-ocr page 1-



		BR.I874.IIE. 21.

-ocr page 2-

-ocr page 3-

^v L8 yq, jJJ^gJ

*^^1S,

<*,

f*\'

i!*

II!

fjj

ifluk^\'

i«\'^?

_4niand Amst<<

AMSTERDAM, H.OE HOOCH & Cf.

-ocr page 4-

-ocr page 5-



		HET HUIS VAN ORANJE-NASSAU

		HET WILHELMUSLIED,

		F. J. M.

		AMSTERDAM, H. DE HOOGH & C°. 1874.

-ocr page 6-

-ocr page 7-



		Hot �iiis t>an ®rcmjo~Jia§scw.

		T&XDK11 FIT SUBCUI.US ARBOR. Een spruitje wordt cindelgk een boom. (Zinspreuk van Prins Maurits.}

		Het zilveren kroningsfeest van onzen beminden Koning Willem III doet u versjes zingen en menige plaat zien, waarbij gij niet alleen aan hem, maar tevens aan het roemrijk voorgeslacht van den Oranjevorst wordt herinnerd. Niet ten onrechte schrijven wij daarom als op schrif\' boven dit boekje: �welgelukzalig zijt gij land, welks koning een zoon der edelen is." Heeft dit woord een diepere betee- kenis, dan ge op uw leeftijd nog kunt vatten, we mo- gen onzen Willem III, ook in de gewone opvatting van den zin, een //Zoon der edelen" noemen. Wat meer zegt, zonder dat ge het edele voorgeslacht van on- zen Koning onafscheidelijk met hem verbindt, kunt ge u van de ware grootheid van hem, die ons volk nog ,/bij de gratie Gods" regeert, niet licht een goed denk- beeld vormen. Ja, zegt ge, ik weet uit \'t onderwijs, dat ik in de vaderlandsche geschiedenis ontving, dat onze Koning afstamt van den Vader des vaderlands, wiens graf

-ocr page 8-



		4

		te Delft nog onder ons volk getuigt, hoe lief men hem had. Al is dit weinige in zeker opzicht reeds voldoende, om u het hart sneller te doen kloppen op \'t hooren vun ,/t Wilhelmus van Nassouwe," of een ander onzer volkslie- dereu: wanneer ge Willem deu Zwijger in al zijn zielen- adel leerdet kennen, zal het u dezer dagen niet anders dan welkom zijn, dat ge een boekje in de hand kunt nemen, waarin ge op duidelijke en minder uitvoerige wijze dan zulks gebeuren kan in een boek, dat over de geschiedenis des vaderlands handelt, vinden kunt, wie die vorsten uit \'t huis van Oranje zijn, welke nu her- dacht worden. Niet, dat we hier een 1 evens bes chrij- ving zullen trachten te geven van de vorsten van Oranje. Deze behoort ge u te hebben eigen gemaakt v��r \'t feest, uit de geschiedenis des vaderlands. We wenschen een- voudig aan te stippen, in hoeverre al die edelen uit den Oranjestam tot elkander in betrekking stonden. Dit is van groot nut, en ge zult bemerken, dat ge u daarin lichtelijk vergissen kunt. Om een voorbeeld te noemen: al is \'t waar, dat onze feestvierende Koning afstamt van Prins Willem I, die v��r 300 jaren leefde, zoo moeten wij niet vergeten, dat wij van grootvader tot grootvader terugtellende, niet bij dezen terecht komen, maar bij diens broeder Jan. Deze laatste was onder \'t vijftal broeders de eenige, die zijn natuurlijken dood stierf. De overigen vergoten allen hun bloed voor \'t behoud van vrijheid van geweten en de handhaving onzer rechten en privilegi�n. Van dezen Jan den Ouden, graaf van Nassau-Dietz, welke in het begin van den tach- tigjarigen krijg stadhouder van Gelderland was, en die miskend door ons volk nriar zijn goederen in Duitschland terugtrok, stamt Koning Willem III in

-ocr page 9-



		�

		rechte lijn (linie) af. Goed opletten bij \'tgeen we hier behandelen, is vooral de boodschap; want het is niet gemakkelijk al die vorsten uit elkander te onderkennen, daar we terugkeerende tot hun voorgeslacht, geen drie, maar wel vijf a zes eeuwen denken op te klimmen. Natuurlijk waren de beide voorgangers van onzen Ko- ning, die Willem de dekde heet, Willem II en Willem I. Met dezen laatsten begon, na de bange jaren van 1810 tot 1813, het koninkrijk der Nederlanden. Welwas er reeds van 1806 tot 1810 een koning geweest v��r de inlijving van ons land bij Frankrijk, doch dezen tellen we liefst niet mede. Hij was door zijn broeder Napoleon hier op den troon gezet en bleef ons vreemd. Denk nu niet, dat koning Willem I, welke de grootvader was van onzen feestvierenden Vorst, die Willem de Zwijger was, van wien we reeds spraken en voor wien wij twee standbeelden te \'s Hage aantreffen. Denk niet, dat hij die Vader des vaderlands was, die door Balthazar Gerards werd doodgeschoten. Dit zou ook niet kunnen, zegt ge; want ik leerde reeds, dat dit v��r bijna 300 jaren (den lOden J_u� _van \'t jaar 1584) gebeurde. � Koning Willem I is pas 31 jaren geleden gestorven, daar hij in 1843 te Berlijn overleed. Zijn zoon Willem II, (dus de vader van onzen Koning) behoefde hem toen niet meer op te volgen, daar hij reeds drie jaren lang koning was; � wijl Koning Willem I bij zijn leven afstand had gedaan van den troon, na een moeitevolle regeering van

