|
yf"°f^ K O R T
eh GRONDIG
O N D E R W Y S,
TRANSPOSITIE.
Bene fens
:.'■■ t Ecnige korte aenmerkingen over dc MUSIEK DER O U D E N3
De onnodigheit van eenige MODIS , en hct ut, re, mlt
Als mede
DeSUBSEMITONIA, of gefneede klavieren.
; , Waer noch bygcivoegt is, eene korte en gemakkelyke
fc MET HO D E,, om een klavier gelyk |
||||||||||||||
|
te Stemmcn
- iv ji - i ■ '■■'-
|
||||||||||||||
|
» O O R
; jt; p. A* i is che
|
||||||||||||||
|
TO r V T RE C H7,
By W I L L E M STQ.P W. ' M. D. C. C. XXVIII.
|
||||||||||||||
|
VERKLARINGE,
Van eenige Woorden en Teekenen 3 die in defe
Leerwyie voorkoomen. Methode. Leerwyfc.
Chromatique. Syn de 4-4- cn ^ molten.
Final. Is de laefte noot van een Mufiek-ftuk.
Dit 4- Beteckent cen Kruys., Dubbcldt \.\ verhoogen cen heele tooh. "*■ '
Dubbelde bt> mollen, verlaagen een heele toon.
Subfemitonia. Syn gefneede klaviere.
Modus. Dae'r door word eygentlijk verflaen de toon, in dc-
we.lke men een Mufiek-ftuk Moduleerd. ., . , . . Temperature. Getcmpert, of de gelyke ftemminge.
Klaviere. Orgels, Clavecimbals, Clavecordium, Spinnetten , enfc.
fnfirumenten. Alderhande Speelmygen.'
Schweeft. Dit woord gebruikt men, als van eene y#«» of tertz
de bovenlre toon wat hoger of lager gertemt word, alsanders be- hoorliijk; is.- ' - A Q 7 \f '4 ' ' ( ■ '' • NB. By het Exemp. O verbeeld d'eerfte vierkante noot, de CSlcu-
tel, op de tweede linie,'-en- de t\yecdc vier"kante noot, de G Sleutel op de vierde linie.. , • ; NB. Men kan ook door de Tranfporteur gemakkelyk de Tertzen cn
quinten op de naevolgende manier van alle Toonen vinden; By voorbeeld, als men begeert te weeten 9 de groote Tertz. van D, fet de linie waer ut ftaet op D, als dan lal mi de Tertz., en fol, de quint, aenwyfen, en om de kleyiie Tertz. te weiten , .fet de li- nie Re op D, dan fal Fa de Tertz., en £<* de quint aenwyfen, en Co vervolgens met d'andere. , |
||||||
|
Eenige DRUK-FQUTEN,
Pag. 4. rege] 4. Transpifitio/t. iees Transpofition,
Pag.J5. rcgcl, \i. Pfalm iqo. Ices Pfalm ioi. pag. 27. regel 16. \ lees |
De overige Drtik, en Letter fmten, gdieve de beminde Leefcr
tc txtuftren, cn felfs te C»rrijer«». |
||||||
|
VOORBERIGT.
AT de Tranjbojitie aen elk een, die in de Ma-
fiek iets mec grond foekt te frofiteren 3 ten hoogften nodig is -, en wel befonder aen de geene, die andere willen onderwyfen , be- hoef ik geen wydloopigonderfoek te maken. Want een ygelijk, diedefelvcniet verftaet, fal denood- fakelijkhett genoegfaem ondervinden. Doordien 'er ver- fcheydene voorvallen fijn , alwaer defelve niet alleen goetj raaer ten hoogfte nootfaekelyk is. 't Selve fal ik in *t vervolgfoeken te bewyfen. En de\vy\detran/poJ(tiegeen- fints }t minfte deel der Mufiek is} foo heeft het my ver- wondert dat Jer tot noch toe niemand daar over iets ge- fchreven hcefc, in de Nederduitfche Tale, (tenminften niet, met myn weeten) daer doch niets in de Mufiek met vafte gronden gedaen kan vvoEden, fonder defelve te verftaen. Ket is wel waer, dat Monfr. Alexandre le Frere, een
Tratlaatjen heeft gefchreven , in de Franfe Tael: maer dewyl het vcor een leerling , wegens fijne wydloopig- , heit, en duyfterheit, meer tot verdriet als voordeel dient, heb ik geoordeelt nodig te fijn,ditTra£taatjetc fchryven.' A Nu
|
||||
|
'
|
|||
|
% VOORBERIGT.
Nu foude men my befchuldigen konnen , van Eer-
fugt, als foekende dat geene \ welke een beroemt man gefchreven heefc, te willen verbeeteren : 't geene egter myn voorneemen niet is-, maer wel een naedere, en ge- makkelyker weg, welke op myne eygene ondervinding gegrondc is, aen te toonen: als hebbende, door defe *»<?- thodet eenige onderweefen , en ondervonden hebbende, dat defelve in korre tyd, alles kondea rran/poueeren, foo dra als ik het haer voorlyde: daer fy egtcr zich langen tyd, over het yoorgemelde Trattaet, gemartelt: fonder dat fy nogtans 't minfte daer van verftaenhebben. Waer door , handraftelyk ondervindende , dat defe methodet niet alleen korrer, maar ook voor een Leerling geraak- kelyker, en verftaenbaerder is. Defe redenen, (niet Etibus) hebben my bewoogen,
hier mede de Beminnaers der Mufiek , tedienen:alsook, tot myn eygen gemak , by myne onderwyfinge tegebrui- ken. Waer by noch komr, de genegentheit voor de Mu- fiek, dewelke eene konft, die wel waerdig is, van de jeugd geleerd tevvorden, en eene tydkorting, die vooral, fonder tegenfpraak tot een eerlijk vermaek dient. By de Gricken> was het eene fchande, onwetende in de Mufiek te fijn. Socrates, heeft derive noch in fijnen ouderdom geleerd. Themiftocles} word het voor een fchande geree- kent, om dat hy op een feeker banquet geweigert had te fingen, en op de Liere te fpeelen, volgens her getuignis van Qcero. By de Area/Hers* moeft men de jeugd, de Mufiek laeten leeren, anders dorfien fy in geen ^efelfchap koomen. Lycurgus, een harden Wetgever der Lacede- moniersi geeft'er noch dit getuigenis van-, dat dc Mu- fiek door de natuur was aen den Mcnfchen gegeeven,om dies te gemakkelyker de vermoeidheit door den grooten arbeit te konnen verdraegen. Tlato, noemtfe eene we- ten-
|
||||
|
VOORBERIGT. 3
tenfchap, ten hoogften noodfaekelijk. Arlftoteles, geeft
haer plaets, onder de voornaemfte konften. En foo ik my noch foude willen ophouden, met veele andere Thi- lofophen, haercr meningen: als 00k de uitwerkingen der Mufiek op tetellen} foude't my al te lang vallen. Dier- halven, fal ik 't befpaerencot op een andere tydt; alwaer ik van het felve, in 't breede fal fpreken> als 00k, van de beoordeling, waerop men te letten heeft, enz. Om my nu niet langer met het Voorberigt, opte hou-
den, fal ik maer, nae dat ik de Liefhebbers der Mufiek hebbe verfogc, te fatten* foo mogelijk tegens mynwil- le, mogten ingeflopen fijn, als fijnde de Nederlandfche Tael niet volkomen magtig. Ook hebbe ik om feekere redenen , de leffe van Ho-
ratwsi niet kunnen opvolgen, om het eerft negen Jaer te laeten leggen en dan 't felve in 't ligt te geven,dier- halven my feer wel bekent is, dat het foo volmaekt niet fal zyn dat 'er niets meer konde gefegt worden, tot de- fe ftoffe dienende, als van clkc Modus fijne eygenfchap , wat eenige oude Autheurs voor gedachten daer over gehad hebben. Maer, om de wydloopigheit te vermyden, fal ik maer de Liefhebbers verfoeken, dit kleine Trattaetje, met foo veel Llefde te oncfangen , als ik het felve tot dienft vande Liefhebbers der Mufiek hebbe opgcftelt. |
|||||
|
A z TRANS-.
|
|||||
|
C+0 l
T R A N S P O S I T I E
wat door defelve verftaen word,
EN H A E R GEBRU1K, §. i.
