den Velde, trok met zeshonderd man naar de Vrijdagmarkt, waarvan hij de uitgangen zoo liet bezetten, dat niemand werd toegelaten dien hij er niet dulden wilde. Daarna liet hij den kreet schallen: "Burgers, zoo gij Gent en Vlaanderen lief hebt, vereenigt u dan met ons! Vlaanderen den leeuw!" Gelukkig vond ditmaal de oproerkreet geen opene ooren. De beenhouwers, volders en visch- verkoopers namen insgelijks de wapenen op, doch geenszins om de oproerlingen te versterken, maar om onder het geleide der wethouders, de wevers ten onder te brengen. Dit voornemen bereikten zij ten volle. Zij hakten en hieuwen zoo woedend om zich heen, dat nagenoeg al de te hoop geloopen wevers er het hachje bij inschoten. Zij die dit bloedbad ontvloden, hadden daarom geen beter lot: zij werden nagespoord, opgezocht en onder hoon en spot afgemaakt. Onder hen bevond zich Gerard de Nijs, \' de moordenaar van Jakob van Artcvelde. De hoogmoed der wevers tegenover de overige gilden strekte hun ten verderve. Graaf Lodewijk maakte van deze beweging ge- bruik, om allen te doen vatten en onschadelijk te maken, die hem elders in den weg hadden ge- staan. Het waren vlugtelingen uit verschillende Vlaamsche 3teden, die vruchteloos gepoogd had- den om ten hunnent een zelfde rol als van den Velde en de Nijs te O ent te spelen. Yperen bleef, door zich naar het verdrag van Duinkerken te schikken, van zoo bloedige tooneclen bevrijd. Het was voor Lodewijk van Male een schoone taak, * Wiens naam, vooral door de Walen, Oérard üenys wordt geschreven.

-ocr page 635-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDKKEN.

02:$

van den Brugschen Burgemeester Simon van Acrt- rljcke, vouwden ze hunne mantels op en legden die onder zich neer, om tot kussens te dienen. Deze nian- tels waren van kostbare stoffen, vol selioone garni- turen en kunstrijke boordsels. Toch lieten allen deze klceding8tukken liggen toen zij opstonden om van den Koning afscheid te nemen. De ceremoniemeester keek verbaasd op, doch voegde hun spottend toe: "Mijne heeren, gij vergeet uw mantels." Welligt dacht hij dat dit verzuim een uitwerksel was van de verlegenheid, waarin \'sKonings tegenwoordigheid de Vlaamsche mannen had gebragt. Maar hoc keek de Franschman op den neus, toen Burgemeester van Aertrijcke, op een bedaarden toon, met waar- digheid, antwoordde: "Wij Vlamingen zijn niet gewoon om, waar wij het middagmaal nuttigen, de kussens mee te nemen." \' Te zelfdcr tijd dat de Vlamingen den Franschen eene les in beleefdheid gaven, leerde Margaretha van Brabant haar gade, dat zij er ver af was om geduldig de beleedigingen te verdragen, die hij door zijne minnarijen haar toevoegde. Immers Graaf Lodewijk van Male stond ten aanzien der huwe- lijkstrouw op geen hooger standpunt dan zijn vader Lodewijk van Nevers. Bij zijn vertrek naar Frank- rijk had hij een zijner minnaressen in zwangeren staat achtergelaten. De Gravin, hiervan onder- rigt, liet de jonge vrouw naar Male komen, en, na haar met verwijten overladen te hebben, den neus afsnijden. De ongelukkige gat het leven aan twee zonen, die echter bij hunne geboorte te gelijkertijd met de moeder stierven. Het was natuurlijk, dat, ofschoon in Vlaanderen thans geen aanleiding tot groote verwikkelingen bestond, er onrustige hoofden te over moesten zijn om den vrede in gevaar te brengen. De geest van verzet was jaren achtereen te groot geweest dan dat het verdrag van Duinkerken daaraan voor goed een einde had kunnen maken. De onrustige bewe- gingen waren echter van te persoonlijken of plaat- selijkcn aard om veel kwaad aan te rigten. Bij eene zoodanige beroering, voortgesproten uit eene belasting van twaalf mijten, die telken veertien dagen van de Gentsche wevers werd gevorderd, liep het leven van Graaf Lodewijk groot gevaar. Lambert van Tydegcm, de Deken der molenaars, had aan de hoofden van het weversgilde te ken- nen gegeven, dat hij met hen die belasting als eene onregtvaardigheid beschouwde, en hen met de zijnen zou bijspringen zoo zij er zich te- gen verzetten. Dien ten gevolge liepen, den 23 April 1352, de wevers op de Vrijdagmarkt te hoop, en met hen Lambert van Tydcgem en de molenaars. Graaf Lodewijk deinsde er niet voor terug, zich met eenige hovelingen en de wethou- ders der stad onder hen te begeven ora hen af te vragen wat het doel was van dit zamenrotten. On- gelukkig kenden zij, die daar bijeen waren, denjon* gen Vorst niet, omdat zijne kleeding hem in niets

I onderscheidde van de edelen, in wier midden hij ; zich bevond. In het tumult, dat het onbeschofte antwoord der wevers uitlokte, poogde een mole- 1 naar den Graaf, dien hij niet kende, te wonden. I Naauw echter hadden de edelen den hoogen rang ; van den aangevallene doen kennen, of eensklaps j stoof de onstuimige menigte uiteen: niemand wilde voor deelgenoot aan een aanslag op den Graaf ge- I houden worden. Niettemin werden de belhamels 1 van het oproer achterhaald, gevat en öf tot den dood óf tot ballingschap verwezen. Het gelukte Lodewijk bij voortduring orde en rust in den Lande te handhaven. Dit gaf aanlei- ding om met Margaretha van Avennes te onder- handelen over de Twistlanden (les Terres des Débats), waarvan het regt van eigendom door Vlaanderen aan Henegouwen en door Henegouwen aan Vlaan- deren werd betwist. De uitslag dier onderhande- lingen was het verdrag van 13 April 1353, waarbij Flobecq en Lessines — Flobeke en Lessen, volgens de Vlaamsche spelling —aan Henegouwen werden toegekend. Daarentegen werd aan Graaf Lodewijk de Heerlijkheden Blaton en Tigny, met al hare onder- hoorigheden, afgestaan. Sedert het verdrag van Duinkerken waren bijna zeven jaren in tamelijke rust verloopen, toen de dood van Hertog Jan III van Brabant de oorlogs* vlam op nieuw ontstak. Bij zijn verscheiden (5 December 1355) Het de Hertog drie dochters na: Johanna, gehuwd met Wenceslaus van Luxemburg; Margaretha, de gade van Lodewijk van Male; en Maria, echtgenoot van Iieinald III van Gelder. Na de groote steden van Brabant geraadpleegd te hebben, had Jan de erfopvolging in zijne Hertog - dommen toegekend aan Johanna en haar gade Wenceslaus, Hertog van Luxemburg, kleinzoon van Keizer Hendrik VII, zoon van Koning Jan van Bohemen en broeder van Keizer Karel IV. Daarentegen vermaakte hij aan zijne beide dochters, Margaretha en Maria, belangrijke inkomsten, die uit zijne domeinen in Brabant gevonden moeten worden. Die voor Margaretha werden bepaald tot een bedrag van 10,000 goudguldens \'sjaars. Wenceslaus had bij zijne blijde inkomst te Leu- ven beloofd, deze bepalingen stipt na te komen. Maar onder allerlei uitvlugten bleef hij zich aan de betaling onttrekken. Evenmin was hij geneigd de gel- den uit te koeren, verschuldigd voor den aankoop van Mechelen in 134fi. De Graaf van Vlaanderen dreigde met geweld te nemen wat zijn zwager hem onthield. Hij bragt in den zomer van 1356 een aanzienlijk leger bijeen. Mechelen sloot zich bij hem aan. Brussel werd, na een ernstig gevecht bij het Scheut, ingenomen, Leuven, Tienen en andere steden vielen insgelijks in de magt der Vlamingen, en gansch Brabant werd gedwongen de overmagt van Graaf Lodewijk te erkennen, die nu aan zijn titels die van Her- tog van Lotharingen, Brabant en Limburg toe- voegde \'.

1 Ziu ili\' plaat op bladz. 017.

1 Zie de plaat op bUdz. 820.

-ocr page 636-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

<!i>4

üocli welhaast liep de voorspoed der Vlamingen ten einde. De Lcuvcnsche burgerij weigerde, tegen verwachting, den Vlaamschen Graaf trouw te zwc- ren. Lodewijk had de regering der stad en de poorters op de Markt laten bijeenkomen, om hen den eed af te nemen. Eenigc magistraten gehoor- zaamden. Het volk schikte zich om dit voorbeeld te volgen, toen broeder Willem, een monnik uit bet st. Gcertruidaklooster, onder de menigte

den meineed, zal uw misdaad door eeuwige raar- telingen straffen." Deze woorden veranderden de bereidwilligheid der burgers, die in het eerste oogenblik, verbijsterd door den schrik, aan \'s Graven vordering hadden willen toegeven. Zij verwijder- den zich, zonder den eed af te leggen. \' Te Brussel vond de Graaf evenmin steun bij de bevolking. Integendeel, toen de Ridder Ererhard \'t Serclacs in den duisteren nacht van den 24 Oc-

2

bMlfiijk van Malr trekt Antwerpen hinnctl.

trad en haar tegenhield. "Trouwcloozen!" riep hij hun toe. "Trouweloozen, wat gaat ge be- ginnen? Is dit de wijze, waarop gij de trouw bewaart, die gij nu weinige maanden geleden aan uwe wettige meesters hebt gezworen ? Is liet op deze wijze, tegen de beginselen van regtvaar-

tober met vijftig moedige makkers de stad binnen- drong, vond hij oogenblikkelijk hulp bij de ingezete- nen. Onder den kreet: "Rrabant den Grooten Hertog" stroomden allen naar de Groote Markt, waar zij op de Vlamingen stuitten en deze terugdreven. Lode- wijk\'8 krijgsbezetting bleek niet tegen de burgerij be- stand, zoodat nog denzclfden dag de stad Brussel zich in het terugwinnen van hare vrijheid verheugde. 1 Zie de plaat op bludz. 621.

digheid, tegen de hei

27

ligheid van den eed, tegen den

wil des Hemels, dat gij u aan een overweldiger overgeeft? Deze vlek zal in latere tijden nooit uit- gewischt kunnen worden, en God, de wreker van

-ocr page 637-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

625

teekend. Brabant moest zich groote opofferingen ge- troosten. Moehelen werd voor altijd aan Graaf Lodc- wijk afgestaan , zoowel uit kracht van den koop die zijn grootvader Lodewijk op den 13 October 1333 met den Bisschop van Luik had gesloten, als tot vergoeding der oorlogskosten. De stad Antwer- pen met al de aan haar onderhoorige plaatsen werd hem ingelijks tot een erfelijk leen geschonken, ter vervanging van de 10,<)00 gulden, die door Hertog Jan bij testament aan Margaretha van Brabant waren vermaakt. Mogten de jaarlijksche opbrengsten dezer stad gemelde som niet ten volle opleveren, dan zou de Hertog van Brabant gehouden

Vóór het einde des jaars was geheel Brabant onder het bestuur van Hertog Wenceslaus terug- gekeerd, ofschoon die onwaardige Vorst zelf daar- toe weinig of niets had bijgedragen. Alleen de stad Mechelen bleef op de zijde van den Vlaamschen Oraaf. De ondervonden tegenspoeden spoorden Lodewijk aan, zijne krachten te verdubbelen. Zijn leger in de omstreken van Antwerpen hcrzamcld hebbende, leverde hij den Brabanters een slag te Santvlict, die ten nadeele van zijne tegenstanders afliep. De aftogt des vijands bood den Vlamingen de gewenschtc gele- genheid om zich buit te verwerven. Lembeke, Gaas-

*~*0itci\'jr.i/ji,r.

SIor t»h l\'uiticr».

beek, Anderlecht, Hellebeke en Afflighem werden niet alleen uitgeplnnderd, maar ook in de asch gelegd. De bondgenooten der Vlamingen, de Luikenaars en Namurezen, vielen öf Brabant op eene andere zijde aan, waar de stad Landen geheel werd ver- woest , óf ondernamen een aanslag tegen de Luxein- burgsche veste Poilvache, aan de Maas. De oorlog hield aan tot den 3 Jnly 1357 \', toen, onder de bemiddeling van Graaf Willem van He- negouwen en Holland, te Ath de vrede werd ge-

zijn, deze uit het lot der aangrenzende gewesten aan te vullen. Eindelijk zouden vier der voornaamste steden van Brabant Graaf Lodewijk, zoolang hij leefde, elk jaar twee edelen en drieëntwintig bur- gers toezenden, die zes weken op eigen kosten of tot zijn dienst zouden staan en in eiken oorlog, behalve tegen Brabant, aan zijne zijde de wape- nen voeren. Den Antwerpenaars sloeg op het berigt dat dit verdrag was getroffen de schrik om het hart. Behalve de smart van Brabant gescheiden te worden, waaraan zij zoo langen tijd verknocht waren ge- weest, konden zij geen aanmoediging hopen van 79

1 Volgens Oudegherat en Meijer. Volgens Butkens tot den 4 .luny te voren.

-ocr page 638-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		hit,
		strenge tucht en eene uitmuntende leiding. Bij het eerste zamentrelfen werd de voorhoede der Fran- schen geslagen. Maar het bleef niet bij dezen tegen- spoed. Welhaast werd ook het centrum van Jean\'s Ie- ger uiteen gejaagd. De Fransche grooten poogden zich door eene wilde vlugt te redden. Alleen hun Ko- ning onderscheidde zich door een onuitbluschbaren , heldenmoed. Toen al zijne medestanders of gesneu- veld óf gevlugt waren, bleef hij nog voortvechten. Hij was een te lier ridder om den vijand de hielen te laten zien. Met een strijdbijl alles om zich heen ! ter aarde doende zinken , weigerde hij zelfs om zich over te geven, toen de krachten hem ontzonken. Eerst toen hij gewond en geheel uitgeput was , ver- langde hij voor Prins Edward gebragt te worden. \' De gevangenneming van Koning Jean stortte Frankrijk in eene verwarring, die alle welvaart en veiligheid verbande. Het ellendig bestuur der geldmiddelen bragt daartoe niet minder bij dan j de vrees voor de Engelschen. Zelfs mannen van I rang miskenden het gezag van Dauphin Charles, en schreven dien Koningszoon het gedrag voor dat zij wenschten dat hij volgen zou. De steden ver- klaarden zich tegen de aanmatigingen des adels. De edelen en geestelijken verzetten zich tegen de bur- gerijen, en \'t landvolk, door de menigvuldige plunder- togten tot vertwijfeling gebragt, vereenigde zich tot een magt, die openlijk verklaarde, dat de gansche adel tot heil des Rijks moest worden uitgeroeid. Deze beruchte opstand, de Jacquerie, voltooide Frankrijk\'8 ellende. Hoe geheel anders was het thans in Vlaanderen gesteld, waar koophandel en nijverheid het top- punt van bloei schenen te bereiken. Vooral Brugge genoot een bij zonderen voorspoed, en de grootspraak van Graaf Lodewijk had een zekeren grondslag, toen hij zeide: "Ik heb deze stad op twee gouden pilaren j gesteld, op de binnenlandsche nering en den buiten- j landschen koophandel." Alvorens den oorlog met Brabant door het verdrag van Aalst was geëindigd, was een zonderling hu- welijk tot stand gebragt. Margaretha, de eenige ! spruit uit het huwelijk van Lodewijk II en Marga- I retha van Brabant, was den 25 April 1.*J57 haar vierde j jaar ingetreden, toen zij eene maand later ten echt werd gegeven aan den tienjarigen Filips van Bour- gondië, naar zijne geboorteplaats, een kasteel bij \' Dijon, doorgaans Philippe de Rouvre geheeten. Hij i was de wettige erfgenaam van de beide Bourgon- dië\'s, Boulogne, Artois en Auvergne, en door de tweede echtverbindtcnis zijner moeder, Jeanne ; van Boulogne, een stiefzoon van Koning Jean. I Het huwelijk werd den 14 Mei door den Bisschop | van Doornik te Arras ingezegend. De Hertog van Bourgondiü en zijne gade, beiden nog kinderen, werden naar het altaar gedragen, in het bijzijn van eene overgroote menigte, zoowel edelen als i burgers van allen rang en stand.\'
		een Graaf, wiens ondc onderzaten hunne mededin- gera waren naar den wereldhandel aan de monden van de Schelde, en met wien zij nog zoo kort ge- leden in \'t Land van Waas menige bloedige ont- moeting hadden gehad. De eerste regeringsdaden van Lodewijk, die be- trekking hadden op Antwerpen, leerden den inge- zetenen dat hun vrees niet ijdel was geweest. De Graaf ontnam den Antwerpenaars den stapel voor haver, zout en visch, dien zij tot heden bezeten had- den . ten gunste van het hem zoo toegenegen Meche- lcn. Toen hij in September (K157) zijn intogt te Antwerpen hield,1 deed de magistraat vruchteloos pogingen om hein van dit besluit terug te brengen. De stad werd met eene gestrengheid bejegend, die haar deed kwijnen en naar het herstel der Brabantsche heerschappij reikhalzen. Te zclfdcr tijd dat Graaf Lodewijk bijna gansch Brabant overheerde, had de bondgenoot der Vla- mingen, Koning Edward III, eene ongedachte zege op de Franschen bevochten. De vaak verlengde stilstand van wapenen was naauwelijks ten einde geloopen, of de krijgsbedrijven die zich tot Bre- tagne beperkt hadden, breidden zich naar het hart van Frankrijk uit. De broeder van den in hechtenis genomen Charles van Navarre noodigde de Engelschen uit, Koning Jean\'s ongeregtigheid tegenover zijn bloedverwant te straffen en onder- steunde de Britsche pogingen toen de Zwarte Prins met 2000 mannen van wapenen en 6000 boogschut- ters over de Garonne en Dordogne trok\' om zich op Rouerque, Auvergne, Limousin en Berry te wer- pen. Zonder tegenstand te ontmoeten en alles ver- woestende, naderde de Zwarte Prins de Loire. Voor Romorantin werd hij echter opgehouden, en toen ont- ving hij het berigt, dat Koning Jean met een sterke magt die nog voortdurend aangroeide, tegen hem in aantogt was. Hij besloot terug te keeren. Maar zijn tegenpartij sneed hem den weg af en bereikte het Engelsche leger in de velden van Maupertuis. De toestand van den Prins van Wales werd allerhagche- lijkst. Hij kon den 50,000 man sterken vijand hoog- stens 8000 strijders tegenstellen. Een Pauselijk Le- gaat. de Bisschop van Périgueux, wendde alle moeite aan om den vrede te bemiddelen, terwijl Prins Ed- ward, om zich uit do verlegenheid te redden, den Franschen Koning de voorüeeligste aanbiedingen liet voorstellen. Dan het vertrouwen van Jean op het zegevieren zijner wapenen was zoo groot, dat hij van niets hooren wilde wanneer de Prins van Wales zich niet niet honderd zijner voornaam- ste ridders gevangen gaf. Een zoo onteerende eisch werd door den ridderlijken Britschen held met verontwaardiging verworpen. Veeleer wilde hij roemrijk sneuvelen. Ook ontving de trotschhcid des Franschinans de gevoeligste straf. Toen den 19 September beide legers handgemeen werden, scheen de zege van Koning Jean onvermijdelijk. Maar het Engelsche leger had het voordeel van groote orde, 1 Zie do plaat op lil. 021.
		1 Zie de plaat op bladz. 625. 5 Evenzoo op bladz. 628.

-ocr page 639-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		627
		De gefnuikte Antwerpenaars deden ernstige po- gingen om Lodewijk te bewegen hun stapelregt ongeschonden te laten. Doch hunne vertoogen bewerkten, dat de Vlaamsche Graaf meer en meer met misnoegen werd vervuld. Vooral nam hij hunne bewering zeer euvel op, dat, wijl Ant- werpen een Markgraafschap was van het Hei- lige-Roomsche Rijk, de Graaf, zonder bewilliging des Keizers, de hand niet mogt leggen aan hunne privilegiën. Hij bragt van lieverlede eene sterke Vlaamsche bezetting binnen de stad, en, na hier- door het opvolgen van zijn wil verzekerd te heb- ben, kwam hij in Fcbruary 1358 zelf binnen Antwerpen, omstuwd door Hendrik van Vlaandc- ren en Lodewijk van Namen, de Heeren van Ghistel, van Praet, van Poucke, van Maldegera en van Schoorisse, nevens afgevaardigden van Gent, Brugge, Ypcren en het Vrije. Zijn verder gevolg bestond uit verscheidene afdeelingen krijgsknechten. Met angst verbeidden de Antwerpenaars het lot dat hun beschoren was. Zij behoefden niet lang te wachten, want toen den 28 February de burgers bij den klank van trompetten werden opgcroe- pen om op de Grootc Markt te zamen te komen , kondigde men hun aan, dat de Graaf vijftig per- sonen uit hun midden verlangde, die als gijzelaars voor de goede trouw der gemeente binnen de muren van \'t kasteel te Rupclmondc zouden worden opgesloten. Doch het bleef niet bij dit strafbevel. Den volgenden dag werden nog honderd en negen per- sonen alsgijzelaarsopgeëischt, tweeen twintig ande- ren voor altijd uit Antwerpen gebannen en over Klaas Zwljns en Cool van Zantvoorde het doodvonnis uitgesproken. Met uitzondering der beenhouwers, moesten alle gilden hunne zegels afgeven, en, op eene verachtelijke wijze, maakte de Graaf zich ook van een deel der Antwerpsche oorkonden meester. Na het vonnis met betrekking tot de gijzelaars, ban- nelingen en ter dood veroordeelden te hebben doen voltrekken, verliet hij de geteisterde stad doch schreef uit st. Winoxbergen aan den raad, dat hij de Ant- werpsche gijzelaars wilde vrijgeven, zoo men hem de brieven rakende de privilegiën waarop men zich beriep, liet toekomen. Hij zou die perkamen- ten, verzekerde hij, na kennisneming tcrugzen- den. De Antwerpenaars leverden de zoo belang- rijke geschriften uit, doch konden ze, welke moeite zij ook deden, niet terug bekomen. Ja de Graaf dreef zijne woordbreuk zoo ver, dat hij de gijze- laars niet ontsloeg dan op uiterst bezwarende voorwaarden. Was het te verwonderen dat de bloem der Antwerpenaren, Gerrit Hermansz, Jan van Wij- negem, Jan Spronk, Nikolaas Zijmaer en Arnold van Hooghevorst weigerden, zich daaraan te onder- werpen ? Bij dezen staat van zaken kon het niet te be- vreemden, dat vele Brabanters in ongerustheid ver- keerden, toen na verloop van ongeveer een jaar bleek, dat de inkomsten die Lodewijk uit Ant- werpen toevloeiden, de som van 10,000 gulden niet opbragten en de edelen aan wien het onderzoek
		was opgedragen, Wenceslaus en Johanna voorhicl- den, dat aan het M.irkgraafschap nog eenige Heer- lijkheden toegevoegd behoorden te worden. De zorge- looze Wenceslaus durfde niet weigeren: hij zegelde de oorkonde waarbij het Brabantsen leen aan Lodewijk van Male toegewezen, vermeerderd werd met de Heer- lijkheden Oosterwiel, \' Wilmaersdonck, Oorderen, met Oordam en Kustelle, Lillo, Stabrock, Bi\'ren- drecht, Santvlict, Borgvliet, Wilrijk, Bercheru, Denrne, Wijnegcm, Schil, Boaehout en Hove. Den 21 November 1361 had Lodewijk het ver- driet zijn schoonzoon, den Hertog van Bourgondië, ; te verliezen. Niettemin opende dit afsterven hem het i nitzigt op de kroon van Artois, daar dit Graaf- schap uit de nalatenschap van den veertienjarigen knaap aan de Gravin-weduwe, Margaretha van ; Vlaanderen, werd toebedeeld. De Graafschappen Boulogne en Auvernois gingen over aan Jean de I Boulogne, Graaf van Montfort, doch het Hertog- dom Bourgondië trok Koning Jean ten behoeve van de Kroon in. Deze Monarch bevond zich sints anderhalf jaar weder te Parijs, wijl de vrede van Brctigny (8 Mei 1360) hem zijne vrijheid had te- j ruggeschonken. De zevenjarige gade van den overledene, Mar- : garetha van Male, erlangde als weduwegoed 14,000 I pond renten \'s jaars, waarvan 1000 moesten ge- I kweten worden uit de opbrengsten van het Her- i togdom Bourgondië, 4000 uit die van het Graafschap van denzelfden naam, 4000 uit die van \'t Graaf- schap Artois en 2000 uit die van \'t Boulonnais. \' Daar \'t lieve kind eenmaal de erfgename moest worden van vijf magtige Graafschappen, werd haar vader door verschillende Vorsten om hare hand voor zich of hunne naaste bloedverwanten aangezocht. Koning Edward vroeg haar voor zijn zoon Edmond, Koning Jean voor zijn zoon Pbilippe. De Engelsch- man rekende daarbij op zijnen invloed bij de Vlaam sche Staten, die hem van ouds genegen waren. Ten einde hun voorspraak te dringender te maken, verleende hij nieuwe voordeden aan den Vlaam- schen koophandel. Graaf Lodewijk, die de wenschen zijner onderda- nen kende en geenszins, — zooals bij de troonsbestij- ging van Koning Jean was gebleken, — zoo fransch- gezind was als zijn vader, maakte weinig zwarig* heidom zijne dochter aan Prins Edmond te beloven. Maar Koning Jean bewoog hemel en aarde om dit huwelijk te verhinderen. Hij leide zijn zoon Phi- lippc in 13G3 het Hertogdom Bourgondië toe en beloofde zelfs de steden Lille, Douai en Orehies, de oorzaak van zoo hevige geschillen en oorlogen, aan Vlaanderen weder te geven, wanneer Lodewijk van Male den Franschman boven den Engelschen medeminnaar de voorkeur gaf. Gedurende deze on- derhandelingen overleed de Fransche Koning op den 8 April 13G4, te Londen, waarheen hij getogen was, toen een zijner zonen, de Hertog van Anjou, \' Door do Walen tot Austruweel verbogen. * Zie de plaat op blad/.. 629.

-ocr page 640-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

fi2H

vielen de overige burgers den oproermakers niet toe. Daarom namen de wevers en volders de wijk naar Vlamertinge, beladen met een rijken buit, dien zij zich in de verwarring hadden toegeëigend. Wat echter konden ze hier uitvoeren, toen Graaf Lodewijk zijn onechten broeder Rufelard het bevel opdroeg, om hen, met hulp zijner getrouwen, ten onder te brengen ? Zij bleven zich wel hardnekkig verdedigen, doch te vergeefs. Velen sneuvelden, en ongeveer 1500 werden met hunne aanvoerders

die er als gijzelaar was achtergelaten, Engeland\'s bodem was ontvlugt. Hij had die door velen mis- prezen edelmoedigheid geregtvaardigd door de woorden: "Wanneer regtsehapenheid en goede trouw van de aarde waren verbannen, moest men haar in het hart der Vorsten terugvinden." Vlaanderen genoot thans een rust, zooals in geen reeks van jaren had plaats gevonden. Nict- 11 itiiii waren er woelige hoofden genoeg, om nu en dan te laten doorschemeren, dat de oude lust

Huwelijk van dm ticnj-irigcn Kilips van Kourpundir en de vierjarige Marfrarctha van Vlaanderen.

om den baas te spelen bij de gilden nog niet was uitgedoofd. Een doorslaand blijk daarvan gaven de wevers en volders te Yperen in den loop van \'t laatstgenoemde jaar (13(54). Uithoofde van grieven, die zij meenden dat hun aangedaan waren, kwamen zij op de been en wierpen den Baljuw, Priesenaar, nevens eenige andere leden van het bewind, uit de vensters van het Raadhuis. Ook bragten zij een van \'s Graven Ridders, Joris van Belle, om het leven. Maar met uitzondering van eenig gepeupel,

gevangen genomen. De straf der ontwapenden was niet gering: honderden verloren het leven op het schavot of in den kerker. Had Lodewijk de Bruggelingen door hen met nieuwe voorregten te begunstigen, volkomen op zijne hand gebragt, hij won het hart van schier alle Vlamingen, toen hij in 13G5 naar Dover overstak om met Koning Edward het huwelijk van Edmond en Margaretha vast te stellen. Zoodra Charles V, die zijn vader Jean II op den

-ocr page 641-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		620
		troon gevolgd was, kennis kreeg dat het huwelijk | zijne overeenkomst met Koning Edward indachtig, tusschen Edmond en Margaretha was beklonken, ! had geen lust Koning Charles te ontmoeten. Hij beijverde hij zich een spaak in het wiel te steken, j liet zich verontschuldigen door het berigt dat drin- IIij verlangde niet minder dan zijn vader, de rijke ! gende aangelegenheden hem naar Merhelen riepen, erfgename aan het Huis van Valois te verbinden. Een i Hij deze ongunstige wending voor Filips de Stoute, ijverigen steun bij de onderhandelingen hiertoe vond den jongen Hertog van Bourgondië, meende de oud- hij in \'s Graven moeder, Margaretha van Frank- Gravin Margaretha haar zoon ernstig de les te rijk, die het niet verkroppen kon, dat men hare moeten lezen. "Welaan, mijn zoon!" zeidc zij, kleindochter aan een Plantagenet zou geven.             "daar gij noch aan den wensch des Konings, noch
		Margaretha verneemt liet overlijden van liaar gade.
		Margaretha van Brabant, Lodewijk\'s gade, had I aan dien uwer moeder wilt gehoorzamen, zie ik weinig stem in de lotsbestemming van hare dochter, mij genoodzaakt u schande aan te doen. Ik zal Zij eindigde haar vreugdeloos leven in het begin > mijne borsten, die slechts u en niemand anders van 1368.                                                                : gezoogd hebben, afsnijden en ze aan de honden Eenige maanden later begaf Koning Charles zich j toewerpen. Ik zal u onterven van hetgeen u zoo naar Doornik om daar de onderhandelingen, die j na aan \'t harte ligt. Want nu gij Engeland boven aan zijn Huis de rijke erflanden van Graaf Lode- { Frankrijk stelt, zult gij mijn Graafschap Artois wijk moesten verzekeren, met meer kracht voort j nimmer bezitten." te zetten. Doch te vergeefs zond hij den Vlaam- I Zóó in het naauw gebragt, zond Lodewljk boden schen Graai uitnoodigingop uitnoodiging. Lodewijk, I naar Londen om Koning Edward te verzoeken,

-ocr page 642-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		630
		noodzaakte dien held maar al te spoedig om naar Engeland terug te keeren, waar hij eerlang op den vaderlandschen grond den laatsten adem uitblies. Het bekwame legerhoofd Chandos sneuvelde reeds in den aanvang van den strijd, en de Captal van Bnch, een ander beroemd veldheer van den Brilschen ; Monarch, viel in Fransche gevangenschap). Zoo zeer keerden de kansen, dat in de lente van 1371de tal- rijke bezittingen van Koning Edward in Frankrijk in- gekrompen waren tot Calais, Clierbonrg en een gedeelte van Guyenne. Diensvolgcns liet de En- gelschman zich overhalen om met Charles V een \' stilstand van wapenen aan te gaan, toen Paus Gregorius XI zijne bemiddeling aanbood. Het ver- ! drag werd in den zomer van \'t genoemde jaar op ; Vlaamschen bodem, te Brugge, gesloten en toen beide | partijen, bij het ten einde loopen van dien wapen- \', stilstand, te kennen gaven, de schorsing te willen verlengen, was Brugge andermaal de plaats waar, zoowel in 1375 als in 1376, de Fransche en Engel- sche gevolmagtigden zamenkwamen. Brugge, toen eene der weelderigste steden van Europa, waarde bloem des Vlaamschen adels in ruime en schoone paleizen zetelde, bood den vreemden zoo veel genot, dat zij er zich met vreugde vestigden. Ofschoon de wcderzijdsche gevolmagtigden het met elkander niet eens konden worden oin een vast vredesverdrag tot stand te brengen, leefden zij in goede sier, rigtten kostbare maaltijden aan en vermaakten zich met verlustigingen van allerlei aard. Graaf Lodewijk verlegde, zeer verstandig, zijne residentie gedurende dien tijd naar Antwer- pen en Mechelen, waardoor Vlaanderen\'s onzijdig- heid minder gevaar liep. Verheugden de Vlamingen zich, niet in den oorlog betrokken te worden, waardoor hun han- del, hunne fabrieken en ambachten zich belang- rijk konden uitbreiden, te midden van dien voor- spoed kwam een ongeval hun leeren, dat zij voortdurend te strijden hadden tegen een vijand die hunne kusten en stroomoevers bedreigde: het water. Op den 16 November 1377 sloeg de Hont zoo geweldig tegen de dijken op zijn zuiderboord, dat achter Biervliet eene gehcele landstreek werd verzwolgen. IJzendijke, st. Nikolaas ten Hamer, Ellemaur, Nieuw-Rousselaere, Oostmanskerke, Piete, st. Catelijne, st. Jan in Eremo, Schoondijke, Vol- merbeke, Ilugovliet, Bouchoute, Haniergote, Crus- sche, Gaternisse en Zegherwilgc gingen met dui- zenden menschen en onnoemelijk veel vee verloren. Vele stillen in den Lande beschouwden deze ramp als een oordeel Gods wegens de menigvuldige uit- i spattingen waaraan het volk zich overgaf, nu de | voorspoed tot weelde, dartelheid en brooddronken- heid lcide. Herinneringen aan vroegere beleedigin- ; gen tijdens de burgeroorlogen verhitten de hooiden niet zelden, wanneer men bij het toenemend be- zoek van de herbergen en taveernen duchtig den kroes hanteerde. Van daar talrijke manslagen en moorden, wonden en beleedigingen. De hoogmoed der rijke burgers was ten toppunt geklommen. Door
		hem zijn woord terug te geven. Het was eene harde beproeving voor den Brit, maar, ridderlijk als liif was, willigde hij het verzoek van den Vlaam- sclien Graaf in: liij stemde toe, dat liet verdrag van Dover als niet tot stand gekomen zou aange merkt worden. Na deze verklaring bestond voor Lodewijk gcene aanleiding meer om de aanbiedingen van den Fran- selien Monarch van de hand te wijzen. Hij gaf zijne toestemming tot het huwelijk zijner dochter met den jeugdigen Hertog van Bourgondië, op voorwaarde dat de steden Lille, Douai en Orchies aan Vlaanderen zouden wederkeeren. Koning Charles achtte de onderhandelingen tot een gelukkig einde gebragt te hebben, ja de Vla- mingen zelven deelden thans in dit oordeel. Toen den lü Juny 1369 in de st. Bavo\'skerk te Gent het huwelijk hunner toekomstige Gravin met groote staatsie werd voltrokken, begroetten zij Hertog Filips de Stoute — zoo als de bruidegom ook door hen werd genoemd — met blijdschap en woonden de plegtigbeid met welgevallen bij. Koning Charles was niet tevreden Koning Edward eene rijke schoondochter afhandig gemaakt te heb- ben, hij wenschte den Brit ook de verschillende prt»- vinciën te ontrukken , die zijn vader Pbilippe Enge- land bij den vrede van Bretigny had moeten afstaan. Het eerst wat hij Edward III ontnam, was het belang- rijke Ponthieu, in de nabuurschap van Vlaanderen. Vervolgens ontrukte hij hem, veelal door omkoo- ping, meer dan zestig grootere en kleinere steden van Guyenue en wist zich ook meester te maken van het zoo gewigtige Limoges. Noch Koning Edward, noeh de Zwarte Prins konden die aanvallen dulden. Zij riepen hunne vas- salen te wapen, en op nieuw stak Prins Edward naar het vasteland over om de worsteling tusschen de Huizen van Plantagenet enValois te vernieuwen. In den strijd, die nu volgde, bleef Vlaanderen ge- lukkig voor invallen gespaard. Het Graafschap liep echter gevaar om de groote voordeden te vcrlie- z6n, die het door den vrijen handel met Enge- land had verworven. Koning Edward verbood niet alleen den uitvoer van wol, maar ook het onder- houden van handelsbetrekkingen met de Vlamingen, en legde zelfs beslag op alle Vlaamsche schepen, die liij magtig kon worden. De verschrikte gemeen- tcn haastten zich een gezantschap naar Londen af te vaardigen, om hun ouden bondgenoot te verzekc- ren, dat het huwelijk van Margaretha van Male met den Hertog van Bourgondiü niet de minste veran* dering had te weeg gebragt in hunne gevoelensjegens den Engelsclfen Koning. Deze verklaring was al wat Edward voor het oogenblik verlangde. Hij herstelde de goede verstandhouding met zijne oude bond- genooten, op voorwaarde dat Vlaanderen eene vol- komen onzijdigheid gedurende den Fransch-Engel- schen oorlog in acht zou nemen. De Engelschen waren in den krijg van 1369 en volgende jaren alles behalve voorspoedig. De ziekte die de krachten van den Zwarten Prins ondermijnde,

-ocr page 643-

	GESCHIEDENIS VA	iN VLAANDEREN.                                          G31 Hij had meermalen met goed gevolg zijne toevlugt tot de steden genomen om buitengewone toelagen te verkrijgen. Dan allengs begonnen de gemeenten die herhaalde beden moede te worden. Vooral de poorters morden over de nieuwe belastingen, die hun ten gevolge van het inwilligen dier beden op- gelegd werden. Graaf Lodewijk wendde zich thans het eerst weder aan Gent om een nieuwen onderstand. Dan hij ontving eene weigering. Te midden der feesten liet de stem van Gozewijn Mulard zich hooren: \'\'Wij geven geen penning voor die verkwistingen!" \' Hevig vertoornd over deze gevoelige les, verliet de Graaf Gent, in het vertrouwen te Brugge, dat hij zoo vaak had begunstigd , gehoor te verwerven. Hij had zich niet misrekend. De Bruggelingen beloofden hem eene ruime toelage, indien hij hun een octrooi verleende om eene vaart te delven van het Minnewater te Brugge tot de Leije te Deinse. Lodewijk bedacht zich geen oogenblik. Hij liet het verlangde octrooi opstellen, onder- schreef het en ontving de aanzienlijke bijdrage die men hem had toegezegd. Hij meende evenzeer een goeden slag geslagen te hebben als de Brugge- lingen, die te regt van deze vaart eene groote uitbreiding van hun verkeer met het binnenland verwachtten. Thans echter verhieven de Gentenaars hunne stemmen. "Hoe, bevordert de Graaf het afleiden van de Leije naar Brugge, den waterweg welke naar onze stad voert? Dat komt ons stapelregt te na. Wij willen het niet gedoogen!" Deze gisting die een nieuwen burgeroorlog voor- spelde, werd aangewakkerd door eene andere on- doordachte handeling, waardoor Graaf Lodewijk den Deken der schippers beleedigde. Er woonden namelijk te Gent twee geslachten die sints eene reeks van jaren geene gelegenheid verzuimden om elkander leed toe voegen, Hyocns en Matthijs. Jan Hyoens, het hoofd der eerstgenoemde familie, een ondernemend, stout en welbespraakt man, stond hoog bij den Graaf in gunst. Toen hij uithoofde van een manslag naar Douai was verbannen, had Lodewijk hem niet slechts genade geschonken, maar met zoo veel onderscheiding bejegend, dat Hyoens eindelijk zich verheugen kon tot Deken van \'t magtige schippersgilde verkozen te worden. Hoog ingenomen met dit eereambt, had hij Lo- dewijk de belofte gegeven, door te drijven, dat Gent \'s Graven bede zou inwilligen. Dan zijne po- gingen hadden, zoo als wij weten, schipbreuk ge- leden: Gozewijn Mulard had de meerderheid naar zijne zienswijze doen overhellen. Van deze neder- laag in den raad, maakte Gysbrecht Matthijs ge- bruik, om Hyoens bij den Graaf zwart te maken. Hij zeide tegen Lodewijk, dat de Deken van \'t schippersgilde zeer wél het inwilligen van de bede had kunnen bewerken, zoo zijne belofte hem ernst ware geweest. "Ware ik," zoo vervolgde hij, "in 1 Zie de plaat op blad. 637.
		pracht in kleeding en maaltijden wedijverden zij met den adel, ja dikwijls gingen zij zelfs de ede- len in boovaardij te boven, ofschoon deze zich, in navolging van den Graaf, insgelijks door hunne geld verkwisting onderscheidden. Intusschen had de weelde deze goede zijde, dat zij de kunsten aanmoedigde. Het aantal praalgebou- wen nam toe en daarmede der meesterstukken van schilders, beeldhouwers, zangers en sprekers. Zoo zagen de Bruggelingen thans hunne stad met een nieuw raadhuis versieren, waaraan Graaf Lo- dewijk zelf in 1376 den eersten steen had gelegd. \' Men schepte ook groot behagen in den aanvoer van vreemde voorwerpen. Inzonderheid vond Graaf Lode- wijk veel behagen in zijne toen zeldzame ver- zameling van apen en papegaaijen. * Hadden de Vlamingen telkenreizc dat eene bot- sing met Koning Edward dreigde, te kennen gc- geven, dat zij elk verschil met de Engelschen als een ramp beschouwden, tegen verwikkelingen met Frankrijk zagen zij minder op. Jean IV, Hertog van Bretagne, had de Engelschen den vrijen door- togt in zijne Staten vergund, toen zij tegen de Franschen optrokken, en zich dien ten gevolge den toorn van Koning Charles V op den hals gehaald. De dappere duGuesclin, Connétable van Frankrijk, werd tegen Bretagne uitgezonden. Hij behaalde er de eene overwinning na de andere, want daar de in- gezetencn van dit Hertogdom geenszins deelden in \'s Vorsten voorliefde voor de Engelschen, kon Hertog Jean zich onmogelijk staande houden. Hij zag zich tot de vlugt gedwongen. Edward van Engeland ontving hem met open armen , evenzoo zijn bloedver- want Lodewijk van Vlaanderen. Koning Charles be- toonde zich gevoelig over deze tartende gastvrijheid van zijn leenman. Hij beval hem den Brctagneschen Hertog te doen vertrekken, die daarenboven, zoo als hij beweerde, een zijner gezanten binnen de Vlaam- schc landpalen had beleedigd. Lodewijk was tier genoeg om dien eisch af te wijzen. Hij riep\'s Landt Staten te Gent bijeen en vroeg: "of hij om den Koning van Frankrijk te believen, den Hertog van Bretagne, zijn neef, uit Vlaanderen moest verwijderen?" "Hertog Jean kan onder ons blijven," antwoord- den de afgevaardigden, "zoo lang het hem behaagt. En zoo u, o Graaf, om deze gastvrijheid den oorlog wordt aangedaan, zullen twee honderdduizend Vla- mingen zich onder uw standaard scharen." Lodewijk die zijn Hof niet koninklijken luister omringde, was een groot vriend van tocrnooljen en ridderlijke oefeningen. In de lente van 1379 noo- digde hij al de edelen van Vlaanderen, Brabant, Henegouwen, Holland, Zeeland en Artois uit, om een steekspel bij te wonen, dat na aHoop van het Pinksterfeest op de Korenmarkt te Gent zou ge- houden worden. Hij maakte daartoe schitterende toebercidselen, doch door de verkwistingen in zijne hofhouding, werd hij belemmerd in de uitgaven.
		1 Zie de platen op blad*. 632 en 633. - Evenzoo op bind/.. 636.

-ocr page 644-

		632                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		zijne plaats Deken, de Graaf zou niet vruchteloos bij tic (ïentenaren <>m geld aankloppen." Tot zijn groot nadeel liet Lodewijk zich verschalken. Hij zorgde dat Hyoens zijne waardigheid bij het schip- persgihle moest nederleggen en dat deze aan Gys- brecht Mntthijs werd toebedeeld. Werkelijk gelukte het den nieuwen Deken zijne broederschap over te halen tot eene geldelijke uitkeering aan den Graaf, maar deze had zich in Hyoens een onverzocnlij- ken vijand op den hals gehaald. De beleedigdc wachtte eenc gunstige gelegenheid af om zich te wreken, en deze brak maar al te spoedig aan. De Bruggelingen hadden zich bevlijtigd, om den noodigen grond voor het zoo zeer gewenschte kanaal naar Deinse te koopen. Door opoffering van be- langrijke sommen slaagden zij daarin naar wensch. Onmiddellijk togen zij aan het werk. Doch nu berstten
		\' Kaproenen vielen de kanaalwerkers op het lijf, sloegen velen dood en dreven de overigen op de vlagt Niemand durfde meer aan het kanaal eene I spade in den grond te steken. Hyoens was in de oogen van alle woelgecsten de held van den dag. Was het te verwonderen dat hij het durfde wagen ieder te trotseren, die zich op zijn weg stelde? Omstuwd door zijne volgelingen, de Witte Kaproenen, schiep hij vooral behagen om zijn tegenstander Gysbrecht Matthijs te beleedigen. \'s Graven Baljuw, Wouter van Outerivc, nam zich voor om een eind aan die beroeringen te maken. Doch zijne tusschenkomst deed het vuur van het oproer slechts te sterker ontvlammen. Hyoens kreet het gevangen nemen van een Witten Kaproen en het kerkeren van een Gentsch misdadiger te Eecloo voor daden der Bchreeuwendste willekeur uit. Hij
		Plan van liet Stadliuia te linifgc
		l klaagde luid over het schenden van stads privilc- giën en wist zijne redenen zooveel ingang te doen vinden, dat het aantal Witte Kaproenen met den | dag toenam. Vreezende dat het oproer zich verder zou | verspreiden, besloot de magistraat van Gent, in vereeniging met de aldaar gevestigde edelen, een gezantschap aan Graaf Lodewijk af te vaardigen, dat de Vorst in het belang der rust zou smeeken, om de stad van de onlangs geëischte schatting te ont heffen en het bezwaar ten aanzien van het Gent- sche stapelregt uit den weg te ruimen. Graaf Lodewijk ontving de Gentenaren op Male met groote welwillendheid. Geheel in strijd met I zijn gedrag tegenover de Antwerpenaars, willigde I hij den ingezetenen zijner Vlaamsche hoofdstad al hunne wenschen in. Hij beval, dat de boeijen der ; beide gevangenen in zijne kerkers te Gent en Eecloo
		de woelzieke Gentenaars in bedreigingen uit. Dit vuur stookte Hyoens aan. Het oogenblik was gekomen, dat hij zich zou doen gelden. "Het is tijd," zeide hij, toen men hem raad vroeg, "ora liet gild der Witte Kaproe- nen te vernieuwen. Laten wij de witte kap weer op- zetten en den Bruggelingen toonen, dat zij geen werk mogen aanvangen dat tegen onze regtcn strijdt. Op, naar st. Joris ten Distel, waar thans de gravers aan het werk zijn!" Eene bende van vierhonderd en twintig man, aangevoerd door Hyoens, Mulard, Arnold de Clerck en Simon Colpard toog naar de nieuwe vaart. Bij st. Joris ten Distel gekomen, rigttcn ze zich tot de gravers en geboden deze het werk te staken. "Volstrekt niet," luidde het antwoord. "Wij heb- ben van u geen bevelen te ontvangen." "Dat zullen we u leeren!" klonk het wederant- woord. Hyoens gaf bevel tot den aanval. De Witte

-ocr page 645-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

633

zouden geslaakt worden, schold de gevraagde schat- ting kwijt en verbood den Bruggelingen de vaart naar Deinse te voltooijen. Daarentegen eischte hij nadrukkelijk, dat het gild der Witte Kaproenen zou uiteengaan. Alle rustige burgers waren met dit antwoord wonderwel in hun schik. Doch Hyoens die voor zijn hoofd begon te vreezen, wanneer men hem zijn makkers onttrok, voerde het volk te gemoet: "Gent-

lingen zoo talrijk waren geworden, dat hij het wagen kon, iets tegen den magistraat te onderne- men, besloot hij dit voornemen onverwijld te vol- voeren. "De Graaf heeft," zeide hij, "wel onze medeburgers uit hun onwettige gevangenschap ontslagen, maar hij heeft den dienstknecht van den Hoog-Baljuw niet om die schennis gestraft. Laten wij dit werk voltooijen." In stilte voorbereid, brak het oproer den 8sten

liet Shulhiiii te Brugge (1»72).

sche burgers! Men belooft u, u in uwe regten te herstellen. Maar wat beteekent dit zeggen, als het gild waartoe wij behooren, vernietigd wordt ? Behouden wij onze witte kap: niemand heeft het regt ons die te ontrukken!" In weerwil van \'s Graven eisch, vertoonden de Witte Kaproenen zich in de door hen gekozen kleedij, en hun aantal vermeerderde op een on- rustbarende wijze. Hyoens lachte in zijn vuist. Toen zijne volge-

September (1379) uit. Het geweld nam een begin op den Kantor, waar Hyoens zich met al de Witte Kaproenen, schreeuwende en dreigende, vinden liet. Men wilde den gehaten dienstknecht des Baljuws, Pieter Coene, te lijf. Van Outerive meende een spoedig einde aan deze beweging te kunnen maken. Hij stelde zich aan het hoofd van tweehonderd ruiters die de Graaf hem toegezondenhad, en versterkte zijn magt door de leden van het schippersgilde, die onder 80

-ocr page 646-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		C$4
		I stand te brengen. Dan do zoo talrijke edelen die ; onder hen hof hielden, waren den Graaf naar Lille | gevolgd, en de achtergebleven inwoners vreesden niets zoo zeer dan een langdurig beleg. Het gepcu- | pel dat gehoord had van de schatten die het volk van | Gent uit de kasteelen had bekomen, besliste de over- i gave. Zich meester van de poorten gemaakt heb- \': bende, liet het de aanrukkenden binnen, zonder dat iemand tegenweer kon bieden. De intogt der Gentenaars geschiedde met meer orde ! dan men in deze omstandigheden kon verwachten. Jan Hyoens zag te wél zijn belang in, om de Bruggelingen door gewelddadigheden tegen zich in te nemen. Hij verzocht den Burgemeester der stad, bij dien intogt nevens hem te gaan; verwierf van dezen ma- 1 gistraat eene afkondiging, waarbij den ingezetenen j gelast werd, om de Gentenaars als vrienden te j ontvangen; en bewerkte, dat de Brugschc ge- ., meente zich op plegtige wijze tot een gemeen- schappelijke verdediging tegen aanvallen der Gra- felijken verbond. \') Twee dagen later vertrok Hyoens naar Damme, waar de ingezetenen zich mede bij de opstandelingen aansloten. Dan dit was de laatste voorspoed die den verachtelijken volksleider ten deel viel. Daags daar- aan zat hij lustig aan een feestdisch. Maar toen hij daarvan opstond, gevoelde hij zich ongesteld. Vree- zende voor verraad, gaf hij bevel, hem in een draag- stoel naar Gent te vervoeren. Hij kwam echter niet verder dan Eecloo. Zijn laatste uur had geslagen. Algemeen werd dit spoedig overlijden aan ver- giftiging toegeschreven: men gaf daarvan de schuld aan de edelvrouwen, die met hem bij het feest- raaal te Brugge hadden aangezeten. Zijn lijk werd naar Gent gevoerd, waar zijne makkers het in de st. Nikolaaskerk bijzetten, en wel met zoo veel pracht, alsof Hyoens Graaf van Vlaanderen gc- weest ware. Die praal duidde voldoende aan, dat de opstan- delingen niet geneigd waren, het hoofd in den schoot te leggen. Werkelijk kozen zij vier nieuwe oversten, te weten Jan Bruneel, Jan Bocle, I\'ieter van den Bossche en Raso van Liedekerke, Heer van Herzeele Evenals Hyoens, lieten deze niets onbeproefd, om\' alle gemeenten tegen den Graaf in de wapenen te brengen: zij haalden de meeste steden tot het bond- genootschap over, zoodat eerlang in Vlaamsch- Vlaandcren alleen Oudenaarde, Aalst en Dender- monde nog \'s Graven gezag erkenden. Men verbaast zich, dat een oproer dat in den be- ginne zoo gemakkelijk ware te dempen geweest, een zoo geweldigen omvang kon verkrijgen. Hadden verkeerde inzigten omtrent de vrijheid van handel en nijverheid en een overdreven gemeentegeest de Gentenaren aangezet, zich tegen hun Graaf te kanten, zij althans konden redenen bijbrengen, die, mogten zij al hun verzet niet wettigen, daaraan toch zekeren glimp gaven. Immers hij de nering- doende en wat hare maatschappelijke inzigten betreft \') Zie de plaat op bladz. 640.
		Cysbrccht Mattliijs kwamen oprukken, en door vele vrijwilligers uit andere standen, vooral uit die der edelen. Met deze vcreenigde magt dacht hij de woeste muiters zoo zeker te overweldigen, dat hij zeide, al de Witte Kaproenen uit hun zolder- vencters te zullen laten bengelen, zoo hij slechts koorden genoeg kon vinden. Maar hoezeer had de Hoog-Baljuw zich vergist! Tc naauwernood was het gevecht begonnen, of de schip- pers verlieten zijne zijde. Daarbij scheen het of ieder oogenblik nieuwe benden opstandelingen uit den grond verrezen. Van Outerivc en \'s Graven solde- nieren hieuwen woedend op de menigte in. Maar zij werden geheel overweldigd, üe Baljuw boette zijne vermetelheid met den dood, terwijl de gra- felijke standaard, in stukken gescheurd, onder de voeten werd vertreden. Thans was Gent in de handen der Witte Ka- proenen, die hunne overwinning door vrceselijke daden van geweld vierden. De gansene magistraat en al de aanhangers van den Graaf werden ter stad uitgedreven. De geweldenaars plunderden de huizen hunner tegenstanders, vernielden al wat hun niet beviel, en verrijkten zich met grooten buit. Vruchteloos poogden eenige weigezinden tegen zooveel moedwil een dam op te werpen: zij rieden het volk, den Graaf hunne grieven voor te houden. Doch juist deze bemiddeling deed Hyoens besluiten om een stuk te ondernemen, dat elke minnelijke overeenkomst onmogelijk zou maken. In het naburige Wondelgem bezat de Graaf een schoon kasteel. "Daar kunnen wij een rijken buit inzamelen," riep Hyoens den woestaards toe. "Ja, ja, rukken wij op naar Wondelgem!" klonk het in hunne gelederen. Men toog naar buiten, en het zoo aanzienlijke slot, dat eerst voor negen jaren was gebouwd en 150,000 gulden had gekost, was eenige uren later een afzigtelijk tooneel van geweld, roof en dronkenschap. De groote buit bij deze gelegenheid behaald, was een spoorslag tot nieuwe gewelddadigheden. Al de huizen en kasteelen wier eigenaars niet op hunne hoede waren of te geringe magt bezaten om den «roesten hoop af te slaan, werden overweldigd, ge- plunderd en verbrand. liet was niet te verwonderen, dat Lodewijk van Male, zoodra hij de gebeurtenissen van dien heil- loozen dag vernam, liet besluit opvatte om de oproer- lingen nadrukkelijk te tuchtigen. Om hierin te slagen, begaf hij zich naar het terugverkregen Lille, waar hij \'s Lands edelen om zich schaarde en hunne ge- ledercn door Duitsche huurbenden versterkte. Hyoens begreep den Graaf vóór te moeten zijn. Na de steden Hulst, Dendermonde, Aalst, Ninove en Deinse op de zijde der oproerlingen gebragt te hebben, beraamde hij met zijn Witte Kaproenen een togt naar Brugge, om die stad, de tweede des Lands, voor zijn aanhang te winnen. Men zou van de.Brug- gelingen verwacht hebben, dat zij zich verzet- ten zouden tegen allen die hun verhinderd had- den, het zoo gewenschte kanaal naar Deinse tot

-ocr page 647-

		•
		GESCHIEDENIS VA bekrompen burgerij was het aan geen beden- king onderhevig, dat een voordcel aan Brugge verleend, CJent moest schaden. Maar wat wonnen de Bruggelingen, de Vrijlaten, de inwoners van Yperen, Kortrijk en andere steden met zich bij de Witte Kaproenen te scharen? De geheele opstand sproot voort uit wrevel over den voorspoed van naburen, uit een verderfelijkcn kastcgeest, uit gemis aan ware beschaving. Slechts daar baart de vrijheid geluk, waar men de vrijheid van elk regtschapen man heilig acht. Nu bijna het geheele Graafschap in de magt was der Witte Kaprqcnen, stonden de edelen in de eerste plaats aan mishandelingen bloot. Omstreeks 800 hadden binnen Oudenaarde ecne wijkplaats gekozen. vast besloten om der woeste menigte deze veste op het hardnekkigst te betwisten. Reeds in October was de stad door do Witte Kaproenen ingesloten, en naauwelijks hadden deze, ruim 60,000 in getal, op de omliggende velden hunne tenten opgeslagen, of zij achtten zich sterk genoeg om te zelfder tijd de vesting Dendermonde aan te tasten, waar Graaf Lodewijk zelf de verdediging bestuurde. Trots op hun groot getal, liepen de oproerlingen verscheidene malen storm, zoo op de cene als op de andere stad. Telkens echjer te vergeefs. Eenmaal liep Dendermonde groot gevaar. Raso van Liede- kerke, die over de belegeraars het bevel voerde en zijn magt met verscheidene gewapende schc- pen had versterkt, viel dien morgen zoo onver- wacht aan, dat zijn toeleg ware gelukt, had de Hol- lander Dirk van Brederode niet een voorbeeld van dapperheid en voorzigtighcid gegeven, dat met den schoonsten uitslag werd bekroond. Hij had met een slechts kleine schaar op de wallen de wacht betrokken, maar wist zijn volgelingen zoozeer met moed te bezie- lcn, dat zij tegenover de duizenden vijanden stand hielden tot de Graaf met het geheele garnizoen te hulp schoot. Het gevecht was langdurig en bloedig. Maar de belegeraars werden met groot verlies terug- gedreven. Dendermonde was gered, want de Heer van Herzecle keerde, zonder een nieuwen aanslag te wagen, naar het kamp voor Oudenaarde terug. De veste nabij de zamenvloei)ing van de Schelde en Marcke, werd niet minder heldhaftig verdedigd dan Dendermonde. Maar mogten de Gentenaren schier dagelijks door dien tegenstand veel verliezen, zij zagen geenszins van hunne pogingen af. Het gevolg was, dat Oudenaarde dreigde door gebrek aan levens- middelen voor den Graat verloren te gaan. In dezen hagchelijken stand riep Lodewijk II do hulp in van zijn schoonzoon, Hertog Filips van Bourgondiü. Deze, hiertoe naar Doornik gekomen, meende het verstandigst te handelen, niet tot wapengeweld de toovlugt te nemen, maar te beproeven wat cene ge- rooedelijkc toespraak kon uitrigten. Hij noodigde de hoofden der opstandelingen uit, hem een bezoek te Pont-a-Rhóne te brengen. Hij ving aan, hen aan een rijken disch to vereenigen, en na den afloop daarvan liet hij zich met zooveel kracht hooren, jat alle bedenkingen werden opgelost. Nog denzelf- |		N VLAANDEREN.                                           635 den dag, den Men December(1370), werd de vrede getroffen. De Graaf zou al de beleedigingen hem en zijn bewind aangedaan, vergeven; hij zou zijno residentie weder te Gent vestigen en de belofte vernieuwen om de regten van steden en districten te eerbiedigen. Daarentegen moesten de Gcntcna- ren beloven om binnen het verloop van twaalf maanden het kasteel te Wondelgem terug te bren- gen in den staat, waarin het vóór den Bstcn Sep- tembcr was geweest. Een zoo dwaas oproer als dat, hetwelk het verdrag van 1\'ont-ii-Rhóne poogde uit te wissehen, had nooit de goedkeuring van alle burgers kunnen wegdragen. Van hier, dat toen Graaf Lodewijk, na eenigen tljdge- aarzcld te hebben, zijn zetel weder te Gent vestigde, hij in de zoo fel bewogen stad met groote blijdschap werd ontvangen. Hij achtte het, bij \'t juichen der menigte, de geschikte gelegenheid om den ingezetc- nen onder het oog te brengen, dat het dragen van witte kaproenen een verderfelijk kwaad was. Te dien einde sprak hij het volk uit een der vensters van het Raadhuis toe, waarbij hij het afleggen van het zoo kenmerkend kleedingstnk eischtc. Maar de ledenvan het Kaproenengilde, die zich in grooten getale op de Markt bevonden, ontvingen deze rede met honend ge- mompel. Zij hielden stand, en, toen de Graaf tusschen hen doorging, om naar huis te keeren, zagen zij hem met stuursche blikken aan, zonder hemden minsten groet te gunnen. Tot eenige verontschuldiging kon strekken, dat zij wisten dat de Graaf en zijne edelen even weinig ingenomen waren met de vastgestelde bepalingen van den 8 December. Men noemde zelfs dat verdrag den vrede met twee aangezigten. Lodewijk ontwaarde spoedig, dat hij te midden dier vijandelijke bevolking niet kon blijven zetelen. Der- halve duurde zijn verblijf te Gent slechts enkelcda- gen en reisde hij in stilte af. Na een korte poos te Lille uitgerust te hebben, vertrok hij naar Parijs, om met zijn Leenheer, Koning Charles V, te beraadsla- gen, wat hem in deze omstandigheden te doen stond. De bitterheid door \'s Graven woorden gewekt cu door zijn vertrek nog aangevuurd, kreeg sterkte door eene onverantwoordelijke daad van eenige edele, aan de Outerive\'s verwante geslachten. In spijt van het verdrag dat vergiffenis beloofde voor alle misdrijven gedurende het jongste oproer, «ril- den zij den dood van den Hoog-Baljuw wreken. Met eene bende van veertig gewapenden overvie- len zij eenige Gentsche schippersgasten, terwijl deze bezig waren om ladingen koren te verschepen. Door een onmenschelijke wreedheid bezield, kapten zij deze burgers de handen af, staken hun de oogen uit en zonden hen in dien staat naar Gent terug. Dit heilloos bedrijf verwekte een algemeene ver- ontwaardiging. Men meende dat het niet zonder toedoen van Graaf Lodewijk was geschied. De wraak gloeide in duizenden harten. Binnen weinige uren had de lakenwever Jan Bru- neel, een der vier hoofdlieden die Jan Hyoens vervingen, een troep van 5O0 Witte Kaproenen bijeen. Men bezwoer elkander het schelmstuk der

-ocr page 648-

		636 GB8CHIEDBNI8    VAN VLAANDEREN. Outerivc\'s op den Graaf en zijn medestanders    hunne overige medeburgers verantwoordelijk kon te wreken. Men verliet de stad en trok naar  ( stellen. Zij mogtcn echter niet voorbij zien, dat Oudenaarde, van welke veste de zaamgezworencn    de Graaf zelf tegen het vredesverbond had gehan- zich zonder slag of stoot meester maakten, omdat    deld, door toe te laten, dat Olivier van Oute- zieh niemand binnen de muren bevond, die be-    rive en diens medestanders de Gentsche schippers dacht was om tegenstand te • bieden (22 Fcbruary    verminkten. 1380).                                                                            Lodewijk\'s afgevaardigden ontkenden op hunne De Graaf, van deze verrassingonderrigt, liet aan     beurt aan een zoo cerlooze daad schuldig te zijn.
		03
		(.i.i ii I....I. .1 ijl. II verniittikt /.icli niet apen en iiiipegiuiijcn.
		den Gentschen magistraat opheldering vragen over "De Graaf," zeiden zij, "wist van die wandaad niet eene zoo openbare schennis van den vrede. Hij het minste af. cischte dat de regenten der stad hunne burgers uit Ou- Door de tusschenkomst van Jan van der Gracht» denaarde zouden terugroepen, wilden zij niet, dat hij Gijsbrecht de Gruyter, Simon Bette en andere in- tegen de inwoners zijner stad Gent een beslis* vloedrijke mannen, bereikten eindelijk de gezanten 8enden oorlog zou ondernemen. De wethouders | het oogwit van hunne tusschenkomst. Oudenaarde antwoordden, dat Jan Bruneel op eigen gezag | werd aan den Graaf teruggegeven. De magistraat had gehandeld, waarvoor men uoch hen noch | bande Jan Bruneel wegens het verstoren van den

-ocr page 649-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

fi37

land uitstorten, om alle verblijven des adels die niet tegen hunne aanvallen bestand waren, aan roof en plundering ten prooi te geven. Van hunne zijde ver- eenigden de edelen zich onderling, en, ondersteund door hunne vassallcn, deden zij menigmalen den Witte Kaproenen de gepleegde vijandelijkheden duur boeten. Een hunner maatregelen om de gemeenten te straffen, was het vernielen der ko- renmolens, terwijl een ander in het opligten van reizende kooplieden bestond. Allen grepen weder

vrede uit Vlaanderen, even als de Graaf zijne edelen Olivier van Outerive, Filips van Massemen en Gal- hi8 van Massemen. De Ex-Deken der lakenwevers, Bruneel, meende eene wijkplaats te Ath te zullen vinden. Doch hij had zich deerlijk misrekend. Op aanzoek van Graaf Lodewijk, werd hij door den Ruwaard van Henegou- wen uitgeleverd. Geboeid naar Lille gevoerd, werd hij daar op\'s Graven bevel op een schavot onthoofd. "Zoo zal het ons ook gaan," zeiden de overige

Gozewy» Mulard verzet zich tegcu \'s Graven verspillingen.

hoofden dor Witte Kaproenen, "wanneer de Graaf te Gent wederkeert. Laten we zorgen, dat die terug- keer nimmer kan plaats hebben!" De eenige weg om dien terugkeer te beletten, was het verwekken van nieuwe beroeringen. En om dien in te slaan, deinsde Pieter van den Bossche geens • zins terug, evenmin als zijn medestanders Jan Boele, Raso van Liedekerke, Jan de Lannoy, Arnold de Clerck en Pieter de Winter. Eerlang zag men ge- heele scharen Witte Kaproenen zich over het platte-

naar de wapenen. Nergens vond men meer veil

04

igheid.

