Dr. J.A.B. JONGEH^iFL

Hoef ijzerlaan 16
3881 GM BunniK/Nederidii�

Tel. 03405 � 67348
\\~- Giro41313"46

BIJBELLEZINGEN VOOR HET VOLK.

BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

IIIIIIIIUIIIIIIIIIIIII

BIJBELLEZINGEN VOOR HET VOLK,

P^H. S. VAN RONKEL

Theol. Doctoi en Predikant te Amsterdam.

BIBLIOTHEEK D»
UTRECHT 1

DEEL.
-XXIII.

Isra�l in Egypte

^MSTERDAM. - ft. /A. jlREMER^ - «879.

Snelperadruk van I. BEEMEK, Amsterdam.

HET BOEK EXODUS.

Het tweede boek des bijbels wordt Exodus genaamd,
omdat een groot deel daarvan handelt over Israels uit-
tocht uit Egypte. Dit boek bescbrijft den toestand
van het bondsvolk in Egypte en deszelfs
wonderdadige uitleiding uit dat land der
verdrukking (H. I�XV); daarbenevens deszelfs
aanvankelijke omzwervingen in de woest ij n met
de wetgeving en uitkomsten daar beschikt; be-
nevens de eerste regelingen van den bondsstaat
en de beginselen van deszelfs eerdienst.

Gelijk het boek Genesis meer heenwijst op de
stichting van het Verbond Gods, zoo treedtin
Exodus meer op den voorgrond het werk van den
Verbondsgod zelven. In Genesis wordt het ver-
bond van God uiteengezet, in Exodus worden wij
meer op den God van het verbond gewezen. Dit is
eene groote schrede vooruit in de ontwikkeling der heilige
openbaringe Gods. Het verbond immers heeft voor het
geloovig gemoed eerst dan kracht, vastigheid, troosten
licht, als wij den God des verbonds eerst hebben leeren
kennen. De persoon is de waarborg van de zaak.

Niet het verbond, maar God zelf is de diepste
grond van het heil der verlossing. Het verbond openbaart
en verzekert slechts aan den zondaar het heil, dat in

Gods hart voor hem besloten lag, maar God schenkt
dit. Langs den weg van het verbond daalt de geopen-
baarde waarheid; langs diezelfde lijn daalt ook het
van eeuwigheid voorbeschikte heil van de zijde Gods
tot den mensch neder. -

Ge kunt het boek Exodus beschouwen als een deel
van I s r a e 1 s geschiedenis, en dan zoudt ge het in
drie hoofddeelen splitsen. Van H. 1�15 wordt de
verlossing van Isra�l uit Egypte ons getee-
kend; van H. 16�34 de wetgeving Gods aan Isra�l
bij Sina�, en van H. 35�40, de gehoorzaam-
heid van Isra�l op den weg door de woestijn ons be-
schreven. Eerst dus de verlossing uit de macht der
duisternis, daarna de verklaring van haar doel door
den heiligen eisch der wet, en straks het genot door
de gehoorzaamheid op den weg door de woestijn. Aldus
is het ook met de uitleiding en verdere leiding van
eene enkele ziel.

Ook, en met meer recht, kunt ge het boek Exodus
opvatten als een hoofdstuk uit de geschiedenis der
openbaringe Gods, die Hij aangaande Zich zelven
heeft gegeven. Dan bestaat het uit tien hoofddeelen.
Eerst zien we Jehova als den bewaarder Jakobs
(H. I�V), dan leeren wij Hem kennen als den E, i c h-
ter der wereld (H. VI�X), straks als den Mach-
tigen Overwinnaar (H. XI�XV). Hierna treedt
Hij op als Israels Verzorger, die de Zijnen van
mannabrood en rotswater en van al het noodige voor-
ziet (H. XVI�XVIII), maar hun daarbenevens ook het
geestelijk voedsel biedt en Israels Wetgever wil
zijn (H. XIX�XX). Hij is de Koning Israels, die
ook het burgerlijk recht inzet en handhaaft (H.
XXI�XXIV); de Heilige Is ra els die onder de lof-
zangen Israels wil wonen, en zich Zijne heilige plaat-
sen, inrichtingen, personen, dieren en tijden bestemde

(H. XXV�XXX); maar die ook de Rechter Is-
raels wil wezen, en een naijverig God is (H. XXX�
XXXII). Evenwel blijft Hij Israels Leidsman
door zijn Engel des Verbonds (H. XXIII-XXXV)
en de "Werkmeester van bet goede onder Zijn
volk door den Heiligen Geest (H. XXXVI�XL). �
De laatste drie boofddeelen Veronderstellen de leer der
heilige drie�enbeid.

Tegenover de tien geslachten of toled�th der men-
schen, die door God geschapen zijn, en waarvan Genesis
gewaagt, staan in het boek Exodus een tiental eigen-
schappen of deugden van dien God, die den mensch
geschapen heeft. God is en doet het al; maar ook in
en door het menschenkind wil Hij Zijnen raad volbren»
gen; zoowel door een Mozes als door een Aaron, door
Pharao\'s dochter en Mirjam, door Bezale�l en het ge-
heele volk. Maar genade evenwel doet het alles en
doet het alleen.

De hooge beteekenis van het getal tien, als dat
der heilige evenredigheid en der goddelijke
heilsorde komt vooral in het boek Exodus krachtig
uit. In de tien plagen, in de tien geboden;
totdat het in het allerheiligste, met deszelfs drie
afmetingen elk van tien e 1, de hoogste uitdrukking
vindt en als in de heilige ordeningen wordt opgeno-
men en voor goed vastgesteld. Zoo vinden wij dan als
de schriftmatige beteekenis van dat getal tien deze:
\'t Is uitdrukking der volkomenheid der deugden van
den volmaakten Schepper, die, ook in de open-
baring van de werken der afhankelijke schepping,
ook in de openbaring aan en door het onvolmaakte
schepsel, moet ontplooid en verwerkelijkt worden.

GODS VOLK IN EGYPTE VERDRUKT.

Gelijk Genesis met de wording der aarde begint, aldus
Exodus met de wording van het volk Israels. Het be-
schrijft den toestand van het bondsvolk in Egypte,
deszelfs wonderdadige uitleiding uit dat land
der verdrukking (H. I�XV), aanvankelijke om-
zwervingen in de woestijn, uitkomsten van God
beschikt en eerste regelingen vanden bondsstaat
en beginselen van deszelfs eerdienst.

Het eerste hoofddeel van dat boek omvat het eerste
vijftal hoofdstukken en vermeldt den toestand der
ellende van het bondsvolk in Egypte (H. I), de g e-
b oor te, eigenmachtige optreding (H. II), verras-
sende roeping (H. III), overwonnen aarzeling
(H. IV), en schijnbaar vruchtelooze zending (H. V.)
van Mozes, den man door den Bondsgod bestemd en
geleid om het Bondsvolk uitteleiden uit Egypte en te
leiden in de woestijn, \'t Is Egypte tegen Gods volk.

De eeuwige trouw, en daaruit voortvloeiende steeds
op nieuw betoonde Verbondsgenade worden op
het hoogst verheerlijkt, en staan in dadelijk verband
met de eeuwige voorkennis en werkzame
Voorzienigheid. De leidende Voorzienigheid
Gods geeft uitdrukking en werkelijkheid in den tijd
aan Diens Raad, die is van eeuwigheid.

HET BONDSVOLK IN EGYPTE VERDRUKT EN BEWAARD.

Inhoud: De volkomenheid der Schrift, haar diepte en haar
hoogte der uitdrukking ook voor den edelsten mensch onbereik-
baar. De onnauwkeurigheid van den rijmpsalm, in vergelijking
van het oorspronkelijke; de hoofdgedachte van alles. Bertheau\'s
gevoelen over de bijbelsche geschiedenis toegelicht. Het onder-
werp en deszelfs verdeeling: de tijdelijke voorspoed van het
bondsvolk (vs. 1 �7), deszelfs beraamde onderdrukking(vs. 8�14)
en goddelijke ondersteuning (vs. 15 � 22).

De tijd el ij ke voorspoed van het bondsvolk (vs. 1-7).
Het doel der tegenspoeden voor de geloovigen, ook voor Isra�l.
Het geslacht Israels, deszelfs komst in Egypte en uitbreiding. �
Vs. 1. De gemeenschappelijke volksnaam, de samenhang
der geschiedenis, de indeeling der stamhuizen, de orde der
opvolging (vs. 2�4), de eenheid van oorsprong (vs. 4).
Het voegwoord »en" (wau copulativum); eenheid der H. Schrift,
voortloopende draad der geschiedenis; het ouderlijk en profetisch
gezach gehandhaafd. De lijn der volksontwikkeling, beginnende
met het gezin, en gaande door familie, geslachtskring en stam,
tot de volheid des volks, � »Wees u zelf,\'\' plicht van het zelf-
standig volksbestaan, roeping van het gezin, eisch voor den
enkeling. De kracht der namen; de invloed der vrouw in het
Oude Testament; eenheid bij verscheidenheid; de man drager
van het begrip der eenheid, de vrouw van dat der verscheiden-
heid. Ziel en persoonlijkheid; nephes en neschama; psyche en
pneuma; ziel en geest; dier en mensch; de mensch en Christus.

Nauwkeurigheid der Schrift op ieder gebied.� De aan lei ding
tot de komst in Egypte; Ps. 105; de lees- en rijm psalm; rijk
in deugd? Jozefs invloed op de vorming des bondsvolks; waar-
door beperkt? De tijdelijke regen Israels is alleen Gods werk;
bewijzen zijn het tijdstip en het karakter van dien zegen.
Verband tusschen de natuurlijke ontwikkeling en de bijzondere
Voorzienigheid, beider samenwerking in Israels wonderbare toe-
neming ; natuurlijke wegen en bovennatuurlijke wilskracht; het
wonderbare en het wonder; natuurlijke en geestelijke geboorte.

Deszelfs beraamde onderdrukking (vs. 8�14); de
aanleidende redenen (vs. 8�9), de booze raadslag (vs. 10), het
beginsel der volvoering (vs. 11�14). � Velerlei vragen geen
bewijs van wetenschap, ofschoon in naam der wetenschap ge-
daan ; haarkloverijen geen middel ter bevordering van het den-
ken. Verdrukking blijkt noodig; alles aan Gods wil onderwor-
pen, en ter bereiking van Zijne doeleinden; ook de zonde moet
daarbij medewerken; Egypte\'s zonden: onheilige afgunst, on-
dankbare vergetelheid, ongegrond wantrouwen. Afgunst
en overdrijving; de «nieuwe koning\'\'; «kennis," oefenend ofbc-
schouwend, hart en gevoel; een volk dat zijne geschiedenis ver-
geet en zijne weldoeners miskent. Een «nieuwe koning\'\' iets
anders dan «een ander koning;" het opstaan van een nieuw
koningshuis; de 18e dynastie; een tijdrekenkundig hou-
vast; eene door velen voorbij geziene bijzonderheid; de koning
en zijn volk; geen der Hyksos; wanneer omstreeks is Isra�l uit
Egypte opgetrokken ? Tachtig jaren na de verdrijving der Hyk-
sos; dit tijdstip verklaart veel. � De booze raadslag; een
dubbel doel bereikt. De aanvankelijke uitvoering: de druk-
kende last der vijanden (vs. 11), de wonderdadige bijstand
Gods (vs. 12), de verharding des harten (vs. 13, 14); velerlei
moeilijkheden in de Schriftverklaring; wetenschappelijk ontuig ;
voertuig der geestelijke praalzucht; om de zedelijke waar-
heid moet het ons te d�en zijn bij het lezen des bijbels; Ps. 105;
«wassen;" «uitbreken in menigte; naar den druk is ook de weer-
en veerkracht, tot dragen geoefend door dragen; toenemende
vijandschap geboren uit het gezicht van Gods goedheid; sner-
pende bitterheid der ziel; slavendienst; vijfvoudig »abad;" de
zware arbeid afgebeeld; een oud tafereel in steen; de fabriek*
arbeid; Isra�l in Egypte beeld van het kind Gods op aarde.

De goddelijke ondersteuning (vs. 15�22). De ont-
wikkeling der verkiezing en der verwerping; de tijd afdruksel

van de eeuwigheid; tijd en eeuwigheid; tot tweemalen toe te
vergeefs de doodelijke maatregelen beproefd; de twee vroedvrou-
wen: Sifra en Pua; het verhaal zelf: toegenomen boos-
heid (vs. 15, 16), werkzame godsvrucht(vs. 17), zwakke
verdediging (vs. 18, 19), goddelijk loon (vs. 20, 21).
Pharao en Herodes; kindermoord; blinde haat redeneert niet en
dweepzucht weet van geen nadenken; Egyptes kastewezen; der
vroedvrouwen prijzenswaardige nalatigheid; innerlijke godsvrucht
kenbaar aan het doen, nog meer dan aan het laten; nalaten
meest gemakkelijker dan doen; valsche of verkeerde schaamte.
De levendigheid der hebre�nnen; eene noodleugen; het loon der
genade; in twee�rlei opzicht; een huis bouwen, een eigen huis-
houding hebben; waarachtig huislijk geluk � toekomst der boos-
heid, � de vijand wil onze kinderen! waakzaamheid. Besluit.

�Gij zult tot dit woord dat Ik u gebiede niet toe-
doen, ook daarvan niet afdoen." Zoo sprak in naam
des ��eeren de man Mozes aangaande het woord Gods
(Deut. 4:2; 12 : 32); zoo na hem de koninklijke wijs-
geer (Spreuk. 30 : 6) en zoo ook aan het heilig slot
des bijbels de Ziener op Patmos (Openb. 22 : 18).
Wat hebben de heilige mannen Gods het klaar en
innig bewustzijn in zich zelven omgedragen, dat het
woord, dat zij in den naam des Heeren Heeren spra-
ken en verkondigden, niet hun eigen, maar Gods
woord was! Immers aan eens menschen woord zal
iemand lichtelijk iets toevoegen, iets daarvan afnemen
of het in eenigerlei manier kunnen wijzigen, zonder
dat hij zich daarom nog aan de hoogheid en heilig-
heid van dat woord vergrijpt. Waar dit in geen enkel
opzicht mag, is het gewis, omdat God zelf het heeft
gesproken; en omdat diens woord in deszelfs hoogheid
voor het kind der menschen onnavolgbaar is.

En in waarheid is dit alzoo. Ook daarin blijkt wel
de volkomenheid der Schrift, dat nooit eenige wijziging

van Gods woord door menschenkinderen, hoe innig en tee-
der ook kun geloof moge wezen, aan dat woord Gods zelf
recht kan doen ; zoo min als ooit eenige schriftverklaring
u al de heilige verhevenheid en diepte der innigheid van
Gods woord geheel kan wedergeven. Daar hebt ge b.v,
onze heerlijke en geloovige dichters van de berijmde psal-
men. Niemand zal hun geloof, diepte of innigheid
durven ontzeggen; niemand durven loochenen, dat zij
soms met arendsblik als naar de hoogten der heilig-
heden met klaren blik opzagen, of wel met even vast
oog de diepten der verborgenheden van het majestueus
Schriftwoord wisten te peilen. Hoe trouw en treffend
schoon, hoe rein en innig waar geven zij menigmalen
in hunne berijmde verzen den oorspronkelijken zin en
de verheven gedachte van het oorspronkelijke woord
terug! En toch als zelfs deze bezielde dichters maar
een enkele maal van dat oorspronkelijke zelf afwijken
of in hunne berijming dit wijzigen, hoe ver komen zij
dan onmiddellijk onder dat woord zelf te staan, als zij,
ook maar voor een enkel oogenblik schenen daar boven
te zweven!

Wilt ge bewijs ? Het lied zelf dat wij daar zoo aan-
stonds te samen aanhieven. �De harten der Egypte-
naren, die eertijds Isra�l gunstig waren, verkeerden
toen in bitteren haat," zoo luidden de regels die het
schriftwoord in berijmde taal moeten omschrijven. Maar
hoor nu uit den leespsalm zelven het gespierd en diep-
zinnig woord, dat aldus werd omgezet: �Hij keerde
hun hart om, dat zij zijn volk haatten" (Ps. 105: 25).
D. i. dezelfde God, die Zijn volk zeer deed wassen en
machtiger maakte dan deszelfs tegenpartijders, die
God keerde zelf ook de harten der voormalige begunsti-
gers om. Hoe wordt hier in een enkelen trek de oorzaak
van Israels ellende in Egypte u bij name genoemd!
Hoe schittert, bij die vermelding, het goddelijk eind»

doel, namelijk: de verheerlijking van Gods grootheid door
verbreking van die Zijner vijanden, reeds door deze
woorden heen!

En niets van dit alles speurt gij in de woorden van
den berijmden psalm, die op de tweede oorzaak van Is-
raels jammer, de strafroede in Gods hand wijst; maar
die daardoor ook juist dat voorbijgaat, waarop in het oor-
spronkelijke alle nadruk wordt gelegd, namelijk: dat
God zelf van dit alles de eerste oorzaak, de wel ver-
borgen maar heilige achtergrond is. Zoudt ge niet
durven beweren, dat dit juist het eigenaardige in het
bijbelsch geschiedverhaal en in de bijbelsche wereld-
beschouwing is, waardoor zij onmiddellijk van elke
andere onderscheiden wordt, dat in den bijbel steeds
onmiddellijk het licht valt op God als de eerste
oorzaak? Of wel, dat gij het onwillekeurig gevoelt,
dat achter de zichtbare verschijnselen en de in het
licht tredende worstelingen en uitingen der aardsche
machten een andere en hoogere macht des geestes als
grond en oorzaak van alles schuilt?

Wat wij, nu wij tot de behandeling van het boek
Exodus ons biddend nederzetten, wel zeer opgemerkt
willen hebben is wel dit: dat juist de eeuwige ge-
dachte Gods of zijn raad des heils den omvang,
vorm en houding der heilige geschiedbeschrijving be-
paalt. Al wat met dien raad Gods en deszelfs ont-
wikkeling in verband staat, wordt in het gewijde
verhaal opgenomen; al wat daarover geen nader licht
verspreidt, al waren het ook de gebeurtenissen van vele
jaren of van een geheel tijdvak, wordt eenvoudig ver-
zwegen. Indien men dit goed begrepen had, zoude
niemand gewis geklaagd hebben over het bestaan van
zekere gapingen in het geschiedverhaal zelf, zooals
dit van Genesis in Exodus wordt voortgezet. Zeer
waar is de opmerking van een beroemd godgeleerde

over deze zaak. �In geen enkel geschiedverhaal, al-
dus spreekt hij, wordt de keuze en schikking der te
behandelen stof zoozeer door eene enkele leidende ge-
dachte bepaald en beheerscht, als in de geschiedboe-
ken des O. en N. Testaments. Alles wordt daar onder
het albeheerschend gezichtspunt van het werken van
den Bondsgod Jehova voor Zijn bondsvolk Isra�l ge-
steld. Datgene slechts wat van uit dit stand-
punt lichtelijk was te vatten wordt ver-
meld. Daarom bericht de bijbel ons zoo weinig van
Israels langdurig verblijf in Egypte, zoo weinig van
het gansche tijdvak der richteren."

Door den Heiligen Geest gedreven, geleid en voor-
gelicht, wisten de heilige bijbelschrijvers onmiddellijk
deze gedachte Gods als de grondkracht en bewegende
oorzaak van alles te aanschouwen en in hun woord
voortestellen. Dat is het geheim dier merkwaardige
redenen van een Paulus, een Petrus en een Stepha-
nus. Met een enkelen trek schetsen zij een geheel tijd-
perk der geschiedenis, omdat zij in in ieder afzonderlijk
tijdvak de eigene gedachte van den even onveranderlijken
God hebben aanschouwd. Van ieder tijdperk, van
iedere daad, van elk feit vatten zij de eigenlijke lei-
dende gedachte.

God heeft het hun geopenbaard door Zijnen Geest.
Want de Geest onderzoekt alle dingen, ook de diep-
ten Gods. Want wie van de menschen weet hetgeen
des menschen is, dan de geest des menschen, die in
hem is? Alzoo weet ook niemand hetgeen Godes is
dan de Geest Gods" (1 Cor. 2 : 10, 11). Zoo is het
ook met den gewijden zanger van Ps. 105. Zie, wat
de hoofdgedachte van Israels geschiedenis in Egypte
aangaat, moge de eerste oorzaak van de verdrukking
des bondsvolks in het land van Cham schijnbaar in
den haat en afkeer der Egyptenaren gelegen zijn; in

waarheid evenwel zijn Gods wil, Zijn leiding en Zijn
heilige doeleinden de bron van dit alles. Hij keerde
de harten der Egyptenaren om en deed hen Zijn volk
haten.

Zoo zal het blijken naar Gods raad te zijn, wat
reeds de inhoud van heteerste hoofdstuk van Exodus is:
Isra�l het bondsvolk in Egypte verdrukt,
maar doorZ ij nBondsgod bewaard. Eerst wordt
ons de tijdelijke voorspoed van het bondsvolk in Egypte
geteekend (vs. 1�7), daarna wordt de booze raadslag
der onderdrukking vermeld (vs. 8�14), straks de vruch-
telooze poging ter vernietiging van het bondsvolk ge-
noemd (vs. 15�22). � Uit drie bijna evengroote deelen
bestaat dus het hoofdstuk, dat wij te samen wenschen
te behandelen en dat het tweede boek des bijbels opent.
Exodus (= uittocht) wordt dat boek doorde70ver-
talers genoemd, omdat Israels wonderdadige uittocht
uit Egypte er den hoofdinhoud van uitmaakt. En om
dien uittocht voortebereiden en ook voor Isra�l zelf
begeerlijk te maken, moest ook de tijdelijke verdruk-
king medewerken, als een middel in Gods hand.

Indien de geloovige op aarde steeds voorspoedig was
en nooit met de moeiten en tegenheden had te worste-
len, die hij aan deze zijde van het graf zoo dikwert
ontmoet, hij zoude niet met verlangen leeren uitzien
naar de plaats der eeuwige rust en verkwikking daar
boven in den hemel. En opdat het kind Gods dit leere
en bij toeneming deze les des moeielijken levens in
beoefening brenge, zendt de Vader van boven hem
die wederwaardigheden, die velen zijn, waardoor hij
verdrukt wordt, waaronder hij menigmalen zwaar ge-
bogen gaat; maar waaronder hij tevens sterker wordt
en opwast, gelijk de palm, die, geprest en gedrukt,
te rijker wordt in hoop en vrucht.

