|
1
Instituut voor
Oudgermaanse Talen ■r\\ F C-ZZ-l-C
■ I
!
4 |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
/v\\w lo^"5>
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
|
r
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
«.s
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
BRIEVEN
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
El
|
ft
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
di
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ft
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
<3
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
UTT
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
il «T
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
T
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
(?
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
—-o«S>§jg-—
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
(5
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ljüuwert ,
H. KUIPERS,
1879.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
"
■f ET
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
|
|||||||||
|
Skinking üt \'e neilittcn boekerij
fan Kees Tjemmes van der Meer
\' berne 4 Juny 1864 to Molkwar -
hwaens leafste wurk de stüdzje fan Fryslans tael en skiednis wie. |
|||||||||
|
(
|
|||||||||
|
flW7 y<r-i
|
||||||||||||||||||||||
|
;
|
||||||||||||||||||||||
|
c^~
|
||||||||||||||||||||||
|
7^- "2-2- /-e
BRIEVEN |
||||||||||||||||||||||
|
FEN IN
|
||||||||||||||||||||||
|
UTTIR
|
||||||||||||||||||||||
|
—-i>sS<^o-—
|
||||||||||||||||||||||
|
; UNIVERSITEIT UTRECHT
|
||||||||||||||||||||||
|
A06000029249475B
|
||||||||||||||||||||||
|
2924 947 5
|
||||||||||||||||||||||
|
J
Ljouwert , H. K U I P E R S,
1879.
|
||||||||||||||||||||||
|
te Utf"ecF
|
||||||||||||||||||||||
|
/•\'
|
||||
|
Printe by J. R. Miedema, to Liouwert.
|
||||
|
t
|
||||||||
|
BRIEVEN FEN IN SKUTTER.
|
||||||||
|
i.
Ja minsken I ik bin nou ek skutter wirden. Do ik
okkerjüns mei min jas mei glêdde knopen, in broek mei \'n wite bies, in sjako op \'e holle , de patroantas op \'e rêch, de koppel mei it slakkestekkershüske om de mil, en it gewear op it skouder de keamer instapte, sei min wiif tsjin my: »Fy! meitse mar as de wearloch daste foart komste, ik mei dy sa net foar min eagen sjen!" Nou, sjea derl ik stoe forbüke. »Ik mei dy sa net sjen!" — dat hie min wiif nea earder ts]in my sein, sels net do ik forline winter, do it sa glêd wier, mei in skilde noas thüs kaem. Soach ik er nou den sa raer ut? En ik wier oars sa kreas klaeid for in skutter. Ik hie fen in üttsjinne skutter in omtrint gloedny pak mei al sin tabihearren oernomd. Ho brik en ünrjuchtfeardich, oars net ? dat min net allinne in de stedden jins kostelike tiid forskutterje moat, wils \'t hja op it platte lan mar in namme skutters binne, mar dat min hjir den op de keap ta for jins eigen duiten ek yet in pak for in fiftich göne oanskaffe moat. Dübeld skea! Earst de ütjeften for sa\'n uniform en derby dy skoandere tiid. — »Time is money," seit de Ingelsk- man, dat wis for in bulte minsken in wier sprekwird hjitte mei. Ik stapte de keamer ut en kroaske as in dief de tsjusterste strjitten. lSns. It wier krekt as fielde ik my forlegen en biskamme oer de hege ear om in sa\'n glean |
||||||||
|
2
|
|||||
|
pak troch it ljocht to stappen. Ik kaem in bitsje foar
ach ton in de maneedsje, hwer de nybakte skutters it eksersearjen leare moatte. Om acht ure kommandearre in infanteri-ljutenant: aantrede." Fen de 120 of 130 skutters wieme in great fiftich fen allerhande stand, gelove en klaeyinge opkomd; der wieme bynammen forkate by, dy in boargerklean komd wierne, omdat hjar pak yet ünder snidershannen wier, wils \'t in oaren wer it forpofte om sels in pak to keapjen. Op it kommando »antrede" postearden wy üs in twa
rigels, de greatsten foarop , de litsten efteroan. In alde skutter-sersjant plakte, ef Ijeaver smiet üs torjuchte, wils \'t hy nou en den immen tasnaude, dy net krekt op sin plak stoe: »kan je dan godver.... niet zien, dat jou voorman kleiner is ?" Ik hie tocht dat it by de skut- tery hwet fatsoenliker taging as by de soldatery ; dat hja ünderskie makken twisken «burgers" en «negers ," lik as hja üs wol neame; mar it foei my just net mei, moat \'k sizze. Do wy allegearre sa hwet to plak stiene , naem de ljutenant wer it wird en fortelde üs, dat er alle wiken tryeris jüns fen 8 oan \'t 10 üre ta, in de maneedsje gelegenheid wêze scoe, om it eksersearjen to learen , tsien wike lang. Hy drukte üs op it hert, om foaral trou to kommen, hwent hwa nei dy tsien wike öfeksersearre waerd, keam in de earste ban en hoefde mar ienris in de moanne üttotsjen. De domkoppen moasten alle fiertsien dagen ütrukke. Do waerden wy in heapkes fen acht of tsien öfdield en elk heapke krige in mstrukteur. Nou scoe den de bear fen \'t kjetting komme. Wy moasten üs gewear tsjin de mürre oansette, op in rige stean gean, wils \'t üs inslrukteur in litse oanspraek halde, dy omtrint hjirop delkaem: Hy wier net in rou en strang man, dy sin |
|||||
|
3
|
|||||
|
»jongens" mei brommen en flokken it eksersearjen leard. —
Né ( sin »principe" wier, om it er mei goedens en in moai praetsje in to jitten. Aa wy nou mar bigripe koene en woene, den stoe hy er üs foar in, dat wy earste bazen waerden. Do bigün de grap : «geeeeft... acht! reeechts... om! voooorwaarts... marsch ! op \'t skou... der... \'t geweer, op de plaats... rust! ensf. Us instruk- teur wier in grappich en praetsk man. As immen it for- keard die, den wier it: «herstel!" en den forlelde hy üs, dat «herstelle" gjin «verstellen" bitsjutte. It léste woe sizze «broeklaepje" ef sa hwet; mar »herstelle" wier : yette ris oerdwaen. Mei de nye spelling wier hy net op de hichte, sei hy, dêrom sei hy fen palm , inpleats fen... fen... «ja! hoe heet dat ook maar weer... ?" — «Deci- meter!" holp ien fen de skutters him op de hichte. »Ja juist! dizemeter ?" Sokke geastige setten , dy hy by bul- ten opdiste, wieme doch wol alleraerdichst, oars net ? Wis folie better as godver... en blik... Wy stoene alle ameryen «op de plaats rust," hwent üs master wier in frjün fen in praetsje, bynammen fen geastige pittige setten en grappige potsen en ütlallen. Mar op sin tiid wier hy ek wer alhiel end al de meardere; as ien fen sin «jongens" hwet al to fry waerd in sin ütdrukkingen en de afstan forgeat, dy er twisken in skutter en in generael... ik wol sizze in sersjant, bistoe, den wier it «basta!" Hy fielde sin mearderheid sei hy. Twisken bei- den in Hts grapke, dat koe; mar oars wer elk in sin eigen rang en steat. En wy marsjearden wer hast oan de knibbels ta in \'t stin om. Sa ging de jün foarby; om tsien ure wier \'t ófroan en ging elk sin wegen. Do ik thüs kaem en min uniform tsjin boargerklean forwiksele hie (hwent oars wier ik bang, dat min wiif bigün to |
|||||
|
4
|
|||||
|
kommandearjen: «voorwaarts... marsch !") fortelde ik
hjar hwet der al sa hwet bard wier, en bynammen ek dy aerdige geastige setten fen üs histrukteur. Marhjasei: »hald mar gau op mei dy laffe teltsjes; as jimme dat dêr leare inpleats fen eksersearjen, den is \'t dübbeld skande, dat jimme dy skoandere tiid mei dat Janklassenspil to siik bringe moatte. Scoe min wiif ek gelik habbe, — hwet tinkt jimme? II.