Deerlijk was het verval van koophandel, ambach- ten en handwerken. Te Brugge, Kortrijk en Lille stond de handel genoegzaam stil. Honderden kooplie- den, vooral uit vreemde landen, verlieten Vlaande» ren, om zich te Antwerpen of Dordrecht te vestigen. Zoo groote nadeelen deed het getal van hen, die aan dien staat van beroering een einde wenschtcn, met den dag toenemen. Inzonderheid was dit het geval met de Bruggelingen. Velen dier burgers

-ocr page 650-

		638                                           GESCHIEDENIS
		IN VLAANDEREN. rlers om in de straten wapenen te dragen, ja zelfs om die aan huis te bewaren. Dit bevel was voldoende om ecne nieuwe uit- barsting voort te brengen. Minnen weinige uren waren onderscheidene gilden van Gent gewapend. De Witte Kaproenen ontplooiden hun standaard, waardoor zich een nieuw leger van opstandelin- gen vormde. Men trok te velde. Deinse, Thielt en Koesselaere werden in de beweging ntcdegeslecpt. Ypercn en Kortrijk volgden. Hoe meer de verwarringen toenamen, hoe meer zij die den Graaf aanbinden, neiging toonden om hem bijstand te bieden in het bestrijden van de tegen- partij. Ook bleven velen hem trouw, die zich vroeger bij de oproerlingen hadden aangesloten. Toen de Yper- lingen een poging waagden om Dixmuiden aan hunne zijde te brengen, vond de Graaf te Brugge, in het Vrije, te Vcurne, te Nieuwpoort en te st. Winoxbcr- gen duizenden bereid, hem met de wapens tegen de oproerlingen te dienen. Aan het vereenigingspunt, Thourout, maakte hij voorbereidselen om Ypcren we- der tot gehoorzaamheid te dwingen. Dit was genoeg voor de Gentenaren om, onder Arnold de (\'lerck, 90OO man hulptroepen in het veld te brengen, terwijl de Yperlingen onder Jan Boele 8<XïO strijders op ver- kenning uitzonden. Eene vereeniging dezer beide lc- gers had voor den Grafel ijken allernoodlottigst kunnen worden. Doch in plaats dat Jan Boele zijne Gentsche makkers opzocht, trok hij in de rigting van Thourout, om, ware het mogelijk, den Graaf zelf afbreuk te doen. Zijne stoutheid werd zijn verderf. DeYperlingen, uit een hinderlaag overvallen, ondergingen eene ge- duchte nederlaag, even als de Gentenaren, die te vergeefs naar hun bondgenooten hadden uitgezien. De teruggeslagcncn schreeuwden over verraad, en toen Jan Boele met allen die de slagting bij Thou- rout waren ontkomen, te Kortrijk in behouden haven meende aangeland te zijn, werd hij uithoofde van dit vermeend verraad in stukken gekapt. De troep die het beleg van Dixmuiden had ondernomen, zwichtte eveneens voor de Grafelljken. In den slag bij Woumen, op den 27 Augustus, verloren de Gentenaren en Yperlingen weder 5000 man. De buit door \'s Graven volgelingen behaald, was voldoende om het leger dagen achtereen het noodige te verschaffen: de opstandelingen lieten na- melijk niet minder dan tweehonderd wagens vol levensmiddelen op het slagveld achter, benevens ecnige kudden runderen eu schapen. Aangemoedigd door deze zegopraal, besloot de Graaf de stad Yperen zelve aan te tasten. Geluk- kig waren de ingezetenen te zeer voor een beleg bevreesd, om den tegenstand voort te zetten. ZIJ zonden dus den Graaf 300 aanzienlijke burgers te gemoet,die bij het aanbieden van de sleutels, zijn genade moesten inroepen. Het einde was dat Lode- wijk, na de stad binnengereden te zijn, 300 bel- hamels , meerendcels wevers, het hoofd liet afslaan. De stad Kortrijk volgde het voorbeeld van Ypc- ren. De Graaf koos er 200 personen uit om hem tot gijzelaars "voor het goede gedrag" der overigen
		noodigden den Graaf uit, om zijne residentie in hun midden te vestigen, en toen Lodewijk hieraan ge- volg gaf en met de gespaarde edelen en talrijke krijgsscharen de stad binnenreed, juichten zij zijne komst als het begin van een nieuw leven toe. Doch die blijde kreten stierven weg toen achtereenvol- gens vele hoofden werden opgcligt en ter dood gebragt. Op de onderwerping van Brugge volgde die van het Vrije. Doch mogten alle gemeenten zich voor den Graaf verootmoedigen, de Gentenaren, althans de Witte Kaproenen en allen die hen ter zijde stonden, bleven bij hun verzet. In den loop van Mei ondernamen de Gentenaren een aanslag tegen Dcndermondc. Door het garnizoen afgeslagen, ver- trokken zij naar Aalst, dat hun de poorten moest openen. Vervolgens vernieuwden zij den aanval op Dendermonde, waar men ditmaal in de verdediging te kort schoot. De zegepraal der Gentenaren was echter niet zoozeer op de burgers behaald als op de Duitschc troepen, die Lodewijk van Male binnen beide steden in bezetting had. Terwijl deze krijgsverrigtingen op de Dender- oevers voorvielen, waren benden Gentenaars naar Brugge getogen, om de inwoners dier zusterstad met dood en verderf te dreigen, wijl zij het ge- waagd hadden, den (Jraaf voor te stellen Brugge tot zijn gewoon verblijf te kiezen. "Gent was," zeiden zij, "de eerste stad van Vlaanderen. Daarom moest de Graaf daar en nergens elders zijn vast verblijf houden." Zij vergaten daarbij, dat hunne halstarrigheid de aanleidende oorzaak tot \'s Gra- ven vertrek was geweest. Ten einde een verniclingsoorlog tusschen de beide hoofdsteden te voorkomen, beloofde Graaf Lodewijk zich nogmaals naar Gent te begeven, om eene schikking tot stand te brengen. Tegen ver- wachting werd hij aan de vereeniging van Schelde en Leije met welgevallen begroet. Elk scheen met de beste gezindheid bezield. Daardoor geholpen, kwam den 10 Juny 1380 eene overeenkomst tot stand, waarbij partijen den vrede van het voorgaande jaar vernieuwden. De Graaf beloofde een volkomen schuldvergiffenis voor alle aanrandingen tegen zijne hoogheid, zoowel die vóór dien tijd waren gepleegd als die welke sedert waren voorgevallen. Beide partijen konden zich verademen. Maar nie- mand geloofde aan het bestendigen van den vrede. De gemoederen waren te zeer verwilderd, de ont- vangen beleedigingen te groot. Reeds den 8 Augustus brak de tweedragt zich op nieuw een baan. Te Brugge vaardigde de Baljuw Go- zewijn de Wilde het verbod uit aan de weversom wapens te dragen. Deze, die nog onlangs met de edelen overhoop hadden gelegen, meenden zich daardoor ten zeerste verongelijkt, dewijl hun adel- lijke tegenstanders niet aan een zelfde verbod wer- den onderworpen. De Gentsche wevers gaven aan hun Brugsche standgenooten volkomen gelijk. Doch de Graaf die van die beroeringen weinig goeds ver- wachtte , verbood nu ook den Gentschen gildebroe-

-ocr page 651-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		G.Ji)
		te strekken. Aan al die borgen werden de steden Lille en Duuai ten verblijve aangewezen. Thans achtte de Graaf het tijdstip gekomen, om \'s Lands bevrediging door het onderwerpen van Gent te voltooijcn. Wetende dat de worsteling groote krachten zou vereischen, verzamelde hij tot den togt 60,000 man, voor een groot deel Brug* gelingen en Vrijlaten, nevens eene sterke hulp- bende Namurezen. Het was den 1 September dat hij met dit leger zijne hoofdstad van uit het westen en zuidwesten naderde. (Jent, dat geen genade wilde vragen uit vrees van te hard behandeld te worden, bragt al de hulpmiddelen bijeen, waarover het beschikken kon. Alle mannen tusschen de 15 en 60 jaren moesten de wapenen opnemen om geweld met geweld te keeren. Ook vermeerderde men het reeds zoo talrijke geschut aanmerkelijk. Daarenboven ont- vingen de stedelingen bijstand uit Luik en Brabant, waar de groote gemeenten zich thans evenzeer tegen den adel kantten als in Vlaanderen. Bij zoo groote hulpbronnen kon de stad zich van levensmiddelen en oorlogsbehoeften, zelfs onder \'s Graven oog, blij- ven voorzien, ja legers uitzenden, om de oorlogs- fakkel aan een ander oord te ontsteken. Zulk eene stroopende bende Gentenaren waagde het gedurende het beleg hunner stad, om Aalst te ver- overen, dat welniet bij eene eerste poging bezweek, doch daartoe door een aanval op den 6 October werd gedwongen. Drie dagen later ontrukten de Gentena- ren aan hunne belegeraars Dendermonde en kort daar- na het sterke kasteel te Eenhain. Zij ondernamen het zelfs om het verwijderde Gerardsbergen te bezetten. De jeugdige Sire d\'Enghien, Maarschalk van Vlaanderen, achtte het een punt van eer, laatst- genoemde stad onmiddellijk weder onder \'s Graven gezag terug te brengen. Het gelukte hem, en nu woed- de hij op eene vreeselijke wijze tegen de ingezete- nen, omdat zij de Gentenaars hadden binnengelaten. Zeer velen werden tot martelingen en den dood veroordeeld. Doch naauwelijks waren deze strafoefe- ningen aangevangen, of de tot wanhoop gebragte poor- ters vielen op \'s Graven soldeniers aan, die allen om hals werden gebragt. Slechts Gauthier d\'Enghien en twee zijner makkers wisten te ontkomen. Zekeren dag ontmoette een troep Gentenaars eene andere uit Brugsche ingezetenen zaaragcsteld. De eerste behield de overhand en bragt als zege- tceken den banier der Brugsche goudsmeden bin- iiüii de zoo wakker verdedigde muren. Bij het naderen van het strenge jaargetijde trok Arnold de Cierck naar Oudenaarde en sloeg zich voor die vesting neer. Maar naauwelijks had hij zijn kamp gevormd, of hij werd op zijne beurt door grafelijke troepen omsingeld. Zijne tegenstanders, door een der bastaards uit den Huizo van Vlaanderen en den Sire d\'Enghien aangcvoerd,bereidden den Gentenaars hier eene volslagen nederlaag. De Cierck werd gedood, en zijn lijk naar \'s Graven kamp gezonden. Men sloeg er den doode het hoofd van den romp, om het op een hoogen stank den belegerden te laten aanschouwen. |		Dit gevecht vond plaats op den 25 October. Eenige dagen later namen de Gentenaren te Evergem wecrwraak over de ondervonden neder- laag. In dit gevecht doodden zij Heer Lodewijk van Halewijn, die door Graaf Lodewijk aan het hoofd van gewapende benden was uitgezonden om het met Gent verbonden Waas te bezetten. De veldtogt van 1380 eindigde met den val van Gerardsbergen, waarvan Gautier d\'Enghien zich op nieuw meester maakte. De winter staakte de krijgsbedrijven. Maar deze vingen met nieuwe woede aan toen de lente van 1381 wegen en paden weer begaanbaar maakte. De 80,000 strijdbare Gentsche burgers waren in zes corpsen afgedeeld. Het eerste kreeg ten taak om de stad te beschermen. De vijf anderen werden naar Dendermonde, Gerardsbergen, Kortrijk, Deinse en de Vier-Ambachten uitgezonden om hun aan- hang uit te breiden. Deinse werd het eerst ver- overd. Daarop drongen de Gentenaren de voorste- den van Kortrijk binnen, die zij aan kolen leg- den. Vervolgens bezetten zij de Vier-Ambachten en het Land en Waas, waar de Graaf niets dan de sterkten te Beveren en Rupelmonde behield. Zij brag- ten ook eene bezetting binnen het door Lodewijk verzuimde Aalst. Eindelijk gelukte het Kaso van Liedekerkc om, met hulp der edelen en burgers van Gerardsbergen, die allen ten innigste aan de Gentenaren waren verknocht, deze stad op de Grafelijken te herwinnen. Zoo vele voordeden lokten naar Gent duizenden bannelingen en ontevredenen uit andere steden, die zich bij de opstandelingen aansloten en zekeren Yperling van den Velde tot hoofd verkozen. Van zijne zijde wierf de Graaf medehelpers onder den adel der naburige gewesten,voornamelijk in Hene- gouwen, Brabant, Artois, Holland en Zeeland. Om de Gentenaren te verdrijven, die zich onder Raso van Liedekerke en Jean de Lannoy bij Nevele hadden neergeslagen, gaf de Vorst eene afdeeling van 20,OU) man last, naarde Leije op te rukken. De beide be- vclhebbers der poorters, die in weerwil van hunne hooge geboorte zich bij het volk hadden aangesloten, lieten niets onbeproefd om de grafelijke benden tegen te houden. Zij schroomden zelfs niet, ofschoon de getalsterkte van beide afdeelingen zeer uiteen liep, om den overmagtigen vijand aan te vallen. Dan het getal der Grafelijken was te groot. Do Gent- 8chc hoofden werden de slagtoffers van hunne verme- telhcid. Raso van Liedekerke sneuvelde in den strijd. Jean de Lannoy redde zich in den toren van Nevele. Maar zoodra men dit in het grafelijk hoofdkwartier vernam, beval Lodewijk den toren in brand te steken. De vlammen rezen omhoog.Tc vergeefs zag de Lannoy naar uitkomst. Ontwarende, dat hem elke aftogt was afgesneden, riep hij uit alle magt: "Rantsoen, rant- soen!" en toonde zijn vijanden een beurs vol goud. Doch men gaf hem geen ander antwoord dan: "Spring naar beneden als ge vreest te verbranden 1" Het stikken nabij, stortte de Ridder zich naar omlaag, waar hij verbrijzeld nederkwam. Geen trek van

-ocr page 652-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

G40

en andere plaatsen. Ook velden zij op hunne Vrlj- dagmarkt met stok- en hamerslagen zesentwintig gevangenen ter neer, die zij den Bruggelingen en Vrijlaten ontnomen hadden, \'s Graven mannen van wapenen bedreven op hunne beurt weer andere gru- welen. In het kort de burgeroorlog werd een ware verdelgingskrijg. De edelen drongen de Vier-Am- bachten binnen, waar zij geen enkel dorp, geen huis ongeschonden lieten. Van de talrijke vlugtelingen, waren het inzonderheid de ingezetenen van Hulst en Assenede, die bij menigte het Land verlieten om eene wijkplaats in Zeeland te zoeken.

mededoogen was bij de Grafelijken op te merken. Integendeel zij bragten het lijk nog ontelbare won- den toe en wierpen het in de vlammen. 1\'ieter van den Bossche, te laat vertrokken om de beide Ridders van den ondergang te redden, kwam met het hartverscheurend berigt van Liedeker- ke\'s en de Lannoy\'s dood te Gent terug, \'t Volk, daar- door geheel ontstemd, dreigde zijn aanvoerder om te brengen, daar het hem schuld gaf, de oorzaak te zijn van dien vreeselijken afloop. Maar van den Bossche regtvaardigde zich door de schuld terug te werpen op de beide edelen. "Zij konden," zeide hij, "mijne aan-

Ju Hyotni trekt Brugge binnen.

komst gemakkelijk afwachten, doch , gedreven door de zucht om alle gevaar te trotseren, hebben zij hun strijdmakkers aan een zekeren dood prijs gegeven." Weinige dagen daarna hernamen \'s Graven ben- den het onlangs verloren Deinse, dat zij tot straf aan de vlammen ten prooi gaven. De Gentenaren, verwoed over zoo menigen ramp- spoed gedurende de laatste dagen, namen weer- wraak over de ellende die Lodewljk\'s leger over hen en hunne medestanders bragt. Zij staken den brand in Eecloo, Ursel, Aeltre, Maldegem, Male

In geen tijdperk van zijn bestaan had Vlaande- ren een zoo bedroevend schouwspel opgeleverd als in de drie laatste regeringsjaren van Graaf Lodewijk. De oogsten waren verwoest, de nijverheid vlood, de koophandel stond volkomen stil. Overal had de oorlog droefenis en rouw verspreid. De weidenkenden vroegen, of men geen man zou kunnen vinden, die, even als van Artevelde, het Land weer tot rust en voorspoed kon brengen? Werkelijk trad er een tweede van Artevelde op het tooneel, doch niet om het geluk aan Vlaanderen te hergeven, maar alleen om de tot razernij gebragte opstandelingen tot

-ocr page 653-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                          C41

nieuwe ondernemingen tegen hun onvcrzocnlijken meester voort te drijven. De vroedstc burgers van Gent en onder hen de leden der regering, edelen, kooplieden en voorname fabrikanten, die met smart hunne vaderstad zagen te gronde gaan, besloten eene poging te onderac- ïnen om door bemiddeling een einde te maken aan de twisten tusschen hunne stad- en landgenooten en hun Graaf. Daarom wendden zij zich tot Albrecht, Huwaard der Graafschappen Henegouwen, Holland

stad andermaal voor den Graaf te veroveren. Hij toog er heen met eene sterke afdecling soldeniers, ondernam een storm en drong de wallen binnen (7 July l.\'J8l). Nu werd de stad aan een vreeselijk bloedbad ten prooi gegeven. Meer dan vijfduizend menschen (zoowel weerbare mannen, als vrouwen, grijsaards en kinderen) werden verslagen, verworgd of verbrand in hunne woningen. Lodewijk zag al die barbaarschheden voorbij, toen d\'Enghien in \'s (iraven kamp terugkeerde. Hij zeide

Filipi van ArteveUle door de Gentenaar» tot Ruwaard 5ttu7.cn.

en Zeeland, met verzoek om zijne tusschenkomst. Doch Lodewijk van Male wilde van geen vergelijk hooren, zoolang de Gentenaars hem niet de gijze- laara leverden, die hij "voor hun goed gedrag" ver- langde. Van het inwilligen dier vordering wilden de mannen van Gent niets weten. Veeleer beslo- ten zij zich tot het uiterste te verdedigen. Er was thans in gansch Vlaanderen nog slechts tV\'ii stad van aanbelang die aan de partij van Gent verknocht bleef, Gerardsbergen. De jeugdige Gau- thier d\'Enghien stelde het zich ten taak, die

slcrliis: "Zooveel heldenmoed geleidt tot de over\' winning!" In waarheid echter snelde d\'Enghien zijn on- dergang te gemoet. Sedert deze gebeurtenissen zochten de Gentenaren niemand hunner tegen- standers met zooveel ijver op als den verwinnaar van Gerardsbergen. Elf dagen na de verwoesting ontwaarden zij bij een uitval buiten de Brussclsche poort de banieren en schilden van den Sire d\'Eng- hien. Oogenblikkelijk legden eenigen zich in hin- derlaag, terwijl de overigen, door stoutmoedig voor

-ocr page 654-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		C42
		uit te dringen en plotseling achterwaarts te wijken, de Gnifelijken tot eenc gewensehte vervolging uit- lokten. Gauthier d\'Enghien, door Enstachc de Montigny vergezeld, ging daarbij al zijne krijgs- broederen vóór. Welhaast waren de beide Ridders zoo ver vooruit, dat zij geen hunner volgelingen meer in de nabijheid bespeurden. Toen sprongen de verscholen Witte Kaproenen uit hun sclinil- hoeken en omringden de vermetelen. "Wat zullen wij doen, MontignyV" riep de jonge Gauthier. "Vechten," antwoordde deze. "Er is geen andere uitkomst!" Met den inocd der wanhoop verde- digde zich dan ook de Sire d\'Enghien. Doch wat vermogt hij tegen de menigte die zijn dood gezworen had? Hij viel van zijn strijdros, het lig- chaam van talrijke wonden doorboord. De Witte Ka- proenen voerden in triomf de lijken der versla- genen binnen de stad, waar de hoop van een der edelste geslachten van Henegouwen en Vlaande- ren in een klooster-grafkelder nederzonk. Later werd het lijk weder opgegraven, toen de bloedver- wanten daarvoor een rantsoen van 750 gulden ten beste gaven. Graaf Lodewijk ontwaarde met spijt, dat de Gent- sehe oproerlingen in hun verzet werden gestijfd door de voortdurende toezending van levensmidde- len uit Henegouwen, Brabant, Luik, Zeeland en Holland. Daarom wendde hij zich tot de Vorsten dezer landen, met dringend verzoek die toezending te verbieden en des noodig te beletten. Albrecht van Beijeren en Bisschop Arnold slaagden er in om de Hennewiers en Luikenaars van dien gevaarlijken handel terug te brengen, doch de Zeeuwen, Hol- landers en Brabanters gingen daarmee voort. \' Na nieuwe strijdkrachten verzameld te hebben, sloot Lodewijk de stad naauwer in. Zijne krijgs- benden waren de wallen nu zoo digt genaderd, dat de edelen in de voorhoede des legers aan de Brusselsche poort den belegerden tot een uitval tartten. Met verbeten spijt hoorden de Gentenaren die beleediging. Zij hadden nog onlangs, onder het geleide van Gilles de Volder en andere hoofden, een grooten buit te Thielt, Eecloo, Baudeloo, Axel en in de Vier Ambachten verzameld, doch sints de grafelijke benden genoegzaam de gansche stad omsingelden, begon gebrek aan het noodigc hunne krachten te ondermijnen. Onder de stedelingen vingen thans velen aan, in te zien, dat zij niet meer waren dan de speelbal van die talrijke ballingen uit alle Vlaamsche oor- den, welke, wetende dat voor hen nergens heil was wanneer de rust werd hersteld, alles deden om de Gentenaren in hun verzet te stijven. Toen deze mee- ning veld won, waagden eenigen het om \'s Graven standaard op de Markt te planten en te eisenen, dat alle ballingen vóór zonne-ondergang de stad zouden verlaten (18 Augustus 1381). Zelfs deelden zij den Graaf het plan mede, om hunne mede- burgers over te halen, zich met hem te verstaan.	Thans werd onder de bemiddeling van Hertog Albrecht van Beijeren tot eene vredehandeling te Brugge besloten, waartoe de Graaf den Gentschen afgevaardigden een vrijgeleide verleende. Maar Lo- j dewijk\'s strengheid en de weerbarstigheid der Witte : Kaproenen, inzonderheid die van hun hoofdman I Pieter van den Bossche, deed iederen voorslagmis- ; lukken. De eiseh van Graaf Lodewijk, om vijfhon- ] derd gijzelaars uit de burgers te kiezen, ten einde ; met hen naar welgevallen te handelen, woog bij allen j die het ergste te vreezen hadden, veel te zwaar i dan dat zij daarin wilden berusten. In de tweede helft van Oetober (1381) blaakte de oorlogtoorts weer I even fel als vroeger. Van de zijde der opstande- lingen werden onder anderen de dorpen der Vier- Ambachten en zeven paroehiën bij Dendermondc aan de vlammen prijs gegeven. Hun aanval op ; Deinse echter sloeg Heilaard van Poucke met | kracht van wapenen af. Aan het hoofd der schut- | ters van Brugge en het Vrije opgetrokken, had hij I de bewaking der Leije-ocvers op zich genomen. Ten gevolge dier nederlagen en van de ellende, die het gebrek aan voedsel voortbragt, zag van den Bossche zijn aanhang met eiken dag afnemen. "Ach!" riep het volk, "wie redt ons uit dezen nood ? Leefde Jakob van Artevelde nog, die zon ons wel , uit dezen droeven staat verlossen." Eindelijk bragt iemand op het tapijt: "Zou van j Artevelde\'8 zoon niet zijns vaders plaats kunnen vervullen ?" Van dit zeggen maakte van den Bossche gebruik om zijne populariteit te herwinnen, zijn invloed te behouden. Dien ten gevolge begaf hij zich den 23»ten Ja- nuary naar het huis van Filips van Artevelde, om deze. uit te noodigen, het beleid van zaken op j zich te nemen. Filips, die het treurig uiteinde zijns vaders voor I oogen had, leefde met zijne moeder en gade schier afgezonderd van de wereld. Hij was ja het volk van harte toegedaan, maar miste het doorzigt en de zelfbehcersching van den ouden Jakob. Lang wei- 1 gerde hij om den zwaren last te aanvaarden, dien \' men hem wildo toebetrouwen "Het volk," zeidc hij, "is al te ongestadig om daarop te bouwen. Mijn vader heeft het tot zijn ongeluk ondervon» den. Al het goede dat hij tot stand bragt, is bc- loond met hem te vermoorden." Van den Bossche antwoordde, dat van Artevelde geene ondankbaarheid mogt indachtig zijn, wan- neer het algeraeene welzijn zijn krachten vorderde. "Onze stad," zeidc hij, "wordt met den ondergang bedreigd. Gjj alleen kunt hulp verschaffen, want God heeft u bewaard, om Gent te redden en het in zijn vorigen luister te herstellen." Zooveel indruk maakten deze woorden, dat van Artevelde begon toe te geven. Des anderendaags ging van den Bossche naar de Markt (24 January) om den zoon des grooten Ruwaards aan \'t volk als hoofd der gemeente voor te stellen. Onmiddellijk rezen blijde kreten uit de menigte op.
		1 Vergelijk blodz. 255.

-ocr page 655-

		LN VLAANDEKEN.                                           643 jaargetijde doorgaans alle gemeenschap, vooral bij voortdurenden regen, bij sneeuwvlagen of dooi. De weg naar de stad lag dus open, al waren niet dan met de grootste bezwaren leeftogt en verdere bijstand aan te voeren. Intusschen had het stilstaan van alle bedrijf de armoede geweldig doen toenemen, en tot overmaat van ramp was door beide partijen gewedijverd om den oogst langs Schelde en Dender te vernielen. Het gebrek daardoor ontstaan, was schier niet te stil- len. Bij het nijpen daarvan nam een der burgers, Frans Ackerman, op zich, om elders hulp te zoeken. Omstuwd door ecne lcgerafdeeling van 12,CH)Oman, trok hij over de Urabantsche grenzen, overal be- tuigende dat hij als een vriend tot vrienden kwam, om hunne ondersteuning te erlangen. De Brabantsche Regering gedoogde wel niet, dat deze zwervers de bemuurde steden binnentrokken, maar zij liet het oogluikend toe, dat de onderzaten hen van gra- nen en andere benoodigdheden voorzagen. Met niet minder welwillendheid werden zij in Luikerland ontvangen, zoodat zij in ecnige weken zeshonderd karren vol levensmiddelen bijeen kregen. Zij zorgden echter naauwlettend om nergens iets te rooven, maar voor al wat zij kochten behoorlijke betaling te geven. Het was een groote blijdschap toen Ackerman de zeshonderd wagens binnenbragt. Doch tot hoe lang kon die voorraad voor eene bevolking van meer dan tweehonderdduizend zielen strekken? Na weinige dagen reeds heerschtc de hongersnood verschrik- kelijker dan te voren. De smalle gemeente plun- derde do korenzolders en de bakkerijen. Allen wil- den zich, onverschillig wat de middelen waren, brood verschaffen, nu dag aan dag vrouwen en kin- deren van gebrek en uitputting bezweken. Inmiddels was onder de bemiddeling van Hertog Albrecht van Beijeren en Hertogin Johanna van Brabant, cene zamenkomst van afgevaardigden van de zijde van Lodcwijk en van de Gentsche gemeente tot stand gebragt. Men ontmoette elkander te Harel- beke. Verzekerd dat de Gentenaren zich aan hem moesten onderwerpen, bleef Graaf Lodewljk op zijne vroegere eischen staan. Alleen gaf hij toe, dat het getal der gijzelaars, over wicn hij de geduchtheid van zijn toorn zou uitstorten van vijf- tot twee- honderd werd verminderd. De stad moest deze vogelvrij verklaarden binnen veertien dagen op den burg van Lillc afleveren, waar allen ter vol- komen beschikking van den Prins zouden staan. Alle overige ingezetenen zou hij kunnen straffen vol- gens zijn wil, en alle inwoners van vijftig tot zestig jaren, zonder uitzondering, moesten blootvoets en bloothoofds, in een linnen hemd en met een koord om den hals, hem te halfweg Brugge te gemoet komen en zich daar knielend voor hem in het stof buigen. Zóó ellendig was de toestand van Gent, dat de hoofden der stedelijke afgevaardigden, Gysbrecht de Gruyter en Siraon Bette, \'s Graven eischen inwilligden. Maar spijt hunner uitputting, waren de Gentenaren te fier om dat jammerlijk verdrag aan te nemen. Toen Gysbrecht de Gruyter, ten aan-
		GESCHIEDENIS V "Leve Filips van Artevelde!" klonk liet uit duizend keelen. Aiin alle lioeken der stad werd dit grroep herhaald, en vrolijk voegde men elkander toe: "Filips van Artevelde zal ons opperhoofd zijn!" De gilden snelden naar de woning van den verkozene, die er eindelijk in toestemde om de betrekking van Uu- waard te aanvaarden. \' In triomf droeg men den gehoopten redder naar de Markt, waar hij ten overstaan der gansche gc- meente, zwoer om voor de regten des volks op te treden, het te beschermen en te leiden. Filips ving zijn bestuur aan, met het ter dood veroordeelen van cenige burgers, die naar zijne meening, de oneenigheid ouder de Gentenaren onder- hielden. Doch men beschuldigde hem daarbij niet onbevoordeeld te werk te gaan: immers al de ge- vonnisden waren betrokken bij het oproer waarin zijn vader was omgebragt, of althans naaste blocd- vrienden der moordenaars. Hoe dit zij, zeker is het, dat Filips de verdienste had, de orde door wijze bepalingen te herstellen. In alle straten liet van Artevelde afkondigen: dat elk moordenaar onmiddellijk met den dood ge- straft zou worden; dat alle veeten tusschen de bur- gers moesten worden opgeschort tot vierentwintig dagen na het sluiten van den vrede. Elk die, zonder cene zware wonde ontvangen te hebben, uit den strijd zou vlugten, zou om dit lafhartig bestaan gedurende zestig dagen te water en te brood ge- vangen gezet worden. Dezelfde straf zouden allen ondergaan die in herbergen of ontuchtige plaatsen eeden zwoeren, vlookten, dobbelden of twistten. In alle volksvergaderingen zou zoowel de arme als de rijke zijn gevoelen kunnen uitbrengen. De schat- meesters en ontvangers zouden alle maanden verpligt zijn, aan de burgers rekening te doen over de gelden der gemeente. Alle abten en rijke lieden zouden het koren dat zij niet voor hun klooster of gezinnen noodig hadden, ter markt brengen of laten bren- gen. Eindelijk moest elk burger een witte mouw aan zijn kleed dragen, waarop in roode letters de woorden "Helpe God!" gehecht zouden zijn. Aan den ouden Heer van Herzeele, den vader van den aanvoerder Raso van Liedekerke, die te Nevele den dood had gevonden, leide hij een deel der inkomsten toe, welke vroeger aan Graaf Lode- wijk werden uitgekeerd. Ofschoon men velen van Artevelde\'s bepalingen loven moet, omdat zij ten doel hadden de eendragt binnen de wallen te herstellen, was het af te keu- ren, dat hij te veel hechtte aan de diensten hem door van den Bossche bewezen. De hoofdman der Witte Kaproenen ontwaarde dit maar al te wel. Hij maakte er een ruim gebruik van, zoo zelfs dat het woeste gilde de spil bleef waarom alle draden van den opstand zamenliepen. De winter had de vijandelijkheden tusschen de Grafelijken en de opstandelingen geschorst: de staat der wegen te dien tijde stremde gedurende het barre
		1 Zie de plaat op bladz. 641.

-ocr page 656-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

644

hoore van \'t volk, op de Vrijdagmarkt de voor- waarden bekend maakte, waaraan hij zijn zegel liad gehecht, donderde Pieter van den Bossche hem toe: "Zult gij, Gysbreeht, een dergenen zijn, die \'s Graven kerker gaan bevolken? Ik geloof het niet! Hoe durft gij dan zulk een vrede te teekenen ?" Vervolgens zijn zwaard trekkende, doorboorde hij de Gruyter. Van Artevelde velde Simon Bette, en alleen door oogenblikkelijk weg te vlugten, ontkwa- mcn de tien overige afgevaardigden een zelfde lot. Alles rustte zich weer ten oorlog toe. Als in-

lingen was den 19<1«"> February (1381) te Seveneecken geslagen. Toen Gent zoo naauw was ingesloten, dat de overwinning onvermijdelijk scheen, wendde Filips van Artevelde zich tot de Hertogin van Brabant en den Bisschop van Luik, met verzoek, dat deze Vorsten voor de bedreigde burgerij in de bres mog- ten springen. Beiden gaven aan die roepstem ge- hoor, door een nieuw congres tot stand te brengen, waar men nog eens over den vrede zou handelen. Arnold van Luik was zelfs zoo welwillend om zich

Filipi van Artevelde wekt de Gentenrors op om den Graaf binnen Hrujrjrc te bestoken.

leiding daartoe beval Graaf Lodewijk aan de bezet- ting van Dendcrmonde om de boeren van het Land van Aalst te straffen voor de vermetelheid om koren en zuivel aan de Gentenaren te verkoopen. Men kan denken hoc willig de woeste krijgers aan een opdragt voldeden, waardoor zij zich buit en jammerlijk genot verschaffen konden! Was het te verwonderen, dat de wegen naar Brabant en Hene- gouwcn bedekt waren met vlugtende landlieden, die niets dan het naakte lijf konden redden? Van hunne zijde hadden de Gentenaars de beroof- den geen hulp kunnen bieden: een hunner afdee-

naar Doornik, de aangewezen plaats voor de ver- gadering, te begeven. Doch Graaf Lodewijk wilde de muiters niet onder zijn oogen laten komen: hij gaf den Proost van Harelbeke last om in zijn naam te handelen. Niettegenstaande het gevaar waaraan hij zich bloot- stelde, nam Filips van Artevelde de taak op zich om de gemeente Gent te Doornik te vertegenwoor- digen. Hij vertrok met twaalf der achtbaarste wet- houders en bood \'s Graven plaatsvervanger de on- derwerping der Gentenaren aan, op voorwaarde, dat men niemand uit hoofde van den opstand ter

-ocr page 657-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           645

dat hij zijn stadgenooten niets kon mededcelen dan de vreeselijke wraak die de Graaf eischte, sloeg de oogen voor zich neer. Hij kon echter niet zwijgen. Nokkend verhaalde hij den uitslag zijner pogingen. Het kermen der vrouwen, het weenen der kinde- ren, het wraakgeschrceuw der mannen vervulde de geheelc stad. In zulk een oogenblik viel niet te beramen wat in dezen uitersten nood gedaan moest worden. "Ik zal ernstig overwegen hoe wij handelen moeten," voerde van Artevelde der uie- nigte te gemoet. "Komt morgen op de Vrijdag- markt bijeen. Dan zal ik u den uitslag mijner over- wegingen mededcelen." Reeds ten negen uur van den 30»ten April stond de bevolking voor het Raadhuis, man aan man. Van

dood zou brengen. Daarentegen zouden de burgers zich aan alle andere straffen onderwerpen, zelfs aan die van verbanning, zoo de Graaf die mogt eischen (13 April 1382). Ofschoon dit voorstel zoo onderworpen klonk, dat men bij eenige welwillendheid van Lodewijk\'s zijde een gunstig antwoord raogt verwachten, verklaarde Harelbeke\'s Proost, dat de Graaf van zijne vroegere eischen niet het minste wilde terugnemen. De ge- eischte voetval der ingezetenen moest op het Buls- campveld door al de aangewezenen volbragt worden, die zich daarbij met al hunne goederen onvoorwaar- delijk op leven en dood zouden overleveren. Hij, de Proost, verklaarde niet gemagtigd te zijn, iets aan \'s Graven voorwaarden te veranderen.

Lodeu ijk vau Male zoekt eenc schuilplaats in ilc woning eencr umie weduwe.

Bij deze onbuigzaamheid zonden de bemiddelaars gezanten naar Brugge, om Lodewijk ernstig te smec- ken, dat hij zich met het aanbod der Gentenaren zou tevreden stellen. Doch Vlaanderen\'s Graaf was niet tot toegevendheid te stemmen. Het zoo wcer- barstige Gent wilde hij ten diepste vernederen. Hij bad nu, meende hij, het heft in handen, en kon den moed der wanhoop veilig trotseren. Toen van Artevelde uit Doornik te Gent we- derkeerde, drong oud en jong zich om hem heen, om te vernemen wat hun te wachten stond. Vrou- wen en grijsaards strekten hunne armen smeekend naar hem uit, terwijl zij angstig uitriepen: "Heer Ruwaard, brengt gij redding? Och, deel ons goed nieuws mede!" Van Artevelde, verpletterd door het denkbeeld,

Artevelde plaatste zich op den trap. "Allerliefste bur- gers!" voegde hij hun toe, "er zijn onder ons dertig- duizend ingezetenen die sedert veertien dagen geen brood genuttigd hebben, en in dezen treurigen staat blijven ons niet dan drie uitwegen over om daar- aan een einde te maken. Wij kunnen de stads- poorten sluiten, onze zonden belijden en in de kerken en gewijde plaatsen God om vergiffenis smecken tot de hongerdood ons uit onze ellende verlost. Of wij moeten allen te gelijk, met een koorde om den hals, Graaf Lodewijk te gemoet trekken en zijne genade afbidden. Of eindelijk, wij moeten de wapenen opnemen en met vijf- of zes- duizend onzer kloekste mannen naar Brugge gaan, om daar den Graaf te bestrijden en ons zelven te verlossen. Kiest den beste uit deze drie voorslagen.

-ocr page 658-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		646
		Ik zal de eerste zijn om uw besluit uit te voeren!" "Wij laten de keus aan u over!" riepen de vcr- gaderden. L Kies pij, en wij zullen u volgen. "Welnu, medeburgers!" hernam van Arteveldc, "dan kies ik wat het mannclijkst is. Wij zullen gewapenderhand naar Brugge trekken om er de overwinning te behalen of met roem te sterven. God zal mcdedoogen met ons hebben, want wij hebben al het mogelijke gedaan om den vrede te bekomen." \' Als uit één mond schalde nu over de Markt de kreet: "Naar Brugge, naar Brugge!" Binnen weinige uren kwamen (jiXX) mannen bijeen, die als een gunst verzochten ten strijde aangevoerd te worden. De ove- rigenbragten hun den gansenen voorraad van levens- middelen welke nog in de stad voorhanden was, te weten vijf wagens met brood en twee met wijn. Het volkrijke Gent offerde deze laatste bete, dezen laatsten dronk aan zijne kampvechters op. Den 2 Mei rukten deze keurbende uit, eengroot aantal stukken geschut met zich voerende. In noord- westelijke rigting voorttrekkende, bereikte zij tegen den avond het Beverhout, waar men een kamp betrok dat door moeras en bosch tegen een overval werd beschut. Den ganschen nacht was van Artevelde in de weer om alles tot een aanval voor te bereiden. Toen de morgen aanlichtte, ver- zocht hij zeven patere Recolletten om de mis te bedienen, de biecht zijner volgelingen te hooren en hun te vermanen, hun betrouwen op den God der heirscharen te stellen, die hun de overwinning zeker schenken zou, wijl zij ceno goede zaak verdedigden, het behoud van hunne medeburgers. Na deze godsdienstige tocsprank plaatste van Artevelde zich in het midden van het kamp. "Vrien- den!" sprak hij, "de zegepraal komt van God. Betrouwt dus op God alleen. Onze zaak is regt- vaardig. Wij hebben te doen met een Vorst die van geen genade hooren wil. Hij wil naar geene smeekbeden luisteren, noch vrede schenken. Dies hoop ik, dat wij van God zullen verwerven wat de raensch weigert!" Terwijl de Gentsche strijdere in dier voege het morgenuur doorbragten, was het te Brugge feest. Het was de dag waarop het H. bloed uit de kapel nevens den Burg plegtig door de stad werd ge- dragen. Even als altoos, was ook nu eene groote me- nigte naar Brugge gestroomd. Gelijk te denken was, bragten eenigen dier pelgrims de tijding mede, dat een hoop Gentenaars tegen de residentie in aan- togt was. "Zijn die menschen dol!" riep Graaf Lodewljk. "Welnu, als zij hun ondergang zoeken, zullen wij spoedig het einde van den oorlog zien!" In allerijl beval hij zijn strijdmagt zich om hem te scharen, zoowel zijne mannen van wapenen als de strijdbare burgers van Brugge. Allen rekenden op eene gemakkelijke overwinning. De dag was reeds ver gevorderd toen de 40,000 1 Zie de plaat op blad/.. 644.
		Grafelijken tegen de 6000 Gentenaars oprukten. Eenige voorzigtige Ridders fluisterden hun mees- ter in, toen zij Assebrouck naderden: "Heer Graaf het is reeds laat. De zon zal zoo aanstonds onder- gaan. Laten wij den morgen afwachten. Dan is niet eens strijden noodig, want die lieden ginds hebben geen levensmiddelen meer!" Lodcwijk van Male stemde toe, dat dit wel het beste zou zijn. Doch de Bruggelingen haakten zoo zeer naar eene ontmoeting met de Gentenaars, dat zij het leger vooruitsnelden en, zonder de orde te bewaren, op den vijand aanvielen, die van voren door het moeras en van achteren door de meege- voerde karren gedekt was. Op dit gezigt liet van Artevelde zijn geschut voorkomen, dat, plotseling losgebrand, uit drie hon- derd vuurmonden dood en verderf onder zijne tegen- standers verspreidde. Reeds het eerste schot maakte eene opening in het grafelijke leger, dat, teleur- gesteld in de meening eene ligte overwinning te behalen, regtsomkeer maakte. De Gentenaren stortten zich op de vlugtelingen, joegen hen voor zich heen en hieuwen alles neer wat niet hun wraak ontkomen kon. Met iedere minuut won- | nen zij terrein. Welhaast kleurde het bloed van Heilaard van Poucko den grond, en nevens dat van dezen grafelijken aanvoerder vloeide dat van vele andere edelen, soldeniers, Bruggelingen en Vrijlaten. Te vergeefs poogde Graaf Lodewljk de vlugt der zijnen te stuiten. In de verwarring werd hij van het paard geworpen. Met moeite redde hij zich, en, hij die gehoopt had, zijn verbitterdste tegenstanders binnen weinige minuten aan zijne voeten te zien, werd gedrongen voor hen op do vlugt te slaan. Te Brugge wedergekeerd, gelastte hij der poortwacht om al zijn gespaarde manschappen aan te zeggen, zich onder zijn bevel op de Markt te hereenigen. Dan, helaas! die last was niet uit te voeren. Bijna te gelijk met de vlugtelingen kwa- men reeds van Artevelde\'s krijgers aanzetten, die onder den kreet: "Gent! Gent!" zich van poort en walmuur meester maakten. Hadden de Barons, Bruggelingen en. grafelijke krijgsknechten zich nu nog hereenigd, de kans ware welligt tot hun voordeel gekeerd, doch in plaats hiervan, voegden eenige Brugsche gilden zich bij de binnengedrongen Gentenaren. Simon Cokermoes stelde de stnids, wevers en volders ter beschikking van van Artevelde. Do overwinnaars, dus aanzienlijk versterkt, maakten aan eiken tegenstand die hun nog door de edelen werd geboden, een einde. Evenzoo verplet- terden zij de glazenmakers, beenhouwers, visch- verkoopers en looijere, die den volgelingen van Cokermoes het gepleegd verraad duur wilden doen boeten. Daarop werden de woningen van \'s Graven hovelingen aangetast. De wraak holde van allen teugel ontdaan, door Brugge\'s straten. De Graaf had bij het licht der toortsen den strijd tegen de opstandelingen voorgezet. Doch

-ocr page 659-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		«47
		toen hij, na den afval van Cokermoes en liet verstrooljen zijner medestanders, bevel had ge- geven, de lichten uit te doen, doolde hij, van al zijn vrienden gescheiden, als een weerloos vlug- teling in de nabunrschap der st. Amands-kapcl rond. De deur geopend ziende van een armoedige wo- ning, zocht hij er een schuilplaats. Bij een arm- zalig lichtje zat daar eene weduwe, die met hare kinderen van aalmoezen leefde. "Vrouw!" zeide hij "verberg mij, ik zal er u rijk voor beloonen! Ik ben uw Heer, Graaf Lode- wijk van Male" \'. "O, ik ken u wel!" antwoordde de ontstelde vrouw. "Ik heb vaak aalmoezen aan de poort van den Burg ontvangen. Haast u deze ladder op te klimmen. Verberg u op \'t zoldertjc, onder het bed waar de kinderen slapen." De Graaf vloog naar boven, kroop onder de kribbe en hield zich doodstil. Naauwelijks lag hij daar ineengedoken, of eenige Gentenaars drongen de woning binnen. "Vrouw!" zeiden zij, "wij hebben hier een man zien binnentreden. Waar is hij?" "Gij bedriegt u," antwoordde de weduwe. "Ik was het die het huis binnenkwam. Zoekt maar zoo gij lust hebt." En zij ging voort met hare huiselijke bezigheden. De mannen van Gent namen haar lichtje, zoch- ten in alle kasten en klommen langs de ladder naar boven. Zij vonden echter op \'t zoldertje niets dan de beide kinderen, die op het armoe- dige leger lagen uitgestrekt. De diepe stilte die overal heerschte, maakte aan hun vermoeden een einde. Het dreigendst gevaar was voor Lode- wijk van Male geweken. De dankbare arme verzuimde thans niet, den Graaf de kleeding van een schamel werkman te verschaffen. Toen hij daarin was gestoken en de kap over het hoofd had getrokken, was hij genoegzaam onher- kenbaar geworden om zich naar buiten te begeven. Door de Zilverstraat bereikte hij de Meersch en van daar het Minnewater, waar hij met hulpeener boot behouden over de stadsgracht kwam. Tot st. Michiel vooi tgeloopen, wist hij er een ongezadeld paard te bekomen, waarmee hij door Roesselaere naar Lillc reed. Den ganschen nacht werd te Brugge geroofd en gemoord. Ofschoon de buitenlandsche kooplieden met de twisten tusschen den Graaf en de Gente- naren niets te maken hadden, was dat heillooze nur ook voor hen ten hoogste noodlottig. Van de klerken en sjouwers die zij in dienst hadden, slo- ten velen zich bij het roofgespuis aan, dat zij naar de kantoren en zolders hunner meesters voerden, om er de welbekende kassen en maga- zljnen te plunderen. In het geheel verloren onge- veer 1200 vreedzame burgers dien nacht het leven. Vruchteloos deed van Artevelde pogingen om het
		graauw in zijne buitensporigheden te beteugelen. Zelfs de aanbrekende morgen — ofschoon deze den Godgewijden rustdag aanlichtte — bragt geen her- stel der orde voort. In plaats van vroom gezang hoor- dc men vloeken, rooven, zwaardgekletter, angst- kreten en \'t gcrogchel van stervenden. Het zoo rijke en liere Brugge was geheel aan bandieten en furiën overgeleverd, \'s (iraven Burg bleef evenmin gespaard als de woningen van den adel. Ook zijn slot Male werd aan de vlammen prijsgegeven. Van Artevelde liet nu overal afkondigen, dat allen die hun leven wilden behouden, zich des an- deren daags buiten de st. Catharinapoort moesten begeven, om er den eed van trouw af te leggen aan den Ruwaard die door het Gentsche volk was verkozen. Weinigen slechts door neiging, maar duizenden door angst gedreven, gaven aan dit bevel gehoor, en terwijl zij hunne vingeis omhoog hieven om te zweren, trok Frans Ackerman door de straten, waar hij elk die bij de vergade- ring was achtergebleven, door zijne trawanten liet ter dood brengen. Welk een vreeselijk schouwspel leverde de eer- ste koopstad van het Noorden in deze uren op! Verkoolde hoven te midden van de straten en langs de wegen die naar de stad leiden! Zesduizend lijken lagen onder den blooten hemel uitgestrekt, als ten ge- tuige dat bij den Vlaming geen mededoogen meer huisde voor den natuurgenoot. Overal, zelfs in \'t midden der stad, werden kuilen gedolven, waarin men de lijken wierp der gesneuvelden en ver- moorden. In een kuil voor de Braambergpoort wer- den vijfenzestig slagtoffers uit de edelste standen geworpen, onder anderen Burgemeester Jan Bovin en zijn broeder Wouter. De tijding dat hunne G00O stadgenooten een zoo volslagen overwinning te Brugge hadden behaald, voerde nagenoeg al de Gentsche gilden naar de geteisterde stad, waar zij den G Mei aankwamen en hunne standaards op de Markt plantten. Hunne Dekens traden bijeen en benoemden, op den raad van Van Artevelde, Pictcr de Winter tot Burge- meester. Vervolgens maakten zij zich van 500 der rijkste en aanzienlijkste poorters meester, die zij als gijzelaars voor de trouw der stedelingen naar Gent zonden. Eindelijk wierpen zij drie poorten ter neer om bij voortduring een vrijen toegang binnen Brugge te hebben. Vooral legden zij een bijzonde- ren ijver aan den dag om de door hen geroofde schatten naar huis te zenden. Al de voerlieden en schippers der Lieve waren vijf dagen achter- een bezig om den buit te laden en naar Gent te vervoeren. Terwijl Lodcwijk II uit land en hof verjaagd elders hulp ging zoeken, ontving hij een nieuw Graafschap bij die waaraan hij zijne titels ont- leende. Zijne moeder Margaretha overleed den 9 Mei en liet hem nevens de Heerlijkheid Salins en andere heerschappijen het Graafschap Artois na.
		\' Zie de plaat op blauz. 045.

