|
BR..I873.1.4
|
||||
|
-.
|
||||
|
itf TT,*/
|
||||||||||||
|
HOLLANDS EER VERDEDIGD.
|
||||||||||||
|
8^o*i:Qw&==^r
|
||||||||||||
|
„PROTEST" naar aanleidimj van een feuilleton, voorkomende
in r/e Pester Lloyd A"°. 227 van den 3<fcn October 1873, - |
||||||||||||
|
Mr. M. J. van Dosterzee,
Advocaat bij het Provinciaal-Gerechtshof van Utrecht.
|
||||||||||||
|
\'"\'QsgF^BO9
|
||||||||||||
|
UTRECHT,
A. J. S. VAN ROOIJEIsr.
1873-
|
||||||||||||
|
\'/ !■
|
||||||
|
r. Jď\'
|
||||||
|
HOLLANDS EER VERDEDIGD.
|
||||||||||||||
|
„PROTEST" naar aanleiding van een feuilleton, voorkomende
in de Tester Lloyd N". 227 van den 3<len October 1873, |
||||||||||||||
|
Mr. M. J. yan Oosterzee,
Advocaat bij het Provinciaa/-Gereo?ilshof can Utrecht.
|
||||||||||||||
|
-—-^^gp=>
|
||||||||||||||
|
=«^4—%s»,
|
||||||||||||||
|
UTRECHT,
A. J. S. VAN ROOIJEN.
1873.
|
||||||||||||||
|
VOOR/AF.
|
||||||
|
Het in de volgende bladzijden vervat protest, was oorspron-
kelijk niet geschreven om hier te lande in druk te verschijnen. Ik verklaar dan ook gaarne, dat ik slechts op aansporen van anderen tot de uitgave ben overgegaan. Was aan enkele door mij geleverde vertalingen en artikelen
in geachte bladen een gunstig onthaal bereid, bescheiden meende ik er voor eene enkele maal wel toe te mogen overgaan om mijn naam aan mijn werk te doen voorafgaan. De motieven tot dit sehrijven zal men uit het stuk zelf ge-
makkelijk leeren kennen. Verschooning vraag ik enkel voor zoo vele onnauwkeurigheden en gebreken als het aankleven. Ter verontschuldiging diene alleen: den beperkten tijd, die aan het stellen van dergelijke artikelen wordt toegestaan. Een twistappel heb ik niet bedoeld te werpen; iedere welwil-
lende terechtwijzing zal ik mij echter dankbaar ten nutte maken. U., 30 Oct. \'73. M. J. v. O.
|
||||||
|
I
|
||||||
|
Aan de Bedactie van het blad „Hon
of Ellenór" te Pesth in Hongarije. |
||||||
|
Mijnheer de Redacteur!
Het zij mij vergund in Uw geacht blad beleefdelijk
eenige ruimte te vragen, ten einde een eenvoudig woord in het midden te brengen. Ik doe dat, verontwaardigd als ik met velen in Holland ben over de wijze, waarop reeds bij herhaling, vaak tot walgens toe in buitenlandsche bladen en geschriften (ik noem slechts de Kölnische Zeitung en een boekje getiteld: „Plaudereie iďber Holland und seine Bewohner" te Leiden bij A. W. Sijthoft) gesproken wordt over ons Vaderland en zijne goede bewoners, en nu op den 3n October 11. weder in de Pester Lloyd door zekeren zich noemenden Max Nordau, in een feuilleton naar aanleiding van zijn bezoek aan de afdeeling //Nederland", op de Weener-Wereldtentoonstelling. Dat deze heer, hoogst- waarschijnlijk een Hongaarsche Jood, de eer eener weder- legging ontvangt, is nog minder aan mijn persoonlijke gewaarwordingen toe te schrijven, dan wel te danken aan enkele in Pesth gevestigde Hollandsche familiën, waaron- der gewaardeerde bloedverwanten, die bij vriendelijke toezending van genoemd blad mij uitnoodigden om tegen die tartende taal ook in het Buitenland de stem te ver- heffen, gelijk ik dat ten onzent in het ,,-Utrechtsche Volksblad" van Donderdag, den 9n Octobev had gedaan. |
||||||
|
Te meer werd ik daartoe gestemd, toen ik vernam, da
het beleedigd nationaal gevoel in Hongarije zelf wel geen voldoening zou erlangen, aangezien de consulaire agent van het Protestantsche Nederland, aldaar, insgelijks een Israëliet is, nl. een zekere Briill, een totaal onbekend individu, die na aanschaffing van een onbeduidend Duitsch ordentje zich „Ritter Max Briill" is gaan schrijven, en met al de bewegelijkheid aan zijne secte eigen, Nederland in de oogen der Hongaren rnaar zeer weinig verheft. Alsof onder onze jongere landgenooten geen lieden van opvoeding, kennis en fortuin te over waren om dezen post met roem te bekleeden en een anderen dunk daar te stellen! Deze Consul, die voorts in garen en band handelt en daarin zijn bestaan moet vinden , zon, meende men, zich in zijn eergevoel wel niet in zoodanige mate gekwetst gevoelen, dat hij de flaauwste poging zou wagen om Holland van den aangedanen blaam te zuiveren. Hij zou het stilzwijgen wel bewaren; en toch, men wilde, er zou gesproken worden. Dit ter inleiding. Meen echter vooral niet, dat het mijn voornemen is,
hier de loftrompet hoog te doen schallen, en op die wijze wellicht in een ander uiterste te vervallen misschien even leugenachtig als dat, wat ik mij voorstel te bestrijden. Neen, ik ben niet blind voor zooveel, dat ook ten onzent afkeuring verdient, allerminst voor zoovele don- kere wolken als zich ook in Nederland aan den politieken en kerkdijken en maatschappelijken hemel hebben te zamen gepakt, en die ieder ernstig denkend wezen met groote bekommering vervullen. Ook wij leven op een vulcanischen grond; ook bij ons staan machtige partijen tegenover andere, die niet minder te duchten zijn, over; maar in Nederland bestaat éene zaak, die het buitenland ons vaak heeft benijd, de vrijheid namelijk van spreken, |
||||||
|
en van het verspreiden zijner gedachten door geschriften.
