|
BR.1874.1.19
|
|||||||
|
BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT
|
|||||||
|
A06000031577905B
|
|||||||
|
3157 790 5
|
|||||||
|
AMSTEBDAM,H.M.BREMER. ^W"8*
Ex/026 26Ex.fó.62. 50Ex.flO.00. IOOEx.fl7.50. 25QEx.f4(U0O. |
|||
|
WILLEM III.
|
||||||||||||
|
EEN VERHAAL VAN
|
||||||||||||
|
DEN WATERSNOOD IN GELDERLAND
tenjaro 1SG1.
|
||||||||||||
|
FEESTGESCHENK VOOR KINDEREN BIJ GELEGENHEID VAN
HET KRONINGSFEEST OP 12 MEI 1874. |
||||||||||||
|
F. VEBGERS.
|
||||||||||||
|
AMSTERDAM,
H. M. B E E M E E. 1874
|
||||||||||||
|
*
|
||||
|
Sneljiersdruk aan Wed. J. Tak #• Zoon.
|
||||
|
FEESTVIEREN.
|
||||||||
|
Wie uwer zou niet gaarne feest vieren ? Elk viert
gaarne feest. Ook gij. Laat vader of moeder maar eens jarig zijn, of er wat anders te doen wezen, wat zijt gij dan niet vroolijk. Nu, men mag ook feest vieren, als het ten minste gaat, zooals het behoort. Weldra krijgt gij een feest. Mij dunkt, gij raadt
haast, welk; want zeker hebt gij er al dikwijls over hooren spreken. Ja, het feest van 12 Mei 1874 zal een blijde dag voor geheel Nederland zijn, als God geeft, dat wij met onzen dierbaren Koning dien dag beleven mogen. Dan toch zal het vijf-en-twintig jaar geleden zijn, dat Willem III onze Koning werd. Het is of ik u in school en in huis al vaderlandsche lie- deren hoor zingen, \'t Is net of ik in mijne ooren reeds hoor: |
||||||||
|
i
|
||||||||
|
4
|
|||||
|
„Da Koning lcev\' ! Do Koning leev\'!
Zoo klinken stem en snaren;
Dat God hem vreugde en voorspoed gecv\', En menig tiental jaren.
Gezegend zij zoo\'n vorst als hij, Dat zingen en dat bidden wij."
Ja, wel hebben wij reden om verheugd en dank-
baar te zijn jegens God, die ons zoolang een beminden vorst uit het Huis van Oranje-Nassau spaarde, en zouden wij niet wenschen, dat de Heer nog vele jaren tot \'s Konings levensdagen toevoegt ? Voorzeker. "Wij willen God bidden, dat Hij den Koning nog lang, nog zeer lang spare\' tot vreugde van zijn Huis, tot zegen voor Nederland. En zouden wij dat Huis van Oranje niet liefheb-
ben ? Gewis. Wat heeft de Heer ons niet in en door dat Huis van Oranje gezegend. Gij kent toch het versje zeker: ^ Wilhelmus \'van Nassouwen,
Leev\' eeuwig in ons lied;
Op God was zijn vertrouwen; Vergeet het Neêrland niet.
Hij maakte ons vrij van Spanje, Van mutserd en schavot;
Het stamhuis van Oranje Eer\' nooit een ander God!"
|
|||||
|
5
|
|||||
|
Zoo is het. Die prins Willem heeft al wat voor
ons land gedaan. Dat weet gij zeker reeds uit uwe va- derlandsche geschiedenis. Daarom willen wij verder over hem ook niet spreken. En dan zijn zoon Maurits en Erederik Hendrik en Willem III en vooral niet te vergeten \'s Konings vader Willem II. Wat heeft die niet voor ons gedaan toen het land in grooten nood zat, toen die Napoleon van Elba gevlucht was en ons weder tot zijn slaven wilde maken. //Neen," zei \'s Konings vader, die onze Koning Willem II ge- geweest is, //dat zal niet gebeuren; voor de vrijheid van Nederland heb ik mijn bloed over." En dat heeft hij bij Waterloo getoond. En wat heeft onze Koning Willem III gedaan ? Ook hij heeft zijn leven over gehad voor zijn volk. Dit zult ge misschien nog niet weten. Welnu, leest dan maar wat dit boekske u zegt, en gij zult het weten. Dan wed ik, dat ge op 12 Mei 1874 nog eens zoo vroolijk zingt: yWien Neêrlandsoh bloed door d\' adren vloeit,
Van vreemde smetten vrij,
Wiens hart voor land en Koning gloeit, Verheft" den zang als wij.
Hij steli\' met ons verheugd van zin, Met onbeklemde borst,
Het Godgcvallig feestlied in, Voor Vaderland en Vorst.
|
|||||
|
6
|
|||||||
|
Bescherm, o God, bewaar den grond,
Waarop onz\' adem gaat,
De plok waar onze wieg op stond, Waar eens ons graf op staat.
Wij smeeken van Uw Vaderhand, Met diepgeroerde horst:
Behoud voor \'t lieve Vaderland, Voor Vaderland en Vorst."
|
|||||||
|
WAT EEN WATERVLOED IS.
Watervloed, \'t is een ijselijke gebeurtenis. Alleen
het woord doet ons rillen, ofschoon hij in ons land niet vreemd is. Hoeveel watervloeden zijn er wel niet in Nederland geweest. Ons land toch, dat zoo laag aan de zee gelegen is en door zoovele rivieren doorsne- den wordt, is dikwerf in gevaar overstroomd te wor- den. Wij huiveren er van, als de stormen uit het Noord-Westen zich doen hooren. Hoe menigmaal is het dan niet gebeurd, dat de golven der Noordzee onze kusten teisterden en diep landwaarts indrongen. Hoe menigmaal is het gezien, dat de rivieren buiten hare oevers traden, wanneer een groote toevloed van sneeuwwater van boven kwam en de wateren met ge- |
|||||||
|
7
weid werden voortgejaagd, terwijl de zeegolven die wa-
teren met niet minder geweld terugdrongen. Dan moest dat rivierwater wel buiten hare oevers komen en de nabij gelegen landen onder water zetten. Verschrikkelijk is het, wanneer een dijkbreuk plaats
heeft. Gij weet het immers dat onze voorouders het dijken maken van de Eomeinen geleerd hebben? "Voor dien tijd woonden zij op hoogten, om van het water bevrijd te blijven. Ja, de menschelijke kunst heeft al veel gedaan, om het water te keeren en te loozen. Beziet maar eens die zee- en rivierdijken, die menigte zijlen, sluizen, kribben en molens. Dat dit alles ver- bazend veel geld gekost heeft en het onderhoud daar- van veel geld vordert, kunt gij wel denken. Maar hebt gij wel eens die waterkeeringen gezien, die door geen menschenkunst gevormd zijn? Zoo niet, gaat dan naar onze zeekusten en beziet de geheele reeks van duinen, die door Gods hand zelve zijn neergezet. Zouden er wel beter dijken kunnen bestaan ? Voorzeker niet. Wat helpen ook de dijken, door de kunst gemaakt, wanneer de Heer zijne stormwinden loslaat. Dan zien wij het werk van jaren arbeids in een oogenblik tijds geheel verwoest. Hoe akelig is het dan! Dan ziet men zich zoo goed mogelijk te redden, door naar hoo- gere streken te vluchten, en mee te voeren wat men |
||||
|
8
|
|||||
|
in de haast grijpen kan. Anderen vlieden naar zol-