Ranjpojitie: Tranfpifition in 't Franfch, Traw~
portazione in \ Italiaens , is eigentlijk foo veel te feggen : iets wegdraegen , of van plaets veranderen. Maer in de Mufiek,word door tranjpoftie verftaan: als men een Mu- fiek-ftuk hooger of laager wil hebben , 'c fy om nootfaa- kelijkheit, dat eenMuiiek»fluk tehoogof te laag gefet is voor eene ftem: of fo dcinftrumenten met een Clavejimbal of Orgel niet accordeeren, en wel befonders de naevol- gende, welke niet kunnen verandert worden van toon , als daer fijn , Hobois, Fluyten, Trompetten en JValdhoorm. Want (o defe inftrumentcn te hoog of te laag fijn, moec nootfaakelijk de geene die 't klavier fpeelt Tranfponeeren. §. 2. Ook is de tranfpojitie noodig in fulke ftukken die voor een infirument gefet fijn, en men defelve op andere inftriimenten wil fpeelen. By voorbeeld ,.een ftukdatvoor de Hobois gefet is, kan niet op een Fluyt gefpeelt wor- den, door dien de Hobois onder tot C: daer in tegendeel de Fluyt maer tot F: gaat fo nu d'onderfte drie toonen voorkoomen, foo kan foo een ftuk niet gefpeelt worden, ten fy, dat men het eerft tranfponcert. §-. 3. Ook dient de tranfpojitie feer wel de geene die
geen queftie of krakeel met de Kruyfen of B mollen wil- len hebben: het fy nu uit onweetenheit^ofgemakkelijk- Ileit. Want alle Mufiek-ftukken, fchoon'cr noch foo veel
|
||||
|
(!)
|
|||||
|
reel Qhromatique tcekenen, by de Sleutel ftaen, laeten
fich in eenen natuerlyken Sleutel tranfponeercn, als anders d'uitgeftrektheit van tooncn, op een inftrument of ftem- me het toelaet. §. 4. Sy is 00k ten hoogftenootfaekelijk, voor de gee-
ne die in 't vervolg van tyd, van deMufiek haere Tro- feljie foeken te maeken, om andere] te onderwyfen, of Organiflen willen worden, door dien de tranfpojitie in de Pfalmen dikwils van nooden is. 't Sy dat fe re hoog of te laag in de Boeken ftaen, of dat een Orgel C/jpor toon3 of andere omftandigheden 't felve vereyfchen. Maerhier by ftaat nocb aen te merken, dat men noyt iets fonder nootfaekelijkheit tranfponeeren moet: byfonder als men een klavier heeft , waerop verfcheydene onbruikbaere Tertzenfyn. Want als men een ftuk tranfponeerde, daer eenige van detetertzen voorquaemen, foude het niet al- leen alle aengenaemheit veriiefen , maer foo eene harmo- ■n'te veroorfaeken , dat een d'ooren daer van feer foudcn doen, en fo daer inftrument en als Fluyten , Hoboh, Trom- petten en diergelyken by waeren, foude het t' faemenaf- cordeeren, als of den Comporiifte hadde den ftryt der hon- den over het afgefmeerene lichaem Jefabels willen ver- beelden. Weshalven de geene wel op letten moeten, die haere klavieren, oforgels fo gefteltfyn, dat fe niets tranf- poneeren in fulke toonen daer de valfche tertzen in voor- koomen. Over welke ftellinge by den fubfemitonium, of quarttoonen meer fal gefprooken werden; derhalve falik maer afbreeken, en gaen tot het werkfelfsj naedatvoor af aengemerkt hebbende, de reede, waerom dat een Mu~ fiek-ftuky fo in eenen naturellen fleutel ftaet door het tranf- poneere in Chromatique toonen komt. Dewelke fyn, dat de toonen niet even veel van elkander verfchillen. Want, - dd verfchild een heelc , daer efm&et een halve toon A 3 ' dijfe-
|
|||||
|
(<)
|
|||||
|
differeert, welke laefte een onweerende voor een heele
toon necmt, om dat op \ klavier het fchynt gelyke/r<?- fortie te hebben met d'andere klavieren. Welke e f. b c y doch maer een halve toon verfchillen, indien 'er nu */eene evenredigheid fal hebben met c d 3 moeter e f\. gefet worden, alldan fal deg de halve toon tuflchen e f\. wat tuflchen c d. de c\. verbeelden. §. 5. Om nu iets te tranfponeeren, moet men vooreerft
vaft ftellen., dat defe twaelf naevolgendegeluyden ,even- veel van malkander verfchillen: als c. c\.. d. d\. e. f.f\.. g-g\.> a.a\.. b. c: Want in de tranfpofitie, kent men geen kleyne of groote halve toonen, maer confidereert de twaelf intervallen even groot, foo als fe 00k in der daet behooren tc fyn. §. 6. Soekt het final > \ welke de laetfte noot van een
Mufiek-ftuk is, dat men wil tranfponeeren. §. 7. Als dit gedaen is, fet eene o£taefnooten van het
final beginnende, voor al is ^er noodig de Qhromatique teekenen die by de Sleutel ftaen , mede in de o£taef noo- ten te fetten: alsdan moet men fien, tuflchen welke noo- ten de halve toonen ftaen, ( want elkeo£taef moet 'ernoot- faekelyk twee hebben ) tot meerder feekerheid, kanme.n de twee plaetfen daer fe ftaen, met een boog overtrek- ken. S. 8. Dit voorgaende gedaen fynde,fet mennoch eene
oftaef nooten van den toon af beginnende, in dewelke men het Mufiek-ftuk of air, enz. wil tranfponeeren. Als men dit mede gedaen heeft, moet men de twee halve too- nen juift op defelve diftanfie doen vallen, datfe eene ge- IVfajproportie hebben met het geenedat men wil tranfpo- neeren j en alle de Chromatique toonen die men gebruikt, om de halve toonen op haer regteplaats tebrengen ,moet men by de Sleutel fetten. Want hoe dikwils men iets van toon
|
|||||
|
(7)
|
|||||
|
toon verandcrt, koomen 'er altyd minder of mcer Chro-
matique teekenen by de Sleutel, wane noyt blyven defel- vc ftaen. §. 9. Als men nu door de voorgefegde Method* wect,
welke Chromatique teekenen tot de toon noodig fyn, in de welke men het Mufiek-ftuk wil tranfponeeren: als dan fchryft men het maer af fo veel toonen als men *t, hooger or laager wil hebben. Edoch de Chromatique tee- kenen , die in ^t midden toevalliger wyfe voorkoomen, by behoudende. §. 10. By voorbeeld: men wil tranfponeeren een Mu-
fiek-ftuk uyt C groote Tertz-, als men hier van eene ottaef nooten zet, fal koomen te ftaen als het Exemp. A. hier valt, d'eerfte halve toon van eopf, de tweede van t>opc -f om nu het felve een toon hooger te tranfponeeren : fet eene oftaef nootenbeginnende met 7). en dewy 1 hier de twee halve toonen op verkeerde plaatfenvallen, als by Exemp. B. moet mendefelve doorC6r<?w^/^tekenen op haer reg- te plaats brengen: want indien men het maer een toon hoo- ger wilde affchryven fonder eenige Chromatique teekenen by de Sleutel te fetten: (00 foude 'c felve ftuk niet meer kenbaer fyn, om dieswille, dat hier de twee halve too- nen op verkeerde plaetfen ftaen , en geene gelyke propor-, tie hebben met 't geene men tranfponeeren wil. Want hier vallen de halve toonen op de 3de en yde noot 3 daer in tegendeel*, d'eerfte op de 4de, en de tweede op de 8de noot moet vallen, om eene gelijkheit te hebben met het ftuk uit C, dat men getranjponeert heeft. Om nu defe fwaerigheit weg te neemen , fet maer een 4. by de jdc noot, 't welke is de F. alfdan word g. de halve toon van /4-» en dus fol d'eerfte halve toon van de 3d- op de 4,dc noot vallen, en om nu de tweede 00k op fyn behoorlyke plaats te brengen, is het nootfaakelijk, een 4- by de Cte fetten:
|
|||||
|
C8 )
|
|||||
|
fctten: dan fal de tweede halve toon van de 7de noot op
de 8de vallen, en dus een gelyke proport'ie hebben, met 'c ftuk uyc C, dat men getranjpoveert heefc, fiet Exemp. C. indien men nu hec felfde ftuk uyt C, in fwilde tranfpo- neeren, fee als voor gefeit is, een o£taef nooten, van/" beginnende, fal koomen te ftaen, als Exemp TJ. doch hier doet fich wederom eene fwaerigheit op , om dat d'eerfte halve toon van b op c valt, 'c vvelke van de 4^0 op de sde noot is» daer hec doch van de 3de op de 4^ maer een halve toon opklimmen moet : om dit nu eene gelykheit, met het ftuk uyt c te doen hebben, moet men de b een halve toon verlaagen, 'c welke door de b mol kan gefchieden. Alfdan fullen hier de halve toonen van de 3de op de 4dc, en van de 7de op de 81e noot vallen: fiet Exemp. E. het welke is de vereyfehte proportie van het ftuk, dat men uyt C in/tranfponeeren wil: Edoch voor al waerneemende 't geene §. 9. gefegt is. §. 11. Door defe voorlchrevene Metbode kan men al-
les tranfponeeren, al was een Modus noch fooongeregelt. By voorbeeld, de Foys van den 145- Tfalm is geen Mo- dus > die men heedendaegs gebruikt; want, indien men die Vovs uyt T> fpeelt; 't welke het final is, foo moet men doorgaans de groote tertz f\. fpeelen , en boven c t 3t welke geene overeenkomft heefc, met de geregeleer- de Modus, die over de grooee tertzle gaet. Door dien alles uyt © groote tertz , nootfaakelyk de Cj- by de Sleutel moet hebben. Om nu defe Voys te tranfponeeren: fet als §. 7. gefegt, eene o£taef nooten , beginnende met d, fal komen te ftaen als Exemp F. Hier vallen dehal- ve toonen van de $*' op de 4'1-, en van de 6de op de 7d<= nooten , als men dek Foys wil twee toonen hooger^r^yi poneeren, moet men de halve toonen net op defelve di~ jiancle (van 'tfinal gereekent) doen vallen, Als by het |
|||||
|
CO
|
|||||
|
Exemp. G, te fien is: alwaer de halve toonen cene gely-
ke proportie met het Exemp. F. hebben. lndien als men, nu dit voorgemeldc wcl aengemerkt heeft } wegens de 4-4- of b mollen die by den Sleutel behooren. Alsdan fchryft men het felve maer af, fo veel toonen hooger of laeger j als men ecn Mufiek - ftuk begeert te hebben , nochtans vooral wel in acht neemende, 't geen §. 9. ge- fegt is. §. 11. lndien men een Mufiek-ftuk wil in een toon
tranfponeeren , dat het doorgaens over b mollen of kruyfen fal gaen. Als by voorbeeld: men wilde een Mufiek-ftuk uit E mol, Exemp. H. met d\. beginnen , fo foude men moeten op twee plaetfen dubbelde kruyfen gebruiken , als by de F > en C. Dewyl defe twee nooten, elke een hee- lc toon verhoogt moet worden, om defelve toonen te hebben van het Exemp. H, en fo fallen hier dc kruyfen verbeelden , 't geen de b mollen in het fogemelde Exemp. verbeeld hebben. Siet Exemp I. alsdan fullen de noo- ten wel in naem verfchillen , maer niet van geluit; en dus fal men felfs de ttatuurelle toonen konnen met Chro~ matique teekenen uitdrukken , by voorbeeld r, met b\. beginnen, fiet Exemp. K. iets dat in F ftaet uit E\. fetten > Exemp. L. Desgelyke kan men 00k doen door de b mollen- By voorbeeld , iets uit B groote tertz gefet, kan in Cb gefet worden , fiet Exemp. M. fo 't felve in E ftaet, kan men met F b beginnen, fiet Exemp. N. Op defe voorfchrevene wyfe kan men fich allerhande concep- ten maekcn> indienmen maer agt geeft, dat de twee hal- ve toonen op defelfdc dijlanfie vallen, als fy in het Mu- fiek ftuk ftaen, 't welke men wil tranfponeeren, en in defe laefte foort van tranjpojitie, moet men voor al wel op de dubbel X of b mollen letten, fo als by de Exemp. I. K. Z». N. verbeeld is. Hoewel defe foort vznTranf- B pofa
|
|||||
|
( io)
tflfr*en door dubbcl \ of b molten , meer vodr de raerig-
tfeid als tot nootfaekelykheit fyn. Nochtang is het goet Jat men 't felve ook verftaet, ora fich te helpen indien het voorquam. tf. 13. Als het gebeurt, dat een bafcontin: vetranrpo-
neert moet worden , kan folks noch gemakketyker ge- frhieden, als men de Sleutcls van >t Exemfiel O, vaftin de gedagten heeft> want door defelve, kan men de zee- ven Letters op eene lime, ot/patie hebben. Edoch, de nooten die men fich in de 2^ ^ en ?de Sleute, verbeeldj moet men een ocTraef laager fpeelen. By voorbeeld, men foude een Mufiek-ftuk 't welke uit 0 gefet is, vier too- nen hooger fpeelen uit F, dan ftelt men fich maer voor, de C Slcutel op d'onderfte linie: nochtans de nooten , eene oftaef laeger neeraende , ook wel twee, iifdien fe al te hoog mogten loopen. Defelve eygenfchap heeft het met de z& en 7* Sleutel; hoewel de 6& de G Sleu- tel op de i& lime verbeeld, egter hebben de nooten de felffte naemen, als of 'er de Bafs Sleutcl op de booven- fte lime ftond. Nochtans moet men 'er wel op letten,als men een bafcontin: tranfponeert, dat men fich de Chrc- matique toonen, die noodig fyn , tot defelve toon, in de- welke men tranfponeert by den Sleutel verbeeld, voleens voorgefegde Methods By voorbeeld, een Mufiek-ftuk uit C groote tertz, fal men twee toonen laeger fpeelen, dan kan men zich de 6& Slcutel, met F\ G\ en Ci bv den felven voorftellen , en dus met alie andere trans- fojitien. § 14. Ik fouke ook wel van elke toon een Exempel
hebben opgeftelt, fo door de kleine als groore tertze- maer heb net met voorbedagt gelaeten , Sm reede: dat men zich foude daer op verlaeten, zonder zfch eens de moeite te geevcn en felfs de handen aen \ werkte flaen; dier-
|
||||
|
CO
dierhalven heb ik maer alleen de gcene gefet, 't welke nopti
faekelijkvereifchtworden,om''tdus te verftaenbaerd.er t$ maeken; twyffele ook niet, indien men zich maer een weynig moeice geeft, of men fal nae defe voorfchrevene Methode alles kunnen tranfponeeren: ja felfs, door de al- lerfwaerikCiCnChromatiqfte toonen. .. *
■ - •..,
•,: ;. ■' -..b i<\ tv in Tweede ^Manier, ora door de hier bygevoegde.
Figuur te Tranfponeeren. OM defc Figuur tot fyn gebruik te bereyden: moet
mende tweede Cirktl> die eens foo breed is als d*an- dere., rontom in 't midden los fnyden, doch foo,dat'er de twaelf Letters die tuffchen de eerfte en tweede Cirkel fyn j ftaen blyven : als dan plakt men wederom een an- der papier in de plaets, alwaer men het bladt met d'an- dere Cirkels uitgeineden heeft. Dan neemt men eendract gaarn, en hegt het bladt met de uitgefneede Cirkels in heC puuEi j daer de O ilaet in't midden op het papier,'t wel- ke men daer tegen geplakt heeft , dat het gelijkt, als of 't niet uitgefneen was geweeft, nochtans foo , dat het zich laet omdrayen. Alfdan is de Figuur tot 't gebruik bereydt. Het gebruik van de Figuur.
