|
/yMm O|ooe3
|
||||
|
BR.I872.I. .
|
||||
|
1 fflffi \'f SI
|
|||||||||
|
OP
|
|||||||||
|
DE VERRASSING VAN DEN BRIEL
, DOOR
DE WATERGEUZEN,
AAN KINDEREN VERTELD
DOOR G. L A S E U R,
HOOFDONDERWIJZER TE BARNEVEID.
|
|||||||||
|
BARNEVEIJ),
P. ANDRE^ MENGER.
; 1872. Prijs 12J/j Ct. — 50 ex. ƒ5,50. — 100 ex. ƒ10,00.
|
|||||||||
|
1 APRIL 1572,
|
||||||||||||
|
OF
|
||||||||||||
|
DE VERRASSING VAN DEN BRIEL
|
||||||||||||
|
DOOR
|
||||||||||||
|
DE WATERGEUZEN,
|
||||||||||||
|
AAN KINDEREN VERTELD
|
||||||||||||
|
DOOR
|
||||||||||||
|
Q. L A S E U R,
|
||||||||||||
|
P.-ANBBSZE MENGER.
1872.
|
||||||||||||
|
Doch schoon geen goud of ccrekrooncn
De deugd der Vaadren kan belooncn,
Men toone een hart, hun wcldaan waard!
Dat Ecrezuilen, Gloricgraven,
De erkcntnis onzer ziel in allen opzicht staven,
En d\'ecrbied voor hun Heldenaart!
W. Bildebduk.
|
|||||
|
Gedrukt bij G. W. BOONSTRA, te Bamcvcld.
|
|||||
|
Lieve Kinderen!
|
|||||
|
Bange dagen hebben onze voorouders beleefd, dagen
van dwang en onderdrukking, zoowel in het godsdienstige als in het maatschappelijke. Gij allen herinnert u met mij, hoe ons voorgeslacht 80 jaren lang met het machtige Spanje moest strijden, eer het bij een eervollen vrede zijne godsdienstige en staatkundige vrijheden verzekerd zag. Gaat het u, als mij, dan slaat gij gaarne zoo menige blad- zijde uit ons roemrijk verleden op, welke ons wijst op be- langrijke gebeurtenissen, die ook nu nog haren heilrijken invloed op ons uitoefenen, en waarvan wij thans de geze- gende vruchten plukken. Met een dankbaar en getroffen hart zien wij, zal het wel met ons zijn, bij de herlezing dier bladzijden, op tot den Algoede, die ook in de lotge- vallen van onzen geboortegrond, getoond heeft dat Hij uit de duisternis het licht weet te voorschijn te roepen, en dat hij na het zuur het zoet schenkt. Komt, slaan ivij met elkander eene belangrijke bladzijde
op uit het gedenkboek van den 80-jarigen oorlog, en wel die, ivaarop de inneming van den Briel door de Water- geuzen, op 1 April 1572, beschreven wordt; eene gebeurte- nis, vielke als de dageraad van JVeêrlands verlossing mag beschouwd worden. » O," zegt gij, »de inneming van den Briel hebben wij reeds dikwijls met meester op school be- |
|||||
|
handeld, en wij zouden die thans nog wel kunnen ver-
tellen" Ik geloof u graag; maar het is mijn doel, om u in dit boekje iets meer daarvan mede te deelen, dan u tot nu toe daarover bekend is; te meer daar weldra in vele plaat- sen van ons vaderland de herdenking van dit gewichtige feit, feestelijk zal gevierd worden. Op 1 April aanstaande ■is het juist 300 jaren geleden, dat den Sriel de zijde van onzen onvergetelijken prins Willem van Oranje koos, en ik hoop, dat ge, bij het lezen van dit boekje, de overtuiging ztdt opdoen, dat ge er nog wel wat in gevonden hebt, dat uwe aandacht umardig is, en dat ge tot hiertoe niet hebt geweten. |
||||
|
Prins Willem van Oranje.
|
|||||
|
Wie uwer kent niet den edelen prins Willem van
Oranje, den grondlegger van het gebouw der Nederland- sche vrijheid! Opgevoed aan het hof van den machti- gen Karel V, en door dien vorst zelven in de geheimen der staatkunde ingewijd, was hij door God bestemd, om na zulk eene gewichtige leerschool doorloopen te heb- ben, aan de spits te treden van het onderdrukte volk, en den bloedigen worstelstrijd aan te vangen tegen het toen zoo machtige Spanje, tegen de keurbenden van Fi- lips, aangevoerd door den bekwamen hertog van Alva, een der beroemdste veldheeren uit zijnen tijd. Veel heeft Willem van Oranje voor de zaak der vrijheid gedaan; rijkdom, eer en aanzien, ja zelfs zijn leven heeft hij daar- voor veil gehad. Een en ander wil ik u, in eenige korte trekken aan—
toonen. Daar komt Alva de gestrenge uitvoerder van zijns meesters bevelen, in ons land, en duizenden bij" duizenden, bevreesd voor zijne geduchte straffen, vluch- ten het land uit, het zij naar Engeland, het zij naar Duitschland of Frankrijk. Onder deze vluchtelingen bevindt zich ook de scherpziende prins van Oranje, die zich naar zijne geboortestad Dillenburg in Nassau be- gaf, vergezeld van verscheidene honderden van zijne vrienden en dienaren. Alvorens hij vertrok had hij nog eene samenkomst met zijnen vriend, den graaf van Eg- mont, die hem trachtte over te halen om te blijven. »Het zal u uwe goederen kosten, Oranje, als gij uw voornemen ten uitvoer brengt," voegde Egmont hem toe. »En u het leven," was het antwoord van den prins, »als gij uw voornemen niet verandert. Mij zal het in iedere droefe- nis ten minste tot troost verstrekken, dat ik het vader- |
|||||
|
6
|
|||||
|
land en mijne vrienden, in het uur des gevaars, met raad
en daad heb willen steunen; gij zult vrienden en vader- land met u in één verderf storten." Nog blijft Oranje aanhouden, dat Egmont vertrekken zal, eer het te laat is. »Gij zult mij nimmer overhalen," voegt de laatste hem toe, »om de dingen in zulk een somber licht te be- schouwen. De koning is goedertieren en rechtvaardig, ik heb aanspraak op zijne dankbaarheid verworven, en ik. mag niet vergeten, wat ik mij zelven schuldig ben." »Welnu," riep Oranje weemoedig uit, »waag het dan op deze koninklijke dankbaarheid! Maar mij zegt een treurig voorgevoel — en geve de Hemel, dat ik .mij be- driege! — dat gij de brug zult zijn, waarover de Span- jaarden in het land komen, en die zij zullen af breken,, als zij er over zijn." Dit gezegd hebbende, drukte hij hem vurig in zijne armen, hield zijne oogen lang, als ware het voor het geheele overige leven, op hem geves- tigd; hij stortte tranen, zij zagen elkander nooit weder. Slechts weinige maanden later, en de voorspelling