-ocr page 660-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

G4H

gezag had ten gevolge, dat men nergens meer de bevelen van Lodewijk II gehoorzaamde dan in de steden Oudenaarde, Dendcrmonde en die van Waalsch-Vlaandercn. Van Artevelde koos overal nieuwe magistraten uit den kring zijner aanhan- gers, nam de ingezetenen den eed van trouw af en eischte uit elke stad gijzelaars, om hem naar Gent te vergezellen. Graaf Lodewijk, zoo deerlijk gefnuikt in zijn trots, steunde op het aanzien van zijn sehoon- zoon, om over zijne oproerige onderdanen te ze- gevieren. Filips van Bourgondie toch was een der magtigste Vorsten van Europa geworden. Nadat de dood zijn broeder, Koning Charles V, den 1G Sep- tember 1380, uit het leven had gerukt, was zijn invloed op Frankrijk\'s lot aanmerkelijk toegenomen. Bij de troon8beklimming van den twaalfjarigen Char- les VI was vastgesteld, dat deze jonge Vorst zelf de aangelegenheden zijns Rijks zou beheeren, doch niet dan onder leiding en met de hulp zijner ooms,

HOOFDSTUK XXVI. LO de wijk II (van Male), SEDEKT HET HECRVEN VAN HET UKAAFSCIIAP ARTOIS. Het grootste deel v:in Vlaamscli-Vlaandercn erkent Filips van Artevelde als Ruwaard. — Oraaf LodewQfc zoekt hulp aan \'t Hof van Charles VI. — De Fransche Barons dringen op een oorlog met de Vlamingen aan. — De oproeflingen trekken liet Tournésis binnen en verhran- den het vlek Helchin. — Van Artevelde poogt het Fransche Hol\' te bewegen, zich niet in de /aken van Vlaanderen te mengen. — Zyn afgevaardigde te Scnlis in den kerker geworpen. — Ylaanisrhe afgevaardigden aan Koning Richard II van Kngeland gezonden, om dezen Vorst aan te bieden hem voor Koning van Frankrijk Ie erkennen. — Besluiten tot \'s Land» verdediging. — De Fransehen dringen te Comen over de Leye. — Van den Bossche geslagen. — Mecnen voor Vlaanderen ver- loren. — Yperen opent zijne poorten voor de Fran- sfhen. — Het gansche zuidwesten van Vlaanderen biedt zyne onderwerping den Fransohen Koning aan.— Van Artevelde breekt het beleg van Oudenaarde op. — .Slag

Dolle Griet.

de Hertogen van Anjou, van Bcrri en van Bour- gondië. De stoute Filips speelde daarbij do eerste rol, daar zijne broeders vaak afwezig waren. Zoo was de oudste niet in Frankrijk toen Lo- dewijk van Male zijn schoonzoon in het voorjaar van 1382 te Bapaume ontmoette. Hij was ver van de hand, in Italië. Een congres werd bijeengeroepen, waarop de voornaamste Barons en geestelijken van \'t Koning- rijk zamenkwamen. Arnoud de Corbie, Voorzitter van \'t Parlement, deed in \'s Konings naam den voorslag om den Vlamingen den oorlog aan te doen. De Hertogen van Berri, van Bourgondie en van Bourbon verklaarden, dat alle edelen des Rijks belang hadden, om den hoogmoed der Vlaamschc poorters te fnuiken, wier voorbeeld maar al te jammerlijk op de Fransche burgers terugwerkte, en dat de Koning gehouden was den eerste zijner leenmannen tegen diens oproerige onderdanen te ondersteunen. Niemand waagde het, deze meening

van West-Roosebeke. — Nederlaag der Vlamingen. — Filips van Artevelde sneuvelt. — Brugge gebrandschat. -- Gent biyft w eerstand bieden. — Kortrük door de Fran- schen vernield. — Onderhandelingen te Doornik. — Het Fransche Hof ziet Oraaf Lodewijk met den rug aan — Frans Ackeruian wordt door de Oentenaren tot Ruwaard gekozen. — Aardenburg twee malen door de Gentenaars bezet. — De Engelschcn komen den Gentenaren te hulp. — Duinkerken en andere steden door de opstandelingen en hunne bondgenootcu gewonnen — De eerste Tuindag van Yperen. — Nederlagen en overwinningen der Gentena- ren. — Verdrag van Lelleghem. — Dood van Lodewyk van Male. (1382—1384). De zegepraal der Gentenaren aan \'t Beverhout plaatste het grootste deel des Lands onder \'s Ru- waards gezag. Yperen, Veurne, st. Winoxber- gen, Brouckburg, Nieuwpoort, Kortrijk, Ouden- burg, Aardenburg, Darome, Sluis en Oostburg erkenden eerlang Filips van Artevelde als Ruwaard van Vlaanderen, eu hun afval van \'t grafelijke

-ocr page 661-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

f,49

te weerspreken, zoodat men met algemeene stem- men tot den oorlog besloot. De jonge Koning toonde zich verheugd om in een prachtigen krijgsdos aan het lioofd zijns legers te kunnen optrekken en te toonen dat hij man en ridder was. \'t Verlangen der Fransche Barons oin zich met de Vlamingen te meten werd aangewakkerd toen de Gentenaren niet slechts de domeinen van Graaf Lodewijk beRtookten, maar zelfs hunne strooptog- ten tot het Fransch gebied uitstrekten. Een bende van 1200 Gentenaren drong namelijk tot in het Tournésis door en verbrandde er het vlek lielchin. De trouw gebleven vassalcn ontvingen de oproc- ping om te Arras zaam te komen, waar men den veldtogt zou regelen. Ieder zou zich vóór of op den 16 October laten vinden. Voor den jongen strijd- lustigen Koning was dit uitstel wel wat lang.

Was het te verwonderen, dat van Artevelde op het denkbeeld kwam om, even als zijn vader, zich bij Engeland aan te sluiten? Hij zond gemag- tigden naar Koning Kichard II (den zoon van den Zwarten Prins), die den 21 Juny 1377 op elfjari- gen leeftijd zijn grootvader Edward III op den troon was gevolgd. De Vlaamsche gezanten die door Gent, Brugge en Yperen tot alle voorwaarden gemagtigd waren, werden den 14 October (1382) aan \'t En- gelsche Hof ontvangen. Zij begroetten den zestien- jarigen Koning als den kleinzoon van hun trouw- sten bondgenoot en boden aan, hem als Koning van Frankrijk te erkennen. Met klem betoogden zij van hoeveel belang het voor de Engelschen was, om de Franschen te fnuiken, die altijd van het uitzetten hunner grenzen droomden en der Engel- 8chc kroon reeds zoo menige heerschappij aan Ga-

Het lijk van Filipi rui Artevelde op het ilagreld vnn West-RooKhekc gevonden.

Doch de Hertog van Bourgondië wist de drift zijns neefs door allerlei vertooningen te breidelen, on- der anderen door het plegtig afhalen van derijks- vaan (de oriflamme) uit st Druis. Onderrigt van de toebereidselen die in Frank- rljk gemaakt werden, poogde Ruwaard van Ar- tevelde de onweersbui af te leiden. Hij zond een brief aan Charles VI, waarin hij dezen Monarch, als het wettige hoofd des Lands erkennende, ne- derig smeekte om zijn invloed aan te wenden, ten einde Vlaanderen den vrede terug te geven en den Graaf te noodzaken, de regtcn zijner on- derdanen te eerbiedigen. De Ruwaard had echter niet de geringste voldoening van dien stap. Zijn bode die hij naar het Fransche Hof te Senlis had gezonden, werd in den kerker geworpen, en zijn schrijven geen antwoord waard gekeurd.

ronne, Loire, Seine en Somme hadden ontnomen. Zij deelden mede hoe de Engelsche magt bij een aanval tegen de Franschen door een leger van hon- derdduizend Vlamingen gesteund zou worden, en verzochten, dat men ten behoeve hunner toerustin- gen de 200,000 kroonen zou teruggeven, welke de Vlaamsche steden Koning Edward III veertig jaren vroeger, bij het belegeren van Doornik en Calais, verstrekt hadden. De aansporingen der Vlamingen hadden niet het minste gevolg. Het Engeland van Richard II was het Engeland van Edward III niet meer. \'s Vorsten eigenzinnigheid, traagheid en zucht naar genot ontroofden het Rijk de kracht die het bezat in de dagen dat te Sluis, te Crécy, te Calais werd gestreden en te Bretigny de vrede geteekend. \'s Konings ooms, die den zestienjarigen Monarch

si

-ocr page 662-

		GESCHIEDENIS VAN VLAAKDEREN.
		650
		werd hij door den Connétable onverwacht aange- vallen, terwijl de Maarschalk de Sancerre hem in den rug viel. De Vlamingen stonden verbijsterd. Zij werden op de vlugt gejaagd, en het ongeluk- kige Comen — Coramines, volgens de Fransche schrijfwijze — werd aan plundering en de vlam- men ten prooi gegeven (Dingsdag 11 November 1382). Zoodra \'s Konings ooms — die te Marquette bij Lille waren achtergebleven — vernamen, dat de overtogt van den Leije was volbragt, stelden zij zich in beweging om den Connétable te volgen. Nog denzelfden dag trok de Koning langs Comen, waarop de Bretons, Normandiërs en Bourgondiërs die hem vergezelden, zich terstond op de naburige dorpen wierpen om die uit te plunderen. Eene sterke af- deeling Franschen maakte zich van Meenen mees- ter, en nu sloegen zij ook hier, even als te Wer- wick, te Wacstcn en in de dorpen, aan het rooven en branden. Welhaast rukte de Koning met zijne strijdraagt tegen Yperen op. Terwijl de hoofden bcraadslaag- den op welke wijze men de belegering zou begin- nen, bespraken de burgers het voor en tegen om zich te onderwerpen. Pieter Wanselaer, aan wien van Arteveldc het bevel over Yperen had toebe- trouwd, drong op een kloeken wederstand aan. Maar de mecst-invloedrijke burgers verklaarden zich voor onderwerping. Zij verzetten zich uit al hun magt, wapenden hun lieden en bewerkten een oproer, waarin Wanselaer werd vermoord. Ver- volgens openden zij de poorten voor de Franschen. De magistraat bood den Koning de sleutels aan, en Charles VI, gelukkig zoo snel eene overwin- ning te hebben bevochten, ontving allen die zich onderwierpen, met een vrolijk gelaat. Niettemin eischte hij een oorlogsschatting van 40,000 pond. Do onderwerping van Yperen gaf een treurig voor- beeld. De burgerijen van Cassel, st. Winoxbergen, Brouckburg, Grevelingen, Veurne, Duinkerken, Belle, Popcringen, Thourout, Uocsselaere, in het kort van al de steden inliet zuidwesten, onderwier* pen zich aan den Koning. Zij maakten zich meester van de bevelhebbers, wien van Artevelde de verdedi- ging had toebctrouwd, en leverden ze aan Charles uit. Zij verkregen daarvoor het behoud van leven, huizen en hoven, doch moesten het gelaten aan- zicn, dat de Fransche soldaten zich van hun vee, huisraad en kleedcren meester maakten. Wat de uitgeleverde aanvoerders betreft, deze werden allen te Yperen onthoofd. Graaf Lodewijk had weinig genoegen van deze overwinningen. De Fransche aanvoerders riepen hem zelfs geen enkele maal in den krijgsraad. Zij verhinderden, dat zijne troepen hem over de Leije volgden, en duldden niet dat \'s Graven lijfwachten en bedienden vlaamsch met elkander spraken. Daar zij verraad vreesden, wilden zij geen andere klanken dan walsche hooren. Van Arteveldc liet zich door den ondervonden tegenspoed niet ontmoedigen. Zoodra hij het bin-
		ter zijde stonden, achtten de aanbiedingen der Vlamingen te bedenkelijk om in een nader overleg te treden. De Vlamingen bleven derhalve alleen, zonder andere hulpbronnen dan die hun moed en volharding opleverden. Des te ijveriger was van Arteveldc in de weer om het Land te versterken. Vooral besteedde hij groote zorg aan de vermeerdering van het geschut: zoo was onder de kanonnen die hij voor het beleg van Oudenaarde afzond, een van 18 voet lengte en meer dan lfi.OOO kilo\'s zwaarte. Men noemde het de Zegepraal, doch later kreeg het den naam van Dolle Griet, waaronder het nog op den huidigen dag te Gent wordt aangewezen. \' Verder liet hij al de bruggen over de Leije, in de nabuurschap der Artesische grens, afbreken en stelde mannen waarop hij vertrouwde, tot bevelhebbers der sterke steden aan. De verdediging van Gent droeg hij op aan den Heer van Herzcele, die van Wacstcn aan Pie- ter de Winter, die van Comen en omstreken aan Picter van den Bossche. Den 10 November (1382) naderden de Franschen de Leije bij Comen, waar Pietcr van den Bossche op dit oogenblik 9000 man onder zijne bevelen vereenigde. De vijand trok langs den stroom voort, ten einde ergens eene plaats te vinden, waar hij den overtogt kon wagen. De Connétable Olivier de Clisson poogde de gebroken brug te herstellen. Doch te vergeefs: van den Bossche was wakker genoeg om dit te beletten. Doch wat de Franschen te Comen niet konden bewerkstelligen, volvoerden zij eenige mijlen hoo- ger op, aan eene plaats waar van den Bossche verzuimd had posten uit te zetten. De Heer de Sairapy voerde drie schuiten van Lille aan, ne- vens eenige palen en planken. Men maakte daar- van eene kleine gierbrug, waarmede acht man de Leije overstaken. De Connétable de Clisson en de Maarschalk de Sancerrc volgden met sterkere afdee- lingen. Vervolgens gingen de Franschen ijverig aan \'t werk om een vaste brug te vervaardigen: eenige ridders en knapen legden zelfs hunne schilden op de balken alvorens een vloer gelegd was, zoodat men over kon steken veel vroeger dan te voorzien was. Bij het invallen van den nacht waren ongeveer zeshonderd Franschen op den noorder stroomocver. Zij ontwaarden dat zij ontdekt waren. Doch om de Vlamingen in den waan te brengen, dat zij talrijker waren dan werkelijk het geval was, lieten zij onophoudelijk de wapenkreten van alle Fran- sche Barons hooren. Van den Bossche verzuimde om de ovcrge- stokenen niet dadelijk aan te vallen. Hij hoopte den volgenden morgen een te grooter slag te slaan. Immers hij twijfelde geen oogenblik, of zijne kloeke mannen zouden bij het ochtendkrieken de door de koude verkleumde Franschen gemakkelijk nedcrvellen. Hij had zich misrekend. Toen hij bij het eerste daglicht tegen de Franschen optrok, 1 /i>\' Uu plaat iip bind/. fi48.

-ocr page 663-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDKRKN.
		n-,l
		I overwinning te betwisten, doch niet dan tot hun | verderf. Binnen twee uren werden meer dan 2<),(HJ0 landzaten gedood. De Franschen toch gaven even- min kwartier als de Vlamingen. Van de 9000 man door Gent afgezonden, ontkwam geen enkele aan den strijd. In het midden van hen viel met I de wapens in de vuist de hooghartige Filips van I Artevelde. \' De overblijfselen van \'t Vlaamsche leger verstrooi- den zich in alle rigtingen. Zij verspreidden alom schrik en ontzetting. Overal dacht men aan on- derwerping. Zelfs Gent zou zich overgegeven heb- ben, waren de Franschen onmiddellijk derwaarts getogen. Te Brugge snelde Christotfel van Schoten naar de Markt, om er den grafelijken standaard te planten. Het volk viel hem toe. Pieter de Win- ter en l\'ieter van den Bossche, zich niet langer binnen die stad veilig rekenende, vloden naar Gent. Dadelijk zonden de Bruggelingen twee Minder- broeders aan Graaf Lodewijk om zich aan hem te onderwerpen en genade af te smeeken. Maar Lode- wijk II kende geen genade meer. Hij antwoordde, dat hij geen der schuldigen verschoonen zou. De af- gevaardigden wendden zich daarop tot den Koning, die beter te spreken was. Op voorspraak van den Hertog van Bourgondië veroorloofde Charles VI der stad zich van plundering en verwoesting vrij te koopen voor cene som van 120,000 gouden kroonen. Minder gelukkig was het lot der Kortrijksanen. Do Franschen herdachten den smaad aan de Groe- ningbeek in den slag der Gouden Sporen, tachtig jaren vroeger, geleden. Dat leed oordeelden zij moest bloedig gewroken worden. Bewaarden de stedelingen niet tot den huidigen dag in hun L. Vrouwekerk de zegeteekenen van dien rampzaligen Julydag? Niet slechts de Fransche hoplieden, ook de edelen vermeiden zich in wellust over de gru- welen die hunne ondergeschikten aanrigtten, ja velen namen daaraan een levendig aandeel. De Franschen plunderden en verbrandden de gansche stad en vermoordden, zonder uitzondering, alle inwoners die do vlugt niet gekozen hadden. Andermaal stond Gent in den strijd alleen. Maar het gezonken vertrouwen was door de bezielde woor- den van Pieter van den Bossche en Frans Acker- man teruggekeerd. ZIJ wezen er op, dat het land rondom de stad onder water stond, dat de Fran- schen gedurende den winter onmogelijk een beleg konden ondernemen, en men, alvorens zij terugkeer- den, hulp uit Engeland zou bekomen, waar het hof thans geheel anders dan in October gezind was. Zooals deze beido hoofden voorzien hadden, wachtte het Fransche leger zich wèl om bij het dreigend najaarsweder het magtige Gent te be- springen. Koning Charles had daartoe wel lust betoond, doch zijne meer ontwikkelde veldover* sten hadden den Monarch het onmiddellijke voort- zetten van dien strijd afgeraden. Uit Doornik deed hij hun nog voorstellen van vrede, doch de Gen- 1 Zie de plaat op bladz. 610.
		ncnrukken dor Franschen had vernomen, verliet hij het kamp voor Oudenaarde, om zich op (Jent terug te trekken, waar hij alle strijdkrachten die hem overbleven, om zich heen vergaderde. Zijne vaderstad kon hem niet meer dan flOOO strijders leveren, daar de overigen tot de verdediging van eenigc sterke plaatsen waren uitgezonden. Maar Brugge, het Vrije, Aardenburg, Sluis, Gerardsber- gen, Aalst, de Vier-Ambachten en \'t Land van Waas stelden te samen 30,000 man. Hij gevolg kon hij nagenoeg 40,000 manschappen tegen de overwinnaars aanvoeren, een aanzienlijk getal in- derdaad, doch klein in vergelijking van het sterke Franschc heir. Het verstandigste bij dezen staat van zaken zou geweest zijn om iederen veldslag te vermij- den en de Franschen zich te laten afmatten met raar8chen in de lage kustoorden van West-Vlaan- deren, die nu door de najaarsregens in onwaad- bare poelen werden herschapen. Doch van Arte- velde duchtte welligt den afval der nog trouw- gebleven bondgenooten van Gent, en daarbij was de herinnering aan de zege te Beverhout nog te levendig dan dat hij te angstig \'s vijands overmagt zou berekenen. De Vlaamsche en Fransche legers naderden eik- ander den 26 November te West-Roosebeke, tus schen Yperen en Rocsselaere. Aan beide zijden bereidde men zich tot een strijd op den volgenden dag voor. Van Artevelde vcreenigdc zijne hoofdlie- den om zich heen. "Strijdmakkers!" voegde hij hun toe, "schept moed en vreest niet. Al ontbreken ons de hulptroepen uit Engeland, waarop wij gc- rekend hadden, wij hebben magt genoeg. Het zou mij zelfs spijten, zoo Engelschen zich op onze zijde bevonden. Zij zouden aan hunne dapperheid en volharding de eer der overwinning toeschrij- ven, die nu bij zegepraal geen mensch ons be- twisten kan. Wij staan tegenover den ganschen adel van Frankrijk, den verbitterden tegenstan- der der volksvrijheid. Ik verbied n krijgsgcvangc- nen te maken. Doch spaart den Koning. Ik heb medelijden met zijne jeugd, want hij is nog slechts een kind. Hij weet niet wat hij doet en gaat waarheen men hem leidt. Wij zullen hem naar Gent voeren en vlaamsch leeren spreken. Doch al de overigen zullen wij dooden, inzonderheid alle Hertogen, Graven, Markiezen en Barons. Het Fransche volk wenscht, niet minder dan wij, dat geen van allen terugkeert." Des anderen daags, Donderdag den 27 November, schikten do Vlamingen zich in slagordo en vielen met woede en onversaagd aan op de Fransche magt, die de flanken en kruin van den Guldenbcrg be- dekte. In den beginne gelukte het hun dcafdeeling, waarbij de Fransche Koning stond, achteruit te dringen. Maar de vijandelijke ruiters waren in zoo grooten getale, dat zij al do Vlamingen binnen een wijden kring sloten en hen zoo ineenpersten, dat slechts weinigen hunne wapens gebruiken ken- don. Toch poogden de Vlamingen don Franschen do

-ocr page 664-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

652

Frans Ackerman, die zijn stadgenooten meermalen zoo grooto diensten bewezen had. Onder zijne aanvoering verontrustten zij in January 1383 het Fransen garnizoen, dat te Aardenburg in bezet- ting lag en maakten zich, tot tweemaal toe, van deze stad meester. In April waagden ze een aan- slag tegen Brugge, en toen zij in Mei van Ri- chard II hulp ontvingen, veroverden zij ook Gre- velingen, Urouckhnrg, Duinkerken en Mardijk. In Juny waagden het de vereenigde Engel- schen en Gentenaren om Yperen aan te tasten. Doch de Yperlingen offerden zei ven hunne uitge- strekte voorsteden aan de vlammen op, ten einde

tenaren hadden er geen ourcn naar. Vooral stiet liet hun tegen de borst, dat de Fransehman van hen eischte, dat zij het kerkelijk gezag van Paus Ur- I ia mus II zouden verwerpen, om zich te schikken naar de bevelen van PMs Clemens VII, die te Avignon zetelde. Van hunne zijde boden zij aan, om, van Graaf Lodewijk ontslagen, zich als cenc vrije gemeente aan den Koning te onderwerpen: zij wilden den Monarch als hun Heer en meester huldigen, ja zelfs het Parlement van Parijs zeker opperge- zag toekennen. Doch van Graaf Lodewijk en zijn aanspraken wilden zij niets meer weten.

Ontmoeting tusselien den Hertog van Uerri en [.rui Ixxleivijk van Male.

Ofschoon Koning Charles en zijne raadslieden niet in deze voorwaarden bewilligden, waren zij alles behalve geneigd, om Lodewijk het erfland zijner vaderen onverwijld terug te geven. Het Fransche gouvernement benoemde over Vlaanderen een Ru- waard, waartoe het zijne keuze op een Vlaming, Heer Jan van Ghistel, vestigde. Doch als bevelheb- bers der belangrijkste steden stelde do Koning Franschen aan, zooals de Saimpy over Yperen en de Jumont over Kortrijk. De Gentenaren benoemden eveneens een Ru- waard. Zij kozen daartoe den stuwen en moedigen

niet weder in de magt der opstandelingen te val- len. Een storm door de belegeraars in het begin van Augustus ondernomen, sloegen de stedelingen met dezelfde kloekheid af, ja boezemden door hune dap- pere verdediging den vijand zooveel ontzag in, dat hij het hazenpad koos. De Yperlingen schreven hunne verlossing toe aan de tusschenkomst der Heilige Maagd, van wie een "wonderdadig" beeld in de Min- derbroederskerk berustte. Daarom stelden zij een feest in, waarop dit beeld in plegtigen optogt werd rondgedragen, en ter herinnering aan de doornhagen hunner wallen, die bij de verdediging

-ocr page 665-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

053

Graal\' nadrukkelijk zijn jammerlijke wraakzucht. "Matig toch, neet." zeide hij, "uwe verbittering tegen uw misleide onderzaten. Het is de schuld van uwe onvoorzigtigheid en hardnekkigheid die de zaken zoo ver heelt doen komen. Het is meer dan tijd dat gij u zelven leert beheerschen en u in- schikkclijker toont alvorens u iets erger overkome!" Deze les verbitterd»! Lodewijk zoodanig, dat hij zich aan do verdere onderhandelingen onttrok, om te st. Omer zijn overkropt gemoed lucht te geven. Naauwelijks echter was hij vertrokken, of

zoo goede diensten hadden bewezen, noemden zij dit feest Yperen\'s Tuindag. Nog grootere nederlagen ondervonden de Gen- teiiaars toen Koning Charles andermaal met zijne troepen Vlaanderen binnendrong. Zij leden groote verliezen te Nieuwpoort, Cassel, Grevelingen en Brouekburg. Doch daarentegen verraste Frans Ac- kerman in den nacht van den 10 op den 17 Septenv ber (13H3) het zoo gewigtige Oudenaarde. Door zes- tig mannen gevolgd, had de Gentsehe Ruwaard in het stille duister de wallen beklommen en aan zijn

Krans Arkrrnian rijet tr Dutmc een "taal w>or zeven edelrvouveB aan.

krljgsmakkers die buiten waren gebleven, de poor- ten geopend. Onder voortdurenden strijd was de zomer ten einde geloopen, toen de Koningen van Frankrijk en Engeland in onderhandeling traden om een stilstand van wapenen te treffen. Te Lellighem, tusschen Calais en Boulogne, ontmoetten beide Monarchen elkander. Graaf Lodewijk van Vlaanderen wilde de Gentenaren buiten het bestand sluiten. Maar de Hertog van Lancaster, de oom van Koning Richard, stelde zich hiertegen, en de Hertog van Berri, de oom van Koning Charles, verweet den

de Engelsche en Fransehe Vorsten werden het over de voorwaarden der voorgestelde wapenschor- sing eens. De Gentenaars werden er in begrepen en mogten zelfs de door hen veroverde steden Oudenaarde en Grcvelingen behouden. Lodewijk van Male, ziende dat alles zonder zijne medewerking of bestel werd beslist, dat vriend noch vijand zich veel om hein bekommerde, bragt treu- rig de winterdagen door, die op het Kersfeest van 1383 volgden. Hij bleef nokkend te st. Omer tot hij den \'2!) January 1384 onverwacht uit het leven werd gerukt. In Vlaanderen verspreidden de burge-

-ocr page 666-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

654

waarts terug. — De Hertogen van Kourgondic en Kerri met het regentschap over Frankrijk bekleed. — Een oproer te Krugge verijdeld. — Hulptroepen onder Jan van Xcvcrs naar Hong.irjje gezonden. - Filips poogt de erfopvolging in K ra bant en Limburg vnorz(jn Huis te ver- werven , in welk geval hii belooft Antwerpen aan Brabant terug te geven. - De hernieuwde oorlog tusscheu Kn- gcland en Frankrijk berokkent aan Vlaanderen\'s handel en scheepvaart groote schade. — De erfopvolging in Kra- bant en in de Staten van Filips geregeld. — Filips overlijdt op de roize van Krusscl naar l\'ar(js te Hallo. — fyjne weduwe verzaakt de erfenis zijner roerende goe- deren. — Dood van Margaretha van Male. (1384-1405). Margaretha van Male had reeds verscheidene kinderen het leven geschonken toen zij het grafe- lijk bewind aanvaardde. Zij had het druk met te waken over hare reeds huwbare dochters, over den elfjarigen Jan en den nog zoo jeugdigen Antonie, een zwak, ziekelijk kind, dat met bouillon en bloera van meel moest opgekweekt worden. Van hier, dat of- schoon men vele regeringsoorkonden vindt, die mede met haar naam zijn bekrachtigd, zelfs dan wanneer de bezegeling door haar gade elders was geschied, zij de dagelijksche zaken geheel aan Filips overliet. Zij hield veel van goede sier, even als van vro- lijkheid, en verwijlde bij voorkeur in Bourgondië\', waar zij nu het eene dan het andere hertogelijke slot bewoonde, of in abdijen en ridderburgen te gast ging. De voornaamste mannen van haar tijd ontving zij op hare feestmalen en partijen; zelfs Koning Charles kwam meermalen bij haar te be- zoek, even als een voorzaat der Oranje\'s, Hugues de Chalons. Hare hofhouding paarde aan groote pracht en weelde in vele opzigten de grootste een- voudigheid, zoodat b. v. slechts bij buitengewone gelegenheden lijne wijn werd gedronken, de vloeren alleen met versch stroo werden belegd, of als de Koning ten bczoeke was, met roodc roozen. Daar- entegen was zij zeer gesteld op een groot gevolg: zoo waren aan Margaretha\'s hof, om door kwinksla- gen te vermaken, niet minder dan vier narren aan- gesteld. Opmerking verdient, dat twee personen, den Hertog naauw verwant, tot een voor hun rang er- barinel ijken staat waren verwezen. Het waren de "beide bastaards van Vlaanderen". Elk van hen ontving geen grooter daggeld dan een gewoon knecht, namelijk 9 stuivers 8 penningen. \' Filips van Bourgondië was trotsch en hoograoe- dig van aard. Gelukkig dat zijn helder doorzigt, zoo vaak dit noodig was, de uiterlijke vormenvan dat gebrek binnen zekere palen klemde. Hij ving de rij zijner titels aan met dien van Zoon des Ko- nings van Frankrijk en telde tot zijne domeinen, met de erfenis hem door zijne vrouw aangebragt,

rijen algemeen het gerucht, dat hij in een twist met den Hertog van Berri door deze met een dolk was doorstoken. \' Dan men betreurde zijn dood zoo weinig, dat niemand zieli moeite gaf om de waarheid te ontdekken. Zijn stoti\'elijk overschot werd in de st. Pieten- kerk te Lille bijgezet, nevens dat van zijne zoo mishandelde gade Margaretha van Brabant. Uit wettigen echt had hij slechts één erfgename, zijne dochter Margaretha. Doch hij zijne minna- ressen had hij een groot aantal kinderen van beide seksen. Elf dier bastaards zijn met name bekend.

HOOFDSTUK XXVII. margaretha II (van Male) en FILIPS II (van Bourgondië). Het hof van Margaretha van Male. — Magt van Flltps de .Stoute. — De Gentenaren zetten hun verzet voort. — De Heer van Schoorisse verrast Oudenaarde. — De Gentenaren eisenen dat Hertog Flllps van Schoorisse ter verantwoording roepo. — De standaard van Enge- land te (Jent ontrold. —Kaso van Hcrzeele vermoord. -- Ackcnnan en van den Hosschc van hunne bedieningen ontzet. — Koudowljn de R(|ko tot Ruwaard verko- zen. — Na een mislukten aanslag op Oudenaarde, geeft de Gentsche gemeente het hoogste gezag aan Ackcnnan en van den Bossche terug. — Oostburg geplunderd. — Verijdelde aanval der Gentenaren op Biervliet. — Jan van Horssele door Koning Kichard tot Ruwaard van Gent benoemd. — Hertog Filips zorgt dat het zenden van levensmiddelen en oorlogsbehoeften naar Gent wordt belemmerd. — Huwelijken te Kamer(jk. — Filips maakt toebercidselen om den oorlog met de oproerige Gente- naren met meer kracht voort te zetten. — De Engel. schen plunderen Cadzand. — Aanvallen der Gentenaren op Antwerpen en Aardenburg. — Oostburg andermaal geplunderd. — Iiicrvliet bestormd. — Frans Ackerman verovert Damme. — Dammc door de Fransehen, niet hulp der Bruggelingen en Vrijlaten, voor Hertog Filips herwonnen. — Verwoesting der Vier-Ainbachten. — Ko- ning Charles VI ziet van z(jn voornemen af om (ient te belegeren. — Kinnen deze hoofdstad vormt zich eene partij voor het herstel van den vrede. — Vredesondcrhande- lingen te Doornik. — Door het edel bedrijf van drie Vorstinnen komt de vrede tot stand. — Afscheid door I\'ieter van den Kossche van Frans Ackerman genomen. — Willem lic uk ds/ vindt het har\'mgkakcn uit. — Intogt van Filips en Margaretha binnen (ient. — Tal van kasteelen en vestingwerken door Filips aangelegd. - De Heerlijk heid Kétliune voor de Heerlijkheid van Sluis aan Willem van Namen afgestaan. — Het versterken van Sluis wordt door de Kruggelingen kwalijk opgenomen. — Jan van der Capellen in plaats van Jcan de Juinont tot Opper- Baljuw van Vlaanderen aangesteld. Uitrusting eener groote schecpsmagt te Sluis en Klankenberge. — De Fransche krjjgshendcn raken in twist niet do landzaten. — De onderneming ter zee tegen Engeland uitgesteld. — De Vlaamsche en andere Xederlnndsche koopvaardü- sehepen op zee aangerand. - Plunderingen der En- gelschen aan het Zwin. — Driejarig bestand tiisschen Engeland en Frankrijk. — Kerkelijke onlusten. — De Hanzeaten, die Krugge verlaten hebben, keeren der 1 Zie de plaat op Made fió.».

1 Merkwaardige bcrigtcn aangaande Margaretha van Male en hare hofhouding zijn medegedeeld door Marcel l\'anat de Clü/.v . in: Marguerile de Flandre, Duchesse de Bourgogne, sa rie intime et l\'état Ie sa maison, in de Hfrmoire* de VAcadémie des Sciences, arts el belles lettres de nijon, Annêe 1858 & 1859.

-ocr page 667-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		655
		Schier allen stemden hierin toe. Slechts Raso van Herzecle verhief zijne stem om te protesteren. | Nu klonk het uit Aekerman\'s mond "verrader!" \'j een roep voor het gepeupel voldoende om zich op van Herzecle te werpen, die geslagen, geschopt, i gewond, binnen weinige minuten den laatsten adem uitblies. Daarop rigtte de woede zich tegen Pieter Vincke, Frans Ackerman en Pieter van den Bossche, om- dat zij voor het bewaren van Oudenaarde geen ge- noegzame zorg gedragen hadden. In hunne plaats werd het bewind opgedragen aan Boiidcwijn de Rijke, dien men Aekerman\'s rang, dien van Ruw- aard, schonk. Welhaast bleek het echter, dat de Rijke niet het minst berekend was voor de taak die hij op zich had genomen. Zijne belofte om Oudenaarde te herwinnen, deed hij evenmin gestand als die om de wetten en regten der burgerij te handha- ven. Hij maakte zich zoo gehaat, dat de gemeente hem reeds na weinige maanden afzette en Acker- man eu van den Bossche in de rangen herstelde, die zij vroeger bekleed hadden. In het begin van October (1384) rustte Frans Ackerman zeven gewapende schepen uit, oru zich van Biervliet meester te maken. De aanval zou door een landmagt van 10,000 man worden onder- steund, waarover het bevel aan twee neven des Ruwaards, Frans en Jan Ackerman, en aan Wou- ter van Herzecle werd opgedragen. In het voor- bijtrekken maakten deze troepen zich van Oost- burg meester, waar hunne wraakzucht een vrce- selijk bloedbad aanrigtte. Dol van wanhoop, staken de inwoners een dijk door, ten einde het omlig- gende land onder water te zetten. Dit en de hulp van Vrijlaten en Bruggelingen die op het flikkeren der vlammen toeschoten, deden de plunderaars af- deinzen. Vele Gentenaars boetten nu hunne euvel- daden met den dood, maar anderen die zich spoe- dig uit de voeten wisten te maken, bragten te Gent een rijken buit binnen. Ruwaard Ackerman ging het evenmin naar wensch als den hoofden zijner landmagt. Toen hij met zijne schepen voor Biervliet kwam, werd zijne vloot door een geweldigen storm beloopen, waardoor de aanvoerders zich genoopt zagen, den steven naar Gent te wenden. Aan wederkceren viel niet te den- ken, want toen Ackerman weder te Gent wasy vernam hij, dat de wapenstilstand, die dezer dagen was geëindigd, tot den 1 Mei van \'t volgende jaar was verlengd. Inmiddels had het Engelsche Hof de bescherm- heerschappij over Gent aanvaard, waarop het Jan van Borssele het ambt van Ruwaard in Vlaande- ren opdroeg. Deze bezette in December (1384) Gent, waar men hem met zooveel eer ontving als ware hij Graaf van Vlaanderen geweest. Borssele\'s benoeming prikkelde den geknakten trota van Hertog Filips. Door eene overeenkomst met Al- brecht van Beijeren, Ruwaard van Henegouwen, Holland en Zeeland, en eene andere met Hertogin
		het Hertogdom Bourgondie", de Graafschappen Vlaan- ileren, Artois, Franchc-Comté (liet Graafschap Bour- goudié\'), Nevers en Rcthel, liet Markgraafschap Antwerpen en <lc Heerlijklicden Salins en Mechelen. Als eerste raadsman van Charles VI was hij de ziel van \'t Fransche gouvernement. Dan hoe magtig de nieuwe Vorst was, de on- buigzame (ientenaren bleven bij hun verzet. Behalve hunne eigene muren, hadden zij die van verschei- dene steden en vestingen te verdedigen, welke hun toegevallen of door hen bezet waren. Het verdrag van Lellighcm beveiligde hen, zoo zij meenden, tegen eiken onverhoedschen aanval. Dan hierin misrekenden zij zich geweldig. De Heer van Schoorisse, die gezworen had, de Gentenaren overal te schaden waar hij kon, vernam in het laatst van Mei (1384), dat de bevelhebber der Gentsche troepen binnen Oudenaarde, zijn post aan den luite nant Pieter Vincke had tocbetrouwd, ten einde bin- ncn zijne vaderstad de bruiloft van een neef bij te wonen. Dadelijk bouwde onze edelman op dit berigt een plan om Oudenaarde te verrassen. Den 25 Mei zond hij met het krieken van den dag eenige vrouwen met boter, melk, kaas en cijeren naar Oudenaarde. Op deze boerinnen liet hij vier wagens volgen, die, schijnbaar slechts met hooi en stroo geladen, ecnaan- tal gewapende mannen verborgen. Hij zelf vatte met 400 krijgslieden post in het naaste bosch. Terwijl de poortwaehten zich bezig hielden om de cetwa- ren te onderzoeken en de verschuldigde regtcn te innen, reden de beide voorste wagens de poort in. Zonder opgemerkt te worden, sneden de voerlieden de strengen der paarden af, terwijl te zelfder tijd de verborgen krijgslieden uit het hooi sprongen en de wacht doodden. Met allen spoed rukte Schoorisse nu zelf aan. Al zijne krijgers raakten binnen de veste, velden allen neer die hun weorstand boden, en bereikten de Markt. Hier poogde Vincke den Grafelijken nog de zege te ontwringen. Doch te vergeefs. Na weinige minuten zag hij zich gedwon- gen om te vlugten, en, wilde hij het leven behou- den, in de Schelde te springen om door die rivier te doorklieven, buiten de stad te geraken. De Gentenaars lieten Hertog Filips op hoogen toon vragen, waarom hij den wapenstilstand van Lellighcm geschonden had? Als ecnig antwoord werden zij naar den Heer van Schoorisse verwe- zen, die den afgevaardigden toevoegde: "Ik heb met de verovering van Oudenaarde een begin ge- maakt met het vervullen eener plegtige gelofte. Ik zal het bij dit begin niet laten blijven en hoop zooveel uit te rigten, dat gij de gevolgen ter dege zult gevoelen." Ziedend van toorn, riepen Pieter van den Bos- sche en Jakob üiricx uit, dat deze zoo openbare schennis van het Lellighemschc verdrag (Jent vol- komen vrij maakte. "Wij moeten," zeiden zij, "ons onder de bescherming van den Engelschen Koning stellen, en willen noch met den Graaf van Vlaanderen noch met den Koning van Frank- rijk iets meer te doen hebben."

-ocr page 668-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

656

.lohauna van Brabant, bewerkte hij, dat geene levensmiddelen en oorlogsbehoeften meer naar Gent konden komen, terwijl hij zijne edelen en trouwe poorterijen aanmoedigde, om de opstandelingen voort- dnrend te verontrusten. Seliier dagelijks vonden nu weder uit dien hoofde schermutselingen plaats, zoo- dat het land wederom al de ijselijkheden van den

en erfgenaam van Filips van Bourgondië met Mar- garetha van Beijeren, de dochter van Hertog A1- brecht; en Willem van Ostrevant, de erfgenaam van Hertog Albreeht, met Margaretha van Bour- gondié\', die in October 1373 te Montbard gebo- ren was. \' Zoodra de feesten binnen Kamerijk ten einde wa-

\\

\\ ï

ren gcloopen, begaf Hertog Filips zich naar Vlaan- deren, met het voornemen, om er orde en rust te herstellen, terwijl zijne gade naar Conflans ver- trok, waar zij een harer hofdames op het prach- tigst uithuwelijkte. Even als op de feesten te Cam- brai was Koning Charles VI daarbij tegenwoordig. 1 Vergelijk bladz. 256.

oorlog voelde, ofschoon het heette dat de wapcn- stilstand voortduurde. In April 13rt*> werden twee huwelijksverbindtc- nissen te Cambrai (Kamerijk) voltrokken, waarbij op den voorgrond was pesteld om al de Zuidelijke en Westelijke Nederlanden enz. zamen te snoeren. Hertogin Johanna van Brabant had de jongelie- den tot elkander gebragt: Jan van Nevers, zoon

-ocr page 669-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

G57

De tegenstand dien Gent bleef bieden, viel te moeijelijker te bedwingen, omdat de Engelschen bij voortdunr de opstandelingen ondersteunden. Dat bondgenootschap van Gentenaren en Britten waa voor de plattelandbcwoners allertreurigst. Zoo landden de troepen van Richard II in den loop

Somme een groot aantal Franselie koopvaarders had buit gemaakt, zeilde zij naar den mond der Schelde terug, om Biervliet nogmaals aan te tasten. Ochol- pendoorde Gentenaars, vielen zij de stad te lande en te water aan. Doch hoe hevig zij de veste bescho- ten, al hun pogen was te vergeefs. Een bastaard

K

Kerkraam te Biervliet, ter herin

nering un Willem Benkclii.

van Mei op het eiland Cadzand, dat zij door plundering en moord in eenc woestenij herschiepen. Van hunne zijde poogden de Gentenaren Antwer- pen en Aardenburg te verrassen, ofschoon beide malen te vergeefs. Maar het ongelukkige Oostburg tuchtigden zij op nieuw door plundering. Nadat de Engclschc vloot aan den mond der

van Lodewijk van Male, Jonker Willem de Hazc, en Graaf Willem van Ostrcvant verijdelden al die aanvallen. Beide aanvoerders konden echter niet beletten, dat de aftrekkende Engclschcn uit spijt ecnigc dijken doorstaken. Frans Ackcrman kon de teleurstelling niet ver- dragen, hem en zijn medestrijders te Biervliet 81

-ocr page 670-

		658                                          GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		in den staat zoo als bevolen was. Doch na- dat het duister was ingevallen, verliet Ackerman in alle stilte met de Scheutelaere de stad. Door gebruik te maken van zijne kennis van het terrein, wist hij langs het vijandelijke kamp het vrije te winnen. Zooals te denken was, ontwaarde het gar- nizoen en de burgerij des morgens, dat zij alleen gelaten waren. De hoop opgevende om Damme te behouden, poogden zij hunne hoofden naar (Sent te volgen, maar met ecne treurige uitkomst: meer dan GOOstrijders verloren bij de eerste ontmoeting met den vijand het leven. De Franschen trokken Damme binnen, en de krijgsgevangenen die zij daarbij maakten, 260 in getal, werden op den Burg te Brugge onthoofd. Eenigen dezer Gentenaren, voor Koning Charles gebragt, toonden dat geen vrees hun had genoopt, om Damme te ontruimen. De Monarch bood name- lijk aan, hun het leven te schenken, op voorwaarde dat zij zich voor hem verootmoedigen zouden. Maar zij verwierpen deze genade met een tier gelaat. "Gij kunt", zeiden zij, "de ligchamen van de dap- perste mannen der wereld wel onderwerpen, doch hunne zielen niet. Ja, indien al de Vlamingen dood waren, zouden hunne beenderen nog uit den grond verrijzen om zich tegen de Franschen te ver- eenigen." Van Damme verspreidden de koninklijke soldenie- ren zich over de Vier-Ambachten, vanwaar Gent den mcesten toevoer van levensmiddelen ontving. Maar dit was steeds minder en minder geworden, vooral ten gevolge der menigvuldige roovcrijen en verwoestingen, even als wegens het vertrek van honderden ingezetenen, die naar (Jent, Antwcr- pen, Zeeland en Holland waren geweken. Koning Charles verlegde zijn hoofdkwartier naar Ertvelde, om tot een beleg van Gent over te gaan. Hij liet evenwel dit voornemen varen toen men hem voorhield, dat het gunstige jaargetijde te ver verstreken was. De belegering zou, bij de groote hulpmiddelen waarover de Gentenaren nog beschik- ken konden, maanden kunnen duren, in welken tijd het Fransche leger door de ongemakken van het weder en den staat der wegen groote verliezen moest ondergaan. Inmiddels was te Gent het getal van hen die den opstand afkeurden, sterk toegenomen. Men had nu niet meer te doen met een van wraak ziedenden Lodcwijk van Male, maar met een Vorst die bij veel doorzigt, menigvuldige blijken van gcmatigd- heid had gegeven. De kooplieden vooral, even als de handwerkslieden wier nering stil stond — en hoevelo duizenden maakten zij uit! — waren den opstand hartelijk moede. Toch huiverden zij nog om hunne gezindheid in het openbaar uit te spreken. Het graauw, gewoon geworden aan roof en plun- dering, vond bij den vrede zijne rekening niet. Evenmin neigden de hoofden tot onderwerping: zij wisten hel, dat zij gcenc genade verwachten kon- den. Niettemin onwikkelde zich de kiem ecner ver- zocning:hct bleef Filips van BourgondiU niet ver-
		beschoren. Hij trok dus niet met van den Bossche en de overige hoofden naar Gent terug: hij wilde het veld niet ruimen vóór hij ten minste één stad veroverd zou hebben. Zijn keus viel op Damme, toen hij van verspieders vernam, dat de bevel- hebber, Rogier van Ghistel, met een deel van \'t garnizoen was uitgetrokken. In den nacht van den 16 July voor Damme ge- komen , beval hij zijn benden de stad te ovcrrora- pelcn. Picter Vincke, zijne nederlaag te Ouden- aardc indachtig, was de eerste die den aanval ondernam. Hij sprong aan boord van een schip in de Lieve, snelde over het dek naar de wallen en klom naar boven. Gevolgd door Lanrens Durle, daalde hij bij de Frieschc poort neder en wist die te ontsluiten. De weinige burgers die aansnelden om wederstand te bieden, werden door de binnen- dringende Gentenaren gedood. Toen echter iedere tegenstand had opgehouden, staakte Ackermanhet bloedvergieten. Vernemende dat zeven cdclvrou- wcn zich te Damme bevonden, die er ten bezocke der gade van Rogier van Ghistel waren gekomen, liet hij haar des anderen daags tot een koste- lijk maal uitnoodigen, terwijl hij strenge bevelen gaf om haar voor iederen smaad te beveiligen. Aan den disch gedroeg hij zich als een gul, voor- komend gastheer. "Ik zal n," voegde hij der dames toe, "als mijne dochters beschermen. Ik ben een man en bevecht de mannen. Maar ik verlang de vrouwen wèl te behandelen, al doen onze tegen- standers het tegendeel." \' Maar Damrne werd voor de Gentenaren een hag- chelijke post, toen Filips van Bourgondié\' meteen groot Kransch leger, waarbij de Koning zelf te- gen woordig was, naar de oevers den Lieve kwam oprukken. Ofschoon versterkt door een hulpbende
			72
		onder Jakob Scheutelaere, kon Ackerman niet meer dan 1500 man onder zijn banier vereenigen. En hoe gering bleek dit getal bij de 80,000 Franschen en 20,<MX) Bruggelingen en Vrijlaten die den weg naar Damme waren ingeslagen. Toch weerde de Ruwaard vijf weken achtereen alle aanvallen zijner vijanden af. Maar eindelijk tot de overtuiging ge- komen, dat ontzet noch van de Gcntschc, noch van de Engclsche zijde te hopen was en de leeftogl begon te ontbreken, besloot hij naar zijne vaderstad weder te keeren. Daar toch was zijne tegenwoordigheid voorde verdediging hoogst noodzakelijk.Met zijn klein legertje door den vijand heen te slaan, was onmogelijk. Alleen een onverwijld vertrek kon helpen. Daarom maakte hij aan de ingezetenen van Damme bekend, dat de vijand besloten had, om in den morgen van den 27 Augustus de stad langs alle zijden te be- stormen. Uit dien hoofde, zcidc hij, achtte hij het noodig, dat men de vrouwen en allen die de wapens niet konden dragen, in de kerken opsloot. Maar alle manschappen en de strijdbare ingezetenen moesten zich naar de wallen bc- geven. Binnen weinige oogenblikken was alles 1 Zie do plaat op bl. 863.

-ocr page 671-

		GESCHIEDENIS VAN
		VLAANDEREN.
		G59
		borgen, dat duizenden Gentenaren naar vrede met hun Vorst reikhalsden. De onderhandelingen daartoe werden door den Ridder Jan van Ilcille aangeknoopt, die, stcu- nende op de achting welke hij alom genoot, zich binnen het oproerige Gent waagde. In het st. Clara- klooster had hij bijeenkomsten met Rogier Ever- wijn, den Deken der schippers, en met Jakobvan Eertbuer, den Deken der bierbrouwers. Beide in- Vlocdrijke mannen beloofden hem nadrukkelijk, alle pogingen aan te wenden, ten einde de ver- zoening tot stand te helpen brengen. Eenmaal zoo ver gevorderd, zag van Heille al- lengs den kring van bondgenooten toenemen. Op den laatstcn Donderdag van November durfden de beide welgezinde Dekens het wagen, zich met de standaards van Vlaanderen en Bourgondie* in de hand, naar de Vrijdagmarkt te begeven, onder het roepen van: "Vrede met den Prins voor allen die vrede begeeren!" Niemand klonk die kreet onaangenamer in het oor dan van Borssele en van den Bossche. Daarom grepen zij eveneens naar banieren die het volk aan hunne zijde zouden scharen, die van Engeland en Gent. Daarbij lieten zij de kreten hooren: "Gent, vrijheid, Gent!" Dan de betoovcring om met den Graaf te worstelen, was voor een goed deel ver- broken, zoodat de partij op de zijde van Ever- wijn en Eertbuer veel grooter bleek te zijn dan die op de zijde van van Borssele en van den Bossche. Bij deze stemming gelukte het den wclgezindcn eene eerste schrede te doen om den vrede te her- stellen: het sluiten van een wapenstilstand die tot den 1 January 138G duren zou. Reeds in de eerste dagen van December (1385) vertrokken vijftig aanzienlijke poorters van Gent naar Doornik, waar de abdij van st. Martin ten behoeve van het congres was ingcrigt. Hertog Fi- lips en z\'jne gade Margaretha waren zelven aan- wezig, en aan hunne zijden namen plaats Hertogin Johanna van Brabant, Hertog Albrecht van Beijeren en vele andere aanzienlijke mannen uit de Nedcr- landen en Frankrijk. Ver verwijderd om als ootmoedige onderdanen hun Vorst te naderen, traden de Gentsche gezan- ten, onder het geleide van Ackerman, het reventer binnen. Prachtig gekleed, sprak uit hun gelaat en houding een trots en fierheid, welke Hertog Filips geweldig vertoornden. Ja, hij stond gereed alle onder- handelingen met zijn overmoedige onderdanen af te breken, toen zij weigerden de knie voor hem te buigen. Zij verklaarden dat zij daartoe van wcge do gemeente geen last hadden en de Hertog zich wel herinneren moest, dat zij niet het eerst het voorstel tot verzoening hadden te berde gebragt. Op deze taal wierp, op een wenk van den Ru- waard van Holland en Henegouwen, de oude Her- togin van Brabant zich nevens de jonge Gravin van Nevers op de knieën. Gravin Margaretha voegde zich nevens haar, en nu smeekten de drie hoogc
		vrouwen, in naam van Vlaanderen, genade voor de geteisterde stad (Jent \'. Geroerd door dit edele voorbeeld en geleid door eene wijze gematigdheid, liet de Vorst zich door de doorluchtige Vrouwen verbidden. Hij verzekerde het Gentsche volk genade voor regt te willen laten gelden en bevestigde een wijdloopig vredcsver- drag, waarbij hij eene volle, onbeperkte vergiffenis schonk aan al zijne Vlaamsche onderzaten. Hij herstelde Gent in al de voorregtcn en vrijheden, die het in den loop der tijden verkregen had, met inbegrip van die welke door zijne voorzaten ge- durende de onlusten teruggenomen waren (18 Dc- cember 1385). De meeste ingezetenen der eerste Vlaamsche hoofdstad verheugden zich van harte over den ge- sloten vrede. Zij waren den strijd en twist har- telijk moede, en wel tot hun voordeel, daar koop- handel, nijverheid, handwerken en landbouw tot een nieuw leven ontwaakten. Pieter van den Bos- sche, de ziel en raadsman van den opstand, achtte het echter geraden, niet in Vlaanderen te blijven. Hij had Engeland tot zijn toekomstig verblijf ge- kozen. Bij zijn afscheid voegde hij zijn ambtgenoot, den Ruwaard van Gent, toe: "Waarde Ackerman! De ware vrede berust niet in geschriften, maar in het hart. Hij die het anders meent, vindt zich ligt bedrogen. Ik vooronderstel, dat de Prins en al de edelen die met hem het vredesverdrag getce- kend hebben, hun woord zullen houden. Maar zal dit ons voor wraak beveiligen? Zullen wij niets te duchten hebben van hen wier blocdvricnden gedu- rendc de onlusten gesneuveld of gedood zijn? Toch niet. Het bloed van Simon Bette, Gijsbrecht de Gruyter, den Heer van Herzeelc, die wij gedood heb- ben, zal niet ongewroken blijven. Vertrek dus met mij, want zoo ge hier blijft, zijt ge een man des doods!\'\' Bij de uitkomst bleek, dat van den Bossche wél gezien had: twee jaren later werd Ackerman door een bastaard van den Heer van Herzeelc nabij de st. Pietersabdij te Gent vermoord. De driejarige oorlog, die minstens aan 200,000 menschen het leven had gekost, was geëindigd. Hoe velen hadden zich daarbij door zoogenoemde heldendaden onderscheiden! Maar wat verrigtte de dapperste strijder dat zoo voordeclig, zoo heil- zaam was voor zijne landgenooten, als de mcdedce- ling cener beproefde handgreep van een eenvoudig burger, die in dezen fel bewogen tijd ijverig voor zijn gezin arbeidde: den Biervlietschen visscher Willem Beukelsz. Slechts weinigen der "helden" oogstten iets meer in dan ijdelen lof, Beukelsz, de uitvinder van het haringkaken, heeft milliocnen natuurgenoo- tcn aan zich vcrpligt door hen te verkwikken, werk, brood, al het noodigc te verschaffen, ja een goud- mijn voor de Nederlandache zeeprovincifin te opc- nen, rijker dan de groeven van Victoria en Ca. lifornia *. 1 Zie de plaat op blad/.. C5G. 3 Een<! afbeelding van den wakkeren visscher, in liet Jaar 1001 vervaardigd, is te zyner herinnering in ecu raam

-ocr page 672-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

660

Het was een merkwaardige dag toen Filips van Bourgondië en zijne gade zich naar Gent begaven

om de verzoening te Doornik gesloten, te bckrach- tigen. De eerste stad van Vlaanderen ontving

hare Vorsten niet slechts met al de eer die hun toekwam, maar met groote blijdschap: de el- lende van den oorlog had de zegeningen des vre-

der Hervormde Uork te Biervliet geplaatst. De plaat op bladi. 057 doet ze baar onzen lezers kennen. Willem Beukelsz. stierf in 1397.

-ocr page 673-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

661

des te hoogcr leeren waardeeren (January 1886). Hertog Filips had liet ernstige voornemen om de rust in Vlaanderen te bestendigen. Daarom poogde hij, nevens het bevorderen der welvaart, het Land zoodanig te versterken, dat zijn officie- ren en mannen van wapenen overal steunpunten zouden vinden, waar zij tegenover de gemeenten stand konden houden, zoo deze weder tot oproer oversloegen. Reeds in \'t vorige jaar had hij, in naam van Koning Charles VI, last gegeven om een verbazend sterk kasteel te Sluis te doen op- rigtcn, met muren van twaalf voeten dikte, dat den oostelijken mond van \'t Zwin dekken zou. \' Daartegenover wenschte hij een ander vestingwerkte bouwen waartoe hij met Willem van Namen, Heer van Sluis, onderhandelingen aanknoopte. Deze

grond der voorsteden buiten bleef, en dien grond niet weder in bouwerven uit te geven. De ingeze- tencn dezer voorsteden moesten zich getroosten om zich elders te vestigen. Het was de straf voor het aandeel dat zij aan de oproeren tegen \'s Vorsten voorzaten genomen hadden. Poperingen, Meenen, Werwick, Comen en andere plaatsen in den om- trek werden hun ten verblijve aangewezen. Het versterken van Sluis was een doorn in het oog der Bruggelingen en Vrijlaten, die daarin groote schade zagen voor hunne staatkundige, waterschaps- en handelsbelangen. Doch Hertog Filips stoorde zich niet aan die ontevredenheid: hij zorgde dat de vestingwerken al verder en ver- der werden uitgezet, waarin de burgerij van Sluis hem ijverig ter zijde stond. \'

l)c overblijfselen vnn het kasteel te Sluis omstreeks lï>10.

slaagden naar wensch, en den 8 Augustus 1386 teekenden Filips de Stoute en zijne gade Marga- retha te Parijs de oorkonde, waarbij zij aan Willem van Namen de Heerlijkheid Béthune afstonden in ruil voor de Heerlijkheid Sluis. Het nieuwe vesting- werk tegenover het Kasteel gaf Filips den naam van Toren van Bourgondil\'. Behalve voor vestingwerken te Sluis, zorgde Hertog Filips voor vestingwerken te Nieuwpoort, Kortrijk, Oudenaarde en elders. Aan de Yperlin- gen zond hij het bevel om de doornhagen waar- mede zij hunne stad hadden afgesloten, door sterke muren te vervangen. Daarbij gebood hij buit, die muren zoodanig op te trekken, dat de

De groote rol die Hertog Filips te Parijs moest ver- vullen , en de zorgen voor zijne talrijke heerschappijen hadden ten gevolge, dat hij niet dan enkele malen in Vlaanderen kon vertoeven. Daarom was tot 1386 de Heer de Jumont met het ambt van Oppcr-Baljuw bekleed gebleven, doch Filips oordeelde te regt, dat eene zoo hooge waardigheid een Nederlander van geboorte vorderde. Dies koos hij daartoe den Ridder Jan van der Capellcn. In den zomer van 1386 liet het Fransche gouverne- ment, op naam van Koning Charles VI, eene aanzien- lijkc vloot te Sluis en Blankenberge uitrusten, om Engeland te bestoken. Tusschen de twaalf- en der- 1 Zit! over de versterking van Sluin: J. II. van Dale, Een blik op de vorming der ttad Sluis en den aanleg ha- rer vextingtrerken. Middelburg, 1871.

\' Zie de platen op bladz. 660 en 661.