Dankbaar mag ons Vaderland met een zijner dichters er op roemen: „De tong, de pen, de pers, \'t geweten,
Aanbidding en belijd\'nis vrij." En juist daardoor zijn alle standen tot een graad van ontwikkeling gekomen, die men bij verscheiden\' volken vruchteloos zoekt, en die zoowel de onlangs uit Duitsch- land verdreven\' Jezuiten, die steeds in grooter getal zich hier komen vestigen, zal te woord staan en weten te wederleggen, gelijk van het Congres der zoo geduchte Internationale (*), ten vorigen jare te \'s Hage gehouden, iedere uitwerking is achterwege gebleven, immer afstui- tende op het gezond verstand van ons volk. Doch ter zake, en oordeel of onze verontwaardiging
grond heeft. Na de vraag te hebben gesteld: „Wie lange ist es,
seit Holland nicht mehr von sich reden macht"; waarbij ik al aanstonds moet opmerken, dat, wat in het buiten- land Holland wordt genoemd, slechts eene provincie is van het met 3,600.00 inwoners bevolkte Noord-Nederland, Zuid-Nederland, dat is België nog buiten rekening gelaten, gaat de heer Nordau aldus voort: „es ist ein Staat der sich in seiner Jügend geplagt und gerackert, der mit vielem Fleisze ein hübsches Stück Geld auf die Kante gelegt und sich dann zurückgezogen hat um sein Alter in beschaulichem Müsziggange und behabigem Genusse zu |
|||||
|
(*) In een uitvoerig verslag van eene te Utreeht gehoudene verga-
dering der „Nederlandsche Werklieden-Vereeniging", geleverd aan de Amsterdamsche Courant van Maart 71, deed ik mijn gevoelen omtrent deze kwestie eenigzins kennen; gelijk ik dat vroeger aangaande den
«Vredebond" had gedaan in het no. van 12 November 70. |
|||||
|
verbringen. Holland ist der Rentier unter den Staaten;
es arbeitet nicht mehr als eben zur Förderung der Ver- dauung nöthig ist und es macht nnr Bewegung um nicht an den Armstnhl festzuwachsen." "Welk een toon! Welk eene laatdunkendheid! Zou de schrijver dezes on- recht plegen, indien hij hierbij het woord van een wijzen Koning der oudheid in toepassing bragt: ;/antwoord den Zot niet naar zijne dwaasheden"? „Das Hollündische Volk", zoo vervolgt hij, ;/hat ein greisenhaftes, fettsüch- tiges, altersmüdes Ansehen." Ik ben zelf ook nog al eens hier en daar geweest, maar ik zag nimmer, dat het Hollandsche volk achterstond bij eenige. andere natie. De Beijersche bierton, de Fransche bluf, de Engelsche stuurschheid konden mij maar volstrekt niet bekoren, en het zij hier niet misplaatst, de Hollandsche zindelijkheid en de Hollandsche degelijkheid zocht ik bijna overal te vergeefsch. „Trage und stockend flieszt das dicke Blut durch seine
Adern und keine Idéé, keine nationale Leidenschaft ver- mag mehr seine Pulse zu rascherem Schlage aufzuregen." Ware de heer Nordau maar eens tegenwoordig geweest bij het onlangs met zooveel geestdrift gevierde Jubilé onzer onafhankelijkheid, hij zou deze woorden zekerlijk niet hebben gesproken. „Wer erkennt in diesen Münnern, die einen halben
Tag lang schlafen und einen andern halbén Tag Blumen zuchten und Coupons schneiden" enz. Waar zal ik begin- nen, waar eindigen om dezen volzin naar verdienste te wederleggen? Dat hij bijna te onzinnig is om er op te antwoorden en ik dien met voorname minachting eigent- lijk wel kon, ja welligt, moest voorbijgaan, behoeft naauwelijks eenig betoog. De vele hier vertoevende Hongaarsche Studenten zullen aanvankelijk wel willen getuigen, dat de nachtrust in Holland gebruikelijk vol- |
||||||
|
— 9 —
|
|||||
|
komen overeenstemt met die van hun eigen land, en dat
men om hier op de hoogte der zaken te blijven, waarlijk wel iets anders te doen heeft, dan den halven dag te slapen. Wat nu het bloemenkweeken betreft; dit moge eenigzins waar zijn in de omstreken onzer bloeiende stad Haarlem, waar deze tak van industrie eene zeldzame hoogte heeft bereikt, en aan duizenden een eerlijk bestaan verschaft, Nordau toont duidelijk met de overige bronnen van ons bestaan geheel onbekend te zijn. Elders bloeit krach- tig de handel, denk aan het machtige Amsterdam en Rot- terdam, terwijl veeteelt en vischvangst overal welig tieren, en onze industrie veilig met het buitenland den wedstrijd kan wagen. En wat het couponknippen aangaat , ik kan mij voorstellen, hoe bij dat lumineuse idee de oogen des heeren Nordau\'s moeten hebben gefonkeld. Bijzonder maakt hij er voorts melding van, hoe: ,/die
