IN HET BELANG DER

Jf. f. p. fi. Paar

ONDERWIJZER IN UET WEESHUIS DER HERVORMDE GEMEENTE
TE �WOLI.E.

ZWOLLE,
VAN HOOGSTRATEN & GOKTEB.

Ganzen in at\'kl
,. OTRECHT. »

PRACTISCHE WIKKEN

IN HET BELANG DER

WEEZENVERPLEGING,

ff. f. p. �, ^AAR,

ONDERWIJZER IN HET WEESHUIS DER HERVORMDE GEMEENTE
TE ZWOLLE.

ZWOLLE,
VAN HOOGSTRATEN & GORTER.

Een woord voobaf. ....... I

De Weesvadeb......... 1

1°. Zijne verhouding tot de verpleegden. 5

2". Zijne verhouding tot de suppoosten. 31
3°. Zijne verhouding tot het college van

Lichamelijke opvoeding dek weezen: voeding, klee-

ding, reiniging........ 41

Lichamelijke straffen. . . , . . . 53-

De straf door onthouding van voedsel. 55

Het opdringen van spijzen. ... 56

Het verkorten van den slaap ... 57

De straf van het opsluiten. ... 58

De straf van het slaan. .... 60

Vroegtijdige inspanning....... 61

De ontwikkeling der huwbaarheid...... 67

Een woord vooraf.

Er is een tijd geweest, waarin men weinig meer wist van het
lot der weezen, die ondersteuning behoefden, dan dat er gestich-
ten bestonden, waarin zulke kinderen konden opgenomen, gevoed
en gekleed worden. Het behoorde tot de uitzonderingen, als
men \'t waagde den voet te zetten op \'t gebied der weezenver-
pleging en rekenschap vroeg van de wijze, waarop men zich \'t
lot der ouderlooze kinderen aantrok. Er bestonden verschillende
redenen voor die onzijdigheid. Sommigen meenden, dat het ruime
veld der weesverzorging weinig stof tot nadenken gaf en dat de
werkkring van den weesvader van te geringe beteekenis was om
er zich feitelijk mee in te laten. Anderen daarentegen waren van
gedachten, dat het heiligschennis zou zijn zich op dat terrein te
begeven met het doel om de gegevens te verzamelen voor een
gemotiveerd oordeel over de wijze, waarop onze weezen verzorgd
werden, terwijl nog anderen zich wijs maakten, dat de weezen»
verpleging op goede grondslagen rustte, en het dus geen gewensch-
te resultaten kon opleveren, indien men trachtte bekend te worden
met den aard van het leven in weeshuizen. Onder hen, die met
de opvoeding van weezen feitelijk belast waren, telde men niet
weinigen, die huiverden bij de gedachte aan de mogelijkheid

van dat onderzoek, omdat zij het bewustzijn hadden, dat er veel

in hun doen en laten was, dat door allen, bedeeld met een ge-
zond verstand en liefdevol hart, zou veroordeeld worden als de
grenzen van alle recht en billijkheid, van eerlijkheid en zedelijk-
heid ver te buiten gaande.

Nog zijn er, die om den wille van een gemakkelijk leven en
niet het minst om hunne financie�le belangen, alle verandering
en verbetering op hun gebied zoeken tegen te houden of te ver-
tragen. In spijt echter van zoo menige tegenwerking is er ein-
delijk wrijving gekomen. De geest van vooruitgang, die met
stoutheid allerlei sociale en godsdienstige vraagstukken opwierp,
wist zich allengs een weg te banen binnen de muren van onze ge-
stichten voor weezen en drong met ernst door tot in den boezem
der weezenverpleging.

Door velen, die \'t waariijk goed meenen met de verzorging
van ouderlooze kinderen, is gezegd, dat de ontwikkeling op dat
gebied geen gelijken tred heeft gehouden met den vooruitgang
en de beschaving op elk ander. Zij hebben aangetoond, dat
men niet langer bij de bestaande toestanden en de algemeen ge-
volgd wordende wijze van verzorging mocht blijven volharden,
indien men onze godshuizen niet langer wilde misbruiken of het
geld der liefdadigheid en de belasting door de burgerij opgebracht,
niet langer wenschte te besteden om de zedelijke krachten onzer
lagere standen te verzwakken.

Het doet ons goed, dat we zulke krachtige stemmen vernemen,
die van belangstelling getuigen in het lot van vele duizenden in
den lande, die van ouderzorg verstoken, behoefte hebben aan
degelijke hulp. Het doet ons goed, te vernemen hoe hier en

daar een wijs gebruik wordt gemaakt van opmerkingen en wen-
ken in \'t belang der weezenverpleging, terwijl \'t ons telkens leed
doet, zoo dikwerf we lezen, hoe nog hier en daar pogingen wor-
den aangewend tot verandering door het leven in sommige gestich-
ten in een bespottelijk daglicht te stellen of de geschiktheid der
personen, die met het werk der opvoeding feitelijk in aanraking
worden gebracht, in twijfel te trekken op eene wijze, die getuigt
van hatelijkheid en minachting, \'t Heeft onzes inziens weinig
verdiensten alleen de gebreken in onze weeshuizen aan te wijzen,
zonder middelen aan de hand te geven, die tot verbetering kun-
nen leiden. Daarom juichen wij den arbeid toe van de Veree-
niging in het belang der Weezenverpleging, een ar-
beid, die reeds goede vruchten heeft afgeworpen, al was het
slechts de belangstelling, die schier overal is opgewekt en wordt
levendig gehouden.

Invloed van buiten mag zeker beschouwd worden als een krach-
tig middel tot opwekking van een nieuw leven in den boezem
der weezenverpleging, doch \'t is te betwijfelen of de arbeid der Ver-
eeniging in \'t belang der weezenverpleging op goede uitkomsten
mag hopen, zoolang zij, die met de opleiding van weezen in ge-
stichten belast zijn, geen hooger eischen stellen aan hun werk-
kring. Jammer, dat het hooge belang der zaak nog zoo weinig
gevoeld wordt. Jammer, dat men nog zoo veel waarde hecht
aan oude gebruiken en vormen, waarvoor men bij ernstig naden-
ken de verkeerde uitwerking inziet. Terwijl de inrichting der
maatschappij in onzen tijd eene algeheele reorganisatie ondergaat;

terwijl men schier overal als voortgejaagd wordt op den weg van

beschaving, willen velen de opleiding van zoovele duizenden hulp-
behoevende weezen daarin niet doen deelen, maar volharden bij
de onpractische opvoedingsmiddelen, die in gestichten voor wee-
zen eenmaal zijn aangenomen. Een belangrijk vraagstuk is aan
de orde: uitbesteding of opvoeding in gestichten»
waarvan de 19e eeuw wellicht de oplossing niet leveren zal.
Ofschoon de voorstanders van de opvoeding der weezen in burger-
gezinnen een belangrijke schrede voorwaarts hebben gedaan door
de oprichting van eene Maatschappij, die hunne plannen zal trach-
ten te verwezenlijken, bestaat er grond voor de meening, dat het
beginsel van uitbesteding geen algemeene toepassing zal kunnen
erlangen, zoolang vele opvoedingsgestichten recht van bestaan
hebben door strenge reglementaire bepalingen of testamentaire
beschikkingen. De moeielijkheden, die zich bij de oplossing der
kwestie voordoen, bewijzen, dat het gestichtsleven nog vele aan-
hangers vindt, die, bezield met waarachtige belangstelling in
de goede zaak, aantoonen, dat er veel goeds te verwachten is
van de opvoeding in gestichten van kleinen omvang, mits de
leiding van en het toezicht op de verpleegden aan geschikte per-
sonen worden opgedragen. Gelukkig kan men tot staving van
die bewering wijzen op enkele inrichtingen in ons land, waarin
in de laatste jaren een ander en beter opvoedingssysteem in be-
oefening werd gebracht. Waar in dien geest wordt gewerkt, be-
wijzen daden, dat men bij de beantwoording der vraag: «Hoe
zal men het weeskind het best opvoeden," zijn tegen-
woordige belangen niet uit het oog wil verliezen.