van den prins van Oranje werd vervuld, en wel op eene vreeselijke wijze. Op den 22cn Augustus 1507 deed Al va zijne intrede in Brussel, en nu was het zijn eerste werk om zich van de meest verdachte edelen meester te ma- ken, ten einde het volk van zijne beste aanvoerders te berooven. Onder den schijn van vriendschap wist hij Egmont en zijnen vriend, den graaf van Hoorne, aan zijn hof te lokken; daar werden beide mannen, zonder dat zij iets van elkander wisten, bijna gelijktijdig ge- vangen genomen. Toen men den graaf van Egmont zijnen degen afeischte, zeide hij: »dit staal heeft de ztwk des konings reeds verscheidene malen, niet zonder ge- luk, verdedigd." — De kardinaal van Granvelle de ge- vangenneming dezer beide mannen vernomen hebbende, alsmede dat de prins van Oranje ontkomen was, zeide: »als men den Zwijger niet heeft, is er nog niets ge- ronnen." Nadat Alva zich van Egmont en Hoorne had mees-
|
|||||
|
7
|
|||||
|
ter gemaakt, stelde hij een gerechtshof in, aan hetwelk
hij den naam van »den Raad der beroerten" gaf, doch dat door het volk »den Bloedraad" werd genoemd, we- gens de wreede vonnissen, die het uitsprak. Voor dien raad werden allen gedaagd, die zich aan den Beelden- storm of andere onlusten hadden schuldig gemaakt. Wie niet verscheen, diens goederen werden verbeurd verklaard, en hij zelf uit het land verbannen. Die even- wel aan die oproeping gehoor gaf, was reddeloos ver- loren. Vele rijke en aanzienlijke kooplieden, die over een vermogen van zestig tot honderdduizend gulden te beschikken hadden, werden vaak als gemeene misdadi- gers, aan den staart van een paard gebonden, naar de gerechtsplaats gesleept, terwijl in Valenciennes op één dag 55 menschen onthoofd werden. Alle gevangenis- sen , waarvan Alva er verscheidene reeds dadelijk bij zijne aankomst had laten bouwen, waren volgepropt met ongelukkigen; hangen, onthoofden, vierendeelen en verbranden waren aan de orde van den dag. Ook de prins van Oranje, zijn broeder graaf Lodewijk en andere gevluchte edelen, werden voor den Bloedraad gedaagd, en toen zij niet verschenen, hunne goederen verbeurd verklaard; \'s prinsen oudste zoon, de graaf van Buren, die toen aan de Hoogesehool te Leuven studeerde, werd vervolgens, op last van Alva, naar Spanje gevoerd, waar hij 20 jaren gevangen bleef. Het doodvonnis van de gra- ven van Egmont en Hoorne was reeds bij voorraad ge- teekend. Op den derden Juni 1568 werden beide man- nen, tot loon voor de gewichtige diensten, die zij den Spaanschen koning bewezen hadden, onthoofd, nadat op den lcn dezer maand achttien edelen hetzelfde von- nis ondergaan hadden. Was heb wonder, dat de haat tegen Alva en tegen de Spanjaarden bij den dag toe- nam, en menigeen met reikhalzend verlangen naar hulp en redding uitzag? |
|||||
|
De pogingen van den prins van Oranje, om
de Spanjaarden te verdrijven, mislukt. |
||||||
|
Wij zagen reeds, dat de prins van Oranje nog bij tijds
liet land verliet, en zich naar zijne geboortestad begaf, ten eindo daar op middelen bedacht te zijn, om het ver- drukte Nederlandsche volk te hulp te komen, of zoo mogelijk te redden. Zijne goederen waren verbeurd ver- klaard, hij zelf verbannen, en daarenboven zijn oudste zoon gewelddadig naar Spanje gevoerd; het volk was door schrik getroffen; nergens zag men uitkomst meer, toen de prins weder op het tooneel trad. Al mogen er zijn, die \'s prinsen goede bedoelingen
miskennen, en in een hatelijk daglicht trachten te stel- len, het hart van elk rechtgeaard Nederlander trilt van eerbied en bewondering bij het noemen van zijn naam. Wat al zorgen en moeielijkheden heeft hij zich niet voor de zaak der vrijheid getroost, aan hoevele gevaren heeft hij zich niet blootgesteld om het volk, te midden van hetwelk hij opgevoed was, van dwang en overheer- sching te bevrijden! Welke ongeveinsde godsvrucht straalt er niet door in zijne brieven, de gedenkteekenen van zijn lijden en strijden, van zijn onwankelbaar ver- trouwen op God, te midden van zijne vele beproe- vingen ! Gerugsteund door zijn broeder, graaf Lodewijk van
Nassau, een edelman van den rechten stempel en met den prins de zaak der verdrukte Nederlanders van harte toegedaan, verkocht hij zijne juweelen en kostbaarhe- den, en bracht met het daarvoor ontvangen geld een le- ger op de been, waarmede hij do redding van het land wilde beproeven. Doch hoe jammerlijk zag hij zich in zijne onderneming teleurgesteld! Wegens geldgebrek |
||||||
|
\'.I
|
|||||
|
was hij genoodzaakt zijn leger aftedanken. Zijn broeder,
graaf Lodewijk. behaalde wel in den beginne bij Heili- gerlee eene overwinning, maar werd later door Alva bij Jemgum geheel verslagen. Zijne vrienden, de Duitsche vorsten, hadden hem aan zijn lot overgelaten, zijn vriend, keizer Maximiliaan II, verklaarde zich tegen hem, zoodat het scheen of alle dingen hem tegen waren, en evenwel verloor hij den moed en het vertrouwen op God niet, en dat vertrouwen werd niet beschaamd ge- maakt. Juist waar men dit het minst verwachtte, kwam er in den donkeren nacht van jammer en ellende een lichtstraal van hoop, waardoor de ternedergeslagen moed der Nederlanders verlevendigd werd, ik bedoel de inneming van den Briel door de Watergeuzen. Eer wij deze gewichtige gebeurtenis bespreken, willen wij u nog het een en ander over die Watergeuzen mededeelen, dat u zeker niet onwelkom zal zijn. |
|||||
|
De Watergeuzen.