§. 15*. Ten eerften, foekt het Final van een Mufickf
ftuk of air, enz. volgens 't geene §. 6. gezegt is. §. 16. Set een o&aef nooten , van den final af begin-
nende, met Chromatique toonen die by de Sleutel ftaen. By voorbeeld, een Mufiek-ftu.k 't welke uit T> groote B 2 tertta
|
||||
|
(")
tertti is, fald'oftaefaldus koomen te ftaen,als het Evemfi
C. aenwyft. *r §. 17. Als men nu die Mufiek-ftuk uyt'D'een toon Iae
ger wil hebben, in C, fet de linie alwaer */ met de nae mzjomcus by ftaet op de C, >t welke is een toon Jaa- ger: alsdan ziet in 't ront, op wat Letters d'andere Li men in de buytenfte Cirkel wyfen, dacr fal men bevin- den, dat fe de nooten van 't Exemp. ^4. aanwyfen en bygevolg fyn 'ergeen Chromatique teekenen by deSleittel noodig, men moet het maer een toon laeger affchryven maer nochtans de Chromatique teekenen, die in 't mid- den van een Mufiek-ftuk voorkoomen, behouden. §. 18. Indien men >t felve Mufiek-fluk uit C twee
toonen hooger wilde hebben: fet de linie, alwaer tit met de naeme Jonicus ftaet op de E, >t welke is twee toonen hooger. Siet alsdan in 't ront, op welke letters dean- dere linien in de buitenfte Cirkel wyzen: daer fal men die van 't ExempelT. vinden, de(e vier Chromatique too nen, moetmen. by de Sleutel fetten: als de/| a± c 1 d\ en dus maer twee toonen hooger affchryven, mits de Re tnarqne op At eynde van de voorgemelre §. wel waernee- inende. Op defelfde wyze tranfponeert men al!e Mu- fiek-ftukken, die door de groote Yertz gaen, dat men de" hme: alwaer ut mer de nasme fvarcui op. ftaet, opde fi »*/nootfet, in welke toon men een ftuk tranjponeeren Wil: dan fullen (fandcre linien aenwyfen, als 'er Chroma tique teekenen by defelve Sleutel noodig fyn, of niet. ' §. 19. Om nu de fwaerigheden weg te neemen, die
ontftaen mogten weegens de Chromatique teekenen • de wyl defelve in de Figiutr maer alleen met-44- beteekenc fyn: daer doch defelve veeltydts met i>mol/enmoeten uit gedrukt worden, Maar om defe fwaerigheit op te lof ftn, weetelkeen, (often minftendiende te w^eten ^> dat
|
||||
|
( i3)
dat f\. gb: g\. ab\ a$~b'mol: c4. dy. d\.et: defelve
toonen fyn, die anders niet als in naemen, maer niet van gcluit verfchillen. Siet Exemp. &K en R. §. 20. Uic het volgende voorbeeld fal men klaer fien,
dat de 4-4- niet kunnen blyven, en dus nootfaekelijk met b mollen uitgedrukt moeten worden. By voorbeeld,men wilde het Exemp. S. in F tranfponeeren , fet eene oftaef nooten, beginnende met het finals 't welke hier is deF: Set de linie, aXwaerzyEolius tertia Minor opftaet,op de Ft dan Allien! d'anderc linien op de naevolgende letters wyzen ,als F. G. G\-. A\.. C Cj.. eD\. F: hier fal men ten eerften fien, dat de halve toonen geene 4-4- konnen blyven. Want, indien men als vooren gefegt is, een o£taef nooten gefet heeft, fo moet'er de F en G blyven* en dus kan de G± geen plaats by de Sleutel hebben: en alfo nootfaekelyk de G4., met a b beteekent worden : ftaet nu ab by den Sleutel, kan wederom a \ geen plaets heb- ben: en dus noodfaekelijk met by uitgedrukt worden, c blyft ftaen. Maer hier kan wederom de c\ geen plaats hebben, alfo met db beteekent worden. Indien nu dy by ■de Sleutel gefet is , moet de d\ daer weg blyven en in de e>> verandert worden , en foo fal elke linie, en fpatie eene noote bekoomen, het welke 00k abfoluit nootfaeke- lijk, en altydt weefen moet, en op dit laefte, dientmen voor al wel acht te geeven, dewy+<Ht^lle fwaerigheden oploft, die'er ontftaen mogten wegens de Chromatique toonen, die in de Figuur alleenlijk met 4-•£ beteekent fyn > en dit kan men aenmerken als eene algemeene Re- gel } als twee halve toonen immediatelijk op malkander volgen, dat de t\yeede altyd met bmol uitgedrukt moet worden. By voorbeelt, als op de F. F\ volgt, moetde ..Fl met Gb beteekent werden. Indien op de G. Gl. op de A.A\. op de C Q. op de ©. T>{. volgt , meet 'er al- B 3 tyd
|
||||
|
(H)
|
|||||
|
tyd de tweede door de b uitgedrukt worden: Welke kc-
(te Regel ik vooral recommandeere, om desfelfs grooc ge-» bruik. Siet 't Exemp. T. en V. §. ii. Nae datin §. 17. en 18. aengewefen is, om.de
Mufiek-ftukken re tran/poneeren, dewelke over de groote tertp gaen, fal 'er 00k noodig fyn , van't geene dewelkd door de kleync tertz, gaen eene verklaringe te geeven. Pewyl in defe laefte rwee Modos fyn, die nogtans beyda door de kleine tertz gaen> als den zyEolius , en'Dotiur. om nil hier geene fout te begaen, foo fee als §. 16. gefegt is, een o£taef nooten , van 't final beginnende, waer uic het Mufiek-ftuk is gecomponeerd, en zietop welke plaet- fen de halve toonen vallen; indien fe koomen op de j# en 7Je noot, moet men de linie alwaer cDorius op ftaer, op 't final fetten, maer (o fe op de 3de en 6de noot val- len , moet men de linie alwaer ^yEolius op ftaet op 'tfinal fetten, in welken toon men ietswil tranfponeeren, en hier op dient men vooral wel te letten; want , fo men een Mufiek-ftuk, 't welke "Dorim Modi met den <L/Eoliustranf- poneerde, foude fulke Tranfpofitie altoos valfch fyn, en geene proportie, met \ Mufiek-ftuk dat men. get ran[po- neert heeft., om dat de tweede halve toon op een ver- keerde plaats foude vallen. Dit. voorgemelde wel aange- merkt hebbende, fal men alles kunnen tranfponeeren,,b!at men begeert, tot meerder gemakkelijkheid, hebbe hier by- yoegt een tafeltje waer uyt men ten* eerfte fien kan, op welke plaats elke Modos fyne twee halve toonen heeft. End.us, heeftmen maer te fien, op welke plaats de halve toonen ftaan, in het Mufiek-ftuk , 't welke men begeert te tran/poneeren; alfdan neemt men een Modos, alwaer de halve toonen op dezelfde plaets ftaen, en fetten de- felve linie op de toon, in welke men iets wil tranfponeeren: mits waernemende, 't geener^. itf. gefegc i?* %. 1%.
|
|||||
|
C *s)
|
|||||
|
§. xi. Van defe volgende Modorum heefc de
I Jonicus d'eerfte halve toon van 3 op 4 en de 2de van 7 op 8 x 7>orius------------------van 2 op 3 : ; . 6 op 7 3 JPhrygius-----------------van 1 op x . . . 5 op 6
4 Lydius------------------van4op? . . . . 7 op 8
5* Mixolydiiti---------------van 3 op 4 . . . . 6 op 7
6\ syEotius •-----------------van x op 3 . . . . 5 op 6
Van defe voorfchrevene Modorum kan men Exempels
vinden, inde Voyfen der Tfalmen, als totd'eerfte : de Voys van de 3de T/alm, tot de tweede: de <rde T/alm t tot de 3dc de looTfalm, tot de 5>de de 19 T/alm, tot de 6de de ax Tfalm i vam welke Modorum, in de hedendaegfe Mu- fiek niet meer gebruikt worden, als de ifte ide en 6de ., en fomtyds de $de ., hoewel felden. Ook konde men zich genoegfaam behelpen, met d'eerfte, en fesdej dewylmen uyt defe x laefte Modos alles kan Componeeren wat men begeert : Edoch wort de xde foo wel gebruikt als al de 6ie, ik foude het ook wel hebben by defe 3 laefte Modorum gelaeten , maer heb fe noodig geagt, devvyl de Voyfen van de Tfalmen daer na gecomponeert fyn, defelve in 't kort hier te befchryven. Soo dat ook alle Mufiek- ftukken, dewelke zich niet in een van de bovengemelde Modos Reduclren laeten, nnllim Modi fyn, tot een voor- beeld kan dienen, indien iemandtuyt CkleynctertzCom- foneerde, en geen bb by de Sleutel fettej dan foude d'eer- fte halve toon van z op 3 , en de tweede van 7 op 8 val_ len , waer van men geen voorbeeld vind, in de boven. gemelde Modorum, 't welke eene gelyke projportie methec laeft.
|
|||||
|
( i6)
|
|||||
|
laeftgemelde heefc; en dus foo als gefegt nullins Modi.