Muskeln der Nation zu Fett degenerirt" zijn. Dat is intusschen meer hulde dan blaam, want daaruit zou zijn op te maken, dat er in Holland althans geen honger wordt geleden. Nu wie wil, kan in ons goede land zijn onderhoud nog wel vinden. Aldus vol minachting en spot doorhollende, lacht hij
om onze Provincialismen, die trouwens ook wel aan anderen reden daartoe hebben gegeven. Ik kan intusschen niet zeggen, dat onze Zeeuwsche of Friesche boerinnen, met hun gouden vaak, met edelgesteenten omzette hoofd- tooisels, die \'t zij in \'t voorbijgaan opgemerkt, echter steeds zeldzamer worden, er zoo onbehagelijk uitzien. Op dezelfde Weener-tentoonstelling bevindt zich het exem- plaar eener echt Hollandsche boerderij met toebehooren, die te recht veler belangstelling wekt. Honend, overdreven, ja onwaar is zijne voorstelling,
waar hij zegt: „der Ginever, das Nationalgetrank, dessen Namen man nur nennen musz, urn das Fischauge des |
|||||
|
— 10 —
|
|||||
|
Hollanders munter and begehrlich auf blitzen zu machen;
der Ginever ist deni Hollander unentbehrlich." Elk volk zal zijne gebreken wel hebben, en eenigzins waar moge het wezen, dat vele Hollanders op jenever gesteld zijn, dat is ook de Engelschman op zijn Whisky, de Fransch- man op zijn vieux cognac ot\' absynth, en onontbeerlijk is deze drank niet. Getuige de maatschappij tot afschaffing van sterken-drank, wier ledental reeds tot eenige duizenden is gestegen. Wie verder ons land en klimaat en leefwijze, inzonderheid der arbeidersklasse eenigzins van naderbij kent, zal moeten toegeven, dat veel tot verschooning kan wor- den aangevoerd. Maar hiervoor heeft Nordau geen oog, evenmin als voor de zedelijke bedoeling dier andere ten onzent pas onlangs opgerichte Vereeniging van dames onder de zinspreuk: „arbeid adelt", en die de steller van het be- wuste feuilleton niet aarzelt te ridiculizeeren en als ^pre- tentieus " voor te stellen. Ter informatie diene, dat iedereen hier zeer goed weet, dat werken zalig is, dat, wie niet werkt ook niet zal eten, en dat het doel dezer Vereeniging mitsdien volstrekt niet is de mindere klassen tot werken te brengen, wat ten eenenmale on- noodig zou mogen heeten, maar uitsluitend om meisjes en vrouwen uit de zoogenaamde meer deftige standen, die door ongeluk tot armoede zijn vervallen, of staan te vervallen, middel van bestaan te verschaffen, en het aan de gelukskinderen tijdig te herinneren, dat het niet ver- nederend is door eerlijk werk in eigen onderhoud te voor- zien , ja dat zelfs ai%beid adelt. Wat dunkt u, is deze stichting niet schoon? Verdient zij geen hulde, geen lof? Maar gaan wij voort. Zoo weinig als, altijd volgens
Max Nordau, het Holland dezer dagen tred heeft gehouden met zijne geschiedenis, zoo weinig ook met zijne kunst en nijverheid. Om deze stelling te staven worden giftige |
|||||
|
— 11 —
|
|||||
|
pijlen geworpen naar eenige exposanten op de tentoon-
stelling. Het felst tegen onzen algemeen geachten land- genoot, den wereldberoemden fabrikant van goud- en zilver- werk J. M. van Kempen. Het feit, dat deze heer ook nu weder op de Weener-Wereldtentoonstelling het eermetaal wegdroeg, is der vermelding onwaard. Alleen zij het genoeg te vernemen, dat het tentoongestelde ,/jegliche Originalitüt" mist, en dat zijne prachtige voortbrengelen als: „sehr gewöhnliche Dutzendwaare" worden geacht. Van de Japansche Lakwerken van G. van Lugt te \'s Hage,
overigens door iedereen om \'t zeerst geprezen, heet het, »die Berge sind auf seinen Ofenschirmen dicke Klümpen, der Baumschlag sieht sich wie eine Haüfe von Klöszen an," terwijl van dit kostbaar, omvankrijk werk de prijzen „unvernünftig hoch" worden verklaard. Weinig beleefder wordt Wijnand Fokking, likeurfabrie-
kant te Amsterdam geciteerd, hoewel zijne reeds sedert twee honderd iaren bestaande firma te recht boven allen lof is verheven. Waar derhalve zoo kennelijk een „parti pris" bestaat, daar is voorzeker iedere wederlegging ijdel. Genoeg moge het wezen, het uit te spreken, dat Nederland alle reden heeft om trotsch te zijn op zijne industrie, en dat mijns bescheiden inziens de Nederlandsche industriëelen met een sarcastisch Fransch schrijver het den heer, Nordau gerust kunnen toeroepen: ,/les gens, que vous tuez, se portent assez bien." Van het enkele breidt mijn blik zich tot het algemeene