|
|||||
|
Zooals wij zagen, waren de plannen van den prins,
tot redding van het land, jammerlijk mislukt; evenwel zou die redding komen ten spijt van alle menschelijke berekeningen; want de Voorzienigheid had daartoe eeni- ge mannen bestemd, die de prins van Oranje zeker het minst geschikt achtte, om hem in zijne gewichtige on- derneming bij te staan. Het is u zeker niet onbekend, waaraan de naam Geuzen zijn oorsprong verschuldigd is. Toen de verbondene edelen in 1566 een smeekschrift aan de Landvoogdes Margaretha van Parma te Brussel overhandigden, gaf een der edelen, Barlaimont genee- ten, hun den spotnaam van gueux, dat bedelaars betee- kent. De edelen rekenden het zich tot een eernaam, terwijl voortaan allen, die tot de Hervorming overgin- gen, met dien naam bestempeld werden. Watergeuzen werden die vluchtelingen genoemd, die op zee in kleine schepen rondzwierven, en op dat element, waarop de Nederlander steeds te huis behoorde, den Spanjaarden zooveel mogelijk afbreuk toebrachten. Denkt evenwel niet, dat de Watergeuzen allen Nederlanders waren, o neen, er bevonden zich onder hen ook Franschen, En- gelschen, Schotten, Deenen en Walen, die zich uit be- geerte naar wraak of buit bij hen gevoegd hadden. Ook onder hunne aanvoerders waren vreemdelingen, zooals: Lumey, granf van der Marck, een Luikenaar, van wien wij later zullen spreken. Het waren ook allen geene geoefende krijgslieden; naast dezen waren er velen, die hun beroep of hun kantoor, ja zelfs den ploeg hadden verlaten om voor de dierbare zaak van godsdienst en vrijheid te strijden. Allen waren ballingen, die, be- schuldigd van de zaak der Hervorming omhelsd, aan |
|||||
|
11
|
|||||
|
den Beeldenstorm deelgenomen of tegen den Spaanschen
koning gestreden te hebben, het land verlaten hadden, om aan het doodvonnis, dat Alva over hen geveld had, te ontkomen. Velen onder hen hadden hunne dierbaar- ste betrekkingen aan de galg of op den brandstapel zien ter dood brengen, en dorstten naar de bloedigste wraak. Anderen weder waren slechts tegen hunnen zin in de woeste verrichtingen des oorlogs gewikkeld, en betreur- den niets zoo zeer als tot eigen levensbehoud in de gelederen van zulke woeste mannen te moeten strij- den, mannen, die vaak aan hunne eigene opperhoofden de gehoorzaamheid ontzeiden, hunne vrienden zelfs niet ontzagen, en niet de minste krijgstucht in acht namen. Het was hun oorspronkelijk plan niet om zich van het land meester te maken; want wat zouden zij vermocht hebben tegen de geoefende soldaten van Spanjes ko- ning, aangevoerd door zulk een bekwamen veldheer, als Alva was! Om in hun eigen levensonderhoud te voor- zien, gingen zij hier of daar aan wal, plunderden ker- ken en kloosters, doodden nu en dan de priesters en be- dreven vaak allerlei gewelddadigheden. Zulke daden zijn zeker hoogelijk af te keuren; doch er valt wel het een en ander tot hunne verschooning in te brengen; vooral als wij nagaan, dat zij in een tijd leefden, waarin verdraagzaamheid in het godsdienstige nog bijna onbe- kend waren; alleen een prins Willem van Oranje en zijn vriend Marnix van St. Aldegonde waren in dit op- zicht hunnen tijd ver vooruit. Was het wonder, dat de Watergeuzen met wraakzucht bezield waren tegen de moordenaars van hunne bloedverwanten en de vervol- gers van de voorstanders der Hervorming? En daaren- boven sprak de koning van Spanje het doodvonnis uit over hen, die zich aan het vernielen van steenen of hou- ten beelden en altaren hadden schuldig gemaakt, hoe- veel te strafwaardiger was het om menschen, die den naam van christenen dragen, jaren achtereen te ver- volgen, te mishandelen en te dooden, alleen omdat zij |
|||||
|
12
|
|||||
|
de kerk van Rome verlieten, en God, naar de inspraak
van hun geweten, wilden dienen! Om al de krijgsverrichtingen der Watergeuzen te
behandelen, ons kort bestek laat zulks niet toe: slechts enkele willen wij er van aanstippen. Op hunne kleine schepen zwierven zij rond, vooral op
de kusten van Friesland en Noord-Holland, drongen dikwijls landwaarts in en deden het vooral de kerken en kloosters misgelden, waar zij de sieraden en gewijde vaten medevoerden, terwijl de monniken en nonnen naar Terschelling en Ameland werden gebracht, en niet dan na betaling van eenig losgeld op vrije voeten wer- den gesteld. Zoo vinden wij de Watergeuzen reeds met hunne schepen aan den mond van de Eems, toen Lo- dewijk van Nassau een inval in Groningen deed, en na zijne nederlaag bij Jemgum, wisten zij de verstrooide overblijfsels van zijn leger op hunne schepen te redden. Evenwel deden zij door hunne gewelddadigheden de
goede zaak nadeel, getuige het volgende: de Watergeu- zen hadden vrijheid om de havens van Engeland en Frankrijk binnen te loopen, om daar hunne prijzen te gelde te maken en de schade aan hunne schepen te her- stellen. In September 15G9 door een hevigen storm ge- noodzaakt zijnde het Vlie binnen te zeilen, maakten zij zich van honderd schepen meester, die uit de Oostzee kwamen. Door deze handelwijze overtraden zij de last- brieven, hun door den prins van Oranje gegeven, waarin hun uitdrukkelijk gelast werd geene andere dan vijan- delijke schepen aan te tasten. — Weldra bedekten al- lerwege van het Oost-Friesche strand af tot nagenoeg aan Spanje toe de schepen der koene vrijbuiters de zee, en hunne bandeloosheid, welke hunne bevelvoerders niet vermochten te beteugelen, nam hand overhand toe. Zoo hadden zij zich het ongenoegen des konings van Frankrijk op den hals gehaald, door eenige schepen tot zelfs in de Fransche havens te vervolgen. De prins, wel voorziende, dut de goede zaak hierdoor benadeeld werd, |
|||||
|
13
|
|||||
|
stelde den heer de Lumbres, een kloek en vastberaden
man, tot hun aanvoerder aan, met den stelligen last om orde en tucht onder de schepelingen te herstellen, en alle volk te weren, dat te kwader naam hekend stond. Van toen af kwamen de zaken der Watergeuzen op een geregelder voet, en door den prins hiertoe aangemoe- digd, trachtten zij zich van eenige zeeplaatsen meester te maken, zooals Enkhuizen, Vlissingen, Dordrecht, Rotterdam en den Briel. Al deze aanslagen mislukten evenwel; onder anderen werd de aanslag op Enkhuizen door den zoo verschrikkelijken watervloed, 1 Novem- ber 1570, verijdeld. Deze vloed, bekend onderden naam van den Allerheiligenvloed, daar hij juist op dien feestdag plaats had, is een der ontzettendste overstroo- mingen , die ons land ooit geteisterd hebben; vooral Oost- en West-Friesland leden er geducht van. Wel twintig duizend menschen kwamen er bij om het leven. Te midden van deze rampen kunnen wij niet nalaten het edele gedrag van Gaspar de Robles, Alva\'s stadhou- der over Friesland, te vermelden. Door zijne pogingen en die der Spaansche troepen uit Groningen werden vele ongelukkigen, die van honger en koude zouden omgekomen zijn, gered; daarenboven wist hij te be- werken, dat het zwaar geteisterde Friesland één jaar van belasting werd vrijgesteld. Ofschoon de vloot der Watergeuzen weinig door de-