Daarom dan ook kwamen de verdrukkingen over het

bondsvolk, opdat het daarmede in Egypte niet zoude
gaan als met de latere nakomelingen in Babyion. Zij
meesten de rijke gaarden en welige landouwen van het
oord der ballingschap en het tijdelijk verblijf der
vreemdelingschap niet lief krijgen boven het beloofde
land der vaderen. Veel was er anders in den toestand
Israels , wat het zeer gemakkelijk daartoe leiden kon.
Opdat gij dit tevens zoudt inzien, wordt door Gods
woord allereerst de naar het uitwendige zoo gezegende
toestand van het bondsvolk vermeld. Eerst wordt ons
het geslacht zelf nog eenmaal bij name opge-
voerd (vs. 1�4), daarna de aanleiding van hun
komst in Egypte andermaal herinnerd (vs. 5), en
ten laatste van de verwonderlijke toeneming
bericht gegeven (vs. 6, 7).

Bij de opgave der namen komt met voordacht en
zeer duidelijk uit en eischt tevens onze opmerkzaam-
heid wat ons daarin wordt bericht van den gemeen-
schappelijken volksnaam, samenhang der geschie-
denis, een beid van oorsprong, indeeling der s tam-
huizen, orde der opvolging. Dat alles wordt reeds
in het eerste tweetal verzen als met den vinger aan-
gewezen. Immers staat de uitdrukking �kinderen
Israels" als eigenlijke en blijvende benaming van
het geheele volk, als bondsvolk genomen, voorop.
Daarom worden in dit eerste vers van meet af de
namen Isra�l en Jakob wederom duidelijk onderschei-
den. In betrekking tot hun vader waren de stamva-
ders des volks zonen van Jakob, �uit Jakobs heup
voortgekomen"; maar in betrekking tot het bondsvolk
zelf waren zij reeds de b\'n�-Israel = kinderen Is-
raels. �Dit nu zijn de namen der zonen van Isra�l,
die in Egypte gekomen zijn, met Jakob."

�aar is in dit vers nog veel meer op te merken,
dat ons eenigszins licht kan geven aangaande de be-

doelingen der heilige Schrift, waarin � wil dit nooit
vergeten � geen enkel woord overtollig of doelloos
is. De toevoeging van dit �in Egypte gekomen zijn,"
dat we toch reeds als zeer hekend konden veronder-
stellen (Gen. 46 : 8), heeft mede eene eigenaardige
heteekenis. Het doet krachtig uitkomen , dat de kin-
deren Israels niet tot de inboorlingen des lands be-
hoorden. Zij zijn in Egypte gekomen. En dit niet
maar door eigen willekeur en onbewuste aandrift,
maar onder leiding en op bevel van hun wettig stam-
hoofd Jakob. Daarom wordt ook dit er bijgevoegd:
�met Jakob" � en dit staat in het oorspronkelijke voor-
op � d. i. onder diens geleide, op diens gezach en aanspo-
ring, en niet uit eigen beweging begaven de kinderen
Israels zich naar het vreemde land. Ook aldus wordt
mede de waardigheid van het ouderlijk gezach, in Gods
woord steeds zoo hoog gesteld, hier gehandhaafd.

Nog iets moet bij den aanhef van het tweede boek
des bijbels niet over het hoofd gezien worden wat in
de vertaling niet wordt opgemerkt, maar in het oor-
spronkelijke aanstonds onze aandacht en , bij ongenoeg-
zaam licht, onze bevreemding wekt. Ge moet weten, dat
de hebreeuwsche tekst aldus luidt: �en dit nu zijn
de namen enz." Vraagt gij wellicht, hoe eenig boek
met het voegwoordeken �en" beginnen kan, terwijl
er immers nog niets voorafging; dan is het antwoord
gereed, dat het eigenaardig en gewoon gebruik van
het voegwoord �en" aan het begin der boeken er juist
op wijst, dat de bijbel een doorloopend geheel vormt
en niet uit stukken en deelen bestaat. En indien het
geheel ook door deelen wordt gevormd, behooren dezen
evenwel allen bij elkander en gaan in onafgebroken
en bindenden samenhang voort.

Zoo schakelt het tweede boek Exodus reeds den
uittocht der kinderen Israels in het verhaal vast aan

hun komst in Egypte, ons vroeger in het boek Genesis
vermeld; en beide boeken te samen wijzen aldus, door
het voegwoord �en," tot een geheel verbonden, op een
onafgebroken samenhang der heilige ge-
schiedenis. (rij zult dezen zelfden samenhang tel-
kens zien uitkomen, hetzij er er op namen of vroegere
beloften gezinspeeld wordt; hetzij opzettelijk enkele
geschiedkundige herinneringen, op zich zelve als doel-
loos en schijnbaar onnoodig, in het eigenlijk verhaal
ingeweven worden. Dan wordt; wat gij zoudtvermoe-
den en sommige ongeloovigen driestweg dorsten uit-
spreken; dan wordt de draad des verhaals geenszins
afgebroken, maar veeleer aan het verleden vastgehecht
en in die vastmaking te meer versterkt.

Diezelfde samenhang der geschiedenis komt reeds
uit in het merkwaardige feit, dat bij Israels komst in
Egypte reeds de grondslag aanwezig was, waarop de
latere stamverdeeling van het volk is gebouwd.
Reeds toen was de eene hoofdstam in twaalf takken
uiteengegaan, en reeds toen toonde elke tak den aan-
leg om op zijne beurt stam te worden. Is dit niet de
beteekenis der woorden, die hier het eerste volgen:
�Zij kwamen er in elk met zijn huis?" Reeds wordt
ieders gezin als het beginsel van een op zich zelf
staand stamhuis beschouwd. Dit is immers hier de
zin van het woord huis, gelijk dit ook aldus is in
andere Sehriftuurplaatsen (Ruth 4:11; 2 Sam. 7:11;
1 Kon. 21 : 29). Hier treedt voor het eerst het huis
(beith) of gezin op, waaruit de familie (mischpa-
cha), geslachtskringen (alloef) (Micha 5:1),
de stammen (Matteh en sch�bet = staf), en einde-
lijk het geheele volk (am) is geworden (Joz. 7:14,17,18).

Ook wat de huislijke, maatschaplijke en staatkun-
dige verhoudingen en indeelingen van het bondsvolk
betreft, is dus elke latere toestand in den tijd geschiedkun-

kundig geworden, omdat deze zelfde van den aanvang
af reeds in aanleg was gegeven. Elkevolksontwikke-
ling moet, zal zij blijvend zijn en straks in overeen-
stemming blijken met het eigenlijk volkskarakter, in
den aanleg van het volk zelf gegeven en door de ge-
schiedkundige opvolging der tijden en omstandigheden
aangebracht zijn. Men dringe dan ook ons volk, in
overgroote staatsmanswijsheid, geene gebruiken, onder-
linge verhoudingen en volksindeelingen op, die, eigen-
lijk aan den vreemde ontleend, ook aan ons eigen
volkskarakter vreemd blijven. Zij er eens natuurlijke
ontwikkeling en een geregeld verloop der volkstoestan-
den, maar geene tegennatuurlijke overplanting uit het
buitenland van vreemde gebruiken, ordeningen en ons
niet-eigene beginselen van wetgeving en staatsbestuur.
En gelijk deze regel voor ieder volk geldt, dat een
eigen oorsprong, eigen taal, eene eigene geschiedenis
heeft en kent; zoo geldt deze zelfde ook voor elk ge-
zin en elk geslacht, dat een eigen leven heeft en dit
dan ook heeft te leven. Ieder gezin volge eigen aanleg,
ter verwerkelijking van de groote en allesbeheerschende
gedachte Gods, die zich gaat uitspreken in de geschie-
denis. Alleen dan is er eenheid bij verscheidenheid;
alleen dan ontvlucht gij het gevaar van die kille een-
vormigheid en marmerkoude eentoonigheid, die wel op de
macht van sleur, gewoonte en nabootsing wijst; maar
die elke bezieling en veerkracht mist, en niet in staat
is gedachten in het leven te roepen, omdat zij zelve uit
geene eigene oorspronkelijke gedachte is ontstaan. Wees
dan u zelf, zoo ook roepen wij het volk, het gezin en den
enkelen mensch toe. Te trachten zich zelf te zijn en
meer en meer te worden, is plicht bij elk zelfstandig
volksbestaan, is roeping voor ieder gezin, is eisch
voor den enkelen mensch, lid van dat gezin, van die
maatschappij en van dat volk.

Dan ook klinkt de eigene welgekozen naam door.
Dan brengt ons als elke naam eene merkwaardige her-
innering. Wilt gij de namen van Israels stamhoofden
hooren, die later geregeld door andere hoofden der
stammen zijn opgevolgd? De bijbel herhaalt die namen
meermalen, als wilde hij deze in de dankbare herinne-
ring van het latere nageslacht steeds dieper ingriffe-
len. Deze zijn het: Ruben, Simeon en Levi, Juda;
Issaschar, Zebulon en Benjamin; Dan en Naphtali,
Gad en Aser." Van hem, die bij de opgave der �twaal-
ve" nog ontbreekt, zal, om bijzondere redenen, eerst
in het volgende vijfde vers gewag gemaakt worden.
Gij merkt hier eene eenigszins andere orde van optel-
ling en opvolging der namen dan op enkele andere
plaatsen, b. v. 1 Kron. 2:1, 2. Maar het beginsel dat
hier de schikking van de namen der zonen aangeeft,
vloeit nit Jakobs handelwijze, die hij (Gen. 33 : 1, 2)
tegenover Ezau bezigde. Hij deelde toen de kinderen
naar hun moeder in en deze indeeling is ook in \'t ver-
volg bij de optelling der kinderen de meest gewone
gebleven.

Ook uit deze omstandigheid blijkt wederom overvloe-
dig, dat dan toch de invloed der vrouw onder de Oud-
Testamentische bedeeling niet zoo-weinig beteekende,
indien de rangschikking der kinderen geschiedde naar
de plaats, die de moeders in het huisgezin innamen.
Eerst worden de zonen van Lea, de door God voor
Jakob bestemde vrouw, daarna die van Rachel, de
vrouw zijner liefde, en later die van beider dienst-
maagden Bilha en Zilpa genoemd. Maar hoewel al de
zonen Jakobs uit vier onderscheiden moeders geboren
waren, was daardoor evenwel geenszins de eenheid
van afstamming en oorsprong gebroken. In dit opzicht
besliste de vader, niet de moeder, \'t Is, zouden wij
bijna zeggen, alsof de man het beginsel der eenheid,

de vrouw dat der veelheid en verscheidenheid op aarde
moest uitdrukken. Daarom is ook de man het hoofd
en in het gezin de vertegenwoordiger van den Eenen
waarachtigen God.

Neen, de eenheid des volks liep geen gevaar door de
veelheid der moeders. Dat leert ons vs. 5. �Al de zie-
len nu, die uit Jakobs heupe voortgekomen zijn; waren
zeventig zielen." Reeds vroeger handelden wij over de
beteekenis van het woord �heup" (Zie Dl. I, bl. 748;
dl. II, bl. 706) en over die van het getal �zeventig"
(Dl. IE, bl. 654). Hetzelfde nu te herhalen zal niet noodig
wezen. Alleen wenschen wij, tot nadere bevestiging
van het vroeger beweerde over den vorm der eedzwe-
ring door �het leggen der hand onder de heup," hier
wederom te doen uitkomen, dat de heup of de lende
bij Isra�l de zinnebeeldige uitdrukking voor het kroost
of het nageslacht is.

Nog dient het gebruik van het woord �ziel" voor
�persoon" (nephes) eenigszins meer in het licht ge-
steld te worden. Ook bij de vorige opgave van Jakobs
geslacht (Gen. 46) is ditzelfde woord telkens in de-
zelfde beteekenis gebezigd. Zoo geschiedde het ook
reeds vroeger bij de vermelding van Abrahams gezin
(Gen. 12 :5); ook in \'t woord van Sodoms koning tot
Abraham (Gen. 15:21), in tegenoverstelling van het
redelooze vee geteld. In dezelfde beteekenis treedt
het op in Ezaus geschiedenis (Gen. 36 : 6). Overigens
wordt hetzelfde woord elders in dezelfde verhalen ge-
bezigt , om de ziel aan te duiden in tegenoverstelling
van het lichaam (Gen. 34:3 enz.; 35:18; 42:12).
Ook moet het wel onderscheiden worden van den adem
des levens (neschama), dien God in Adams neus-
gaten blies, en waardoor deze tot een levende ziel
(nephes) was geworden (Gen. 2: 7).

Daaruit blijkt, dat de ziel op zich zelve beschouwd,

een ademtocht Gods is (neschama); maar met het
lichaam vereenigd, daarin de bron der levenswerk-
zaamheid en der levenskracht wordt (nephes chajah).
Zoude die ademtocht Gods nu niet de geest (pneu-
ma), die geest in het lichaam werkzaam de ziel
(psyche) des Nieuwen Testaments zijn?

De ziel is dan het leven der gevoelige gewaarwor-
dingen, de zetel der aandoeningen van lust en onlust,
smart en genot in al hun lagere vormen. De geest
is het middelpunt van het hoogere leven, de werk-
plaats van den wil. Van zijne ziel (psyche) zeide de
Heere eens, dat zij bedroefd was ten doode toe (Mare.
14:34; Joh. 12:27), maar zijnen geest (pneuma)
beval Hij zijnen Vader (Luc. 23 : 46).

Door de men3chen te beschouwen als zielen en niet
maar als zaken of lichamen, wijst de bijbel aanstonds
op den zedelijker aanleg en de verhevener plaats, die den
mensch boven het dier is gegeven. Ook aan het dier
wordt een werkzame levenskracht toegekend (Gen.
1:24 enz.), daar het ook eene levende ziel wordt
genoemd. Bij het dier is evenwel die levenswerzaam-
heid geen vrucht der aanblazinge Gods, gelijk zij dit
is bij den mensch (Gen. 2:7). Nooit verheft het dier
zich tot persoonlijkheid of zelfbewust leven; wel doet
dit de mensch. Daarom heet de mensch, ook de slaaf,
steeds eene ziel of persoon, wat nooit voor het dier
op zich zelf wordt gebezigd. Wel wijst dan Gods woord
zeer duidelijk op de onderscheiden plaats, die in Gods
schepping zoowel aan den redelijken mensch als aan
het redelooze dier toekomt.

Ook in dit opzicht kenmerkt de bijbel zich door eene
goddelijke nauwkeurigheid, die niet minder uitkomt door
de vermelding van die bijzonderheden, die steeds aan»
toonen, niet alleen dat de heilige bijbelschrijvers zich
van het hooge gewicht bewust waren, dat aan de hei-

lige dingen moet toegekend worden; maar ook, dat zij
bij het schrijven door den Heiligen en vaardigmaken-
den Geest bestuurd werden. Zoo is het met die aan-
teekening �doch Jozef was in Egypte"; waardoor de
vorige opgave aangevuld en verbeterd wordt. Indien
ge wellicht mocht gaan tellen en de som van Jakobs
geslacht, dat in Egypte kwam, bij uwe rekening slechts
tot negen-en-zestig klom, wil dan niet vergeten, dat
Jozef ook bij Jakobs gezin dient medegeteld.

Evenwel heeft deze, op zich zelve staande, ver-
melding van Jozefs voorafgegaan verblijf in Egypte
nog eene andere en meer beteekenende reden. Zoo
wordt ons de naaste aanleiding der komst van
het bondsgeslacht in Egypte duidelijk gemaakt. De
eigenlijke beteekenis voor de gewijde geschiedenis, die
het gebeurde met Jozef had, wordt daarbenevens er meer
door in het licht gesteld. Ook hier kunt ge wederom den
honderd-vijfden psalm veilig raadplegen. Zoo wordt het
daar verhaald: �Ik (God) zond eenen man voor hun
aangezicht henen; Jozef werd verkocht tot een slaaf"
(Ps. 105:17). De leespsalm zoude nooit dien Jozef,
wat de berijmde psalm wel doet, �de vrome Jozef, rijk
in deugd" genoemd hebben. De bijbel geeft Gode alleen
de eere, en erkent bij den mensch geen rijkdom van
deugden.

De bijzondere leidingen, door de Voorzienigheid Gods
met dien Jozef gehouden, zijne hooge plaats in het
land der vreemdelingschap, en dit alles in verband
met zijne, den vader en broederen wel bekende, droomen
zijner jeugd, konden bij Jakob en de zijnen gemakkelijk
de zoo hoog noodige overtuiging gewekt hebben, dat
de uitnoodiging Jozefs, om in Egypte te komen wonen
eene roepstem Gods was. Op wat welkome ontvangst
mochten zij bovendien niet rekenen in een land, dat
aan hun zoon en broeder zoo veel verplicht was. Zij

begrepen het: Jozef was door den Heere hun vooruit
gezonden, om een groot volk in het leven te behouden.
En toen nu de honger in het beloofde land en schier
alomme elders woedde, trokken zij op naar het land, waar
Jozefs schranderheid voor betrekkelijken overvloed had
gezorgd. Toen zij daar kwamen, was Jozef reeds lang
in Egypte geweest; en omdat deze daar reeds lang
geweest was, konden zij nu daarheen gaan. Om dat
te doen gevoelen, wordt ons mede bericht, dat Jozef
reeds in Egypte was.

Wacht u evenwel, dat gij aan Jozef dien grooten
voorspoed Israels toeschrijft, waarvan God alleen de
eere moet hebben. Daarvoor waarschuwt ook Gods
woord u, door u eerst het t ij d s t i p te noemen, waarop
de buitengewone zegen voor het bondsgeslacht begon,
en daarna het eigenlijk karakter van dien tijdelijken
zegen u aantewijzen. Beide, en het tijdstip waarop en
datgene waardoor de zegen werkte, stonden geheel
buiten het bereik en buiten den invloed van Jozefs
macht. Zij konden dus bij geene mogelijkheid van hem,
wel van God zelven afhankelijk zijn. Jozef was toen
reeds lang dood. �Toen nu Jozef gestorven was en al
zijne broederen en al dat geslacht, zoo werden de
kinderen Israels vruchtbaar en wiesen overvloedig en
zij vermeerderden en werden gansch zeer machtig,
zoodat het land met hen vervuld werd."

\'t Is dus wederom niet te vergeefs, dat bij de vermelding
van Israels buitengewonen zegen Jozefs dood andermaal
herinnerd wordt, \'t Is opdat gij weten zoudt, dat God
alleen het is, die zegenen kan. Dat zelfde blijkt uit
den bijzonderen aard van het voorrecht, dat Isra�l
ten deel viel. \'t Is alsof Gods woord geen woorden en
uitdrukkingen genoeg kan vinden, om het eigenaardig
verschijnsel van dien buitengewonen zegen aantegeven.
Het was iets in hooge mate bevreemdends, iets aldus

nog nooit gezien en gehoord, iets dat verraste en ver-
baasde, en door geen gelijksoortig verschijnsel op na-
tuur" of volkenkundig gebied verklaard kan worden.
Immers binnen betrekkelijk korten tijd namen de kin-
deren Israels op zoo verbazingwekkende wijze toe,
dat elk denkbeeld der geslachtsvermenigvuldiging en
elk woord daaraan ontleend daarop toegepast moet
worden.

Zie, de kinderen Israels werden vruchtbaar, wiesen
overvloedig, vermeerderden, werden zeer machtig en
vervulden het geheele land. Naar iedere zijde heen, op
iedere mogelijke wijze dus groeiden de Isra�lieten in
levenskracht, aantal, uitbreiding eninvloed
naar buiten. Zoo moet gij de verschillende uitdrukkin»
gen verklaren, die al te samen de velerlei wijzigingen van
eenzelfde begrip der toenemende volkswelvaart moeten
aangeven. Veel meer dan dit in onze vertaling moge-
lijk is, drukt het oorspronkelijke de verbazing over
dat bevreemdende verschijnsel uit; dat alleen de ver-
klaring vindt in Gods almacht en goedheid, en dat wel
langs de wegen der natuurlijke ontwikkeling,
maar toch onder den invloed der bijzondere voor-
zienigheid Gods kon tot stand komen.

Ook hier blijkt, hoe juist deze beide samenwerken,
om datgene voorttebrengen, wat het karakter van het
buitengewone en wonderdadige in zich mededraagt,
en op de onmiddellijke bedoelingen van Gods wijsheid
heenwijst. Be buitengewone w ij z e der vermenigvul-
diging geschiedde wel langs den natuurlijken weg,
maar toch door een b ovennatuurlijken wilskracht.
Indien beide samenvallen, �n bovennatuurlijke weg �n
bovennatuurlijke wilskracht, dan is er het wonder,
dat is: een onmiddellijk ingrijpen van de macht des
Geestes Gods in de gewone gangen der natuur, die
voor een oogenblik overbodig worden, om den wil Gods

te volbrengen, onmachtig blijken om diens hoogere be-
doelingen te openbaren.

Hier, bij de vermenigvuldiging der kinderen Israels,
is er slechts sprake van het wonderbare, datzicht-
baar wordt in de buitengewone werkzaamheid en als
versnelling van de gangen en raderen der natuur, die
op dit oogenblik een hoogeren wil onmiddellijk
volgen. Daarom zijn alle uitdrukkingen ook aan de
voortplanting en uitbreiding van het lagere leven ont-
leend. Het wonder staat boven de natuur, reikt
buiten haar gebied, geschiedt in weerwil van haar
tegenstand; het wonderbare daarentegen gebeurt
i n de natuur en door haar hulp, maar vloeit onmid-
dellijk uit eene macht, die is boven de natuur.

Zie, de buitengewoon zeer vermenigvuldigde geboorten
van het kroost Jakobs, behooren geheel tot het won-
der bare der bijzondere bedoelingen Gods; maar de
wedergeboorte zelf is een wonder van Gods schep-
pende almacht op geestelijk gebied. Bij de eersten is
er gewis nog eene natuurlijke geboorte uit vleesch en
bloed en uit den wil des mans: bij de tweede is er,
met afwijzing en terugdringing van den natuurlij-
ken weg, de onmiddellijke geboorte uit God, uit den
Geest. Dat is het onderscheid tusschen de natuur-
lij k e en g e e a t e 1 ij k e geboorte: dat deze onmiddel-
lijk �n uit den wil �n uit de kracht Gods vloeit, zon-
der tusschenbeide ingetreden werking der natuur; gene
daarentegen wel uit den wil Gods onmiddellijk ont-
springt, maar uit de kracht Gods slechts middellijk
voortvloeit, en dit nog door de werking der natuur.

De tijdelijke welvaart van het geslacht Israels mocht
dan langs natuurlijken weg geboren worden, gewis
was zij het gewrocht van Gods zegen en in geen enkel
opzicht het werk der menschen. Menschen, gelijk het

bijna altijd gaat, zochten veeleer de zegeningen Gods
tegentegaan en die te rooven. Dat leert ons het ver-
volg van dit hoofdstuk, dat in het tweede deel (vs.
8-14) verhaalt van de beraamde onderdrukking
door Egyptes vorst en volk tegen den uitverkoren
stam. Deaanleidende redenen daartoe worden
ons medegedeeld (vs. 8�9), van den boozen raad-
s 1 a g zelf ons bericht gegeven (vs. 10), en het b e-
ginsel der uitvoering zelve daaraan toegevoegd
(vs. 11�14).