uit. Om onzen tegenstander tot andere inzichten te nopen, en hem zijn stoute stelling te doen terugnemen, zou ik wel eens over een gepast antwoord op deze eenvoudige vraag met hem willen redetwisten: Wat dunkt u, onder Oostenrijks scepter zoo dikwerf gebukte Hongaar, die u vermeet, zoo laag op ons goede Holland met zijn |
|||||
|
kunsten en nijverheid neder te zien, wat dunkt u van
zoo veel als enkel in den laatsten tijd hier tot stand is gekomen ? Wat van die kolossale brug over de Moerdijk, zoo terecht een wonder der eeuw genoemd? Wat van die imposante havenwerken te Vlissingen, weldra uitgangspunt van al wat naar de Nieuwe Wereld vertrekt, machtig concurrent met Antwerpen en andere groote steden, hoofd- zetel des transito-handels van geheel het Westelijk Europa? Of van dat kanaal door Holland op zijn smalst? Of van dien nieuwen waterweg van Rotterdam naar zee, produkt van een edelen naijver tusschen twee machtige steden, om nog van onze directe stoomverbindingen met Java en Amerika niet eenmaal te spreken ? Mij dunkt, ik zie hem in het volle bewustzijn van onkunde en aanmatiging reeds druipstaar- tende aftrekken, terwijl ik voor mij niet aarzel, het hier openlijk te verklaren: een volk, dat met zulke resul- taten zijn edelste krachten aan de werken des vredes besteedt, heeft voor geen natie ter wereld de oogen neder te slaan. Liever dan aan dezen zwartgalligen Nurks, leen ik dan ook aan een zanger als Tollens het oor, waar hij Neęrlands roem in schoone verzen verheft: ,, Triomf, ten spijt van vvien \'t moog deren,
Steigt ĎTeęrland op in steiler vlugt!
Laat d\' afgunst in haar gift verteeren, Want Neęrlands lof doorstroomt de lucht", enz. Doch als ware zijn uitval niet heftig genoeg, Nederland
moet ook intellectueel een smet worden aangewreven. Gelukkig echter is het daartoe strekkend verhaal zoo laf en tastbaar verdicht, dat de waarde, of laat mij liever zeggen, de onwaarde er van onmiddelijk kan worden geschat. Waarom echter, „ein junger Utrechter" genomen wordt, ten einde een gering denkbeeld van de verstandelijke ontwikkeling der Hollanders te geven, is mij niet duide- |
||||||
|
— 13 —
|
|||||
|
lijk. Utrecht is de vierde stad van het Rijk met ruim
60.000 inwoners; is daarbij zetel eener bloeijende Univer- siteit en van verschillende inrichtingen van opvoeding en onderwijs, waaraan zelfs Hongarije groote verplichtingen heeft. Of is daar niet gevestigd het Stipendium Bernar- dinum, dat gedurende eene lange reeks van jaren aan eenige Hongaarsche jongelingen eene welkome tegemoet- koming ter voltooijing hunner studiën biedt? Een vreemd contrast met Nordau\'s hoogen toon zou voorzeker eene bloemlezing vormen uit de talrijke brieven, vol smeekende, soms vleijende, vaak kruipende taal> waarmee dit gunst- betoon telken jare wordt begeerd. Erkentelijker zijn dan ook anderen zijner landgenooten, mannen, die aan onze Alma Mater hunne opvoeding\'hebben genoten, en die nu in Hongarije als Evangeliedienaars of wel als docenten, enkelen zelfs reeds als Professoren aan de ten hunnent bestaande Seminariën, zelf met eere werkzaam, den roem van Holland en van hunne Hollandsche leermeesters hielpen bevorderen. Ik kan niet nalaten hierbij te denken aan het in 1864 te Pest verschenen werk: „Harom Fontos Vélemény Renan „Jésus élete" felett. Külömbféle theo- logiai szempontokból Fcjtegetve Eltester H. Potsdami lel- kész. van Oosterzee J. J., Utrechti hittudor és tan ar es Ifj. Coquerel Athanas, Parisi lelkész altal. Maggyarra forditotta Torkos Istvan. Pest. Kiadja Heckenast Gusztav. 1864. De herinnering aan den geleerden Vertaler en aan vele
anderen zijner landgenooten is ons lief gebleven. Zij zullen het in hun Vaderland kunnen verklaren, dat Nederland waarlijk bij geen volk in verstandelijke ontwikkeling ach- terstaat. Getuige, onder meer, onze journalistiek, die ten- gevolge der zegelafschaffing in de laatste jaren een omvang heeft verkregen van dien aard, dat daaromtrent kon worden verklaard, dat Nederland, natuurlijk altijd in |
|||||
|
— 14 —
|
|||||
|
proportie, het grootst aantal groote bladen bezit van alle
landen op het vasteland. Getuige, om van onze Acade- miën niet eenmaal te spreken, onze scholen voor lager- en middelbaar onderwijs, die door tal van weetgierige knapen en meisjes bezocht, en door de regeering krachtig gesteund, eene schoone toekomst beloven. Zonder aanmatiging geloof ik, dat wij als vrije onaf-