-ocr page 10-



		fl

		vijf en twintig jaren, dus in 1840. Koning "Willem II heeft daarna nog maar 6 jaren geleefd en geregeerd; want onze Koning bestuurt ons immers reeds sedert het jaar 1849, zooals wij allerwege bij \'t feest zien aangegeven? Het standbeeld van den vader onzes Konings is ook te \'s Hage te zien op \'t Buitenhof. Geen wonder, dat men z�� zijn nagedachtenis doet voortleven onder ons volk; daar vooral hij om zijn heldendaden (denk slechts aan den slag bij Waterloo of aan Quatre-Bras, of aan den tiendaagschen veldtocht in 1830) een ruime plaats heeft in \'t hart van ieder, die Oranje bemint. Uit dit alles maakt ge dus op, dat uw vader, indien hij ouder is dan 31 jaren, onder drie achtereenvolgende koningen heeft geleefd. Is hij veel ouder dan 31 jaren, dan heeft hij wellicht deze drie koningen allen gezien en gekend. Vraag het hem eens. De grootvader van onzen Koning, die 71 jaren oud werd, zou, wanneer hij nu nog leefde, reeds 102 jaren oud zijn, daar hij in 1772 werd geboren; dus 23 jaren v��rdat zijn vader, Prins Willem V, met een visscherspink uit ons land naar Engeland moest vluchten (1795). Zijn moeder was de zoogenaamde �prinses Willemijntje," gelijk uw grootvader of grootmoe- der gewoonlijk zeggen, wanneer zij aan de dagen van ouds, dus van v��r de Fransche overheersching, den- ken. Gij weet immers uit de vaderlandsche geschiedenis dat zij, prinses Wilhelmina, eene zuster van den Pruisi- schen Koning, door dezen duchtig in bescherming werd genomen, toen sommigen van ons volk waagden haar te beleedigen? Het treurige jaar 1795 moet nooit door u vergeten worden, en nog minder hetgeen aanlei-

-ocr page 11-



		7

		ding gaf tot \'tgeen er toen gebeurde. Was de groot- vader van onzen Koning, wiens vader, "Willem V, in den vreemde te Brunswijk stierf, zonder ooit weder den vaderlandschen bodem te betreden, bij zijn terugkomst aan \'t Scheveningsche strand op \'t einde van 1813 eenvoudig in de rechten zijner ,/vaderen" gesteld en dus geen Koning Willem I geworden, dan was hij tocli Prins zes (prinses?) geweest. Had alles z�� doorgegaan, als ware er geen Fransche overheersching, noch de voorbe- reiding er toe voorafgegaan, dan droeg onze Oranjevorst nu den titel van Prins Willem den achtsten, in plaats van Koning Willem den derden. Ge zoudt het zeker niet zoo graag hooren, is \'t niet zoo? Een koning is toch maar altijd een koning, en een prins, een prins. Is \'t u nu duidelijk geworden, wie de overgrootvader van onzen Koning is, dan gaan wij verder terug en zou- den bijna den vader van prins Willem V genoemd heb- ben. Tot nadere verklaring echter dit nog: Uw vader zou zelfs onmogelijk prins Willem V in leven gekend kunnen hebben, daar deze, hoewel hij eerst in 1806 overleed, toch na 1795 nooit meer in ons land kwam. Zou uw grootvader of grootmoeder hem nog bij zijn leven kunnen gezien hebbeu? Hoeveel jaren is \'t nu geleden sinds 1795? Welnu, zijn ze dan veel meer dan 79 jaren oud, dan zou het nog hebben kunnen zijn. Gedurende de onlusten was Willem V veel in Gel- derland; v��r dien tijd was hij meer te \'s Gravenhage, waar u ,/t Oude hof" nog wordt aangewezen. Mij dunkt, , gaan wij nu voort, dan noemt gij reeds zelf prins Willem IV, die van 1747�1751 als erfelijk stadhouder over Holland,