Onzes inziens behoorden H. H. Bestuurders van Weeshui-

zen allereerst in te zien, dat er geen gunstige uitkomsten kunnen
verwacht worden van de opvoeding (?) der aan hunne zorgen
toevertrouwde weezen, zoolang de personen aan wie zij de
verzorging der verpleegden hebben opgedragen blijken geven van
ongeschiktheid.

Het Hoofdbestuur der Vereeniging in \'t belang der weezenver-
pleging achtte het noodig dit punt ter sprake te brengen in de
algemeene vergadering van 20 April \'70, tot welker bijwoning
ook afgevaardigden van weeshuisbesturen waren uitgenoodigd.
Bij de behandeling der vraag welke de vereischtenbe-
hooren te zijn van een weesvader is gezegd: hij moet een
beschaafd man zijn, die.zich zijner omvangrijke taak bewust is,
en allen stemden het toe, dat het welslagen der opvoeding in wees-
huizen voor een groot deel afhangt van de geschiktheid der per-
sonen, onder wier leiding en toezicht de verpleegden gesteld werden.

En wie zou dit nog in twijfel trekken ?

Aan een onderwijzer, die de opvoeding van \'t opkomend ge-
slacht met de ouders deelt, stelt men hooge eischen. Hij moet
zijn een man van alzijdige ontwikkeling, die zijne paedagogische
kennis niet slechts heeft opgedaan in de school van Niemeyer
of in die van Schwartz, maar die bij ervaring weet, hoe men
\'t kind \'t best tot zijne bestemming leiden zal. Het radicaal van
hoofdonderwijzer is hem nog geen zekere waarborg, dat hij een-
maal eene plaats zal erlangen aan \'t hoofd eener school. Men
wil van hem bewijzen van beproefde bekwaamheid als o n der wij -
zer en opvoeder.

En hoe luttel zijn vaak de eischen, die gesteld worden aan

een weesvader, wiens taak het is in de plaats der ouders te
treden en voor de lichamelijke en zedelijke ontwikkeling der ou-
derlooze kinderen zorg te dragen. Wij hadden gehoopt, dat
Weeshuis-besturen, nu de eisohen voor een opvoeder in een
weeshuis breedvoerig geformuleerd zijn in een Kegentencongres,
in \'t vervolg bij de keuze van beambten met meer omzichtigheid
zouden te werk gaan en nog andere voorwaarden zouden stellen
dan ^gehuwde lieden zonder kinderen."

Zoolang de eischen z�� gering en de voorwaarden z�� luttel zijn,
zullen de gepasporteerde militairen, de politieagenten en koop-
vaardij kapiteins vrijmoedigheid hebben zich onder de sollicitanten
te scharen naar de betrekking van weesvader en de ondervinding
leert, dat dezulken nog kans van slagen hebben.

Wie durft met eenigen grond iets goeds verwachten van het
moeielijk en gewichtig werk der opvoeding, als het wordt toe-
vertrouwd aan onkundige en onverstandige personen.

Alleen een goed weesvader weet aan de opvoeding in zijn
gesticht de gewenschte richting te geven, terwijl zonder hem het
meest doelmatige gebouw en de ruimste en beste hulpmiddelen
hun doel geheel missen.

//Mooie steenen kosten geld," zegt M. Leopold, als hij
over de geschiktheid der onderwijzers handelt en daarbij wijst
op nieuwe en naar den geest des tij ds ingerichte schoolgebouwen,
//maar voor de keuze van een degelijken, flinken onderwijzer
is nog iets meer noodig." Wij brengen zijne gedachte gaarne
over op \'t gebied der weezenverpleging en zeggen met het oog
op menig weezenpaleis: doelmatige gestichten zijn on-

misbaar, zoodra men een zeker getal weezen bijeen»
brengt, doch zij zijn gepleisterde graven, als zij be-
stuurd worden door personen, die van opvoeding
niet het minste begrip hebben. Met Gustaaf Bauer
zeggen wij: //de eerste voorwaarde en zekerste waarborg voor
\'t gelukken van alle opvoeding ligt in de persoonlijkheid van
den opvoeder." Prachtige weeshuizen, met nauwgezetheid opge-
stelde instructies, voortreffelijke weeshuisbesturen � dit alles
baat niets, waar weesvader en suppoosten vreemd zijn aan \'t
gewichtig werk der opvoeding.

Dit dienden H. H. Eegenten van weeshuizen wat meer in \'t
oog te houden bij de aanstelling van beambten. Nog vrij alge-
meen is de opinie, dat H. H. Kegenten het weeshuis kunnen be-
sturen, waartoe trouwens menig weesvader door zijne in het oog
vallende nietige bezigheden aanleiding geeft.

Gemis zelfs van uiterlijke beschaving hebben hem allengs in
de schatting van \'t publiek gelijk gesteld met een conci�rge, een
huisbewaarder.

De karige bezoldiging aan vele dier betrekkingen verbonden is
oorzaak, dat bij het ontstaan eener vacature bij uitsluiting perso-
nen uit den kleinen handwerksstand, of zelfs personen, die geen
middel van bestaan hebben durven meedingen naar dat «baan t j e",
zooals zij \'t vaak uitdrukken.

Omdat het voor hoofdbeambten in weeshuizen vaak geen ver-
eiachte is bewijzen van paedagogischen arbeid te overleggen, heb-
ben H. H. Bestuurders het noodzakelijk geacht tot bevordering
van een geregelden gang van zaken een rooster van werkzaamhe-

den, in den vorm eener instructie, vast te stellen en daarin op
te nemen hoe men wil, dat de suppoosten van uur tot uur han-
delen zullen, en opdat de verpleegden toch ook zouden weten,
hoe zij zich behooren te gedragen zonder merkbare stoornis in
de huishouding te veroorzaken, en opdat het toch kenbaar zou
worden, dat het Bestuur de verpleegden wil beschermen tegen
de soms willekeurige handelwijze der beambten, heeft men op
slaap- en in eetzalen reglementen opgehangen, die soms bij de
infunctietreding van een nieuwen beambte van A�Z worden
voorgelezen.