hankelijke Nederlanders den Hongaar nog wel onder de oogen mogen komen. Aan Nordau pastte gewis wat meer erkenning der waarheid, en wat meer dankbaarheid, ook als Israëliet, jegens datzelfde Holland, dat hij zoo ergerlijk tracht te verguizen. Of geniet Israël in het verdraagzame Nederland niet de grootste gastvrijheid, ja deelt het niet alle rechten, zelfs politieke, die het in andere landen stelselmatig worden onthouden? Ik ga verder. Wanneer heeft Nederland zich ooit onbetuigd gelaten, ook tegenover Hongarije, als het goldt philantro- pie? En toen voor twee jaren eene waarde-vermindering van niet minder dan zestien procent plaats had der coupons, behoorende aan de schuldbrieven van Oostenrijk, waarmede Hongarije zoo nauw is verbonden, en onze gezeten burgerstand door deze korting zóó ontzettend veel leed, wie dacht er toen aan om eenig verwijt te doen hooren, of laag neer te zien op anderer benarde positie? Zelfs heeft men niet eens getracht, wat toch zou hebben kunnen geschieden, om door bemiddeling onzer Regering eenige wijziging in dit besluit te verkrijgen. Maar genoeg; waar ik alles overzie, wat ik ter wederlegging der be- wuste ongelukkige stelling in het midden bracht, en ik mij gereed maak om van dit gedeelte van zijn be- leedigend feuilleton aftestappen, daar meen ik, en ik houd mij van aller adhaesie ten volle verzekerd, dat ik zonder te veel nationalen trots als Nederlander dezen Hongaar dit woord uit een bekenden mond veilig |
|||||
|
— Jb —
|
|||||
|
mag toevoegen: ,/Vos injures ne s\'élčveront jamais a la
liauteur de mon dédain."* Wat dunkt U, had ik geen recht, waar zoo onedel
wordt aangevallen, den toegeworpen handschoen op te nemen, en den onheuschen aanvaller een weinig terecht te wijzen? O, ik weet het, de tijden zijn veranderd, en wat voor eeuwen Nederland groot maakte, heeft voor een nieuweren toestand plaats moeten maken. Geen de Ruijter bezitten we meer, wiens beeltenis op de Weener- tentoonstelling prijkt, en die Nordau „einiges Interessen" waardig keurt, maar nog is Nederland trotsch op de mannen, die het op elk gebied kan aanwijzen, en die ook in het buitenland hoog staan aangeschreven, ja be- wonderd worden en benijd. Geleerden als: Dr. J. L. C. Schroeder van der Kolk,
Dr. G. J. Mulder, Dr. F. C. Donders, Dr. F. Kaiser inzonderheid, *die overal Gods grooten naam aan het onmetelijk uitspansel las. Dichters als: J. J. L. ten Kate, Dr. N. Beets, Dr. Bernard ter Haar, om van anderen niet eenmaal te spreken. Toonkunstenaars als: Richard Hol, een J. Verhulst, of J. A. van Eijken, helaas te vi\'oeg der Muze ontvallen. Schilders als: J. Bosboom, Herman ten Kate, Arij Scheffer vooral, aan wiens verhe- ven genie verschillende Europeesche Musea hun schoonste stukken danken. Schrijvers als: Mr. Jacob van Lennep, J. J. Cremer, of Mevrouw A. L. G. Bosboom—Toussaint, niet ten onrechte de Christelijk-historische Romancičre van Nederland genoemd. Namen, natuurlijk alleen uit den. laatsten tijd, die wij steeds met diepen eerbied noe- men. Van vele hollandsche Auteurs zijn voorts de werken in verschillende talen van Europa overgezet geworden, terwijl zij overal tal van bewonderaars hebben gevonden. Laat gerust een Nordau ons volk en onze geschiedenis,
|
|||||
|
— 16 —
|
|||||
|
onze kunst en nijverheid beschimpen: tegenover een dwergje
als Nordau staan reuzen als Motley en Macaulay, die nog in dezen tijd Hollands roem over de wereld hebben verbreid, en daarom steeds dankbaar door ieder Neder- lands hart zullen blijven herdacht. Nog bezit Nederland zijne staatslieden, met vasten wil en
energie, die de Nederlandsche vlag wel voor schande zullen weten te bewaren, ook in onze overzeesche bezittingen, en behoeft geen lamzalig vreemdeling te jammeren: „heute haben sich die Ashantis erhöben; wie wenn es eines Tages auch die übrigen Stemme der Eingeborenen von Euro- paischen Revolutionsgelüsten infizirt werden, und gleich- fals ihre Lanzen werfen und ihre Krisch schwingen und die Kopfschneller kreisen lassen? Wie wenn den Hollün- dern eines Tages die Herrschaft iiber die fernen Wunderin- seln aus den trage und schwach gewordenen Handen ge- wunden würde"? Ik kan hem de verzekering geven, dat de gemaakte toerustingen tot de tweede Atchineesche expeditie den besten uitslag doen verwachten, terwijl de verklaring door onzen Minister in de Kamer der Volks- vertegenwoordiging afgelegd ons de toekomst kalm en gelaten doet verbeiden. Mocht eenmaal voor Nederland een donkere tijd aanbreken, het zal zich in tijds weten te herinneren, „eendracht maakt macht,\'\' die oude spreuk zijner vaderen, en voorts „je maintiendrai." De Neder- landsche Leeuw slaapt nog niet, en zal het ter zijner tijd toonen, dat hij niet heeft verleerd de manen te schudden en zich nimmer ongewroken liet tergen. Voor //annexatie" als van het ,/benachbarte Hannover" nimmer de vrees. Wel zijn er ook in Nederland die von Bismarcks politiek onvoorwaardelijk voorstaan, tot zelfs onder onze journa- listen; zij worden hoofdzakelijk gesteund door de vele op groote handelskantoren of ondernemingen alhier ge- vestigde Duitschers, doch liet blijft slechts ééne partij; |