-ocr page 12-



		s

		Zeeland, Utrecht en Gelderland regeerde, doch die reeds v��r 1747 stadhouder van Friesland was, en zegt: �O, nu weet ik de overige vorsten van zelf; Willem de vierde een zoon van Willem den derden; Willem de derde een zoon van Willem den tweeden, enz." Dit zoudt ge echter gansch mis hebben. Prins Willem III, die u zoo goed bekend is, omdat hij v��r 200 jaren ook koning van Engeland was (hetgeen nimmer eenig ander Oranjevorst ten deel viel) stierf in 1702 kinderloos; dus kan prins Willem IV onmogelijk zijn zoon geweest zijn. Wel werd hij erfgenaam zijner goederen, doordien Willem III aan den vader van Willem IV (den u zeker welbekenden Joan Willem Friso, welke in 1711 aan den Moerdijk op zulk een treurige wijs verdronk) alles had nagelaten, waarover hij kon be- schikken. Natuurlijk kon hij hem de kroon van Enge- land, evenmin als het stadhouderschap over Holland, Zee- land enz. vermaken, daar de benoeming tot deze waardig- heid van \'t volk (van de Staten) af hing. Toch waren het allen prinsen van Oranje, zoowel Willem IV en diens vader Joan Willem Eriso, de stadhouder van Friesland, als hun neef, de door ons genoemde Willem III. Eigenlijk zou dit zoo niet geweest zijn; want indien b. v. gij een neef hebt, en gij beiden groot zijt, dan vormen zijn kinde- ren en kleinkinderen ook een ander geslacht als de uwen. Waart gij (stel het eens!) prins geweest, dan zou telkens ��n van uw geslacht dien titel mogen dragen, tot \'t uit- gestorven was. En, was de laatste afstammeling in rechte

-ocr page 13-



		!)

		lij tl dan zoo goed hem over te dragen aan zekeren neef, dan eerst zou deze waardigheid of titel overgaan in een anderen tak dor nakomelingschap. Willem III droeg bij zijn dood al zijn titels en waar- digheden over op zijn neef Jan Willem Friso; anders was deze eenvoudig gnaf van Nassau-Dietz gebleven, daar zijn vader Hendrik Casimir II, zijn grootvader Willem F re de rik en diens broeder (dus zijn oudoom) Hendrik Casimir I, ook allen stadhouders van Friesland, van zich zelven slechts den titel van graaf droegen, naar hun voorge- slacht, dat afstamde van den oudsten der vier broeders van prins Willem den Zwijger, den u reeds bekenden Jan den Ouden. � Die Willem Frederik, de grootvader van Joan Willem �riso, was den prinsen van Oranje echter nader in de familie dan eenig andere neef. Niet omdat wij hem met den vader van Prins Wil- lem III, dus Prins Willem II, die een zoon was van Prins Frederik Hendrik, aan- trell\'eu op een tocht tegen Amsterdam, dat zich in 1050 ten onrechte zooveel liet voorstaan; maar omdat hij in 1662 gehuwd was met de dochter van Prins Frederik Hendrik, en daardoor de beide geslachten (dat van Jan den Ouden

-ocr page 14-



		10

		en Prins Willem den eersten) met elkander vereenigde. �� Toch heette hun zoon (de vader van Joan Willem Friso) geen �prins van Oranje". Frederik Hendriks zoon en niet de gemaal van diens dochter erfde dien titel. Het is dus gemakkelijk te onthouden dat in\'t jaar 1 6 6 3 de beide takken van de twee zonen van Willem den Ouden, die kinderen nalieten ^:) vereenigd werden door \'t genoemde huwelijk, en, dat in \'t jaar 1703, door \'t kinderloos overlijden van Willem III, de waardig- lieid van �prins van Oranje" overging van \'t Huis Oranje- Nassau, in dat van Nassau-Dietz. Zoo is \'t reeds 212 jaren geleden dat \'t voorgeslacht van onzen tegen- woordigen Koning door \'t huwelijk van den nakomeling van Jan den Ouden met zijn nicht, die rechtstreeks af- stamde van prins Willem den eersten, den gescheiden tak van \'t huis van Nassau vereenigde; terwijl \'t reeds 172 jaren geleden is, dat zijn voorvader erfelijk Oranje- vorst werd. De vader van den genoemden Frieschen Stadhouder Willem Frederik, staat tot graaf Jan den Ouden (van Nassau), in dezelfde betrekking als prins Frederik Hendrik, tot prins Willem den eersten (van Oranje-Nassau). Beiden waren de k 1 c i n z o n e n van de genoemde vorsten. � Vereenigden die beide kleinzo- nen zich dus door een huwelijk tusschen Willem Frederik en de dochter van Frederik Hendrik, dan begrijpt gij lichtelijk, dat al stamt onze Koning in rechte lijn af van graaf Jan den Ouden, hij in geen geringe betrekking

		1) Men weet, diit de drie broeders van den Prins, Adolf in 1508 hij ITcili^erlee, Lodcwijk en Hendrik in 1574 op de Mookerheide sneuvelden zonder kroost na te laten.

