� v . "!� - i ,. .� . * � i, .\'Ai e ^f* y

^ H&K V ^V � >lj?%*- i � \' Ut

TUIOTOEKJE VOOR IEDEREEN.

Tuinboekje voor Iedereen

elke Maand in den Moes- en Bloemtnin, Boomgaard, Oranjerie,
Bloemkas en Kamertnin te verrichten valt.

Naar de 25» Engehche uitgave voor Nederland bewerkt en met
praktische opmerkingen vermeerderd

R. C. AFFOURTIT, Jzn.,

Bloemist te Utrecht.

Vijfde vermeerderde en verbeterde druk.

ZWOLLE. � W. E. J. �JEENK WILLINK.
187 5.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

Het buitengewoon gunstig onthaal, aan dit werkje in Engeland,
Duitschland, en aan de vier vorige drukken er van hier te lande te
beurt gevallen, levert een voldingend bewijs op, dat het in eene drin-
gende en algeineeue behoefte voorziet.

Het is dan ook op aanhoudende aanvrage van onderscheidene kanten,
dat ik, na den geheelen uitverkoop van den eersten, tweeden, derden
en vierden druk, volgaarne tot dezen vijfden druk overging, dien de
vertaler nog wel eens geliefde te herzien, te verbeteren en te vermeer-
deren. Zeker bestaan er grootere, uitgebreider en meer omvattende
boeken over Tuinbouw, Warmoezerij en Bloemteelt dan dit werkje;
doch juist om zijne beknoptheid, voldoet het z�� zeer op praktische
wijze; de belangrijkste fouten en de voornaamste oorzaak van mislukten
tuinbouw zijn meestal aan het vergeten of te laat verrichten van nood-
zakelijk vereischtc werkzaamheden op den juisten tijd toe te schrijven.
Daarom, zoek in dit werkje geene uitvoerige voorschriften, maar
herinneringen van hetgeen er maandelijks te verrichten valt, in den
Moes- en Bloemtuin, in de Oranjerie eu Bloemkas. Er dient echter
op gelet te worden, dat er evenwel omstandigheden plaats grijpen, die
cenigc wijziging in de gegeven voorschriften noodzakelijk kunnen maken.
Wij bedoelen vooral de weersgesteldheid, die telken jaren niet eene
en dezelfde is, maar, zooals elkeen weet het eene jaar bij het andere
zeer veel kan verschillen. Ten dien einde behoort men er zich niet
enkel toe te bepalen om de voor elke loopende maand aangewezen

werkzaamheden alleen na te gaan, maar men moet tevens die van de
voorgaande, zoowel als van de volgende, vergelijken. Vooral moet
dit in de eerste voorjaarsmaanden met betrekking tot de voorafgaande
maand veel menigvnldigcr geschieden.

Wie dezen wenk opvolgt, zal, hieraan twijfelen wij geenszins, aan
dit tuinboekje bij elke voorkomende gelegenheid eenen getrouwen gids
hebben en instemmen met de woorden van een uitstekend Nederlandsch
landhuishoudkundige en zeer bevoegd beoordeelaar over Tuinbouw,
die er van verklaarde: Dit tuinboekje is een waar vade-mecum voor
menig tuinman en voor eiken particulier die zijnen moes- en bloem-
tuin zelf beheert.

Eerste Af deeling. .

Wanneer de grond met sneeuw bedekt is, valt er in de
open lucht weinig te doen. Men besproeit met de verza*
melde gier de bedden, waarop men spinazie, rapunzel en
kervel gezaaid heeft, doch staakt ook dit werk, wanneer
er geen genoegzaam hooge sneeuw ligt, zoodat er zich door
dit besproeien eene ijskorst boven de jonge planten zoude
vormen.

Daarentegen verricht men zijne werkzaamheden in huis en
in den kelder. Men verzamelt de afgesneden kroonen van
den mierikwortel voor nieuwe aanplantingen; zuivert de in
den kelder bewaarde groenten van verflenste en aangesto-
ken bladen, en legt ze daarna op eene afzonderlijke plaats,
om haar het eerst te verbruiken; begiet slechts matig de
zoodanige die beginnen te verwelken; gebruikt die welke
te sterk uitloopen; vangt de muizen; opent, indien de lucht
te bedompt wordt, en er van de indringende koude niets
te vreezen is over dag de keldergaten; ziet insgelijks de
kuilen na, of er ook rotting plaats heeft of zich muizen
vertoonen; neemt zorgvuldig de verrotte en aangestoken
bladen van de winterand ij vie weg; zuivert de zaden en hangt

D E MOES T L\' 1 N.

ze vervolgens in linnen zakjes aan luchtige plaatsen op,
terwijl men er strookjes papier met den naam en het jaar,
waarin zij verzameld zijn, aan bevestigt; voorziet zich van
zoodanige alsnog ontbrekende zaden, die in het voorjaar
moeten gebruikt worden, opdat, wanneer dit vroegtijdig in-
valt , men niet daarom verlegen rake; Tjrengt voornamelijk
ook die zaden in gereedheid, welke mogelijk reeds in i"e-
bruari (zie Februari) kunnen gebezigd worden; herstelt de
tuingereedschappen, smeert de ijzeren spaden, bijlen, schof-
fels, harken, enz. met vet in, om ze voor roesten te be-
veiligen; rijdt of kruit mest op die plaatdSn, waar men
dien later noodig heeft; maakt voorbereidingen tot het aan-
leggen van broeibakken door de kistingen te herstellen, de
ramen en matten na te zien en zoo noodig te herstellen en
de aarde uit de bakken te graven; soms legt men die ook
reeds aan (zie Februari), ingeval men mest genoeg heeft,
om dezen bij lang aanhoudende vorst behoorlijk op nieuw
te kunnen aanbrengen; ook houdt men de glazen der ramen
droog, opdat zij niet door de opstijgende dampen dof wor-
den. Dit dient ook voornamelijk te geschieden, omdat
de door de hitte der broeiing van den mest veroorzaakte
dampen zich van binnen tegen het glas aanzetten, aldaar
door de koude verdikken, en door inwerking der zonne-
stralen wederom in droppels naar beneden vallen, waardoor
de planten dikwijls grootelijks benadeeld worden, beginnen
te kwijnen en sterven. Ten einde dit zooveel mogelijk
voor te komen, laat men, indien het niet al te koud is,
de buitenlucht in de bakken dringen, door deze aan dien
kant waar de wind er niet op staat, een weinig te openen.
Het spreekt van zelf, dat dit op het midden van den dag
moet geschieden, en men de ramen reeds vroegtijdig in
den namiddag met matten behoort te dekken.

Is de grond niet met sneeuw bedekt, dan kan men
buiten reeds meer bezigheid vinden. Men neemt selderij,
mierik- en suikorwortels, rapunsel, prei uit den grond; dekt
de planten, die blijven staan, met blad, opdat zij niet door
de al te snelle afwisseling van warmte en koude aangetast
en benadeeld worden; zet de opgenomen knolgewassen,
die men niet spoedig verbruiken kan, in don kelder in zand,
verder bedekt men de artisjok-bedden met eene laag mest;
drukt de in den nazomer verplante gewassen, ingeval zij
door de vorst omhoog gewerkt zijn, zachtjes weder aan;
dekt insgelijks de aspersiebedden, die nog niet daarvan
voorzien zijn, met mest; beveiligt de in don open grond
staande groenten tegen hazen, konijnen, muizen enz.; geeft,
wanneer de koude toeneemt, aan de in kuilen bewaarde
gewassen eene meerdere dekking, en neemt deze bij zacht
of dooi weer, mits zorg dragende, dat er geene vochtig-
heid binnen dringe, tegen den middag gedurende 2�3 uren
weg. Voorts brengt men mest op het veld , gaat met het
omspitten voort, zoo dit in den herfst niet voleindigd is,
opdat de omgespitte grond nog uitvriezen en daardoor
vruchtbaar gemaakt kan worden; zoekt bij het omspitten
alle wormen en maskers op, doch laat het omgespitte on-
geharkt liggen, om aan de lucht meer toegang te verlee-
nen; ook zet men wel aardbeien in potten, om ze in den
broeibak te plaatsen, hoewel het verkieslijker is, dat men
dit omstreeks half September doet, aangezien de jonge
planten dan goed in de potten beworteld, dus sterker en
beter geschikt zijn om getrokken te worden.

Bij gunstig weer kan men in de laatste helft van Janu-
ari sommige zaden in den grond brengen, die reeds in
den herfst hadden behooren gezaaid te worden, zoo als
\' spinazie, zomer-andijvie, lepelkruid, tuinkers, kervel, vroege

wortels, uien, dunsel, gewone peterselie en peterseliewortel,
suikerwortels, pastinaken, boonenkruid, enz. Zooveel moge-
lijk zaaie men dit alles op eene warme standplaats, b. v.
op bedden voor schuttingen, die tegen het zuiden staan.
Ook kan men nog aspersie-zaad zaaien. Insgelijks beproeve
men reeds groote boonen en vroege erwten te leggen. Bij
zachte winters kan men deze laatste in bakken op eene
warme plaats eerst uittrekken, en alsdan tegen kleine
schuttingen verplanten, alwaar men ze met biezen-matten
tegen de koude dekt; hierom verkiest men daartoe ook
laagbloeiers. Het gezaaide bedekt men met jonge rijzen
of korte mest. Bij vele der opgenoemde gewassen, voor-
namelijk bij de boonen en erwten, is de oogst wel is waar
afhankelijk van het daarop volgende gunstige en zachte
weder; bij het mislukken verliest men echter alleen zijne
moeite en het zaad of de plantjes, die door andere ver-
vangen kunnen worden; gelukt het daarentegen, zoo als
dikwijls bij niet al te strenge winters gebeurt, dan heeft
men die groenten ook eenige weken vroeger, dus op een
tijd, waarin er over het algemeen nog gebrek aan is.

Ook kunnen in deze maand op rabatten tegen zuidelijk
gelegen heiningen of muren, zoogenaamde weeuwtjesplan-
ten van bloemkool of kropsalade gezet worden onder gla-
zen klokken, doch men drage zorg deze bij strenge vorst
behoorlijk te dekken en bij gunstig weder te luchten. Men
vergete ook niet de selderij aan te aarden, om die geel te
doen worden! Tot het winnen van zaad, plante men kool,
rapen, wortels, enz. tegen schuttingen. Ten einde vroeg-
tijdig aardbeien van den kouden grond te hebben, omringe
men de bedden met eene dikke laag paardenmest, legge
glasramen over dezelve en dekke die bij vorst met matten.

Tot het broeien van vroege meloenen, salade en radijs

brenge men eenige bakken in gereedheid, of bereide ten
minste alles voor, om ze in de volgende maand te kunnen
gebruiken.

In Februari levert de moestuin reeds meer bezigheden
op; hetgeen in Januari niet is kunnen volbracht worden,
wordt in deze maand verricht, om welke reden men thans
nog eens de werkzaamheden voor de vorige maand opge-
geven, moet nagaan. Men make met allen ijver gebruik
van de zich voordoende schoone dagen, omdat later lich-
telijk wederom eeno ongunstiger weersgesteldheid kan
invallen, waardoor het werk belemmerd wordt.

Men legge broeibakken aan, en wel derwijze, dat zij den
geheelen dag zon hebben, doch aan de noordzijde door
gebouwen, heggen, muren, heiningen, enz. gedekt zijn;
men kieze daartoe voedzame, krachtige, verteerde blad-
aarde, bij voorkeur van eiken of linden, met een weinig
mest vermengd, en tot broeiing verschen paardenmest.
Over laatstgenoemden moet eene genoegzaam dikke aard-
laag heen gebracht worden, opdat de wortels der planten
den mest niet kunnen raken. Zoodra het mestbed eenigszins
gezakt en niet meer te heet is, na verloop van 5 �i 7 dagen,
zaait men daarop zoodanige planten, die men vroeg wenscht
te hebben, bijv. radijs, salade, selderij, bloemkool,
meloenen, augurkjes, lage snijbooncn , enz.

In drooge tuinen en bij zachte weersgesteldheid maakt
men de bedden gereed; zaait spinazie, kervel, peterselie,
suikerwortels, gele peen, pastinaken, bieslook, lepelkruid ,
latuw, dunsel, uien, prei en andere soorten van look,

12 DE MOEST �IN.

salade, koolzaad. Nogtans drage men zorg genoegzaam
zaad over te houden, om, indien het gezaaide mocht
mislukken, het zaaien in de eerstvolgende maand te knn-
nen hervatten. Tuinkers, kervel en peterselie zaait men
het voordeeligst op rijen; witte kool en kruikooi kunnen
met voordeel op de sneeuw gezaaid worden, waarna men
over het gezaaide hoendermest of guano strooit, doch zeer
dun. Alsdan groeien de planten spoedig op, en hebben
niet van de aardvlooien te lijden. Men kan ook nog as-
persies zaaien. Ook verplant men kool, uien, prei, enz.
om zaad te winnen.

Laag groeiende erwten moeten thans in krachtige, reeds
in den herfst omgespitte aarde, doch diep gelegd worden;
later herhale men alle veertien dagen of drie weken het
leggen van erwten, ten einde langen tijd van doperwten
voorzien te zijn; ook groote- of tuinboonen legt men thans.
De vroeger in een bakje gezaaide peulen en erwten kan
men nu, wanneer zij sterk genoeg zijn, op warm gelegen
bedden, bijv. tegen schuttingen, verplanten, en ze tegen
de vorst beschutten, door er ruig getakte boonenstaken ot
erwtenrijs tegen te plaatsen. Die, welke men op deze wijze
reeds in de vorige maand geplant heeft, doch wellicht door
koude of een of ander toeval mislukt zijn, vervange men
door nieuwe planten. Heeft men in de vorige maand aard-
appelen in een warmen bak gepoot, dan kunnen deze
mede uitgeplant worden, zorg dragende, de uitspruitsels
zoo min mogelijk te beschadigen. Gevoeglijkst geschiedt
dit zoodanig voor warm gelegen muren of heiningen, dat
men ze met matten tegen de koude kan dekken. In deze
maand kan men ook reeds nieuwe aspersiebedden aan-
leggen; men zuivere de aanwezige oude bedden, bestrooie
ze echter niet voor in het laatst der volgende maand met

zand. Men ga in deze maand ook nog voort met de be-
handeling der vervroegde aardbezi�n-bedden, zoo als in de
vorige is opgegeven, doch vemiime niet ze bij goed weder
vlijtig te luchten.

13e knolgewassen, die den winter over in den open grond
zijn blijven staan, neemt men er thans allen uit. Van de
uitspruitsels der oude artisjok-planten legt men een nieuw
plantbed aan en bedekt dit met blad of stroo. De in de
broeibakken reeds in bloei staande aardbezi�n moeten vlijtig
gelucht worden, opdat de bloesems niet afvallen.

De meestal in Februari invallende dooi veroorlooft nog-
tans zelden reeds veel in den grond te werken, uithoofde
deze al te nat is. Men gaat derhalve met de werkzaam-
lieden in huis voort, zoo als die in de vorige maand zijn
vermeld, en zorge thans ook vooral voor het gereed maken
van erwtenrijs en boonenstaken. Van het eerstgenoemde
kan men een gedeelte op de reeds bezaaide bedden leggen,
om deze tegen de vogels te beschutten.

In deze maand moet men een aanvang maken met het,
zooveel doenlijk, verdelgen van ongedierte; behalve de
muizen, waarvan reeds vroeger gesproken is, trachte men
de wormen, die vooral de meloenplanten aantasten, te
vernietigen, en make jacht op de mollen.

Indien er het een of ander van de vorige maand te doen
is overgebleven, verrichte men dit alsnu; om zich te over-
tuigen, dat niet iets van dien aard vergeten zij of worde,
ga men de werkzaamheden voor Januari en Februari aan-
gewezen, nogmaals nauwkeurig na. Vooral zorge men in

deze maand het bemesten en omspitten van den grond te-
voltooien ; want het is deze maand, waarin bijna alle soorten
van moesgroenten worden gezaaid of verplant, zoodat men,
zoo het weder zulks slechts eenigszins toelaat, onafgebroken
buiten \'s huis werkzaam behoort te zijn, terwijl men dien
tijd, waarin de ongunstige weersgesteldheid dit ten eene
male verbiedt, kan gebruiken, om hetgeen in vorige maan-
den in huis niet is kunnen ten uitvoer gebracht worden,
alsnog te verrichten, zoo als naauwkeurig den, in den
kelder en andere bewaarplaatsen, nog aanwezigen voorraad
van groenten na te zien, en zorgvuldig al het aangestokene
te verwijderen, doch hetgeen gaaf is, naar eene luchtiger
plaats over te brengen.

Men zaait: spinazie, postelein, wortels, peterselie-wortels,
pastinaken, rapen of knollen, chicorei, rapunsel, kervel,
salsefij of haverwortel, schorseneren, mierikwortel, zuring,
zomer-andijvie, lepelblad, munt of kruisemunt, pimpernel,
bernagie, hysop, kropsalade , erwten, tuinboomen, knoflook,
alle soorten van kool tot zomergebruik, koolrapen, prei
en winter-uien.

De gezaaide peterselie en kervel moeten gestadig vochtig
gehouden worden, omdat deze anders moeilijk \'opkomen.

Men zaait in het begin der maand dunsel en latuw , om
deze vroegtijdig te hebben, en kan dit veertien dagen later
herhalen. Den langen mest, waarmede de aspersiebedden
gedekt zijn, neemt men weg en spit den korten voorzichtig
onder; om de zich reeds ontwikkelende spruitjes niet te
beschadigen; daarna harkt en vlakt men de bedden; en
maakt ze eenigszins bolrond. Ook kan men in deze maand
nog nieuwe aspersiebedden aanleggen, die men wat hooger
maakt dan de paden zijn, en op die bedden naderhand
kropsalade planten. De artisjokken en eenige andere groen-

ten, die gedurende den winter zijn bedekt geweest, kan
men, wanneer het weer gunstig is, nu ontblooten. Reeds
in deze maand begint men vroege aardappelen te poten,
doch dekt de bedden tegen nachtvorst met blad of stroo.
Men legt nieuwe aardbezi�n-bedden aan van jonge uitloopers ,
in eenen goedgemesten grond, en zet de planten 1 voet
van elkander, de groot-vruchtige soorten op een onder-
lingen afstand van 2 voet. De oude aardbezi�n-bedden
worden gezuiverd, de ranken weggenomen en, na van
onkruid gezuiverd te zijn, wordt er voorzichtig korte, goed
vergane mest onder gehakt. Over het algemeen zorgt men
het reeds vroeger gezaaide van onkruid te zuiveren, dat
men vooral niet te groot moet laten worden, omdat het
dan de planten verstikt of bij het uitwieden deze te veel
zou doen lijden. Men neemt verder alle gewassen die
verdord zijn weg, brengt den moestuin in orde, door de
breede paden te schoffelen en op te harken, en de smalle
met een platte schop te schuimen: de hiervan afkomende
aarde spreidt men over de bedden of rabatten uit; indien
het noodig is, begiet men het gezaaide. Men verzuime
niet het ongedierte te verdelgen. Vooral zij men indachtig
de mollen\' hardnekkig te vervolgen, die nu in deze maand
jongen voortbrengen. Behalve door ze te vangen in de
bekende vallen en knippen, kan men ze uit de zaadbedden
verdrijven, door daarin takken van walnoten en vlierstruiken
te steken of de koppen van gerookte bokkingen in hunne
loopgraven te leggen. Om ze met eene spade uit den
grond te lichten terwijl ze wroeten geve men acht op hen
des morgens om 6, des middags om 12 en des namiddags
om 3 uur, tegen dat er regen valt, zijn ze vooral druk
in de weer; op hen jacht makende, zorge men onder
den wind te blijven.

De overblijvende, huishoudelijke gewassen, die reeds onder-
scheidene jaren op dezelfde plaats gestaan en veel hont ge-
maakt hebben, worden iu Maart gescheurd en verplant, zoo
als: lavendel, kruizemunt, thijm, pimpernelj salie, venkel,
dragon, bieslook, melisse of citroenkruid, zuring, hysop,
wijnruit. Deze gewassen verlangen een lossen, goed gemesten
grond, terwijl de wortels goed ingekort en de planten
diep gepoot moeten worden, waardoor zij weliger groeien.