-ocr page 674-

		662                                           GESCHIEDENIS 1	VAN VLAANDEREN.
		Menliondcrd schepen vereenigden zicli in en bij het Zwin. Ongeveer 3600 ridders en 100,000 wapcn- knechten legerden zich langs de oevers en in de nabuurscliap van Sluis en Brugge, in de meening om aan het overwigt der Plantagenet\'s een einde te maken. Van den togt waartoe zoo vele kosten waren gemaakt, kwam niets. De schuld daarvan lag deels aan den overmoed der Franschen, die zoo jam- merlijk in Vlaanderen huis hielden,dat, zonder de tusschenkomst van Jan van Ghistel, wclligt eenc geweldige botsing tussc.hen de Vlamingen en de krijgslieden van Koning Charles ontstaan ware; deels door de heimelijke tegenwerking van den Hertog van Berri, die zich naijverig toonde op de magt en den invloed van den Hertog van Bourgon- dië. De Koning moest te Sluis op dien oom en het suialdcel van Bretagne wachten, en toen men einde- lijk allen tegenspoed meende te boven gekomen te zijn, was het gunstige jaargetijde geheel vcrloo- pen. Ken opgestoken storm wierp de vloot in het Zwin terug. De onderneming werd opgegeven. De Koning verliet Sluis, en met hem Hertog Filips de Stoute, doch niet dan na verschillende bevelen uitgevaardigd te hebben, om de aangevangen ves- tingwerken uit te breiden. Het Kngclschc Hof achtte zich door de houding van Hertog Filips geregtigd, om de Vlamingen duur te doen boeten voor de vijandelijke uitrus tingen aan het Zwin. Het gaf zijn Admiraal Kichard, Graaf van Arundel, last, om alle Vlaamsche schepen prijs te maken, die zijne vkot ontmoeten zou. Ook werd den schepelingen bevolen de Vlaam- schc kusten te verontrusten. Deze orders wcr- den maar al te ijverig volvoerd. Eene geheele vloot van koopvaardijschepen, niet alleen uit Vlaan- dcren, maar ook uit Zeeland en Holland, viel in de magt der Engelschen, terwijl bij verschillende landingen st. Anna ter Muiden, Oostburg, Honcke, Monnikenreedc, Coxijdc en andere plaatsen veel van plunderingen en brandstichtingen te lijden hadden. De beduchtheid voor dergelijke overvallen hield aan tot Augustus 1389, toen Charles VI en Bi- chard II met elkander een driejarig stilstand van wapenen sloten. Door de naauwe vereeniging waarin Vlaanderen thans tot Frankrijk stond, werd het Graafschap in eene moeijelijkhcid gewikkeld, die vooral hun ter harte ging, welke in hunne gehoorzaamheid aan de Boomsche Kerk ceno bron van geluk, van hoop en vertrouwen vonden. Reeds sedert een elftal ja- ren was in den boezem dier Kerk eene scheuring ontstaan. Na den dood van Paus Gregorius XI, die zich uit Avignon naar Bome had begeven, om de afgevallen steden van den Kerkelijken-Staat weder tot gehoorzaamheid terug te brengen (1378), was het den Italianen gelukt om een Napolitaan de tiara te verzekeren, Bartholomeo di Prignani, Aartsbisschop van Bari, die den naam van L\'rba- nus VI aannam. Doch naauw had deze Kerkvoogd zijne hooge waar- dighcid aanvaard, of zijne strengheid mishaagde		den Kardinalen, die meest van Fransche afkomst waren, zoo zeer, dat zij zich van hem keerden. Zij verlangden weder naar hun Avignon en beslo- ten door Koning Charles V aangemoedigd, een anderen Paus te verkiezen. Dit deden zijtcFondi, in Napels, waar zij den Kardinaal Bobcrt van Genève, die zich Clcmens VII noemde, op den pauselijkcn zetel verhieven. Deze begaf zich het vol- gende jaar (1379) naar Avignon, zoodat de Wes- tersche Kerk met deze scheuring zoowel een op- perhoofd te Bome als te Avignon bezat. Als een ge- volg daarvan heerschte in alle landen der Westerschc Christenheid eene onbeschrijfelijke verwarring. Iedere Paus vervloekte zijn mededinger en diens aan- hang als den Antichrist, als een uitvaagsel der hel. De dood van den Bomeinschen Paus, Urbanus VI, op den 18 October 1389, leverde eene gunstige ge- legenheid op, om aan de dubbele heerschappij inde Kerk een einde te maken. Doch de Bomeinsche Kardinalen wilden van liet erkennen des Avignon- schen Opperpriesters niets hooren en kozen reeds den 9 November voor L\'rbanus een opvolger, Bouifa- ciu8 IX (Pietro Tommacelli, uit Carafanello). Geheel Frankrijk wilde echter geen anderen Paus erkennen dan Clcmens van Avignon. Doch schoon Hertog Filips, wiens belangen zoo naauw aan die van het Hof te Parijs waren verknocht, zich mede aan Cle- mens\' zijde schaarde, wilden de Vlamingen geen kerkelijk voorschrift ontvangen, dan van den Paus die te Bome zetelde, Bonifacius IX. Het kon niet anders, of deze verschillende denkwijze moest tot verdeeldheid tnsschen den Graaf van Vlaanderen en zijne onderdanen leiden. Clcmens VII, die vroc- ger Bisschop van Cambrai (Kamerijk) was geweest, werd erkend door eenige geestelijken der Scheldclan- den, terwijl anderen des te ijveriger voor den opvolger van Urbanus VI ijverden. Te Brugge, waar een goed deel vanden Vlaamschen, aan Frankrijk verknoch- ten adel woonde, liep de twist bijzonder hoog. Johanne8 van Waas, pastoor der st. Walburgs- kerk, en zijn ambtgenoot Jakob van Oostburg, predikten in het openbaar, dat al de Clementincn gccxcomunicecrd waren. Maar hun aanhang was niet sterk genoeg om hen te handhaven op de plaats die zij ingenomen hadden. Zij zagen zich eerlang genoopt, naar Luik en Keulen te vlug- ten, terwijl Pieter van Boesselacrc, een achtbaar burger die zich over deze vervolgingen ongunstig had uitgelaten, op last van Hertog Filips naar Lillc (Bijssel) werd gevoerd en onthoofd. De Gen- tenaren bleven echter trouwe Urbanistcn, zoodat do inwoners van vele plaatsen waar Clementinen de heilige diensten waarnamen, zich naar Gent begaven, om er hun paschen te houden. Hoewel deze kerkelijke twisten zoowel in den Staat als in de huisgezinnen onrust verwekten, ging Vlaanderen met den dag in voorspoed voor- •uit. In 1392 keerden te Brugge de Hanzeaten we- der, die tien jaren te voren deze stad ter oorzake der oorlogen en beroerten verlaten hadden. Zij von- den er het getal vreemde factorijen vermeerderd

-ocr page 675-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            663
		terug, onder anderen door Cataloniërs en Engel- schen. Hertog Filips zelf had inmiddels door de kui- perijen van de Clisson veel van zijn overwcgenden invloed aan \'t Franschc Hof verloren, doch daar- entegen zijne eigen bezittingen belangrijk uit- gcbreid. Hij had van den (Jraaf van Armagnac het Graafschap Charolois aangekocht en werd in deze staatkunde gevolgd door zijne gade Margarc- tha, die eveneens hare erflanden door het aan- koopcn van de Heerlijkheid Noycrs vergrootte. Er waren in den zomer van 1392 drie jaren verloopen, sints Charles VI, door zijn broeder Louis van Orléans en de Connétablc de Clisson daartoe bewogen, zelf de teugels van het bewind had aanvaard of liever zijns ooms van het bewind had verwijderd, toen eene onverwachte gebeurtenis aan Orléans\' en Clisson\'s invloed ten hove een einde maakte. Op een krijgstogt tegen het Hcr- togdom Bretagnc trok Charles VI, den 5 Augus- tus,door eene eenzame streek. Eensklaps steigerde zijn paard omhoog, want een afzigtig manspersoon sprong voor het ros, terwijl hij den Koning opeen huiveringwekkenden toon toeriep: "Ga niet verder, mijn Vorst. Gij zijt verraden!" \'s Konings ligcha- melijke en verstandelijke zwakheid had niets dan een zoo ruwen schok noodig om tot volslagen zin- nelooshcid over te gaan. Hij viel terstond in een waanzin, die, slechts van tijd tot tijd door heldere oogcnblikkcn afgebroken, tot aan zijn dood, dertig jaren lang, duurde. Thans zagen de partijen waarin het Hof verdeeld was, zich tot ongeluk van Frankrijk een nieuw veld geopend, \'s Konings beide ooms, de Hertogen van Berri en van Bourgondie, namen dadelijk weder de regering over, en de gehate Clisson moest met zijn aanhang wijken. Doch deze zegepraal bleef niet zonder tegenstand. Louis van Orléans beijverde zich om de plaats die hij had moeten verlaten, weder in te nemen. Hij hechtte zich te dien einde aan de schoone, maar niet minder booze Koningin, Isabeau, uit den Huize van Beijcren, en wel zoo naauwdat eene verdachte vertrouwelijkheid tusschen schoonbroeder en schoonzuster geboren werd. Hertog Filips had toen hij in do geledoren der Franschcn deelnam aan den strijd, die door Lo- dewijk van Male was uitgelokt, niet geschroomd aan de tuchtiging van Kortrijk deel te nemen. Zelfs had hij het uurwerk dier stad aan de Licve-Vrouwc- Kcrk zijner Bourgondische hoofdstad Dijon vereerd. Nu hij zelf Graaf was, duldde hij nooit dat men zijn gezag miskende. Toen de Baljuw van Ypcren in 1393 een Vrijlaat gevangen nam, toonde de regenten van het Vrije daarover een hevig misnoegen. Zij gaven te kennen dat hierdoor hunne regten geschonden waren, want dat zij alvorens hun medeburger in \'s Graven steen werd opgesloten, kennis van zijne misdaad hadden moeten nemen. Uit wrevel daar- over legden zij hun ambt neder. Reeds dit was Fi- lips te veel: hij veroordeelde de magistraten wc- gens deze handeling in eene zware geldboete en
		beroofde de Vrijlaten van het regt waarop zij zich beriepen. Geen wonder dat \'s Graven toorn ten top steeg, toen in den zomer van 1391 zeker Brugsch poor- ter eene zamenzwering vormde, om op nieuw een oproer te verwekken. De muiter had het plan beraamd om den ganschen magistraat om te bren- gen op den dag waarop de nieuw-verkozen regen- ten voor de ouden plaats zouden maken. Gelukkig werd het schelmstuk tijdig door Wouter Schaeck en Pieter van Sijsseclc aan het licht gebragt. Voor de schuldigen was geene genade te verwerven. De belhamel, Pieter van der Schelle, werd met zeven zijner makkers op de Groote Markt te Brugge, den 30 Augustus, onthoofd. Terwijl Vlaanderen onder Lodewijk van Nevers en Lodewijk van Male door binnenlandschc onlus- ten zoo vreesclijk was geschokt, had het Byzan- tijnsche-Rijk niet minder zware rampen getorscht. Na de eene provincie na de andere in Azië van het Rijk losgescheurd te hebben, drongen de Turken over den Bosporus. Onder Orkhan vat- ten zij vasten voet in Europa. Amoerad I breidde die veroveringen tot den Balkan uit en maakte het in 1361 ingenomen Adrianopel tot den zetel van zijn bestuur. Van hier wierp hij zich op Tes- salië, Makedonië, Bolgarië, Servië, Bosnië en Wallachije. Bij bleef zegepralen tot hij, tegenover Koning Lazarus van Servië geplaatst, den dood vond in den slag van Kossova, den 15 Juny 13S9. Zijn zoon, de bloeddorstige Bajazed I, droeg om de snel- heid waarmede hij de Christenen in Europa zoowel als de Muzelmannen aan den Eufraat terugdrong, den bijnaam van JUJerim (den Bliksem). Bij een zoo geduchtcn nabuur wendde de be- heerscher van Hongarije, Koning Sigismund, zich tot de Westerschc Vorsten en smeekte hun hem hulp te verleenen. Naar Frankrijk vertrok een afzonderlijk gezantschap, dat de gemoederen door eene levendige schildering van de wrccdhc- den en den blocddorst der Turken tegen de onge- lukkige Christenen roerde en schokte. Inzonderheid vond het een geopend oor bij Hertog Filips van Bourgondie. De magtige Graaf van Vlaanderen beloofde zijn bijstand. Hij zond zijn oudsten zoon, Jan, Graaf van Nevers, naar het oorlogstoonecl aan den Donau en gaf hem de bloem van den Franschen adel mede, nevens die van Bourgondie, Artois en Vlaanderen. In het geheel vercenigde de Bourgondische Prins on- der zijne vanen UXX) ridders, even zoo vele schild- knapen en 10,000 man huuitroepcn (0 April 1396). Do togt dezer krijgsscharen door Duitschland geleek echter meer naar dien van een weelderig hof dan van strijders die het Kruis op de Halve Maan wilden doen zegevieren. Het denkbeeld aan de mogelijk- heid van eenig ongeluk kwam in hunne trotscho en overmoedige zielen niet op. Het scheen hun niet slechts een gemakkelijk werk te zijn, om de Turken van de Hongaarsche grenzen terug te dringen, maar zij hoopten zelfs naar Azië te trek-

-ocr page 676-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

664

den het bcrigt hiervan niet eens geloovcn, en toen het niet meer mogelijk was, er aan te twijfelen, moesten zij zich haasten, om de noodige toebc- reidselen tot den slag te nemen. Te vergeefs ried Koning Sigismund den Fransclien en Vlamingen, hunne kracht niet tegen de vijandelijke voorhoede, de ligte Turksche ruiters, te verspillen, maar die voor de janitsaren en spahis te besparen. De Wcs- tcrlingcn beschouwden dien raad als cene beleed i-

ken en het Heilige Graf te bevrijden. Bnda (Ofen) was de algemecne verzamelplaats, waar ook Duit- sche benden zich bij de Fransclien en Hongaren kwamen voegen. Zestigduizend was liet getal der door Koning Sigismund tegen de Turken aangevoerde strijders, een leger, sterk en dapper genoeg om de over- winning te behalen, wanneer eendragt en het verlangen om cene zelfde doel te bereiken de

Grarin Margnrctha doet afitand van de roerende nalatenschap van haar penaal.

deelgenootcn aan elkander verbond. Maar overmoed en oneenigheid stortten die duizenden in het ver- derf. De Fransche Ridders ontzagen zich niet om op snoevenden toon te verzekeren, dat zij den hemel, wanneer hij dreigde in te storten, met hunne lansen ondersteunen zouden. De veldtogt begon met do belegering van het door de Turken bezette Nikopolis. Bajazed schoot toe om de stad te bevrijden. De vcrmetclen wil-

ging van hunne eer, en wierpen zich, ofschoon reeds onder elkander oneens, onbezonnen en met cene doldriftige stoutheid op de Osmanlis (28 Scptcm- bcr 1390). Duizenden Turken bezweken voor hunne dapperheid, zoodat de slag misschien nog gewon- nen had kunnen worden, zoo zij zich niet in de dronkenschap der zege verstrooid hadden, alvorens de kern van Bajazed\'s benden naderde. Maar toen zij deze phalanx in het oog kregen, ontzonk hun

-ocr page 677-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN\'.

665

de moed. De meesten sloegen verschrikt op de j hunne Duitsclie hulpbenden geslagen. Koning Si- vlugt. Slechts weinigen zochten en vonden, door , gilmand achtte liet reeds een geluk, zich op een hun leven duur te verkoopen, een eervollen dood. ; Donau schip te redden. Maar ook de vlugtelingen achterhaalde het verderf. I Toen Sultan Bajazed den volgenden morgen het

Graftombe van Hertog Filipi de Stoute, Grwf ran Vlaanderen, Artoi» enz , in het K-irthui/erklooiter te D.jon

Graaf Jan van Nevers, slechts zevenentwintig jaar oud, werd met vierentwintig zijner aanzien- lijkste wapenbroeders gevangen genomen. Met de

slagveld in oogenschouw nam en 60,000 der zijnen dood vond liggen, weende hij van spijt en zwoer den ondergang van zoo vele Turken op de ge-

Franschen en Vlamingen werden de Hongaren en I vangenen te wreken. Nadat de hoofdnanvoer-

-ocr page 678-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		6<;i;
		der.s, om hot groote losgeld dat men van hen vcr- wachtte, van den hoop waren afgezonderd, liet de .Sultan voor zijne oogcn een ontzettend moorden en doodslaan aanvangen. Reeds stroomde liet bloed van tienduizend gevangenen. Toen echter wierpen zijne grooten zieh voor zijn voeten en smeekten om versehooning voor de overigen. Op hun aan- houden stond hij eindelijk, van bloed verzadigd, deze smeekbede toe. De (iraaf van Neven en zijne lotgenootcn moes- ten in eene strenge gevangenis smachten tot het geëischte losgeld voor hen zou aankomen. Om dit losgeld voor hen te verwerven, zond Bajazed een der gevangenen, de Artesische ridder Jacques de Hellv, naar het Hol\'van Filips van Bourgondië. Te Parijs kwam men overeen dat het losgeld 200,000 gouden dukaten bedragen zou. Hoc ver- bazend deze som was, zij werd spoedig bijeen- gebragt, daar Donato di Kapondis, een te Brugge gevestigd koopman uit Lucea, zich borg daar- voor stelde. De Gentenaars gaven grootmoedig f>o,(MM) gulden, on de Bruggelingen en Ypcrlin- gen die voor de inwoners der eerste Vlaamsche hoofdstad niet wilden wijken, toonden zich tot niet minder opoffering bereid. Dat voorbeeld vond navolging te Dijon en in de overige steden van Bourgondië, ten gevolge waarvan Jan van Nevers en de overige gevangenen nog hetzelfde jaar hunne vrijheid terugkregen. Voor Midden• en West- Europa zou die nederlaag der Franschen, Duit- schera en Hongaren de treurigste gevolgen heb- ben gehad, zonder een bijzonder toeval. Immers de landen ten noorden van den Donau werden gelukkig voor het verder voortrukken der Tur- ken bewaard, doordien een langdurige en hevige aanval van jicht Bajazed in zijne krijgsvcrrigtin- gen stremde. Bij de verliezen aan den Donau geleden, mogt men het een geluk achten, dat de wapenstilstand tusschen Frankrijk en Engeland, die den \'J Maart 1396 had moeten eindigen, alvorens afgeloopcn te zijn, voor een tijdvak van niet minder dan achten- twintig jaren werd verlengd. Daarbij schenen de onderhandelingen tot een duurzaracn vrede te zul- len leiden: Biehard II verzocht eene dochter van Charles VI ten huwelijk, en schoon dit juffertje niet ouder was dan zeven jaren, en Kichard reeds zijn dertigste jaar had bereikt, werd hare hand hem toegezegd. De Franschc Koning beloofde een hnwelijksgift van 800,000 gouden krooncn, en de Kngelsche Kroon gaf de havensteden Brest en Cherbourg terug. Hoe hoog te dezen tijde de magt van \'t Huis van Bourgondië was gestegen, was zij onvoldoende voor de eerzucht van Hertog Filips, die in \'s Konings broeder, Louis, Hertog van Orléans, een geducht tegenstander vond. Om hun invloed op het beleid der Franschc staatkunde te vergrooten, poogde elk dezer mededingersnaar uitgebreider landbezit, naar liet verwerven van naburige landen. Bij het kinderlooze weduwschap van Hertogin Johanna van Brabant en
		Limburg, zijn aangehuwde nicht, lachte Hertog Filips het uitzigt toe om de landen tusschen de Schelde en Hoer voor zijn Huis te verwerven. Om hierin te beter te slagen, begaf hij zich in 1398 met zijne gade Margaretha en zijn zoon Antonie naar Brussel, ten einde van de Brabantsche Staten te verwerven, dat zij dezen tweeden zoon als erfgc- naam van Hertogin Johanna zouden aannemen. Zoo zij hiertoe overgingen, beloofde hij, zou hij het Mark- graafschap Antwerpen aan Brabant terugschenken. \'s Lands afgevaardigden stelden \'s Vorsten voor- slagcn geenszins ter zijde, maar weifelden om be- paalde toezeggingen te doen, daar de erfopvolging van Margaretha van Male of haar zoon Antonie in strijd was met een verdrag in 1356 te Maastricht, onder de medewerking van Keizer Karel IV , gcslo- tcn. Immers was daarbij bepaald, dat ingeval Jo- hanna en Wenceslaus kinderloos overleden, Bra- bant en Limburg aan het Huis van Luxemburg zouden ten deel vallen. Hertogin Johanna werkte echter ijverig voor de belangen van Antonie, die zij reeds sedert lang als kind had aangenomen. Hoogst ongaarne verliet de Hertog van Bour- goiulië in dezen tijd de zijde van den zinneloozen Charles VI, daar zijn tegenstanders van zijne afwezigheid maar al te veel gebruik maakten, om zijn invloed op de leidiug der Franschc staat- kunde te verzwakken. Louis van Orléans wist bij een zoodanige gelegenheid zijn broeder over te balen, om hem de Graafschappen Dreux en 1\'érigord te schenken, waardoor de magt van het Huis van Orléans — kort te voren nog uitgebreid door den aankoop van \'t Graafschap Blois en de erfgoederen der Heeren van Couci — op nieuw belangrijk toenam. Bij eene an- derc gelegenheid bewerkte Prins Lonis, dat de Ko- ning hem tot Voorzitter van den Baad der geld- middelen benoemde. Voortdurend echter wisselde het gezag der beide hofpartijen af, want Hertog Filips wist na iedere schrede waarmede zijn tegenstander opklom, deze weder schaakmat te zetten. Zijne gade Margare- tha toonde bij deze kabalcn dat de trots baars vaders ook de hare was. Zij blies het vuur der Ijverzucht aan door de gade van den Hertog van Orléans, Valentina, eene dochter van den eersten Milancschen Hertog, Giovanni Galeazzo Visconti, met beleedigenden hoogmoed te behandelen. Zij bejegende deze Prinses voordurend als eene vrouw wier geboorte haar te naauwernood op een huwelijk met een Prins van koninklijken bloede regt gaf. Inmiddels was het achtentwintigjarig bestand tusschen Frankrijk en Engeland door eene omwcn- tcling op de Britschc eilanden verbroken. Henry van Lancaster, door de ontevreden Barons en ge- meentcn ondersteund, was magtig genoeg om den onwaardigen Biehard II te onttroonen en gevan- gen te zetten (September 139JJ). Hij werd zoo on- beperkt meester, dat niemand in Engeland zich tegen den overweldiger durfde verklaren, die hierop zich als Henry IV liet kroonen. Maar zoo als doorgaans gaat bij zulke omwentelingen, een deel

-ocr page 679-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           667
		van Hcnry\'s volgelingen achtte zich niet genoeg heloond, zoodat reeds na eenige maanden de aan- hangers vart Richard II weer liet hoofd omhoog hieven. Doch de ontevredenen moesten hunne poging niet alleen met het verlies van hun leven boeten, maar gaven daardoor zelfs aanleiding tot Richard\'s dood. Het heette wel, dat deze, door zijne hardnekkige weigering om voedsel te nuttigen, zijn einde aan zich zclven te wijten had, doch deze bewering vond bij niemand geloof. Of de onttroonde Vorst die voor zijne gebreken zoo streng werd gestraft, op Henry\'s bevel werd uitgehongerd of door zekeren Exton gedood, heeft nimmer met zekerheid bc- paald kunnen worden. Aan \'t Fransehe Hof baarde deze omwenteling groote ergernis, \'s Konings Raad zeide den stilstand van wapenen op, in de meening den overweldiger voor zijne vermetelheid te tuchtigen. Doch de Engelschen waren eer onder de wapenen dan de Franschen. De scheepsmagt der Britten verdreef alles van de zee, tot groote schade van den koop- handel die genoegzaam tot werkeloosheid werd gedoemd. De naanwe verbindtenis van Vlaanderen met Frankrijk was voor de Engelschen voldoende om de schepen, die naar \'t Zwin, de Yser en de Schelde waren bestemd, aan te tasten en zich toe te eigenen. Vruchteloos dongen de Vla- mingen naar het voordeel om onzijdig verklaard te worden: geen der partijen had ooren naar hun voorstel. Henry van Engeland was op het Huis van Bourgondiö ten hoogste verbitterd. De Graaf van st. Pol, die door het huwelijk van zijne dochter Jeanne met Antonie van Bourgondië naauw aan Hertog Filips was vermaagschapt, had een beeld van den Engelschen Monarch, dat in een poort- nis te Calais stond, weggeroofd en aan een galg opgehangen. Zoo als doorgaans moesten de vrced- zamc onderdanen dien jammerlijken spot ontgel- den. Het rooven en buitmaken werd er des te er- gcr door. Verbitterd over hunne groote verliezen, bragten nu ook de Vlamingen op hunne beurt ka- pers in zee. Zij toonden daarbij echte Nedcrland- 8che waterlecuwcn te zijn, door herhaalde malen prijzen te Sluis, Oostende, Nieuwpoort, Duinker- ken en Grevclingen op te brengen. Inmiddels spoorde Hertog Filips de Staten van Brabant meermalen aan om tot eene beslissing te komen ten aanzien van de erfopvolging van Hcrto- gin Johanna. Door beloften en geschenken ge- lukte het hem eenige Leden voor zich te winnen, door wier invloed hij aan het einde zegevierde. Door Hertogin Johanna daartoe uitgenoodigd, kwam hij op het einde van 1403 naar Brussel, waar hij op eene Statenvergadering deze hooge aangelegen- heid met zooveel beleid en schranderheid bestuurde, dat men zijn zoon Antonie tot toekomstig IIer- tog van Lotharingen, Brabant en Limburg aan- nam. Daarbij bepaalde de Hertog dat Antwerpen aan Brabant zou wederkeeren. Zijn oudste zoon Jan, nu Graaf van Ne vers, verklaarde hij, zou hem opvolgen in het Hertogdom Bourgondië, de
		Graafschappen Vlaanderen, Artois en Franehc- Comté, benevens in de Heerlijkheden van Salins en Mcchelen; terwijl zijn jongste zoon Filips de ] Graafschappen Ncvers en Bethel tot aandeel zou bekomen. Mogt het zijn, dat Antonie kinderloos overleed, dan zouden zijne Hertogdommen en het Markgraafschap Antwerpen ten deel vallen niet , aan den tak welke in Bourgondic regeerde, maar aan dien waaraan Nevers was toebedeeld. Te midden der prachtige feesten, door Filips en Johanna ter viering van deze zoo merkwaardige beschikkingen gegeven, werd de Hertog dooreene besmettelijke ziekte aangetast. Hij reisde af, doch was naanwelijks vier uren ver gekomen, toen hij voelde dat zijne krachten hem begaven. Naar Halle gebragt, overleed hij in de herberg het Bert, waar hij zijn intrek had genomen (27 April 1401). Ofschoon Filips een der raagtigste Vorsten was van Europa, wiens inkomsten reeds millioenen be- droegen, stak hij niettemin zoo zeer in schulden, dat zijne gade Margaretha zich gedrongen voelde, om de erfenis zijner roerende goederen te verza- ken. Volgens de daarbij gebruikelijke gewoonte, leide zij daarom, vierentwintig uren na het afster- ven, haar gordel, haar geldbeurs en hare slcu- tels op de lijkkist. \' Het ingewand van Filips werd te Halle in de O. L. Vrouwekerk bijgezet. Doch zijn hart, naar st. Denis, bij Parijs, gezonden, verkreeg eene grafstede in de gewone begraafplaats der Fransehe Koningen. Het lijk zelf werd, na gebalsemd te zijn, naar üijon gevoerd, waar men het aan de gewijde aarde in het door hem gestichte Karthui- zerklooster toevertrouwde. De prachtige tombe bo- ven zijn graf opgerigt, versierde eeuwen achter- een die gedenkwaardige plek. Thans echter vindt men haar in het Dijonschc Museum. \'• Margaretha overleefdo haar man nog geen elf maanden. Door eene beroerte getroffen, terwijl zij te Arras (Atrecht) verwijlde, blies zij den 16 Maart 1405 den laatstcn adem uit. Haar stoffelijk overschot werd naar Lille (Rijssel) gevoerd en daar met groote plegtigheid in de st. Pieterskerk bijgezet. Hare nagelaten kinderen waren: Jan, Hertog van Bourgondit\', Graaf van Vlaanderen, Artois, enz; Antonie, erfgenaam van Hertogin Johanna van Brabant; Filips, Graaf van Ncvers en Bethel; Mar- garetha, echtgenoote van Willem van Beijeren, Graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland; Ca- tharina, weduwe van Hertog Leopold van Oosten- tenrijk; Maria, echtgenoote van Graaf Amadeus van Savoie, en eene ongehuwde dochter Joscphine. Twee zonen, Karcl en Lodewijk, en eene doch- ter, Bonne, waren haar voorgegaan in den dood, de beide eersten in 1384, de laatste den 10 Sep- tember 1399. 1 Zie du plaat op bladz. 664. 9 Evenzoo op bladz. «65.

-ocr page 680-

66s                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

HOOFDSTUK XXVIII. JAN (zonder Vrees). Jan van Bourgondi? wordt te Gent als Onaf van Vlaande-

ningen van Sieilië en Navarre aan het hoofd van het bewind in Frankrijk. (iunsten aan de Fransehen en Vlamingen verleend. — Hertog Jan schuift de Konin- gen van Sieilië en Navarre ter zijde. — De Armag- nacs wapenen zich tegen Hertog Jan. — Pogingen om de herleefde vcete 1>y te leggen. - Invallen der Armag- nacs in Artois. — De wraakademcmle zonen van Louis van Orléans zenden Hertog Jan eene uitdaging. — Verovering van Ham. — Overgave van Nesle, Koye en andere steden. — De Gentenaren onttrekken zich aan den oorlog en worden daarin dnor de overige Vlamingen gevolgd. - De Bruggelingen willen de calliote vernie- tigd hebben. — Hertog Jan komt te Parijs terug. — Zoowel de Bourgondiërs als de Armagnacs verbinden zich met de Engelschen. - Prins Filips en zijne bruid Michaela (Hlchéle) komen naar Gent. — De onzlJdig-

ren gehuldigd. — MM willigt den Vlamingen versc

80

hillende j

verzoeken In. — HH verkiest Oudenaarde tot zHn ge- woon verblijf. — De Kngclschcn tasten sluis aan. — lieldenbcdryr van Wouter Jansen. — Hertog Jan in j botsing met Hertog Louis van Orléans. — De oorlog I tegen Engeland voortgezet. — Beleg van Calais. — | Voorspoed van Vlaanderen en Artois. — Oneenig- ; heden tussehen de Bruggelingen en Vr|)lati\'n. — Do | calliote te Brugge ingevorderd. — Hertog Jan doet \' den Hertog van Orléans verinoorden. — Hd ontwijkt j Frankrijk. — De Staten van Vlaanderen en van Ar- tois beloven hem hunne hulp zoo Inj om het vermoor-

iiiiÉii

Jan tonder Vreet.

heid der Vlamingen in den oorlog met Frankrijk door de Engelschen erkend. — Verdrag van Bourges. — Verdrag met Koning Hcnry V van Engeland. — ller- tog Jan in onmin met z(|n schoonzoon, den Dauphin.— De 1\'arljzcnaars worden Witte Kaproenen. — Verdrag van Pontoise. — Vernieuwde strijd van Hertog Jan met de Armagnac». — De Vlamingen weigeren Com- piégne voor Hertog Jan te bewaren. — Soissons door de Armagnacs gewonnen. - Vergadering te Péronne. — De Frnnsehen belegeren Bapaume. — Arras (Atrecht) door de Franschen aangevallen. — De vrede wordt on- der de muren van Arras vernieuwd. — De oorlog tus- schen Frankrijk en Engeland breekt op nieuw uit. — Slag bl) Azincourt. — Dood van Hertog Antonie van Brabant — Dood van Jan\'s schoonzoon Louis, Dauphin van Frankrijk. — Graaf Willem VI van Holland poogt

den van Hertog Louis wordt vervolgd. - Congres te Amieus. — Hertog Jan keert met eene groote wapen* magt naar 1\'arljs terug. - IIH wordt door de Par()ze- naars met vreugde ontvangen. — De Franciscaan Jean l\'etit lietoogt in eene staatsvergadering dat Hertog Jan gcregtlgd is geweest om den Hertog van Orléans te doo- den. — Jan vereenigt zich met Graaf Willem VI van Holland, om Jan van Mederen, Bisschop van Luik, die door zijne oproerigeonderdanen liinnen Maastricht wordt belegerd, te ontzetten. — Veldslag van Othee. — Hertogin Valentina van Orléans eischt andermaal van den Koning geregtighcid wegens het vermoorden van haar echtgenoot — Koningin Isabeau en de Prinses van Orléans ontvlugtcn Par(Js. — Vergadering te Chartres — Minnelijke verzoening tussehen de Huizen van Bour- gondië en Orléans. — Jan van Bourgondië met de Ko-

-ocr page 681-

GE8CHIBDEN18 VAN VLAANDEREN.

669

de partijschappen die Krankr(jk verdcelen, uit dan weg te ruimen. — Dood van den Dauphin, l\'rins .lean, en van (iraat Willem VI. - Hertog Jan te Amicns. — Ilij zet den strijd tegen de Armagnac* met kracht door en verbindt zich daartoe met Koningin Isabcau. — De on/.U<ligheid van Vlaanderen en Artois lm het ver- levendigen van den str|jd tusschen de Kngelschen en Franschen door Koning Henry en \'s Lands Staten ver- nieuwd. — Verdrag te Montreuil. — Hertog Jan keert naar Parijs terug, waaredelen en graauw onmcnschciyk woeden. —Terwjjl de hinnenlandsche tweespalt in Frank- ryk voortduurt, winnen de Kngelschen Normandie, Picar- die en aangrenzende oorden. — Hertog Jan en Koningin Isabcau hebben te Meulan eene bijeenkomst ïiK\'t Koning Henry van Engeland. — Jan van Hourgondië maakt te Melun vrede met den Dauphin Charles. — De Dauphin noodigt Hertog Jan naar Montercau te komen, om met hem over oorlogstoerustingen tegen de Kngelschen te

den 21 April 1105, plaats. De magistraat der ecr- ste hoofdstad bekleedde daarbij den voorsten rang, nevens wien de afgevaardigden van Brugge, Ype- ren en liet Vrije \'s Lands .Staten voorstelden. Waalseli-Vlaanderen was, ofschoon aan de Vlaam- sche draven teruggekeerd, niet weder bij liet lig- eliaam der Graafseliaps ingelijfd. De Vlaamselie Staten boden den Vorst een smeek- scbrift aan, waarin zij verzochten hun vijf wen- schen der gemeenten in te willigen. Ten eerste: dat het hem zou behagen zijn zetel in Vlaanderen te vestigen, en zoo zijne zaken hem elders riepen, alsdan zijne gade in Vlaande- ren achter te laten, opdat altoos een vorstelijk persoon in \'t Land zou zijn, die de gelegenheid,

10

Jan /onder Vrees doet zgn neet\' Hertog Jvuuia van Ortéans vermoorden.

belangen en gewoonten van het Graafschap kende, opdat vrede, eendragt en rust er ongestoord bc- waard zouden blijven. Ten tweede: dat hij al de voorregten, vrijheden en wetten des Lands en van do steden zou beves- tigen,zoo als zij bestonden onder zijn grootvader Lodewijk van Male; dat hij alle Vlaamsche aan- gclegenheden zou laten behandelen overeenkomstig \'s Lands wetten door de magistraten der steden, en hij zijne wetkamer niet zou vestigen dan in Vlaarasch- Vlaandercn aan deze zijde der Leije. Ten derde: dat de Vlamingen in den oorlog tusschen Frankrijk en Engeland onzijdig zouden kunnen blijven, aangezien Vlaanderen een land van koophandel was.

beraadslagen. -- Hertog Jan door den Dauphin ver- moord. — Z(Jne kinderen. — Bloei van Vlaanderen. — Graftombe te Dijon voor Jan opgorigt. (1405—1410). Jan van Bourgondiö was vierendertig jaren oud, toen hij het bestuur der Landen aanvaardde, die hem door zijne ouders waren nagelaten \'. Hij was geboren den 28 Mei 1371 en den 12 April 1385 gehuwd met Margaretha van Beijeren. Zoodra hij zijne leenen bij Koning Charles VI had verheven, liet hij zich in Vlaanderen en Artois huldigen. De plegtige viering dier verbind- tenis tusschen Leenheer en Volk vond te Gent, 1 Zie zijn portret op bladz. 068.

-ocr page 682-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		G70
		! vliet of Coudekerke. De kerk van st. Anna ter Mui- den ontkwam eene geheele verwoesting alleen uit- hoofdc er het lijk van den Graaf van Pembroke was bijgezet. Zij werd echter van al hare kostbaarheden en sieraden beroofd. Gelukkig werd de overmoed der Engelschen spoedig beteugeld. Vijf dagen na hun aanval kwam Hertog Jan met een leger Rruggelingcn, Gentenaren en Vrijlaten aanzetten, om den vijand slag te lcve- ren. Op het gezigt hiervan ontzonk Hertog Thomas den lust om aan \'t Zwin te blijven: het bevel weerklonk om de ankers te ligten, en welhaast zag men op de Vlaamsche kust geen Engclschman meer. Een Vlaamsen schipper, verontwaardigd over de kerkroof der Britten, besloot hun eene gevoe- lige les te geven. Hij waagde het, om hun met een enkel vaartuig na te zeilen en den eersten oor- log8bodcm, dien hij inhaalde, aan te tasten. Ofschoon slechts veertig man aan boord hebbende, was zijn aanval zoo onstuimig, dat hij den Britschen scheeps- bevelhebber tot de overgave dwong. Met de vlag in top voer hij met zijn prijs naar Sluis terug, waar hij bij den buit het altaarstuk uit de st. Annakcrk van ter Muiden terugvond. De wakkere Wouter Jansen, de held van dit bedrijf, achtte zich ge- lukkig het schoonc kleinood aan de parochie van st. Anna terug te geven. Minder roemruchtig was de handeling der Vlaamsche Kapiteins die onder Admiraal Jan Blanckaert mede ter vervolging der Engelschen uitliepen. Zij gedroegen zich als ware roovers, want zij plunderden alle koopvaarders, wien zij op hun togt ontmoetten, zonder in aanmerking te nemen onder welke vlag de aangevallenen voeren. Het gevolg was dat de Staten hen als zeeschui- mers uit Vlaanderen banden. Inmiddels giste het geweldig te Parijs. Louis van Orléans en de overige leden van \'s Konings Raad, hadden nieuwe, zware belastingen uitgeschrc- ven, maar die de bevolking te minder geneigd was op te brengen, toen Hertog Jan zich tegen deze buitengemeene heffingen verklaarde. Om voor de aanslagen van den Bourgondiër veilig te zijn, lokte Prins Louis den Dauphin uit Parijs naar Corbcil: de Dauphin en de kinderen van Bourgondië zou- den hem tot gijzelaars strekken. Maar Hertog Jan was tegen Hertog Louis opge- wassen. Met 500 Bourgondische en Vlaamsche rui- ters toegeschoten, haalde hij den Dauphin in, die hij naar Parijs terugvoerde, en zijn welversterkt Paleis van Artois tot woning aanbood. De Hertog van Orléans die van woede op de lippen beet, kwam met een leger opdagen om de Bourgondiër schrik aan te jagen. Jan van zijne zijde was oogenblikkelijk bereid om zijn togenstan- der slag te leveren. Doch door de bemiddeling van den Koning van Sicilië, de Hertogen van Bcrri ! en Bourbon en den kanselier Jean de Montaigu werd de botsing voorkomen (November 1405). Door deze tusschenkomst werden de beide Her- ; togen er toe gebragt, om elkander te beloven met
		Ten vierde: dat hij niet zou veroorloven, dat Brourkburg, Grevelingen of ecnige andere stad van West-Vlaanderen ooit van het Graafschap zou- den vervreemd worden. Ten vijfde: dat alle Vlaamsche zaken in de landtaal zouden behandeld en in schrift gesteld worden. Hertog Jan stond tot groot genoegen zijner Vla- mingen deze vijf belangrijke punten toe. Hij verkoos de stad Oudenaarde tot zijn zetel en plaatste er ook zijne regtkamer, die onder Hertog Filips te Lille (Rijsscl) geweest was. Hij gaf den Vrijlaten de in 1393 verloren vrijheden weder, hief de verbeurd- verklaring op der goederen die den Brugschen op- standelingen in 1.J81 hadden toebehoord, en stelde vast, dat geen goederen meer om oproer ofwcêr- spannigheid aan de wet mogtcn aangeslagen worden. Voor zoo vele en groote gunstbewijzen waren de Vlamingen niet ongevoelig: zij overlaadden hunnieu- wen Graaf met geschenken. Terwijl Hertog Jan onbewimpeld zijne vijande- lijke gezindheid te kennen gaf ten aanzien van den Hertog van Orléans, die in dit tijdsgewricht aan het hoofd van \'s Konings Raad te Parijs stond, had de Graaf van st. Pol, zoowel een leenman der Fransche Kroon als van het Graafschap Artois, eene onderneming aangevangen die Koning Henry IV van Engeland geweldig verbitterde. Waleran van st. Pol waagde het namelijk, een aanslag tegen het kas- teel Marche, bij Calais te ondernemen, een vijande- lijk bedrijf dat niets anders ten gevolge had dan cenigc verwoestingen. Marche toch bleef in liet be- zit der Engelschen. Naar aanleiding van dien aanval meende Ko- ning Henry zich geregtigd, Vlaanderen te besto ken. Werkelijk had Jan in de Vlaamsche steden op de grenzen van het Calaisis een niet onbelang- rijke krijgsraagt, onder Jan van Walle, verzameld, wier houding dreigend genoeg was, om de bewo- ners van Calais op verdediging tegen de Vlarain- gen, of liever tegen de soldeniers van den Graaf, bedacht te doen zijn. Daarbij oordeelden de Engel- schen niet zonder grond, dat zoo zij Hertog Jan aantastten, de Hertog van Orléans hem aan zijn lot zou overlaten. Men schreef den 22 Mei 1105, toen de Engcl- Bcho vloot, 22 schepen sterk, onder Hertog Thomas van f\'larence, den broeder van Koning Henry, en den Admiraal der Kroon, den Graaf van Pembroke, in het Zwin bij Sluis het anker uitwierp. De vijanden waagden het de stad en het Groote Kasteel aan te tasten. Doeh hun pogen was te vergeefs. De Slui- senaars verdedigden zich met zooveel moed en ge- luk, dat de Britten afhielden, na bij den aanval hun Admiraal verloren te hebben. De landzaten konden echter niet verhinderen, dat de Engelschen verscheidene koopvaarders, waaronder een aantal die den Oosterlingen toebehoorden, benevens de dorpen van Cadzand en die langs het Zwin plunder- dcn. Zelfs moest men het aanzien, dat de vijand eenigc kerken aan kolen legde, b. v. die van Heis-

-ocr page 683-

		OESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		071
		het aanbreken van het volgende gunstige jaarge- I tijde gezamenlijk tegen Engeland op te rukken. Hertog Jan zou het beleg voor Calais slaan, ter- j wijl Louis van Orléans alle krachten zou inspan- nen om de Engelschen Guicnne te ontrukken. Overeenkomstig deze bepalingen rukten de beide opperhoofden met talrijke legers in het veld (1406). Voor Calais gekomen, liet Hertog Jan drie houten torens oprigtcn, die, op wielen geplaatst, bij eene bestorming tot aan de vesten gevoerd konden worden. Het beleg was eindelijk zoo ver gevorderd, dat de belegeraars gegronde hoop koesterden, om als overwinnaars de stad binnen te dringen, toen de naijver van Louis deze verwachting den bodem insloeg. Deze was, zonder iets van belang verrigt te hebben, uit («uienne teruggekeerd. Bij de glorie- zucht der Franschen kon hem niets onaangenamer zijn dan zijn mededinger te zien zegevieren. Zoo Hertog Jan Calais aan Frankrijk terugbragt, moest zijn invloed dalen. Hij wist een bevelschrift van zijn broeder, Koning Charles VI, te verwerven, waarbij den Franschen in het kamp voor Calais be- volen werd, af te trekken. Bijna alle aanvoerders en manschappen ontvingen dezen last met misnoe- gen, doch het bevel luidde zoo nadrukkelijk, dat zij niet weigeren durfden naar de hun aangewezen kwartieren terug te kecren. Die aftogt dwong Hertog Jan om eveneens regtsomkeer te maken. Het getal Bourgondische, Artesische en Vlaam- sche hulptroepen was te gering, om het beleg met hoop van welslagen voort te zetten. Sedert den Doorniker vrede had Vlaanderen — wanneer men den aanslag der Engelschen tegen Sluis uitgezondert — bij voortduur rust en voor- spoed genoten. Nijverheid en koophandel leverden schatten aan de burgers op, van welke velen gaarne een deel daarvan besteedden oin hunne kerken, ge- stichten en woningen met kunstvoortbrengselen te sieren. Toen eene factory van Venetianen zich in 1405 te Brugge vestigde, vond zij er de weelde, den kunstzin van hare vaderstad terug. Jammer genoeg brak in het begin van 1107 een geschil uit tusschen de Bruggelingen en Vrijlaten niet betrekking tot de lakenweverij. Zich beroe- pende op een privilegie van 1322, stoorden de wevers van het Vrije zich niet langer aan de be- perkingen, die ten jare 1381 te hunnen aanzien genomen waren. Zij oefenden hun bedrijf in zijn vollen omvang uit. Bij de beperkte inzigten van dien tijd achtten de Bruggelingen zich daardoor hevig verongelijkt. Zij rotten te zamen, vcrstrooi- den zich in de kleine steden en vlekken in het ronde en vernielden al de getouwen. Niet zonder moeite gelukte het Hertog Jan een einde aan deze onrust te maken. Maar hij liet beide partijen on- dervinden, dat het dwaas was hem te tergen. Liet hij den wevers in \'t Vrije toe, hunne nering voort te zetten, zij moesten zich verschillende beperkin- gen laten welgevallen; terwijl do Bruggelingen zich moesten getroosten voortaan een zevende deel hunner inkomsten aan den Graaf uit te keeren.
		Bij de toenemende behoeften der gemeente moes- ten daardoor de belastingen vermeerderd worden. Daartoe werd een regt op het gemaal, de zoogc- naamde calliote, voorgesteld en aangenomen. Zoodra de Vlaamsche aangelegenheden het hem veroorloofden, keerde Hertog Jan naar Frankrijk terug, waar het jammerlijk bewind van Hertog Louis van Orléans het volk razend maakte. Het verspillen van \'s Lands gelden bereikte eene hoogte, dat de schatmeesters, om de vereischte sommen te krijgen , gcenc zwarigheid maakten om de burgers en land- lieden in den letterlijken zin van het woord uit te plunderen. Hertog Jan hoorde met genoegen dat de Parijsehe burgerij de regering vau Louis van Orléans vloekte. Dit opende hem eene uitmuntende gelegenheid om den Hertog en de overige leden van \'s Ko\'nings Raad te trotseren. Kr vielen vaak hevige toqneelen tusschen de beide hooggeplaatste neven voor. Niettemin gelukte het den Hertog van Berri, hun oom, den 20 November 1107, eene verzoening tusschen beiden te bewerken. Jan en Louis legden zich, overeenkomstig de gebruiken van dien tijd bij dergelijke gelegenheden, in het- zclfdc bed te slapen, ontvingen te zelfder tijd, nevens elkander geknield, het heilig avondmaal en teekenden te zamen een oorkonde, waarbij zij zich verbonden, elkander in alles als broeders te bejegenen. Drie dagen later bleek het zonneklaar, dat die verzoening niet dan een verachtelijk spel was ge- weest. De Hertog van Orléans had den namiddag van den 23 November doorgebragt in een hotel bij de Portc-Barbettc, waar Koningin lsabeau kort te voren van een dood kind bevallen was. Tegen acht uur des avonds kwam een kamerdienaar Hertog Louis berigten, dat zijn broeder, Koning Charles, hem onmiddellijk wenschte te spreken. Niets kwaads vermoedende, begaf de Hertog zich op weg. Hij bereed daarbij een muildier, terwijl zijn klein ge- volg, twee schildknapen en eenigc bedienden, te voet nevens hem ging. Naauwelljk8 was hij tot zekere herberg hl) de Bortc-Barbette gekomen, of eenige gewapenden, tien tot twintig in getal, versperden hem den weg. Zij hieven den kreet aan: "Sla dood, sla dood!" trokken hunne wapens en drongen op den Hertog aan. Een houw met een bijl verpletterde den Prins de regterhand. "Laat af, mannen!" riep de gewonde. "Ik ben de Hertog van Orléans!" "Dien moeten we juist hebben," luidde het antwoord. Daarop wierpen ze het muildier ter aarde en kloofden den Hertog zoodanig het hoofd, dat de hersens in het ronde spatten. Na hierop door neer- geworpen voetangels den weg versperd te hebben, kozen zij de vlugt. \' Zoodra het lijk door voorbijgangers gevonden werd, droeg men het naar eene naburige kloos- terkapel, waar welhaast eene groote menigte ede-
		1 Zie de plaat op bladz. G6U.

-ocr page 684-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

<>.7l>

leh en burgen van allen stand zich verdrong om het slagtoffer van partijzucht te aanschouwen. Den Prinsen en edelen sloeg bij het verhaal van het voorval de schrik om het hart, omdat zij niet te weten konden komen wie het schelmstuk gepleegd hadden. Sommigen schreven den moord toe aan den Sire de Canni. wiens gade, naar men be- wcerde, door Hertog Louis onteerd was. In den namiddag van den volgenden dag (24 November) werd het lijk van den vermoorden Hertog niet vorstelijke eer ten grave geleid in het klooster

nen de commissarissen, aan wien het onderzoek aan- gaande den moord was opgedragen. Na het mede- deelen van hunne verrigtingen, verklaarden zij , dat zich onder de moordenaars een waterdrager uit het Paleis van Artois had bevonden, weshalve zij verlof verzochten, om dat hotel binnen te treden. .lan van Bourgondië, wiens woning hierdoor J was aangewezen, veranderde van kleur. Zijn neef, Louis II van Anjou, die den titel droeg van Ko- ning van .Sicilië, nam hem ter zijde. "Weet ge iets van dit feit?" vroeg hij hem.

Vilrntiria Yiicnnti, weduwe van l»uix van Orléans, »uiec-kt haar ichuonbroeder, Koning Charles VI, de ni\'ionlenava van haar man te itralfen

"Zeg het mij. Gij kunt noch moogt het mij ver- zwijgen." Hertog Jan stond verbluft. Nokkend bekende hij, dat hij door eeno ingeving des duivels, zijn neef, den Hertog van Orléans, had doen ver- moorden. "Zoo verlies ik mijn beide neven!" riep de Her- tog van Berri uit. En op dit zeggen verwijderde zich Hertog Jan zonder een enkel woord verder te uiten.

der (\'elestijnen. Daaraan namen deel de Koning van Sicilië, Hertog Jean van Berri, Hertog Jan van Hourgondië, Hertog Louis van Bourbon, Graaf Filips van Nevers en Bethel, Graaf Waleran van st. l\'ol, de Markgraaf van Ponthieu, de Graven van Clermont, Vendome en Dammartin, de Con- nétable des Bijks en een groot aantal hoogere en lagere edelen. Daags daarna vergaderde de Koninklijke Baad bij den Hertog van Berri. In hun midden versche-

-ocr page 685-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

673

zaak en die uwer kinderen is ook de mijne!" \' Maar de arme Charles VI was buiten staat het voornemen, dat hij bij deze ontmoeting opvatte, te volvoeren: hij vergat reeds na weinige oogen- blikken wat hij kort te voren gezegd of bepaald had. Ook waren reeds velen zijner vassallen in onderhandeling met Hertog Jan getreden, omdat zij den Bourgondiër ver boven den Hertog van Berri en de overige Prinsen stelden. Het voor- beeld, dat de edelen in hun worsteling met de burge- rijen, die steeds naar grooter vrijheid haakten, gedu- rende meer dan een kwart-eeuw gegeven hadden, droeg jammerlijke vruchten. Het scheen alsof het gansche Land geen onderscheid meer kende tusschen

De overige Prinsen bleven verstijfd van schrik zitten. Zij waren door liet gebeurde zoo verward, dat zij gcene besluiten konden nemen. Toen tegen den morgen van den 26 een nieuwe vergadering was belegd, begaf zich ook Jan zon- der Vrees naar de raadzaal, alsof het schrikkelijke feit geen plaats had gehad, en zijne bekentenis niet gevolgd ware. Maar zijn oom, de Hertog van Berri, sloot hem buiten de deur. "Neef," sprak de oude man, "wacht u om in den raad te komen. Niemand verlangt er u te zien." O-ogenblikkelijk sprong Hertog Jan te paard en sloeg den weg naar Vlaanderen in. Hij werd tot de grenzen van Artois nagezet. Eerst toen hij Ba-

"«"C4

AWéU.

Stag van Aiincourt.

paumc bereikte , kon hij zich veilig rekenen. Van daar begaf hij zich eerst naar Lillc (RIJssel) en vervolgens naar Gent, waar zijne gade, Marg.v retha van Beijeren, inmiddels met groot doorzigt aan de welvaart van Vlaanderen had gearbeid. Terwijl de Hertog naar Gent week, was de weduwe van den vermoorden Hertog, de Italiaan* sche Prinses Valcntina Visconti, van Blois, waar zij woonde, te Parij3 gekomen. Den 10 December wierp zij zich aan \'s Konings voeten om gereg- tigheid te erlangen. Charles VI, die op dat oogenblik een weinig opgeklaard was, omhelsde zijn schoonzuster, terwijl hij haar toevoegde:"Uwe

goed en kwaad. De Parijsche bevolking zag in het gebeurde op den 23 November niets dan hare be- vrljding van een dwingeland, die haar drukkende belastingen had opgelegd, terwijl de vassallen van den Hertog van Bourgondie", ja zelfs de Staten van Vlaanderen en Artois, hem zonder huivering hun bijstand beloofden tegen allen, die hem om den moord op Louis zouden vervolgen. Uit vrees, dat Hertog Jan bij dezen staat van zaken een verbond met Engeland zou aangaan, noodigden de Hertog van Anjou en de Hertog van 1 Zie de plaat op bit. 072.

-ocr page 686-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		071
		Berri Hertog J.in van Bourgondiö uit om naar Amiens te komen, waar men over eene verzoening zou onderhandelen. Jan stemde er in toe, en, door zijne Vlamingen en Artesiërs ruim van geld voor- zien, trok hij met een schitterend gevolg van ede- len en gewapende mannen naar de Somme. Zijn oom en neef hielden hem op de zamenkomst voor, dat hij Koning Charles vergiffenis zou vragen en in ieder geval de volvoerders der euveldaad uitlc- veren. Maar hij antwoordde : "De Koning en het Kijk mogen mij dankbaar zijn dat ik hen van hun grootsten vijand heb ver- lost. Wil de Koning mij den oorlog aandoen, om- dat ik hem een zoo groote dienst bewezen heb, dan zal ik weten mij door de wapens den vrede te verzekeren." Te vergeefs verbood \'s Konings Kaad Hertog Jan om naar Parijs te komen. Met een ontzag- verwekkend leger, voor een goed deel Vlamin- gen en Artesiërs, trok deze door Picardie en Ile-de-Franee, zonder den minsten tegenstand te ontmoeten. Toen hij st. Denis naderde , poogden de Hertogen van Anjou, Berri en Bretagne hem met vriendelijke woorden te bewegen, om niet verder te gaan. Dan dit was vruchteloos. Jan zon- der Vrees voleindigde zijn togt, vergezeld door zijne beide broeders. Niemand die het waagde, hem de minste tegenweer te bieden, den minsten smaad aan te doen. Integendeel, de burgerij juichte, en zelfs de kinderen riepen vrolijk uit: "Lang leve de Hertog van Bourgondiö!" Het volk was vol hoop, dat de hooge belastingen, die Hertog Louis der burgerij had opgelegd, zouden vermin- derd, zoo niet geheel afgeschaft worden. Jan zonder Vrees begeerde van \'s Konings Raad eene openbare zitting om zich te regtvaardigen over de bedreven daad. Tc dien einde werd eene vergadering op den 8 Maart 1408 in het paleis van Graaf Waleran van st. Pol gehouden. Op deze bijeenkomst waren tegenwoordig Koning Charles VI, de Dauphin, de Kardinaal de Bar, de Koning van Sicilië, benevens vele edelen en geestelijken. Zekere Jean Petit, een Fran- ciscaan en doctor in de godgeleerdheid, nam daarbij het woord, om eene lofrede op Hertog Jan van Bourgondië te houden. Met een vloed van woorden poogde hij het bewijs te leveren, dat het elk geoorloofd is om een dwingeland te dooden. Vervolgens wees hij er op, dat Louis van Orléans een dwingeland was geweest, dat men hem pligtig aan gekwetste majesteit moest houden, daar hij zich wederspannig had betoond tegenover de Kroon, en getracht had zoowel om den Koning te vermoorden als diens stam uit te roeijen, ten einde zelf den troon te bestijgen. Hieruit trok hij het besluit, dat Jan van Bourgondië, wel verre van laakbaar gehandeld te hebben, eene goede daad had verrigt, waar- voor hij de erkentelijkheid van Vorst en onderdaan moest inoogsten. Geen der aanwezigen opende den mond, om deze jammerlijke leer te bestrijden. De hovelingen dron-
		gen zelfs bij den Koning aan om Hertog Jan te bedanken, en, nadat de zinnelooze Monarch aan dien wenk had voldaan, bezegelde hij de genade- brioven die ten behoeve van den Hertog-moordenaar waren opgesteld. Nagenoeg een half jaar achteroen bleef Jan van Bourgondië" te Parijs vertoeven, waar hij alles naar zijne hand stelde. Maar onverwacht werd hij naarde Nederlanden geroepen, daar zijn schoon broeder, Jan van Bcijeren, die sedert l\'lftOopdcn Luikschen Stoel zat, door eene verregaande dwingelandij jegens zijne onderdanen in de klem was geraakt. Met zijne Bourgondiërs en vreemde soldeniers, voegde Jan zich bij de krijgsscharen van Hertog Willem van Bcijeren, Graaf van Henegouwen, Holland en Zec- land, en die van Graaf Willem van Namen, waarna hij dat ontzaggelijke leger tegen de Luiksche opstandelingen aanvoerde. Bisschop Jan, die binnen Maastricht was opgesloten, werd bevrijd en zijne tegenstanders in den veldslag bij Othée, den 23,ttn September (1408), volkomen verslagen. \' Te Parijs maakten \'s Hertogs vijanden gretig gebruik van zijne afwezendheid om zijn invloed op het bestuur van Frankrijk te knotten. Een der Prinsen, die standvastig geweigerd had, om tot de verzoening met Hertog Jan toe te treden, de Hertog van Bourbon, bragt den overigen de schande onder het oog, die zij zich op den hals haalden, door zich bij den moordenaar van Hertog Louis aan te sluiten. Op zijn voorstel wapenden zich allen en vereenigden zich rondom de Koningin, terwijl zij zich meester maakten van de bruggen, poorten en wallen van Parijs (5 September 1408). De weduwe van Louis van Orléans keerde op het berigt dezer omwenteling naar Parijs terug, om haar schoonbroeder andermaal te bezweren, haar vermoorden echtgenoot, zijn broeder, te wreken. Op nieuw werd \'s Konings Raad blj- cengeroepen, om over de schuld of onschuld van Jan van Bourgondiö te oordcelen. Ditmaal beklom een Benedictijner den katheder om het gevoelen der Kerk over den moord bij de Porte-Barbette te verkondigen. Geheel in tegenspraak met Pater Jean Petit, schetste Pater Serisi het gedrag van Hertog Jan jegens Hertog Louis als een zwart verraad, als een misdrijf dat, volgens goddelijke en mcnschelijke wetten, de zwaarste straf naar zich moest slepen. De uitspraak was, ten gevolge dezer voorstel* ling, geheel anders dan het jaar te voren: men verklaarde de genadebrieven aan Hertog Jan van Bourgondië verleend, voor nul en zonder waarde (l(i September 1408). Doch naauw vernamen de zaamgezworenen de overwinning, die Hertog Jan te Othée had bevoch- ton, of het hart zonk hun in de schoenen. Toen Jan, door duizenden ruiters en voetgangers ver- gezuld , naar Frankrijk terugkeerde, dacht niemand 1 Vergelijk bladz. 266 en 267.