-ocr page 15-



		11

		staat tot zijn doorluchtigen voorzaat Willem den Zwijger en diens voorvaderen. Graaf Jan de Oude had een zoon, genaamd Willem Lodewijk, die Stadhouder van Friesland werd in 1583, doch kinderloos overleed in 1610. Opgevolgd door den vader van Willem Frederik, genaamd Ernst Casimir, kwam er slechts een kleine wending in de rechte lijn van \'t doorluchtig geslacht van Jan den Ouden tot op Hendrik Casimir II, zooals gij hierachter in \'t boekje zien kunt. Prins Willem de eerste ^J) daarentegen werd opgevolgd door zijn tweeden zoon genaamd Maurits, die geen opvolger naliet, en daarom werd deze op zijn beurt weer opgevolgd door zijn broeder, den vader van den genoemden Stadhouder Willem II, genaamd

		\') Filips Willem, zyn oudste zoon, bleef 28 jaren gevangen in Spanje, van 1567 tot 1595 en stierf in 1618. Daar nu en dan de titela van de prinsen van Oranje, om de beknoptheid van dit werkje, vrij onvolledig voorkomen, geven wy hierbij een afschrift van de titels,die op Prins Maurits van Oranje overgingen bij den dood van diens oudsten broeder Filips Willem in 1618. Het is overgenomen uit de Nederlandse he Histori�n van W. Baudartius. Titulcn van den Frince Mauritius van Nasson: Mauritius, by der Grati�n Godes, Prinee vau Orangien, Gravc van Nassau, Catzenelleboghe, Vyanden, Dietz, Linghcn, Meurs, Bucren, Leerdam, enz. Marquis van der Vere endc Vlissinghe, Heere ende Baron van Breda, der stadt Grave, ende van den Lande van Cuyck, Diest, Grimberghen, Arloy, Noseroy, Sint Vyt, Doesburch, enz. Erf-llurch-Grave van Antwerpen ende van Besanson, Gouverneur, Capiteyn Generael, ende Admirael van Gelderlandt ende Graefschap Zutphen, Hollandt, Zeelant, Vriesland, Utrecht, Overyssel, Stadt Groeninghen, Ommelanden\' ende Drenthe, Ridder van de Ordre der Jartiere. (Ridder van den Kouseband, ingesteld door Elisabeth van Engeland.)

-ocr page 16-



		12

		Frederik Hendrik. Van al de kinderen van Graaf Willem den Ouden (den vader van Willem den Zwijger) die in 1559 op den leeftijd van 75 jaren te Dilleiiburg overleed en welke bestonden uit (5 zonen en 7 dochters, had slechts Willem (de Zwijger) de waardigheid van Prins van Oranje. Weten wij nu, dat zijn vader slechts graaf was, dan begrijpt ge dat die waardigheid niet als erflating van zijn vader beschouwd kan worden: liet was een graven- en niet een prinsengeslacht. Neemt men dien graaf van Nassau- Dillenburg als de stamvader van ons koningsgeslaclit aan, dan kan men nog meer dan 250 jaren terugtellen om eindelijk in graaf Hendrik den Rijken met zekerheid een der eerste graven van Nassau in de geschiedenis te vinden. Want die graaf Willem de Oude en zijn jongere broeder Hendrik van Nassau, waren zonen van zekeren graaf Johan V, welke met zijn broeder Engelhert II, zonen waren van graaf Johan IV, die ook baron van Breda was en bij Filips van Bourgondi� in hooge eere stond. Slaat gij nu uw boek op, om na te zien wanneer deze Filips regeerde, en door welke vorsten deze al is opgevolgd ge-

-ocr page 17-



		13

		worden tot op Filips TI van Spanje, den tijdgenoot van Prins Willem I, dan zijn wij reeds omtrent 100 jaren terug. Graaf Johan IV stierf te Billenburg in 1575. Al erfde de voornoemde Johan V diens bezittingen in Duitschland, de voornaamste goederen bleven aan zijn ouderen broeder Engelbert II (geboren te Breda in 1451), die niet alleen door zijn rijkdom en aanzienlijk huwelijk met Limpurg, dochter van den Markgraaf van Baden, maar bovenal door zijn uitste- kende veldheerstalenten in dienst van Maximiliaan van Oosten- rijk bekend werd. Zijn spreuk was: » Ce sera, moi, Nassau �" (ik, Nassau, zal \'t zijn). Wie zou toen hij kinderloos stierf, al zijn bezittingen erven? Als ge achter deze beschrijving op de teekening van den stamboom let, dan vindt ge daarvoor zijn neef Hendrik van Nassau, die gehuwd was met Claudina, de ��nige zuster van den edelen Philibert van Chalons, welke Prins van Oranje, en Stadhouder over Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht was onder Karel V. Hendrik zag het geheele vermogen van Engelbert II, zelfs met al diens waardigheden overgaan op zijn ��nigen zoon Ren� van Chalons, die nog v��r hij sneuvelde voor St. Dizier in dienst van den keizer, den toen elfjarigen Willem van Nassau (later Willem den eersten) tot zijn vollen erfgenaam benoemde. Wel was er bepaald, dat zijn weduwe Anna van Lotharingen het vruchtgebruik van zijn goederen zou blijven genieten, doch haar huwelijk met den Hertog van Aerschot deed die bepaling vervallen. Zoo werd, als \'t ware de opeen- stapeling van aardsche goederen uit zulk een machtig

