|
ORATIE OF LEERREDE
|
||||||||||||||
|
GEHOUDEN IN DB
|
||||||||||||||
|
SYNODE VAN DORDRECHT,
|
||||||||||||||
|
DEN 39. NOVEMBER 1618.
|
||||||||||||||
|
OVEE
|
||||||||||||||
|
PREDIKER VII, vs. 16,
|
||||||||||||||
|
DOOS DEN HOOGGELKEKDEN EN VERMAARDEN
|
||||||||||||||
|
I>r. JOSEPHUS HALLIUS.
|
||||||||||||||
|
BIBLIOTHEEK
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT
|
||||||||||||||
|
GOUDA,
B. . H. MAASKANT. Achter de Kerk, A. 21.
|
||||||||||||||
|
^yyï löty\'6
|
|||
|
ORATIE OF LEEKKEDE
|
||||||||||||||||||||
|
GEHOUDEN IN DB
|
||||||||||||||||||||
|
SYNODE VAN DORDRECHT,
|
||||||||||||||||||||
|
DEN 89. NOVEMBER 1«1«.
|
||||||||||||||||||||
|
PREDIKER VII, vs. 16,
|
||||||||||||||||||||
|
DOOE DEN HOOGGELEERDEN EN VERMAARDEN
|
||||||||||||||||||||
|
Dr. JTOSEPHXJS HALLIUS
|
||||||||||||||||||||
|
BISLIOTHSEK
RIJKSUNIVERSITEIT
UTRECHT
|
||||||||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||||||||
|
GOUDA,
B. H. MAASKANT.
Achter de Kerk , A. 21,
|
||||||||||||||||||||
|
,&.
|
|||||||||||||||||
|
PRED. VII: vs. 16.
fflttg niet al te rcrtjtuaaeirio/ nacï) en ïjouut u seï*
ben niet al te tatj£. Heden zal ik met Gods hulp spreken van de regtvaar-
digheid, en van de wijsheid. En wat heeft mij bekwame- lijker kunnen voorkomen ? Van de regtvdardigheid, in de tegenwoordigheid van opregte en billijke Regenten der Bepu- bliek. Van wijsheid, voor een zeer statelijke Synode van geleerde Theologanten, maar ook anders om van wijsheid in eene verzameling van wijze gecommitteerde Staten , — van geregtigheid in eene heilige vergadering van Propheten. Ik heb ook niet te twijfelen, dat deze stof met een aandachtig oor en gewillig hart van elk in uwen stand, niet zal worden ont- vangen, Edele Gecommitteerden der Staten , en ernstige Theo- logen, dewijl zij beiden even belangrijk zal schijnen te betreffen. Ernstelijk vertoont zich de geregtigheid, van welke voor-
waar drie wonderlijke sluitredenen te zamen komen, eri van zelf u in het oog en in liet gehoor vallen : (©e ITJJtilftflE* bige ucrgaat/ vs. 15. lli>eeft niet at te regtuaarbig/ vs. 16.
3&aac eil i$ 0een regtuaaibigc/ vs. 20. Welaan, o predi- kende ziel, wat overlegt gij? dat uit dien heiligen mond strijdende spreuken voortkomen, en die gelijk als de kinderen Cadmi elkandereu vernielen: wanneer de laatste ontkent, hetgeen de eerste daar doet; de tweede verbiedt te doen, hetgeen de laatste zegt, dat niet kan gedaan worden ? Indien daar geen regtvaardige is, hoe kan hij vergaan ? Hoe kan iemand al te regtvaardig zijn, indien daar iemand regtvaar- dig is? O mensch! de verschillen der Schriftuur zijn altijd beminnelijk : och of de onzen altijd zoodanig waren geweest! En hier heeft men geen Moses tot middelaar noodig, die de broederschap inprent. Zeer schoon, namelijk, accorderen deze |
||||
|
4
van zelf te zamen , is het dat men deze drie spreuken, drie
soorten van geregtigheid wil toepassen ! Daar is eene volmaakte regtvaardigheid, alzoo is er niemand regtvaardig. Een aan- gevangene regtvaardigheid, en in haar soort; alzoo vergaat de reetvaardige. Eene re.