" *^�j�*r\'_r

DE ZENDING ONDER DE HEIDENEN.

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT

EENVOUDIGE ZENDIMSBIJEENK0M8TEN.

Vertaald ouder toelicht en met medewerking

Sedert meer dan twintig jaren is het aan de Ned,
llerv. Tusschenschool te Utrecht in gebruik om aan den
avond van den eersten Maandag van elke maand tol
de kweekelingen en de leerlingen der hoogste klassen
over de Zending te spreken. Uit geschiedt in den regel
in den vorm eener geschiedenis op populaire wijze voor-
gedragen.

Meermalen heeft men het verlangen geuit, dat deze
Voordrachten door den druk algemeen verkrijgbaar
gesteld mochten worden; maar, daar tij bijna altijd uit
bestaande werken genomen waren, ivas dal niet noodig.
Eene vrije vertaling in eenvoudigen trant met de noo-
dige toelichtingen er bij zou voldoende zijn om hierin
hel oogmerk te kunnen bereiken.

Het is mij gelukt iemand te vinden, wien de taak
dier vertaling op mijne aanwijzing der stukken, volko-
men is toevertrouwd; en zoo hoop ik dan, dat door deze
uitgave te gemoet gekomen worde in de bestaande be-
hoefte aan Zendingsvoordrachten voor eenvoudige krin-
gen: scholen, katechisati�n en dergelijke.

Bat deze uitgave hierin moge voorzien en dat ook
daardoor hel Rijk van onzen gezegenden Heer en Hei-
land uitgebreid moge worden is de hartelijke wensch
van den

VERZAMELAAR.
Utrecht 1875.

N°. 1. Frederik Becker.......... pag.

id. 2^e afd........... *

2. Pagandja, de Dajakken priester..... »

» 3. De Leeuwenkoning......... »

» 4. De Tomongong van Poelopetak..... «

» 5. De Schoolmeester van Palinget..... *

* 6. Johannes Java.......... »

* 7. Het Kerkhof van Maratowo...... »

// 8. Baba-In............ »

ii 9. De Bloedgetuigen op Borneo..... u

\'i 10. De Ovambn tocht......... «

\' 11. Hendrik Koster.......... *

h 12. Hendrik Schepmann........ i

ii 13. De Zendelingsvader......... *

« 14. Vijf en twintig jaren te Stellenbosch ... »

k 15. De Tabitha van Stellenbosch...... ,

\' 16. Mattheus Gorth.......... *

» 17. De oude Zilla........... »

&.» 18. Cornelia............ «

LIEF EN LEED IN DE ZENDING. O

Op den 2^en December des jaars 1836 voer een Boegi-
neesch handelsvaartuig den breeden stroom naar Banjer-
massing op. Het was een schoone morgen en de wind
blies vroolijk in de zeilen. De naam van het schip was
B er kat, hetwelk zegen beteekent, en waarlijk, nog
nooit had het z�� aan zijn\' naam beantwoord als juist nu.
Terwijl het daar zoo onder den donkerblauwen, wit be-
wolkten hemel van Borneo, ³) en tusschen de heerlijke
palmen, die den oever van den majestueuzen stroom om-
zoomen, heendreef, zag men op het dek een tooneel,
dat men op dit eiland nog nooit aanschouwd had. Te
midden van een dichten groep van meer dan 60 maleische
en chineesche passagiers en matrozen stonden vier blanke
jongelingen. De ��n speelde op eene harmonika, de tweede
accompagneerde met zijne viool, en alle vier zongen den

1) Ten gebruike bij deze verbalen diene de groote Zendingskaart van
gbtjndeman, uitgegeven bij kbmink en zoon te Utrecht.

2) TJ�t Leiden und Freuden rheinischer Missionare.

3) Zie de Hollander, Land- en Yolk. v. Neerl. Ind. II deel pag. 1 en vv.

146^sten psalm, volgens eene Hoogduitsche berijming, die
men in de Rijnlanden veel hoort zingen, en die aldus aan-
vangt: �Halleluja, God te loven Blijft de vreugde van
mijn ziel!" Zoodra maakten niet de vier zangers eene
kleine pauze of al de omstanders met hunne bruingele
gezichten riepen: �E n a k! B ag o e s! (kostelijk, mooi!)
en dan weer: Leb�, Leb�! (meer, meer). Dan nam de
vioolist zijnen strijkstok weder, en streek er vroolijk op
los, aanheffende: �Wanneer ik Hem maar hebben mag,
en Hij de mijne is" enz. dat was zijn lievelingslied en
hij zelf was een meester in \'t spelen en zingen. En de
vroolijke echo\'s van de kleine Eilanden die in den bree-
den Banjerstroom liggen, herhaalden: �Wanneer ik Hem
maar hebben mag!" Dat hadden zij nog nooit gedaan;
het was voor Borneo de eerste advent toen de �Berkat"
de vier vroolijke zangers op het eiland bracht.

Zij konden op dienzelfden dag Banjermassing niet meer
bereiken en moesten nog ��nen nacht aan boord doorbren-
gen. Toen verging hun echter allen zanglust, en zij kre-
gen er eenen duchtigen voorsmaak van, dat zij in een
land gekomen waren, waar Be�lzebub den baas speelt,
en hun later het zingen en spelen maar al te dikwijls ver-
leerd heeft. Be�lzebub toch is overgezet: Heer der
vliegen en muggen en van allerlei ongedierte,
een heilige spot van het Woord Gods, dat van Be�lze-
bul, de heer en vorst dezer wereld, een Be�lzebub,
d. i. een Schraalhans, een Jan zonderland ge-
maakt heeft. Maar er behoort geloof toe, om, wanneer
u in Borneo, zoodra de avond daalt, duizenden muskie-
ten overvallen en deze u den ganschen nacht steken en
pijnigen, om dan met dien heiligen spot in te stemmen,
om den duivel uit te lachen, en te blijven zingen: �Wan-
neer ik Hem maar hebben mag en hij de mijne is." Ik
verzeker u, dat het onzen vier zangers hard genoeg
viel. Wie was blijder dan zij, toen de zon opging en

al dat gespuis, hetwelk de Berkat overvallen was, weer
opbrak en naar den oever in het struikgewas terugkeerde.
Schielijk namen ook zij hunne kleederen, verlieten het
schip, en voeren naar de stad Banjermassing toe.

Gij wilt weten, wie dat viertal uitmaakten. Het waren
de vier eerste Rijnsche zendelingen op Borneo. E�n van
hen, babnstein, had reeds eenmaal een kort bezoek
aan het eiland gebracht; de drie anderen waren zoo pas
uit Europa gekomen. Den een noem ik u niet; hij heeft
de wereld weder lief gekregen. Die met de harmonika
heette kbusmann en is spoedig daarna ten grave gedaald.
En die met de viool heeft dertien jaren lang op Borneo
gezongen en gespeeld, gezucht en geweend, en is nu ook
heengegaan. Aan zijne nagedachtenis wijden wij deze blad-
zijden.

Beckeb, zoo heette de vierde, vond op Banjermassing
niet veel genoegen. De weinige Europeanen, welke daar
leefden, bekommerden zich uiterst weinig om geestelijke
dingen; de eigenlijke inwoners der stad waren Maleiers,
vleeschelijk gezinde, hooghartige Muzelmannen; de chinee-
sche kolonisten, die in een eigen kampong bij de stad
woonden, waren als overal, handelslui, die naar het Evan-
gelie bitter weinig vraagden. Daarom ging becker maar
spoedig met babnstein op weg om de Dajakkers in Poe-
lopetak te bezoeken. Daar beviel het hem veel beter, en
hij kreeg dit volk reeds bij dit eerste korte bezoek z��
lief, dat hij geneigd was het op gelijken trap te plaatsen
met de Europeesche landlieden, natuurlijk het Christendom
er afgerekend, en dat hij in hun midden dikwijls te moede
was, alsof hij zich aan den haard eener duitsche boeren-
familie bevond. Iemands lust is iemands leven! Dat was
nu eenmaal zoo bij hem. Onuitwischbaar stond het hem
voor den geest, hoe hij, als een knaapje, aan de hand
van zijnen nu zaligen vader naar het veld ging en met
zyne zusjes in het gras speelde; en als hij nu zijn hart

eens wilde ophalen, zette hij zich onder de wonderschoone
boomen van zijn Borneo neder, en droomde dan dat hij
op een heeten zomerdag zat onder een koelen berkeboom
in zijn geliefd Itiescheid in het land van Berg. Bijden
Sultan van Matapoera niet ver van Banjermassing, beviel
het hem niet half zoo goed, als in de ellendige Dajakker-
stulpen, ofschoon de Sultan hem eervol ontving. Desniet-
temin zien wij hem na een vierendeel jaars langs dezelfde
rivier, waarmee hij gekomen was, Borneo weer verlaten.
De zending op Borneo was toen eerst begonnen, en men
wist in Duitschland niet, hoe het met land en volk ge-
steld was, ook had men de zendelingen geenen anderen
lastbrief gegeven, dan dat zij zich onder de Dajakkers
moesten nederzetten. Becker meende dien lastbrief niet
ontrouw te zijn, wanneer hij ook eens de Dajakkers op
de westkust van het groote Eiland ging bekijken; wellicht
was daar nog geschikter grond voor de zending dan op
de zuidkust in Poelopetak. Na eene moeitevolle kustvaart
zette hij bij Pontianak voet aan land, en doorwandelde
den omtrek van Sambas en Pontianak verscheidene dag-
reizen ver in het binnenland. Hij bezocht hier de Chi-
neezen, die in de goudmijnen arbeiden, en ging de hutten
der Dajakkers binnen, die diep in het dichtste gedeelte
van het bosch en in de krommingen van het dal verscho-
len liggen of even als arendsnesten aan de moeilijk te be-
klimmen bergtoppen hangen. Het land, dat hij vond, was
een wonderschoon bergland, en veel beter te bewonen,
dan de moerassen in Poelopetak, maar het Dajakkervolk
lag onder den zwaren druk van de mohamedaansche sul-
tans der kusten, en beckee gaf het plan op, zich onder
hen neder te zetten. Intusschen vond hij onder de Chi-
neezen en Malei�rs te Pontianak veel vriendelijke toena-
dering, en eene kleine school, die hij opende, ging z��
goed vooruit, dat hij zich reeds gereed maakte, om het
Chineesch te leeren en om naar goede maleische schoolboeken

uit te zien. Een paar Amerikaansche zendelingen, die te
Sambas waren, en met wie hij hartelijke vriendschap aan-
knoopte, gaven hem den raad naar Singapoera te gaan;
daar was hunne drukpers juist ledig en zou hem gaarne
de noodige boeken verschaffen. Zij spoorden beckek ook
aan zich op de westkust neder te zetten, omdat zij zel-
ven naar een ander Eiland van de Indische zee dachten
te vertrekken. Vol van deze gedachten verliet hij in Oc-
tober 1837 Borneo, en zeilde naar Singapoera. Maar de
Heer wilde hem nu maar in Poelopetak hebben, en liet
hem zijn voornemen niet gelukken. Hij bezocht ook Ma-
lakka en was reeds v��r Kerstmis van het zelfde jaar we-
der te Batavia, waar hij bovendien nog vernam, dat de
Amerikaansche zendelingen te Sambas zouden blijven, om-
dat zij bij het Nederlandsche gouvernement geen verlof
konden krijgen zich op een ander Eiland te vestigen. Nu
zag beckeb wel van het plan voor de westkust van Bor-
neo af, maar wat verder gebeuren moest, was hem niet
helder. Het eenvoudigste zou geweest zijn, dadelijk naar
Banjermassing weder te keeren, waarheen hij gezonden
was. Maar zoo gaat het; wanneer men naar de verrader-
lijke inspraken van zijn hart luistert, dan is iemand het aller-
eenvoudigste niet duidelijk. Zoo hield hij zich nog een
half jaar in en bij Batavia op, en zocht onder de Malei-
ers en Chineezen, die daar wonen, te arbeiden; tot hij op
het laatst bij zijn eigenwillig werken geene rust meer vond,
en den weg naar Banjer opzocht, waar hij in Augustus
1838 eindelijk weder aankwam.

Wij willen beckeb om die schijnbaar verloren anderhalf
jaar niet hard vallen. De wegen der zendelingen zijn zel-
den regelrecht gebaand, en hun schijnbaar verloren heen-
en we�rtrekken behoort ook tot de school der verootmoedi-
ging en teleurstelling, waarin de Heer zijne dienstknechten
opleidt. Zoo is ook voor beckeb deze tijd niet verloren
geweest. Hij had het Maleisch ferm geleerd, en verklaarde,

dat hij de ervaringen, die hij gemaakt had, niet zou willen
missen voor nog zooveel niet. Een paar onderzoekings-
reizen, welke hij in het binnenland deed, waren dan ook
voldoende, om zijne oude liefde tot de Dajakkers in al
hare kracht weer op te wekken, en zoo maakte hij zich
dan in het voorjaar van 1839 gereed, om naar Poelopetak
te trekken. Tot de noodige uitrusting daartoe, behoorde
volgens zijne besliste overtuiging ook eene huisvrouw.
Hij meende zonder haar onder de Dajakkers niet te recht
te komen. Men had hem in het vaderland verlof gegeven
in Indi� te huwen en omdat hij in Banjer onder de wei-
nige Europeanen geene geschikte �hulpe" vond, ging hij
naar Batavia, om er daar eene te zoeken. Daar vond hij
haar in de oudste dochter van den toenmaligen zendeling
bb�cknee , een Duitscher; maar hij moest. nog een half
jaar geduld hebben, eer alles tot het huwelijk in gereed-
heid was. Het was juist weder op den 2^A<>^a December ,
toen hij met zijne nieuwe levensgezellin den stroom naar
Banjer opvoer. Het was hem toch zonderling te moede,
als hij bedacht, hoe hij nu reeds drie jaren in de heiden-
wereld rondgezworven, en nog altijd maar geen vaste stand-
plaats gevonden had, waar hij den naam van zijn Heiland
voortdurend verkondigen kon. Wel is waar zong hij nog:
�Als ik Hem maar hebben mag, en Hij maar de mijne
is;" maar het klonk niet meer zoo vroolijk, als eertijds.
Het lied was in die drie jaren eenige toonen gezakt.

De nieuwjaarsdag van 1840 vond beckek onder de Da-
jakkers in Poelopetak. Hupperts en de Hallesche zende-
ling berger waren daar reeds een jaar lang. Voorloopig
woonde becker in het huis van huppebts; maar spoedig
verlangde hij naar eigen haard, en ging uit om dien te
zoeken. Poelopetak is in een moeras gelegen, en op zekere
tijden des jaars wordt het heinde en ver onder water gezet.
Slechts hier en daar vindt men eenige plaatsen van kleinen
omvang, als oasen, die van de algemeene overstrooming

vrij blijven. Bevriende Dajakkers hadden onzen zendeling
eene plaats aangewezen, die droog lag, en op zekeren
namiddag liet hij zich in eene prauw daarheen roeien. Aan
de plaats gekomen, sprongen de Dajakkers eerst uit de
prauw en gingen er heen, terwijl beckeb zijne schoenen
en kousen uittrok en de broek zoo hoog mogelijk op-
stroopte , om alzoo, tot aan de knie�n door slijk en water
wadend, en door het lange, scherpe gras voorzichtig zijne
weeke voeten voortzettende, een weg van ongeveer twee
steenworpen af te leggen. Daar stond hij nu op eene
plaats, die niet zooals al het land daaromheen met lang
gras begroeid en met water bedekt was, maar, waar hij
zijne voeten op vasten grond zetten en in de schaduw van
eenige hooge vruchtboomen naar hartelust voortwandelen
kon. Zeer tevreden over zijne vondst wilde beckek zich juist
gereed maken naar de prauw terug te keeren, toen drie
der bruine inlanders verschenen en hem te verstaan gaven,
dat verder op nog eene betere plaats was. Zij hadden
gelijk. Beckek vond een heuvel, die met prachtige vrucht-
boomen beplant was, en aan welks voet een klein stroompje
naar de groote rivier voortkronkelde. Het besluit hier te
bouwen was spoedig genomen; maar het had nog heel wat
voeten in de aarde eer het huis er stond; struikgewas,
doornen en onkruid, mieren en wespen, slangen en schor-
pioenen moesten bestreden en overwonnen worden eer de
plaats vlak was; toen eerst kwam babnstein van Banjer
en hielp het huis bouwen. Geen metselaar bracht een
steen aan, alles was van hout en bladeren samengesteld,
maar toch goed en degelijk gebouwd; het staat nog, tot
op den huidigen dag. De naaste buurman, een geweer-
schot daar vandaan, was de opperpriester van Poelopetak.
Zoo stond dan het nieuwe Sion naast de duivelskapel, en
nu. zou het te bezien staan, wie van beiden het ernstige
spel winnen zou, Christus of belial , becker of paganbja.
De plaats echter heette Palingkau, d. i. riet, nog eer beckeb

haar betrok, en deze liet het bij den ouden naam, want
daarin was voor hem eene prediking. �Ben ik clan nog
een riet, dat door den wind heen en weer bewogen wordt ?"
vroeg hij zich zelven af toen hij de beteekenis van den
naam te weten kwam. �Helaas, maar al te dikwijls" ant-
woordde het ootmoedige hart, en het was goed, dat het
antwoord zoo was.

In de beide eerste jaren ging het beckee op Palingkau
zooals den meesten zendelingen, die onder een wild volk
arbeiden. Hij had in den beginne met het leeren der taal
heel wat te doen, en daar in deze taal nog nooit iets was
gedrukt of geschreven, zoo moest hij haar uit den mond
van een inlander, die Maleisch verstond, met groote moeite
afluisteren. Hij gaf zijn taaimeester daarvoor 5 gulden in
de maand; de Heer zegende zijn vlijt. Het was hem spoedig
mogelijk met zijne Dajakkers te spreken. Deze behandelden
hem eerst met allen eerbied, kwamen des zondags tot hem,
ten getale van 20, 30, ja zelfs 40 en meer, en lieten zich
trouw bepreken, en daar de Heer de geneesmiddelen welke
hij den kranken gaf, zichtbaar zegende, werden zij hem
ook toegenegen. Ook deden zij wel eens of zij reeds veel
ophadden met den Heere jez�s , op hunne manier namelijk.
Zoo kwam er eens een bij beckee en begeerde wat kruit,
zijne schoonmoeder was dien nacht gestorven, en hij wilde
haren dood met een geweerschot aan den Heere jez�s
bekend maken. Dergelijke vroomheid toonde zich echter
weldra een zeepbel te zijn. Hunne dronkenschap en los-
bandigheid en allerlei afgodische gruwelen lieten zij vol-
strekt niet na, en hoe meer beckek daartegen opkwam des
te meer lieten zij ook den ruwen en halstarrigen kant van
hun karakter zien; de boosheid hief het hoofd op, en de
arme knecht Gods begon een zeer geplaagd man te wor-
den, en zuchtte hoe langer hoe harder, als iemand; �die
tegen den stroom oproeit, waarbij hij bijna even snel weer
achteruitdrijft, als\'hij vooruitkomt." Zijne eenige vreugde

was eene kleine school. Met twee knapen begon hij. Het
eerste werk, dat de schoolmeester met zijne beide leer-
lingen deed, was het schoolhuis te bouwen. In drie uren
stond het daar kant en klaar, eene zoogenaamde Para,
vier palen in den grond, en een dak van pisang bladeren
daarop. En de eerste les welke de beide knapen leerden
was het versje: �Jezus Christus aton radja, Jezus
is mijn Heer en Koning," dat leerden zij van buiten, en
het was eene liefelijke muziek in beckees ooren, toen
zij het vlot konden opzeggen. Hij dacht aan den tijd,
wanneer de groote Koning Sions ook Borneo aan zijne
voeten zien zal. Maar ook deze schoolvreugde was becker
in de eerste jaren vrij karig gegund. Het aantal zijner
leerlingen vermeerderde onbeduidend, zoodat eigenlijk de
eenige zichtbare vrucht van zijnen arbeid daarin bestond,
dat hij meer thuis raakte in de taal.

Nu hebben we onzen vriend becker op zijn arbeidsveld
gebracht en gezien, hoe hij begonnen is niet alleen, maar
ook hoe de Heer hem in dien aanvang geleid en bewaard
heeft; we zullen hem nu wat laten rusten en zien, zoo
de Heer wil en wij leven de volgende maand, hoe hij
dien arbeid voortzette.

We hebben bij het begin van zijn zendingswerk

verlaten en hem in gedachten eenige rust gegeven.

Geduldig toezien en stilzitten was echter beckebs aard
niet. Nauwelijks was het hem duidelijk geworden, hoe
zijne arme Dajakkers, in hunne eigene dwaasheden ge-
vangen, door sluwe Chineezen eu arglistige Malei�rs om-
ringd, door naamchristenen tegen de zendelingen opgezet;
kortom, met buitengewone banden der duisternis gebonden
waren, of ook hij nam zijn toevlucht tot buitengewone
middelen, om hen daaruit te bevrijden. Het volk van

Poelopetak stond toen onder een kapitein, die een woeste
heiden was en door zijnen invloed zeer nadeelig op het
volk werkte. Deze kapitein was door den Nederlandschen
resident te Banjer aangesteld, van wien de bewoners van
Poelopetak onderdanen waren. Beckee bewoog den resi-
dent dezen kapitein van zijn post aftezetten en in zijne
plaats een jongman aantestellen, die ��n van beckebs
scholieren was, en zich zeer goed hield, den daarna
welbekenden nikodemus. De resident, welke beckebs
voorslag bereidwillig opvolgde, beval nog bovendien den
nieuwen kapitein met zijne lieden naar Palingkau te trek-
ken, waardoor beckees zendingspost aanmerkelijk won
aan volk en omvang; bovendien werd den Dajakkers ge-
boden , wanneer zij niet aan den rijstbouw waren, zich in
hunne kampongs bij de groote rivier optehouden, en zich
niet hier en ginds verstrooid in het dichte bosch en de
moerassen te verspreiden, waar het den zendelingen slechts
\' met moeite mogelijk was hen te bereiken. Men had ook
sedert eenigen tijd de heidensche drinkpartijen en zweigerij
bijna regelmatig op den Zondag verplaatst, en daardoor
den godsdienst gestoord. De resident beval, dat alle hei-
densche feesten op Zondag verboden waren, en dat men
zich dan zeer stil houden moest. Den stok des drijvers,
welke beckee op deze wijze zijn volk oplegde, zocht hij
door iets anders weder te temperen, en daar het stomp-
zinnige volk nog geen hart had voor den balsem van het
Evangelie, legde hij er zich met alle macht op toe , hun
hulp te brengen in de menigvuldige lichaamskrankheden,
waarmede zij geplaagd waren. Hij liet zich uit het va-
derland groote hoeveelheden van de eenvoudigste genees-
middelen toezenden, en het grenst waarlijk aan het
wonderbare, welke gelukkige kuren hij daarmede verrichtte.
Verder richtte hij zijne opmerkzaamheid op het groote
aantal armen, dat door hunne schulden in lijfeigenschap
was, en die dus slaven der rijken geworden waren. De

meesters kwamen niet ter kerk, en hunnen slaven beletten
zij zulks. Beckee vatte het plan op de slaven vrij te
koopen en rondom zich te verzamelen. Het geld ontbrak
hem echter, en hij wendde zich tot zijn genootschap.
Met roerende welsprekendheid drukte hij reeds in 1842
zijnen Duitschen vrienden deze zaak op het hart. �Ziet
gij," schreef hij toenmaals, �de handen dezer arme, hulp-
behoevende schepselen zijn, ofschoon onwetend , tot u, als
hunne redders uitgestrekt. Grijpt ze aan en verlost die
gevangenen uit hunne ellende. Troost gij de bedroefde
moeders, wier kinderen men aan ververwij derde Dajakkers
of aan Chineezen te Banjar verkoopt, of wier echtgenoot
naar vergelegen streken gevloden is, omdat hij geen einde
zag aan den druk. Droogt gij het oog des vaders, die
bij alle moeite en arbeid noch zich zelven, noch ook zijne
bedrukte huisgenooten, ja zelfs ook niet den zuigeling,
die aan moeders borst ligt, het harde juk der slavernij
ontnemen kan." � Wij zullen later zien welk gevolg zijn
smeeken had. Meer nog dan van al deze middelen ver-
wachtte beckeb eene goede uitkomst van boeken in de
Dajaksche taal. Wel is waar konden nog slechts enke-
len lezen; maar hij zag altijd hoopvol op zijne school,
en, kon hij het eenmaal zoover brengen, dat zijne scho-
lieren te huis hunnen ouders uit Gods Woord voorlazen,
zoo ware hij in dat gedeelte van zijn werk geholpen, dat
des te begeerlijker was, daar hij niet zoo dikwijls huis-
bezoek doen kon, als hij wel wenschte, omdat ieder be-
zoek eene tocht te water noodig maakte, waartoe hij
4 roeiers behoefde. Het meest begeerde hij nu de Evan-
geli�n gedrukt te hebben. Vertaald waren zij reeds, en
zij lagen gereed voor den* druk; maar becker was voor-
zichtig, en waagde nog niet ze het volk in handen te ge-
ven , uit vreeze, dat zijn gebrek aan taalkennis Gods Woord
verdraaien of bederven mocht. Hij vertaalde daarom voor-
loopig zahn\'s Bijbelschc geschiedenis, N. Testament, en toen

hij met het drukken daarvan uit nauwgezetheid ook nog
talmde, zetten de andere broeders, die in Poelopetak ar-
beidden, hem aan, naar Java te reizen en met drukken
aan te vangen. Zoo reisde hij dan daartoe af tegen het
einde van het jaar 1842.

Maar hoe vond hij na een vierendeel jaars zijn Paling
kau weder? Toen hij afreisde was onder het jonge volkje
veel lust voor de school; de oudere bezochten de kerk ten
getale van 80 tot 100 man; tengevolge eener opwekking
had hardeland in zijne afwezigheid den kapitein aan het
hoofd van 15 lieden gedoopt, en nu? � tot op 7 waren
alle schoolkinderen verdwenen; hoogstens 20 menschen in
de kerk, en op nikokem�s na waren alle gedoopten weer
afgevallen. De Resident te Banjer was bij de opwekking
van de doodsbeenderen in Poelopetak niet op zijn gemak
geweest; hij vreesde dat de Dajakkers zich te veel op hun
Christendom zouden laten voorstaan, en hij had er een
domper opgezet, om het te uit te dooven. Dat hadden
de Dajakkers maar al te goed verstaan en volgden nu den
Resident meer na dan hunne zendelingen. Becker was
zeer bedroefd , en ging onder dien druk gebogen. Wellicht
heeft deze krenking den grond gelegd tot de koorts, die
hem later alle jaar bezocht. Eenige malen bracht zij
hem aan den rand des grafs, telkens noodzaakte zij hem
voor 4 tot 8 weken I\'alingkau te verlaten en in Banjer
geneeskundige hulp te gaan zoeken. Deze gedrukte toe-
stand der zending in Poelopetak duurde ongeveer drie
jaren. Al wilde ook de Resident in Banjer de fout weer
goed maken, zoo liet zulk onkruid zich beter zaaien dan
uitroeien, en de vijandige hoofdman van de naburige kam-
pong, die den zendelingen den dood gezworen had, en
de geldgierige Chineezen, die van de teugelloosheid der
arme Dajakkers hun voordeel trokken, bliezen zonder op-
houden het vuur aan. Becker was echter daardoor niet
ontmoedigd. �De handen in den schoot leggen en klagen",

schreef hij in dezen tijd der ellende, �dat helpt waarlijk
niet. De duivel moet aangevallen worden, zoo ergens dan
hier, waar hij nog in eigenlijken zin, onbedekt, als de
sterkgewapende zijn huis bewaart. Hier moet hij met
nadruk in het nauw worden gebracht, en als het van den
��nen kant niet helpt, dan maar van den anderen. Ein-
delijk zal hij toch wijken en het veld moeten ruimen.
En zal bij zulk een krijg den een of den ander al gewond
worden, en zouden er al openingen in onze gelederen
ontstaan, welaan, men spoede zich voorwaarts met olie
en wijn, men geneze de gewonden, men vuile de leegten
weder aan, versterke ook nog, als het noodig is, de rijen,
en beginne den strijd van voren af aan. En moet al
ergens een verlies ontstaan, en wellicht de krijgskans in
gevaar komen: men houde een krijgsraad, men denke op
nieuwe middelen en men zette den oorlog voort onder
alle omstandigheden en voorwaarden, het koste wat het
wille; want hoe smadelijk de nederlaag of terugtocht ook
zij, de prijs der overwinning is des te heerlijker!"