zen storm leed, mocht het haar niet gelukken zich van Enkhuizen meester te maken. Zich hiervoor schadeloos willende stellen door het vermeesteren van Texel, ge- raakten hunne schepen zoodanig in het ijs bekneld, dat zij ter nauwernood aan het gevaar ontsnapten, en alzoo ook deze onderneming moesten opgeven. Echter verlo- ren de Watergeuzen den moed niet; met duizenden in den lande hielden zij verstandhouding, die gaarne van het hunne bijdroegen tot redding van het veege vader- land, en liever het zwaarste zouden geleden hebben, dan hunne bevrijders aan don gchaten Alva te verraden. |
|||||
|
11
|
|||||
|
Deze haat nam nog zooveel te meer toe, toen Alva
door het invoeren van den tienden penning zich ook diegenen tot vijanden maakte, die tot nu toe den Spaanschen koning getrouw gehleven waren. Zoo brak het jaar 1571 aan. De Watergeuzen hielden
\'zich nog steeds op de kusten van Noord-Holland en Friesland op, en bezetten het Vlie. Zoo maakten zij zich op de volgende wijze van Monnikendam meester. Op deu avond van 2 Maart stapten zij dicht bij de stad aan wal. Tusschen 9 en 10 uren, toen ieder in de stad zich reeds ter ruste had gelegd, hoorde men een geklop aan de Noorderpoort; er stonden namelijk twee mannen buiten, die voorgaven burgers te zijn, die wat lang onderweg geweest zijnde, thans verzochten binnen ge- laten te worden. De poortiersweduwe niet het minste kwaad vermoeden koesterende, opent de poort; maar, o schrik! de twee gewaande burgevs worden op deu voet gevolgd door wel 300 gewapende mannen. Het zijn Watergeuzen, die zich weldra door de stad versprei- den, het stadhuis en de voornaamste gebouwen bezet- ten, en verhinderen dat de alarmklok geluid wordt. Nu worden eenige huizen van Spaanschgezinde bur- gers geplunderd, onder anderen ook de woning van den baljuw van Waterland, Wolfert Michielsz., die zich iu een varkenshok schuil hield, en zoo zijn leven redde. Na verder de kerk opengebroken, en er al het zilver- werk en de kostbaarheden uit geroofd te hebben, gin- gen zij in het holle van den nacht weder scheep. Voor het eerst treffen wij omstreeks dezen tijd twee
aanvoerders onder de Watergeuzen aan, die een gewich- tigen rol hebben gespeeld bij de inneming van den Briel, wij bedoelen den Brielenaar Willem Bloys van Tres- long en Willem van der Marck, graaf van Lumey, een Luiksch edelman. De eerste behoorde onder de 83 in- woners van den Briel en Heenvliet, die op last van Alva uit het land verbannen waren. Met hart en ziel de zaak der vrijheid toegedaan zijnde, nam bij dienst bij het Ie- |
|||||
|
15
|
|||||
|
ger van Lodewijk van Nassau, hielp do overwinning bij
Heiligerlee mede bevechten, en ontkwam met groot levensgevaar uit den ongelukkigen strijd bij Jemgimi. Nu beproefde hij zijn geluk ter zee, en welk gewich-
tig aandeel hij aan de verovering van den Briel nam , zullen wij spoedig zien. Vele en belangrijke diensten heeft hij na dien tijd nog aan het vaderland bewezen en werd zelfs in 1573 tot Admiraal van Holland benoemd. In deze betrekking voerde hij de vloot aan, welke in 1585 uitgezonden werd, om Antwerpen, dat door Par- ma was belegerd, te ontzetten; doch zijne pogingen mislukten, en hij werd van zijne ambten en waardig- heden ontslagen. In zijne eer hersteld zijnde, bracht hij het overige zijns levens ambteloos door, en stierf in 1594, den roem nalatende, dat hij een man was van grooten en standvastigen moed, wel gestreng, waar het de krijgstucht gold, maar vrij van die wreedheden, waaraan zich verscheidene zijner medeaanvoerders had- den schuldig gemaakt. Wat Lumey betreft, hij was een der bitterste vijan-
den van Alva en de Spanjaarden. Verwantschapt met Hendrik van Brederode en den graaf van Egmont, had hij het verbond der edelen mede onderteekend. Zijne Verbittering tegen Spanje steeg evenwel tot het hoogste toppunt, toen Alva de graven van Egmont en Hoorne had laten onthoofden. Men zegt, dat hij een eed deed om haar noch baard te scheren, vóór hij den dood zijner beide vrienden gewroken had. Na de inneming van den Briel werd hij door den prins van Oranje tot zijn stad- houder aangesteld, en bewees door de inneming van Dordrecht en Rotterdam geene geringe diensten aan de zaak der vrijheid. Dat hij een dapper man was, toonde hij, toen hij door den prins werd afgezonden om de Spanjaarden het beleg van Haarlem te doen opbreken. Door de Spanjaarden onverhoeds overvallen zijnde, eer hij den tijd had om zijne wapenrusting aan te gorden of zyne troepen in slagorde te scharen, werden zij al |
|||||
|
16
|
|||||
|
spoedig teruggedreven; door de meesten verlaten, houdt
de onverschrokken Lumey moedig stand, niettegen- staande zijne weinige getrouwen rondom hem sneuve- len. Nadat zijn paard onder hem doodgeschoten was, besteeg hij in allerijl een ander, en had zoo het geluk aan de handen der Spanjaarden te ontsnappen. Jammer was het evenwel, dat hij door het bedrijven van verschei- dene wreedheden, zijnen goeden naam bevlekt heeft. Om u met al de aanvoerders der Watergeuzen bekend
te maken, dit zou ons te ver buiten ons bestek doen gaan; het zij ons genoeg om u nog iets mede te deelen aangaande een man, wiens naam u zeker niet onbekend is, namelijk Jakob Simonszoon de Rijk. Deze man wordt door onzen geschiedschrijver Hooft en op zijn voetspoor ook door andere geschiedschrijvers, als de hoofdoorzaak van de inneming van den Biïel aangemerkt, terwijl ook andere bevelhebbers wel degelijk dien stap hebben aan- geraden. Hij was de zoon van een rijk Amsterdamsen korenkooper, enwerd in 1568 uit zijne geboortestad verbannen. Naar Dantzig gegaan zijnde, bleef hij zich aan den handel toewijden, ondersteunde den prins van Oranje met geld, ja rustte zelfs een schip uit, waarmede hij zich bij de vloot der Watergeuzen voegde. Even als zoovele andere vaderlandslievende mannen het zeeroo- ven moede zijnde, begaf hij zich na de inneming van den Briel naar Engeland, waar hij 500 man aanwierf. Nu nam hij een werkzaam aandeel aan het verdrijven der Spanjaarden van het eiland Walcheren. Aan het hoofd van zijne dappere soldaten, dien menden naam van het Bloedvendel gaf, omdat zij den Spanjaarden, die in hunne handen vielen, geen kwartier gaven, ver- richtte hij vele dappere daden, en werd in de plaats van Sebastiaan de Lange, die zich met vier vijandelijke sche- pen in de lucht deec1 vliegen, tot Admiraal van Vere benoemd. Zeer moedig gedroeg hij zich bij de inneming van Zierikzee, doch viel ongelukkig bij een aanslag op het eiland Tholen in de handen der Spanjaarden. Te |
|||||
|
17
l>end zuchtte hij 7 maanden in een akeligen kerker, en
men bedreigde hem met den dood, indien hij niet in den dienst van Spanje trad. Gelukkig werd hij echter op voorspraak van den dapperen en edelen Spaanschcn bevelhebber Mondragon in vrijheid gesteld. Deze na- melijk had Middelburg aan den prins van Oranje over- gegeven, en plechtig beloofd om de invrijheidstelling van de Rijk, St. Aldegonde en nog drie anderen te he- iwerken, of zoo zijne pogingen mislukten, weder in •zijne gevangenschap terug te keeren. De edele Span- jaard verkreeg dan ook, ofschoon met veel moeite, dat .de Rijk en de andere Nederlanders werden losgelaten. |
|||||
|
■
|
|||||
|
De inneming van den Briel door de
Watergeuzen. 1 April 15-7 3.