ders, of op de daken der woningen, of op kerken, of ook wel iii de toppen der boomen om aldus den dood in het water te ontgaan. En ach! Hoe dikwerf vleit men zich met eene ijdele hoop, wanneer het water gedurig aanwast en men duidelijk voor oogen ziet, dat men zoo aanstonds in het water zijn graf zal vinden en men slechts een oogenblik zijn leven gerekt heeft. Bang is dan de doodstrijd. Niet zelden is het gebeurd dat menscheiï op hun bed door het water verrast wer- den, om met hun geheele huis naar zee gesleept en in de diepte verzwolgen te worden. Ja, in zulk een schrikkelijken watervloed ziet men menschen, vee, hui- zen, boomen, hooischelven en wat al niet door den brullenden storm in het water voortgezweept worden, om in de diepte te verzinken of uit elkander te slaan. Yisschersvaartuigeu of andere schepen van hunne an- kers losgerukt, moesten zich aan de genade der golven overgeven, om straks uit elkander te spatten. Akelig is het, wanneer het land eene zee gelijk geworden is, wanneer de torenspitsen van kerken of de takken der hooge boomen zich slechts even boven den vloed laten zien. Maar nog akeliger is dat jammergeschrei van moeders met hare zuigelingen in den arm, of van mannen, die om hunne vrouwen, van vrouwen die om |
|||||
|
9
|
|||||||||
|
hare mannen, van ouders die om hunne kinderen, van
kinderen die om hunne ouders roepen. Dat gegil, ver- mengd met het gehuil der dieren, het is hartverscheu- rend. Dan klimt de bede tot God omhoog: j/Help God! de nood is hoog gerezen,
De vloed groeit immer aan, Behoed ons, wij vergaan! Och ! wil ons toch genadig wezen, Gij, redder uit gevaren, Gij kunt alleen bewaren. Ontfermer! zie ons biddend knielen
Voor uw\' genadetroon, Aanschouw ons in uw\' Zoon; Ach! zou de vloed ons land vernielen, De vrucht des velds doen sterven, En haav\' en vee verderven? Beveilig onze vastigheden,
Schraag die door uwe hand,
Houd dijk en dnm in stand! Bestraf, o Hoorder der gebeden! \'t Geweld van wind en stroomen, Een wenk zal die betoomen. |
|||||||||
|
•
|
|||||||||
|
WO nu aan vcrleeguen denken,
Hulpe schenken, |
|||||||||
|
10
|
|||||
|
Waar men nog geen uitkomst ziet,
Leer ook daar uw redding wachten: Donkre nachten Worden licht, ah Gij \'t gebiedt." Zulk een watervloed kan dikwijls zeer onverwacht
komen. Het is wel gebeurd, dat een gezelschap, waar het zeer vroolijk en lang niet braaf toeging, eensklaps door het water werd overvallen eu in den vloed bedol- ven. Later vond men hunne lijken met de wanhoop op het aangezicht. Akelig is het zoo te sterven, niet waar? Laat ons dan immer denken aan het woord des Heeren: # Waakt dan, want gij weet niet, in welk uur uw Heer komen zal. Zijt bereid, want in welk uur gij het niet meent, zal de Zoon des menschen komen." Watersnood, stormen, ziekten, oorlog het zijn alle
roepstemmen des Heeren, die ons zeggen: //Keert u tot Mij, opdat gij behouden wordt." Al hebben wij in langen tijd niet van zulke onheilen gehoord, wij staan er immers dagelijks bloot voor? Hoort maar wat de Heer Jezus van zijn tijd zegt: //Zij aten, zij dronken, zij namen ten huwelijk, zij werden ten huwe- lijk gegeven, tot den dag, op welken Noach in de ark ging, en de zondvloed kwam en verdierf hen al- len. Desgelijks ook, gelijk het geschiedde in de dagen van Lothj zij aten, zij dronken, zij kochten, zij ver- |
|||||
|
11
|
|||||||
|
kochten, zij plantten, zij bouwden; maar op welken
dag Lot van Sodom uitging, regende het vuur en sulfer van den hemel en verdierf hen allen. Van tijd tot tijd hebben er vele overstroomingen
in ons land plaats gehad. Die alle te beschrijven, zullen wij niet; wij willen ons alleen bepalen bij die, welke nu 13 jaar geleden is. Ik bedoel den water vloed in het begin van 1861. |
|||||||
|
NOODKREET.
Niet zonder reden werd men bezorgd, toen op den
jjden Januari van genoemd jaar een bericht uit Hete- ren kwam : //Het ijs heeft zich alhier tot eene verba- zende hoogte vast gezet, eene hoogte als zeldzaam be- leefd is. Wij zien eene plotseling invallende dooi met angst te gemoet." Een ander bericht zeide: <eTusschen Westervoort en Zutfen bestaat eene ijsverstopping." Niet lang duurde het ook, of de verschrikkelijke tijding liet zich hooren: //De Waaldijk bij Brakel, ook tusschen Nieuwaal en Zuilichem is doorgebroken. Niet alleen de gemeente Brakel ook Poederoieu is overstroomd. De doorbraak in den Waaldijk bij Nieuwaal in de |
|||||||
|
12
|
|||||
|
Bommelerwaard heeft eene lengte van 100 ellen en ia
op den afstand van 700 ellen eene tweede dijkbreuk bij Zuilichem aanwezig. De straatweg van Bommel naar \'s Hertogenbosch langs Hedel is ondergeloopen." Spoedig vernam men den nood in een aantal dorpen. Naar alle zijden vluchtte men heen om zich het leven te bergen. Verneemt maar eens hoe het er te Brakel en te Poederoien uitzag. Volgens menschengeheugenis had aldaar geen gevaar van overstrooming bestaan, maar nu in den vroegen morgen — het was half vier ure — van den 5deD Januari bezweek de dijk in een der meest bevolkte en minst gegoede deelen der gemeente. Zeventien woonhuizen, bewoond door vijfentwintig
huisgezinnen, werden in een oogenblik door den vloed verzwolgen, zes huizen, die in de nabijheid stonden, door het aankruiend ijs geheel verbrijzeld, waarvan sommige midden op den dijk geworpen werden. De bewoners moesten in allerijl de vlucht nemen.
Alles moesten zij achterlaten, niets hebben zij kunnen redden. Slechts met hunne kleederen aan het lijf ont- kwamen zij ter naauwernood den dood. Het water, dat, voor den doorbraak, reeds 4 palmen hoog tegen de kisting stond, begon, gepaard met eenige beweging in het. ijs, plotseling en nog sterker te wassen, zoodat bijna op alle plaatsen de kisting hoog overliep, en |
|||||
|
13
|
|||||
|
deze door de kracht van het water en het aankomend
ijs in een oogwenk van den dijk wegdreef. Alle andere huizen stonden tot aan den zolder in
het water, zoodat alleen de daken zichtbaar waren Het vee, voor zooverre het niet verdronk, is door zwem - men achter schuiten naar den dijk gevoerd, en stond daar, aan lijnen vast gebonden, te verstijven van koude. Er was geen plekje droog, behalve hier en daar een gedeelte van den dijk, waar het water aan beide kan- ten bijna even hoog tegen aan stond. De bewoners der weggespoelde of verbrijzelde huizen zaten in den groolsten nood en aan alles gebrek hebbende met den hongerdood in het gezicht, bij elkander op zolders geborgen. Vernemen wij uu, wat iemand uit dien tijd uit
Zalt-Bommel schreef: //Nadat wij met groote zorg de geheele voorgaande week de ongeloofelijk wassende en met ijsschollen bedekte rivier hadden gadegeslagen en ieder oogenblik een doorbraak te gemoet zagen, had die Zaterdag plaats te Brakel en Zoridagsnachts te Zui- lichem. Het was \'s nachts te 12 ure dat die vreese- lijke tijding aankwam. Akelig is het gezicht van de hooge rivier, staande hier vlak tegen de stadsmuren en aan den overkant tegen de kruin van den dijk, met groote schollen drijvende, en van uur tot uur was- |
|||||
|
14
|
|||||
|
sende. De Maandag kwam maar met nieuwe zorgen.