Onder vele bezwaren en moeilijkheden, ondernam hij
omstreeks dezen tijd eenige reizen diep in het binnenland
van het eiland. Hij drong door tot dicht onder de linie,
op sommige plaatsen zelfs verder dan ooit een Europeaan
gekomen was, en predikte aan het woeste volk dien Jezus,
die de Heidenen tot zijne erfenis verkregen heeft. Het
was hem eene bijzondere vreugde diep in het binnenland
in eenige Kampongs zijne boeken te vinden en zelfs knapen,
die daarin lazen, hetgeen zij van zijne scholieren, die uit
Poelopetak waren weggevoerd, geleerd hadden. En op
zijn Palingkau verzamelde hij eene kleine schare vrijge-
kochte slaven om zich heen, die hem wel menig verdriet
maar met ter tijd ook menige vreugde bereidden. En toen
hem de Resident te Banjar het genoegen deed, eene wet
uit te vaardigen, volgens welke de knapen de school be-
zoeken moesten, (schoolplichtigheid) vulde ook deze spoedig

hare ledige plaatsen weder aan; ja, het gelukte hem zelfs
nog twee bijscholen op naburige Kampongs aan te leggen,
in welke hij twee veelbelovende Dajakker-jongelingen als
schoolmeesters aanstelde. Met hardeland, met wien hij
zeer bevriend was, vertaalde hij rustig het N. Testament,
waartoe hij in den laatsten tijd nog wat grieksch geleerd
had. Het was hem daarom bijzonder smartelijk toen deze
broeder Borneo moest verlaten; ook juefernbruch ging
weer weg; de Hallesche zendeling berger, zijn naaste
buurman, dien hij hartelijk liefhad gehad, stierf; de kleine
schare van krijgers in Poelojoetak versmolt weldra weder
tot drie; ten gevolge van aanhoudende droogte brak in het
land de hongersnood uit, becker leed ook met vrouw en
kind daaronder, en tot overmaat van smart kwam er nog
krankheid in zijn huis. �Wie zal mij troosten?" schreef
hij in diepe smart, omstreeks het einde van het jaar 1845,
�troosten in den kommer des levens, troosten in deze wee-
moedige eenzaamheid, over de afwezigheid der broeders en
troosten in dezen donkeren vreeselijken middernacht, waarin
het maar niet licht wil worden voor het arme hart? Heer,
ik hoop op U, � ja, op U hoop ik!" � En dan zult
gij niet beschaamd worden, gij arm hart. Dat verstaat
de Heer uitnemend: om eerst zijne kinderen in de duister-
nis en dan uit de duisternis weder in het licht te voeren,
�als degenen, die droomen."

�Wij zitten hier, even als elias aan de beek Krith,"
zoo schreef vroolijk te midden van hongersnood, dezelfde
hand, die te voren sidderend en bevend van den vreese-
lijken middernacht geschreven had; � �al wat de gezon-
dene raaf brengt, nemen wij dankbaar aan. Zijn het
blanke piasters, dan eten wij een stuk vleesch of visch
bij onze rijst, zijn het echter enkel koperen centen, zoo
snijden wij maar een beschuit of iets dergelijks aan stuk-
ken, en zingen, als het dan toch zoo zijn moet, bij de
waterkruik, als of het wijn geweest ware."

En in den zomer van 1840 juichte beckee : �Nu is eene
lente voor Borneo aangebroken, en dat wel eene lente,
zooals Borneo sedert de schepping der wereld nooit ge-
zien heeft." Hoe was dat? Ten eerste de school. Hij
had daar nu 120 knapen. Waren er in het begin ook
velen gedwongen gekomen, zoo waren zij toch later gaarne
gebleven, en daarbij velen, die de kracht Gods uit zijn
Woord in hun hart bespeurden, zoodat het hun groot-
ste lust was, hunne Bijbelsche geschiedenis te huis voor
te lezen; en de 55 liederen, die zij van buiten kenden,
zongen velen, zoodat beckeb, den ouden zangmeester, het
hart van vreugde opsprong. En dat alles in het Dajaksch.
De kerk kon de toehoorders niet meer bevatten, en moest
ofschoon zij 13 meters lang en �� meter breed was,aan-
merkelijk vergroot worden. Zij werd nu ook tot school
gebruikt, daar de oude Para reeds sedert langen tijd niet
meer voldoen kon. Menigeen wilde zich laten doopen;
maar beckeb was over den doop van het jaar 1842 niet
best te vreden, en ging er daarom niet gemakkelijk toe
over. Twaalf familien vrijgekochte slaven hadden hunne
huizen in een halve maan dicht bij beckebs woning ge-
bouwd, zoodat de muziek van al de kleine kinderen, waar-
mede zij rijkelijk gezegend waren, dikwijls in volle\'koren
naar beckeb over klonk, inzonderheid des avonds, wan-
neer * zij van de rijstvelden terugkeerden, zoodat de zen-
delingsvrouw menigmaal tot haren man zeide: �Het is
hier nu heel wat levendiger dan vroeger." De groote kna-
pen zongen evenwel ook vele schoone, duitsche wijzen, zoo-
dra de avond koel werd, en spoedig daarop ging dan jong
en oud naar de kerk voor het avondgebed. Dan zette
beckeb zich onder hen neder, als een vader onder zijne
kinderen, en ondervroeg groot en klein over de schoone
geschiedenissen, van den eersten adam af tot den Twee-
den toe: en dan bad hij, en zegende hen. Nu brak on-
der het volk te Palingkau ook de kennis van het Woord

Gods door en de worsteling tusschen licht en duisternis
begon zich krachtig te openbaren. Toen werd beckeb de
arbeid te zwaar, en hij verzocht dringend om hulp. Beyer
werd hem toegezonden, die in 1848 Palingkau bereikte.
Hij vond daar eene school met 150 kinderen en verschei-
dene bijscholen; ook andere zendingsposten had BEC KKIt
aan schoolmeesters geholpen uit zijne eigene leerlingen.
Eene kleine gemeente van 16 lidmaten was aanwezig, welke,
ofschoon nog zwak, toch openbaarden, dat de Heilige Geest
zijn werk in hen begonnen had. Toen beckeb de Bijbel-
sche geschiedenis van zahn, O. Testament, gereed had, had
hij ook eene algemeene geschiedenis vervaardigd, en be-
treurde het nu maar, dat de drukpers, welke hem toege-
zonden was, door gebrek aan geld en geschikte werklie-
den niet in werking gebracht kon worden. De overige
Dajaksche boeken werden overal vlijtig gelezen. Daaren-
boven was de nieuwe Resident in Banjer beckeb en
de gansche zending in Poelopetak zeer genegen. Nikode-
mus, de kapitein, eerde hem als zijn geestelijken vader,
en de meesten uit het volk behandelden hunnen palita,
zoo noemden zij hunnen leeraar, met zooveel achting, dat
hij dikwijls van hen aan tafel genoodigd werd, toen beyeb
zijn eerste huisbezoek in zijn gezelschap deed. Kortom
de zending liet zich in het jaar 1848 in Palingkau liefe-
lijk en hoopvol aanzien.

Mozes mocht echter van den Nebo het land der Belofte
slechts van verre zien; toen legde hij zich neder, en stierf.
Te midden van beckees verwachtingen voor zijne lieve
Dajakkers overvielen hem bittere zorgen, de bitterste, die er
voor menige ziel zijn, de broodzorgen namelijk. Het scheen
nu voor elias of de raven wegbleven. De gewone toezen-
dingen van geld voor de Borneosche zending bleven wat
langer uit dan vroeger, en zij leden gebrek. Daarbij
kwamen nog allerlei bedenkelijke geruchten van ontbinding
van het genootschap, enz.; men weet nog wel, welk eene

macht der leugen de satan in dien tijd heeft in het werk
gesteld. Becker wachtte en wachtte van maand tot maand;
hij moest zelfs sommige van zijne vrijgekochte slaven weer
laten vertrekken; en toen in het voorjaar daaraanvolgende
nog geen geld kwam, begaf hij zich op weg, om te Batavia
voor zich en zijn huisgezin hulp te zoeken. Dadelijk werd
hem daar een post met een groot inkomen aangeboden.
Daardoor geraakte hij in geene kleine verzoeking. De Heer
stond hem echter in Zijne genade bij, zoodat hij zijne roe-
ping niet ontrouw werd. Eenige dagen daarna kreeg hij
van het gouvernement eene ruime ondersteuning, waarbij
hem echter dringend verzocht werd naar Borneo terug te
keeren, omdat hij daar �noodzakelijk en nuttig" was. De
Heer had evenwel andere gedachten over zijnen dienstknecht.
Nog eer becker Java verliet, ontving hij eenen brief
van zijn genootschap, die zijne bekommering wegnam,
en zijn hart tegelijkertijd verkwikte en bedroefde, wanneer
hij aan den nood dacht, waarin zijn arm vaderland geweest
was. Hij kon toch niet recht vroolijk meer worden. Te
Tjipannas had de Gouverneur aan den voet van een prach-
tigen vulkaan eene buitenplaats op Europeesche wijze aan-
gelegd. Het klimaat is daar hetzelfde als in Europa. Bec-
kgr wandelde in de tuinen onder bloeiende appelboomen
en luisterde naar het gekweel der zangvogels, de oude
vrienden zijner jeugd. Na dertien jaren at hij voor het
eerst weer aardbeien en braambessen, die hij zoo dikwijls
als knaap in de koele dalen, en langs de zonnige helling
van het bergachtige land gezocht had. Daar viel hem een
oud schoollied in, hetwelk hij dikwijls gezongen had: �Op
Gods wereld is het schoon," maar het zingen wilde niet
uit de borst. Maar: �Ach, vergeefs zoekt men op aarde,
Het zalige oord!" dat begon hij te zingen, en omhoog,
boven zijn hoofd dampte en rookte de vuurspuwende berg
de Ged� uit fijnen vreeselijken krater. In Soerabaja ging
hij nog voor bij de godsdienstoefening, ten huize van zijn

ouden vriend vader emde, en verkwikte zijne ziel in de
bijeenkomsten der Javanen; toen zeilde hij weder naar
Banjermassing, waar hij in Augustus aankwam en met
vrouw en kinderen naar zijn Palingkau terugkeerde, vol
plannen omtrent het drukken van nieuwe boeken voor de
Dajakkers, die hij reeds langen tijd gereed had.

Hij had een innig geliefd kind, het was zijne oudste,
zijn gansche hart hing aan het meisje. Dat werd nog in
diezelfde maand ziek en stierf in de armen zijner vrouw,
terwijl zij met haar naar den geneesheer te Banjer reisde.
Achter zijn huis in den tuin stond een mooie ramboetan-
boom aan den stillen oever van het stroompje van Paling-
kau; in diens schaduw waren reeds twee kleine graf heuvels.
Becker groef er het derde graf bij en legde zijn doch-
tertje liza daarin. Diep neergebogen kondigde hij ons het
sterfgeval aan. Het was zijn laatste brief. Veertien dagen
daarna werd hij van een koliek overvallen. Op den 16^denSeptember predikte hij nog eenmaal en doopte een kind.
Maar \'t viel hem zwaar. Des anderen daags liet hij zich
met vrouw en kinderen bij babnstein te Banjer brengen. De
koorts nam schielijk bij hem de overhand, en toen babn-
stein, den 23»^ten September des morgens, naar de kerk
ging, om te prediken, zeide becker met eene zwakke stem
tot hem: �Lieve broeder, heden zal het met mij gedaan
zijn. Bid ook voor mij in Gods huis!" Toen de kerk uit
was, en de dokter op beckebs vraag, hem zeide, dat er
geene hoop op het behoud van zijn leven meer was, stortte
de stervende broeder zijn gansche hart voor God en men-
schen uit, en bad om genade voor zich, zijne vrouw en
zijne kinderen, die hij allen aan zijn bed had laten roepen.
Toen moest zijn nicodemtjs , de tomongong, het opperhoofd
van Poelopetak, binnenkomen, en hij sprak tot hem eenige
ernstige woorden. Weenende viel de Dajakker achter de
bedstede op zijne knie�n, en bad om vergiffenis voor alles,
waarmede hij zijnen Palita bedroefd had Ook de Dajak-

sche pandelingen, die bij baenstein in huis waren, liet
hij roepen , en sprak tot hen in hunne taal eenige woorden
ten afscheid, verzocht allen om vergiffenis waar en wanneer
hij ook iemand iets misdaan mocht hebben, en liet de
broeders te Poelopetak groeten. Nu wist hij van niets meer
dan van Christus bloed en gerechtigheid , en nadat hij des
middags nog het Heilig Avondmaal genoten had, zeide hij:
�Kust nu een weinig, want het zal met mij nog wel tot
middernacht duren." Maar spoedig daarop liet hij barn-
stein weder roepen. �Hoe gaat het u, lieve broeder?"
zeide deze. Ach, het is mij alles duister voor de oogen ;
lees mij toch het lied voor: ��Mijne Rots heeft overwon-
nen!"" Barnstein deed het; becker viel hem somtijds
in de reden, en bad tusschenbeiden met luider stemme.
Nog om 3 uur bad hij om een zalig uiteinde; toen wor-
stelde hij zes benauwde uren met den dood, tot hij des
avonds ten 9 ure tot de eeuwige ruste inging.

Des anderen daags werd becker op het kerkhof van
Banjermassing begraven. Daar slaapt nu het viertal dicht
bij elkaar. Himmelman, berger, krusmann, die op de
harmonika speelde, en de vroolijke zanger van: �Als ik
Hem maar hebben mag, Als Hij maar de mijne is!" God
schenke hun allen eene zoete rust, en op den jongsten
dag eene vroolijke opstanding door jezus Christus!

PAGANDJA, DE DAJAKKENPRIESTER.

Geheel aan het eind van het Dajaksche dorp Paling-
kau ligt een mooi stukje land, dat altijd droog blijft, al
wordt ook de geheele omtrek in den regentijd onder wa-
ter gezet. Later hebben de zendelingen daar gebouwd en
het alleszins bewoonbaar gemaakt, maar voor 30 jaren

was die plaats met uitzondering van ��n huis onbewoond.
Men zag, dat daar vroeger eens menschen gehuisd hadden,
want de oevers van het stroompje van Palingkau, waar-
aan de plaats ligt, waren door eene menigte, veelsoortige
vruchtboomen bezet, welke blijkbaar door vlijtige handen
daar geplant waren. Maar nu stonden zij eenzaam daar;
geen mensen verzorgde hen; de Dajakkers van het dorp
passeerden de plaats alleen dan, wanneer zij met hunne
kleine booten den vloed opvoeren naar hunne rijstvelden.
Door het schoone bosch echter, dat de vruchtboomen
vormden, zouden zij voor geen geld ter wereld gegaan zijn,
zelfs bij klaar lichten dag niet. Waarom die plaats zoo
verlaten was, kan ik niet zeggen. Maar dat komt bij de
Dajakkers dikwijls voor. Wanneer het hun op eene plaats
niet pluis schijnt te wezen, zoo trekken zij dadelijk weg,
al zou het de prachtigste plaats geweest zijn, want zij heb-
ben groot ontzag voor alle schimmen van geesten en dui-
velen, die in de bosschen en boomen van hunne moeras-
sen rondspoken, zoo als zij zeggen. Zoo heeft zich waar-
schijnlijk ook de Kambee, een van die Dajaksche spo-
ken, aan den oever van den Palingkau laten zien, en
zou daarom de plaats verlaten zijn.

In het eenige huisje, dat daar stond, woonde pagandja
met zijne familie. Hij was de hoogepriester van geheel
Poelopetak. Men zag tempel noch altaar, waaraan hij
dienst deed, want de Dajakkers hebben volstrekt geene
tempels of altaren. Zij hebben hunne afgoden, en wan-
neer zij willen offeren of bidden, zoo doet dit de huisva-
der zelf, of hij laat den priester komen, dien hij daar-
voor een stuk geld in de hand stopt. Pagandja had eene
goede klandizie, want hij verstond zijn werk goed. Hij voer
den grooten stroom op en af. In de dorpen had hij in het
eene huis een Mopas pali, waarbij hij het huis moest
reinigen, omdat een lijk of eene slang daarin geweest was.
In een ander was het Blagoe ontong, waar hij om

geluk bad,ofBlagoe tahaseng, waar hij rle afgoden
om een lang leven smeekeu moest. In een derde was een
Hirek, een offer voor een kranke te brengen en zooals
die Dajaksche afgoderijen al meer heeten. Het langste
bleef hij echter uit, wanneer ergens een Tiwa of lijkfeest
was. Dan werd zijne tegenwoordigheid 7 dagen en 7 nach-
ten vereischt, en kreeg hij voor zijne moeite van 30 tot
40 gulden. Het andere werk bracht gewoonlijk slechts ��n
gulden op.

Men zou denken, dat pagandja op die manier eon rijk
man geworden was, want hij was reeds een oude grijsaard
en had menig offerzwijn gekeeld. Maar hij was en bleef
een arme sukkel, zoo als er onder de vrije lieden wijd
en zijd geen tweede was. Hij kon er met zijn huisgezin
maar niet boven op komen. Verscheidene leden daarvan
waren in de hoogste mate verkwistend en hij had altijd
zooveel schulden als haren op zijn hoofd. Als men hem
naar de oorzaak daarvan vroeg, zoo zeide hij, dat hij de
zondebok van geheel Poelopetak was; alle ellende, waar-
van hij anderen bevrijdde, kreeg hij zelf op het hoofd.
Andere lieden echter meenden, dat het niet anders dan
de gewone loop der dingen was, want pagandja was een
eerste dronkaard, die men zelden nuchteren zag. Ofschoon
nu de Dajakkers blinde heidenen zijn, zoo kunnen zij toch
nog wel zooveel zien, dat zij van zulke lieden zeggen:
�Kalawa doe ma, kalawa nihan," d. i. �In over-
vloed komt het, in overvloed gaat het." Zoo leicle dan
de oude een ellendig leven, waartoe nog de groote angst
en vreeze voor de booze geesten kwam, die op de plaats
omzwierven en aan wier bestaan hij stijf en sterk geloofde.
Zoo stond hij eens op helder lichten dag te Palingkau on
wilde een paar visschen vangen. Waarschijnlijk was zijne
beurs weer leeg en niemand wilde hem meer borgen. De
zendeling woonde reeds sedert een paar jaren op die plaats.
Toen sloop een Chineesche knaap, die bij den zendeling

woonde en een kleine grappenmaker was, zachtjes in de
nabijheid van den oude, en schudde aan een dunnen boom.
Pagandja sprong op, en keek naar alle zijden rond. Hij
bleef toch nog aan het visschen. Ketgang schudde nog
eens en liet te gelijk een dof geluid hooren. Toen sprong
de oude in aller ijl uit het water, liet zijn net in den steek
en vertelde nu te huis het ontzettende geval. Nog dien
zelfden dag was het geheele dorp er vol van, dat pagandja
den Kambee gehoord had. Intusschen was alle ellende
voorbij, als hij voor een feest werd gevraagd. Dan vergat
hij alle zorgen bij het drinkglas, en wanneer hij na da-
gen en nachten gebrast te hebben, dronken en uitgelaten
op den grooten stroom kwam aanroeien, dan stonden
vrouw en kinderen en de schuldeischers daai-bij op den-
oever voor zijn huis, en klopten hem op de volle beurs.
Het antwoord, dat hij hen dan regelmatig gaf, was: �Ja-
koe, pagandja, aton tempo batang danoen,
jakoe mahaga salepa lewo�," d. i. Ik pagandja,
ben de heer van de groote rivier, ik onderhoud het gan-
sche land.

Op den 25^8ten Maart 1840 kreeg de priester een merk-
waardig bezoek. Zendeling becker zocht op dien dag eene
geschikte plaats aan de groote rivier waarop hij bouwen
kon. De Dajakkers in Apoei hadden hem gezegd, dat bo-
ven Palingkau eene goede hooggelegen plaats was. Hij
had zich reeds met twee zijner geleiders, door het moeras
wadende, tot eene drooge plaats doorgeworsteld, en deze
tot zijne nederzetting uitgekozen, toen 3 mannen van Pa-
lingkau tot hem kwamen, en hem opmerkzaam maakten
op de plaats van pagandja, die was nog veel beter. Ik
geloof niet, dat die mannen het slecht met hem voorhad-
den, en den zendeling wellicht aan den Kambee wilden
overleveren, want samba, beckees huisvriend, was daarbij ;
die zal wel van oordeel geweest zijn, dat de zendeling
het met den Kambee wel in orde zou krijgen. Becker be-

gaf er zich heen, vond het er voortreffelijk en na 12 dagen
stond hij reeds met enkele Dajakkers op den kleinen heuvel,
en maakte eene plek voor het bouwen gereed. Kambee liet
zich zien noch hooren. Maar groote mieren en eene menigte
panjingets (wespen) schenen hem het recht op die plek te
willen betwisten, want zij brachten het door hunnen man-
haftigen tegenstand, hunne scherpe beten en steken op
de bloote lichamen der Dajakkers werkelijk z�� ver, dat
deze voor eenige oogenblikken de vlucht namen. Toch
bleef de zegepraal aan beckers kant, want wat bijl en
spies niet konden uitwerken, dat bracht het vuur tot stand.
Ook eene tamelijk groote slang liet zich zien; maar zij
kroop langzaam weg. Wat de �oude slang" wel gezegd
zal hebben, weet ik niet; haar priester, de oude pagandja,
scheen toch bij den nieuwen buurman, die zijn huis spoe-
dig gereed had, best op zijn gemak. En \'t kan wel zijn, en
het geringe gevolg van de toenmalige zending heeft het
bijna bevestigd, dat heer en knecht zeker van hunne zaak
waren. Pagandja kwam becker op het vriendelijkst be-
groeten. Becker vond in hem een goedhartigen, en open-
hartigen oude, die wel verstand had, en met wien men wel
spreken kon. De oude kwam in de godsdienstoefening en
hoorde opmerkzaam toe; in het begin deed het hem zelfs
leed, als hij eene bijeenkomst verzuimen moest; want toen
op zekeren avond de Dajakkers uit de godsdienstoefening
naar huis gingen, hoorde becker pagandja , die juist wag-
gelend zijn huis binnen ging, zeggen: �Dag en nacht ben
ik dronken, maar morgen bezoek ik den toean (Heer,
d. w. z. becker). Hij kwam, en beckeb liet zich door
hem vertellen van zijn Tempo Tellon, hunnen oppersten
afgod, die hun voorspraak en middelaar bij God is , en
aan wien zij, in geval van overlijden, de zielen aanbevelen,
opdat hij ze op eene goede plaats brengen zal. Becker
vertelde hem daarna van onzen Middelaar, dat die beter
was dan de hunne. Pagandja mompelde zoo iets en ging

weg. Spoedig daarop was het Kerstfeest Slechts weinige
Dajakkers waren in de vergadering gekomen, slechts 12
mannen en verscheidene kinderen; pa�andja was er ook
hij. Het was het eerste Kerstfeest op Palingkau, en
becker verkondigde hun de blijde en onuitsprekelijk troost-
rijke boodschap van de menschwording van Gods Zoon.
Op eenmaal valt de oude priester hem in de rede, en ver-
klaart, dat hij dat niet kon aannemen, dat jez�s chkistus
uit eene maagd en niet uit eene vrouw geboren was. Maar
toen becker hem aan het verstand bracht, dat Adam de
eerste mensch niet alleen geen menschelijken vader, maar
ook geene menschelijke moeder had gehad, zoo gaf de
oude gaarne gewonnen, dat jezus even zoo\'goed alleen
eene- moeder had kunnen hebben, en dat dit werkelijk het
geval geweest was, bewees becker hem uit Lukas 1: 35.
Toen pagandja uit het boek hoorde lezen, was hij er ge-
heel mede verzoend; want de Dajakkers hebben grooten
eerbied voor boeken. Daarna zocht becker zijne kleine
vergadering v��r alle dingen de noodzakelijkheid van zulk
een Heiland op het hart te drukken, van zulk een Heiland,
die, ofschoon Hij onze natuur heeft aangenomen, toch
zonder zonden was, en die juist daarom een borg voor
onze schuld kon zijn en ons weder met God verzoenen,
daar wij door de zonde zijne vijanden geworden waren.
Dit laatste van de zonden en den borg beviel pagandja
bijzonder goed, en hij ging vroolijk naar huis. Maar den
volgenden avond kwam hij weder stomdronken van een
feest thuis. Becker hoorde hem reeds in de verte zingen,
en toen hij het zendingshuis voorbij voer, zong hij uit volle
borst: �o, toean Palita, o toean Melaikat! aili
memblait akoe" d. i. �o, heer leeraar, o, heer Engel,
wees niet boos op mij." Op den volgenden dag was hij
weder in de godsdienstoefening, en toen beckeu nu onder
vier oogen tot hem zeidc: �Hoe? gisteren reeds weder
dronken!" antwoordde hij, terwijl hij glimlachend met het

hoofd schudde: �Beboesan" cl. i. dronken. Hij vond daar
niets ergs in, en zeide als naar gewoonte: �Amon jakoe
beboesan, jakoe mangat betiro, d. i. wanneer ik
dronken ben, slaap ik zeer aangenaam.

Hoezeer pagandja ook zijn best deed met de zendelin-
gen in vrede te leven, en daarbij zijn zondig leven voort
te zetten, zoo was het toch voor de boden des levenden
Gods onmogelijk, hem daarin te laten begaan. Hij moest
eens ferm aangegrepen worden. Hem werd niets geschon-
ken, maar het gelukte zelden den ouden man uit zijne
onverschilligheid te brengen. Zoo was er eenige maanden
daarna een groot lijkfeest in het land Kahaian, eene dag-
reis van Poelopetak. Mantiranoem gohong wilde de ziel
van een zijner bloedverwanten, die reeds sedert eenige
jaren deze wereld verliet, van de aarde naar den hemel
laten overvoeren. Daarbij mocht pagandja niet ontbreken.
Niemand verstond dat zoo goed als hij, en bovendien was
hij zelf van Kahaijan geboortig. Hij werd alzoo op het
feest verzocht. Dit Tiwa zou groot zijn. Vijf buffels en
daarbij vele zwijnen en hoenders waren bestemd om ge-
slacht te worden. Wel honderd ponden rijst stonden gereed
en zes groote vaten met toeak en arak. Toeak is palmwijn
vermengd met rijstaftreksel en zeer bedwelmend. Van alle
zijden stroomden de Dajakkers samen, en de breede rivier
van Gohong wemelde van vaartuigen, die hunne roodbonte
doeken vroolijk in den wind lieten waaien. Men bereidde
zich voor, om ten minste zeven dagen in zwelgerij en be-
dwelming te leven. Nog eer het feest begon zocht de zen-
deling op Gohong den priester op, en spoedig waren zij
in gesprek over den afgod Tempo Tellon.

�Alle Dajakkers vereeren den Tellon," zeide pagandja,
�zoowel hier als in Poelopetak, en hij is het, die de zielen
der afgestorvenen tot God brengt." � Zendeling. �Van
Avaar hebt gij dit bericht?" � pagandja: �Onze voorouders
hebben ons dit gezegd." � Z. �Wie is ouder God of uwe

voorvaders?" � P. �God." � Z. �Deze God heeft ons zijn
woord gegeven, en in dat woord staat niets van Tellon." �
P. �Gij zijt blanken, en uwe gebruiken zijn anders; de
gebruiken der Chineezen zijn ook anders; de gebruiken der
Malei�rs zijn anders; en onze gebruiken zijn ook anders." �
Z. �Er is echter maar ��n God, ��n Middelaar, ��n Heilige
Geest, ��n weg naar den hemel, en het Woord Gods staat
boven alle meeningen der volken. God, de eenige God, vor-
dert van ons en ook van u, Dajakkers, dat gij en wij Hem
boven alles eeren en prijzen. Wanneer gij in het huis van
den Resident te Banjer komt, en gij wilt een stoel of pi-
laar de eer bewijzen, welke gij hem schuldig zijt, zou hij
niet over u toornen? En de resident is toch maar een
mensch; hoeveel meer toornt dan de groote God, wanneer
gij een wezen, dat eigenlijk niet bestaat, of een schepsel
goddelijke eer bewijst? Dat gij den vogel Autang vereert
en hem te eten brengt strijdt tegen Gods Woord, want wij
moeten niemand goddelijke eer bewijzen, dan alleen God
en zijnen zoon jezus cheistus." P. �Vogel Autang be-
schermt ons als wij reizen en maakt, dat wij rijk worden."
Z. Juist omgekeerd, gij kunt Autang helpen en hij zal
zich verblijden als gij hem rijst of iets anders brengt, maar
hij kan u niet helpen. God alleen kan u helpen; zijn lieve
Zoon leed en stierf voor u, en het is zijn welbehagen ons
arme menschen te helpen." Toen vroeg een van de om-
standers zeer bescheiden: �Heeft God dan eene vrouw?"
Z. �Neen, maar Hij heeft zijnen Zoon van den hemel ge-
zonden en die is mensch geworden, heeft ons vleesch en
bloed aangenomen en is voor ons aan het kruis gestorven,
om ons van zonde, dood, duivel en hel te verlossen." �
Toen vroeg een ander: �Heeft God ook voeten?" Z. God
is een Geest, en die Hem aanbidden moeten Hem in geest
en waarheid aanbidden. Begint slechts tot dezen levenden
God te bidden en gij zult ondervinden, dat Hij leeft." �
P. Ik bid iederen avond tot God, en ook iederen morgen."