Siet 't Exemp. T. §. 23. Wegens de Naemen, die in de'Figuur ftaen,
hoefc men zich geene fwaerigheden temaeken: dewyldic maer.naemeti fyn vanVolkeren of Natien,die defelve Mo- dus 't meefte gebruiktj en elke Modos eene byfondereey- oenfchap toegefchreven hebben, 't welke hier al te lang fyn foude, deZelve te befchryven, en nochtans van weinig nutcigheit is, daerom heb ik 'er 00k maer 6, als fynde de principaalfle in de Figuur befchreven. Dewyl 'er de Voyfen van de Tfalmen nae gecomponeert fyn 3 om al- fo te konnen begrypen, waerom 'er eenige geene regte Cadentien hebben, als den 51. 83. 94. en 102. Tfalmexx. andere meer, alwaer de laefte nooc van't final, maer een halve toon differeert; daer doch, om eene goede caden- tle te maeken, de twee laefte nooten, een heele toon ver- fchillen moeten ; en diergelyken Voyfen vind men ver- fcheydene; dierhalven 00k defelve doorgaans fwaerder.,en ongemakkelyker., voor een Sanger fyn, fonder dat hyeg- ter weet, wat d'oorfaak daer van is. Want alle de gee- ne, die in een van de 3 Modos ftaen, dewelke men he- dendaegs gebruikt, fal een Sanger, eerder en beeter lee- ren, als d'anderedie volgens de 3ilc, 4de,en $^ gecompo- neert fyn. §. 14. Wegens het ut, re, mi, dat mede in de Fi-
guur ftaet, moec men zich nice verbcelden , als of ik het noodig geagt hadde, dat fonder 't felve de Mufiek niec volmaekt was. Maer wel ter contrarie, alfo ik hetvoor onnoodig, en onvolkoomen aenmerken , als Jc geene in de zjfo §. befchreeven is. Door dien men volgens het ut, re, niet de 12 geluyden in de offae/kan benoemen, om dat 'er maer zeven gevonden worden. Ook heefc men defe benaeminge wel konnen gebruiken, in fulke makke-
|
|||||
|
C*7»
.raakkelyke Mufiek, als fy. g©*r«rfMls,WlPWa#VWi Gui-
do Aretinus, die defe be'naeiniinge in de !wer-e-lt gebragc
heeft, omtrent 'c jaer 1030, daer men nietdooralle too- ncn gefongenofgefp'eelt, als men hedendaegs doer. 'Want, in die tyd gebruikte men weinig, of in 'c geheel geenc Chromatique toonen: volgens het getuygenis van verfdhey- de Schryversj daer men in tegendeei hedendaegs alletoo- nen, als in een cirkel ront gaet; }t welke onmoogelykis, doorhet ut, re, mi., te konnendoen. Ja felfs fynde gee- ne, die een Mufiek-ftuk daer na willenafmeeten, vooraf .genoodfaekt , in haere gedagten een diepe reverent le te maeken, acn een van de twaelf Letters, waer mede men hedendaegs de gehiyden benoemt , voor al ecr fy het tit, re 3 mi 3 konnen plaetfen. Ook vind ik 'er geen noetfaekelykheit, een toon alderhande naemen tegevenj als-C, fol, tit; ©., la , re-, A } mi, la; en fo vervol- gens. Men kan immers volmaekt, volgens de Letters, ailes Singen, en Speelen, wat mefi begeert: fo heeft ook dit laefte dit vcordeel, dat de nooten altoos haere nae- men behouden; want, wat eens C is ; blyfc C. daer in tegendeel het* ut „ re, mi., foo dikwils als een Mufiek- ftuk veranderr,de nooten ook andere naemen bekoomen. By voorbeeld: men fingt, of fpeelt een ftuk uyt C, gro- te tertz, dan is de C ut, indien men't felve in F tranf- poneert, word de C fol -, en dus door al!e overige too- ne , 't welke voor een cDiJcipel byna onbegrypelyk is j door de menigvuldige verbeeldingen , die hy fich moet maeken. Want, volgens het ut, re, mi, bekomt elkge- luydt, op 't allerminfte 7. naemen , en dus d'oftaef 84. Nu kan iemand gemakkelyk fich verbeekkn , dat meri minder moeite van noodcn heefc , de 12 naem Letters a, a\, b, c, r|, d, d[, e $ f, f\, g3 -g\-', t'onthouden; als met het ut, re3 mi , far-fil3 l&.y ft, een Mufiek- C ftuk
|
||||
|
C **)
ftuk af te meeten. Men foude het nog laeren pafeeren:
indicn men 'er mede uit kofte komenj ik foude de befte folmifateur wel derven een Exempel voorgeven, metuit- jftel, van vier wceken tydtj dat hy 'ernochtans, nae die tydt even veel van weten foude > ja felfs, foude het hem onmoogelyk fyn. Doch 't papier is te goet, om met ful- ke onnoodige dingen te bekladden. 'k Heb ook het at, re j mi j tot geen andcr eynde meede in defiguur gefet> als tot gefelfchap van de 4, Modos $ om dat men defelve alfowel kan mifl'en, als het ut, re_, mi; maer voor de nieuwsgierigheit, indien men begeert te weten, wat elke Modos voor ten fundament toon heeft ^ fet men maer dc hnie, alwaer Jonicus ftaet, op de C; alfdan fallen d'ande- re linien het aenwyfen. By voorbeeld : Joritcus, heeft, Ct ut; TDorius, ID3re -, Thrygius, E, mi; en fo vervol- gens d'andere. Ik koft 'er ook noch wel eenig gebruik van de figuur voor de Solmi/ateurs hebben aengewefen; maer, dat foude fe in eene verwerpelyke meeningc ge- fterkt fyn. Want't fpreekwoord mi ®faj funt tot a Mujt- ca, heeft hare reputatie niet meer, als by de Ouden. Derhalvenik het ook nietnodig achte , my langer met de 3 of 4. otinodige Modis, en het onvolkomen ut j re-, mi, op te houden} Daerom fal ik lien, of ik geen gefelfchap meer voor haer kan vinden: als quart toonen, en Mufiek ftukken van de Oude, alldan fal 't fpel eerft volmaekt fyn. Dierhalven fal ik fonder tyd verfuym tot't onder- foek overgaen. §. xj. Wegenshetlnj was noch aen te merken, en te
wenfehen, dat onfe hedendaegfe Mujicie, het Irtfooniet misbruiktenj dan eens, de b weg re nemen, om een hal- x ve toon te verhoogen, en dan op een ander wederom de 4\ weg te nemen, om dus een halve toon te verlaagen, *c welke maer confufie veroorfaekt , en wel byfonder in de
|
||||
|
C'9)
|
|||||
|
de Tranfpofitie. By dc Oude Muficie, was het genaerrft
Hypate , Hypaton , en is altyd gebruikt geweeft, om dc nooten een halve toon te verhoogen; 't welkeook inder daet fo behoorr, en ik 't volkomen metde Oude toe ftae: Menkan immers door 4- en b alles een halve toon verhoo- gen, en verlaegen , fonder dit lsjeens benuodigt te fyn. Edoch, fo het voorkomt, moet men fien, totwat eyndc het gefet isj fo 't geftelt is om te verhoogen, fet een 4., en fo't gebruikt is om te verlaagen, fet een b by de noote, en dus fal een Mufiek ftuk eene gelyke propertie behou- den, met 't geene men getranponeert heeft. §. x6. In de voorgaande §. heb ik met de Ouden de-
felve gedagten , wegens het b quadrat ; Maer voor *c ovenge moet ik 'er by voegen, datik egter opveelehae- rer grondt ftellinge weinig facit maeke; Jk foude het 00k niet eens voor fo groote eere achten, met Harmoni- des, Terpander, en lfmenias vergeleken, tcworden,we- gens haere konft. Want was het wat byfonders geweeft, fo fouder ten minften noch iets van haere Mujicalien tot op onfe tydt overgebleeven fyn> of fymoeiten al immers fo jalours op haere konft hebben geweeft, als dc tweege- broeders, dewelke de Tergoufe Kerk glaefen gefchildert hebben, en dus haere konft mede in het graf genomen. Daer men doch van oude beroemde7\?^<?», noch ietsop- w-yfen kan. Welke reedenen my feer kleyne, en flegte gedagten maeken , van hunne groote wetenfehap, fchoon fe egter noch fo groot, en berocmt byeenigeoudeSchry- vers geboekt ftaen. Sy Allien fonder twyffel in haeren tyd hun beft wel gedaen hebben: fo als wy hedendaegs mede doen. Maer dit is noch geen bewys , dat fe de Mufiek grondiger verftaen: of haere Mufiek ftukken be- ter als de onfe geweeft wacen. So hebben 00k die grote tVirtuofen onder onwerende Volken geleeft, dewelke fy C x ^e.