*tvaardigheid die tweezins kan ver- staan worden: alzoo weest niet al te regtvaardig. Alzoo is ligtelijk, beide al te regtvaardig, die niet regtvaardig is, vergaat. Zoo maakt dan hij, die het volmaakte patroon is, der regtvaardigheid , niet kleinhartig , de navolgers der rest- vaardigheid, wanneer hij zegt, dat de regtvaardige vergaat, of verkleint niet de ware regtvaardigheid, wanneer hij het a! te verbiedt. Zeer ligtelijk worden wij allen wel afgeschrikt van het goede, maar nauwelijks door eenige breidels van vermaningen of dreigementen van het kwade afgetrokken. Hoe begeerlijk en vaardiglijk nemen wij allen gelijk aan, deze, wat het clan voor eenen raad wezen mag: namelijk, dit is ons zoo moeijelijk, als of iemand zijnen vriend, die de koorts op het lijf heeft, en niet dan vuur blaast, eenen vol- len kop koud water gaf: De vrijheid is onze natuur zeer behagelijk, en al wat naar dezelve smaakt gaat ons ter harte. Wij loopen heen en weder, los door deze wildernis der we- reld, gelijk als woudezels (het is een woord, weet gij, dat Job gebruikt) noch tot het juk, noch tot den toom gewend. De gantsche Keligie bindt ons de handen en zinnen. Daarom heeft de oudheid haar den naam gegeven , Religio a Iieligando, dat is, aanbinden, vastbinden, en onder de Theologen van onzen tijd, de grootste poëet heeft haar met een toom in de hand geschilderd. Elk gebod is gelijk als eenen angel en ankertouw, daarmede deze ongestadig, en tot alle boosheden geheel ontbondene zinnen, bedwongen worden. Het is CC1I ïjacöe ECÖEU/ al wat ze gebiedt. Maar dat. voornamelijk: Vuecft bOÏmaafit/ gdijft Uta UabCC. Hetgeen Petrus eertijds van de wet der ceremoniën zeide, dat zegt vleesch en bloed van de wet der zeden: CtMl juli/ öat UOCl) 0115c liaberg? liaclj Ulij IjeÜÖeil Runnen blagen. Nu Salomon schijnt dezen breidel te loozen, en naar die wijze van een zachten Metio toe te |
||||
|
5
|
|||||
|
laten, dat eenijrsrins schandelijk schijnt, toecffc niet aï te
ttgtbaarbfg. Hier bedriegt fjij ook u zelven , wie gij rijt, uic u zelven ilateert: dat de heilige Prediker deze gantsche verdorvene natuur zoude liefkoozen, toelaten, gebieden boos- achtig te zijn; weg met die lasteringen ! Had hij maar ge- zegd, taccft niet tegtbitatbfg/ zoo hadt gij iets, waarmede gij dit dartel gemoed mogt vleijen; maar als hij zegt, Uiecft tliet ai te tegtbaatbig/ zoo gebiedt hij de regtvaardigheid, en verbiedt de maat te buiten te gaan. De maat van regt- vaardigheid te buiten te gaan, is geene regtvaardigheid. Al ontbrak ons een woord om dit uit te drukken , de zaak is genoeg bekend. Niemand kan regtvaardig genoeg wezen, veel min dan, te veel, zelfs wanneer hij maat hondt in regt- vaardigheid. Misschien dat deze naam een moeijelijke be- kommernis eens twijfelaehtigen gemoeds en een miserie of opinie van regtvaardigheid medebrengt. Hoe vele gebreken komen gemeenlijk te voorschijn , bekleed met de titels van deugden , inzonderheid wanneer een teeken van overmatig- heid daar bijgevoegd wordt ? en die al te liberaal is , is over- dadig en kwistachtig, al te stout, roekeloos, al te eergierig. Veel meer wordt geprezen de middelmatigheid, wanneer de overdadigheid verboden wordt. Gelijk als, wanneer Paulus de overmatige droefheid over den dood verbiedt, de matige gebiedt voor alle dingen, weest regtvaardig. Doet naarstig- heid dat gij in u zelven regtvaardig zijt, dat gij het rijt in Christus. De regel der regtvaardigheid is de wet, de hoogste regtvaardigheid der wet. Het is van noode dat alle gereg- tigheid volbragt worde , zegt Hij, die door Melchisedecb af- gebeeld was. Elkeen bet zijne te geven is regtvaardigheid. Wilt gij dan regtvaardig zijn, geeft God vreeze , liefde, trouw, uwen naasten ook altijd het zijne, en somwijlen uw zelven. Want ook het uwe hem toekomt, wanneer u overschiet, en hem ontbreekt. Geeft u zelven zoo veel als uwe natuur en persoon genoeg is. En och of wij dit enkele stuk eenmaal kon- den leeren : och of in dezen deele niet wat te zwaar gezon- digd werd! Wij zijn niet regtvaardig genoeg, die professie |
|||||
|
.4. . _ .