Z. Gij dient twee heeren en dat gaat niet goed. God wil
ons hart maar alleen hebben. Gij zijt niet alleen zelf ver-
leid ; maar verleidt ook nog andere lieden tot uw schan-
delijk bijgeloof." P. �De Dajakkers roepen mij en dan
moet ik komen." Z. Wij zijn ook gekomen om u en alle
Dajakkers te roepen; wij zijn heel uit de verte tot u ge-
komen , om u het eeuwige leven in jezus Christus te ver-
kondigen , en toch zijt gij Dajakkers tot nu toe zeer traag
om te leeren en om te gelooven. Doet toch uwe oogen
open en ziet vanwaar het komt, dat u de boodschap des
eeuwigen levens gebracht wordt. Voor eenige jaren leef-
det gij nog in de grootste onwetendheid; nu is de dag
des heils voor u aangebroken." Allen zwegen stil, ook de
priester, en gingen ernstig naar huis. Spoedig echter kwam
pagandje weder. �Waarom zijt gij hier heen gekomen,
pagandja?" P. Om de ziel van dezen mijnen vriend den
hemel binnen te voeren." Z. �Kunt gij dat?" P. �Ja."
Z. �Waar is die ziel nu?" P. �In de aarde en ik ben
gekomen om haar in den hemel te brengen." Z. �Er is
maar ��n Heiland en Hij alleen is in staat ons in den
hemel te brengen, als wij in Hem gelooven; en dat zijn
mijne woorden niet; maar alzoo staat er geschreven in het
Woord Gods, dat zeker is." Pagandja zweeg. De zende-
ling wendde zich tot de omstanders, en zeide: �Alzoo kunt
gij, rijken, alleen in den hemel komen, want gij zijt in
staat buffels te koopen en die te offeren, opdat uwe zielen
verlost worden; maar hoe gaat het dan met de zielen der
arme slaven, welke geene buffels kunnen koopen?" De
Dajakkers zwegen, maar pagandja had zijn antwoord bij
de hand: �De Heer, de beschermer der slaven, neemt
hunne zielen tot zich in den hemel, als zij sterven." Z. �Wan-
neer nu de slaaf braaf is en kan geen buffel slachten, en
de heer is goddeloos, is een dronkaard, een hoereerder,
een echtbreker, wie van de twee komt dan in den hemel ?"
Geen antwoord. �Ik zal het u zeggen," ging de zendeling

voort: �de heer gaat verloren eu de slaaf, al brengt hij
geen enkelen buffel ten offer, wordt zalig. Het Woord
Gods zegt ons, dat meer arme lieden in het rijk Gods
zullen ingaan dan rijken, en de rijkdom is voor de meeste
menschen niets dan een strik, waarmede do satan hen
naar het eeuwige verderf trekt." De Dajakkers gingen zwij-
gend heen.

Maar pagandja liet zich niet van zijn stuk brengen. Den
volgenden dag begon het Tiwa bij Mantiranoem. De priester
legde in tegenwoordigheid der Dajakkers het geraamte van
den afgestorvenen in een houten doodkist, en zette zich
daar naast. Zijn gezicht was met een masker bedekt. Aan
zijne zijde stond een vat met heilige rijst; daarin greep hij
zonder ophouden met de rechterhand, en strooide in 7
worpen de rijst om zich henen, om Tempo Tellon gunstig
te stemmen. Onder het strooien hief hij zijne mooiste zan-
gen aan over het hemelsche Paradijs, waarin hij de ziel
wilde geleiden. Hier zijn ze:

�Nu ten eerste! Tempo Tellon weefde zijne matten zoo-
lang tot hij het niet mooier kon!"

�Dit nog! Hij weefde eene afbeelding van de gedaante
des lands. Hij maakte eene deur (of paal), boven op de
deur stond een menschenhoofd."

�Dit nog! Hij maakte nu alle voorwerpen, die in den
gevel van een huis zijn; alles maakte hij nauwkeurig na!"

�Dit nog! Een eiland van sawangboomen aan den wa-
terkant van die deur, want het land was overal schoon,
en zijn naam was: het Stroomgebied Djajalan."

�Verder! Er ontstond aan de rivierzijde van de deur
een pinangboom; onder den pinangboom plantte hij Siri;
ook een garingstam met bladeren gelijk timpoeng, met
vruchten gelijk agaatsteenen, met bloemen van goud."

�Verder! Tot verlichting van het land een binoeaug-
stam met bladeren als de maan, met jonge spruiten gelijk
de oogen des daags. Dat is de verlichting van dat land,

des daags even als des nachts, des nachts even als des
daags."

�Verder! Het Voorhuis van Tempo Tellon, zijn naam
is balai blanka, zijn dwarsbalken zijn snijwerk van naga,
zijn dak is hemelshout; zijn voorgevel is de vogel Fingang,
zijne zijwanden zijn de maneschijn, de nok van zijn dak is
de vogel Autang."

�Nu dit ook nog! In dit land zijn zeven broeders. De
eerste heet Tempo Tellon, de andere Wahoen Tingang, de
derde Sahoenoeng, de vierde Radscha-doehoeng-boelan, de
vijfde Boedjaug beronding, de zesde Panjoeleilangka en de
zevende Taboekan soeling."

�Nu ook dit nog! Een werd koning, Tempo Tellon, die
was zeer dapper en koen, want hij had vele betooverde
krokodiltanden."

�Nu ook dit nog! Een werd opperhoofd en scheids-
rechter der menschen in dit oord. Hij heet Radscha doe-
hoeng boela."

�Verder! Wanneer menschen strijden is het Tempo Tel-
lon, die verschijnt."

�Verder! Er zijn zeven zusters. Zij heeten: Tempoe
heridan, de eerste; Sarin boenge, de tweede; de derde heet
Bawie toeroen boelan; de vierde Boenger lameang, de vijfde
Tarahimok Takana, de zesde Bani nahandarang boca, en
de zevende Banimaharoen boelan."

�Verder ook dit nog! E�ne werd koningin, Tempoe
heridan, die was zeer dapper en koen; want zij had veel
betooverd reukwerk."

�Verder ook dit nog! Eene werd richteres der rechtsgedin-
gen van de inwoners der plaats, namelijk Sarin boenge."

Verder ook dit nog! In dat land is ook een landschap
het riviergebied van Barirai en dat is de verblijfplaats
van Tempo Kanarean.

Verder ook dit nog! Zijn broeder Radscha ngalang, de
andere Talingtin boelan, de derde Sara kampong doedoeng,

de vierde Palendong live, de vijfde Miring salvengkau, en
de zesde Parakahan Tingang, alzoo ook zeven broeders!"

�Nu ook dit nog! Een werd koning, welke dapper was,
en alles drufde wagen, namelijk Tempo Kanarean, welke
den strijdenden verschijnt."

�Nu ook dit nog! Een richt de mannen in die land-
streek, welke zeer wijs was, namelijk Radscha ngalang."

�Nu ook dit nog! Een huis was er in dat land; dat
heette het witte huis; zijne dwarsbalken uit snijwerk van
naga, zijn dak hemelshout, zijn gevel de vogel Fingang,
zijne zijwanden maneschijn, de nok van zijn dak de vo-
gel Antang."

�Nu ook dit nog! Eene deur in den gevel van het huis,
en menschenhoofd daarboven, en Sawangbosch dicht bij
den oever."

En zoo zong pagandja maar altijd voort en altijd voort,
drie dagen lang en drie nachten daarbij. Op den eersten
dag was de hemel reeds eene span breed open; op den
tweeden was hij het eerst geheel. Pagandja geleidde de
ziel in eene ijzeren boot dicht langs het helsche vuur voor-
bij ; kwam door al de slagboomen, die Koekang, de booze
geest, onderweg had neergelegd om de ziel voor de hel te
vangen, en gaf eindelijk de geredde ziel gelukkig aan de
knechten van Tellon over, en haar den geopenden hemel
binnen te leiden. Daarbij kwam hij dag noch nacht uit
zijne bedwelming, en rondom hem heen werd gezwolgen,
en getierd en eene schandelijkheid bedreven, die niet te
noemen is, � en onder dit alles door klonken dag en
nacht de gezangen van pagandja en van de Bliangs ^l).

Toen het feest voorbij was, predikte op den volgenden
zondag de zendeling, en in zijne prediking vroeg hij aan de
Dajakkers: �Wie is alleen in staat ons eeuwige barmhar-
tigheid te bewijzen?" Pagandja riep: �de duivel!" Daar-

1) Eene soort van priesteressen. Slechte vrouwspersonen.

voor werd hij terdege terechtgewezen, en werden de arme
bedrogene zielen voor dezen valschen profeet gewaarschuwd.
Rood van gramschap zat de priester daar neder, maar nog
hij noch de Dajakkers zeiden een enkel woord.

Toen hij te huis kwam was hij weder de goedhartige,
vriendelijke oude man, en ging met becker om, of er
niets gebeurd was. Een van zijne zonen moest vlijtig de
school bezoeken, en hij zelf, wanneer hij maar te huis of
in de buurt was, bozocht iederen zondag de kerk. Er
waren er maar weinig in Palingkau, die becker zoo vriende-
lijk behandelden als hij. En toch moest hij het aanzien, hoe
aan zijn handwerk door den arbeid der zendelingen afbreuk
werd gedaan; hoe zij hem overal tegenstonden; hoe de
jongelieden, die in de school wijs geworden waren, hem
over zijne afgodische dwaasheden uitlachten, � dat alles
bracht hem volstrekt niet in de war, op zijn allerhoogst
zeide hij soms tot zulk een knaap: �Gij zijt een O rang
gila (gek) met uw boek!" Dat was alles. Maar daar-
mede kwam becker geen stap met hem vooruit. Hij dronk,
en offerde, en tooverde maar voort, en tegen alle verma-
ningen, ging hij voort met zijne onomstootbare goedhartig-
heid, domheid en onverschilligheid. Zoo klaagde hij eens
erg zijn nood aan becker , dat zijn schoonzoon reeds se-
dert 10 jaren in gevaar verkeerde van door een krokedil
te worden verslonden, die eiken nacht rondom het huis
kroop, en soms zelfs aan den muur krabde, om zijne buit
machtig te worden; maar voegde hij er bij �zien kan men
het dier niet." Daar becker wist, dat alles zuiver bijge-
loof bij hem was, zoo zocht hij hem dit denkbeeld uit het
hoofd te praten, en verklaarde hem, dat hij in zijn huis
zich volstrekt niet bang maakte voor den krokodil, en dat
hij wel lust zou hebben, hem dood te schieten, als hij
zich eens liet zien, zoo zeide de oude: �Jo, ikau dja-
ton oesa mikee, karna ikau kiken talo handiai,"
d. i. �Gij behoeft ook niet bang te zijn; want allen zijn

bang voor u." En daarmede waren alle redeneeringen
uit, en bleef hij bij zijn denkbeeld. Eene andere keer
bezocht becker hem. Hij had den ganschen nacht geen
oog geloken, omdat zijn oude buurman voor zijne kranke
schoondochter aan het offeren geweest was, en daarbij
een vreeselijk spektakel had gemaakt. Toen becker hem
daarover onderhield, antwoordde hij, dat de Dajakkers
geene andere geneesmiddelen kenden; door het offeren van
eene kip moesten zij den boozen geest, die de kranke ziek
maakte, verzoenen, en maken dat die haar van\'t lijf bleef;
nu was zijne schoondochter heden ook wel beter dan gis-
teren. Becker zeide hem daarop dat alleen God over ge-
zondheid en ziekte te gebieden heeft, dat hij echter, wat
hemzelven betrof, in geval hij werkelijk alleen door aan
een boozen geest te offeren hulp verkrijgen kon,
hij dan liever al de dagen van zijn kortstondig leven,
krank wilde zijn, dan diens wil te doen, en daarvoor een-
maal eeuwige hellepijn tot loon te krijgen; want wie den
duivel dient, is des duivels knecht en bijgevolg een vijand
van God, en wat de vijanden van God te wachten hebben,
dat wist hij wel. �Kilen gawi" was het onverschillige
antwoord van den ouden grijsaard, dat wil zeggen: �wat
helpt het?" � Het hielp wezenlijk alles niets. Zelfs met
spotternij greep \'becker hem aan. Zoo kwam hij op ze-
keren avond laat weer dronken uit het dorp terug. Hij
moest beckers huis voorbij. Daar hij reeds in de verte
door met zich zelven overluid te spreken, zijne aankomst
berichtte, zoo vloog beckers hond hem te gemoet, haalde
hem aan de eerste brug af, en volgde hem toen luid blaf-
fend op den voet. Bij herhaling riep de oude den hond
toe: �Kilen, ikau djaton kasene pagandja?"
d. i. hoe, kent gij dan pagandja niet? De hond hield
echter niet op, en volgde den scheldenden priester tot
over de laatste brug en tot dicht bij zijn huis, waar deze
nadat hij den hond nog eene menigte komplimenten ge-

maakt had, al waggelend met groote moeite zijne trap
opsukkelde en binnen\'shuis verdween. Daar pagandja altijd
in deze bedwelming is, wanneer hij de zielen naar den
hemel geleidt, zoo vroeg beckeb hem daarop, hoe hij toch
de onzichtbare zielen geleidde, daar hij zijn eigen zicht-
baar lijf niet eens in evenwicht kon houden. Zijn antwoord
was: �Djaton wemen" enz. �Dat heeft niets te beduiden;
want ik vaar met een ijzeren schip; al geraakte ik daar-
mede ook in de nabijheid der hel, zoo zou het toch niet
verbranden." Ook de koning der verschrikking was voor
den oude niet verschrikkelijk; hij was geheel voorbereid
op den dood. Zoo had beckee op een Zondag over de
gelijkenis van lazab�s en den rijken man gepreekt. Pa-^
gandja was krank en daarom niet ter kerk gekomen. Na
de kerk bezocht beckeb hem. Toen pagandja den zen-
deling de deur van zijn huis hoorde binnengaan, riep hij
hem uit zijne kamer toe, toch dadelijk bij hem te komen.
Becker zette zich op de rietmat, die tegelijkertijd het bed
van den grijsaard was, vertelde hem waarover hij gepreekt
had, en merkte ten laatste op, dat hij, pagandja , bij
zulk een hoogen ouderdom in het bijzonder reden had om
aan den dood te denken en zich tot de afreize gereed te
maken. De priester greep naar een zak, die naast hem
lag, en haalde daaruit een bonten kiel en nog eenige
kleedingstukken. Daarop wees hij met een vroolijk gelaat
en zeide: �To tal o handiai djari sim pan" d. i. hier
is alles in orde. Dit waren namelijk de kleederen, die hij
in het graf of eigenlijk in de andere wereld dacht mede
te nemen. Toen beckeb hem zijne zonden herinnerde, ant-
woordde hij , dat hij die vroeger wel gedaan had, maar nu
was hij ze kwijt.

Zoo waren drie jaren lang alle pogingen te vergeefs om
pagandja op een anderen weg te brengen Hij beleed het
aan beckeb eerlijk, dat alle woorden niet ,.leketin" d. i.
kleven wilden, en ging, zeide hij, alles dadelijk weder weg.

Intnsschen had de Heer met den ouden zondaar een merk-
waardigen weg bewandeld. Hij wilde hem klaarblijkelijk
uit loutere goedheid tot zich trekken. Het scheen ook niet
zonder indruk bij hem te blijven. Zoo zat hij op zekeren
dag midden in den kring van zijne talrijke familie in zijn
huis, toen beckek binnentrad. De oude ontving hem vrien-
delijk en schoof hem een rond blok toe, om er op te
zitten, omdat hij wist, dat de blanken het zitten met ge-
kruiste beenen op den grond niet zoo aangenaam vinden
als zij. Toen de talrijke familie eens rond zag,

die vroeger bijna geheel verpand was, maakte hij den
priester indachtig, dat hij nu veel meer welgesteld en ge-
lukkig was, dan voor 3 jaren. �Ja," antwoordde hij, met
een tevreden gezicht, �sedert gij hier woont ben ik ge-
lukkig," en zette toen uit een, hoe hij in den laatsten tijd,
twee zonen als ook zijn schoonzoon, die als slaven bij de
Chineezen gediend hadden, gelost had en hen met hunne
vrouwen bij zich had. Beckeb vroeg hem, of hij dan niet
bemerkt had, hoe hij in de laatste jaren met offers en
feesten, die hem veel opbrachten, minder te doen gehad
had dan vroeger. �Fato, ar e e tap as," zeide hij, d. i.
�zeker, veel minder!" �Daar gij nu," ging beckeb
voort, �reeds zooveel voordeel gehad hebt, nadat gij aan
de afgoderij een weinig minder hebt gedaan, en daaren-
tegen met ons, ten minste op den zondag, den levenden
God aangeroepen hebt, zoo kon het toch ook wel wezen,
dat gij nog meer gezegend wordt, wanneer gij den duivel
geheel den dienst opzeidet en God alleen vereerdet. In
ieder geval zoudt gij, dit kan ik u wel verzekeren, u za-
liger in uw hart "gevoelen, en eens in, de eeuwigheid vol-
maakt tevreden en gerust zijn." Pagandja hoorde het
ditmaal rustig aan. Eenigen tijd daarna bezocht
hem weder. De oude was juist bezig aan eene schilderij
op een plank, welke hij, volgens zijn zeggen, aan den
Iblis (duivel) geven moest, opdat zijne zieke vrouw weder

gezond werd. Hij richtte zich bij het binnentreden van
beckeb zuchtend van zijn duivelswerk op, en klaagde,
dat de hals hem zeer deed van het aanhoudende krom-
zitten. �Ja," zei beckeb, �zoo beloont u de duivel voor
uwen dienst, eerst moet gij u aan deze plank stijf schil-
deren, en hem dan nog zwijnen ten offer brengen en ein-
delijk, wat het schrikkelijkste is, voert hij uwe ziel naar
de hel. Want dat ziet gij wel, aan uwe eigene zeden: de
slaaf moet zijn meester volgen, en dus ook gij, die den
duivel dient, moet den duivel volgen. �Toto augh,"
was zijn antwoord, �tapi narai gawi banga, i�e
djadon makoe terei helo?" d. i. Zeer juist; maar
wat is er aan te doen? hij houdt niet eer op. Ten laat-
ste verklaarde hij, dat hij nu ook spoedig den duivel zijn
afscheid geven, en God alleen dienen wilde, waarop bec-
keb hem vermaande, zich nog heden tot God te wen-
den , daar hij niet wist, of hij morgen nog leven zou. Den
volgenden zondag zette beckeb in de predikatie uiteen,
welke menschen de Heere jezus tot zich roept, en zalig
wil maken, namelijk zondaren, die zich zelven veroordee-
len, � en daarbij ook welke lieden hem mishagen, na-
melijk de farize�n, die zichzelven rechtvaardigen. In de
preek richtte hij tot pagandja de vraagr �Oio eewe
ingabeelee toean jeztjs?" Welke lieden veracht
de Heer jezus? � Antwoord: �Oio beboesan," d. i.
dronkaards. Die naast hem zaten zagen hem verwonderd
aan. Zoo iets was nog nooit over zijne lippen gekomen.
Maar in dienzelfden tijd kwam hij des avonds zoo
dronken thuis, dat hij zijne oude vrouw bij de keel pakte
en haar zeker verworgd zou hebben, wanneer niet een
buurman te hulp gekomen was. Den volgenden dag werd
hij op een Tiwa verzocht, en de oude moest er heen, of-
schoon zijne vrouw doodziek was. Het ging weder op de
oude manier. Men berichtte hem, dat zijne vrouw lag te
sterven, en hem nog eenmaal begeerde te zien. �Mijn

handwerk mag niet gestoord worden," antwoordde pa-
gandja, �als mijne vrouw mij lief heeft, zoo zal zij nog
wel zoo lang wachten, tot ik kom, en zoo niet, dan moet
zij maar sterven." Toen hij thuis kwam was zijne vrouw
dood. Hij slachtte voor de begrafenis twee groote zwij-
nen en dronk een volle pot toeak meer dan gewoonlijk.
Spoedig daarop vierde de oude grijskop weder bruiloft met
de jonge dochter van zijn ouden vriend en buurman pa-
meeei, en alle goede indrukken en voornemens waren als
rook voor den wind verdwenen.

En zoo ging het voort tot in 1850. Toen brandde zijn
huis tot den grond toe af. Het was hem eigenlijk naast
het zendingshuis te Palingkau, reeds sedert lang niet meer
naar den zin geweest, maar nu verloor hij alle lust. Juist
toen keerde hardeland uit Duitschland naar Borneo te-
rug, en bouwde spoedig zijn huis op de puinhoopen van
pagandja\'s woning. Waar de oude vroeger zijne duivels-
plank schilderde, is toen de Bijbel in de Dajakkertaal
overgezet, maar Pagandja is verdwenen.

De Rijnsche zendelingen werkten in het benedenge-
deelte van het stroomgebied der drie grootste rivieren van
Borneo, de Doesson, Kapoeas en Kahaian. De Kahaian-
zending is uiterst moeilijk geweest. Laat ons iets van ha-
ren aanvang vertellen.

Kahaian beteekent in het Nederduitsch: hethooge, om-
dat het land, waardoor deze rivier stroomt, reeds op eenige
uren afstands van haren mond, een vasten bodem heeft,
en niet, zoo als aan de andere rivieren in Zuid-Borneo,
dagen en weken reizens ver niet anders dan een moeras

laat zien. In de bronlanden der rivier moeten zeer hooge
bergen biggen, van welke de inwoners beweren , dat zij met
altoosdurende sneeuw bedekt zijn; tot heden toe is nog
geen Europeaan daar doorgedrongen. De stroom is een
prachtig water; eenige dagreizen boven zijne monding is
hij breeder dan de Rijn bij Dusseldorp. Zijne oevers zijn
overal met de prachtige eeuwenoude bosschen van Borneo
bedekt, welke van allerlei wild, vooral van herten weme-
len. De Dajakkers, inboorlingen van het land, wonen in
de nabijheid van den stroom, nu eens dicht er bij, dan
weer iets verder er van verwijderd, doch altijd zoo nabij,
dat zij den stroom spoedig kunnen bereiken; want hij is
de levensader van hun land, waarvan zij zich niet gaarne
scheiden. Men noemt de bewoners van Kahaian wel eens
�groote Dajakkers," om ze te onderscheiden van de �kleine
Dajakkers, welke in Poelopetak leven. Die naam moet
echter slechts beteekenen, dat in Kahaian eene grootere
menigte leeft dan in Poelopetak, anders is het een en het-
zelfde volk, hetwelk ook tamelijk een en dezelfde taal
spreekt. Men wijst nog tegenwoordig heel in de nabijheid
van den Kahaian de plaats, waar de Poelopetakkers bij
hunne nederzetting, met de voortdringende macht van den
mohamedaanschen Sultan van Banjermassing bloedige ge-
vechten leverden.

Het kleine en nauwe kanaal Troessan verbindt den Ka-
haian met den Beneden-Kapoeas. Daar zaten vroeger de
Poelopetakkers en dreven de Muzelmannen overwinnend
terug, zoodat aan dit gedeelte der zuidkust van Borneo
hunne heerschappij zich niet vergrooten kon. Zij doodden
op eenen dag 300 Malei�rs met hunne vergiftigde pijlen en
namen de vijandelijke vaartuigen in beslag, en spoedig
daarop omsingelden zij den overwinnenden vijand, en be-
schoten hem met hunne blaaspijpen uit hunne dicht be-
groeide schuilhoeken, zoodat hij moest aftrekken, eu nooit
terug is gekomen. Hoe sterk de bevolking in Kahaian is,

laat zich moeielijk bepalen, voornamelijk ook daarom niet,
wijl de Dajakker een waternomade is; dat wil zeggen: als
hem zijne oude woonplaats niet meer aanstaat, breekt hij
zijn huis af, legt de palen, balken en rietwanden daarvan
op een groot vlot, vaart den vloed op of af, en slaat zijne
woning op eene geschiktere plaats aan de rivier weder op.
In den regel zijn de dorpen of gehuchten, waarin deze
menschen te zamen wonen, niet groot: vaak bestaan zij
uit niet meer dan 4 of 5 groote huizen. Men heeft wel
700 zulke dorpen of kampongs aan den Kahaian geteld.
De Kahaianers zijn intusschen wilder dan hunne stam-
genooten in Poelopetak, en de gruwelen van hunne afgo-
derij en barbaarschheid zijn veel erger. Intusschen staan
zij onder de Hollandsche opperheerschappij, even als die
welke in Poelopetak wonen, met dit onderscheid echter,
dat hunne afhankelijkheid veel geringer is, daar de groote
afstand van den Hollandschen resident in Banjermassing
slechts eene zeer matige uitoefening van gezag toelaat. De
Nederlanders beperken hunne heerschappij voor de ver
verwijderde stammen tot het volgende. Zij zoeken den aan-
zienlijksten hoofdman van eene streek voor zich te winnen en
bekleeden hem met eene soort van rechterlijke macht, welke
hij, voor zoo verre hem dit met zijne eigene krachten
mogelijk is, uitoefent; hij heft voor de Nederlanders een
hoofdelijken omslag, jaarlijks omtrent 3 gulden voor ieder
huisgezin. Wie naar Banjer komt, en daar koopwaar ter
markt brengt, moet eene belasting betalen, en wanneer
hij van daar terugkeert een pas bij den resident nemen.
Dat is de geheele Nederlandsche heerschappij, aan welke
nog bovendien menigeen zich onttrekt, en aan zijn opper-
hoofd of Tomongong niet gehoorzaam is. Zulke Tomongongs
hebben de Nederlanders er drie in Kahaian, ��n beneden,
��n in het midden en ��n boven aan de rivier. De beide
laatsten zijn nog volslagen wilden; de palen van het huis
en de palissaden der vesting van den een staan nog op de

lijken der slaven, die hij slachtte, toen hij zijne woning
bouwde. Wij houden op dezen oogenblik ons slechts bezig
met den Tomongong van de benedenrivier.

Toen de zendeling babnstein in 1835 voor het eerst in
Kahaian kwam, woonde de toenmalige Tomongong in Go-
hong. Hij begaf zich natuurlijk tot hem en werd vrien-
delijk door hem ontvangen. De man sloot een bloedverbond
met den zendeling, en het scheen alsof hij op de zending
voor zijn volk gesteld was. Babnstein kon toen echter de
zending aan die plaats niet beginnen, en het duurde wel
drie jaren, eer weder een zendeling dat land betrad.
Beckeb was de eerste, die daar weer kwam. Hij vond
den toestand niet meer zoo als babnstein dien gevonden
had. De Nederlanders hadden eenen anderen Tomongong
aangesteld. Eenige uren beneden Gohong in den kampong
Boentoi namelijk, huisde een slimme , dappere hoofdman,
die zich deels door zijne dapperheid en deels door zijne
rustigheid, ten deele ook door zijne boosheid eenen be-
duidenden invloed had weten te verwerven aan den beneden-
loop van den Kahaian. Reeds zijn naam duidt den man
van beteekenis aan; hij noemde zich Singa Radja, d. i.
Leeuwenkoning. De man streefde naar hooge dingen, en
zou gaarne Tomongong geweest zijn; want het was zijn
doel den Tomongong van Gohong het onderspit te doen
delven. En dat doel heeft hij in drie jaren juist bereikt.
De Gohonger was niet veel beter dan hij, en zeker niet
zulk een beduidend en invloedrijk man in het land, als
de Leeuwenkoning; daarom meende men in Banjermassing
beter van den laatsten gediend te znllen zijn, en had hem
in plaats van den Gohonger tot Tomongong gemaakt. De
oude Tomongong was �Raad" geworden, eene mindere
waardigheid, en had natuurlijk een doodelijken haat tegen
den Leeuwenkoning, die hem den voet geligt had. Beckeb
meende intusschen door het vroegere vriendschapsverbond,
dat die van Gohong met babnstein gemaakt had, aan hem

iets verplicht te zijn, en voer naar zijne kampong. Eerst be-
zocht hij echter den Leeuwenkoning te Boentoi. Die kam-
pong was toenmaals zeer klein; er zullen ongeveer 50�60
heden daar gewoond hebben, maar de plaats was �won-
derschoon." De Leeuwenkoning was niet te huis; hij was
op reis in het binnenland. Beckee onderhield zich echter
met zijne vrouw, welke, hoewel achter een rietwand ver-
borgen, toch geen antwoord schuldig bleef. Het eigenlijke
paleis van den Leeuwenkoning stond geheel verlaten, om-
dat men daarin eene zekere kleine slang gezien had, die
voor alle bewoners, ingeval zij daar bleven wonen, het
zekere teeken van een spoedigen dood zou zijn. Beckee
keerde toen terug, en was overtuigd geworden, dat Gohong
de geschiktste plaats voor eenen zendingspost was.

Het duurde weer drie jaren eer het plan kon uitgevoerd
worden. Poelopetak lag dichter bij en de verhouding
scheen gunstiger te zijn. Eindelijk in het jaar 1841 trok
zendeling h�ppebts naar Kahaian, om zich daar voort-
durend te vestigen. Den 1(3. Juli kwam hij te Gohong
aan. Bij de vijandschap die tusschen den �Kaad" en den
Leeuwenkoning bestond kon het niet missen, dat deze
laatste de vestiging met scheele oogen aanzag. Hij was
het aanzienlijkste opperhoofd der geheele streek, in Ban-
jermassing geacht, en nu bouwde de blanke man zijn huis
3 uren van Boentoi in den kampong van zijn doodvijand.
Dat was te veel voor een trotschen heiden. Sedert dien
tijd koesterde hij een doodelijken haat tegen de zending
in Kahaian. Dat zou nu nog wel te dragen geweest zijn,
als de �Raad" en zijne lieden aan het Evangelie gehoor-
zaam waren geworden. In de eerste weken was alles
vriendelijk; het vleide zonder twijfel den �Raad", dat de
zendeling bij hem was, en hij alzoo iets op zijn Tomon-
gong vooruit had. Maar die heerlijkheid duurde niet lang.