Wanneer wij dit gedeelte der Schrift slechts even
inzien, rijzen er aanstonds allerlei moeilijkheden van
geschied" oudheid" en aardrijkskundigen aard voor on-
zen blik op, en allerlei vragen zouden we willen doen.
Grootendeels evenwel zijn zij voor juiste beantwoording
onvatbaar, omdat deze grootendeels slechts op vermoe-
dens, gissingen en onzekere gegevens gegrond zou moe-
ten zijn. \'t Is schier ongeloofelijk, hoe lichtvaardig en
oppervlakkig de wetenschap, en dan nog wel in naam
der wetenschap, daarbij te werk is gegaan en nog
gaat. Wie was �die nieuwe koning, die daarna op-
stond?" Omstreeks welken tijd ongeveer geschiedde
dit? In welken zin hebben wij dat �kennen" waarvan
hier sprake is, te verstaan? Wat waren schatsteden
en waar ergens lagen Pithom en Ramesses? Ziedaar
reeds enkele vragen, die nog met velen vermeerderd
kunnen worden.

Trouwens over een tijdvak en eene gebeurtenis, die
reeds zoo vele eeuwen achter ons liggen, kunnen aller-
lei twijfelingen zeer gemakkelijk opgeworpen worden.
Maar een ding is zeker, dat de gedachte, die het ver-
haal wilde aangeven, niet afhankelijk is van eene tot
in het kleinste nauwkeurige plaatsbeschrijving, en even-
min van een stipte en juiste tijdsbepaling. Haarklove-
rijen bevorderen over het algemeen de zuiverheid der

gedachte niet. En om de gedachte Gods � gelief
dit toch niet te vergeten � is het ons steeds te doen
bij het lezen en verklaren van onzen bijbel. Laat ons
dan vernemen, wat ook dit deel van Gods woord ons
daarvan te vermelden weet.

Verheerlijkte het eerste zevental verzen bovenal de
goedheid en bondstrouw Gods, die zijne beloften aan
Abraham en Jakob gegeven reeds begon te vervullen
in hun kroost; het tweede zevental verzen doet ons
inzien, hoe diezelfde bondstrouw Gods ook de verdruk»
kingen voor Zijn bondsvolk noodig achtte, om het voor
dien heerlijken staat en die uitnemende roeping voorte-
bereiden, waartoe Hij het bestemd had. En nu moet
het blijken, hoe de Heere de volkeren en de tijden in
Zijne band heeft, om alles en allen te doen medewer-
ken aan de vervulling van Zijnen raad en devolbren-
ging van Zijnen wil, dien Hij bij zich zei ven heeft
voorgenomen. De tijdsomstandigheden zelven, het ineen-
zinken van machtige troonen en verrijzen van nieuwe
vorstenhuizen, het geschiedt alles naar de leiding Gods
en alleen om Zijn vrijmachtig welbehagen te dienen.

"Wil slechts daartoe acht geven op al wat ons in
vs. 8 en 9 vermeld wordt van datgene, wat van den
omkeer in de gezindheid der Egyptenaren jegens Isra�l
de reden tracht aantegeven. \'t Was onheilige af-
gunst over verkregen voorspoed, ondankbare v e r-
getelheid tegenover bewezen weldaden, en tenlaat-
ste ongegrond wantrouwen, die in onredelijke
vrees wortelde. De eerst aangegeven reden mogen wij
veilig opmaken uit de uitvoerige teekening van Israels
uitwendigen toestand en bloeienden staat, die ons in de
vorige verzen werd gegeven en waarmede het volgende
nu in verband wordt gebracht. Ook in den raadslag
des konings schemert dit duidelijk door en Israels wei-
vaart wordt door hem zelven als beweegreden voor

tijdige voorzorgsmaatregelen aangevoerd. Hoort het
uit Gods woord zelf.

�Daarna stond een nieuwe koning op over Egypte,
die Jozef niet gekend had; die zeide tot zijn volk:
Ziet, het volk der kinderen Israels is veel, ja mach-
tiger dan wij. Komt aan, laat ons wijselijk tegen het-
zelve handelen, opdat het niet vermenigvuldige, en het
geschiede^ als er eenige krijg voorvalt, dat het zich
niet vervoege tot onze vijanden en tegen ons strijde
en uit het land optrekke." Uit deze geheele rede komt
ons die nijdige afgunst tegen, die veel meer leed ge-
voelt over den betrekkelijken overvloed, dien anderen
genieten, dan wel smart over het gemis dat men zelf
lijdt, \'t Is wederom die afgunst die steeds overdrijft,
waar het de kracht, het vermogen en den invloed van
anderen geldt; maar die steeds het zijne, bij dat van
anderen vergeleken, als te gering en veel te weinig
voorstelt. Want dat er overdrijving in des konings
woorden is lijdt wel geen twijfel. Waar is ook ooit
spijtige afgunst gezien, die niet overdreef, ook bij u,
mijn broeder?

Dat wij de tweede beweegreden ondankbare
vergetelheid van genoten weldaden noemden is ook
geheel naar de Schrift. Daartoe immers zegt zij ons,
dat �de nieuwe koning Jozef niet gekend had." Het
woord �kennen" heeft in den bijbel eene onderscheiden
beteekenis, al naar mate het eene werkzaamheid van
het verstand alleen, of ook die van het daarmede
gepaard gaande, daardoor werkzaam geworden of daar-
aan voorafgegaan gevoel moet aanduiden. Als er
sprake is van het kennen Gods, wij zagen dit reeds
vroeger, wordt steeds dat kennen bedoeld, wat onze
ouden werkdadig en oefenend noemden; en dat
zeer wel van een bloot beschouwende kennisne-
ming zonder hartelijke deelneming moet onderscheiden

worden. Dat zal aan het slot van het volgende hoofd-
stuk, waar van het �kennen Gods" gesproken wordt,
nog beter in het licht gesteld kunnen worden.

Maar ook in het menschelijk kennen is er, gij weet
dit, twee�rlei: een bloot beschouwend en een werk-
zaam bevindelijk kennen. Van dit laatste is sprake
in de vraag van den Catechismus naar het aantal
stukken, die ons te weten of te kennen noodig zijn,
om zalig en getroost te kunnen leven en sterven. Over
den zin in welken nu bij Egyptes koning van kennen
gesproken wordt, loopen de gevoelens nog al uiteen.
Ons dunkt, dat de talrijkheid en de groote macht
van het bondsvolk, die reeds sinds geruimen tijd be-
stonden, maar waarvan ons eerst na den dood van
Jozef en zijne broederen wordt bericht, aan een tijd-
stip doen denken, zoover van Jozefs persoonlijke werk-
zaamheid verwijderd, dat de nieuwe koning dezen on-
mogelijk meer naar het vleesch had kunnen kennen,
in den gewonen zin des woords.

Maar ons dunkt ook, dat dan eene dergelijke opmer-
king in de schrift tamelijk overtollig zoude zijn,
indien zij daardoor niet tevens iets! anders had wil-
len zeggen. De nieuwe koning had ook van Jozefs
vroegere werkzaamheid en weldaden, aan het volk be-
wezen, niets vernomen. Hij was met dit alles geheel
onbekend gebleven en ook uit die onkunde moet zijne
geheele vijandige houding tegenover de verwanten en
nazaten van Jozef mede verklaard worden. Maar dat
alles was zoowel ondankbaarheid als onverschilligheid;
bij den koning misschien meer het laatste, bij het volk
meer het eerste. Een volk dat zijne eigene geschiede-
nis vergeet en zijne groote mannen, de weldoeners
hunner vaderen, huns vaderlands door onkunde mis-
kent, maakt zich aan groote ondankbaarheid schuldig
en blijkt aldus reeds rijp voor den ondergang.

Maar hoe kon de koning onkundig gebleven zijn van
Jozefs grootsche werkzaamheid? Zoude het ook kun-
nen zijn, omdat hij �een nieuwe koning" was?
Onmogelijk kan dit �nieuwe" slechts beteekenen, dat hij
een bloot opvolger van zijn voorganger was, wien hij
in de gewone lijn der erfelijkheid verving. Een nieuw
koning zegt toch iets anders dan een ander koning.
Het woord �ander" (ach�r) mag in het hebreeuwsch
op louter vervanging zonder meer wijzen; het woord
nieuw (chad�sch) wijst daarbij tevens op iets, dat
een aanvang neemt, een begin maakt, eene rij of
reeks opent.

Daarom houden wij het dan ook voor waarschijnlijk,
dat hier met een nieuwen koning, een koning uit
een nieuw stamhuis, (het achttiende?), dat met hem
begon, wordt bedoeld. Op iets dergelijks wijst ook
reeds het woord �stondop". Veertienmalen wordt
dit in de schrift gebezigd van het ontstaan van nieuwe
regeeringshuizen. Nieuwe dynastie�n of regeeringshui-
zen nu is het meestal er om te doen, de overleve*
ringen van en herinneringen aan de voorafgaanden
�f niet te willen kennen, �f, indien gekend, te doen
vergeten. En zoo wordt ons duidelijk, waarom een
nieuwe koning Jozef niet kende; misschien niet wilde
kennen.

Indien onze opvatting aangaande den nieuwen ko-
ning, als eerste van een nieuw regeeringsstamhuis,
juist is; waarvoor het spraakkunstig gebruik der woor-
den zeer pleit; dan hebben wij bij vergelijking met
het volgende misschien een vast punt gevonden, waar-
aan de tijdrekenkundige beschouwing vastgeknoopt kan
worden en in juiste overeenstemming blijkt met hetgeen
Elavius Josephus en ook lateren daarover vaststelden.
Maar dan mag �ene bijzonderheid onze aandacht niet
ontgaan, die juist door allen is voorbijgezien. Van

deze koning wordt gezegd dat �hij tot zijn volk
zeide". Bovendien sluit hij in zijne rede zich steeds
bij het volk in en rekent zich daaronder, doordien hij
gedurig van �wij" spreekt. �Ziet", zoo spreekt hij,
�het volk der kinderen Israels is veel, ja machtiger
dan wij. Komt dan (welaan!) laat ons wijselijk tegen
hetzelve handelen, opdat het niet vermenigvuldige,
en het geschiede, als er eenige krijg voorvalt, dat
het zich ook niet vervoege tot onze vijanden en tegen
ons strijde en uit het land optrekke."

Heeft dat uwe aandacht niet getrokken, dat het
volk van Egypte zoo bijzonder z ij n volk heet, en dat
een koning, aldus tot zijn volk sprekende, geheel als
een zoon van dat volk optreedt, waartoe hij geheel
behoort, waarmede hij zich geheel vereenzelvigt? Zoude
dit niet met zekere bedoelingen geschied zijn? Zoude
de koning misschien hebben willen doen uitkomen:
dat regeerders en geregeerden van dien tijd af weer
tot denzelfden stam en tot hetzelfde volk behoorden,
als uit hetzelfde bloed gesproten? Dat was dan vroeger
niet alzoo geweest. Maar zoo sprekende, kon hij alleen
het oog hebben op die vreemde dynastie�n, die men die
der Hyksos noemt, die jaren lang over Egypte ge-
heerscht hebben, en wier macht misschien juist door
zijn optreden gebroken was. Van iets dergelijks ge-
waagt ook de ongewijde geschiedenis, van de Hyksos
of herdersvorsten sprekende. Dan begrijpen wij den
raadslag des konings des te beter.

Na de verdrijving der herdersvorsten, nu er met
het opstaan van den koning weer een eigen Egyptisch
stamhuis op den troon was gekomen, nu was het tijd
van de gegeven omstandigheden partij te trekken en
zich te vereenigen tegen alle vreemdelingen, waartoe
ook de Isra�lieten behoorden. Maar dan wordt onbe-
twistbaar, dat de Israeliten ongeveer tachtig jaren

na de verdrijving der Hyksos, in de achttiende
Dynastie uit Egypte opgetrokken zijn. "Want van
het uitgaan des bevels des nieuwen konings om de
kinderen in de wateren van de Nijl te dooden tot aan
de optreding van Mozes is dan omstreeks de duur
van den leeftijd verloopen, dien Mozes toen had, na-
melijk 80 jaren.

Maar dan begrijpen wij ook dat wantrouwen,
dat wel ongegrond was, maar toch in de oogen
des volks een schijn van reden moest hebhen, nu eene
onredelijke vrees zich met den schijn van recht kwam
voordoen. Immers de Isra�lieten waren ook vreemden,
ook herders en door godsdienst, inzichten en gebrui-
ken hemelsbreed van de kinderen Chams verschillende.
Nu was het rijk niet genoeg bevestigd, om tegen een
herhaalden inval der vroegere overheerschers verzekerd
te zijn. Onvoorzichtig, ja radeloos scheen het, machtige
vreemdelingen in het land nog machtiger te laten
worden; terwijl misschien in de toekomst een oorlog
dreigde, waarin zij zich aan de zijde der vijanden
konden scharen en zoo diens macht verdubbelen. Wijze
bedachtzaamheid en staatkundig overleg raadden aan,
van hun macht veeleer tegenover die buitenlandsche
vijanden gebruik te maken.

Daarop doelt dan ook de booze raadslag (vs.
9, 10), om door zekere maatregelen de welvaart dier
vreemdelingen te knakken en hunne onrustbarende
vermeerdering of tegentegaan of ten eigen nutte aan
te wenden. Zij moesten met zware schattingen be-
zwaard worden; en wie die niet kon opbrengen moest
met eigen lijf in arbeid daarvoor betalen. Zoo mer-
gelde men van de eene zijde de welvaart der meer-
gegoeden uit, en sloopte meteen de krachten van den
minderen man en kleinen burger. Men zoude aldus
een dubbel doel bereiken: verarming der rijkeren en

verzwakking der armeren, en aldus uitputting van
het geheele volk. Bovendien nog zoude het werk, dat
deze laatsten te verrichten hadden, ten bate van den
staat zelven, ten nutte der inboorlingen komen, en
meteen als wapen tegen de vreemde indringers en
overheerschers kunnen dienen.

Dat men dit alles te gelijk beoogde, bleek wel uit
de aanvankelijke uitvoering (11�14) van de
voorgestelde en genomen maatregelen ten bedwang des
bondsvolks. �En zij zetteden oversten der schatting
over hetzelve, om het te verdrukken met hunne lasten;
want (en tegelijk) men bouwde voor Pharao schat-
steden, Pitom en Raamses." Eerst worden ons de dr uk-
kende lasten der vijanden (vs. 11) genoemd,
daarna worden wij op den wonderdadigen bijstand
Gods gewezen (vs. 12); terwijl, ten laatste , de v e r-
harding des harten reeds begint uittekomen (vs.
13,14).

Ook bij de behandeling van dit schriftgedeelte doen
zich wederom zeer vele moeilijkheden op. Wat waren
die schatsteden? "Waar lagen zij en met welke bedoe-
lingen werden zij gebouwd? Waren het misschien
zeer versterkte burchten en ommuurde vestingen,
waarin men de opgestapelde schatten wegborg? Of
waren het hoog opgetrokken, van muur en wal omge-
ven sterke wapenplaatsen, die aan de hoeken des lands,
op de bedreigde grenspunten, tegen de vijanden wer-
den opgericht, om het land tegen eiken inval uit het
Oosten te kunnen beschermen?

Zoo wil men, dat Pitom en Ramesses overeenkomen
met de tegenwoordige steden Amasih en Belbeis,
die, aan de wegen van het vroeger Bubastis en Mem-
phis naar het Oosten gelegen, dezen nu ook geheel
beheerschten. Gij begrijpt lichtelijk, dat men hier
voor allerlei gissingen en vermoedens vrij spel en

daarenboven gelegenheid heeft om met een vertooning
van zeer geleerden omhaal in de oogen van onkundi-
gen te schitteren. Maar gij begrijpt evenzeer, dat al
dit, zich zelf telkens weersprekend, uitwendige en
bijkomstige tot het wezen der zaak zelve weinig af-
doet, en dat het voor den bloei van het geloofsleven
weinig afdoet, of men al van andere en oudere schrij-
vers geheele geleerde vertoogen afschrijft, die in geen
enkel opzicht kunnen stichten, maar wel het onrijp
verstand verwarren. Die, ja, neergeschreven en gele-
zen worden, maar om een oogenblik later weer geheel
vergeten en daarbij het hart volkomenlijk voorbijge-
gaan te zijn.

Aan al dat ontuig van de wetenschappelijke praal-
zucht, aan al die aanlokselen van den geestelijken
hoogmoed hebben verstand en hart beiden al zeer
weinig. En ook zijn zij voor eene zuivere en geeste*
lijke bijbelkennis niet noodig. Bij vele vraagpunten
der oudheid moeten wij eigenlijk onze volstrekte on-
kunde belijden, indien onze hoogmoed ons dit niet
meestal belette. Juist op het gebied der oudheid* en
geschiedkundige wetenschappen, gelijk op dat van
natuurkundig onderzoek, zijn nederigheid en oprecht-
heid hoogst noodige, maar zeldzaam aanwezige deug-
den. Terwijl men beweert alleen de waarheid te wil-
len, stelt men zich echter te vreden met den schijn
van waarheid, met het waarschijnlijke, om dit den
volke straks, in stee der waarheid, als waarheid te
verkondigen.

\'t Is de zedelijke waarheid, waarin eene opbouwende
kracht ligt, die door Gods heilig woord steeds op den
voorgrond wordt gesteld, \'t Is, gelijk Psalm 105 het
wederom zoo schoon uitdrukt, opdat door die gansche
verdrukking des bondsvolks moest uitkomen, hoe Gods
macht zijn volk �machtiger maakte dan zijne tegen-

partijders" (Ps. 105 : 24). Dat is het wat het volgende
vers zoo klaar in het licht stelt, aldus sprekende:
�Maar hoe meer zij het verdrukten, hoe meer het ver-
meerderde en (uitbrak in menigte = pharaz) en hoe
meer het wies." Eigenlijk heeft het oorspronkelijke
het veel nauwkeuriger en krachtiger, door te zeggen,
dat in dezelfde mate en verhouding als de verdrukking
toenam, ook in die mate de innerlijke kracht van
weerstandsvermogen bij het volk Isra�l aangroeide;
dat toch uit den wonderdadigen bijstand Gods
alleen verklaard kan worden.

Immers de maatregelen door koning en volk van
Egypte genomen en met schrander overleg ten uitvoer
gelegd, schenen wel geschikt, om het nakroost Ja-
kobs gansch ten onder te brengen en geheel weerloos
te maken. En niet alleen dat dit onheilig doel niet
gelukken mocht, maar juist het tegendeel daarvan
werd bereikt. Bij al hetgeen wij reeds vroeger van
de verbazingwekkende toeneming der kinderen Israels
vernamen, komt nu nog eene nieuwe uitdrukking. Niet
slechts dat zij in staatkundigen en maatschappelijken
invloed steeds meer wonnen � en dit wordt door het
woord �wiessen" aangegeven, � maar ook braken zij
als in menigte met kracht uit; gelijk wateren die door
eenige rots of dam in hun vaart weerhouden, einde-
lijk door» en uitbreken en alles overstroomen.

\'t Is God de Heere, de Bondsgod hunner vaderen,
die hun dus kennelijk toonde, dat Hij hun bijstand
bood en dit op eene wijze, die geheel in overeenstemming
was met Zijne voorzienige wijsheid. Langzamerhand en
als trapsgewijze verleende Hij hun de noodige krachten
om te dragen; opdat zij dit niet aan eigen kracht
zouden gaan toeschrijven. Al naarmate de verdrukking
klom, zoo leert de oorspronkelijke tekst, klom ook bij
Isra�l de weerkracht en volkssterkte. � Zoo doet de

Heere met de Zijnen altijd. Zij zouden in den beginne
niet kunnen dragen, waartoe zij op het laatst in
staat blijken. Maar daarom is de druk in den aanvang
ook minder; en terwijl deze klimt, hebben de lijders
ook kracht daartegen ontvangen. Naar den man is zijne
kracht en naar de zwaarte van het opgelegde kruis
ook de macht van den verleenden steun. Het zwaarste
van het kruis komt op het laatst, en aan het laatst
is er � de Heere zelf. Zoo wordt gij door dragen ge-
oefend tot dragen; opdat gij ten laatste met blijdschap
ook de eere Gods kunt verdragen.

Ook de wereld merkt dat wel op en wordt er juist
verdrietig onder. Daar komt door de betooning van
Gods gunst aan zijn volk eene toenemende ver-
harding des harten over de vijanden van dien God
en van Zijn volk. Zoo ging het met de Egyptenaren.
�Zoodat zij verdrietig waren van wege de kinderen Isra-
els." Eigenlijk zegt de Schrift, dat zij een afkeer van
de kinderen Israels kregen, dat zij van hen begonnen
te walgen. Het ging den Egyptenaren gelijk het later
Haman ging bij den aanblik Mordechai\'s, gelijk het
ons gaat, wanneer wij de voorwerpen van onzen haat,
die wij op «allerlei wijzen zouden willen vernederd zien,
integendeel in eer en aanzien steeds zien toenemen. "Wij
zouden hun in ieder opzicht willen afbreuk doen en
zij worden steeds meer bevestigd in hun staat. Dat
krenkt de ziel, dat maakt spijtig, omdat het onze eigen
machteloosheid zoo duidelijk ons voor oogen stelt en
aan iets onverschilligs, ongevoeligs en koels bij den
weerpartijder doet denken, dat evenwel alleen in onze
verbeelding bestaat.

Straks spoort die verdrietelijkheid tot verscherping
van den haat, en, voortdurend door de ziel snerpende,
wekt zij ten laatste die ongeneeselijke bitterheid, die
een last wordt voor eigen gemoed en er een lust in

vindt, om het leven van anderen te verbitteren. �En
de Egyptenaren deden de kinderen Israels dienen met
hardigheid; zoodat zij hun het leven bitter maakten
met harden dienst, in leem en in tichelsteenen en met
allen dienst op het veld met al hunnen dienst, dien
zij hun deden dienen met hardigheid." Tot vijf malen
toe wordt hetzelfde woord, dat slavendienst moest
aanduiden (abad), hier herhaald, om te doen gevoelen,
hoe Israels weerpartij het er op toelegde, geheel het
bondsvolk tot een slavenvolk te vernederen.

Waarin die zware arbeid eigenlijk bestond, leert
een zeker geschilderd tafereel, dat uit een der oude
Egyptische graven opgedolven is, ons eenigszins ken-
nen. Op dit tafereel is een deel der arbeiders bezig
de verwerkte kleiaarde in vaten te vervoeren; anderen
maken daarvan tegels in den vorm, nemen die daarnit
en leggen ze in rijen uiteen. Anderen wederom ver-
voeren de reeds afgewerkte steenen. Geheel het uiter-
lijk der arbeiders vertoont bij den eersten blik de
joodsche aangezichten. Tusschen de vele Hebreeuwsche
arbeiders bewegen zich de geweldige drijvers. Vier
Egyptenaren ziet men daarbij , wier onderscheiden type
en gelaatsuitdrukking in het oogvallend kenbaar is.
Twee van dezen zijn met stokken gewapend en staan
gereed om te slaan, indien hun spiedende en rondglu*
rende blik maar een tragen arbeider speurt. Het graf
waarin men deze schilderij heeft gevonden, behoorde
aan een zekeren koninklijken beambte, met name
Bochser�, die ten tijde van Thutmes IV, den vijfden
koning van het achttiende koningshuis, schijnt geleefd
te hebben.