It wirdt, tinkt my, ek hast ris tiid . dat ik jimme it
ien en oar oer üs krichssaken meidiel, oars mochten jimme mülk tinke, dat de skutter in de twiskentiid sa krich- suchtich wirden wier, dat er nou al as frywilliger ünder de Eussen tsjinne en mülk op dit eagenblik in grouwe turk krekt in blauwe bean in \'t gat stjürde. Né, ik bin yet de freedsomme man fen altiid! Wy
wirde nou al hele bazen in \'t eksersearjen, kin \'k jimme sizze. Wy binne nou sa fier al hinne, dat wy in twa ge- lederen , dat wol sizze, in keppels fen sahwet tritich of fjirtich dapperen marsjeare en eksersearje. It marsjearen woe in \'t earst net flotsje, hwent troch dat de skutters de gewearen yet allegearre lang net allik op it skouder lizzen hiene en de iene hwet minder kreftich op de kolf drukte as de oare , hearde min soms by it ^rechtsomkeert," sa\'n wapengekletter, dat as min de eagen ticht kniep, min swarre scoe, dat hja elkoar mei de banjenetten it libben sür makken. Wy habbe de lading ek al leard. Dat giet in 17 tempo\'s en nou komt it er mar op oan, om mei tel 17 krekt it gewear wer by de punt fen derjuch- terfoet to habben , sünder in biweging oer to slaen. Jimme gniskje allicht en sizze in jimme sels: jnou ja, dat sco |
|||||
|
5
|
|||||
|
ek hwet wêzze!" Mar eale lansliuwe! stel jimme laeit3en
mar üt ta dat üs nye minskefordilgingsminister, de »rês- tende skuttery" mülk binnen koarte tiid ek oan \'t ge- wear set. It moat tominsten wier wêze, dat sa\'n lading, as min dat in in skoft net dien nat, yen bare gau for- eart, hwent in skuttersljutenant, dy it ien fen üs , dy it forkeard die, foardwaen scoe, koe it sels ek net klear spilje en earst do de instrukteur it him foardien hie, skeat it him wer to binnen. Is nou it gewaer laden (sa beare altiid, hwent der komt gjin koegel in) den is \'t: »leg aan," en den moatte wy elts mar in mikpunt kieze, dat trochgeans op in lange ef koarte skutter dy foar üs stiet ütdraeit. In inkelde kear moatte wy fjürje, mar den heart min fen sels oars net as it knakken fen de 1 wannen, hwent it is yet altiid sabeareboartsjen. Ik scil jimme nou al dy oare maneauvres mar net forklearje, hwent as de tiid komt, dat it commando : »Haye, draei din gat hwet nei Pieteromme stek!" wer troch jimme stille doarpen klinkt en de protters troch it kletterjen fen \'e blanke banjenetten üt binaudens op inkelde sjako\'s in wit en swart plak efterlittende, forskrikt üt de beammen fleane en hjar op it hoantsje fen de toer del sette, om jimme in fugelperspectief üttofluitsjen, den is \'t yet ier genóch, omdat allegearre to learen en den scille jimme wis üt it djipst fen jimme herte suchtsje: »Zalig, toen wij nog rustende waren." Lik as by alle dingen, habbe wy by üs ek inkelde ünwilligen, ünforskiiligen en dommen. It giet dy lesten krekt as wilen min hün, dy as ik tsjin hem sei: »Zit op!" op \'e rêch lizzen ging. As hjar kom- mandearre wirdt: slinks om!" den meitse hja: »rechts om," en as der roppen wirdt: ïgeeffc acht," den geane hja «plaats rust" stean. Nou, den is \'t best to bigripen, |
|||||
|
<i
|
|||||
|
dat de instructeurs en üs ljutenant-adjudant der soms
koegels by wirde en net: wil je asjeblief, mijnheer ? spilje, as der by it marsjearen güden ünder binne, dy, in pleats fen as ferm ut de kluten skettene kearels, mei »Brust voraus, Kopf in die höh, Augen zum Himmel" en mei in flinke tred, der twisken in bongelje krekt as in alde knol foar in trekschip. Us ljutenant wier den okkerjüns ek sa noartich, dat
er üs driigde, dat wy allegearre in \'e twade ban bljuwe scoene en dat er der minder op sjean scoe of min bihoarlik eksersearre, as, ho faek min de lessen bywenne hie. Nou scille jimme sizze: »it is net rjucht dat de goeden it mei de tsjoeden üntjilde moatte en dat it er minder op oan komt, ho faek min by de lessen mankearre hat, as ho min eksersearret. Mar eale lansliuwe, dat komt omdat jimme fen sokke militaire saken net it rjuchte bigrip habbe en jimme oprjuchte Frie- zen alles mei de jelne der rjuchtfeardichheid öfmiette wolle. Forliden snjün moast de fjirde compagnie inspectie
halde ünder de waech. Dèr stiene sa hwet in tachtich man lik as bütterfetten op twa rigels, wilst de skuttery-officie- ren üs wapens en klean neiseagen. Do waerden üs nammen öflêzen; dy er net wierne kri-
gen allegearre (?) in streekje, de sersjant sei, dat as der bran wier en de klokken bigünen to klippen, wy allegearre ünder de waech by elkoar komme moasten, meioarewir- den, wy hiene »brandpiket." Dat is ek al sa\'n ünding. Hwerom litte hja de soldaten dat net dwaen, dy dochs mei de siel ünder de earm rinne en litte den de boargers elk for sin eigen have en güd soarch drage as der bran is ? Dernei dripte de iene nei de oare öf en ringen boarten
de litse jongens op it selde plak, dér wy greate minsken in heal üre to foaren boarte hiene. |
|||||
|
7
|
|||||
|
As immen in nye post krige hat, den freget min al
gau: »Nou! ho bifalt it jo in jins nye bitrekking ?" En sa scille jimme my mülk ek freegje: «ho bifalt jo
it skutterjen ?" Min man I tige min I Ik hab in bihoarlik rom gewisse, mar dit kin ik dochs mar net mei min ge- wisse goed fine en oerien bringe, dat wy dy skoannere tiid sa deadsje moatte, om üs in de moardnerskinst to oefenjen. De moardnery »en détail," wirdt troch strange wetten
sa folie mülk de kop indrukt, wilst it freechstik fen de moardnery »en gros" in bulte skrandere hollen beuzich haldt, dy tinkt my hjar tiid better bistelden en fry hwet mcar de tank fen it hele minskdom fortsj innen, as hja hjar grize nierren praktisearren om lis op de iene of oare wize in bisteanbere frede to bisoargjen. III.
Wy habbe üs wintersliep üt. Forline wike waerd üs
oansein, om op moandei de 8 April «inspectie" to halden in de manége, dat likwol letter foroare waerd in »Gym- nastikskoalle" — wis, omdat de tentoanstelling-bistjür- deressen in de manége oan \'t hüshimmeljen binne. My tochte, üs «Superieuren" hiene dat foaröf wol witte moat- ten; hja hiene den de advertensiekosten fen de Ljouwerter krante en it advertensiebledtsje bisparje kinnen. Mar hwet praet ik nou ek wer — it komt in «militaire zaken" ommers op in goune mear ef minder ek net oan. Nou den, — hjoed neimiddei omhealweiseisenmoasten
de skutters fen de 2e en 3e Compagnie «inspectie" meitse in de Gymnastikskoalle. It gebou wier der likwol net op inrjuchte, om sa folie striders to bergjen, as hja tomins- ten hwet earmslaeh halde scoene. It spande der den ek |
|||||
|
8
|
|||||
|
bjuster om for üs krichskindige «Superieuren" — hja
spilen it einlings klear. De skutters fen de twade klasse — in stik seis saun in getal (ik Lear net ünder dat tal, Lwont ik Lab min examen foar de Ie klasse lokkicL öflein) dy »twade klasskutters" wearden sa lang in in keamer litten, hwer in pear fen bjarren de tiid koart makke habbe troch in sliepke to nimmen, wilst wy alearde skut- ters" mar oppasse moasten om üs müle ticbt, mar üs eagen goed iepen to halden by \'t exersearjen, om ek net in de twade-klas-kajüt stoppe to wirden. In raer spil scille jimme wol sizze: »de learden yet mear leare en dommen sliepe litte," it wier folie better as \'t riucht oarsom wier. Ja lftnsljue, mar dat bigripe jimme wer net, dat binne skutterssaken en dy binne altiid in bitsje oars as oars. In earste-klasse-skutter fen de Se compagnie, dy in
sin wintersliep it exersearjen hwet skinde forleard to hab- ben, waerd wer in de twade klasse set. Nou bawar, dat neam ik skande! It wier in man, dy
mannicb dübeltsje slüpe litten en in bulte tiid to siik brocht hat, om forlinne winter it exersearjen in de manége to learen, — immen, dy do nei óflein examen in de earste klasse pleatst is en dy nou wer tobek set wirdt, omdat er de «handgrepen" net goed ünthalden hat. Wol by nou wer in de earste klasse komme, den moat hy takomme winter op ny twa ef tryeris wiks üt sin wirk wei rinne om to learen. As de wet ek sa ris handele mei dokters, apthekers , notarissen , abbekaten ensfh. en byge- liks in dokter, dy in patiënt in de groun mastere, in aptheker dy om jild prikswiethout for kinine forkeapet, in notaris, dy sin procenten hwet al to heech oanskruft, in abbekaet dy in pleitsaek forliest — as de wet al dy minsken, dy doch ek ienkear hjar examen öflein habbe , |
|||||
|
9
|
|||||
|
allegearre »degradere" woe , omdat hja de iene foar de
oare troch missetten it biwüs levere habbe, dat hjar de «handgrepea" forleard binne — och, min ljeave tiid — hwet scoene der den in bulte fen dy minsken in trep- pentsje leger to sitten komme. Oer it algemein gong it exersearjen yet al ridlik goed
(for in skutter bynammen), de iene joech de oare soms wolris in staet mei de kolf ef it bajonet, mar dat kaem meast dêrfen dinne, dat wy net folie earmslach hiene. Min bürman stits Claudius Civilis hast mei it bajonet sin ienichst each üt, as it glês hwer hy efter siet (it wier nammenlik in bild fen Claudius Civilis, dat efter in list oan de mürre hong) de pjuk net öfkeard hie. Do de excercitie öfroun wier, waerd der »stilte" bromd
en de sersjant-majoar lies üs de »order" fen de skuttery foar. Ik hab der inkele dingen fen ünthalden. It earste sahwet kaem hjirop del, dat it doel fen de skuttery wier, us in de »wapenhandel" to oefenjen. Sjucb ! dat wird swapenhandel" wol my mar net rjucht oan. Wier it by- geliks, »wapenhantering" den scoé" ik my dea katoen halde, mar shandel" docht my altiid sa tinken oan keap- manjen — en ik leau nou just net, dat it wit fen de skuttery is, om us op to lieden en oan to fokjen ta keaplju in gewearen, sabels en oar moardtüch, ef om de kanonnefabrikant Krupp to Essen in de fjillen to riden. In in oar artikel stoe: »de eerste plicht van den skut-,
ter is »zwijgen." My tochte oars, dat de earste plicht fen in skutter
wier, om in need it heitelan to fordigenjen en dat vzwijgm" ien fen de léste plichten wier. Hwet fierder stoe, dat as de skuttery in de simmer-
soannen in it lan exsersearre, nimmen sterke drank in |
|||||
|
10
|
|||||
|
de patroantas habbe mocht. Ef min der fine koeke ef brette
boltsjes in stopje mocht, dat hab ik net rjucht heard. As in skutter troch siikte forhindere is om de l&n-
exercities by to wenjen, den moat hy foaröf in biwiis fen de officier van gezondheid fen it Bataljon oan de com- pagnie-commandant Instjüre — in biwiis fen in oare dokter wirdt net In oanmerkinge nomd. Hwet scil dy dokter in klanten kryo ! ik leau, dat ik him ek mar ta mm hüsdokter nim. Op it lést waerd lis yet meidield, dat alle skutters fen \'t simmer oan de «schietoefeningen" diel nimme koene, mar ik leau net, dat de oanrin bjustere great wêze scil. Dêrnei werden us nammen oproppen, eltse skutter krige
in reglemint en wilst wy it gebou forlieten, like it my ta, dat Claudius Civilis yet in blik sloech op min bürman — in blik dy sprits: »Feintsje! hiestou my min rjuchter each mar mei din bajonet ütpjukt, den hie ik hjoed gjin eachtsjüge west fen jimme janklaesenspil! Nou, frjünen! oant maye. As de ky in \'t lan komme,
den komme wy er ek in en den diel ik jimme wer it ien en oare mei. IV.