-ocr page 18-



		14

		geslacht, door God neergelegd voor den jeugdigen vorst, die in Zijn hand \'t werktuig zou worden om \'t verdrukte Nederlandsche volk te verlossen van de Spaausche dwinge- landij. Behalve de aanzienlijke heerlijkheden, welke hij in Duitschland bezat en die welke hij door zijn vier huwelijken in zijn geslacht zag overgaan, werd hij dus tot Prins van Oranje, Baron van Breda, Heer van de Meierij van \'s Hertogenbosch, Markgraaf van Antwerpen, enz. verheven. Was \'t dan wel te verwonderen dat Karel V, die den jeugdigen Nassauer toch reeds beminde, hem tot de waar- digheid van Stadhouder over Holland, Zeeland, West-Fries- land, Utrecht enz. verhief? Was er wel ��n edelman in die dagen, in aanzien gelijk hij, die (hoewel in Duitschland geboren) z�� nauw verwant was aan ons volk? Opmerkelijk is \'t, dat God door \'s Prinsen afkomst, als »t ware met den vinger aanwees wie de persoonlijkheid zou zijn, die tegenover Spaansch geweld, onder Pilips II zich zou aangorden tot den onvergelijkeiijken strijd van tachtig jaren. Hoe hij den grond legde tot onze onaf han- kelijkheid, leeren u de geschiedboeken, welke de wording van ons vaderland in \'t ware daglicht stellen. De vader van Graaf Johan IV was Engelbert I, die door zijn huwelijk met de erfdochter van Polanen in 1404 reeds Heer van Breda, Oosterhout, Steenbergen, Geertruidenberg, de Klundert, ja \'t voornaamste deel van \'t tegenwoordige Noord-Brabant werd. Ook deze was van edelen huizo, daar zijn grootvader Otto II, reeds in de 14e eeuw, (1311) met de erfdochter van Vian-

-ocr page 19-



		15

		den huwende, Fleer was over een deel van Luxemburg^ Vlaanderen en Brabant. Deze Otto II was een zoon van Graaf Otto I, met zijn broeder Walram, zonen van Graaf Hendrik de Rijke. Walrams geslacht bleef in Buitschland, dus aan gene zijde van den Rijn in hoogheid en aanzien tot in lengte van dagen; daar de vorsten van Nassau-Idstein, Usingen, Saarbruck en Weilburg van hem afstammen, benevens meer dan ��n vermaard Staatsman, Veldoverste, Aartsbis- schop en Keurvorst van Maiuz en Trier. Steeds bleef deze tak door aanliuwelijking en krijgsdienst met de Nas- saus in Nederland verbonden; terwijl Adolf van Nassau, die in 1292 keizer van Duitscliland werd, uit \'t geslacht van Walram voortsproot. Bekwam \'t nageslacht zijns broeders, de vele, hier opgenoemde heerlijkheden aan deze zijde van den Rijn, zijn erfgoed aan gene zijde daar- van, zooals Dillenburg, Hadamar, Ilerborn, Siegen, Dietz, enz. bleef evenzeer in zijn nageslacht; tot op den tijd dat de gehecle verandering in de toenmalige staatkundige verdee- ling van Europa, in den loop der eeuwen, hiervan niet veel meer dan nog sommige titels aan het tegenwoordig geslacht van Oranje deed overblijven. Zoo is Ne�rlands Koning tot schadeloosstelling voor \'t gemis zijner voorva- derlijke goederen sinds 1815, Groothertog van Luxemburg en behoudt de Kroonprins den blooten titel van Prins van Oranje *) daar ook dit prinsdom, dat altijd als on-

		*) Het verschil over d<; nalatenschap van Prins Willem III aan Joan Willem Priso en Frederik Wilhelm van Pruisen werd eerst in 1732, dus toen de eerstgenoemde reeds lang verdronken en opgevolgd was door Prins Willem IV

-ocr page 20-



		16

		afhankelijk (dus niet leenroerig) goed in \'t Zuiden van Frankrijk lag, natuurlijk thans aan Frankrijk behoort. De profetische spreuk van ons koningshuis: Je main- tiendrai (ik zal handhaven!) werd op uitdrukkelijk ver- langen van Philibert van Chalons, door diens neef Bene van Chalons aangenomen. Het devies van den Prins- erfgenaam voor dien tijd was: Saevis tranquillis in un- dis (Rustig in \'t midden van de onstuimige baren!) voor- gesteld door een op de golven drijvend nest met jonge ijsvogels Zoolang de leuze : _M3c i�lain tic miren" (ik zal handhaven) boven onze hoofden schittert door liet stamhuis van Oranjo, dat met ons land ��n is � zoolang blijve \'t Ncderlandsche volk biddend en dankend hopen, dat de Heer die spreuk in voor- en tegenspoed waar inake tot eer Zijns Naams en tot heil van Vorst en Volk! (Erfstadhoudcr van Friesland, Groningen en Drenthe) beslecht; met dien verstande, dat r\'red. Wilh. tijdens den vrede van Utrecht in 1713, er zich toe bad gerechtigd geacht, \'t prinsdom Oranje aan 1\'rankrijk af te staan. De Prins behield zich den titel voor. Toen Frins Willem V als balling leefde, beheerde diens oudste zoon (laler Koning Willem I) de zijn vader tocbelioorcnde bezittingen in Duitsch- land, zelfs tot na diens dood (1800). Bg den vrede van Tilsit (1S07) ontnam Napoleon ze hem, omdat hy Pruisen had geholpen tegen Frankrijk, \'t Groother* to.doni Luxemburg bleef sinds 1811 bchooren tot den Dutschcn bond.