Heeft men in de vorige maand pitten van meloenen in
den warmen bak gelegd, alsdan brenge men de planten
thans in een anderen warmen bak over, en geve aan de-
zelve bij eene zachte weersgesteldheid genoegzaam lucht,
doch dekke ze des nachts met stroo- on rietmatten tegen
de koude. Wanneer zij twee of drie bladen hebben, breekt
met het hart er uit, opdat zij beter uitstoelen.

Men steekt spinazie en rapunsel, om aan de planten,
die staan blijven, meerdere ruimte te verschaften.

Reeds in het begin van deze maand zaait men radijs
en gaat daarmede alle 14 dagen voort. Voor het eerste
zaaisel verkiest men een warme, zonnige plaats, en houdt
zoolang de planten niet boven den grond zijn, het ge-
zaaide, zooveel mogelijk, gelijkmatig vochtig. Het best
zaait men de radijs tusschen de peen of wortels door. Op
warme standplaatsen zaait men in krachtige aarde selderij;
op een kouderen grond geschiedt zulks eerst in de vol-
gonde maand, of men zaait ze ook wel in deze maand in
broeibakken, ten einde vroege planten te verkrijgen.

Van de erwten legt men verschillende soorten: doch
wanneer men daarvan zaad wil winnen, moet men de eene
soort op een afstand van minstens 60 schreden van de
andere verwijderd houden, want anders ontaarden zij.
Augurkjes legt men in de broeibakken of in potten.

Tot het winnen van zaad worden de tweejarige groente-
planten, indien dit niet reeds in de vorige maand gedaan
is, verzet of geplant. Hiertoe behooren van de in de open
lucht overwinterde groene- of boerenkool, brusselsche- en
savooiekool, kervel, peterselie, radijs, pastinaken, veldsalade,
schorseneren, spinazie, selderij , suikerwortelen, wortelen;
en uit den kelder of andere bewaarplaatsen: ajuin, prei,
knoflook, uien, chalotten , witte en roode kool, koolraap,
mierikwortel, kapperkool, andijvie, beetwortel, rammenas,
chichorei. Doch men plaatse zoodanige van deze gewas-
sen, welke in bloei en zaad aan elkander gelijk zijn (ge-
lijkslachtigen), niet dicht bij elkander, omdat zij in dat ge-
val lichtelijk verbasteren. De grond moot goed, doch niet
te vet zijn, indien men goed en volmaakt zaad wil oogsten;
de bedden, waarop zij geplant zijn, moeten lucht en zon
hebben, doch tegen stormen beschut zijn; de planten moe-
ten op genoegzamen afstand van elkander gezet worden,
omdat men anders slecht zaad verkrijgt; de salsefij of ha-
verwortelen, uien, prei 1 voet, de meeste andere wortelge-
wassen, boeren- en kapperkool li voet, alle andere soorten
sluitkool, koolraap, radijs , winterandijvie, beetwortel 2 voet
van elkander. � Sommige gewassen, bijv. selderij, brussel-
sche-, boeren- en savooiekool, schorseneren, enz. kunnen, om
�zaad te dragen, ook op de plaats blijven staan, waar zij over-
winterd hebben, wanneer zij slechts niet te dicht bijeenstaan.

In deze maand (liefst in het laatst) legt men koude bak-
ken aan om groenten te vervroegen, zoo als bloemkool,
postelein, stamboontjes, enz. � De aardbezi�nplanten, die
in den warmen bak staan, behandelt men eveneens als in
Februari, doch men zorge dat zij over dag veel lucht krijgen.

Men legt pootuien (op St. Benedictus [21 Mrt.]) en
plant mierikwortel.

Af om-til. 5^C druk. 2

Ook in deze maand kan men nog warme bakken aan-
leggen. Voor die bakken, welke in vorige maanden zijn
aangelegd en bezaaid, draagt men alsnog bijzondere zorg,
vooral ten opzichte van behoorlijke luchting en schermen,
daar <lc weersgesteldheid in deze maand nog ongestadig is,
en op warmen zonneschijn dikwijls hevige koude volgt.
Bespeurt men dat de hitte in de bakken merkelijk is ver-
minderd, dan legt men er verschen mest om. Runbakken
behouden langeren tijd en meer gelijkmatig hunne warmte,
waarom men deze n�g geen nieuwe warmte behoeft toe te
voegen. Bij zacht weer opent men de ramen aan dien
kant, waarop de wind niet staat, doch des nachts dekt
men die nog met riet- of stroomatten. Valt er een zachte
on warme regen, zoo neemt men de ramen geheel weg,
doch legt ze er, wanneer de planten vochtigheid genoeg
hebben verkregen, weder op.

Daar het niet zelden gebeurt, dat eene ongunstige we�rs-
gesteldheid belet heeft, werkzaamheden in den tuin, vooral
het in den grond brengen van zaden, te verrichten, die
als reeds in de vorige maand behoorende te geschieden,
zijn vermeld geworden, gaat men zorgvuldig na, wat er
uit die maand te doen is overgebleven, en verricht dit
alsnn. Verder gaat men voort met het zaaien van allerlei
soort van groenten, ook al zijn diezelfde soorten in de
vorige maand gezaaid, ten einde men voortdurend daarvan
voorzien blijve. Al die soorten, welke toen reeds zijn
opgenoemd, kunnen ook nog in deze maand bij herhaling

gezaaid worden, en hierbij kan men op warme plaatsen,
op bedden, tegen muren of schuttingen gelegen, augurken
en komkommers voegen; insgelijks zomer-andijvie om later
te verplanten. De in de vorige maand gelegde of uit de
bakken verpootte groote boonen en erwten worden van
onkruid gezuiverd en aangehoogd met aarde; bij de laatsten
kan men reeds rijzen plaatsen.

In het begin dezer maand legt men in een bak snij- en
spersieboonen, de laatste ook heeren- of prinsessenboontjes
genaamd, en verplant die, welke in Maart daarin gelegd
zijn, nu in den vollen grond uit; bij gunstig weder kan
men in het laatst van April deze ook reeds in den open
grond bij de stokken leggen. Op dien tijd zaait men ook
boerenkool, verplant de drie* en vierjarige aspersies, poot
winteraardappelen, en verzet uit de bakken komkommers
en augurken, doch overdekt ze alsnog met glazen klokken;
zekerder is het nogtans deze uit den warmen in den kou-
den bak over te brengen, en nog tot de helft der volgende
maand de ramen er op te laten liggen.

Daar de radijs, welke men in deze maand zaait, bijzon-
der veel van de aardvlooien te lijden heeft, zaait men daar
langs tuinkers, waarheen die insecten zich alsdan begeven
en de radijs vrij laten, of men bestrooie de radijsplantjes
van tijd tot tijd met fijne droge gips.

De grond, waarvan met het einde der vorige of het be-
gin dezer maand de oogst der wintergroenten, zoo als spi-
nazie, savooie- en boerenkool, enz., is afgeloopen, wordt
bewerkt; de akkers, die reeds in den herfst of de beide
vorige maanden omgespit zijn, worden in gereedheid ge-
bracht, voor zoo ver men ze niet reeds gebruikt heeft.

Men moet den onlangs omgespitten grond, voor dat hij
bezaaid wordt, en inzonderheid wanneer hij te licht is,

20 DE MOES TUI N.

eenigszins vasttrappen of met een platte schop vastslaan,
ten einde hij niet hol ligge of door den voorjaarswind
schraal worde.

Men legge nog artisjok-bedden aan van uitspruitsels, en
verplante in den open grond die gewassen, welke in de
bakken gezaaid zijn en thans eene behoorlijke grootte heb-
ben , zoo als bijv: bloemkool, koolraap, zeekooi, enz.

In deze maand vermenigvuldigt men ook de vaste plan-
ten, hetzij door ze te scheuren, of door uitloopers, zoo als
thijm, alsem, marjolijn, lavendel, enz.

Gepoot en verplant worden nog uien, chalotten, knof-
look. Ten einde de poot-uien niet in \'t zaad schieten,
droge men ze des winters op den oven. Thans is het
insgelijks tijd om de verschillende koolsoorten (indien het
niet reeds in de vorige maand geschied is,) te verplanten,
als ook kropsalade en zomer-andijvie.

De in de maand Maart geplante koolsoorten moet men
hakken, en, indien het planten zijn, die den winter over
gestaan hebben, moet men ze tevens aanaarden. Over het
algemeen moeten de bedden of akkers, waarop gewassen
uiteen geplant staan, gehakt, en de overige zorgvuldig
gewied worden. Het tijdig wieden is eene zaak, waarop
men vooral behoort te letten. Die groenten, welke in de
vorige maand gezaaid zijn en te dik opkomen, dunt men
uit, zoodra de planten daartoe groot genoeg zijn, opdat
de overige lucht en ruimte krijgen, daar zij anders te
spillig opgroeien; dit behoort vooral tijdig te geschieden
bij ajuin, beetwortels, peterselie, radijs (zoo deze alleen
gezaaid is,) schorsoneren, wortels, rapen, enz.

Aan de warme bakken geeft men steeds meerder lucht,
doch nog altijd aan de windvrije zijde. Het onkruid , dat
daarin opkomt, plukke men zorgvuldig uit, en beplante de

ledig geworden plaatsen met augurkjes of boonen. Van
bakken, waarin bloemkool, wortels, koolplanten en derge-
lijke staan, kan men, indien de weersgesteldheid gunstig\'
is, «Ie ramen geheel wegnemen en elders gebruiken.

Indien men in deze maand nog selderij wil zaaien, moet
het zaad vooraf minstens 24 uren geweekt en vervolgens
op een matig warm bed gezaaid worden, omdat de planten
anders te laat zouden aankomen.

De aard bezien-bedden moeten zuiver, de grond los ge-
houden en bij droog weder begoten worden, wanneer men
goede en vele vruchten wenscht te hebben. Wanneer zulks
niet reeds in rle vorige maand is geschiedt verzuime men
thans vooral niet, de ranken weg te nemen.

In deze maand groeit het onkruid het weligst; daarom
moet men vooral zorgen, dat het niet de overhand krijge,
maar het tijdig en met den wortel uittrekken. Hiermede be-
hoort niet gewacht te worden tot dat het begint te bloeien,
het allerminst tot dat het uitgebloeid heeft en reeds zaad
draagt. Dit onkruid bezigt men tot het aanleggen van
mesthoopen, doch men zoeke er zorgvuldig het kweekgras
of zoogenaamde puin uit, omdat de wortels hiervan jaren
lang in wezen blijven en hunne groeikracht behouden. Ook
brenge men op den mest- of aardhoop nimmer in \'t zaad
geschoten onkruid, daar men alsdan, te gelijk met het be-
raesten van den grond, dien met onkruid zoude bezaaien.
De vroeger reeds aangelegde aardhoopen , tot het verkrijgen
van goede tuinaarde, worden omgezet, en men begiete die

van tijd tot tijd met tot dat einde verzamelde gier en
secrectmest, alle afval uit den tuin, uit de keuken en het
huis is geschikt voor de aardhoop.

De aspersies kunnen thans gestoken worden van de ge-
wone rabatten; op warm gelegen plaatsen heeft zulks reeds
in het laatst der vorige maand kunnen geschieden. Men
gaat voort met het steken der spinazie; voornamelijk snijde
men de engelsche spinazie terstond af, zoodra zij dreigtin
\'t zaad te schieten, omdat deze gewoonlijk dood gaat, in-
dien men haar laat voortgroeijen.

Met het zaaien van groenten, reeds in de vorige maand
vermeld, gaat men alsnog om de veertien dagen voort. In
het begin der maand zaait men nog lage kruikooi, om de
rabatten, die later leeg worden, er mede te bepoten. Om
krachtige planten te verkrijgen, moet men zeer dun zaaien,
of ze naderhand [uitdunnen, wanneer zij te dicht op een
staan. Tot later gebruik zaaie men thans najaars-andijvie,
herfst-bloemkool en winter-wortelen in het laatst der maand;
verder savooie-, kapper-, witte- en brusselsche kool, ook
nog roode kool tot wintergebruik, koolrapen en broccoli,
insgelijks schorsoneren; en van verschillende groenten, die
men later versch wenscht te gebruiken, zaait men nog pos-
telein, zomer-andijvie, rapunsel, zuring, radijs, peterselie-
wortel, kropsalade, om de veertien dagen. Tot het zaaien van
zomer-knollen wacht men een warmen regen af. Des noods
kan men nog, op de wijze in de vorige maand vermeld,
selderij zaaien , wanneer het vroeger gezaaide mislukt mocht
zijn. Telken 14 dagen of drie weken gaat men voort met
het leggen van erwten. De vroeger gezaaide hebben thans
reeds die grootte bereikt, dat men, indien dif niet al vroe-
ger is geschied, er rijs bij kan plaatsen; naarmate zij grooter
worden dient men ze van nog hooger rijs te voorzien en

door aanbinden met dun touw of bij voorkeur met moseo-
vische mattenbies te zorgen, dat zij niet over de paden
heen buigen. Ook legt men voor het eerst in den kouden
grond klim-, snij-, en prinsessenboonen om de stokken of
langs rijzen; dikwijls echter mislukt dit zaaisel door het
ongunstige weder, weswege men met den grooten bouw
tot in de volgende maand wacht; doch de in de bakken
gelegde kunnen thans verpoot worden. Dit kan insgelijks
in den loop dezer maand geschieden met komkommers en
augurkjes, want ofschoon de latere planting dikwerf meer
vruchten oplevert, mag men nogtans het vroege overplanten
niet verzuimen, daar niet zelden die moeite door rijkelijke
vruchten beloond wordt. Indien bij nat en koud weder
de komkommer- en augurkjesplanten niet voortkomen,
maar sukkelen en geel worden, dan maakt men de
aarde er om los en bestrooit die rondom de planten
met hoendermest of roet en wat guano.

De artisjokken, die gedurende den winter in den kelder
zijn bewaard, kunnen in de open lucht gezet, en van de
uitloopers ook\' nog nieuwe plantingen aangelegd worden.
Het best gedijen stekken van oude planten, die den winter
over buiten gestaan hebben.

De schoonste vroege saladekroppen worden gemerkt, om
deze tot het winnen van zaad te laten staan. Evenwel
moet men van deze, evenmin als van andere groenten,
verschillende soorten dicht bij elkander plaatsen, omdat
het zaad alsdan een verbasterd soort voortbrengt. De krop-
pen die geneigd zijn om spoedig in \'t zaad te schieten,
moet men niet mesten, omdat zij alsdan slecht zaad op-
leveren. Dit geldt ook van de andijvie-planten, waarvan
men insgelijks de schoonste tot datzelfde eiude uitkiest.
De stengels der zaadplanten worden aan stokken vastge-

bonden. Van kroppen, die men voor de keuken wil be-
waren, steekt men den penwortel gedeeltelijk af, waardoor
de plant niet zoo spoedig in \'t zaad schiet.

Alsnu verplant men onderscheidene soorten van kool,
als: witte-, zomer-, sluit- en savooiekool, salade, en beet-
wortels, selderij en prei.

Daar men somtijds in deze maand eene lang aanhoudende
droogte kan hebben, waardoor het gezaaide belet wordt op
te komen, en de reeds uitkomende planten in haren groei
tegengehouden worden, behoort men een en ander zooveel
mogelijk door begieten te voorkomen. Vooral moet men
alsdan die plaatsen, waarop men jonge planten wil verzet-
ten, vooraf behoorlijk nat maken. De aardbezicn, die in
deze maand bloeien en vrucht zetten, moeten bij aanhou-
dende droogte om den anderen dag ruim begoten worden.
Hierdoor wordt haar groei zelfs meer bevorderd dan door
den regen. Het begieten geschiedt alsnog v��r den mid-
dag, daar anders", uit hoofde der nog menigmaal plaats
hebbende nachtvorsten, de grond te zeer zoude bekoelen,
en de planten gevaar loopen van te bevriezen.

Men zorge die bedden, waarvan de oogst is afgeloopen,
dadelijk met andere planten wederom te bezetten, ten einde
geenen grond ongebruikt te laten liggen.

Met de werkzaamheden in de broeibakken gaat men voort
even als in de vorige maand; men legt echter ge�ne nieuwe
meer aan, tenzij voor late meloenen. Eene bijzondere zorg
vereischen thans de meloenplanten, die bloeien en vruch-
ten hebben gezet. De waterloten, die aan hare weelderig*
heid kenbaar zijn, moeten afgesneden, en die, welke vrucht
gezet hebben, drie of vier leden boven de vrucht afgekne-
pen worden. Die vruchten moeten ongeveer veertig dagen,
nadat zij gezet zijn, door de bladeren bedekt blijven, waarna

men de bladeren verwijdert, om de vruchten verder aan
de zonnestralen bloot te stellen, waardoor zij een afinge-
naraer smaak verkrijgen. Ten einde dit laatste te bevor-
deren, moet men aan de planten niet te veel water geven,
maar ze matig vochtig houden, en niet zoo zeer de plant
zelve als wel de zich ver uitspreidende wortelvezels liever
ruim begieten, waartoe men zuiver sloot- of regenwater
gebruikt. Het best is om tijdens een zachten, zoelen regen
de ramen weg te nemen; evenwel moeten «leze \'s nachts
nog met rietmatten gedekt worden, zoolang men voor
nachtvorst bevreesd is. Gedurende den bloeitijd en wanneer
de vruchten gezet zijn , moet men de bakken vlijtig luchten,
en de planten tegen de al te felle zonnestralen beschutten.

i
Men gaat voort met het zaaien van die groenten, welke

men langen tijd versch wenscht te gebruiken, zoo als dit
bij de vorige maand is opgegeven; doch vooral klim-, snij-,
en prinsessenboonen moeten in deze maand gelegd worden.
Wil men nog laat kervel hebben, dan zaaie men die nog
in deze maand alsmede peterselie, en insgelijks spinazie,
deze laatste op beschaduwde plaatsen, waar zij zeer goed
voortkomt; dit doet men ook in de beide volgende maanden,
ten einde deze groente langen tijd versch te kunnen gebruiken.
Ook is het thans tijd om winter-andijvie, winter-rapen en
rammenas te zaiiien. Komkommerpitten worden mede ge-
legd in goed omgewerkte, doch niet te zware aarde; men
legt bijv. 5�8 pitten bij elkander, omdat vele niet op-
komen, plukt naderhand de zwaksten uit en laat slechts 2 of 3

DB M O E S T U 1 N.

der sterkste planten bijeen staan. De grond moet goed voch-
tig gehouden en later de planten veel begoten worden.
Men houde in \'t oog, dat men bij aanhoudende droogte,
zoowel het gezaaide als het reeds uitgekomene, en die plaatsen,
waar men jonge planten wil zetten, moet begieten. Dit
zelfde is ook toepasselijk op de aardbezi�n, van welke men
bovendien de uitloopers moet wegnemen, ingeval dit niet
reeds geschied is.

In de laatste helft dezer maand verplant men witte sluit-
kool, kapperkool, savooiekool, late bloemkool, brusselsche
spruitkool en boerenkool, op twee voet afstand van elkander;
ook winter-andijvie kan verplant worden, docli bij ongun-
stig weder wacht men liever daarmede, even als met de
koolsoorten, tot in het begin der volgende maand.

Indien er reeds planten zijn, waarvan het zaad geschikt
is om in te zamelen, bijv. rapunsel- en kervel-zaad, ver-
zuime men dit niet te doen voordat het zijne volle rijpheid
verkregen heeft, want anders loopt men gevaar, dat door
het openspringen der zaadhuisjes veel daarvan verloren gaat.
Men snijdt de stengels af en bindt ze in bundels bijeen,
hangt ze aan eene zonnige, luchtige plaats op, en laat het
zaad dus verder rijp worden. Wanneer het goed droog,
, dus rijp is, bewaart men het op eene zeer droge luchtige en
gedurende den winter vorstvrije plaats; dit is van toepassing
op alle zaden. De kiemkracht of vruchtbaarheid duurt niet
bij alle zaadsoorten even lang. Er zijn planten, waarvan
het zaad vijf, of zes jaren, ja, nog langer goed blijft,
terwijl van andere dit slechts ��n jaar het geval is. Om
in twijfelachtige gevallen de kiemkracht van onderschei-
dene zaden te onderzoeken, vestig ik de aandacht op de
zeer doelmatige �kiemplaten" die in verschillende soorten,
tot zeer billijke prijzen te bekomen zijn, bij de firma

E. H. Krelage en Zoon, bloemisten, te Haarlem. Niemand
zal zich deze kleine uitgave beklagen, door de zekerheid
welke hij hiermede bekomt, want in den Tuinbouw vooral,
is ten gevolge van een mislukt zaaisel, �tijd verloren,
veel verloren". Ofschoon men nu in \'t algemeen zoo mo-
gelijk ��njarig zaad gebruikt tot het zaaien, zijn er evenwel
gewassen waarvan men aan het. tweejarige de voorkeur geeft.
Ook behoeft men het zaad na het rijp worden niet dadelijk
schoon te maken of uit de zaadhuisjes te doen, dit is
later een goed werk op regenachtige dagen of wanneer er
niet veel werk voorhanden is.