In min léste brief hab ik sein, dat as de ky maye in
\'t lan kaemen, dat wy der ek in moasten. Nou den ! sa binne wy de 6e maye fen de skutstal komd. Om 5 ure de neimiddeis moasten alle skutters op it exercitieplein by elkoar komme. Klokslach fiif ure joech de tamboer it teiken, dat wy us in \'t gelid pleatse moasten. Eltsien moast mar meitse, dat hy sin eigen kompany foun. By it torjuchte setten fen de manskippen, foei der al ris in inkelde ut, dy as preludium to djip in de romer sjoen |
|||||
|
11
|
|||||
|
hie en it gewear net goed mear halde koe sa \'t hearde,
mar de measten, sa wol de platte skutters as ek it ka- der , de ljutenants en sa fierder oan de heechste tüke fen de krichsbeam ta, wieme klear for de saek. It in \'t ge- lid pleatsen gong yet al bihoarlik fluch fen de han (for Ljouwerter skutters alteas) de waernimmende komman- dant stiek sin blanke sabel heech in de blauwe loft, de trommen en dèrnei de muzik foelen in en de lange rige skitterjende sjako\'s en blinkende slakkestekkers kaemen in biweging, wilst de dragers derf en mei in fen krichsfjür fonkeljend each en in echte skuttershalding, onder frjünen en migen,. wiif en bern, dy by honderten lans de wei stoene, in öfskiedswird ef blik tasmieten, in blik dy spriek: »Parwol! Farwol! mar net foar iwich !" Us kom- pany wier allnel efteroan (net alhiel, liwont de skutters fen de twaddo klasse, dos dy, dy der yet minder fen kinne as wy, wierne de aldereftersten). Wy koene fen de muzik sahwet neat hearre en nou kinne jhnme wol bigripe, dat eltsien der sin eigen pas op nei halde, hwer- troch min, inpleats fen ien ferme pas to hearren, swarre scoe (as min de eagen ticht hie — dat sprekt) dat der in keppel hinders de diik lans rounen. Us skutterymuzik is (sa hab ik tominsten wol ris sizzen heard — ik sels bin just net sa\'n greate kenner derfen) by sokke gelegenheden net sa goed as Dunkler\'s. En dat is ek gjin niget, hwen* ik seach der letter muzikanten by, dy ik nea as sokken kend hie, en ik tochte sa al by my sels: sscoeno dy mannen op sa\'n dei sa mar in ienen in soarte fen in muzikale injouwinge krye, ef scoene der mar in stikmannich spilljue by elkoar klaud wirde om mar in great corps to kryen; op de selde menear as by greate sjongselskippen , hwer faek in hele bulte ünder binne, |
|||||
|
12
|
|||||
|
dy mei de miile thicht sjonge, eft mei de müle
iepen heislike falsk sjonge. Nei in koarte «marsch" ef ljeawer »gekring" troch in skare fen manljue, frouljue en bern kamen wy einlings in it lan oan. De divisie- commandanten kamen foar en krigen hjar «instructies" fen de commandant. Ik for my hald it er foar, dat lija al lang mei elkoar öfpraten hiene, hwet hja mei üs ek- sersearje scoene en hja hjar leske goed fen buten leard hiene, dos, dat it mar for de foarm wier. Nou bigun dan de eksersitie; mar ik scil jimme de
commando\'s mar net allegearre fortelle, alhowol dat for my just gjin swier wirk wêze scoe; hwent wy moasten eltse kear wer it selde — fen foarren of oan. Moasten jimme den sa inpipere wirde om it nea wer to forjitten, scille jimme mülik freegje ? Né , dat net! mar de oar- saek dat it «herstelle" eltse kear oer de griene weiden klonk, laei him oan üs learmasters sels. Ef de divisie- commandant sin les forgetten hie, ef dat de bataljons- commandanten en fierdere sersjanten en korperaels sa stom wieme ef de eagen en earen fol heidebranderyriik hiene , dêr kin ik fen sels as platskutter net oer oardiele; mar dat it in eksersitie wier, der sels in rekrut de skouders for oplüke moast — dat stiet sa fêst as in mürrel Den stiene wy wer mei de regen tsjin elkoar oan, as woene wy as «wapenbroeders" neat mei elkoar gemien habbe, om foart dernei tsjin elkoar oer to stean, as wierne wy skieringers en fetkeapers , dy klear stiene om op elkoar in to hakken. As de skutters net wizer west hiene as de commando\'s fen de bifelhabbers , den wierne der grif in keppel in de sleat rekke, hwent de rigle striders wier by it «zwenken" langer as it ein lan, dat hjar fen de sleat skaette en der waerd gjin halt cominandearre. Hie |
|||||
|
13
|
|||||
|
in infanterie-ljutenant it commando hawn, dy hie wis
sein: »door de sloot godv....., jelui moet door de hel
vliegen als ik het beveel!"
Nou! sa wreed binne üs chefs gelokkich net; hja seine
der neat fen do de skutters üt eigen biweging in de flot- gêrzen »halt" makken. Us supérieuren leine eltse kear mei elkoar oer heap; de iene bigriep de oare net, hja harrewarren in elkoar om, dat de fügels forskrikt in it blau fleagen , sels brükten ef misbrükten hja üs Ijeaven Hear\'s en sin soan\'s namme slach op slach, as hja elkoar net fietsje koene. Ik kin net sizze, dat dat gekreau just bifoarderlik wier for de «discipline," hwent de skutters stiene soms to skodsjen fen laeitsen en hiene allerhanne smeulske praetsjes, as hjar chefs elkoar efkes it hier üt- kjimden. De «officier van gezondheid" kuyere ek ïn ij lan om, mar hat for sa fier ik wit sin ridskippen net brükt en hat sïn jild dos fry hwet makliker fortsjinne as dat wy üs skoandere tiid, us eftermiddei forskuttere habbe. In it heal ure skoft gongen de «officieren" in in tinte, wïlst wy »skutters" de griene weide ta sitpleats en de blauwe loft ta seildoek for ljeaf nimme moasten. Alho- wol ik jimme de léste kear skreaun hab, dat der in it lan gjin sterke drank tape wirde mocht en de skutters it ek net in hjar patroantas mei nimme mochten, wier der by ófrin fen it skoft dochs yet in dronkene skutter, dy üt it gelid wei moast. Hwer hy dat skipe hie, bigrip ik net, in potsemakker sei, hy hie efkes in de officierstinte west. Ltk as oan alle dingen in ein komt, kaem der ek oan üs eksersitie in ein. De muzik kaem wer foarop en dêr gong de lange trein wer nei stêd ïn, wilst de skare minsken, dy by de wei en strjitten lans stoe, yet oan- groeid wier. Wy gongen de »Grachtswal" en de »Tuinen" |
|||||
|
u
|
|||||
|
lans (dy selde potsemakker sei, dat dit barde, omdat de
waernimmende commandant op de «Tuinen" wenne) en waerden by de hinstestallen frylitten. De skutters wieme wirrich en de dei wier oan ein. V.