Als de zaak maar marcheert, dan is men vaak tevreden.
Voor klachten van den vader over brutaliteit, onzedelijkheid of
minachting jegens het in- en uitwendig bestuur is men bevreesd.
Indien daarover bij herhaling ongunstige rapporten worden uitge-
bracht, wordt men wrevelig en begint men het te betwijfelen
of de vader wel politie kan uitoefenen.

Zou men dan een politie-beambte willen en geen opvoeder?

Het is eene onverantwoordelijke handelwijze, als er weeshuis-
besturen mochten gevonden worden, die zoo weinig consci�ntieus
met de hulpbehoevende weezen omspringen.

In elke maatschappelijke betrekking van eenig gewicht, wil
men personen, die volgens deugdelijke beginselen handelen. De
betrekking van weesvader schijnt in veler meening daarop eene
uitzondering te mogen maken. Wij huiveren bij de gedachte,
dat er zoovele duizenden kinderen, die van vader- en moederzorg
beroofd, eene plaats mochten erlangen in een wees- of armhuis,
zouden verloren gaan, omdat de zorg voor hunne opvoeding is

toevertrouwd aan personen, die voor die gewichtige taak niet be-
rekend zijn.

Het is geenszins onze bedoeling over alle weeshuizen een
slecht oordeel te vellen. Er zijn gunstige uitzonderingen en met
het oog op de meer practische inrichting van enkele opvoedings-
gestichten voor weezen en de daardoor verkregen gunstige uitkom-
sten, hebben we grond om van de opvoeding in gestichten, die
naar den geest des tijds zijn ingericht en die bestuurd worden
door geschikte personen, veel goeds te mogen verwachten.

Een wees vader, dien ik in zijn werkkring leerde kennen als
een bij uitstek practisch opvoeder, sprak als zijne vaste over-
tuiging uit, dat er zeker groote hervormingen in de weeshuizen
zouden kunnen komen, als de weesvaders van tijd tot tijd een
bijeenkomst hielden om over de belangen van hun werkkring
van gedachten te wisselen. Hij had daarbij het oog op de be-
langrijke verrichtingen der weesverzorgers in Zwitserland, die eene
vereeniging hebben geconstitueerd in het belang van de opvoeding
der ouderlooze hulpbehoevende kinderen. Na het plan tot het
daarstellen van eene dergelijke bijeenkomst van weesvaders hier te
lande in ernstige overweging te hebben genomen, stuitte hij op be-
zwaren, die de uitvoering daarvan vooralsnog onmogelijk maakten.

Een der gewichtigste moeielijkheden, die hem in den weg
stonden, was de weinige belangstelling voor de goede zaak,
waarvan hij de ondervinding verkregen had door zijn bezoek aan
de meeste weezengestichten in ons land en door de gesprekken
bij die gelegenheid gevoerd met hoofdbeambten en suppoosten
over het gewicht aan hun werkkring verbonden.

Maar is er dan geen andere weg, waar langs we de zoo zeer
gewenschte belangstelling kunnen opwekken, elkaar wenken kun-
nen geven en opmerkingen maken?

Ziet, die vraag hebben we ons gesteld en na lang aarzelen
zijn wij er toe gekomen onze gedachten over enkele belangrijke
onderwerpen, betreffende de opvoeding van weezen in gestichten,
te formuleeren en onder de aandacht te brengen van allen, die
maar eenigen gunstigen invloed kunnen uitoefenen op de weezen-
verpleging.

//Practische wenken", onder dien titel wordt dit boekskc
met bescheidenheid in uwe belangstelling aanbevolen. Behalve
onze ervaringen, door langdurigen arbeid in weeshuizen verkregen,
hebben we enkele wenken van gerenommeerde opvoedkundigen
geraadpleegd en daaruit aanhalingen gedaan.

Het doel van dit schrijven zal bereikt zijn, als het mocht
bijdragen om het gestichtsleven meer in overeenstemming te bren-
gen met de eischen van het burgergezin.

Dr. De Gelder zegt, als hij handelt over den onderwij-
zersstand: //De dagen zijn zoolang nog niet voorbijgegaan,
toen de onderwijzersstand door sommige eigenaardigheden,
die dezen of genen schoolmonarch in het oog deden val-
len, het voorwerp van bespotting in zekere kringen der
samenleving was, die zich ten zijnen koste vroolijk
maakten."

Met meer recht nog dan waarmee Dr. De G. deze op-
merking neerschreef, mogen wij zeggen, dat een wees-
vader, wiens werkkring van niet minder gewicht is dan
van een onderwijzer, in onze dagen aan bespotting niet
alleen, maar dikwijls aan minachting is blootgesteld.

\'t Is tot een gewoonte geworden zijn werkkring onder
de minstbeduidende te rekenen en zijn arbeid gelijk te
stellen met dien van een oppasser in eene menagerie,
wiens eerste en voornaamste zorg het is de dieren vol-
gens de hem aangegeven voorschriften van spijze te
voorzien en hunne verblijven op tijd te reinigen. Even-
min als zulk een oppasser weet, waarom het eene dier
zus en het andere zoo moet behandeld worden, evenmin
is het velen weesvaders helder, waarom zij handelen naar
de hun voorgeschreven instructies.

Menig weesvader is niet meer dan de uitvoerder van
een aangenomen verplegings-systeem, en zonder na te
denken over het al of niet wenschelijke van dezen of
genen voorgeschreven maatregel, meent hij zich van
zijn plicht naar eisch te kwijten, als hij geen duimbreed

afwijkt van de reglementaire bepalingen van \'t gesticht
of van //de orders van \'t Huis", zooals velen dit
plegen te noemen.

Hij durft zich beroemen op een geregelden gang van
zaken, als er in zijn kring geen ergerlijke tooneelen
plaats hebben, die aanleiding zouden kunnen geven tot
ontevredenheid van \'t Bestuur; als de zoogenaamde grove
weeshuiszonden buiten zijn kring worden gehouden en
bovenal, als bezoekers met lof gewagen van de zindelijk-
heid, die \'t kenmerk is van zijn Huis. De eenvoudige
en niets kwaads denkende weesvader, meenende dat het
gesticht voor hem en niet hij voor \'t gesticht is, tracht
voorts, dat zijn woonvertrek er zoo gezellig mogelijk
uitziet. Anderen hebben een schoon uitzicht op de straat
en de voorbijgangers, doch zijn woning is zoo geplaatst,
dat hem een vroolijk uitzicht benomen is, waarschijnlijk
met het doel om het hem gemakkelijk te maken zich
geheel aan zijn werkkring te wijden.

Of hij die bedoeling vat? \'t Is te betwijfelen, want
het woonvertrek van menigen weesvader heeft soms veel
weg van een oranjerie of een voli�re, waarin hij, als
vergoeding voor zijn ge�soleerd leven, het grootst gedeelte
van den dag doorbrengt.

Om den tijd te dooden, oefenen sommige weesvaders
hun vroeger handwerk uit. Zoo wijst de een u met
zekeren trots op eenige meubelstukken van zijne hand,
een ander brengt u in een photographie-atelier, terwijl
men soms aan de miniatuur»vaartuigjes, die in de woon-
kamer van een derde pronken, al aanstonds opmerkt,
dat hij vroeger tot den zeemansstand behoorde.