De doorbraak had wel eene daling in de rivier gege- ven, maar het akelige gezicht van die onafmeetbare ijsvlakte aan weerszijden van den dijk is niet te be- schrijven. De rivier rees op nieuw, de nacht werd al banger, maar de morgen wekte tot nieuwe en nog grooter zorgen. Van oogenblik tot oogenblik toch steeg de rivier, alle poorten werden gekist, het water steeg tot boven den stadsdijk, aan alle poorten was tegelijk gevaar. Van den eenen kant naar den anderen werd om hulp geroepen. Het was akelig om te zien en te hooren. Alle man sjouwde met mest en planken. Ieder droeg met al wat zij konden. Elk was bezig om te helpen stoppen. De doodelijke angst, daar de rivier bleef wassen en het gevaar telkens klom, is niet te be- schrijven. Sedert van morgen zit de rivier nu vast en het oogenblikkelijk gevaar is afgeweerd, maar het kan telkens terugkeeren. Er zitten in de rivier beneden geweldige ijsdammen. Die houden het water tegen, dat zich nu door de doorbraken te Brakel, Zuilichem en Alem een uitweg in de Bommelerwaard en in Noord-Brabant heeft gebaand. Maar zoo lang die daar zit, komt bij de minste was van water het volle gevaar terug. De rivier slaapt nu als een geduchte vijand voor onze poorten, maar zij kan ieder oogenblik |
|||||
|
15
|
|||||||||
|
ontwaken en ons overvallen eer wij het weten. Het
water, hoezeer gevallen, staat nog tot onze poorten en de angst is vreeselijk hoe alles zal afloopen. De Bom- melerwaard heeft al zooveel verslonden dat er bijna niet meer in kan. Bij den predikant te Zuilichem zijn 90, bij dien van Hurwenen 68 menschen in huis. Over het ijs gaat het met sleden vol brood en andere zaken telkens naar buiten en de menschen van de dorpen, die er maar eenigzins af kunnen komen vluchten met hoo- pen naar deze stad. Alle stadslocalen zitten vol en de dokter vreest voor ziekten, want de menschen zijn vuil en zitten opgepropt op elkander. God beware deze stad, want breekt het water hier-
door, dan verdrinkt meer dan twee derde der bevolking van de Bommelerwaard." |
|||||||||
|
Maar Brakel Poederoien en Zuilichem Maren de eenige
plaatsen niet, uit welke noodkreten opstegen. Buiten die, deelden nog zooveel andere plaatsen in het onheil door den doorbraak van den Waaldijk. Ook liossum was op den 7den Januari door deu opstuwenden vloed overstroomd. In den nacht was het water al meer en „ meer gestegen, en toen de morgen dadr was, waren al- leen de woningen, aan de dijken gelegen, bevrijd ge- |
|||||||||
|
16
|
|||||
|
bleven. Ouk daar was de nood hoog geklommen. T)e
dijken werden bedreigd; het ijs lag op de kruin. Men wist niet, waar men het eerst hulp zou bieden. Uit hoeveel woningen toch werd angstig geschreeuwd: //hulp! hulp!" En er werd hulp geboden. Edele menschen waren het, die met gevaar van eigen leven, anderen trachtten te redden. En gelukkig ook, geen menschen- levens zijn hier te betreuren geweest, maar het vee, de have, \'t was verloren gegaan, verzwolgen door den vloed. Ach, het moet een droevig gezicht voor de arme
menschen geweest zijn, toen zij hunne gering bespaarde voedingsmiddelen daar zagen heendrijven en dat in een barren winter, waar hun eenigste toevluchtsoord eene koude, kale dijk was, zonder dak, zouder beschut- ting voor den snerpenden wind, ook zonder voedsel en zonder verwarmende kleederen. Niet anders zag het er te Hurwenen, te Driel en te
Aalst uit. Te Hurwenen, eene bevolking van 600 zielen, bestond de gemeente grootendeels uit behoeftige arbeiders met talryke huisgezinnen. De voorraad aard- appelen, het voornaamste voedingsmiddel dier menschen, ging geheel verloren. Ook daar moest men vluchten en op eenige zolders en bovcntrekken aan den dijk, alsmede in de kerk en in de school lijfsbehoud |
|||||
|
17
|
|||||
|
zoeken. Niet minder 300 menschen moesten dagelijks
verzorgd worden van eten en andere benoodigdheden. Lezen wij nu ook eens, wat ons in die dagen uit Driel gemeld werd. //Eene verschrikkelijke tot die hoogte nimmer gekende ramp heeft de gemeente Driel in de Bommelerwaard getroffen. Reeds gedurende geruimen tijd door den buitengewoon hoogen water- stand en de overgroote massa ijs bedreigd, brak in den nacht van 6 op 7 Januari de Waaldijk bij Zuilichem door. Hierdoor is de geheele gemeente over- stroomd. Nagenoeg veertig huizen en de hervormde kerk moeten alle inwoners van de gemeente, ten getale van 8000, onder welke 2000 behoeftige, huisvesten. Het niet verdronkene vee staat in dit gure jaargetijde aan den dijk, waarbij dag en nacht moet gewaakt wor- den. Er heerscht algemeen gebrek voor menschen en vee. Ware niet door de liefdadige hulp uit andere plaatsen de eerste ellende eenigzins gelenigd, dan zouden de gevolgen niet te berekenen zijn geweest. In- tusschen blijft de nood zeer groot en zij zal later niet verminderen, daar alle huizen in het ijs beklemd zitten, en waarschijnlijk vele daardoor zullen bezwijken, want alle voorraad is door water en ijs bedorven, waardoor vele ingezetenen, die tot hiertoe behoorlijkin hunne behoeften konden voorzien, tot den bedelstaf zullen wordengebrachl." |
|||||
|
18
|
|||||
|
Ook te Aalst was de toestand hartverscheurend. In
een oogenblik tijds werden vele huizen door het water verzwolgen. Andere woningen, welke staande gebleven waren, werden door eene daaropgekomen ijskorst, totaal onzichtbaar. //Naar den dijk," gilde men, u\'t is ons eenrgste toevluchtsoord." Maar die dijk was niet meer dan een gewaande veiligheidsplaats om het leven voor menschen en dieren te bewaren. Door het steeds was- sende Waalwater was die dijk ongenaakbaar. Waar nu levensbehoud gezocht? Een schip, \'t was het eenige redmiddel. En gelukkig, dat zich dit in de nabijheid van de ramp bevond, anders hadden allen moeten verdrinken. Te Huisseling, Beursen Dennenburg en Herwijnen