Wy habbe in swiere eftermiddei hawn en lik as in ald
krlchsman nei de slach in sin tinte sit om op sin deade gemak (?) oanteikening to meitsen fen hwet der dy deis bard is, sa wol ik, wilst ik min skutterspak for husjas en pantoffels forruild hab , jimme wer it ien en oar meidiele en as den de tabaksriik ut de lange piip statich in wolkjes om my hinne kronkelet, den forbïldsje ik my, dat it de kruddamp is, dy mülik üs Ljouwerter skutters yet ienris in de noas lüke scil, as wy for de ear en bilan- gen (?) fen it ljeave heitelan op de fyand ïnbarne en dêr- mei teane, dat al habbe wy it scjitten ek mar sa beare leard, wy dochs ut üs sels witte , dat wy de loop fen \'t gewear op de fyand oanhalde moatte. Langlêsten sei in bisfeint, dat as de Ljouwerter skutters ris sikerwier in \'t fjür kamen, dat hja hjar den mar deaienfüldich hakte moasten, lik as it op de exersities giet, him thochte den koe de fyand, as by sokke fiks gediciplineerde krichsmannen tsjinoer him seaeh ünmüglik it laeitsjen litte — en hwa laket kin net scjitte — to minsten net mikke, dat sprekt as in boek. Mar ik dwael öf. Hjoed neimiddei, de 3 Juni, binne wy for de twade kear in de slach — ik wol \'sizze: in \'t lan west. Om fiif ure wier \'t wer: »antrede." It hong der earst al wakker 5n, om \'t spil marsfeardich to kryen, mar lt lokte dochs en hwet langer dat dürre, hwat koarter wy in \'t lan hoefden om to wadsjen. Dron- kene skutters hab ik dizze kear net sjoen; dat kaem wis, |
|||||
|
15
|
|||||
|
omdat it !n de léste dagen hwet dampich waer wier; den
binne de minsken mülik net sa toarstich as hwennear it sinnich en droech is. De polisie hie wer drok wirk om de wei f or us to banen
troch in skare fen nysgierrigen, dy us, lik as de foarige kear, ünder allerhanne smeulske praetsjes, gekoanstekke- ryen en skimpskotten oan it lan ta brochten. Detwadde klas skutters makken ek dizze kear de efterhoede ut. Do hja de foarige kear by it nei stêd gean in hiele poas efter de greate armee oansjouwe moasten, binne der in stik- mannich ut nidigens oer dy ünrjuchtfaerdige hannelwize ut de gelederen weirün en nei hüs kroaske. Sa \'t ik beard hab, binne dêrfen güds for tsien güne In de boete slein. It is ek skande, dat hja dy twade klas skutters op sa\'n
menear negerje en dy minsken as kweajongens op in hoeke ten it lan exersearje litte, en hjar by \'t nei hüs tsjean alhiel efteroan komme litte om troch jan en alleman ütlake en biskimpe to wirden. De skuttery is al üngelokkich ge- noach, hja hoeve it de boargers wrichtich troch sokke dingen net sürder to meitsen, hja krye der den yet folie mear it hekel oan en wirde hwet langer hwet ünforskilli- ger. Us «superieuren" binne ek boargers lik as wy — de iene is manufacturier — in twade is abbekaet — in thredde pompierhandeler ensf., mei oare wirden, it binne gjin mannen fen it krichsfak en hja moasten dêrom ek insjean, dat it hjar plicht is om dy lést, dy op de stêdsboargers leit, safolle mügelik to forlichtsjen, ïnpleats dy troch sokke ünsinnige ütfinsels yet drukkender to meitsen. De ky hiene spinasiebarrikades In it lan makke, wis
om üs In it springen to oefenjen! Ho linich ek om dy bultsjes hinne draeid waerd — it naem net wei, dat der in hiele bulte skutters mei griene ondereinen thüs kamen. |
|||||
|
46
|
|||||
|
Ta straffe sieten dy earme ky oan in stek fêstboun en
moasten it oansjean, ho it krlchsfolk bjar skoander iten fortrape. Ik lrege in skutter nest nry, eft hy ek heard hie ef
der binnenkoart ek in nye majoar by us skuttery oan- steld wirde scoe. Ik sei sa fierder, dat it wol folie aerdi- ger likje scoe as der in majoar op in hinder foar sin krichsfolts ütried. Dêr sit him krekt de knoop, andere hy — de hlnders binne tsjinwirdich fiersten to djür en bokken to gemien —( en ek to koppich; dy bisten habbe by tiden de kop wol ris hwet to leech en it gat to heech en den is \'t in swier stik om sitten to bliuwen. Oer it eksersearjen sels fait net folie to sizzen; üs divisie-com- mandant liet us bokselje — dat siz ik jimme. It. »zet af \'t geweer!" en «plaats rust" wier for üs allike maklik en noflik as in fearren bêd foar in hantsjemier. « Us ljutenant hie leau ik in lits bokkeprükje op; hy
draeide him, as der ris ef kes lake eft praet waerd, sa nidich om en seach sa brimstich en swarfc, dat min der fen skrikke scoe. Hy frege in skutter: »denk je dat wij het voor ons pleizier doen ?" As üs bataljonsorder net sei »de bek halde," den hie ik\'him andere: »Wis man! for jimme plesier, oars hoefden jimme dat officiers- posje ommers net oan to nimmen — it is gjin moatten, mar frye wille I" Great seil de skrik west- habbe, scille jimme wol sizze,
do wy in de fierte de fyand oankommen seagen. Ja wis, — de fyand! In fiertich soldaten mei grïslinnenske broeken oan en lodden op it skouder kamen it lan insetten en in bltsje letter trye ljutenants (dy hiene likwol gjin lin- nenske broek oan). De Fransken! de Prusen! klonk it troch de skuttery- |
|||||
|
17
|
|||||
|
gelederen. It gong likwol net op in kryen — üs waer-
nimmende commandant spriek in wirdsje mei de Ijutenants en skint hjar ünder it eacli brocht to habben , dat as lija net goedskiks weromkearden, hy ris teane scoe, dat al wieme üs patroantassen ek leech en de slakkestekkers stomp, wy likwol net bang wieme for in hanfol Bulgaren, dy net ienris gewearen — ja sels gjin heaforken hiene, mar mei lodden en slaeyen biwapene wieme en hjar holle ta in smoarch grislinnensk pak ütstieken, inpleats fen lik as wy mei üs gledde knopen en blinkende sjako\'s en ge- wearen in de sinne to skitterjen as ljeavenhearsingeltsjes. Tominsten hja dripten wer óf.
Fen it healüre skoft waerd goed brükme makke, min
koe sjean, dat de manskippen wirrich wieme, hwent de measten laeyen ringen, sa lang as hja woechsen wieme, oer it griene fjildtapit. Foar acht üre wieme wy al wer in de stêd en waerden
op de lange piip fen skutter wer frije boarger. My thochte, as hja de twadde-klas skutters straffe wolle,
omdat hja de frywillige wintereksersities in de meneesje net bywenne habbe, den moasten hja hjar nei Tsjutsklan stjüre om keizer Wilhelm ta searewacht" — ik wol sizze — ta »liifgarde" to tsjinjen; hja scoene den wol leare om op hjar iepenst to wezen en my thinkt, nimmen scoe it den mear weagje om op him to scjitten. VI.
Yet in pear kear nei it lan en den habbe de skutters
hjar simmersjouwery wer dien, en ik wol leauwe dat der net ien ünder üs is, dy der rouwich om wêze scil, dat hy sin pak mei glêdde knopen en de moardtugen, mar 2
|
|||||
|
18
|
|||||
|
meast yet him sels, de winterrast jaen kin. It »brand-
piket" jout just net sa hiel folie drokte, tominsten as der gjin mear brannen komme as tsjinwirdich en der mei de merke net wer in stikmannich kreammen in Jjochte loge komme. Forline moandei, de Ie Juli, habbe wy üs trêdde lan-
reis makke, mar it het net hiel lang dürre, hwent it tafal woe, dat it Harmonie-orkest üt Grins in concert in de prinsentün joech en nou habbe üs superieuren wis meilyen mei üs hawn en tocht, wy stille mar hwet koar- ter eksersearje, den kinne de skutters yet fen de musik profitearje. Der wieren ek al wer skutters, dy seine, dat it koal wier dat hja it om üs diene, it wier allinne om hjar sels, en hja founen it forkeard dat dat concert hjar heger laei as de skutterseksersitie , mar dat stille dy skut- ters wol mis habbe , scoe it net ? Né, üs superieuren habbe it wis om de skutters dien en net for hjar sels, — dat mei min fen sokke mannen, dy it kriichsfak sa foarsteane dochs net tinke — oars net? De eksersitie gong tige min, tominsten by üs kompany.