6
•
doen van de regtvaardigheid. Elk een schier geeft hem zelven
alles, zijnen naasten weinig, God allerminst. En voorwaar deze beiden, zooveel hem nut is. U, mannen en broeders, neem ik tot getuigen der menschen, van een gemeen leven en zeden, hoe ten eenemale de regtvaardigheid en waar- heid , onder de menschen kinderen vergaan is. Waarom zou ik u ook niet aanspreken, E. M. Heeren, richters en straf- fers van de boosheden, die de oogen des volks langer ver- driet te zien! Gij zult alles mogen klagen met den heiligen martelaar Cypriano; allezins zijn de boosheden ontstoken, en overal door velerlei manieren van zondigen, werkt het schadelijk vergift door de schandelijke gemoederen. Ja ook de onnoozelheid, wordt daar niet behouden, daar ze voor- gestaan wordt. De regten en zonden zijn eens geworden , en hetgeen publiek is, dat heeft begonnen geoorloofd te zijn. Maar och , of gij kondet gesteld zijn op dien hoogen wacht- toren , uwe oogen tot in de geheime plaatsen der kameren steken, de belette deuren opsluiten , en de binnenste verbor- gene lichten der conscientie ontdekken; gij zoudt voorwaar zien van de onkuischen geschieden, hetgeen een eerbaar ge" moed niet zoude kunnen aanzien: gij zoudt zien , hetgeen ook zonde is te zien, schandelijke Aretinische vonden van onkuischheden, onverteerde overblijfselen der walgende dron- kenschap. Menschenkinderen, hoe lang zult gij traag van harten zijn, hoe lang hebt gij de ijdelheid lief, en zoekt de leugen? Weest regtvaardig genoeg. Gij daarentegen , die aan het roer zit , wilt den nood der republiek te hulp ko- men, opdat toch eenmaal door tijdige censuren, de woedende lasteringen en schandalen mogen belet worden! Waarom brengt de Kerk de sleutelen niet te voorschijn, waarom stelt zij ze niet in het werk, die met het zwaard des monds altijd vrij heeft gedreigd ? Waarom vernieuwt gij niet ten eenenmale de kracht en heilige vreeze des geestelijken bliksems, en maakt dat die genen die de dienaren Gods klein achten, uwe justitie ontzien? Eerst wordt dit gesteld buiten twijfel, faJCeft regtliiUtöijj/ dan volgt daarop, hetgeen dat verboden |
|||||
|
\\
|
|||||
|
wordt, niet\' tf. tli*eï; hetzij in opinie, hetzij ook inderdaad
zelve. Niet in opinie. Ligtelijk worden diegenen die wat regtvaardigheid in haar zelven hebben, door den deeseni harer eigene liefde verheven, en meenen dat zij al te veel hebben. Aldus was de prijzer van zich zelven, de Phariseer, regt- vaardig, Sfc banfte It ^ee^c bat ift niet öcn jjcïp anberxn.
Hij zegt niet gelijk sommigen ; dat ware geweest zedigheid
en een van der aarde kruipende demoedigheid. Want daar zijn voorwaar sommige Duivels, met een menschelijke ge- daante vermomd, gelijk Hieronymus waarachtelijk zegt: maar QCÏtJft nnbCteti: een onbepaalde manier van spreken is, zoo veel als een algemeene. Hij wil m«.jt Pompejus niet hebben zijns gelijks, noch met Caesare zijn meerdere. Laat de pau- selijke snorkers en blaaskaken, dezen, zoo het haar belieft, de hand geven, gantsch heilige lieden, die daar roemen dat zij volkomenlijk de wet onderhouden , en ook God nog iets meer als zij schuldig zijn kunnen, toevoegen. Voorwaar, dit zijn de rechte (hetwelk zij anderen plegen te verwijten) Puriteinen dezes tijds. Rondelijk (na zijne gewoonte) zegt Espenseus: hedendaags zijn er die de standen en menschen, in de volmaaktheid van regtvaardigheid, ook bij de Engelen zelve vergelijken. nieuwe overblijfselen van de oude pelagia- nerie. Waar is een ketterij, die gelijk er geen gevaarlijker of schadelijker is, of de noodwendigheid der gedurige genade van Christus meer tegen; alzoo is er ook geen , die minder uitbluscht of meer vernieuwd wordt, maar eindelijk haren Gratianus, geeft deze lieden een fraaije steek, zeggende: deze, zoo zij haren naam begeerden te weten, zouden haar zelven liever Mundanos, dat is wereldsche, dan Mundos, dat is zuiverste noemen. Laat ze met Ascesio haar een ladder oprichten . waarmede zij in den hemel klimmen^gelijk Hiero- nymus zegt) om daartusschen van den toornigen wreker aller hoovaardigheid in den diepsten afgrond nedergestoten te wor- den. Laat ons den waan laten varen. Daar zijn er die in der daad naar te veel regtvaardigheid staan, en dat in het gemeen of in het bijzonder. In het gemeen , of die de streng- |