Vraag nu niet meer, waarom juist hij het mikpunt
is, waarop velen de pijlen hunner geestige of laffe scherts
gericht hebben.

Hier geldt liet meer clan ergens: het is niet de stand,
die den man verheft, maar de man, die door nauwgezette
plichtsbetrachting waarde geeft aan zijn beroepsbezigheden.
Niemand toch zal bij eenig nadenken durven beweren,
dat het verheven werk der opvoeding aanleiding kan
geven tot dat minachtend oordeel.

De persoonlijke opvatting, die zoo menige weesvader
van zijn werkkring heeft, is oorzaak, dat zijn stand in
de schatting van een zeker soort van menschen van ge-
ringe beteekenis is.

Gemis aan uiterlijke beschaving bij vele weesverzorgers,
hunne grove misvattingen jegens de opvoeding en helaas!
sommiger vergrijp tegen de zedelijkheid, geven aan menig-
een stof om aan de handelingen op \'t gebied der weezen-
verpleging op eene spottende en minachtende wijze pu-
bliciteit te geven.

Zonder laag neer te zien op menigen suppoost, wien
het zelfs door zijne geringe afkomst ontbroken heeft aan
een middelmatige opvoeding, is het toch niet te ontken-
nen, dat door deze omstandigheid inderdaad geschikte
personen zich terughouden van eene sollicitatie naar de
betrekking van weesvader.

Indien er al personen mochten gevonden worden, die
bij de vereischte bekwaamheden voor paedagogischen
arbeid lust en opgewektheid hebben zich aan de opvoeding
van weezen te wijden, dan nog zullen zij er tegen op
zien een zoo gewichtige betrekking te aanvaarden, waar-
aan zoo weinig aannemelijke voorwaarden verbonden zijn.

Wil men beschaafde suppoosten, van wie men eenige
wetenschappelijke ontwikkeling mag verwachten, dan is
het noodig voordeelen aan de betrekking te verbinden,
die in billijke verhouding zijn tot de hooge eischen, die
men den opvoeders van weezen behoort te stellen. Ook

bij lage bezoldiging zal het wel nimmer aan mededingers
ontbreken, Steeds zijn er menschen, die elke gelegenheid
gretig aangrijpen om op een gemakkelijke manier aan
den kost te komen. Daarom is het getal sollicitanten
naar die soort van betrekkingen, waarbij het meer aan-
komt op activiteit dan op wetenschappelijke bekwaam-
heden, legio en zijn er reeds bij de eerste oproeping van
sollicitanten naar de betrekking van weesvader, een groot
aantal mededingers.

Waarom zou bijv. een politie-beambte geen vrijheid
hebben zich onder de sollicitanten te scharen naar een
betrekking van weesvader, indien hij gehuwd is, geen
kinderen heeft en van middelbaren leeftijd is?

Zoodanigen meenen wel degelijk, dat zij recht hebben
bovenaan geplaatst te worden op de aanbevelingslijst.
Eenige jaren trouwe dienst als agent van Politie, waar-
van de meest uitstekende certificaten kunnen overlegd
worden � dat zal nog al wat gewicht in de schaal leggen
bij een sollicitatie naar eene betrekking, waarvan het
volgens veler meening slechts aankomt op de uitoefening
eener strenge tucht en het stipt in acht nemen van
zekere voorschriften.

Een kleermakertje bijv., die deugdelijke bewijzen kan
overleggen van eerlijkheid en goede trouw, brengt onder
de motieven, waarop hij zijne sollicitatie grondt, zijne
bekwaamheid in \'t vak en de aanbieding om in vrijen
tijd de kleeren der jongens te verstellen. O tempora,
o mores!

Zonder laag neer te zien op zoo menig braaf echtpaar,
dat in zijn eenvoudigheid langs den hierboven beschreven
weg zijn positie tracht te verbeteren of zijne pogingen
daartoe te laken, zouden we toch wenschen, dat dezulken
niet meer in aanmerking kwamen, die, om met About

te spreken, voor zich alleen kunnen leven, zon-
der iets ten voordeele van de belangen der ge-
meenschap te verrichten.

Hoe zal men er in slagen allen, die met de weezen-
verpleging in verband staan, te doordringen van het
hooge belang der zaak?

Welke weg moet er worden ingeslagen om hen, die
met de aanstelling van weesvaders en suppoosten belast
zijn, te doen gevoelen, dat er meer noodig is voor een
opvoeder dan activiteit, eerlijkheid en goede trouw?

Tot opwekking van belangstelling in de weezenver-
pleging en rechte waardeering van \'t belangrijk en
moeielijk werk van een opvoeder in een weeshuis, kan
het nuttig zijn in ernstige overweging te nemen in welke
verhouding de weesvader behoort te staan

1°. tot de verpleegden,

2°. tot de suppoosten, die hem ter zijde staan en

3°. tot het College van Regenten.

1°. De verhouding van den weesvader tot de ver-
pleegden.

Is het reeds voor ouders eene moeielijke taak hunne
kinderen op te voeden, niet minder zwaar is de ver-
antwoordelijkheid van het echtpaar, dat aan het hoofd
is geplaatst van een gesticht voor weezen.

Bij ouders openbaart zich echter eene natuurlijke ge-
neigdheid om voor hun kroost alles te doen, wat men
tot den ouderplicht rekent, terwijl hoofden van opvoedings-
gestichten er een middel van bestaan in vinden //vader
en moeder" te zijn. Dit te weten, is reeds voor de
verpleegden een eerste aanleiding om zich niet in de
gewenschte verhouding te gevoelen tot hen, die zij in
het weeshuis met den vader- en moedernaam aanspreken.

Uit den aard der zaak zullen kinderen, die op zekeren
leeftijd hunne ouders verliezen en die ter verdere op-
leiding of verpleging aan een gezin of een \'//Huis van
opvoeding" worden toevertrouwd, nooit door dien band
aan hunne verzorgers verbonden zijn, als waarmee ze
gehecht waren aan vader en moeder.

In het ouderlijk huis is de natuurlijke plaats van op-
voeding en het kind, dat de ouderzorg ontberen moet,
zal zich daar \'t meest tehuis gevoelen, waar het ook
\'t meest terug vindt van datgene, waardoor het kinder-
hart gehecht was aan de omgeving in de ouderlijke
woning.

Eenige kinderen uit verschillende gezinnen bijeen te
brengen en gezamenlijk op te voeden, � dat is geen
normale positie en met het oog daarop kan men gerust
aannemen, dat er steeds gebreken in de opvoeding in
weeshuizen zullen blijven bestaan, ook bij de meest ge-
wenschte regeling.

Afgezien van de gebreken in onze weeshuizen, die als
een noodzakelijk gevolg kunnen beschouwd worden van
het gestichtsleven, bestaat er gegronde hoop op betere
resultaten dan tot hiertoe van onze godshuizen voor
ouderloozen gezien zijn, zoodra de bestuurders dier in-
richtingen eene betere opvatting van hun arbeid hebben
en meer practische beginselen worden toegepast.