As it sa foart giet, kinne wy der op it lést gjin bit mear fen, hwent — ho briik! — wy leare eltse kear efterüt inpleats fen foarderingen to meitsen. En dat for greate minsken! — is \'t net in skrik ? It leit him minder oan de skoalbern as wol oan de masters , de lésten wis to folie op hjar kriichskinde fortrouwende habbe hjar les net goedernöch instudearre en jouwe forkearde kommando\'s. It barde tominsten, dat üs ljutenant in kommando fen üs divisie-kommandant for ünütfierber forklearre, en — it wier ek sa — wy moasten sherstelle." Us sersjanten bigriepen de kommando\'s ek lang allegearre net goed, wy gingen sims in hiel forkearde kant üt en wierne wit |
|||||
|
19
|
|||||
|
ho fier fea elkoar óf, as wy in »gesloten colonne" oprukke
moasten. Dat üs kommandant de divel wol ris efkes inkrige as
hy seach, hwet forkearde ütwirking sin bifel soms die, dat is fen sels. »Blijf dan toch tenminste staan," sei hy nidich tsjin in sersjant, dy üs in forkearde biweginge meitse liet, en as in trouwe ütfierder fen sin masters bifel kommandearre dy sersjant earst süntsjes mar letter mei in forse stimme : «Staan blijve !" Ik lean nou oars, dat dat in hiel nymoadrich kommando is; ik hab tomin- sten net witten, dat »staan blijve" in «militair commando" is. — Den prottelen en ftokten üs learmasters elkoarren üt, just net sa hiel lüd, mar dochs sa düdlik, dat de manskippen it wol forstean koene, dat it in aerd hie, wilst de skutters hjar ta de teannen üt formakken en it laitsen der ta diene. Nou tinkt my, dat as de boppenmaster altiid mei de
ündermasters en kwekelingen oer heap leit en hja ien it selde ding op forskate menearen ütlizze en forklearje, dat de bern den hjar sels öfFreegje raoatte: »hwa het nou ge- lik — hy dy ja seit of ne? En den kin it wol net oars, tinkt my, of dy bern moatte ta it bislüt komme : »hja witte der allegearre neat fen" en forlieze sadwaende it respect, dat sa breanedich is, scille de lessen fruchtjaen. Sa \'t ik heard hab, wolle der fen üs superieuren rin-
tenierje, dat wol sizze, hja habbe of wolle hjar ontslach oanfreegje. Of dat wier is wit ik net, ik as skutter bi- moei my net sa folie mei de saken, dy min masters allinne oangeane — it past in feint net om altiid de noas in sin hearskip sin spillen to stekken, — mar it scil my dochs binye hwet der fen oan is. Om min part leine hja allegearre de foarke del — den hiene wy ek healjoun, |
|||||
|
20
|
|||||||
|
hwent fen sels — as der gjin oanfierders binne, den for-
fait it leger ek. Jonge, jonge! h wet scoe dat in oer- winninge wêze, as de mare troch üs lantsje klonk: »de Ljonwerter skuttery is ófskaft, omdat nimmen officier — kaptein of majoar wirde wol." En as hja ek ris hearre koene, ho de skutters faek
oer hjar praetten — lang net altiid op in priisjende menear — den scoe mannichien ek in him sels sizze: jik freegje min untslach — ik forpof it langer om troch min meiboargers ütlake en bipraet to wirden en dat alles to wille fen dy skuttery. En den scoe ik as ienfaldich skutter him wol de han
drukke wolle en sizze: »jou habbe gelik, minhear! jou binne op de rjuchte wei — mocht jou foarbild neifolginge fine, den koene wy mei gauwens sjonge: »Wy ha as bern gjin masters mear,
Nou slüte wy de skoalle;
Oan kant de sabel en \'t gewear It glêdde pak forroalle.
|
|||||||
|
Klonk sa troch hiel it lün \'t bifel:
«Soldaten — liz de wapens del!" vu.
Forline moandei de 5e fen disse moanne moasten wy
üs 5e lanreiske meitse, mar de moarns reinde it en do habbe us superieuren bisletten, om de manskippen, en müglik ek hjar sels, mar net oan it gefaer fen as salt- mantsjes wei to ranen of hjar in kjeldskipery op de hals to heljen bleat to stellen, en de reade Hachjes op de ny- toer joegen us it teiken, dat de reis in wike ütsteld wier. |
|||||||
|
21
|
|||||
|
Der wieme ek skutters dy mienden, dat de eksersitie tit-
steld wier, omdat der in bolte skutters en ek superieuren hjar skoen by de makker hiene, troch dat bja de hakken der in de moaye dagen ünderwei boksele hiene; en dy nou hwet lang ütbleauwen, müglik omdat de skoenlap- pers de Ljouwerter merke yet net alhiel üt de lea wier. En in skutter, mar bynammen de oanfierders fen it
spil, moatte op fikse hakken stean, dat liket folie kearel- haftiger, oars net? De neimiddeis waerd it thige moai waer, mar do wier
it to let om it to foroarjen. Jister scoe it den wêze. De loft gniisde üs al hwet swart oan, mar üs oanfierders woene hjar wis net op ny troch de natür by de noas pakke litte, alteas de foarstelling ging troch. Mar nou skinde memke natür doch yet ris efkes teane to wollen, dat hja üs en üs mearderen wol op üs forguld pakje speye doarst, hwent do de lange rigle skutters de trom- men en muzik efterneibongele (it is hwet in raer wird »efterneibongeljen", mar ik scoe jimme ünwierheid for- telle, as ik skreau smarsjearen"), om nei it lan to gean, bigün it ferm to reinen. Do wy ïn it lan oankamen, röp de kommandant sin officieren by him, om to birieslagjen, ef wy trochskutterje scoene ef net, mar sjuch! dér kaem de sinne wer troch de wolkjes klpjen — en dat joech moed; de kommando\'s klonken mei gauwens oer it fjild. De kommandant joech üs ljutenant bifel om net to
folie in it gérs om to marsjearen, wis omdat hy bang wier dat er skutters mei skoensoallen fen tsiiskoarsten ef pompier by wierne. Al wier dit nou ek gjin bifel fen «militaire gehardheid" kristelik en minskelik wier it dochs, oars net? |
|||||
|
22
|
|||||
|
Fen it eksersearjen kaem net bjustere folie. Under
allen moasten wy ek »Carré formeren." By disse «ma- noeuvre" meitse de skutters in fjouwerkant en komme mei it front (it foarein) nei buten to stean, wilst deoan- fierders der fen binnen In komme to stean en hjar efter de skutters forskülje. Ien fen üs seksiekommandanten like it sa \'t sklnt to kweajongeshaftich ta, om efter in brede skuttersrêch biside to krüpen, alteas hy bleau bu- ten it »Carré" eu earst do de skutters him seine, dat hy him net sa ünnedich oan de sabeare koegels bleatstelle moast en dat hy in bispritsen plak fen binnen ïn de skutters-rêch tinte hie, stapte hy ek in de omheininge. By in oare kompany roun it spil alhiel In de bulten,
hwent troch in forkeard kommando formearden hja in Z In pleats fen in fijouwerkant (dat is wel geen ongeluk, maar \'t hindert je toch). Gelokkich , dat it mar sabeare boartsjen wier, oars hie it raer foar de hearen komme kind. Min bürman sei, dat de Ljouwerter militaire-aep der
gjin kans op sjoen hie, om fen de Ljouwerter skutters fatsoenlike kriichsljue to meitsen; hja wierne al to folie oergroeid, hie hy sein In sin apetael, en as it den net goed ging, seine de minsken tominsten dat it in »ape- spil" wier. Dêrom woe hy mar ljeaver »merkegenerael" bliuwe. Dat lltse aepke hie it müglik wol ris probearje wollen,
mar dy wier to Hts — en to gefaerlik, — dy koe de manskippen de eagen wol ris ütsjitte as \'t him net nei \'t sin ging, lik as hy op de Ljouwerter merke in jonge it each ütpikt het. Ik draeide min bürman de rêch ta, <— hy makke sokke rare forgelikingen, dat it my al to mal gmg- |
|||||
|
23
|
|||||
|
Us weromreis ging lans de Grêftswal en de Tünen.
Hwerom scoene wy dat lange ein to rinnen habbe? — frege ik min «wapenbroeder" oan de oare kant. Omtwa redens andere hy; foarearst om ek oan de oare kant fen de stêd sjen to litten, dat in Ljouwerter skutter om waer noch win jout, en in de twadde pleats, om oan famllje en bikenden to teanen, dat in skutter folie better en fermer marsjeart op stevige skoen mei fikse hakken der ünder, as op hoasfoetlingen lik as in olifant. VIII.