|
||||||
|
Na zooveel dagen van hevige worsteling en bangen
strijd zou eindelijk de morgen der vrijheid voor het Ne- derlandsche volk aanbreken. Hoe dikwijls waren de pogingen van den prins van Oranje, om aan het hoofd van een talrijk leger de Spaansche benden te verdrijven, niet mislukt; terwijl het aan een handvol moedige vrij- buiters gelukken zou een vast punt te veroveren, van waar men den Spanjaard de gevoeligste slagen zou toe- brengen. Terwijl de verbittering tegen Alva hand over hand
toenam, en hij door de invoering van den tienden pen- ning, de verarmde ingezetenen nog meer van zich ver- vreemde, groeide de macht der Watergeuzen voortdu- rend aan. Nog steeds hielden zij met hunne ranke vaartuigen de kusten van ons land bezet, of doorkruis- ten zij de Noordzee en het Kanaal bij Dover. Zoo ge- beurde het dat Bloys van Treslong, het Vlie uitzeilende, met oogmerk om naar Texel te stevenen, door de inval- lende vorst genoodzaakt werd den koers naar het eiland Wieringen te zetten, waar zijn schip zoodanig tus- schen het ijs bekneld geraakte, dat zijne manschap- pen iederen dag hunne levensmiddelen over het ijs op Wieringen gingen halen. Eens gedroegen de Water- geuzen zich aldaar zoo moedwillig, dat de Wieringers woedend op hen aanvielen, en 17 van hen doodden. Treslong was niet in staat den dood der zijnen te
wreken wegens zijne geringe macht, die hem boven- dien spoedig te stade zou komen bij een aanval, die er |
||||||
|
19
|
|||||
|
op zijn schip gedaan werd. Jan Simonsz. Rol, een Ne-
derlander in Spaanschen dienst, kwam hem met eene groote overmacht op zijn schip belegeren. Do Water- geuzen verdedigden zich met de uiterste hardnekkig- heid, en dreven hunne vijanden na een hevig gevecht terug; daarenboven gelukte het hun het schip uit het ijs los te hakken, en weer de ruime zee te kiezen. Zij stevenden nu naar Engeland, maar vonden tot hunne smart alle havens van dat land voor hen gesloten: de Engelsche koningin Elisabeth in geen oorlog met den Spaanschen koning willende gewikkeld worden, gaf het bevel, dat de Watergeuzen onmiddellijk uit hare havens zouden vertrekken, en dat niemand harer on- derdanen hen van vleesch, brood en bier zoude voor- zien. Zoo werd hun een langer verblijf ten eenen male onmogelijk gemaakt. Waarnu heen? Zweden en Dene- marken sloten ook de havens voor hen; in Einden wer- den zij niet meer toegelaten, en op Frankrijk konden zij ook niet meer rekenen. Terwijl Treslong Engeland voor zich gesloten zag, lag er in de haven van Dover eene vloot van 24 schepen van verschillende grootte, onder aanvoering van den ons reeds bekenden graaf van der Marek. Deze schepen hadden zoo onverwachts het bevel gekregen om te vertrekken, dat zij zich niet eens van genoegzame levensmiddelen hadden kunnen voorzien. Bij deze vloot voegde zich nu Treslong met zijn schip. Zij besloten nu eene landing te doen op de kusten van
Noord-Holland, en stevenden dien ten gevolge naar Enkhuizen, omdat dit eene rijke zeehaven was niet al- leen, maar dewijl er zich vele geheime aanhangers van den prins van Oranje in bevonden; zoo luidt het ver- haal van den beroemden geschiedschrijver Motley. Andere geschiedschrijvers berichten ons dat zij, na
langdurige beraadslagingen, het besluit namen, om naardeSondte zeilen, zich van de korenschcpcn, die uit de Oostzee kwamen, meester te maken, (want het |
|||||
|
20
|
|||||
|
ontbrak hun aan levensmiddelen) — vervolgens naar
Texel te zeilen, aldaar de vloot van Alva aan te tasten, en vervolgens een aanval op Enkhuizen te beproeven. Met dit bericht kunnen wij ons het best verecnigen; zij waren als het ware uit elk land verbannen, de nood drong hen eene haven te zoeken. Hun tocht was in den beginne zeer voorspoedig; op 30 Maart, het was juist Palmzondag, ontmoetten zij eenige Spaansche koopvaardijschepen, waarmede zij in een hevig gevecht geraakten. Het gelukte hun zich van een dier schepen meester temaken, waarin zij een rijken buit aan levens- middelen en twee kisten met geld vonden. Een tweede schip viel hun eveneens in handen; beide schepen wer- den aanstonds van manschappen en krijgsvoorraad voorzien. Steeds noordwaarts zeilende, waren de Wa- tergeuzen reeds op de hoogte van Egmond gekomen, toen zij door tegenwind belet werden verder te zeilen, en nu het besluit namen om de rivier de Maas binnen te loopen, den Briel voorbij te varen, en zich meester te maken van eenige koopvaardijschepen, die vorder op de Maas lagen. Dat de Watergeuzen alleen door tegen- wind besloten terug te keercn, is niet denkbaar; veeleer is hun terugtocht toe te schrijven aan gebrek aan mondbehoeften; want op de beide schepen van Branden van van Haren, die de voorhoede uitmaakten, was niets meer overgebleven dan een stuk kaas, dat van Haren broederlijk met zijn strijdmakker deelde. Ook op het schip van Treslong openbaarde zich hetzelfde gebrek, en wanneer wij de omstandigheden goed nagaan, is het- heel wel mogelijk geweest, dat hij den eersten stoot ge- geven heeft tot de inneming van den Briel. Hij toch was een Briellenaar van geboorte; zijn vader bekleedde er verscheidene jaren de betrekking van Baljuw, en het laat zich licht deuken, dat hij met verscheidene inwo- ners in verstandhouding stond. Zoo zeilen de Watergeuzen do Maas op, en zetten de
koopvaardijschepen na: doch het gelukt dezen om naar |
|||||
|
21
|
|||||
|
Rotterdam te ontsnappen. Ondertusschen was de wind