Nog eens: «De eerste voorwaarde en de zekerste
waarborg voor \'t gelukken van alle opvoeding ligt in de
persoonlijkheid des opvoeders." Ofschoon Bauer deze
woorden neerschreef met het oog op den onderwijzer,
zijn ze toch in \'t algemeen geldig voor ieder, die met
het belangrijk werk der opvoeding belast is en dus niet
het minst voor wccsvaders.

Wat moet er van de persoonlijkheid des weesvaders

ge�ischt worden? Is wetenschappelijke of opvoedkundige
kennis een hoofdvereischte ?

Indien dit eene volstrekte noodzakelijkheid was voor
een opvoeder, dan zouden weinig ouders in staat zijn aan
hunne dure verplichting jegens hunne kinderen te beant-
woorden. De ervaring heeft geleerd, dat er eene scherpe
onderscheiding moet gemaakt worden tusschen opvoeding
als theorie en opvoeding als praktijk.

De opvoeding als theorie beschouwt in \'t algemeen
de noodzakelijkheid van opvoeding, zonder welke het niet
mogelijk is den mensch tot zijne bestemming te brengen,
terwijl de opvoeding als praktijk de individueele behoeften
van \'t kind omschrijft en ons leert, dat alle opvoeding
haar doel mist, als zij geschiedt volgens eenmaal aange-
nomen regels of paedagogische stellingen.

Die opvoeding als praktijk moet het eigendom zijn van
den wees vader. Hij moet handelen volgens zijne vaste
overtuiging, dat zoowel de lichamelijke als zedelijke ont-
wikkeling van het kind niet te brengen is onder die
vormen, die sedert jaar en dag in \'t weeshuis hebben
bestaan. Aan die vormen moet hij zich hechten, als hij
geen vaste overtuiging, geen deugdelijke beginselen heeft,
en de omstandigheid, dat er maar al te veel weesvaders
gevonden worden, die noch iets weten van opvoeding als
theorie, noch iets begrijpen van opvoeding als praktijk,
heeft het noodzakelijk gemaakt reglementen en instructies
vast te stellen, waarnaar zij \'t raderwerk der huishouding
in gang houden kunnen.

Dat is de oorzaak van den ellendigen weeshuisgeest,
dien geest van onvei\'schilligheid, van overdreven zucht
naar vrijheid, van zorgeloosheid en van minachting jegens
allen, die feitelijk met de weezenverpleging in aanraking
komen. Hier zijn we aan de bron, waaruit al die eigen-

aardige manieren en gewoonten van weeskinderen opwellen
en waaraan \'t is toe te schrijven, dat zij, die hunne op-
leiding in een weeshuis\' hebben genoten, in \'t maatschap-
pelijk leven vaak onbruikbare schepselen zijn, wier stel-
selmatige beginselen tegen den ordelijken gang in de
samenleving indruisen.

Een groot kindervriend zegt ergens in een zijner ge-
schriften :

«De verhouding tusschen opvoeder en leer-
lingen kan niet ongelukkiger zijn, dan wan-
neer er bij de laatsten twijfel ontstaat omtrent
de kennis van den eerste."

Ons oordeel strekt zich verder uit: nooit kan het kind
zich aan zijn opvoeder hechten, als het eenmaal onder-
vonden heeft, dat het den laatste faalt aan tact.

Elke vereeniging van kinderen in een gesticht heeft
eigenaardige zonden en gebreken ten gevolge, die een
bedenkelijker aanzien zullen krijgen, naarmate de opvoeder
daarvoor minder oog heeft.

De weesvader kan geen oog of oor te veel hebben om
\'t kwaad, dat licht door een klein verzuim, eene geringe
onachtzaamheid ontstaat, op te zoeken en te bestrijden.
Hiermede kan geenszins bedoeld worden, dat vitten op
kindervermaken, dat netelig worden bij \'t zien van echte
jongensstreken en bij \'t hooren van luidruchtigheid als
\'t gevolg van kinderpret. Ik acht het een der grootste
gebreken in menig weeshuis, dat er alles op ingericht
schijnt om de po�zie van den kinderleeftijd stelselmatig
te dooden. //Word kind", las ik ergens, «als gij zelf
onder kinderen gelukkig wilt leven". Leopold Schefer
drukt de innige verhouding tusschen den opvoeder en
het kind aldus uit: //Ga vlijtig om met uwe kinderen!
Heb ze dag en nacht om u, bemin ze, en laat de schoone

jaren hunner kindsheid niet als een enge droom voorbij-
gaan." Dat is het rechte standpunt, waarop de wees-
vader zich tegenover de verpleegden moet plaatsen, wil
;/de vader" inderdaad ook vader zijn. Eerst dan zal
hij \'t vertrouwen der kinderen winnen, als hij door zijn
omgang de overtuiging heeft gevestigd, dat hij een hart
heeft, dat het kinderleed en de kindervreugde gevoelt
en daarin deelt.

Hoe zult gij dien indruk bij de verpleegden te weeg
brengen, als gij zoo weinig met hen leeft, zoo weinig
doet voor hun huiselijk leven; als gij slechts nu en dan
bij hen verschijnt en op tijden, dat uwe tegenwoordigheid
volstrekt noodzakelijk is, bijv. bij den maaltijd.

In dat geval begrijpt gij toch, dat gij geen deel hebt
aan de opvoeding; � de verpleegden voeden dan elkan-
der op. De oudsten oefenen dan een schadelijken invloed
op de kleinen uit en roepen een geest van woestheid,
die niemand of niets met vrede kan laten, in \'t leven.

De gesprekken loopen over onzedelijke onderwerpen
en geven aanleiding tot onzedelijke daden. Waar de ver-
pleegden zoo aan zich zelven worden overgelaten en de
wees vader alleen verschijnt om te straffen of \'t kwaad,
dat hij ziet, stil bewaart om het dezen of genen regent,
die bij hen als zeer streng bekend staat, te vertellen,
daar kweekt men wantrouwen en haat, daar oefent men
sluwheid en kwade praktijken, daar wordt het kwaad in
vormen bedreven, die aan de opmerkzaamheid van den
weesvader ontsnappen, doch die te dieper wortelen, naar-
mate zijn toezicht onverstandiger is.

Hier herinner ik mij de woorden van Samuel Smiles,
die in een gewijzigden vorm zeer toepasselijk zijn voor
\'t weeshuis.

//Het gestichtsleven, waarin duizenden kinde-

ren tot mannen en vrouwen worden opgekweekt,
zal voor hen heilzaam of heilloos zijn, naar
gelang van den geest die er heerscht.

Waar de opvoeder den geest van liefde en
van plicht weet op te wekken door het een-
vormige en stelselmatige, door het geest-
doodende uit zijn kring te verwijderen en
daarin op te nemen, al wat waarde geeft aan
het huiselijk leven, daar mogen we verwach-
ten, dat nuttige en gelukkige menschen zul-
len gevormd worden, die in \'t maatschappe-
lijke leven zich zelven en anderen tot zegen
zullen zijn.

Daarentegen zullen zij, zoo zij in onwetend-
heid, ruwheid en zelfzucht zijn opgevoed,
onbewust dezelfde eigenschappen in zich op-
nemen en, volwassen geworden, ruw en onbe-
schaafd zijn en een leven leiden, dat recht-
streeks tegen den ordelijken gang van \'tmaat-
schappelijk leven indruist."