|||||
|
— 17 —
|
||||||
|
net volk is zich zijn kracht tegenover overmoedige naburen
ten volle bewust, en, een volk, dat een eigen geschiede- nis heeft, zoo schitterend als die van Nederland; dat een taal spreekt zoo schoon als die van Nederland; zulk een volk heeft recht van bestaan in de rei der natiën. Reeds voor driehonderd jaren schudde het na tachtig-
jarigen bloedigen krijg het juk der Spaansche dwingelandij af, om zich als vrij en zelfstandig volk te grondvesten onder het geliefd, roemruchtig huis van Oranie. Later waagde het nog eenmaal Napoleon om onze vrijheid aan te randen, en menig nog levend Franschman zal kunnen getuigen, hoe hij er bij is gevaren. En toen in de jaren 1830 en 31 onze Zuidelijke Provinciën tot een onafhan- kelijk koninkrijk zich vereenigden, was het slechts om onze eenheid krachtiger te bevestigen, terwijl de partij, die hereenigen wil, hier maar weinig sympathie heeft gevonden. Waar, onder Hooger Zegen, zulke onweders voorbij-
dreven, daar mag het immers van den schimp van Nordau en consorten wel gelden: ,;Tellegecske, el fog vonulni;" ,/Es ist ein Wolkenen, es wird vorüberziehen." Hun hoon is onze kroon, en telkens als het wolkenfloers scheurt, ver- toont zich weer in vollen luister de vriendelijke gestalte der fiere Nederlandsche maagd aan ons oog, hoog dragende haar wel verdienden vrijheidshoed. U dank zeggende voor de opname van mijn protest,
heb ik de eer met bijzondere onderscheiding te teekenen, Mijnheer de Redacteur,
(NEDERLAND.) VEd. Bw. Dienaar, Utrecht — October — 1873. Mr. M. J. VAN OOSTERZEE.
|
||||||
|
/
|
||||||
|
Overgedrukt uit het ,/Utrechtsch Volksblad ,"
van 9 October \'73. Nederland op de Weener-Wereldtentoonstelling.
Werd reeds een en andermaal de aandacht gevestigd
op de min aangename wijze, waarop in buitenlandsche bladen over Holland en de Hollanders werd gesproken, thans komt in de Pester Lloyd van 3 October een feuilleton voor, waarin een zekere heer Max Nordau zich allerlei ongepaste opmerkingen veroorlooft, naar aanleiding van zijn bezoek aan de afdeeling //Nederland" op de Weener- Wereldtentoonstelling. Het stuk in zijn geheel męe te deelen, zou te omslachtig zijn; enkele zinsneden echter acht ik niet overbodig te vertolken. //Hoe lang is het geleden, sints Holland van zich deed
spreken! Het is een staat, die zich in zijn kindschheid gekweld, ja bijna afgebeuld heeft, die met veel inspan- ning een aardig beetje geld op zijde heeft gelegd, ten einde zijn ouderdom in peinzenden lediggang en bekwame genietingen te slijten. Holland is de rentenier onder de staten; het arbeidt niet meer, dan juist noodig is tot bevordering der spijsverteering, en het neemt slechts be- weging om niet aan zijn armstoel vast te groeien. Het Hollandsche volk heeft een ouwelijk, vadzig, loom voor- komen; traag en hokkende vloeit het dikke bloed door zijne aderen en geen gedachte, geen nationale drift kan zijn pols tot eenige versnelde beweging aanzetten. Wie zou in deze lieden, die gedurende den halven dag slapen en de tweede helft slechts bloemen planten en coupons |
||||
|
— 20 —
|
|||||
|
knippen, de nakomelingen herkennen der helden, die de
macht der Wereld-heerschappij enz. enz. ,/De spieren dezer natie zijn volkomen ontspannen, en
het is voorzeker zeer karakteristiek, dat de Nederlandsche afdeeling de eenige op de Wereld-tentoonstelling is, waar alles wat wapenen heet, ten eenenmale ontbreekt." En verder: „in dit verglaasd en van klei gemaakt vaat-
werk bergt menden jenever, dien nationale-n drank, waar- van men den naam slechts heeft te noemen om de visch- oogen (Fischauge) van den Hollander wakker en begeerig te doen opengaan. De jenever is voor den Hollander onontbeerlijk." Utrecht wordt even weinig vriendelijk bedacht.