|
|||||
|
( 20 I
|
|||||
|
gemakkelyk iets hebben konnen wys niaeken, doordlew
fy felfs ten deele Thilofophen geweeft fyn : fo hebben fy dies te beter occafie gehadt> voor defe blinde volken,uyc haere wqtenfchappen een geheim re maeken > want in het land der blinden, is de geene die een oogheefc, Koning. > Horatins, in fyn Diehtkunde geeft 'er die getuygenis van : 2W de Fluyten der Oudett, niet fo waeren, als de geene , die- men in fijnen tyd gebruykte , maer heel flegt, en met weynig gaaten j en by gevolg weynig verandering. Ten tweeden, vind men nauwelyks een fpoor, dat fe Mufiek van verfcheydene partyen gekent , veel minder verftaen ; hebben, of net moefte fulke fyn, fo als my heugt, by een Autheur geleefen te hebben, dat haere Mufiek van verfcheydenen partyen daer in beftonde : dat den eenen met de ocJaef: de tweede met de tertz: de derde met de quinte begonnen ■,. en aldus het felve gefang , of'-wider air doorgefongen, of'■' gefpe.ee It, elk in fyn begonnen toon; alwaer hy 'er noch by voegd : dat dit meer natuurJyk ah aeuge- naem gewecfl is, Indien nu hedendaegs iemand met fulke Mufiek in een gefelfchap quam, foude hy 'er niet een groote eer me.ede behaelen ? 'k Wii wel bekennen , dat ik icer foude vreefen , en wel met groote reedcnen 5 al fchoon ik kofte aentoonen, dat het van een der voorgenoemde Virtuofen gecomponeert, en felfs daer mede verfcheyde pry- fen, op de Olympifche fpeelen, gewonnen waeren> doch fal der Ouden haere gedachten, met d'oude Mufiek lae- teji: door dien my feer wel bekent is,dat 'er noch altyd fommige gevonden worden, dewelke fich over defe aen- merkinge fullen geraekt vinden; maer, dit is nog hetal- lerergfte, dat fe geen reedenen willen verftaen > 't welke my haeft foude doen gelooven , wat Mfr. Rochefoucault in fyne Reflexions Moralesfegt, que le vieux fous fon plus fous que lejeune, in eenigen deelen vaft gaet. Maer noch- |
|||||
|
(*I)
tans, fat ik my gaarn laeten onderwyfen, indien hct ie-
mand met grondiger reedenen doen kan,als ik rot nu toe gevonden hebbe. Edoch , fal ondertuflchen myne ge- dagten houden, tot dat ik beeter onderrigt werde , ook foude ik welhaeft gelooven,dathetPy^em\r fyne fchulc eenigfints is, dat fy niet meer gevordert fyn. Waarom ik ook de lefle van Socrates vry beeter achte, als die van Tytagores. Want, Socrates fegt: indien gy met my toe- ftemt, doet hct met daeromx dat ik Socrates ben j m&er>ah een getuygnis , '( welke gy gee ft aen de waerheyt. Daer in tegendecl Tytagwes Difcipelen altoos' dit Symbolum had- den, ipfe dixit 3 hy felfs heeft 't gefegf. Met dit Sym. bolum word menig een ingenoomen, dat fe hem altyd by blyft, en een van de grootfte hinderpael is, ora iets regts teleeren. Ook ken ik niets verderflyker,alsfyn oordeel, op eenes menfchen autoriteyt te gronden: met het feg- gen: die heeft \ gefegt, of myn Leermeefter heeft't my foo geleerdt. -En dit is wel veeltyds d'oorfaek, dat me- nig een noyt iets regts leert, al fchoon hy 'er de befte oc- cafie heeft ; men kan hier Monfr. Fontenelle fyne ge- dacrten wel byvoegcn, alwaer hy de hinderpael aldus be- fchryft. Rientfarrete taut le pr ogres des Chofes, rien ne borne taut les ejprit, que Vadmiration exeffive des anciens.' Jc Welke mede feer wel kan gepaft worden op de geene, die altoos by de oude Here blyven. Doch hier komt my noch een ander voor, die van de oude Mufiek en haere Virtuofen naeder getuygenis geefr, als hy fegt: Combien les priemier joueurs d1 injhumens tiroient its de mauvais fom j dont les oreilles cncor ignor•antes iietoient point ojfen- fest'on e'toit cbarmd alors d'une h'irmonie inform e & grof- fer e j qui nous faroiiroit in [importable aujpurd'hui , que nous 'fcmmes accmtumes a un execution flits exaSle S> plus fine ' Si I'cu po^v&it nous [aire entendre les inventeurs de * ' C 3 t* |
||||
|
( ^^ )
|
|||||
|
la Mufique, auffi tmparfaits , qu'ils devroient itre , nous
nous Conner ions , qifils eujfent pu flair e; SJ cependant fofe le dire I'tmprejfion de la nouveaute avec tons fes defauts de- voit itre plus agreable & plus vive} que celle de la perfe- ction mime 3 affoiblie par une longue habitude d'en jouir. Monfr. la Motte., dans fin difcours fur Homire. En hoe lean het ook mogelijk fyn, dattec war regtsfoudegeweeft hebben $want, indien men d^injtrumenten maer examineertj fal men genoegfaem ondervinden,datfe feer gebrekkelyk> en met weinig fnaeren geweeftfyn Terpandes fyne Harp of Liere hadde macr 4 fnaeren, alwaer hy'er noch 3 by- voegde. Het felve deede 'Phrynide, trekkende 2 fnae- ren meer op fyn Liere, 't welke hem egterqualyk opge- nomen wierde,want men deede hem de fchande aen,om fepublijk van fyne Liere af te fnyden, volgens '1 getuy- gems van Tlutarchus. Van deFluytenkan men hervoor- gemelde getuygenis van HoratiuinaCien, waer uit klaer- Jijk blykr, dat fe op fulke inftrumenten niet veel veran- dering hebben koften, Want, elke Liefhebber, falmec my toeftaen, dat de aengenaemfte Mufiek in de verande- ringe beftaet, en wat is de Mufiek, fonder de maet ?men kan de maet met regt de Ziele der Mufiek noemen, de- welke egter de Ouden onbekent is geweeft Want in 'c jaer 1J30 of 1333. heeft eene Jean des Murs cerft 't mid- del uitgevonden, aen de Oude haere futtften, eene andrre figuur te geeven, welke met een betekenden, hoe lang tyds, men op elke noot, blyven moefte, endit is eigent- lijk dat geene y 't welke wy Mufiek nooten noemen. 'K foude noch veel andere bewyfen kunnen aenhaelen, maer om niet te lang uit eene toon te fingen _, fal ik van de Oude haere Mufiek afftappen: mits haer de rang te geeven, by het gefelfchap, op 't eynd vande voorgaende §. alwaer fe feer aengenaem fal fijn, alskoomende by haere tyd genooten. §. 27, |
|||||
|
(*3 )
§. 27. Doch al eer ik van het werk affcheide,fal'er
noch noodig fijn eene korte aenraerkinge over de/ub/e- mitonia* gelneede klaviere of quarttoone te maeken, wel- ke laefte daer in beftaen: als men een toon in vier dee- ]en deek , en dus in plaets van n geluyden 24 in een oftaef bekomt j fulkc ftellingen fijn al by de Grieken be- kent geweeft j welke d'o&aef in 27, of 00k wel in 32 geluyden deelden, en nae deefe toonen haere Recitative op het Theatre afgefongen hebben ; dewyl men door de- felve weynig of geene veranderinge der Stemme befpeur- de, maer hoe vaft deefe ftellinge geweeft is, geefthaere onfeekerheit te kennen, door dien den eenen 27, en den anderen 32, geluyden ftelde. Maer om dat deefe inter- vallen al te klein voor Jt gehoor waeren, heeft men haer de pajpoort gegeeven. Monfr. VAbbe Furetiere , in fyn Ejfais d'un diclionaire Vniverfele, by het woord Orgue, brengt wederom een andere ftellinge voor den dag, al- waer hy de volgende definitie geeft. Cbaque oclave doit avoir 13 Marches, & le Clavier harmon'ujueparfait, en doit avoir 19. Maer 't geene my in deefe ftellinge medc verdachtig voorkomt, is, dat hy 'er geen naedere ver- klaering op geeft, noch niet eens de plaets, daerdeove- rige 6 toone leggen moeten, en dewyl hy 'er haer geen plaets aengewcefen heeft, fal ik fe plaetfen by de Grie- ken haere 27 of 32 geluyden. By deefe hebben fich we- derom andere gevonden, dewelke vcorgeven dattet fee- kerder foude gaan indien men d'o&aef in 24. deelendeel- de ,en tuffchen elke halve toon noch een quarttoon plaat - fte, dan kofte door alle toone fuyver gefpeelt worden j 't welke egter nog ver van daer is , want met alle fyne quarttoonen, is fo een klavier noch onvolkoomenenon- bequaem , tot het Circuleeren der harmonic, en noch min- der tot de Comexie: daer doch dit laefte dbfoluit nootfaa- kelyk,
|
||||
|
• C H )
kelyk , en ottGntbeerlyk is. En dus is niemandt met alle