Wy binne thüs en for goed thüs, hwent wy habbe
hioed üs léste simmerreis makke. Om healwei fiven moas- ten wy «aantreden" en healwei achten klonk it ljeaiiike «ingerukt" us in de earen. Us «superieuren" habbe üs net ienris bitanke for al üs moeite en wy habbe hjarren dêrom ek net bitanke for hjar learsomme lessen in de edele skutterskinst. Fen de eksersitie, it gebosel nei it lan ta en in it lan scil ik jimme mar neat sizze, ik scoe den ald nys fortelle moatte. Allinne wol ik jimme meidiele dat wy in oare divisie-kommandant hiene by üs fierde company, in kearel, dy sin bidroefd bitsje kennisse fen it skutteryfak skinde forblomje to wollen troch allerhanne laffe en neat om de hakken habbende oanmerkingen. As hy ris hearre kind hie, hwet ljeafiike bynammen en earetitels de manskippen him joegen, den hie hy him wis de fraech dwaen moatten: «binne dy skutters alle- gearre sa ünrjuchtfeardich in hjar bioardieling ef meitse ik my sels troch min laffe neatbitsjuttende praetsjes ta sa\'n minne kearel ? En ik siz mei alle skutters, dat sokke mannen hiel geskikt binne, om de ünwilligens en de |
|||||
|
24
|
|||||
|
öfkear fen de skuttery yet greater to meitsen. Hy skint
to mienen, as hear en master oer in troep slaven to ge- bieden , en forjit, dat wy allegearre boargers mei elkoar binne, hy allike goed as wy.", Ien fen de skutters miende , dat it jammer wier, dat
de deastraffe öfskaft wier: hy hie in geschikt man west for stedsboal, woe hy habbe. En nou, achte lezers fen it Fryske Folksbled, is üs
skutterslyen for dit jier lokkich üt, en freegje ik jimme op it hert ou: »Habbe jimme nou net in heech tinkbild fen de Ljouwerter skuttery krige, moatte jimme net de hoed for üs ofnimme ? Nei it jinge ik jimme sa meidield hab (en ik hab jimme de suvere wierheid skreaun) , moatte jimme den net forwachtsje, dat, as it üngelok al ris woe dat üs hts lantsje mei in oar rik oan it bakkeleyen kaem, dat wy skutters den in earepleats in de rangen for it goede rjucht en de fryheid fen it heitelan innimme scoene ? Ef scoene jimme tinke dat wy neat mear mans binne
as in like greate heap folk mei heafoarken en kneppels? As jimme üs ris eksersearjen seagen, den scoene jimme
wis laeitsje, de skouders oplüke, mei de holle skodsje en sizze: »better neat as sa I" En hy het gelik, dy sa sprekt Us skuttery (net allinne hjir, mar in de measte stedden) is sa\'n great ünding, sa\'n forteaninge dy gjin heale cint om \'e hakken hat, dat it in griis is, dat der jild for ütjown en de kostlike tiid oan forgriemd wirdt. Us mear- deren, fen de korporael ou oan de majoor ta, witte for in graet diel gjin bit fen de eksersitie en itjinge fier- der oan it kriichsfak forboun is, ou. Oan hjar pakje en lange degen kin min sjin, dat hja hwet mear binne as platskutter, mar as min allinne op de kennisse fen it fak ófgean scoe, mochten follen ünder hjarren wol »ünder- |
|||||
|
25
|
|||||
|
platskutters" neamd wirde. En gjin wünder ek, hwent
it is hjar fak net, hja dogge it mear for de aerdichheid en as hja officier binne, hoeve hja gjin skutter to wezen. It wier better, dat de regearring de hele skuttory öfskaf- te, mar wol min dy al bihalde , lit hja der den ek hwet goeds fen meitse. Litte hja korporaels, sersjanten, offi- cieren , ens. ut it leger by de skuttory oanstelle; minsken dy ünöfhankelik fen de maetskippy binne (in in sikere sin altiid , hwent hja binne de in bidroefd bitsje dwaen- de «jure kostgangers fen it folk) en dy dos net hoeve to freegjen: »is dy ef dy skutter sims ek in klant fen mines?" mar mei strangheid to wirk gean kiune, omdat hja fry tinke meye: »ef jimme heech ef leech springe, ünderhalde moatte jimme üs doch." Den kin der yet hwet goeds fen de skuttery komme, hwent it leit him net oan snet ken- nen" mar »net wollen" troch minne lessen. Lit it Mn dy «supérieuren" dêrfor bitelje (op jild komt it by de moardenarykinst dochs net oan), hja koene den allicht üt dy fortsjinsten winters ris koal mei ierdappels ite, mei in klobbe sskutteryspek" der in, hwet in hiele bulte fen hjarren nou wol ris de noas foarbydraeye scil, en koene wy in de simmer lit sa\'n stevige mage mooglik ek in kreftich kommando forwachtsje. Mar as it nou doch net op jild oankomt in dy saken, hwerom den de restende skuttery ek net oan it gewear to setten ? Is it net ün- rjuchtfeardich, dat wy in de stêd jild (de skutters moatte hjar sels in pak for in 50 goune oanskaffe, hja wirde dêrta twongen) en tiid opofFerje matte, wilst dy op it lan en in de doarpen der fry fen binne? As dy den tominsten mei elkoar üs skutteryklean bitellen en wy eksersearren, den die elk der hwet ta en mocht it yet sahwet binne bruye. Mar de iene ünderdaen for ezel |
|||||
|
\'26
|
|||||
|
drave to litten, wilst de oare as hear op it kret sit en
op de keap ta yet laket om de bokkesprongen fen itezel, dat is ünrjuchtfeardich , siz ik. It komt my hjirby altiid in \'t sin fen dy boer , dy
twa scannen Ine, dy beide ut fryen gongen. De iene (heite popke) sette sneinneimiddeis, as hy üt fryen scoe, sin efterwirk op de moaye grouwe brüne rüri, en heit joech him sels jild mei for de tolbikken en in bealfleske scrême de rosé", wilst de oare (heit sin wriuwpeal) nei sin jounpiseleryplak bokselje koe, net allinne — mar sels sin eigen skoen bitelje moast. Ik hab just net bjustere folie winsken (dat jout dochs
gjin bit), mar ien winsk wol ik jimme dochs ef kes mei- diele. Sjuch! ik woe graech, dat ik it yette bilibje mocht,
dat alle lannen fen Europa hjar legers ófskaften — sol- daten — skutters — de hiele troep! As ik den min alde «wapenbroeders" dêrnei hjir boppe ris oantreffe mocht, den scoe min earste f o ars tel wêze: «Kameraet! lit us üt de harsenpannen fen us forsleine (?) fyannen in fikse slok drinke op de foarutgong fen it minskdom — hja habbe de soldatery ófskaft, dos frede op ierde" ! Mar hjiroer in in oare brief. IX.
Oan it slot fen min léste skuttersbrief skreau ik, dat ik
it yet graech scoe bilibje wolle, dat alle lannen fen Europe hjar legers ófskaften. As ik den min alde «wapenbroe- ders" dêrnei hjir boppe ris oantreffe mocht, scoe min earste foarstel wêze : . «Kameraet! lit lis üt de harsen- pannen fen üs forsleine fyannen in fixe slok drinke op |
|||||
|
27
|
|||||
|
de foarütgong fen it minskdom — hja habbe de soldatery
öfskaft, dos frede op ierde! Ik hab do ek forspritsen, om der letter ris in wirdtsje oer skriuwe to scillen. Do ik nou it Frysk Folksbled fen de 23 Maert in hannen krige, lies ik der ünder allen in stik in fen »Eomke." Ja Bomke! jo rik ik jerne de ban! Jou habbe wol gelik — it is tsjinwirdich in minne tiid — in tige minne tiid for hast alle stannen in de maetskippy. De ütjeften binne by in hele bul te minsken lang net in oerienstim- ming mei de üntfangsten en as mannich net in fixe reef in \'t seil docht, den kin it net ütbliuwe ef it wirdt yet folie minder as it nou al is. De riken sitte for de greatste part djip in de skild, de boaijem fen de schatkiste gniist de jildministers spookhaftig oan; der moat mear jild komme — knappe koppen moatte al wer nije bilêstingen ütpraktisearje en it earme folts — al blinkt ek de boaijem fen hjar eigen skatkiste hjar tomiette — it earme folts moat al wer djipper in de büse taeste en hjar sur for- tsjinne pinningen op it alter fen it heitelan offerje; in- pleats dat er alles in it wirk steld wirdt, dat hjar mei de mindere üntfangsten en fortsjinsten ek de lésten for- lichte wirde. O I njuggentsiende ieu I — ieu fen forütgong en bi-
skavinge — dou wirdste priisge, romme, troch dichters bisongen, mar üs neiteam scil fen dy sizze, datstou in in hele bulte dingen in appel wierste, mei moaije reade bliere wankjes , mar fen binnen troch rüpen fornield en tofretten. Ja! wier is it, dat de léste tiden rik — hiel rik binne oan ütfiningen, dat min in \'n hiele bulte dingen de forütgong mei de finger wol oanwize kin. En dat moat ek wol — dat kin net oars, tiden en omstan- nichheden bringe it mei; de foarütgang is in machtige |