Nauwelijks waren een paar maanden verloopen en het
Woord Gods begon aan te grijpen, of het blaadje keerde

om, en huppebts schreef in October: �De Dajakkers zijn
hier al te gaar onwillig, men behoeft slechts van den
Heere jez�s te beginnen, zoo loopen zij dadelijk weg."
De Leeuwenkoning kwam natuurlijk niet op den zendings-
post, of huppebts hem wel eens bezocht heeft, weet ik
niet; maar hij moet reeds iets van hem vernomen hebben;
want in November schreef hij: �De Leeuwenkoning is nog
niet bij mij geweest, die dief, er zit in hem zooveel gie-
righeid, trotschheid en onreinheid, dat hij geen oor voor
het Woord Gods hebben kan. De �Raad" is nog altijd
de oude zondaar en huichelaar in den hoogsten graad,
hij houdt zijne heidensche zeden met hand en tand vast,
en verhindert de anderen tot ons te komen. Voor het
werk des Heeren zou men haast wenschen, dat hij dood
ware." En in December van hetzelfde jaar waren de
vijandelijkheden van den Leeuwenkoning reeds zoo open-
baar uitgebroken, dat huppebts schreef: �Ik ben nu hier
in oorlog met den Leeuwenkoning; hij durft mij niet onder
de oogen komen, die moordenaar en roover, en wat hij
al meer is. Hij is op mij zoo nijdig als eene spin, en zou
mij dooden als hij kon." In het openbaar waagde de
man natuurlijk niet den zendeling aan te pakken; want
hij wist, dat hij door den Resident te Banjermassing be-
schermd werd; maar hij was een geslepen, listige gast,
en bij de Mohamedaansche Malei�rs, die tot hem geko-
men waren, in de leer geweest, en die zijn vol van wraak
en allerlei boosheid. Deze Malei�rs zijn een ware pest
voor de Dajakkers. Waar zij kunnen trachten zij, als
ijverige zendelingen van hunnen valschen profeet, de hei-
denen tot den Islam te bekeeren, en wanneer hun dat
ook maar in geringe mate gelukt, omdat de Dajakkers
maar al te graag hun varkensvleesch eten en hunnen arak
drinken, zoo brengen zij toch eene ellendige soort van
verlichting onder het volk, en leeren aan allen de listig-
heid, waarvan zij vol zijn. Zoo was de Leeuwenkoning

nu wel geen muzelman geworden; maar hij had naar hun
voorbeeld twee vrouwen genomen, en nog vier Bliangs
daarbij, ofschoon veelwijverij onder de Dajakkers met den
dood gestraft wordt. Hij zette zich echter over deze en
meer andere zeden van zijn volk heen, en was dus een
verlichte Dajakker, maar om des te onbeteugelder zijne
vleeschelijke lusten op te volgen. Men wijst in Troessan
nog de plaats aan, waar de Leeuwenkoning gewoon was
zijn offer te brengen; het eerste, dat hij den God der
rivier bracht, was eene koe, welke men levend in den
vloed liet zinken. Wanneer het hem echter voordeel aan-
bracht, zoo kon hij ook over zijne offers als eene dwaas-
heid lachen. Dat heeft hem in Bahjermassing eenen goe-
den naam gegeven, waar hij geducht huichelde, en waar
hij bovendien, even als de Malei�rs, zeer listig zijnde,
een niet onbelangrijk aantal menschen door vergif naar
de andere wereld heeft geholpen, zoo als men openlijk
vertelde. In het bijzonder moet eene zijner vrouwen de
bekwaamste giftmengster uit geheel Kahaian geweest zijn.
Huppeets bleef nauwelijks een half jaar te Gohong,
toen zijne vrouw ten gevolge van het kraambed doodziek
werd, en hij den zendingspost moest verlaten, waarop de
vrouw spoedig daarna te Banjermassing overleed. Te ge-
lijkertijd vatte haedeland het werk te Gohong op. Het
was in Maart 1842. Men kon nu den Leeuwenkoning niet
meer voorbijgaan, en men moest beproeven zijn misnoegen
weg te nemen. Haedeland had zich door den Resident
een aanbevelingsbrief laten geven, in welken hem opge-
dragen werd, den zendeling zooveel mogelijk, behulpzaam
te zijn. Nog eer haedeland naar Gohong ging legde hij
bij Boentoi aan. De Tomongong was zeer vriendelijk en
beloofde naar Gohong ter kerk te komen. Hij ging zelfs
zoover van haedeland zijn 16 jarigen zoon ter opvoeding
toe te vertrouwen; de jongen moest geheel in haedelands
huis wonen, en de vader zou maandelijks eene zekere por-

tie rijst voor hem zenden, opdat hij den zendeling op geene
kosten liep. Dat was nu alles heel goed; de Leeuwen-
koning kwam ook in de volgende drie maanden tweemalen
ter kerk; maar de knaap was er niet toe te bewegen bij
haedeland onderwijs te gaan nemen, hoezeer deze ook
alles aanwendde om hem gewillig te maken. De vader
bleef altijd bereid; maar de zoon wilde niet, en daar-
mede was het uit; want in plaats, dat bij de Dajakkers
de kinderen aan de ouders gehoorzamen, zijn de ouders
zeer afhankelijk van de kinderen en worden dikwijls door
hen geslagen en gescholden. Habdeland deed onophou-
delijk zijn best, om den Leeuwenkoning voor de zen-
ding te winnen. Hij kon hem spoedig vele gewichtige
diensten bewijzen, behandelde hem voor het oog der lie-
den zeer eerbiedig, en onder vier oogen sprak hij hem
zeer vriendelijk maar ernstig aan. Het ging zoo redelijk;
de Tomongong was zeer vriendelijk, en men vertelde eik-
ander reeds in Banjermassing, dat de Leeuwenkoning ge-
heel veranderd was. Maar habdeland merkte toch wel,
dat de argelistige man in het geheim toch tegen hem in-
werkte, en dat het hem niet beviel, dat habdeland op
Gohong woonde; hij wenschte smachtend, dat huppebts
spoedig terugkeerde, dan wilde hij zelf zich dicht bij Boentoi
nederzetten. Maar huppebts terugkeer werd nog tot het
eind van September verschoven, en habdeland bracht eene
maandelijksche godsdienstoefening te Boentoi tot stand. De
Leeuwenkoning gaf zijn eigen huis voor de vergaderingen,
waarin zich wel 60 mannen lieten vinden. Ook gaf hij
zijne toestemming, dat hardeland in de Kampong eene
school begon, waarin zijn zoon dan zeker ook komen zou.
Habdeland had daarvoor reeds een schoolmeester laten
komen, iemand van Banjer, die hem daartoe was aanbe-
volen, toen de tijding in Kahaian kwam, dat de Dajakker
pabi in het bovenland gereed stond, zijne vroegere inval-
len in het land te herhalen. Alles was in de grootste

verwarring, en de Leeuwenkoning zelf kwam naar Gohong
om raad te vragen. Dien werd hem gegeven, zoo goed
het ging, maar habdeland zelf verliet voor 5 weken het
land, om in dezen ernstigen tijd in Poelopetak bij de hand
te zijn. De vijanden kwamen niet; maar de oude booze
Vijand had gedurende de afwezigheid van habdeland op
Gohong niet gerust. Een paar liederlijke meisjes hadden
een jongeling in het zendingshuis aldaar verleid, en daarbij
ook gestolen. Toen habdeland van het ongeval hoorde,
ijlde hij terug, en meende dat hij de slechte meiden moest
laten straffen. Hij diende eene aanklacht bij den Tomon-
gong in. Deze scheen in het openbaar Vriendelijk, maar in
het geheim was hij door zijne Mohamedaansche vrienden
in Banjer opgestookt om de zending te verwoesten. In
dien tijd had namelijk in Poelopetak de doop van vele
Dajakkers plaats gehad, en de dweeperij der Maleiers
stond in vuur en vlam. Onder de oogen van den Leeu-
wenkoning beproefden de Gohongers een opstand tegen
habdeland, en toen dat niet opging, wist men toch de
meisjes weg te krijgen en habdeland moest in Banjer-
massing recht zoeken. Hier hadden reeds de hoofdlieden
van al het benedenland van Kahaian met de Tomongong
aan het hoofd, het verzoek gedaan, dat toch de zende-
lingen uit het land verbannen zouden worden. De zaak
liep nog al gunstig af, en na eene duchtige bestraffing
van den Resident moesten de hoofdlieden inbinden, en
met de zendelingen weder vrede maken.

Het was natuurlijk geen werkelijke vrede. Dat zou
huppebts spoedig ondervinden, toen hij in Februari 1843
naar Gohong terugkeerde. Men zag het duidelijk, dat
slechts het bevel van den Resident de openlijke vijandschap
tegen hield. De Leeuwenkoning kwam in het geheel niet
te voorschijn; hij verbeet zich, dat hij zijn boos opzet niet
had kunnen uitvoeren; en de geheele wereld wist, dat men
hem een genoegen deed, als men noch school, noch kerk

bezocht. Toen zag het er met den zendings arbeid op Go-
hong zeer treurig uit. Toch werden nieuwe pogingen aan-
gewend, om den boozen man op Boentoi voor de waarheid
te winnen. H�ppebts kreeg namelijk spoedig na zijn we-
derkomst hulp van zendeling juferenbruch, en dadelijk
werd ook hardelands plan weer opgevat, om in de kam-
pong van den Leeuwenkoning een zendingspost op te
richten. Men begaf zich dus naar Boentoi en vond eene
geschikte plaats. De lieden verklaarden echter eenstem-
mig, dat op die plaats niet mocht gebouwd worden, omdat
die aan anderen behoorde, en zij daarover niets te zeggen
hadden. Het was een leugen, maar er werd eene andere
plaats gezocht; de Tomongong ging zelf mede, voerde de
zendelingen diep het bosch in, en wees hun eene plaats
om zich te vestigen. Het was eene openbare bespotting,
want daar huisde men wel met apen, maar menschen
waren er niet te zien, en de zendelingen zouden zeker
alleen gezeten hebben. Er bleef echter niets anders over,
en nadat httpperts den Tomongong en zijne lieden voor-
gehouden had, welk onrecht zij deden om zich zoo voor
het licht der waarheid te versteken, moest men onver-
richter zake weer naar Gohong trekken. Reeds wilde
jtjffrenbrtjch zich in eene zeer afgelegen kampong neder-
zetten, want hij dacht aan des Heeren Woord Matth. 10:14,
toen van de broeders te Poelopetak de dringendste voor-
stellen kwamen. Er moest gekozen worden � of nog eens
bij den Leeuwenkoning te beproeven, of de zending in
Kahaian geheel op te geven, en nu werd tot een nieuwen
aanval op Boentoi besloten. Het was in Augustus 1843,
barnstein was juist te Gohong op bezoek. De drie broe-
ders zochten den Leeuwenkoning in zijn huis op. Hij was
vriendelijk even als altijd; maar hij weerde zich met alle
macht der leugen tegen eene nederzetting in zijne kam-
pong. Barnstein was eindelijk het onderhandelen moede,
stond op en beval op eene geschikte plaats eenige struiken

om te hakken, en zeide tot de lieden: �Hier willen wij
bouwen." Baenstein stond in Banjermassing en was met
den Resident bevriend; de Tomongong verbeet zijne gram-
schap en zweeg. Maar baenstein was niet zoodra weder
in Banjer, of juffbenbbuch kreeg reeds van den woe-
denden hoofdman het antwoord, dat, wanneer hij zich in
de nabijheid van Boentoi op de plaats wilde nederzetten,
zoo zou hij, de Tomongong, Boentoi omtuimen, en alle
man, die het wagen durfde, kerk of school te bezoeken,
zou hij geldboete opleggen. Ook verklaarde hij openlijk,
dat zij van de nieuwe manier niets wilden weten, maar
hunne oude zeden behouden zouden. Spoedig daarop maakte
hij op de uitgekozen plaats zijn rijstveld. Juffeenbettch
keurde het noodig den Resident dit gedrag te berichten,
die ook terstond terugschreef, dat de Tomongong dadelijk
toegeven moest, en dat het zendingshuis dicht bij het zijne
moest gebouwd worden, maar te gelijk verzocht hij ook
alles te beproeven, om het met dezen mensch in orde te
krijgen; want er was niemand daar, die beter tot Tomon-
gong aangesteld kon worden, en deze had zulk een grooten
invloed in het land. Het werd echter raadzaam gerekend
van dit bevel geen gebruik te maken en in het begin van
het jaar 1844 bouwde juffbenbbuch zijn huis in den
kampong Toembang Boengin, ongeveer drie kwartier van
Boentoi af. Hij nam zich voor geregeld in Boentoi dienst
te doen. Maar zijn verblijf aldaar duurde slechts een
vierendeel jaars. De Dajakkers kwamen nu en dan tot
hem, maar zij verklaarden met besliste stoutheid, dat zij
van de leer van chbist�s niets weten wilden. Op zekeren
dag kwam ook de Leeuwenkoning met eenige mannen.
Het scheen juist hun plan te zijn met dit bezoek tegen
de waarheid te getuigen. Toen juffbenbbuch hun iets
van het Evangelie zeide, spotten zij daarmede en verklaar-
den, dat zij naar de leer der zendelingen aan de\' wilde
buffels gelijk waren; maar dat was mis: zij waren goed,

en zoodra zij geboren waren hadden zij een boek in het
lichaam en wisten daaruit wat zij doen en laten moesten;
alles wat hun in den zin kwam was goed, en nooit zouden
zij op de woorden van den leeraar acht slaan. Juffben-
bbuch stelde hun ernstig voor, dat zij op dezen weg der
duisternis ter helle varen moesten; toen lachte de Leeu-
wenkoning luid en zeide: �Wij willen den weg der duister-
nis bewandelen tot wij dood zijn, al varen wij dan ook ter
helle." Zulk een mensch was tot alles in staat, en men
kan er zich niet over verwonderen, dat onze broeders geloof
sloegen aan de menigvuldige geruchten, welke inhielden,
dat de Leeuwenkoning in- het geheim moordenaars naar
h�ppebts zou gezonden hebben. Van ��n persoon wist
h�ppebts stellig, dat hij uit de hand van den Tomongong
een mes gekregen had, waarmede hij den zendeling moest
vermoorden. Op zekeren dag werd in een watervat, dat
in h�ppebts huis stond, eene vergiftigde lap gevonden;
nu scheen het tijd te zijn om het land te ontruimen en
op den l^en Juli 1844 verlieten beide zendelingen hunne
posten. Nog kort te voren was de Leeuwenkoning te Go �
hong, en toen h�ppebts hem zijn besluit meedeelde om
het land te verlaten, antwoordde hij: �goed" en bij het
geheele volk was de vreugd op het aangezicht te lezen;
niet een enkele het ook maar ��n woord van zich verne-
men, dat geleek op een verzoek om bij hen te blijven.
En toen de zendelingen naar roeiers zochten, was nie-
mand bereid hen te helpen, zelfs een man, dien h�ppebts
nog kort te voren van den hongerdood gered had, was
niet daartoe te bewegen; ieder was bang voor den Leeu-
wenkoning, die er eene straf op gezet had, als iemand het
durfde wagen den roeispaan voor de zendelingen op te
nemen. Zoo maakten dan deze uit oude boomstammen
een vlot gereed en lieten zich daarop met hunne bezittin-
gen den Kahaian afdrijven. Spoedig na hun vertrek kwam
er een schrijven van den Resident, hetwelk berichtte, dat

hij bereid was de zendelingen met al zijne macht te be-
schermen, en dat de Tomongong den kampong Gohong
verbranden en met den grond gelijk moest maken, zoodra
den zendelingen het geringste leed geschiedde. Maar het
was te laat, en de Leeuwenkoning was blij, dat de las-
tige gasten weg waren.

De Resident in Banjer liet echter hupperts geen rust.
Hij moest nog eene poging bij den Leeuwenkoning wagen,
en na een vierendeeljaars zit hupperts alweer op Gohong.
Toen hij te Boentoi aankwam was de Tomongong op reis
naar het binnenland; maar de "menschen waren uitnemend
vriendelijk en voorkomend, en dit was ook het geval te
Gohong. Men kwam trouw ter kerk; zelfs van Boentoi
kwam men aanroeien om de Godsdienstoefening bij te wo-
nen; van spot of tegenspraak was niets te hooren. Reeds
vleide men zich met de hoop, dat het den Heer behagen
zou ditmaal zijn zegen op het werk te geven, toen een
zware hongersnood ontstond, die bijna alle mannen nood-
zaakte de plaats te verlaten. Spoedig zag huppebts zich
met de vrouwen alleen gelaten, welke, gelijk overal on-
der de Dajakkers, naar de zeden des volks, niet met de
zendelingen alleen mochten zijn; ook keerde de Leeuwen-
koning spoedig terug, en nauwelijks was hij daar, of al
de oude kuiperijen begonnen op nieuw. Zoo verliet hup-
pebts den 26^en April 1845 hopeloos Kahaian, en sedert
dien tijd was de zending daar zoo goed als opgeheven.

De Leeuwenkoning zegevierde, en fier geworden door
den gelukkigen uitslag, vatte hij het voornemen op, nu
ook het werk in het naburige Poelopetak te verwoesten.
Wie slaan wil, kan spoedig genoeg een stok vinden. Het
scheen hem nog het meeste te hinderen, dat het daar
met de school zoo goed vooruit ging, en dat zijn collega,
de Tomongong van Poelopetak, nikodem�s genaamd, zich
had laten doopen. Hij nam zich voor het een en het an-
der te schande te maken. Met de school begon hij. Ver-

scheidene huisgezinnen uit zijn gebied hadden zich voor
eenige jaren te Poelopetak nedergezet, om hier beter rijst
te kunnen bouwen, dat in Kahaian weinig opbrengt. Tot
deze wendde de booswicht zich het eerst, stelde hun voor,
dat zij veel beter zouden doen met weder bij hem te Kahaian
te komen, waardoor zij dan hunne kinderen niet meer
ter school behoefden te zenden, en bovendien niet langer
door den leeraar in hunne zeden en gewoonten zouden
worden gehinderd. Toen vriendelijke woorden het ge
wenschte gevolg niet hadden, gebruikte hij dreigingen,
waardoor het hem spoedig gelukte vier huisgezinnen en vier
leerlingen uit de school naar Kahaian terug te lokken.
Becker maakte zich over de zaak ongerust, en hij was
waarlijk de man niet om zich zulke ongerechtigheden maar
stillekens te laten welgevallen. Hij zocht eerst bescher-
ming bij den Resident, waarop dadelijk bevel werd gege-
ven, dat de Leeuwenkoning de vier scholieren weer terug
zenden, en ook aan hupperts duizend gulden voor het
zendingshuis in Gohong betalen moest; maar de overmoe-
dige en huichelachtige man gaf weinig om dit bevel. Dat
wist becker wel, en daarom ging hij zijn vijand openlijk
te lijf, zooals dat aan een dienaar des Evangelies past.
De Tomongong was juist in Banjer bij den Resident ge-
weest, en bezocht op zijne terugreis zijn collega in Poelo-
petak. Hij wist den armen nikodemus, die toen nog maar
een zuigeling in het geloof was, met zoet een listige woor-
den z�� te bewerken, dat hij reeds als een visch in het
net spartelde. De Leeuwenkoning wilde nu ook met bec-
ker beginnen. Hij had een koop met hem te sluiten.
Voor omstreeks 14 dagen namelijk was eene Dajaksche
vrouw tot becker komen vluchten; zij zal omstreeks 40
jaren oud geweest zijn, had twee meisjes, hare dochters,
bij zich en vertelde, dat zij de slavin was van een man
in Kahaian, die met den Leeuwenkoning nauw verwant
was, en haar met hare kinderen naar het binnenland wilde

voeren, om haar daar te offeren. De arme vrouw was in
grooten angst, want al hare bloedverwanten, die in Poe-
lopetak woonden, en voor de wraak van den Leeuwenko-
ning vreesden, hadden haar in den steek gelaten. Nu bad
zij beckeb op het dringendste, dat hij zich toch over
haar mocht ontfermen en haren schuldenlast betalen. Die
schuld bedroeg 75 gulden. Beckeb hield vooreerst de
vrouw bij zich, en spoedig daarop kwam de Leeuwenko-
ning en vroeg van beckeb de teruggave van de vrouw
en hare kinderen. Beckeb verklaarde, dat hij de schuld
betalen zou, maar de slimme Tomongong eischte 144 gul-
den , dus bijna het dubbele, hetgeen beckeb naar Da-
jaksch recht niet behoefde te geven en ook niet wilde ge-
ven. Het was een lange, zeer onaangename handel, want
de Boentoier was de man niet, die eene zaak zoo licht liet
varen; maar aan beckeb had hij zijn man gevonden. Deze
zocht hem nog dienzelfden avond in nikodemus huis op,
en viel hem zoo ferm aan, dat de ellendige mensch het niet
uithouden kon, en den volgenden morgen zeer vroeg ijlings
in zijne prauw stapte en naar Kahaian roeide. Nikode-
mus en de vrouw waren nu vooreerst gered; maar het zaad,
hetwelk de Leeuwenkoning gedurende zijn kort verblijf op
den zendingspost uitgestrooid had, groeide bij vele lieden
uit Kahaian, welke zich daar bevonden, op, en deze wei-
gerden nu hunne kinderen ter school te zenden. Beckeb
wist het nu zoover te brengen, dat de Resident te Ban-
jer den Leeuwenkoning ten strengste verbood, ooit weder
in Poelop�tak terug te komen; de koopsom voor de arme
vrouw betaalde de Resident uit zijne eigene middelen met
75 gulden, en de Kahaianer moest zich dat laten wei-
gevallen; maar wie weet, welke ellende dit alles nog voort-
gebracht zou hebben als de Heer zelf niet tusschenbeiden
was gekomen. Het was ongeveer een jaar geleden, dat
hij zijne zegepraal over de zending in Kahaian gevierd had,
toen hij op zekeren dag in het bosch op de buffeljacht

was. Hij had een mooi geweer met dubbelen loop van
den Resident ten geschenke gekregen, zooals hij ook van
den Goeverneur-Generaal een prachtige eeresabel had ont-
vangen. Hij overlaadde zijn geweer, en het sprong bij
het afschieten. Drie vingers van zijne linkerhand werden
weggeschoten; schielijk kwam het koudvuur aan de wond,
en binnen zeer korten tijd ging de Leeuwenkoning naar
zijne plaats. Zijn dood baarde opzien in het gansche land;
men zag dien over het algemeen als een godsgericht aan.
Zijn zoon werd zijn opvolger. Als een knaap van 18
jaren kon hij natuurlijk geen zelfstandige Tomongong zijn,
daarom werden hem drie hoofdlieden ter zijde gezet, welke
hem raad moesten geven, en hij voerde vooreerst slechts
den titel van �Raad." Wij kennen hem reeds, hij was geen
vriend der zendelingen; maar hij had ook op verre na de
geestkracht zijns vaders niet, en in dezen tijd had men
de zending op Kahaian wel weder kunnen beginnen. Maar
er was te Poelopetak te groote behoefte; er was niemand
onder de weinige strijders aldaar, die afkomen kon. En
zoo bleef Kahaian met zijn jong opperhoofd onbezet. Ein-
delijk kwam de Raad van Boentoi bij baknstein en was
buitengewoon vriendelijk. Ten eerste had hij er spijt van,
dat hij voor jaren de school niet had willen bezoeken,
ofschoon hem daartoe eene zoo goede gelegenheid werd
aangeboden. �Vroeger wisten wij niet, dat wij het lezen
en schrijven zoo noodig hadden," zeide hij, �en dat het
zoo nuttig is; want wanneer ik nu een brief van den
Resident krijg, zoo moet ik overal rondzoeken, om ergens
iemand te vinden, die mij den brief voorleest en beant-
woordt." De jongman deed ook in de weken, toen hij zich
te Banjer ophield, nog pogingen om lezen te leeren. Zoo
dikwijls zijne bezigheden het hem veroorloofden, kwam hij
in de school en leerde. Hij verzocht dringend, dat toch
weder een leeraar tot hem naar Boentoi mocht komen al
ware het ook maar een zendeling-helper. Toen baenstetn

hem zeide, dat daartoe wel raad was, als in zijne nabij-
heid maar minstens 20 jongelingen waren, die gewillig
waren, om lezen te leeren, begon hij te tellen, en meende,
dat zou wel mogelijk zijn. Hij zou, zoodra hij thuis kwam,
het eens natellen, en reisde vroolijk naar Kahaian terug
met de hoop, dat hij een zendeling krijgen zou. Een
�vierendeel jaars daarna was hij al weder in Banjermassing.
Juist waren hoemeisteb en bott aangekomen, en hij ver-
zocht dringend, dat een van hen beiden zou gezonden
worden. Daarvan kon nu wel niets komen, omdat die
beiden reeds hunne bestemming hadden; maar na drie
maanden brachten toch bott en van h�fen aan den jon-
gen hoofdman een bezoek te Boentoi. Het waren, na
zeven jaren, weder de eerste zendelingen, die de Kahaian-
rivier opvoeren. Zij vonden den jongen �Raad" niet te
huis, hij was een uur ver stroomopwaarts gevaren, om een
Blanga *) te verkoopen. De oude Leeuwenkoning lag nog in
zijne doodkist. De Dajakkers begraven namelijk niet in de
aarde, ook verbranden zij hunne lijken niet; zij leggen
hunne lijken in doodkisten en zetten die op staken aan
den oever hunner rivieren. Voorname lieden worden ook
wel in hunne huizen bewaard, hetgeen in het eerst een
ergen stank verspreidt. De kist van den Leeuwenkoning
als die van een groot man, werd in de Balai van Boen-
toi gezet, welke zooals bekend is het raadhuis en het
logement van een Dajaksch dorp tegelijk uitmaakt. Aan
het hoofdeneind van de kist lagen drie menschenschedels;
op het deksel was het gesprongen geweer met dubbelen
loop nedergelegd, hetwelk den dood van den hoofdman
veroorzaakt had, even als zijne Pisau (hakmes), zijn lans
en zijn koperen hoorn. Onder de doodkist lag eene ma-
tras, welke echter door lengte van tijd reeds geheel be-

1) Een Blanga is eene soort van kruik, waaraan de Dajakkers gods-
dienstige eer bewijzen. Somtijds hebben deze kruiken onder hen eene
waarde van f 1000.�.

dorven was; ook stond de groote aardenkop daar nog
welke de vloeistoffen had opgevangen, die uit het lijk lek-
ten. De jonge �Raad" kwam niet en de broeders beslo-
ten hem na te reizen, en vonden hem ook in Bare, waar
hij hen vriendelijk te gemoet kwam, als een flink opge-
groeide, slanke jongman met een ferm voorkomen. Hij
sprak bovendien zeer goedwillig zijne begeerte uit, om een
zendeling bij zich te laten wonen. Hoe waren de tijden
veranderd! En in den grond der zaak waren de menschen
nog dezelfde gebleven. Van h�fen beschrijft zijn bezoek
te Gohong met de volgende woorden: �In Gohong waren
vele menschen wegens een Tiwafeest. Zij hadden hunnen
roes van gisteren uitgeslapen, maar heden moest het weer
van voren af aan beginnen. Wij gingen bij Singa Towee,
den hoofdman van de kampong, in huis. Dat is tamelijk
netjes gebouwd. De muren waren van de planken van
het vroegere zendingshuis gemaakt. Men bood ons stoelen
aan, om te gaan zitten, hetgeen ook iets ongehoords is
onder de wilde Dajakkers. Hier verzamelden zich spoedig
ongeveer 50 mannen. Na de gewone begroetingen en
praatjes zocht ik het gesprek op het Tiwafeest^l) te bren-
gen. Omdat de Dajakkers door het Tiwaoffer de zielen
op de plaats der gezaligden meenen te brengen, zoo ver-
telde ik hun de gelijkenis van den rijken man en laza-
bus. Maar hoe stomp en onverschillig zijn toch die arme
Dajakkers 1 Toen ik hen den toestand van den rijken man
in de hel voorstelde, bij de woorden �toen hij echter in
de hel op de plaats der pijniging was" � en �zend la-
zakus , want ik lijd smart in deze vlammen," braken mijne
toehoorders in een luid gelach uit, en dat wel in koor;
singa towee lachte voor en de anderen vielen in koor
in. Wien zoo iets nog nooit voorgekomen is, die kan
zich geen denkbeeld maken welk eenen afschuwelijken in-

druk het maakt. Toen ik mijne redevoering ge�indigd
had, vroeg singa towee: �Waar zullen de zendelingen
zich nederzetten, hier of in Boentoi?" Ik zeide: �Nog
zijn er geene zendelingen voor Kahaian aanwezig; als er
echter komen, dat zult gij, zoowel als de �Raad" er wel
gaarne een hebben." Hij lachte als een bewijs van toe-
stemming.

De zoon van den Leeuwenkoning kwam het eerst aan
de beurt; Boentoi moest na alles, wat men beleefd had,
de voorkeur hebben. Hofmeisteu heeft zich den 6^ei1 Maart
1854 dicht bij Boentoi te Penda Alei nedergezet en is
vriendelijk opgenomen. Zijne beste vriendin, die als eene
moeder voor haar kind, voor hem zorgde, was de weduwe
van � den Leeuwenkoning.

DE TOMONGONG VAN POELOPETAK.