opgestoken, en woei hevig uit het N.-Westen, zoodat het hun onmogelijk werd om zeewaarts te stevenen. Het eenigste redmiddel dat hun overblijft, is zich van den Briel meester te maken; en op Dinsdag, 1 April, \'s na- middags te twee ure laten de Watergeuzen het anker voor deze stad vallen. Waarschijnlijk was het hun be- kend, dat den Briel van bezetting ontbloot was; Alva toch had de bezettingen uit den Briel en andere zee- plaatsen genomen, en die in Utrecht samengetrokken, zonder er aan te denken, dat de prins van Oranje en ook de Watergeuzen er vele vrienden en aanhangers telden. Wie ziet niet in dezen samenloop van omstan- digheden den vinger des Almachtigen, die zich van een handvol vluchtelingen bediende om den weg tot vrijheid voor het Nederlandsche volk te banen! Nau- welijks waren de Watergeuzen in de nabijheid der stad gekomen, of de schrik maakt zich van de regeering meester, en zij laat de poorten sluiten. Nu bevond zich onder de aanhangers van den prins Jan Pietersz. Kop- pestok; deze man was veerman op Rozenburg, en voer juist met eene schuit vol passagiers van Maassluis. Op het zien dier schepen vragen de laatsten aan den veerman, welke schepen dat waren. »Wel," antwoordt Koppestok, »het zijn de schepen der Watergeuzen." De verschrikte passagiers laten zich nu ijlings naar Maassluis brengen, en Koppestok begeeft zich aan boord van Treslong, die hem aanstonds aan den bevel- hebber Lumey voorstelt als den man, van wien zij zich geschikt bedienen kunnen om den Briel in handen te krijgen. Daar er geen tijd is om een brief te schrijven, geeft Treslong hem zijn zegelring mede om daarmede zich naar den Baad der stad te begeven, en er op aan te dringen, dat deze ecnige gevolmachtigden zal zenden om over de overgave van de stad aan den prins van Oranje, Lumey en Treslong te onderhandelen. Voor den Raad verschenen zijnde, opent de onverschrokken |
|||||
|
11
|
|||||
|
veerman hun zijn last, en voegt er bij, dat zij niets te
vreezen hadden, want dat de Watergeuzen gekomen waren om hen van de Spaansche dwingelandij en van den gehaten tienden penning te verlossen. Op de vraag van een der regeeringsleden, hoe sterk het aantal Wa- tergeuzen wel was, gaf hij onbeschaamd ten antwoord: »wel 5000," ofschoon hun aantal op zijn hoogst 300 bedroeg. De regeering was besluiteloos, daar zij be- ducht was zoowel voor de wraak van Alva als voor de woede der Watergeuzen. Intusschen verstoutten zich twee raadsleden om met Koppestok mede te gaan, en voor Lumey te verschijnen, die reeds aan wal gestapt was en hun den eisch deed om binnen twee uren de stad aan hem over te geven. De schepelingen ongeduldig wordende, begaven zich ook aan land, en trokken met vliegende vaandels op den Briel aan. Op dit gezicht sloeg schrik en angst de Briellenaren om het hart, en velen vluchtten de Zuiderpoort uit, terwijl Lumey\'s soldaten de Noorderpoort naderden. Doch hier werden de vluchtenden gestuit door Treslong, die met eene bende Watergeuzen van dezen kant op de stad aan- trok, en even als Lumey, eenigen hoewel niet noemens- waardigen tegenstand van de zijde der burgerij onder- vond. Onderwijl had Roobol, een ander aanvoerder, eenige brandstoffen voor de Noorderpoort bijeen ge- bracht, en die in brand gestoken ; toen dit nog niet spoedig genoeg in zijn werk ging, werd de poort met een mast opengeloopen. De Zuiderpoort werd hierop door do Briellenaren zelven geopend, en zoo trokken de Wa- tergeuzen, des avonds tusschen 8 en 9 ure, de stad zege- vierende binnen. Het is opmerkelijk dat niet één dei- burgers bij deze gelegenheid het leven verloor, of door de Watergeuzen gedood werd, want men had de stad stormenderhand ingenomen. De namen van verschei- dene dier dappere schepelingen zijn der vergetelheid ontrukt; wij willen ze thans opnoemen: Focke Abels, Jan Abels, Jakob Antonisz., Hendrik de Backer, Nico- |
|||||
|
23
|
|||||
|
laas Bernard, Jonkhr. Willem Bloys van Treslong, Ge-
leyn Bouwensz., Marinus Brand, Lancelot van Brede- rode, Bruin, Jonkhr. Jacob Cabeljau, Willem de Cloyer, Michiel Crooy, Frederik van Dorp, Willem van Dorp, Dirk Duivel, Arend van Duivenvoorde, Johan van Dui- venvoorde, Jonkhr. Albrecht van Egmond van Mere- steiri, Jonkhr. Barthold Enthes van Mentheda, Cornc- lis Louisz. van Everdingen, Jelmer Gabbes, Jakob de Geest, Lodewijk van Gend, Douwe Glins, de Goede, Guillaume de Gravé, Claas Gijsbertsz., Adam van Ha- ren, Jacques Hennebert, Claas Hermansz., Gautier Hertin, Duco Hettinga, Homme Hettinga, Salomon van der Hoeve, Nicolaas Holbeek, Willem van Imbize, Frederik van Inthiema, Jonkhr. Dirk van der Laan, Hendrik Thomasz. Laers, Willem Lievensz., Cornelis Louisz., Jan Kat, Willem van der Marck, heer van Lu- mey, Jakob Martens, Maarten Merens, Johan Omal, Hans Onversaagd, Rengers, Cornelis Geerlofsz. Roobol, Eloy Rudam, Nicolaas Ruichaver, Jakob SimonSz de Rijk, Antonis van Rijnen, Jacques Schoone.val, Jan Simonsz., Wijbe Sjoerdsz., Jan Klaasz. Spiegel, Gillis Steltman, Jan Sijvertsz., Hendrik Thomasz., Antonis van Utenhove Antonisz., Sinion Vierijn, Ellert Vlier- kop, Dirk Wor en Adriaan van Zwieten. — Thans waren de Watergeuzen meester van de stad, en
geen der Briellenaren had eenig letsel bekomen, waar- schijnlijk hadden zij dit wel aan hun vroegeren stadge- noot Treslong te danken. Nauwelijks was evenwel -de eerste nacht verstreken, of de Watergeuzen verspreid- den zich door de stad en begaven zich aan het plunde- ren van de kerken en kloosters. De altaren en beelden werden vernield, men nam de zilveren vaten weg, ja, vele overwinnaars tooiden zich met de kleedingstukken, die zij aan de monniken ontroofd hadden, niet alleen uit spotternij, maar ook uit armoede, want velen wa- ren zoo arm, dat zij nauwelijks van de noodigste klee- deren voorzien waren. Daarenboven moeten wij beden- |
|||||
|
24
|
|||||
|
keu, dat er vele vreemdelingen onder de Watergeuzen