De grootste en schoonste salade-kroppen worden ook in deze
maand tot zaad uitgeteekend : en wanneer men bespeurt, dat
vroeger reeds tot dit doel bestemde kroppen door het natte
weder heginnen te verrotten, haaste men zich de aangestoken
zaadhuisjes weg te nemen, ten einde te voorkomen, dat de
geheele plant verloren ga. � Indien men van den thijm geen
zaad wil winnen, dan moet men de loten van dit jaar tot
aan het hout wegsnijden; hierdoor worden de planten, zoo
men ze vochtig houdt, des te sterker. Hoeft men bij de tot
zaaddragers bestemde gewassen (kool, salade, uien, enz.) nog
geene stokken geplaatst, dan moet dit vooral nu geschieden.

Vroege peulen, erwten en tuinboonen kunnen in \'t laatst
van deze maand ingeoogst worden. Men trekt ten dien
einde de planten uit den grond, bindt ze in bundels bijeen
en hangt ze te drogen, echter zorg dragende, dat noch
hoenders, noch vogels daaraan schade kunnen toebrengen.
Nadat de peulen geheel droog zijn, plukt men deze af, en
bewaart ze als boven omtrent alle zaden gezegd is. Het
�stroo kan men op eene droge plaats bewaren, ten einde
het later tot dekking voor gewassen tegen de koude te be-
zigen, waarna men het op den mesthoop brengt.

Naarmate de zomer-andijvie de behoorlijke grootte be-
reikt heeft, wordt zij opgehouden, opdat de bladen geel en
malsch worden; men doe zulks echter bij droog weder. Bij
de komkommers en augurkjes plaatst men 4�6 voet hooge
stokken, tegen welke zij opklimmen, hetgeen verkieselijker
is dan ze langs den grond te laten voortkruipen, omdat
men smakelijker en meer vruchten verkrijgt. Doch tevens
worden de planten sterk aangeaard. Pompoenen of kala-
bassen behandelt men op dezelfde wijze, indien het geene
al te grootvruchtige soorten zijn. Van de tuinboonen breekt
men, terwijl zij nog bloeien, de toppen af, om zeer groote
schokken te verkrijgen, alhoewel anderen dit afkeuren, door-
dien alsdan de boonen niet zoo malsch worden, maar har-
der van bast, dan die welke men heeft laten doorgroeien.
Tot zaadwinners laat men de onderste schokken er aan. �
Zijn de vroeg gelegde stam-, snij-, en prinsessenboonen goed
opgekomen, dan moeten die thans gehakt en, wanneer zulks
niet v��r of bij het leggen geschied is, de staken er bijge-
plaatst worden. Bespeurt men dat zij van de slakken te lij-
den hebben , dan moet men deze des avonds bij het licht van -
gen, of men bestrooit den grond met asch of zaagsel. Een
geschikt middel om slakken te lokken, ten einde ze gemak,
keiijker te vernietigen, bestaat mede in het strooien van
aan stukken gesneden appelen, penen of zemelen op de paden,
wfiarop die dieren gretig azen en men ze met eenige op-
lettendheid gemakkelijk vangen kan. De overtollige uit-
loopers der artisjokken kunnen tot een nieuwen aanleg
gebezigd worden. Indien men daartoe een vochtigen, goeden
grond kiest en de jonge planten behoorlijk begiet, zoo heeft
men in den herfst daarvan nog een redelijken oogt te wach-
ten. � De rijpe aardbezi�n plukt men voordat zij door de
zor. beschenen worden � en wenscht men ze 2�3 dagen

goed te houden, dan spreidt men ze dunnetjes in gevloch-
ten mandjes uit, en zet ze boven koud water. Terstond
na het plukken zijn de aardbezi�n het minst lekker, 3�5 uren
daarna, krijgen ze hare aangename aromatische genr en
smaak. Zonder uitzondering moeten alle vruchten \'s morgens
vroeg en v��r dat de zon ze beschenen heeft, geplukt worden.

De bladen der knol- en koolgewassen, die geel beginnen
te worden , gebruikt men tot voeder voor het vee. Asper-
sies mag men na St. Jan (24 Juni) niet meer steken_; in-
dien men de planten niet benadeelen wil. Dit geldt vooral
ten opzigte dier bedden, waarvan men voor het eerst vruch-
ten heeft gekregen. Om aspersies . tot den winter te kun-
nen bewaren; neemt men een goed droog luchtdicht vaatje,
onder in het vat strooit men eerst eene laag meel, daarop
legt men eene laag aspersies, welke men vooraf afgewassen
en goed afgedroogd moet hebben, daarover strooit men
weer eene laag meel, zoodat ze goed bedekt zijn, men gaat
hiermede voort, tot dat het vaatje op 2�3 centimeters
gevuld is, de laatste laag moet meel zijn en ten laatste
eene laag vet: daarna wordt het afgesloten en op eene
droge plaats bewaard. De grond der aspersiebedden, zoowel
als die van alle andere bedden van den moestuin, wordt
door hakken los gemaakt en van onkruid gezuiverd. Gele
en witte wortels, als ook peterseliewortels, dunt men tege-
lijk bij het wieden uit, wanneer zij te dicht mochten staan.

De hoopen onkruid worden met aarde vermengd en door-
eengewerkt. Nadat het geregend heeft, begiet men de kool-
en selderijplanten met gier. De vroege aardappelen, de
beet- en mangelwortels, de koolraap en andere koolsoorten
worden gehakt en aangeaard.

Rapunsel plant men eerst op het einde dezer of in het
begin der volgende maand, daar de te vroeg uitgeplante

ligt in \'t zaad schiet. Ook selderij wordt het voordeeligst
eerst in het midden of tegen het einde van Juni gepoot:
doch deze verlangt een vetten, diep omgespitten grond,
vlijtig hakken en begieten. Alle \'vier weken begiet men ze
inet gier.

Van de broeibakken, behalve van die der meloenen, kun-
nen de ramen naar mate de wecrgesteldheid, reeds in het
begin dezer maand of anders stellig in den loop daarvan
worden weggenomen. Ook de matten en andere dekkingen
gebruikt men niet meer, en brengt ze na zorgvuldige droging
onder dak. Op het verdelgen van rupsen en vlinders moet
men bedacht zijn ; voornamelijk vange men met gazen netjes
de zoogenaamde witjes weg; want indien men dit verzuimt,
loopt men gevaar van weldra uit hoofde der buitengemeene
vermenigvuldiging dier insecten, alle koolplanten met rupsen
bedekt te zien.

Toekruiden en geurige planten* om te drogen worden
voor de eerste maal afgesneden, zoo als: boonenkruid, thijm,
rosmarijn, enz. Het afsnijden geschiedt \'s morgens vroeg,
en het drogen op eene luchtige, doch zon vrije plaats, be-
veiligd tegen vochtigheid.

In deze maand rolt men met een licht blok, na ze voor-
af behoorlijk gewied te hebben, de bedden of akkers, die
met winterajuin bezaaid zijn. Men kan zulks ook wel tot
de volgende maand uitstellen, alsdan echter moet het in de
eerste helft daarvan geschieden. Dit zelfde geldt omtrent
het necrtrappen van het loof der pootuien, waardoor het
aanrijpen er van bevorderd wordt.

Zoodanige zaden , die bij het einde der vorige maand nog
niet genoegzaam rijp waren, zullen in den loop van deze
dienen ingezameld te worden, zoo als b. v. dat van alle
soorten van kool, spinazie, anijs, uien en radijs, haver-
wortels, peterselie en eenige soorten van rapen. Dagelijks
behoort men de zaaddragende gewassen na te zien, om
niet het beste zaad verloren te laten gaan. Van de in
den kouden grond staande komkommers en augurken be-
stemt men de vroegste en schoonste om er zaad van te
winnen.

De bedden, waarvan de oogst is afgeloopcn, worden voor
nieuwe bepotingen gereed gemaakt. Zijn zij slechts een-
maal bezaaid of beplant geweest, alsdan is het niet noodig

\'die om te spitten, maar is meestal eene luchtige omwerking
tot het losmaken van den grond voldoende: doeh is de
tweede oogst daarvan reeds afgeloopen, zoo vereischen zij
eene nieuwe omspitting en, naar gelang der planten, die
men daarop zaaien of poten wil, insgelijks eene nieuwe
bemesting. In het eerste geval geschiedt de omwerking het
doelmatigst met de mestvork, die bij vaste gronden van
ronde, bij losse daartegen van platte tanden behoort voor-
zien te zijn. Op dusdanigen omgewerkten of omgespitten
grond nu plant men boerenkool, bloemkool, selderij, prei,
winterandijvie, marjolijn, thijm; of bezaait dien met winter-
rapen en rammenassen. Ook kan men alsnog winterbloem-
kool en winterandijvie zaaien; insgelijks, liefst op warme,

"beschutte plaatsen, erwten en groote boonen leggen, ten
einde deze nog laat versch te hebben, hetgeen bij een gunstig
najaar en niet al te vroeg invallende vorst zeer wel gelukt,
ofschoon dan evenwel de opbrengst nimmer zoo rijkelijk is

als vroeger. Dit geldt ook omtrent de klira-, snij-, en prin-
sessenboomen, die men, na ze geweekt te hebben , om het
opkomen te bespoedigen, bijv. langs de rijzen, waaraan
erwten gestaan hebben, nog in deze maand kan leggen.

Om in den herfst jonge groenten te hebben, zaait men
nog radijs, zomerandijvie, knollen, wortelen, zoowel gele
als witte, salade, spinazie, sohorsoneren. Bij felle en aan-
houdende droogte moet men zoowel het gezaaide, als het
gepote begieten. Dit doet men tegen den avond, of\'s smor-
gens vroeg. Doch de plaatsen waar men jonge planten in
den grond wil brengen, worden \'s morgens nat gemaakt en
tegen den avond bepoot, want midden in den zomer is het
beter zulks des na- dan des voormiddags te doen.

Men gaat voort de knolgewassen, zoo als aardappelen,
enz., als mede de bloem- en andere kool, te hakken en
aan te aarden, andijvie op te binden, den grond allerwege
van onkruid te zuiveren, rupsen en ander ongedierte te
verdelgen, de aardhoopen om en door een te werken, de
paden te schoffelen, en den geheelen tuin een rein en be-
vallig voorkomen te verschaffen. Ook maakt men bedden
voor eenigo groenten, die den winter overblijven, gereed,
bijv. wortelen, uien, suikerwortel, bloemkool, insgelijks die
voor aardbezi�n. Men verzuime niet de komkommer- en
augurkjesplanten, waarbij men in de vorige maand stokken
geplaatst heeft, naarmate zij ranken maken, vast te binden.
In de tweede helft dezer maand beginnen deze reeds ge-
schikt te worden, om in te maken; hiertoe moet men ze
niet volwassen laten worden, want alsdan krijgen zij te veel
zaden. Voordat men met het inmaken of inleggen een be-
gin maakt, laat men ze een paar dagen liggen. Vele per-
sonen klagen dat hunne ingemaakte komkommers en augurk-
jes slap en door de schimmel aangetast worden; men zij

vooral indachtig om tot het inmaken beste wijnazijn (geen
bier noch snelazijn) to bezigen, voege daarbij een stukje
aluin, zorge voor goede luchtdichte potten of flesschenen
beware ze in een koele luchtige kelder.

Uien, chalotten, ajuin en knoflook neemt men uit den
grond, zoodra het loof geel begint te worden, en brengt ze,
om verder rijp en droog te worden, op eene luchtige plaats.
Wil men doperwten, peultjes en groote boonen tot winter-
gebruik drogen, dan plukke men deze, wanneer zij nog
jong zijn, late ze niet te lang liggen, maar berge ze op
eene droge plaats.

Dagelijks verzamele men de rijpe artisjokken, om ze
haren smaak niet te doen verliezen. Van deoudeartisjokplan-
ten neemt men de zijloten tot op twee of drie na weg.

Wanneer het in de laatste helft dezer maand aanhoudend
vochtig weder is, snijdt men het loof der aardbezi�n, ter
hoogte van een paar duim boven den grond, af, en ontdoet
tevens de planten van de uitloopers.

Men denke aan het bereiden van genoegzamen en goeden
mest voor de eerstvolgende maanden.

Knollen en zomer-radijs worden, om in het volgende
jaar er zaad van te winnen, het best in deze maand gezaaid;
insgelijks gele wortelen, kool en selderij. � Onder de kom-
kommers en augurkjes, welke men tot zaad bestemt, legt
men, zoo zij op den grond liggen, om ze tegen het ver-
rotten te beschutten, een stuk lei of eene glasruit.

Marjolein, thijm, hysop, kruizemunt, salie, melisse en
andere geurige kruiden moeten onmiddelijk voordat zij bloeien,
afgesneden en\' in de schaduw tegen nat beveiligd ge-
droogd worden. Van de bloemkool bindt men bij droog
weder de bladen van boven bijeen, om de kool wit te houden.

De aardbezi�nbedden kunnen, wanneer de ranken weg-
Affourtit. �^e druk. 3

genomen zijn, tusschen de rijen voorzichtig omgespit en er
tevens korte mest onder gebragt worden.

Aan de meloenen in de broeibakken moet men vlijtig
lucht, en wanneer het noodig is, water geven. Hare vruch-
ten die beginnen te rijpen, legt men op stnkken lei. De
ramen kunnen ook wel reeds in \'t begin dezer maand ge-
heel afgenomen en geborgen worden.

Men gaat voort de zaden, die rijp zijn, in te zamelen.

In het begin dezer maand worden de tuinboonen, wanneer
de schokken beginnen zwart te worden, uit den grond ge-
trokken, op eene zonnige, doch tegen den regen beschutte
plaats, uiteen gezet, en wanneer zij geheel droog zijn, worden
zij afgeplukt en bewaard; evenzoo handelt men met de vroege
stam-, snij-, en prinsessenboonen, wanneer de hauwen geel
zijn. Van de peulen zal reeds het tweede legsel rijp zijn.
Van de vroege komkommers en augurkjes zal men insgelijks
reeds de zaadvruchten kunnen afnemen, die men op eene vei-
lige plaats geheel rijp laat worden. Bij gunstige wecrs-
gesteldheid zullen er vele rijpe meloenen zijn, die
men daaraan herkent, dat de vrucht geurig wordt en van
den steel begint los te laten; alsdan neemt men ze af en
laat ze eenigo dagen in een vertrek of in den kelder liggen,
waardoor zij volkomen rijp wordt. � Verder zullen, naar-
mate van hunne standplaats en do meer of minder gunstige
weersgesteldheid, in het begin, het midden of op het
einde dezer maand de zaden der volgende gewassen tot
het inzamelen rijp zijn, als van: kervel, haverwortels of

salsefij, schorsoneren, marjolein, bloemkool, zomerandijvie,
gele en witte wortels, venkel, peperwortel of mierik, anijs,
koolraap, oostindische kers, gierst, linzen, radijs, postelein,
gewone peterselie en peterseliewortels, selderij, booncnkruid,
melisse, eitroenkrnid, tliijm, spinazie, suikerwortels, enz.

Van de haverwortels en schorsoneren zamelt men het
zaad in, wanneer zich de wollige zaadhuisjes beginnen te ope-
nen; van de marjolein, wanneer de korrels eene zeer bruine
kleur krijgen. Het inzamelen geschiedt naar gelang de
zaden rijp worden, weswege men ze dagelijks behoort na te
gaan. Omtrent de wijze om ze het best te bewaren, is het
noodige in de vorige maand vermeld; hier zij alleen nog
aangemerkt, in de eerste plaats, dat men alle zaden op eene
plaats behoort te bergen, waar zij tegen muizen en ander
ongedierte beveiligd zijn, en ten anderen dat, indien men
zaad, dat uit de zaadhuisjes gevallen is, of men er uit ge-
daan heeft, in zakjes wil bewaren, men deze slechts voor
de helft moet vullen en van tijd tot tijd omschudden. Een
middel om zich tegen "don ergsten overlast van muizen te
vrijwaren, bestaat daarin, om eenige bundeltjes versche of
gedroogde wijnruittakjes tusschen of bij de zaden op te
hangen; een verder nauwlettend toezicht op dit verwoestend
ongedierte blijft altoos echter sterk aanbevolen; men is het
best beveiligd, door de zaden in zakjes aan de zoldering
op te hangen.

Van de beetwortels worden de stengels, zoodra het zaad
rijp is, eenige duimen boven den grond afgesneden waar-
door de wortels in kracht toenemen.

Op de bedden, die ledig geworden zijn, kan men groote
en kleine, witte en roode sluitkool, kleine, vroege, gele
savoiekool en bloemkool zetten. Tot wintergebruik zijn het
best geschikt de roode winterkool, de kool van Anjou, de

Chou-vert de Provence en de Kanadasche kool, omdat deze
eerst in het derde jaar zaad dragen. Het zaad moet dun
gezaaid worden, nadat de bedden vooraf enkel met de hak
en hark bewerkt zijn. Dergelijke bedden worden in Au-
gustus ook bezaaid met veldsalade, zoowel groote als kleine
rondbladige; doch deze laatste moet dichter gezaaid worden
dan de eerste, die men zelfs, wanneer zij te dicht opkomt,
moet uitdunnen. Deze bedden moeten van onkruid zuiver
gehouden worden.

Verder zaait men rapunsel, waarvan men het zaad een-
voudig op den grond strooit zonder het onder te harken;
voorts: wortelen tot wintergebruik, waarvan men tot in
April genot kan hebben; bij harde vorst dekt men deze
luchtig met eenige ruigte; even zoo ook den ajuin dien men
in deze maand zaait om den in de kelders bewaarde" win-
ter-ajuin te vervangen; � zomer- en winter-uien, om vroeg-
tijdig in hot voorjaar groene uien te hebben (het loof ver-
d wij ut wel gedurende den winter, doch komt in Maart of
April weder te voorschijn); tuinkers en lepelkruid tot ge-
bruik in \'t voorjaar, � engelsche spinazie in goeden, vet-
ten grond; winterspinazie (in goeden grond, dun zaaien
of na het opkomen uitdunnen), kruikooi, om daarvan in
\'t voorjaar de bladen te gebruiken; � peterselie (in drogen
grond) en kervel tot wintergebruik; � zomerandijvio (in
vetten, vochtigen grond, dun gezaaid, zoodat de planten
eene ruimte van 10�12 Cent. hebben, daar zij niet mogen
verzet worden); winterrapen, in niet te vetten of versch
gemesten grond: men verkiest hiertoe het best de lange
witte raap; zoogenaamde fransche zuring, om de gewone
zuring te vervangen; � winterkropsnlade, hetzij voor weeuw-
plantjes in \'t voorjaar, hetzij om op goed geluk af te la-
ten staan, waardoor men dikwijls bij zachte winters vroeg

in \'t voorjaar kroppen kan hebben; � schorsoneren, tot
gebruik voor den volgenden zomer, in diep omgespitten,
met ouden, verganen mest toegemaakten grond.