De weesvader, die zijn duren plicht gevoelt, gunt zich
in zijn kring geen oogenblik rust. \'t Moet zijne leven-
dige overtuiging zijn, dat groote afdwalingen juist het
gevolg zijn van die jonge vossen, die in \'t huiselijk
leven schuilen. Hij behoort de ziel te zijn van \'t ge-
sticht. Zijn geest doordringe allen en geve den ver-
pleegden den indruk, dat zij niet te doen hebben met
een nietswaardigen loondienaar. Dat rusteloos zien en op-
merken mag echter nimmer gepaard gaan met zekere
kunstgrepen, waaronder wij verstaan, dat spionneeren,
dat beluisteren in een donkeren hoek, dat uitlokken van
aanbrengen of klikken.

Wie zulke praktijken in beoefening brengt, heeft gebrek

aan tact. Recht door zee � ziedaar de eenige weg,
waarlangs hij achter de waarheid mag komen.

Zoodra de overtuiging in de inrichting levendig is:
de vader kent ons, aan zijne ervaring als opvoeder valt
niet te twijfelen, zijn geest is veerkrachtig en \'t is hem
nooit te veel bij en met ons te zijn; hij ziet niet op
tegen de ontdekking en de bestrijding van \'t kwaad;
tegen al wat laag en gemeen is, trekt hij met tact te
velde, het is hem nooit te veel onze belangen te behar-
tigen en ons leven z�� in te richten, dat wij \'t goed en
gelukkig hebben; � zoodra de kinderen dit weten, dan
is hij een zegen in zijn kring, dan zullen allen zich aan
hem hechten, bijna met dezelfde banden, waarmee het
kind verbonden is aan \'t ouderhart.

Niets werkt verderfelijker in onze weeshuizen, dan die
,/lamlendige" sleur, waardoor de karakters eene beden-
kelijke plooi krijgen en de energie gedood wordt.

Vrij algemeen is men van oordeel, dat er aan wees-
kinderen weinig gelegen is en dat men bij geluk uit een
weeshuis een bruikbaar lid voor de samenleving krijgt.
Waardoor is die meening gevestigd? Waaraan moet men
\'t wijten, dat de uitkomsten der weezenverpleging hier
en daar nog zoo bedroevend zijn?

Alweer wijzen we op het gemis aan practische ge-
schiktheid bij velen, die met de opleiding van weezen
belast zijn.

Dr. De Gelder zegt hiervan: «die geschiktheid is vol-
strekt geen gave, welke geheel en al door oefening kan
worden aangebracht. Er is daartoe tot op zekeren trap
een bijzondere aanleg noodig."

En de ervaring bevestigt deze uitspraak. Eene enkele
maal zijn wij in aanraking gekomen met weesvaders, die
zeer grondig over de inrichting van een weeshuis konden

redeneeren en toch wisten zij in hun kring weinig goeds
uit te werken.

Het ontbrak hen aan routine en tact.

Voor dezen zijn de woorden van M. Leopold: //Woor-
den zijn goed, maar daden zijn beter. Toont mij uwe
inrichtingen, opdat ik zie, wie gij zelf zijt en hoe gij
werkt, \'k Weet wel, dat gij dit gesticht niet gebouwd
hebt, dat daarin veel is, wat u bij de opvoeding in den
weg staat, maar \'k weet ook, wat een degelijk weesvader
vermag, als hij niets te onbeduidend acht en in \'t kleine
het groote, in \'t geringste deel het geheel ziet." Ik heb
gezien, wat een weesvader ook van ongezellige, ondoel-
matige woonkamers kan maken, wanneer hij levendig
overtuigd is, dat op hem dezelfde verantwoordelijkheid
rust als op ouders en dat de opvoeding van kinderen niet
voltooid is met spijs en drank, kleeding en ligging.

De weezen in onze godshuizen zijn niet zelden afkom-
atig uit de woningen der ellende en der bitterste armoede,
uit de poelen der gemeenheid en der dierlijke verstomping.
Zullen ze in een gesticht opgenomen, daar slechts licha-
melijk verzorgd worden, terwijl men hun geest laat
omwoelen in \'t slijk der grootste verdorvenheid?

\'t Laat zich gemakkelijk verklaren, dat de roeping eens
weesvaders eene hoogst gewichtige is. Zonder den man
van ervaring is en blijft het gestichtsleven allerellendigst
en moet het noodwendig onbruikbare individu\'s vormen
voor \'t maatschappelijk leven. Wil men nog de oorzaken
van zoo menig verongelukt weeskind buiten den kring
van het weeshuis zoeken?

Ik heb, terwijl ik dit schrijf, de statistieke opgaven
voor mij liggen van een gesticht voor weezen, dat in
het eerste tiental jaren, waarover de statistiek loopt, be-
stuurd werd door een man, die op \'t gebied van opvoe-

ding niet de minste bekwaamheid bezat, terwijl het in een
volgend tiental jaren onder leiding kwam van een wees-
vader, die door zijn veeljarigen paedagogischen arbeid blijken
kon geven van beproefde bekwaamheid en wiens beginselen
als opvoeder van weezen van degelijkheid getuigden.

De uitkomsten dier verschillende besturen zijn duidelijk
te onderscheiden en ik acht het nuttig met het oog daarop
enkele opmerkingen te maken.

Van de 84 mannelijke verpleegden in de statistiek op-
genomen, gingen er in het Ie tiental jaren 32 vrijwillig
in Z. M. dienst, dat is ± 38 percent, terwijl dit cijfer in
het 2e tiental jaren van 94 mannelijke verpleegden slechts
7 bedroeg, d. i. ± 7 percent. Bovendien vinden we in
de kolom //maatschappelijke positie" achter de meeste
namen bezigheden vermeld, die in den regel door de
laagste volksklasse worden verricht. In het volgend tiental
jaren mochten verreweg de meeste verpleegden eene fat-
soenlijke maatschappelijke positie erlangen.

Allereerst rijst de vraag: van waar dit in het oog loo-
pende verschil? Bij de herinnering aan het weeshuisleven
in vroeger jaren, kan een ongunstig oordeel niet achter-
wege blijven. Het zou hier al weinig afdoen, indien wij
dat leven, naar den indruk, dien het op ons gemaakt
heeft, gingen schetsen. De voornaamste oorzaak van den
ongunstigen geest lag in het onvoldoende en onverstan-
dige toezicht, het groot getal verpleegden van verschil-
lenden leeftijd in ��ne afdeeling en de geringe paedago-
gische bekwaamheid der suppoosten. Daar de verpleegden
schier altijd aan zich zei ven waren overgelaten, kon dit
niet anders dan slecht wei\'ken op hunne moraliteit, het-
welk zich openbaarde in een volslagen afkeer van gezet-
ten arbeid en het verlangen naar vrijheid.

Bij een verstandig toezicht werd het verlangen om in

dienst te gaan allengs minder en \'t is opmerkelijk, dat
de lust om in den militairen stand overgeplaatst te wor-
den in dezelfde verhouding afnam als waarmee het zede-
lijk gehalte van het huiselijk leven toenam.