waren, vooral de Luikerwalen onder Lumey, die steeds de eersten in het plunderen waren. Dat de Watergeu- zen later hunne handen bevlekten met het bloed van eenige priesters, is hoogelijk af te keuren; bedenken wij evenwel, dat het niensehen waren, uit huis en haard verdreven, en die de priesters als de voornaamste be- werkers van hunne ongelukken beschouwden, dan kan men gemakkelijk begrijpen, dat wraakzucht hunne harten vervulde. Nadat Lumey het bevel gegeven had, den gemaakten
buit in de schepen te bergen, nam hij het besluit om de stad als onhoudbaar te verlaten. Het was toch zijn eenigste doel om den dood van Egrnont en Hoorne te wreken. Doch zoo dachten véle andere aanvoerders er niet over; zij wilden het veroverde voor het vaderland behouden, en wij moeten er tot eer van Lumey bijvoe- gen, dat hij zich door hen liet gezeggen. De meeste schrijvers komen daarin overeen, dat het Treslong was, die den raad gaf om den Briel in naam van den prins van Oranje bezet te houden. Nog anderen schaarden zich aan zijne zijde, zooals: Jakob Simonsz. de Rijk, Dirk Duivel, Enthes en anderen. Nu werden alle maat- regelen genomen om de stad in staat van tegenweer te stellen, en verbond men zich plechtig om tot dit einde alle krachten in te spannen. De vervallen wallen wer- den weder opgebouwd, het geschut er op geplaatst, ter- wijl mannen, vrouwen en kinderen ijverig in de weer waren om de behulpzame hand te bieden. Voorts zond men een schip naar Engeland om aan de daar aanwezige krijgsmakkers het bericht der vermeestering van den Briel te brengen en hunne medewerking te verzoeken. De tijding van dit in zijne gevolgen zoo belangrijke
feit verspreidde zich met bliksemsnelheid door het ge- heele land. Al va, die juist voornemens was om de weer- barstige slagers en winkeliers to Brussel, die zich tegen het betalen van den tienden penning verzetten, gestreng |
|||||
|
25
|
|||||
|
te straffen, stelde dit voornemen uit, om maatregelen
te nemen, tot herovering van den Briel. Behalve het spotrijrapje: Op den eersten April
Verloor Alva den Bril, werd er eene spotprent gemaakt, den graaf van der Marck voorstellende, die den hertog den bril van den neus steelt, terwijl deze laatste zijne gewone uitdrukking bezigt, wanneer men hem eene zaak van groot belang komt berichten: »No es nada, no es nada," — »Hetis niets, het is niets!" De Watergeuzen zouden weldra ondervinden, dat zij
geen vergeefsch werk gedaan hadden met de stad te versterken. Alva verloor geen oogenblik om het verlies te herstellen. De graaf van Bossu, die als stadhouder over Holland en Zeeland regeerde, nadat de prins van Oranje deze waardigheid had nedergelegd, kreeg het bevel om den Briel, zoo mogelijk, weer in te nemen. Bossu bracht aanstonds eenige troepen uit Utrecht op de been, van welke een gedeelte nog kort geleden uit den Briel naar deze stad waren verplaatst geworden, en die nu aldaar de verregaandste ongeregeldheden had- den gepleegd, omdat zij geene soldij ontvangen hadden. In allerijl trokken de Spanjaarden op Schiedam en Maassluis, en werden van daar met eenige schepen naar het eiland Voorne overgevoerd. Te Heenvliet ontscheept zijnde, liet Bossu op aanraden van den schout van Vlaardingen, clie het in het geheim met den prins van Oranje hield, zijne schepen ongewapend achter, en trok op den Briel aan. De voorhoede der Spanjaarden had nauwelijks de
rondom de stad gelegene boomgaarden bereikt, of zij werd begroet met een hagelbui van kogels, welke de Watergeuzen, die zich aldaar verschanst hadden, hun toezonden. Terzelfdertyd begaf zich Treslong met eenigen zijner dapperen naar de achtergelatene schepen der Spanjaarden, en stak die in brand. Verbeeld u hun. |
|||||
|
26
|
|||||
|
schrik, die nog vermeerderd werd door het gezicht hun-
ner brandende schepen, terwijl het water den polder, waar zij zich bevonden, van alle kanten binnen- stroomde. Rochus Meeuwisz., Stadstimmerman van den Briel, een kloek en ondernemend man, brandende van vaderlandsliefde, had namelijk het besluit genomen om het sluisje van den Nieuwlandschen polder, waar de strijd plaats had, open te hakken. Met een\'bijl ge- wapend, zwemt hij er heen, hakt niet zonder levens- gevaar de sluisdeuren open, en komt al zwemmende behouden in de stad terug. De Spanjaarden zoeken den dijk te bereiken, die naar de Zuidpoort voert, en trach- ten zich daarvan meester te maken; doch zij worden bij hunne komst zoo onzacht met het geschut op de wal- len begroet, dat zij hun heil in de vlucht moeten zoe- ken. Verscheidenen verdronken; anderen bereikten al zwemmende ae nog overgeblevene schepen of vonden den dood in de moerassen. Twee kapiteins en zestien soldaten vielen den verbitterden Geuzen in handen, en werden zonder genade aan een molen opgehangen. Het getal der gesneuvelden van de Watergeuzen is onbekend. Op den avond vóór Paschen, 5 April, weergalmde de
stad van de vreugdekreten der Watergeuzen; geen won- der waarlijk, voor de tweede maal hadden zij de over- winning behaald. De dappere Treslong, die zooveel had bijgedragen tot de verovering der stad niet alleen, maar om ook den aanval der Spanjaarden af te slaan, werd tot bevelhebber van den Briel benoemd, en op den twee- den Paaschdag legden de inwoners, die grootendeels teruggekeerd waren, in handen van Lumey den eed van getrouwheid aan den prins van Oranje af. »Zoo waren dan," zegt zeker geschiedschrijver, »de
eerstelingen der vrijheid gewonnen en verdedigd." De Watergeuzen hadden het gezien dat zij, met vereende krachten en onbezweken trouw, meer konden dan koop- vaarders plunderen, een vruchteloos werk voorwaar! Onbedreven krijgslieden luidden de Spaansche soldaten, |
|||||
|
■11
|
|||||
|
de besten van Europa, doen vlieden: zij hadden daden
gedaan, die den moed aanvuurden, hunne handen sterk- ten en de zielen met machtig vertrouwen vervulden, om pal te staan voor de zaak van Godsdienst en Vaderland. |
|||||
|
Gevolgen der verovering van den Briel.