In het begin dezer maand plant men boerenkool. Ook
kan men nog winterbloemkool op warm gelegen bedden
verpoten, waartoe men stevige, niet spillige planten verkiest,
en men moet deze dieper in den grond zetten dan de
vroegere soorten; insgelijks winterandijvie en selderij. Te-
gen het einde der maand wordt St. Janslook verplant. De
engelsche spinazie vermenigvuldigt men door de planten
te scheuren; op dezelfde wijze geschiedt de vermenigvuldi-
ging van lavendel, melisse, thijm, salie, valeriaan, kruize-
munt, pepermunt, tripmadam of huislook, hijsop en andere
geurige kruiden. In deze maand kan men ook nog krop-
salade op warm gelegen bedden planten, ofschoon het zeer
onzsker is, dat men daarvan eenig gebruik zal kunnen
hebben, daar dit van het meer of minder gunstige herfst-
weder afhangt. Zekerder zal men slagen, wanneer men de
saladeplanten in eenen kouden bak zet, waarmede men ook
nog de beide volgende maanden kan voortgaan. Deze bak-
ken kunnen zonder glasbedekking blijven, totdat koude of
veel regen het opleggen der ramen noodzakelijk maken. Op
die wijze zal men steeds van versche kroppen voorzien zijn,
totdat men die uit de broeibakken kan krijgen.

Koolrapen en selderij worden gehakt en van de uitloo-
pers der laatste, nieuwe bedden aangelegd; men kieze hier-
toe die welke goed geworteld zijn, en bevrijdt ze van alle
zijranken. Om goede en vele aardbezi�n te verkrijgen
moeten de bedden hoogstens alle drie jaren vernieuwd en
jaarlijks met goed verganen mest voorzien worden. � De
rijpe bolgewassen, zoo als uien, enz., worden opgenomen.

Aan de kool-, wortel- en knolgewassen ontneemt men

38 D E M O E S I U I N.

dc bladen die geel beginnen te worden, en gebruikt die tot
voeder voor het vee; doch de nog in volle kracht zijnde
groene bladen laat men hen behouden; want anders wor-
den de kool en knollen in hunne ontwikkeling gestoord
en de laatstgenoemden daarenboven voos. De planten van
toekruiden en de geneeskrachtige worden in deze maand
voor het laatst gesnoeid, omdat zij, indien zulks later ge-
schiedt, in den winter licht gevaar loopen van te sterven.

Even als in de vorige maand drage men ook in deze
zorg, om zoowel de bedden en rabatten, als de paden, be-
hoorlijk van onkruid te zuiveren; de rupsen, vlinders en
ander schadelijk gedierte te verdelgen; wanneer zulks bij
aanhoudende droogte noodig is, de gewassen en het versch
gezaaide en gepootte te begieten. Hieromtrent moet aange-
merkt worden, dat het begieten, van de helft dezer maand
af, niet meer \'s avonds of des namiddags, maar \'s morgens
moet, geschieden, omdat de nachten reeds kouder beginnen
te worden. Men ga voort mest, voor den herfst benoodigd,
in gereedheid te brengen, en de bedden voor toekomstige
beplantingen voor te bereiden.

De rijpe artisjokken worden ingezameld en te gelijker
tijd de stelen en oude bladen afgebroken, waarna de stok-
ken op nieuw uitloopen en nog in den herfst vruchten op-
leveren. De drie- en vierjarige stokken worden, als niet
meer bruikbaar, opgegraven en de uitloopers verplant. De
schoonste vruchten der artisjokken toekent men tot zaad uit.

Van de aardbezi�nplanteu, die men in den winter en
het voorjaar in den rnnbak der stookkassen wil broeien,
worden krachtige jonge planten met de volle wortels in
potten, met goed toebereide, voedzame aarde gevuld, ge-
plant. Men kiest daartoe meestal zoogenaamde maand-
bloeiers of de tot vervroegen bijzonder geschikte verscheiden"

heden, Keen\'s Seedling, Sir Harry en Brown\'s Wonder.
Deze potten worden op een warm en tegen de winden be-
schut rabat in den grond gezet, en bij droogte begoten.
Bij invallende vorst dekt men ze met rietmatten, en brengt
ze later in de trekkas over. � Die planten, welke men
later in de broeibakken wil overbrengen, plant men nu
insgelijks op een warm gelegen rabat, op genoegzaam
verren afstand van elkander, om zo naderhand met eene
aardkluit te kunnen opnemen.

Bij de broeibakken heeft men alleen de zorg voor de
meloenen; naarmate de warmte der zon vermindert, moet
men spaarzamer begieten; want door te veel water wordt
de vrucht smakeloos en waterig. Onder de rijpende vruch-
ten legt men leien of glasruiten.

Met het inzamelen der verschillende zaden gaat men in
deze maand op dezelfde wijze voort als in de vorige. Thans
is rijp het zaad van uien, aspersies, prei, beet- en man-
gelwortel, augurken, wijnruit, ma�s of turksch koren, snij-,
princessen- en bruine boonen, enz. Wanneer men niet van
plan is om aspersie-zaad te winnen, dan doet men veel
beter om het niet rijp te, laten worden, maar de nog
groene zaadbesjes tijdig af te plukken, zulks versterkt de
planten uitermate. Met het afnemen van het basilicum-
zaad mag men vooral niet te lang wachten , daar het zeer
gevoelig voor de koude is. Het is best, die planten van
dit kruid, waarvan men zaad wil winnen, in potten te
zetten en deze in het najaar, wanneer men bevreesd is

voor nachtvorst, in huis te plaatsen. Dit zelfde geldt omtrent
de spaansche peper. De laatstgenoemde snijboonen, enz.
moeten, zoodra zij genoegzaam rijp zijn, geplukt worden,
daar anders de peulen openspringen en de boonen er uit
vallen; daarom is het niet kwaad deze, even als de tuin-
boonen, peul- en doperwten, bij tijds in te zamelen en
ze een tijd lang in de zon te leggen, om ze door en door
te laten drogen; nimmer evenwel moet dit drogen op
een oven geschieden, noch van die welke men tot zaad
bewaart, noch van dezulke die tot keukengebruik bestemd
zijn. Over het algemeen zij hier nogmaals herinnerd, dat
het inzamelen van alle tuinzaden, zooveel mogelijk, op
droge dagen moet geschieden, daar, wanneer het zaad
vochtig is, dit lichtelijk beschimmelt en bederft.

De vroege rapen worden uit den grond genomen, zoodra
de bladen beginnen te verwelken. Van de overige knol-
en wortelgewassen, die men in deze en de eerstvolgende
maand denkt op te nemen, kunnen thans, zonder de knol-
len te benadeolen, de bladen afgenomen en aan het vee
gevoerd worden.

In de laatste helft dezer maand kan een begin gemaakt
worden met het inoogsten der winter-aardappelen. Het
verdorren van het loof is het teeken, dat de vrucht rijp
is, die zoolang dit groen blijft, nog niet den volkomen
graad van rijpheid verkregen heeft. Tot dat het begint
te vriezen bewaart men dezelve het best op eene droge
plaats boven den grond; wanneer zij te vroeg in den kei-
der gebracht worden, verliezen zij veel van hunnen smaak.

In de eerste helft dezer maand zaait men nog kervel,
kers tot wintergebruik, spaansche kervel, lepelblad, rapun-
sel, winter-spinazie, peterselie, insgelijks veldsalade, schor-
soneren en fransche zuring en op warm gelegen bedden,

pastinaken en radijs; thans en later, zoolang de grond open
is, kan men witte* en boerenkool, bernagie, boonenkruid,
winter-andijvie en dille zaaien. Uit de thans gezaaide win-
terandijvie kan men het volgende jaar zaad voor zomer-
andijvie winnen. Indien men de planten niet reeds in den
herfst verkiest te verzetten, zoo mogen zij althans niet te
dicht bijeen staan, omdat zij anders lichtelijk verrotten. Op
warm, zoo mogelijk zuidelijk of zuidoostelijk gelegen plaat-
sen, die door muren of schuttingen beschut zijn, zaait men
bloemkool en kropsalade, voor weeuwtjes-planten, hetzij om
dezen later in de broeibakken over te brengen, hetzij voor
den open grond in het volgende jaar. In het laatst van
deze maand zaait men ook, zoo men verkiest, op rabatten
tegen schuttingen en die men dekken kan, wortelen, ver-
mengd met salade, waarvan men, bij eenen niet al te
strengen winter, vroeg in het voorjaar jonge worteltjes kan
oogsten; doch bij strenge winters mislukt dit veelal; in welk
geval echter niet veel meer dan het zaad en een weinig
moeite verloren wordt.

De bedden of rabatten met winterspinazie en winterkool
zuivert men van onkruid, zoo als over het algemeen in deze
maand voor de vernietiging van onkruid gezorgd moet wor-
den, daar dit anders lichtelijk bij de toenemende vochtig-
heid de overhand krijgt, tot groot nadeel van het gezaaide
en gepootte. Van de aardbezi�n neemt men de nieuwe
uitloopers weg, snijdt in het laatst der maand het loof der
aspersies af, en bepoot de bedden met winterandijvie. Ook
van de artisjokken neemt men de stengels af, zuivert de
bedden van onkruid; terwijl men van de uit zaad geteelde
artisjokken reeds rijpe vruchten kan oogsten. Men kan in
het laatst dezer maand reeds de winterandijvie opbinden,
om ze goed geel te doen worden.

Tegen het einde der maand worden winteruien, chalot-
ten, ajuin en knoflook verplant; insgelijks selderij in grep-
jes, om later gemakkelijk te kunnen aanaarden. Op de
ontledigde bedden zet men winterkool, boerenkool en brus-
selsehe spruitkool. Indien in de vorige maand geene aard-
bezi�n-bedden zijn aangelegd, moet men zulks thans niet
langer uitstellen, daar het anders daartoe te laat wordt.

Ten einde de wortel- en knolgewassen gedurende den
winter voordeelig in den kelder te kunnen bewaren, brengt
men reeds zand in denzelven; met het einde der maand
kan men een begin maken met die gewassen uit den grond
te nemen. � De erwtenrijzen en boonenstaken, die hebben
uitgediend, worden geborgen. �\'� Bedden, waarvan de vruch-
ten zijn ingeoogst, behooren, indien men ze niet meer denkt
te bepoten, vooral wanneer het stijve kleigronden zijn, nu
reeds te worden omgespit, waarna men ze laat leggen om
den grond losser te doen worden en ze in het voorjaar,
na bemesting, op nieuw te bewerken. � Insgelijks zij men
bedaeht om voor den noodigen mest te zorgen, indien dit
niet reeds is geschied.

Selderij en meer andere gewassen moeten gehakt en aan-
geaard worden. Wanneer de verplantte bloemkool te hoog
en te welig opschiet, waardoor het te vreezen is, dat zij
geene of slechts kleine vruchten zouden geven, verzet men
die in het begin dezer maand en aardt vervolgens de plan-
ten aan. � De koolplanten, die den winter over in den
open grond blijven staan, moeten in het begin der maand,
op hooge, tegen den wind beschutte bedden, waar zij in \'t
voorjaar eerst tegen den middag zon krijgen, verplant
worden.

Zoodra de nachten koud beginnen te worden, moeten
de bakken, waarvan de ramen afgenomen zijn, wederom

met deze gedekt worden. � Men legt nog koude bakken
aaii voor kropsalade. � Ook maakt men toebereidsels voor
het aanleggen van warme bakken in de volgende maan-
den, met het repareeren en schoonmaken der kistingen, bak-
ken en ramen. De mestbedden voor de champignons wor-
den thans reeds aangelegd.

Dadelijk in het begin dezer maand zaait men winteruien,
prei, winterspinasie, winterkervel, veldsalade, gele en
witte wortels, haverwortels, peterselie, rapunsel, winterkers,
winterandijvie en witte kool. Het wortelzaad kan men
met kropsaladezaad vermengen, waardoor men in het voor-
jaar krachtige weeuwtjes-planten zal verkrijgen. Ook kan
men op warm gelegen rabatten als nog kropsalade en bloem-
kool zaaien voor weeuwtjes, waarvoor men mede afzonder-
lijke bedden ter verplanting aanlegt.

Winterkool kan thans verpoot worden. De akkers, waar-
op men\'die plant, mogen noch te vochtig, noch te droog
zijn; ook is het beter dat dezelve niet de ochtend", maar
de namiddag-zon hebben. Insgelijks plant men thans de
wintersalade op eene beschutte plaats, */a decimeter van el-
kander, en bij vorst zonder sneeuw bedekt men die met
blad; alsmede kool van Anjou, Chou-vert de Provence en
Kanadasche kool. De planten der engelsche spinazie worden,
indien zij reeds kunnen worden verzet, op een vet, wel toe-
gemaakt rabat 1 voet van elkander geplant. De zomer-
marjoleinstokken, die men den winter over wil houden,
neemt men met eene kluit aarde uit den grond en plaatst

ze op een beschaduwd rabat, dat tegen felle noordewinden
beschut is. Indien de grond wat droog is, begiet men de
planten sterk, voordat men ze opneemt, ten einde de aarde
beter aan de wortels te doen kleven. � Omstreeks het mid-
den der maand plant men St. Jans-look, knoflook en cha-
lotten. � Om ze�r vroege wintersalade, dunsel, witte kool,
kers, kervel, knollen, winterbloemkool, enz. te hebben, maakt
men eenige bakken gereed, om aan het einde der maand
gemelde gewassen er in over te brengen. Doch men voor-
zie die bakken vooraf met wat verschen mest en aarde. �
Men gaat voort met het opbinden van andijvie en het aan-
aarden van selderij om geel te worden.

Zaden die in de vorige maand nog niet rijp waren moe-
ten thans ingezameld worden. Wanneer de bessen der as-
persie-planten rood zijn, worden die afgeplukt, gedroogd
en, voordat de vorst den grond hard maakt, gelegd. De
stengels der aspersies worden, zoodra zij geel zijn, een
hand hoog boven den grond afgesneden, en die bedden
met andijvie bepoot, of men brengt er eene laag half ver-
ganen paardonmest, die in den afgeloopen winter in de broei
bakken heeft gediend, over. Ditzelfde geschiedt, wanneer
de bedden nog bezet zijn, of worden, zoodra d� daarop
staande groenten zijn ingezameld. Die mest blijft er den
winter over op liggen, en wordt in het voorjaar door den
grond gewerkt. Ook over de aardbezi�n-bedden brengt
men goeden korten mest, om daarmede op dezelfde wijze
te handelen.

De vroeg gezaaide of geplante keuken-groenten worden
uit den grond genomen; de later gezaaide wortel* en knol-
gewassen kunnen, indien het niet vroeg begint te vriezen,
nog eene maand en sommige zelfs den geheelen winter in
den grond blijven staan. De opgenomen groenten worden

in droge en vorstvrije kelders, die behoorlijk gelucht kun-
nen worden, geplaatst en zoolang het niet vriest eiken dag
volop gelucht. Die knolgcwassen, waarvoor men in den
kelder geene ruimte meer heeft, bewaart men in kuilen,
welke vooral op zeer droge plaatsen, die men niet reeds
in het begin van het voorjaar ter bebouwing noodig heeft,
worden aangelegd. � In vochtige tuinen daarentegen
moeten alle wortel- en knolgewassen vroegtijdig in den
winter uit den grond genomen worden; in droge kan men
sommige, die veel koude kunnen verdragen, bijv. witte
en gele wortelen, langer daarin laten; beet- en mangelwor-
tels en rammenas echter moeten volstrekt in den kelder of in
kuilen geborgen worden. � De gele wortels, radijs, sluit-
kool, rapen, pcterseliewortels, enz., van welke men in het
volgende jaar zaad wil winnen, worden op eene luchtige
plaats bewaard en eerst wanneer het begint te vriezen, in
den kelder gebracht. Zoodanige gewassen, die de open
lucht verduren, zoo als chichorei, witte wortels, enz. plant
men dadelijk op de voor hen bestemde plaats, waarbij men
het loof inkort en ze diep in den grond zet. � Van mie-
rikwortels graaft men er zoovele op, als men gedurende
den winter noodig heeft, zet ze in den kelder, in zand, en
bezigt de afgesneden boveneinden in het voorjaar tot nieuwe
aanplanting. Die in den grond blijven staan bedekt men
met eene laag mest, insgelijks de in den grond blijvende
pastinakenwortels. � Ook prei, ajuin en selderij worden
tegen het einde dezer maand in den kelder gebracht. �
Alle knolgewassen zullen in de bewaarplaatsen beter blij-
ven indien zij bij droog weder ingezameld worden.

Om nog langen tijd versche kool te hebben, bewaart
men de verschillenda soorten, die niet tegen vorst bestand
zijn, op vorstvrije plaatsen, en gaat hierbij aldus te werk:

men trekt de planten uit den grond, snijdt de stronken er
af en legt de kooien luchtig uit elkander: of hangt ze bij
de stronken aan den zolder der kelder op, �f men plant
ze met den stronk in zand, altoos wel te verstaan in eene
kelder of vorstvrije schuur of kamer. Op dezelfde wijze
handelt men met de winter-bloemkool; van deze echter
moeten de bladen van boven aaneen gebonden worden.
Wanneer de vorst niet te vroeg invalt, kan men er eenige
planten van buiten laten staan doch buigt de bladen over
de bloem heen, waardoor men dikwerf tot in December
versche bloemkool kan hebben. De andijvie wordt om ze
lang versch te houden, insgelijks met de wortels in zand
geplaatst; dit zelfde doet men ten opzichte der spaansche
artisjokken, die in het begin dezer maand zijn opgehouden
en aangeaard; men neemt ze ten dien einde met eene kluit
aarde uit den grond en plaatst ze, na het loof van boven
een weinig afgesneden te hebben, in vochtig zand. Aan
de groote groene artisjokkon , die men afsnijdt om te be-
waren, laat men de vruchtstengels of stokken, en plaatst
deze in zand. Die planten, welke in den grond blijven,
snijdt men eenige duimen boven den grond af, en dekt
de bedden vervolgens met blad.

Alle bedden en akkers, die gedurende den winter bezaaid
of beplant blijven, moet men bij goed weer nogmaals van
onkruid zuiveren, en die planten, welke te dicht staan,
uitdunnen. Al den tuingrond, die yan groenten le.dig is,
moet men, zoodra mogelijk en voor dat de vorst invalt,
omspitten, en waar zulks noodig is, tevens mesten en den mest
terstond mede onderspitten. Niets verschaft zekerder en
grooter voordeel, dan het mesten en omspitten van den
grond in den herfst, waardoor de mest gedurende den
winter zijne werkzaamheid aan den grond mededeelt, en in

O C T O B E E. 47

\'t voorjaar de vochtigheid, die de bodem in den winter
heeft verkregen, zoo lang mogelijk daarin terug gehouden
wordt. Alle akkers behooren reeds in den herfst in bedden
of rabatten verdeeld te worden, doch den omgespitten grond
laat men, zonder dien te harken, ruw liggen, opdat de aarde
door de vorst losser en zachter worde. In het voorjaar
behoeft alsdan die grond niet op nieuw omgespit, maar
slechts geharkt en gevlakt te worden, waarna men daarop
kan zaaien. Tot dit omspitten maakt men zich eiken schoo-
nen en drogen dag ten nutte.

Tegen het einde van deze maand schoffelt men de groote
paden en schuimt de kleine op. liet onkruid verzamelt
men op hoopen, om , wanneer het verteerd is, met den mest
te vermengen; doch men handelt hiermede zoo als vroeger
reeds gezegd is. De reeds aanwezige aardhoopen worden
omgezet. Uit de ontledigde bakken wordt de aarde bene-
vens de mest uitgegraven, en deze laatste op de bedden
gebezigd; doch voor vroege winter-salade, bloemkool, witte
kool, enz. brengt men in eenige bakken wat verschen mest
en aarde, en plant nog in deze maand die groenten daarin.

In deze maand maakt men alles gereed voor het aan-
leggen van versche broeibakken, zoo ten opzigte der kis-
tingen, bakken, ramen, riet- en stroomatten, dekkleeden,
enz. Met het aanleggen daarvan voor aardbezi�n wordt
reeds een begin gemaakt, en men plaatst de planten er in,
zoodra de bak eene matige warmte heeft verkregen. Om
die warmte er in te behouden, moeten de bakken\'s nachts
al vriest het niet, goed gedekt worden, en wanneer men
bespeurt dat de broeiing vermindert, neemt men den mest
tusschen de kisting en de bakken weg en vervangt dien door
eene laag van goed broeienden mest.