-ocr page 687-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		«75
		er meer aan om tegenstand te bieden. De Herto- gin van Orléans vlood met een gebroken hart, Ko- ningin Isabeau en de Prinsen weken naar Tours, met zich voerende zoowel den Dauphin als den ongelukkigcn , zinneloozen Charles VI. Andermaal werd Hertog Jan bij zijne terugkomst te Parijs een schitterend welkom toegebragt. Hier- door gesteund, zond hij zijn schoon broeder, Wil- lem van Henegouwen, naar Tours bij het Hof om ecne verzoening te bemiddelen. In de zamenkomstcn van den Hollandsehen Graaf met den Koning en de Prinsen, werd be- sloten, dat beide partijen in de eerste maan- den van 1409 een congres te Chartres zouden houden. Den 9 Maart werd deze vergadering geopend, waartoe Hertog Jan zich, door 0<X) ruiters vergezeld, naar Chartres had begeven. Volgens overeenkomst smeekte hij hier Koning Charles VI, in de tegen- woordigheid der Koningin, van de Prinsen van Orlé- ans en der zaamgestroomde Graven en Ridders, ver- giffenis voor den bedreven moord aan den Hertog van Orléans, waaraan hij erkende schuldig te zijn. De Raad liet den zinneloozen Monarch de verlangde vergiffenis uitspreken en den drie zonen van den ver- moorden Hertog gebieden ora dit voorbeeld te volgen. Weenende voldeden de drie knapen, van welken de oudste nog geene zeventien jaren telde, aan dien eisch. Hertog Jan en de Prinsen gaven elkander den kus des vredes en zwoeren, de handen op het Evangelie uitgestrekt, dat zij altijd en in alle omstandigheden goede vrienden zouden blijven. Ora deze verzoening nog sterker te bekrachtigen, bemiddelde \'s Konings Hof een huwelijk tusschen Philippe van Orléans, tweeden zoon van Hertog Louis, en Catharina, de tweede dochter van Her- tog Jan van Bourgondie*. Jan zonder Vrees had zijn oogmerk met den moord bereikt. Hij voerde het bewind over Frank- rijk in den naam der Koningin en van den Dauphin (den Hertog van Guienne). Koningin Isabeau, ecne vrouw van groote schoonheid, doch eene afschuwc- lijkc inborst, verbond zich thans aan den moor- denaar, zoo als zij zich vroeger met diens slagt- offer vereenigd had, en de Hertog van Guienne had te weinig invloed om iets daartegen in te brengen. Men had hem door den echt verbonden aan Margaretha, de oudste dochter van den Bour gondiör. Al de edelen van het Verbond der Le- liön, met uitzondering der kinderen van Or- léans, die sedert Jan\'s terugkomst Parijs verlaten hadden, keerden naar de Hoofdstad terug. Alsof er niets buitengewoons ware voorgevallen, herleef- den do feesten, de bals, de banketten, waar een oningewijde niets anders kon ontwaren dan zorge- looze vreugde. Hertog Jan was de ziel van \'s Konings Raad, waartoe nevens hem twee Prinsen behoorden, die den titel van Koning voerden. De eerste was Louis II, van Anjou, die het Hongaarsche Ko- mng.shuis het bezit van Sicilië betwistte; de an-
		I der de Koning van Navarre, de zoon van Char- j les Ie Mauvais, een man die Frankrijk onbesehrijfe- lijk veel leed berokkend had. Naar de goedkeuring j van \'s Konings oom, den Hertog van Berri, werd ] weinig of niet gevraagd. Jan van Bourgondie\' zag zeer wel in, dat hij, om zich te handhaven, eenige wenschen van \'t ! volk, dat zoo veel van hem hoopte, moest inwil- 1 ligen. Daarom schafte hij eenige belastingen af, i doch hij wachtte zich wel de regten op den ver- j koop van zout mede op te heffen. Als ter vergoc- I ding vergunde hij der Parijsche burgerij om zelve den proost der kooplieden en de aanvoerders van hare burgerwacht te benoemen. Ten einde te zelfdcr | tijd de ingezetenen der eerste Vlaamsche hoofdstad naauw aan zich te verbinden, verplaatste hij zijn geregtshof van Oudenaarde naar Gent. Hertog Jan was niet voldaan met den invloed van den Hertog van Berri geknot te hebben, hij wilde het zoo ver brengen, dat ook de woorden der Ko- ningen van Sicilië- en Navarre alle beteekenis ver- loren. Dit voornemen gelukte hem werkelijk, door den Dauphin, zijn schoonzoon, in hunne plaats tot Mede-regent te doen benoemen. Maar de Hertog van Bourgondië handhaafde zich niet lang in het ongestoord bezit van het oppcrbc- stuur over \'t schoone Frankrijk. Het Hof en de edelen van hoogen rang konden nimmer vergeten, dat hij, die nu over alle raagt beschikte, het leven aan een Prins van den bloede had ontnomen. Toen de oudste zoon van den vermoorden Prins de jaren begon te be- reiken, dat hij den titel van Hertog van Orléans kon aannemen, achtte hij, dat de tijd naderde, waarop hij zijn vader moest wreken. Hij omringde zich door mannen, die, even als hij, persoonlijke vijanden waren van Jan zonder Vrees. Vooral stond hij in naauwe betrekkingen tot Bernard Graaf van Armagnac, die het geenszins verkroppen kon, dat zijn schoonvader, \'s Hertogs oom, de Hertog van Berri, in alle hooge aangelegenheden werd voorbijgegaan. Deze Graaf Bernard was een aller- gevaarlijkst tegenstander. Niet minder volhardend dan Jan van Bourgondili, werd hij evenmin door naauwgezethcid van geweten verhinderd om met de omstandigheden zijn voordcel te doen. Hij had cenigen neven, die hem eene erfenis betwistten, een geheelen tak van zijn Huis, de oogen doen uitstc- ken en zoo verminkt in een put werpen. Deze Bernard stelde zich aan het hoofd der mis- noegden. Hij wierf troepen en vernieuwde den strijd, waarbij de namen van de Bourgondiërs en Armag- ] nacs die werden der fractiën tusschen welken het Rijk zich verdeelde. Moorden, gruwelen en de afschu- welijkste wandaden waren aan de orde van den dag, nu de tweedragt der eerzuchtige hoofden Frankrijk j in de grootste verwarring stortte. Terwijl de Armag- I nacs Gien tot uitgangspunt van hun verbond kozen i (15 April 1410), bleef Parijs, het middelpunt en I de prijs van den strijd, op de zijde der Bourgondiërs. Eene bende van vijfhonderd van \'s Hertogs dolzin- nigste aanhangers voerde er in zijn naam een waar

-ocr page 688-

		67(1
		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		schrikbewind. Onder het voorwendsel van de Armag-  I eenkomst werd door beide partijen zoo zeer met nacs te bestrijden, verjoegen, beroofden en vermor-    voeten getreden, dat de wapenrustingen, de over- zelden zij hunne persoonlijke vijanden.                      vallen, de verrassingen, de moorden en wandaden Te vergeefs poogden vredelicvcndcn, vooral de    reeds in de lente van 1411 weder aan de orde van leden der Universiteit te Parijs, do verdeelden    den dag waren. herhaalde malen te vereenigen. Er werden wel nu        Door dezen strijd werden ook in \'t Graafschap en dan verdragen tot stand gebragt, maar altijd    Artois de rust en vrede verstoord. Daar de Ar- spoedig weder verbroken, waarbij elke breuk nieuw    magnacs groote benden soldeniers in de nabu- voedsel schonk aan de verbittering.                        \' rige steden van 1\'icardie gelegd hadden, doinei-
		ltidilrrs uit ili-ii tij11 van Jwi tonder Vrees.
		Zoo was onder de bemiddeling van Graaf Wil-  j nen van den Hertog van Orlcans, t. w.: Cler- lem VI van Holland en andere Vorsten, den 2<lcn.     mont, Beauvais, Soissons, Roye, Montdldier, Ham, November 1-110, te Bicêtro eene overeenkomst ge-    enz., trokken deze herhaalde malen over de Au- sloten, waarbij de Hertogen van Bourgondit\' en    thie. Om zijne trouwe Artesiörs voor die in- Orléans zich vcrpligtten om elk naar zijne heer-     vallen te dekken, gaf Hertog Jan den Heeren de schappij terug te kecren en zich niet meer met  j Helly, de Bornoville en anderen last, om Bapaume de zaken des Rijks te bemoeijen, tenzij Koning    te versterken, en te dier stede eene talrijke krijgs- Charles hen daartoe liet ontbieden. Doch deze over-  [ magt te verzamelen.

-ocr page 689-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           G77

Vlaanderen kon gewigtige diensten bewijzen. Om de ingezetenen tot het verschaffen van gercede penningen te bewegen, schonk Hertog Jan, hun (Iraaf, den Gentenaars het voorregt om voortaan leengoederen zoowel te mogen koopen als verkoo-

Tot nog toe hadden de leden van liet Huis van Orlêans teruggedeinsd om liet verdrag van Char- tres op te zeggen. Doch nu de zaken zoover wa- ren gekomen, verheelden de jonge Hertog van Orléaus en zijne bondgenooten hun haat tegen den

Hertog Jan zonder Vrees te Montercau vermoord

Hourgondischen Hertog niet langer. Den 11 July (1411) zonden zij hem eene uitdaging tot een nieuwe worsteling, en Jan Zonder Vrees weifelde niet om dat voorstel aan te nemen. Voor beide partijen was de grootste zorg, zich manschappen en geld te verschaffen. Het rijke

pen, hetgeen hun tot nog toe, ten voordeele der edele geslachten, verboden was. Hij verpandde verscheidene domeinen, verkocht sommige ambten en zegelde tegen uitkeering van groote geldsom- men verschillende oorkonden, die privilegiën aan de burgerijen bevatten.

-ocr page 690-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		078
		In korten tijd verzamelde Hertog Jan alleen in Vlaanderen 2.r>.t)00 krijgslieden. Hij kon hen met trots monsteren, want allen waren uitgelezen strijders. Niettemin leverde het vrij wat moeite op, om hen in te deelen, daar de bewoners van het Noordwestelijk Vlaanderen met elkander oneenig waren wie onder den banier van Brugge en wie onder dien van het Vrije moesten optrekken. Aan deze verdeeldheid maakte Hertog Jan, den 17 Augustus, een einde. Hij verklaarde toen, dat, zonder cenige regten te kren- ken, bij den aanstaanden veldtogt, de sehutterijen van Sluis, Damtne, Houcke, Monnikenreede, st. Anna ter Muiden, Blankenberge, Oostende en Dixmui- den zich bij de Bruggelingen moeten voegen; doch dat de mannen van Uzendijke, Oostburg, Aarden- burg, Oudenburg, Qhistel, Thourout, Eecloo, Cap- rijeke en Lembeke met de Vrijlaten zouden gaan. Een tweede twist tusschen deze Vlaamsche hulp- benden ontbrandde, toen het leger zich in beweging had gesteld en over Doornik het Vermandois nader- de. Ditmaal hadden de Vrijlaten het met de Yper- lingen te kwaad. De eersten beweerden dat zij onmid- dellijk op de Bruggelingen moesten volgen en dus den Yperlingen voorgaan. Maar de laatstcn hiel- den staande dat zij de voorkeur hadden. Hertog Jan liet door zijne beslissing den voorrang in het raid- den. Hij beval dat den eenen dag de Vrijlaten onmid- dellijk opde Bruggelingen zouden volgen, doch dat dit voorregt den volgenden den Yperlingen zou be- hooren, terwijl deze beurtwisseling gedurende den ganschen veldtogt zou plaats grijpen. In September (1411) bereikte Hertog Jan de vesting Ham, op den linkeroever van de Somme. Clugnct van Brabant en Manasses Quicret. die deze stad met een Armagnacsch garnizoen bewaakten, verdedigden haar met grootcn heldenmoed, doch waren niet bij magtc, toen de Bourgondiërs en Vla- mingen storm liepen, om den hevigen aanval af te slaan. Na vruchtelooze pogingen om den vijand te- rug te dringen, zochten zij hun heil in een aftogt, die Ham aan do aanvallers overleverde. Nagenoeg alle inwoners, die geene gelegenheid konden vin- den om te ontwijken, werden vermoord, van de man- ncn slechts zes of zeven monniken uitgezonderd. Vervolgens werden al de huizen en kerken geplun- derd en in brand gestoken. Zoodra de bezetting van Ncsle Ham in vlam- men zag opgaan, durfde zij de aankomst der over- winnaars niet afwachten. Zij zocht dus een goed heenkomen, waarop de ingezetenen zich zonder eenigen wederstand aan Hertog Jan overgaven. Vreezende voor de wraak van den magtigen Bour- gondiër, beloofden zij met plegtigcn eed, dat zij zich nimmermeer onder de vlag der Armagnacs zou- den scharen. De stad Boye en verscheidene kleinere sterkten vielen eveneens in de magt van Hertog Jan. De veldtogt ging voorspoedig tot het leger zich voor Montdidicr had neergeslagen. Dan ter naau- wernood had het beleg dezer stad tien dagen geduurd, of de Gentenaars, oordeelende dat zij
		niet gehouden waren om \'s Graven banier buiten hunne landpalen te volgen, namen het besluit zich terug te trekken. In het holst van den nacht bra- ken zij hunne tenten op en maakten alles gereed om naar hunne haardsteden terug te keeren. De verbijsterde Hertog vroeg den aanvoerders de reden waarom zij en hunne manschappen hem te midden van den veldtogt verlieten. Zij antwoordden hem, dat de tijd waarvoor zij zich verbonden had- den, was ten einde geloopen, en zij zich niet verder wilden bemoeijen met aangelegenheden die hun niet het minst aangingen. Hertog Jan, vroeger altoos zoo vastberaden, ge- droeg zich thans weifelend en zwak. Blootshoofds en met zaamgevouwen handen smeekte hij zijn Gentschen onderzaten, hem niet in den nood te verlaten. Hij hield hun voor oogen, dat hij op hen zijn betrouwen had gesteld en hunne hulp thans meer dan ooit noodig had, omdat een veldslag met den vijand op handen was. Hij beloofde niets te- gen hun vertrek te zullen inbrengen, zoo zij nog slechts zes of acht dagen geduld wilden hebben. Maar alles was vruchteloos, zelfs zijne verzeke- ring dat hij hun rijkelijk voor de betoonde dicn- stcn zou beloonen. \'s Hertogs spijt over deze vermindering van strijd- krachten nam niet weinig toe, toen ook de Brug- gclingen, Vrijlaten en Yperlingen verklaarden dat zij het voorbeeld der Gentenaren zouden volgen. Hij zag zich echter gedrongen, zijn weerzin te verbergen, ja voelde zich zelfs genoopt hun voor de bewezen diensten te danken. Nog meer, hij gaf hun een sterk geleide mede, om zorg te dra- gen , dat zij in Artois of Waalsch-Vlaanderen geen ongeregeldheden aanrigtten. De loop van dezen veldtogt bragt de Brugsche burgers, toen zij hunne vaderstad naderden, op het denkbeeld om de afschaffing van de calliote te eischen. Zij besloten tot dit einde bijeen te blijven en werden daarbij ondersteund door de krijgslieden uit Blankenberge, Darame, Monnikcn- reede, Houcke, Sluis, Aardenburg, Oostburg, Ou- denburg, Oostende, Dixrauiden en Thourout. Al die afdeelingen sloegen hunne tenten op buiten de Srae- depoort, op het veld tusschen st. Baafs en st. An- dries. Twaalf dagen achtereen bleven zij in deze dreigende houding. Eerst nadat de magistraat bc- sloten had om toe te geven, toonden zij zich meer handelbaar. Men bragt hun het kalfsvel of per- kament waarop de bepalingen der calliote opgetcc- kend stonden. Dadelijk wierpen de belhamels zich daarop en scheurden het met de tanden in duizend stukken, want ieder wilde een aandenken hebben aan de vernieling der gehate belasting op het gemaal. Na het gejuich over de behaalde vic- torie, ging het leger uiteen. Als overwinnaars trok- ken de Bruggelingen met ontrolde vanen de stad binnen. Maar alvorens van elkander te scheiden, vernielden zij nog het tolhuisje op den Braamberg, waar de calliote betaald moest worden (petober 1411).

-ocr page 691-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		f.7!>
		gehuurde benden, die hij de binnenlandsche onlusten in Frankrijk naar eigen wil f!raaf Bernard\'s partij had- den omhelsd. De jeugdige Monarch veranderde nog- tans geheel van staatkunde, toen de zaamgezworen Fransche Prinsen hem in het voorjaar van 1412 het voorstel deden, om gansch Aquitanie aan de En- gelsche Kroon terug te geven, in geval Henry zijne troepen aan hunne krijgsbenden toevoegde om den Bourgondischen Hertog te bestrijden. Een kreet van ontzetting rees op uit duizenden monden, toen het berigt dezer overeenkomst door- drong tot Parijs en al de gewesten die den Her- tog van Bourgondië toebehoorden of hem als \'s Ko- nings Raad erkenden. Tezelfdertijd zonden de Vla- mingen een gezantschap aan Hertog Jan, dat hem voor oogen hield, dat zijn zoon Filips, hun toe- komende Vorst, binnen de palen van Frankrijk door te vele vijanden was omringd om geen gevaar te loopen van het leven te verliezen. Uit dien hoofde verzochten zij eerbiedig, dat de jonge Prins met hen naar Vlaanderen zon terugkeeren. Hertog Jan bewilligde niet slechts gaarne in dit verlangen, maar bewerkte tevens dat \'s jongman\'s bruid, Miehacla (Michèle), de tweede dochter van Koning Charles, eveneens onder de hoede der Vlamingen werd ge- steld. Door het gezantschap omstuwd, vertrokken de beide hooggeplaatste verloofden naar het wei- beschutte Gent. Was het voor de Vlamingen van onberekenbare waarde met de Engelschen in goede verstandhou- ding te leven, ook voor de Engelschen was het van belang met de Vlamingen op een goeden voet te blijven. Uit dien hoofde liet Koning Henry IV de Vlaamsche Staten polsen: öf zij den. vroeger ge- troffen wapenstilstand wilden onderhouden, öf deel nemen aan den vcldtogt die Jan van Bourgondië om het bezit van Aquitanie (Fransch en Engclsch Guienne) zou ondernemen. Wilden zij het be- stand in cere houden, hij, zoo klonk zijne ver- zekering, zou het niet breken. Het antwoord uit Vlaanderen luidde geheel in overeenstemming met de belangen van de beide volken. Het betuigde: dat de Vlamingen het verdrag ongeschonden wil- den bewaren en alle middelen zouden in het werk stellen om hun Vorst van zijn oorlogzuchtige voor- nemens terug te brengen. Het was ligt te voorzien, dat de Vlaamsche Staten, wanneer zij als bemiddelaars optraden, om de oorlogstoorts te blusschen, op geen gunsti- gen uitslag konden hopen. Inderdaad rukten Koning Charles en de Hertog van Bourgondië reeds in Juny (1412) in het veld, om de Armagnaes geheel ten onder te brengen. Hun leger was ontzaggelijk groot, want, behalve den eersten en tweeden ban uit alle Fransche gewesten die niet met de opstan- delingen heulden, telde het duizenden vassallen en krijgsknechten van den magtigen Bourgondiër. Het Fransch-Bourgondi8ehe leger rigttc zich naar Bour- ges, dat door den Hertog vanBerri en verscheidene andere hoofden der Armagnaes tot hoofdkwartier was gekozen. De belegerden, door zeer sterke wal-
		Het aftrekken zijner Vlaamsche krijgsbenden noodzaakte Hertog Jan den strijd in Pioardie op te geven. Hij keerde derhalve uit liet kamp voor Montdidier naar Parijs terug, dat inmiddels door den (Jraaf van st. Pol, als gouverneur, de partij der Bourgondiërs was trouw gebleven (23 October 1411). Vol vreugde werd Hertog Jan met zijne overgebleven 15,000 man door de ingezetenen ontvangen, want reeds kwamen de Armagnaes naar de Seine afzakken, waarbij zij hun weg door de vreeselljkste gruwelen afteekenden. Zij plunderden namelijkde landlieden alsof de Fransche boeren gc- hate buitenlanders in plaats van landgenooten ge- weest waren. Maar ook op hunne beurt handelden de "Bourguignons" niet anders met allen die zij meen- den dat tot de partij der verbonden Prinsen behoor- den, of die hun als zoodanig werden aangewezen. Duizenden slagtoffers dier plunderingen ontmoette men met afgesneden neuzen of op andere wijze ver- ininkt. zoowel op de straten van Parijs als in de naburige provinciën. Van beide zijden trof men allerlei maatregelen om de tegenpartij te verderven. Op het voorstel van Hertog Jan, verklaarde Koning Charles den Hertog van Bern, de Prinsen van Orléans, Graaf Bertrand van Armagnac en al de hoofden der zaamgezworenen schuldig aan gekwetste majesteit. Naar aanleiding van een pauselijkcn bul, die den ban over alle vereenigingen van roovers uitsprak, werden al deze aanvoerders met hunne medestan- ders plegtig geëxcommuniceerd, waarbij de klokken van Parijs als bij eene uitvaart luidden en de kerk- lichten één voor één werden uitgedoofd. Van hunne zijde versterkten de Prinsen zich door gehuurde benden, terwijl zij, even als hunne tegenstanders, verbindtenissen met de Engelschen aanknoopten. Vol vreugde ontwaarden deze, hoe hunne vijanden elkander onderling vernielden. Jan toonde bij zijn terugkeer te Parijs, dat hem den bijnaam van "zonder Vrees" niet zonder reden was gegeven. Na een vertwijfelden wederstand der Armagnaes, veroverde hij den 9 November het welvcrsterkte st. Cloud, alvorens de Hertog van Orléans en de Graaf van Armagnac tot ontzet uit st. Denis konden toeschieten. Zoo veel schrik verspreidde Jan\'s zegepraal on- der zijne vijanden, dat zij geheel ontmoedigd over de Loire weken en zich zelfs daar allesbehalve in veiligheid oordeelden. In Languedoc en het Guienne- Francaisc won de partij der Bourgondiërs met eiken dag nieuwe aanhangers. Vrceselijk was de straf die onder de oogen van Hertog Jan op zijne tegenstanders werd toegepast, leder die beschuldigd werd met de Armagnaes ge- meenschap te hebben, werd mcêdoogcnloos ter dood gebragt, en zij die men met de wapens in de hand gevangen nam, in de kerkers uit— gehongerd. Tot nu toe had Koning Henry IV de zijde van den Hertog van Bourgondië gehouden, want de Engel- schen, die bij de Armagnaes dienden, waren slechts

-ocr page 692-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

GSO

Bij het verdrag van Bourges, op den 11 July 1412, werden de bepalingen, weleer te Chartres gemaakt, op nieuw voor allen verbindend verklaard. De Hertog van Orléans en de Hertog van Bourgondit\' vertoonden zich aan het volk, ten tecken van "hunne opregte verzoening", op een zelfde paard gezeten.

len beschot, boden een hevigen wederstand. Doch in het einde waren zij wel genoopt ora zieli over te geven. Na deze belangrijke zegepraal wilde Hertog Jan den oorlog met kracht ten einde brengen, door de zaanigezworenen te verpletteren. Doch de Dauphin, Louis van (ïuienne, een jeugdig Vorst, die weinig be- hagen in het oorlogsgewoel vond, daar hij zijn hart

Hertog Jnn ronder Vrees, volant eene ininiatuurteekeninf; uit de 15de eeuw.

Die verzoening was echter ver van volkomen. Mogt de jonge Hertog van Orléans zijn gevoel ge- weld hebben aangedaan, niet zoo Bernard Graaf van Armagnac, die het roode kruis van st. George (at. Jo- ris) in zijn wapen stelde, ten teeken dat hij Koning Henry van Engeland als Heer en Meester erkende.

aan feesten en schoone vrouwen verpandde, verklaar- de, dat de veldtogt lang genoeg had geduurd en het beter was om vrede te maken. Tegen wil en dank moest Hertog Jan aan dezen aandrang gehoor gc- vcn. Het kwam volgens \'s Konings wensch tot eene schikking tnsschen de hoofden van beide partijen.

-ocr page 693-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Ü81

Haar zelfs zij, die zich aan (lc zijde van Hertog | een, zonder iels anders verligt te hebben, dan

\'s Konings Baad met verwijten over liet beheer der geldmiddelen overstelpt te hebben. De Hertog van BourgondiS die zeer wel gevoelde een der meest

,lan hadden geschaard, waren ver van eensgezind. De oorzaak daarvan lag aan den staat der geld- middelen, die ten gevolge van den burgeroorlog

en de afpersingen van hovelingen en ambtenaren I schuldigen te zijn, oordeelde alles goed te maken

Het opvoeren van een mysterie.

door hen aan \'t wraakgevoel des volks op te offeren, die hem het\' geld bezorgd hadden. Eenc botsing tusschen de Engelsche en Fran- sche strijdkrachten werd voorkomen door het af- sterven van Koning Henry IV, op den 20 Maart (1413). Zijn zoon Henry V, die, bij zijne troonsvcr- M

ren allcrtrcurigst voornitzigt opende. Alleen Her- tog Jan had bij verschillende gelegenheden twee millioen gouden krooncn uit de koninklijke schat- kist gcligt. Het bijeenroepen der Staten-Generaal tegen den 30 January 1413 voerde geen redmiddel aan: de drie standen gingen den 7 February uit-

-ocr page 694-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		082
		Hertog op den achtergrond treden en toezien dat de meesten zijner vrienden zich bij zijn onberaden schoonzoon aansloten. Verontwaardigd over dien afval, verliet Jan Parijs, met het voornemen om de Vlamingen over te halen hein tegen zijne tegen- standers bij te springen (Augustus 1413). Naardien de Hertog zijn Vlamingen, Artcsiërs en Bourgondiërs voorhield, dat zijne doodsvijanden, de Prinsen van Orléans, alle middelen zouden aan- wenden om den Dauphin te bewegen, Vlaanderen en de daarmede verknochte landen den oorlog aan te doen, vond hij allen willig om met hem op te trekken. De Staten stonden hem geld en raan- schappen toe, mits het bestand met Engeland niet verbroken werd. In January 1414 trok Hertog Jan tegen Parijs op, vergezeld door het magtigc leger, dat Vlaan- deren, Artois, Bourgondit\', Bethel en Brabant hem geleverd hadden. Doch, zonderlinge wisseling! de man die oorzaak was geweest, dat Hertog Jan Parijs moest verlaten, noodigdc hem thans uit, er spoedig terug te keeren. De Dauphin had na- mclijk, sedert hij het rijksbewind aanvaardde, aan zijne uitspattingen op zoo ontzettende wijze den vrijen loop gegeven, dat zelfs de zedelooze Ko- ningin Isabeau en de Prinsen van den bloede in ver- wijten waren losgebersten. Daarover was Prins Louis zoo vertoornd geworden, dat hij zijn schoonvader uitnoodigde, weder gemeene zaak met hem te ma- ken en den marsch van zijn leger te verhaasten. Den 9 February (1414) kwamen de Bourgon- disch-Belgische krijgsscharen voor de poorten van Parijs. Maar reeds had Graaf Bernard van Armag- nac, in weerwil van Prins Louis, de stad in vcr- dedigbaren staat gebragt. Jan vond zijne vijanden zoo wel verschanst en op hun hoede, dat hij langs de Oise moest aftrekken. Hij kon zelfs niet meer beweren, dat zijn schoonzoon, de Dauphin, hem had ontboden. Immers, deze had, door het hoofd der Armagnacs daartoe gedwongen, Jan het bevel laten toekomen om naar Vlaanderen terug te keeren. Daags nadat Hertog Jan Parijs had bereikt, maar weer terug was getrokken, werd op nieuw een veroordcelend vonnis tegen hem uitgesproken. Hij werd verklaard schuldig aan moord en verraad en met al zijne incdehelpers van alle waardigheden vervallen. Met een ontzaggelijke arraée, waarvan de sterkte die van het Bourgondische leger ver overtrof, trok de Graaf van Armagnac nu tegen de steden en stcrk- ten op, die zich op het Fransche grondgebied nog in de magt van Hertog Jan bevonden. Compiègne werd het eerst door hem bedreigd. Bezorgd voor de Bourgondische bezetting, die hij er gelaten had, verzocht Hertog Jan den drie leden van Vlaande- ren, dat zij hem hulpbcnden zouden zenden, om Compiègne te ontzetten. Maar de Vlaamsche Sta- ten gaven hem ten antwoord, dat zij geen oorlog tegen de Franschen wilden voeren, zoo lang hun gewest niet van de Waalsche zijde werd aangc- tast. Veeleer gaven zij hun Graaf den raad, om de
		heffing in, Engeland zelf met vrij wat moeite had te kampen, was verstandig genoeg om niet onmiddellijk den strijd tegen Charles VI te vernieu- wen. Het Fransche Hof vreesde hein niet veel, want het gedrag van den Engelschen Monarch, toen hij nog Kroonprini was, had niet doen vermoeden, welke groote talenten in zijne ziel sluimerden. Frank- rijk zou het maar al te zeer tot zijne schade on- dervinden. Het ongeregelde leven, waaraan de Dauphin, Prins Louis, zich overgaf, veroorzaakte, dat zijn schoonvader, Hertog Jan, hem daarover meermalen onderhield. Maar de Hertog van Guienne toonde zich met die teregtwijzingen niet gediend. Om den vader zijner gade te tergen, liep hij naar de partij van Orléans over en bezette met mannen van wa- penen uit haar midden de Bastillc. Dit was genoeg voor de 20,000 Parijzenaars, die bij voortduring Jan van Bourgondiü bleven aanban* gen, om te wapen te loopen, de Bastillc te om- singelen en tot overgave te dwingen. De "kwade raadslieden" des Dauphins werden vervolgd, opgc- spoord, in de gevangenis geworpen en vermoord, zonder aanzien van persoon of geslacht. Onder an- deren troffen vijftien staatdames van Koningin Isa- bcau en der Hertogin van Guienne dit lot. Op dit tijdstip bevonden zich juist ettelijke afgezanten uit Gent bij Hertog Jan. Parijzenaars en Gentenaren zwoeren met elkander te willen leven en sterven, en om te toonen hoezeer zij met dit nieuwe verbond waren ingenomen, versierden de Parijzcnaars zich met witte kappen, even als die, waaraan de Gentschc Witte Kaproenen hunne befaamdheid te danken hadden. De volksleiders lieten zelfs niet af om de witte kaproen Ko- ning Charles en de Prinsen aan te bieden, die het niet weigeren durfden om zich daarmede te tooijen. Wie had op den heilloozen dag van West-ltoosebecke, aan Artevelde durven voorspcN len, dat de witte kap die zijne volgelingen on- derscheidde, dertig jaren later door den Franschen Monarch, \'s Vorsten krijgslieden en de ingezetenen van Parijs zou gedragen worden? De Dauphin liet den Armagnacs weten, dat hij geen meester was van zijne vrijheid, terwijl velen, die do heerschappij moede waren van het Parij- sche graauw, dat de banier van Bourgondit! zeide te volgen, zich bij de tegenstanders van Hertog Jan aansloten. Daardoor herwon de Hertog van Orléans zoo veel magt, dat hij het wagen durfde, Parijs te bedreigen. Men voorspelde, niet zonder grond, menige botsing, en onder zoodanige om- Btandigheden achtten de welwillenden in den Lande het een geluk, dat te Pontoise een verdrag werd gesloten, waaraan allen, uitgezonderd het Quartier des Halles te Parijs en het Hotel van Artois (de residentie van den Bourgondischcn Hertog) hunne goedkeuring verleenden. Voor Jan van Bourgondit! was dit verdrag zonder twijfel een harde slag. Wijl de Dauphin ten gevolge daarvan het rijksbestuur op zich nam, moest onze

-ocr page 695-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           6H3
		steld. St. Pol had don ingezetenen vrije keuze gela- ten om de stad te verlaten, of met hem en zijne krijgslieden de gevaren des oorlogs te deelen. Elk die bleef, was gehouden, zicli van een genoegza- men voorraad levensmiddelen voor den tijd van vier maanden te voorzien. Verscheidene gebou- wen werden omver gehaald, zelfs kerken en kloos- ters, nevens de onbeschermde voorsteden. Elk was dus voorbereid toen de Franschc armee opdaagde, die, de rijksvaan in haar midden, door den Ko- ning, den Dauphin en de Hertogen van Orléans en Bourbon werd aangevoerd. Het beleg duurde zeven weken, en leverde een reeks op van-helden- feitcn." Het was bij deze gelegenheid dat men voor het eerst in Artois van haakbussen (draagbaar ge- schut) gebruik maakte. In alle ontmoetingen met den vijand toonden de burgers dat zij bij hunne Vlaam- sche landgenooten niet in moed en dapperheid ach- terstonden.Dit heldhaftige gedrag bewoog \'s Konings Raad nieuwe onderhandelingen met den Bourgondiër aan te knoopen. Zij slaagden zoodanig, dat de vrede onder de muren der stad werd gesloten. Jan zonder Vrees beloofde alle betrekkingen met den Engelschen Koning Henry V af te breken, de moordenaars van den in 1407 verslagen Hertog van Orléans aan de bevoegde regtbank uit te leveren en de sleutels der stad Arras den Koning te overhandigen. Op deze voorwaarden opende de Artesische hoofd- stad hare poorten den 4 September (1414) voor de Franschen, die eenige dagen achtereen de voldoe- ning smaakten , hunne vanen van de wallen en torens te zien wapperen. Terwijl de Franschen elkander als Armagnacs en Bourgoignons met ellende overhoopten, hield de schrandere en magtige Henry V den blik op het Rijk der Valois\' gevestigd, dat thans, nadat hij zelf allen tegenstand in Engeland had ovcr- wininen. hem bezwaarlijk weerstand zou kunnen bieden. Hij eischte van de Franschc Regering alle landschappen terug, die de Engelsche Koningen te ecniger tijd aan gene zijde van het Kanaal hadden bezeten; benevens de hand van Prinses Catharine, eenc der dochters van Charles VI en Isabeau, met een bruidschat van 2 milliocn kroonen. Voorts drong hij aan op de betaling van het nog zeer aanzien- lijke deel, dat van het losgeld van Koning Jean onafgedaan was gebleven. De opofferingen die men van . de Fransche zijde dezen gevaar- lijken vijand wilde inwilligen — afstand van hct- geen de Franschen in Guienne hadden behouden, en do Prinses met een bruidschat van GO0,OO0 kroonen — achtte Henry V niet genoeg, weshalve hij zijne uitrustingen, ten oorlog voortzette. Na eene laatste vordering, in July 1415, aan Charles VI gerigt te hebben, scheepte Henry V zich, den 13 Augustus daaraanvolgende, te Sout- hampton in, met het voornemen om, terwijl zijne troepen van Calais in \'t Graafschap Boulognc zou- den vallen, Normandie te veroveren. Hij voerde een leger aan van 6000 lansknechten, 24,000 boog- schutters en een groot getal artilleristen voor do
		Franschc steden, die hij bezet had, te ontruimen en naar Vlaanderen te komen, om in eigen persoon zijne landen te besturen en te beschermen. Onze Hertog was echter te trotsch en te eerzueh- tig om naar dezen raad te luisteren. Niettemin zag hij zich gedrongen om aan den bevelhebber van Com- piègne den last te geven, die stad bij verdrag over te leveren. De veste was onhoudbaar geworden, en Jan had thans zijne daar opgesloten soldaten in Artois hoog noodig. Het scheen een oogenblik of beide partijen mcn- schelijker gevoelens begonnen te koesteren. Althans de Armagnacs hielden zich bij de overgave van Corapiègne aan het gesloten verdrag: de Bourgon- dilirs trokken ongedeerd af (7 Mei 1414). Nu ging het Armagnacschc leger op Soissons los, eenc stad, die, ofschoon tot de domeinen van Louis van Orléans behoorendo, zich aan de zijde van Hertog Jan had geschaard. Na eene vreeselijke bestorming drongen de tegenstanders van den Bour- gonditir de veste binnen. Een groot, deel der burgerij en der mannen van wapenen, die niet bij de bc- storming het leven hadden verloren, werd door beulshanden ter dood gebragt. Bij deze gelegen- beid gaf een jongman, Jean de Menau, een tref- fend voorbeeld van kinderliefde. Zijn vader had de burgcrmilitie aangevoerd en moest uit dien hoofde in \'t lot van zijne manschappen deelen. Maar de jeug- digc Jean leverde zich in zijns vaders plaats aan de volvoerders der wraak over. Hij achtte niets zoo hoog als den oorsprong zijns levens van een ze keren dood te redden (21 Mei 1414). In het verschrikte Picardic onderwierp zich nu de eene stad na de andere, waarop de Armagnacs zich naar Artois wendden en dit Graafschap bedreigden. Vruchteloos poogde Hertog Antonic van Bra- bant te Péronnc een vredesverdrag tusschen zijn broeder Jan en Koning Charles te bemiddelen. De onderhandelingen liepen op niets uit, ja zij had- den het nadeel, dat de Vlaamsche Staten dienaar Péronnc waren gekomen om het verdrag mede tot stand te helpen brengen, den Koning verzekerden, dat zij aan geen vijandelijkheden tegen de Fran- schen zouden deel nemen, zoo lang hun Graaf- schap ongemoeid bleef. Of de Armagnacs Vlaanderen zouden gespaard hebben, indien zij tot Niéuwe-Gracht waren door- gedrongen , valt moeijelijk te beslissen. Zeker is het dat zij niet schroomden om althans het Graafschap Artois binnen te dringen. Zij waagden den eersten aanval tegen Bapaume. Het was in het heetst van den zomer, en daar bezetting en burgerij welhaast gebrek hadden aan goed drinkwater, moest de veste zich overgeven. Aan de Bourgondische soldaten werd nogtans door do overwinnaars toegestaan om, met behoud van leven en goederen, af te trekken (July 1414). Van Bapaume rigtten de Franschen zich op Arras, waarvan do verdediging was opgedragen aan Jean Graaf van st. Pol, uit den Huize van Luxemburg, die door Hertog Jan tot Luitenant van Artois was aange-

-ocr page 696-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

681

bediening van liet geschut en van allerlei soorten van oorlogswerktuigen. Engeland had geen schepen genoeg om die benden over te voeren, weshalve Hcnry daartoe Hollandsche en Zeeuwsche bodems huurde. Het Engelsche leger ontscheepte zich, den twee- den dag na zijn vertrek van Southampton, aan den mond der Seine, ter plaatse waar eene eeuw latei- de stad Havre werd gesticht. Van daar vertrok Henry onmiddellijk naar Hartleur, eene havenstad die toen met Dieppc in belangrijkheid wedijverde. Er was geen Franschc magt die op dat oogenblik tegen die der Engelschen op kon wegen. Ook had \'s Konings Raad gcene maatregelen tot verdediging getrotfen, terwijl Hertog Jan van Bourgondiü geen aandrang gevoelde om ten behoeve van een Koning en een Dauphin die hem geheel verzaakt hadden,

Het groot verlies aan manschappen, dat Koning Henry bij de verovering van Hartleur had gclc- den, zoowel ten gevolge der hcldcnmoedige ver- dcdiging der burgerij als door het woeden van den rooden loop, bewoog hem voorloopig geen nieuwen aanslag op de eene of andere vesting te wagen, maar naar het veilige Calais te trekken. Na het verlaten van do boorden der Seine, geraakte hij echter daarbij in het grootst gevaar om afgc- sneden te worden. Met moeite kwam hij te üéthen- court (bij Ham) over de Somrac, doch nabij den oorsprong van de Leijc,bij het dorp Azincourt, ge- komen, zag hij zich, den 25 October (1115), tot een veldslag gedrongen tegen den vicr- (of vol- gens een andere opgave zcven-)raaal sterkere magt der Franschen. Het was een in alle opzigten gc- lijke toestand als die de veldslagen van Crécy

De pnofcjmva \\un tilips de Stoute en Jan

er Vrees in liet Museum te Dijuii. en Poitier8 voorafging. \' Maar de herinnering aan die dagen boezemde den Engelschen moed en vertrouwen in, en hunne dapperheid, evenals Hen- ry\'s uitmuntende krijgskunde, bragten ook dezelfde uitkomsten voort. Eene nieuwe groote overwin- ning werd door Frankrijk\'s vijanden bevochten. * Meer dan 9000 Prinsen, Graven en Barons bedek- ten het slagveld met hunne lijken, en nog groo- tcr was het aantal gevangenen. * Onder de gesneu- velden bevonden zich tweo broeders van Hertog Jan van Bourgondie": Hertog Antonic van Brabant, en Filips (Philippe) Graaf van Nevcrs en Rethel. Onder de gevangenen waren de Hertog van Or- léans, de Hertog van Bourbon, de Graaf van Eu, de Graaf van Vendöme en de Graaf van Hiche- \' Vergelijk blauz. 015 en 026. \'-\' Zie de plaat op blad/. 673. 5 Evenzoo op bladz. 070.

het veilige Dijon te verlaten. De Prinsen van Ork\'ans waren gaarne te hulp geschoten, maar de Dauphin, Prins Louis, had liuu bevolen op hunne domeinen te blijven. Toen het gevaar steeds dreigender werd, zuimde de Dauphin niet langer om een leger naar de kust te zenden. Doch zijne krijgslieden waren gedurende de burgeroorlogen zoo van alle tucht vervreemd, dat zij in hun eigen land alle dorpen en open plaat- sen uitplunderden, ja zelfs dö kerken niet ontzagen. Bij zoodanigen staat van zaken kon Barfleur, hoe dapper ook verdedigd, zich niet staande hou- den. Het gaf zich den 21 September over, waarop Hcnry dadelijk zijn voornemen volvoerde, om de inwoners weg te zenden. Even als Calais, wilde hij Harileur door Engelschen bevolken. De mond van Frankrijk\'s eerste stroom was daardoor voor goed in Britschc magt.

-ocr page 697-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

685

mont,dic do Engelsche Koning allen naar de ovcr- zijde van het Kanaal liet voeren. Ook Hcnry V begaf zich naar Engeland, zonder ditmaal van zijne overwinning eene andere vrucht dan de eer te plukken. Koning Charles verloor kort na deze jammerlijke nederlaag van zijne troepen , zijn oudsten zoon, den Dauphin Louis. Weinigen die het afsterven be-

Dc reeks van onheilen die Frankrijk en het Franschc Hof in de tweede helft van 1415 neder- drukten, beloofden de teugels van het bewind te Parijs andermaal aan Hertog Jan van Bourgonditi in handen te spelen. Hij waagde het dan ook, om door ecu talrijke krijgsmagt omstuwd, op nieuw de Fransche hoofdstad ten aderen, ten eindeer ander- maal zijn wil als wet te doen gelden. Graaf Ber-

I i •3

I

•2

4 I

nard van Armagnac was den Bourgondiër nogtans te vlug. Dit partijhoofd wist Koning Charles te bewegen om aan Jan van Bourgondiii te gebieden, regtsomkeer te maken, en de Hertog was ditmaal niet driest genoeg om zich met geweld te ver- schaffen wat \'s Konings Raad hem uitdrukkelijk verbood. Hij droop tegen het einde van February 141(5 naar de zijde van Troyes af. Maar mogt Jan de poging opgeven om thans

weenden van dezen onbesuisden Prins, wiens vroeg- tijdigo dood waarschijnlijk het gevolg was van zijne buitensporige levenswijze, \'s Prinsen regten bij de erfopvolging gingen thans over op zijn broeder Jcan, die met de schoonc dochter van Graaf Willem VI vm Holland en Henegouwen, Jacoba van Bcljcren, was gehuwd \'. * VergiUJk blad*. 270.

-ocr page 698-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		f>86
		Parijs te bezetten, hij liet nogtans de hoop niet varen om in zijn vroegere grootheid aan hctFran- Khe Hof hersteld te worden. Ditmaal echter sloeg hij daartoe den weg van onderhandelen in, waarbij hem zijn schoonbroeder, Willem van Henegouwen en Holland, inzonderheid behulpzaam was. Het schoone Frankrijk bleef het slagtoffer van het wanbestuur zijner Vorsten. Bernard van Ar- nagMU plunderde de ingezetenen als waren zij enkel ter wereld gekomen om aan zijn goud- dorst en heerschzueht te voldoen. Eene poging die hij waagde om Harfleur te herwinnen, mis- luktc, en waarschijnlijk was het geen laster, toen liet volk hem met onderdrukte stem verweet, dat hij, in vereeniging met Koningin Isabeau (Isabelle), den nieuwen Dauphin Jean, vergiftigd had (4 April 1417). De dood van Prins Jean (Jean de Touraine) vcr- duisterdc de hoop van Hertog Jan, om Bernard van Armagnac uit Parijs te verdrijven. Prins Charles toch die nu als Dauphin optrad, was bij- zonder naauw aan den Armagnacschen Graaf ver- knoeht. Daarbij verloor de Bourgondiër te zelfdcr tijd met zijn aangehuwden neef, Prins Jean, ook zijn hem zoo genegen schoonbroeder, Graaf Wil- lem VI. Deze overleed op de terugreis van Parijs naar zijne Staten te Bouchain, den 31 Mei 1417. Niettemin, de ster van Hertog Jan was nog ver van verduisterd. Ontstane twisten tusschen den Clraaf van Armagnac en Koningin Isabeau openden hem een nieuw verschiet. De gevreesde Graaf liet de gunstelingen der koninklijke vrouw gevangen nemen en in de Seine werpen, terwijl hij Char- lcs VI wist te bewegen om een bevelschrift te teckenen, waarbij Isabeau naar Tours werd ge- bannen. Met deze oorkonde gewapend, maakte Bernard van Armagnac zich meester van de aan- ziculijkc geldsommen, die Koningin Isabeau hei- mclijk hier en daar verborgen hield. (i ebruik makende van de verdeeldheid die door deze twist en tevens door \'s Oraven dwingelandij was ont- staan, waagde Hertog Jan het nogmaals om met cenc gewapende raagt naar Parijs te trekken. Voor zich uit zond hij een bevelschrift, waarin hij allen ingezetenen gelastte om geen belasting meer te betalen aan de leden van \'s Konings Raad, "die als dwingelanden het Landoverheerschten." Picardie en Champagne verklaarden zich onbewimpeld voor Hertog Jan. Inzonderheid werd de Bourgondische Hertog te Amieiis als redder van het Koningrijk begroet. In Xormandic was hij minder voorspoc- dig, want een beweging te Roucn te zijner gunste werd door de Arraagnacs onderdrukt. Ook te Parijs kon hij niet oogenblikkelijk slagen,daar deze stad, door Graaf Bernard te naauw bewaakt, het voor- beeld van Amiens onmogelijk kon volgen. Doch Hertog Jan liet zich niet ontmoedigen. Vruchteloos nam de Graaf van Armagnac zijn toe- vlugt tot een bevelschrift, dat hij Charles VI liet teckenen, om Hertog Jan in zijne zegevaart te stuiten. Deze liet alom verkondigen, dat hij met		zijn leger was gekomen ten voordecle van den Ko- ning, daar zonder de hulp, die hij nu aanvoerde, Frankrijk eene prooi moest worden der EngeN schen. Plegtig betuigde hij, dat hij de bezette steden niet voor zich zelven, maar voor het Rijk had veroverd, dat hij een regtvaardige wraak wilde nemen op hen "die eerst Prius Louis en vervolgens Prins Jean vergiftigd hadden", en die daarcnbo- ven nog de Koningin gevangen hielden. Hij ver- klaarde, dat hij niet zou rusten alvorens Bernard van Armagnac en diens aanhangers ten onder wa- ren gebragt en Frankrijk zijn vorige rust terug had bekomen. Na Senlis, Pontoise, Chartres, Etampes en vele an- dere steden op de Armagnacs gewonnen te hebben, ontving de Hertog een uitnoodiging van Koningin Isabeau om Tours te bezetten en haar daarmede hcurc vrijheid terug te geven. Hieraan gelukte het Jan, spoedig te voldoen. In November (1417) rukte hij zonder slag of stoot Tours binnen, waar hij de Koningin, die nu herademde, op hoffelijke wijs zijne diensten bood. Door haar vergezeld, keerde hij naar Chartres weder, om er eene plegtige oorkonde uit te vaardigen. Daarin deelde hij mede, dat hij en de gade van Koning Charles ge- zamcnlijk het rijksbestuur aanvaardden. Om het volk te behagen, werden verschillende belastingen afgeschaft. Het geld, dat hij in menigte noodig had, ora den strijd voort te zetten, wist hij te bekomen door alle aanhangers van Armagnac, of die hij er voor wilde doen doorgaan, van hunne eigendommen vervallen te verklaren. Van den broederstrijd die Frankrijk verscheurde, maakte Henry V gebruik, om met zijne Engel- schen Normandie te onderwerpen. Hij was den 1 Augustus te Toucques bij Trouville geland, won achtereenvolgens Caen, Baycux en andere steden en liet zich zelfs door den winter niet terughon- den om zijne overwinningen voort te zetten. In Mei 1418 was de Engclschc Koning meester van liet gansche midden van Normandie, van Evreux tot Pontorson. Vlaanderen en Artois behoefden geen aanval der Engclschcn te vreezen. Jan van Bourgondié\' was met Koning Henry overeengekomen dat beide Graaf- schappen onzijdig zouden blijven. Het gevaar dat Frankrijk door het voortrukken der Engclschcn bedreigde, bragt de partijen der Armagnacs en Bourguignons zoo ver, dat zij ten minste het oor leenden aan de stem van twee Kar- dinalcn, die Paus Martinus V tot het bemiddelen van den vrede naar Frankrijk had afgevaardigd. Door hunne bemocijingen werd, den 23 Mei 1418, te Montrcuil afgekondigd, dat alle vroegere vijan- (lelijke bedrijven en wraaknemingen moesten ver- geven en vergeten worden, en Hertog Jan van Bourgondié" als de magtigste Prins en de eerste Pair van Frankrijk te zamen met den Dauphin, Prins Charles, het bewind over liet Rijk zouden voeren, zoolang Koning Charles VI in leven zou zijn. De Armagnacs beten zich van wrevel op de lip-

-ocr page 699-

		GESCHIEDENIS V. pon over deze beslissing, wier geldigheid zij \\vei- gerden te erkennen. Zij wilden noeli Hertog Jan ontvangen noch zijne troepen te Parijs binnenla- ten. Maar zij werden door hunne eigene handelingen verschalkt. Een koopmanszoon, Perrinet Leclerc, die voor eeno hem aangedane bcleediging geen voldoc- ning kon verwerven, besloot, uit wraak, Parijs aan de Bourgondiërs over te leveren. Hij knoopte met een hunner krijgsbenden, die van den Sire de l\'Ile- Adam, welke in de nabijheid stond, ondcrhande- lingen aan, en in den nacht van den 28 op den 2!» Mei liet hij haar door de Porte de Buci binnen. Eene schaar van reeds onderrigtc burgers ont- ving, onder het geroep van "vrede, vrede, leve Hertog Jan van Bourgondiër\' de binnengedrongen krijgslieden, bij wien zij zich welgewapend aan- sloten. Dit voorbeeld werd onmiddellijk door dui- zenden burgers gevolgd. Velen stortten zich daarbij in de woningen der Armagnacsche hoofden, sleur- den hen van hunne bedden, belaadden hen met ketenen en wierpen hen in de gevangenis. Niet dan niet groote moeite redde de proost (prevót) Tan- ncqui Duchatcl den Dauphin: hij wikkelde den Prins in een paar beddelakcns en droeg heni weg. In den morgen van den 29 zag men de Parij* zenaars met de roode kruisen der Bourgondiërs getooid. De schrik nam toe. De huizen der Ar- magnacs werden geplunderd, en welhaast waren de kerkers zoozeer gevuld, dat daarin plaats be- gon te ontbreken. Tot op dit oogenblik was nog slechts weinig bloed vergoten. Doch nu gaf eene mislukte poging van Tannequi Duchatel om den Armagnacs in het bezit der stad te herstellen, tot de meest ontzet- tendc moordtooneeleu aanleiding. Door booswich- ten opgehitst, liep het graauw den 8 July de gevangenissen open, doodde de wachten en dwong de ongelukkige gevangenen, de een na den ander, te voorschijn te komen. Zonder verschil van ouder- dom, geslacht, stand of misdaad, ja zelfs van partij, vielen zij onder de slagen der woedende menigte, en onder hen ook de Connétablc Graaf Bernard van Armagnac, benevens vijf bisschop- pen en vele andere aanzienlijke mannen. In het Chatelet, waar de gevangenen zich een tijd lang verdedigd hadden, werden zij dovr deoumenschen genoodzaakt, zich zelven van de hoogte af op de lansen to werpen, die hun van beneden voorgc- houden werden. Na de kerkers op deze wijze geledigd te heb- ben overstroomden de moordenaars de gansche stad. Geen straat was er, waar het bloed niet vloeide. Wie zich van een vijand, een mededinger of een schuldeischer wilde bevrijden, behoefde hem slechts als een Armagnac aan te duiden: dadelijk trof hem dan \'t moordende zwaard. Zelfs door zoovele slagtort\'ers niet bevredigd, maakte de woede zich nog daarenboven ten aanzien der lijken aan aller- lei schandelijkheden schuldig. In de eerste drie da- gen alleen bedroeg het getal der omgebragten 3500. Het plunderen der Armagnacs stelde de sol-		V VLAANDEREN.                                            G87 daten plotseling in het bezit van groote rijkdom- men, die zij op de belagclielijkstc wijze ten toon spreidden. Koningin Isabeau en Hertog Jan hicl- den een zegepralenden intogt binnen de van bloed rookende stad, terwijl Koning Charles die geheel in hunne magt was, hen als vrienden en be- vrijdera moest ontvangen. Alle bedieningen wer- den met hunne aanhangers bezet. Eerlang waren de gevangenissen weder met verdachte personen opgevuld, en den 21 Augustus begon het moorden op nieuw. Capeluchc, de beul der stad, bestuurde deze schandelijkheden. Hij roemde er op, dat de Hertog van Bourgoiulit! hem openlijk de band had gedrukt, maar ofschoon niemand dit kon ontkennen , is het meer dan waarschijnlijk dat de Vorst den onmen8ch niet kende. Eindelijk zag Hertog Jan duidelijk in, dat deze schaamteloozc overmoed zijner zoogenoemde aan- hangers hem zelf gevaarlijk moest worden. Gelukkig bezat hij nog raagt genoeg om het kwaad te stui- ten. Zijne troepen grepen naar de wapenen, Ca- peluche en eenige andere woelgeesten van dezelfde soort werden teregtgesteld, terwijl (5000 hunner handlangers onder het voorgeven dat zij een krijgs- togt moesten volvoeren, buiten de stad werden gezonden. Dringend eischten de overwinningen der Engel- sehen in Norraandie en Picardie, dat Hertog Jan naar het noorden en westen des Kijks zou optrekken , om de zegevaart van Henry V te stuiten. Doch hem ontbrak in de eerste plaats geld. Belastingen durfde hij niet opleggen, en de verbeurd verklaarde goe- deren der Armagnacs waren maar al te spoedig verspild. Daarbij kwamen besmettelijke ziekten Pa- rijs en omstreken teisteren. De ellende was er ten top gestegen. Door de onmagt zijner tegenstanders kon Koning Henry lioucn uithongeren en tot overgave dwingen, zonder dat eene poging van de Fransche zijde werd ondernomen, om den val der belangrijke stad te voorkomen. Den 19 January 1419 moest de Nor- mandi8che hoofdstad zich aan den Engelschen Mo- narch overgeven. Na het verlies van deze belangrijke veste, deed de Hertog van Bourgondiü een poging om Koning Henry tot vrede te bewegen. De vorstelijke personen ontmoetten elkander te Meulan. Maar Henry wilde volstrekt geen afstand doen van zijne "regtcn op de Kroon van Frankrijk," indien men hem niet al de provinciën overleverde die de Plantagenet*! in de twaalfde eeuw hadden bezeten, en wel in vol- komen soevereiniteit. Boos geworden over de stand* vastige weigering van Hertog Jan om dezen ont- zettenden eisch in te willigen, voegde de Brit den Bourgondiër toe: "Verlaat er u op, dat wij de dochter van uw Koning zullen bekomen, met den gansenen bruid- schat dien wij verlangen, en dat allen die onsmis* hagen, gij en uw koninklijke familie niet uitge- zonderd, buiten het Bijk gezet zullen worden." (30 Juny 1419).

-ocr page 700-

688                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Deze bedreigingen schenen beide partijen, zoowel de Armagnacs als de Bourgondiërs, tot inkeer te brcn- gen. Een onderhandeling den 11 July te Melun tus- Bchen Hertog Jan en den Dauphin, Prins Charles, geopend, beloofde eene eendragtige zamenwer* king tegen den gemeensehappelijken vijand. Jan en Charles bejegenden elkander met alle teckenen van vriendschap, en zwoeren "bij hun aandeel aan \'t hemelsch Paradijs, dat zij den thans ge- troffen zoen nimmer zonden schenden." Inmiddels waren de Engelschen tot voor de poorten van Parijs gerukt, hetgeen Hertog Jan zonder Vrees, zonder te denken dat hij daardoor zijn naam te schande mankte, bewoog om met den Koning en de Koningin de Hoofdstad te verlaten, ten einde vei- ligheid te Troycs in Champagne te vinden.

Zoo treurig was het einde van Jan zonder Vrees, den behcerscher der schoonste, gezegendste ge- westen van Midden-Europa! Hertog Jan had bij zijne gade Margaretha van Bcijeren één zoon en zes dochters verwekt. De : zoon, Filips, die hem in zijne heerschappij op- | opvolgde, is in de geschiedenis onder den naam van Filips de Goede bekend. Van zijn dochters was de oudste, Margaretha, twee malen gehuwd, eerst met Prins Louis, Dauphin van Frankrijk, en vervolgens met Graaf Arthur van Richemont. \'s Her- toga tweede dochter Cathnrina was eerst aan den zoon van Louis van Anjou, den naatnkoning van Sicilië, ten huwelijk beloofd, toen aan Graaf Phi- lippc van Orléans en eindelijk aan Henry V van , Engeland. Nogtans behield zij den maagdelijken

tttfUh!

ItertOfC lïnps do Goede decll arm zync pide mede, dat li:inr broeder zyn vader heeft verimmrd.