|||||
|
28
|
|||||
|
stream, dy sa êld as de ierde is, bistien hat en troch
gjin domperskreft ea to kearen wêze scil. Mar üs njug- genstiende ieu hat ek wol goed hjar skaedside. It bi- skaefde Europa wirdt freeslik tamtearre troch oarloggen— it bloed fen tüzenen en yet ris tüzenen kreftige mannen, meast in de bloeitiid fen hjar libben, wirdt opoffere oan «nationale eer (?)", ünfordraechsumheid ef earsjuchte fen keningen en foarsten tsjin en ünder elkoar. De kranten binne alle dagen opfold mei moardtidingen. En as hiene de lannen fen Europa yet net genóch mei en tsjin elkoar to dwaen , sa wirdt hjar geskut sels nei oare wralddielen oerplante, om dêr ünder de wilden, dy op de frijheit fen hjar groun allike folie priis stelle, fornielinge en dea to forsprieden. Ho folie üngelok bringt dy heislike oarloch al net to
wei, net allinne for it eagenblik, mar ek for de opfolg- jende jierren. Ho mannich alder bitruret buten it forlies meiskien
fen sin bisittingen, de dea fen sin soan of soannen; ho mannich earm minske forlear in hjar kreftige soune jonge — hjar hertlap — hjar alles — hjar hope en treast — en faek meiien hjar kostwinder, ho mannich jong wif ke wachtet mei eangstme en in bange forwach- tinge op tidinge fen him, mei hwa hja mi il ik earst foar koarte tiid troch it houwelik forboun waerd en kwint langsum wei as in blom, dy net mear troch it sinneljocht bistriele wirdt, nou bjar einlings de freeslike tinge in de earen klinkt — dat er net mear ünder de libbenen is. Earme — earme minsken ! — ik kin \'t my best bigripe,
ho it jiinme to moede west het en wéze scil, as de libbenstrie fen jimme lieafstc — fen jimme greatste skat, troch it fornieljende moardtuch forbritsen waerd. Jimme |
|||||
|
29
|
|||||
|
forlearen folie , mar dochs net ienris safolle as hja, dy
hjar bern kreftich en soun foartgean en him mei tohoude ef toskettene lea, sa \'t er de jierren, dy er yet to libjen hat, as in in earme lijer aeklik slite moat, werom krije. Frjemde, oanstekkende siiktmen, dy faek ünder de oer- bleaunen ta oermitte fen ramp in slachtinge oanrjuchtsje, binne fierder it gefolch der fen. In heale ieu letter scil min yet oeral de gefolgen fen
dy minskefordilginge sjen kinne. As der ea op de wrald in ündier bistien hat en yet
bistiet, dat it measte kwa oanrjuchtet, den is it sünder twivel de oarloch — dat scil eltsien my tastimme. Dat ündjier moat de wrald ut, alteas safolle mülk ünskeadlik makke wirde, en dér is in de earste pleats nei min insjean mar ien trochtaestend middel for — dat is — min moat it bist in mülban omdwaen en him sadwaende de müglikheit om to biten binimme — de soldatery moat öfskaft wirde! — In de earste pleats scoene de miljoenen, dy der nou oan opoftere wirde, torjuchte komme in de bannen fen it folts , dat al fjirsten to folie oan alderhanne bilêstingen opbringe moat — de soldaten dy in fredestiid mei de siel ünder de earm omrinne, hjar skoandere tiid deadsje en faek as flinke oppassende jonges ünder tsjinst geande, as loaije, oan alle kanten in de groun bidoarae omrinders wer thüs komme, koene hjar tiid den frij hwet better bistelle en sadwaende scoe it dfibeld foardiel oan- bringe. Mar it fornaemste is, dat den it bloed fen freed- summe iverige folken net hoefde to streamen for de ear- sjuchte fen keningen en keizers ef for de faek neatbitsjut- tende en mispleatste «nationale eer," hwent as der gjin legers wieme, koe min ek net oarlogje — dat stiet as in peal boppe wetter! |
|||||
|
30
|
|||||
|
«Gelegenheid baart genegenheid," seit in hollansk
sprekwird. In kening, dy oer in great leger to beschik- ken hat, scil earder oarloch siikje, as ien dydatnethat. De limnen dy in frede libje, libje in in «wapene frede."
Alles liket by it»militairisme" binefter stean to moatten;
lansrejinten forskine by «officieele gelegenheden," net klaeid as freedsumme boargers mei in «zwarte rok," né! de «militair" strielit yen by de earste eachopslach üt de blinkende knopen tomiette — greate legers steane klear om sa \'t liket elts eagenblik in \'t fjiïr to moatten en it giet dêrmei as mei de moade: de iene wol net minder wêze as de oare en sa waext it tal striders al oan en oan , op kosten fen it folta, dat mar soargje moat, dat it jild der for komt en dat op de keap ta hjar soannen hjar beste kreften öfstean moat om it fjur oan \'t barnen to halden. Lannen, dy bloeijend en rik wêze koene, komme al djipper en djipper in de skilden, it folts wirdt earm en untofreden en dochs leit de skild for in great diel oan hjar sels. Inplaets fen as üt ien müle to roppen: »wy wolle
de soldatery ófskaffe" — wy wolle , inpleats fen üs bern for de greate moardnerskinst op to lieden, hjar oan it wirk sette om de foarütgong en wolieart fen it lan en de maetskippij to bifoarderjen\' inpleats fen «afgevaar- digden" nei de keamers to stjüren , dy fen dat stelsel ütgean, riuchtsje in üs lan sels driuwers «bonden" op, om it kriichswêzen yet heger op to fleren, wolle hja eltsien soldaet meitse — ófskaffing fen «remplaeanten." Mar lokkich bisteane dy »anti-dienstvervangingbonden\'>
for fier wei it greatste diel üt minsken sünder bern, alde «gepensioneerde" kriichsmannen, driuwers, dy oaral «Pietsje de foarste" wèze moatte en hjar troch it op- |
|||||
|
31
|
|||||
|
riuchtsjen fen alderbanne dingen namme miene to meitsen,
en al sok soarte fen minsken, dy der sels neat ef net folie mei to dwaen habbe en by hwa it »algemiene bilang" for «persoanlik bilang" ünderdwaen moat: ljue, dy it giet as de biddeler, dy ropt: «eigendom is diefstal," wol wittende, dat hy sels der dochs neat by to forliezen hat. Fierwei it greatste diel fen it folts en wol dat diel, hwer it \'t meast op oan komt, tinke der wis oars oer en scoene ljeaver sjen, dat de soldotery ófskaft waerd as dat der yet mear oan to koste lein wirdt. Né ! wy moatte gjin forbettering fen de stridkreften, wy moatte wirkje op öfskaffing! En hwèrom scoe lis lantsje it leger net ófskaffe kinne ?
Scoene üs machtige bürljue üs net oanpakke doare om it hantsjefol striders, dat wy tsjinoer hjar greate legers stelle kinne? Né! dat scil it gefal net wéze, hja scoene üs rik lantsje allegearre wol graech habbe wolle, mar de iene doar net om de oare, en dêrin leit krekt üs kreft en net in üs lits legertsje. Nederlan is in fleskbonke, dêr trye greate hounen mei
gleane eagen op lizze to longerjen, mar as de iene der in stap hinne docht, bigjinne de beide oaren to brommen en sa bliuwt de bonke rêstich lizzen. Nou koe min wol hinne gean en sette by dy fleskbonke in lits hountsje op \'e wacht, mar min koe dat allike goed neilitte, hwent as it dy dogen dochs om kryen to dwaen wier, scoene hja de bonke üt freze for it litse hountsje dochs net lizze litte! Nou sjuch I dat hountsje is üs leger! Sa goed as dat hountsje by de fleskbonke wei koe , sa goed kinne wy üs legertsje misse; wy bliuwe der allike sterk en allike swak om, en it scoe in greate segen for üs lantsje wirde ; den scoe de skiednis üs ienris as in folts oanwize, |
|||||
|
32
|
|||||
|
dat in greate stap op de baen fon foarütgong en biska-
vinge dien hie en scoe dj tiid jet üneinich folie romriker for üs wêze, as do \'t us folk mei in biezem in de mest foer, ta teiken, dat hja de sé fen fyannen süvere hiene. Dérom minsken! mei elkoar de hannen oan \'t wirk: stjur «afgevaardigden" nei de keamers, dy de legeröf- skaffing tadien binne, litte bikwaeme infloedrike mannen in boun oprjuchtsje to ofskaffing fen it leger en as den it folts as ut ien müle de winsk to kinnen jout: »wy wolle gjin soldatery mear!" den scil itder wis ek ienris ta komme. Mar den ek in algemiene, kreftige iendrachtige meiwirkinge — hwent siendracht makket macht" — Romke en de skutter kinne it mei hjar beiden net klear spilje. X.