zag het er al niet veel beter uit. Te Alem in Noord-Brabant was mede nood. Bij
dien geduchten watervloed verloren verscheidene huis- gezinnen alles wat zij tot hun levensonderhoud bezaten. Buitendijks, op de steenfabriek wonende, ter plaatse van den Overlaat, waar bij hoogen vloed Maas en Waal ineenstroomen, waren die menschen in de eerste plaats op de vreeselij kste wijze aan het geweld der wateren en ijsschotsen prijs gegeven. Met moeite redden zij het leven en bange nachten brachten zij onder den blooten hemel boven op een steenoven door. |
|||||
|
19
|
|||||
|
Onze reis roept ons nu naar Gameren. De dag van
den 6<ien Januari was voor de menschen in die plaats ook een vreeselijke dag. Van alle kanten toch zagen zij zich van gevaar omringd. De uren werden geteld, hoc lang het nog dag zou zijn, omdat men den avond en den nacht met angst te gemoet zag. De nacht was ook vreeselijk. c/Ach, dat het reeds dag ware," zuchtte menigeen en — de dag kwam, maar om ge- tuige te zijn van een namelooze ellende. Alles wat vlijt en spaarzaamheid verzameld had, was reeds voor den dag onder ijs en water bedolven. Men meende, men had have en vee reeds in veiligheid gebracht, doch weldra moesten de hoogste plaatsen van het dorp, de kerk en de school, weder ontruimd worden, \'t Was op nieuw vluchten. Veel vee verdronk. Weldra bleef niet anders dan de dijk en de op den dijk gebouwde woningen het eenige toevluchtsoord. Natuurlijk, niet allen konden hier onder dak komen. De woningen van den predikant en van den onderwijzer waren in alle vertrekken opgepropt van menschen en goederen. Wat zeggen evenwel eenige woningen voor een bevol- king van 1000 zielen? Spoedig volgde een algemeene vlucht naar Bommel. Dat moet ijselijk geweest zijn in het barre van den winter, menschen te zien vluch. ten onder welke ouden van dagen en moeders met |
|||||
|
20
|
|||||
|
hare zuigelingen op den arm, beroofd van alles, alleen
overgehouden, wat zij met zich konden voeren. Akelig was het noodgeschrei dier mensehen. Op die vlucht vond er menigeen lafenis en verkwikking bij den geneesheer van het dorp, die zoo gelukkig was een slede met brood uit Bommel te hebben gekregen, zoodat hij de arme vluchtelingen op een boterham, een warme kop koffie en een gloeienden kachel kon ont- halen. Wel 15 huisgezinnen bleef hij herbergen, ter- wijl hij zijn zolder voor schapen en geiten als stal inrichtte. Toch bleef er nog altijd veel vee aan den dijk staan, want het was toch niet mogelijk, dat alles zoo spoedig een schuilplaats kon vinden. Onder de vluchtelingen, die bij den predikant ver-
zorgd werden, bevond zich ook een man van zestig jaren, wiens linkerbeen bij het redden van zijn goed verbrijzeld werd. Deze ongelukkige man moest voor den alles verzwelgenden vloed viermaal van den een op den anderen vluchten, tot hij ten laatste in een klein schuitje bij den predikant aanlandde. Doch weldra was hij ook hier niet meer veilig, daar het water de onderste vertrekken van de hoogstaande pastorie binnen- drong en de ongelukkige in den nacht op een plank de trappen op naar boven moest vervoerd worden. Een ander man kwam in den vloed om, een we-
|
|||||
|
21
|
|||||
|
duwe met een kindje van veertien dagen achter-
latende. Die arme menschen, wat hebben zij niet doorge-
staan. Het gebeurt dikwijls, dat de menschen, wanneer er
iets gebeurt is, de dingen overdrijven en ze veel erger maken dan zij zijn. Dat dit hier echter het geval niet is, zien wij in hetgeen ooggetuigen ons vertellen. Wat zeggen zij ons? Naardien de kerk te Brakel nog diep onder water staat, is op dezen dag (15Jan- nuari) onder den blooten hemel op den met ijs be- vloerden grond godsdienstoefening gehouden. De toe- stand alhier is allertreurigst. Verreweg liet grootste gedeelte der huizen buitendijks is zeer vernield of zeer beschadigd, slechts enkele huizen zijn bewoonbaar. Van de huizen welke binnendijks staan, zijn de kleinste vol met water, tot zelfs boven de zolderingen, derhalve on- bewoonbaar. De groote huizen en schuren zijn over het bewoonbaar gedeelte opgevuld met menschen. Op een zoldering bevinden zich 110 personen. Op een andere 60. Twintig personen en meer worden bijna in elk nog bewoonbaar huis bij elkander gevonden; 123 on- lukkigen uit die gemeente zijn te Gorinchem opge* nomen. Te Zuilichem is de toestand niet minder ongeluk*
|
|||||
|
22
|
|||||
|
kig. Dezelfde verwoesting ah te Brakel is hier door
ijs en water aangericht. Binuendijks zijn de huizen meer dan opgepropt met menschen. Het getal perso- nen in de meeste woningen aangetroffen, klom van 20 tot 70. Alleen bij den predikant zijn nog 94 men- schen gehuisvest. Dit getal bedroeg den vorigen dag meer dan 100. Aan voedsel, en kleeding was een nijpend gebrek; 83 personen zijn naar Gorinchem ge- zonden om aldaar verpleegd te worden. Te Aalst, de laagst gelegene gemeente van de
Bommelerwaard, alwaar tijdens den watervloed slechts één huis voor het geheel bewoonbaar was gebleven, vonden wij een vrij groot aantal der bewoners in de pastorie gehuisvest. In de gemeente Poederoien vonden wij een groot
aantal van hen, wier huizen overstroomd waren, op- genomen in het schoolgebouw en in het heerenhuis van den heer Veruly van Poederoien. Op het oogenblik worden te Gorinchem in twee ge-
meentegebouwen 250 personen verpleegd, terwijl bo- vendien dagelijks levensmiddelen en brandstoffen naar de overstroomde gemeenten gezonden worden. |
|||||
|
23
|
|||||
|
EEN NIEUWE ANGSTKREET.