Van het fabriekaat des Heeren van Kempen, heet het:
het mist, alle oorspronkelijkheid of is gewoon dozijngoed. En de conclusie is, dat Holland zijne traditie op het gebied der kunst, even als op dat der geschiedenis heeft verlaten. Alleen het eentoonig werk van een met „spleen" gekweld
Hollander, die jaren lang heeft verzameld, om eene geheele tafel uit duizenderlei kleuren en figuren en vooral postze- gels daar te stellen, trok zijne aandacht. De Hollandsche provincialismen, inzonderheid de klee-
derdrachten, een Overijsselsche boer of Zeeuwsche boerin geven ruimschoots stof om hier, gelijk elders, de minach- ting te doen luchten; terwijl het Amsterdamsche dienstmeisje in de eene hand den bezem, in de andere een papier met het pretentieuze opschrift „arbeid adelt" zijn spotzucht niet is ontgaan. Over onze koloniën en koloniale waren luidt zijne
meening niet gunstiger. „Nu is er reeds één stam opge- staan , zullen wellicht niet weldra anderen evenzoo hunne lansen werpen en hunne krissen zwaaijen?" Wat moet er van hen worden, als eenmaal de heerschappij over |
|||||
|
— 21 —
dat verre wondereiland aan hunne trage en verzwakte
handen geheel is ontvallen?" Eene inlijving als van het naburige Hannover schijnt hem een zoo groot ongeluk niet toe, als de nu heerschende toestand ten onzent. Op dien toon worden wij thans weder besproken in
een veelgelezen Oostenrijksch blad; op geen anderen sprak bij herhaling in Duitschland, bv. de Kölnsche Zeitung. Wat zich van Dr. van Vlotens, in de dagbladen reeds besproken opstel voor een Russisch tijdschrift doet ver- wachten, het laat zich gemakkelijk raden. Zoo gaat het. In steeds wijderen kring ontstaat eene meening, waar- tegen we als een éenig man moeten protesteeren. Ons volk moge zijn eigenaardigheden bezitten, het blijve toch als immer: /7een Volk." M.
|
||||
|
— 27 —
|
|||||
|
Arabisch duiker zich het ademhalen heeft afgewend, dat
kan ik nog gelooven, maar dat een Hollander zich vrij- willig het jeneverdrinken ontzegt, dat moest gij aan uw ouden vader niet willen wijsmaken, Jan!\'* De wanden van het Hollandsche transept zijn met groote
tapijten uit de koninklijke fabriek te Deventer behangen. Dezelve munten evenmin door teekening, als door kleur bijzonder uit. Evenzoo ontbreekt in de zilveren en gouden artikelen van den Heer .T. van Kempen te \'s Hage alle oorspronkelijkheid. Holland, dat geruimen tijd in iedere „kleinkunst" de meeste andere landen vooruit was, heeft zijne traditie op het gebied der kunst, zoomin als op dat der geschiedenis weten te bewaren. — Wat wij in de groote Vitrinen van van Kempen zien, is niet anders dan zeer gewoon dozijn goed. — Eenige belangstelling ver- wekken dan ook slechts de zilveren afdruksels van het de Ruyter standbeeld en van het groote nationale monument, dat in 1869 in den Haag is onthuld geworden, niet zoo zeer wegens het werk, als wegens het onderwerp der voorstelling. Onmiddelijk achter deze Vitrinen vinden wij in eene kist met wetenschappelijke instrumenten éen der merkwaardigheden van de wereldtentoonstelling, een kolossalen magneet, misschien den grootsten, die tot dusverre vervaardigd is. Hij bestaat uit verscheidene te zamenge- perste staaldeelen, en kan een anker van meer dan honderd pond dragen. Een glanspunt der Hollandsche afdeeling vormen de
Lakwerken van G. van Lugt in den Haag; alleen de navolging van het Chineesch en Japansch verlakt is niet zeer schitterend, en hier waar men met geringe moeite grondige vergelijkingen kan maken , moet de imitatie ver achter het oorspronkelijke blijven; de Hollander treft noch de fijnheid der teekening, noch de heerlijke zamenstelling der kleuren, welke de Chineesche werken bezitten; de |
|||||
|
— 28 —
|
|||||
|
bergen zijn op zijne vuurschennen dikke klonters, het
loof ziet er als een hoop kluiten uit, en de grond, waar- boven de teekening zich verheft, is eentoonig zwart, terwijl de Chineezen dien met fijne gouden lijntjes over- trekken, wat eene buitengewone zachte en harmonische uitwerking daarstelt. Daarentegen weet v. Lugt de paar- lemoer met buitengewoon effekt aan te wenden. De glans en kleurenpracht van deze stof maken die zeer geschikt tot het maken van een lichteffekt op beelden; enkele der lakwerken van v. Lugt zien er dan ook uit als glasschilde- rijen zoo helder, zoo warm in toon en schitterend in de kleuren. Er is bijvoorbeeld een verlakte kop met eene teekening , het kasteel Windsor voorstellende; het slot ligt daar in helderen manenschijn, terwijl de stralen zich in het water eener voorbijvlietende beek weerkaatsen; de vensters van het slot zijn ook van binnen verlicht. Tot de daarstelling der maan is blauwachtig, tot die van het venster rood- en geelachtig paarlemoer gebruikt; en de maan schijnt waarlijk in tooverachtig licht te stralen en achter de vensters zou men werkelijk meenen den rooden gloed van brandende fakkels te zien. Dit verlakt of liever paarlemoerwerk vindt zeer vele bewonderaars, en de meeste bewonderaars zouden gewis ook koopers zijn, indien de prijzen niet zoo onredelijk hoog waren. In de Hollandsche dwarsgalerij troffen wij tevens een