In de earste pleats scil ik sa goed mülik in andert
jaen op it skriuwen fen mynhear Z. oan Bomke en de Skutter, Fr. Volksblad 13 April. Sjuch, minneer Z.! jy binne it alhiel mei us iens, dat de oarloch in aonding" is, dat it allermeaste ünheil in \'e wrald brocht het en yet bringt. Mar ek alline dèrin kuijerje jy mei us op it selde paedtsje, hwent jy wolle forbettering fen striidkreften en wy wolle ofskaffing. Dat het safolle fen elkoar as sinken en fleanen. Ik bin fen miening, dat min it ündier »oarloch" de kop inbükje, it ünskeadelik meitse moat. Min moat it bist fen al sin kreften biroafje, dat it machteleas der hinne leit en net, lik as jou wolle, it troch frisk en better foer, dat de mesters in heisliken jild on opofferingen kostet, yet sterker en kreftiger meitse en it just dêrtroch in staet stelle om freedsumme, |
|||||
|
33
|
|||||
|
iverige folken ia sin moardkloeren to forgriemen. Ik
wol jo graech tastimme, dat üs leger dér better, ja folie better troch wirde scoe, as de »algemeene dienstplicht" hjir infierd waerd, dat it «zedelijk gehalte" fen it leger der ek by winne scoe, hwa scoe dat üntkinne wolle?... mar it bliuwt by my yet altid de greate frage, ef al dy forbetteringen en de bjuster greate opofferingen, dy it Nederlanske folk him dêrfor scoe getreaste moatte, wol genóch sjedden oan de dik bringe scoene, om üs lu.nts.je dêrmei, sels tsjin oermachtige fijannen, to bi- skermjen. Scoe üs lantsje , al hiene wy non wezentlik in leger, dat klonk as in klok, wol in steat wêze, om ien fen üs greate bürljue óftowarren ? Ik leau der neat fen en to minsten net, as (lik as jy in jon skriu- wen sizze) dy trye greate hounen meielkoar oerienkaemen, om üs intopakken en elts in brok der fen to bihim- meljen. Scoe it lits hountsje de fleskbonke den ek yet tsjin dy
trye greate dogen, dy nou net tsjin elkoarren bromme scoene, mar forstannich oerienkomd binne om mei iteach op »better hwet as neat", hiel broederlik elts mar in stik der fen to nimmen, fordegenje en biskermje kinne ? Né, den alhiel end al net, scil elts sizze moatte en jou ek, minhear Z. As min in swak en hiel licht boud hüske het, dat mei moai stil waer wol stean bliuwe kin en forteaninge meitse, mar dat min foarüt wol birekkenje kin, dat omfalle moat, sa gau as der in stoartn oan- brüzen komt, den scil nimmen sa gik wéze, om der in om to timmerjen en der in bulte oan to koste to lizzen,— né, min smit it ljeaver nei de groun. En dat is ek forstannich; it scoe doch weismiten jild wêze. Sa ek mei 3
|
|||||
|
34
|
|||||
|
üs leger! As wy dochs net tsjin oermachtige fijannen
op kinne, al sette wy üs ek noch sa to skrep en to kear, hwet scille wy üs den sokke swiere opofferingen en kosten getreaste. om de stien langer boppe wetter to halden. En dat wy üs by need net steande hal de kinne» dat stiet by my moai fêst, allike fêst, as dat in jonge (hy mei ek noch sa goed in de fjuchterskinst bidreaun wêze) it nea tsjin in kearel üthalde kin. Dat min üs der earder om inpakke scoe, as wy gjin leger hiene, leau ik ek net, hja scoene it om üs hanfol folk net litte. Folie earder koe it üs den wol ris gean as it swakke warleaze slachte, dat just om sin swakkens troch de sterke, de man, üntsjoen wirdt en sels biskerme, en scoe in üs swakkens üs Ax«/Ï sadwaende wol ris lizze kinne. Dat de greate riken hjar legers yet net ófskaffe kinne , dat leau ik mei jo, dér is de appel yet net rip enöch ta. Mar kinne wy it dêrom ek net dwaen ? Moat de iene it om de oare litte ? Né! As ien it dwaen koe, den is it üs lantsje, nei min wize fen sjean. En hwêrom den net? Dat nimmen fen üs \'t graech sjean scoe , as bygeliks de tsjütske earn sin kloeren nei üs ütstiek — binammen wy, frije Friezen, dy altid sa for üs fryheid kampe habbe — dat sprekt as in boek. Mar as it sa fier dochs ienris komme mocht, den better yen in yens lot to slakken, — den better in frede as mei geweld ; wy scoene in it léste gefal op twa menearen oan it koarste ein lüke. As wy lik as Z. wol, mei legerófskaffing wachtsje moatte salang as alle folken fen Europa goed üntwikkele binne, wachtsje dos, ont hiel Europa der rip for is, den scoe it yet lang dürje kinne, den koe de beam dea wêze, foardat de appel giel wirdt, en scoe der earst wol wer in nije en yet ris in nije beam plante wirde moatte op it stoffelik |
|||||
|
35
|
|||||
|
oerskot fen tüzenen en miljoenen freedsumme folken, dj
de earsjuchte fen hjar foarsten mei hjar bloed bitelje moasten. XI
Jimme babbe de skuttor hast al forgetten, wol \'k leauwe;
it is to minsten al in hiele boart lin, dat ik it ien ef oar meidield hab. Mar dea is hy net — né! hy libbet yet en is tsjinwirdich libjende dea. It »hwerom" scil ik jimme anstüns fordütse. Bat ik in de léste tiden neat fen üs simmer-lanreiskes meidield hab, dat leit bim deroan, dat ik bang wier »ald nijs" to fortellen, dat wol sizze sok nijs, as ek in min foarige brieven to finen is. Ik bie oars al in stille hope, dat ik in bettere biskrinwinge lieuwerje kinnen hie oer üs exercities en oer de foanitgong fen us »Superienren", mar mis hear! — \'t is altiid by \'talde, sa min as \'t kin. It is en bliuwt in berneboar- stersspiltsje, en dat scil ek wol net foroarje as der to minsten net ris in kreftige han oan \'t roer komt, dy it alde fortoarke bloed der üt tapet, om der nij, kreftich en libben bloed for in to pompjen. As wy nei it lan ta bongelje (elts haldt der sin eigen
pas op nei) scoe min swarre, dat der in keppel binders de diik Uns traepje. De exercities in it lan gingen, lik as altid, sa min as \'t mar ea kin. Gjin ien (op in in- kelde ütsondering nei) wit der hwet fen óf, oan de kom- mandant ta, en den kinne jimme wol bigripe ho it tagiet, as de master mei de bern op \'e selde hichte stiet. Laitsje moat min soms, as het min gjin laitsjen in \'t liif, mar eigentlik scoe min flokke dat de riik der nei stau, omdat der sa\'n tiid forgriemd wirdt, dy gjin achste- part fen in pipermit fortüten docht. |
|||||
|
36
|
|||||
|
Ik scoe jimme ek sizze, hwerom ik tsjinwirdich sa rom
om \'t hert bin. — Omdat de skutter gjin skutter mear is ! Ja frjeunen, min twa tsjinstjierren binne om, ik bin by de «reserve" indield, ik kin op min «lauweren" rêste. Forline moandei in wike hab ik min galge-reis makke en snjeun de wapens inlieuwere. Jonge, jonge! hwet bin \'k dêr mei in \'t skik! In hinstetisker, dy in alde dimpige knol oan in healbline boer for »goed" en for in tige stik jild óflieuwere het, kin net sa bliid wèze as ik , dy min wapens inbringe koe. Net, dat ik troch in blauwe bean üt de loop fen min gewear in meiminske it libben koarter makke ha, ef dat der bloed oan min slakkestekker klibbet, né! ik hab der altid mar sabeare mei sketten en stitsen ; mar »gewear foart, skutter öf\' sjuch ! dat laket my sa ta , omdat ik wrichtich net üt nocht lid en meiwirker fen sa\'njanklazespilbin. Kinste nou hwet fen de moardenerskinst, freegje jimme allicht ? Né, ninsken , neat mear as do ik bigiïn ; hwent hwet ik de earste winter in de manége (dos in de theorie) leard hab, dat hab ik by üs simmerexercities (dos in\'e praktik) wer forleard. Eouwich bin \'k der nou wol net om, omdat ik der gjin eare in stel, better as immen dy gjin skutter west het, in meiminske nei de oare wrald stjüre to kinnen , mar it pleitet dochs net for üs skuttery-ünder- rjucht. As in bern op skoallc forleare scoe , hwet de alders, broers ef sisters der thüs instampt hiene, den scoe it earste wêze: »better gjin skoalle, as sa\'n skoalle. Sa ek mei de skuttery. As immen in litse poppe krige het, ef der in in hüs-
gesin ien in jier alder wirden is , ef as der in pear fiifentweintich , fjirtich ef fiftich jier oan elkoar keppele sitte habbe, den sijüre frjeunen en migen sa\'n ien lok- |
|||||
|
37
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
winsken, bofferten, taerten , presintjes ensf. It is tsjin-
wirdich wol hwet in krappe tiid for rju minsken, in safier treft it dos wol hwet üngelokkich, mar as der al ris güden wêze mochten, dy my in lokwinsk, boffert, taert, presintsje ef sahwet hinne stjüre wolle, omdat ik Mktitter óf" bin , dy moat him der foariü net for skamje; sin lokwinsk (in hwet foarm dy ek is) scil in thank oannomd wirde. Stjür it den mar oan de redactie f en it Friesch Volksblad, dy scil der den wol for soargje wolle , dat it ünbegnibbele oan it rjuchte adres komt. En [nou , frjeunen, farwol! Min gewear lelt der al,
nou liz ik ek de pinne del, wilst min herte jimme thanket for it lézen fen min brieven. ■pi i ■
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■\'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||