||||
|
heid van de wet volgen, al te hard oordeelende, voorbij-
gaande onder en tusschen alle manieren van inoderatie: zeer kwade copieerders, die ook melkachtige wetten met bloed uitschrijven. Rechte scherprecbters der wetten, welke niet zoo zeer ziende op de meening des wetgevers, als op de sub- tiliteiten van de wet, het heilzame recht, hetwelk is de regent des levens, en de moeder des vredes, onregtvaardig- lijk veranderen in een dienaresse des doods. Daartoe zoude ik zeggen te behooren diegenen, die de straffen alzoo plegen te gebruiken, dat zij die feilen van anderen te wreedelijk straffen, ware het zake dat het niet kennelijk ware , dat deze tijden met geen zwaardere ziekte bevangen zijn, als met al te groote zachtigheid; ook is het zoo gesteld met de gemeene zwaarte der schalkheicl en boosheid, dat ze niet zoo zeer ver- zachtende wieken , die de huid zoetjes weer doen wassen , als branden en afsnijden van doen hebben. "<&£ bctljjb 5CÏUC bertraagt baar te ucel tac\'jcuen*/baar 51} baar ren gematig
urbUnimT ijarc Ftracïjten aïtijb Blijft fjonben/ ja ooB lier* ÖUÜÖCSb. Het allermoedigst paard, als gij hem den ruimen
toom geeft, zal terhalven wege bezwijken; en zal hem noch naar de roede, noch naar de spooren schikken. Indien u de wel- vaart der gemeene zaken ter harte gaat, gij zult in dezen deele regtvaardiger zijn. Of de uitleggers der heilige Schrift, die zich zoo plegen aan de letteren en syllaben te verbinden, alsof (hetwelk Tertullianus eertijds tegengesproken heeft) het Goddelijk verstand niet in het merg, maar in het buitenste gelegen ware. Zoo deden eertijds de Schriftgeleerden en Pharizeën, gelijk als Christus hen bestraft. Alzoo Origenes met regt de straf dragende van zoo veleallegoriën , bc DCfncbCll* ïjcib Dfe ten eencniHaïcallegari^clji^/aiteöienftüaarlijftnaar
bc ïerrer iritïcggcnbe/ijecft gein seinen tjeluelb aangcbaan. üïit öe^gclijfité bc .inljrii\'tiuir gcineïb aangebaan ïjab/ en Ijietb ou man te jffn/ gij bic niet oyïjicïb te .yjn een fttaabc uitlegger. Alzoo verkocht ook die monnik eertijds het Evangelie, hetwelk hem gebood alles te verkoopen. En och, of de pauselijke docto. ren vrij waren van deze zonde, dien het al te gebruikelijk is |
||||
|
9
|
|||||
|
hemel en aarde onder een te mengen, de menschheid van
Christus tot een monster, ja liever tot niet te maken, dan in de sacramentisclie manier van spreken , met ons een figuur toe te laten, daar zij zelven vele figuren in dezelven genood- zaakt worden toe te staan. liet is niet een van de geringste bijspreuken des wijzen Ko-
nings, door de paapsche overzetting nogtans spottelijk ge- maakt, Itëanneet men meflf floot/ 300 maant men tuint öoter uit/ en luie bc neug ijarb fnuit/ bic b ringt üïocb baar uit. En wat is dat anders dan de JlliUCCC UlCiïi bCÏ Üiaadjcib/ zoo te
schommelen en te schudden, dat ze tot boter te zamen loopt, en de neus der heilige Schriftuur zoo hard te zamen drukken, dat er eindelijk bloed uitkomt. En deze beiden nu zijn ai te ÏCgtbnaïbig in het oordeelen , of in het verklaren. Ja onder deze stellen wij ook zoodanigen, die verkeerdelijk te voorzigtige verdedigers der goddelijke regtvaardigheid willen zijn , die daar meenen dat men de zaak Gods op geen andere wijze behoort te drijven , dan gelijk hare eigene. Even als of hij die regte bron en fontein is, van alle regtvaardigheid en goedheid, on- zuiver zoude vloeijen , ten ware dat hij kwansuis uit dezer lie- den putten water kwam eischen. Of die aan de andere zijde een monsterieus en der godzaligen oor onlijdelijke regtvaardig- heid Gode toedigten. O menjïjj/ a ïeem! fjct is genoeg: 3gt gij $)cm ljetgecn Öij ïhgreub tjccft bat gij U1C3C11 joubt: Iaat C?cm u linden/ ljetgecn $ij geopenöaatb Ijccft te brillen jijn. Volgt nu de bijzondere overmatigheid der regtvaardigheid, of die be-