Staat, want zij stierf ongehuwd te (Jent. Isabella was de gade geworden van den Graaf van Pen- thièvre. Anna huwde later, met Graaf John van Bedford, Prins van Engeland; Maria met Hertog Adolf van Cleve; Agncs met Hertog Charles van Bourbon. Van zijne onwettige kinderen werd Jan\' Bisschop van Cambrai (Kamerijk), terwijl Gwy of Guido zich door zijne dapperheid den bijnaam van "de Krijgsman" verwierf. Vlaanderen genoot onder Hertog Jan grooten voor- spoed, even als Artois, ofschoon niet op eene zoo luis- terrijke wijze. Terwijl Frankrijk ten prooi was aan de. herigste binnenlandsche onlusten, verheugden de Vlamingen zich in eene schier ongekende rust. Brugge steeg ten top van grootheid en welvaart. Ne-

Onder het voorgeven in nader overleg te willen tre- den, liet de Dauphin Hertog Jan uitnoodigcn,hem te Ifonteran een mondgesprek te verlecnen. Men zou bijeenkomen op de brug over de Yonnc, die het kas- teel met de stad vereenigt. Jan beloofde aan dit ver- langen te voldoen. Men sprak af, dat op de brug twee staketsels zouden worden geplaatst, waarbinnen de beide van verschillende kanten komende Vorsten, elk door tien Ridders vergezeld, zich met elkander zouden onderhouden. Den 10 September (1419) had deze samenkomst plaats. Doch te naauwernood was het gesprek begonnen, waarbij Jan de regterknie voor den Dauphin boog, of de Bourgondische Hertog werd door de geleiders van den Dauphin doodgestoken. \'

Zie de plaat op blad/.. 077.

-ocr page 701-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                      689

zaamheden binnen die oude Bourgondische hoofd- stad. \'

veris handel en handwerken namen de kunsten er een bijzondere vlugt. \' Men herstelde de spelen, waar- aan vroegere binnenlandsche beroerten een einde had- den gemaakt. Zoo verecnigde zich in Maart 1418 weder, na eene lange sluimering, het gezelschap van den Witten Heer, een sociëteit die de her- innering aan de oude forestiers van Vlaanderen bij de Bruggelingen levendig hield. Zangers en spe- lers streelden de ooren, en het volk stelde groot behagen in het vertoonen van mystcriiin, thea-

HOOFDSTUK XXIX. FILIPS III (de Goede) TOT Or ZIJNE VERHEFFING TOT GRAAF VAN NAMEN. Flllpa de Ooede ontvangt het berigt van liet vermoorden 7.(|nn vader te Uent. — H|| wordt door de Vl:unin-

Jan ru Krek.

trale voorstellingen van het lijden van Jezus Cliris- tus of andere bljbelsche onderwerpen.\' In later tijd werd voor Jan een kostbaar praal - graf te Dijon opgerigt, dat in onze dagen, nevens dat zijns vaders, eene der zalen versiert van het Museum van schilderkunst, beeldwerken en zeld- 1 Eene miniatuur teeken ing uit dit tijdperk, welke Jan zonder Vree» voorstelt, wordt in de Hibliotheek te Parijn bewaard, /ie bladz. (180. * Zie de plaat op bladz. (Ï81.

gon gehuldigd. — lijjeenkomst met zjjiie Xederlamlselie bloedverwanten te Mechelen. — HJ) ontvangt gezanten uit Parijs te Lille (RUsscI). — Plegtige l(Jkdienfit voor .Jan zonder VreeH te Ar ras (Atreeht). — Verdrag tus- üchen Kilip» de Goede en Koning Henry V van Kn- gelnnd. — Verdrag tnsschen Hertog Filips on Graaf Jan UI ovor de erfopvolging in Namen. — Verdrag van Troyes, waarby den Dauphin de erfopvolging in Frankrijk wordt ontzegd. — Henry V van Kngeland hnwt te Troyes met Prinses Catharine van Valois, waarby 1 /Ie de plaat op bladz. r.si.

-ocr page 702-

Gi)D                                               GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

zijn rogt op de Fransche kroon wordt erkend, doch deDauphin wordt door het Parlement voor altoos uit hetRykverbannen. — De Dauphin versterkt de steden die hem toegedaan s||n. — Hertog Filips en z|Jne bond- genooten veroveren .Sens, Montereau en Villeneuve-le- Kui. — Nadat het lijk van Hertog Jan hun in banden is gevallen, keeren de Vlamingen naar huis terug. — Mcleg van Melun. — De Prins van Oraugo weigert Koning Henry mansehnp. — Intngt der Koningen Char- les VI en Henry V te Parijs. — Vonnis over de inonr- denaars van .Jan zonder Vrees uitgesproken. — BfJ den grootcn bloei der Bourgondische Staten vindt Filips zijne Vlamingen en Artesiers bereid, hem hooge beden op te brengen . daar z(j zich verzekerd achten, dat hd de goede verstandhouding met Kngeland zal onderhouden. — Vervolging der Waldenzon in Artois. — Beleg van st. Kiquicr en slag van Mons-cn-Vimeu. — De Her- tog met blyde verwachtingen te Parijs ontvangen. — Filips te Düon als Hertog van Bourgondië gehul- digd. — De Bourgondiërs helpen Koning Henry V Meaux winnen. — Dood van Hertogin Michaela van Frankrijk, van Koning Henry V en van Koning Char- les VI. — De Dauphin, Prins Charles van Valois, to Poitiers en Henry VI te Parijs tot Koning van Frank- rijk uitgeroepen. — De Hertogen van Bedford en van Gloucester nemen het Regentschap in Frankrijk en Kngeland op zich. — Filips Mijn op de zijde der En- gelschen, niettegenstaande hd vr() wat redenen heeft om op de Plantagonet\'s verstoord te znn. — De Her- tog van Bedford poogt Filips\' grieven uit den weg te ruimen. — John van Bedford met Anna van Bourgon- dië verloofd. — Congres te Amiens. — Een eerst ver- zoek van Prinses Anna aan haar gade. — Krljg8ver- rigtingen der vereenigde Engclschen en Bourgondiërs. — Een gclukzoekster noodzaakt den Hertog van Bour- gondië om zich naar Gent te begeven. — Aan Hertog Filips worden de steden Péronne, Roye er. Montdidicr afgestaan. — Verdrag van onzijdigheid door den Hertog van Savoie te Cluïlons voor Bourgondië, het Charo- lais en Lyonnais bemiddeld. — Het verdrag van Cha- lons door de Franschen van Charles VII geschonden. — John van Bedford schenkt de Graafschappen Auxerre en MAenn , nevens het Kasteleinschap van Bar-sur-Seine aan Hertog Filips. — De Engelschcn winnen den slag van Verneuil. — Huwelijk van Hertog Filips met Bonne van Artois. — Jacoba van Bedcren en haar gemaal Hiimphrey van Gloucester komen in de Nederlanden.— De Vlamingen, Artesiërs en Brabanters, nevens de Hollandschc en Zeeuwsehe Kabcljaauwschcn tegen Jacoba van Heljoren en haar gade in de wapenen gebragt. — Dood van Jan van Boijoren, die zijne regten op Hol- land , Zeeland en Friesland aan nertog Filips ver- maakt. — De Hoekschen verzekeren zich voor Jacoba van Gouda, Oudewater en Schoonhoven. — Albrecht Beiline gevangen genomen en op last van Gcrard van Poelgeest ter dood gebragt. — De Brabanters vcrove- ren Mons. — Jacoba van Belleren als gevangene van Hertog Filips naar Gent gevoerd. — Hertog Filips eischt van Hertog Jan van Brabant den afstand van het Uu» aardschap over Holland en Zeeland. — Do Bra- banters bezetten Mons. — Hertog Filips laat Jacoba naar Gent brengen. — Vele steden van Holland en Zeeland erkennen Hertog Filips als \'s hands Ruwaard. — Vlugt van Jacoba van Helleren uit Gent naar Holland. —Slag aan de Kolk by Brouwershaven. Filips brengt Zierik- zeo en Brlelle aan z||m> zyde en herwint eenige alge- vallen oorden van Keunemerland en West-Friesland — De Heer van Zevenbergen onderworpen. — Filips\' in- vloed breidt zich uit zoodra het huweiyk van Jacoba van Iti-yeren met Humphrey van Gloucester voor onwettig

het meerendeel van hare onderzaten in den steek ge- laten. — Jacoba sluit vrede met haar neef Filips van Bour- gondië, die door haar als Ruwaard en Erfgenaam van Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland wordt er- kend. — De oorlog der Engelsehen en Bourgondiërs tegen de Franschen van Charles VII met minder kracht dan vroeger voortgezet. — De komst van versehe En- gelsche troepen onder den Graaf van Salisbury brengt hierin verandering. — Belegering van Orléans. — Dood van Graaf Jan van Namen. — Namen komt aan den Hertog van Bourgondië. (1410—1429). Filips, Graaf van Charolais, Jan\'s zoon en op- volger \', was drieën-twintig jaren oud toen hij door een brief van den Heer van Neufchatel van den te Montereau gepleegden moord kennis kreeg. Hij ontstelde hevig, weende bitterlijk en was niet in staat om naar de troostredenen zijner raden te luisteren. Om niemand te woord te moeten staan, sloot hij zich op. Doch zijne gade wist tot hem door te dringen. Sedert nagenoeg tien jaren met hem verbonden, maar kinderloos gebleven, vreesde zij niets zoo zeer als de genegenheid van haar echtgenoot te verliezen. Hoe vreeselijk was dus hare ontroering toen Filips haar tegemoet voerde: "Michaöla, uw broeder heeft mijn vader ver- moord 1" Zij werd bleek van schrik en kon niets dan te stamelen: "O mijn lieve Heer! welk eene allertreurigstc tijding deelt gij mij mede!" \' Zoo er iets was wat de smart des Hertogs kon verminderen, het was de deelneming die zijne onderzaten en naburen hem betoonden. Bij die bron van berusting kwam dat de staatsaangclegen- heden zijn onverdeelde aandacht vorderden. Na te Gent en in de andere Vlaamsche steden als Graaf gehuldigd te zijn, vertrok hij naar Mcchc- len, waar hij een onderhoud had met cenigen zij- ner naaste bloedverwanten: Hertog Jan IV van Bra- bant, Bisschop Jan van Luik, Hertog Jan van Cleve en de Gravin-weduwe van Henegouwen, de moeder van Jacoba van Beijeren. Van dezen uitstap naar Vlaanderen teruggekeerd, kwam hem een gezantschap begroeten, dat, aan- gevoerd door 1\'hilippc de Morvilliers, Voorzitter van het Parlement, hem \'s Konings leedwezen over het misdrijf van den Dauphin te kennen gaf, hem van de genegenheid zijner onderzaten verzekerde en hem verzocht Frankrijk\'s beschermer te zijn, zoo als zijn vader dit geweest was. De jonge Her- tog antwoordde den gezanten, dat hl) de hoop koes- i terde om een bestand met Koning Henry te sluiten, j hetwelk Parijs voor Frankrijk zou bewaren. Tevens noodigde hij hen uit om den 17 October (1419) te 1 Een oud handschrift, ter Leenkamer van Holland bc- waard, bevat eene afbeelding van Hertog Filips, nevens die van zyne eerste, tweede en derde gemalin, eenige eigen en aangeduwde kinderen. Deze teckening werd ten tijde van den Hertog vervaardigd en wel omstreeks 1449. Zie de plant op bladz. 085. 3 Zie de plaat op bladz. 088.

14

wordt verklaard. — Jacoba door haar echtgenoot en

-ocr page 703-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                            691
		Arras te komen, waar de uitvaart zijn» vaders met missen en gebeden gevierd zou worden. De hoofdstad van Artois was te dien tijde nog volkrijker en magtiger dan tlians, beroemd wegens bare fabrieken en den ridderlijken geest van bare ingezetenen. Hare tapijtweverijen leverden voor- treffelijke waren, en hoe groot de volksrnenigtc was, kan daaruit blijken, dat gansehe buurten waren ingeruimd aan openbare ligtekooijen, aan speellieden en kunstenmakers, die te zamen on- der het bewind leefden van een zelfgekozen hoofd, den Abt van Liesse. Onder den toevloed van vele duizenden vreem- den die de bevolking van Arras schier verdubbel- den, werden de plcgtige lijkdiensten voor Jan zonder Vrees ter bepaalder tijd met groote staat- sie gevierd. Niet minder dan vijf bisschoppen en negentien gemyterde abten namen daaraan deel. De Dominikaner monnik Pierre Floure, uit Ueims, hield de lijkrede. Hij drong daarin bij Hertog Fi- lips aan, om zich te onthouden van ecne persoon- lijke wraakneming over den op zijn vader geplecgden moord. \'\'Ongetwijfeld moest de geregtigheid haar loop hebben, maar de Hertog zelf moest niet tegen den moordenaar optreden." Blijkbaar bragtcn deze woorden niet den gewenschten indruk voort. Im- iners noch Hertog Filips noch de edelen aan zijn Hof toonden zich daarmede bijzonder ingenomen. Het vaneengerctcn Frankrijk waar de Bourgoig- nons en Armagnaes thans wraakzuchtiger tegcn- over elkander stonden dan ooit, ondervond spoe- dig, dat, ten spijt van Floure\'s woorden, Hertog Fi- Hps gloeide om zich op den moordenaar van zijn va- der te wreken. Te dien einde sloot de Bourgondische Hertog een verdrag met Koning Hcnry V, waarbij do eerste zijne medewerking beloofde, om den En- gelschman behulpzaam te zijn, de hand van Prinses Catharine, de dochter van Charles VI en Isabean, te verwerven; hem de kroon van Frankrijk te verzekeren, wanneer Charles VI kwam te overlij- den; en hem in dien tnsschentljd als Regent van Frankrijk te helpen erkennen. Henry beloofde van zijne zijde \'s Hcrtogs zuster aan een zijner broc- ders uit te huwen en den Hertog bij te staan, op- dat de Dauphin en de overige moordenaars van Hertog Jan zonder Vrees hun geregtc straf niet zouden ontkomen. Overeenkomstig dit verdrag wcr- den de vijandelijkheden tusschen de Engclschen en Franschen, den 24 December 1-419, geschorst, onder bepaling dat deze wapenstilstand voorloopig tot den 1 Maart 1420 van kracht zon blijven. Nog meer dan door deze overeenkomst vermeer- derde Hertog Filips zijn gezag door eene onderhan- deling met Graaf Jan III van Namen. Ueze Vorst, ontevreden dat de Staten zijns Lands hem de sommen weigerden, welke hij behoefde om aan ernstige ver- pligtingcn te voldoen, vaardigde gezanten naar den Bourgondiër af, om over den verkoop van zijn Graafschap te onderhandelen. Philippe, Heer van Dhny, en Jean Dusart, Proost der st. Aubainskerk te Namen, Jan\'s gemagtigden, werden met voor-
		koraendheid ontvangen. Zij leiden Filips een ont- werp voor, dat den IC» January 1420 werd goed- gekeurd en eenige maanden later door de beide Vor- sten bekrachtigd. Daarbij bepaalden beide partijen, dat Jan III het gezag over\'t Graafschap, benevens de inkomsten der domeinen zou behouden, zoolang hij leefde, doch dat na zijn afsterven Namen aan den (Jraaf van Vlaanderen zou komen. Voor dien af- stand zon de Bourgondische Vorst de som van 132,000 gouden krooncn betalen. Voorts werd be- paald, dat Namen nooit vervreemd zou worden van Vlaanderen, dat Hertog Filips zoowel Vla- mingen als Namurezen tot ambtenaren zou kunnen aanstellen , en terstond nadat dit verdrag bekraeh- tigd zou zijn, bezettingen kunnen leggen in de kastcelcn van Poilvache, Samson en Bouvigncs. Naar aanleiding van zijn traetaat met Koning Hen- ry, trok Hertog Filips in Maart 1420 tegen de volge- lingcn van den Dauphin op. Daarbij rigtte hij zijne troepen eerst tegen Roye en vervolgens tegen Orcs- py. Beide welversterktc steden moesten hem als overwinnaar begroeten. Den 2K Maart bereikte hij Troyes, waar Koning Charles en zijne gade nog altoos zetelden. Koningin Isabean werd voor het Engelsch-Bourgondisch verdrag gewonnen, en dien ten gevolge teekenden Henry V, Filips de Goede en Koningin Isabeau, den 20 Mei, het verdrag, waarbij de erfopvolging van den En- gelschen Vorst, op den Franschen troon uit kracht van het te sluiten huwelijk met Prinses Catha- rine werd vastgesteld. Koningin Isabeau schroomde niet om deze overeenkomst uit naam van haar kranken, geheel van haar afhankelijkcn gade te bezegelen, ofschoon zij daardoor de onterving be- krachtigde van haar ecnigen zoon. Niemand te Parijs die haar daarbij tegcuwerkte. Zelfs het Par- lemcnt had den Dauphin, als de moordenaar van een Prins van den bloede, beroofd van zijn regtcn en veroordeeld tot eene altoosdurende ballingschap buiten het Rijk. De Dauphin, zich onterfd ziende door een krank- zinnigen vader, door ecne moeder die tegen hem was ingenomen, en door een Prins dien hij als zijn persoonlijken tegenstander moest aanmerken, sloot zich steeds naauwer bij de Armagnaes aan. Hij voorzag de steden die van de Engelschen Koning niets wilden weten, van sterke bezettingen en van bekwame bevelhebbers. Inzonderheid koos hij daartoe die plaatsen welke de gemeenschap naar de zijde van Bourgondie\' voor Hertog Filips bc- lemraerden. Dan niettegenstaande alle inspanningen der Ar- magnncs verloor de Dauphin de ecne stad na de andere. Zoodra het huwelijk van Henry on Ca- tharine, den 2 Juny, was voltrokken, sloegen de troepen van Charles VI, Henry V en Filips van BourgondU! zich voor Sens neder. De stad moest zich reeds na twee dagen bij verdrag overgeven. Bij het binnenrijden der stad sprak de jeugdige echtgenoot van Prinses Catharine tot den Aarts- bisschop van Sens, die zijn huwelijk te Troyes

-ocr page 704-

GE80HIBDENI8 VAN VLAANDEREN.

692

lijk huns Graafa ten einde geloopen. Zij ver- zochten en verkregen van Hertog Filips verlof om naar hun haardsteden terug te keeren.

had ingezegend: "Monseigneur, gij hebt mij eene vrouw gegeven, ik,*\' op de hoofdkerk wijzende, "geef h de uwe terug!" Vau Sens trokken de overwinnaar! naar M011- tereaa, waar de Heer de (Juitry den Dau- pliin vertegenwoordigde. De stad werd door de stoutheid van eenige Engelschen en Bourgondiërs, die zouder liet bevel hunner oversten een storm waagden, op den feestdag van st. Jan (2-Uuny) overrompeld. Toen Hertog Filips de stad binnen* reed, schaarden de vrouwen der burgers zich <un hem heen, ten einde hem naar de kerk te geleiden, waar het lijk zijns vaders was bijgezet. De jonge Vorst

De overige tro

7

epen des Hertoga zetten niet de

Engelschen en Franschcn, die Henry als toekom- stig Vorst hadden aangenomen, den strijd tegen de aanhangers van den Dauphin voort. Langs de Seinc opgerukt, omsingelden zij Meliin. De tegen- stand dien de vijand hun bier bood, was buiten- gewoon hardnekkig. Doch na vijfdehalve maand zich verdedigd te hebben, moest ook de bezetting van Melun zich aan de Engelschen overgeven (18 November 1420).

Intogt van Jncoba run Bcijcrcn in llumiilircy van (Ilouccatir te Mona.

toonde zich bij het naderen van het graf bijzon- der ontroerd. Hij dankte de geestelijken die het lijk van Jan zonder Vrees tegen de schendende hand der Annagnacs hadden beschermd, gaf be- vel oin het stoffelijk overschot te balsemen en liet het in een plegtigen optogt naar Dijon voeren. Nu kwam do stad Villeneuve-le-Roi aan de beurt om aangetast te worden. De moed der ver- bonden Franschen, Engelschen en Bourgondiërs zegevierde ook hier over de Armagnacs. Doch de aanval op Villeneuve was het laatste oorlogsfeit waaraan de Vlaamsche burgerijen deelnamen. Zij achtten hun taak met het terugwinnen van het

Gedurende dit beleg had de Prins van Orange Bourgondische hulptroepen naar het legerkamp ge- voerd. Van deze gelegenheid maakte Koning Henry gebruik, om van den 1 \'rins de leenhulde te cischeu, die deze hem volgens het verdrag van Troyes schuldig was. Doch de Prins van Orango was niet te bewegen om den Engelschman trouw te zweren. "Ik ben hier gekomen", zeide hij, "om mijn heer, den Hertog van Bourgondië, te dienen. Maar nimmer zal ik mij tot manschap verbinden tegenover den doodsvijand van Frankrijk." Na een kort verwijl te Corbeil, hielden de beide verbonden Koningen van Frankrijk en Engeland

-ocr page 705-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

een schitterenden intogt te Parijs. Het volk, ver- trouwende dat thans de doorgestane ellende, door eene herleving van handel, verkeer en handwer- ken zou vervangen worden, ontving zoowel Char- les VI en Henry V, als den jeugdigen Hertog van Bourgondië, met blijdschap en verrukking. De aan- zienlijken haddenoiu den Britschen Vorst te behagen, roode gewaden aangetrokken, terwijl het volk onder zijne banieren optrok, en de priesters de relieken der heiligen vóór de deuren der kerken ten toon spreidden. Koning Charles reed bij den intogt nevens I

comte van Narbonne, de Sire de Barbazan, Tan- negvi Dnchatel, Guillanme Ie Boateillier, Jean Lotivet, Robert de Loire. Olivier Layet en ver- sclieider.e anderen. De kanselier sprak het schul- dig aan gekwetste majesteit over hen uit en ver- klaarde hen ongeschikt om ooit weder eenige waar- digheid te vervullen. Hunne onderzaten werden van alle verpligtingen jegens hen ontslagen, en aan alle officieren van justitie binnen het Kijk gelast om hen gevangen te nemen, zoo zij zich in hun regtsgebied mogten vertoonen.

Hertog Filipi alt Graaf van Namen gehuldigd.

Koning Henry. Achter hen aan kwamen Henry\'s broeders, de Hertogen van Clarence en Bedford, benevens de Hertog van Bourgondië met zijne voornaamste leenmannen. Daarbij onderscheidden zich allen die uit de Nederlanden en Bourgondië afkomstig waren, door hunne kostbare gewaden, meest van zwarte stoffen, omdat zwart de kleur was waaraan Hertog Filips de voorkeur gaf. Den 23 December (1420) werd in het Hotel van st. Pol de regtbank gespannen over de moorde- naars van Jan zonder Vrees. Als zoodanig va- ren gedagvaard de Dauphin Charles, de Vi-

Dezc uitspraak werd achtervolgd door eene reeks van feesten, die zoowel Koning Henry als Her- tog Filips den Parijzenaars aanbood, ten einde aan de ingezetenen der Hoofdstad een bewijs van dankbaarheid en hoogachting te geven. Daarop verlieten beiden, in January 1421, den Franschcn bodem, Henry om zijne gade Catharino aan zijne Engelsche onderzaten voor te stellen, Filips om weder te midden zijner Vlamingen voor de welvaart van zijne Nederlanders te zorgen. Welk een verschillend schouwspel leverden de Belgische steden van dien tijd op in vergelijking

-ocr page 706-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		604
		vóór het Bisschoppelijk Paleis. De negen tot ker- kerstraf veroordeelden droegen een met geele kruisen overdekt gewaad , terwijl hun beulen de zeven lotgc- nooten het hoofd bedekten niet myters die in groote verscheidenheid de figuren van duivels en bellest raf- fen te aanschouwen gaven. Het volk juichte, helaas! bij deze wreede vertooning, want eenige geestelij- ken hadden zich niet geschaamd om uit te kra- inen, dat de Waldenzen naar het Bois de Motlaine of des llautes-pontaines trokken, om er den dui- vel te aanbidden, op bezemsteelen door de lucht te rijden en zalven te bereiden uit "\'gewijde hos- titfn, vermengd met het bloed van zuigelingen, lijn-gestampte padden en beenderen van gehan gen misdadigers"! Terwijl de Hertog van Bourgondiö zijn \\eder- landschen onderdanen een bezoek bragt, en de Ko- ning van Engeland met groote pracht de krooning zijner gade, Catharine de Valois, vierde, maakten de aanhangers des Dauphins van deze afwezigheid gebruik om het verloren terrein terug te winnen. Zij verrasten Villeneuve-le-Koi, stroopten uitCom- piègnc, Pierrefondsen Chfiteau-Thierry in het Valois, liet Beauvoisis, het Vermandois en het Cambrésis. De bastaard van Vaurus, een der opperhoofden te Meaux, ondernam het zijne strooptogtcn tot Parijs uit te strekken, waarbij hij, ten gevolge zijner ontzettende wreedheden geschuwd werd als de. booze geest des Lands. Ook behaalde de partij des Dauphins te Baugé eene luisterrijke overwin- ning op de Engelschen, eene ontmoeting die aan den Hertog van Clarence, Henry\'s stedehouder te Parijs, het leven kostte. Op het berigt dier tegenspoeden, verzamelde Koning Henry V een nieuw leger, waarmede hij zich haastte over het Kanaal terug te koeren. In de eerste dagen van Juny (1421) ontscheepto hij zich in zijne stad Calais. Hertog Filips wenschtc hem te gemoet te trekken, doch zoo hevig door de koorts geteisterd dat hij niet te paard kon stijgen, moest hij den Sire van Luxemburg afzenden om hem te verontschuldigen. Toen de Koning echter zijn leger te Mantes verzamelde om naar Chartres, tegen den Dauphin, op te trekken (July 1421), was Filips reeds weer in zoo ver hersteld, dat hij zijne leger- benden aan de Engelsche armee kon toevoegen. Doch van eene ontmoeting met den Dauphin kwam niets omdat deze terugweek naar Tours. Inmiddels hadden de Franschen die de zijde des Dauphins hielden, in Picardie de Engelschen en hunne bondgenooten erg in het naauw gebragt. Dien ten gevolge spoedde Hertog Filips zich naar de Sommc, waar hij met de6000man, die hij nan- voerde, den vijand althans in bedwang hoopte te honden. Nabij de brug van Rcmy drong hij de Franschen tot wijken, doch toen hij zijn kamp voor st. Hiquier opsloeg, bleek het overtuigend, dat zijn leger niet sterk genoeg was, om genoemde veste tot de overgave te dwingen. Onverwacht werd hij door eene grooto vijandelijke magt besprongen. De Bour- gondiürs stonden den eersten schok voortreffelijk
		roet die van het geteisterde Frankrijk. Terwijl ten zuiden der Aatliie de burgeroorlog alom verwoestingen aanrigtte, genoten Vlaanderen en Artois bloei en welvaart, door een koophan- del, die zich over selder alle oorden van Europa en de Levant uitstrekte, door handwerken die zich meer en meer volmaakten, door de vorderin- gen der beeldende kunsten, die reeds een Jan en Ifuibert van Eyck telden \', een broederpaar dat zieli de onschatbare verdienste verwierf om de tech- niek der sidiilderkuust eene belangrijke schrede vooruit te brengen. (leen wonder, dat bij zoo grooten voorspoed, de feesten die tlians in Vlaanderen en Brabant een gernimen tijd achtereen werden gegeven, door pracht en praal uitmuntten, Bijzonder gewaagden zangers en sprooksprekers van de weelde die te Brussel werd ontvouwd toen Hertog Jan IV van Bra- bant daar ter eerc zijns ooms Pilips een stcek- spel gaf. Bij deze gelegenheid droeg Filips een wa- penrok en mantel met zooveel rosetten en strikken van zilverkleurig satijn, dat het daartoe gebezigde lint niet minder dan veertig el lang was. Zijn helm prijkte met een-en-twintig reiger* en vecr- tien struisveêren, ongerekend de zeventien paau- wenveders die langs het nckstuk ncderdaalden. De Vlamingen toonden hunne dankbaarheid over \'s L.\'inils bloei en \'s Vorsten voorliefde voor zijne Nederlandsche Staten, door aan Filips den naam te geven van de Goede en hem gewillig de be- den toe te staan, die hij voor de kosten van den oorlog aanvroeg. Zij hielden zich verzekerd dat zoo lang hun Graaf met Engeland verbonden bleef, hun koophandel zou bloeijen. Eene droeve schaduw op \'t heerlijk tafereel, dat de Bourgondische Nederlanden te dezen tijde opleverden, ontstond ten gevolge van het ker- keren der Waldenzen, die te Arras en andere plaatsen van Artois eene schuilplaats hadden ge- zocht tegen de vervolgingen waaraan zij in \'t Zuiden en Oosten van Frankrijk tot in de Alpendalen bloot stonden. De hoofdbewerker dier vervolgingen was Martin Porée, die in 1407 tot Bisschop van Arras en sints tot Filips\' biechtvader verheven, zijn roem als welsprekend redenaar en geleerd theoloog door die vervolgingen deerlijk bevlekte. Hij droeg den broeders zijner orde, die van st. Dominicus, de taak op om de "ketters" op de sporen, te ondervragen en na hen ongehoorzame zonen en dochteren der Kerk bevonden te hebben, te ver- oordeelcn. Van die taak kweten de kloosterbroe- ders zich maar al te willig. Terwijl het volk jubelde bij de feesten door of ter ccre van Her- tog Filips gegeven, vervolgde Porée zestien ingeze- tencn, die overeenkomstig de voorschriften van Pe tni8 Waldus den Almagtige dienden. Negen van hen werden tot eene levenslange kerkerstraf ver- oordeeld, zeven tot den brandstapel. Het hoofd der kleine gemeente onderging laatstgenoemde "straf\' 1 Zie het portret van Jan van Eyck op blads. 680.

-ocr page 707-

		696
		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		door. Doch toen beide partijen handgemeen waren geworden, begonnen eenige edelen van Filips te wij- ken. In hun midden bevond zich de banierdrager, die \'s Hertogs vaandel aan zijn handen liet ontglippen. Als ware dit het sein om den strijd op te geven* week het leger achteruit. De dappere ridders van Vlaanderen, Artois en Picardie die nooit een ge- vaar hadden geschroomd, schenen verbijsterd. Zij snelden naar Abbeville, om zich daarbinnen in veiligheid te stellen. Doch de ingezetenen, die den Dauphin van harte waren toegedaan, sloten de poorten. Gelukkig hield een derde van het Bourgon- dische leger dapper stand. Dejonge Hertog moedigde de zijnen door woord en voorbeeld tot verachting van alle gevaar aan en zag zich, daarin vooral door Jan van Luxemburg, den Sire d\'Ilimbercourt en den Sire de Vilain ondersteund. Dank aan die edele voorbeelden, bleven de Bourgondiërs te Mons- en-Vimeu het veld behouden, en, toen de Armagnacs zich verspreidden om de vlugtende afdeelingen te vervolgen, zegevieren. Santraille en de voornaamste legerhoofden in dienst van den Dauphin werden ge- vangen genomen en naar Abbeville geleid, dat nu geen tegenstand meer durfde bieden. Filips ontving zijne afdeelingen die op de vlugt waren getogen, met stug verwijt. De aanvoerders die tot zijn Huis behoorden, werden weggejaagd. Men noemde hen spottenderwijze ridders van Pecquigny en er was van hunne zijde menig heldcnfeit noodig eer die hatelijke naam in vergetelheid geraakte. Ten gevolge van de overwinning te Mons-en- Vimcu, gaf st. liiquier zich aan Hertog Filips over. Dat voorbeeld van onderwerping vond na- volging bij nog andere steden en sterkten. Voor zijn aandeel bemagtigde Koning Henry V Dreux en Beaugenci, dwong den Dauphin om over de Loire te trekken en sloeg het beleg voor Meaux. Onbeschrijfelijk was de ellende des Franschcn volks. Door beide partijen gebrandschat en beroofd, vloden de landlieden naar de bosschen. Van de stedelingen zag men gehcele troepen zich over de velden verspreiden, om bij gemis van alle bron- nen van bestaan den levensvoorraad naar huis te sle- pen, die de soldeniers hadden achtergelaten. Toen de Hertog van Bourgondie-, in January 1422, te Parijs kwam, omringden de ingezetenen hem vol blijde hoop, in het vertrouwen, dat hij aan de Fransche Hoofdstad, een zelfde tijdperk van voorspoed zou schenken als Vlaanderen, Artois en Bourgondie\' onder zijn bewind genoten. Voor zulk een her- schepping reikten \'s Hertogs krachten echter niet ver genoeg. Ook vereischte zijne inhuldiging als Hertog van Bourgondiii dringend dat hij naar Dijou vertrok. Na Koning Henry in het kamp van Meaux een bezoek gebragt te hebben, hield hij den li) February (1122) zijn intogt binnen de hoofdstad van zijn voorvaderlijk Stamland. Doeli had Filips het oorlogsveld den rug moeten keeren, hij had er een groot deel van zijne troepen ach- tergelaten, om aan het beleg van Meaux deel te nemen. Hunne oudersteuiiiug van de aanvallen
		der Engelschen was van veel invloed, zoodat de veste zich op het einde van April moest overgeven. Zoodra hij de verschillende aangelegenheden van het Hertogdom Bourgondie\' en het Franche-Comté had geregeld, keerde de Hertog terug naar het wapenge- kletter, dat thans aan alle hoeken van Frankrijk weer- galmde. Ontwaard hebbende dat de stad Cosne een groot gevaar liep om door den vijand bemagtigd te worden, was hij op marsch naar die veste, toen men uit Vlaanderen eene treurige tijding ontving, \'s Her- togs gade, Michaüla van Valois, was denl8Julyte Gent, slechts achtentwintig jaren oud, ten gevolge van eene snel toenemende ziekte, overleden. Dcdroef- heid der Gentenaren was groot. Zij konden niet gelooven dat de Prinses een natuurlijken dood was gestorven en beschuldigden daarom, ofschoon zeer ten onregte, Vrouwe Ursule de Vieuville de Vor- atin vergiftigd te hebben. Het lijk bleef in hun midden en werd in de Abdij van st. Baafs ter aarde besteld. Dit sterfgeval werd binnen minder dan negen weken gevolgd door dat van den heldenmoedigen Henry V, die , den 31 Augustus 1422, te Vineen- nes op vierendertigjarigen leeftijd overleed. Hier- door werd de Dauphin van zijn meest gedachten vijand bevrijd, en ook het overlijden van zijn va- der, den zinneloozen Charles VI, hetwelk naau- welijks twee maanden later plaats had (22 October), raogt hij als een geluk beschouwen. Immers de Franschen die het met de onafhankelijkheid van hun Vaderland opregt meenden, behoefden nu niet meer tusschen den Engelschen Koning, den schoonzoon van Charles VI, en hem te wei- felen. De Dauphin bevond zich toen hij het bc- rigt van zijns vaders overlijden ontving te Mchun sur Yevres, van waar hij terstond naar Poitiers vertrok om er zich te laten kroonen. Te zelfdertijd riepen de aanhangers van Koning Henry V in Frankrijk te Parijs het knaapje tot Koning uit, waaraan Catharine de Valois, in February (1422) op het kasteel te Windsor het leven had geschonken. Hij was volgens allen die Charles VII (zoo als de Dauphin zich nu noemde) niet wilden erkennen, zoowel de ware Koning van Frankrijk als van Engeland, en terwijl zijn oom, de Hertog van Gloucester voor hem aan \'t hoofd van een Uegentschap in Engeland optrad, zorgde zijn andere oom, de voortreffelijke Hertog van Bed- ford, voor zijne belangen te Parijs en in de onder- worpen Fransche provinciën. Bij voortduur behartigde Hertog Filips de be- langen der Plantagnet\'s in Frankrijk met warmen ijver. Hij had alle moeite gedaan om zijne Bour- gondiiirs voor de zaak van Henry V te winnen, hetgeen een grooter eu nog moeijelijker taak was dan om de Vlamingen te bewegen, hem in het oorlogsveld te volgen. Immers de Bourgondiërs waren evenzeer tegen de Engelsehen vooringe- nouien, als de Vlamingen dezen eilanders wil- lig bijstand boden. Filips had Cosne voor Henry V helpen behoudeu, eu, ofschoon hij om dit

-ocr page 708-

696                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

het gedrag van den Hertog toen zij bij de begra- fcnisplegtigheid van Charles VI, hem bij den op- togt misten. Hoe wijs en gematigd John van Bedford zijn bc- stuur inrigttc, gelukte het hem niet, de Parijzenaars en de bewoncr3 der door de Engelschen bezette pro- viuciön op den duur aan zijn neef te verbinden. Zelfs de Bourgondiërs zagen in hunne tegenstanders geen Armagnacs meer, en elk Franschman die met hart en ziel zijn Vaderland was toegedaan, beschouwde

doel te bereiken, de tcraardcbestcUing van liet stoffelijk overschot zijner gade niet had kunnen bijwonen, sloot hij toen Koning Henry V was over- leden, zich met zijn ganschen hofstoet bij de praeh- tige lijkstaatsie aan, die door de Engelsche Prin- sen voor hun broeder werd aangerigt. Koning Ilenry V had op zijn sterfbed den Hertog van Bedford belast met het Regentschap in Frank- rijk, althans zoo de Hertog van Bourgondië deze taak niet op zich wilde nemen. Overeenkomstig

SteHcnircvfclit te Kamen.

dit verlangen had de trouwe broeder van den afgestorven Koning, Prins John van Bedford, Her- tog Filips uitgenoodigd om het bewind over Frank- rijk te aanvaarden. Docli de Bourgondische Vorst had beleefd voor deze eer bedankt. Hij liet de baten en lasten van Regent aan den verdienste- lijkcn Bedford over. De belangen zijner eigen Staten riepen hem naar Vlaanderen, dat hem zoo noode in den vreemde zag verwijlen. Maar wat de Vlamingen groot genoegen gaf, mishaagde den Parijzenaars. Deze laatsten klaagden luide over

Koning Henry VI en den Hertog van Bedford slechts als Engelschen. Door verraad omringd, was den Britsehen Regent te Parijs veel gelegen aan eenc goede verstandhouding met den Hertog van Bonr- gondië. Mogt deze terugtreden, de Engelsche be- langen zouden er ontzettend door geschaad worden. Toch moest de gelofte die Hertog Filips had gedaan om den moord zijns vaders te wreken, en zijn zucht om, naar het verlangen der Vla- mingen, goede betrekkingen met de Engelschen te onderhouden wel zeer zwaar bij hem wegen.

-ocr page 709-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

G07

Verschillende daden der Plantagenet\'s hadden hem diep moeten grieven, b. v. het gevangen honden van den Sire van 1\'llc-Adam, om wiens vrijheid Filips bij Koning Henry V zoo menigmaal aan- zoek had gedaan, en de betrekkingen door \'s Ko- nings broeder Humphrcy, Hertog van (ilouccstcr, met zijne nicht Jaroba van Beijercn aangeknoopt.\' De Hertog van Bedford was terstond na zijne ver- heffing tot Regent bedacht geweest, die redenen van misnoegen voor Hertog Filips weg te nemen. Hij had

Het huwclijkscontract werd in December 1422 vastgesteld, waarbij Filips aan zijne zustor een bruidschat toekende van 150,000 gouden kroonen. Daarenboven beloofde Filips, dat, in geval hij zonder mannelijke erfgenamen zou overlijden, het Graafschap Artois aan "Madame" en hare afstammc- lingen zou ten deel vallen. Toen John van Bed- ford en Filips van Bourgondiü elkander met Pa- schen 1423 te Amiens ontmoetten, werden deze bepalingen van beide zijden toegelicht en nader

\\\\\'Htrr»|M\'lcii drr \\n1nnrt7rn.

onmiddellijk den Sire de l\'Ilc Adam uit de ge- vangenschap ontslagen en bij zijn broeder Hum- phrey aangedrongen om van de verbindtenis met do schoonc Gravin van Henegouwen, Holland en Zeeland af te zien. Dan hiertoe bepaalde hij zijne welwillendheid niet: nog in 1422 deed hij bij Fi- lips aanzoek om de hand van \'s Hcrtogs vierde znster Anna, destijds achttien jaren oud.

bevestigd. Te zclfder tijd werd het huwelijk vast- gesteld tusschen Artliur van Richemont, de broc- der des Hcrtogs van Bictagne, en Margarctha van Bourgondiü, de oudste dochtervan Hertog Jan zouder Vrees, sedert 1407 weduwe van den Dau- phin I .miii. De drie Hertogen van Bourgondie", Bedford en Bretagne bepaalden hunne besprekingen te Amiens niet tot deze huwelijken alleen, maar slotenden 17 April 11 I •_\'.\'! i cene triple alliantie, waarbij zij elkander

1 Vfirtfeiyk blailz. 275.

-ocr page 710-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		(508
		daarvoor zou ontvangen de steden Péronnc. Roye en Montdidier, benevens een jaargeld van twee- duizend francs uit de inkomsten van Montreuil, het kasteel Andrevic en den tol te st. Jcan de Losne. Van Parijs begaf de Hertog zich naar Dijon om de voltrekking van het huwelijk tusschen den Graaf van Richcmont en zijne zuster Margaretha bij te wonen. Bij dit verblijf in de Bourgondische hoofd- stad ontving hij cenigc mannen van naam, die als gezanten door zijn oom, den Hertog van Savoic, waren afgevaardigd. Reeds meermalen had die Vorst pogingen in \'t werk gesteld om den Bourgondiër met den Dauphin te verzoenen. Ditmaal verzocht de Savoiard den Hertog eene bijeenkomst te Chalons- sur-Saone, waartoe Filips zijne inwilliging gaf, door haar op den 1 December vast te stellen. De eer- ste onderhandelingen betroffen grensgeschillen in den Jura, waar de bezittingen van het Huis van Savoie aan die van Bourgondië paalden, het be- vorderen van het handelsverkeer tusschen de beide Staten, de verhouding van maten, gewigten en geld in de wederzijdschc landen en dergelijke aangelegen- beden. Maar welhaast bragt de Hertog van Savoie het hoofddoel van dit mondeling onderhoud op het tapijt: het herstel van den vrede tusschen den Vorst dien hij Koning van Frankrijk noemde, en zijn neef welke dien Monarch niet anders dan Charles van Valois verkoos aan te duiden. Wat de Savoiard ook mogt aanvoeren, Filips wilde van geen overeenkomst met zijns vaders moordenaar weten. Evenwel gaf hij toe dat het Lyonnais, Bour- gognc, het Charolais en eenige andere grensge- westen gedurende dezen oorlog onzijdig zouden verklaard worden: zoodanige overeenkomst bestond reeds geruimen tijd tusschen hem en de Hertogin van Bourbon voor hunne wederzijdschc bezittingen. Van deze besprekingen te Montbart teruggeko- men, vernam Filips dat zijne moeder zich in een bcdenkelijkcn staat bevond. Hij snelde met zijn schoonbroeder, den Graaf van Richcmont, naar Dijon, doch kwam te laat om Hertogin Margaretha nog te spreken: zij was reeds overleden. Zoo iets Filips\' afkeer tegen Charles VII had kunnen doen toenemen, het was een berigt dat hij ontving toen hij na het regelen der nalaten- schap van zijne moeder naar Parijs terugkeerde. De Franschen van Charles VII beraamden namelijk, in weerwil van het verdrag van Chalons, een strooptogt tegen Bourgondië, doch waarvan de toe- leg door de bekentenis van den krijgsgevangen bastaard van Baume uitlekte. Er was daarbij een dubbel verraad in \'t spel, want aan de vrouw die Koning Charles tot spion diende, had Hertog Filips een jaargeld toegelegd. Zoo als te denken was, vernietigde dit verraad iedere toenadering van den Bourgondiër tot den broeder van zijne af- gostorven gade. De Hertog van Bedford beging thans de onvoorzig- ligheid om den Graaf van Richcmont ernstig te belce- digen. Doch zijne weigering om den jongen man de aanvoering van eene lcgcrafdeeling toe te ver-
		beloofden,te allen tijde de belangen van hun heer, Heiiry VI "Koning van Frankrijk en Engeland", trouw en ijverig te behartigen, zoowel als met elkander te leven gelijk broeders, bloedverwanten en goede vrienden. Zij stelden de voorwaarden vast, waarop zij elkander voor het behoud hunner lan- den hulptroepen zouden leveren en beloofden al hunne krachten in te spannen om het arme Fran- Bche volk te verlossen van de ellende waaraan het ten gevolge der binnenlandsche beroeringen ten prooi vu, Twee maanden later (Jony 14231 werd te Troyes de echtverbindtenis tiisschcn Prins John en Madame Anna van Bourgondië voltrokken. Een eerste verzoek der Prinses aan haar gemaal was de Fransche krijgsgevangenen de vrijheid terug te geven, die hij te Orsay verwonnen had: voor de belanghebben- den een allerbelangrijkste gunst, daar de Fransche bezetting van Pont-sur-Seine haar koenen woder- stand met den dood had moeten bekoopen. Trouw elkander bijspringende, behaalden de ver• eenigde Engelsche en Bourgondiërs verschillende voordeden op de Franschen van Charles VII. Onder anderen wonnen zij gemeenschappelijk de sterkte Crevant, aan de Yonne, die de gemeenschap tus- sehen Auxerre en Avallon belemmerde. De Hertog van Salisbury dwong het kasteel van Montaigu en de stad Sézannc tot de overgave. De Hertog van Suf- folk heroverde het verloren Macon. Maar niet altoos was het voordeel pp de zijde der bondgenooten. Zelfs gebeurde het meermalen, dat eene sterkte die des morgens door de eene partij was genomen, des namiddags, des nachts of den volgenden dag door de andere werd hernomen. Zoo namen of vcr- loren de Bourgondiërs onder Jan van Luxemburg beurtelings verschillende steden nabij de zuider- grenzen van Artois, b. v. Ham, Compiègnc en (Snise. Een zonderling gerucht noopte Hertog Filips zich uit Bourgondië naar Gent te begeven. Hij vernam dat te dier stede eene vrouw was aange- komen,die zich Margaretha van Gnienne noemde, ofschoon zijn zuster Margaretha van Guiennc, de brnid van den Graaf van Richcmont, in Bourgbn- dië verwijlde. De juffer die te Gent de rol van Prinses had op zich genomen, speelde die met evenveel geluk als eene bewonderenswaardige ken- nis van \'t Bourgondische Hof. Toen de Hertog kwam, was echter haar spel ten einde: zij werd terstond ontmaskerd. Het bleek dat zij een non was uit een convent te Keulen. Onder eene goede bedekking werd zij over de grenzen gebragt en aan den Aartsbisschop uitgeleverd. Bij een bezoek dat Hertog Filips, in Augustus 1423, te Parijs bragt, bekwam hij, door de tus- schenkomst van zijn schoonbroeder, den Hertog van Bedford, verschillende belangrijke domeinen. Van den bruidschat die Prinses Michaëlahcm ten huwe- lijk had moeten brengen, was namelijk weinig of niets uitbetaald. Thans bepaalde de Koninklijke Raad, dat de Bourgondische Hertog ter vergoeding

-ocr page 711-

		GESCHIEDENIS V trouwen, kwam licm duur te staan, daar deze in de hoogste verontwaardiging Parijs verliet. Voorden En- gelschman was dit vertrek niet liet minst bedenkelijk omdat ten gevolge daarvan Hertog Filips zich evcn- eens kon terugtrekken. Bedford mogtdusniets verzui- mcn oui zijn schoonbroeder op zijne zijde te houden. Toen deze beweerde, dat hij nog belangrijke sommen uit de Fransehe schatkist had te vorderen, was John dadelijk bereid hem daarvoor te gemoet te komen: hij stond hem als vergoeding de Graafschappen Auxerre en Mftcon, nevens het Kasteleinsehap van Bar-sur-Seinc af. De strijd tusschen den aanhang van Koning Hcnry VI en dien van Gharlcs VII scheen eene beslissing te naderen, toen beider legers elkander den 17 Augustus (1424) in Nonnandie, onder de muren van Verneuil, ontmoetten. De Franschen die met hunne Schotsehe bondgenooten harrewarden, verloren den slag, waar- door hun nagenoeg evenveel nadeel werd toege- bragt als weleer door de nederlaag van Crécy. De (Iraaf van Douglas, de Graaf van Buehan, Jean de Barcourt, de Graaf van Aumale, de Graaf van Tonnerre, de Graaf van Ventadour, de Sire van Roche-Baron en vele andere opperhoofden sneu- velden bij deze ontmoeting. Hertog Filips, door hu welijksplannen in zijne Staten opgehouden, had geen deel aan den strijd kunnen nemen: hij stond juist gereed met een magtig leger naar het oorlogs tooncel op te trekken toen hij de uitkomst van dien veldslag bij Verneuil vernam. Zijn tweede huwelijk, door zijne bloedverwanten bemiddeld, verbond hem aan Bonnc van Artois, wcl- eer de gade van Filips van Nevcrs (die in den slag van Azincourt sneuvelde), en dus zijne aangchuwde tante. Ten gevolge van deze verwantschap moesten de verloofden dispensatie aan den Paus verzoeken. Het verlof kwam spoedig en had ten gevolge dat bei- der echt reeds in November 1424 te Moulins-en- Gilbert (in \'t Graafschap Nevcrs) werd voltrokken. Maar te midden der feesten die de zegepraal van Ilenry VI en do cchtverbindtenis van den Bourgondischen Hertog moesten verheerlijken, ver- nam het Bof eensklaps dat Humphrey van Glouces- ter en zijne gade Jacoba van Bcijeren zich met 6000 krijgslieden op weg naar Henegouwen had- den begeven, waar zij door de bevolking met vreugdejuich waren ontvangen. \' Inzonderheid tooi- den de burgerijen van Valcnciennes en Mons hare wallen en straten op het schoonst, ten einde een blijk te geven hoe innig zij hare schoonc Gravin waren toegedaan. \' Dit meende Filips, die reeds het oog op Holland, Zeeland en Henegouwen had gevestigd, niet te mogen dulden. Hij verliet Nevcrs en Bourgondië om naar Vlaanderen terug te keeren, en vergaderde terstond zijne Vlamingen en Artesiè\'rs, ten einde Henegouwen aan de Engelsche hulpbenden van Humphrey en de landzaten te ontwringen. Ook de Hertog van
		kN VLAANDEREN.                                            099 ! Brabant, Jan IV, Jaeoba\'s tweede gemaal, wapende i zich tot hetzelfde doel, terwijl Hertog Jan van { Bcijeren zijne aanhangers bijeenriep om Holland \\ en Zeeland tegen den Engelsehman en Jacoba te i bewaren. Maar de Luikschc cx-Bisschop zou althans geen werkzaam deel aan den veldtogt nemen: eer ; de strijd losberstte, overleed hij den 6 January 1425 ! te \'s Gravenhage, naar men algemeen gelooide, ten gevolge van een sluipmoord door middel van | vergift. Filips kwam daardoor zijn wenseh belangrijk na- der, om zijne heerschappij naar het noorden uit te breiden. Immers Hertog Jan had, ten nadeele van zijne nicht Jacoba, alle regtcn die hij had op de drie i Graafschappen Henegouwen, Holland en Zeeland bij uitersten wil aan Filips van Bourgondië vermaakt. Die afstand was alles behalve geschikt om de j oorlogstoorts te blusschen. Terwijl Hertog Jan IV i van Brabant door de Kabeljaauwsehen in Holland j tot Ruwaard werd aangenomen, veroverden de | Bourgondiörs de Henegouwsche grensstad Braine Ie I Comte. \' De zaak van Jacoba begon er hopeloos uit te zien, inzonderheid toen Humphrey van (ïloucester om eenige geschillen te beslechten die in den boe- zem van het Regentschap te Londen waren ont- staan, naar Engeland terugkeerde. Wel bood de Hoeksche partij in Holland en Zeeland harer Gravin al die ondersteuning aan, welke zij bij magtc was haar te verschaffen, maar dit schonk haar geen ander voordcel, dan dat de steden Gouda, Sehoon- hoven en Oudewater op hare zijde werden gebragt. In den driehoek aan IJssel en Lek bleef nog- tans het slot van Schoonhoven op de Kabeljaauw- i sche zijde. De Kabeljaauwsehen verdedigden het standvastig tot het, na een beleg van ettelijke da- gen, door Floris en Kijf hoek op Willem van Coul- stcr en zijne vijftig gezellen werd veroverd (Maart 1425). Hoe weinig deze afleiding aan de zaak van Jacoba baatte, bleek na twee maanden. Den 1 Juny moest Mons zich aan de Brabanters overgeven, en twaalf dagen later ging Jacoba zelve als gevangene van Hertog Filips naar Gent. Hadden do Kabeljaauwschc Hollanders onmid- dellijk na den dood van Hertog Jan van Beijeren het Ruwaardschap des Lands aan Hertog Jan van Brabant opgedragen , Hertog Filips was geenszins geneigd om daarmede genoegen te nemen. Hij eischtc het Ruwaardschap over Holland en Zeeland VOO» : zich en verwierf het door den afstand des Bra- banters (Mei 1425). Hij werd in de meeste steden van beide Graafschappen als zoodanig erkend, en meest Kabeljaauw8eh en Filips wèl toegedaan, be- ijverden zij zich om strijdkrachten bijeen te bren- gen ten einde Gouda, Oudewater en Schoonhoven te noodzaken om zich bij haar te voegen. • 1 VergelUk hladz. 277. 9 Op bladz. 278 in het twijfelachtig genoemd, 01\' liet vonnis over Albrecht Beilinc, Schout van Uouda, om levend begraven te worden, is uitgevoerd, met de rcde-
		> Vergeiyk blad/.. 275 en verv. 1 Zie de plaat op blad/.. 692.

-ocr page 712-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

"1)0

gepraalde in een gevecht aan de Nolle bij Rrou- wershaven over de Hoekschc en de Kngelscho hulptroepen die llnmphrey van Gloucester zijne gade tot bijstand had gezonden (18 January 142(i). Vervolgens overreedde hij Zierikzee en Brielle om hem in zijne waardigheid van Ruwaard en Heer te erkennen en fnuikte den overmoed der Kenne- niers en West-Friezen die zich inmiddels voor Ja- coba hadden verklaard (.lannary—September 142G). Den 11 April 1427 won hij Zevenbergen, terwijl

Do vlugt van Jacoba uit Gent, op den l Sep- teinber, vcrhiaderdQ Filips de onderwerping der Hoeksclien zoo spoedig te voltooijen als zich in liet voorjaar had laten aanzien. Doch Vlaanderen stond hem voor den oorlog de helft eener bede van 200,000 gulden toe, mits hij ten voordeele des koop- handels bet verhoud met Engeland onderhield. Door deze ondcrstaiulsgcldcn in staat gesteld om eene aanzienlijke vloot uit te rusten, stak Fi- lips in "t begin van 1P2G te Sluis in zee en ze-

Jcnnnc d\'.lrc in liet Ituis du Chcsnu.

de strijd tegen zijne nicht Jacoba in veler oogen een meer geregtvaardigd aanzien bekwam, om- dat alom een bul van Paus Martinus V werd af- gekondigd, die het derde huwelijk dier Gravin (den echt met Prins Humphrey) voor onwettig verklaarde. De achtentwintigjarige Jacoba ondervond thans ramp op ramp. Mogt ze als zoodanig niet bet over- lljdcn van haar tweeden gade Hertog Jan IV van Brabant beschouwen (17 April), zeker werd haar gemoed diep ontroerd door Humphrey\'s ontrouw, die aan Eleonora Cobham boven haar de voorkeur

nendie voor dien twijfel pleitten. Sedert z||n door den biblio- graaf Arnold en Dr. 1 Sollutis van Zeeburgh handschriften ontdekt, naar aanleiding waarvan l\'rof. Fruin nadere bijzonderheden omtrent llcilinc (of Bciling) in de Bij- dragan vuur l\'adurlnndsche Geschiedenis en Oudheidkunde, N. K., Deel VII, bladz. 14—20 en \'J3—100 heeft mede- gedeeld. Overtuigend is daardoor gebleken, dat Beilinu "hcymelic U nacht levende gedolven\'\' is \'\'buten Scoen- lioven op een nmlenworf van enygtao di daer laghen.\'\' Het doodvonnis is geveld door Gerard van Poelgeest en uitgevoerd in tegenwoordigheid van Beilinc\'s biechtvader Jan Wlllemszen van de orde dor Karmeliten. • Vergelijk bladz. 279. \' Evenzoo bladz. 280.