Het landschap Poelopetak, waarin de Dajakkerzending
het eerste begon, bevat ongeveer 15000 inwoners. Deze
staan onder ongeveer 100 hoofdlieden, welke hoofden van
huisgezinnen of stammen zijn, en die volgens het oorspron-
kelijke recht van dit volk zijn aangesteld. Deze hoofdlie-
den hebben dikwijls hun volk niet bij zich, men treft dor-
pen aan, waarin van 4 tot 6 hoofdlieden samen wonen,
terwijl verscheidene van hunne lieden zich in andere dor-
pen ophouden; en ook zijn er dorpen, waar niet ��n
hoofdman is, en wier bewoners samengesteld zijn uit de
onderdanen van een half dozijn hoofdlieden. Om deze
zoo bont door elkander geworpen massa menschen te kun-
nen regeeren, hebben de Nederlanders over het geheele
landschap een opperhoofd aangesteld, die de Tomongong
genoemd wordt. Daar deze naar Dajaksche zeden, alleen

in de personen der hoofllieden met hen handelen kon,
en het groote getal en het verspreid wonen van die men-
schen het regeeren in de hoogste mate bemoeilijkte, ja
zelfs onmogelijk maakte, zoo heeft men het volk dorps-
wijze laten samenkomen, en in ie Ier dorp een vasten
hoofdman aangesteld, door middel van wien de Tomon-
gong met het volk onderhandelt.

De vader van den laatsten Tomongong bekleedde ook
reeds deze waardigheid. Hij woonde aan den grooten
stroom te Apoei, en leefde nog toen de eerste zendelin-
gen het land bezochten. Toenmaals vond men daar, niet-
tegenstaande de Nederlandsche heerschappij, een wild hei-
dendom en de tegenwoordige Tomongong vertelt nog heden
eene geschiedenis, die hem als knaap overkwam, om aan
te toonen welk eene rechtspleging toen onder hen plaats
had. Wanneer een vrije Dajakker iemand vervloekte, dan
ging de gevloekte heen en stak doodeenvoudig ten zoen-
offer een slaaf van den vervloeker dood, en daarmede was
de zaak afgedaan; vloekten huisgenooten elkander dan
moest een huisslaaf ten zoen vallen, welke door den zoon
des huizes moest afgemaakt worden. Zoo was er eens te
Apoei, in het huis van den Tomongong een hevige twist
geweest en de een had den ander vervloekt. Om zich te
verzoenen werd eene jonge vrouw, eene huisslavin, tot slacht-
offer uitgekozen, en ambo, de achtjarige zoon des huizes
moest haar slachten. De jonge vrouw lag naakt en gebon-
den, sidderende op den grond voor hem, en hij nam het
mes en gaf haar een steek in het lichaam. Het bloed
spatte hem in het gezicht, en de schrik, die hem aangreep,
�was zoo hevig, dat hij het mes van zich wierp en weg liep
Hij werd echter teruggehaald en zijn vader noodzaakte hem
met langzaam steken, zoo lang vol te houden tot de slavin
dood was. Zoo ging het nog voor 50 jaren in het huis
van den Tomongong van Poelopetak toe

De eerste Dajakker-zendelingen zetten zich in Apoei

neder. De oude Tomongong was gestorven, en nog niemand
in zijne plaats aangesteld. Onder alle Dajakkers was nie-
mand zoo trouw bij de prediking als ambo. Als anderen
daar stomp en dom nederzaten, wist hij op iedere vraag,
die de zendeling over den voorgelezen en verklaarden tekst
deed, antwoord te geven. Toch leefde hij, zooals alle
jongelieden van zijn volk, in de hoogste mate liederlijk.
Des morgens leerde en antwoordde hij goed in de kerk,
en des avonds vond men hem dronken bij den toeakpot
of in het gezelschap der bliangs ^l). Hij zou waarschijnlijk
even als zoovele anderen, in deze levenswijze omgekomen
zijn, als niet de Heer den zendeling becker tot zijne redding
uitgekozen had. Volhardend, zooals beckee was, was hij
juist geschikt, de geestelijke vader en leidsman van een man
te wezen, die vele natuurlijke deugden bezat, maar met
vaste hand moest geleid worden, als hij niet op het af-
hellende pad ter helle varen zou. Becker had ambo reeds
te Apoei ontmoet, maar spoedig het dorp weder verlaten,
en zich daarna twee uren naar beneden te Palingkau ne�r-
gezet. Twee jaren lang arbeidde hij hier zonder de minste
vrucht. Hij had het niet verder kunnen brengen dan tot
drie leerlingen in de school. Toen zegende de Heer de
geneesmiddelen, welke becker aan den hoofdman danau
toereikte, en die man besloot met een gedeelte zijner groote
familie bij becker te komen leeren. Tusschen de familie
danau en de familie pamarei, waartoe ambo behoorde,
bestond reeds jaren lang groote jaloezie en vijandschap,
en de Pamarei�rs vreesden, dat danau en zijne maagschap
door het onderwijs bij den zendeling een te groot overwicht
zouden krijgen. Zij meldden zich daarom met hun zevenen
bij becker aan om onderwijs, en onder hen was de eerste
ambo van Apoei. De jonge dertigjarige man streefde allen
vooruit, hij wies van dag tot dag op in de kennis van God.

1) Priesteressen, lichtzinnige vrouwen.

Beckeb had wel plezier van hem; omdat hij bemerkte dat
ambo een geregeld leven ging leiden. Toen daarna in de
eerste dagen van het jaar 1842 de Nederlandsche Resident
van Banjermassing te Poelopetak kwam, om een nieuwen
Tomongong aan te stellen, wist beckeb hem geen deugde-
lijker en getrouwer man voor te stellen, dan zijn leerling
ambo. Zoo werd hij dan Tomongong in het begin met
nog een> ander samen, die echter later moest aftreden. Hij
verliet zijns vaders huis te Apoei en trok naar Palingkau
bij zijn leeraar.

De jonge Tomongong had den besten wil, dien een hei-
den maar hebben kan, om een goed beheer te voeren,
en beckeb liet het natuurlijk aan raad en terechtwijzing
niet ontbreken; maar de Dajakkers hadden weinig lust,
om zich te laten regeeren, waren jaren lang onder een
nietsbeduidend opperhoofd geweest, en bij allen goeden
wil, dien ambo had, ontbrak hem toch de kracht van het
nieuwe leven, om dezen wil door te voeren, zoo als dat
van een heiden niet anders te verwachten is. Toen had
beckeb een moeilijke taak met zijnen leerling; hij moest
zijne rechterhand worden. Hij heeft echter deze zware taak
met groote wijsheid en opoffering ondernomen, zoodat alles,
wat van ambo als regent en Tomongong goeds geworden
is, hij dit naast God aan zijnen trouwen zendeling te dan-
ken heeft. Beckeb verstond niet alleen de kunst door af-
getrokken redeneeringen en onderwijzingen in het Woord
Gods zijn leerling te onderrichten, maar ook om met de prak-
tische daad, midden in het leven en in de levenstaak op
te treden. In de eerste jaren kon men den zendeling zoo wat
alle namiddagen, dikwijls tot den laten avond toe aan de
zijde van zijnen ambo zien zitten, zich het hoofd brekende
met een hoop Dajakkers, wier oneindige woordenrijkheid,
listige draaierij en luid door elkander schreeuwen, ook het
rustigste hoofd op hol zouden maken. Beckebs woonkamer
heette in het algemeen het �kantoor" d. w. z. de gerechts-

zaal. Onder de rechtsgedingen, welke bij zulke gelegen-
heden te beslissen waren, vond men de uitnemendste ge-
legenheid om de zonden des volks aan te vallen en hun
den weg des heils te wijzen; en het had allen schijn van
eene voortreffelijke gelegenheid voor een zendeling daartoe,
en dat te meer, daar onder de wetten, die men onder-
houden moest, zich ook zulke bevonden, die ten gunste
van het zendingswerk gegeven waren. Zoo had de Resi-
dent nog bij zijn laatste bezoek in Poelopetak de vol-
gende wet uitgevaardigd: �Wij hebben den toestand en de
adats (zeden) der Dajakkers onderzocht en overwogen,
en bevonden, dat alles verward en onverstaanbaar is, en
ook geen dag onder hen bestaat, waarop zij eigenlijk aan
God denken, en Hem vereeren, waarom wij goed gevonden
hebben, zelf voor de Dajakkers zulk een dag te bepalen,
en wel naar onze eigen orde de dag ahat, (Zondag). Op
dezen dag moeten de Dajakkers te Poelopetak zich stil
houden, mogen noch het een noch het ander werken, (waar-
onder hunne heidensche dingen te verstaan zijn), om op
deze wijze alleen en ongestoord te kunnen denken." Ambo
hield, zoo streng het hem mogelijk was, daarvoor de wacht,
dat deze zondagswet in acht genomen werd, en was zelf
een stipt kerkganger. Was dit alles nog maarui twendige
tucht, in welke hij leefde, zoo was het daarom toch niet
minder een weg, dien de Heer tot zijne bekeering insloeg;
een vat, hetwelk er slechts op wachtte, dat het met Geest
en leven werd vervuld.

Daar zou dan ook spoedig raad voor zijn; ambo zal
ongeveer een half jaar zijn post bekleed hebben, toen plot-
seling de tijding in Poelopetak doordrong, dat de wilde
Dajakker pari uit het binnenland met groote hoopen aan-
rukte, om het land te plunderen; 4000 man sterk lagen
zij aan den bovenloop van den Kapoeas; dagelijks kwa-
men vluchtelingen aan, welke zich voor den bloeddorstigen
vijand wilden wegmaken. Geheel Poelopetak was in de

grootste verwarring, en de Tomongong, op wien de ge-
heele taak van de verdediging des lands rustte, wist vol-
strekt geen raad, want in zulke tijden braken alle ban-
den van orde en gehoorzaamheid geheel, en ieder zocht
hoe hij het zijne in zekerheid zou brengen; aan eene al-
geineene verdediging, die alleen allen redden kon, was niet
te denken. In zijn ziejeangst kwam de Tomongong tot de
zendelingen. Jammer, dat zijn leeraar beckeb juist op
reis was en dus afwezig, maar hardeland nam den post
waar. Dezen en nog eenigen anderen uit de nabuurschap
verzocht ambo of zij zich toch aan het hoofd wilden stel-
len; dan zou het volk zich verzamelen, anders waren zij
verloren. Hoe ongaarne de zendelingen zich ook met zulke
dingen inlieten, zoo kouden zij het nu toch niet weigeren.
Zij stelden den Tomongong de volgende voorwaarden: wij
zullen u met onzen raad ondersteunen en helpen orde
houden; komt het werkelijk tot een gevecht, zoo veroor-
looft ons ambt ons niet mede te schieten en te strijden;
gij echter moet beloven geene bliangs mede te nemen, u
niet te bedrinken en geregelde godsdienstoefening te hou-
den." Ambo stemde bereidwillig in die voorwaarde toe, en
habdeland en huppebts trokken met 700 Dajakkers op
naar de Kapoeasrivier. Hier werden onder hun opzicht
schanzen opgeworpen, en de Dajakkers in de exercitie
geoefend; ambo hield ferm krijgstucht; nog nooit hadden
de zendelingen zulle eene voortreffelijke gelegenheid gehad,
om zoo vele Dajakkers tegelijkertijd het woord des levens
te verkondigen. Het kwam tot geen slag en de vijand
keerde terug. Na drie weken was alles weder te Poelo-
petak. Er was eene bijzondere stemming onder het volk.
Des zaterdags avonds kwam de Tomongong zeer verheugd
bij habdeland in huis loopen, en vertelde hem onderan-
deren een droom, dien hij had gehad. Hij stond op een
hoogen toren en overlegde hoe het hem na zijn dood zou
gaan. Daar ziet hij plotseling eene groote vuurzee en

daarin eene groote menigte menschen, onder welke hij
die Dajakkers zag, welke zeer ruw geleefd hadden. Ver-
schrikt wendde hij zich af, en zag eene andere plaats, die
wel niet zoo vreeselijk was als de eerste, maar toch lang
niet aangenaam. Daarin bevonden zich zijne voorvaders.
Hij ging naar die plaats toe; maar werd door iets terug-
gehouden, daar werd hem getoond, dat hij moest omkeeren,
en daar hij niet wist waarheen, maar daarover nadacht,
ontwaakte hij. Daarop werd hem het noodige geantwoord,
en den volgenden morgen was hij in de kerk. Er waren
daar meer Dajakkers tegenwoordig dan vroeger, het kind
van den eenigen christelijken Dajakker moest heden ge-
doopt worden. Toen de doop afgeloopen was, zette har-
deland zich naast ambo en den anderen opperhoofdman
die toen nog zijn post bekleedde, en wekte hen op toch
den Heere jez�s aan te nemen en openlijk te belijden.
De andere zendelingen, die tegenwoordig waren, gingen
er ook bij zitten en deden al hun best. Toen kon ambo
niet langer tegenstreven; hij en zijn collega reikten den
zendeling de rechterhand en beloofden, dat zij zich zou-
den laten doopen. Toen het volk dat hoorde, ontstond
er een groote opstand in de kerk. Hoe dringender de
woorden der zendelingen waren des te meer volle vlood
de deur uit. Maar toch bleven er 30 zitten, die zich be-
reid verklaarden den doop te ontvangen, enkele wilden
zelfs dadelijk, want zij vreesden hunne vrouwen te huis.
Zij kregen nog dooponderricht; maar de helft van hen
trok zich terug, een zelfs ontliep Poelopetak, om zeker
te wezen. Op het Hervormingsfeest van 1842 werd ambo
met 15 lieden uit zijn volk in den dood van Christus ge-
doopt. Hij kreeg den naam nikodemus.

Nikodemus te Jeruzalem meende het oprecht, hij was
maar te vreesachtig, en zijn naamgenoot in Palingkau ging
het even als hem. Men zou hem kunnen verdenken, dat
hij zich had laten doopen, om de Nederlanders te belie-

ven; men zou zich dan echter zeer bedriegen. Zijn doop
bracht hem in Banjermassing slechts tegenstand; er scheelde
niet veel aan of hij had zijn post verloren. De Resident
zelf zou het hem niet kwalijk genomen hebben, maar zijn
Maleische Secretaris had groote macht, en met hem moest
de Tomongong vooral omgaan. Dat een Muzelman, zooals
hij, aan een Dajakker kwalijk nam, dat hij zich liet doo-
pen, spreekt van zelf, en hij wist het ook spoedig zoover
te brengen, dat alle gedoopten zich van beckers kerk te-
rugtrokken. Nikodemus was de eenige, die zich niet liet
ompraten. Hij moest bitteren spot en verachting van zijn
volk verduren, wanneer hij hen even als vroeger tot kerk-
gaan vermaande; de Dajakkers beriepen zich van hem
op den Secretaris te Banjer. De arme Tomongong werd
moede en verlegen om den Heer te belijden, en sloop
dikwijls des avonds naar beckeb, om hem zijn nood te
klagen. Die troostte hem dan, en wanneer hij of hab-
deland op verre reizen gingen, zoo begeleidde de To-
mongong hen geregeld; voor hen was hij dan een getrouw,
ervaren reismakker, die zich geheel aan hen toewijdde op
de gevaarlijke, onbekende riviertochten, en voor hem was
het eene aangename uitspanning in den druk, waaronder
hij te huis gekneld lag. Bij zulke reizen onder de wilde
Dajakkers was het bovendien een waar zielsgenot voor de
zendelingen nikodemus te hooren prediken, en hoe hij
zich zelven tot voorbeeld stelde, dat men het bij den Heer
beter heeft dan bij de afgoden, en hoe hij dadelijk met
eene Dajaksche gelijkenis bij de hand was, als hij merkte,
dat de rede van den zendeling niet werd verstaan. En
als hij des avonds onder de wilden nederzat, dan las hij
bij den schijn van een lamplicht uit zijn Dajaksch boek
de bijbelsche geschiedenissen. En bij dit alles toonde hij
altijd, dat zijne bekeering niet alleen daarin bestond, dat
hij de afgoden wegwierp, zooals zoovele bekeerde heidenen
het, helaas, daarbij laten berusten, zonder tegelijkertijd

Christus, als hun Heiland en Schuldverzoener aan te
nemen; maar juist dit laatste, de verdienste van Christus ,
was voor hem de kern van de kennis, die zijne bekeering
hem had aangebracht. Dat doortrok al zijne redeneeringen,
en openbaarde zich op verrassend liefelijke wijze. Zoo zat
hij eens onderweg bij becker en hardeland, toen deze
hun Dajakswoordenboek nazochten. Zij kwamen bij het
woord �harapilan" verschansen, en wilden van nikode-
mus eene verklaring hebben, hoe dat woord gebruikt werd.
Toen antwoordde de Dajakker: Wij verschansen ons achter
den Heere jezus voor Gods toorn over onze zonden." Een
niet minder harden post had nikodemus in zijn eigen huis.
Zijne vrouw dacht er niet aan zich te bekeeren, evenmin
als iemand anders onder zijne kinderen, verwanten en
huisvrienden. Men weet wel, welk een moeilijke positie
dat geeft. Als heer van het huis had hij sedert zijn doop,
alles, wat aan de afgoderij herinnerde, flinkweg afgeschaft,
twee houten hampotongs, welke zijn huis eertijds den
afgoden heiligde, staan tot op den huidigen dag nog in
het Barmer Museum; ook de toeak werd weggedaan en
de Bliangs mochten niet over zijn drempel komen. Dit
zette hij met goed gevolg meer dan anderhalf jaar voort.
Maar ziet, daar was het in de lente van 1844. Becker lag
ziek aan de koorts te bed. Plotseling hoorde hij in zijne
nabijheid het spel en den zang der schandelijke bliangs.
Het komt uit de richting van nikodemus huis, hetwelk een
1000 tal schreden van het zijne verwijderd was. Hij vertrouwt
nauwelijks zijne ooren, toen zijne vrouw hem zeide, dat
nikodemus bezoek had van vrienden, ter wier eere hij een
feestje maakte; verscheidenen hadden reeds meer dan te
veel gehad, en zijne nabestaanden waren eenige bliangs
wezen halen. �Dat ging mij zoo ter harte," verhaalde
�dat ik bijna buiten mij zelven raakte, en mijne
oogen vol tranen schoten. Hoe, dacht ik, is dan nu ook
de laatste gedoopte afgevallen, hij van wien wij de beste

verwachting hadden, die ons zoo menige vreugde verschaft
heeft, en die reeds zoo menig getuigenis van Christus
heeft afgelegd, heeft ook hij Christus den rug toegekeerd ?"
Den volgenden dag liet ik hem roepen. Toen het avond
was, kwam hij; becker lag echter nog in de koorts, en
sliep juist, waarop nikodemus dadelijk naar zijn huis te-
rugkeerde. Den volgenden dag kwam hij weder, ging bij
becker in de kamer en zette zich aan zijn bed neder.
Met een bewogen hart sprak deze hem aan, stelde hem
de grootheid zijner zonde voor, en tegelijk welk eene groote
smart hij hem had aangedaan. Toen kon nikodemus het
niet langer uithouden; hij wierp zich van zijn stoel op zijn
aangezicht ter aarde, en weende, en kermde, en smeekte
God om ontferming en becker weende en smeekte met
hem mede uit het diepste zijns harten. Nadat hij opge-
staan was, deed becker overluid voor hem het gebed,
waarop hij andermaal nederknielde en overluid om verge-
ving en genade smeekte. Toen kwam beckers vrouw bin-
nen en verzocht haren man zich toch in acht te nemen.
Becker reikte den Tomongong vroolijk de hand en wenschte
hem den zegen des Heeren op zijnen weg. �Dit was het
verkwikkendste tooneel voor mij, dat ik ooit in Indi� be-
leefd heb," zoo staat er in beckers dagboek.

Deze moeilijke beproevingstijd voor nikodemus duurde
twee jaren. Tegen het einde van 1844 hield de druk,
die op de zending in Poelopetak lag, op; de kerken en
scholen werden weder gevuld, in het bijzonder begon bec-
kers arbeid in Poelopetak gezegend te worden. De To-
mongong, die in dien boozen tijd niet onder de afgewekenen
behoord had, bleef nu ook de eerste onder zijn volk, waar
het maar ergens om kerk of school te doen was, was hij
altijd bereid, om onder beckers trouwe, leiding zijne macht
te gebruiken, ten einde alle hinderpalen uit den weg te rui-
men, welke de komst van het Godsrijk verhinderden. En
toen was het hartvel-heffend op te merken, dat hij het er

maar niet bij liet blijven, datgene te doen, wat zijn plicht
hem voorschreef; maar ook meer clan zijn plicht gebood,
daar hij voor het rijk Gods in trouwe liefde werkzaam was.
Hij bouwde niet alleen een dijk langs het gansche dorp,
opdat het volk gemakkelijker ter kerk zou gaan, en spoorde
de jeugd aan, om de scholen te bezoeken, maar hield op zijne
wijze ook zending onder de Heidenen en de Muzelmannen,
wanneer hij op handelsreizen ging. Zoo komt mij een
voorbeeld voor de aandacht, dat hij zelf in eenen brief
omstandig verhaalt. Het was in het jaar 1847 en niko
demus wilde naar Sampit op reis gaan. Zondags te voren
verscheen hij in de kerk; na de preek gedacht beckeb
aan hem in tegenwoordigheid van al het volk, en beval
hem aan de beschermende hand Gods aan. Daarna pakte
de Tomongong een groot getal Dajakkersche en Maleische
boeken bij beckeb in, en nam hartelijk van zijn leeraar
afscheid. Zoo veel in zijn vermogen was, wilde hij de lieden
met wie hij in aanraking kwam in het lezen onderrichten
en hen tegelijk met den djalan selamat, (weg des levens)
bekend maken. De weg, dien hij reizen moest, wemelde
van zeeroovers. Niemand durfde hem echter een haar
krenken. Toen hij na 34 dagen te Sampit aankwam, vroe-
gen hem de lieden van die plaats: �Is de Tomongong met
zeeroovers in aanraking geweest of niet?" � Maar hij
antwoordde: �Indien ik met zeeroovers in aanraking ware
gekomen, zoo hadden zij mij zeker niet los gelaten." Toen
verwonderden die menschen zich, en zeiden: �Wat is dan
wel de oorzaak, dat de Tomongong de zeeroovers niet aan-
getroffen heeft ?" Toen deed hij zijnen mond open en sprak:
�Die oorzaak is de Heer jez�s chbistus , de Zoon van God
in den hemel, die de booze menschen van mij verwijderd
heeft." En dat gaf hem overal aanleiding om den menschen
den naam des Heeren aan te prijzen.

Even als in het leven der planten somtijds perioden
voorkomen, in welke de wasdom en de gezonde ontwikke-

ling door schadelijke invloeden van buiten of van binnen
wordt tegengehouden, zoodat zij niet voortgroeien, zoo
gaat het ook met den wasdom der heiligmaking in het
geestelijke leven. Onze Tomongong heeft in de jaren 1848
en 49 zulk een tijdperk te doorworstelen gehad. Het be-
gon met eene reis, op welke hij den bekenden natuuronder-
zoeker Dr. schwaneb begeleidde. Als een kenner van het
land en tegelijk als de beschaafdste van alle Dajakkers,
dien men kon vinden, werd hij door den geleerde tot zijn
reisgezel in Borneo uitgekozen. Hij bewees hem gewichtige
diensten; maar zijn inwendige mensch kwam op die reis
veel te kort. Hij reisde zelfs mede naar Batavia en zag
het leven in deze groote zeestad van Achter-Indi�, dat toen-
maals nog weinig of niets opwekkends had. Juist toen
hij zich in Batavia ophield, kwamen twee Rijnsche zende-
lingen op hunne reis naar Borneo daar aan. Nikodem�s
verzuimde niet hen te begroeten. Toen hij bij hen binnen-
kwam, boog hij zich diep. Hij was, naar de beschrijving
van die broeders, een man van middelmatige lengte, licht-
koperkleurig van huid, droeg een zijden baatje en een
vest daaronder tot aan den hals toegeknoopt; het vest
was van cachemir met zilver doorwerkt; zijn broek was
van lichtbonte, katoenen stof; daarbij droeg hij witte
kousen en zwarte lederen schoenen. In zijn gordel stak
een kort wapen met ivoren handvat en zilveren schede.
Aan den wijsvinger der rechterhand stak een zilveren ring
met een groot edelgesteente. Om zijn hoofd was een doek
als een tulband gewonden, en over zijne schouders hing
een bonte doek, om het zweet af te vegen, in welks eene
slip een gouden sleutel geknoopt was. Hij drukte in het
Maleisch zijne vreugde uit, dat er nieuwe leeraars voor zijn
volk waren gekomen; hij vertelde dat hij eene vrouw en
acht kinderen had, en dat de vier bamboeskerken in Poe-
lopetak thans beter bezocht werden dan de kerken in Ba-
tavia. �Het is niet altijd z�� geweest," zeide hij, �toen

de eerste zendelingen kwamen, vreesden wij voor hen,
en dachten, dat zij ons, als wij iets van hen leerden, uit
ons land zouden voeren. Maar ik vatte moed, en ging
met mijne kinderen ter school; anderen kwamen ook, en
nu hen ik hlij, en wenschte wel, dat allen aan den Heere
jezus geloofden." De Gouverneur-Generaal van Oost-Indi�
hoorde, dat de Tomongong in Batavia was, en liet den
merkwaardigen man voor zich komen. Hij was zoo ver-
heugd over dezen beschaafden Dajakker en over de berich-
ten, die hij hem van zijn land gaf, dat hij hem later bij
een bezoek een gouden repetitie-horlogie ter waarde van
�5(J0 gulden schonk. Nikodemus bezocht ook bij zijn ver-
blijf op Java den ouden vader emde te Soerabaija. De
oude man was hartelijk verheugd een Dajaksche broeder
in zijn huis te mogen ontvangen; de Dajakkers hadden
toch het eerst bij hem zendingsliefde opgewekt, toen hij
nog als matroos op het schip diende, en met den Holland-
schen kruiser op de Borneesche kust lag. Hij had toen
reeds zijn arbeid onder de Mohamedaansche Javanen te
Soerabaija begonnen, voor wie de oude Duitsche horologie-
maker zulk een gezegend werktuig in de hand des Heeren
is geworden. De Tomongong zou gaarne mede gegaan zijn
in de vergadering der jonge christenen, en emde was na-
tuurlijk gaarne bereid hem daar in te laten. Maar de
lange haren, die de Dajakker droeg en de tulband, die
zijn hoofd dekte, gaven hem ergernis; het eene was hem
toen zoo heidensch als het andere mohamedaansch en hij
eischte van nikodemus, dat hij zich de haren liet afsnijden
en den tulband afzette, zoo iets paste niet voor een chris-
tenmensch, die in de vergadering wilde gaan: men moest
in zulke dingen voor de wereld zijnen Heiland belijden.
De Dajakker had daar wat op tegen, en meende, dat God
op het hart zag en niet op de haren; maar dat nam de oude
hem kwalijk af, deze kon zulk een spiritualismus, d. w. z.
een handelen naar eigen geest en wil, dan maar volstrekt

niet dulden. De haren moesten er af, daar hielp niets aan,
en toen eerst nam hij nikodemus mede in de vergadering.
De Tomongong hield de les, die hij op Soerabaija gekregen
had, altijd in gedachtenis.

De korte haren doen het hem niet, dat kon men schielijk
aan nikodemus zien. Hij had nog wat anders op zijne reis
verloren dan zijne haren. En dat was zeker niet goed.
Helaas, beckeb verliet voor langen tijd den zendingspost,
en daarmede verdween naar den mensch gerekend, de steun
op welke deze man vertrouwd had. De nieuwe zendeling
op Palingkau kon voor hem onmogelijk dat wezen, wat hij
in dezen moeilijken tijd van zijn leven behoefde. Het ging
met nikodemus achteruit Onder heidensche feestelijkheden
vierde hij de bruiloft van zijne vijfjarige dochter met een
zevenjarigen jongen van Kahaian. \'t Is waar, dat zijne
onbekeerde vrouw daaraan veel schuld had, ook veront-
schuldigde hij zich hiermede, dat hij, toen hij nog in hei-
densche onwetendheid leefde, met den vader van den knaap
naar Dajakkers gebruik het kontrakt gemaakt had om hem
zijne dochter ter vrouw te geven; maar het was reeds erg
genoeg, dat hij zulke invloeden en verbindtenissen, die tegen
zijn geweten streden, niet met alle kracht tegenwerkte, in
plaats van ze nog tot zijne verontschuldiging aan te voeren.
De allerzwaarste slag trof hem echter toen zijn geestelijke
vader in dien tijd stierf. Den 23. September lag beckeb
te Banjermassing te sterven. Toen hij van vrouw en kin-
deren afscheid genomen had, moest ook nikodemus, die
mede gegaan was naar de stad, binnenkomen, en beckeb
sprak hem met ernstige woorden aan. Weenend viel de
Dajakker op zijne knie�n en bad om vergiffenis voor alles,
waarmede hij den Pandita had bedroefd. Het was jammer,
en behoorde mede tot de zware beproeving, die nikodemus
in dezen tijd had door te staan, dat hij zich niet ten volle
en in stilte aan den indrnk kon wijden, dien dit sterfgeval
op hem maakte. In diezelfde dagen landde namelijk de

Gouverneur-Generaal van Ne�rlandsch Indi� met drie stoom-
booten te Banjermassing aan-, het was de eerste maal, dat
deze stad van den hoogsten staatsambtenaar van Indi� een
bezoek kreeg, en alles werd natuurlijk in het werk ge-
steld,. om hem feestelijk te begroeten. Onze Tomongong
moest alzoo dadelijk hard aan het werk, want Z. Excell.
wilde vooral ook Poelopetak bezien. Zoo werd de arme
man grootendeels van den zegen beroofd, dien het sterven
van zijn leeraar hem had kunnen aanbrengen; toch sterkte
hem weder de vriendelijke goedkeuring met welke de zen-
dingsarbeid in Poelopetak door den Gouverneur gewaar-
deerd werd.