Wij zien uit dit alles dat de toestand in de Bom-
melerwaard allertreurigst was. Maar alle gevaar was nog niet geweken. Uit verscheidene plaatsen kwam een angstgeschrei: //gevaar! Andermaal gevaar voor nieuwe dijkbreuken !" Zso schreef men o. a. uit Huissen, om van andere plaatsen niette spreken. //Opden30stcn Januari heeft eene afschuiving van den dijk boven Huissen plaats gehad omstreeks 500 el boven den paal van Huissen in de nabijheid van het meer. Met inspanning van alle krachten is gedurende den nacht doorgewerkt, om de schade door het plaatsen van steek- planken, palen en grond te herstellen, met dat gevolg, dat den volgenden dag het gevaar geweken en de dijk weder geheel bevestigd was. Ook een gedeelte der noodkeering op den dijk onder Huissen was doorge- broken, doch gisteren morgen ook weder geheel in orde." Zoo gelukkig was men niet overal. Niet lang duurde
het, of een nieuw onheil werd vernumen. Het was het treurige bericht, dat in den Zuider-Waaldijk te Leeuwen, in het land tusschen Maas en Waal een dijkbreuk gevallen was. \'t Was in den nacht van 1 Februari. Die doorbraak had plaats bij |
|||||
|
24
|
|||||
|
het zoogenoemde Hemeltje en had eene lengte van
300 ellen, waardoor water en ijs het land tusschen Maas en Waal overstroomden. Niet alleen dat een dertien-tal huizen door den vloed verslonden werden, maar men vreesde ook voor het verlies van menschen- levens, want 36 personen werden vermist. Die vrees was gegrond. Van de 86 menschen waren tfO omge- komen. Vindt gij het volgende niet akelig? Op den 7 Februari gingen eenige personen met vaartuigen uit, om zooveel mogelijk voorwerpen te bergen, welke bij de doorbraak te Leeuwen verloren waren. Tusschen die plaats en Puiffelik vonden zij tusschen het ijs, op een dak van een weggedreven huis, een kind Johanna van Beek genaamd, oud 8 jaren, welks ouders en al de verdere huisgenooten verdronken waren, en welk kind, ofschoon het in geen zeven dagen voedsel had genoten, niet alleen nog in leven maar gezond was. Al dien tijd had het kind zich met stukjes ijs moeten laven. Bij de dijkbreuk te Leeuwen is het vloedwater met
de medegevoerde stukken ijs ter hoogte van vijf ellen in den lager liggenden polder gestort, en is eene reeks huizen, op een afstand van 100 ellen van den dijk gelegen, in een zeer kortentijd vernield en weggespoeld terwijl aan geene redding te denken viel. |
|||||
|
25
|
|||||||
|
Door die verschrikkelijke ramp van de doorbraak
jn den Waaldijk bij Leeuwen, werden meer dan 25 dor- pen in de distrikten Maas en Waal en het rijk van Nijmegen overstroomd, de meeste tot eeue vroeger niet gekende hoogte; een groot aantal huizen moest door de bewoners worden verlaten, de meeste menschen hebben alle levensmiddelen en huisraad, zelfs hunne kleedingstukken verloren; vele vluchtten in hunne radeloosheid op daken van huizen, boomen ofijsschol- len om zoo hun leven te redden. Wij kunnen ons voorstellen hoe duizenden in angst verkeerden en reik- halzend naar verlossing uitzagen. De akeligste be- richten kwamen ook uit de dorpen Weurt, Beunin- gen, Loenen, Dreumel, Altforst, Maasbommel, Appel- tere en andere. Die eerste Februari van 1861 zal dus niet licht
uit het geheugen van die menschen gaan. Op den volgenden dag schreef men uit Tiel: jrWij
hadden ons gevleid, dat de dooi het ijs aanmerkelijk zou hebben verzwakt, maar het is gebleken, dat het nog sterk genoeg is, om daar waar het aandringt, nog veel schade te veroorzaken. Vooral is dit ondervonden op den Tolhuiswal, waar een geheel stuk muur in één oogwenk is omgeworpen. Wat zullen die menschen, toen alle gevaar voorbij
2
-
|
|||||||
|
26
|
|||||
|
was den Heer gedankt hebben. Het is ons alsof
hun danklied hooren : Dat nu elk d\' Algoedheid prijze,
\'t Loflied rijze ! Zingen wij nu God ter eer, Looft Hem, die, en wind, en baren, Deed bedaren, Knielt voor Hem aanbiddend neer. Door der stormen loeiend woeden,
Storten vloeden,
Hoog gestegen, plotseling neer;
Wij, door d\' ongetemde golven,
Schier bedolven,
Zagen nergens uitkomst meer.
Maar gij Heer! woudt U ontfermen,
Op ons kermen; Op ons roepen, wij vergaan! Toondet Gij Uw alvermogen: Opgetogen Zien wij onze redding aan. IJlings woudt Gij uitkomst schenken;
Op uw wenken, Toonde \'t al gehoorzaamheid : Gij geboodt, de winden zwegen, Ja, zij zwegen, Voor die stem der majesteit. |
|||||
|
27
|
|||||||
|
Nu, nu juichen 0117,0 harten,
Vrij van smarten; Heer! wat zijt Gij goed en groot ! Gij, door eimlloos niedcdoogen, Straks bewogen, Schenkt ons leven uit den doorl. |
|||||||
|
WAT ER ALZOO GEDAAN WERD.
Wat werd er voor de ongelukkigen in hun toestand
gedaan? Wat er gedaan werd? Ontzachelijk veel. De nood was groot en de behoeften niet minder, maar ook buitengewoon veel deed men, om het lijden te verzachten en in de behoeften te voorzien. Een en ander moet gij ook hiervan weten. Het zal u aan- sporen om, als de nood het vordert, ook tot hulp van uwe medemenschen gereed te zijn. Nauwelijks had men te Loevestein bericht bekomen
van het bezwijken van den dijk te Brakel, of de veer- man Wilhelm, met de bakenmeesters van Andel en de Graaf, de schipper W. Krull en J. M. van Aken, begaven zich derwaarts, om zoo mogelijk menseben te redden, die door den vloed overvallen waren. Het was een gevaarlijke tocht van wel drie uren, maar deze 2*
|
|||||||
|
28
|
|||||
|
edele menschen ontzagen geen gevaar, om ben, die in
gevaar waren, bij het leven te behouden. Zij hadden dan ook het geluk vijf vrouwen, onder welke eene van 90 jaren, benevens 7 kinderen op het droge te brengen. In verschillende plaatsen van ons land werden gif-
ten ingezameld voor de noodlijdenden, die hier en daar waren opgenomen en liefderijk verzorgd werden. Brood en andere voedingsmiddelen werden hun in de ruimte toegezonden. Het is aandoenlijk hoe de Nederlandsche liefdadigheid zich opmaakte om in aller nood te voor- zien. Kisten vol met kleedingstukken, beddegoed en al wat dien armen lieden maar van dienst kon wezen, werden aangevoerd. Duizenden guldens werden door de liefdadigheid bijeengebracht en ten nutte dier menschen besteed. Maar niet alleen in ons land, ook uit andere landen werd veel geld gezonden, want overal was het medelijden groot. Schrijvers en dichters gaven hunne pen, om met de opbrengst van bun arbeid de onge* lukkigen te helpen. Hier hield men eene loterij, daar bedacht men weder iets iets anders, al maar om geld te krijgen. Bij de giften waren soms aardige versjes gevoegd. Omdat ik weet dat gij nog al van versjes houdt, wil ik u er.wel eenige opgeven, misschien leert gij ze wel van buiten. Eea som van ƒ 30 werd ingezonden, met dit versje :
|
|||||
|
29
|
|||||
|
,/Voorloopig d\' opbrengst van \'t gedicht,
Dat — voor mij kostloos — kwam in \'t licht; Maar toch nog menig exemplaar, Ligt bij den Heer Van Munster klaar, Wanneet die eens zijn weggehaald, Wordt u dit later uitbetaald." Dat ook kinderen niet achterbleven, zult gij iu
sommige versjes wel ontdekken, b. v. in: i/T)e Heer, die in ons binnenst ziet,
Verwerpt de kleine giften, niet, Ook gij zult deze niet versmaan Al biedt een kinderhart ze U aan." En dit getiteld //Aan de Nederlandscbe kinderen."
math. 20: 14. ifOók de noodkreet werd gehoord,
In de stichting te Montfoort!
(Menschenmin gaf door haar streven Mij daar alles, een nieuw leven) Nederlandscbe kindren, ziet,
Goud of zilver heb ik niet
Voor die overstroomde armen, En mijn hart voelt toch erbarmen Met hun lot — komt! helpt mij dan,
Licht toch redden we één er van!
|
|||||
|
30
|
||||
|
Ik dan en mijn ipeelgenooten
Zullen \'t Handwerk doen verlote», Pat wij maken!___ \'t zij hoe \'t zij, —
Komt — steekt ook een handje bij :
Zonder nieten zal het wezen, Helpt mij wonden te genezen. <l\'Opbrengst, \'t zij dan klein of groot,
Offren we aan den toutersnood.