-ocr page 713-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

701

schonk, zeker weid haar hoop om haar aanhang I  lipg den bcmiiinclijken Zecuwschen edelman Frank verder dan Gouda en omstreken nit te breiden ver-    van Burssele tot zijn Stadhouder over Holland , Zce- llaauwd door de vernieling der Hoekselie vloot bij |  landen Friesland, terwijl de zes leden die hij voorden Wieringen (Oetober 1427). Somber waren hare voor-     regeringsraad koos nit de Ileeren Jakob van (Jaas- nitzigten toen al haar gezag zich tot den driehoek tus-     beek, Hendrik van Boresele, Willem van Eginond, sehen IJssel, Lek en Vlist bepaalde. Nogtans verloor     Roeland van Uitkerke, Colaart van (.\'omen (Comines) zijden moed niet, en haar toestand werd zelfs beter    en Baudijn van Swieten bestonden. Van hare zijde

toen een overhoopte ziekte in het Vla

5501

amsehe leger en ,  voegde Gravin Jacolia aan dit zestal een drietal

Filips\' zware geldhelKngen (vooral in den vorm van ;  edelen toe: Jan van Montfoort, Jan van Vianen boeten)de Hoekselie partij in Holland weder versterk" I  en Gerrit van Zijl. ten. In het voorjaar van 1128 begon zij echter tot toe- 1 Terwijl Hertog Filips den oorlog in Henegou-

Jcntnie d\'Arc vertrekt van Vnucuulcura.

geven te neigen: zij besloot geene belegering van [  wen, Zeeland en Holland voerde, bleef de staat Gouda af te wachten. Bij eene onderhandeling die     van vijandschap tusschen hem en Koning Charles VII te Brugge was aangevangen en te Delft voortge- j  voortduren. Doch, ofschoon de Hertog van Bed- zet, erkende zij, den 8 July 1128, haar neef Filips    ford alles deed om Filips de onaangenaamheden van Bourgondië als Ruwaard en Erfgenaam van    te doen vergeten, die zijn broeder Humphrey aan\'t hare drie Graafschappen, zonder wiens goedkeu-     Bourgondische Hof berokkende, was toch bij Filips ring, zij nooit een nieuw huwelijk zou aangaan,     eene blijkbare verkoeling ten aanzien van Enge- noch eenig gezag voeren. \'                                       land ontstaan. Zeer veel droeg daartoe bij, dat Overeenkomstig dit verdrag benoemde Hertog Fi-    zijne Bourgondiërs sterk op den vrede met het Huis .-------                                                                        van Valois aandrongen, dat Paus Martinus nadruk- \' Vergelijk bladz. 281 en 382.                                      keiijk eene verzoening tusschen Filips en Charles

-ocr page 714-

		H VLAANDEREN. ln\'iil door dit Kugclschcn wordt ontvangen. — Kouiig Charles VII verkeert in den uitersten nood. — Iljj be- komt liulp door een eenvoudig Inndiiicisjc .Ic.nine d\'Arc. — Het beleg van Orléans opgebroken. -- De Fransclicu winnen .largeau. lieaugenci en Troyes. — Dn neder- laag der F.ugelschen te 1\'atai noopt hen Hertog Filips 0111 ondersteuning te vragen. — Filips komt weder te I\'nrjjs. — Nadat de Fraiischen (\'halons sur-M.trne bezet hebben, bereiken zij Keiius, waar Charles VII zich laat kronnen. .leaune d\'Arc sehr||tt aan den Hertog van Hourgonclië. — Z|) wordt voor l\'ar|is gewond. Her- tog Filips sluit een derde huwelijk met Isabella van Portugal. — De Ridderorde van het (iuiden Vlies in- gesteld.         Hertog Filips belegert Compicgnc, waar .leaune d\'Arc in /.yne inagt valt. - - .Jeanue d\'Arc door een Bourgondiër aan de F.ugelschen uitgeleverd. — De Luikenaars vallen in Namen. — Kr(igsbeilr()ven in Na- men en Luik — Dood van Hertog Filips II van Bra- bant. — Geschillen over de erfopvolging in Iinibant en Limburg ten gunste van Hertog Filips de Goede be- slecht. — Hertog Filips door de Ilrabuiitschc Staten als Hertog aangenomen en gehuldigd. (1420 on 1430). De Graaf van Salisbury had de voldoening niet mogen smaken, Orléans voor zijn Koning, Henry VI, te winnen: hij was door een zwaren steenen ko- gel bij het fort les Tournelles getroffen en gedood. Maar de Graaf van Suffolk die hem als de opperbe- velhebber der belegeraars verving, spreidde niet minder standvastigheid en krijgskunde ten toon, zoodat den stedelingen, meer en meer in het naanw gebragt, eindelijk niets meer scheen over te blij- vcn, dan zich onder de puinhoopen van hunne wallen, gelijk zij gezworen hadden, te begraven. Om dit uiterste te voorkomen, stelden zij voor, om hunne veste aan den Hertog van Rourgondiü over te leveren, die haar als eenc onzijdige plaats zou bezetten. Aan het hoofd van het gezantschap dat hiertoe werd afgezonden, plaatsten zij den lieren krijgsman Saintraillc, die, met den Hertog persoonlijk bevriend, in den Henegouwschen veld- togt aan \'s Vorsten zijde had gestreden. Filips ontving de afgevaardigden met groote welwillend\' held. Hij gaf hun zijne tevredenheid met hun aanbod te kennen, en, daar Jan van Luxemburg sterk op de inwilliging van het verzoek uit Or- léans aandrong, verkregen Saintraillc en zijne mede- gccommittccrden veel hoop dat hunne zending zou slagen. Die hoop steeg aanmerkelijk toen Filips tocbe- rcidselen maakte om naar Parijs te vertrekken. Maar hier bekoelden hunne verwachtingen. Nadat de Hertog, den 4 April Mi1!), in de Fransche hoofdstad was aangekomen, begon hij onmiddellijk over de aangelegenheden van Orléans met den Hertog van Redford te onderhandelen. Maar zijne voorstellen werden slecht ontvangen. De EngeL sche Prins wilde van het te pand houden niets weten, en een zijner Raden voegde den Bourgon- dïSr toe: "Wij hebben onze netten niet gespannen om anderen het vermaak te geven de vogels voor zich te vangen." Over die ontvangst ten hoogste gebelgd, keerde Filips onverwijld naar Vlaanderen terug.
		703                                                GESCHIEDENIS \\ aanried, en Gharlcs zich over tien moord van IIer- tog Jan zonder Vrees begon te verontschuldigen, door op zijne jeugd en weinig ondervinding te dien tijde te wijzen. Ken gevolg daarvan was, dat Hertog Filips juist niet zoo heftig meer bleef ijveren voor het voortzetten van den oorlog als bij zijne komst aan het bewind, terwijl de Engelsellen den strijd slechts langzaam en zonder beslissende gevolgen konden voorzetten, omdat verschillen in het En- gelsehe Regentschap, ten gevolge van Prins H11111- phrcy\'s ligtzinnigheid , hen hemoeijelijkten. De Her- tog van Bedford zag zich zelfs gedrongen, om wilde hij te Londen den vrede bewaren, voor eeni- gen tijd Frankrijk te verlaten. Eerst in den zomer van 1428, na Bedford\'s terugkeer te Parijs, kon- den de Engelschen weder met meer kracht tegen (\'harles VII optreden. Daartoe verscheen de Graaf van Salisbury met versehe hulptroepen in Frank- rijk. Den 12 Oetober sloeg dit leger zich voor Or- léans neder, om door het vermcestcren van deze belangrijke stad een steunpunt aan de Loire voor het veroveren van Frankrijk\'s zuidelijke gewesten te bekomen. Hertog PUipa bleef bij deze onderneming in zijne afwachtende houding. Het regelen van \'s Lands aangelegenheden naar aanleiding van het verdrag van Delft had nog niet zijn volle beslag verkre- gen, toen zijne magt op nieuw werd uitgebreid. (Jraaf Jan III van Namen had zich in \'t begin van 1429 naar Brussel begeven, om deel te nemen aan de ridderlijke feesten die er door Hertog FilipsII, de opvolger van Jan IV, werden gegeven. Maar te midden dier vreugde, voelde hij zich plotseling door ecne hevige ziekte aangegrepen. Haastig keerde hij naar Namen (Namur) terug, waar een somber klokkcluiden den 1 Maart aan zijn volk verkondigde, dat hun Graaf was overleden, dat zij onderzaten van Hertog Filips waren geworden. De Hertog ontving eerlang de hulde der Namen- sche Staten, \' terwijl het volk juichte en vrolijk feest vierde. Hunne eigenaardige spelen zetten aan die blijde inkomste niet weinig luister bij, vooral het steltengevecht tusschen de Avresses en de Melans (de bewoners van de beide hoofddeclen der stad), en de watcrspelen, waartoe de kom der Basse-Sambre (Henedcn-Sambre) een zoo gunstige schouwplaats opleverde. *
		HOOFDSTUK XXX. FILIPS III (de Goede) TOT OP ZIJNE VEKHEFFINO TOT 1IEBTOO VAN BRABANT EN I.IMPU\'ltii. De belegerden binnen fhrlnans stellen Hertog Filips voor. 0111 In-in hunne stad in pand te geven. — Filips vertrekt naar 1\'arijs, waar hy met weinig voorkomcnd- 1 Zie de plaat op bladz. 698. • Evenzoo de platen op bladz. 696 en 697.

-ocr page 715-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.                                           70.1
		Tevens nam hij niet .alleen den aanzienlijken ruiter- stoet weder naar zijne erflanden mede, maar hij beval zelfs aan zijne Bourgondiërs die nog nevens de Engclschcn voor Orléans lagen, om naar huis te keeren, een last waaraan zij met de grootste blijdschap gevolg gaven. Intusschcn verkeerde Koning Charles VII — of de Dauphin zoo als zelfs velen zijner aanhangers hem noemden, daar hij nog niet te Heims was gezalfd — in den uitersten nood. Verlaten door allen die door zijne voortdurende nederlagen wa- ren ontmoedigd, was het aantal zijner veldheercn belangrijk verminderd. Zijn Connétable, de rijkste, de magtigstc en misschien tevens de vcrstandig- ste, was in strijd met hem geraakt. Zijne diensten waren afgewezen: hoe jammerlijk het aan \'t Hof van Charles was gesteld, deinsde men te Chinou terug om een dienaar de leiding van zaken toe te vertrouwen, die alles oppermagtig wilde bestu- ren. De Maarschalk de Severac schreef aan de Staten van Languedoc, dat hij in hunne pro- vincie zou branden en blaken wanneer de Ko- ning hem niet betaalde wat hij regt had te vor- deren. De (Jraaf van Foix, van alle gemeenschap met Charles VII afgesneden, verjoeg den Kerk- voogd van Bczicrs uit het bisschoppelijk palcis en handhaafde er zich, in weerwil van \'s Konings bevelen. Eéné d\'Anjou, Hertog van Bar, de broc- der des Konings, onderhandelde met de Engel- schen. Verscheidene sterkten gaven zich over zon- der zich te verdedigen, de trouwste onderzaten werden wanhopend, zij hadden alles opgc fferd en zagen gecne uitkomst. Er was evenmin geld in de schatkist des Konings als in de beurs zijner onderdanen. "Al het geld, van den Koning en van mij," schreef de schatmeester Rc- nault de Bonligny, "beloopt nog geen vier kroo- nen." Zekeren dag dat Saintraille en la Hire Char- les VII een bezoek bragten, bestond al wat de kok ter maaltijd kon opdisschen in twee kippen en een schapenstaart. Geen wonder dat de zwakke Koning van Frank- rijk aan eene gelukkige uitkomst begon te wan- hopen. Hij begon er aan te denken, het Land te verlaten of ten minste naar Dauphiné te wijken. Slechts zijne verstandige en welberaden gemalin Marie d\'Anjou — die hij echter voor de schoone Aguès Sorcl maar al te veel verwaarloosde — hield hem van een voornemen terug, waardoor de laatste groote vassallen die hem nog getrouw wa- ren gebleven, van hem zouden gescheiden zijn. Een zwak schepsel scheen uitverkoren om dien staat van zaken volkomen te veranderen. Jeanne d\'Arc, een boerendochter uit Domremi, in het Barrois, op de grenzen van Champagne, Bour- gonditi en Lotharingen, toonde door vast geloof op den goddclljken bijstand in gevaar, dat de geestdrift een kracht bezit, die al de kunst van zegepralende helden kan te schande maken. Van jongs af—zij was den G January 1412 geboren — in stille afzondering verkeerd hebbende, achtte zij
		met hare dorpsgenooten, die altijd Armagnacs waren gebleven, de zaak van Koning Charles VII als die welke aan de dienst van den Almagtigc ten naauwste was verpand. Zij meende, terwijl zij hare schapen langs het Bois de Chesnu hoedde, \' eene hemelschc roeping te vernemen, en de schepselen van hare opgewonden verbeelding, den Aartsengel Michacl en de heilige Margaretha en Catharina, ligchamc- lijk voor zich te zien. Zij waande hunne stemmen te hooren en verzekerde, met alle teekenen van goede trouw, dat die hemcllingen haar de taak hadden opgedragen om zich voor de redding des Vaderlands te wapenen. Daar zij beducht was, dat hare ouders haar niet ge- looven zouden, begaf zij zich naar haar oom, in een naburig dorp , en ontdekte hem haar wensch om tot den Koning gevoerd te worden, "dien zij den last wilde bekend maken, welken zij van God ont- vangen had." Haar oom ging eerst alleen naar den Ridder de Baudricourt, bevelhebber van Vau- couleurs, die den dorper geen ander antwoord gaf dan den raad om de deern door oorvegen van haar waan te genezen. Jeanne waagde het nu om zelve naar den edelen heer te gaan, doch vond evenmin een gunstig onthaal. Niets echter was in staat om hare vaste overtuiging te doen wankelen. Door dit vast betrouwen werd van lieverlede het geloof van anderen, zelfs dat van Baudricourt, opgewekt, en dit verschafte haar eindelijk de vervulling van haar vurigen wensch, om naar den Koning te worden opgezonden. In manskleederen en te paard onder- nam zij, den 13 Fcbruary 1420, door de Ridders Jean de Ncvolompont en Bertrand de 1\'oiilengy, nevens vier dienaren en soldaten vergezeld, den togt.! De weg voerde haar over snelvlietende stroo- men en langs vijandelijke scharen en steden door, en evenwel bereikte zij ongedeerd binnen elf da- gen het dorp Sainte Catherinc de Fierbois, in de nabijheid van het koninklijke hofleger te Chinon (21 February 1429), tot verbazing van allen die hieruit een nieuw bewijs putten voor de echtheid van hare goddelijke zending. Aan \'s Konings Hof was men niettemin het nog lang oneens, of men Jeanne al dan niet ten ge- hoore zou toelaten. Nadat men haar bij verschillende gelegenheden naauwkeurig onderzocht en op aller- lei wijs beproefd had, meende men haar verzoek toch eindelijk te moeten inwilligen. Jeanne verze- kerde den Koning, vol vertrouwen, dat zij door God tot hem gezonden was. Charles had haar slechts krijgsvolk mede te geven, dan zou zij het beleg voor Orléans opheffen en hem naar Reiras brengen om aldaar gezalfd te worden. "Het was Gods wil," zcide zij, "dat zijne vijanden, de En- gelscheu, overwonnen en genoodzaakt zouden wor- den om naar hun Land terug te keeren." Het ver- haal liep, dat zij den Koning, die zich om haar op de proef te stellen, schuil gehouden had, uit den \' Zie de plaat op bladz 700. * Zie dit plaat op blad/.. 701.

-ocr page 716-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

701

lichten. Een Predikheer vroeg haar onder anderen: "Daar het, volgens uwe verzekering Gods wil is, dat de Engelschen zullen verdreven worden, hoe kunt gij dan naar gewapende hulp verlangen?" "De krijgslieden," antwoordde Jeanne, "zullen strijden, en God zal de overwinning geven!" Een Karmeliet, een geleerd en streng man, merkte op: "De Heilige Schrift verbiedt aan redenen zooals gij voert, geloof te hechten, indien zij niet door teekenen en wonderen bevestigd worden."

kring van zijn talrijken hofstoet zou herkend heb- ben, ofschoon in hun midden menig veldoverste veel prachtiger en schitterender gekleed was dan hij. Ook voegde zij hem toe: "Sire, ik herinner u, dat toen gij op den laatsten feestdag van A1- lerheiligen ter communie gingt,gij twee wenschen aan den Hemel opdrocgt: den een van u de be- geerte en de magt te benemen om oorlog te voc- ren, zoo gij de wettige erfgenaam van het Kijk niet waart: den ander, van al Zijne gramschap eer over u uit te storten dan over uwe onderza-

Jeanne d\'Are tegenover de ventinpwerken iler Knpi-laelien.

ten." De Koning die zich bij zijn gang aan het heilig nachtmaal eene opwelling van vroomheid herinnerde, begon allengs cenig betrouwen te stellen op de deerne uit Domremi. Niettemin wenschtc hij zijne goede meening bc- vcstigd te zien door eene vergadering van regts- en godgeleerden, die hij te Poiticrs bijeen liet roepen. Hier deed men Jeanne allerlei strikvragen, waarop zij met knnsteloozc eenvoudigheid zoo verstandige antwoorden gaf, dat vele toehoorders meenden, dat Gods geest haar daarbij moest voor-

Maar Jeanne antwoordde op die taal: \'*Ik ben niet naar het Hof gekomen om teeke- nen te verrigten. Maar breng mij naar Orléans. Daar zal ik u de wonderen toonen, om welker wil ik gezonden ben." Nogtans liep eerlang het gerucht dat zij wel degelijk hare zending op eene wonderdadige wijze had gestaafd. Toen men haar een zwaard reikte, om zich daarvan te bedienen, wanneer atj onder de strijders van Charles VII zou worden opgeno- meii. wees zij dit van de hand, met de opmer-

-ocr page 717-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

705

king, dat achter het altaar in de kerk van st. Ca- therine de Fierbois een voor haar bestemd zwaard verborgen lag. Men zou het herkennen aan vijf kruisen digt onder het gevest. Toen men zocht, vond men dit wapen ter aangewezen plaats, en de ver- bazing was te grooter, omdat iedereen, ofschoon ten onregte, als waarheid verkondigde, datJeanne nooit te Fierbois was geweest. Eindelijk besloten \'s Koning raden te beproeven om onder Jeanne\'s aanvoering een voorraad lc-

omringd, terwijl twee engelen ter wederzijde van Hem knielden en in goud de namen schitter- den: "Jhesus, Maria." Van dit kleinood bediende zij zich in alle gevechten en veldslagen als het eenige wapen om den vijand te overwinnen. Het zwaard van st. Catharina, greep zij slechts dan als de vijand op haar indrong, om hem van zich af te weren. Om de krijgslieden die zij aanvoerde, den God- delijkcn bijstand waardiger te maken, beval zij,

Jeanne d\'Are door den Bourgondiër Krard te Conipirgne van het paard gerukt.

vensmiddelen binnen het reeds .opgegeven Orléans te brengen. De Koning benoemde haar tot eersten bevelhebber en liet haar van alles voorzien wat tot het handhaven van hare waardigheid voor het uiterlijke noodig kon zijn. Zij zelve zorgde, dat te Blois, waar men de toebcreidselen tot den togt maakte, een wit vaandel werd vervaardigd, volgens het voorschrift, dat zij, zoo zij zeide, daartoe had ontvangen van de Heiligen die haar verschenen. Op dit vaandel was de Heiland afge- beeld, met den aardkloot in de hand en door leliën

dat allen zouden biechten en zich \'s Hcercn barm- hartigheid aanbevelen. Zij verbood het vloeken, dobbelen en plunderen en duldde niet dat eenig ontuchtig vrouwspersoon —wier aantal heel groot bij het leger was — hare troepen volgde. Zij die zich aan dit bevel niet stoorden, werden door haar ver- volgd en met slagen verwijderd. Eindelijk beval zij, dat een schaar van priesters, onder een af- zonderlijke banier vcreenigd, den togt zou verge- zellen. Na alles op deze wijze geregeld te hebben, sloeg

-ocr page 718-

		700                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		zich dien ten gevolge stil achter hunne belege- ringswerken. Doch, in spijt van hunne dapperheid, die zij bij de verdediging der verschillende ver- schansingen betoonden, werden nagenoeg alle aan- vallen der Franschcn onder de aanvoering der Maagd met een gelukkig gevolg bekroond. De Jonkvrouw bestormde en veroverde voet voor voet de werken der belegeraars. Altoos de voorste bij het stor- men, riep zij gewoonlijk den soldaten toe: "De zege is ons! de zege is ons! De Heer strijdt aan onze zijde!" \' De hevigste en bloedigste kamp bij die verschil- lcnde aanvallen vond plaats om liet bezit van den toren les Tonrnellcs, die de brug bchcerschte. Jcannc werd bij dezen aanval aan den schouder gewond. Zij verwijderde zich om zich te laten ver- binden. Doch naauw waren de windsels vastgc- hecht, of zij keerde naar het gevecht terug, dat de Vcldheeren juist wilden afbreken, omdat de troepen, die reeds den gansenen dag hadden gc- streden, vermoeid en door de verwonding van Jcannc ontmoedigd waren. Door haar wederverschij- ning met nieuwen strijdlust bezield, hernieuwden de Franschcn hunne pogingen, met het gevolg dat de sterkte stormenderhand werd ingenomen. Ovcr- cenkomstig hare belofte trok Jcannc over de brng de stad binnen onder het luiden van de klokken en het vrolijk gejuich der burgerij. De verovering van les Toumcllcs had het behoud van Orléans voor Koning Charles VII beslist. De Engelschen braken den volgenden dag het beleg op, waarbij Jcannc beval om hun aftogt niet to storen. "Het is Gods wil", zcide zij, "dat men hen laat gaan, wanneer zij den strijd opgeven" (8 Mei 1429). Zoo had de Maagd hare belofte vervuld. Immers dat deze gelukkige uitkomst enkel en alleen aan hare wonderdadige hulp moest worden dankgewc- ten, daarvan hielden hare dankbare landgenooten zich, zonder den geringsten twijfel, overtuigd. Do eerbied dien men haar toedroeg, ging zoo ver, dat men hare kleederen, ja, de pootcn van haar paard kuste, en de moeders hare kinderen tot haar om- hoog hieven, om door haar gezegend te worden. Te vergeefs vermaande Jcannc de goede lieden, alleen Gode de eer te geven, want zij zelve bleef steeds even zedig, even bescheiden in hare levens- wijze. Wanneer zij van den strijd uitrustte, vond men haar in gebeden. Na de bevrijding van Orléans wist Jcannc den Koning over te halen, haar eenige afdeelingen too te vertrouwen, om Frankrijk\'s wedergeboorte te hel- pen tot stand brengen. Men rukte, onder hare lei- ding, den HJunyl429, op en tastte het eerst Jar- geau en Bcaugenci aan, welke beide steden werden gewonnen, ofschoon do Engclschen haar van eene talrijke bezetting hadden voorzien en Jargeau zoowel door kunst als natuur bijzonder sterk was. Onden; ijl ïucu de laatstgenoemde veste hield ingesloten, rukte 1 Zie de plaat op bladz. 704.
		zij met liare benden Jen weg naar Orléans in. Zij verlangde dat men langs den regter Loire-oever, langs Beance, zon voorttrekken, doch de Kapi- teins, die liet commando voerden, hadden den weg op den linkeroever ingeslagen, omdat zij dien voor veiliger hielden. Het bleek echter toen men tegen- over de bedreigde stad was gekomen, dat het onmo- gclijk was, om van daarbinnen de veste te komen. De Jonkvrouw gaf nn bevel om naar Checy voort te trekken, waar men schepen zou vinden, die de legerbende met den voorraad van levensmiddelen binnen de bedreigde stad konden brengen. Ieder krijgsman beweerde dat dit onmogelijk zou zijn. Maar Jcannc verzekerde: "Wees onbekommerd, wij voeren de levensmiddelen binnen Orléans. De Engelschon kunnen het ons niet beletten, omdat God met ons strijdt." Een sombere lucht en het onstuimige weder bc- vorderden de onderneming. Onder den Graaf de Dunois hield de bezetting do Engclschen op een ander punt bezig, en schier zonder tegenstand te ontmoeten, bereikten de Franschcn de wallen. Toen .Jcannc, te paard en in volle wapenrusting, Orléans binnentrok, werd zij met luide toejui- ching ontvangen. De eerste zorg der Maagd was Godc haar dank toe te brengen. Zij reed naar de Hoofdkerk, waar zij den geestelijken verzocht een plcgtig te Dewn aan te heffen. Vervolgens begaf zij zich naar het verblijf, dat haar in de woning van den schat- mecster der stad was aangewezen. Daar zij van den vroegen morgen tot \'s avonds laat onder den last van zware wapenen te paard had geze- ten, zonder spijs of drank te gebruiken, nam men haar heure rusting af en zette haar een heerlij- ken maaltijd voor. Doch met hare gewone matig- lieid, roerde zij bijna niets daarvan aan. Zij nam alleen een weinig wijn met water gemengd, waarin zij een stuk brood brokkelde, en dit genuttigd hebbende, begaf zij zich ter rust. Den volgenden ochtend verlangde zij dadelijk een uitval tegen de Engclschen, en slechts met moeite was zij te bewegen om hiermede to wach- tcn tot het leger van Blois zou zijn opgedaagd. Ilecdfl vóór haar komst binnen Orléans had zij de Engclschen in een brief aangemaand om naar hun Land terug te kceren, en nu deed zij hetzelfde nog eens. Doch hare vijanden behandelden haar bode met verachting en dreigden de Jonkvrouw, die zij de grievendste scheldnamen gaven, als eene heks te verbranden, wanneer zij in hunne handen mogt vallen. Doch, in weerwil van dien smaad, begonnen zich blijken te vertoonen, dat hare verschijning in de gemoederen der Engclschc soldaten schrik en angst verwekte, benevens het geloof, dat de Maagd van Orléans — zooals zij thans werd ge- noemd — met wonderbare en bovennatuurlijke kracht was toegerust, ofschoon zij die niet, zooals de Franschcn, als een gave des Hemels, maar als een geschenk des Duivels aanmerkten. Zij hielden

-ocr page 719-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		707
		tog Filips naar Vlaanderen terug. Met hem reisde zijne zuster Anna, de gade van Bedford, die van al zijne bloedverwanten het meest op hem vermogt. De krijgslieden die met hem gekomen waren, bleven echter to Parijs, onder het bc- vcl van den Sire de 1\'Ile-Adam. Zij maakten als \'t ware de voorhoede zijner hulpbenden uit, want zoodra de Hertog in zijne Staten was terug* gekeerd, zond hij een talrijke afdecling onderden Bastaard van st. Pol af, met last om Meaux voor de Engelschcn te bewaren. "De Hertog van Bour- gondit1", schreef Bedford naar Londen, "heeft zich een trouw bloedverwant, een warm vriend, een hulpvaardig leenman jegens Koning Henry VI betoond." Onmiddellijk na de zegepraal van Patai was Jeanne d\'Arc naar Koning Charles teruggekeerd, om hem andermaal uit te noodigen, den weg naar Heims in te slaan. Door het geluk der Jonkvrouw aangemoe- digd, liet hij zich overhalen. Het leger vertrok den 28 Juny van Gien, aan de Loirc, en zette zijn togt onder de muren aan Anxerre voort. Deze stad die door Bedford aan Hertog Filips was ver- pand \', weigerde Koning Charles de poorten te openen. Jeanne drong daarom aan op een aanval en bestorming. Doch Charles vergunde Auxerre on- zijdig te blijven, op belofte van zijn leger de noodigc levensmiddelen te zullen bezorgen. Van Auxerre trok het Fransche leger naar Troyes, dat onmiddellijk, doch te vergeefs, opgel\'ischt werd. Toen het leger vijf of zes dagen onder de muren der stad had gelegen, geraakte het door volsla- gen gebrek aan mondbehoeften in grooten nood. In den krijgsraad dien Jeanne niet bijwoonde, beraadslaagden de aanvoerders over hetgeen hun in deze omstandigheden te doen stond. De mees- ten waren van oordeel, dat men moest terugkecren on de gevaarlijke onderneming opgeven, terwijl slechts enkelen het voortzetten van den togt aan- rieden. Juist op het oogenblik dat de strijd der gevoelens het toppunt had bereikt, trad de Jonk- vrouw binnen en sprak: "Edele DauphinI" — zoo noemde zij Charles altoos, zoolang hij niet te Beinu gekroond was — "beraadslaag niet langer, maar laat uw volk tegen Troyes oprukken. L\'it naam van God verzeker ik u, dat ik u door geweld ofzacht- heid binnen do stad zal brengen." Zij besteeg daarop haar strijdros en bragt alles voor den storm in gereedheid, eene vertooning die den belegerden zoo veel schrik inboezemde, dat zij zich onder- wierpen. Snel dreef Jeanne den Koning voorwaarts, en ieder oponthoud verwekte haar smart. Nu waren er ook geene hinderpalen meer. Chiilons-sur-Mame gaf zich bij het eerste opdagen der Franschen over, en toen het leger de stad lieims naderde, kwamen den Koning reeds afgevaardigden te ge- moet, met de belofte dat men zich onderwerpen
		de stoute Lord Talbot tegen haar en het.bclangrijk aangegroeide leger der Franschen op. Maar ook hij ondervond, even als de Graaf van Suflblk, dat de kansen gekeerd waren: in den slag bij Patai, nabij de Loirc, behaalden de volgelingen van Charles VII eene zoo beslissende ovcrwin- ning, dat zoowel Lord Talbot als zijne mcdc- : veldheeren, Lord Scalcs en Lord Hungerford, zich j aan hunne tegenpartij moesten overgeven. De Hcr- tog van Bedford was woedend over deze nederlaag: hij rukte John Falstaf die het bloedbad was ont- komen, met verontwaardiging het lint van de orde van den Kousenband van den hals. Dag en nacht werkten de Engclschen door, om Parijs tegen een aanval der Franschen te versterken. Zij ontboden ver8che troepen uit het Vaderland en zonden een gezantschap naar Hesdin, waar Filips van Bour- gondie\' op dit tijdstip vertoefde, om zijne onder- stcuning te bekomen. Onzo Hertog was ten gevolge eener ziekte die pas was geweken, weinig geschikt ora de vermoeijeni88en van een veldtogt te trot- , scren, doch niets kon hem weerhouden, om althans zijn 8choonbroeder hulp toe te voeren: in der haast verzamelde hij zes- of zevenhonderd mannen van wapenen in zijn Graafschap Artois, waarmede hij \' den 10 July 1429 Parijs binnenrukte. De komst van den magtigen Hertog van Bour- gondiü boezemde allen die de partij van Koning Henry VI waren toegedaan, do beste verwachtin- gen in. Er werden ernstige beraadslagingen ge- voerd, vroegere beloften en verdragen vernieuwd, en allerlei maatregelen genomen, om bij de Pa- rijzenaars do herinneringen te verlevendigen aan hetgeen zij door de Arraagnacs geleden hadden. Prins John en Hertog Filips begaven zich in sta- tigen optogt naar de Notre-Dame en van daar naar het Paleis. Hier, in de tegenwoordigheid van het Parlement, der rekestmeesters, van den Bisschop en zijn kapittel, van den prevoost der kooplieden en de voornaamste burgers, lieten zij het verdrag van Ponceau, tusschen Hertog Jan en den Dauphin, voorlezen. Daarop lieten zij een ge- schrift volgen, dat verslag gaf van den te Montc- reau geplcegden moord en waarin niets verzuimd was om den Dauphin (Charles VII) en zijne vol- gelingen in het zwartste licht voor to stellen. De ganschc vergadering voelde do verontwaardiging van voor tien jaren herleven: kreten vol wraak wer- den tegen denzclfdcn Monarch geslingerd, die door Jeanne d\'Are als \'sllemels uitverkorene aan \'t volk was voorgesteld. Na het woord gevraagd te hebben, rigttc ook Hertog Filips zich tot de vergadering. Hij her- haalde zijne aanklagt wegens moord op zijn vader tegen Charles de Valois en verklaarde van zijn wraak nimmer af te zullen zien. Met die aanklagt stern- den schier alle aanwezigen in, en allen vernieuwden hun gelofte bij het verdrag van Troyes bezworen. Hun geestdrift was zoo groot, dat het vragen en toelaten tot dit verdrag nog eene ganschc maand aanhield. Daags na de groote vergadering keerde Hor-
		1 Vergelijk bUulz. 091».

-ocr page 720-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

708

en licra als Vorst en gebieder ontvangen zou (15 July 1429). In allerijl werden nu aanstalten tot de kroonings- plegtiglicid gemaakt, die den 17c, een zondag, plaats vond, nadat de Koning door den Hertog van Alent.-un tot Ridder was geslagen. De Hertog van Hourgondiü was de eenige Pair des Rijks, die deze waardigheid in drievoudige be- trekking bezat, wegens Vlaanderen, Artois en Bour- gondiS. Zijne plaats en van die der andere afwezige Pain werd vervuld door de voornaamste Heeren

tonnen dat gij in waarheid de Koning zijt, aan wicn liet Rijk moet toebchooren." Op den krooningsdag schreef Jcanne een brief aan Hertog Filips, waarin zij hem vermaande, om vrede met zijn in naam van God gezalfden Ko ning te sluiten. Zoo hij den oorlog voortzette, zou dit hetzelfde zijn, of hij streed tegen den Heer Jezus, den Koning van hemel en aarde. Verlangde hij zijne krijgslieden aan te voeren, een goede weg lag daartoe open: hij moest hen laten optrek- ken tegen de Saraccnen. Tc zclfder tijd schreef

Jemiuc d\'Arc voor luw»; repters (ïi\'liropt.

uit \'s Koning8 gevolg. Docli geen van deze groot- waardigheidsbeklccdcrs wekte zoo zeer de be- langstelling als Jeannc d\'Arc, die gedurende de krooning en zalving met hare vaan naast den Koning stond. Op het oogenblik, dat de plegtig- heid was afgeloopen, knielde zij voor Charles ne- der, omvatte zijne knietin en sprak, met tranen in de oogen: "Edele Koning, thans is de wil van God vcr- vuld, die verlangde dat gij te Reims zoudt komen om de heilige zalving te ontvangen, ten einde te

Koning Charles aan onzen Vorst en stelde dit schrijven ter hand aan zijn Kanselier, aan de Hce- ren van Gaucourt en van Dampierre, en aan den Deken van het kapittel te Parijs, die Filips te Arras zou- den opzoeken. In afwachting op antwoord, voelde Koning Ckar- les zich sterk genoeg om het Ile-dc-France bin- nen te dringen en Parijs te naderen. Charles w\'on ook Compiègnc, waar hij de onderhandelingen met Hertog Filips voortzette. Doch men kon tot geene schikking komen. Kort daarna werd bij een aan-

-ocr page 721-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

709

val op Parijs, die Bedford afsloeg, de Maagd van Orléans die zich tot aan de laatste gracht waagde, en den burgers toeriep, dat zij zich aan hun regt- matigen Koning moesten onderwerpen, gewond. Uitgeput van inspanning en het verlies van bloed, zonk zij achter eene hoogte neder, waar zij tot den avond liggen bleef, zonder dat men zich, in weerwil van het gevaar waarin zij verkeerde, om haar bekommerde. Sedert de legcrhoofden hare hulp niet racer meenden noodig te hebben, ont- waaktc do met veel moeite teruggehouden ijver-

gcdacht. Zijne keus viel op Donna Isabella, de dochter van Joao I, Koning van Portugal. Om hare hand te bekomen, zond hij verscheidene Vlaamsche en Bourgondische Heercn naar Lissa- bon, t. w. Heer Gilles van Schoorissc, de Proost van llarclbeke, Heer Jean van Koubaix en eenige anderen, \'s Vorsten aanzoek werd gunstig ontvangen, doch de echt eerst na langdurige onderhandelingen vastgesteld. Filips bevond zich weder te Parijs,— waar hij op verzoek van \'t Parlement en van de bur- gerschapvan den Hertog van Bedford het Kegent-

Jcnnnc il\'Arc te Roucn verbrand.

schap had overgenomen — toen hij vernam, dat het schip hetwelk zijne bruid en haar tweeden broeder, Dom Pedro, aan boord had, in \'t gozigt van Sluis was gekomen, doch door een storm terugge- dreven. Dadelijk reisde hij naar Vlaanderen, waar hij tot zijne blijdschap vernam, dat de lang ver- beide reeds op Kersdag (1429) was geland. Na hunne ondertrouw te Damme volbragt te hebbon, hielden Filips en zijne bruid den 10 Ja- nuary 1430 hun intogt te Brugge, waar hun echt kerkelijk zou ingezegend worden. Hoc hoog ge-

zucht, werd het werktuig ter redding veron- achtzaamd. Daar Jeanne dit voelde en over den ongelukkigcn uitslag van eene door haar bestuurde onderneming bedroefd was, herhaalde zij den reeds geuiten wensch om tot haar vorigen eenvoudigen staat terug te koeren. Docli vele dankbaren be- stormden haar met gebeden en bewogen haar nog te blijven. Zij gaf toe en volgde den Koning toen deze weder naar den kant van de Loire trok. Sedert Bonne van Artois in 1428 was overle- di-ii. had Filips ernstig aan een derde huwelijk

-ocr page 722-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		710
		roemd de pracht was aan het Hof van Bourgondië, kon geen vroeger feest in praal met deze blijde inkomste wedijveren. De wethouders en de aan- zienlljkstc burgers trokken onder het gcklank van tamboerijnen, fluiten en speeltuigen het lioogc paar buiten de Spuipoort te gemoct. AI de straten, waar- door de stoet zich bewoog, waren met kostelijke tapijten behangen en op het prachtigst versierd. Bijzonder schoone festoenen zag men aan de vcr- gaderplaatsen der vreemde kooplieden die met clkaiv der in luisterrijke zinnebeelden gewedijverd had- den. Voor het Prinsenhof prijkte een kunstig uit steen gehouwen leeuw, uit wiens voorste klaauw drie stralen van Rijnschen wijn omhoog spoten en nederdaalden. In den hof, nevens de Kapel, aan- sehouwde men een hert, eveneens als fontein ingc- rigt, doch dat aan het volk hetwelk zich om dit sieraad verdrong, rooden wijn leverde. Prinses Isabella schepte in deze prachtige vertooningen, die voor haar geheel nieuw waren, veel behagen. Doch hare bewondering steeg ten top, toen zij de groote zaal binnentrad waarmede het Hofgebouw opzettelijk voor deze huwelijksfeesten was vergroot. Zij zag er een eenhoorn, die uit z\'jn voorste pooten rozewater gaf, ten einde de gasten zich daarmede zouden verfrisschen, terwijl uit zijn hoorn beurtc- lings verschillende kostelijke dranken vloeiden: kan- deel, malvezy en muskaatwijn. De geheele zaal was met wit, rood en blaauw laken behangen en ver- der met koninklijke pracht versierd. Om deze huwelijksfeesten een zeldzamen Iuis- tcr bij te zetten, stelde Hertog Filips te dezer gelegenheid de Ridderorde van het Gulden Vlies in, waarmede hij, terwijl hij het grootmeesterschap voor zich behielde, 24 ridders begiftigde, "van edelen gheslachte, wel gheachtende sonder eenigo smette of bcrispinge." Tc zclfder tijd koos de Hertog voor zich een nieuwe spreuk Autre n\'aurai!" (Geen ander wil ik hebben). Zoo hij haar op Isabella toepaste, was het alleen op de cchtgeiwote, want tot het aanknoopen van liefdesbetrekkingen met schoone vrouwen ging Filips ook na dit derde huwelijk even vaak over als vroeger. Na den afloop der Brugsche feesten die acht dagen onafgebroken duurden, begaf de Hertog zich naar Gont en de overige steden van Vlaanderen om zijne gade aan de juichende onderzaten voor te stellen. Overal ontving men hen met groote vreugde, en men wedijverde om hen met rijke geschenken te overstcl- pcn. No\'tans brak te zelfder tijd, na lange rust, weder een oproer in het Graafschap uit. Ditmaal waren het de werklieden te Gerardsbcrgen die zich aan verzot schuldig maakten. Zij kwamen in opstand tegen ecne schatting van den magistraat. Doch de raeesten ver- kregen daardoor niet het minste voordcel: Filips gaf den Baljuw llalewljn bevel, om de belhamels streng te straften. Ten gevolge daarvan werden aan eenigen het hoofd afgeslagen, aan anderen de stad ontzegd. Een prachtig toernooi wachtte het echtpaar te Arras, inzonderheid daarom merkwaardig wijl		daarbij vijf ridders van de partij van Charles VII er zich met even zoovele edele vassallen van den Rourgondischen Hertog kwamen meten. Het strekte zeker niet tot groot genoegen van Filips, dat de overwinning zich meer op de Fransche dan op de Rourgondischo zijde neigde. Datzelfde geluk scheen de Franschen ook op het oorlogsvold te vergezellen. De ingezetenen van Mclun hadden zich van de Engelsche bezetting bevrijd. Ook waren st. Denis en Louvicrs door hoofdliedcn van Charles VII veroverd die nu van hier hunne strooptogten tot zelfs in het hart van Normandic uitstrekten. Ware de Sire van l\'Ile- Adam, aan wicn Filips het bewaken van Parijs had opgedragen, geen wakker man geweest, de Hoofd- stad aan de Seine ware welligt ten gevolge van verraad en opstand in handen gekomen van Karo- linen — zooals de Bourgondiërs de volgelingen van Charles VII in den regel noemden. Ten einde het geschokt vertrouwen der Engcl- schen en Engelschgezinden in Frankrijk op te beuren, werd door den Regeringsraad in Enge- land besloten om den negenjarigen Henry VI over het Kanaal te zenden en te st. Denis als Koning van Frankrijk te doen kroonen. Om den Hertog van Bourgondiü aan te sporen, krachtiger tegen de Franschen op te treden, beloofde de Hertog van Bedford Filips met Champagne en Brie te be- leenen, wanneer hij een magtig leger op de been bragt, dat in staat zou zijn, de Fransche veldhec- ren en Jeanne d\'Arc terug te dringen. Onze Hertog toonde zich daartoe bereid. Na te Péronnc een aanzienlijk leger verzameld te hebben, terwijl een tweede in BourgondiO, door Louis van Chalons, Prins van Orange, werd bijeengebragt, trok hij na den afloop van \'t Paaschfccst uit, om Gournay-sur- Aronde en vervolgens om Choisy-sur-Oisc aan te tasten. Na beide plaatsen te hebben doen zwich- ten, sloeg hij het beleg voor Compiègne, dat van ceno sterke bezetting voorzien, zich verheugde, onder zijne verdedigers de Jonkvrouw te tellen. Maar dat voordeel bleek ditmaal alles behalve voldingend te zijn. Jeanne deed den 2.\'1 Mei (1430) met vijfhonderd man een uitval, die voor de Fran- scheii allertreurigst afliep. Op de poortbrug werd Jeanne, die den aftogt wilde dekken, door Bourgon- diê\'rs omringd. Zij verdedigde zich moedig, zelfs toen zij door den boogschutter Picard van haar paard getrokken, schier alleen de overmagt bleef tarten. \' Eindelijk uitgeput van vermoeidheid, moest zij zich aan den Bastaard vanVcndöme overgeven. De vreugde in het Bourgondische leger was over deze gevangen- noming zoo groot alsof men een veldslag had gewon- ncn. Ieder wilde Jeanne zien. Ook Hertog Filips bragt haar een bezoek, doch van het gesprek dat hij met haar voerde, is nooit het minste uitgelekt. Drie dagen na do gevangenneming der Maagd schreef Broeder Martin, doctor in de godgeleerd- hcid en vicaris-generaal van do regtbank des ge- 1 Zie de plaat op bladz. 705.

-ocr page 723-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		711
		loofs in Frankrijk, een brief aan Hertog Filips, waarin hij, "uit kracht zijner aanstelling ais in- quisitcur, hem door den H. Stoel te Rome vcr- leend", Jeannc opcischtc, als beschuldigd van verschillende misdrijven , inzonderheid van ketterij. De Sire van Luxemburg, aan wicn de Baataard van Vendömc zijne krijgsgevangene had verkocht, was weinig geneigd om aan \'s inquisiteurs cisch gevolg te geven. Daarom zond hij haar naar zijn kasteel Bcaurevoir in Picardie, waar de burgtvrouw en hare verwanten Jeannc met groote onder- scheiding bejegenden. Vruchteloos waren alle vol- gende aanzoeken van den Bisschop van Bcauvais aan den Sire om haar aan de "handhavers van het katholieke geloof" uit te leveren. Eindelijk toch bezweek Jan van Luxemburg voor de bedreigingen der geestelijkheid, zoodra deze gesteund werden door een aanbod van \'t Engelschc bewind om de uitlevering met 10,000 francs te bcloonen. De gecs- ti lijken die Hcnry VI toegedaan waren, beweerden dat Jeannc niet als cene krijgsgevangene moest bc- schouwd en behandeld worden, maar als cene too- veres en duivclbezwccrster, en overeenkomstig dit stelsel eischtc de Parijsche universiteit van de door de "Karolincn" uit zijn kerspel verdreven Bisschop van Bcauvais, dat Jeannc voor de regtbank der Kerk moest verschijnen. Ondcrrigt dat hare uitlc- vcring eene besliste zaak was, en niets meer vreczende dan in de handen der Engelschen te vallen, stortte Jeannc zich van den hoogen toren, waar zij gevangen zat. Bewusteloos en zwaar ge- wond werd zij opgenomen en kort daarna aan de Engelschen overgeleverd. Intii8schcn zette Hertog Filips het beleg van Compiègne voort. Doch Guillaumc de Flavy, de be- vclhebbcr der stad, sloeg alle aanvallen krachtig af. Daardoor rekte het beleg zich zoo in de lengte, dat de Hertog zich eindelijk gedrongen zag, zijne plaats te doen vervangen door drie zijner vcldhec- ren, de Hoeren van Brimcu, van Lannoy en van Saveusc. Zij zouden met de Engelsche hulptroepen, die aan de zorgen van de Graven van Huntingdon en Arundcl waren toebetrouwd, alle krachten in- spannen om Compiègne weder op de Bourgondische zijde te krijgen. Do reden die Hertog Filips drong, zich van de Oisc te verwijderen, sproot hoofdzakelijk voort uit de erfopvolging in Brabant en Limburg, daar de Vorst dier Hertogdommen, FilipsII, den4Augus- tus te Leuven was overleden. Deels werd de Bour- gondischc Hertog tot dit vertrek aangespoord uit- hoofde van de vijandelijke gedragingen der Luikc- naars, die daartoe door Charles de Valois opgehitst, roovend en brandend Namen en Brabant waren binnengedrongen. Dio moeite met Luik was reeds ten vorigen jare aangevangen, toen de Dinantczen tegen een in 1408 gesloten verdrag, den half gesloopten wachttoren Montorgeuil op nieuw versterkten. Blon- deau, de Bourgondische Gouverneur van Namen, had dit beantwoord door een mislukten nachtclijken aan-
		val op Dinant, en ten gevolge daarvan hadden verschillende vijandelijke ontmoetingen plaats ge- vonden tusschen de Luikcnaren en Naraurczen. Bij Filips\' inhuldiging als Graaf van Namen was de Bourgondische Hertog met den Luiksehen Bis- schop overeengekomen om aan eenigc vroede man- nen het beslechten der geschillen op te dragen, waarbij dan eveneens uitspraak zou gedaan worden over het bezit van zeventien dorpen, die volgens de Namurczen tot hun Graafschap en volgens de Luikenarcn tot hun Prins-Bisdom behoorden. In plaats echter van de hangende geschillen in der minne te beslechten, was door de inblazingen van Koning Charles VII de breuk grootcr gcwor- den. De burgers van Huy \', door die van Dinant hiertoe aangespoord, waren in Namen gevallen, waar zij zonder zich over de gevolgen te bekom- meren, het kasteel Beaufort hadden ingenomen en geslecht. Op dit bcrigt had Hertog Filips eene belang- rijke legermagt onder Antoine van Croy afgezon- den, die, in weerwil der Baljuws van Ilcsbaic en Condroz met sterke afdcelingen Luikcnaren in de nabunrschap stonden, Mcffc aanviel en in vlammen lieten opgaan. Nu was Bisschop Jan uit den Huize van Heinsbcrg, die bij voortdnur het vereffenen der ge- schillen van onderhandelingen had verwacht, wel gc- dwongen om de wapenen aan te gorden. Met een leger van f.0,000 man trok hij den 20 Jnly (1490), uit Luik tegen do Bourgondiërs op. Zijn eerste aanval was gerigt tegen het dorp Golzinne, in welks ban een grafelijk lusthnis was gelegen. Dorp en slot werden beiden vernield, en deze verwoestingen voortge- zet door het in brand steken van Emptinne, Ges- ves, Spontin, Dave en eenige andere plaatsen op de grenzen van Henegouwen en Waalsch-Bra- bant. Ook wonnen de Lnikenaren de sterkte Poil- vache aan de Maas. Vandaar rigttcn zij zich naar do stad Bouvigncs, aan wier ingezetenen de Di- nantezen een ingekankerden haat toedroegen. Terwijl de Luikcnaren aan de rivier de Maas zoo menige bloedige overwinning bevochten, moest An- toine van Croy aan de Mehaigne een leger in hot oog houden, dat do oorden aan don Demcr, do Gectte en de Dijle bedreigde. Daardoor bleven de Luikcnaren die in \'t zuiden stonden, in hot voordcel, want zij wonnen het kasteel Montaigle en offerden het stecdje Walcourt dat zij verlaten vonden, aan de vlammen op. Zelfs spaarden zij er de kerk niet, waarin do inwoners hunne beste have geborgen waanden. Vorderde zooveel stoutheid \'s Hertogs komst in zijno Nederlanden, nog meer meende Filips dat hij de kans niet voorbij mogt laten gaan, om zich tot Hertog van Lotharingen, Brabant en Limburg to verheffen. De naaste erfgenaam dier Staten was
		\' In \'t ncderlandsch schrijft men doorgaans Hooi. Doch die spelling is af te keuren, omdat do ingezetenen dor stad waalsch spreken en derhalve alleen Huy kennen. Welke regten voroorloven ons om do namen van andoren te vorbastoren \'t

-ocr page 724-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

712

Margaretha, oud-Gravin van Henegouwen, Hol- land en Zeeland, een dochter van Filips de Stoute en weduwe van Graaf Willem VI. Maar zij had niet zooveel magt om zich te doen gelden als haar neef, Filips de Goede, die de erfenis als de oudste mannelijke spruit van \'t Huis van Bour- gondic\', voor zich eischte. Het geschil werd voor de Staten van Brabant gebragt , die, voor den magtigen invloed van Her-

HOOFDSTUK XXXI. FILIPS III (de Goede) TOT OP ZIJNE VERHEFFING TOT OBAAF VAK HENEGOUWEN, HOLLAND EN ZEELAND. Portugcsche hulptroepen nemen aan de pogingen der Bourgondiër* deel om Compiëgne in te nemen. — Het beleg van Compiégne wordt opgebroken. — Geboorte

/

m^m

Jacolja van Begeren vraagt Hertog Filipi genade vi

or haar vierden gemaal, Frank van Boruele.

van Prins Antonie van Ilourgondiö. — Nederlaag der Bourgondiërs voor Qermigny. — Geveeht lijj Montdi- dler. — Een oproer te Camel in Vlaanderen gestild. — Koning Henry VI van Kngeland komt naar Frank- rl(k. — Jeanne d\'Arc te Koucn ter dood veroordeeld en verbrand. — Dood van Prins Antonie. — Filips dringt ïijj den Regeringsraad van Koning Henry VI op onderstandsgelden aan. — Hertog Filips in ccr oorlog tegen Réné d\'AnJoa, Hertog van Lotharingen, gewik- keld. — Slag b(j Bulligncville. — Hertog Filips laat Char- les VII een stilstand van wapenen aanbieden. — Verdrag van Chinon. — Henry VI wordt te Par||s gekroond. —

tog Filips wijkende, hem de rijke domeinen van zijn neef toewezen. Den 6 October (1430) werd Filips te Leuven, de oude hoofdstad van Brabant, met groote staatsie ingehaald. Hij legde den eed af bij de blijde inkomst gevorderd en werd nu hier, gelijk voorts in de overige steden, gehuldigd.

-ocr page 725-

713

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

rigt op een oogenblik dat hij grooto feesten te Brussel vierde, de verheerlijking van de geboorte van de eerste spruit uit zijne echtverbindtenis met Isabella, en daarom te treffender, omdat uit zijn huwe- lijkenmetMiehaelavan Frankrijken Bonne van Artois geene kinderen gesproten waren (17 January 1431). Oogenblikkclijk staakte hij zijne deelneming aan de openbare vermakcl ij kheden en snelde naar A nas, waar hij den adel van Artois en de naburige gewesten opriep om don smaad van Compiègne te wreken en daartoe zijne mannen van wapenen met zoo vele vassallen to versterken als zij konden bijeenbren- gen. Door Péronne trok bij naar Germigny, doeh reeds voor deze kleine veste leed hij eene neder- laag: de Bourgondiërs en Engelschen joegen bij

Hertog Filips sluit vrede met Luik. — Filips stelt Réné d\'Anjou, Hertog van Lotharingen en Bar, In vrijheid. — Vyandeiykheilen tusselien de Franschen en Bourgondiërs in stryd met het verdrag van Chinon. — Oproer te Gent wegens het verminderen der waarde van Ondorschci- dene geldsoorten. — Geboorte en dood van .loost van Itourgondië. — Huweiyk van Jacoba van Bejjeren met Frank van liorssele. — Filips wordt Graal\' van IIene- gouwen, Holland en Zeeland. (1430—1433). Filips trok uit zijne verbindtenis met Isabella van Portugal liet voordeel, dat zijn schoonvader, Dom Joao I, hem hulptroepen leverde, om het beleg van Compiègne voort te zetten. Doeh deze bijstand baatte even weinig als die der EngeUchen. Toen

Graftombe van Hertogin Elisnbeth van Gürlitz, laatst neilmvc vim Hertog Jan van Bejjcren, te Tricr.

het voorttrekken een vos op. Men stoof uiteen om het dier te vervolgen en gaf daardoor aanleiding dat Saintraille, die van den marsch der Bourgondiürs vol- komen onderrigt was, den Hertog eene gevoelige les toediende. Niet minder nadeelig eindigde een gevecht in de nabuurschap van Montdidier, terwijl almede treurige berigtcn van de Bourgondische grenzen over • waaiden. Tot overmaat van ramp zag Filips zich ge- dwongen , een deel van zijn leger naar het Zuiden van Vlaanderen af te zenden, waar verregaande on- lusten waren uitgebroken. De Baljuw Colard van der Clyte, Heer van Comen, had zich namelijk bij de burgerij van Cassel geweldig gehaat gemaakt. Het volk beschuldigde hem de reg- ten der burgers to schenden en verweet den schcpc- ncn van stad en kasselrij hem daarin behulpzaam to 90

de Maarschalk do Boussac, de Graaf van Vendörae en andere Fransche logerhoofden, op \'t einde van Octobcr 1430, tot ontzet der stad kwamen opdagen, kregen de belegeraars het te kwaad. Bij een uitval der belegerden, die door de Boussac met alle kracht werd ondersteund, ging een der voornaamste verschansin- gen der Bourgondiërs in de magt der Franschen over, waardoor do Bourgondische, Portugesche en Engel- sche krijgslieden zoo ontmoedigd werden, dat zij toebereidselen maakten om af te trekken. Al wat Jan van Luxemburg en de Graaf van Huntingdon nier- tegen inbragten, mogt niets baten. Door de hun- nen verlaten, zagen ook zij zich gedwongen, den te- rugweg naar Picardie in te slaan. Deze schandelijke terugkeer zijner troepen was Filips een doorn in het oog. Hij ontving het be-

-ocr page 726-

		GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.
		711
		zijn. Aangevoerd door eenige belhamels, als Arnold Kiekin en Jacob Lotton, kwamen 30,000 burgers en boeren op de been,\'die het kasteel van den Baljuw vernielden en de huizen der schepenen sloopten. Met deze uitkomst onvoldaan, begonnen zij de edelen in de nabuurschap en de aanzienlijke bur- gers aan te randen, in de hoop buit te vergaderen. Zoodra Hertog Filips te Casscl kwam, was het niet de belhamels uit. Reeds toen hij in aantogt was, vroegen zij die zich hadden laten opruijen, genade. Hertog Filips liet zich bewegen. Doch vergaf hij den misleiden hunne deelneming aan het oproer, hij liet Arnold Kiekin, Jacob Lotten en nog drie anderen aanvoerders liet hoofd afslaan. Opdat de schuldigen niet weder lust zouden krijgen om oproer te ver- wekken, ontnam hij hun allo wapenen en legde hun ecne boete op van 6000 gouden nobels. Ten einde de Engelsche belangen der Plantage net\'s in Frankrijk te bevorderen, verzocht de Hertog van Bedford zijn jeugdigen neef, Koning Hcnry VI, om naar Parijs te komen. Overeenkomstig dit verlan- gen landde de negenjarige knaap in April (1431) te Calais, doch in plaats van hem naar Parijs te laten komen, liet zijn oom hem eerst geruimen tijd in de havenstad aan \'t Kanaal, en vervolgens te Boucn vertoeven. Inmiddels was Jeanne d\'Arc van gevangenis tot gevangenis gesleept, mede in de hoofdstad van Normandic aangekomen. Zij had, daar zij thans als ecne misdadige tegen de Kerk werd beschouwd, ook in cene kerkelijke gevangenis moeten gebragt worden, doch Pierre Cauchon, de wraakzuchtige Bisschop van Bcauvais, wilde zulks om den Engcl- schen te believen, niet toegeven. Jeanne\'s vervolgers lieten ecne ijzeren kooi voor haar vervaardigen en omknelden hare voeten met ijzeren ketenen. Aan soldeniers uit den laagsten stand toebctrouwd, hoorde zij haar gevoel voortdurend beleedigen door grove smaadredenen en ontuchtige spotternijen. Zelfs vcr- oorloofden sommigen zich jegens haar de meest stuitende handelingen.Hare vijanden hadden besloten, dat zij sterven zou, en met dit oogmerk werd het re^tsgeding, onder de leiding van den Bisschop van Bcauvais, tegen haar aangevangen. Zonder de hulp van eenige regtsgeleerde voor- spraak, enkel aan hare jeugd en onschuld overge- laten, terwijl haar biechtvader, Nicolas 1\'Oiscleur, haar bedroog, werd Jeanne weken achtereen vier uren daags verhoord. \' Hare regters stelden haar tal- looze listige, ingewikkelde en verwarde vragen voor, waarbij Jeanne echter, tot aller verbazing cene be- daardheid, helderheid, beleid en tegenwoordigheid van geest ten toon spreidde, die men bij hare jeugd, hare kunne en van de opvoeding die zij genoten had, niet mogt verwachten. Menige ongepaste vraag beantwoordde zij niet zonder luim en geestig- heid. Op de vraag, hoe de Engel Michaël er uit- zag, gaf zij ten antwoord: "Als een braaf en regt- schapen man," en op eene andere, of de hemellin-
		gen die haar verschenen waren, naakt gingen: "Meent gij dat God hun gcencklcederen kon bczor- gen ?" Standvastig en zonder een oogenblik te wci- I fclen, bleef zij volhouden, dat zij niet dan ten gevolge 1 der door haar ontvangen openbaringen had gehan- deld. De natuur van deze openbaringen maakte bij hot ganschc verhoor de hoofdzaak uit. In het einde waren de regters het met elkander eens, dat de vcrschij- ningen waarop Jeanne zich beriep, noch van Ood noch van de engelen en heiligen konden gekomen zijn, maar alles tooverij en het werk van den Duivel was. Eene openbare Godslastering zag men in de mcde- decling, dat cene vrouw voorgaf een goddelijk bevel ontvangen te hebben, om mansklcederen te dragen. Door de bedreiging, dat zij op den brandstapel zou moeten sterven en het ten toon spreiden van al de tocbereidselen dier wreede straf, werd zij over- gehaald tot het onderteekenen van cene stellige af- zwering. Niettemin werd zij als ecne die zich zwaar tegen God had bezondigd, tot eene altoosdurendc gevangenis op water en brood veroordeeld. Zij nam thans ook weder de vrouwelijke kleeding aan, na beloofd te hebben, zich nimmer weder van die der mannen te bedienen. Doch zelfs deze genade was niets dan een goochelspel, want niets dan de dood der heldin kon de wraakzucht van hare vijan- den bevredigen. Om een voorwendsel te vinden ten einde Jeanne het leven te benemen, werden haar schandelijke valstrikken gelegd. Tegen de haar ge- dane belofte bragt men haar weder in haar vorigen kerker, waar men haar op nieuw door ruwe sol- daten die met haar hetzelfde vertrek deelden, liet bewaken. Gedurende den nacht namen deze de vrouwcklcederen weg en leiden er een mansgewaad voor in de plaats. Jeanne begreep zeer wel, waar men heen wilde en bleef tot den middag liggen. Eindelijk echter drong eene natuurlijke behoefte haar om op te staan, en cischtc de schaamte dat zij de kleedcren aantrok waarvan zij zich nim- mer racer bedienen mogt. Meer verlangden hare boosaardige en arglistige vijanden niet. Bisschop Cauchon snelde dadelijk naar de gevangenis, waar Jeanne op zijne vraag, of zij nog aan hare voorgewende openbaringen bleef gelooven, stoutweg verklaarde, dat zij er nog altoos mede werd ver- waardigd, dat zij do afzwering, zonder regt te weten wat men bedoelde, slechts uit vrees voor den brandstapel en in de vooronderstelling dat hare herroeping door de Kerk werd bevolen, ondertee» kend had, en dat zij, wanneer hare regters het verlangden, haar vrouwelijk gewaad wel weder wilde aantrekken. "Maar," voegde zij aan deze verklaring toe, "tot niets anders kan ik mij laten bewegen." Nu hadden hare vijanden wat zij wenschten: Jeanne werd voor eene in hare dwalingen teruggevallen ketterin verklaard en veroordeeld om verbrand to worden. Tot voltrekking van dit vonnis ging men ronder verwijl over. Den 30»tcn Mei 1431 werd zij op ecne kar naar de geregtsplaats gevoerd, die 800 gewapende Engelschen hielden ingesloten. Niet-
		\' Zio <le plaat op bladz. 708.