-ocr page 21-



		IN PROZA OMSCHREVEN.

		Dit Christelijke lied, ter cere van den Prins van Oranje (wiens naam, Willkm van Nassou. door de eerste letters der coupletten wordt gevormd) is, bij uitnemendheid, ook het vader* landsrhe lied. Waarschijnlijk na den jammerlijken afloop van den Veldtogt in 15G8 onder de bevolking verspreid, drukt het, on aandoenlijke wijs, de moedige zelfopoffering en het onwrikbaar geloofsvertrouwen van den Prins en van zijns Broederen uit, De Maker is niet met zekerheid bekend. Door sommigen wordt Marnix, door anderen Coornhert genoemd. (Mr. 6. Ga. v. Pa., Vaderl. Zangen.)

		Filips van Marnix, Heer van St. Aldegonde, dichter, staatsman en geleerde, boezemvriend en raadsman van Willem van Oranje, werd in 1538 te Brussel geboren. Te Gen�ve, waar hij zijn wetenschappelijke kennis uitbreidde, woonde hij \'t onderwijs van Calvijn bij. Vooral heeft hij zich beroemd gemaakt door zijn uit \'t Hebreeuwsch overgezette en berijmde Psalmen. Met nadruk bestreed hij het Pausdom in geschriften, als de Beijenkorf der Roomsche Kerke. Hij was aan het hof door woord en gedrag een Evangelie-prediker, of zoo als Brandt uitdrukt: De schrandre Edelman, die \'t Papendom deed beven, De tolk der Bybeltanl, op maat en zonder maat; De Predikant voor \'t Hof, de raadsman van den Staat.

-ocr page 22-

Dirk Volkertsz. Coornhert werd in 1522 te Am-
sterdam uit deftige ouders geboren. Graveur, geleerde en dich-
ter, kwam hij door zijn ijver voor de vrijheid in gevangen-
schap. Minder bekrompen dan zijn tijdgenooten, mocht hij zich
uog gelukkig achten, dat hij tot aan zijn dood (1593) een schuil-
plaats vond te Gouda.

lilhelmuS van ^�ajfouroe

33en icf oan buitfdjen bloet,
®en naberlant gljetromoe

23Iijf icf tot in ben boet;
<5en prince van Draengien

33en tdf mij onoeroeert,^l)
2)en coninc van �>ifyaengten

§eb icf altijbt gheeevt.

Ik ben Willem van Nassau,
dus van Duitschen ³) bloede. Toch
blijf ik \'t vaderland (de Neder-
landen, die mij als door God
ter bijzondere bescherming wer-
den aangewezen) tot in den
dood getrouw. Een prins van
Oranje zijnde, ben en blijf ik
onversaagd (onverschrokken) en
vrij ²). Wat men er tegen zegge
ik heb den koning van Spanje
altijd ge�erd.

Omdat ik steeds in de vreeze
Gods wilde leven, ben ik van
land en onderdanen beroofd en
balling geworden. Evenwel doet
\'t geloof mij zeggen, dat God mij
als een geschikt werktuig in zijn
hand, zal besturen, om op zijn
tijd te mogen hersteld worden
in mijn waardigheid als stadhou.
der van Holland, Zeeland, Utrecht,
West-Friesland enz.

n ©obe§ nree� te lenen

�eb icf altijt betracbt,
2)aerom ben icf oerbreoen,

Dm lant, om luib ghebrad&t,
UJtaer 0ob Sal mij regberen

2U3 een goet inftmment,
Xat icf §al roeber�eren

Sn mijnen regiment.

\') Zie pag. 24 Aanteekingen.

-ocr page 23-

<fbi

Mijn lieve onderdanen! zijt
gij, die oprecht voor God leeft,
thans in lijden door \'tgeen u op
dit oogenblik bezwaart, Hij zal
u niet verlaten. (Hoopt daarop,
en : is \'t u ernst) om in godsvrucht
te leven, bidt dan volstandiglijk
God, dat Hij mij kracht geve
om u in waarheid te mogen hei-
pen. (Gij hebt toch de overtui-
giag, dat gij op mij rekenen
kunt.)

jbt u, mijn onberfaten,

©ie cprecht fijt nan aert;
©ob fa� u niet �erlaten,

211 fijt gbij nu befroaert.
Sie croont begeert te leuen, ⁴)

33ib ©ob nacht enbe bach,
35ot t)ij mij cracht rail ghenen,

SDot icf u helpen mach.

"C-fl^S�^-a-----

(Om dit te bewijzen, behoef
ik er u slechts aan te herinne-
ren, hoe ik noch levensgevaar,
noch aardsche goederen voor u
ontzien heb ⁶); ja, hoe zelfs
mijn broeders daarin niet ach-
terbleven. Denkt aan den slag
bij Heiligerlee (23 Mei 1568),
waarin graaf Adolf sneuvelde
voor de zuivere godsdienstleer,
de waarheid en de vrijheid, en
hoe ik hem daarom met hope
mag nastaren.

ijf enbe goet al te Samen

§eb ie! u niet ghefdjoont.
Sltijn broeberS bood) ttan namen,

§ebbent u ooc nertoont.
©raaf SCbolf i� ghebleoen

§n aL�rieflant in ben flad),
©ijn Stel in enrid) lenen

93erroacht ben jongften bach.