Het grootste gevaar echter, dat het geestelijke leven van
den Tomongong bedreigde, was de omgang met de Ma-
leiers. Het is bekend welke ijverige zendelingen van den
valschen profeet deze lieden op Borneo zijn. De Dajakkers
staan bestendig aan hunne bekeeringsplannen ten doel, en
zij hebben reeds geheele dorpen tot den overgang weten
te brengen. Ook Poelopetak was reeds langen tijd een
punt, waarop zij het oog hadden. Toen de zendelingen
zich daar nederzetten waren reeds de Muzelmannen de baas
in dat land; drie geheele dorpen en verscheidene enkele
Dajakkers waren reeds tot den Islam overgegaan, en
Poelopetak stond onder een Mohamedaansch opperhoofd,
goesti kassan. Het gelukte den zendelingen in het begin
de Maleiers uit Poelopetak te verdringen. Een paar jaren
v��r zijn dood had evenwel een gezin van Malei-

sche pandelingen vrijgekocht, en hun veroorloofd een drij-
vend huis op de rivier bij Palingkau te bouwen en daar
handel te drijven. Het was echter niet bij deze ��ne familie
gebleven; spoedig kwamen er meer en dreven handel.
Beckeb weerde hen zooveel hij kon; maar het was te
vergeefs. Hij wist een paar bevelschriften van den Resi-
dent te verkrijgen, volgens welke deze menschen uit het
landschap werden verdreven; maar de bevelen bleven zon-

der gevolg, en dat lag aan de slordigheid en slapheid, waar-
mede de Tomongong ze handhaafde. Het net van deze lis-
tige Muzelmannen werd telkens nauwer rondom den armen
Tomongong toegetrokken; hij had zelfs eene zijner dochters
aan een Maleier uitgehuwelijkt. De geheele rivieroever bij Pa-
lingkau was zoo dicht bedekt met drijvende Maleische koop-
huizen, dat men uit de rivier vandaar het Dajaksche dorp
in het geheel niet zien kon. Het gevaar was zeer groot;
niet alleen, omdat de meeste van deze Maleiers schelmen
zijn, welke door hunne dieverij de geheele streek, waar
zij lagen, onveilig maakten; maar bovenal, omdat zij de Da-
jakkers door hun\' rusteloozen bekeeringsijver tot den Islam
wilden overhalen en alzoo een des te sterker bolwerk des
Satans tegen de prediking des Evangelies opwierpen.

Zoo stond het met den Tomongong in het begin van het
jaar 1850 vrij gevaarlijk; toen stond juist alles op het spel.
Nu keerde habdeland naar Borneo terug, en zette zich te
Palingkau neder. Hij zag het gevaar, waarin nikodemus
en met hem het gansche werk der zending in Poelopetak
verkeerde, en begon dadelijk dat muzelmansche tuig uit
het land te jagen. Hij deed het door den Tomongong.
Begunstigd door zijne vroegere verhouding tot hem, bekend
met de Dajaksche toestanden en in de taal te huis, stond
habdeland even als vroeger zijn vriend beckeb, den hoofd-
man met raad en daad ter zijde, in al zijne ambtelijke
werkzaamheden, en het gelukte hem onder vele wederwaar-
digheden en veel strijd met de elementen, die hem vijandig
in den weg stonden, den zinkenden nikodemus weder op
de been te helpen. De Maleiers moesten wijken, zooals
wet en recht dat vorderden, en de lucht werd ten minste
van de2e booze geesten gezuiverd. En zoo als het dan
gaat in het geestelijke leven, als men maar eerst zich
op ��n moeielijk punt weer opheffen kan, zoo is daardoor
voor de andere deelen van den inwendigen mensch het
levensteeken tot de opstanding gegeven. Zoo ging het ook

bij nikodemus. Toen hij maar eerst met de Muzelmannen
gebroken had, keerde ook zijn liefde tot den Heer en zijn
Woord, en zijne beslistheid voor het zendingswerk in zijn
land terug, en de uitoefening van zijn ambt werd telkens
zelfstandiger en krachtiger. Er waren toch reeds jaar en
dag daarna tijden, waarin hij weken, ja maanden lang
habdelands raad en hulp niet meer behoefde, en zijn volk
regeerde, zooals men het nauwelijks zou hebben durven
verwachten onder zulke ellendige omstandigheden, als waarin
een zoozeer verstompt volk verkeert, en van het doorzicht
en de werkzaamheid van een onlangs bekeerden heiden.
Nikodemus hield zich sedert dien tijd over het geheel zoo,
dat de zendelingen vreugde van hem beleefden. Zijn wil
was beslist voor het goede, en moest hij nu en dan eens
bijgesprongen worden, zoo was dat niet in zijn nadeel,
dat hij deze hulp dankbaar aannam.

Laat ons nu nog in korte trekken het werk van onzen
Dajakschen Landraad beschouwen.

Hij woonde te Palingkau. Zijn huis is ingericht zooals
al de Dajakkerhuizen, en onderscheidt zich alleen door
eene kamer, welke de gerechtzaal of het policiebureau van
Poelopetak is. Een bank en enkele stoelen vormen al het
huisraad van deze kamer. Aan de muren hangen op bor-
den verschillende geschreven wetten, die de Nederlanders
gegeven hebben. Daar is eene wet tegen het spelen,
tegen het verkoopen van slaven naar Kahaian, tegen het
nederzetten der Malei�rs, over schoolbezoek, heiliging van
den zondag, enz. Het is natuurlijk alles opgevat uit
het standpunt der burgerlijke overheid, en volgens de
vatbaarheid der Dajakkers; alles in deze zaal predikt toch
op zijne wijze en de Dajakker, die hier binnen komt, en
lezen kan, leert uit de tafelen der wet toch zijne les, en
daarbij maakt het blok aan de achterzijde der kamer, in
hetwelk de kwaaddoeners worden gesloten, een bijzonde-
ren indruk. Daar leest men: �God wil, dat alle men-

schen rustdagen hebben. En wij, blanken, hebbon ook
erkend, dat rustdagen goed zijn. Daarom moet ook gij,
Dajakkers, rustdagen hebben. Omdat gij nu nog geene
rustdagen hebt, is het \'t beste, dat gij dezelfde neemt als
de blanke menschen." Of: �Het is niet goed, dat de
menschen dom blijven. Daarom is ook in alle landen
daarvoor gezorgd, dat de menschen wat leeren. Opdat
nu ook de Dajakkers niet dom blijven, maar eens begin-
nen verstandig te worden, zoo geven wij bevel, dat zij lee-
ren moeten." Voor deze wetten zet nu de Tomongong zijne
lieden en regeert hen daarnaar. Hier vergadert hij de
twistende partijen, en spreekt het recht uit volgens ge-
schreven of oorspronkelijke rechten. De Dajakkers zijn,
zoo als bekend is, groote liefhebbers van rechtsgedingen,
en een der meest gewone bezigheden van den Tomongong
bestaat in het beslissen daarvan. Men kan zich geen denk-
beeld maken welke twisten en valschheden in deze gerechts-
kamer zijn te ontwarren. Daar behoort al de slimheid en
list van een geboren Dajakker toe, om daar door te ko-
men, en niet minder de oprechtheid en de geestkracht
van het zelfbewustzijn van een Christen, om onder zulke
omstandigheden het recht te doen zegevieren. Daar is onze
NiKODEMUS vaak in groote moeilijkheid, en kan het bewijs
geven �wat Hij in hem werkt, die hem als de zijne kent."
Heeft het den Tomongong reeds moeite gekost het oor-
deel te vellen, zoo moet de moeite eigenlijk eerst recht
beginnen als het vonnis uitgevoerd zal worden. Zijne Da-
jakkers hebben in niets zoo weinig lust als in gestraft te
worden. Wie de kracht heeft, verweert zich zoo goed en
zoo lang hij kan. Het komt niet zelden voor, dat het
huis van een misdadiger eerst in alle vormen belegerd en
ingenomen moet worden, eer hij zich overgeeft, en voor
den vluchteling bieden de moerassen van Poelopetak tal-
looze schuilhoeken aan, die het opvangen ontzettend zwaar
maken. En dan verweert zulk een vagebond zich, als hij

geboeid moet worden, tot op het bloed. Had nu maar de
Tomongong eene handige manschap tot zijne beschikking,
zoo was het tot daar aan toe. Maar dit gewas heeft in
Poelopetak nog niet willen gedijen, en de goede wil van
den Tomongong om tucht en orde in zijn land in stand
te houden, leed maar al te dikwijls schipbreuk op de laf-
heid van zijne policiedienaars. Om maar een voorbeeld
uit velen te noemen. Daar verbreidt zich het bericht, dat
twee te Banjermassing veroordeelde Chineezen, in Poelo-
petak rondzwierven en hun dievenhandwerk en vagebonden-
leven voortzetten. Dat gerucht werd handtastelijke wer-
kelijkheid en de Tomongong maakte zich gereed om de
schelmen te laten opvangen. Het gelukte hem den eenen
te pakken; de andere had zich voorloopig uit de voeten
gemaakt. Spoedig kwam hij echter weder voor den dag en
nikodemus zond zes mannen uit om hem te grijpen. Toen
de zes helden in de nabijheid van zijne schuilplaats kwamen,
zagen zij den Chinees op eens naar hen toe roeien. Hij
roept hen toe: �Gij zijt het, die mijn broeder gevangen
hebt; wacht maar even, nu zal ik u doodslaan!" Deze
woorden hadden zulk eene uitwerking op die lieden, dat
zij dadelijk omkeerden en uit alle macht naar den oever
roeiden. De Chinees hen achterna, en is spoedig dicht in
hunne nabijheid. De policie stort zich, zes man sterk, in
het water, en zwemt naar den oever, terwijl de Chinees
geheel ongedeerd blijft. Deze panische schrik heeft daarin
zijnen oorsprong dat men de Chineezen voor �t a g o" hield,
d. w. z. �sterk en kogelvrij," en wanneer de Dajakker
eens tot deze overtuiging gekomen is, zoo grijpt hij nie-
mand aan, en houd zulkeen er toe in staat om alles neder
te werpen, wat hem in den weg komt.

De Tomongong is echter niet enkel rechter en commis-
saris van policie, hij legt ook nieuwe dorpen aan, en zoekt
den akkerbouw zijner Dajakkers te verbeteren. Dat zijn
denkbeelden, die in het bijzonder van de zendelingen af-

komstig zijn. Zoolang de Dajakkers ver van de groote
rivier aan de kleine landwateren in hunne moerassige schuil �
hoeken huizen, zijn zij ontoegankelijk voor licht, voor recht
en voor Gods Woord en bevel. De Tomongong heeft het
in vereeniging met de zendelingen tot stand gebracht, dat
een aanmerkelijk aantal van die Dajakkers zich in twee
groote landschappen in de nabijheid der zendingsposten
Palingkau en Bethabara hebben nedergezet; en dat is een
maatregel, waarop de Nederlandsche regeering langen tijd
te vergeefs aangedrongen had. Dit kan natuurlijk slechts
ten deele op deze wijze worden voortgezet, zoo lang de
Dajakkers hunne oorspronkkelijke gewoonte in het bebou-
wen der rijstvelden behouden, want dan is het hun niet
mogelijk op den duur in de nabijheid van dorpen te blij-
ven; zij moeten jaren achtereen zich met hunne rijstvel-
den van de plaats verwijderen. Daarom heeft dan ook
reeds sedert eenigen tijd de Tomongong van den Resident
te Banjermassing ploegen gekregen, om eene soort van
akkerbouw in te voeren; het is hem echter nog maar wei-
nig gelukt. Zoo hebben sedert een paar jaren de Poelo-
petakkers ettelijke uren ver stroom af van de zendings-
posten hunne rijstvelden, welke hen minstens 5 maanden
des jaars van de dorpen verwijderd houden. De zende-
lingen hebben evenwel den Tomongong verzocht een paar
kerken, op hunne landswijze gebouwd, in de rijstvelden
op te richten, waarin godsdienst gehouden wordt. Zoo is
de man altijd gaarne bereid op zijne wijze voor kerk en
school iets te doen en reikt hij den zendelingen de be-
hulpzame hand, waar hij maar kan, om zijne Dajakkers
uit het slijk te trekken, waarin hij zelf maar al te diep
gezeten heeft.

Hooren wij nu nog iets van het nieuwjaarsfeest ten zijnen
huize. De Dajakkers zijn groote vrienden van feestmalen,
en d� zendeling geeft hun ook nu en dan eens een pretje,
zoover zijne middelen het toelaten. In den regel is dit

met nieuwe jaar. Zoo wilde dan ook habdeland eens
voor het volk van zijn station een feest maken, en de
Tomongong was gaarne bereid in zijn huis den maaltijd
op Dajaksche wijze in te richten. Een buffel en twee
varkens werden ten dien einde geslacht, en een schepel
rijst gehaald. Van het naburige Bethabara werden van
hopen met zijne scholieren en enkele goede vrienden
verzocht, en toen de buren aangekomen waren voerden
habdeland en van H�FEN de tot verscheidene honder-
den vergaderde schooljongens, twee aan twee, zingende
de school binnen. Daar hield hahdeland eene korte
nieuwjaars toespraak, en maakte toen bekend, dat het
ieder van hen vrijstond bij den Tomongong te komen eten.
van h�fen , habdeland en diens vrouw begaven zich ook
tot den Tomongong. Toen zij aankwamen was reeds alles
in het huis en onder het huis bezet; in het huis waren
de bejaarden, en onder het huis de schooljeugd. Het huis
van den Tomongong is terdege hoog ge/et, daarom kon
men daaronder met alle gemak zich bewegen, zonder het
hoofd te stooten, hetgeen bij de gewone Dajakkerhuizen
wel het geval zou zijn. Te midden der schooljeugd, die
in rijen geschaard zat, stonden groote ijzeren kookgereed-
schappen of kawas; in ieder daarvan kan een halve sche-
pel rijst in eene keer gekookt worden. Boven in het huis
had de Tomongong eenige tafels uit de school bij elkan-
der gezet, op Europeesche wijze gedekt en aangericht; dat
moest de zitplaats der zendelingen en eerwaardige raads-
heeren van Poelopetak zijn. �Ik au toto p�h� atei
sabab anakin djari mtei," zoo groette van h�fen
den Tomongong, toen hij bij hem binnentrad, d. i. �gij
zijt waarschijnlijk zeer bedroefd, omdat uw kind gestorven
is" (er was namelijk, daags te voren een 10 jarige knaap
van hem begraven). �Dia pahalan p�h�, taharo
git� bewe, antwoordde nikodem�s, �niet zoo buitenge-
woon bedroefd; ik heb meer verlangen het weder te zien."

Toen de zendelingen binnen getreden waren, werd opge-
daan. Eerst moesten de scholieren beneden geholpen wor-
den. Habdeland had veel moeite hen door zingen bezig te
houden opdat het opscheppen en gereedzetten rustig kon
geschieden Toen alles gereed stond hield van h�fen op
habdelands verzoek eene korte toespraak en deed een
gebed; daarop ging men aan het eten. Men liet het zich
boven en beneden zeer goed smaken. Tot dessert was er
nog eene soort van rijstkoeken, ook pisangvruchten, enz.
Na het eten riep de oude paboenoh luid over de tafel:
�O, Paamas narei hindei?" cl. i. �O, paamas, wat
is er nog meer?" Die oude ondeugd, hij meende den
toeakpot; wanneer een Dajakker zich bij een feest niet
dronken kan drinken is het voor hem geen feest geweest.
�Tawa" antwoordde paamas droogjes; d. i. �ik weet het
niet." En daarbij bleef het natuurlijk ook. Toch werd
er nog betel gekauwd, en de een en ander rolde zich een
Rok o (tabak in een blad gerold) en ging dat rooken. De
zendelingen onderhielden zich nog een poosje met het volk,
en toen ging men stil en in orde van het Nieuwjaars-
feest weder naar huis.

Ongelukkig kon, hetgeen nikodem�s zich zoo goed voor-
nam, niet tot volledige ontplooiing komen. De Nederlan-
ders vonden het goed over het gebied van Poelopetak tot
Kahaian een Hollandsch bevelhebber te zetten, die in
Bethabara ging wonen, waarheen toen ook de Tomongong
verhuizen moest, en in geheele afhankelijkheid van dezen
man geraakte. Hij is niet van het geloof afgeweken, maar
is ook niet in het geloof gewassen, en sedert den onge-
lukkigen Maleier-opstand in 1859 verdwijnt zijn naam ge-
heel uit de berichten der zendelingen.

DE SCHOOLMEESTER VAN PALINGET

heeft een brief gezonden. Deze is geadresseerd aan alle
heeren en dames, die gaarne zien, dat de heidenen dis-
cipelen van jezus worden, en ik weet geen beteren raad
om den brief aan zijn adres te bezorgen, dan hem hier
te laten drukken. Hier is hij, zoo als van zelf spreekt in
het Nederduitsch overgezet, anders konden zeer weinige
heeren en dames hem lezen.

�Ik zend mijne groetenis aan alle heeren en dames, die
gaarne zien, dat de heidenen discipelen van jezus worden.
Ik hoop, dat gij dezen brief zult aannemen van iemand,
die niet veel geleerd heeft. Onder ons, Dajakkers, die hier
wonen in deze plaats van den leeraar, zijn er ook reeds
eenige, die het woord van den grootsten Heer, van den
God des hemels en der aarde reeds aangenomen hebben.
Vroeger waren wij dom, wij deden booze werken, en over-
traden het gebod Gods. Wij volgden onzen lust om te
moorden, te hoereeren, te stelen, te bedriegen en te liegen.
Wij brachten offers aan de afgoden, die ons toch niet hei-
pen kunnen. Wij gedoopten hopen nu, dat onze Hemel-
sche Vader ons de zonden vergeeft, die wij vroeger hebben
begaan. Wij bidden hem om vergeving en genade, en hij
wil ons ook verhooren en onze zielen eens in den hemel
nemen als wij sterven, en wij hopen dan ook u daar te
vinden.

Ik met mijne vrouw hanna wij hebben reeds drie kin-
deren , twee meisjes en een jongen, door den zegen van
onzen Heer jezus. Daar ik hoop, dat de groote Heer altijd
meer zijne genade in ons zal doen toenemen, zoo hoop ik
ook, dat de Hemelsche Vader onze kinderen bewaren zal
en hen leeren tot zij het verstaan, het Woord Gods na te

volgen met geheel hun hart. Ik wensch, dat gij ons helpt
bidden voor ons tot den grooten Heer, den eenigen God."
Bethabara, 24 September 1857."

Dus philipp djala heet de man, zooals gezegd is, een
eerzame schoolmeester te Palinget. Ook zullen de heeren
en dames uit den brief bemerkt hebben, dat hij een Da-
jakker is. De Dajakkers zijn woeste klanten, zooals djala
terecht opmerkt in de woorden: �wij volgden den lust tot
moorden," en de dikke bundel menschenharen aan het
handvat en de schede van hun zwaard en van hunne speer,
legt getuigenis genoeg af voor de waarheid van deze be-
wering, want het is van den schedel der vermoorde vijan-
den. Wanneer men zich nu den schoolmeester te Palinget
voorstelt, hoe hij in plaats van zijne spies de Schriften ter
hand neemt en schrijft aan alle heeren en dames zulk een
mooien, vromen en vriendelijken brief, zoo moet iemand
toch het hart van vreugde opspringen over de wonderen
der genade, welke onze lieve Heer aan zulke moordzuch-
tige menschen verheerlijkt.

Dat is nu evenwel ook alles, wat men uit den brief van
den briefschrijver te weten komt, behalve dit, dat hij eene
vrouw en ook drie kinderen heeft. De geadresseerden zul-
len wel iets meer van hunnen nieuwen vriend willen weten;
en ik wil hun nu vertellen wat ik weet. Bij deze gelegen-
heid zal men ook heel wat van de Dajaksche scholen ver-
nemen.

Djala heeft van kindsbeen af het slavenjuk getorscht.
In het begin was hij onder zijne eigene landslieden, de
Dajakkers, een boeddak of slaaf. Deze verkochten den
knaap echter later aan een Chinees, en daarop ging de
arme jongen onder de Chineezen uit de eene hand in de
andere; want deze aartsschacheraars handelen op Borneo
in menschen even als in zwijnenvleesch. Zoo mag hij on-
geveer vijf jaren onder de Chineezen rondgezworven hebben,

toen op zekeren dag zijn laatste heer hem wegzond, en
hem beval een anderen heer te zoeken, die voor hem de
som betaalde, die hij hem gekost had; dat is te zeggen
met behoorlijke intrest. Hieronder verstaan de Chineezen
op Borneo 60 procent. Djala zocht drie dagen lang on-
der Maleiers, Chineezen en Dajakkers en kon maar nie-
mand vinden, die hem voor boeddak hebben wilde. Het
was in het begin des jaars 1844. Men had toen juist de
eerste aanmerkelijke som van 1000 gulden gezonden, op-
dat de zendelingen daarvoor boeddaks zouden loskoopen.
Daarvan waren habdeland op Bintang meer dan 300
gulden ten deel gevallen. Hij maakte in den omtrek be-
kend, dat hij boeddaks wilde vrijkoopen, en dit kwam
toen ook den armen djala ter oore, die zich dadelijk op-
maakte, en hardeland verzocht hem op te nemen. Zij
werden den koop eens en met nog 20 andere personen,
die te zamen 330 gulden gekost hadden, trok djala
naar Bintang. Habdeland was met hen overeengekomen,
dat zij hunne huisjes in zijne nabijheid moesten bouwen,
en ��n jaar bij hem blijven; ingeval zij dan na verloop
van dat jaar begeerden een anderen heer te zoeken, zoo
stond het hun vrij, anders konden zij zich weer voor een
jaar verbinden. Zij moesten zich grootendeels zelven on-
derhouden en wekelijks een niet zeer langen tijd voor hem
arbeiden; daarbij moesten mannen, vrouwen en kinderen
in de godsdienstoefening en bij het avondgebed komen.
Djala nam deze voorwaarde met vreugde aan, en wat
hem het meeste beviel, was dat hij in de school mocht
gaan. Hij had veel lust tot leeren, en zoo duurde het
dan ook niet lang, of hij kon vlot lezen. Het is iets zeer
gewoons dat jonge Dajakkers, die zoo uit de wildernis
komen, in drie weken lezen leeren, als zij er maar lust
in hebben.

Djala leerde intusschen nog meer dan lezen. Hij was
nog niet zeer langen tijd op Bintang, toen hij op zekeren

tijd zeer hard naar habdeland kwam loopen en hem vroeg:
�Mag het, toean, dat ik het boek meeneem?" Hij meende
de Evangeli�n, het eenige Dajaksche leesboek, dat toen be-
stond, en dat de leerlingen in de school moesten laten
liggen. Habdeland onderzocht nauwkeuriger, waartoe hij
het boek wilde gebruiken , en vernam, dat er een groote
hanjalatong *) in de nabijheid der boeddakshuizen stond,
dien hij gaarne weg wilde hebben, omdat hij er zoo bang
voor was. De hanjalatongs zijn boomen, waarvan de Da-
jakkers vertellen, dat zij aan geesten ten woning verstrek-
ken. Geen mensch kan den heidenschen Dajakker bewegen
zijn bijl in zulk een boom te zetten; hij zou zich zonder
twijfel de wraak der geesten op den hals halen, en treft
het eens, dat zulk een boom der geesten door den storm
of bliksem omver geworpen wordt, dan richt men hem
terstond met de grootste moeite weder op, offert voor hem
en bidt ootmoedig tot de geesten, dat zij het onvoor-
ziene ongeluk toch niet aan de bewoners dier streek zul-
len wreken. Nu, zulk een hanjalatong overschaduwde ook
de hutten der boeddaks van habdeland, en dat duivels-
spook hinderde djala erg. Nu wenschte hij te weten, of
hij het wagen durfde, hem om te hakken, als hij het Evan-
geli�nboek daarnaast legde. Habdeland zeide hem, dat
hij zich niet op het boek verlaten moest; maar als hij den
boom weg wilde hebben, zoo moest hij eenvoudig den Heere
jezus om hulp aanroepen, en dan maar flink de bijl ter
hand nemen. Toen stond daar een andere boeddak bij,
terwijl die twee met elkander spraken, die zeide, opdat
de Heer jezus er maar buiten zou blijven: �O toean,
(hij meende habdeland) staat voor al zijne leer-
lingen in; hij zorgt voor ons; dus hak den boom
maar om." En djala nam zijne bijl, en de hanjalatong
viel onder zijne slagen. Eene zware krankheid, die den

armen knaap tot aan den rand des grafs bracht, volgde
daarop. Eene geheele maand lag hij daarneder.



		Kv^m /o3$?
		.e^o#-

	*A «%s5^<**



		-v^-


		2>



		168

		sterkt heeft, � wel twee uren lang tegenover den hoop moordenaars, tot eindelijk een man uit de familie van den baden hem een kogel door het hoofd schoot, zoodat hij neerzonk. De diepbedroefde zuster wierp zich, weenende op zijn lijk. Daar stormden de moordenaars voorwaarts, hakten heider lichamen aan stukken met hunne mandous en droegen de hoofden onder zegekreten weg. Ik verborg mij in den tuin achter een baroeaboom en zag alles mede aan. Nadat er geplunderd en alles weggedragen was, nam baden de kinderen met zich mede. Een goesti gaf bevel de lijken niet te begraven; wie ze begroef werd gedood. Ik echter kon het niet over mijn hart krijgen die lijken daar te laten liggen. Ik maakte des nachts heimelijk een graf, en legde des morgens vroeg met behulp van nog een anderen man, die ook reeds dooponderricht gekregen had, de lijken in het graf en deed er een weinig aarde op."

		AFRIKA\'). DE OVAMBOTOCHT. In het jaar 1850 trok een Engelsche reiziger in het Westen van Zuid-Afrika over de grenzen, welke daar de Negers van het Noorden van de Betschoeanen en Hotten* totten van het Zuiden scheidt. De man heette galton en het eerste negervolk, dat hij vond, waren de Ovambos. Galton had zijn tocht gedaan, uitgaande van den Rijn- schen zendingspost Otjikango, welke ook Barmen heet, en ten oosten van de "Walvischbaai onder den kleinen stam der Hereroos ligt. De daarwonende zendeling, h�go hahn,

		1) Zie Handbuch der Miss. Geschichte und Miss. Geographie Tan Blum- hardt I. seite 52�108.



		198

		ben, maar een zondaar, die voor rekening van Christus ligt, die niets voor God te brengen heeft dan de ver- dienste van Christus." Toen sprak hij niets meer. Het werd 9 uur des voor- middags, en de drie vrienden stemden een lied aan, dat aldus aanvangt: �Wanneer ik eens zal scheiden.\'\' Daarna knielden zij met hunne Chineezen aan het bed van den vierden broeder neder en bevalen diens geest in de handen van hunnen Heiland, en toeft zij amen zeiden, was de dienstknecht ingegaan in de vreugde zijns Heeren. Nog aan den avond van dien dag begroeven zij zijn lijk op de Engelsche begraafplaats van Victoria. Ongeveer 50 Chineezen en verscheidene Engelsche en Noord-Amerikaan- sche zendelingen waren daar te zamen. G�tzlaff sprak bij het graf eerst in het Engelsch, toen in het Chineesch, en naar Barmen schreef hij daarop: �Koster was zeker een zeer getrouwe, besliste dienstknecht des Heeren � zendt gijlieden ons meer zulke mannen, want met hen is nog wat te beginnen."

		ZUID-APRIKA). HENDRIK SCHEPPMANN. In het jaar 1844 hadden zich drie zendelingen in het land der Hereros als de eerste Europeanen nedergezet. Spoedig zagen zij de noodzakelijkheid in van eenen zendings- post aan de Walvischbaai. Deels bracht het medelijden met de arme, ellendige Topnaar-Hottentotten hen tot dit voornemen; deels was het ook om eene verbinding van de

		1) Zie Handbuch der Missionsgesch. u. Missionsgeogr. v. Blumhardt, I. pag. 52�108.



		INHOUD.

		N°. 1. Frederik Becker.......... pag. id. 2^e afd........... * 2. Pagandja, de Dajakken priester..... » » 3. De Leeuwenkoning......... » » 4. De Tomongong van Poelopetak..... « » 5. De Schoolmeester van Palinget..... * * 6. Johannes Java.......... » * 7. Het Kerkhof van Maratowo...... » // 8. Baba-In............ » ii 9. De Bloedgetuigen op Borneo..... u \'i 10. De Ovambn tocht......... « \' 11. Hendrik Koster.......... * h 12. Hendrik Schepmann........ i ii 13. De Zendelingsvader......... * « 14. Vijf en twintig jaren te Stellenbosch ... » k 15. De Tabitha van Stellenbosch...... , \' 16. Mattheus Gorth.......... * » 17. De oude Zilla........... » &.» 18. Cornelia............ «



		LIEF EN LEED IN DE ZENDING. O BORNEO.