staat in zich te onthouden, of in te verdragen, opdat wij Epic- tetum volgen , of in wettelijke dingen te vermijden, waarvan ons God het gebruik vrijelijk heeft toegelaten , of om te doen en aan te nemen; zaken die God nergens heeft geboden. Dat komt uit een zekere vreesachtige en strenge zorgvuldigheid: en dit uit een superstitieuse en te zeer gezochte heiligheid. Hoe veel van hetgeen ik aangaande deze beide bedacht had, laat ik willens en wetens ongeroerd, opdat ik het niet te lang maak. Met ons voornemen accordeert wat beter, hetgeen dat van de wijsheid volgt: ÜJCCft niet al te blij"». |
|||||
|
Hij die de keur ontvangen hebbende, de wijsheid voor hem
zelven verkoren , en meer dan de menschen plegen, verkre- gen had, verdoemt hier al te veel wijsheid, VUilt UStX\' $Ütt£Z banljatling? zeide met regt Simson: eet liugtanp niet tebccï fjanilig/ zeide wijselijk Salomon. De eigene secte des vernufts is knrieusheid, dat is begeerte van meer te weten dan ons toe- komt, waarmede zelfs tot er dood toe, de eerste voorouders, des menschelijken geslachts, bevangen zijn geweest; en ons derlialven aangeërfd en aangeboren Esdras, niet de regte , maar die in stede van den regten valschelijk gesteld is , zegt het eene, en doet het andere. 3fft 1)1*0/ zegt hij , Ulij tlIEt buai> gcfrclö te bragcn ban utoc Ijoogc btngen. Cn nogtan$ in be*
scïfbc uïaat^/ 5a! baar nag meer ftomen/ ban baat uoajüïj i£
negaan? Maar ook die goede Dionisius spreekt alzoo van de
orde der Engelen (gelijk gij weet) als of liij met Pau lus in den hemel opgetrokken was geweest. Ja die dingen die den heili- gen Apostel gezien en verzwegen heeft, die heeft deze voor- waar niet minder verzwegen, als gezien. Daar is ook een ander geweest, die het getal der hemelsche geesten even zeker- lijk heeft aangeteekend. Zelfs ook Matilda, eene van de heiligen der mindere volkeren , heeft op hét verzoek van een zeker broeder, durven vragen (het is waar, al te vrij) wat eindelijk van de ziele Simpons, wat van de ziele Salamonis, ïrajani, Origenis, worden zoude. De Apostelen, die eenigen tijd aan de voeten van Christus gezeten hadden, wanneer het gesprek viel van de verborgenheid des geloofs, hooren terstond: ft i§ ge* gebet! te bCtftaan; maar wanneer zij naar zaken vragen die niet al te noodig waren, ïjct ÜtijOU\'t II llict tOC telneten. Pli- nius is van dien afgrond verslonden geweest, die hij al te nabij en te naauw wilde bezichtigen En de Bethsemittn de heilige Arke des Heeren met hare oogen blijdelijk doorziende, zijn om- gekomen. Ik weet wel dat ik nu het pijnelijke van deze tijden aan- raak, hetwelk ik nogtans met een ligt e hand doen zal. Laat mij (eerwaardige Broeders) voor u met regt klagen, dat die voor- gaande eeuw d>or al te veel onwetendheid is verloren gegaan. Ogantsch wreede Schriftgeleerden en Pharizeën van die tijden! |
|||
|
•
biz tacR\'fc be flentdrn öe«? ^emrï*? Bij Qaar ürijmiöcnbc/ norfj 3dbc srjti ingegaan/ naclj atibcucn/ öie Begeerten in te gaan/ geUÜeu fatetl ingaat!