Vooral werkten in dezen gunstig de goede zorgen voor
de ambachtsjongens. Behalve de bijna onbeperkte keuze
van vakken, werd er later nauwlettend toezicht gehouden
over het gedrag der ambachtsjongens, hunne vorderingen,
hunne geldelijke verdiensten, en voor alles, wat in het
belang hunner intellectueele ontwikkeling geacht werd,
werd voldoende gezorgd.

Vooral is eene goede leiding van den knaap, die eene
keuze zal doen in een vak, van veel gewicht, \'t Is niet
af te keuren, als men hem daarin gedeeltelijk vrij laat,
doch het zal noodig zijn hem tot andere inzichten te bren-
gen, als hij zijne keuze bepaald heeft bij een vak, waar-
voor men hem ongeschikt acht. Niet zelden komt het
voor, dat een knaap met een gezond en sterk lichaams-
gestel en een uitmuntende aanleg bijv. schoen-of kleer-
maker wil worden. Handelt men nu in \'t belang van
den jongen, als men aan zijn verlangen toegeeft?

Open een knaap de gelegenheid zich eene maatschap-
pelijke positie te verschaffen, waarin hij zijne krachten
kan gebruiken, dan verzekert gij hem duurzaam geluk.

Als men hierbij met verstandig overleg te werk gaat,
dan zal het niet noodig zijn een knaap twee- of driemaal
van vak te doen veranderen. Dat geeft maar aanleiding
tot lusteloosheid en onverschilligheid en het verbrokkelt
de leerjaren. Is hij goed geplaatst, dan houde men hem
met krachtige hand bij zijn werk en men late zich door
geen nukken of oogenblikkelijke invallen van den knaap
tot het besluit brengen, dat het beter ware hem van vak
of patroon te laten veranderen.

Een krachtige steun bij het beoefenen van een ambacht
is het zoogenaamd voortgezet onderwijs. De kennis van
sommige vakken van het m. u. 1. onderwijs is voor den
aankomenden werkman vereischte. In de meeste steden
bestaan goede inrichtingen voor de theoretische ontwikke-
ling van den aankomenden handwerksman. De Burger
Avondscholen zijn speciaal daarvoor ingericht.

\'t Moet bij den weesvader vast staan, dat geregeld en
doeltreffend onderwijs even noodzakelijk is, als voedsel
voor \'t lichaam en gereedschap voor \'t werk.

Ik weet, dat de meeste weeshuizen de ambachtsjongens
laten profiteeren van Burger Avondscholen of zoogenaamde
teekenscholen; doch als dit alleen geschiedt op voorschrift
van Regenten en de weesvaders zelf er \'t belang niet van
inzien, dan gebeurt het niet zelden op eene wijze,
die eer schadelijk is voor den leerjongen, \'t Verdient
aanbeveling allen, die aan de eischen van het toelatings-
examen kunnen voldoen en den bepaalden leeftijd hebben
bereikt, van dat onderwijs gebruik te laten maken en
het zooveel mogelijk te laten aansluiten bij \'t gewoon
lager onderwijs. In sommige inrichtingen bestaat de ge-
woonte de jongens eerst later, als zij een of meer jaren
op \'t ambacht zijn, als leerlingen te laten inschrijven.
Dat is verkeerd. Directe aansluiting aan \'t lager onder-
wijs verdient de voorkeur, omdat de knapen dan meer
en beter van \'t onderwijs zullen profiteeren en de werk-
bazen er minder bezwaar in zullen hebben een knaap,
die pas bij \'t vak is, de avondschool te laten bezoeken,
dan een, die reeds een of meer leerjaren achter den rug
heeft en productief begint te worden.

Hier laten wij enkele opmerkingen volgen over de
vraag: "Is het al of niet wenschelijk de scholen in de
weeshuizen te behouden?"

Over deze vraag is breedvoerig gehandeld in het Regen-
ten-congres van 20 April 1870.

De eerste jaargang van het Tijdschrift van de Ver-
eeniging in het belang der weezenverpleging bevat een
getrouw verslag van de debatten, die over deze vraag en
andere punten van bespreking gevoerd zijn en bij eene
aandachtige lezing daarvan zal men opmerken, dat de
meeste woordvoerders over dit onderwerp, sommigen
geheel, anderen in zekeren zin v��r het behoud der wees-
huisscholen waren.

Ofschoon er reeds veel over dit punt in kwestie gespro-
ken is in oj)enbare vergaderingen en in besloten kringen,
wil ik nogtans mijne ervaringen in dezen uiten. Mis-
schien ben ik niet bevoegd mij zoo officieel in deze kwes-
tie te mengen. Ik wil echter hopen, dat men de gedach-
ten van hem, die eerst verscheidene jaren met het onder-
wijs in een weeshuis en gedurende de laatste jaren meer
speciaal met de opvoeding van weezen is belast geweest,
niet geheel van gewicht ontbloot zal beschouwen.

Als ik over de weeshuisscholen ga schrijven, dan wil ik
op den voorgrond stellen, dat ik in beginsel de voorkeur
geef aan het onderwijs buiten de inrichtingen voor wee-
zen. De argumenten echter, die in het Regenten-congres
voor het behoud der weeshuisscholen zijn aangevoerd,
hebben mij onbevredigd gelaten, omdat ze mij toeschijnen
van degelijken grond te zijn ontbloot bij de bestrijding
van het onderwijs in weeshuizen. Als een krachtig mo-
tief tegen het bestaan van de weeshuisscholen heeft men
de omstandigheid aangevoerd, dat de onderwijzers in wees-
huizen in den regel beneden het peil der openbare onder-
wijzers staan, n.1. wat hunne bekwaamheid betreft.

Aangenomen dat er voor deze bewering vaste grond
bestaat, dan is het nog de vraag of de Besturen van wees-

huizen er zelve geen schuld aan hebhen, dat de scholen
in de inrichtingen, waarover zij toezicht houden, bestuurd
worden door mannen, die in vele opzichten niet op eene
lijn kunnen geplaatst worden met de openbare onderwijzers.

Er is gezegd dat de vergelijkende examina, het officieel
toezicht, de controle van de publieke opinie en de ruimere
hulpmiddelen voor het onderwijs grond geven aan de
betere verwachtingen, die men van het openbaar onder-
wijs mag koesteren.

Wat de vergelijkende examina betreft � waarom zou-
den die ook niet kunnen toegepast worden voor de aan-
stelling van hoofdonderwijzers aan de weeshuisscholen.
Als men een onderzoek instelde om te weten welke wees-
huisbesturen dezen gebruikelijken weg volgen bij de aan-
stelling van een onderwijzer, het zou blijken, dat men
hier en elders eischt, dat de sollicitanten zoowel prac-
tisch als theoretisch proeven hunner bekwaamheid afleg-
gen. \'t Hangt er maar van af, welke beginselen Regen-
ten zijn toegedaan.

Bovendien de kwestie is nog niet voldoende opgelost,
of het vergelijkend onderzoek het eenige en onfeilbare
middel is bij de keuze van den geschikten onderwijzer.