In de tichelsteenen-fabrieken en bij de watermolens
ter besproeiing van de velden, werden de vrije zonen
en dochteren Israels gebruikt, om aldus hen geestelijk
te verstompen en lichamelijk te slopen, \'t Is juist die

werktuigelijke arbeid, waarbij de mensch een behulpsel
slechts, een stuk, een deel van een werktuig wordt,
die in onze overbeschaafde eeuw steeds toeneemt en
meer en meer een ontzettende ramp voor het maat-
schappelijk en huiselijk leven dreigt te worden. Ver-
stomping des geestes, onderdrukking van het zedelijk-
heidsgevoel, vernietiging van de vrije aandrift, ver-
lamming van elke geestkracht, verkrachting van het
menschelijke in den mensch, zijn de vruchten van die
fabrieken, die steeds menigvuldiger worden en waar-
heen men zelfs de jonge dochteren des huizes liever
heenzendt dan ze tot ondergeschikte, maar dan toch
ook voor edeler arbeid geschikte, leden van eenig gezin
te maken.

En in die geestdoodende verzamelplaatsen van den
werktuigelijken arbeid, moeten de kinderen Israels
arbeiden, door steeds feller zweepslagen tot steeds
zwaarder arbeid voortgedreven. Men had geen mede-
lijden met het arme geplaagde volk, omdat men niet
zag dat men daarbij vorderde; omdat het zich steeds
gelijk bleef en tegen de verdrukking in steeds krach-
tiger opwies. Wel was Isra�l, bovenal ook in die dagen
der diepste vernedering en opworstelende tegen de
bange verdrukking, een treffend beeld van het volk
Gods, dat door alle tijden en eeuwen heen, van alle
zijden, op iedere wijze, door allerlei vijanden wordt
besprongen en benauwd; maar door de genade Grods
bewaard en gesterkt, onder en door de benauwdheid
zelve, krachtiger wordt als het mostaardzadeken, dat,
vertrapt en vertreden, te dieper en te sterker wortelen
schiet naar beneden.

Maar evenmin als het gelukken mag om het erfvolk
des Heeren, dat Hem toebehoort, te vernietigen, even-
min zal het gelukken den haat tegen het volk in het

hart dier vijanden te dooden. Deze drijft hen tot steeds
grootere hardheid en middelerwijl komt over hen steeds
grootere verharding. Er ontstaat aldus een vreeselijke
worsteling, waarvan aan de eene zijde tijdelijke druk
voor het volk Gods de onzalige vrucht is; van de
andere zijde evenwel vergadering van den toorn Gods
als een schat tegen den dag des oordeels over het hoofd
der vijanden van het volk des Heeren wordt opgesta-
peld. O, daar is een voortgaan van ongerechtigheid
tot ongerechtigheid, van kwaad tot steeds erger, maar
waarvan het einde is vermeerdering der oude schuld
en verzwaring van het oordeel.

Terwijl het verdrukte volk des Heeren onder de ver-
drukking sterker wordt en rijper voor de verlossing,
wordt de ongerechtigheid der verdrukkers steeds dui-
delijker, tot zij ten laatste ten volle rijp is voor de
verwerping. Zoo gaat dan de ontwikkeling van beide,
der verkiezing en der verwerping gelijktijdig
voort, en moeten beiden aan een en hetzelfde heerlijke
einddoel medewerken ; en dat einddoel is: de openbaring
en verheerlijking van Gods wijsheid, almacht, trouw
en gerechtigheid. Dan zal het wederom blijken, dat God
alles om Zich zelfs wille heeft gemaakt, ook den god-
delooze voor den dag des kwaads. Zoo zal het zijn in
de eeuwigheid; maar soms blijkt reeds de tijd een ver-
gankelijk afdruksel of afgietsel van de eeuwigheid,
die hij slechts moest aankondigen.

Reeds in den tijd zal het blijken, hoe al de pogingen
des gewelds tegen des Heeren uitverkorenen beraamd
in stukken uiteen vallen, het beoogde doel volkomen
missen en als doodelijke wapenen in het hart der ont-
werpers zelven van het kwade wederkeeren. Reeds in
den tijd komt voor de vijanden des Heeren de mach-
telooze spijt en doellooze wrok en jammerlijke teleur»
stelling, bij het zien van het vruchtelooze hunner po-

gingen, als hunne werktuigen, waarvan zij zich ten
kwade zooveel hadden gehoopt, in stukken worden
gebroken of, hen zelven kwetsend, voor hun aange-
zicht uiteen spatten.

Dat ondervond Pharao bij zijne vergeefsche pogingen
in den afmattenden kamp tegen den Heere en diens
bondsvolk. Tot twee malen toe, als de verzwaarde
ellende des volks onmachtig bleek, om het uitteroeien
of deszelfs geestkracht te breken, tot tweemalen toe,
nam de koning tot maatregelen des doods zijn toevlucht;
en ook tot tweemalen toe dekte het schild van des
Heeren bescherming de Zijnen zoo goed en zoo veilig,
dat geen leed hen genaakte, en dat wat leed scheen
ten laatste een middel des behouds en der ontkoming
bleek. �De koning van Egypte sprak tot de vroedvrou-
wen der Hebre�nnen, welker eener naam Sifra en de
naam der andere Pua was; en zeide: wanneer gij de
Hebre�nnen in het baren helpt en ziet haar op de
stoelen; is het een zoon, zoo doodt hem, maar is het
eene dochter, zoo laat haar leven."

Zietdaar de eerste poging die door den koning be-
raamd, als koninklijk bevel uitgevaardigd, door gods-
vrucht tegengehouden, door den Heere in hare doode-
lijke uitkomsten werd verijdeld. �Doch de vroedvrou-
wen vreesden God en deden niet gelijk als de koning
van Egypte tot haar gesproken had, maar zij behielden
de knechtjes in het leven." Straks wordt ons bericht
hoe deze vroedvrouwen, daarover door den koning in
het verhoor genomen, zich zelven trachten te veront-
schuldigen, en hoe zij ten laatste door den Heere voor
heur moed der godvreezendheid rijkelijk werden geze-
gend. Zoo vormt het verhaal van de tweede poging
des gewelds een als op zich zelf staand geheel, waarin
we eerst de toegenomen boosheid (vs. 15, 16)
kunnen opmerken, daarna de werkzame godsvrucht,

daar tegenover aan het werk zien (vs. 17), haar
zwakke verdediging vernemen (vs. 18,19) enten
laatste van het goddelijk loon bericht ontvangen
(vs. 20, 21).

Wel was het eene goddelooze poging, een bewijs
der vreeselijke macht van den voortgang der zonde
in het menschelijk hart, en een driest getuigenis der
toegenomen boosheid, wat de koning nu beproefde,
\'t "Was een afschaduwend voorspel van hetgeen later de
booze koning Herodes tegen het kindeken Jezus be-
raamde. Het kind als in de geboorte te smoren of het,
pas geboren, te verstikken, om aldus den voortgang
van het leven en daarmede de ontwikkeling van den
raad Gods aftesnijden. De door haar eigen onmacht
geprikkelde en getergde boosheid vergeet ten laatste
alle omzichtigheid, als zij gedwongen wordt het mas-
ker der geveinsdheid weg te werpen. Immers droeg de
koning, men zou zeggen in eene verblinding door God
zelven over hem gebracht, aan hebreeuwsche vrouwen
de slachting der eigen stamverwanten op. Want dat
het Israelietische vrouwen waren toonen wel de echt
Israelietische namen Sifra en Pua, die glans en
schittering beteekenen. Ook blijkt dit wel uit hetgeen
aangaande haar vreeze Gods en haar loon in Isra�l
wordt vermeld.

Maar kon de koning dan niet begrijpen dat zijn
maatregel moest falen, omdat hij te doen had � om
nu maar met menschelijke redenen te rekenen � te
doen had met een vrouwelijk week gemoed, met ban-
den van verwantschap, die, hoe los ook, toch altijd
iets vermogen, met eene taak die om hare moeielijk-
heid schier onuitvoerbaar was? Het boos gemoed be-
oordeelt ieders hart naar zijn eigen, en als men zelf
geen medelijden kent, verwacht men dit ook bij ande-
ren niet. Daarbij komt dan nog, dat de stugge alleen-

heerschar van het Oosten, aan bandelooze tirannie
gewoon, meent ook de wetten der natuur te kunnen
heheerschen. Vergeet ook niet, dat, gelijk er over de in-
woners van Sodom en later over de krijgsknechten der
Syri�rs (2 Kon. 6 : 18), als een geest van verblinding
kwam, dit hoogst waarschijnlijk nu ook aldus bij
Egyptes koning was. \'t Kan ook zijn dat de scheiding
tusschen Egyptenaren en Isra�lieten reeds zoo groot
was geworden, dat ieder zich van eigen volksgenooten
bediende, en dat dus de koning om zijn doel te berei-
ken, wel tot de Israelietische vroedvrouwen zijn toe-
vlucht moest nemen.

Dat de zaak onuitvoerbaar was, omdat toch een twee-
tal vroedvrouwen ongenoegzaam was om hulp te bieden
aan alle Israelietische vrouwen, die in barensnood ver-
keerden, is minder waar. Want wij moeten wel begrij-
pen, dat deze twee vroedvrouwen gewis als aan het
hoofd van een gansche orde of klasse van zoodanige
wijze vrouwen stonden; gelijk dit in Egypte met zijn
kastewezen, met alle neringen en ambachten aldus was.
De koning gaf zijne bevelen aan de hoofden, die dan
voor de trouwe uitvoering dier bevelen door de mindere
beambten hadden te zorgen. Indien de koning zelf, die
toch beter dan wij met de toenmalige Egyptische toe-
standen bekend was, de zaak voor zoo onuitvoerbaar
had gehouden, zoude hij niet later de vroedvrouwen
ter verantwoording voor zich geroepen hebben,

Innerlijke godsvrucht was de verborgen
oorzaak van der vroedvrouweu prijzenswaardige
nalatigheid in het volbrengen van de opgelegde
taak, maar ook de weldadige drijfveer tot het
doen van het werkelijk goede. Want daar is eene na-
latigheid, die lof en eere verdient, in stee van laak-
baar te zijn. Indien zij uit heilig ontzach voor God en
Diens geboden voortspruit en wortelt in een heilig

gevoel van billijkheid en recht, \'t Is ongeoorloofd de
ordinanti�n Gods prijstegeven en den hoogeren plicht
te verzaken waar een lager gezach, dan dat van God,
zij het van een koning of van de overheid des lands,
met de geboden Gods in strijd komt. Maar daar is ook
maar �ene macht, die tot die nalatigheid den vereisch-
ten moed, de noodige kracht en onmisbare volharding
schenkt. De vreeze Gods alleen is en maakt tot deze
dingen bekwaam.

Deze is dat heilig en machtig beginsel des hooge-
ren levens, die niet alleen den moed tot weerstand
biedt, maar ook den lust om te behouden. Niet slechts
dat de vrouwen niet deden wat de koning van Egypte
bevolen had; maar zij deden meer: �Zij behielden de
knechtjes (de kinderen) in het leven." Daaraan moet
gij de waarheid en echtheid der innerlijke godsvrucht
toetsen, of zij niet maar weet te laten, maar ook
drijft tot het doen. Vele geloovigen, die zich dik-
wijls bepalen tot het soms vrij gemakkelijk nalaten
van het kwade, mochten zich wel eens afvragen of zij
ook in staat zijn tot het veel moeilijker doen van het
goede. Overdaad en verkwisting haat en laat gij,
\'t is zeer goed. Maar besteedt gij het uitgespaarde nu
ook in den dienst des Heeren, ten behoeve der armen
en de kerk?

\'t Is niet zoozeer het nalaten van het kwade als wel
het doen van het goede, dat de verbolgenheid der
wereld tegen ons gaande maakt. In het afschaffen van
hetgeen duidelijk en openbaar kwaad is wil een goed
deel der groote wereld wel met ons medegaan, ja liefst
ons daarin voorgaan. Dit verwerft alom toejuiching.
Over het in het leven behouden der kinderen werden
de vroedvrouwen door den koning in het verhoor ge-
nomen en daarbij blijkt, hoe menigmaal er kan zijn
een moedige daad en tegelijk eene zwakke belijdenis.

Doen van het goede uit beginsel moge iets goeds en
groots zijn, het openlijk uitkomen voor zijn beginsel,
het durven belijden is grooter en eischt meer adel des
geestes en een hoogere mate van waren moed. Dat
blijkt uit de zwakke verdediging der vroedvrou-
wen, als zij heur edele daad tegenover den koning
hebben goed te maken.

\'t Is verwonderlijk hoe menigmalen men zich schaamt
voor iets goeds, alsof dit iets kwaads ware, terwijl
men zich daarentegen vrijelijk beroemt op iets kwaads
alsof daarin iets goeds gelegen ware. Vraag het slechts
den Christen die zich tegenover de wereld en weten-
schap zoo menigmalen over zijn geloof en geloofsop-
vattingen gaat verontschuldigen; vraag het denjonge-
ling, die voorzichtiglijk zwijgt van zijn heimelijk opgaan
naar Gods huis, of van zijn werkzaamheid op christelijk
gebied. Men moest zich nooit des Evangelies schamen,
want het is een kracht Gods tot zaligheid (Rom. 1: 16).
Maar toch bij de vroedvrouwen was het eene eenigszins
andere zaak, want zij hadden een dadelijk bevel des
konings overtreden en daardoor tegenover de landswet
zich schuldig gemaakt. �Toen riep de koning van
Egypte de vroedvrouwen en zeide tot haar: �Waarom
hebt gijlieden deze zaak gedaan, dat gij de knechtjes
in \'t leven behouden hebt."

Wat zullen zij op deze beschuldigende vraag ant-
woorden? Hooren wij de verdediging: �En de vroed-
vrouwen zeiden tot Pharao: Omdat de Hebre�nnen niet
zijn gelijk de Egyptische vrouwen, want zij zijn sterk.
Eer de vroedvrouw tot haar komt zoo hebben zij ge-
baard." Uit dit antwoord blijkt overtuigend, dat het
bevel om de zoontjes te dooden eigenlijk eene geheime
opdracht was en een zaak van vertrouwen tusschen
den koning en die vrouwen, die hij als gemakkelijke
en willooze werktuigen had beschouwd. De moeders

moesten zelven niets van den sluipmoord merken, \'t Moest
alles stil en ongemerkt in zijn werk gaan. Dit werd
evenwel, naar het voorgeven der vroedvrouwen, door
het krachtig en levendig gestel der Israelietische vrou-
wen verhinderd. Dezen hadden als \'t ware geen hulp
van de kunst noodig, daar de natuur zelve alles verrichte.

Daarvan mag iets waar geweest zijn, maar \'t zal
toch gewis niet bij allen en niet altijd zoo geweest zijn.
Het antwoord der vroedvrouwen was dus niet in allen
deele waar. Wij hebben hier wederom met eene soort
van noodleugen te doan, die, uit vrees voor menschen
en uit gemis aan het noodige vertrouwen, een verdrag
zoekt te sluiten tusschen waarheid en onoprechtheid.
Zoo was het vroeger immers ook bij Abraham, als hij
Sara zijne zuster noemde, \'t Is, gelijk dit over \'t geheel
genomen zoo is, \'t is veel gemakkelijker de zwakheid
dier vrouwen hard te vallen, dan heur kloekheid en
vromen zin na te volgen. Maar de ��eere ziet bij alles
op het hart, en hoewel Hij het kwade op zijnen tijd
niet ongestraft zal laten, zoo onthoudt Hij aan het
goede evenwel het loon der genade niet.

Dat ondervonden ook de vroedvrouwen. �Daarom deed
God aan de vroedvrouwen goed; en dat volk vermeer-
derde en het werd zeer machtig, en het geschiedde
dewijl de vroedvrouwen God vreesden, zoo bouwde Hij
haar huizen." In twee�rlei opzicht werd de zegen Gods
over het pogen der godvruchtige vroedvrouwen zicht-
baar. Hij liet ze heur oogmerk bereiken en liet heur
vrucht zien op haren arbeid, dit ten eerste. En dan
ten tweede mochten zij zelven een deel ontvangen van
den geschonken zegen, die, ook door heur toedoen,
over Isra�l kwam. Immers is dit reeds zegen, als door
het welslagen van ons streven ons duidelijk wordt, dat
wij in des Heeren weg zijn.

Een goede uitkomst mag in twijfelachtige gevallen

gewis niet als bewijs gelden voor het wandelen in den
weg Gods; maar wanneer het ook overigens blijkbaar
is, dat onze gangen in de sporen des Heeren zijn,
wordt de bekrooning onzer wenschen in dien weg de
bevestiging onzer keuze. En daarom kon het heeten,
dat God aan de vroedvrouwen goed deed, doordien Hij
de kinderen Israels deed wassen en toenemen terwijl
zij het zagen. Sommigen, waaronder Kalvijn, willen
dat ook het �bouwen der huizen" van de Isra�lieten
en niet van de vroedvrouwen verstaan moet worden,
en dat dit mede een bevestigend antwoord Gods was
op de godvruchtige handelwijze der vroedvrouwen. Zij
vatten dit aldus op, omdat er in\'t oorspronkelijke een
voornaamwoord gebruikt wordt, dat onze Statenver-
talers door �hun" hebben vertaald, maar dat hier even-
goed als hier en daar elders, �haar" beteekenenkan.
(Aldus Ex. 2 : 17; 15 : 21 en op vele plaatsen meer).
Ons dunkt, uit het geheel verband van den zin, dat
met dit �bouwen der huizen" een voorrecht wordt be-
doeld, dat de Heere onmiddellijk aan de vroedvrouwen
zelven schonk. Wat wil toch deze uitdrukking zeg-
gen? Reeds vroeger hebben wij eene dergelijke uit-
drukking ontmoet in Jakobs vraag: �Wanneer zal ik
mij zelven een huis bouwen?" (Gen. 30:30). Gewis
moet �huis" met huisgezin of het huis met al wat
daartoe behoort, met geheel deszelfs omgeving en in-
woners gelijk gesteld worden. Een\'; eigen huis voor zich
zelven te mogen inrichten, eene eigene huishouding
hebben, een eigen huiselijken kring te mogen verwer-
ven is de beteekenis van het �bouwen" van een huis.
Zoo zegt ook de psalmist: �Indien de Heer het huis
niet bouwt, te vergeefs arbeiden deszelfs bouwlieden
daaraan," (Ps. 127:1) en deze psalm is toch gewis,
even al3 de volgende huwelijkspsalm, een gewijd lied
van het geheiligd gezin en deszelfs huiselijk leven.

Die vroedvrouwen dan, die, door vreeze Gods geleid
en door teeder mededoogen gedrongen, de onnoozele
kinderkens in het leven spaarden, ontvingen als loon
voor zooveel moed en geloofsvertrouwen, zelven kin-
deren en mochten zelven zich in rijke huiselijke vreugde
en aardsche welvaart verheugen. Men behoeft waarlijk
daarom nog niet, gelijk sommigen deden, te meenen,
dat deze vroedvrouwen eigenlijk Egyptische waren, die
door het huwelijk in Israels geslacht opgenomen wer-
den. Eerder zouden wij gelooven, dat zij even als later
de dochters van Zelafehad, tot erkenning van haar
trouw, zelven een erfdeel in het erfland hebben ver-
kregen. Hoe dit ook zij, dit blijkt ook hier weer dui-
delijk, dat de vreeze Gods de grondslag, de voorwaarde
en het onderpand is van waarachtig huiselijk geluk,
ook naar de tijdelijke zijde beschouwd. Dezelfde vreeze
Gods, die het beginsel is van alle ware wetenschap,
is dit evenzeer van alle waar geluk hier op aarde en
eens in den hemel.

De goddeloosheid daarentegen zal eenmaal in de
eeuwigheid de smart verduizendvoudigd ondervinden,
waarvan zij, in teleurstellingen en beschamingen, reeds
hier als den voorsmaak heeft. Als zij hare ontwerpen
verijdeld, haar grootsche plannen ter aarde geworpen,
haar meest gehate vijanden triumfeerende ziet, wie be-
schrijft dan haar leed en rouwe? Dat moet Pharao
ondervonden hebben, als hij tot tweemalen toe zijn
boos opzet zag mislukken, en, door dit alles geprik-
keld, nu tot een stouten en openbaren maatregel kwam,
die in Gods hand juist het middel tot Israels verlos-
sing moest worden. �Toen gebood Pharao aan al zijn
volk zeggende: alle zonen, die geboren worden, zult
gij in de rivier werpen, maar al de dochteren in het
leven behouden."

Wel blijkt uit dit geheele verhaal met welke reu-

zenschreden de boosheid voorwaarts schrijdt, en hoe
zij, langzamerhand uit de duistere diepten van het
donker en arglistig gemoed naar boven aan de troebele
oppervlakte gekomen, daar, door het licht der waar-
heid beschenen, opstand en moordende haat blijkt.
Eerst is er nog een besloten raadsvergadering, die,
achter den schijn van het ware staatsbelang, naar een
vorm van wettigheid streeft; straks is er reeds het
gefluisterd overleg en het geheim der misdadige afspra-
ken met de vroedvrouwen, en ten laatste is er het
driest en onomwonden optreden, om door de wet der
willekeur zelve de bestaande rechten van de wet te
njet te doen, en den moord der kinderen, zedelijk of
betamelijk, in het openbaar te prediken.

Om de kinderen is het den vijand steeds te doen.
Doodt die kinderen en gij roeit de toekomstige natie
uit, doodt hun geestelijken aanleg en gij bluscht het
nationale leven des volks uit; doodt den Christen in
het kind en gij ontchristelijkt de toekomst van uw volk.

Slechts de lichamen der jongskens wilde Pharao
dooden, en de Pharaos der nieuwere beschaving willen
die lichamen gespaard, maar in die lichamen de zielen
gedood, door de wijze vrouwen van het tegenwoordig
onzijdig onderwijs. Wie wreeder is en slechter han-
delt, de Pharao der Egyptenaren tegenover de kinderen
Israels of de drijvers van het heden tegenover de kin-
deren der Christenen, moge uw geweten beslissen, \'t Is
den vijand Gods om uw kind te doen, om de ziel van
uw kind, o moeder! Breng dan uw kind in veiligheid,
breng het naar Jezus heen.