Om vroegtijdig komkommers te hebben, zaaie men die

in het begin dezer maand in den open grond, verplante ze
naderhand in potten, die men tegen tle nachtkonde in de
oranjerie of binnen \'s huis zet, tot tijd en wijle men ze
in de warme bakken wil overplaatsen. Eveneens ten
naastenbij kan men handelen met stam-snijboonen. Tegen
een muur of schutting, op het zuiden, legt men deze in
mandjes, die, wanneer het koud wordt, in warme bakken
worden overgezet.

Ten einde reeds in Januari jonge aspersies te kunnen
steken, omringt men in het laatst van October die bedden,
waarvan men deze wenseht te hebben, met broeienden
paardenmest, plaatst boven den grond bakken, die in de
volgende maand insgelijks met dusdanigen mest worden
gevuld.

Men verzuime niet de. koolplanten na te gaan, en deze
van de zich alsnog daarop bevindende rupsen te zuiveren.

Hetgeen men in de vorige maand verzuimd heeft te
doen, of hetgeen, uit hoofde van de ongunstige we�rsge-
steldheid is uitgesteld, moet thans in deze worden verricht.
Met het bemesten en omspitten van den tuingrond wordt
bij gunstig weder voortgegaan, om voordat het begint te
vriezen daarmede gereed te zijn. In de eerste dagen dezer
maand plant men voor het laatst winter-salade; neemt do
winter-andijvie op en brengt ze in. den kelder; zaait nog
rapunsel, om die in Mei te kunnen gebruiken; insgelijks
op droge bedden beetwortels; legt nog uit zaad aspersie-
bedden aan; in droge tuinen kan men ook nog wortels

zaaien, en neemt op schoone, niet regenachtige dagen de
laatste wortel" en knolgewnssen op, om die in den kelder
of in kuilen te bergen. Van die wortelgewasseu, die den
winter over in den open grond blijven, verzamelt men,
voordat het volkomen winter wordt, zooveel als men voor
het gebruik in den winter noodig heeft, wanneer men we-
gens de vorst niets uit den grond kan opgraven, bijv. schor-
soneren, die men in zand bewaart, zoo ook de knolsel-
derij. � Bloemkool en winterandijvie, die nog buiten staan,
worden thans ook in den kelder gebracht. Evenzoo ook
oichorei-wortels die men laagsgewijze in wit zand legt,
met de topeinden naar de buitenkant; om liet loof hiervan
gedurende den winter en \'t voorjaar als smakelijke en ge-
zonde groente te verbruiken; om het blank en mnlsch te
bekomen, dan beschermt men het tegen den invloed van
het licht; door een oud stuk kleed of moscovische mat.

Indien dit niet reeds in de vorige maand is geschied,
dan overdekt men thans de aspersiebedden met eene laag
mest; wenscht men groote aspersies te telen, zoo bezigt
men hiertoe telken jare eene andere mestsoort, bijv. run-
der", paarden-, varkens», en inzonderheid hoendermest. �
Ook de aardbezi�nbcdden, die niet reeds in vorige maan-
den gezuiverd en waarvan de ranken nog niet weggenomen
zijn, moeten in deze maand nagezien en behandeld worden
zoo als vroeger is vermeld. � Men gaat in deze maand
voort, om, gelijk voor October is aangewezen, aspersiebed-
den met broeienden mest te omringen tot het vervroegen
dier groente; ook kan men thans eenige bakken met moer-
planten of stoelen, die men uit de oude bedden neemt, be-
planten. Op die wijze kan men den geheelen winter en
in \'t voorjaar, tot dat de aspersies van den kouden grond
aankomen, van die groente voorzien blijven.

Affour�t. 5^e druk. 4

Men kan nog eene proeve nemen om winterkool te poten,
indien men overvloed van planten heeft; zoo niet, dan stelle
men het tot in \'t voorjaar uit. De in de bakken staande ge-
wassen , zoo als de salade-, en bloemkoolplanten, enz., moe-
ten bij droog en zonnig weder behoorlijk gelucht worden,
opdat zij niet verrotten; bij invallende vorst daarentegen
moet men ze dekken. � Sommige planten, die in den
winter buiten blijven, zoo als de koolplanten, de artisjokken
en broccoli worden aangeaard en de beide laatstgenoemden
in het laatst dezer maand tegen vorst gedekt; bij aanhou-
dende vorst dekt men insgelijks de in den open grond
staande selderij, wortels, prei, rapunsel en koolplanten met
blad of korte strooiing. De beetwortels worden opgenomen
en in zand bewaard.

Men gaat voort met allerhande salade, wortelen, rapen,
radijs en toekruiden in broeibakken te zaaien, en in het
laatst der maand legt men bakken aan voor bloemkool,
stamboontjes en komkommers. Latuw en postelein kunnen
tusschen deze gezaaid worden, zonder dat zij de andere
planten hinderlijk zijn in haren groei. Broeibakken voor
aardbezi�n worden ook wederom in deze maand aangelegd.
Men drage vooral zorg voor die welke in de vorige maand
zijn beplant geworden, daar de planten thans beginnen door
te groeien; men zuivere die van de ranken, die zij schie-
ten, en geve haar behoorlijk lucht, tevens echter zorg dra-
gende, dat daardoor de bakken niet te zeer verkoelen. Over
\'t algemeen is het voor die gewassen, welke men sterk
broeien wil, van belang om in deze maand de bakken
goed te dekken, ten einde daarin de warmte, die voorna-
meiijk nu vereiseht wordt te bewaren, en die, eenmaal ver-
loren gegaan zijnde, moeielijk te herstellen is.

Indien men in Januari reeds peul-, doperwten en tuin-

boonen op warme rabatten in de open lucht tegen heinin-
gen of schuttingen wenscht te zetten, alsdan legt men die
in het laatst dezer maand in bakken, die men vooreerst in
de oranjerie of binnen \'s huis plaatst, en in de volgende
maand de planten in de broeibakken overbrengt. Men kan
die groenten ook op genoemde plaatsen in den kouden
grond leggen, doch wanneer zij beginnen te spruiten, moet
men ze des nachts dekken, en als het begint te vriezen
zoowel over dag als des nachts er glazen ramen voor
plaatsen. Bij een niet zeer feilen winter, zullen zij vroeg-
tijdig vruchten opleveren.

Men ga zorgvuldig de bewaarplaatsen der groenten na-,
ten einde deze van de aangestokene bladen te zuiveren,
daar de ingezamelde bladgroenten in deze maand lichtelijk
verrotten, vooral wanneer zij niet bij zeer droog weder zijn
ingeoogst; het meest hieraan onderhevig zijn kool en andijvie.

Mochten er nog boonenstaken of erwtenrijzen op de akkers
staan, dan bergt men die thans op; de tuingereedschappen,
die niet meer gebruikt worden, maakt men schoon, en be-
waart ze op eene droge plaats; aardhoopen worden aange-
legd, waartoe men aarde uit de bakken, blad, vergaan on-
kruid en bij voorkeur rundermest ondereen mengt; de reeds
vroeger op die wijze aangelegde worden omgezet, opdat ge-
durende den winter de vochtigheid er in kan dringen.

Zoolang het weder gunstig blijft, verricht men in deze
maand de voor November opgegevene werkzaamheden, die
alstoen niet voleindigd zijn. Heeft men bijv. de artisjok*

ken en andere in den kouden grond overwinterende gewas-
sen nog niet met blad of ruigte gedekt, dan doet men dit
reeds in het begin dezer maand. De selderij, broccoli en
de koolplanten aardt men zoo hoog aan, dat bijna de ge-
heele plant bedekt wordt. Wanneer de grond nog open,
d. i. niet bevroren of met sneeuw bedekt is, kan men nog
wortels, gewone peterselie en peterseliewortels, pastinaken,
spinazie, vroege erwten, tuinboonen, salade, uien en suiker-
wortels zaaien. De zaden komen wel in den winter niet
meer op, doch zij genieten het voordeel van de wintervochtig-
heid, en leveren daardoor dikwijls vroegere vruchten. Erw-
ten en boonen legt men, zoo als vroeger reeds is gezegd,
op warme, tegen koude noordenwinden beschutte rabatten.
Insgelijks kan men alsdan nog rapunsel zaaien, en uit
zaad aspersiebedden aanleggen.

Zoo als in de voorgaande maanden, gaat men op dezelfde
wijze voort om de aspersies, als ook de aardbezi�n, te ver-
vroegen; insgelijks met het aanleggen van bakken om
daarin oude aspersiestoelen te planten. Ook is het thans
tijd om de erwten en boonen, die in de vorige maand in
bakken of potten gelegd, en in de oranjerie bewaard zijn,
in de broeibak over te brengen. Ten einde zeker te zijn
van vroegtijdig aardbezi�n te hebben,\' legt men in deze
maand daarvoor wederom bakken aan, daar die, welke in
de vorige zijn aangelegd, wel eens willen mislukken. Voor
kropsalade, bloemkool, stamboontjes, komkommers en me-
loenen moeten thans mede bakken worden gereed gemaakt.

Men moet thans vooral zorg dragen voor het in de bakken
gezaaide en gepootte. Bij felle vorst moeten deze niet slechts
des nachts, maar ook den ganschen dag goed gedekt zijn;
alleen bij zonneschijn mogen ze op den middag eenigen
tijd ontdekt worden. Evenwel moet men, zoo het weder

zulks toelaat, van tijd tot tijd aan de windvrije zijde de
bakken luchten, en alsdan tevens nazien of er zich ook ver-
rotte bladen aan de groenten bevinden en deze, zoo zij er
zijn, zorgvuldig wegnemen.

Selderij en peterselie , alsmede bieslook wordt in bakjes
of kistjes gezaaid, en deze plaatst men in de oranjerie
of binnen \'s huis; dit kan men, des verkiezende, ook doen
met kropsalade enz. om die in Januari in de broeibakken
over te planten.

Wanneer de grond bevroren is, laat men schapen-, run-
der-, hoender-, duiven- en straatmest, tuin- en baggeraarde,
asch, enz. ter bemesting in den tuin brengen.

In den kelder en de overige bewaarplaatsen is thans een
nauwkeurig toezicht noodig. Alle aangestoken of verrotte
bladen aan groenten moeten zorgvuldig weggenomen en
uitgesneden worden, waarna men dergelijke groenten en
wortels afzonderlijk legt, ten einde deze het eerst te ge-
bruiken. Het kan niet genoeg aanbevolen worden, want
het wordt maar al te veel verzuimd; doch men moet im-
mer van den beginne af, bij het opbergen van allen win-
tervoorraad zoo als: knollen, wortelen, kool, enz. de schoon-
ste en volkomenste vruchten achteraf leggen, en alle andere
minder volwassen exemplaren vooraan of bij de hand, opdat
deze laatste dan het eerst opgebruikt kunnen worden. Veelal
heeft het omgekeerde geval plaats, en zulks heeft dan ook
ten gevolge, dat er reeds vroeg in \'t voorjaar aan onder-
scheidene artikelen gebrek ontstaat, want de volkomenste
vruchten en groenten worden het eerst gebruikt, en juist
deze zouden, uithoofde dat zij volkomen volwassen en gerijpt
waren, het langst goed gebleven zijn, doch zijn zij het eerst
verbruikt, dan bevindt men ook spoedig het overschot, die
minder volkomen en dus minder geschikt zijn, om aan een

lang bewaren, weerstand te kunnen bieden, verrot, verteerd
of smakeloos. Bij eenigszins gunstig weder, moet men aan
de in den kelder geborgen groenten dagelijks lucht geven,
doch tevens zorgen, dat de vorst er niet binnen dringe,
en tegen den avond in allen gevalle de keldergaten weder
goed sluiten.

Daar men door het in deze maand veeltijds heerschende
ongunstige weder dikwijls belet wordt werkzaamheden in
de open lucht te verrichten, besteedt men dien tijd binnens-
huis, bijv. tot het herstellen en in goeden staat brengen
van tuingereedschappen als anderszins. Ook moet men thans
verscheidene zaden, zoo als dat van wortels, peterselie, gele
rapen, kool, enz., schoonmaken. Het zaad wordt vooraf in
een sterk verwarmd vertrek op een kleed uitgespreid. Nadat
het volmaakt droog geworden is, wrijft men het in de han-
den, zuivert het vervolgens, doet het in zakjes en hangt
het aan eene\' zeer droge plaats op.

Tweede Afdeeling.

DE VRUCHTTUIjST EN BOOMKWEEKERIJ.

Indien de grond open en niet te nat is, kan men de
bedden omspitten, die bestemd zijn tot het zaaien van
vrnchtpitten. Het zaad van steenvruchten wordt in de
bedden, die reeds in den herfst daartoe zijn gereed gemaakt,
gelegd; de pitten der mispels kan men vooraf in water
weeken. Kastanjes, abrikozen en perziken-pitten, kersen
en alle andere harde steenvruchten, wal- en hazelnoten
laat men eerst in vochtig zand kiemen.

Men kan reeds een begin maken met het uitroeien van
rupsennesten. Hierbij zijn de boomkruipers, spechten en
meezen onze trouwste helpers, om welke reden men die
vogels beschermt. �

Paal- en latwerk wordt hersteld of nieuw vervaardigd;
de palen aangepunt, en zoo ver zij in den grond komen
te staan, in het vuur verkoold of geteerd. Men snijdt num-
mer-houtjes, zorgt voor bast en wilgenteenen, en brengt
messen, boomzagen, enz. in een goeden staat. Ook be-
reidt men entwas.

Het ooft in de provisie-kelders en kamers wordt nage-
zien en het aangestokene er uit gezocht. Voortdurend ver-
zamelt men pitten van allerlei vruchten.

56 DE VRUCHTT�IN EN BOOMKWEEKERIJ.

Oude, gestorvene boomen worden uitgerooid en doode,
kankeraehtige takken en twijgen van andere weggenomen.
Bij regenachtig weder zuivert men de boomen van het mos,
dat er op aanwezig is; om het groeien daarvan aan de
boomen voor te komen, wascht en "bestrijkt men ze in den
herfst met kalkwater en besproeit ze in \'t voorjaar met gier.
Oude boomen zuivert men ook van de eieren der insecten,
die onder de ruwe schors verborgen zijn, te dien einde
wordt de oude en bemoste bast met boomkrabbers afge-
krabt en al die vuiligheid verzameld en verbrand, ten
einde volkomen zeker te zijn, alle eieren en maskers van
insekten, volkomen te vernietigen. Bescherm de vogels!
wordt allengs meer en meer het wachtwoord onzer dagen
en ook ik, roep allen die tuinen bezitten toe, �bescherm
de vogels" zoowel tot uw vermaak als nut; vooral de
koolmezen zijn vlijtige onvermoeide rupsenverdelgers; om
deze vogels in de boomgaarden en oofttuinen te lokken,
beveel ik ten zeerste aan, om gedurende den herfst,
winter en het voorjaar eenige zaadschijven. van zonuebloe-
men, welker zaden of pitten een zeer gezocht lokaas voor
meezen zijn in de vruchtboomen te hangen, vooral in de
oude, waarin gewoonlijk een overgroot aantal insekten
huisvesten. �

Om over het geheel vogels in de tuinen te lokken,
zoowel tot nut als tot vermaak, vestig ik met aandrang
de aandacht op de kunstmatige vogelnestjes, die tot zeer
billijke prijs te bekomen zijn bij de fabriekanten Valk & C°.,
Singel buiten Tolsteeg, te Utrecht; deze nestjes zijn zeer
doelmatig en in allerlei soort en vorm, voor verschillende
vogels geschikt, als voor meezen, boomkruipertjes, musschen,
kwikstaartjes, spreeuwen, enz.; de vogels nestelen er zeer
gaarne in, nog liever dan de moeite te nemen, om zelf

een nest te melken. De jonge en leibooraen beschut men
tegen hazen, konijnen, enz.

Zijn de abrikozen en perziken nog niet aangebonden,
dan moet zulks alsnog geschieden. Grootere boomen kun-
nen thans wanneer het niet vriest met de aardkluit ver-
zet worden , indien men bij voorkeur vooraf, op een ge-
schikten tijd, ter plaatse waar ze geplant moeten worden,
gaten of kuilen daarvoor gereed gemaakt heeft.

In de boomkweekerijen moet men bij open weer den grond
tusschen do rijen der jonge stammen 4�6 %,. diep omspit-
ten en de wortels, die zich te ver verspreid hebben, afsteken.

Bij eeno gunstige weersgesteldheid kunnen jonge boomen
om te enten en te oculeren in de kweekerijen verplaatst
worden; hierbij mag men echter het besnoeien derzelve
niet verzuimen. Bij vriezend weder laat men mest rijden
op die vakken der kweekerij, die onlangs van jonge boo-
men ontledigd zijn, en op nieuw met jonge stammen zul-
len bepoot worden.

Bij schoon en windstil weder snoeit men de te dicht op
een staande en overtollige takken weg. Ent- en copuleer-
rijzen moeten gesneden, cnt-pleister en copuleerbanden ge-
reed gemaakt worden. Tot verband bij het ocoleren en
copuleren (lasschen), bedient men zich van moscovische mat-
biezen en nog beter van zacht tamelijk dik katoengaren,
doch in beide gevallen daarna met entwas overstreken worden.
Voor j>articulieren beveel ik als gemakkelijk en zeer doel-
matig aan, de koude vloeibare entwas, die men gemakkelijk
zelf bereidt, nam. men neme zuivere boomharst, zet die even
op een zacht vuur tot dat ze even smeltbaar wordt en
voeg er dan zooveel gezuiverde spiritus of wijngeest bij,
tot dat het mengsel de dikte heeft van siroop, bij het ge-
bruik voege men er een weinig terpentijn bij.

58 DE VRUCHTTU1N EN BOOMKWEEKERIJ.

De ooftgewassen in potten, die men door broeiing wil
vervroegen, moeten uit de oranjerie, waar zij tot nog toe
bewaard werden, in de stookkas worden overgebracht. De
warmtegraad moet hierin eerst 1° II. zijn, en later tot
12�14° verhoogd worden. De takken der te broeien
kerse-, pruime-, en perzikboomen en wijnstokken moeten
dikwijls met water besproeid worden, doch bij zonneschijn
moet zulks niet geschieden.

De werkzaamheden, in de vorige maand opgenoemd, zet
men voort, en indien iets, om de eene of andere reden, uit-
gesteld werd, verricht men dit thans.



		63.
		MAAKT.


		men vermindert het stoken, ja kan op sommige dagen daarmede ophouden; lucht menigvuldiger, doch draagt daarbij zorg, dat de koude buitenlucht niet naar binnen dringe; ook moet men meer gieten en zorgvuldiger de zon- nestralen afweren. � Men kan beginnen met nieuwe boo- men in de trekkasten, voor het volgende jaar, in te planten.

		APRIL. In deze maand is het veredelen der vruchtboomen het voornaamste werk, waarmede men zoolang voortgaat, tot dat de boomen sterk uitbotten. Dit veredelen geschiedt alsnu door in de spleet of klove of in den bast te enten, door copuleren of lasschen en door zuigen. Men begint met een en ander bij de steenvruchten, en gaat daarna tot de pitvruchten over. De in de vorige maand begonnen werkzaamheden wor- den in deze ten einde gebracht. Het verplanten van boo- men kan nog slechts in vochtige gronden, en met inkor- ting der wortels en takken, geschieden. Alle groenblijvende boomen echter, zooals Coniferen, Hulsten enz., ook Mag- nolia\'s verplant men het beste en zekerste in deze maand, vooral zorgdragende alle dergelijke boomsoorten, met eene goede aardkluit aan de wortels, over te planten. Ook het snoeien der boomen moet v��r de helft dezer maand zijn afgeloopen, vooral van die boomen waarvan de knoppen zich vroegtijdig ontwikkelen. Men bindt de boomen behoorlijk aan, en zuivert thans de kweekerijen. Op dit laatste moet men bijzonder acht geven, daar in deze maand veel onkruid verschijnt, welks



		88
		DE BLOEMT�IN.


		overige zeifstandigheden eene van 5 centimeter vereischt. Ook de wortels der meer teedere heesters worden met ruigte bedekt. Men beschutte de anjelieren, die den winter over in een afzonderlijken bak staan, tegen de zon en de muizen. De muizen vooral zijn zeer belust op de anjelier- planten; men plaatse dus van den beginne af en voortdu- rend vallen in de bakken of strooie vergiftigd muizenkooru tusschen de planten. Wanneer er geen sneeuw gevallen is, bedekke men\'insgelijks de Primula veris en Auricula\'s met droog blad of erwtenstroo. Men schaffe zich de noodige zaden aan, en doe degene die men zelf gewonnen heeft, uit de zaadhuisjes en zuivere ze. Ook vervaardige men bloemenstokjes, nummerhoutjes, etiquetten, enz.