		FREDEMK BECKER. 1.2) Op den 2^en December des jaars 1836 voer een Boegi- neesch handelsvaartuig den breeden stroom naar Banjer- massing op. Het was een schoone morgen en de wind blies vroolijk in de zeilen. De naam van het schip was B er kat, hetwelk zegen beteekent, en waarlijk, nog nooit had het z�� aan zijn\' naam beantwoord als juist nu. Terwijl het daar zoo onder den donkerblauwen, wit be- wolkten hemel van Borneo, ³) en tusschen de heerlijke palmen, die den oever van den majestueuzen stroom om- zoomen, heendreef, zag men op het dek een tooneel, dat men op dit eiland nog nooit aanschouwd had. Te midden van een dichten groep van meer dan 60 maleische en chineesche passagiers en matrozen stonden vier blanke jongelingen. De ��n speelde op eene harmonika, de tweede accompagneerde met zijne viool, en alle vier zongen den

		1) Ten gebruike bij deze verbalen diene de groote Zendingskaart van gbtjndeman, uitgegeven bij kbmink en zoon te Utrecht. 2) TJ�t Leiden und Freuden rheinischer Missionare. 3) Zie de Hollander, Land- en Yolk. v. Neerl. Ind. II deel pag. 1 en vv. 1



		2 146^sten psalm, volgens eene Hoogduitsche berijming, die men in de Rijnlanden veel hoort zingen, en die aldus aan- vangt: �Halleluja, God te loven Blijft de vreugde van mijn ziel!" Zoodra maakten niet de vier zangers eene kleine pauze of al de omstanders met hunne bruingele gezichten riepen: �E n a k! B ag o e s! (kostelijk, mooi!) en dan weer: Leb�, Leb�! (meer, meer). Dan nam de vioolist zijnen strijkstok weder, en streek er vroolijk op los, aanheffende: �Wanneer ik Hem maar hebben mag, en Hij de mijne is" enz. dat was zijn lievelingslied en hij zelf was een meester in \'t spelen en zingen. En de vroolijke echo\'s van de kleine Eilanden die in den bree- den Banjerstroom liggen, herhaalden: �Wanneer ik Hem maar hebben mag!" Dat hadden zij nog nooit gedaan; het was voor Borneo de eerste advent toen de �Berkat" de vier vroolijke zangers op het eiland bracht. Zij konden op dienzelfden dag Banjermassing niet meer bereiken en moesten nog ��nen nacht aan boord doorbren- gen. Toen verging hun echter allen zanglust, en zij kre- gen er eenen duchtigen voorsmaak van, dat zij in een land gekomen waren, waar Be�lzebub den baas speelt, en hun later het zingen en spelen maar al te dikwijls ver- leerd heeft. Be�lzebub toch is overgezet: Heer der vliegen en muggen en van allerlei ongedierte, een heilige spot van het Woord Gods, dat van Be�lze- bul, de heer en vorst dezer wereld, een Be�lzebub, d. i. een Schraalhans, een Jan zonderland ge- maakt heeft. Maar er behoort geloof toe, om, wanneer u in Borneo, zoodra de avond daalt, duizenden muskie- ten overvallen en deze u den ganschen nacht steken en pijnigen, om dan met dien heiligen spot in te stemmen, om den duivel uit te lachen, en te blijven zingen: �Wan- neer ik Hem maar hebben mag en hij de mijne is." Ik verzeker u, dat het onzen vier zangers hard genoeg viel. Wie was blijder dan zij, toen de zon opging en



		-- 9 was eene kleine school. Met twee knapen begon hij. Het eerste werk, dat de schoolmeester met zijne beide leer- lingen deed, was het schoolhuis te bouwen. In drie uren stond het daar kant en klaar, eene zoogenaamde Para, vier palen in den grond, en een dak van pisang bladeren daarop. En de eerste les welke de beide knapen leerden was het versje: �Jezus Christus aton radja, Jezus is mijn Heer en Koning," dat leerden zij van buiten, en het was eene liefelijke muziek in beckees ooren, toen zij het vlot konden opzeggen. Hij dacht aan den tijd, wanneer de groote Koning Sions ook Borneo aan zijne voeten zien zal. Maar ook deze schoolvreugde was becker in de eerste jaren vrij karig gegund. Het aantal zijner leerlingen vermeerderde onbeduidend, zoodat eigenlijk de eenige zichtbare vrucht van zijnen arbeid daarin bestond, dat hij meer thuis raakte in de taal. Nu hebben we onzen vriend becker op zijn arbeidsveld gebracht en gezien, hoe hij begonnen is niet alleen, maar ook hoe de Heer hem in dien aanvang geleid en bewaard heeft; we zullen hem nu wat laten rusten en zien, zoo de Heer wil en wij leven de volgende maand, hoe hij dien arbeid voortzette. II. We hebben bij het begin van zijn zendingswerk verlaten en hem in gedachten eenige rust gegeven. Geduldig toezien en stilzitten was echter beckebs aard niet. Nauwelijks was het hem duidelijk geworden, hoe zijne arme Dajakkers, in hunne eigene dwaasheden ge- vangen, door sluwe Chineezen eu arglistige Malei�rs om- ringd, door naamchristenen tegen de zendelingen opgezet; kortom, met buitengewone banden der duisternis gebonden waren, of ook hij nam zijn toevlucht tot buitengewone middelen, om hen daaruit te bevrijden. Het volk van



		19

		sche pandelingen, die bij baenstein in huis waren, liet hij roepen , en sprak tot hen in hunne taal eenige woorden ten afscheid, verzocht allen om vergiffenis waar en wanneer hij ook iemand iets misdaan mocht hebben, en liet de broeders te Poelopetak groeten. Nu wist hij van niets meer dan van Christus bloed en gerechtigheid , en nadat hij des middags nog het Heilig Avondmaal genoten had, zeide hij: �Kust nu een weinig, want het zal met mij nog wel tot middernacht duren." Maar spoedig daarop liet hij barn- stein weder roepen. �Hoe gaat het u, lieve broeder?" zeide deze. Ach, het is mij alles duister voor de oogen ; lees mij toch het lied voor: ��Mijne Rots heeft overwon- nen!"" Barnstein deed het; becker viel hem somtijds in de reden, en bad tusschenbeiden met luider stemme. Nog om 3 uur bad hij om een zalig uiteinde; toen wor- stelde hij zes benauwde uren met den dood, tot hij des avonds ten 9 ure tot de eeuwige ruste inging. Des anderen daags werd becker op het kerkhof van Banjermassing begraven. Daar slaapt nu het viertal dicht bij elkaar. Himmelman, berger, krusmann, die op de harmonika speelde, en de vroolijke zanger van: �Als ik Hem maar hebben mag, Als Hij maar de mijne is!" God schenke hun allen eene zoete rust, en op den jongsten dag eene vroolijke opstanding door jezus Christus!

		PAGANDJA, DE DAJAKKENPRIESTER. Geheel aan het eind van het Dajaksche dorp Paling- kau ligt een mooi stukje land, dat altijd droog blijft, al wordt ook de geheele omtrek in den regentijd onder wa- ter gezet. Later hebben de zendelingen daar gebouwd en het alleszins bewoonbaar gemaakt, maar voor 30 jaren

		2*



		28 voort: �de heer gaat verloren eu de slaaf, al brengt hij geen enkelen buffel ten offer, wordt zalig. Het Woord Gods zegt ons, dat meer arme lieden in het rijk Gods zullen ingaan dan rijken, en de rijkdom is voor de meeste menschen niets dan een strik, waarmede do satan hen naar het eeuwige verderf trekt." De Dajakkers gingen zwij- gend heen. Maar pagandja liet zich niet van zijn stuk brengen. Den volgenden dag begon het Tiwa bij Mantiranoem. De priester legde in tegenwoordigheid der Dajakkers het geraamte van den afgestorvenen in een houten doodkist, en zette zich daar naast. Zijn gezicht was met een masker bedekt. Aan zijne zijde stond een vat met heilige rijst; daarin greep hij zonder ophouden met de rechterhand, en strooide in 7 worpen de rijst om zich henen, om Tempo Tellon gunstig te stemmen. Onder het strooien hief hij zijne mooiste zan- gen aan over het hemelsche Paradijs, waarin hij de ziel wilde geleiden. Hier zijn ze: �Nu ten eerste! Tempo Tellon weefde zijne matten zoo- lang tot hij het niet mooier kon!" �Dit nog! Hij weefde eene afbeelding van de gedaante des lands. Hij maakte eene deur (of paal), boven op de deur stond een menschenhoofd." �Dit nog! Hij maakte nu alle voorwerpen, die in den gevel van een huis zijn; alles maakte hij nauwkeurig na!" �Dit nog! Een eiland van sawangboomen aan den wa- terkant van die deur, want het land was overal schoon, en zijn naam was: het Stroomgebied Djajalan." �Verder! Er ontstond aan de rivierzijde van de deur een pinangboom; onder den pinangboom plantte hij Siri; ook een garingstam met bladeren gelijk timpoeng, met vruchten gelijk agaatsteenen, met bloemen van goud." �Verder! Tot verlichting van het land een binoeaug- stam met bladeren als de maan, met jonge spruiten gelijk de oogen des daags. Dat is de verlichting van dat land,



		30

		handwerk mag niet gestoord worden," antwoordde pa- gandja, �als mijne vrouw mij lief heeft, zoo zal zij nog wel zoo lang wachten, tot ik kom, en zoo niet, dan moet zij maar sterven." Toen hij thuis kwam was zijne vrouw dood. Hij slachtte voor de begrafenis twee groote zwij- nen en dronk een volle pot toeak meer dan gewoonlijk. Spoedig daarop vierde de oude grijskop weder bruiloft met de jonge dochter van zijn ouden vriend en buurman pa- meeei, en alle goede indrukken en voornemens waren als rook voor den wind verdwenen. En zoo ging het voort tot in 1850. Toen brandde zijn huis tot den grond toe af. Het was hem eigenlijk naast het zendingshuis te Palingkau, reeds sedert lang niet meer naar den zin geweest, maar nu verloor hij alle lust. Juist toen keerde hardeland uit Duitschland naar Borneo te- rug, en bouwde spoedig zijn huis op de puinhoopen van pagandja\'s woning. Waar de oude vroeger zijne duivels- plank schilderde, is toen de Bijbel in de Dajakkertaal overgezet, maar Pagandja is verdwenen.

		DE LEEUWENKONING. De Rijnsche zendelingen werkten in het benedenge- deelte van het stroomgebied der drie grootste rivieren van Borneo, de Doesson, Kapoeas en Kahaian. De Kahaian- zending is uiterst moeilijk geweest. Laat ons iets van ha- ren aanvang vertellen. Kahaian beteekent in het Nederduitsch: hethooge, om- dat het land, waardoor deze rivier stroomt, reeds op eenige uren afstands van haren mond, een vasten bodem heeft, en niet, zoo als aan de andere rivieren in Zuid-Borneo, dagen en weken reizens ver niet anders dan een moeras



		40 "

		iets verplicht te zijn, en voer naar zijne kampong. Eerst be- zocht hij echter den Leeuwenkoning te Boentoi. Die kam- pong was toenmaals zeer klein; er zullen ongeveer 50�60 heden daar gewoond hebben, maar de plaats was �won- derschoon." De Leeuwenkoning was niet te huis; hij was op reis in het binnenland. Beckee onderhield zich echter met zijne vrouw, welke, hoewel achter een rietwand ver- borgen, toch geen antwoord schuldig bleef. Het eigenlijke paleis van den Leeuwenkoning stond geheel verlaten, om- dat men daarin eene zekere kleine slang gezien had, die voor alle bewoners, ingeval zij daar bleven wonen, het zekere teeken van een spoedigen dood zou zijn. Beckee keerde toen terug, en was overtuigd geworden, dat Gohong de geschiktste plaats voor eenen zendingspost was. Het duurde weer drie jaren eer het plan kon uitgevoerd worden. Poelopetak lag dichter bij en de verhouding scheen gunstiger te zijn. Eindelijk in het jaar 1841 trok zendeling h�ppebts naar Kahaian, om zich daar voort- durend te vestigen. Den 1(3. Juli kwam hij te Gohong aan. Bij de vijandschap die tusschen den �Kaad" en den Leeuwenkoning bestond kon het niet missen, dat deze laatste de vestiging met scheele oogen aanzag. Hij was het aanzienlijkste opperhoofd der geheele streek, in Ban- jermassing geacht, en nu bouwde de blanke man zijn huis 3 uren van Boentoi in den kampong van zijn doodvijand. Dat was te veel voor een trotschen heiden. Sedert dien tijd koesterde hij een doodelijken haat tegen de zending in Kahaian. Dat zou nu nog wel te dragen geweest zijn, als de �Raad" en zijne lieden aan het Evangelie gehoor- zaam waren geworden. In de eerste weken was alles vriendelijk; het vleide zonder twijfel den �Raad", dat de zendeling bij hem was, en hij alzoo iets op zijn Tomon- gong vooruit had. Maar die heerlijkheid duurde niet lang. Nauwelijks waren een paar maanden verloopen en het Woord Gods begon aan te grijpen, of het blaadje keerde



		49 scheidene huisgezinnen uit zijn gebied hadden zich voor eenige jaren te Poelopetak nedergezet, om hier beter rijst te kunnen bouwen, dat in Kahaian weinig opbrengt. Tot deze wendde de booswicht zich het eerst, stelde hun voor, dat zij veel beter zouden doen met weder bij hem te Kahaian te komen, waardoor zij dan hunne kinderen niet meer ter school behoefden te zenden, en bovendien niet langer door den leeraar in hunne zeden en gewoonten zouden worden gehinderd. Toen vriendelijke woorden het ge wenschte gevolg niet hadden, gebruikte hij dreigingen, waardoor het hem spoedig gelukte vier huisgezinnen en vier leerlingen uit de school naar Kahaian terug te lokken. Becker maakte zich over de zaak ongerust, en hij was waarlijk de man niet om zich zulke ongerechtigheden maar stillekens te laten welgevallen. Hij zocht eerst bescher- ming bij den Resident, waarop dadelijk bevel werd gege- ven, dat de Leeuwenkoning de vier scholieren weer terug zenden, en ook aan hupperts duizend gulden voor het zendingshuis in Gohong betalen moest; maar de overmoe- dige en huichelachtige man gaf weinig om dit bevel. Dat wist becker wel, en daarom ging hij zijn vijand openlijk te lijf, zooals dat aan een dienaar des Evangelies past. De Tomongong was juist in Banjer bij den Resident ge- weest, en bezocht op zijne terugreis zijn collega in Poelo- petak. Hij wist den armen nikodemus, die toen nog maar een zuigeling in het geloof was, met zoet een listige woor- den z�� te bewerken, dat hij reeds als een visch in het net spartelde. De Leeuwenkoning wilde nu ook met bec- ker beginnen. Hij had een koop met hem te sluiten. Voor omstreeks 14 dagen namelijk was eene Dajaksche vrouw tot becker komen vluchten; zij zal omstreeks 40 jaren oud geweest zijn, had twee meisjes, hare dochters, bij zich en vertelde, dat zij de slavin was van een man in Kahaian, die met den Leeuwenkoning nauw verwant was, en haar met hare kinderen naar het binnenland wilde 4



		53

		dorven was; ook stond de groote aardenkop daar nog welke de vloeistoffen had opgevangen, die uit het lijk lek- ten. De jonge �Raad" kwam niet en de broeders beslo- ten hem na te reizen, en vonden hem ook in Bare, waar hij hen vriendelijk te gemoet kwam, als een flink opge- groeide, slanke jongman met een ferm voorkomen. Hij sprak bovendien zeer goedwillig zijne begeerte uit, om een zendeling bij zich te laten wonen. Hoe waren de tijden veranderd! En in den grond der zaak waren de menschen nog dezelfde gebleven. Van h�fen beschrijft zijn bezoek te Gohong met de volgende woorden: �In Gohong waren vele menschen wegens een Tiwafeest. Zij hadden hunnen roes van gisteren uitgeslapen, maar heden moest het weer van voren af aan beginnen. Wij gingen bij Singa Towee, den hoofdman van de kampong, in huis. Dat is tamelijk netjes gebouwd. De muren waren van de planken van het vroegere zendingshuis gemaakt. Men bood ons stoelen aan, om te gaan zitten, hetgeen ook iets ongehoords is onder de wilde Dajakkers. Hier verzamelden zich spoedig ongeveer 50 mannen. Na de gewone begroetingen en praatjes zocht ik het gesprek op het Tiwafeest^l) te bren- gen. Omdat de Dajakkers door het Tiwaoffer de zielen op de plaats der gezaligden meenen te brengen, zoo ver- telde ik hun de gelijkenis van den rijken man en laza- bus. Maar hoe stomp en onverschillig zijn toch die arme Dajakkers 1 Toen ik hen den toestand van den rijken man in de hel voorstelde, bij de woorden �toen hij echter in de hel op de plaats der pijniging was" � en �zend la- zakus , want ik lijd smart in deze vlammen," braken mijne toehoorders in een luid gelach uit, en dat wel in koor; singa towee lachte voor en de anderen vielen in koor in. Wien zoo iets nog nooit voorgekomen is, die kan zich geen denkbeeld maken welk eenen afschuwelijken in-

		1) Doodenfeest.



		54

		druk het maakt. Toen ik mijne redevoering ge�indigd had, vroeg singa towee: �Waar zullen de zendelingen zich nederzetten, hier of in Boentoi?" Ik zeide: �Nog zijn er geene zendelingen voor Kahaian aanwezig; als er echter komen, dat zult gij, zoowel als de �Raad" er wel gaarne een hebben." Hij lachte als een bewijs van toe- stemming. De zoon van den Leeuwenkoning kwam het eerst aan de beurt; Boentoi moest na alles, wat men beleefd had, de voorkeur hebben. Hofmeisteu heeft zich den 6^ei1 Maart 1854 dicht bij Boentoi te Penda Alei nedergezet en is vriendelijk opgenomen. Zijne beste vriendin, die als eene moeder voor haar kind, voor hem zorgde, was de weduwe van � den Leeuwenkoning.

		DE TOMONGONG VAN POELOPETAK. Het landschap Poelopetak, waarin de Dajakkerzending het eerste begon, bevat ongeveer 15000 inwoners. Deze staan onder ongeveer 100 hoofdlieden, welke hoofden van huisgezinnen of stammen zijn, en die volgens het oorspron- kelijke recht van dit volk zijn aangesteld. Deze hoofdlie- den hebben dikwijls hun volk niet bij zich, men treft dor- pen aan, waarin van 4 tot 6 hoofdlieden samen wonen, terwijl verscheidene van hunne lieden zich in andere dor- pen ophouden; en ook zijn er dorpen, waar niet ��n hoofdman is, en wier bewoners samengesteld zijn uit de onderdanen van een half dozijn hoofdlieden. Om deze zoo bont door elkander geworpen massa menschen te kun- nen regeeren, hebben de Nederlanders over het geheele landschap een opperhoofd aangesteld, die de Tomongong genoemd wordt. Daar deze naar Dajaksche zeden, alleen



		�3

		verwachting hadden, die ons zoo menige vreugde verschaft heeft, en die reeds zoo menig getuigenis van Christus heeft afgelegd, heeft ook hij Christus den rug toegekeerd ?" Den volgenden dag liet ik hem roepen. Toen het avond was, kwam hij; becker lag echter nog in de koorts, en sliep juist, waarop nikodemus dadelijk naar zijn huis te- rugkeerde. Den volgenden dag kwam hij weder, ging bij becker in de kamer en zette zich aan zijn bed neder. Met een bewogen hart sprak deze hem aan, stelde hem de grootheid zijner zonde voor, en tegelijk welk eene groote smart hij hem had aangedaan. Toen kon nikodemus het niet langer uithouden; hij wierp zich van zijn stoel op zijn aangezicht ter aarde, en weende, en kermde, en smeekte God om ontferming en becker weende en smeekte met hem mede uit het diepste zijns harten. Nadat hij opge- staan was, deed becker overluid voor hem het gebed, waarop hij andermaal nederknielde en overluid om verge- ving en genade smeekte. Toen kwam beckers vrouw bin- nen en verzocht haren man zich toch in acht te nemen. Becker reikte den Tomongong vroolijk de hand en wenschte hem den zegen des Heeren op zijnen weg. �Dit was het verkwikkendste tooneel voor mij, dat ik ooit in Indi� be- leefd heb," zoo staat er in beckers dagboek. Deze moeilijke beproevingstijd voor nikodemus duurde twee jaren. Tegen het einde van 1844 hield de druk, die op de zending in Poelopetak lag, op; de kerken en scholen werden weder gevuld, in het bijzonder begon bec- kers arbeid in Poelopetak gezegend te worden. De To- mongong, die in dien boozen tijd niet onder de afgewekenen behoord had, bleef nu ook de eerste onder zijn volk, waar het maar ergens om kerk of school te doen was, was hij altijd bereid, om onder beckers trouwe, leiding zijne macht te gebruiken, ten einde alle hinderpalen uit den weg te rui- men, welke de komst van het Godsrijk verhinderden. En toen was het hartvel-heffend op te merken, dat hij het er



		76

		DE SCHOOLMEESTER VAN PALINGET heeft een brief gezonden. Deze is geadresseerd aan alle heeren en dames, die gaarne zien, dat de heidenen dis- cipelen van jezus worden, en ik weet geen beteren raad om den brief aan zijn adres te bezorgen, dan hem hier te laten drukken. Hier is hij, zoo als van zelf spreekt in het Nederduitsch overgezet, anders konden zeer weinige heeren en dames hem lezen. �Ik zend mijne groetenis aan alle heeren en dames, die gaarne zien, dat de heidenen discipelen van jezus worden. Ik hoop, dat gij dezen brief zult aannemen van iemand, die niet veel geleerd heeft. Onder ons, Dajakkers, die hier wonen in deze plaats van den leeraar, zijn er ook reeds eenige, die het woord van den grootsten Heer, van den God des hemels en der aarde reeds aangenomen hebben. Vroeger waren wij dom, wij deden booze werken, en over- traden het gebod Gods. Wij volgden onzen lust om te moorden, te hoereeren, te stelen, te bedriegen en te liegen. Wij brachten offers aan de afgoden, die ons toch niet hei- pen kunnen. Wij gedoopten hopen nu, dat onze Hemel- sche Vader ons de zonden vergeeft, die wij vroeger hebben begaan. Wij bidden hem om vergeving en genade, en hij wil ons ook verhooren en onze zielen eens in den hemel nemen als wij sterven, en wij hopen dan ook u daar te vinden. Ik met mijne vrouw hanna wij hebben reeds drie kin- deren , twee meisjes en een jongen, door den zegen van onzen Heer jezus. Daar ik hoop, dat de groote Heer altijd meer zijne genade in ons zal doen toenemen, zoo hoop ik ook, dat de Hemelsche Vader onze kinderen bewaren zal en hen leeren tot zij het verstaan, het Woord Gods na te



		79

		tijd zeer hard naar habdeland kwam loopen en hem vroeg: �Mag het, toean, dat ik het boek meeneem?" Hij meende de Evangeli�n, het eenige Dajaksche leesboek, dat toen be- stond, en dat de leerlingen in de school moesten laten liggen. Habdeland onderzocht nauwkeuriger, waartoe hij het boek wilde gebruiken , en vernam, dat er een groote hanjalatong *) in de nabijheid der boeddakshuizen stond, dien hij gaarne weg wilde hebben, omdat hij er zoo bang voor was. De hanjalatongs zijn boomen, waarvan de Da- jakkers vertellen, dat zij aan geesten ten woning verstrek- ken. Geen mensch kan den heidenschen Dajakker bewegen zijn bijl in zulk een boom te zetten; hij zou zich zonder twijfel de wraak der geesten op den hals halen, en treft het eens, dat zulk een boom der geesten door den storm of bliksem omver geworpen wordt, dan richt men hem terstond met de grootste moeite weder op, offert voor hem en bidt ootmoedig tot de geesten, dat zij het onvoor- ziene ongeluk toch niet aan de bewoners dier streek zul- len wreken. Nu, zulk een hanjalatong overschaduwde ook de hutten der boeddaks van habdeland, en dat duivels- spook hinderde djala erg. Nu wenschte hij te weten, of hij het wagen durfde, hem om te hakken, als hij het Evan- geli�nboek daarnaast legde. Habdeland zeide hem, dat hij zich niet op het boek verlaten moest; maar als hij den boom weg wilde hebben, zoo moest hij eenvoudig den Heere jezus om hulp aanroepen, en dan maar flink de bijl ter hand nemen. Toen stond daar een andere boeddak bij, terwijl die twee met elkander spraken, die zeide, opdat de Heer jezus er maar buiten zou blijven: �O toean, (hij meende habdeland) staat voor al zijne leer- lingen in; hij zorgt voor ons; dus hak den boom maar om." En djala nam zijne bijl, en de hanjalatong viel onder zijne slagen. Eene zware krankheid, die den

		1) Afgodsboom.