-ocr page 24-

Vrijwillig, onverschrokken,
zonder te overleggen wat de uit-
komst zou zijn, heb ik mijn edel
bloed gewaagd als een held, oin
naar de verplichting des Chris-
tens, Gods heilig en dierbaar
Woord voor u te bewaren : alles
schade achtende om de uitne-
mendheid van Christus; daar ik
als edelman in den volsten zin
des woords, zelfs van keizerlijke
afkomst, ook bovendien verko-
ren was tot Rijksvorst.

Gij, o Heer, mijn God! zijt
mijn schild en mijn betrouwen.
Op u bouwe ik. Verlaat mij niet!
Mocht ik ten allen tijde voor uw
aangezicht getrouw bevonden wor-
den! Mocht ik nog eens de
vreugde beleven, dat de vreemde
dwingelandij, die mijn hart door-
wondt, (zie ik op dit arme volk)
verdreven werd !....

Mijn God! wil toch uw trouwen
dienaar bewaren tegen zijn ver-
volgers en degenen, die hem \'t
kwade gunnen ! Geef, dat zij mij
in hun boozen toeleg niet ver-
rassen, om zoo hun handen in
mijn bloed te wasschen. Gij weet,
dat ik onschuldig ben aan \'tgeeu
zij mij aanwrijven.

el enbe bood) gheboren

23cm �eijerlij�en ftatn,
©en 2So«8t be§ SHtj�s r-ercoren;

�eb icf orij onoerfaecht
2l(� een helt fcmber orefen

SO�ijn ebel btoet gheroaecht.

lijn fchilt enbe betrouroen

^sJkrlaet mij nimmermeer,
!�at icf boel) vroom mad) biljoen,

Uro bienaer talter ftont,
�ie tijrannij nerbrijnen,

2>ie mij mijn hert boorroont.

Pan al bie mij befroaren

2)en trouroen bienaer bijn,
�at fij mij niet nerrafeben

Sn haren bofen moet,
§aer hanben niet en roafcljen

Qn mijn onfchulbid) bloet.

-ocr page 25-



		21

		Li§ SDaoib moe�te nludjten SBoor <5aul ben tijron, <So �jeb icf moeten fusten 9J�et menicl) ebehnan. SHaar ©ob ^eeft f;em nerljeoen, 3SerIoft uit alber noot ©en conincrijc gljegfjenen Sn Sfrael feer groot. °)
		Evenals Dnvid voor den door God verworpen Saul moest vluchten , heb ik met menig edel- man de benauwdheid daaraan ver- bonden, moeten doorleven. Doch wat is mijn vreugde ? Dat God heui niet overgaf aan\'t verderf, daar Hij hem vsrloste en hem op den troon van Isra�l verhief, nadat hij daartoe door Hem ge- zalfd was. Zoo verlangt mijn vorstelijke ziel naar die uitreddende hand ; want Gij, mijn God en Heer! zult met de beproeving ook de uitkomst geven. Na lijden, ook \'t verblijden. Niet, dat ik naar de opperheerschappij sta: Met eere in \'t veld te sneuvelen voor uwen Naam, en uw Koninkrijk binnen te gaan is mijn ver- langen ! Niets pijnigt mij meer in de- zen benarden toestand, dan dat men bet land des Konings, dat toch zijn erfgoed blijft (al be- denkt hij dit niet) zoo ziet ver- armen door de knevelarijen der Spanjaarden. Mijn innig geliefd Nederland! denk ik aan u, dan bloedt mij \'t harte___

		<Jla \'t fuur fal id: ontr-angfyen SSan ©ob, mijn §eerbat�oet, SDaer na �o boet «erlangden 9JUjn �or�telijc ghemoet, 2)at i§ bat icf madj fteroen 3Jlet eeren in fyet oelt, ©en eroicl; rijd nerroernen 2�I� een gljetrouroe fyelt.

		Liet� boet mij meer erbarmen Sn mijnen roeberfpoet; 3)an bat men fiet nerarmen 3?e� �onincS lant en goet; SDat u be Suangiaert� crenfen, D ebel 9ieer�ant foet, 91I§ idE baer aen gfyeben�e, 3Jlijn ebel rjert bat fcloebt.

-ocr page 26-

(Beantwoordende aan de mij
door God opgelegde bestemming)
heb ik aan \'t hoofd van mijn
leger, den slag tegen den trotschen
Alva, die zich bij Maastricht ver-
schanst had, afgewacht. Ondanks
den moed, daar door mijn rui-
terij aan den dag gelegd, werd
mijn voorgevoel maar al te zeer
bewaarheid.

een ^3rins opghefeten

SKet mijner heire� cracljt,
3San ben tijran oermeten

§eb idf ben olach oerroacbt,
S)te, bij SO�aeftrtcht begranen

33et>ree§be mijn gheroelt,
9Jiijn ruiters fac�) men braoen

Seer moebid) boor bat oelt.

o (jet ben mille bes §eren

Zoo het op dien tijd de wil
des Heeren geweest ware, zou
het mij een verkwikkingdesgeestes
geworden zijn, om dien zwaren
storm van u af te keeren. E�n
ding doet mij echter met lijdzaam-
heid bukken, n. 1. dat de Heer,
die alles bestuurt en dien men in
alles zal loven, \'t blijkbaar anders
heeft gewild.