		FEBRUARI. In deze maand moet ten naastenbij hetzelfde in acht genomen worden, als in de voorgaande. De noodige tuingereedschappen worden in orde gebracht. Bij goed weder legt men Ranonkels en Anemonen,\' doch bedekt dezelve nog na het planten, opdat de vorst ze niet beschadige; bij aanhoudend zacht "weder vermindert men de bedekking der bloembedden, legt de bolgewassen, die in de kamers en oranjeri�n uitgebloeid hebben, in zand; wanneer de aarde niet te slijkig is, worden de aardhoopen dooreen gewerkt; Hanekammen, knoop-Amarant, groot- bloemige Viola\'s of Engelsche Pensees, enz. in een matig warmen bak gezaaid; de bloembedden voor het bezaaien gereed gemaakt; Riddersporen, Malva, Goudsbloemen en soortgelijke in den open grond uitzaaien.



		F E B R U A R IJ. 89

		Bij gunstig weder bloeien in het laatst dezer maand de sneeuwklokjes (Galanthus nivalis) reeds. Ook kan men nog Aurikels en Primula veris zaaien.

		t MAART. Deze maand vereischt reeds veel werkzaamheden in den tuin. De aardhoopen worden dooreengewerkt, zoo men dit niet reeds in Februari gedaan heeft; de planten, die door de vorst omhoog gerezen zijn, aangedrukt en met ver- sche aarde bedekt; mestbedden aangelegd; bloembedden van tijd tot tijd gereed gemaakt; de gewassen, die tot dus ver in den kelder bewaard zijn geworden, van liever- lede aan de open lucht gewend, door dezelve in een ver- trek te brengen; Aurikels en Anjelieren, die in potten staan, in de open lucht gebracht; doch beschermd tegen te veel zon en vochtigheid; de bedden met IJyacinten en andere bloembollen, die met blad of run gedekt waren, gedeeltelijk ontbloot, de teedere overblijvende bloemen boven de wortels met versche aarde voorzien; bloem bedden van onkruid en andere onreinheden gezuiverd, randen van palm, madeliefjes (Billis perennis) gras-anje- lieren , enz. in orde gebracht; rozen, alsmede Camellia\'s en Azalea\'s indica mits in den bloemkas of bak ge�nt; Ranonkels en Anemonen gelegd, doch bij droog weder steeds vochtig gehouden; Zomer violieren, Chineesche anjelieren, Balsaminen, Reseda, enz. in potten gezaaid en in een bak onder het glas gezet. Ook worden in deze maand alle jonge stek- planten, die in den vorigen nazomer (September) gestoken waren; nu elke afzonderlijk in potten opgeplant, om later

		\'



		JULI. 117

		Vele sierplanten knnnen veredeld, �axusboomcn, heggen en palm gesnoeid worden. Wellicht zijn er ook reeds zaden rijp en ter inzameling geschikt. � De grasperken moeten vlijtig gemaaid, gerold en bij droogte begoten worden. In deze en de volgende maand veredelt men met het slapende oog de wildelingen der rozen ter verdere opkweeking tot stamrozen.

		AUGUSTUS. De paden moeten schoon gebonden en gevlakt; de zaai\' bedden, zwakke boomen, heesters en grasperken bij aan- hondende droogte vlijtig begoten worden. Dij de zaaibedden maakt men tevens de oppervlakte van den grond los. Ook moet men niet verzuimen de grasperken gedurig te maaien, en de rijpe zaden van verschillende planten in te zamelen.

		SEPTEMBER. Afleggers en stekken, die reeds wortel gemaakt hebben, worden verpoot, duurzame heesters door scheuring of wortel- verdeeling vermenigvuldigd, en het rijpe zaad afgenomen.

		OCTOBER. Men kan een begin maken met het planten van duur- zame of zeer vroeg uitloopende boomen er. heesters. Rijpe zaden worden ingezameld en gezaaid.



		125
		MAAR T.


		Planten, die door bladluizen aangetast zijn, worden met tabak berookt en van de andere planten verwijderd gehouden. Thans verpoot men mirte- en laurierboomen in eene vette, kleiachtige aarde.

		APKIL. Bij toenemende warmte der zon en eene zachtere wc�rs- gesteldheid, moet men meer luchten dan tot dusverre is geschied. Het is tegenwoordig noodig, ook \'s nachts aan de lucht toegang te verleenen, opdat de boomen daaraan gewennen. Ook moet men rijkelijker gieten. Men moet de oranjeboomen van schild luizen en ander ongedierte zui- veren, en op een dag waarop het spoedig droogt, de stammen met een natten doek duchtig afwrijven. Van de wortel-uitspruitsels der mirte-, laurier* en kers-laurier- boomen moeten nieuwe stammetjes aangekweekt worden. Tegen het einde der maand moet men Oleanders door afleggers en stekken vermenigvuldigen. Ziekelijke oranje- boompjes worden in versche lichte aarde overgeplant en in een afzonderlijk, daartoe gereed gemaakt broeibed ge- plaatst, weinig begoten en bij zonneschijn beschaduwd. Onder do schoonst bloeiende najaars- en winter-planten, nemen de Chrysanthemum\'s eene voorname plaats in. Hier te lande worden ze veel te weinig gewaardeerd, en toch bloeien ze z�� prachtig en rijk in October tot in Januari, .dus op een tijdstip dat er bijna geene andere planten bloeien, met groote bloemen in den vorm van groote Asters in oneindige kleurenpraal. Daarbij zijn do nieuwere soorten alweer veel verbeterd en munten vooral de Japanschc door hare bijzonder groote bloemen uit; ook heeft men verscheiden"



		VOORBERICHT.

		Het buitengewoon gunstig onthaal, aan dit werkje in Engeland, Duitschland, en aan de vier vorige drukken er van hier te lande te beurt gevallen, levert een voldingend bewijs op, dat het in eene drin- gende en algeineeue behoefte voorziet. Het is dan ook op aanhoudende aanvrage van onderscheidene kanten, dat ik, na den geheelen uitverkoop van den eersten, tweeden, derden en vierden druk, volgaarne tot dezen vijfden druk overging, dien de vertaler nog wel eens geliefde te herzien, te verbeteren en te vermeer- deren. Zeker bestaan er grootere, uitgebreider en meer omvattende boeken over Tuinbouw, Warmoezerij en Bloemteelt dan dit werkje; doch juist om zijne beknoptheid, voldoet het z�� zeer op praktische wijze; de belangrijkste fouten en de voornaamste oorzaak van mislukten tuinbouw zijn meestal aan het vergeten of te laat verrichten van nood- zakelijk vereischtc werkzaamheden op den juisten tijd toe te schrijven. Daarom, zoek in dit werkje geene uitvoerige voorschriften, maar herinneringen van hetgeen er maandelijks te verrichten valt, in den Moes- en Bloemtuin, in de Oranjerie eu Bloemkas. Er dient echter op gelet te worden, dat er evenwel omstandigheden plaats grijpen, die cenigc wijziging in de gegeven voorschriften noodzakelijk kunnen maken. Wij bedoelen vooral de weersgesteldheid, die telken jaren niet eene en dezelfde is, maar, zooals elkeen weet het eene jaar bij het andere zeer veel kan verschillen. Ten dien einde behoort men er zich niet enkel toe te bepalen om de voor elke loopende maand aangewezen



		Eerste Af deeling. . DE MOESTUIN. JANUARI. Wanneer de grond met sneeuw bedekt is, valt er in de open lucht weinig te doen. Men besproeit met de verza* melde gier de bedden, waarop men spinazie, rapunzel en kervel gezaaid heeft, doch staakt ook dit werk, wanneer er geen genoegzaam hooge sneeuw ligt, zoodat er zich door dit besproeien eene ijskorst boven de jonge planten zoude vormen. Daarentegen verricht men zijne werkzaamheden in huis en in den kelder. Men verzamelt de afgesneden kroonen van den mierikwortel voor nieuwe aanplantingen; zuivert de in den kelder bewaarde groenten van verflenste en aangesto- ken bladen, en legt ze daarna op eene afzonderlijke plaats, om haar het eerst te verbruiken; begiet slechts matig de zoodanige die beginnen te verwelken; gebruikt die welke te sterk uitloopen; vangt de muizen; opent, indien de lucht te bedompt wordt, en er van de indringende koude niets te vreezen is over dag de keldergaten; ziet insgelijks de kuilen na, of er ook rotting plaats heeft of zich muizen vertoonen; neemt zorgvuldig de verrotte en aangestoken bladen van de winterand ij vie weg; zuivert de zaden en hangt



		9
		J A N U A It I.


		Is de grond niet met sneeuw bedekt, dan kan men buiten reeds meer bezigheid vinden. Men neemt selderij, mierik- en suikorwortels, rapunsel, prei uit den grond; dekt de planten, die blijven staan, met blad, opdat zij niet door de al te snelle afwisseling van warmte en koude aangetast en benadeeld worden; zet de opgenomen knolgewassen, die men niet spoedig verbruiken kan, in don kelder in zand, verder bedekt men de artisjok-bedden met eene laag mest; drukt de in den nazomer verplante gewassen, ingeval zij door de vorst omhoog gewerkt zijn, zachtjes weder aan; dekt insgelijks de aspersiebedden, die nog niet daarvan voorzien zijn, met mest; beveiligt de in don open grond staande groenten tegen hazen, konijnen, muizen enz.; geeft, wanneer de koude toeneemt, aan de in kuilen bewaarde gewassen eene meerdere dekking, en neemt deze bij zacht of dooi weer, mits zorg dragende, dat er geene vochtig- heid binnen dringe, tegen den middag gedurende 2�3 uren weg. Voorts brengt men mest op het veld , gaat met het omspitten voort, zoo dit in den herfst niet voleindigd is, opdat de omgespitte grond nog uitvriezen en daardoor vruchtbaar gemaakt kan worden; zoekt bij het omspitten alle wormen en maskers op, doch laat het omgespitte on- geharkt liggen, om aan de lucht meer toegang te verlee- nen; ook zet men wel aardbeien in potten, om ze in den broeibak te plaatsen, hoewel het verkieslijker is, dat men dit omstreeks half September doet, aangezien de jonge planten dan goed in de potten beworteld, dus sterker en beter geschikt zijn om getrokken te worden. Bij gunstig weer kan men in de laatste helft van Janu- ari sommige zaden in den grond brengen, die reeds in den herfst hadden behooren gezaaid te worden, zoo als \' spinazie, zomer-andijvie, lepelkruid, tuinkers, kervel, vroege



		10 DE MOESTUIN.

		wortels, uien, dunsel, gewone peterselie en peterseliewortel, suikerwortels, pastinaken, boonenkruid, enz. Zooveel moge- lijk zaaie men dit alles op eene warme standplaats, b. v. op bedden voor schuttingen, die tegen het zuiden staan. Ook kan men nog aspersie-zaad zaaien. Insgelijks beproeve men reeds groote boonen en vroege erwten te leggen. Bij zachte winters kan men deze laatste in bakken op eene warme plaats eerst uittrekken, en alsdan tegen kleine schuttingen verplanten, alwaar men ze met biezen-matten tegen de koude dekt; hierom verkiest men daartoe ook laagbloeiers. Het gezaaide bedekt men met jonge rijzen of korte mest. Bij vele der opgenoemde gewassen, voor- namelijk bij de boonen en erwten, is de oogst wel is waar afhankelijk van het daarop volgende gunstige en zachte weder; bij het mislukken verliest men echter alleen zijne moeite en het zaad of de plantjes, die door andere ver- vangen kunnen worden; gelukt het daarentegen, zoo als dikwijls bij niet al te strenge winters gebeurt, dan heeft men die groenten ook eenige weken vroeger, dus op een tijd, waarin er over het algemeen nog gebrek aan is. Ook kunnen in deze maand op rabatten tegen zuidelijk gelegen heiningen of muren, zoogenaamde weeuwtjesplan- ten van bloemkool of kropsalade gezet worden onder gla- zen klokken, doch men drage zorg deze bij strenge vorst behoorlijk te dekken en bij gunstig weder te luchten. Men vergete ook niet de selderij aan te aarden, om die geel te doen worden! Tot het winnen van zaad, plante men kool, rapen, wortels, enz. tegen schuttingen. Ten einde vroeg- tijdig aardbeien van den kouden grond te hebben, omringe men de bedden met eene dikke laag paardenmest, legge glasramen over dezelve en dekke die bij vorst met matten. Tot het broeien van vroege meloenen, salade en radijs



		FEBBUARI. 11 brenge men eenige bakken in gereedheid, of bereide ten minste alles voor, om ze in de volgende maand te kunnen gebruiken. FEBRUARI. In Februari levert de moestuin reeds meer bezigheden op; hetgeen in Januari niet is kunnen volbracht worden, wordt in deze maand verricht, om welke reden men thans nog eens de werkzaamheden voor de vorige maand opge- geven, moet nagaan. Men make met allen ijver gebruik van de zich voordoende schoone dagen, omdat later lich- telijk wederom eeno ongunstiger weersgesteldheid kan invallen, waardoor het werk belemmerd wordt. Men legge broeibakken aan, en wel derwijze, dat zij den geheelen dag zon hebben, doch aan de noordzijde door gebouwen, heggen, muren, heiningen, enz. gedekt zijn; men kieze daartoe voedzame, krachtige, verteerde blad- aarde, bij voorkeur van eiken of linden, met een weinig mest vermengd, en tot broeiing verschen paardenmest. Over laatstgenoemden moet eene genoegzaam dikke aard- laag heen gebracht worden, opdat de wortels der planten den mest niet kunnen raken. Zoodra het mestbed eenigszins gezakt en niet meer te heet is, na verloop van 5 �i 7 dagen, zaait men daarop zoodanige planten, die men vroeg wenscht te hebben, bijv. radijs, salade, selderij, bloemkool, meloenen, augurkjes, lage snijbooncn , enz. In drooge tuinen en bij zachte weersgesteldheid maakt men de bedden gereed; zaait spinazie, kervel, peterselie, suikerwortels, gele peen, pastinaken, bieslook, lepelkruid , latuw, dunsel, uien, prei en andere soorten van look,



		13
		FEBEUAEI.


		zand. Men ga in deze maand ook nog voort met de be- handeling der vervroegde aardbezi�n-bedden, zoo als in de vorige is opgegeven, doch vemiime niet ze bij goed weder vlijtig te luchten. 13e knolgewassen, die den winter over in den open grond zijn blijven staan, neemt men er thans allen uit. Van de uitspruitsels der oude artisjok-planten legt men een nieuw plantbed aan en bedekt dit met blad of stroo. De in de broeibakken reeds in bloei staande aardbezi�n moeten vlijtig gelucht worden, opdat de bloesems niet afvallen. De meestal in Februari invallende dooi veroorlooft nog- tans zelden reeds veel in den grond te werken, uithoofde deze al te nat is. Men gaat derhalve met de werkzaam- lieden in huis voort, zoo als die in de vorige maand zijn vermeld, en zorge thans ook vooral voor het gereed maken van erwtenrijs en boonenstaken. Van het eerstgenoemde kan men een gedeelte op de reeds bezaaide bedden leggen, om deze tegen de vogels te beschutten. In deze maand moet men een aanvang maken met het, zooveel doenlijk, verdelgen van ongedierte; behalve de muizen, waarvan reeds vroeger gesproken is, trachte men de wormen, die vooral de meloenplanten aantasten, te vernietigen, en make jacht op de mollen. MAART. Indien er het een of ander van de vorige maand te doen is overgebleven, verrichte men dit alsnu; om zich te over- tuigen, dat niet iets van dien aard vergeten zij of worde, ga men de werkzaamheden voor Januari en Februari aan- gewezen, nogmaals nauwkeurig na. Vooral zorge men in



		14 DE MOESTUIN. deze maand het bemesten en omspitten van den grond te- voltooien ; want het is deze maand, waarin bijna alle soorten van moesgroenten worden gezaaid of verplant, zoodat men, zoo het weder zulks slechts eenigszins toelaat, onafgebroken buiten \'s huis werkzaam behoort te zijn, terwijl men dien tijd, waarin de ongunstige weersgesteldheid dit ten eene male verbiedt, kan gebruiken, om hetgeen in vorige maan- den in huis niet is kunnen ten uitvoer gebracht worden, alsnog te verrichten, zoo als naauwkeurig den, in den kelder en andere bewaarplaatsen, nog aanwezigen voorraad van groenten na te zien, en zorgvuldig al het aangestokene te verwijderen, doch hetgeen gaaf is, naar eene luchtiger plaats over te brengen. Men zaait: spinazie, postelein, wortels, peterselie-wortels, pastinaken, rapen of knollen, chicorei, rapunsel, kervel, salsefij of haverwortel, schorseneren, mierikwortel, zuring, zomer-andijvie, lepelblad, munt of kruisemunt, pimpernel, bernagie, hysop, kropsalade , erwten, tuinboomen, knoflook, alle soorten van kool tot zomergebruik, koolrapen, prei en winter-uien. De gezaaide peterselie en kervel moeten gestadig vochtig gehouden worden, omdat deze anders moeilijk \'opkomen. Men zaait in het begin der maand dunsel en latuw , om deze vroegtijdig te hebben, en kan dit veertien dagen later herhalen. Den langen mest, waarmede de aspersiebedden gedekt zijn, neemt men weg en spit den korten voorzichtig onder; om de zich reeds ontwikkelende spruitjes niet te beschadigen; daarna harkt en vlakt men de bedden; en maakt ze eenigszins bolrond. Ook kan men in deze maand nog nieuwe aspersiebedden aanleggen, die men wat hooger maakt dan de paden zijn, en op die bedden naderhand kropsalade planten. De artisjokken en eenige andere groen-



		MAART. 15

		ten, die gedurende den winter zijn bedekt geweest, kan men, wanneer het weer gunstig is, nu ontblooten. Reeds in deze maand begint men vroege aardappelen te poten, doch dekt de bedden tegen nachtvorst met blad of stroo. Men legt nieuwe aardbezi�n-bedden aan van jonge uitloopers , in eenen goedgemesten grond, en zet de planten 1 voet van elkander, de groot-vruchtige soorten op een onder- lingen afstand van 2 voet. De oude aardbezi�n-bedden worden gezuiverd, de ranken weggenomen en, na van onkruid gezuiverd te zijn, wordt er voorzichtig korte, goed vergane mest onder gehakt. Over het algemeen zorgt men het reeds vroeger gezaaide van onkruid te zuiveren, dat men vooral niet te groot moet laten worden, omdat het dan de planten verstikt of bij het uitwieden deze te veel zou doen lijden. Men neemt verder alle gewassen die verdord zijn weg, brengt den moestuin in orde, door de breede paden te schoffelen en op te harken, en de smalle met een platte schop te schuimen: de hiervan afkomende aarde spreidt men over de bedden of rabatten uit; indien het noodig is, begiet men het gezaaide. Men verzuime niet het ongedierte te verdelgen. Vooral zij men indachtig de mollen\' hardnekkig te vervolgen, die nu in deze maand jongen voortbrengen. Behalve door ze te vangen in de bekende vallen en knippen, kan men ze uit de zaadbedden verdrijven, door daarin takken van walnoten en vlierstruiken te steken of de koppen van gerookte bokkingen in hunne loopgraven te leggen. Om ze met eene spade uit den grond te lichten terwijl ze wroeten geve men acht op hen des morgens om 6, des middags om 12 en des namiddags om 3 uur, tegen dat er regen valt, zijn ze vooral druk in de weer; op hen jacht makende, zorge men onder den wind te blijven.