-ocr page 727-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

715

temin drong haar vroegere biechtvader Nicolas l\'Oiseleur — zij werd thans vergezeld door Broeder Martin l\'Advcnu en Broeder Isarabard — tot haar door, ten einde haar vergiffenis af te smeken voor het aan haar gepleegde verraad: hij bekende al hare woorden die zij in den biecht en in vol vertrouwen op zijne hulp had gesproken, aan hare regters ovcrge- bragt te hebben. Toen de Bisschop van Beauvais haar vonnis nogmaals had voorgelezen en "haar aan den arm der wereldlijke overheid overgaf," knielde zij neder en stortte voor God en alle Heiligen hare ge- beden met zooveel vuur uit, dat zelfs vele Engel- schen, onder welken niet weinig krijgslieden, vertec- derd werden. Sommige grootwaardighcidsbeklceders moesten zich met tranen in de oogen verwijderen. Eindelijk grepen eenige Engelschc soldeniers haar aan om haar op den brandstapel te wcr- pen. \' Hier zette men haar een muts op \'t hoofd met de woorden ketterin, trouwclooze, afgodendienares endergelljken. Zoo wreed enbarbaarsch toonden zich hare vervolgers, dat zij maatregelen namen om de on- gelukkige slechts van lieverlede en langzaam door de vlammen te laten bereiken, ten einde hare verschrik- kelijke marteling te langer te doen aanhouden. Jcanne bad onder haar lijden: het laatste woord dat men van haar hoorde, was de naam des Ver- lossers. De Franschen die getuige waren van dien mar- tcldood, bewaarden de herinnering aan Jeanne als aan een heilige. Om te voorkomen dat men haar asch verzamelde en als een dierbaar overblijfsel bewaarde, gaf de Kardinaal van Winchester last om die in de Seinc te werpen. Doch de glans van haar onschuld, van haar vertrouwen op den God- delijken bijstand en van haar heldenmoed heeft niemand kunnen uitdoovcn. De nagedachtenis van Jeanne wordt door de Franschen, en te regt, hoog in eero gehouden. \' Slechts weinige weken na Jeanne\'sdood, had een sterfgeval plaats waarvan de herinnering minder levendig bleef, ofschoon het Hertog Filips een gc- voeligen slag toebragt. Zijn eenige zoon en crfgc- naam Antonie had niet racer dan vijf maanden bo- reikt, toen het jeugdige leven door den dood werd afgesneden. Inmiddels hadden de voortdurende oorlogen de schatkist van Filips zoo volkomen geledigd, dat hij den Engelschen Regeringsraad zijn nood liet schrij- ven. Zijne landen van BourgondiU, Nivernais, Re- thelais, Artois, Picardie en Namen, deelde hij mede, waren zoo voortdurend in de wapenen geweest om vijandelijke aanvallen af te weren, dat zijne legers gesmolten, zijne inkomsten uitgeput waren. De 1 Zie du plaat op bladz. 700. * Koning Charles VII liet later het gedrag der regters, onderzoeken en het vonnis voor een werk van boosheid en geweld verklaren. HU had reeds (December H29) hare geheele familie tot den adelstand verheven en zoowel het dorp Domremi als het naburige Maxey vrij verklaard van alle belastingen, een voorregt dat tot op de omwenteling van 1780 heeft voortgeduurd.

oorlog dien hij tegen Charles VII voerde, was meer in het belang van Engeland dan in dat van zijne Staten. Het was dus billijk dat het gouvernement van Koning Henry VI hem de oorlogskosten vcr- goedde. De Engelschen wezen erop, dat de eer van Hertog Filips bleef vorderen om den moord zijns vaders te wreken, dat men hem tijdens het beleg van Compiègnc rijkelijk met geld had ondersteund, en hij herhaalde malen verschillende lecnen had bekomen. Filips ontkende niets van dit alles, maar wees er op dat do vergoeding geenszins in overeenstemming was geweest met de opofïe- ringen die hij zich getroostte. Zoo had het beleg van Compiègnc aan zijne schatkist meer dan 260,000 francs gekost, terwijl hem naauwelijks de som van 125,000 door Hertog John van Bedford was ver- goed (April 1431). Niettegenstaande hieruit bleek, dat Hertog Filips naar vrede begon te haken, werd hij bij den oor- log tegen de Franschen en de Luikenarcn, nog in een derden krijg gewikkeld, een strijd om de kroon van Lotharingen. Door den dood des Kardinaals uit den Huize van Bar in 1430, was de nalatenschap van Charles, Hertog van Bar en Lorrainc, bij erfmaking ten deel gevallen aan Réné, Hertog van Anjou. Doch Antoine de Vaudemont, een jonger broeder van Her- tog Charles en van den Kardinaal, was tegen deze bc- schikking in verzet gekomen, en, daar hij altoos een ijverig aanhanger van het Huis van Bourgondië was geweest, achtte Filips zich verpligt, den jongman bijstand te bieden. Zijn belangen eischten dit te meer, omdat de Anjou\'s tot zijn verklaarde tegenstanders be- hoorden.Vruchteloos versterkte de nieuwe Hertog van Bar zich door het bondgenootschap met den Bisschop van Metz, met andere geestelijke en wereldlijke Hee- ren: in den slag van Bulligneville, aan de Vaire, op den 2 July 1431, moest hij voor de Bourgon- dic\'rs zwichten. Hij zelf werd door een Ilenegouwsch schildknaap, Martin Farraalt, gevangen genomen en aan den Maarschalk van BourgondiU uitgeleverd.

In triomf werd de hooge

krijgsgevangene

naar

Dijon gevoerd. Tot op zijne jongste onderhandelingen met do Engelschen over onderstandsgelden, had Filips elke toenadering van Koning Charles VII tot het her- stel der goede verstandhouding van de hand gewc- zcn. Maar nu de Engelschen hem met ledige handen wilden afschepen, terwijl hij eenc nieuwe geldelijke ondersteuning verwachtte, veranderde hij van ziens- wijze. Hij zond aan Charles de Valois, die thans weder te Chinon verwijlde, twee afgezanten, om hetzij een algemeenen vrede, hetzij een stilstand van wapenen te bemiddelen. Doch bij den beperkten lastbrief die aan dezen Heeren — het waren Jean de la Trémoille, Heer van Jonville, en de Heer do Jaucourt — was ter hand gesteld, konden zij niet veel uitrigten. Zij uaogten den Vorst tot wien zij waren ge- zonden , geen hoogeren titel geven dan dien van Her- tog van Valois of Dauphin, ja zelfs geen antwoord van Charles ontvangen, waarin do Franschc staats- lieden hem met den titel van Koning vermeldden. Bij

-ocr page 728-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

716

die beperkingen was hot zeer veel, dat de Bourgondi- selie onderhandelaars, den X September 1431, een wapenstilstand voor den tijd van twee jaren, tot stand bragten. Het bcrigt van deze overeenkomst trof de En- gelschen als een donderslag. Reeds den (J Octobcr liet het Engclsch Regentschap Koning Henry VI

vrede te sluiten was eene volstrekte zamenwor- king noodig der Hoven van Engeland en Bourgondie*. Do Hertog antwoordde, dat bij geen vrede, bad gesloten, maar slechts een verdrag, waardoor hij hoopte voor een algemeencn vrede den weg te banen. Slechts daardoor konden zijne onderdanen gc- waarborgd worden tegen de ellenden en verwoes-

tingen, die nu jaren achtereen de grensgewesten uitgemergeld hadden. Niettemin was zijn verlangen om het verbond met de Engelsche Kroon in stand te houden zoo opregt, dat hij bereid was om nog de 1000 lansknechten te leveren, welke hij, nu zes maanden geleden, don Hertog van Bedford voor een bepaalden tijd bad toegezegd, zoo het Regentschap in zijne voor-

een brief aan zijn oom, den Hertog van Bourgondie", schrijven, waarin bet te kennen gaf, dat het elke aanvraag van Charles VII om vrede te maken van de hand had gewezen, zoo niet de Hertog Filips in de on- derhandelingen werd gekend,cn vooral uit dien hoofde do overeenkomst van Chinon \'s Hertogs trouwe bondgenootcn onaangenaam moest treffen. Om een

-ocr page 729-

717

GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN.

Montorgeuil binnen dertig dagen slechten en eene schadevergoeding voor de verwoestingen in Namen ten bedrage van 4HO,<XX) guldens uitkeereu. In het voorjaar van 1432 kwam Hertog Filips naar zijne Bourgondische Hoofdstad Dijon. Een zijner eerste bezoeken gold zijn gevangene, Her- tog Kéné d\'Anjou, die zich Hertog van Har en Lotha- ringen noemde. De ontmoeting was geenszins zoo onstuimig als velen dachten. Hertog Réné, een ijverig beoefenaar van kunst en wetenschap, had de beeld- tenissen van Hertog Filips en diens vader, Jan zonder Vrees, op glas geschilderd, en toen Hertog Fi- lips zijne vertrekken binnentrad , bood hij die voort- brengselen van zijn penscel den overwinnaar aan. Zoo- veel welwillendheid werd door Filips goed opge- nomen. Hij sloot met den Hertog, den (> April 1432, een verdrag, dat Béne op vrije voeten stelde te-

stellen betreffende de ondcrstandsgcldcn bewilligde. Kuning Ilenry VI werd door het onverwacht be- rigt aangespoord om zich van Konen naar 1 \'mi ijs te begeven, waar liij den 2 December een plegtigen in- togt hield en den 1G December in de Notrc-Dame als Koning van Frankrijk werd gekroond. Onze Hertog was bij geen van beide plegtigheden tegenwoordig: hij achtte het verstandiger in zijne erflanden te blij- ven. Daar werd, zoo kon hij naar waarheid berig- ten, zijne tegenwoordigheid dringend gevorderd voor onderhandelingen met den Luikschcn Kerkvoogd. Bourgoudiccn Luik toch waren in overleg getreden om aan den oorlog op de grenzen van Namen en Bra- bant een einde te maken. Deze krijg was ook nog in \'t begin van 1431 met vrij wat opoffering door de Namurezen en Braban- ters gevoerd. Doch nadat de Luikenaars in liet einde

Uourcumlt.. li Vmimh-I.

het beleg van Bouvigncs hadden moeten opbreken, waren \'s Bisschops onderzaten zoo zeer door de Bour- gondisclie magt overvleugeld, dat liet platteland van Luik de vroegere overwinningen in Namen deerlijk moest ontgelden. Üm een volkomen ondergang te ver- hoeden , nam Bisschop Jan zijn toevlugt tot zijn broeder, den Aartsbisschop van Keulen, door wiens bemiddeling den 21 December (1431) de vrede tot stand kwam. De voorwaarden waren voor den Luik- schen Kerkvoogd bijzonder vernederend. Hij moest met zijn vader en twintig vassallen den Hertog ge- knield vergiffenis afsmeken, op zich nemen, om, ver- gezeld door 300 man, gedurende eenige maanden, op eigen kosten, in \'s Hertogs leger te dienen, eene ka- pel te Golzinne bouwen, waarin dagelijk zielmissen voor de zielen van Robert van Massemen en Jan van Ghistel zouden gelezen worden, den toren van

gen een aanzienlijk rantsoen, \'t welk aan den Maar- schalk van Bourgondit! moest uitgekeerd worden, en tegen de belofte dat zoo d\'Anjou en de Vau- demont inmiddels geen vrede sloten, Réné zich den lston Mei van het volgende jaar ter beschikking van den Bourgondischcn Hertog zou stellen. Ofschoon het verdrag van Chinon aan allo vijan- delijkhedcn tusschen de Franschcn en Bourgondiërs een einde had moeten maken, waren de krijgslie- den van beide partijen er ver van verwijderd om de zoo zeer gewenschtc overeenkomst in stand te houden. Zij hadden jaren achtereen de wederzijdschc onderdanen hunner Vorsten ongestoord kunnen uit- mergelen, en ofschoon die roof doorgaansspoedig wae verbrast, waren zij gewoon geworden op deze bron van "voordeel" te rekenen. Overvallen en plunderingen bleven dus aan de orde, niettegenstaande men te Sc-

*

-ocr page 730-

		718                                           GESCHIEDENIS VAN VLAANDHKEN.
		inur en te Auxerre over een algcmccncn vrede bleef handelen. 1 \'«• Bourgondische soldaten hechtten roodc kruisen op hunne klecderen. Zij wilden zich daardoor liet voorkomen geven vanEngelschcn, die,alsbui- tcn het verdrag van Chinon gelaten, tot hot voort- zetten van den krijg geregtigd waren. De Fran- schcn handelden niet eerlijker: zij beraamden ofschoon vruchteloos, een aanslag tegen Dijon. De moeite voor Filips uit die vijandelijke hou- ding zijner soldaten ontstaan, werd niet weinig vermeerderd door een oproer, dat in Augustus (1132) te Gent losbcrsttc. De Hertog had nieuwe gouden en zilveren munten doen slaan en te zelf- der tijd den koers der oude stukken belangrijk verminderd, zoodat de eigenaars van het goud- geld een derde, die van het zilvergeld een vierde verlies op hunne penningen rekenden. Gansch Vlaanderen, maar inzonderheid Gent, was over deze beschikking ten hoogste verontwaardigd. Eindelijk kwam het te Gent tot openbaar verzet. De wevers en andere ambachtslieden liepen te wapen op de Vrijdagmarkt, doodden Jan van Leyden, gezegd Boele, hun deken, Daniël van Zeverne, tweeden schepen, en Joost Hacsbijt, een eerlijk burger, omdat deze drie "lever-eters", zooals zij zeiden, de ontwerpers der zoo schadelijke wet waren ge- weest. Vervolgens wilden ze ook Hendrik Uyttcn- hove en Jan de Grave een zelfde lot bereiden. Maar dit lukte niet. Zij moesten zich vergenoegen met de woningen hunner slagtoffers te plunderen , daar beide welberadcn mannen zich door de vlugt aan de woede des volks hadden weten te onttrek- ken. Beter slaagden de oproermakers om Joris God- schalk en eenige andere makkers, die te vroeg hunne verontwaardiging lucht hadden gegeven en daarom in den stok waren gebragt, te verlossen. Al de wet- houders, die een zelfde lot duchtten als Boele, van Zeverne en Haesbijt had getroffen, namen de vlugt- Het stond geschapen, dat de vroegere ellende onder Lodewijk van Male zou herleven, toen eenige aan- zienlijkcn, die bij de ambachtslieden wèl aange- 8chrevcn stonden, tusschenbeiden traden. Zij bc- loofden uit \'s Hertogs naam herstel van wezenlijke grieven en vergiffenis voor het gebeurde, zoo de ge- meentc tot rust terugkeerde. Werkelijk begonnen de misleiden naar deze wijze taal te luisteren, en toen de Hertog naar Gent kwam, was hij ver- standig genoeg om de beloften, die men in zijn naam had gegeven, goed te keuren. Dank aan deze gematigdheid, werd niet andermaal in Vlaanderen een burgeroorlog ontstoken. Filips had zich gevleid dat het verlies van zijn zoon Antonie thans vergoed zou worden, omdat bij zijne terugkomst te Gent Hertogin Isabella in hoogst zwangeren staat verkeerde. Doch zijne hoop bleek Ijdel: de Prins van wien de Portugesche Konings- dochter, den 4 April, in het Hof ter Walle beviel, Joost, werd nog spoediger dan Antonie aan zijne ouders ontrukt. Na slechts weinige dagen het dag- licht aanschouwd te hebben, sloot hij voor altoos de oogen. Zijn stoffelijk overschot werd in de		st. Pietersabdij der Vlaamschc hoofdstad bijgezet. Het huwelijk door Jacoba van Beijcren in stilte met den Bourgondischen Stadhouder van Holland, Frank van Borssele, aangegaan, \' gaf Hertog Filips aanleiding, om zijner nicht ook die schaduw van gezag te ontnemen, welke hij haar in 1428 gelaten had. Den 12<tcn April 1433 deed zij om Frank van Borssele te redden, afstand van alle regten die zij nog op Henegouwen, Holland en Zeeland had behouden, even als van den grafelijken titel. *
		HOOFDSTUK XXXII. FILIPS III (de Goede) EN ZIJNE OPVOLGERS, SEDERT DE AAN 11 Er II TIM; VAN HENEGOUWEN , HOLLANDEN ZEELAND AAN DR BOURGONDISCHE HEERSCHAPPIJ TOT OP DR VERRENIOINO DER ZEVENTIEN NEDEBLAN- DEN ONDER KABEL V. Herinnering aan de geschiedenis van Holland en Zeeland. — De volgende regeringsjaren van Filips de Goede. — Karel de Stoute. — Maria van Hourgondië en Maxi- miliaan van Oostenrijk. — Filips do Schoone. — Kei- zcr Karel V. (1433—1643). Al bleven de verschillende Nederlandsche pro- vincitm die thans het gebied der Hertogen van Bour- gondie\' uitmaakten, zelfstandige Vorstendommen, met eigene wetten, regten en geldmiddelen, hare belangen smolten allengs meer ineen, omdat de staatkuiulr van den Vorst alle buitenlandsche betrek- kingen beheerschte, omdat het bijeenroepen van Algemeenc Staten (sints 1465) den weg baande tot ecne door den Vorst gewenschte vereeniging. Filips zelf smaakte nog de voldoening het Hertog- dom Luxemburg met het daaraan verknochte Graaf- schap Chiny aan zijne domeinen toe te voegen, door den afstand die namens Hertogin Elisabeth van Görlitz den 29 December 1443 in de abdij Munster werd onderteekend 3. Hij bleef het roer van staat om- klemmen tot aan zijn dood op den 15 Juny 1467 *. Zijn zoon Karel de Stoute — als Graaf van Vlaan- deren Karel II — deed vruchtelooze pogingen om zijne Hertogdommen en Graafschappen met de daartoe be- hoorende Heerlijkheden tot éénc heerschappij zamen te smelten, waaraan hij wenschte dat Keizer Frede- rik III den koninklijken titel zou toekennen. Bij deze en andere pogingen om zijn gebied uit te breiden, kwam hij te Nancy ellendig om (5 Jannary 1477) •\'. Karel\'s dochter Maria bragt de Nederlandsche Staten aan het Huis van Oostenrijk. Haar gade Maximiliaan verwierf in Augustus 1493 de keizers* 1 Vergelijk bladz. 282. •\' Zie de plaat op bladz. 712. » Vergelijk bladz. 287. Hertogin Elisabeth leefde nog tot don 3 Augustus U50, toen z(j te Trior overleed. Van haar praalgraf in de Dreifaltigkeitskirche aluaur geelt bladz. 713 eene afbeelding. *  Vergelijk bladz. 802. •  Evenzoo bladz. 302—326.

-ocr page 731-

GESCHIEDENIS VAN VLAANDERRN.

710

kroon \', haar zoon Filips de Schoonc (als Qraaf van Vlaanderen Filips IV) in 1504 de kroonen van Ca8tili8 en Leon \'. De naam van Bourgondiö had bij de Nedcrlan- ders zulk een goeden klank verkregen, dat ook de nazaten van Maxirailiaan, ofschoon Habsburgers en Oostenrijkers, zich Bourgondische Vorsten bieren noemen. Onder de Bourgondische vaan 3 trokken 1 Zie de plaat op blndz. 716. \' Vergelijk bladz. 360 1 Zie. de plaat op bladz. 717.

de Belgen, Hollanders en Zeeuwen te heir- en koopvaart, waarbij men hen het overal als eender magtigste, meest welvarende volken begroette. De zoon van Filips de Schoone — als Graaf van Vlaanderen Karcl III, als Duitseh Keizer Karel V — plantte de Bourgondische vaan in 1515 ook in Fries- land, in 1521 in Doornik, in 1528 in Overijssel en Utrecht, in 153c in Groningen en Drenthe, in 1543 in Gelderland \'.

1 Vcrgclük bladz. 360—436.

-ocr page 732-

		37
		GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS tot op de vereeniffing «Ier Zeventien Nederlanden onder één hoofd in 1543.
		velden werden voor een groot deel ontgonnen, en zijne hoofdstad Arras (Atrecht) telde reeds in de 4* eeuw onder zijne bewoners kunstvaardige wevers. St. Hieronimus vermeldde, in zijn brief aan Ageru- cie, deze veste onder de groote steden van Bel- gisch-Gallie", waaraan in dit tijdperk het treurige lot ten deel viel om door do barbaren verwoest te worden. Artois behoorde tot do goederen, die Boudcwijn met den IJzeren arm verwierf toen zijne verbind- tenis met Judith, de dochter van Koning Karcl de Kale, in het einde de goedkeuring van zijn schoonvader en leenheer had verworven (8G3) \'. Behalve Arras, bevatte het toen reeds verscheidene belangrijke plaatsen, zooals Bapaume, Lillers, Aire, Thérouanne en st. Omer (vroeger Sithiu). J 1 Vergelijk bladz. 454. \' Een oud stadszcgel van st. Omer is afgebeeld op bladz. 721.
		HOOFDSTUK I. DE OORSPRONG VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS. Ligging des Lands. — Oorsprong van den naam Artois. — Vroege bloei der hoofdstad Arras (Atrecbt). — Artois maakt eeuwen achtereen een deed van \'t Graafschap Vlaanderen uit. — Hot Graafschap st. Pol. — Artois komt aan den Pranschen Kroonprins Philippo Augustc als bruldigift van Graaf Filips I van Vlaanderen aan Ixa- hella van Henegouwen. — Artois tot een bijzonder Graaf- schap verheven. (Van de oudsto tijden tot 1237). Artois, liet land tussehen Vlaanderen, Hcne- gouwcn, Cainbrésis, Verinandois, Santerre, Amié- unis, Pontliicu, I3oulonai8 en Calaisia, ontleent zijn naam aan een der Belgisch-Gallische stammen, die er ten tijde van Cesar gevestigd waren, de Atrebatcs, Artebates of Arteuates. Onder de Romcinsche heerschappij ontwikkelde het Land zich bijzonder voorspoedig. Zijn vruchtbare

-ocr page 733-

GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.

721

toen zijn broeder hem als een leen des Koning- rljks het schoone landschap afstond, waaraan Arras (Atrecht) ten hoofdplaats strekte. De redenen die de Koning van Frankrijk hiertoe bewogen, berustten in de eerste plaats op een wensih zijns vaders. Maar hij was zijn broeder ook eene vergoeding schuldig in een bijzonder ge- val. Paus Oregorius IX had hem namelijk voor- gesteld om Prins Robert tot Roomsch-Keizcr te verheffen, doch toen Louis over dit voorstel de Pairs des Rijks raadpleegde, gaven deze te ken- nen, "dat Prins Robert zich te zeer vereerd moest achten om de broeder eens Konings te zijn, die in waardigheid, m.-igt, bezittingen en adel alle beheerschers ter wereld overtrof, dan dat hij naar een vreemde kroon zou dingen." Louis had dus \'s Pausen aanbod niet durven aanvaarden, maar zich daardoor des te meer aangespoord gevoeld, om Robert een Graafschap toe te kennen. Graaf Robert vergezelde zijn broeder naar Egypte,

Eeuwen achtereen dcelilc dit gewest in het lot van Vlaanderen. Een der zuidwestelijke oorden, het Ternois, werd in 918 ten behoeve van Adolf, klein- zoon van Bondewijn I, tot epn bijzonder Graaf- schap verheven, dat naar zijne hoofdstad den naam van st. Pol verwierf. Een van Adolf\'s opvolgers, Ilugues (Hugo) II, ofschoon een beroemd krijgsman, werd, ten jare 1120. na een bloedigen strijd door Graaf Karel de Goede gedwongen om zich tot een leenman van Vlaanderen te verklaren. Artois bleef in het bezit der erfgenamen van Boudewijn I tot aan het huwelijk van Isabella van Henegouwen met Prins Philippe Augustc, den zoon van Koning Louis VII. Gestreeld door de voorkeur, die de Fransche Monarch hem bij voortduur bc- toonde, schonk Graaf Filips I van Vlaanderen aan zijne nicht, toen zij hare hand reikte aan den Fran- schen Kroonprins, het zoo schoone als bloeijendc Artois (28 April 1180).\' Zevenenvijftig jaren bleef Artois onder het

Zcgtl van »t. Onicr.

onmiddellijk beheer der Fransche Koningen. Maar het werd van de koninklijke domeinen gescheiden, toen Louis IX het, den 7 Juny 1237, tot een bij- zonder Graafschap verhief, dat hij zijn broeder Robert toebedeelde. In de oorkonde te dezer gelegenheid uitgevaar- digd, komt Artois onder den naam IWre d\'Atn\'batie voor.

toen deze voor een kruistogt tegen de "Ongeloo- vigen", den 12 Juny 1218, de rijksvaan (de ori- flamme) uit st. Denis had afgehaald. Na den winter vaa 1248 te Nikosia op Kypros (Cyprus) doorgebragt te hebben, wierp de Fran- sche vloot, met Pinkster van 1249, in het gezigt van Damiatc de ankers uit. Hoezeer het landen veel moeite opleverde, daar het strand met gewapende Egyptenaren was over- dekt, terwijl het ondiepe water den schepen ver- hinderde naderbij te komen, zoo zelfs dat plat- boomdc vaartuigen niet tot den oever konden komen, werd de ontscheping bevolen en volbragt. Zoowel Koning Louis als zijn broeder, de Graaf van Ar- tois, gaven hun strljdrankkcrs een schoon voorbeeld. Met den helm op het hoofd, het schild omhoog en het zwaard in de han*d, sprongen zij over boord, om, na den stroom doorwaad te hebben, zich op den vijand te werpen. \' 1 Zie de plaat op bladz. 721. »l

HOOFDSTUK II. ROBERT I (de Dappere). Vroegere geschiedenis van Graaf Robert. — HU volgt «Unbroeder Koning Louis IX naar Egypte. — Verovering vnn Daniiate. — Slag van Mansocrali. — Graaf Robert sneuvelt. (1237-1250). Graaf Robert I, de derde zoon van Koning Louis VIII, was ongeveer eenentwintig jaar oud, • Vergelijk bladz. 491.

-ocr page 734-

		722                               GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.
		Zooveel geestdrift voerde tot de overwinning. Doch Robcrt\'s onstuimige moed verleidde hem om met te weinig raagt de stoutste aanslagen te on- domeinen. Hij stemde voor een aanval op liet mag- tige Kaïro,met de woorden: "om de slang te doo den moet men haar den kop vermorzelen!" Aan het hoofd geplaatst van de voorhoede die den 9 February 1250 tegen Mansocrah oprukte, rende hij met lossen teugel op de Saracenen in, die den doortogt moesten verhinderen. De Tcm- pelheeren die hem vergezelden, achtten het een schande te zijn, wanneer zij voorgekomen werden. Daarom gaven ook zij hun paarden de sporen. Zoo ging het in vollen ren tot aan, ja door de stad Mansoerah. Nog altoos wilde Uobert den vlug- tenden vijand vervolgen. Vruchteloos smeekten de overige aanvoerders hem, zich niet aan een on- vernijjdelijk gevaar bloot te stellen. CS raaf Robert noemde hen lafaards, gespte zijn helm vaster en gebood: "voorwaarts!" Doch in zijn ijver raakte hij te ver vooruit en verloor, door de Muzelinan- nen omsingeld, met 280 Tempelieren en 1100 andere Ridders, het leven. Hij sprong indcnNijl, om het bloedbad te ontkomen, maar zijn ros kon tegen den sterken stroom niet opzwcmmen. Het werd door de golven racdegesleurd en kwam met zijn wakkeren berijder om. Met deze nederlaag week de voorspoed der Kruisvaarders. Velen beklaagden Robcrt\'s onstui- mige drift, doch allen gaven hem den toen zcld- zamen roem in \'t graf mede, dat hij de trouw jegens zijne gade altoos heilig had gehouden. HOOFDSTUK III. ROBERT II (de Edele). Geboorte van Robert — Il(j neemt deel xnn den tweo- ilcn kruistogt zijns ooms, Koning Louis IX. — Zijnr krUgsverrlKtlngon In Navarre en Italië. — (iraaf Robert onderhandelt voor Koning Fhilippc IV met tien Holland si-hen Graaf Kloris V. — HU voert <le Fransche troepen aan in Gascogno en Vlaanderen en sneuvelt in den slag iijj Groeniogen. (1250—1302). Robert II zag het levenslicht eerst na het sneu- velen zijns vaders. Hij groeide op onder het oog van zijn oom Koning Louis IX, die hem medenam in den krijg tegen de Mooren, toen hij in 1270 zijn "tweeden kruistogt" aanvaardde. De jongman vond gelegenheid zich terstond te onderscheiden: hij bragt den vijand een zoo gevoelige neep toe, dat deze 6000 van zijno beste krijgers betreurde. Naar Frankrijk teruggekeerd, verjoeg Robert II in 127G de muitelingen uit Navarre en voerde in 1282 zijn oom Koning Carlo (Charles van Anjou) de hulp- benden toe, door Koning Philippc III over de A1- pen gezonden, om de Italianen te straffen voor het bloedbad van den Siciliaanschen Vesper. Tijdens de gevangenschap van Carlo II be- stienle Robert het Koningrijk Napels van 1284 tot 1289 met veel doorzigt. Vooral oogstte hij
		grooten roem in toen hij de Arragonnezen in een schcepsgevecht voor Agosta de nederlaag toebragt. In 1295 leidde Graaf van Artois de ondcrhandelin- gen tus8chen het Fransche Hof en Graaf Floris V van Holland. \' In 1296 streed Robert op Franschen bodem bij Bayonnc tegen de Engelschen en in 1297 bij Bé- thune, st. Omcr en Veurne tegen de Vlamingen. J Toen de Artesische Graaf na deze krijgsbedrijven te Parijs terugkeerde, werd hem een triomf bereid zooals de oude helden van Rome bij hunne zegepra- len genoten. Willem van Gulik, een der Vlaam- sche aanvoerders en vele andere gevangenen van rang volgden daarbij zijn standaard als ovcrwon- nelingen. Bij dezo hulde verhief Koning Philippc IV hem tevens tot Pair. Dan noch dat eerbetoon noch verschillende andere gunstbewijzen konden de smart verdooven die de overwinnaar het hart vaneenreet over het verlies van zijn cenigen zoon. Prins Philippc toch was aan zijne zijde bij Veurne gewond en ten gevolge daarvan bezweken. Bij het binnenrukken van \'t Fransche leger in Vlaanderen ten jare 1302, achtte Robert II, aan wicn het opperbevel door Koning Philippc IV was toebetrouwd, de worsteling met de Nederland- schc burgerden al te ligt. Hij drong door tot Kortrijk, maar leed hier den 11 July eene nederlaag die een der schoonste Fransche lc- gers vernietigde, \'t welk tot dien tijd was bijccn- gebragt. In dien slag der Gouden Sporen verloor Robert II met de vroeger behaalde lauweren het leven. Zijn lijk, door meer dan dertig spcer- en zwaardwonden gekorven, bleef nevens dat van Frankrijk\'8 edelste zonen op het slagveld. •
		HOOFDSTUK IV. MAHAUT, JEANNE I, JEANNE II en ROBERT III. Koning Philippc kent het graafschap Artois toe aan Ma- haut van Frankrijk, do gade van Otto IV van liourgon- dië. — Robert III maakt aanspraak op Artois. — Ko- ning Philippc IV beslist het ontstane geschil ten gun- ste van Mahaut. — Robert hernieuwt zijne aanspraken on maakt zich met hulp der Artesische grooten van Arrns, st. Omer en andere plaatsen meester. — De Regent van Frankrijk dagvaart Robert voor ziïn gc- regtshof en dwingt hem zich over te geven. — Graaf Robert te Par(j9 gevangen gehouden. — Het pleit tus- schen Robert en Mahaut aan de uitspraak dor Fran- sche Pairs onderworpen. — Aan Robort als Graaf van Heauraont-le-Roger de waardigheid van Pair verleend. — Koning Philippe VI vergunt Robert nogmaals een pro- ces tegen Gravin Mahaut aan te vangen. — Dood dier Gravin. — Het Graafschap Artois aan Jeanne I (Jo- hanna), weduwe van Koning Philippe V, gcschon- ken. — Dood van Jeanne I. — Jeanne II bekomt de regten van hare moeder op Artois. — Zn wint baar > Vergelijk blad/.. 219. : Evenzoo hladz. 540. 1 Evenzoo bladz. 557 - 559.

-ocr page 735-

		GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP AKTOIS.                               723
		Door moed en talenten bij zijn schoonbroedcr, Koning Philippe VI, in bijzondere gunst gestegen (1328), maakte Robertvan deze verheffing gebruik, om nogmaals op zijn proces met Mahaut terug to komen. Hij beweerde in het bezit van stukken gekomen te zijn, die zijne regten op \'t Graafschap Artois ten volle zouden staven: o. a. een tcsta- ment van zijn grootvader Robcrt II. Te vergeefs vermaande de Koning zijn schoonbroedcr om zich geene droombeelden te scheppen, overtuigd als de Mo- narch was, dat de oorkonden waarop Robcrt zich beriep, niets meer waren dan ondergeschoven be- wijzen. Robcrt wilde naar geen raad luisteren, maar verviel van kwaad tot erger. Onverwacht scheidde Gravin Mahaut, den 27 October 1329, uit het leven, en bij de lijkschouwing bleek dat zij door vergift uit den weg was geruimd. Op Mahaut volgde zoowel in Artois als Bourgon- diè\' Jeanne (Johanna) I, haar oudste dochter \'. Eens de gelukkige bruid van den Hertog de Valois, had deze Vorstin van 1316 tot 1322 met haar gade — die toen den naam droeg van Philippe V — den troon van Frankrijk gedeeld. Maar had zij slechts zes jaren de hoogste plaats bekleed, die eene vrouw in Frankrijk kon innemen, nog veel spoe- diger ontglipten haar de gravenkrooncn van Bonr- gondië en Artois. Naauwclijks eene maand na het overlijden van hare moeder stierf ook zij, en wel, naar het scheen, ten gevolge van eene zelfde mis- daad als die Mahaut den dood had gegeven. De vulksstum wees Robert van Artois als den moordc- naar van moeder en dochter aan. Thans viel de gravenkroon van Artois ten deel aan Jeanne II, de dochter van Koning Philippe V en Jeanne I, die met Eudcs IV, Hertog van Bour- gondie\' (van den ouderen tak), was in het huwelijk getreden. Zij won het nieuwe proces door Robcrt III haar Huis aangedaan, den 23 Maart 1332: het was den Pairs gebleken, dat de oorkonden waarop haar tegenstander zich beriep, een jam- merlljken oorsprong hadden. Het waren geheel val- sche stukken. In plaats van eene uiterste wilsbc- schikking van Robert II, had Robert III een geschrift ingediend, door zekere juffer Divion , eene bijzit van Thicrry d\'Irechon, Bisschop van Arras, opgesteld. Graaf Robert ontging de straf voor zijn mis- drijf door de vlugt. Hij vertrok naar Brabant, waar hij eerst te Brussel en vervolgens op het kasteel Argcntcau vertoefde. Koning Philippe VI eischte zijne uitlevering, doch de Brabantsdie Hertog was daartoe niet te bewegen. Jan III weerstond zelfs den aandrang van den Boheenischcn Koning en van cenigen zijner Brabantschc en Limburgschc grooten. De Artcsiër werd vooral in de Nederlanden met den nek aangezien, sedert was uitgelekt, dat hij door hekserijen den zoon zijns schoonbrocders, Ko- ning Philippe VI, van het leven had pogen te beroo- \' Een loon van Mahaut, door sommige schrijvers onder de Graven van Artois, als Kobert III (dus onder den- zelfden naam als zijn oom) opgenomen, was vóór zijne moeder gestorven.
		proces tegen Robcrt IIT. — Vltigt van Bobert naar Brabant en Engeland. — Iiy treedt in Engclsrhe dienst en waagt een aanslag op st. Omer. — HU wordt te Van nes gekwetst en sterft. — Voor en tegenspoed van Jeanne en haar gade Kudcs, Hertog van llourgondië. (1302 - 1347).
		Na den dood van Robert II, hield zijne zuster Mahaut (Mathilde), gade van Otto IV, Graaf van Bourgondië (het Franchc-Coraté), bij Koning Philippe IV aan, om met Artois beleend te worden. Zij slaagde daarin volkomen, nicttc- gestaande Robert\'s cenigc zoon, Philippe, een erfgenaam bij Blanche van Brctagne had verwekt, die velen als Robert III begroetten. Doch wat ten gunste van den jongen Vorst werd inge- bragt, de Koning ging hem voorbij. Alleen ver- pligtte hij Mahaut om aan haar neef Robert, toen tien jaren oud, en aan hare nichten een jaar- geld van 4000 livres toe te leggen. Daarenboven moest zij Robert eenige domeinen met een jaarlijk- sche opbrengst van 1000 livres afstaan en einde- lijk eene schatting van 80,000 livres betalen. Toen Robcrt opgroeide, kwam hij herhaalde malen met zijne aanspraken voor den dag, te meer toen de ontevredenheid der ingezetenen zoo groot werd, dat die van st. Omer in 1306 het kasteel vernielden en slechts door wapengeweld zich we- dcr voor Mahaut bogen. Ook wist Robert maar al te wel dat de boete van 100,000 Parijsche ponden die toen het oude Sithiu werd opgelegd, hem vrien- den zou verschaffen. Niet zonder grond beweerde hij, dat hem het regt van erfopvolging in Artois toebehoorde, daar hij de eenige wettelijke mannc- lijkc afstammeling was van \'t Huis van Artois. Doch het ingeroepen scheidsgeregt der Pairs besliste naar de uitspraak die de erfopvolging aan Mahaut en hare erfgenamen had verzekerd (1309). Do Ko- ning trachtte Prins Robert echter te gemoet te komen door hem het Graafschap Beauniont-le-Ro- ger in Normandie af te staan. De zoon van Philippe wilde zich niet schikken in hetgeen hij eene oubillijkheid achtte. Toen dus in 1311 ook de Artesische grooten, ontevreden over de dwin- gelandij van eenige Bourgondische gunstelingen, zich tegen Gravin Mahaut verhieven, was Robcrt terstond bereid, zich aan do zijde der ontevredenen te scharen, \'t Was inct hunne hulp dat hij zich niet alleen van st. Omer, maar ook van Arras en andere steden meester maakte. De Regent van Frankrijk, Philippe van Poitou (later Philippe V) liet dien ten gevolge Robert voor de Pairs dagvaarden, en daar de preten- dent weigerde om te komen, door een inagtig leger gevangen nemen (1315). Andermaal werd de beschik- king van 1302 gehandhaafd. Doch niet dan nokkend onderwierpen zich zoowel Robert III als de Artesiërs. Een derde maal werd het proces herzien in 1318. Weder zouden de Pairs beslissen, maar ook ditmaal werd Artois aan Mahaut toegekend (1319). Koning Philippe verzachtte nogtans de uitspraak, door aan den eigenaar van \'t Graafschap Beaumont-le-Roger en diens opvolgers de waardigheid van Pair te verleencn.

-ocr page 736-

721                               GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.

ven. Overeenkomstig een bijgeloovig denkbeeld van die tijden kon men een vijand het leven benemen, door een beeld, dat hem volkomen geleek, in was te laten boetseren, te laten doopen en, na daarbij de mis ge- vierd te hebben, te laten wijden. Stak men dan ter plaatse van het hart een naald in het beeld, zoo achtte men het als uitgemaakt, dat de voorgestelde persoon binnen een bepaalden tijd zou sterven. Ook Robert had van dit middel gebruik gemaakt\'. Doch de on- aangenaamheden die daaruit voortvloeiden, en de vrees dat hij mogt opgeligt en uitgeleverd worden noopten hem om overhaast te vlugten. In het gewaad van een koopman kwam hij in Rrittanje, waar hem bij Edward III een gunstig onthaal verbeidde.

de Valois u een uwer rijken onthoudt, het schoone Frankrijk, dat uwe moeder Isabella u nagelaten heeft. Of liever, Sire, laat die domme vogel u aansporen u boven hem te verheffen. Laat alle Ridders die met ons aan tafel zitten, de gelofte afleggen, u uw wettig erfdeel te helpen terugwinnen." Edward III kleurde op die taal. Hij zwoer, dat hij delester harte zou nemen en nog vóór een jaar verstreken ware Philippo de Valois de kroon van Charlemagne van het hoofd zou rukken. Naauw had de Koning geëindigd, of Ro- bert van Artois verhief zich, nam den schotel met den reiger op, en, door twee juffers vergezeld, bood hij dien elk der aanwezigen aan, om hem bij dit teeken de gelofte van deelneming te doen afleggen. Onder den titel van "Luitenant van Edward in,

Kuning Louii IX en Graaf Robot I luudcn te Damiutc.

Koning van Engeland en Frankrijk," keerde Graaf Robert in zijn vaderland terug (1334). Zijn eerste werk was om met de 10,000 man die onder zijne bevelen stonden, de eischen to ondersteunen der Montfort\'s tegenover die der Graven van Blois. In 1339 deed hij een aanval op st. Omcr, doch dat door den gemaal van Jeanno II dapper verde- digd, hem met groot verlies deed afdeinzen. Vier jaren later (1343) won hij Vannes, nadat gouverneur Lo\'Chac, die zich te zwak gevoelde om zelf den kampstrijd met de Engelschcn aan te gaan, met de bezetting was afgetrokken. Maar Robert had weinig genot van deze overwinning. De Hertog v^n Bourbon, bij wien Lo\'Chac zich had aangesloten, wist tot Van- nes door te dringen, waar zijne scharen een vrecselijk bloedbad onder do Engelscho soldeniers aanrigtten.

Dorstende naar wraak, zette hij den Engelschcn Koning aan, om cenc poging te wagen, ten einde meester van gansch Frankrijk te worden. \' Volgens een oude rijmkroniek ging hij hierbij op de voI- gende wijze te werk. Zekeren dag ving hij een reiger, dien hij liet braden en met \'t pluimaadje bedekt, op \'s Konings tafel plaatsen, bij gelegenheid dat vele gasten om den disch verzameld zaten. Hij bragt het gesprek op den vogel en besloot zijne toespraak met te zeggen: "Dat is nu de lafhar- tigstc van alle roofvogels die ik ken. Hij laat zich zijn prooi door anderen ontnemen. Vergun mij, Sire, u dien toe te wijden. Hij herinnere u dat Philippe 1 Zii\' dn plaat op Madï. 725. 8 Vergelijk blmlz. 598.

-ocr page 737-

GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.                               725

digden, toen deze met Engelsche hulptroepen zijn Vaderland bestreed. Hij had de verdediging van st. Omer in 1339 bestuurd, en wel met zoo veel nadruk, dat de belegeraars niet minder dan 4000 man verloren. Toen acht jaar later Calais voor de Engelsche wapenen zwichtte, \' boden de Artesiërs, inzonder- heid de Audcmerois (de ingezetenen van st. Omer), den bannelingen eene schuilplaats binnen hunne

De Graaf van Artois ontving eene wonde, werd van de zijnen gescheiden en ontkwam het gevaar om gevangen genomen te worden te naauwernood door een hulppoortje uit te sluipen. Hij doolde een tijd lang alleen door het Land tot hij zich te Hen- nebon op een Engelsen vaartuig kon inschepen. Ecnige geschiedschrijvers verhalen, dat Robert op den overtogt door den dood werd weggerukt. Doch an- deren getuigen, dat hij den laatstcn adem uitblies te

Rubert III trnclit duur lictscrgcn njjn neef, den Duupliin, liet Iran te benemen.

Londen, den 1G Augustus 1313, in de armen van Edward III. Stervend drukte hij den Engelschman op \'t hart om nimmer den titel van Koning van Frankrijk prijs te geven, een verlangen waaraan de Brit maar al te zeer heeft voldaan. \' Eudes IV, de wakkere gade van Jeanne II, had zich aan het hoofd gesteld der Artesiörs, die de regten hunner Gravin tegen Robert Hl verde-

wallen aan. De abt van st. Bertin die te st. Omer een groot aantal lakenwevers in dienst had, nam velen dier verdrevenen als werklieden aan. Door deze welwillendheid bevorderde hij zoowel den bloei van zijn convent als de uitbreiding van het oude Sithiu. Eenigen tijd later waagden de Engelschen, daarbij aangevoerd door Aimery de Pavie, bet nogmaals 1 Vergelijk bladz. C19.

1 Vergelijk bladz. 598-649.

-ocr page 738-

GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.

72C

om st. Oraer aan te tasten. Docli even als in 1339 I werden zij teruggeworpen. Hun bevelhebber viel zelfs in de handen der belegerden. Hij moest zijn trouw aan Koning Edward duur boeten: de Gouverneur der veste, Geoffroy de Charny, liet hem op de Grand-Placc van st. Oraer vierendeelen. Zoo voorspoedig Eudes en Jeanne waren in het handhaven van hunne regten, zoo treurig was hun lot met betrekking tot hun kroost. Hunne beide kinderen werden vóór hen uit het leven gerukt. De oudste, de erfgenaam hunner uitgestrekte do- mcinen, sneuvelde in 1346 bij Aiguillon. Al hun hoop berustte toen op hun kleinzoon, nog slechts een zuigeling, Philippe de Rouvre. De Gravin van Artois overleefde het verliesvan haar zoon slechts korten tijd Haar kleinzoon telde iets meer dan achttien maanden, toen zij uit het leven werd gerukt (1347).

van Arras later meermalen bereid waren om do Engelschen tegen de Franschen bij te springen. Philippc\'s aanzien was door den echt met Mar- garetha van Male veel toegenomen. Van zijne grootmoeder had hij de Graafschappen Artois en Bourgogne (Franehe-Comté) geörfd, evenals van zijn grootvader het Hertogdom Bourgogne. Van zijne moeder had hij de Graafschappen Boulogne en Auvergnc te wachten, van zijn schoonvader het magtigc Graafschap Vlaanderen. Naauw echter was de knaap gehuwd, of hij bekwam eene nadrukkelijke les hoe weinig de mensch, zelfs de Vorst, op aardsche grootheid kan bogen. Zijn lierc stiefvader werd in den slag van Poitiers de krijgsgevangene der Engelschen (19 September 1357). \' Toen Philippe zijn dertiende jaar had voleindigd, aanvaardde hij zelf, als meerderjarig, het bewind ,>ver zijne Staten. Helaas, hij had slechts korten tijd genoegen van die heerschappij. Op het kasteel Rouvre, bij Dijon, zijne geboorteplaats, eindigde hij reeds den 21 November 1361 het leven. J HOOFDSTUK VI. MARGARETHA (van V aio is). Verdceling der nalatenschap van Philippe van Houvre. — Margaretha van Valois bekomt Artois, waarover z(J ruim twintig jaren het bewind voert. — De toren der L. Vron- wekerk to Arras gebouwd. — Margaretha laat hetGraaf- scliap Artois na aan haar zoon, Lodew[jk van Male. (1361—1382). Toen Koning Jean, wiens gade Jeanne van Bou- logne gedurende zijne gevangenschap te Londen het regentschap had gevoerd, het afsterven vcr- uara zijns stiefzoons, trok hij het Hertogdom Bour- gogne ten behoeve der Kroon in. Philippe\'s Graafschappen Boulogne en Auvcrgne kwamen aan Jean de Boulogne, Graaf van Mont- fort. Artois echter werd toebedeeld aan de doch- ter van Koning Philippe V, Margaretha, sedert Augustus 1346 weduwe van den Vlaamschen Graaf Lodewijk van Nevcrs. Niemand verzette zich tegen deze schikking, zoodat Margaretha tot aan haar einde in \'t onge- stoord bezit bleef van het vruchtbare Artois. Met spijt zag zij echter dat haar zoon meer naar Engcland\'s zijde overhelde dan haar, de Fransche koningsdochter, aangenaam kon zijn. Toen Lodc- wijk van Male in 1368 met Koning Edward III over een huwelijk tusschen zijne dochter, de we- duwe van Philippe van Rouvre, en Prins Edmond onderhandelde, verijdelde zij door hare bedrcigin- gen dit voornemen. Zoo die echt tot stand kwam, .iad zij gezworen, zou zij haar Graafschap aan een ander nalaten. \'

HOOFDSTUK V. PHILIPPE I (van Rouvre). \'s draven voogden. — notging tussrhvn de Artesische edelen en do burgcrljen. - rhilippe\'s vroegtijdig hu- weiyk. — De uitgestrektheid z(jncr bezittingen. — Zyn vroege dood. (1347—1381). De vaderlooze knaap groeide op onder de voogdij zijner moeder Jeanne, Gravin van Boulogne en Auvcrgne, en had nog geene vier jaren bereikt, toen hij ook de Staten van zijn grootvader Hertog Eudes IV erfde (1349). Daar zijne moeder met Koning Jean een tweede huwelijk aanging, kwam hij onder liet onmiddellijke toezigt van Frankrijk\'s Monarch. De ridderlijke Jean was erop uit omzijn stiefzoon cene schitterende toekomst te verzeke- ren. Daarom huwde hij hem reeds op tienjarigen leeftijd uit aan do erfdochter van Graaf Lodewijk van Male, de vierjarige Margaretha (25 April 1357). \' De rust was in Artois gedurende dit tijdvak meermalen gestoord geworden. Toen de edelen iu 1352 beweerden, dat zij wegens de militairedicn- Bten die zij het land bewezen, vrij waren van be- lastingcn, verklaarden de burgers van Arras zich daar nadrukkelijk tegen. Er ontstond een gcwcl- dige oploop, waarbij twintig ridders werden ge- dood en de overigen het geraden achtten, om de stad te verlaten. Maar welhaast verschafte de Maarschalk d\'Andrenehan den adel vergel- ding. HIJ vroeg uiterst beleefd, om met cenigc gewapenden de stad binnen te komen. De uiagi- straat stond het hem toe. Maar naauwelijks was de d\'Andrenehan binnen, of hij nuin een honderdtal bur- gers gevangen en veroordeelde twintig van hen om het hoofd te verliezen. Een gevolg van dit verraad was dat de burgers \' Vergelijk blad* 626.

1 Vergelijk liladz. 626. 3 E venzoo bladz. 627. * K venzoo bladz. 629.

-ocr page 739-

		.
		GESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.                               727
		Hoe moet zij zjch verheugd hebben, toen Marg.v retha van Male ten gevolge van die tusschenkomst hare hand reikte aan Filips de Stoute, den eersten Hertog van Bourgondiö uit liet Stamhuis van Valois!\' Onder haar bewind kreeg Arras dien prachtigen toren zijner Hoofdkerk, welke den trots der burgerij uitmaakt. De eerste steen daaraan werd in 1878 gelegd. De inkomsten van het bisdom gedurende een geheel jaar werden daartoe besteed, even als een deel der koninklijke inkomsten en de offer- anden van \'t gehccle Graafschap. Daartoe werd een hoog vereerd reliek, "het heilig* manna", dat te Arras werd bewaard, in alle steden en dorpen des Lands ter verecring der geloovigcn aangeboden. Met smart was Margaretha op het eind haars levens getuige van den vreeselijken burgeroorlog, die Vlaanderen op \'t dccrlijkst vaneen reet. Toen zij den 9 Mei 1382 overleed, was haar zoon, de nieuwe Graaf van Artois, een vlugteling. \'		vangenschap van Sultan Bajazed loskocht,\' voegde hij bij het losgeld ecnigc kostbare tapijten van Arras, die nog ten huidigen dage het Serail te Kon- stantinopel versieren *. De eed door Filips in 1385 gezworen, werd eveneens afgelegd door zijne weduwe Margaretha van Male in 1401, en door zijn zoon Jan zonder Vrees in 1405. Ten jare 1420 volbragt zijn klein zoon Filips de Goede deze verpligting, die sedert door al zijne opvolgers in acht is genomen. De Staten des Lands —die ten eerste male in 1856 werden bijeengeroepen om over eene grafelijke bede te beraadslagen — waren zamengesteld uit de geeste- lijkheid, de edelen en de afgevaardigden der steden. Merkwaardig was de wijze waarbij de hoofdstad Arras eene dubbele stem uitbragt, t. w. één namens de vitte Arras en één namens de dtf Arras, die destijds door eene beek, den Crichon, van elkander gescheiden waren. Een merkwaardig gebruik te Pas, in het zuiden van Artois, is in stand gebleven tot 1707. Telken jaar ko- zen de ingezetenen dezer gemeente een vroed man, die den titel van Hoi <les yuAif* voerde en in last had om alle huiselijke onecnigheden bij te leggen. Met nieuwjaardag en op den dag van st. Maarten, den patroon der gemeente, leidc deze "Koning", gevolgd door zijne vrije mannen (franc*hommes), een bflgoek bij de Schepenen af, die hem de noodigc fondsen verstrekten, om een tweedaagseh volksfeest aan te rigten. Vervolgens begaf hij zich, op een ezel gezeten, naar het huis van den een of ander in- gezeten, die, volgens de vrije mannen, zich aan de zwakheid schuldig maakte om de eerste plaats in het huisbestier aan zijne vrouw af te staan. Voor de deur dier woning gekomen, trok de Ko- ning een stroowisch van het dak. Daardoor gaf hij het sein tot een gehcele verwoesting, want naauwelijks had de "Koning" de stroowisch door middel gebroken, of zijne vrije mannen stortten zich op het dak, dat binnen weinige minuten van alle stroo was ontdaan. Het Huis van Artois dat in Robert I zijn stamvader erkende, bloeide nog nagenoeg honderd en dertig jaren na den dood van den beklagcnswaardigcn Robert III voort. Doch zijne leden bleven vreemd aan de heerschappij over het Graafschap waaraan het zijn naam ontleende. Alleen deelde eene achterkleindoch- tcr van Robert III, van 1424 tot 1428 met Hertog Filips de Goede zoowel de troonen van Bourgondië en Vlaanderen, als die van Artois. J Jean d\'Artois, de zoon van Robert III, werd Graaf van Eu en diende zijn vaderland trouw te- gen de Engelschen en Vlamingen. In den slag van Poitiers werd hij gevangen genomen. Doch toen hij in 1381 de achterhoede van \'t Fransche leger in den slag van West-Roosebeke aanvoerde, was zijn lot nog treuriger, want hij sneuvelde. 1 Vergelijk bladz. 063—666. 1 Zie de plaat op bladz. 728. s Vergelijk bladz. 099.
		HOOFDSTUK Vit. LODEWIJK VAN MALE EN ZIJNE OPVOLGERS TOT OP DE VHUmnona DRR ZEVENTIEN NEDERLANDEN ONDER KEN \'HOOFD. Artois een der Staten van In-t llnis van Iioiirgnndift. — De laatste afstammelingen in tle mannelijke Ijjii van Roberl van Artois. (1382 1543). Artois had na Margarctha\'s afsterven steeds de- zclfde Graven als Vlaanderen. Minder door bin- ncnlandsche veetcn beroerd dan het oudere erfdeel van den laatste der Dampicrre\'s, zou het meer rust hebben genoten, ware niet de nabuurschap van Frankrijk zoo verderfelijk geweest voor \'s Lands ingezetenen gedurende de oorlogen die de Huizen van Bourgondie* en Oostenrijk achtereenvolgens te- gen die van Valois en Bourbon voerden. Artois trachtte bij den overgang der grafelijke kroon in een ander Stamhuis de voorregten te bewa- ren, die het in vroegere tijden van de Vlaamschc Vorsten en Fransche Koningen verworven had. Toen Filips de Stoute in 1385 naar Arras kwam, om er de hulde zijner nieuwe onderzaten te ontvangen, zon- den de Schepenen hem gelastigden te gemoet, met het verzoek, dat hij, alvorens hunne veste binnen te trekken, met de hand naar het Raadhuis gekeerd, zou zweren, altoos de vrijheden en regten der ingeze- tenen te zullen eerbiedigen en helpen handhaven. De Hertog stemde terstond deze voorwaarde toe, zoodat terwijl de Mayeur der stad het formulier voorlas, hij de linkerhand uitstrekte over het boek van gewoonten en regten, het kruisbeeld nam en met luider stemme de woorden sprak, die de burgerij van hem verlangde. Filips vertoefde gaarne te Arras, welks fabrieks* wezen hij bij voortduur in zijne bescherming nam. Toen hij zijn zoon, de Graaf van Ne vers, uit de gc- 1 Vergelijk bladz. 030. 1 Evenzoo bladz. 631—617.

-ocr page 740-

•

GESCHlKDtiNlS VAN HET GRAAFSCHAP ARTOIS.

728

Zijn zoon, Philippe d\'Artois, Connétable van Frankrijk, bragt door zijne onvoorzigtigheid veel toe om den slag van Nikopolis dien treurigcn afloop te geven, waardoor Midden-Europa gevaar liep om een buit van de Turken te worden. \' Hij overleed als gevangene van Sultan ttajazed in 13D7. Het was zijne dochter Bonne, die als tweede cchtgenootc

Charles d\'Anjou, die in den slag bij Azincourt als gevangene in de magt der Engelschen viel (1415). \' Uit deze gevangenschap ontslagen, be- wees hij Charles VII menigvuldige diensten in den vreeselijken worstelstrijd waarin Frankrijk gevaar liep om door de Engelschen verpletterd te worden. Als belooning daarvoor verkreeg hij in 1158 den

Kilips de Stoute beschouwt de tapijten voor >ult ui Itajazcd bestemd.

van Ellips de Goede onder hare titels ook dien van Gravin van Artois kon vermelden.

titel van Pair. Doch toen hij in 1472 overleed, kon hij zijne waardigheden aan geen zoon of

•Philippe liet zijne goederen na aan zijn zoon i schoonzoon nalaten: hij stierf kinderloos.

1 Vergelijk bladz. 684.

• Vergelijk blrulz. 066.

;