merkwaardig werk, met welks vervaardiging waarschijn- lijk een met het „spleen" behebt Hollander zijne verveling jaren lang trotseerde, namelijk eene tafel, welker vlak met duizenderlei postzegels van de meest verschillende kleuren en geometrische figuren belegd is, eene interessante verza- meling van ethnographisclie modellen. Het zijn deze kleine figuren , welke hollandsche volkstijpen vertoonen. Hier is de Overijsselsche boer in groote linnen kiel, kort wam- buis en langharigen kastoren hoed, om zijn hals een |
|||||
|
— :>9 —
|
|||||
|
groote das met lange kwasten aan de punten; naast hem
zijne lieve vrouw met eene hooge friesche muts op het hoofd, en monsterachtige lokken om de slapen; de Axel- Zeelander boer in geslotene rok en de boerin in een zwaar zijden kleed, een bonte met bloemen opgesmukte hoed op het hoofd, benevens een origineel sieraad een spiraals- gewijze gewondene gouddraad ter zijde van de slapen; het Amsterdamsche dienstmeisje met nette gestreken stijve rok en blinkend wit schortje voor de borst vastgespeld, in de eene hand een bezem, in de andere hand een brief met het aanmatigend opschrift: „arbeid adelt". — Eene schrede verder en wij zijn uit het vervelende, vlakke, van kanaal- en vaarten doorsnedene, aan de zee met moeite ontwoekerde-kustland der Noordzee, aangekomen in het land, waar de peper groeit, in de tropische gewesten van Nederland. Achter de Obelisk van Wijnand Focking verheft zich een tweede, nog veel hooger voorwerp, eene ontzaggelijke pyramide uit de producten van Hol- landsch Oost-Indië. Van den top wenken palmbladen en bamboesbundels, tijgerkoppen, en buffelhoornen; aan de zijden zijn vachten, weefsels, stoffen van inboorlingen, wapenen en kleedingstukken bevestigd; aan den voet in den glazen bak de talrijke kostbare planten van het verre gezegende land uitgestald. Hier zien wij noten- muskaat, suiker, thee, tabak, boomwol, koffij, pinang, kurkuma, getah pertja of gutta percha, gelijk wij zeer onnoodig de Engelschen naschrijven, copal, gom, kaneel, chinarinde, peper, kruidnagelen, en het graan, waarvan zich de inlanders bedienen, om de visschen te verdooven en daarna in massa te vangen, cajaput, sago, gember, opium, benzon, cassia, indigo, benevens talrijke bekende plan- ten en vogelnesten. Do<m nevens deze kostbare zaken, zien wij ook den aanrennenden koppensneller, dien de Dajakker zoo vreeselijk weet te handhaven, de vlammende kris des |
|||||
|
— 80 —
Maleiers, de lans met vergiftigde punt en de prachtige
zwaarden met gepolijsten handvest, en wij herinneren ons dat de „Mijnheers" zich de rijke goederen van dat vrucht- bare eiland in den Indischen Oceaan niet hebben kunnen toeëigenen, zonder een hevigen en bloedigen kampstrijd met de 1 andzonen in menschen en kattengestalte te hebben doorworsteld. De koloniën zijn ook verder rijk vertegenwoordigd. Van
de kunstvaardigheid der inboorlingen krijgen wij een hoogen dunk, als wij de fijne kantielje en de zooge- naamde „batikkten" zien. Dat is een fijn weefsel van boomwol met zonderlinge teekeningen, welker plannen deels van Chineesche, deels van Indische stalen aangelegd zijn. Zij worden op eene zeer moeijelijke en omslachtige wijze vervaardigd. De stof wordt namelijk met gesmolten was doortrokken, het patroon nadat het is hard geworden, uitgeklopt, de kleur er opgebracht en als deze droog is, de was er uitgesmolten. Moet de teekening meerdere kleuren ontvangen, dan moet dit proces van voren af aan voor iedere kleur hervat worden. Talrijke beelden en modellen doen ons een blik slaan in het dagelijksch leven der inboorlingen. Wij zien hunne wapenen, hunne zeer menigvuldige, meestal slechts het klassieke vijgen- blad, afwisselende kleeding; hunne woningen, oorspronke- lijke werktuigen, muziekinstrumenten, enz. Eén ding werd ons bij onzen omgang door deze Hollandsche Ten- toonstelling duidelijk: „Mijnheer" is een werkeloos rentenier geworden, sints de Maleier in het peperland voor hem arbeidt; „Mijnheer" kan te huis in Holland gedachteloos zijne tulpen kweeken, naardien in de plantages op Java en Sumatra kaneel en kruidnagels in menigte groeijen. Heden ten dage zijn de Atchineezen opgestaan, wat zal er geschieden, als eenmaal de overige stammen der in- boorlingen van de Europeesche revolutiegeest doortrokken |
||||
|
— 31 —
|
||||||
|
worden en evenzoo hunne lansen werpen en hun kris
zwaaijen en de koppensnellers laten rondloopen, wat, als eenmaal aan de Hollanders de heerschappij over dit verre wondereiland uit de trage en verzwakte handen genomen is? Dan, zou ik meenen, is het met de lieve idylle van het doornroosje in Holland gedaan; de Hol- lander zal zich het middagslaapje moeten ontwennen , van het couponknippen afstand doen, en weder hard werken, evenals de in een gelijke atmosfeer levende ,/moffengezichten" in het naburige Hannover, die zich aan hem als „Hollandgangers" voor den oogst verhuuren. En dat zou misschien niet eens zulk een groot ongeluk zijn, als het nu wel den rijken Amsterdammer toeschijnt, die zijn geheel geluk van de kostelijke Cargo zijner Oost-Indie- vaarders verwacht. Max Nordau.
|
||||||
|
i
|
||||||