In schier ieder opzicht is dat Isra�l in Egypte de
voorafbeelding van de kerke Gods in de wereld, naar
hare zichtbare gestalte en uitwendige verschijning. En
ook van elk kind Gods moet in zekeren zin het woord

gelden, dat �n van Isra�l �n, in dat Isra�l, van den
Christus gesproken werd: �Ik heb mijn zoon uit Egypte
geroepen." En dat Egypte zelve is in Gods woord tevens
de zinnebeeldige uitdrukking voor het land der zonde
en de wereld der verleiding. Daar wil men juist dien
zoon Gods, dat kind Gods dooden, zoolang het in het
lichaam dezes doods als in een ander Egypte woont.
�Maar vreest niet hem, die alleen het lichaam kan
dooden, maar vreest veel meer Hem, die lichaam en
ziel beide kan verderven in de hel."

Hem vreezen ja, opdat gij het loon der genade moogt
ontvangen en ook u uw huis gebouwd worde in eeuwig-
heid; maar voor Hem vreezen, in dien zin, alsof Hij
ooit te schande zoude gemaakt worden, alsof ooit Zijn
raad zoude feilen, Zijne beloften zouden falen, dat
nooit ofte nimmer. Zelfs de raadslagen der menschen
kinderen, der vijandige geesten moeten medewerken,
om den luister van Gods souvereine almacht, heilige
wijsheid en eeuwige hondstrouw op het schoonst te
verheerlijken.

Daartoe werd ons ook de geschiedenis van de ver-
drukking der kinderen Israels in Egypte geboekt;
daartoe is er ook zoo menige donkere bladzijde in uw
eigen levensboek; opdat de verlossing aan het einde
zoude zijn als een amen Gods, als een heilig besluit
des Heeren, door Hem zelven uitgesproken en neerge-
schreven en gekenmerkt als een gewrocht Zijner genade.

Uit den staat der vrijheid en van den rijken overvloed
in de diepte der ellende gestort; maar uit die diepte
door Gods machtige hand straks opgehaald en uitgeleid ;
ziedaar de geschiedenis Adams, Israels, maar, zal
het goed wezen, ook van u. Opdat God zij alles in
allen, en opdat het blijke, dat de verlossing van den
ellendigen zondaar is de verheerlijking van Gods genade.
Psalm 105: 24.

GODS VOORZIENIGE ZORG VOOR HET BONDSVOLK MERK-
BAAR IN MOZES GEBOORTE, OPTREDING EN LEIDING.

Exodus II : 1�SS.

Inhoud: Da wetenschap van Gods alwetendheid; Gods alwe-
tendheid en voorwetenschap; troost voor het hart; verband
tusscheu de verkiezing en de voorkennisse van eeuwigheid;
eeuwige voorkennis eu voorzienigheid Gods ; bewustheid der god-
delijke roeping bij do geroepenen, mede ontstaan uit het zien
der bijzondere leidingen der Voorzienigheid. Het onderwerp en
deszelfs indeeling; de bijzondere leiding Gods (vs. 1�10), de
macht van eigen aandrift (vs. 11�17), de werking van den
vreemden invloed (vs. 18�22). Het persoonlijk menschenleven
in zijn verschijning product van drie factoren: leiding Gods,
eigen ik en vreemden invloed; al naar den overwegenden invloed
van een dier machten is het leven zelf in karakter en houding
onderscheiden.

De bijzondere leiding Gods (vs. 1-10): de omstandig-
heden der geboorte (vs. 1-3), de voorzienige bewaring (vs. 4-8),
de allereerste opvoeding (vs. 9, 10) van Mozes. Hierin alles van
God, niets van den mensch; wat op dit alles de eeuwige ver-
kiezing uitwerkt; het huis Levi; de tijd van Mozes geboorte;
de buitengewone schoonheid van den zuigeling; de angst der
ouders, het biezen kistje; donkere tijden, de vondeling; het ge-
vaar. De voorzienige bewaring: een biezen kistje, een z e v e n-
jarig kind, eeue heidensche vorstin; zoo verdicht men niet;
trouw des bijbels; natuurlijkheid der teekening; Mirjam op den
uitkijk; onze kinderen aan de zorg van broertjes en zusjes toe-

vertrouwen? De Heere waakt; de badende vorstin met hare
staatsdames; het gevonden kistje; verlegenheid der godlooche»
naars bij de blijken van Gods voorzienige leiding; hetweenende
kind; overbodige stralenkranzen der verdichting en opsiering;
kinderlijke gevatheid Mirjams bewijs voor Goddelijke leiding;
een bijzonder vroeg ontwikkeld kind; beschikte samenloop der
omstandigheden; onwijze wijsheid der wereld, onzin beginsel van
haar wijsheid ; eene verrassing voor de moeder. � Mozes eigen-
aardige, wijl tweevoudige vorming in eigen familiekring en in
den vreemden hofkring; waar zullen wij onze gedoopte kinderen
ter schole zenden? Onderwijs en opvoeding; niet van elkander
te scheiden ; een bijzonder geval mag nooit tot algemeenen regel
gesteld worden. De hoofdgedachte van het tot dusver behandelde.
Het werk der voorkomende of voorbereidende genade Gods.

De macht van eigen aandrift (vs. 11�17). Karakterge-
breken, meer nog dan karakterdeugden, aansluitingspunten voor
het leven der bekeering. Hoe bij Mozes de macht van eigen aan-
drift zich uit tegenover zijne vijanden (vs. 11, 12), zijne broe-
ders naar den vleeschc (vs. 13 � 15), geheel vreemden (16, 17).
Onstuimige drift tegenover de vijanden: de eerste gelegen-
heid waarbij, de eerste aanleiding waardoor en de eerste uit-
barsting dier doodelijke drift. Wat onder dit alles bij Mozes
edel was. Groot worden en groot worden wel te onderscheiden;
werkdadig medelijden, werkzame deelneming; om het lijden van
anderen te kennen, moet men daarin willen deelen; de Egyp-
tenaar gedood; Stephanus oordeel daarover; aanmatigende hou-
ding van Mozes; een onwaardige wedervraag van den Isra�liet
op de gepaste vraag van Mozes ; een niet geheel ongegronde be-
schuldiging. Mozes en Jezus vergeleken; heerschernaturen ; Mozes
nog niet tot leider geschikt; Mozes vlucht naar Midian; Jethro:
Coh�n=die naderen mag; een priestervorst en een priester-
lijk volk ; zeven namen en zeven dochters; brutaal geweld niet
altijd de meester; Mozes de ridderlijke verdediger der zwakken
en der vrouwen.

De macht van vreemden invloed (vs. 18�22). Wat er
meer noodig is voor het vast en mannelijk karakter. De ont-
wikkeling van het persoonlijk leven in het voortschrijden van
het besef tot den tegenstand tegen de macht der vreemde in-
vloeden. Mozes veeljarig verblijf �n Midian, zijn gezellin des
levens, naam van den eerstgeboren zoon. Rehuel; vele namen,
velerlei bezwaren ; eene poging om die optelossen ; Mozes in schijn

een Egyptisch man; eene welverdiende bestraffing van Jethro\'s
dochter; het grootvaderlijk bevel; een zware oefenschool door
Mozes ingetreden ; zich vroeg moeten behelpen leert ons zelven en
anderen helpen; een dochter ten huwelijk gegeven; Zippora. Over-
schatting van het zelfvertrouwen leidt wel eens tot gemis van
zelfvertrouwen ; een wettig huwelijk. Wie waren de Midianieten\'?
Was Mozes in zijn huwelijk gelukkig? De naamgeving zijner
zonen Gerson en Eleazar. Wat u vreemd is en blijft kan u uiet
gelukkig maken. De drie stroomen des levens die in �^nen
stroom te samen vallen; de drie machten des levens; de dade-
lijke beschikking Gods; de persoonlijke inwerking en de vreemde
invloeden. Besluit.

\'t Is goed voor het hart nu en dan weer op nieuw
bepaald te worden bij die onbepaalde wetenschap Gods,
waardoor Hij onzen �weg kent van stap tot stap."
Als wij, den tijd der donkerheid en duisternis mis-
bruikende, ons alleen en veilig wanen, en daarbij drei-
gen verdoold te raken op de paden der verborgen
zonde. Als wij, bij het besef van eigen onschuld, ver-
dacht worden van en miskend in datgene, waarvan
wij ons juist vrij kennen; als wij soms gebogen gaan
onder het drukkend gewicht van zoo alleen en verlaten
te zijn, in dagen van eenzame smart en rouw, dan
doet het het harte goed, te weten, dat God alles
weet, ook dit weet.

Dan kan dit bewustzijn van \'s Heeren allesomvat-
tende wetenschap ons menigmaal van \'t kwade terug-
houden, in de eenzaamheid bemoedigen en in den druk
opbeuren. Maar daar is nog een ander weten van
Gods alwetendheid, die van eeuwigheid is , waardoor
de ziele nog meer gesterkt, de hoop nog meer beves-
tigd, het geloof nog meer verlevendigd, de liefde nog
meer aangewakkerd wordt, \'t Is de wetenschap, dat
God ons gekend heeft eer de wereld was, gekend van

eeuwigheid, gekend naar al onze hehoeften, roeping,
strijd en toekomstige overwinning.

Dit te weten, dat God ons gekend heeft met eene
eeuwige liefde, doet het hoofd moedig opheuren in
dagen van bestrijding, en zendt een straal van troos-
tend licht heen door de duisternis der dikwerf matte
ziel. Aan hen die Hij aldus heeft gekend, heeft Hij
ook bekend gemaakt de verborgenheid van Zijnen wil,
naar Zijn welbehagen; opdat zij mogen weten, welke
zij de hoop hunner roeping; opdat zij Hem zouden
kennen, wiens is de diepte en de hoogte beider, der
wijsheid en der kennisse Gods. Want die Hij te voren
gekend heeft, die heeft Hij ook te voren verordineerd,
en die Hij te voren verordineerd heeft, dezen heeft
Hij ook geroepen, dezen heeft hij ook gerechtvaar-
digd, en dezen ook verheerlijkt.

De verheerlijking der kinderen Gods is wel de laatste
uitbotting der eeuwige kennisse Gods, zooals deze
door, in en voor den mensch moest geopenbaard wor-
den. En zie, wat God bij zichzelven van eeuwigheid
heeft voorgenomen, dat heeft Hij ook van eeuwigheid
gekend, zoowei hen, die Hij heeft geroepen, als het
doeleinde waartoe en de middelen waardoor zij werden
geroepen. Indien er geen voornemen tot iets vooraf
was gegaan, dan zoude de kennis zonder een inhoud
of voorwerp , d. i. eene ledige kennis geweest zijn.

Dat alles wordt merkbaar in de werzaamheden der
voorbereidende en voorafgaande genade, die wij, van
achteren beschouwd, in het algemeen de algemeene,
en in betrekking tot de geloovigen, de bijzondere
voorzienigheid Gods mogen noemen. Het meest zal de
bijzondere Voorzienigheid, als buitenzijde van de bij-
zondere verkiezing en roeping, dan moeten uitkomen
bij die uitverkoren en uitgelezen mannen, die als kin-
deren der Voorzienigheid, door hun gansche optreding

in de heilige geschiedenis hebben getoond, dat hun
door God zelven eene bijzondere roeping blijkbaar was
toevertrouwd. De geroepene wordt zich van die hoogere
roeping bewust. Zoo was het met Jeremia als hij
des Heeren woord vernam: �eer Ik u in moeders buik
formeerde heb Ik u gekend, en eer gij uit de baar-
moeder voortkwaamt heb Ik u geheiligd; Ik heb u den
volken tot een profeet gesteld" (Jer. 1:5). Zoo wist
ook de apostel Paulus, dat God hem van zijner moe-
ders lijf aan afgezonderd had (Gal. 1 : 5).

Maar aldus moet het in nog hoogere mate met den
man Gods geweest zijn, die door den Heere werd ver-
wekt om de middelaar te zijn des Ouden Testaments,
zijn bondsvolk uit Egypte uitteleiden, het de wet des
Heeren te brengen en het tot een volk te vormen Ook
dit alles blijkt reeds in het eerste hoofdstuk van Mozes\'
geschiedenis, dat wij nu te behandelen hebben. Immers
bevat dit de geboorte en eerste optreding
van Mozes, den toekomstigen leider des
bondsvolks. Van de drie deelen waaruit dit hoofd-
stuk bestaat, wijst het eerste op de b ij zondere
leiding Gods (vs. 1�10), terwijl daarna de macht
van eigen aandrift optreedt (vs. 11�17); hoe
de werking van den vreemden invloed nog
daarbij komt wordt ten laatste door vs. 18�22 aange-
wezen. Zoo worden tevens de drie samenstellende en
medewerkende beginselen van het menschelijk doen en
drijven kenbaar, die te samen u de machten en krach-
ten noemen, uit wier gesamenlijke werking en samen-
vallenden invloeden het menschelijk karakter wordt
gevormd. Deze drie zijn: de leiding Gods, eigen
persoonlijkheid en vreemde invloed.

Elk persoonlijk menschenleven is, indien het in waar-
heid op dien naam aanspraak maken mag, de vrucht

of, wilt ge liever, Let samengesteld gewrocht van
drie, onderling zeer van elkander onderscheiden en
toch in heur werking samenvallende, machten. Er is
eene macht Gods, die van boven en uit het ver-
leden op den mensch aandringt, die, eerst door den
tijd, plaats en omgeving der geboorte in al haar veler-
lei omstandigheden, straks door vorming, leiding en
bijzondere bewaringen, op het kind, dat daarvan zich
niet in het minst bewust is, kennelijk inwerkt.

Daar is bovendien eene, wel geschonken maar
toch eigene, macht der ontwikkeling in dat kind, dien
jongeling, dien man, waardoor de zelfstandigheid van
het eigen ik, het oorspronkelijke aangeboren karak-
ter op eigene wijze zich ontplooit, en zich in de zoo-
genaamde vrije wilsdaden en onwillekeurige aandrift
des gemoeds menigmalen onbewust uitspreekt. Bij dit
alles komt dan nog de macht der tijdelijke omgeving,
van het geslacht zelf waaruit men geboren is, van de
algemeene bloedmenging die op het gansch gestel in-
vloed uitoefent. Dat alles te samen wijst op een in-
vloed van buiten en op eene ons zelven vreemde
macht van inwerking.

Zoo wordt ieder menschelijk karakter gevormd; en
al naarmate een der samenstellende medewerkende
machten een overwegenden invloed heeft, zal de aard
en het karakter van den mensch onderscheiden zijn;
en al naarmate de invloed van een dezer invloeden op
een gegeven tijdstip grooter of kleiner is, zal ook de
tijdelijke gemoedsgesteldheid als levensuiting afwisse-
len. Zoo hebt gij dan ook daarin, ogeloovige! deaan-
wijzing van eene der oorzaken van uwe afwijkende en
wisselende stemmingen des gemoeds. Al die slingerin-
gen en dobberingen ontstaan uit de min of meer sterke
invloeden, die of God of uw eigen ik of eene vreemde
macht op u uitoefenen. Al naarmate gij u meer over-

geeft aan en laat leiden door die onderscheiden krach-
ten, zal het bij u, in het diepst uwer ziele, vrede of
onrust, vreugde of kommer, geloof of twijfeling zijn.
Zoo moet wederom uw tijdelijke stemming en gemoeds-
richting u de toetssteen zijn van den aard en van de
mate der kracht, die voor dat oogenblik u overheert.

Zullen wij ordelijk en langs den gewonen weg der
natuurlijke ontwikkeling die machten ontleden, om die
te beter te leeren kennen, dan moet �n in orde des tijds
en door maat der kracht beide, de invloed die van God
zelven uitgaat het eerst in betrachting komen. Zoo
geschiedt het ook in de levensgeschiedenis van Mozes,
waarmede in Exod. II een aanvang wordt gemaakt.
Eerst worden wij op de b ij zondere leiding Gods
gewezen (vs. 1�10), en wel zooals deze optreedt en
zich openbaart in de omstandigheden der ge-
boorte (vs. 1�3), in de voorzienige bewaring
(vs. 4�8) en in de allereerste opvoeding (vs.
9, 10) van het kindeken Mozes.

Ten behoeve van dit alles toch doet en kiest de
jeugdige mensch zelf niets. Alles moet daarin aan
Gods albestuur en zorgende leiding worden overgela-
ten. Och, of de bestrijders van en de omzichtige twij-
felaars aan de heerlijke waarheid der eeuwige Ver-
kiezinge Gods toch eens mochten opmerken, dat de
werkzame kracht dier Verkiezinge reeds uitkomt in
de lijn uwer afstamming, in de keuze uwer ouders, in
de plaats uwer geboorte, in de omgeving uwer jeugd,
en in zooveel meer, dat van zoo wijdstrekkenden in-
vloed op uw toekomst is, en waartoe gij niets ver-
mocht, waarin Gods bestuur alles moest doen.

Dat Mozes uit den Levitischen stam werd geboren,
een broeder van den hoogepriester Aaron was, dat
konde hij zelf gewis niet bewerken. Reeds voor zijne
geboorte had de Heere daarvoor gezorgd. Hoor den

aanhef van dit hoofdstuk: �En een man van het huis
van Levi ging en nam eene dochter van Levi." Dat
hier in \'t algemeen sprake is van een afstammeling van
Levi en niet van een eigen zoon, misschien wel van
eene eigen dochter Levi\'s , gelijk dit de Rabbijnen mee-
nen, blijkt wel uit alles. De dood van Levi en al de
andere broeders was ons immers reeds vermeld. Het blijkt
ook uit de vergelijking van deze uitspraak met andere
schriftuurplaatsen (Ex. 6 : 19; Num. 26 : 59), en uit
het woord �huis" dat in het algemeen voor stam-
huis of geslacht gebezigd wordt. Veeleer zoude
het gebruik van het woord huis op een vrij lang tijd-
perk moeten wijzen, waarin de stam Levi zich reeds
genoeg had uitgebreid om een huis te kunnen vormen.

Ook de omstandigheden des tijds, waarin Mozes ge-
boren werd, waren geheel van zijnen wil en van die
zijner ouders onafhankelijk. Immers geschiedde deze
gewichtige gebeurtenis op een tijd, dat het bevel des
koniugs, om al de kinderen van het mannelijk geslacht
in het water der rivier te werpen, nog van volle
kracht was. Dat bevel was gewis nog niet uitgegaan,
toen Aaron geboren werd, die drie jaren ouder was
dan Mozes; en juist dat bevel heeft wederom den
grootsten invloed op Mozes\' leven uitgeoefend. Toen
Mozes geboren werd, zag het er donker uit voor Isra�l,
en gewis was het geen onvermengde vreugde en geene
in ieder opzicht hoopvolle verwachting, als �de vrouw
zwanger werd en een zoon baarde."

Wat anders verhooging der ouderlijke vreugde en
verheffing der liefelijke moederweelde zoude geweest
zijn, de schoonheid van het kind, werd nu verscher-
ping der smart en verzwaring van het onuitsprekelijk
leed. Maar het werd toch ook prikkel tot werkzaam-
heid. "Want �toen zij (de moeder) hem (het pasgebo-
ren kind) zag, dat hij schoon was, zoo verborg zij

hem drie maanden;" om hem aldus aan de spiedende
blikken der moordgierige uitvoerders van Pharao\'s
bevel te onttrekken; om, kon en mocht het eens zoo
zijn, hem aldus in het leven te behouden. Want, o
het kind was schoon! Ja ieder moeder zal haar eigen
kind wel schoon vinden, en bovenal het kind, dat zij
ieder oogenblik dreigt te verliezen; maar de schoon-
heid van dat kind scheen wel van buitengewonen aard
te zijn.

Anders zoude het toch niet zoo uitdrukkelijk in
Gods woord vermeld zijn, en dit nog wel niet als mee-
ning der moeder, maar als uitspraak der waarheid. Op
datzelfde maakte ook Stephanus opmerkzaam (Hand.
7 : 23), die deze schoonheid des kinds eene �uitnemende"
noemt. Ook de brief aan de Hebreen (Hebr. 11:23)
gewaagt er van. Al hebben wij daarbij nu niet aan eeni-
gen bovennatuurlijken stralenkrans om het kinderlijk
hoofdje te denken, toch moet er iets in dat kindergezicht-
jen geweest zijn, dat van iets hoogers sprak en als on-
gewoon verschijnsel op iets buitengewoons, ook voor de
toekomst heenwees. Dacht men onder den bangen druk
der tijden, met het oog op de beloften aan de vaderen
geschonken, in deze ouderlijke woning wellicht aan
eene spoedige uitkomst, en deed Mozes\' buitengewone
schoonheid als kind mogelijk op iets dergelijks hopen ?
Wij weten het niet.

Dit is zeker, dat, indien zij iets dergelijks gehoopt
hadden, de uitkomst hunne verwachting, helaas! wei-
dra kwam beschamen. �Doch als zij hem niet langer
verbergen kon, zoo nam zij voor hem een kistje van
biezen, en belijmde het met lijm en met pek en zij leide
het knechtje daarin, en leide het in de biezen aan den
oever der rivier." Het zoude gewis de moeite van het
gissend onderzoek niet loonen, of wij al juist weten uit
welke grondstof dat kistje eigenlijk gemaakt en waar-

mede het van binnen en van buiten bestreken was. Het
waarschijnlijkste is wel het gevoelen der zeventig ver-
talers en van andere oudere schrijvers, dat het papyrus
riet, veelvuldig in Egypte voorkomende, de stof voor
het kofferken heeft geleverd, dat de angstige moeder
zorgvuldig met hartsachtige stoffen, gelijk jodenlijm
en pek had bestreken, om het indringend en doorsype-
lend water daar buiten te houden. Ook uit den pro-
feet Jesaja blijkt, dat de Egyptenaren van dat riet
kleine schuitjes maakten (Jes. 18 : 2).

"Wat moest er nu worden van de vervulling der
belofte, eens door den Heere tot Abraham gesproken?
Wel waren er de donkere tijden, donkerder dan de
ovenrook door Abraham gezien (Gen. 15 : 17), en don-
kerder ook dan de zwartgebrande tint der kinderen
Israels, die tusschen twee rijen steenen lagen en voor
den ticheloven zwoegden (Ps. 68 : 14). Maar wat maar
op een zweem van uitkomst geleek of kon doen hopen
was nog zeer verre. Daar lag de hoop der moeder,
de zoete verwachting des vaders, daar lag het beeld
der schoonheid, als een armelijk en krijtend kind in
het schamel kistjen, verborgen in het oeverriet, straks,
weldra misschien, een prooi der speelsche wateren of
der vratige krokodillen. Wie zal zorgen, wie waken ?