fiiper, en Jubfemitoma bequaem, 't minfte Muflek-ltuk, met behoorlyke t'famenbindinge te voldoen, en wat fou- de men niet voor oneindige fwaerigheeden ontmoeten? indien men op fo eenklavier, eenba/contim dewelkemaer effens befyfFert , behoorlijk foude fpeelen. Wat foude men niet verpligt fyn, allerhande Carat! ers tegebruiken, om de quartoone, uit te drukken? felfs datret meer fou- de gelyke na Chineefe Caraclers , a!s na Mufiek. gefet, 't was noch mogelyk, door de quart toone; eene fuyvere harmonie te hebben; dan foude nochd'allergrootftefwae- righeit fyn, een bequaem mante vinden, diedaeropwat goets kofte uytvoeren: want, elk een weet wel., dat de geene, die in \ vervolg van tyd, profeffion van de Mu- fiek , foeken te maeken , geene groote Captalijlen fyn > maer fe hebben doorgaans die groot voordeel, dat fe we- gens de rykdom, voor der helle bevryd fyn: en waerom ioude men iemand vergen, fyn klein overblyffel aen ful- ke onnoodige Mujico Theoretico te befteeden. Want tot de praxis fyn de quart-toonen, om de voorgemelde ree- denen, onnoodig , en dewyl nogtans d'onvolkooment- heit blyfc, is het immers beter, dat fy in 12 geluyden blyft j als dat men 24 intervalien ftelt, en dus tot meer- der moeite en confufion oorfaek geeft. Want ik foude vaft gelooven, dat iemand met fyne misgrepen ( 't wel- ke hy op foo een klavier doen foude) 't gehoor meer foude beleedigen, als een klavier, 't welke maer u in- tervallen in een oftaef , die getempert of gehjkgeftemt fyn. hoewel defe laefte ftellinge, feer veelevyanden heeft, die fich tegens haer verklaren, onder anderen MonJ. Vel- camp, en Monfr. Wognum J in hunne onlangs uitgekoo- mene verdediginge, tegens Monfr. Havinga, dewelkedefe ftemminge meede verwerpen, eensdeels, om dat hier te lant
|
||||
|
C M )
|
||||||
|
lant d'Orgels alleenlijk gemackt fijn, orrr onder het kerk
gefang te gebruiken, en om dies wiile was het beter dat de tertzeu , dewelke 'c meeft in defelve voorkwamen, dies te fuy verder te behouden. Maer, wie fal konnen feggcn, dat men defelve niet fomtydsbenoodigt is ? want indien men een Pfalmuit Ekleine tertz fpeelt,falder^r/.z;£,^j, ge- noegfaem voorkomen •, ook worden immers d'Orgels (fon- der eenige tegenfpraek) anders gebruykt, als onder het kerk gefang , dewyl doorgaens d'Organilten verpligc fyn, eens, of tweemael ter weeken, een uyr te fpeelen, fonder gefang, dan is foo een Organifte, altoos verpligc uit Cte fpeelen, (want uit geenander toon kan men fpee- len , fonder eene van de valfche tertzien altemets te ge- bruyken.) En wie fal fo bepaelt willen fyn, om altoos »it eene toon te fpeelen ? want, vryekonften, willen vrye ingenia hebben: ook kan men niemant vafl bepaelen, want dat geene, 't welke volgens de loop der natuurgelykfor- . mig en reedelyk is, daer in heeft elke te doen en te lae- ten, volkoomene vryheiti en indien men abjolnut deon- gelyke ftemminge wil behouden, moet men fich refolve- ren, om altoos uit eene toon te fpeelen. Waer uitj volgt, dat men de meefte, en aengenaemire transpo/itien, bene- vens de befte hedendaegfche Compontften, haere Mufiek- ftukken meede moet verwerpen , dewelke niet aen eene toon, willen gebonden fyn, door dien d'ondervindinge dagelyks leert, dat fe alle toone, gelyk als in eene Cir- kel doorgaen. Men examineere maer eens de Mufiek-ftuk- ken van Monfrs Veracini 3 Vivaldi, Laurenti., Bononcini, Lotti, Hendel en andere meer* en des nootsfynde., fou- de ik 'er wel van defe laefte noch een ftuk konnen aanwy- fen, met fyne eigene hand gefchreeven , uit F kleyne tertz, alwaer de Tertzen F Ab, en At>C, in ontelbaere menigte voorkoomen. Daerik dochhet Clavecimbal van D de t
|
||||||
|
»
|
||||||
|
C*6)
|
|||||
|
cte Hecr Hendel, als ook 't geene dat in de Of era ge«-
bruykt word, felfs gefien en gehoort: nogtans geene ge- fneede klaviere vernomen hebbe , maer wel een gelyke temperatur gehoort, en dus, ftemmendievoorgenoemde beroemde Mannen al ftilfweigende _, myn feggen toe ., to wel met hunne Compofitie, als ook met hare klavieren, welker ik van verfcheydene beroemde Capelmeefters ge- fien j en gehoort hebben. Schoon ik egtcr, geenbyfon- der Traflaet, daer over aentoonen kan, want felfs, in- dien men de temperatur wilde verwerpen , fal men niet cens de 8 toonen a,b, c, d 3 e jf, g3 a , fuyver konnen gebruyken , alvvaer alreeds den Confonant'ten een comma manqueert. De Heer Werkmeifter, geeft fyne gedagten, over de■ fubfemitonia in het volgende., als hy fegt: en of wy noch teveel fuper, en fubfemitonia hadden, nogtans kun- nen wy in eener connexion eenes Mujiek-ftukken in den Syffe- ma noch niet uitkomen} want het word immers altyd eene fuyvere overeenjtemminge, wederom vereyfcht, of wy kon- nen niet wederom tn de felfde toon koomen, waer in wy be- gonnen hebben; en tot befluit fegt hy: i^iltoos fyn de fub- femitonia in Mufica prafiica, en wel by finders in 't klavier onnodig, (om dat hy fe elders op 't Monochordum noch van eenige nuttigheit oordeeld, ) en mogte men fe wel entia negativa noemen t quia nullius acfum formalen in ft habet. Het welke ik ook volkoomen met hem toe ftaej als hebbende dit voorgefegde onderfogt, en in der daet bevonden: dat alle fuper t en fubfemitonia niet voldoende fyn , om de Harmonie te Cirkuleeren, noch minder te binden. Ik foude ook noch fchoone aenmerkingen van eenige Godsgeleerden konnen byvoegen, die fy gemaekt hebben over d'onvolkoomentheit die men in alien din- | gen onfmoet, alwaer fe in }t by fonder ook haere gedag- ten laeten gaen, over defe die fich in het accerdeeren der klavie-
|
|||||
|
C*7)
klaviereti opdoet; maer , dewyl myn voorneemen hier niet is , d'onvolkoomenrheit allegonque te yerhandelen : maer in tegendeel, eenigfints acn te toonen, hoe men die defetl noch iets kan verhelpcn -, dierhalven heb ik defe aenmerkingen weggelaeten , en noch maer in 't kort de gemakkelykfte manier uit Monjr. Neidhardts Temperatur befchreven, om dus een klavier te konnen gelyk ftem- men. Ook heb ik met een Exemp. Z. bygevoegt, daer de nooten die tuflchen elke ftreek ftaen, der order ver- beelden die men volgen moet. De andere, die tuffchen 2 ftrceken ftaen, en altoos tertzen fyn (alwaer pr. on- der ftaet) dienen tot proeven. §. x8. Dit kan gefchieden, door quinten: mits dat men
elke h comma afwaerts laet daelen (of fchweewenj ) de groote Tertzen f opwaerts laet ryfen: en de kleineV^r/1- zen f afwaerts laet daelen, welke fchweewinge men fich kan bekent maeken, door het Monochordium, nochtan* de geeffe die een goed gehoor hebben en fich maer een weynig oefFenen , fullen 't felve wel konnen doen, fon- der eens het Monochordium benoodigt te fyn. Want, fo lang als de c van de laefte quint, nietmet deerfte begon- nereene fuyver off aef mimzzki, is altoos een teeken,dat men de quint en te hoog, of te laeg geftemtheeft, en de- fe laefte c, (die in het Exempel z aen 't einde ftaet) kan men confidereenen als den regter van de ftemminge. Voor t'eerft ftemt men c fo hoog of laeg, als men een inftru- ment begeert te hebben , tot defe c ftemt mende?^ comma afwaerts. (2) Tot defe g ftemt men /£ afwaerts! Ql) Tot defe dftemt men d'ocJaefd fuyver: alfdan ftemc' men a tegens d±- afwaerts. (4) Tegcns a ftemt men e^ afwaerts. (5) Nu leggen fich de regters in 't midden tot e ftemt men d'oftaefe fuyver, alfdan ftemt men b te! gens »4i afwaerts , en hoort met een, pig te^en el af_ D * waerts
|
||||
|
(28 )
|
|||||
|
waerts en b tegeng fopwaerts fchweeft; (6) Tot b ftemt:
men f\ — afwaerts , en hoort af d teegen b \ afwaarts i en/| teegen </fop waerts fchweefc. (7) Tot/ \ ftemt men d'offaeffl fuyver, alfdan ftemt men c I teegen/] h af- waerts , en hoort of a teegen f\ | afwaerts, en c \ teegen a 72 opwaers fchweeft. (8) Tot c\. ftemt men d'ottaef c \. fuyver, alsdan ftemt meng^. teegen c \ ~-2 afwaerts, en hoort of e teegen c 4- % afwaerts , en g 4. teegen e \ op- waerts fchweeft. (9) Teegen g\. ftemt men d\. h afwaerts, en hoort of b teegen g -]• i afwaerts ■, en d\. teegen b f op - waerts fweeft. (10) Teegen d\- ftemt men d'offaef d\. fuyver _, alsdan ftemt men a\. teegen d\. h afwaerts, en hoort of /4- teegen d\. \ afwaerts, en a4.teegen fi\. fop- waerts fweeft. (u) Teegen a\. ftemt menfh afwaerts, en hoort of c 4. teegen a\.\ afwaerts, en /teegen c \. \ op- waerts fchweeft. (12) Teegen/'ftemt men d'offaeff fuy- ver, alsdan ftemt men c teegen f ~ afwaerts j en hoort of ^4. teegen fl afwaerts , en c teegen-^4- f opwaerts fchweeft, alsdanneemt mendefelaefte c teegen de eerfte, alwaer men mede begonnen heeft, en indien defe laefte offaef (_' dewelke in het Exempel Z. met twee handen ge- teekent ) fuyver, is het een teeken , dat men de temr. peratur getroffen heeft: maer indien defe laefte c tehoog is, moetmenwederom van agteren na voor gaen, en foe- ken defout, want dit is een teeken dat men de quinten ntet genoegfaem afwaerts heeft geftemt, en indien defe laefte c te laeg tegen d'eerfte, is een teeken dat meneene of miffchien alle quinten te laeg geftemt heeft -y dit alsdan gevonden hebbende, datde laefte c metd'eerft begonne c een fuyvere offaefuitmiekty ftemt men d'overige Claves teegens de hier geftemde, door octaefen fuyver, en dan fal men door alle toonen konnen fpeelen, of het klavier als in eene drk?/ road gaev, hec welkc niet gefchieien kan