Komt! helpt de armen zoo gerieven En zendt duizend franco brieven, \'t Lot kost vijftig centen, gaat!
Ziet hoe \'t met den spaarpot staat.
Dient je S.
Verpleegde in het protestanUch opvoeding!\' geslicht te Montfoort." Aardig niet waar P
Ik heb nog meer versjes voor U. \'t Volgende is
van verpleegden in de Ommerscbans, die ƒ 21.395 bij elkaar brachten. ^Ziedaar bedrukte landgenooten!
Zoo treurvol uit uw stand verstoeten, Een gift, hoe karig die ook schijn;
Het Nieuwsblad moog aan Neêrland toonen, Dat t\' Ommerscbans verpleegden wonen Die arm, maar medelijdend zijn.
L. J. P.... S."
|
||||
|
31
|
|||||
|
Van een vischhandelaar te \'s Hage werden 39 fus-
ten en 5 manden, bevattende ansjovis, haring, brood en schotsche ale gezonden onder het motto: //Herhaalde gift komt nooit te spa,
T)o- Koning is weer voorgegaan Ik volg van ver zijn voorbeeld na En roep den Hoogen Hemel aan \'t Moog Willem III gezegend gaan." Ja, de Koning.... maar neen, straks spreken wij
van Z. M. Aan het Postkantoor te Leerdam werd f 2.— ge-
zonden met het versje: //Aan broedereu, die thans in nood,
Verkeeren door den Watersnood, Wordt deze gift gegeven.
Hij, die niet wacht, maar zich nu haast, Het weldoen op den voorgrond plaatst, Zal wis tevreden leven. \'t Verzuimen van dien plicht, zoo edel, zoo verheven, Zal later naberouw aan ieder sterv\'ling geven." De kostmeisjes der school van Mej. A. van Raan
te Hengelo, zonden f 63.10, met de volgende dicht- regelen : |
|||||
|
82
|
|||||
|
//Door leiding van de lieve kinderen,
Ontsproot dit edel doel.
Een loterij voor d\' overstrooming Uit liefde en dankgevoel,
In zegening zij dit Instituut, Door dit doelmatig streven,
Van watervlocd bevrijd In Hengelo\'s schoone dreven."
Van de leerlingen der school van den Heer J. van
der Baan te Zaamslag kwam f 12,80 met het volgende versje : // Si iet, toen meester ons verhaalde,
f» 1 den druk, die op u daalde,
pt chtten wij het onzen plicht,
31 et het oog op God gericht,
ig, choon gering, iets bij te dragen,
C" aat o God, Uw welbehagen,
^ chtcrvolgcn wat onz\' hand,
ft eeft voor \'t lijdend Gelderland."
,
Maar door al onze versjes zouden wij haast nog
een edele daad vergeten en dat zou toch niet zeer dankbaar jegens die menscheu zijn. Zoodra ten gevolge van de doorbraak te Leeuwen
het vloedwater met een onweerstaanbaar geweld naar de zijde van de Maas stroomde, en zoovele menschen, |
|||||
|
33
|
|||||||
|
welke daardoor in hunne woningen werden overvallen
en in levensgevaar gebracht, hebbeu drie jeugdige schippers, Dauiel Grasman, Johannes van Soest en Hendrik van den Hurk zich in eene ijsboot gewor- pen. Met groot gevaar en bezwaar zijn zij over het ijs gekomen, hebben het vloedwater bereikt en het overstroomde land doorkruist, om te beproeven of er nog menschen te redden waren. Zij hebben zich in de eerste plaats naar Leeuwen begeven, alwaar hunne hulp en bijstand zeer op prijs is gesteld. Den vol- genden dag zijn zij gedurig door water en ijs werk- zaam geweest, en heeft het hun met Aart en Dries van Soest mogen gelukken, om 100 menschen en 50 stuks vee zooveel mogelijk in veiligheid te brengen. |
|||||||
|
EN WAT HEEFT DE KONING AL
NIET GEDAAN. Waaneer wij in de laatste plaats over onzen be-
minden Koning spreken, is dit, opdat gij vooral uwe aandacht zult bepalen op alles wat Z. M. gedaan heeft. Verbazend veel heeft de Koning gedaan. Om in de eerste behoeften te voorzien, zond de
Koning al dadelijk f 1000, welke som later door nog veel meer geld gevolgd is. Ook gaf Z. M. bevel dat 2**
|
|||||||
|
34
|
|||||
|
alle militaire broodbakkerijen brood zouden bakken
om de noodlijdenden van voedsel te voorzien. Bij de Armen-Inrichting deed Z. M. groote aankoopen doen van kleedingstukken om de armen te dekken. Als een blijk zijner belangstelling stelde de Koning de zoogenaamde Gothische zaal in het paleis beschikbaar voor eene loterij van kunst en smaak, welke ten voor-- deele der overstroomden \'gehouden zou worden. Ook deed de Koning eene oproeping tot het houden eener algemeene collecte door het geheele Rijk en vertrouwde hij, dat het Nederlandsche volk volkomen bereid zou zijn, om krachtdadige hulp te verkenen. Nu, aan \'s Konings roepstem is"gehoor gegeven. De
collecte op Z. M. verjaardag gehouden, bracht in on- derscheidene plaatsen duizenden guldens op, buiten hetgeen reeds gegeven was en nog gegeven werd. Ook in deze zaak ging de Koning voor. Niet min-
ïninder dan f 40000 buiten zooveel reeds door hem ge- schonken, gaf hij ook nu. Veel had de koninklijke familie reeds vooraf laten gaan, en nu bij de algemeene collecte schonk de koningin / 3000, prins en prinses Hendrik 2000, prins en prinses Prederik 10,000, de koningin van Zweden 3000, de koningin-moeder 5000, de prins van Oranje 5000, mevrouw Dauairière, gravin van Nassau, 500 gulden. Maar het was de Koning niet genoeg die arme
|
|||||
|
35
|
|||||
|
menschen met geld en goed bij te staan, hij wilde
nog meer doen en hij deed het. Nauwelijks had Z. M. van het onheil te Brakel
gehoord, of hij zond twee zijner adjudanten naar Gel- derland, om den stand van zaken aldaar op te nemen en hem te berichten, met het voornemen, indien deze berichten ongunstiger mochten worden, zich terstond naar de gevaarvolle plaatsen te begeven. Lang wacht» te de koning hiermede niet. Op den 24 Januari be- gaf Z. M. zich met zijn broeder prins Hendrik op reis om de ongelukkigen bij te staan. Z. M. is het eerst naar Gorinchem en omstreken gegaan en begaf zich onmiddellijk naar de gebouwen, in welke de vluch- telingen werden verpleegd. De Koning heeft te voet de Waterpoort bezocht; de bastions, op welke H. D. veldtenten waren opgeslagen, en de andere punten der plaats, om met eigen oogen te zien, of men bij eene mogelijke overstrooming van de Ablasserwaard goede maatregelen genomen had. Z. M. betuigde zijne te- vredenheid over alles wat hij zag, waarna hij met zijn broeder den tocht naar de in Gelderland door den vvatervloed geteisterde streken voortzette. Op den 25sten bezocht Z. M. Hurwenen; den vol-
genden dag Neder-Hemert; op Zondag den 27ste1" Bruchem en Kerkwijk; op den volgenden dag Eossem en Driel. Met een schietschouw begaf de Vorst zich |
|||||
|
36
|
|||||
|
van Zalt-Bommel naar Hedel en vandaar verder naar