Cp bien tijt b>b gr)eroeeft,
§ab ie? gheem nullen Ieren

23an u bit froaer tempeeft,
SKaar be §eer van t)ier booen,

SDie alk binc regheert,
Sie men altijt moet Ionen,

eer chrifteltjc roas ghebreben

Mijn vorstelijk gemoed, dat
toen zeer de vertroostingen des
Christendoms mocht smaken, bleef
door Gods genade standvastig
in tegenspoed; daar ik bij den
Heer bleef aanhouden in \'t ge-
bed, om te ervaren, dat Hij mijn
zaak mocht voorstaan en mijn
onschuld aan den dag brengen.

�ltijn princelijc ghemoet,
Stanbuastich i� gheblenen

�Rijn hert in teghenfpoet;
�en �eer heb icf gfyebeben

SJan mijnes herten gront,
�at §ij mijn face nul reben,

�Dlijn onschulb boen oorcont.

-ocr page 27-



		�23

		Mijn arme schapen, die in zulk een grooten nood verkeert, vaartwei! Ik verlaat u slechts voor korten tijd. En, vervult de angst daarover uw hart, ont- houdt dat uw Herder niet slaapt. Houdt niet aan mij vast, maar begeeft u tot God, zooals Hij zich openbaart in zijn Woord. Leeft als vrome Christenen; want uw en mijn lijden van deze aarde- spoedt ten einde.
		\'orlof mijn arme Schapen, SDte fijt in groten noot, Urn harber f al niet flauen, 211 �ijt gf)ij nu oenout; Slot ©ob Totlt u begheoen, <Sijn heilfaem rooort neemt aan, S�� orome �hriften leoen, \'t <Sal hier �iaeft fijn ghebaen.⁷)


		\'oor ©ob rail itf belijben, ©nbe fijner groter madjt, Sat id tot gbenen tijben Sen Goninc heb ueradjt, SDan bat xd ©ob ben �eren, SDer hoodjfter majefteit §eb moeten obebieren Sn ber gheredjtidjcit.
		Ik zweer u voor God, dat ik den koning nimmer veracht heb, van welken tijd men u ook spreke. Dan, dit is \'t geheim, waarom ik als vijand des konings beschouwd word : God den Ilcere, den Ko- ning der koningen, heb ik moe- ten gehoorzamen boven Filips,. naar \'t geen ons Zijn Woord leert.

-ocr page 28-



		AANTEEKENINGEN.

		\'t Prinsdom Oranje was eigen, vrij goed, ofschoon Frankrijk zulks dikwerf heeft betwist. (Zie Handb. Vaderl. Gesch. Gr. v. Pr. bl. 28). 2) �Ik (Willem) blyf, die ik was: die waardigheid, van Gods genade mij geworden, kan geen menscb ter wereld, geen Alba, geen monarch van Spanje, mij ontnemen, en die ben ik onvervaard." enz. \'Zie Prof. Brill, het Wilhelmus van Nassouwe, bl. 9.) 3) Wat beteckent dit van Duitschcn bloede? Erkent het soms, dat de Prins dut is, wat wij thans een Duitscher noemen? Verre van daar. Duitsch heette in �die dagen, en nog veel later, al wat Nederlandsen nationaal was .... enz. (Zie Prof. Brill, enz, bl. 7.) \') Gelijk men weet, verkocht de prins zijn kostbaarheden op de I\'rankforter mis en verpandde hij zijne goederen. Bij zijn dood was daardoor zijn boedel nog bezwaard met � 2,400,000. In levensgevaar was hij steeds; terwijl Alva zijn oudsten zoon Filips Willem naar Spanje voerde, waar hij 28 jaar gevangen was. 5) Slechts wie als Willem van Oranje in Gods vrees wil leven, kan de ware vaderlander en burger zijn, maar hij is zulks dan ook gewis! (Zie Prof. Brill, enz. bl. 16.) 6) Hy vergelijkt zich met David, en te recht; David vertegenwoordigt het recht van den heiligen oorlog, den rechtvaardigen opstand tegen den binncnlandschcn tiran..... Ook ik (Willem) reken op zoet na zuur; maar het zoete, waar ik op hoop, is niet een koningrijk als David op aarde; maar dit, dat ik met ecre in het veld moge sterven om het hemelryk te winnen. (Zie Prof. Brill, enz. bl. 13.) 7) De laatste (rek is onschatbaar: �\'t Sal hier haest syn ghedacn." � Dus vleit hij (Willem) hen niet met glorie, noch belooft hun de voldoening der wraak op hunnen tiran, neen! .... enz. (Zie Prof. Brill, enz., bl. 15)