De Heere zal het, om door Voorzienige bewa-
ring te toonen, hoe Hij den nood der ellende op het
hoogst laat klimmen; opdat het blijke dat de hulp
alleen van Hem kan komen, en dat Zijne genade ge-
noeg is en Zijne kracht in zwakheid wordt volbracht.
Ja, van de kleinste en armelijkste middelen bedient
Hij Zich, om iets groots en verhevens in het leven te
roepen. Let eens op, welke verachte en armzalige
middelen in den dienst der Voorzienige bewaring ston-
den: een biezen kistje, een zevenjarig dochterken
en eene heidensche vorstin. Door het geringste en

nietigste moest een machtig en veel gezegend leven,
een krachtig en voor de toekomst veelbelovend man,
moest de toekomstige wetgever Israels in het leven
worden behouden. Zoo weet de Heere ook in uw leven,
het kleine en verachte te gebruiken, om de edelste en
heiligste doeleinden te bereiken.

�Neen, zoo verdicht men niet." Dat gevoelt ieder
hij de lezing en overpeinzing van het verhaal van
Mozes\' geboorte, dat nu voor een wijle onze aandacht
bezig houdt. � Hij is wel waar, die goede, oude, trouwe
bijbel; waar, en bovendien, of liever omdat hij is, van
goddelijken oorsprong. Een dergelijk samenvallen der
omstandigheden, een dergelijke verwikkeling en ont-
knooping van grootere en kleinere oorzaken, een der-
gelijke ontplooiing der goddelijke almacht door het
kleine kon niet in het verdichtend menschelijk brein
opkomen, gaat juist tegen vleesch en bloed en de hooge
gedachten van het naar boven strevend menschenkind in.

Zie, wie daar op den uitkijk staat, om te zien wat
er van het kindeke worden zoude, \'t Is zoo echt natuur-
lijk dat de meer bezadigde moeder uit vrees wegblijft.
Maar een kind weet nog van geene vrees. Kinderlijke
nieuwsgierigheid en zusterlijke belangstelling dreven
Mirjam, Mozes\' zevenjarige zuster, om te handelen
zooals zij deed. �En zijne zuster stelde zich van verre,"
misschien wegschuilend, klein als zij was, achter gind-
sche struik of boom en van daarachter glurende, �om
te weten, wat hem gedaan zoude worden."

Wij lezen hier niet, dat Mirjam daar door hare moe-
der gesteld is; evenwel kan dit wel zoo geweest zijn,
omdat zoo\'n klein dochterken toch gewis geen argwaan
kon wekken. Hoevele andere moeders ook vertrouwen
aan kleine kinderen heure kleintjes en kleinsten toe!
Aldus laten zij de zeer moeilijke taak der bewaking
van het kroost, door God aan haar zelve toebetrouwde,

aan kinderen over, die zelven nog te zeer eenevoort-
durende bewaking behoeven. O, indien niet deHeere
onze kinderen bewaakte en bewaarde, wat moest er
meestal van worden? Maar zal de zelf beschuldiging
der moeders daarom iets minder pijnlijk zijn, indien
soms door gemis aan waakzaamheid van hare zijde de
kinderen eenig onheil beliepen?

Gewis kon Jochebed, de moeder van Mozes, op de
zorg en voorzichtigheid van Mirjam, de nog zoo jeug-
dige zuster, veiliger aan dan menig moeder op die der
twaalfjarige of oudere dochter, van wie zij dit met
meer recht verwachten kon; en door wier achteloosheid
zij evenwel, tot overmaat van smart, tot onheil der
toevertrouwde kinderen en tot bezwaring des gewetens
van de schuldigen, telkens wordt teleurgesteld. Gewis
was Mirjam een opmerkzaam en geduldig kind, dat,
onder de zorgen des levens en den druk der tijden
groot gebracht, reeds vroeg had geleerd te zorgen, en
die, door de omstandigheden gedwongen, eene groote
mate van schranderheid en goed overleg aan den dag
legde. Misschien wist de moeder dit reeds vooraf, maar
ons blijkt dit uit hetgeen later gebeurde.

�En de dochter van Pharao ging af om zich te was-
schen in de rivier en hare jonkvrouwen wandelden
aan den kant der rivier; toen zij het kistje in het
midden van de biezen zag, zoo zond zij hare dienst-
maagd heen en liet het halen. Toen zij het open deed,
zoo zag zij dat knechtje; en ziet, het jongsken weende;
en zij werd met barmhartigheid bewogen over het-
zelve, en zij zeide: dit is een van de knechtjes der
Hebreen!" Dat kon zij ook met recht vermoeden, om-
dat ook haar de openlijke uitvaardiging van het wreed
bevel van haar vader niet onbekend kon gebleven zijn.

Wanneer een zoo lief en aanvallig kind door eene
moeder aan een ontijdigen dood wordt prijs gegeven,

dan moet gewis een ontzettende nood of onmenschelijk
bevel tot zoo onnatuurlijke daad geleid hebben. De
moeders, die heur kinderen te vondeling konden leg-
gen, moeten wel zeer zeer diep te beklagen zijn. Daar
is schier geen jammer, grooter dan die van zooda-
nige onvrouwelijke moeders, zoo ontaarde vrouwen.
Zal ook een moeder haar zuigeling vergeten? � �Het
moet een kind der Hebreen zijn!" Zoo dacht en sprak
terecht de koningsdochter, als zij het krijtend kind-
jen in het biezen kistjen zag.

Hoe beschaamd en verlegen moeten, bij de lezing van
dit aandoenlijk verhaal, zij zich gevoelen, die of de
bijzondere leiding eener albesturende Voorzienigheid
Gods loochenen, of zij die wanen, dat het bestuur
Gods zich wel over het groote, niet over het kleine
uitstrekt. Alsof er in de wereldregeering iets groot of
klein mag heeten! Alsof uit de kleinste oorzaken niet
menigmaal de grootste uitkomsten geboren worden!

Zie, God zelf richt de gangen dier koningsdochter
van Egypte, Hij zelf stiert hare schreden naar gind-
schen oever heen, Hij zelf bepaalde de richting van
haar ronddwalenden blik en den tijd van hare komst
juist aan die plaats. Maar nog meer. Ziet gij die droe-
ven trek om den schreienden mond van dien kleine?
Juist nu moet hij zoo klagelijk weenen, om het hart
der vorstin tot mededoogen te stemmen. Zelfs de
zwakke kreet van den teeren zuigeling geschiedt naar
het bestel en op het bevel van den almachtigen, albe-
sturenden God.

Gewis, men behoeft hier de kenmerkende trekken der
voorzienige leiding Gods in dit alles niet nog wille-
keurig te vermenigvuldigen, gelijk zoo velen gedaan
hebben. Immers beweren de rabbijnen, dat God de
hitte dier dagen opzettelijk verzwaard heeft, om des
konings dochter ter badplaatse uittedrijven. Anderen



		Tf t?

		m�h
		<& 4k< <#< Mi



		tv?

		m \\

		\'-Jk \'S»



		65

		hoofdstuk verhaald werd, tot de hoofdgedachte terug- brengen, die er door aangegeven wordt, dan vinden wij de bijzondere leiding der Voorzienigheid Gods met de Zijnen daarin ons als voorgespeld. Al wat in het leven des menschen, niet van eigen kracht of van eigen vrije en bewuste wilsdaad, maar kennelijk van de leiding Gods alleen afhankelijk is, vindt ge hier te samen gebracht: de geboorte zelve en de omstandig- heden die haar vergezellen; de bijzondere bewaring te midden der vele gevaren onzer jeugd, waarvan wij zelven op het tijdstip des gevaars onkundig zijn; de eigenaardige vorming, waarvan voor het grootste deel ons later karakter, smaak, genegenheden en levensbe- schouwing afhankelijk blijven. Wat kunt gij o mensch! eigenlijk tot dit alles doen? Daarom erken uwe afkan- kelijkheid en \'s Heeren hoogheid in alles. Dit alles is het werk der voorkomende of voor- bereidende genade, gelijk onze vaders die noem- den, en die zoowel voor het leven van het geheele menschelijk geslacht, als voor dat van eenig bijzonder volk, eenig gezin of enkelen mensch geldt. Reeds in deze schijnbaar kleine omstandigheden werkt de uit- verkiezende liefde Gods, die van eeuwigheid is en zich in der tijd vervult. Ook de Voorzienigheid is dienstbaar aan het eeuwig besluit Gods ter verkiezinge. Maar zie, die allesbesturende en leidende, alomtegenwoordige kracht Gods is er, om al het bijzondere, en daaronder ook het menschelijke karakter te leiden, niet om het te onderdrukken of te vernietigen. Dat zal ons uit het vervolg van Mozes\' geschiedenis kunnen blijken, waar het persoonlijke, het eigene en aangeboren kenmerkende zoo treffelijk uitkomt in de aandrijvende macht van eigen aandrift.

		Deze macht van eigen aandrift is, DL III.		gelijk we 5



		X.

		DE VERLOSSING VAN HET BONDSVOLK DOOR JEHOVA AANGEKONDIGD. Exodus ilil-l».

		Inhoud : De eere Gods het doel der heilsgeschiedenis; Asafs getuigenis in Ps. 78; verband van dit hoofddeel met de voor- gaanden ; samenvatting der vijf volgende hoofdstukken; het on- derwerp en deszelfs verdeeling. De verlossinge Israels aangekondigd (H. XI : 1 � 10): door het woord Gods aan Mozes (vs. I�3); het woord van Mozes tot Pharao (v«. 4�8); het werk Gods aan aller hart (vs. 9, 10). Het «uord Gods aan Mozes (vs, 1�3): onze kortzich- tigheid niet onze scherpzinnigheid oorzaak van onzen achterdocht; wat Mozes zooveel vastheid gaf iu\'t spiekenr Gods eigen open- baring aan Mozes het geheim van diens kracht, Gods voor- nemen ter uitvoering; het gevolg der uitvoering; de wijze der uitvoering. Het woord Gods voor Mozes (vs. 1), voor Isra�l (vs. 2), voor Egypte (vs. 3). � De Heer alleen heeft het gewrocht. Het woord Gods of tot een alleen of tot meer- deren, al naar de onderscheiden behoeften. De eisch Gods aan Isra�l; niet leen en, maar eischen; het recht Israels daar- toe; het recht Gods bovendien; de erkenning van Egvpte daarbij. De betaalde oorlogsschatting. Het woord van Mozes tot Pharao (vs. 4�8): het voornemen Gods verklaard (vs. 4), het naderend oordeel aange- kondigd (vs. 5, 6), het heilige doel aangewezen (vs. 7), de ein- delijke uitkomst voorspeld (vs. 8a), door zinrijke daad afgebeeld (vs. 86)- Waartoe dit alles? Het voornemen om "te midder- nacht" te komen; het nachtelijk komen, ten oordeel! de eerst-

		» �



		�
		XII.


		ISRAELS VERLOSSING DOOR DEN BONDSGOD GEWROCHT. Exodus XII: 20-S1.

		Inhoud : Leven en sterven, sterven om te leven; sterven leeren om het leven te ontvangen, bevestigd door Isra�l in en Isra�l uit Egypte; leven door sterven het kenmerkende der ver- lossing. Het onderwerp en deszelfs verdeeling; het aangekondigd oordeel gekomen (vs. 29�34), de beloofde verlossing geschied (vs. 35�41), de vooraf beeldende instelling gerechtvaardigd (vs. 42-51). Het aangekondigd oordeel gekomen (vs. 29�34): God de wrekende richter (vs. 29, 30), Pharao de kruipende smeek el i ng (vs, 31, 32), het volk angstig gejaagd(vs. 33,34). De hoogheid Gods: Zijne onpartijdigheid, Zijne strafeischende gerechtigheid; de roede uitgestrekt over de eerstgeborenen. Pharao\'s verzoek, belijdenis, onvermogen tegenover het geloof, af- gedwongen vergunning aan de geloovigen. Het radelooze volk, van angst bedwelmd; Israels vurigste hoop vervuld; Gods zorg voor het volk. Zij er slechts ernst en geloof bij \'t volk. De beloofde verlosssing geschied (vs. 35�41): de ruime toestand (vs. 35, 36), de aanvankelijke voorspoed (vs. 37�39), de lange duur (vs. 40, 41). Eindelijk wordt de belofte toch vervuld. Ruime overvloed; wat gij gewillig wilt afstaan zal uw God u ruimschoots toestaan. Als gij u zelven prijs geeft zal God u grooten prijs geven; overvloed! de rechtmatige en gewichtige eisch toegestaan; het mindere met liefde afgestaan uit vrees voor het grooter verlies; »de Egyptenaren beroofd\'\'; bevestiging van Gods woord. � De aanvankelijke voorspoed:



		Dr. J.A.B. JONGEH^iFL Hoef ijzerlaan 16 3881 GM BunniK/Nederidii� Tel. 03405 � 67348 \\~- Giro41313"46



		GODS VOLK IN EGYPTE VERDRUKT. EXODUS I�V.

		Gelijk Genesis met de wording der aarde begint, aldus Exodus met de wording van het volk Israels. Het be- schrijft den toestand van het bondsvolk in Egypte, deszelfs wonderdadige uitleiding uit dat land der verdrukking (H. I�XV), aanvankelijke om- zwervingen in de woestijn, uitkomsten van God beschikt en eerste regelingen vanden bondsstaat en beginselen van deszelfs eerdienst. Het eerste hoofddeel van dat boek omvat het eerste vijftal hoofdstukken en vermeldt den toestand der ellende van het bondsvolk in Egypte (H. I), de g e- b oor te, eigenmachtige optreding (H. II), verras- sende roeping (H. III), overwonnen aarzeling (H. IV), en schijnbaar vruchtelooze zending (H. V.) van Mozes, den man door den Bondsgod bestemd en geleid om het Bondsvolk uitteleiden uit Egypte en te leiden in de woestijn, \'t Is Egypte tegen Gods volk. De eeuwige trouw, en daaruit voortvloeiende steeds op nieuw betoonde Verbondsgenade worden op het hoogst verheerlijkt, en staan in dadelijk verband met de eeuwige voorkennis en werkzame Voorzienigheid. De leidende Voorzienigheid Gods geeft uitdrukking en werkelijkheid in den tijd aan Diens Raad, die is van eeuwigheid.



		I. I HET BONDSVOLK IN EGYPTE VERDRUKT EN BEWAARD. Exodus I : 1-S2.

		Inhoud: De volkomenheid der Schrift, haar diepte en haar hoogte der uitdrukking ook voor den edelsten mensch onbereik- baar. De onnauwkeurigheid van den rijmpsalm, in vergelijking van het oorspronkelijke; de hoofdgedachte van alles. Bertheau\'s gevoelen over de bijbelsche geschiedenis toegelicht. Het onder- werp en deszelfs verdeeling: de tijdelijke voorspoed van het bondsvolk (vs. 1 �7), deszelfs beraamde onderdrukking(vs. 8�14) en goddelijke ondersteuning (vs. 15 � 22). De tijd el ij ke voorspoed van het bondsvolk (vs. 1-7). Het doel der tegenspoeden voor de geloovigen, ook voor Isra�l. Het geslacht Israels, deszelfs komst in Egypte en uitbreiding. � Vs. 1. De gemeenschappelijke volksnaam, de samenhang der geschiedenis, de indeeling der stamhuizen, de orde der opvolging (vs. 2�4), de eenheid van oorsprong (vs. 4). Het voegwoord »en" (wau copulativum); eenheid der H. Schrift, voortloopende draad der geschiedenis; het ouderlijk en profetisch gezach gehandhaafd. De lijn der volksontwikkeling, beginnende met het gezin, en gaande door familie, geslachtskring en stam, tot de volheid des volks, � »Wees u zelf,\'\' plicht van het zelf- standig volksbestaan, roeping van het gezin, eisch voor den enkeling. De kracht der namen; de invloed der vrouw in het Oude Testament; eenheid bij verscheidenheid; de man drager van het begrip der eenheid, de vrouw van dat der verscheiden- heid. Ziel en persoonlijkheid; nephes en neschama; psyche en pneuma; ziel en geest; dier en mensch; de mensch en Christus.



		12 bondsvolk, opdat het daarmede in Egypte niet zoude gaan als met de latere nakomelingen in Babyion. Zij meesten de rijke gaarden en welige landouwen van het oord der ballingschap en het tijdelijk verblijf der vreemdelingschap niet lief krijgen boven het beloofde land der vaderen. Veel was er anders in den toestand Israels , wat het zeer gemakkelijk daartoe leiden kon. Opdat gij dit tevens zoudt inzien, wordt door Gods woord allereerst de naar het uitwendige zoo gezegende toestand van het bondsvolk vermeld. Eerst wordt ons het geslacht zelf nog eenmaal bij name opge- voerd (vs. 1�4), daarna de aanleiding van hun komst in Egypte andermaal herinnerd (vs. 5), en ten laatste van de verwonderlijke toeneming bericht gegeven (vs. 6, 7). Bij de opgave der namen komt met voordacht en zeer duidelijk uit en eischt tevens onze opmerkzaam- heid wat ons daarin wordt bericht van den gemeen- schappelijken volksnaam, samenhang der geschie- denis, een beid van oorsprong, indeeling der s tam- huizen, orde der opvolging. Dat alles wordt reeds in het eerste tweetal verzen als met den vinger aan- gewezen. Immers staat de uitdrukking �kinderen Israels" als eigenlijke en blijvende benaming van het geheele volk, als bondsvolk genomen, voorop. Daarom worden in dit eerste vers van meet af de namen Isra�l en Jakob wederom duidelijk onderschei- den. In betrekking tot hun vader waren de stamva- ders des volks zonen van Jakob, �uit Jakobs heup voortgekomen"; maar in betrekking tot het bondsvolk zelf waren zij reeds de b\'n�-Israel = kinderen Is- raels. �Dit nu zijn de namen der zonen van Isra�l, die in Egypte gekomen zijn, met Jakob." �aar is in dit vers nog veel meer op te merken, dat ons eenigszins licht kan geven aangaande de be-



		18 een ademtocht Gods is (neschama); maar met het lichaam vereenigd, daarin de bron der levenswerk- zaamheid en der levenskracht wordt (nephes chajah). Zoude die ademtocht Gods nu niet de geest (pneu- ma), die geest in het lichaam werkzaam de ziel (psyche) des Nieuwen Testaments zijn? De ziel is dan het leven der gevoelige gewaarwor- dingen, de zetel der aandoeningen van lust en onlust, smart en genot in al hun lagere vormen. De geest is het middelpunt van het hoogere leven, de werk- plaats van den wil. Van zijne ziel (psyche) zeide de Heere eens, dat zij bedroefd was ten doode toe (Mare. 14:34; Joh. 12:27), maar zijnen geest (pneuma) beval Hij zijnen Vader (Luc. 23 : 46). Door de men3chen te beschouwen als zielen en niet maar als zaken of lichamen, wijst de bijbel aanstonds op den zedelijker aanleg en de verhevener plaats, die den mensch boven het dier is gegeven. Ook aan het dier wordt een werkzame levenskracht toegekend (Gen. 1:24 enz.), daar het ook eene levende ziel wordt genoemd. Bij het dier is evenwel die levenswerzaam- heid geen vrucht der aanblazinge Gods, gelijk zij dit is bij den mensch (Gen. 2:7). Nooit verheft het dier zich tot persoonlijkheid of zelfbewust leven; wel doet dit de mensch. Daarom heet de mensch, ook de slaaf, steeds eene ziel of persoon, wat nooit voor het dier op zich zelf wordt gebezigd. Wel wijst dan Gods woord zeer duidelijk op de onderscheiden plaats, die in Gods schepping zoowel aan den redelijken mensch als aan het redelooze dier toekomt. Ook in dit opzicht kenmerkt de bijbel zich door eene goddelijke nauwkeurigheid, die niet minder uitkomt door de vermelding van die bijzonderheden, die steeds aan» toonen, niet alleen dat de heilige bijbelschrijvers zich van het hooge gewicht bewust waren, dat aan de hei-



		29 na de verdrijving der Hyksos, in de achttiende Dynastie uit Egypte opgetrokken zijn. "Want van het uitgaan des bevels des nieuwen konings om de kinderen in de wateren van de Nijl te dooden tot aan de optreding van Mozes is dan omstreeks de duur van den leeftijd verloopen, dien Mozes toen had, na- melijk 80 jaren. Maar dan begrijpen wij ook dat wantrouwen, dat wel ongegrond was, maar toch in de oogen des volks een schijn van reden moest hebhen, nu eene onredelijke vrees zich met den schijn van recht kwam voordoen. Immers de Isra�lieten waren ook vreemden, ook herders en door godsdienst, inzichten en gebrui- ken hemelsbreed van de kinderen Chams verschillende. Nu was het rijk niet genoeg bevestigd, om tegen een herhaalden inval der vroegere overheerschers verzekerd te zijn. Onvoorzichtig, ja radeloos scheen het, machtige vreemdelingen in het land nog machtiger te laten worden; terwijl misschien in de toekomst een oorlog dreigde, waarin zij zich aan de zijde der vijanden konden scharen en zoo diens macht verdubbelen. Wijze bedachtzaamheid en staatkundig overleg raadden aan, van hun macht veeleer tegenover die buitenlandsche vijanden gebruik te maken. Daarop doelt dan ook de booze raadslag (vs. 9, 10), om door zekere maatregelen de welvaart dier vreemdelingen te knakken en hunne onrustbarende vermeerdering of tegentegaan of ten eigen nutte aan te wenden. Zij moesten met zware schattingen be- zwaard worden; en wie die niet kon opbrengen moest met eigen lijf in arbeid daarvoor betalen. Zoo mer- gelde men van de eene zijde de welvaart der meer- gegoeden uit, en sloopte meteen de krachten van den minderen man en kleinen burger. Men zoude aldus een dubbel doel bereiken: verarming der rijkeren en



		34 vindt, om het leven van anderen te verbitteren. �En de Egyptenaren deden de kinderen Israels dienen met hardigheid; zoodat zij hun het leven bitter maakten met harden dienst, in leem en in tichelsteenen en met allen dienst op het veld met al hunnen dienst, dien zij hun deden dienen met hardigheid." Tot vijf malen toe wordt hetzelfde woord, dat slavendienst moest aanduiden (abad), hier herhaald, om te doen gevoelen, hoe Israels weerpartij het er op toelegde, geheel het bondsvolk tot een slavenvolk te vernederen. Waarin die zware arbeid eigenlijk bestond, leert een zeker geschilderd tafereel, dat uit een der oude Egyptische graven opgedolven is, ons eenigszins ken- nen. Op dit tafereel is een deel der arbeiders bezig de verwerkte kleiaarde in vaten te vervoeren; anderen maken daarvan tegels in den vorm, nemen die daarnit en leggen ze in rijen uiteen. Anderen wederom ver- voeren de reeds afgewerkte steenen. Geheel het uiter- lijk der arbeiders vertoont bij den eersten blik de joodsche aangezichten. Tusschen de vele Hebreeuwsche arbeiders bewegen zich de geweldige drijvers. Vier Egyptenaren ziet men daarbij , wier onderscheiden type en gelaatsuitdrukking in het oogvallend kenbaar is. Twee van dezen zijn met stokken gewapend en staan gereed om te slaan, indien hun spiedende en rondglu* rende blik maar een tragen arbeider speurt. Het graf waarin men deze schilderij heeft gevonden, behoorde aan een zekeren koninklijken beambte, met name Bochser�, die ten tijde van Thutmes IV, den vijfden koning van het achttiende koningshuis, schijnt geleefd te hebben. In de tichelsteenen-fabrieken en bij de watermolens ter besproeiing van de velden, werden de vrije zonen en dochteren Israels gebruikt, om aldus hen geestelijk te verstompen en lichamelijk te slopen, \'t Is juist die



		II.