|
|||||
|
Hoe trouweloos de Spanjaarden handelden, zien wij
uit hetgeen te Rotterdam voorviel. Bossu, die zijne poging om den Briel te heroveren, zag mislukken, trok nu op Rotterdam aan, ten einde te beletten, dat de Wa- tergeuzen zich ook van deze stad zouden meester ma- ken. De inwoners, ofschoon koningsgezind, hadden op de nadering der Spanjaarden, de poorten der stad ge- sloten, uit vrees voor hunne uitspattingen. Na lang- durige onderhandelingen bracht Bossu het zoover, dat men hem toeliet met kleine afdeelingen van 25, ande- ren zeggen 50 man, en met uitgedoofde lonten, door te trekken. Nauwelijks is Rossu binnen do stad, of hij verbreekt zijn gegeven woord, en laat meer manschap- pen, dan bepaald was, volgen. Een smid, Zwart Jan genaamd, die deze trouweloosheid ontdekte, riep met eene forsche stem: »Sta! er zijn er meer dan het getal". »Hct is niet zoo, burger!" hernam Bossu, »er zijn er
niet meer dan vijf en twintig," maar Zwart Jan liet zich niet bedriegen en riep luid: »Sluit de poort, mannen! er zijn er meer dan het getal, ik heb ze geteld!" Hierop wil hij met zijn hellebaard het eerste gelid
tegenhouden; doch op hetzelfde oogenblik wordt hij door Bossu doodgestoken. Zijne soldaten volgen zijn voorbeeld; zij snellen door de straten en dooden elk, die hun den geringsten tegenstand biedt. Binnen weinige minuten werden er meer dan vier honderd burgers ge- dood , en wel 3 maanden lang stonden de overigen, zelfs vrouwen en maagden, aan de mishandelingen der brooddronken Spanjaarden bloot. De inneming van Rotterdam is bekend wegens dezelfde misdaden, die de Spanjaarden later bij elke overwinning, die zij behaal- |
|||||
|
29
|
|||||
|
don, pleegden; getuige de inneming van Zutfen, Naar-
den\\en 1 laarleni! Vlissingen Avas de eerste stad, die na den Briel liet
Spaansche juk afschudde. Johan van Kuik, een vurig aanhanger van den prins van Oranje, bracht aldaar op den zesden April het bericht der inneming van den Briel, en spoorde do vrijheidslievende burgers aan de Spaansche bezetting ter stad uit te drijven. Met geest- drift werd zijn voorstel omhelsd, en het gelukte den moedigen burgers de stad voor den prins te verzekeren. Vere volgde weldra het voorbeeld van Vlissingen, en beido steden kregen spoedig eene bezetting van Wa- tergeuzen, gereed om eiken aanval der Spanjaarden moedig af te slaan. Enkkuizen was de eerste stad in Noord-Holland, die het voorbeeld der Zeeuwschc steden volgde; de burgers zei ven, even als die van Vlissingen, schudden het dwangjuk af, waarop Hoorn en andere steden volgden. Maar deed Alva dan gcene pogingen om dit alles te beletten? Daartoe was hij niet in staat: graaf Lodewijk van Nassau had zich namelijk bij ver- rassing van liergen, in Henegouwen, meester gemaakt; dit was eene der gewichtigste vestingen in de Zuidelijke Nederlanden. Hierbij kwam dat de prins van Oranje met een aanzienlijk leger in aantocht was, om op nieuw een aanval in do Zuidelijke Nederlanden te doen. Zoo was Alva genoodzaakt om zijne benden in het Zuiden te gebruiken, en welke pogingen hij later ook aanwendde, nimmer heeft het hem mogen gelukken om de Holland- sche steden, met uitzondering evenwel van Haarlem, — te bemachtigen. Na de inneming van den Briel verspreidden de Wa-
tergeuzen zich door ons land, namen dienst in het leger van den prins, of keerden tot hunne vroegere bezighe- den terug. Wy danken de Goddelijke Voorzienigheid, die uit zulke geringe beginselen zooveel groots, name- lijk do verlossing van onzen dierbaren geboortegrond, deed voortkomen. Het past ons dus om Hem onzen in- |
|||||
|
30
|
|||||
|
nigsten dank toe te brengen bij de herinnering eener
gebeurtenis, welke den weg heeft gebaand tot die vrij- heid, waarvan wij, het nageslacht, nog de gezegende vruchten mogen genieten. Verheugen wij ons daarom met elkander, dat wij in een vrij en onafhankelijk land wonen, dat wij tot een volk behooren, dat »Eendracht maakt macht" tot kernspreuk voert. Zoeken wij die eendracht ook onder elkander aan te kweeken door ware liefde en eensgezindheid, en toonen wij zoo steeds prijs te stellen op die voorrechten, welke onze voorou- ders ten koste van goed en bloed hebben verworven, namelijk vrijheid zoowel in het maatschappelijke als in het godsdienstige. Moge dat vertrouwen op God, dat nimmer beschaamd maakt, en dat den onvergetelijken prins Willem van Oranje bezielde, zelfs bij de grootste tegenspoeden, ook in ons wonen! Wij vinden dat ver- trouwen zoo heerlijk en schoon uitgedrukt in een lied uit die tijden, dat door Marnix van St. Aldegonde is vervaardigd, ik bedoel het Wilhelmus van Nassouwe, dat ik niet ongepast rekende, u ten slotte in zijn geheel mede te deelen. Dit lijdenslied van den grooten Zwij- ger, — en wij zeggen het Dr. Jan ten Brink na — werd de overwinningshymne van het zegevierende volk! De Geuzen zongen het op den 1 April 1572 te Brielle, te. Enkhuizen werd het met vliegende oranje-vendelen en slaande trom voor den Zwijger aangeheven en, door de- zen zelven tot marschlicd uitverkoren, klonk het bij Nieuwpoort, bij \'s-Hertogcnbosch, bij Maastricht, dooi- den gansenen Vrijheids-oorlog heen. Zoo schalde het weder in dagen van nood en beproeving, in 1672, in 1748, in 1813 — telkens als een Oranje zich stelde aan de spits van het Nederlandsche volk: zelfs in 1863 was het nog steeds het schoonste van al de aangeheven feestliederen! |
|||||
|
i^fe3£=»fc3e3»£3e^ifc3É2N
|
|||||||||||||||||||
|
BIJ DEN UITGEVER DEZES IS VERSCHENEN:
QUATRE-BRAS EN WATERLOO, of de gebeurtenissen van
16 en 18 Juni 1805, voor kinderen verhaald, door G. Lasevr, Hoofdonderwijzer te Barncveld. Tweede druk. Prijs 12]/2 Cts. |
|||||||||||||||||||
|
■<"■.
|
|||||||||||||||||||
|
HET ZINGENDE VOGELTJE. Verzameling van Zangstukjes
|
|||||||||||||||||||
|
I?
|
|||||||||||||||||||
|
voor de laagste klassen der Vólkssekool, door G. Lammeks,
Hoofdonderwijzer. Prijs 17V2 Cts. KINDERTONEN. Idem voor de hoogste klasse, door den-
|
|||||||||||||||||||
|
ii zelfden. Prijs 20 Cts.
U ■ BEKNOPTE AARDRIJKSKUNDE VAN NEDERLAND, voor-
è? afgegaan door eciiigc algcmecnc aardrijkskundige opgaven en ge- ij volgd door een kort plaatselijk overzicht van Europa, ten gebruike iji, der lagere scholen; door C. J. Rvi\'OEKS, Hoofdonderwijzer te JP Barncveld. Vierde verbeterde drnk. Prij9 25 Cts. ff AARDRIJKSKUNDE VAN NEDERLAND, voor ccrstbegiu-■
va nendeu, benevens een btknopt overzicht van Europa. Door dcn- U zelfden schrijver. Tweede drnk. Prijs 5 Cts. fj NEDERLANDSCHE TAALKUNDj, ten gebruike der lagere
>\'i scholen. Door denzelfden schrijver. Prijs-10 Cts. jjj OEFENING IN HET STELLEN VAN BRIEVEN, door W.
ft Plokker, Stadsonderwij«cr te Brielle. Zesde verbeterde druk n Prijs 30 Cts. N PRAKTISCH REKENBOEKJE. Hoofdregelen in oubenoemdf
U en benoemde geheelc getallen, door S. Bison , Hoofdonderwijzer te Cillaarshoilt. Prijs 121/3 Cts. (Bestemd om als inleiding te dienen tot de rtkenbockjes van Boescr.) |
|||||||||||||||||||
|
(ff
|
|||||||||||||||||||
|
EERSTE LEESBOEKJE, volgens de leerwijze van Prinsen.
Tweede druk. Prijs 5 Cts. |
|||||||||||||||||||
|
il!
|
|||||||||||||||||||
|
a
|
|||||||||||||||||||