		16
		DE MOESTUIN.


		De overblijvende, huishoudelijke gewassen, die reeds onder- scheidene jaren op dezelfde plaats gestaan en veel hont ge- maakt hebben, worden iu Maart gescheurd en verplant, zoo als: lavendel, kruizemunt, thijm, pimpernelj salie, venkel, dragon, bieslook, melisse of citroenkruid, zuring, hysop, wijnruit. Deze gewassen verlangen een lossen, goed gemesten grond, terwijl de wortels goed ingekort en de planten diep gepoot moeten worden, waardoor zij weliger groeien. Heeft men in de vorige maand pitten van meloenen in den warmen bak gelegd, alsdan brenge men de planten thans in een anderen warmen bak over, en geve aan de- zelve bij eene zachte weersgesteldheid genoegzaam lucht, doch dekke ze des nachts met stroo- on rietmatten tegen de koude. Wanneer zij twee of drie bladen hebben, breekt met het hart er uit, opdat zij beter uitstoelen. Men steekt spinazie en rapunsel, om aan de planten, die staan blijven, meerdere ruimte te verschaften. Reeds in het begin van deze maand zaait men radijs en gaat daarmede alle 14 dagen voort. Voor het eerste zaaisel verkiest men een warme, zonnige plaats, en houdt zoolang de planten niet boven den grond zijn, het ge- zaaide, zooveel mogelijk, gelijkmatig vochtig. Het best zaait men de radijs tusschen de peen of wortels door. Op warme standplaatsen zaait men in krachtige aarde selderij; op een kouderen grond geschiedt zulks eerst in de vol- gonde maand, of men zaait ze ook wel in deze maand in broeibakken, ten einde vroege planten te verkrijgen. Van de erwten legt men verschillende soorten: doch wanneer men daarvan zaad wil winnen, moet men de eene soort op een afstand van minstens 60 schreden van de andere verwijderd houden, want anders ontaarden zij. Augurkjes legt men in de broeibakken of in potten.

		»



		MAART. 17

		Tot het winnen van zaad worden de tweejarige groente- planten, indien dit niet reeds in de vorige maand gedaan is, verzet of geplant. Hiertoe behooren van de in de open lucht overwinterde groene- of boerenkool, brusselsche- en savooiekool, kervel, peterselie, radijs, pastinaken, veldsalade, schorseneren, spinazie, selderij , suikerwortelen, wortelen; en uit den kelder of andere bewaarplaatsen: ajuin, prei, knoflook, uien, chalotten , witte en roode kool, koolraap, mierikwortel, kapperkool, andijvie, beetwortel, rammenas, chichorei. Doch men plaatse zoodanige van deze gewas- sen, welke in bloei en zaad aan elkander gelijk zijn (ge- lijkslachtigen), niet dicht bij elkander, omdat zij in dat ge- val lichtelijk verbasteren. De grond moot goed, doch niet te vet zijn, indien men goed en volmaakt zaad wil oogsten; de bedden, waarop zij geplant zijn, moeten lucht en zon hebben, doch tegen stormen beschut zijn; de planten moe- ten op genoegzamen afstand van elkander gezet worden, omdat men anders slecht zaad verkrijgt; de salsefij of ha- verwortelen, uien, prei 1 voet, de meeste andere wortelge- wassen, boeren- en kapperkool li voet, alle andere soorten sluitkool, koolraap, radijs , winterandijvie, beetwortel 2 voet van elkander. � Sommige gewassen, bijv. selderij, brussel- sche-, boeren- en savooiekool, schorseneren, enz. kunnen, om �zaad te dragen, ook op de plaats blijven staan, waar zij over- winterd hebben, wanneer zij slechts niet te dicht bijeenstaan. In deze maand (liefst in het laatst) legt men koude bak- ken aan om groenten te vervroegen, zoo als bloemkool, postelein, stamboontjes, enz. � De aardbezi�nplanten, die in den warmen bak staan, behandelt men eveneens als in Februari, doch men zorge dat zij over dag veel lucht krijgen. Men legt pootuien (op St. Benedictus [21 Mrt.]) en plant mierikwortel. Af om-til. 5^C druk. 2



		Y^Y\\ \\01>6?*

		293

		hsesu



		RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

		A06000007405743B

		0740 5743



		18
		DE MOESTUIN.


		Ook in deze maand kan men nog warme bakken aan- leggen. Voor die bakken, welke in vorige maanden zijn aangelegd en bezaaid, draagt men alsnog bijzondere zorg, vooral ten opzichte van behoorlijke luchting en schermen, daar <lc weersgesteldheid in deze maand nog ongestadig is, en op warmen zonneschijn dikwijls hevige koude volgt. Bespeurt men dat de hitte in de bakken merkelijk is ver- minderd, dan legt men er verschen mest om. Runbakken behouden langeren tijd en meer gelijkmatig hunne warmte, waarom men deze n�g geen nieuwe warmte behoeft toe te voegen. Bij zacht weer opent men de ramen aan dien kant, waarop de wind niet staat, doch des nachts dekt men die nog met riet- of stroomatten. Valt er een zachte on warme regen, zoo neemt men de ramen geheel weg, doch legt ze er, wanneer de planten vochtigheid genoeg hebben verkregen, weder op.

		APRIL. Daar het niet zelden gebeurt, dat eene ongunstige we�rs- gesteldheid belet heeft, werkzaamheden in den tuin, vooral het in den grond brengen van zaden, te verrichten, die als reeds in de vorige maand behoorende te geschieden, zijn vermeld geworden, gaat men zorgvuldig na, wat er uit die maand te doen is overgebleven, en verricht dit alsnn. Verder gaat men voort met het zaaien van allerlei soort van groenten, ook al zijn diezelfde soorten in de vorige maand gezaaid, ten einde men voortdurend daarvan voorzien blijve. Al die soorten, welke toen reeds zijn opgenoemd, kunnen ook nog in deze maand bij herhaling



		MAART. 19

		gezaaid worden, en hierbij kan men op warme plaatsen, op bedden, tegen muren of schuttingen gelegen, augurken en komkommers voegen; insgelijks zomer-andijvie om later te verplanten. De in de vorige maand gelegde of uit de bakken verpootte groote boonen en erwten worden van onkruid gezuiverd en aangehoogd met aarde; bij de laatsten kan men reeds rijzen plaatsen. In het begin dezer maand legt men in een bak snij- en spersieboonen, de laatste ook heeren- of prinsessenboontjes genaamd, en verplant die, welke in Maart daarin gelegd zijn, nu in den vollen grond uit; bij gunstig weder kan men in het laatst van April deze ook reeds in den open grond bij de stokken leggen. Op dien tijd zaait men ook boerenkool, verplant de drie* en vierjarige aspersies, poot winteraardappelen, en verzet uit de bakken komkommers en augurken, doch overdekt ze alsnog met glazen klokken; zekerder is het nogtans deze uit den warmen in den kou- den bak over te brengen, en nog tot de helft der volgende maand de ramen er op te laten liggen. Daar de radijs, welke men in deze maand zaait, bijzon- der veel van de aardvlooien te lijden heeft, zaait men daar langs tuinkers, waarheen die insecten zich alsdan begeven en de radijs vrij laten, of men bestrooie de radijsplantjes van tijd tot tijd met fijne droge gips. De grond, waarvan met het einde der vorige of het be- gin dezer maand de oogst der wintergroenten, zoo als spi- nazie, savooie- en boerenkool, enz., is afgeloopen, wordt bewerkt; de akkers, die reeds in den herfst of de beide vorige maanden omgespit zijn, worden in gereedheid ge- bracht, voor zoo ver men ze niet reeds gebruikt heeft. Men moet den onlangs omgespitten grond, voor dat hij bezaaid wordt, en inzonderheid wanneer hij te licht is, 2*



		APRIL. 21

		ledig geworden plaatsen met augurkjes of boonen. Van bakken, waarin bloemkool, wortels, koolplanten en derge- lijke staan, kan men, indien de weersgesteldheid gunstig\' is, «Ie ramen geheel wegnemen en elders gebruiken. Indien men in deze maand nog selderij wil zaaien, moet het zaad vooraf minstens 24 uren geweekt en vervolgens op een matig warm bed gezaaid worden, omdat de planten anders te laat zouden aankomen. De aard bezien-bedden moeten zuiver, de grond los ge- houden en bij droog weder begoten worden, wanneer men goede en vele vruchten wenscht te hebben. Wanneer zulks niet reeds in rle vorige maand is geschiedt verzuime men thans vooral niet, de ranken weg te nemen.

		MEI. In deze maand groeit het onkruid het weligst; daarom moet men vooral zorgen, dat het niet de overhand krijge, maar het tijdig en met den wortel uittrekken. Hiermede be- hoort niet gewacht te worden tot dat het begint te bloeien, het allerminst tot dat het uitgebloeid heeft en reeds zaad draagt. Dit onkruid bezigt men tot het aanleggen van mesthoopen, doch men zoeke er zorgvuldig het kweekgras of zoogenaamde puin uit, omdat de wortels hiervan jaren lang in wezen blijven en hunne groeikracht behouden. Ook brenge men op den mest- of aardhoop nimmer in \'t zaad geschoten onkruid, daar men alsdan, te gelijk met het be- raesten van den grond, dien met onkruid zoude bezaaien. De vroeger reeds aangelegde aardhoopen , tot het verkrijgen van goede tuinaarde, worden omgezet, en men begiete die



		MEI. 23

		door aanbinden met dun touw of bij voorkeur met moseo- vische mattenbies te zorgen, dat zij niet over de paden heen buigen. Ook legt men voor het eerst in den kouden grond klim-, snij-, en prinsessenboonen om de stokken of langs rijzen; dikwijls echter mislukt dit zaaisel door het ongunstige weder, weswege men met den grooten bouw tot in de volgende maand wacht; doch de in de bakken gelegde kunnen thans verpoot worden. Dit kan insgelijks in den loop dezer maand geschieden met komkommers en augurkjes, want ofschoon de latere planting dikwerf meer vruchten oplevert, mag men nogtans het vroege overplanten niet verzuimen, daar niet zelden die moeite door rijkelijke vruchten beloond wordt. Indien bij nat en koud weder de komkommer- en augurkjesplanten niet voortkomen, maar sukkelen en geel worden, dan maakt men de aarde er om los en bestrooit die rondom de planten met hoendermest of roet en wat guano. De artisjokken, die gedurende den winter in den kelder zijn bewaard, kunnen in de open lucht gezet, en van de uitloopers ook\' nog nieuwe plantingen aangelegd worden. Het best gedijen stekken van oude planten, die den winter over buiten gestaan hebben. De schoonste vroege saladekroppen worden gemerkt, om deze tot het winnen van zaad te laten staan. Evenwel moet men van deze, evenmin als van andere groenten, verschillende soorten dicht bij elkander plaatsen, omdat het zaad alsdan een verbasterd soort voortbrengt. De krop- pen die geneigd zijn om spoedig in \'t zaad te schieten, moet men niet mesten, omdat zij alsdan slecht zaad op- leveren. Dit geldt ook van de andijvie-planten, waarvan men insgelijks de schoonste tot datzelfde eiude uitkiest. De stengels der zaadplanten worden aan stokken vastge-



		24 DE MOESTUIN.

		bonden. Van kroppen, die men voor de keuken wil be- waren, steekt men den penwortel gedeeltelijk af, waardoor de plant niet zoo spoedig in \'t zaad schiet. Alsnu verplant men onderscheidene soorten van kool, als: witte-, zomer-, sluit- en savooiekool, salade, en beet- wortels, selderij en prei. Daar men somtijds in deze maand eene lang aanhoudende droogte kan hebben, waardoor het gezaaide belet wordt op te komen, en de reeds uitkomende planten in haren groei tegengehouden worden, behoort men een en ander zooveel mogelijk door begieten te voorkomen. Vooral moet men alsdan die plaatsen, waarop men jonge planten wil verzet- ten, vooraf behoorlijk nat maken. De aardbezicn, die in deze maand bloeien en vrucht zetten, moeten bij aanhou- dende droogte om den anderen dag ruim begoten worden. Hierdoor wordt haar groei zelfs meer bevorderd dan door den regen. Het begieten geschiedt alsnog v��r den mid- dag, daar anders", uit hoofde der nog menigmaal plaats hebbende nachtvorsten, de grond te zeer zoude bekoelen, en de planten gevaar loopen van te bevriezen. Men zorge die bedden, waarvan de oogst is afgeloopen, dadelijk met andere planten wederom te bezetten, ten einde geenen grond ongebruikt te laten liggen. Met de werkzaamheden in de broeibakken gaat men voort even als in de vorige maand; men legt echter ge�ne nieuwe meer aan, tenzij voor late meloenen. Eene bijzondere zorg vereischen thans de meloenplanten, die bloeien en vruch- ten hebben gezet. De waterloten, die aan hare weelderig* heid kenbaar zijn, moeten afgesneden, en die, welke vrucht gezet hebben, drie of vier leden boven de vrucht afgekne- pen worden. Die vruchten moeten ongeveer veertig dagen, nadat zij gezet zijn, door de bladeren bedekt blijven, waarna



		mjsi. 25

		men de bladeren verwijdert, om de vruchten verder aan de zonnestralen bloot te stellen, waardoor zij een afinge- naraer smaak verkrijgen. Ten einde dit laatste te bevor- deren, moet men aan de planten niet te veel water geven, maar ze matig vochtig houden, en niet zoo zeer de plant zelve als wel de zich ver uitspreidende wortelvezels liever ruim begieten, waartoe men zuiver sloot- of regenwater gebruikt. Het best is om tijdens een zachten, zoelen regen de ramen weg te nemen; evenwel moeten «leze \'s nachts nog met rietmatten gedekt worden, zoolang men voor nachtvorst bevreesd is. Gedurende den bloeitijd en wanneer de vruchten gezet zijn , moet men de bakken vlijtig luchten, en de planten tegen de al te felle zonnestralen beschutten.

		JUNI. i Men gaat voort met het zaaien van die groenten, welke men langen tijd versch wenscht te gebruiken, zoo als dit bij de vorige maand is opgegeven; doch vooral klim-, snij-, en prinsessenboonen moeten in deze maand gelegd worden. Wil men nog laat kervel hebben, dan zaaie men die nog in deze maand alsmede peterselie, en insgelijks spinazie, deze laatste op beschaduwde plaatsen, waar zij zeer goed voortkomt; dit doet men ook in de beide volgende maanden, ten einde deze groente langen tijd versch te kunnen gebruiken. Ook is het thans tijd om winter-andijvie, winter-rapen en rammenas te zaiiien. Komkommerpitten worden mede ge- legd in goed omgewerkte, doch niet te zware aarde; men legt bijv. 5�8 pitten bij elkander, omdat vele niet op- komen, plukt naderhand de zwaksten uit en laat slechts 2 of 3



		juni. 27

		E. H. Krelage en Zoon, bloemisten, te Haarlem. Niemand zal zich deze kleine uitgave beklagen, door de zekerheid welke hij hiermede bekomt, want in den Tuinbouw vooral, is ten gevolge van een mislukt zaaisel, �tijd verloren, veel verloren". Ofschoon men nu in \'t algemeen zoo mo- gelijk ��njarig zaad gebruikt tot het zaaien, zijn er evenwel gewassen waarvan men aan het. tweejarige de voorkeur geeft. Ook behoeft men het zaad na het rijp worden niet dadelijk schoon te maken of uit de zaadhuisjes te doen, dit is later een goed werk op regenachtige dagen of wanneer er niet veel werk voorhanden is. De grootste en schoonste salade-kroppen worden ook in deze maand tot zaad uitgeteekend : en wanneer men bespeurt, dat vroeger reeds tot dit doel bestemde kroppen door het natte weder heginnen te verrotten, haaste men zich de aangestoken zaadhuisjes weg te nemen, ten einde te voorkomen, dat de geheele plant verloren ga. � Indien men van den thijm geen zaad wil winnen, dan moet men de loten van dit jaar tot aan het hout wegsnijden; hierdoor worden de planten, zoo men ze vochtig houdt, des te sterker. Hoeft men bij de tot zaaddragers bestemde gewassen (kool, salade, uien, enz.) nog geene stokken geplaatst, dan moet dit vooral nu geschieden. Vroege peulen, erwten en tuinboonen kunnen in \'t laatst van deze maand ingeoogst worden. Men trekt ten dien einde de planten uit den grond, bindt ze in bundels bijeen en hangt ze te drogen, echter zorg dragende, dat noch hoenders, noch vogels daaraan schade kunnen toebrengen. Nadat de peulen geheel droog zijn, plukt men deze af, en bewaart ze als boven omtrent alle zaden gezegd is. Het �stroo kan men op eene droge plaats bewaren, ten einde het later tot dekking voor gewassen tegen de koude te be- zigen, waarna men het op den mesthoop brengt.



		28 DE MOESTUIN.

		Naarmate de zomer-andijvie de behoorlijke grootte be- reikt heeft, wordt zij opgehouden, opdat de bladen geel en malsch worden; men doe zulks echter bij droog weder. Bij de komkommers en augurkjes plaatst men 4�6 voet hooge stokken, tegen welke zij opklimmen, hetgeen verkieselijker is dan ze langs den grond te laten voortkruipen, omdat men smakelijker en meer vruchten verkrijgt. Doch tevens worden de planten sterk aangeaard. Pompoenen of kala- bassen behandelt men op dezelfde wijze, indien het geene al te grootvruchtige soorten zijn. Van de tuinboonen breekt men, terwijl zij nog bloeien, de toppen af, om zeer groote schokken te verkrijgen, alhoewel anderen dit afkeuren, door- dien alsdan de boonen niet zoo malsch worden, maar har- der van bast, dan die welke men heeft laten doorgroeien. Tot zaadwinners laat men de onderste schokken er aan. � Zijn de vroeg gelegde stam-, snij-, en prinsessenboonen goed opgekomen, dan moeten die thans gehakt en, wanneer zulks niet v��r of bij het leggen geschied is, de staken er bijge- plaatst worden. Bespeurt men dat zij van de slakken te lij- den hebben , dan moet men deze des avonds bij het licht van - gen, of men bestrooit den grond met asch of zaagsel. Een geschikt middel om slakken te lokken, ten einde ze gemak, keiijker te vernietigen, bestaat mede in het strooien van aan stukken gesneden appelen, penen of zemelen op de paden, wfiarop die dieren gretig azen en men ze met eenige op- lettendheid gemakkelijk vangen kan. De overtollige uit- loopers der artisjokken kunnen tot een nieuwen aanleg gebezigd worden. Indien men daartoe een vochtigen, goeden grond kiest en de jonge planten behoorlijk begiet, zoo heeft men in den herfst daarvan nog een redelijken oogt te wach- ten. � De rijpe aardbezi�n plukt men voordat zij door de zor. beschenen worden � en wenscht men ze 2�3 dagen



		juni. 29

		goed te houden, dan spreidt men ze dunnetjes in gevloch- ten mandjes uit, en zet ze boven koud water. Terstond na het plukken zijn de aardbezi�n het minst lekker, 3�5 uren daarna, krijgen ze hare aangename aromatische genr en smaak. Zonder uitzondering moeten alle vruchten \'s morgens vroeg en v��r dat de zon ze beschenen heeft, geplukt worden. De bladen der knol- en koolgewassen, die geel beginnen te worden , gebruikt men tot voeder voor het vee. Asper- sies mag men na St. Jan (24 Juni) niet meer steken_; in- dien men de planten niet benadeelen wil. Dit geldt vooral ten opzigte dier bedden, waarvan men voor het eerst vruch- ten heeft gekregen. Om aspersies . tot den winter te kun- nen bewaren; neemt men een goed droog luchtdicht vaatje, onder in het vat strooit men eerst eene laag meel, daarop legt men eene laag aspersies, welke men vooraf afgewassen en goed afgedroogd moet hebben, daarover strooit men weer eene laag meel, zoodat ze goed bedekt zijn, men gaat hiermede voort, tot dat het vaatje op 2�3 centimeters gevuld is, de laatste laag moet meel zijn en ten laatste eene laag vet: daarna wordt het afgesloten en op eene droge plaats bewaard. De grond der aspersiebedden, zoowel als die van alle andere bedden van den moestuin, wordt door hakken los gemaakt en van onkruid gezuiverd. Gele en witte wortels, als ook peterseliewortels, dunt men tege- lijk bij het wieden uit, wanneer zij te dicht mochten staan. De hoopen onkruid worden met aarde vermengd en door- eengewerkt. Nadat het geregend heeft, begiet men de kool- en selderijplanten met gier. De vroege aardappelen, de beet- en mangelwortels, de koolraap en andere koolsoorten worden gehakt en aangeaard. Rapunsel plant men eerst op het einde dezer of in het begin der volgende maand, daar de te vroeg uitgeplante



		30
		DB MOESTUIN.


		ligt in \'t zaad schiet. Ook selderij wordt het voordeeligst eerst in het midden of tegen het einde van Juni gepoot: doch deze verlangt een vetten, diep omgespitten grond, vlijtig hakken en begieten. Alle \'vier weken begiet men ze inet gier. Van de broeibakken, behalve van die der meloenen, kun- nen de ramen naar mate de wecrgesteldheid, reeds in het begin dezer maand of anders stellig in den loop daarvan worden weggenomen. Ook de matten en andere dekkingen gebruikt men niet meer, en brengt ze na zorgvuldige droging onder dak. Op het verdelgen van rupsen en vlinders moet men bedacht zijn ; voornamelijk vange men met gazen netjes de zoogenaamde witjes weg; want indien men dit verzuimt, loopt men gevaar van weldra uit hoofde der buitengemeene vermenigvuldiging dier insecten, alle koolplanten met rupsen bedekt te zien. Toekruiden en geurige planten* om te drogen worden voor de eerste maal afgesneden, zoo als: boonenkruid, thijm, rosmarijn, enz. Het afsnijden geschiedt \'s morgens vroeg, en het drogen op eene luchtige, doch zon vrije plaats, be- veiligd tegen vochtigheid. In deze maand rolt men met een licht blok, na ze voor- af behoorlijk gewied te hebben, de bedden of akkers, die met winterajuin bezaaid zijn. Men kan zulks ook wel tot de volgende maand uitstellen, alsdan echter moet het in de eerste helft daarvan geschieden. Dit zelfde geldt omtrent het necrtrappen van het loof der pootuien, waardoor het aanrijpen er van bevorderd wordt.