/ maar dat deze onze eeuw door al te veel wijsheid verloren gaat. Deze ziekte is wel iets edeler, maar niet te min doodelijk . want wij willen allen alles weten, en opdat misschien ons niets onbekend blijve, zoo breken wij in. en werpen ons in den raad Gods. Vergeef mij deze vrijheid inliet spreken. Ik zeg dat beide het volk en de Leeraars aan deze fout schuldig zijn. Daar is voorwaar (dat moet men weten) twee- derlei theologie, een scholastieke, en een die den algemeenen man dienstig is. Deze schijnt aan te gaan het fondament der religie, gene gaat aan den vorm en de versierselen van het aanstrijksel. Deze dat men weten moet, gene, dat men weten kan. Dekennis dezes maakt een christen, van genen een dis- puteerden Of, (hebt gij het liever) deze pleegt een regt theo- logie te maken , gene dezelve te versieren ? Dat elkeen de wetenschap van beide even gelijk zoude natrachten, is eene zaak vol prikkels, en die heimelijk in een hoogste confusie aller dingen zonde eindigen. Voorwaar geen kunst is er waar van de binnenste en geheimste verborgenheden, niet op een zekere bijzondere wijze, aan de kunstineesters plegen gelaten te worden. Daar is niemand of hij zoude wel zoo veel verstand begeeren te hebben, in de regten zijns vaderlands, als hij hem meent te zullen dienen, of om zijn erfenis aan te gaan, ofte verdedigen, die nogtans niet meenen zal, dat hem de hoogste subtiliteiten zeer te doorzoeken staan, maar liever zal hij dezen den kloek- sten regtsgeleerden bevelen. Op gelijke wijze gaat het in de medicijnen toe. Wie is er toch die zoo verre zich met Aescu- lapio niet zoude willen laten onderwijzen, dat hij verstaan mogt wat zijn ligchaam schadelijk, wat zijne gezondheid dienstig zoude mogen wezen ? Die nogtans daar tusschen op alle doozen van de apothekers, krachten van de kruiden, oorzaken van de ziekten en manieren van genezen niet zoude willen passen. Ja hetzelfde geschiedt zoo wel ook in de koningin aller kun- sten en meesteres der zielen, de heilige theologie, als in de we- tenschap van de regten en van de medicijnen, \'t Is geoorloofd |
||||
|
en heilzaam dat een iegelijk, allo dingen die ter zaligheid noodig
zijii, leercs en vatte. Voorziet uwe zielen , gij allen die daar zijt kinderen der Kerk, met. deze heilige lekkernijen ; onder deze de subtijlste spitsvinnigheden der scholen elders naar toe verzen- dende. Wat hebt gij die vergeefsche moeite te doen? Hoe veel min is liet nut- en dienstig dat een iegelijk gemeen verstand opklimt tot in de hoogste sterkten, met ongeheiligde voeten, en aldaar Gods heilige verholer.heden met een stout oog door- snuffelen en van de diepste geheimen des raad Gods, vonnis uit te spreken? dat elke zakkendrager of schuitvaarder van de verborgenste oorzaak der predestinatie vermetelijk bestaat te disputeren? Een zeker persoon heeft wel gezegd, dat hetgeen de regel Cos in de rekenkunst is, dat zelve is de predestinatie in de theologie, van welke de meest verlichte leeraars der Kerk, hun niet geschaamd hebben, een zeker heilige onwetendheid te belijden. Ook heeft die ziel die tot in den derden hemel was opgenomen geweest, geroepen a birptc! en zullen wij met de korte mate onzes verstands den afgrond der besluiten Gods durven afmeten, en hetgeen de Engelen zelve met verwonde- ring en verbaasdheid aanzien , met voeten vertreden ? En hier beschuldig ik niet zoo zeer het gemeene volk, als de leeraars zei ven, die met deze dingen den volke zoo ontijdelijk het hart en de ooren hebben gevuld, \'t Is voorwaar onvoorzigtig ge- handeld, deze diepe verborgenheden op den predikstoel open- lijk te verkondigen, even als of in dezelve alleen de eenige zaak der christenen gelegen ware geweest. Hoewel, opdat ik de waar- heid zeide, niemand gehouden is den tweeden slag te ver- wachten. Een was niet geoorloofd te slaan. IVlaar het was geoorloofd des vijands geweld af te drijven. Maar hier werd niet zoo zeer door onvoorzigtigheid gefeild, als misschien door al te veel wijsheid. Daar zijn twee dingen, nadat ik heb kunnen merken, die deze kerk zeer schadelijk zijn , want ik heb niet te doen met de booze praktijken van sommige poli- tieken, te groote spitsvondigheid, en een hier uitgerezen al te groote vrijheid, van allerlei dingen te prediken. O gij zeer veranderde verstanden der Hollanders! door welken alle |