\'s Hertogenbosch. De Koning, die zooveel deel nam in het ongelukkig lot van zooveel duizenden menschen, begaf zich dadelijk naar de plaatsen waar die hulp- behoevenden werden gehuisvest en verpleegd, overal zijne tevredenheid betuigende, over alles wat men al gedaan had en nog deed om het lot der beklagens- waardigen te verzachten. Na een dag alhier vertoefd te hebben, begaf Z. M. zich naar het land van Heus- den en Altona, daarna naar Gestel enDungen om ook hier alles in oogenschouw te nemen. Z. M. was ook voornemens de Lek bij Kuilenburg
over te trekken, doch dit wilde niet gelukken, waarop hij naar Vianen en vandaar over het ijs op de Lek naar Vreeswijk ging. Gelukkig werd de Vorst door God bij het leven bewaard, want een half uur daarna geraakte het ijs voor Vreeswijk in hevige beweging; het was dus een overtocht, die groote gevaren had kunnen geven. Van Vreeswijk vertrok de Koning naar Utrecht en
vandaar per spoortrein naar Arnhem, en daar Z. M. zag, dat dien dag, — het was de 1ste Februari — de overtocht van den Rijn groot bezwaar opleverde, reisde de Koning naar het Loo. Niet echter om hier te blij- ven, want twee dagen later begaf Z. M. zich met den prins van Oranje en prins Hendrik weder van het Loo |
|||||
|
87
|
|||||
|
over Arnhem en Utrecht naar Vreeswijk inet oogmerk
om aldaar de Lek te passeeren en dan den verderen tocht naar Tiel voort te zetten. Dit ging echter niet. De overtocht te Vreeswijk kon niet geschieden, maar aan het veer bij Beusichem aarzelden de vorstelijke personen niet om in roeibooten te stappen, om zoo den tocht naar Tiel te doen en alzoo in de nabijheid van het laatstelijk overstroomde land zich te bevinden en de bedreigde punten te bezoeken. Behoef ik u nog te zeggen, dat de koning en zijne
hooge reisgenooten overal met de grootste geestdrift en toejuiching ontvangen werden? Hij, die gekomen was om te troosten, te helpen, de hand tot redding uit te steken, die zich zelven waagde, was ook zulk een hulde waardig. Het doet ons goed, te zien, dat die menschen nog immer dankbaar zijn voor alles, wat de Koning voor hen gedaan heeft. In de laatste dagen toch lazen wij in een der dagbladen, dat zich te Leeu- wen eene Commissie gevormd heeft, om ter eere van Z. M. een monument op te richten tegenover de plaats waar in 186] de dijk aldaar bezweek, welk gedenk- teeken op \'s konings feest van 12 Mei 1874 onthuld zal worden. Hartelijk was ook de ontvangt toen Z. M. met de
beide prinsen in den Haag terugkeerde. Men stelde er prijs op, om Z. M. recht feestelijk te ontvangen. Het |
|||||
|
38
|
|||||
|
Stationsgebouw was versierd en laugs den weg vandaar
naar het koninklijk paleis waren alom vlaggen uitge- stoken. Z. M. werd aan de station door H. D. com- missaris in de provincie, den heer v. d. Heim, ont- vangen en door den heer Withuys, aan het hoofd van een eerewacht te voet, verwelkomd. Z. M. heeft zich, onder het geleide van eene eerewacht te paard, onder bevel van den heer van Rechteren, en onder een luid vreugdegej uich der menigte, naar zijn paleis begeven. Aan de station waren ook de burgemeester der re-
sidentie, eene commissie uit den gemeenteraad, de hoofd- officieren der Schutterij, en van het garnizoen aanwe- zig, ten einde Z. M. te begroeten. De koning heeft den weg van de station naar het paleis in een open met zes paarden bespannen rijtuig afgelegd, en van de overgroote menigte, die langs den weg was ge- schaard, de meest ondubbelzinuige blijken van dank- baarheid voor de, zelfs met levensgevaar betoonde hulp- vaardigheid, genoten. De vensters der woningen waren met belangstellende aanschouwers bezet, en menige vreemdeling, welke de tehuiskomst onzes Konings zag, kon ook zien met welken band Oranje aan zijn volk en het volk aan Oranje gehecht is. Op het paleis gekomen heeft Z. M. zich met de
prinsen, terwijl H. M. zich met. prins Alexander voor een der ramen bevond, op het balcon vertoond, |
|||||
|
39
|
|||||
|
waar hij, onder de vernieuwde vreugdekreten der me-
nigte, met zichtbare aandoening zijn zoon en broeder de hand drukte. Wij moeten hierbij ook niet vergeten te zeggen, dat
bij den optocht naar \'t paleis Z. M. door zeven hon- derd werklieden van de fabriek der heeren Enthoven met vaandels in verschillende kleuren en met \'s konings naam-cijfer is vergezeld geworden. De Koning gaf zijn verlangen te kennen, dat op
den 17den Februari het geheele volk met hem en zijn Huis, zich in den gebede verheffen zou tot den Koning der Koningen, om leniging af te sraee- ken van de rampspoeden door de jongste overstroomin- gen veroorzaakt en hulp te zoeken bij den Heer des Heelals, tot genadige afwering van nieuwe rampen, en de Heer heeft die gebeden verhoord. Twee dagen later (19 Pebr.) was het \'s Konings
verjaardag, doch om den nood des lands verlangde Z. M. dat op dien dag de gewone militaire feesten in de kazernen niet zouden gehouden worden. Bij gelegenheid van dien verjaardag heeft de Heer
J. H. van Lennep te Zeist de volgende dichtregelen vervaardigd. |
|||||
|
40
|
|||||
|
GOD ZEGENE DEN KONING.
God zegene den Koning thans
Met zuidewind en zonneglans, Bij aller vreugdbetooning:
En zwevend wuift hem vlag bij vlag De bee voor zijn geboortedag; //God zegene den Koning!"
God zegene den Koning, — ja,
Zoo dreunt een Bomm\'lerwaard ons na,
Om Vorstenhulpbetooning:
Geen Maas en Waal verstikt die beê, Want volle dijken roepen mee: //God zegene den Koning!"
God zegene den Koning : Güd
Verleene hem een koningslot Vol rijke gunstbetooning:
Dan danken wij, en bidden weer //Bevestig Hem Uw gunsten, Heer, God zegene den Koning!"
Zoo willen wij allen ook op 12 Mei 1874 bidd
GOD ZEGENE DEN KONING EN ZIJN HUIS.
|
|||||
|
BESLUIT.
|
|||||
|
En als nu de 12\'lc Mei zal gekomen zijn, dan zullen de
vlaggen vroolijk wapperen, dan zullen.... met één woord dan zal er door het geheele land blijdschap zijn. En zou het dan mogelijk wezen, dat wij dien dag kunnen laten voorbijgaan, zonder te denken aan al de zegeningen van God, die wij onder het bestuur der geliefde Oranje-Vorsten genieten mochten? Dan moeten wij wel denken aan een prins Willem I, aan een Lodewijk en een Adolf van Nassau, die hun bloed voor onze vrijheid gestort hebben. Hoe ellen- dig zag het er toen niet uit, toen wij door Spaansche tirannie verdrukt werden. Maar Willem van Oranje kwam, want Toen alles scheen verloren,
En wij in Eome\'s hand,
Wou God het kermen hooren Van \'t bloedend vaderland.
|
|||||
|
42
|
|||||
|
Wilhelmus van Nassouwen
Kwam deelen in ons lot,
Zijn moed en zijn vertrouwen Ontving de Prins van God.