		GODS VOORZIENIGE ZORG VOOR HET BONDSVOLK MERK- BAAR IN MOZES GEBOORTE, OPTREDING EN LEIDING. Exodus II : 1�SS.

		Inhoud: Da wetenschap van Gods alwetendheid; Gods alwe- tendheid en voorwetenschap; troost voor het hart; verband tusscheu de verkiezing en de voorkennisse van eeuwigheid; eeuwige voorkennis eu voorzienigheid Gods ; bewustheid der god- delijke roeping bij do geroepenen, mede ontstaan uit het zien der bijzondere leidingen der Voorzienigheid. Het onderwerp en deszelfs indeeling; de bijzondere leiding Gods (vs. 1�10), de macht van eigen aandrift (vs. 11�17), de werking van den vreemden invloed (vs. 18�22). Het persoonlijk menschenleven in zijn verschijning product van drie factoren: leiding Gods, eigen ik en vreemden invloed; al naar den overwegenden invloed van een dier machten is het leven zelf in karakter en houding onderscheiden. De bijzondere leiding Gods (vs. 1-10): de omstandig- heden der geboorte (vs. 1-3), de voorzienige bewaring (vs. 4-8), de allereerste opvoeding (vs. 9, 10) van Mozes. Hierin alles van God, niets van den mensch; wat op dit alles de eeuwige ver- kiezing uitwerkt; het huis Levi; de tijd van Mozes geboorte; de buitengewone schoonheid van den zuigeling; de angst der ouders, het biezen kistje; donkere tijden, de vondeling; het ge- vaar. De voorzienige bewaring: een biezen kistje, een z e v e n- jarig kind, eeue heidensche vorstin; zoo verdicht men niet; trouw des bijbels; natuurlijkheid der teekening; Mirjam op den uitkijk; onze kinderen aan de zorg van broertjes en zusjes toe-



		53 geeft aan en laat leiden door die onderscheiden krach- ten, zal het bij u, in het diepst uwer ziele, vrede of onrust, vreugde of kommer, geloof of twijfeling zijn. Zoo moet wederom uw tijdelijke stemming en gemoeds- richting u de toetssteen zijn van den aard en van de mate der kracht, die voor dat oogenblik u overheert. Zullen wij ordelijk en langs den gewonen weg der natuurlijke ontwikkeling die machten ontleden, om die te beter te leeren kennen, dan moet �n in orde des tijds en door maat der kracht beide, de invloed die van God zelven uitgaat het eerst in betrachting komen. Zoo geschiedt het ook in de levensgeschiedenis van Mozes, waarmede in Exod. II een aanvang wordt gemaakt. Eerst worden wij op de b ij zondere leiding Gods gewezen (vs. 1�10), en wel zooals deze optreedt en zich openbaart in de omstandigheden der ge- boorte (vs. 1�3), in de voorzienige bewaring (vs. 4�8) en in de allereerste opvoeding (vs. 9, 10) van het kindeken Mozes. Ten behoeve van dit alles toch doet en kiest de jeugdige mensch zelf niets. Alles moet daarin aan Gods albestuur en zorgende leiding worden overgela- ten. Och, of de bestrijders van en de omzichtige twij- felaars aan de heerlijke waarheid der eeuwige Ver- kiezinge Gods toch eens mochten opmerken, dat de werkzame kracht dier Verkiezinge reeds uitkomt in de lijn uwer afstamming, in de keuze uwer ouders, in de plaats uwer geboorte, in de omgeving uwer jeugd, en in zooveel meer, dat van zoo wijdstrekkenden in- vloed op uw toekomst is, en waartoe gij niets ver- mocht, waarin Gods bestuur alles moest doen. Dat Mozes uit den Levitischen stam werd geboren, een broeder van den hoogepriester Aaron was, dat konde hij zelf gewis niet bewerken. Reeds voor zijne geboorte had de Heere daarvoor gezorgd. Hoor den



		60

		wederom zeggen dat God booze zweren over Egypte gebracht, of wel dat des konings dochter den doop der bekeerlingen zocht. Van dit alles weet men even weinig als van den naam der vorstin, dien sommigen Thermutis, anderen Baithia noemen. Ja, uit den mond der kinderen heeft de Heere zich lof bereid, \'t Zijn kinderen, die den Heere met het Hosanna begroeten, en \'t is de zwakke kreet van een schreiend wichtjen, die in de hand Grods mede het middel wordt, om dat kind aan een anders wissen dood te ontscheuren. Ja zoo werkt de Heere; wederom zij het herhaald wat ook de Heilige Schrift hier zoo kennelijk wil leeren; zoo werkt de Heere door het kleine het groote. Maar mede door de grooten der wereld de uitkomsten voor die kleinen, die, door de macht der wereld uitgeworpen, dikwijls door die wereld zelve verlichting of opheffing zelfs van den druk ontvangen. De dochter zelve van den eigenmachtigen koning, die Gods volk wil uitroeien, moet, door de leiding van Israels Bondsgod, het offer van den haat aan den wreeden vader ontrukken. God bedient zich zelfs van Zijne vijanden of van die Zijns volks, om de Zijnen te helpen en uitteredden. Ook gij hebt dit meer dan eens ondervonden. Maar meestal heeft de Heere voor die kleinen en verdrukten ook weer andere kleinen en verdrukten bij de hand, om de beschikte hulpe en bepaalde uitkomst mede aantebrengen. Zie, terwijl de vorstin, wellicht met een traan in het oog en een glimlach der bewon- dering om de lippen, op het arme wicht neerziet en misschien niet weet wat er mee te zullen doen: �f het weer in het kistje neer te leggen, �f op eenige wijze er voor te laten zorgen, wordt zij eensklaps in haar overdenking gestoord. Naast haar stond een klein eenvoudig meisje, die haar, der hooge vorstendochter,



		*)05jS*
		Yy\\y\\*



		61

		in haar onnoozelheid een raad komt geven, die haar uit haar verlegenheid kwam redden en aan hare onze- kerheid een einde maken. �Toen zeide zijne zuster tot Pharao\'s dochter: zal ik heengaan en u eene voedster- vrouw (eene zoogster) uit de Hebre�nnen roepen, die dat kindje voor u zoge?" Welke wijsheid in zoo kleine meid! Hoe gevat is zij om het woord der prinses, over de Hebreen op te vatten en aan te wenden! Ja, dat is eene Goddelijke leiding! Gevoelt de koningsdochter daar iets van, als zij misschien met verbazing op het kleine meisjen neerzag? Ten minste zij antwoordt aanstonds beves- tigend �En de dochter van Pharao zeide tot haar: ga heen." Als een pijl van de boog snelt het meisje heen. �En de jonge maagd ging � ge zoudt door haar ver- standige handelwijze bijna vergeten, dat zij nog een kind was � en riep des knechtjes moeder." Wat sa- menloop van in elkander grijpende en elkander zoo op het juiste tijdstip aanvullende omstandigheden! Hier past wel het later woord der Egyptische wijzen: �dit is Gods vinger!" Juist in die kleine dingen merkt ge de groote wijsheid Gods! Wie dat hier niet erkent maakt de willekeur en het blinde toeval tot een alles- zienden, naar vaste wetten en met vooraf beraamd doeleind, alles regelenden God! Maar dat is: de onge- rijmdheid en de onzin zei ten troon verheven en tot een beginsel der wijsheid gestempeld! Dat is der menigte onwijze wijsheid! Wat zal het die treurende en gewis diep bedroefde moeder eene verrassing geweest zijn, als daar haar eenig dochterken ademloos en hijgende bij haar kwam binnenrennen en haar het bevel der vorstin overbracht! Kon de schier hopelooze moeder het gelooven? Was het wel waar? Kon zoo iets geschieden? Ja, als de Heere God waakt en zorgt. Dat begreep de moeder



		62

		en daarom maakt zij zich ijlings op naar des konings dochter, die, naar het schijnt, nog altijd op dezelfde plek toefde, waar zij het kistje had gevonden en die ge- wis niet ver van de woning der ouders was verwijderd. Nauw zag de vorstin haar, of �zij zeide tot haar, neem dit knechtje heen en zoog het mij; ik zal u uwen loon geven. En de vrouw nam het knechtje en zoogde het." Wat snelle en onverwachte omkeer, wat verras- sende wending in den toestand dier arme moeder! Zoo straks nog mogelijk zuchtende en snikkende over het verlies van haar lief en bevallig, zoo w�nder- schoon kind, zoo wreed haar van het moederhart ge- scheurd; en nu met verdubbeld genot en verhoogde weelde dat verloren en gestorven geacht kind, dat zoo\'n ergen dorst had, klokkende aan haar volle moederborst! God is goed, ja, God is groot. Hij weet rijk te ma- ken , te ontnemen om te geven, te slaan om te heelen, arm te maken om dubbelen rijkdom te schenken; om tevens door dit alles de heilige gangen van Zijn Vre- deraad te schragen en te bevestigen. Want niet slechts om de verheugde moeder die vreugde, maar veel meer om het jeugdige kind eene plaatse der geschikte opvoe- ding te beschikken, geschiedde dit alles aldus. Zoo juist ontving Mozes de eigenaardige als tweeledige vorming, die, zooals later bleek, voor zijn later levensdoel reeds nu noodig was. Want door het kind wederom aan de hoede van het eigen ouderlijk gezin toetevertrouwen, kon het in den eigenlijken bodem opwassen en tieren, waaruit het de eerste levenssappen moest trekken voor het ontwa- kend zedelijk en geestelijk leven. En tevens kon het, door in aanraking te blijven met en straks opgeleid te worden aan het hof en te verkeeren in den meer ontwikkelden kring van \'s konings dochter, die kun-



		63

		digheden opzamelen en die vorming verkrijgen, waar- door het, later tot man opgegroeid, geschikt zoude zijn voor de omvangrijke taak van leider en wetgever eens volks, dat in het vreemde land als een ras van slaven behandeld, tot eene zelfstandige en vrije natie moest worden opgeleid. Zoo werkt de Heere ook in den weg der middelen aan de bereiking van Zijn hei- lig doel. Want zie, de Schrift bericht het ons, �de vrouw nam het knechtjen en zoogde het en toen het knechtjen groot geworden was, zoo bracht zij het tot Pharao\'s docbter en het werd haar ten zoon." \'t Is geene onverschillige of onbeteekenende zaak, maar het besliste veeleer over uw geheel volgend ka- rakter, waar gij de eerste zedelijke indrukken ontvingt en uw jeugdig gemoed het eerst kwam onder den invloed van deze of gene wereldbeschouwing en levens- opvatting. Be eerste indrukken gaan het diepst in het week en ontvankelijk gemoed, en, eenmaal daarin, gegriffeld en vastgemaakt, zullen zij u het langst bij- blijven. Wat in uwe teedere jeugd met u geschied is herinnert gij u later gewoonlijk het best. Daarom moogt gij, o Christenkinderen! het ook voor geen gering voorrecht schatten, indien de Heere u reeds vroeg in een Christelijk gezin eene plaats gaf. Maar ook legt het, gelijk ieder voorrecht, u heilige verplich- tingen op en maakt uwe roeping zwaarder. Maar daarom is het waarlijk ook geene onverschillige zaak, waar wij onze gedoopte kinderen ter schole zenden, of in de plaatsen van zoogenaamd onzijdig onder- w ij s ter africhting alleen van het verstand, of in de Christelijke kweekplaatsen eener verstandige, maar ook Christelijke opvoeding. Aan het ouderlijk huis, zoo zegt ge, moet de o p- voeding overgelaten worden, aan de maatschappij en de scholen het onderwijs. Zoo deed de Heere



		64

		ook met Mozes: voor zijne eerste zedelijke opvoeding werd hij aan zijne ouders teruggegeven, maar voor de ontwikkeling van zijn verstandelij ken aanleg kwam hij, door de bemiddeling der vorstin wier aangenomen zoon hij werd, in de scholen der Egyptische geleerd- heid. \'t Is de vraag of gij dat, wat in een b ij z o n- der geval, op Gods bijzondere aanwijzing, noodzake- lijk bleek, tot een algemeenen regel en alom geldend beginsel van handeling moogt verheffen! \'t Is de vraag of gij onderwijs en opvoeding aldus willekeurig moogt en kunt van een scheiden. Ja, in de beschouwing, maar niet in der daad; omdat deze met de werkelijk- heid in strijd zoude zijn, en van den eenen mensch een tweevoudig en tweesoortig wezen zoude maken. Gewis moet uw kind ook die kundigheden en weten- schappelijke vorming erlangen, die voor het maat- schaplijk leven een eerst vereischte zijn. Maar bedenk toch wel, dat dit alles slechts het tijdelijke leven betreft en dat onze eeuwige belangen daaraan niet mogen opgeofferd worden. Ook hier geldt het woord des Heeren: �Zoekt eerst het koninkrijk Gods en al het andere zal u toegeworpen worden." Onberekenbaar groot blijft de invloed der eerste indrukken, die, in de jeugd ontvangen, op elke wijze dienen bewaard. Begreep dit wellicht de prinses evenzeer, als zij het aangenomen kind den Egyptischen naam gaf, die tel- kens aan het merkwaardig feit der wonderbare red- ding hem kon herinneren? �En zij noemde zijnen naam Mozes," (Mosch�). Dit woord is eigenlijk uit twee andere Egyptische woorden, m� ss water en sch� =r ge- red, samengesteld; gelijk dan ook de Schrift er bijvoegt, �en zij zeide: want ik heb hem uit het water gered." Als wij nu de geboorte, het dreigend doodsgevaar, de wonderbare redding, de eerste oefenscholen van Mozes, waarvan ons in het eerste tiental verzen van dit



		66

		boven zeiden, de tweede der samenstellende krachten, die bij de vorming van het mensckelijk karakter en de terugleiding der levensuitingen tot samenwerkende oor- zaken in aanmerking komen. Laat ons wel begrijpen, dat wij bier spreken van de onwedergeboren en onge- heiligde natuur des menseben, die geneigd is tot alle kwaad en onbekwaam tot eenig goed. Al is bet waar, dat ook die oude natuur in bet nieuwe leven mede overgaat, toch wordt zij dan onder den regelenden en verheffenden invloed van den Heiligen Geest gebraebt. Zoo ging de Petrus-natuur in den apostel des Heeren niet verloren, evenmin als de Saulus-voortvarendheid opbield in den Paulus, den dienstknecht Gods. Maar bij beiden werden zij toch als geheel iets anders, nu aan den dienst des Heeren gewijd en door den Geest Gods geadeld en gereinigd. Zoo moet ook wat bij u v��r uwe bekeering karaktergebreken waren, meer nog dan uwe deugden na uwe bekeering, de aansluitings- punten uwer christelijke werkzaamheid worden. Ook bij Mozes komt zijn eigenlijk karakter en natuurlijke aanleg duidelijk uit. Het tweede deel van het hoofdstuk (vs. 11�17) stelt dit in het helderst licht. Hoe bij Mozes de macht van eigen aandrift zich openbaart, allereerst tegenover zijne vijanden (vs. 11, 12), daarna tegenover zijne broeders naar den vleesche (vs. 13, 14) en ten laatste tegenover geheel vreemden (vs. 16, 17), wordt ons daarin duidelijk. Onstuimige drift, onbillijke aanma- tiging en onbesuisde moed, worden ons ach- tereenvolgens als eigenschappen opgesomd van den man, die, ouder geworden, �zachtmoediger meer dan eenig mensch" werd genoemd (Num. 12 : 3); die bij grievende vernedering bleef stil zwijgen, die later tot moedige daden eer moest aangespoord dan daarvan voorzicbtiglijk teruggehouden worden.



		R7

		Mozes\'onstuimige drift tegenover de vijan- den zijns volks vond weldra aanleiding te over om lostebarsten. Vragen wij naar de eerste gelegenheid, de naaste aanleiding en de doodelijke uiting van die vreeselijke neiging des vleesches, die nog zoovelen eigen is. �En het geschiedde in die dagen, toen Mozes groot geworden was, dat hij uitging tot zijne broede- ren en bezag hunne lasten;" ziedaar de gelegenheid waarbij Mozes tot die onstuimige drift kwam. �En hij zag dat een Egyptisch man eenen Hebreeuwschen man uit zijne broederen sloeg;" ziedaar de aanleiding waardoor die drift tot eene uitbarsting werd geleid. �En hij zag herwaarts en gintswaarts, en toen hij zag dat er niemand was, zoo versloeg hij den Egyptenaar en verborg hem in het zand;" ziedaar de ontzettende wijze waarop die zonde zich uitte. De gelegenheid zelve en de aanleiding pleiten eenigs- zins voor die roekelooze daad en toch is en blijft zij, gelijk uit de uiting blijkt, door en door zondig en een bewijs, dat een mensch, gelijk de onderwijzer dit zegt, wel van nature geneigd is Grod en zijn evenmensch te haten. Zoodra er maar iets komt dat zijne driften gaande maakt, omdat het in strijd schijnt met zijne wenschen en voorstellingen van eigen belang, recht en billijkheid. ^!t Was groot en edel van Mozes, dat hij, tot eer en aanzien gekomen, zijn armeren verwanten niet den rug toekeerde, dat hij ze nog altijd wilde kennen en herhaaldelijk bezocht. Och, dat doen zoo weinigen dier aanzienlijken, die steeds vreezen eigen aanzien, hooge geboorte en machtigen invloed in de waagschaal te stellen door eene dergelijke aanraking met hunne mindere verwanten, die men in de kringen waarin zij dagelijks verkeeren niet kent, evenmin als men hen daarin zou willen opnemen. Het was groot en edel van Mozes, dat hij om wille 5*



		G8

		van eigen uitnemende plaats in het maatschappelijk leven, het lijden zijner broederen naar het vleesch niet vergat; dat hij zich niet schaamde de hoogere kringen der samenleving en de genietingen van het koninklijk hof voor eene wijle te verlaten, om zijne broeders in de verdrukking openlijk te bezoeken en, zoo dit kon, te vertroosten. Daartoe moet men een hart hebben, een gevoelig en aandoenlijk gemoed, dat ook voor het lijdon van anderen open blijft. Het wijst steeds op een edeler aanleg, indien men zelf, groot en ge�erd, verachte en kleine verwanten niet wil verloochenen; indien men, van geringer afkomst dan de lieden met wie men ver- keert, zich evenwel voor die afkomst niet schaamt. Indien men dit toont, niet maar in den kinderlijken, maar ook in den jongelings- en in den mannelijken leeftijd. En zoo was het bij Mozes. Hij deed het toen hij �groot geworden was," wel te onderscheiden van dat andere �grooter worden," waarvan in het voorgaande vers gesproken is. Daar zag het op den speentijd, die meest op zevenjarigen leeftijd werd gesteld; hier op het intreden van den mannelijken leeftijd, waarin Mozes zich vrij en zelfstandig begon te gevoelen. Maar al wat hij in zijne jeugd van den zwaren druk en het onbeschrijfelijk lijden der zijnen had gezien was hem later bijgebleven, en drong nu zijn edelaardig gemoed, om dit telkens te laten blijken. Hij bleef maar niet van verre staan, koel en onverschillig over het lijden spre- kende; maar hij ging naar de lijders heen, om door het bezien van hunne lasten en het meewarig opnemen van hun drukkenden arbeid, zijn deelnemende belang- stelling te bewijzen. Gij moet tot de ellende kunnen ingaan, niet maar over de ellende weten te spreken, zult gij waarlijk van deelneming blijk geven en het lijden des nienschen cenigszins kunnen verzachten. Op gevoeligen toon in uw weelderig huis over het lijden



		69

		der armen spreken, kan dikwijls gevoelvol schijnen, maar is even dikwerf niets dan streeling van het wee- kelijk gevoel, en toont in niets de werkdadige deelne- ming, die met priesterlijke liefde ook tot het lijden ingaat, omdat het dit wenscht te verzachten. Mozes �ging" om de lasten te bezien; priester en Leviet gingen elders den lijder voorbij. Hoe werd bij dit alles zijn hart pijnlijk gewond! Om het lijden te kennen, moet men het van nabij heb- ben gezien; en men kan het niet van nabij zien, zonder tevens door die aanschouwing smartelijk aangedaan te worden en zelf pijn te gaan lijden door het steken der doornen, die die anderen in de ziel branden. Maar immers, om in het lijden van een ander waarlijk te kunnen deelnemen, moet gij ook zelf van dat lijden iets hebben overgenomen, dat u zelven zeer doet, u doet weenen met den weenende, en in het droogen van de tranen van ande- ren, u verlichting geeft door, maar ook voor uwe eigene tranen des medegevoels. Mozes ging zijne verwanten van tijd tot tijd in hunne ellende bezoeken. Hoe kromp dan zijn liefhebbend hart ineen, als hij den norschen drij- ver de geesselende zweep zag zwaaien en de pijnlyke slagen striemend zag neerkomen op armen en schou- ders zijner arme verwanten, die uitgeput waren, die niet meer konden, wier boezem hijgde, wier knie�n knikten en die dreigden zoo aanstonds er bij neer te zinken. Eens bij eene dergelijke gelegenheid, als hij bij een meer verwijderden post, op een ongewoon uur, was af- gedwaald om de lasten zijner broederen te beschouwen, was hij de verontwaardigde getuige van een stuitend tooneel. Een drijver, een Egyptisch man, hief den stok op, die dof klinkend neerviel op hoofd en schouders van een zijner broederen, die, reeds gebogen onder den zwaren last, om den jammer die er aldus nog bij kwam, het



		7U

		dubbel werd. Het bloed kookt hem en stijgt hem naar het hoofd. Hij heeft nog bezinning genoeg om een enkel oogenblik om eigen veiligheid te denken. Hij ziet naar alle zijden heen; daar is niemand die zal zien wat hij nu voor heeft en later daarover hem aanklagen kan. Hij balt en heft de gespierde vuist op, die doodend neerploft op den schedel van den Egyptenaar.... Hij heeft hem gedood; en nu borg hij het lijk weg onder het zand. Niemand heeft het gezien, dan de gewroken Israe- liet, niemand � dan het oog van God. Daar is, gij kunt het niet ontkennen, iets edels en koens in die fiere daad, in die onstuimige drift, die voor een oogenblik eigen veiligheid doet vergeten om der broederen hoon te wreken. Maar toch, later zoude hij het zelf uitspreken, het was eene overtreding van Gods heiligen wil. \'t "Was een zichzelf recht willen ver- schaffen en eene verlossing willen aanbrengen op een tijd en langs een weg, door God zelven nog niet gewild, hem niet aangewezen en gewi3 ook niet aldus afgeba- kend en bepaald. Wel leert ook dit voorval ons, dat Mozes, met de bijzondere omstandigheden zijner jeugd bekend geworden, waarschijnlijk reeds nu iets in zich begon te gevoelen van eene toekomstige roeping, om de redder van zijn verdrukt volk te worden. De strafoefening van den Egyptenaar moest daarvan een eerste teeken en bewijs voor het volk zijn. Aldus vat ook Stephanus dien doodslag op (Hand. 7:25). Veelmeer mogen wij dit nog opmaken uit den aan- matigenden toon en de houding der meerderheid, die hij tegenover zijne broeders begon aantenemen, en die hun wellicht wel eenigszins stuitte. Dat blijkt uit het- geen den volgenden dag gebeurde. �Des anderen daags ging hij wederom uit;" gewis om het begonnen werk der verlossing in eigen kracht voort te zetten en eene overtuiging daarvan bij het volk te wekken; �en ziet,