||||
|
andere menschen nn eenmaal bot worden: en waar (de laatste
vrij henengaan) dat ze met gemeene dingen zich bezig hou- den : hier uit is het dat gij verachtende den gemeenen weg der beginselen, liever eenige hoogere wegen van specnlatiën, van orde , van het getal, van het onderwerp des goddelijken besluits, van de natuurlijke of de tnorale neigingen, van de methode en het onderscheid der actiën, en de door oefening aangenomen cetvoonheden » met zulk een gedruisch hebt willen ingaan. Al vrij wat anders deed de groote leeraar der heide- nen, Paulus. welke, zoo hij weder in het leven kwam , de doorn- achtige theologie der jezuiten en dominikanen gansch niet verstaan zoude. Hij zocht onder de zijnen niets te weten dan Jezus Christus en dien gekruist. Hier moeten de scholen zelfs hunne palen steken, welken te overtreden zijn: broe- ders hoe ver zijn wij geweken van die eerste eenvoudigheid der christenen 1 De apostolische Catechismus bestond maar | uit zes hoofdstukken. Maar de hedendaagsche theologie, naar de kurieusheid van het menschelijk vernuft, wordt nu ge- steld gelijk het Quantum Mathematicum of Phydcum, hetwelk verdeeld is in deelen, die nog altijd in minderen verdeeld kunnen worden. Dit heeft \'ïïtafUUIïï met waarheid gezegd, dat deze , schier onbepaalde vermengelingen , van telkens op- rijzende nieuwe kwestiën en verschillen al deze beroerten in de kerk Gods hebben verwekt. Ik zoude ook geene zwarigheid maken al de scholastieken met de woorden jpcfti aan te spre- ken , en meteen na de eilanden Anticyras te zenden, om hunne hersenen te ontlasten , welke door al te veel geleerdheid tot de slimste soort van uitzinnigheid geraakt zijn. Maar wij , broeders, beter onderwezen, laat ons wijs zijn tot matigheid. Dat is, met een woord, niet boven de schrift, niet boven de vaders. Zullen wij arme menschen verder gaan, dan daar God stil gestaan heeft? Hoort vleesch en bloed! itlïC ÜC sJl5a* jeftcft onucrïaeftt/ $al ban öe ljmiijliljriti oucrbaiïcn taorbtn.
Daar zijn vijftien plaatsen (gelijk de Joden waarnemen,
in de gansche schriftuur, geteekend met sommige bijzondere
teekenen van aanmerking; van welke deze eene der eerste
|
|||
|
is, tW grfjchncil «ÖOiJjf. Ware het dat God gewild had dat
ons gansch niets van Zijnen raad bekend zoude zijn, Hij zoude teu eencmaal gezwegen hebben: indien geheel, bij zoude voorwaar klaar en vol de gansche gelegenheid van dien ver- klaard hebben. Nu Flij heeft gewild, dat wij deze dingen zouden weten, maar gespaard , zooveel als Hij geoordeeld heeft, de maat onzer kleinheid en Zijner eer dienstig te wezen. Dus zeer wijs te zijn, is beide heilzaam en zeker. En voorwaar opdat ik hier des te vrijer moge spreken (waar ik geen partij in kies, en geen tegenpartij in ben, maar een goedwillig ver- maner) dat de H. Geest, in de Schrift sprekende, de Kegter behoort te wezen van alle verschillen, betwijfelt niemand. Want waar henen zullen broeders, twistende over het regt des erfdeels, loopen, anders dan tot het testament des vaders. En ik zal mij verblijden, dat de H. M. Heeren Staten dezen weg ingaan, welks resolutie ons herwaarts god- zalig en met de hand geleid heeft. Het is ook immers zoo wel bekend, dat die plaatsen der Heilige Schrift, welke iets duisterlijks, of in het voorbijgaan iets schijnen te zeggen , klaarder, en welke met opzet van de zaak zelfs zijn hande- lende , moeten getoetst worden. En eindelijk moet dit ook elk een bekennen , dat er geen plaats is in beide de Testamenten, die zoo rond, klaar en met opzet dit hoofdstuk van de pre- destinatie zoo onderzocht en verhandeld heeft, als die ver- maarde plaats die in het negende hoofdstuk van de Romei- nen staat. Wel dan mannen regters, wilt gij mijnen raad volgen , gebiedt dat beide de twistende partijen, in het kort, klaar en duidelijk verklaring derzelver plaatsen, zonder be- drog, zonder omwegen, den M. Synode met een broederlijke hand overleveren. Een kan het niet wezen, of deze godde- lijke fakkel voorgaande, de waarheid zal zich den Godzali- gen en oprechten oogen te zien geyen. Niet boven de vaders, de getrouwe uitleggers der Schrift, die gansch heldere lichten der gemeente zijn geweest. Ja onze koning, onze gebiedende koning Jacobus, onder welken mij dunkt dat de geheele ge- meente Gods verheugd is onder alle koningen, naast den eenen |