En zouden wij dan de zonen van dien onvergete-
lijken Willem van Oranje, Maurits en Prederik Hen- drik, kunnen vergeten, die groote helden, die door hunne vele overwinningen de macht van Spanje fnuik- ten, en zij in Gods hand het middel waren, om ons van vreemde overheersching vrij te maken, zoodat de hoogmoedige Spaansche koning ons ootmoedig om vrede moest verzoeken? Dan denken wij ook aan het lied: Gij, God der legerscharen,
Gij maaktet Neêrland groot,
Gij bracht het uit gevaren, Uit lijfs- en ziele nood.
Wat ons ook moge dreigen, Uw maeht is niet geknot,
Blijf, Heere, blijf ons eigen, En blijf Oranjes God !
Nu vallen onze gedachten op een anderen niet
minder merkwaardigen Oranje-telg. Het is de Stad- houder Willem III. En aan Willem III te denken, |
|||||
|
43
|
|||||
|
brengt ons het rampspoedige jaar 1672 voor dea
geest. Aan wien had naast God Nederland in dat jaar zijn behoud te danken, in dat jaar toen machtige vijanden ons van alle zijden besprongen ? Aan niemand anders dan aan Willem III. Elk, door schrik ver- lamd, dacht aan geen tegenstand, omdat men het eene onmogelijkheid meende, de kracht van \'s vijands wapenen tegen te houden. Wat was in zulk een toe- stand het vooruitzicht? Dat wij een prooi zouden geworden zijn van het verslindende dier, dat zich Lodewijk XIV koning van Frankrijk noemde. Maar daar laat Willem III zich zien. Had hij naar den vijand willen luisteren, hij zou eer, aanzien en groot- heid bekomen hebben, maar verre van dat alles, wilde hij, als zijn voorzaat Willem I, al zijne persoonlijke belangen opofferen en zich aan het vaderland wijdent En dat heeft hij gedaan. Hij wist den moed te doen herleven, de geestdrift op te wekken. Hij dwong den vijand het land te ruimen, hij • was onze redder. Evenals Willem I zocht ook Willem III zijn steun en hulp alleen bij God. Daarom, in zijn vertrouwen op den Heer, kon hij ook als Willem I zeggen: Mijn schilt en mijn betrouwen
Zijt ghy (o, God, mijn Heer) Op U soo wil ick bouwen, |
|||||
|
44
|
|||||
|
Verlaat mij nimmermeer,
Opdat ick vroom mach blijven, Uw dienaar \'t aller tijt,
De tiranny verdrijven, Die menich hart doorsnijt.
Onze gedachten dwalen nog verder en wij roepen
ons den Stadhouder Willem V voor onze verbeelding. Maar nu ook wordt onze ziel droevig in ons, want wij zien dien vorst, die alles voor Nederland zijn wilde, verguisd, gesmaad, gehoond. Een geest van waanzin had ons volk overvallen j een zoogenaamde vrijheidskoorts woelde door de aderen. Een vuur van tweedracht ontstak en maakte plaats voor de vroegere eendracht. Men verlangde naar de Franschen, want die lieve Franschen zij zouden ons zoo gelukkig ma- ken. En — de Franschen kwamen, maar Villem V verliet het land. En het volk liet hem gaan. De vorst, wiens voorouders zooveel voor het land gedaan hadden, werd verstooten, en dwaas, als men was, de Franschen werden met gejuich ingehaald. Maar die edele redders kwamen om ons ongelukkig, ons tot hunne slaven te maken. Maar: Zij zouden het niet hebben,
Ons oude Nederland 1 |
|||||
|
45
|
|||||
|
Het bleef bij alle ellenden,
Gods en der vaadren pand!
Zij zouden het niet hebben, De goden van den tijd!
Niet om hun erf te wezen, Heeft God het ons bevrijd !
Met al hun schoone woorden,
Met al hun woest geschreeuw,
Zij zouden ons niet hebben, De goden dezer eeuw !
Ten zij het woord des Zwijgers, Moedwillig were verzaakt:
u\'k Heb met den Heer der Heeren, Hen vast verbond gemaakt.\'\'
Met welk een vreugde werd niet \'s Konings groot-
vader Willem I ingehaald, toen de Fransche bedwel- ming voorbij was, en wij onder Napoleon zulk een nameloos lijden ondervonden hadden. Toen was Oranje en Nederland weder één en zoo moet het blijven. Heeft, om dat verbond te bezegelen, niet \'s Konings vader zijn bloed te Waterloo doen vloeien? Aanval- len van vijanden hebben onzen beminden Willem III niet naar het oorlogsveld geroepen, om onze vrijheid te beschermen. Moest dit zoo zijn, geen oogenblik zou de Koning aarzelen het zwaard te trekken, |
|||||
|
46
|
|||||
|
maar wij hopen, dat dit niet noodig zal zijn. Doch
ook buiten dat, heeft de Vorst niet getoond, dat ook hij alles voor Nederland zijn wil ? Eenmaal heeft de Koning deze schoone woorden gesproken : c/Oranje kan nooit te veel tot heil van Nederland doen." En dat heeft hij getoond in den watervloed en zoo me- nigwerf anders. Geen offer was hem ooit te zwaar. Hoe gaarne ook vertoont zich de Vorst midden onder zijn volk, wanneer het feest viert om aan de roemrijke dagen, aan de veelvuldige verlossingen, van ouds te gedenken. Laten wij Alkmaar slechts tot voorbeeld nemen en wij hebben reeds bewijs genoeg, dat de Vorst hiermede zeggen wil: wDe geschiedenis van Nederland is de geschiedenis van Oranje." Eu wanneer ons dat alles door de gedachte gaat,
zouden wij dan op 12 Mei 1874 niet vroolijk zijn, en God danken? Gewis. Dan willen wij zeggen: //Nederland kan nooit te veel voor Oranje doen, want de geschiedenis van Oranje is de geschiedenis van Ne- derland." Dan willen wij onze vaderlancteche liederen uit volle borst aanheffen. Onze liefde voor God, voor Oranje, voor Nederland, zal er door aanwakkeren. Welna, zingt dan uwe vaderlandsche liedjes. Ook
deze, die gij wel in de school zult geleerd hebben. |
|||||
|
47
|
|||||||
|
En wanneer gij zoo Ier eere des Konings zingt zult
gij zeker hierbij onze geliefde Koningin niet vergeten. |
|||||||
|
AAN DEN KONING.
Onze Koning Willem leve !
Spaar, o God, zijn leven lang ! Dat hem roem en heil omzweve ! Dat hij ieders liefde ontvang! Wijsheid zij hem mild gegeven, Kracht van boven stuur zijn hand, Die den scepter houdt geheven Tot geluk van \'t Vaderland. Vrede en voorspoed smaak zijn harte,
Een versprei hij om zich heen ! Al zijn vreugde en al zijn smarte Smelt\' met die zijns volks in één! Mogen duizend jubelzangen Hem gewijd zijn, Hem ter eer! Moog hij \'s Hemels kroon ontvangen, Legt hij eens deze aardsche neer! Oranje en Nederland
Zijn immer nauw verwant In vreugd en smart
Die band zij onze kracht, Die eendracht onze macht, Die leuze nooit veracht Door \'t Hollandsch hart.
|
|||||||
|
48
God! zegen onzen Vorst,
Die \'t staatsjuk moedig torscht
Tot heil van \'t land.
Blijv\' Uw onfeilbre raad Zijn steun en toeverlaat, Opdat hij zeker gaat. Aan Uwe hand.
|
||||||