		81 baenstein gedoopt, maar was een wilde rank geworden. Die verleidde den armen djala en het ambt moest hem natuurlijk ontnomen worden. Hij zat nu weder met hanna in het Boeddaks huisje en was een knecht, even als al zijns gelijken. Maar zooals gezegd is, hij gevoelde zijne schuld. Van h�fen, die spoedig daarna op Bintang in hardelands plaats gekomen was, had geen stiller en gehoorzamer die- naar dan djala , en ongeveer een half jaar na zijnen die- pen val, had hij de vreugde hem tot het dooponderricht te kunnen aannemen. De Daj akker hield zich goed als Catechisant, en met Paaschdag 1846 ontving hij den hei- ligen doop. �Jakoe hambilang," zoo luidt zijne doops- belijdenis, waarmee hij den duivel (Iblis) en al zijn werk en wezen afzwoer, en zich aan den drie�enigen God (Ha- talla) verbond, �jakoe hambilang dengan Iblis dan dengan sekaree pestggomen ajoe�, dan dengan sekaree hadat olokapir. Maka jakoe menjoeragh arepkoe intoe ikau, o Jehova, Hatalla Bapa Hatalla Anak hatoeee, dan Ha- talla Rogh Idjee brasi. � Dahop akoe, o Je- hova, ani jezus Christus, Amen." Hij ontving den doopnaam philippus naar een lieven zendingsvriend in Wupperfeld, wien hiermede vriendelijk zijn petekind herinnerd wordt. Na de doopplechtigheid werd ook dja- la\'s echt met zijne vrouw hanna ingezegend. Natuurlijk kreeg nu philip het vroegere schoolambtje weder, en het ging er heel goed mede. Hij is daarin tot nu toe gebleven, (toen hij den brief schreef was het reeds 9 jaar). Hij trok met van h�fen van Bintang naar Beth- abara, was nu eens hier, dan weer daar in bijscholen werkzaam, en overal vond de zendeling een flinken steun in hem. Slechts gedurende een korten tijd heeft hij eens in het jaar 1848 zijn ambt neergelegd en dat was in dat ongelukkige jaar 1848, waarin ook de zendelingen zoo 6



		82

		drukkend de gevolgen der beroering ondervinden moesten, waaraan wij hier in Europa leden. Djala had zijn schuld bij van hopen aanverdiend en was geen boeddak meer, maar een vrij man. Hij had 5 gulden loon in de maand, en moest daarvoor zichzelven, zijne vrouw en twee kinderen voeden; dat was voor een huisgezin waarlijk een te gering inko- men, vooral daar hij door zijn werk verhinderd was er nog wat bij te verdienen; maar van hopen kon hem niet meer geven; want de zendelingen kwamen toen zelf krap aan. Daarom verzocht djala van h�fen hem van zijn schoolpost te ontslaan, daar hij door den rijstbouw zich- zelven en zijn huisgezin beter kon voeden. Zoo nam hij voor eenigen tijd afscheid uit onzen dienst. Maar zoodra van n�FEN in staat gesteld was hem eene toelage te geven bekleedde hij ook weder zijn schoolmeestersambt en staat nu te Palingket, een buitenpost van Bethabara, waar we hem thans een bezoek gaan brengen. Wij houden ons een oogenblik te Bethabara op bij van h�fen. Hier staat de hoofdschool van den geheelen zen- dingspost. Zij was vroeger kerk en school tegelijk, maar nu heeft van h�fen eene nieuwe kerk gebouwd en daar- door een afzonderlijk schoolgebouw gekregen. Zij is naar landswijze gebouwd, en zou bij ons voor schuur dienen kunnen. Zij is 20 schreden lang en 10 schreden breed, en kan een paar honderd menschen bevatten. Geen spijker is aan het geheele gebouw geslagen, alles is op Dajaksche ma- nier met rotting vastgebonden. Ongeveer 130 knapen en jongelingen krijgen hier onderricht, \'s Morgens ten half 8 ure begint het onderwijs en duurt tot 11 uur; des na- middags is er gewoonlijk nog schrijfles voor die, welke \'s middags tijd hebben om te komen. De leerlingen ont- vangen onderwijs in de Bijbelsche geschiedenis, het lezen, schrijven (Dajaksch en Maleisch) rekenen, zingen en aardrijkskunde. Van h�fen is de bovenineester, een paar jonge gedoopte Dajakkers van 18 jaren, hiskias pendjei



		83

		en cobnelus lbnto genaamd, zijn de beide ondermees- ters. Maar wij stellen tot eene nadere gelegenheid het bezich- tigen van het hoofdstation uit, nu willen wij maken, dat we bij djala komen. Wij gaan door de lange laan van kokos- boomen, die naar de rivier voert, want wij moeten in een bootje, anders komen wij niet te Palinget. In dit land kan men niet te voet over het veld wandelen; ook niet rijden, noch met paarden, noch met ossen; hier moeten alle tochten te water geschieden. De Daj akkers in Poe- lopetak zijn rechte waterrotten, en hunne prauwen en djoekons ziet men overal aan den oever liggen. Wij wil- len geen prauw nemen, die is te groot en kost te veel roeiers; tot onze spelevaart naar Palinget, dat hoogstens een uur roeiens beneden Bethabara ligt, hebben wij aan een djoekon, een gewone boot, genoeg; van h�fen geeft ons vier van zijne boeddaks tot roeiers, met welken wij den breeden stroom schielijk afglijden. Het is werkelijk een statig water, deze Doessonvloed in Poelopetak, en toch is het nog maar de rechterarm van den eigenlijken stroom. De linkerarm is even zoo groot; zij zijn echter spoedig aan de zee. Het is eene wateroppervlakte ruim zoo breed als de Rijn bij Wijk bij Duurstede, maar zonder kale oevers; wel geheel vlak, maar met dicht woud en kreu- pelgewas overdekt. Slechts hier en daar maken de een- zame kampongs der Dajakkers, die aan den oever gebouwd zijn, eene afwisseling, b. v. hier omstreeks een half uur beneden Bethabara, zullen wij dadelijk aan den kampong Brassak komen. Het dorp met zijne weinige huizen ziet er niet zeer deftig uit; maar er zijn toch menschen ge- noeg daar binnen. Zulk een groot hooggelaarsd Dajak- kerhuis heeft menigmaal meer inwoners, dan bij ons een geheele hoerenhof. Hier in Brassak woont ook een der goeroes van Bethabara, johannes ahat, een lieve jonge- ling; de lieden van den kampong hebben voor hem een hutje gebouwd, in hetwelk hij zijne school houdt met 15 6*



		84

		knapen. Als wij wilden aanleggen kon hij ons de plaats eens laten zien, waar de oude manasse daing, een der eerste Dajaksche Christenen, voor 12 jaren (in 1859) zijn leven moest verliezen. Hij was een oude, trouwe dienaar, en zijn zendeling had hem ter bewaking van het daar aanwezige schoolhuis te Brassak neergezet. Op zekeren avond kwa- men tot den ouden man eenige Dajakkers uit het land- schap Kahaian. Zij behandelden hem in het begin zeer vriendelijk; maar plotseling stak een van hen den oude met een speer in de rechter zijde. �Waarom slaat gij mij?" riep manasse. � �Wij willen u den kop afslaan, om hem te Kahaian op het Tiwa te gebruiken", was het duivelsche antwoord. En daarop grepen de anderen ma- nasse aan, sleepten hem, terwijl zij met hunne pisans \') hieuwen, voor de deur van het huis en sloegen hem ge- heel dood. Toen lag men een stuk hout onder den hals en sneed het hoofd af. Dat hoofd werd in de prauw ge- dragen, en nog dienzelfden nacht voeren de moordenaars naar hun vaderland terug. Onder muziek en gejuich za- gen des anderen daags reizende kooplieden uit Poelopetak het hoofd van den ouden bij eene Tiwaprocessie op den stroom ronddragen. Ja, het is een schoon land, dit Zuid- Borneo; maar wanneer men de menschen aanziet, behoort het tot de akeligste plaatsen der aarde. Nu zijn wij aan den Palinget. Gij ziet daar dat stroompje zich in den Doesson storten; dat is de Palinget. De Da- jakker noemt zulke woud- en weidestroompjes �Soengei." Er zijn op beide zijden van de Doessonsrivier alleen in het landschap Poelopetak, ongeveer 6 uren langs den stroom wel 50 zulke Soengeis. Met vele kronkelingen slinge- ren zij zich in hun tragen loop, (want het land is hier bijna geheel vlak, en heeft weinig helling) door de moe- rassige vlakte naar den grooten stroom. Zij zijn voor dit

		1) Sabels, die zonder schede gedragen worden, met een spitse punt.



		85

		land van groot nut, daar zij de straatwegen der Dajakkers zijn. Deze zouden slechts met onbegrijpelijke moeite naar hunne rijstvelden kunnen komen, als zij de Soengeis niet hadden. Maar zoo varen zij met hunne kleine djoekons deze stroompjes op en af, naar hunne velden, waarhunen hutten staan, en wanneer de oogsttijd daar is, brengen zij hun rijst langs deze waterwegen naar den grooten Does- sonstraat, waar zij in de prauwen wordt geladen om verder vervoerd te worden, indien namelijk de oogst zoo goed geweest is, dat zij daarvan iets kunnen verkoopen. Op ver- scheidene van deze Soengeis kan men twee tot drie uren roeien, eer men aan de laatste hutten komt. Dikwijls treft men 30 tot 50 hutten aan eenen Soengei aan. Waar deze zich dan in het moeras verliest, daar is gewoonlijk ook de grens van de rijstvelden. Zulk een veldstroompje is ook die Palinget. Wij willen er met onzen djoekon invaren en daar aanleggen. Gij zijt hier midden onder heidenen. Al de huizen, welke gij aan de rivier ziet staan, worden door zeer booze duiveldie- naars bewoond. Er is hier reeds lang school gehouden; maar de ouden hebben tot dus verre nog niets van den levenden God willen weten en het verwondert mij, dat zich hier nog altijd eene school van 38 knapen en jonge- lingen staande houdt; het is de grootste van alle bijscho- len van Bethabara. Daarom is ook de oudste van van h�fens goeroes, philip djala hier geplaatst, omdat hij ferm voor den dag moet komen. Daar ziet gij het huis van pananton ! Van dezen vertelde onlangs van hopen een voorval, waaruit gij zien kunt, hoe het met de lieden aan den Palinget staat. Van hopen bezocht op zekeren dag dit huis, want als de menschen niet ter kerk komen, dan moet men de kerk bij hen brengen. Een schoonzoon van pananton had daags te voren een offer gehad, waaruit voor zijne vrouw de kinderzegen komen moest. Nog stond daar de zitplaats der bliangs, van die schandelijke zan-



		86

		geressen, en de offerstellage stond ook nog in het huis, daar- onder de drie blangas, die dure kruiken, somtijds wel 3000 gulden waard. Dit alles bood natuurlijk aan den zende- ling, de beste gelegenheid aan voor een gesprek over den duivelsdienst. In den loop van het gesprek zeide van h�- fen dat de grondregel van den christelijken godsdienst liefde is, maar die van den duivelsdienst is haat en moord. �Ik heb u lief," zeide hij, �niet omdat gij zoo beminne- lijk zijt; maar omdat ik een discipel van jezus ben; gij echter hebt mij niet lief; dat weet ik wel." Daarop ant- woordde een der Daj akkers, die de duidelijke kenteekenen eener schandelijke krankheid aan zijn lichaam\'had; �wij hebben u wel gaarne," maar dat gij altijd tegen onze aga- wa (godsdienst) uitvaart, dat mogen wij niet lijden en wij zul- len onzen godsdienst ook nooit veranderen. De Sultan heeft ons reeds vroeger eens tot den Islam gedwongen; maar wij zijn spoedig weer heidenen geworden; zoodra wij wisten, dat wij buiten het bereik van den Sultan waren." De zendeling zeide, dat hij heel goed wist, waarom zij hunnen godsdienst niet wilden laten varen. �Gij wilt uwe gruwe- lijke zonden ni*t vaarwel zeggen." Nu willen, wij onzen vriend djala, den schoolmeester, opzoeken. Dat het voor vleesch en bloed geen pretje is onder zulke kameraden te wonen, kunt gij wel begrijpen. Aan zijn huisje is ook geene groote heerlijkheid, en zijn loon is klein genoeg, misschien 7 of 8 gulden in de maand. Maar hij heeft plezier in zijne school, en het gaat goed met haar. Laat ons de zaak eens nauwkeurig bezien. Wij zijn in de morgenkoelte uit Bethabara gevaren en het is nog vroeg op den dag. Het zal niet lang duren, of de scholieren zullen komen. Zie daar aan de andere zijde van den Doesson, steekt juist een djoekon met 4 knapen van wal, die willen hierheen naar de school. Het is een ellendig vaartuig; wij beiden zouden er moeielijk in kunnen zitten En de vier knapen varen dagelijks twee



		87

		� malen daarmede naar de school, den stroom over. En zoo zijn de meeste dezer djoekons van de scholieren aan de geheele rivier, van den een is het achterdeel weg; een ander is met klei dichtgestopt, opdat het water er niet indringe; een derde heeft in het midden een belangrijk gebrek, zoodat 3 of 4 knapen op de eene zijde moeten gaan zitten om het van de andere zijde indringende water tegen te kunnen houden, anders zonk het vaartuig in het midden van den stroom, en dan waren de arme jongens ver- loren, want de oever is te ver, dan dat een knaap die al zwemmende zou kunnen bereiken. En als de Heer eens toeliet, dat zulk een knaap onder weg naar school ver- dronk, zoo zou de uitwerking van dit voorval zijn, dat school en kerk geheel ledig werden. Tot nog toe is het altijd nog zeer gunstig afgeloopen. Maar het is reeds dik- wijls voorgekomen, dat de jongens zich tot op 20 of 30 schreden van den oever boven water houden, en dan zinkt de djoekon. Nu daar geeft een Dajakker jongen niets om, in de linkerhand houdt hij zijn boek en zijne lei boven water, met de rechter roeit hij naar den oever, en zoo is de zaak in orde. Zijne kleederen behoeft hij niet te drogen; want gij ziet zij zijn geheel naakt; hij schudt het water uit zijne lange haren en dan springt hij de school in. Het eenige ongeluk is als soms het boek een beetje nat geworden, of de lei zelfs verloren is. Als gij misschien 10 gulden over hebt, dan kunt gij een goed werk doen. Van den overkant komen ongeveer tien knapen school. Voor acht gulden koopt men een geheel nieuwe djoekon, in welke tien knapen kunnen zitten. Boven in Sihong, waar zen- deling denningeb woont, worden zulke vaartuigen, groot en klein in menigte te koop aangeboden. Zulk een moest men zich aanschaffen, om over te zetten; hij kon ook voor de sabbathsreis naar Bethabara dienen, waarvan ik u later vertellen zal. De twee overige guldens kunnen gebruikt worden, om het vaartuig in orde te houden, in het bijzonder



		88

		tot het aankoopen van Lepo, eene soort van wol, waarmede men hier de vaartuigen stopt. Nu, overleg dit eens. De jongens zijn nu geland, en de anderen zijn ook reeds daar; wij willen in de school gaan; wellicht komen onder de hand de 10 guldens los. Gij ziet, daar staan tafels en banken, even als bij ons te huis; overigens is er maar weinig van schoolmeubelen voor- handen. De moerids of scholieren zijn ook van zeer verschillenden leeftijd; daar ziet men kinderen van 6 jaar en knapen van 16 tot 18 jaren zitten. Het komt zeer dik- wijls voor, dat een moerid reeds gehuwd is; maar zij trou- wen soms ook reeds op hun tiende jaar. Meisjes ziet gij in het geheel niet. Slechts op Bethabara is sedert een paar jaren een begin gemaakt met eene school voor vrou- wen en meisjes. Daar zijn er 21. Overigens is het geen geringe zaak dezen hoop van 38 knapen in orde en rust te houden, en was philip djala niet een ferme vent, dan zou hem de troep spoedig boven het hoofd groeien. Want met de Dajakkerkinderen gaat het niet als met de kinderen bij ons. \'t Is waar, ook hier is niet overal goede tucht en gehoorzaamheid; maar het meest verwaarloosde huisgezin in ons land is nog heilig bij het allerbeste in het Dajakkerland. De Dajakkerkinderen loopen geheel on- beteugeld rond en geven niets om hunne ouders. In plaats van zich door hen te laten bevelen, bevelen zij hunne ou- ders zoo brutaal mogelijk, ja, bespotten, verwensenen en ver- vloeken hen. �Matei moenoh!" � �matei besem- pong!" � �matei bedjas!" d. i. �men moge u doodste- steken! � sterf voor uw tijd! � de krokodil verslinde u!" � dat roepen de ouders den kinderen toe; maar even dikwijls moeten zij dit ook van hunne kinderen hooren. Ja, het gaat zelfs nog verder. Onder de Dajakkers be- staan zoogenaamde huwelijksgerichten, in welke allerlei geschillen tusschen man eu vrouw beslist worden. Het gerechtshof bestaat uit de bloedverwanten der vrouw, daar



		89

		de vrouwen in alle huiselijke en nationale verhoudingen bij de Dajakkers het roer in handen hebben. Wanneer nu een vader zijn kind slaat (hoewel het overigens zeer zelden het geval is, dat de ouders hunne kinderen slaan) zoo kan de moeder van den knaap haren eigen man een proces aandoen. De familie der vrouw legt dan den strafbaren vader dadelijk eene geldboete op van 5, 10, 20 en nog meer gulden, die hij betalen moet, al zou hij daartoe het geld leenen. Eens had een vader zijne dochter geslagen. Deze beklaagde zich over hem, en de familie sprak eene boete van 10 gulden over hem uit, die hij ook met een vriendelijk gezicht moest neertellen, daar anders zijne vrouw deze zaak nog wat scherper zou behandeld hebben. Dat zijn proefjes van Dajaksche kindertucht. En ziet nu hier deze moerids en hun goeroe met zijn bamboesriet in de hand! Het gaat over het geheel zeer goed. Het ergste is de eerste tijd, als die maar doorgeworsteld is, komen de meesten gaarne en schikken zich in de tucht. Gij verwondert u hoe men de knapen nog naar school kan krijgen, daar de "ouders hen waarschijnlijk terughouden. Dat is zeker waar; de ouders bevorderen de zaak niet. Vooreerst moet men zich in die toestanden schikken. De Dajakkerscholen geven in den regel zes maanden des jaars vacantie. Van Jauuarij tot het midden van April valt na- melijk de regentijd in. Dan verlaat de Dajakker de groote rivier en trekt langs de Soengeis naar zijne woonplaats en zijn rijstveld. Alles moet mede, kind en kraai. Terwijl de volwassenen in het moeras rijst kweeken, moeten de knapen in de veldhutten blijven, op de kleintjes passen, het huis bewaren, enz. In dezen tijd moet noodzakelijk vacantie gegeven worden; men zou maar zeer weinig kin- deren krijgen, indien men van Januarij tot Maart school wilde houden. Met April begint de school echter weder, want dan is de rijstbouw klaar en de Dajakker komt aan de Doesson terug. Nauwelijks echter wordt de rijst rijp, onge-



		90

		veer Juli, zoo gaat het weder op het veld los; de kinderen moeten weder aan het werk om de vogels te verschrikken, om op te lezen enz., en dat duurt tot September, wanneer de oogst ten einde is, en de school weder begint. Dan moeten de schoolmeesters hunne leerlingen weder bijeen zoeken. Waar de zendeling boeddaks heeft, daar spreekt het van zelf, dat die hunne kinderen zenden Maar in de vacantie gaat het moeielijk. Intusschen heeft de Kesident te Banjer aan wien de Dajakkers hoofdelijken omslag moeten betalen, eene wet gegeven, volgens welke iedere knaap van zijn 6^de jaar af, verplicht is de school te bezoeken. Het is daar dus eene soort van schoolplichtigheid, zooals in Prui- sen. Maar het is met de wetten van mijnheer de Resident te Banjer zoo gelegen, dat zij wel goed gemeend zijn, maar wegens de zwakheid der plaatselijke overheid zeer moeilijk zijn uit te voeren. Toch heeft dit gebod grooten invloed, en sedert die wet gegeven is, zijn de scholen veel beter bezocht dan vroeger, ofschoon het er nog verre af is, dat alle kinderen van die plaats komen, daar vele ouders list op hst stapelen, om hunne kinderen buiten de school te houden. Wat tegenwoordig nog het meest het schoolbezoek in den weg staat, is de boeddakstand. Het grootste gedeelte der Dajakkers in Poelopetak zit vol schulden, en als nu maar eens een of twee jaren achtereen de rijst niet goed uitvalt, zoo wordt dadelijk een vrij groot aantal Da- jakkers door hunne schuldeischers verkocht. Dan moeten soms geheele huisgezinnen, groot en klein, in de slavernij, of alleen de kinderen, naardat de schuld groot of klein is. In beide gevallen is echter aan geen schoolbezoek meer te denken. De schuldheer gebruikt hen voor den arbeid om zijne rente uit het kapitaal te trekken, en alle maatregelen, welke tot dus verre daartegen genomen zijn, dat onze scholen met ter tijd gevaar loopen ledig te wor- den_? hebben nog niets geholpen. Daarbij komen dikwijls



		91

		hartverscheurende tooneelen voor. Zoo vertelde eens beo kbk de volgende geschiedenis. In zijne "nabijheid werd eene geheele familie wegens schulden uit elkander gescheurd. De moeder werd hierheen, eenige kleine kinderen daar- heen, en de oudste zoon, die bij beckeb school ging, weer naar elders verkocht. Den zendeling bloedde het hart, toen de moeder met haren oudsten zoon, een hoop- gevenden jongeling, die reeds tamelijk lezen en schrijven geleerd had, op zekeren dag bedroefd bij hem kwam; hem haren bitteren nood klaagde, en hem het boek en de lei van den knaap toonde, met het dringende verzoek, dat hij zich toch over zijn scholier zou ontfermen en hem uit de handen van zijn schuldheer bevrijden. Gaarne had bec- ker de ongelukkige vrouw geholpen; maar tachtig gulden, die gevraagd werden, wist hij niet bij elkander te krijgen, en zoo moest hij den armen knaap laten gaan, nadat hij hem de lei afgenomen had, waarmede deze nu toch niets meer doen kon. Onder de jammerkreten van de moeder, die nu van al hare kinderen beroofd was, voer hij de ri- vier op naar de Kampong Bedidi, waar hij in slavernij ging, en dat wel bij een heer, die als zeer hard en ruw bekend stond. En wat gebeurde nu? Nauwelijks was eene maand na dit treurtooneel vervlogen, of dezelfde knaap stond op zekeren morgen in de vroegte, toen de deur opende, weder voor hem. Hij hield den zendeling zijn boek voor en bad en smeekte zoo dringend mogelijk, dat hij hem toch niet verstooten zou. De harde dienst- baarheid had den knaap tot het besluit gebracht de vlucht te nemen. In de stilte van den nacht had hij het huis van zijn heer verlaten en was eerst langs den vloed door het kreupelhout, en door moeras en slijk voortgekropen. Maar daar de plaats, waar beckeb woonde, aan de an- dere zijde van den Doesson ligt, zoo moest hij spoedig nog op een ander middel zinnen, om zijn doel te bereiken. Een djoekon had hij niet; den 1200 voet breeden stroom



		92

		over te zwemmen, daartoe zag hij geen kans. Maar de nood is vindingrijk. Hij zocht aan den oever der rivier een stuk drijvend hout, dat hem dragen kon; daarop zette hij zich neder en roeide nu met een stok in de hand, zoo goed hij kon, in schuinsche richting op beckebs huis aan. Daarbij moet men bedenken, dat de Doesson van kroko- dillen wemelt, die dikwijls de menschen uit de djoekons en prauwen sleuren, op klaar lichten dag, denk dan nu eens des nachts een arme knaap op een drijvend stuk hout. Maar hij kwam behouden op den oever. En nu stond hij vol angst en hoop voor den zendeling en smeekte om verlossing. De oude moeder stond er spoedig bij, en daar had beckeb nu het oude klaaglied, ditmaal echter nog aangrijpender en hartverscheurender, van het begin tot het einde toe aan te hooren. Ongelukkig kon hij ook nu niet helpen. Moeder en zoon werden weder van elkander gescheurd, en de laatste naar zijn onbarmhartigen mees- ter teruggezonden. Deze bond hem aan een paal en telde hem 20 rottingslagen toe. De jongen is nooit weer te voorschijn gekomen. Zoo gaat het dikwijls. Vele kna- pen zouden gaarne komen, als zij maar mochten. Kijk die jongens maar eens aan. Men kan nu juist niet zeggen, dat zij daar met tegenzin zitten. Hier bij djala wordt in het bijzonder werk gemaakt van lezen, schrijven en rekenen. Bij het lezen gebruiken sommigen het Dajaksche N. Testament, hetwelk habdeland aan de Kaap liet drukken; het is dat dikke boek daar, dat de eerste afdeeling in handen heeft; ook hebben zij nog een kleiner Dajaksch boek, hetwelk Bijbelsche geschiedenissen en een kort begrip der Christelijke leer bevat, dat te Bar- men onder den titel �Geschiedenissen uit.het Godsrijk enz." gedrukt is. Een derde is �het boek van de Dajak- kers" ook van habdeland, waarin iets over aardrijkskunde en de drie natuurrijken geschreven staat. De kleinen heb- ben hun A b boek en spelboekjes. Bij het schrijven moe-



		93

		ten de meesten een voorbeeld namaken; de eerste afdee- ling echter schrijft kleine brieven en opstellen. Ongeluk- kig is er altijd gebrek aan papier en het Chineesche, dat men hier heeft, is zeer slecht. Gij ziet de meesten op leien schrijven; maar ook daaraan is gebrek; want de leien zijn hier zeer duur. Voor een ellendig leitje moet men in Banjer 2 gulden betalen. In het rekenen zijn zij nog zeer achterlijk, en slechts zoolang de som werktuige- lijk blijft kunnen zij er iets van maken. Gij hebt ze ook hooren zingen. Het ging niet best, niet waar? De Da- jakker heeft geen gevoel voor den zang en daarbij eene slechte stem. Hij verschilt daarin aanmerkelijk van de heidenen in Zuid-Afrika, die voortreffelijk zingen. Maar het gaat toch op de scholen der groote zendingsposten beter dan hier te Palinget. In de scholen, welke de zen- delingen houden, wordt ook over de Bijbelsche geschiede- nis gekatechiseerd, en in alle scholen leeren zij gezang- verzen en bijbelteksten van buiten. Met het van buiten leeren gaat het nog het best. De Dajakker heeft van nature een zeer goed geheugen. Als hij een gesprek hoort, dat hem bevalt, zoo kan hij het na eene maand en nog langer, in zijn geheel met al zijne wendingen teruggeven. De Resident in Banjer leest aan een hoofdman eene verordening voor, en deze kent haar, na dat voorlezen, woordelijk van buiten. Men hoort de hoofdlieden bij de rechtsgedingen vaak 4 of 5 zulke ver- ordeningen woord voor woord opzeggen. Hetzelfde be- merkt gij ook bij de leerlingen. Zij zeggen vlot en flink hunne lessen op. Lezen leeren zij ook gemakkelijk, zooals ik reeds boven verteld heb, en zij lezen gaarne ook. Men kan hen dikwijls des avonds, als het stil is, aan de an- dere zijde der rivier overluid hooren lezen uit hunne boeken, die zij zorgvuldig bewaren. Tot diep in het binnenland van het eiland hebben vroegere scholieren de leeskunst verbreid. Maar zoodra het op nadenken over het geleerde



		94

		aankomt, of zij daarover antwoord moeten geven, zoo is hunne stompheid in geestelijke dingen boven alle begrip verheven. Een der zendelingen vraagde eens, daarover mis- moedig, aan zijne scholieren: �Waardoor is toch uw ver- stand zoo geheel verduisterd?" Toen antwoordden allen, als ��n man: �Awi Iblis!" d. i. door den duivel. Dat is zeer treurig; maar vergeet niet, dat wij onder heidenen zijn, en zie den goeroe, philip djala aan; deze was ook een- maal even als die moerids, welke daar voor hem zitten; maar nu is hij door Gods genade vernieuwd in den geest zijns gemoed. En zoo als hij zijn er toch nog meer Dajak- kerjongelingen en het is te hopen, dat er nog telkens meer komen. Gij hebt het ontzettend warm in de school; ik zie hoe u het zweet van het voorhoofd druipt. Ja het is ook spoedig elf uur. Ga nu naar buiten; dan zult gij zien, dat de zon bijna recht boven uw hoofd staat. Gij moet bedenken, dat wij slechts 30 mijlen naar het Noorden behoeven te reizen, dan zijn wij onder de linie. Het is waarlijk wat te zeggen voor den armen djala , zoo drie tot vier uren in deze hitte school te houden, en al is hij een Dajakker, zoo is hij toch niet vrij van het vonnis over alle vleesch uitgesproken, van in het zweet zijns aangezichts zijn brood te moeten eten. Ik sla u voor de school te verlaten, dan laat hij intusschen de jongens gaan; anders zouden wij nog wel kunnen beleven, dat de een of ander zich wegens �zijn hongerigen buik" aanmeldt, en dan is er geen houden meer aan. Maar kijk ook den ondermeester nog eens aan, die zich daar met de kleinen bezig houdt. Die lieve jon- geling is ook een oude bekende. Hij heet johan en arbeidt hier met djala samen. Als het nu zoo heet niet was, konden wij nog naar Paloen do varen. Daar is de derde bijschool van Betha- bara, en niet ver van hier. Ook konden wij Poel o te lo nog bezien; daar is de vierde school; maar dat ligt nog



		95

		3 uren roeiens stroomaf; dat willen wij nu maar geheel uit ons hoofd zetten. Wij willen liever te Palinget blijven. Morgen is het Woensdag, dan kunnen wij met den goeroe en de geheele school vroegtijdig naar Bethabara terugkee- ren. Van h�fen heeft namelijk de schikking gemaakt, dat al zijne goeroes in de bijscholen met hunne moerids in den schooltijd naar Bethabara moeten komen, opdat hij hen kan onderzoeken. Ook komen alle scholieren iederen Zondag op de zendingspost ter kerk. Als het vacantie is, keeren de goeroes naar Bethabara terug, en ontvangen dan verder onderricht van den zende�ng. Ga nu maar naar djala en laat u de pisang en het lekkere rijstbrood goed smaken, die ons zuster van h�fen mede gegeven heeft, en vraag hem zelf maar, als gij nog meer van hem wilt weten, dan ik u hier verteld heb. Ik ga intusschen bij johan zitten, en hoor eens hoe het dien lieven jongen gegaan is.

		JOHANNES JAVA. Op Borneo in het land Kahaian leefde voor ettelijke jaren een hoofdman; die had een zoon ja va genaamd. Toen de zoon van den hoofdman volwassen was, deed hij zooals de meeste Daj akkers van Kahaian gewoon zijn te doen. Zij laten de zorg voor den rijstbouw over aan vrouwen en kinderen, varen den breeden stroom van hun land op, of wel zij gaan dieper het binnenland van hun eiland in, of ook naar de zuidkust en drijven handel. Daardoor blijven zij dikwijls maanden lang van huis, bren- gen goed en have met een liederlijk leven door en verwoes- ten hunne gezondheid; ja velen van hen keeren in het ge- heel niet weder, omdat zij door schulden in de slavernij



		96

		geraakt zijn bij Chineezen of Maleiers. Java deed dan ook zoo, even als alle mannen van zijn volk. Daar komt hij op zekeren dag op den zendingspost Bethabara in Poe- lopetak. Toen woonde de Hallesche zendeling bebgeb daar nog. Toen deze den jongen Kahaianner ziet, vraagt hij hem, of hij ook begeerte naar het Woord Gods heeft. �Hoe kan ik daarnaar verlangen," antwoordde ja va hem, �daar ik niet weet wat het Woord Gods is ?" Het antwoord beviel bebgeb , want het was oprecht, zooals men dat bij heidenen, die veel liegen en huichelen, maar weinig vindt, en hij deed zijn best om den jongen man zooveel van het Woord Gods te zeggen, als hij vatten kon. Maar ja va hield zich toen zoo, dat bebgeb hem eindelijk zeggen moest, dat hij volstrekt geen verlangen naar het Woord Gods had, maar er geheel afkeerig van was. Java nam dit oordeel mede en ging zijns weegs. Al het andere van bebgebs onderricht vergat hij, maar het oordeel dat deze over hem geveld had, heeft hij nooit vergeten. Java\'s handel wilde intusschen maar niet gelukken. Of hij te liederlijk leefde, of dat hij te eerlijk was, of wei- licht het handwerk niet goed verstond, ik weet het niet. Zijn vader was gestorven; maar hij kwam niet naar huis, zijne moeder moest dikwijls bijspringen, om haar zoon uit de verlegenheid te redden; het was echter altijd als een droppel water op een heeten steen. Toen vervoegde hij zich eindelijk in zijne verlegenheid bij een slechten man, een Maleier, die den naam had, dat hij goud kon maken. Met dezen sprak hij af om eene handelsreize naar het eiland Java te ondernemen. Met eene hoeveelheid riet, die hij verzamelde, wilde hij daar goede zaken doen; de Maleier beloofde hem de vrije kost; daarvoor zou de Dajakker als matroos op het vaartuig dienen. Zij voeren de haven van Banjermassing uit, en alles ging goed tot op de reede van Soerabaya. Hier aan het doel hunner reis gekomen zijnde, meende de slimme Maleier zijnen Dajakschen medgezel