||||
|
15
|
|||||
|
Salomo, die van God geleerd is geweest, de wijste, heeft
in zijn gulden brief de H. M. Heeren Staten vermaand en ons belast op dit punt met alle magt te dringen, dit eenige wel in te scherpen, dat gij ten allen tijde, alle te zamen, bij het geloof tot nog toe aangenomen, bij de gemeene Confessie uwer en der andere kerken wilt blijven, hetwelk gij doet, o gelukkig Nederland! o ongeschonde bruid Christus, o zeer bloeijende republieken! Deze kerken, door de baren der opi- niën gekweld, zullen voorzeker ten laatsten in de haven inzei- len, en de stormen van dien boozen verwekt gerust bespot- ten en verachten. Maar op dat dit immers nu ten laatsten geschiede, tracht naar den vrede! Wij zijn broeders, laat ons ook mede dienstgenooten zijn. Wat hebben wij te doen met die schandelijke namen van Remonstranten, Contra- Remonstranten , Calvinisten, Arminianen? wij zijn christe- nen , laat ons ook CCll?0C3!lltl 3tjll. Wij zijn een lichaam , laat ons ook eendrachtig zijn. Door dien vreesselijken naam des Ahnachtigen Gods, door den liefelijken en minnelijken schoot, van de moeder van ons allen, door uwe ziel zelfs, en de heiligste ingewanden en compassièn van Jezus Christus onzen Zaligmaker, staat naar vrede broeders , maakt vrede, en gedraagt u alzoo, dat gij aan eene zijde stellende alle voor- oordeel, pai\'tijschap en kwade gedachten , wij allen te zainen in dezelfde waarheid ons mogen vereenigen. Maar weg met die uitzinnige vrijheid van profeteeren, ja ongebondenheid van laster, dat het een ieder kwalijk betamende nieuweling ge- oorloofd zoude zijn, de vreemdste droomen in zijne hersenen te voorschijn te brengen en het. volk in den druk te bevelen. 5Dat tre .J>uaiijanvö jicïj bergeugt/ en bc 3i job ydj niet öo
uTtieft. Alles is geoorloofd, zoo dat toegelaten wordt- Wel is
waar in de philosophische scholen is dat altijd toegegeven geweest, het dartele verstand der jongheid, dat zij hun heb- ben mogen oefenen met Pai\'adoxe of vreemde zetredenen, en met disputatiën, in de opinie gelegen, maar daartoe te trachten, dat dit plaats zon winnen in het heilige stuk der theologische waarheid, is een gansch duivelsche vermetelheid, |
|||||
|
die cns met regt de woorden des profeets uitperst: <d>Mv
set u gu ïjcuieien/ licrfcljriiit u gn aarbe: mpn balft fjeeft mij ben lclietifcfgcn öorn bedaren/ eifïjeefr ijeai uauftcn gcgraben/ ja onreine mabberfge putten. Edele Heeren en gij heilige Synode, is er eenige schaamte, is er eenige
godzaligheid, bedwingt deze gansehe dartele genegenheid en raaszueht; stelt de tongen en de pennen der menschen een perk en maakt dat de genen die de waarheid niet willen ge- voelen , dat zij de onwaarheid niet durven verbreiden, op- dat de dwaling of de ketterij, zoo ze niet kan afsterven, nochthans leeren schuilen en hun hoofd , \'t welk den hemel haatlijk is, in de duisternis te verbergen, zoodat de waar- heid alleen het licht aanschouwe en alleen de overhand hebbe, daar zij u de zaligheid, de kerk hare heerlijkheid en de rCUUUlieiï den vrede toebrengen zal. Hetwelk ons teweeg wil brengen, de Autheur des vredes,
de God der waarheid, de koning der glorie; den welken drie- eenigen God, Vader, Zoon en Heiligen Geest, zij alle lof, eer en heerlijkheid, in eeuwigheid, Slimen. |
||||||
|
rrt
|
||||||
|
i<l
|
||||||