|
|||||
|
C*9)
|
|||||
|
kan op een klavier met Supfemitoonen, of quarttoonen, of
door d'ongelyke ftemminge fonder 'c gehoor tebeledigen. NB. Ik hebbe de Letters die in dit onderwys om een
klavier te ftemmen, niet konnen beteekenendoorde ftree- ken, dewelkeboven eenige Letters waren nodig geweeft, om dat fe den Drukker niet gehad heeft: maer als men het Exempel Z. nae fiet j fal men wel vinden of het ge- ftreeken of ongeftreekeile fyn. Al wat in dit Tractaetje verhandelt is, geef ik nu over
aen het naedenken der Mufiek Liefhebbers: ik foude van al 't geen ik gefegt hebbe nochveele en ftrffifante be- wyfen hebben konnen bybrengen , macr 'k heb 't eens- deels gelaeten, dewyl het maer gefchreeven is, voor de ^Difcipe/s j om haer oeen concept te geeven, in fo verre, van 't felve, by de tranfpofitle , te weeten, noodig was. Men foude my kunnen vragen, hoe komt by de tranfpo- fitie de Mufiek der Ouden te pas? of wild gy daer mede aentoonen dat gy noch iets geleefen hcbt ? Waer op ik antwoorde dat het waer is, want foo ik het niet geleefen hadde, was het my onmogelyk te wetenj Want, gefien of gehoort heb ik ze niet, en by gevolg moet ik my aen Schryvers (dewelke ouder fyn als ik) houden. Maer tot wat einde ikdefeaenmerkinge gemaekt heb, isdaeromi om een T>ijcipel eene lefie te geeven, dat Hy nooit foop d'onfeylbaerheit fynes Meefters fal fteunen: maer altoos tragten , als hy wat goefs hoort of fiet daer van te profi~ teeren, en niet ten eerften verachten* ("fo als veeltydts gefchied) om dat hy 't felve fo niet geleerd heeft: maer onderfoeken, of het gecne dat men hoort of fiet, niet fomtyds beeter is, vooral eer men daer van oordeeltj en dus niet altyd by de oude Liere te blyven. Maer daer komt nog een anderevraeg voor, hoe komen dan de quart toonen, of d'ongelyke ftellinge te pas ? waer op weder- D 3 om
|
|||||
|
( 3°)
|
||||||||
|
om antwoorde: dat fe wcl om haere noodigheit in 't eeheel niet ^
pas komen: want, mdien lemandI defelve hoogft nooL ooriel of d'ongelyke ftemmmge verdedigt, fo kan men eeLeel'we-' gens de iwaengheit mets goets uitvoercn: en ten tweeden kan men verfcheyde terpen ma gebrmken; en foo fal men genootfaekt £n die toonen te myden, waenn fulke terpen mogtengVooSomcn ^ dus was de <r«0^r met nod.g, by geyohjdit TwSSS'ver geefs gefchreeyen ; daerom ben ik genoodfaclt geweeft de vInr" gaende aenmerk.nge over• de f*,« ,JL, als mede ™ dWlX" ftemmmge te maeken. Ik wil hier mede ook niemandmyne?££? ten opdnngen, maer ten minften moet de geene die «S ? g" fpnft tegen defe ftellinge hecft, defelve grfnd^ 'clT»led S* nen konnen bewyfen Nochtans twyfele ik me?, indien men iede nengebruyken wil, dat'er iemand veel (fonder hae ) & Lnnen tegenfpreeken ; altoos kunncn de geene die defc ,Z,\ Ko.nnen haere Orgels willen hebben , haefg e,gefin voS w ™
CUveam-bals moet defelve J^£ fyf ■ want df?LT^ °P ^
meer, als de PJgntn daer op 4 fpeJen" ' He" mf I de'tr wd bekent hoe fchouwelyk de verwerpingen van ou/e 3££fvn maer defe ongerymtheden daer my nod? niemand op fold en heeft' hebbe ik met llilfwagende konnen voorby gaen. Ik wee oolLST dat men met diergdykeaenmerkingen fi/h dikwils mS™Ten f *, vnendenmaekt en byfonder als fich, welke vinden die vaTce^ and! gcvoelcn fyn, dat het in fchriftwifieling gemeenlvk on V fnr^l , i uitdrayt: ^c^n^^r b^£!££$ Zfi^lTln jure Uo^d dit laefte doorgaans het befte 4«^ CandtfuT ke, die aen het eynde van haer wetenfehan fvn rwl' ™?dclul" ne dat ik gefegt lib fal ik met alleTnttae^yn ^ fe fen maer des noots fynde met de ikikken aen te loonen 7" Tot befluit, wenfehc ik de Liefhebbcrs «-„ „ ^
(dat is, datfe ook meander wd^Xn^Tf^l' aengenaeme A**,** onmiddelbaer op volgen. Maer dc eeene H nochtans omwegen mfi*fimimm of ^«^« of in hft S 2° w*, foeken willen; ftelle ik mede volkomcn in haer beheJn' ™ •k fal altoos nae de naefte en gemakkelykftcweg fiScn^ £ defe gedagten blyven tot het J S weian, en by |
||||||||
|
EYNDE.
|
||||||||
|
<\
|
||||||||
|
(30
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dit zyn de EXEMPELS, dewelke
in het Traktaatjen fyn
aangehaelt.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7^8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
piilt^iilill
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
A
C
D E F
G |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
6^7
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*^3
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
illiiiillil^ilil
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3^4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lllii^iliill
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7^8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*c=fc
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
;E*3
|
#
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7.^8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3/^4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
te=*=3fc
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
?^+.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
--------H.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
£=11^=1=1
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oz
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
igiiiiigg^^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"«•*,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
( 3* )
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
H plli^lilillili
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7^3
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3-.4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-^-rST^rt^M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
±i$iii|fig^$E+=:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
.31
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
K ^^^^^gft
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^___ 3->4 .. 7~a
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J—t
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
utt^itai
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MP
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7~6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|^|e||s====|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
N
O |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
s*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|*F. 5. G. *.A. 7.B.8.C.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C. 2.D. 3.E
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
aJL. f i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
( n )
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
--------4-_ wJL------^S------1;
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-m-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1=^^^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
R
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i<-\t
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5'—v«
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ks=$=±
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S
T
V
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
$—$=£:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3£±
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
igillll
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-----------ft-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M^l^^=lf
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
w fpipi^ita^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
7^8
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i'-M
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Y
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
=p
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■■[Aj.Wh
|
|||||||||||
|
( 34)
|
|||||||||||
|
ii pr. pr. ii " pr. pr.
FINIS.
|
|||||||||||