		31

		JULI. Zoodanige zaden , die bij het einde der vorige maand nog niet genoegzaam rijp waren, zullen in den loop van deze dienen ingezameld te worden, zoo als b. v. dat van alle soorten van kool, spinazie, anijs, uien en radijs, haver- wortels, peterselie en eenige soorten van rapen. Dagelijks behoort men de zaaddragende gewassen na te zien, om niet het beste zaad verloren te laten gaan. Van de in den kouden grond staande komkommers en augurken be- stemt men de vroegste en schoonste om er zaad van te winnen. De bedden, waarvan de oogst is afgeloopcn, worden voor nieuwe bepotingen gereed gemaakt. Zijn zij slechts een- maal bezaaid of beplant geweest, alsdan is het niet noodig \'die om te spitten, maar is meestal eene luchtige omwerking tot het losmaken van den grond voldoende: doeh is de tweede oogst daarvan reeds afgeloopen, zoo vereischen zij eene nieuwe omspitting en, naar gelang der planten, die men daarop zaaien of poten wil, insgelijks eene nieuwe bemesting. In het eerste geval geschiedt de omwerking het doelmatigst met de mestvork, die bij vaste gronden van ronde, bij losse daartegen van platte tanden behoort voor- zien te zijn. Op dusdanigen omgewerkten of omgespitten grond nu plant men boerenkool, bloemkool, selderij, prei, winterandijvie, marjolijn, thijm; of bezaait dien met winter- rapen en rammenassen. Ook kan men alsnog winterbloem- kool en winterandijvie zaaien; insgelijks, liefst op warme, "beschutte plaatsen, erwten en groote boonen leggen, ten einde deze nog laat versch te hebben, hetgeen bij een gunstig najaar en niet al te vroeg invallende vorst zeer wel gelukt, ofschoon dan evenwel de opbrengst nimmer zoo rijkelijk is



		juli. 38

		vooral indachtig om tot het inmaken beste wijnazijn (geen bier noch snelazijn) to bezigen, voege daarbij een stukje aluin, zorge voor goede luchtdichte potten of flesschenen beware ze in een koele luchtige kelder. Uien, chalotten, ajuin en knoflook neemt men uit den grond, zoodra het loof geel begint te worden, en brengt ze, om verder rijp en droog te worden, op eene luchtige plaats. Wil men doperwten, peultjes en groote boonen tot winter- gebruik drogen, dan plukke men deze, wanneer zij nog jong zijn, late ze niet te lang liggen, maar berge ze op eene droge plaats. Dagelijks verzamele men de rijpe artisjokken, om ze haren smaak niet te doen verliezen. Van deoudeartisjokplan- ten neemt men de zijloten tot op twee of drie na weg. Wanneer het in de laatste helft dezer maand aanhoudend vochtig weder is, snijdt men het loof der aardbezi�n, ter hoogte van een paar duim boven den grond, af, en ontdoet tevens de planten van de uitloopers. Men denke aan het bereiden van genoegzamen en goeden mest voor de eerstvolgende maanden. Knollen en zomer-radijs worden, om in het volgende jaar er zaad van te winnen, het best in deze maand gezaaid; insgelijks gele wortelen, kool en selderij. � Onder de kom- kommers en augurkjes, welke men tot zaad bestemt, legt men, zoo zij op den grond liggen, om ze tegen het ver- rotten te beschutten, een stuk lei of eene glasruit. Marjolein, thijm, hysop, kruizemunt, salie, melisse en andere geurige kruiden moeten onmiddelijk voordat zij bloeien, afgesneden en\' in de schaduw tegen nat beveiligd ge- droogd worden. Van de bloemkool bindt men bij droog weder de bladen van boven bijeen, om de kool wit te houden. De aardbezi�nbedden kunnen, wanneer de ranken weg- Affourtit. �^e druk. 3



		34 DE MOESTUIN. genomen zijn, tusschen de rijen voorzichtig omgespit en er tevens korte mest onder gebragt worden. Aan de meloenen in de broeibakken moet men vlijtig lucht, en wanneer het noodig is, water geven. Hare vruch- ten die beginnen te rijpen, legt men op stnkken lei. De ramen kunnen ook wel reeds in \'t begin dezer maand ge- heel afgenomen en geborgen worden. Men gaat voort de zaden, die rijp zijn, in te zamelen.

		AUGUSTUS. In het begin dezer maand worden de tuinboonen, wanneer de schokken beginnen zwart te worden, uit den grond ge- trokken, op eene zonnige, doch tegen den regen beschutte plaats, uiteen gezet, en wanneer zij geheel droog zijn, worden zij afgeplukt en bewaard; evenzoo handelt men met de vroege stam-, snij-, en prinsessenboonen, wanneer de hauwen geel zijn. Van de peulen zal reeds het tweede legsel rijp zijn. Van de vroege komkommers en augurkjes zal men insgelijks reeds de zaadvruchten kunnen afnemen, die men op eene vei- lige plaats geheel rijp laat worden. Bij gunstige wecrs- gesteldheid zullen er vele rijpe meloenen zijn, die men daaraan herkent, dat de vrucht geurig wordt en van den steel begint los te laten; alsdan neemt men ze af en laat ze eenigo dagen in een vertrek of in den kelder liggen, waardoor zij volkomen rijp wordt. � Verder zullen, naar- mate van hunne standplaats en do meer of minder gunstige weersgesteldheid, in het begin, het midden of op het einde dezer maand de zaden der volgende gewassen tot het inzamelen rijp zijn, als van: kervel, haverwortels of



		35
		AUGUSTUS.


		salsefij, schorsoneren, marjolein, bloemkool, zomerandijvie, gele en witte wortels, venkel, peperwortel of mierik, anijs, koolraap, oostindische kers, gierst, linzen, radijs, postelein, gewone peterselie en peterseliewortels, selderij, booncnkruid, melisse, eitroenkrnid, tliijm, spinazie, suikerwortels, enz. Van de haverwortels en schorsoneren zamelt men het zaad in, wanneer zich de wollige zaadhuisjes beginnen te ope- nen; van de marjolein, wanneer de korrels eene zeer bruine kleur krijgen. Het inzamelen geschiedt naar gelang de zaden rijp worden, weswege men ze dagelijks behoort na te gaan. Omtrent de wijze om ze het best te bewaren, is het noodige in de vorige maand vermeld; hier zij alleen nog aangemerkt, in de eerste plaats, dat men alle zaden op eene plaats behoort te bergen, waar zij tegen muizen en ander ongedierte beveiligd zijn, en ten anderen dat, indien men zaad, dat uit de zaadhuisjes gevallen is, of men er uit ge- daan heeft, in zakjes wil bewaren, men deze slechts voor de helft moet vullen en van tijd tot tijd omschudden. Een middel om zich tegen "don ergsten overlast van muizen te vrijwaren, bestaat daarin, om eenige bundeltjes versche of gedroogde wijnruittakjes tusschen of bij de zaden op te hangen; een verder nauwlettend toezicht op dit verwoestend ongedierte blijft altoos echter sterk aanbevolen; men is het best beveiligd, door de zaden in zakjes aan de zoldering op te hangen. Van de beetwortels worden de stengels, zoodra het zaad rijp is, eenige duimen boven den grond afgesneden waar- door de wortels in kracht toenemen. Op de bedden, die ledig geworden zijn, kan men groote en kleine, witte en roode sluitkool, kleine, vroege, gele savoiekool en bloemkool zetten. Tot wintergebruik zijn het best geschikt de roode winterkool, de kool van Anjou, de 3*



		,\'jr,
		DE MOESTUIN.


		Chou-vert de Provence en de Kanadasche kool, omdat deze eerst in het derde jaar zaad dragen. Het zaad moet dun gezaaid worden, nadat de bedden vooraf enkel met de hak en hark bewerkt zijn. Dergelijke bedden worden in Au- gustus ook bezaaid met veldsalade, zoowel groote als kleine rondbladige; doch deze laatste moet dichter gezaaid worden dan de eerste, die men zelfs, wanneer zij te dicht opkomt, moet uitdunnen. Deze bedden moeten van onkruid zuiver gehouden worden. Verder zaait men rapunsel, waarvan men het zaad een- voudig op den grond strooit zonder het onder te harken; voorts: wortelen tot wintergebruik, waarvan men tot in April genot kan hebben; bij harde vorst dekt men deze luchtig met eenige ruigte; even zoo ook den ajuin dien men in deze maand zaait om den in de kelders bewaarde" win- ter-ajuin te vervangen; � zomer- en winter-uien, om vroeg- tijdig in hot voorjaar groene uien te hebben (het loof ver- d wij ut wel gedurende den winter, doch komt in Maart of April weder te voorschijn); tuinkers en lepelkruid tot ge- bruik in \'t voorjaar, � engelsche spinazie in goeden, vet- ten grond; winterspinazie (in goeden grond, dun zaaien of na het opkomen uitdunnen), kruikooi, om daarvan in \'t voorjaar de bladen te gebruiken; � peterselie (in drogen grond) en kervel tot wintergebruik; � zomerandijvio (in vetten, vochtigen grond, dun gezaaid, zoodat de planten eene ruimte van 10�12 Cent. hebben, daar zij niet mogen verzet worden); winterrapen, in niet te vetten of versch gemesten grond: men verkiest hiertoe het best de lange witte raap; zoogenaamde fransche zuring, om de gewone zuring te vervangen; � winterkropsnlade, hetzij voor weeuw- plantjes in \'t voorjaar, hetzij om op goed geluk af te la- ten staan, waardoor men dikwijls bij zachte winters vroeg



		AUGUSTUS. 37

		in \'t voorjaar kroppen kan hebben; � schorsoneren, tot gebruik voor den volgenden zomer, in diep omgespitten, met ouden, verganen mest toegemaakten grond. In het begin dezer maand plant men boerenkool. Ook kan men nog winterbloemkool op warm gelegen bedden verpoten, waartoe men stevige, niet spillige planten verkiest, en men moet deze dieper in den grond zetten dan de vroegere soorten; insgelijks winterandijvie en selderij. Te- gen het einde der maand wordt St. Janslook verplant. De engelsche spinazie vermenigvuldigt men door de planten te scheuren; op dezelfde wijze geschiedt de vermenigvuldi- ging van lavendel, melisse, thijm, salie, valeriaan, kruize- munt, pepermunt, tripmadam of huislook, hijsop en andere geurige kruiden. In deze maand kan men ook nog krop- salade op warm gelegen bedden planten, ofschoon het zeer onzsker is, dat men daarvan eenig gebruik zal kunnen hebben, daar dit van het meer of minder gunstige herfst- weder afhangt. Zekerder zal men slagen, wanneer men de saladeplanten in eenen kouden bak zet, waarmede men ook nog de beide volgende maanden kan voortgaan. Deze bak- ken kunnen zonder glasbedekking blijven, totdat koude of veel regen het opleggen der ramen noodzakelijk maken. Op die wijze zal men steeds van versche kroppen voorzien zijn, totdat men die uit de broeibakken kan krijgen. Koolrapen en selderij worden gehakt en van de uitloo- pers der laatste, nieuwe bedden aangelegd; men kieze hier- toe die welke goed geworteld zijn, en bevrijdt ze van alle zijranken. Om goede en vele aardbezi�n te verkrijgen moeten de bedden hoogstens alle drie jaren vernieuwd en jaarlijks met goed verganen mest voorzien worden. � De rijpe bolgewassen, zoo als uien, enz., worden opgenomen. Aan de kool-, wortel- en knolgewassen ontneemt men



		AUGUSTUS. 39

		heden, Keen\'s Seedling, Sir Harry en Brown\'s Wonder. Deze potten worden op een warm en tegen de winden be- schut rabat in den grond gezet, en bij droogte begoten. Bij invallende vorst dekt men ze met rietmatten, en brengt ze later in de trekkas over. � Die planten, welke men later in de broeibakken wil overbrengen, plant men nu insgelijks op een warm gelegen rabat, op genoegzaam verren afstand van elkander, om zo naderhand met eene aardkluit te kunnen opnemen. Bij de broeibakken heeft men alleen de zorg voor de meloenen; naarmate de warmte der zon vermindert, moet men spaarzamer begieten; want door te veel water wordt de vrucht smakeloos en waterig. Onder de rijpende vruch- ten legt men leien of glasruiten.

		SEPTEMBER. Met het inzamelen der verschillende zaden gaat men in deze maand op dezelfde wijze voort als in de vorige. Thans is rijp het zaad van uien, aspersies, prei, beet- en man- gelwortel, augurken, wijnruit, ma�s of turksch koren, snij-, princessen- en bruine boonen, enz. Wanneer men niet van plan is om aspersie-zaad te winnen, dan doet men veel beter om het niet rijp te, laten worden, maar de nog groene zaadbesjes tijdig af te plukken, zulks versterkt de planten uitermate. Met het afnemen van het basilicum- zaad mag men vooral niet te lang wachten , daar het zeer gevoelig voor de koude is. Het is best, die planten van dit kruid, waarvan men zaad wil winnen, in potten te zetten en deze in het najaar, wanneer men bevreesd is



		�il
		SEPTEMBER.


		pastinaken en radijs; thans en later, zoolang de grond open is, kan men witte* en boerenkool, bernagie, boonenkruid, winter-andijvie en dille zaaien. Uit de thans gezaaide win- terandijvie kan men het volgende jaar zaad voor zomer- andijvie winnen. Indien men de planten niet reeds in den herfst verkiest te verzetten, zoo mogen zij althans niet te dicht bijeen staan, omdat zij anders lichtelijk verrotten. Op warm, zoo mogelijk zuidelijk of zuidoostelijk gelegen plaat- sen, die door muren of schuttingen beschut zijn, zaait men bloemkool en kropsalade, voor weeuwtjes-planten, hetzij om dezen later in de broeibakken over te brengen, hetzij voor den open grond in het volgende jaar. In het laatst van deze maand zaait men ook, zoo men verkiest, op rabatten tegen schuttingen en die men dekken kan, wortelen, ver- mengd met salade, waarvan men, bij eenen niet al te strengen winter, vroeg in het voorjaar jonge worteltjes kan oogsten; doch bij strenge winters mislukt dit veelal; in welk geval echter niet veel meer dan het zaad en een weinig moeite verloren wordt. De bedden of rabatten met winterspinazie en winterkool zuivert men van onkruid, zoo als over het algemeen in deze maand voor de vernietiging van onkruid gezorgd moet wor- den, daar dit anders lichtelijk bij de toenemende vochtig- heid de overhand krijgt, tot groot nadeel van het gezaaide en gepootte. Van de aardbezi�n neemt men de nieuwe uitloopers weg, snijdt in het laatst der maand het loof der aspersies af, en bepoot de bedden met winterandijvie. Ook van de artisjokken neemt men de stengels af, zuivert de bedden van onkruid; terwijl men van de uit zaad geteelde artisjokken reeds rijpe vruchten kan oogsten. Men kan in het laatst dezer maand reeds de winterandijvie opbinden, om ze goed geel te doen worden.



		42 DE MOESTUIN.

		Tegen het einde der maand worden winteruien, chalot- ten, ajuin en knoflook verplant; insgelijks selderij in grep- jes, om later gemakkelijk te kunnen aanaarden. Op de ontledigde bedden zet men winterkool, boerenkool en brus- selsehe spruitkool. Indien in de vorige maand geene aard- bezi�n-bedden zijn aangelegd, moet men zulks thans niet langer uitstellen, daar het anders daartoe te laat wordt. Ten einde de wortel- en knolgewassen gedurende den winter voordeelig in den kelder te kunnen bewaren, brengt men reeds zand in denzelven; met het einde der maand kan men een begin maken met die gewassen uit den grond te nemen. � De erwtenrijzen en boonenstaken, die hebben uitgediend, worden geborgen. �\'� Bedden, waarvan de vruch- ten zijn ingeoogst, behooren, indien men ze niet meer denkt te bepoten, vooral wanneer het stijve kleigronden zijn, nu reeds te worden omgespit, waarna men ze laat leggen om den grond losser te doen worden en ze in het voorjaar, na bemesting, op nieuw te bewerken. � Insgelijks zij men bedaeht om voor den noodigen mest te zorgen, indien dit niet reeds is geschied. Selderij en meer andere gewassen moeten gehakt en aan- geaard worden. Wanneer de verplantte bloemkool te hoog en te welig opschiet, waardoor het te vreezen is, dat zij geene of slechts kleine vruchten zouden geven, verzet men die in het begin dezer maand en aardt vervolgens de plan- ten aan. � De koolplanten, die den winter over in den open grond blijven staan, moeten in het begin der maand, op hooge, tegen den wind beschutte bedden, waar zij in \'t voorjaar eerst tegen den middag zon krijgen, verplant worden. Zoodra de nachten koud beginnen te worden, moeten de bakken, waarvan de ramen afgenomen zijn, wederom



		13
		SEPTEMBER.


		met deze gedekt worden. � Men legt nog koude bakken aaii voor kropsalade. � Ook maakt men toebereidsels voor het aanleggen van warme bakken in de volgende maan- den, met het repareeren en schoonmaken der kistingen, bak- ken en ramen. De mestbedden voor de champignons wor- den thans reeds aangelegd.

		0 C T 0 B E E. Dadelijk in het begin dezer maand zaait men winteruien, prei, winterspinasie, winterkervel, veldsalade, gele en witte wortels, haverwortels, peterselie, rapunsel, winterkers, winterandijvie en witte kool. Het wortelzaad kan men met kropsaladezaad vermengen, waardoor men in het voor- jaar krachtige weeuwtjes-planten zal verkrijgen. Ook kan men op warm gelegen rabatten als nog kropsalade en bloem- kool zaaien voor weeuwtjes, waarvoor men mede afzonder- lijke bedden ter verplanting aanlegt. Winterkool kan thans verpoot worden. De akkers, waar- op men\'die plant, mogen noch te vochtig, noch te droog zijn; ook is het beter dat dezelve niet de ochtend", maar de namiddag-zon hebben. Insgelijks plant men thans de wintersalade op eene beschutte plaats, */a decimeter van el- kander, en bij vorst zonder sneeuw bedekt men die met blad; alsmede kool van Anjou, Chou-vert de Provence en Kanadasche kool. De planten der engelsche spinazie worden, indien zij reeds kunnen worden verzet, op een vet, wel toe- gemaakt rabat 1 voet van elkander geplant. De zomer- marjoleinstokken, die men den winter over wil houden, neemt men met eene kluit aarde uit den grond en plaatst