		71

		twee hebreeuwsche mannen twistten, en hij zeide tot den ongerechten (wien hij de schuld dier twist of ten minste te groote heftigheid daarbij toeschreef): Waar- om slaat gij uwen naaste ?" Den verdrukten paste veel- eer nauwe aaneensluiting, opdat zij door eendracht sterk zouden zijn tegenover den gemeenschappelijken vijand. Het vinnig antwoord bleef niet uit. Trouwens, het toor- nend en grimmig woord doet den toorn oprijzen. Min- achtend en ondankbaar klonk de smalende en beleedi- gende wedervraag: �Wie heeft u tot een overste en rechter over ons gezet? Zegt gij dit om mij te dooden gelijk gij den Egyptenaar gedood hebt?" De man, die den ander verongelijkte, maar die wat hem zelven betrof, gelijk het met zulke menschen meest gaat, geen zweem van verongelijking verdragen kon, die man beschuldigt Mozes nu van eerzuchtige bedoelingen en aan- matigende houding, alsof deze zich als overste en rech- ter ging beschouwen. Vanwaar dit, indien niet iets in Mozes\' gewone handelingen daaraan deed denken. De korte en besliste toon der beschuldigende vraag: waar- om slaat gij uwen naaste? wekt wel het vermoeden van zoo iets op; bovenal, indien we mogen gelooven dat Mozes zelf aan zijne roeping van toekomstigen verlosser en leider des volks begon te gelooven. Ten minste de Heere Jezus handelde later anders. Door iemand als scheidsrechter ingeroepen tegenover zijn broeder, antwoordde Hij, als zinspelende op de woorden van dezen belager: �mensch! wie heeft mij tot een rechter of scheidsman over u gezet?" (Luk. 12 : 14). Wil daarbij niet vergeten, dat naturen, die als \'t ware tot heerschen en leiden geboren zijn, zoolang die natuur nog niet onder de macht des Heiligen Greestes gekomen en aldus klein geworden en geheiligd is, ten allen tijde spoedig tot dien heftigen en gebiedenden toon geneigd zijn, die een ander diep krenkt, zonder dat men



		72

		daarmede nog iets kwaads bedosld heeft. Vergeet dan daarbij tevens niet, dat indien men eenmaal meent door eene zelfopofferende daad van moed of beleid iets groots ten behoeve van volk of gemeente gedaan te hebben, men dan ook meent eenige aanspraak, zoo niet reeds recht te hebben op erkentelijkheid van die zijde. Ook wil men straks erkend worden als de leider, waartoe men de kracht, de lust en den moed in zich gevoelt. Zoo gaat het ons al spoedig in onze omgeving en zoo ging het Mozes gewis ook, na die daad van onbesuisde drift en onberaden ijver. Kon hij wel reeds als leider van zoo weerbarstig en onhandelbaar volk optreden? Had hij niet de maat van eigen krachten overschat? De uitvoerbaarheid der hooge taak niet gelijk geacht met zijn vurig verlangen om die te aanvaarden en te volbrengen ? Was het niet alles in eigen kracht! Dit bleek weiras door die spoe- dige inzinking, die op zoo vermetele verheffing volgde. �Toen vreesde Mozes en zeide: Voorwaar deze zaak is bekend geworden." En zoo was het. Zijn roekeloos ingrijpen in den gang der dingen kon de zaak vererge» ren en over hem zelf schande en dood brengen. � Och, de menschen maken gewoonlijk door eigen kracht en eigenwillige inmenging de zaken eer erger dan beter en baren daarenboven zichzelven en anderen veel ver- driet. �Als nu Pharao deze zaak hoorde, zoo zocht hij Mozes te dooden; doch Mozes vlood voor Pharao\'s aangezicht en woonde in het land Midian en hij zat bij eenen waterput." Zij die leiden zullen moeten zel- ven eerst geleid en tot die groote taak eerst door God geoefend worden. De man, die opgetreden was om de redder zijns volks te worden, werd nu gedwongen dat volk zelf te ver- laten, om hulp en redding voor zich zelven in een vreemd land door een overijlde vlucht te zoeken. Liefst



		73

		evenwel verwijderde hij zich niet altever van het land waar zijne broeders leden. Daarom kon het wel zijn, wat ook buitendien waarschijnlijk is, dat hij naar een gedeelte van Arabi�, dicht bij de grenzen, uitweek, namelijk naar het land Midian, met het plan om zich daar aanvankelijk te vestigen. Daarom ging hij aldaar bij den waterput zitten, om aldus met de bewoners in aanraking te kunnen komen; daar toch deze putten als \'t ware het middenpunt van het verkeer in het Oosten waren. Datzelfde hadden Eli�zer en ook Jakob gedaan. Maar aldus had wederom de Heere zelf den weg van Mo- zes geleid, door hem aanstonds in de nabijheid te bren- gen van den aanzienlijksten man dier geheele streek. Dezen worden verscheidene namen gegeven, tot zeven toe, van welke die van Jethro, JJehuel en Hobab het meest bekend zijn. \'t Was een dier priestervorsten, ge- lijk men die in het Oosten meer had, die de wereld- lijke en geestelijke macht des lands in ��n persoon vereenigden. Daarom wordt hij Co h�n genoemd, d. i. iemand die het recht heeft om te naderen en in de naaste omgeving te verkeeren. En daarom werd het priesterlijk ambt in \'t hebreeuwsch zoo genoemd, om- dat de dragers mochten, wat anderen verboden was, vrij te naderen tot den Heilige in het heiligdom. Wel wordt het woord Coh�n ook voor een wereldlijke be- diening alleen gebruikt, gelijk dit (2 Sam. 8:18) van Davids zonen geschiedt. Dat waren volgens 1 Kron. 18:17 toch ook weer dezulken, �die de eersten aan de hand des konings waren." Ook elders (2 Sam. 20: 26) wordt Ira een Coh�n genoemd, die evenwel slechts een krijgsoverste Davids was. In dien zin van krijg s- man wordt het woord wellicht ook in Job gebezigd (Job 12:19); maar dan altijd iemand aanduidende, die krachtens zijn ambt het recht had vrijelijk tot het legerhoofd te naderen.



		74

		Bij den priester van Midian hebben wij aan een dier herdersvorsten te denken, gelijk wij er in de bijbelsche geschiedenis onderscheidenen zagen optreden en waar- onder bovenal de aartsvaders uitmuntten, doordien zij als hoofden des gezins, als ware huisvaders, ook de godsdienstige plechtigheden des gezins en straks van den stam, als offeren en zegenen, zelven leidden. Zoo was het gewis ook met Melchizedek, van wien vroeger sprake was. Maar zoo was ook Isra�l een priesterlijk volk en moest ieder huisvader eigenlijk de priester in zijn eigen huis zijn, die de zijnen in den dienst des Heeren met gebed en dankzegging voorgaat. Verstaat gij in deze uwe roeping, o Christelijke man- nen en huisvaders? Indien ja, dan zult gij ook in uw huis die achting, dat ontzach en die geregelde orde- ningen hebben, die een zegen worden voor uzelven en voor ieder lid des gezins , en die straks den grondslag vormen der kinderlijke gehoorzaamheid. Zoo was het gewis in Jethro\'s huis. �De priester van Midian had zeven dochters, die kwamen om te put- ten en vulden de drinkbakken, om de kudde haars vaders te drenken." Ook hier is wederom overeenkomst tus- schen de maatschappelijke toestanden en verhoudingen van Midians herdersvorst en die anderen, waarvan ons in Gods woord elders melding gemaakt wordt. Ook Rachel zocht de kudde haars vaders te drenken en ook zij moest op de herders wachten. Dat behoefden Jethro\'s dochters nu evenwel niet, omdat er hier geen gesa- menlijke krachtsinspanning noodig was om den mond des puts te openen. Ook schenen de herders dier tijden en streken ruwer dan die wij uit Jakobs geschiedenis leerden kennen. Ten minste niet gunstig luidt het getui- genis aangaande hen. �Toen kwamen de herders en zij dreven haar van daar." Moet dan overal brutaal geweld en stoffelijke over-



		75

		macht de zwakken verdrukken? Zoo dacht wellicht Mozes, als hij pas uit Egypte, waar de zijnen zoo bit- terlijk werden vertrapt en vertreden, hier heen was gevlucht, en ook daar weer van onmannelijke en onedele verdrukking en onbeschofte machtsaanmatiging de ge- tuige werd. Dat kon hij niet aanzien. Hij kan geen onrecht zien. Daar kwam zijn gansche hart tegen op. Dat stuitte zijn fier en edel gemoed. Ridderlijk en edel luistert hij slechts naar de stem van zijn onbesuisden moed en hij neemt, ook in het vreemde land, de partij der zwakken op en stelt zich voor de vertrapte on- schuld op de bres. �Doch Mozes stond op en verloste ze en drenkte hare kudde." Zoo was hij. Waar het de redding en verlossing der verongelijkten en onschuldi- gen gold, daar vroeg hij naar geen gevaar, maar volgde hij slechts den aandrang van zijne edele opwelling en ging hij te rade, slechts met de inspraken van zijn gevoelvol, meewarig en ras opbruischend hart. \'t Was een man van grooten moed tot vermetelheid toe, een man van kort en snel beraad en even ras besloten tot de daad, zonder ooit de mogelijke voor hem zelven nadeelige gevolgen vooraf te berekenen. Dat alles kan er in het mannelijk hart aanwezig zijn, zonder dat het daarom nog een beslist en vast karakter kan heeten. Er kunnen van die edele opwel- lingen en machtige opborrelingen van een kloeken geest zijn, zonder dat men daarom nog een man van vasten wil en alles overwinnende geestkracht is. En op deze laatste eigenschappen komt het bovenal aan. Daartoe moet men weten wat men wil, moet men eene innige overtuiging hebben en van eigen roeping wel verzekerd zijn. Indien een dezer drie ontbreekt, zal men bij allen adel der ziel en uitnemendheid der goede bedoelingen eer geschikt zijn om geleid te worden, dan om zelf te



		76

		leiden, en, terwijl men dan menigmaal meent te leiden, wordt men eigenlijk zelf geleid. Gelijk er dan velen slechts kunnen leiden door zich te laten leiden, door zich te laten vooruitdringen, in stee van zelf vooraan en voortegaan. Dan begint zich die overheerschende macht van vreemde invloeden duidelijker afteteekenen, waar- aan we vroeger, bij \'t besef van en \'t geloof aan eigen zelfstandigheid en zeer begeerde en ook begeerlijke oorspronkelijkheid, niet wilden gelooven. \'t Is een be- gin van herleving, indien men die afhankelijkheid van de omstandigheden buiten ons begint intezien en iets van heur overmacht op ons begint te beseffen. Maar \'t is gewis een groote schrede verder op den weg des behouds, indien men daarbij tevens beseft, dat men daartegen den strijd heeft aantebinden. Evenwel is het eerst het rechte, indien men erkent dat men die vreemde macht slechts kan overwinnen en van zich werpen, door de toevlucht te nemen tot de macht Gods en deze voor de eenige oppermacht te erkennen, die wij alleen hebben te volgen. Ook Mozes moest die afhankelijkheid van God-al- leen nog leeren; maar dit langs den weg van eene andere, niet vermoede en evenwel aanwezige, afhan- kelijkheid van menschen en vreemden. Om daartoe te leiden, moet menigmalen bij de geloovigen tevens dat matte gevoel van inzinking komen, dat gewoonlijk op de overspanning volgt, als deze uit de opwinding en roekeloosheid van eigen aandrift werd geboren. Zoo namelijk langs den weg, die van het besef van tot den eindelijken tegenstand tegen de macht van vreemde buiten ons staande invloeden leidt, zoo geschiedt dikwerf de ontwikkeling van het persoonlijk leven. Eerst in en door den hoogsten Persoon, in en door God, ontvangt dit dan de noodige kracht.



		77

		Aan de macht van vreemden invloed dankt Moze8, gelijk ons uit het derde deel van dit hoofdstuk blijkt (vs. 18�22), een veeljarig verblijf in Mi- dian, eene gezellin des levens enden naam van zijn eerstgeboren zoon. Tot dit eerste gaf de aandrang van Rehuel bij zijne dochters, in zijn verba- zing over heur ongewoon spoedige terugkomst, de ge- reede aanleiding. "Want wat was eigenlijk geschied? Door de verrassende hulp , in den persoon van Mozes voor Jethro\'s dochters tegenover de overmoedige her- ders opgedaagd, en door den onvermoeiden bijstand, door dienzelfden Mozes deze onbeschermde herderinnen bo- vendien in het drenken der kudden verleend, konden dezen vroeger dan gewoonlijk na den volbrachten arbeid huiswaarts keeren. Green wonder dan ook, dat �toen zij tot haren vader Rehuel kwamen, deze alzoo sprak: Waarom zijt gij heden zoo haast wedergekomen?" Hier voor het eerst wordt de priestervorst van Mi- dian bij name genoemd, en \'t is niet denkbaar, dat daar- mede niet een eigen persoonsnaam, wel een naam der eere, gelijk sommigen willen, zoude zijn aangeduid, \'t Is waar, Rehuel (Reguel) kan vriend van God betee- kenen, maar \'t is evenzeer waar, dat alle oorspronke- lijke namen een zekere omschrijvende beteekenis heb- ben; en \'t is niet waarschijnlijk, dat waar iemand voor het eerst met name genoemd wordt, dit niet met zijn gewonen, eigen persoonsnaam zoude geschieden. Ieder andere naam, die naar men oordeelt, door denzelfden Rehuel gedragen werd, kan naar de beteekenis als een eere- of stamnaam opgevat worden. Maar had Rehuel dan zooveel andere namen tevens? In \'t vervolg (Ex. 3:4, 4:18, 18:1 enz.) wordt hij Jethro genoemd en als schoonvader (choth�n) van Mozes aangeduid. Op eene andere plaats wordt die- zelfde schoonvader of choth�n van Mozes Hobab, de



		78

		zoon van Rehuel den Midianiet genoemd (Num. 10: 29), Zoo geschiedt dit ook als er melding wordt gemaakt van de Keniten, die zich afgezonderd hadden van Kain uit de kinderen van Ho b ah, Mozes\' schoonvader (Richt. 4:11). Zelfs vinden wij nog den naam van Jet her voor Jethro (Ex. 4 :18). Anderen willen denzelfden nog Heb er en Puti�l (Ex. 6:24) genoemd hebben. Wij gelooven al deze zwarigheden het best te kunnen op- lossen, door Rehuel te beschouwen als den vader van Jethro, en dezen wederom als den vader van het zeven- tal dochters. Zoolang de grootvader leefde, werden deze, naar de wijze van het Oosten, als de dochters des huizes van het nog levende stamhoofd Rehuel beschouwd. Jethro en Hobab waren hoogst waarschijn- lijk afwisselende namen. Tot Rehuel dan richtten de dochters het bevredigend antwoord: �een Egyptisch man" (zoo beschouwden zij hem, wellicht naar kleeding en bestoven uiterlijk) �een Egyptisch man heeft ons verlost uit de hand der her- deren ; en hij heeft ook overvloedig voor ons geput en de kudde gedrenkt." Dat stemt juist overeen methet- geen in het voorgaande vers was verhaald en waaruit blijkt, dat Mozes het had begrepen, dat men een be- gonnen weldaad geheel moest voltooien, zal zij niet op de helft blijven steken en aldus meer schade dan voordeel doen. � Wilt gij iemand helpen, doe het dan geheel, niet slechts door den hulpbehoevende van den tijdelijken druk te bevrijden, maar ook door hem straks gewillig hulp te bieden in zijn aangevangen werk. Daaruit kan men eerst recht tot oprechte deelneming van u, den helpenden vriend, besluiten. Rehuel begreep dat Mozes zijne kleindochters aldus dubbel aan zich had verplicht en daarom richt hij tot dezen de beschamende en bestraffende vraag, die haar van ondankbaarheid en ongastvrije houding moest beschuldi-



		79

		gen. �En hij zeide tot zijne dochters: "Waar is hij toch ? "Waarom liet gij den man, op dezen tijd van den dag, na den gewichtigen dienst, nu gaan?" "Wellicht uit dat overdreven kiesheidsgevoel van sommige vrouwen en bovenal van ingebeelde jonge dochteren, die menigma- len liever onhartelijk, ja zelfs onbeleefd koud willen zijn, dan van de voorgeschreven vormen van het maat- schappelijk leven en de voorschriften der voornaam- heid ook maar ��ne streep lengte of breedte aftewijken. Onbescheidenheid en onvriendelijkheid, bovenal wan- neer zij aan ondankbaarheid en miskenning van ware verdiensten gaan grenzen, zijn nooit te vergoelijken, veel minder te verontschuldigen. De grootvader wacht op geen antwoord, maar laat op zijne vraag het be- slissend bevel volgen: �roept hem, dat hij nu brood ete." Ulings gehoorzaamden de dochters; zij troffen hun redder, misschien nog altijd toevende, aan de bron, noodigden hem om, op verzoek van den vader des huizes, diens gast te willen zijn, en vonden Mozes daartoe mede aanstonds bereid en gereed. En na de eerste kennismaking en langere samen- spreking �bewilligde Mozes bij den man te wonen." Zeer schoon en juist is aangaande Mozes\' verblijf de opmerking gemaakt, dat het oponthoud van den man, die aan een koninklijk hof in weelde was groot ge- bracht, in de woning van een eenvoudig herdersvorst wel een zware maar leerzame oefenschool moet geweest zijn, om daar ootmoed en eenvoud, ontbering en zelf- verloochening te leeren. Ja, indien de Heere iemand groot wil maken, zendt Hij hem menigmalen in die kweek- plaatsen der armoede, waar men zich in schamele nood- druft behelpen en hard voor het brood werken moet. Ge- wis moest Mozes dit ook, gelijk wel uit het vervolg blijkt (Ex. 3: 1). Maar reeds de scherpe tegenstelling tusschen het gemakkelijk leven van een hofkring en tusschen



		80

		den inspannenden arbeid van het herdersleven doet dit bevroeden. Maar zie, zich. te moeten behelpen, leert later zich zelven en anderen te kunnen helpen. Maar nog iets anders kwam daarbij. �En hij (Behuel) gaf Mozes zijne dochter Zippora." Hoelang Mozes toen reeds in Jethro\'s huis had vertoefd, is niet zoo goed uittemaken. \'t Is niet aantenemen, en het behoeft dit ook niet, dat dit aanstonds in het begin is gebeurd. Het blijkt ook niet dat Mozes om de hand van Zippora heeft gevraagd; evenmin als datgene wat ons uit bei- der volgend leven wordt verhaald, een zeer innige en teedere echtelijke verstandhouding doet vermoeden. Vraag niet hoe dan de groote Mozes, de man van zoo ontzachlijke veerkracht, de aangenomen vorstenzoon, tot zoodanig huwelijk kon komen. Zij werd hem gegeven. Kon \'t ook zijn dat Mozes de uitingen van zijn eigen wil begon te wantrouwen , nadat hij door zich zelven zoo bitter was teleurgesteld, en hij in zijne roeping zich zoozeer scheen bedrogen te hebben? \'t Gebeurt meer, dat mannen met een sterken wil, indien zij door te vroegtijdige of onvoorzichtige wils- uitingen eigen toekomst in eigen oog als bedorven hebben, voor een tijd angstig worden/om op zichzel- ven staan, en dat zij bijna geen schrede durven doen, zonder raadpleging met, leiding door of voorlichting van anderen, die dikwijls, wat beleid en inzicht aan- gaat, in hunne schaduw niet kunnen staan. Op over- spanning van het overmatig zelfvertrouwen volgt wel eens volslagen gemis van zelfvertrouwen, waardoor wij ieder ander meer vertrouwen dan ons zelven en waarbij wij meestal eindigen in smartelijk en smadelijk wan- trouwen. Wacht u wel, om, bij inzinking, en u zelven en soms zelfs uwen God te gaan vergeten, om straks aan den meest schadelijken invloed van een u vreemde macht u te gaan overgeven. Van dergelijke zwakke



		81

		oogenblikken zal menigmalen de zielenvijand zich be- dienen, om, indien hij uwe ziel ook al niet geheel kan verderven, toch haar met die Delila\'s banden te om- strikken , waarvan zij een geheel leven lang de onzalige gevolgen moet lijden. Overigens lijdt het geen twijfel, dat het huwelijk met eene Midianietische vrouw voor Mozes niet onge- oorloofd was. Immers de Midianieten stamden van Abraham af, uit diens echt met Ketura voortgesproten (Gen. 25 : 2, 4). Eeeds ten tijde Jakobs, bij gelegenheid van Jozefs verkoop, treden zij op (Gen. 37:28); en \'t schijnt wel, dat zij de tusschenpersonen der handels- karavanen tusschen Azi� en Egypte waren. Ten min- ste schijnen zij een op zich zelven staande volksstam geweest en gebleven te zijn, die oorspronkelijk zich van den hoofdstam had losgerukt, om voortaan onaf- hankelijk te blijven wonen in den omtrek van de woestijn. En van dezen vrij rondzwervenden, onafhan- kelijken volksstam ontving Mozes eene dochter tot levensgezellin, die in menig opzicht de algemeene karaktertrekken van haar volk ook in haar leven scheen te openbaren. Hoewel o<ns te weinig van Mozes\' huwelijk en huis- lijk leven wordt bericht, om daar een geheel stelsel van vermoedens op te bouwen, maakte dit weinige toch den algemeenen indruk, dat Mozes in zijn echtelijk leven niet gelukkig was. Hoe hij zelf over den toe- stand van dat tijdperk des levens dacht, kunnen wij vrij juist opmaken uit de naamgeving van zijn eerst- geboren zoon. De beteekenis van dien naam geeft nog al de stemming der harten aan, die op dat oogen- blik des vaders deel was. Bij Abraham was het heilige blijdschap en de naam Izak verkondigt het u; bij Jakob schenkt de naamgeving van ieder kind als een blik in het hart of der moeder of des vaders. Dl. III. 6