In geen geval wil ik optreden als pleitbezorger voor
de zaak der weeshuis-onderwijzers, integendeel � ik kan
gedeeltelijk instemmen met hetgeen prof. Rauwenhoff
omtrent hen gezegd heeft in zijne inleiding tot de debat-
ten over de vraag: As het al of niet wenschelijk de
weeshuisscholen te behouden?"

Tot staving van zijne bewering zou ik er nog kunnen
bijvoegen, dat de oorzaak van de mindere bekwaamheid
der weeshuis-onderwijzers almede moet gezocht worden
in de lage bezoldiging en de niet zeer voordeelige voor-
waarden aan die betrekkingen verbonden.

Terecht heeft men opgemerkt, dat den onderwijzers in
weeshuizen de verplichting is opgelegd sup>poostenwerk
te doen. Wie maar eenigszins bekend is met het wees-
huisleven, zal wel weten, dat het werk van den Meester
van bijzonderen aard is, vooral in gestichten, die nog
op de oude leest geschoeid zijn.

Er is in den regel niet de minste samenwerking tusschen
de verschillende beambten in een weezengesticht.

Men ziet meestal, dat de Vader iets tegen den Mees-
ter heeft, omdat deze naar zijne meening niet genoeg aan
hem onderworpen is. De Meester daarentegen acht zijn
gebied onafhankelijk van dat van den Vader, dewijl hij
in hem niet den bevoegden persoon ziet om over de zaken
aan zijne zorgen toevertrouwd te oordeelen. Van weers-
zijden jaagt men elkaar in \'t harnas en om nietigheden
ontstaat vaak de grootste afscheiding, terwijl het toch
zoo noodig is, dat zij elkaar de hand reiken bij hun ge-
wichtigen arbeid.

Heeren Regenten hebben die verkeerde verstandhouding
opgemerkt en zijn zelfs feitelijk tusschenbeide moeten
komen met het doel om in \'t vervolg actie te voorkomen.
Naar hunne meening is hierin niet beter te voorzien dan
door aan iederen beambte eene instructie voor te leggen,
waarin de arbeid omschreven en afgebakend wordt en aan
ieder een deel van \'t gezag wordt toegekend.

Waar de zaak zoo marcheert, daar moet dit in het
direct nadeel werken van de verpleegden, wier opleiding
is toevertrouwd aan personen, die, vreemd aan \'t vak
van opvoeding, het maar zelden eens zijn en daarom vaak
tegenstrijdige voorschriften geven.

Doch als men nu ziet, dat de ontwikkeling der weezen
schade lijdt, omdat zij is toevertrouwd aan halve of slechte
krachten en er onpractische instellingen zijn, die de vrije

ontwikkeling belemmeren, is dit dan in de eerste plaats
te wijten aan den onderwijzer en verdere beambten in
weezengestichten? Of moesten zij beter toezien, die de
personen aanwijzen aan wie de opleiding van weezen
wordt toevertrouwd ?

Eene instelling kan in beginsel goed zijn, doch door
eene verkeerde opvatting en daaruit voortvloeiende onprac-
tische voorschriften ongunstige resultaten afwerpen.

Daarom � wil men het onderwijs in de weeshuizen
behouden, dan wordt, als men er goede uitkomsten van
wil zien, allereerst vereischt de school naar de behoeften
van het kind te reorganiseeren, d. w. z. haar zoo in te rich-
ten, dat zij aan de eischen van onzen tijd voldoet, zoowel
wat het onderwijzend personeel als de leermiddelen betreft.

\'t Is in het oogloopend hoe men op enkele plaatsen
voor het behoud der weeshuisscholen ijvert en dat om
redenen, die geen goede bedoelingen dicteeren.

Als men hier of elders het onderwijs in weeshuizen
hoogschatte, dan was dat niet zoo zeer uit belangstelling
in \'t onderwijs zelve, als wel omdat men het zoo gemak-
kelijk vond eene school in \'t gesticht te hebben. De kin-
deren waren op school zoo goed bewaard en men had er
in huis zoo weinig last van. En uit dien hoofde was
den onderwijzer de verplichting opgelegd het grootste ge-
deelte van den dag onderwijs te geven.

Tegen dergelijke onzedelijke beginselen moet ieder wei-
denkende protest aanteekenen, want wat werkt nadeeliger
op de vrije ontwikkeling van \'t kind dan zulke geestdoo-
dende maatregelen.

Als om die redenen de weeshuisschool wordt behouden

dan ware het wenschelijk haar zoo spoedig mogelijk op
te heffen en zeker zou het kind er bij winnen, als het
dan van onderwijs verstoken bleef.

Hier zou men terecht kunnen opmerken, welke nadee-
lige gevolgen het hebben kan, als over het onderwijs
het officieel toezicht wordt gemist, zooals dat bij de meeste
weeshuisscholen \'t geval is.

Maar aan den anderen kant valt het ook niet te ont-
kennen hoe betreurenswaardig het is, dat weeshuisbestu-
ren nog zoo weinig hunne gewichtige taak begrijpen en
meenen genoeg te doen, als zij voldoend toezicht houden
over de financi�n van \'t gesticht, en het onderhoud van
\'t gebouw, terwijl het toch noodzakelijk was de eerste
en beste zorgen te wijden aan de intellectueele ontwikke-
ling der weezen aan hunne zorgen toevertrouwd.

Hebben H. H. Regenten eene waardige opvatting van hunne
taak, dan zal als van zelf hun toezicht hetzelfde gewicht
erlangen als het officieel toezicht over de openbare school.

De grootste hinderpaal voor degelijk onderwijs in wees-
huizen is de onpractische inrichting van het huiselijk
leven. Natuurlijk zal het onderwijs zich eenigszins moe-
ten regelen naar den dagelijkschen loop van \'t huiselijk
leven en in dat geval is het onvermijdelijk, dat er gebre-
ken in de school zullen worden opgemerkt, als het wees-
huisleven weinig in overeenstemming is met het leven in
den burgerkring. V��r alles wordt derhalve eene reor-
ganisatie van de huishouding in weezengestichten nood-
zakelijk en is men hierin naar wensch geslaagd, dan
zullen de pogingen om het onderwijs te verbeteren niet
vruchteloos blijven.

Nu men schier overal de weezenverpleging ter sprake
brengt, heeft men er in de eerste plaats op gewezen, dat
de verpleging in gestichten vele gebreken aankleven, die
zelfs in de meest doelmatige inrichtingen eenigermate
zullen blijven bestaan, zoolang men deze wijze van ver-
zorging in stand houdt.

Niet ten onrechte is door de voorstanders van de uit-
besteding opgemerkt, dat de weezen in gestichten verpleegd
te veel afgesloten zijn van het maatschappelijk leven en
dat daarin de voornaamste reden moet gezocht worden
van de ongunstige uitkomsten door de weesverzorging in
gestichten verkregen.

Als een gevolg van de bespreking der kwestie in dien
zin heeft men bij de moeielijkheid om vooralsnog door
uitbesteding de weezen meer in normalen toestand te
brengen als een krachtig middel tot hervorming van het
weeshuisleven de opheffing der weeshuisscholen aanbevolen
en de weezen gebruik te laten maken van de openbare school.

Het pogen tot lotsverbetering van den wees verdient
aanbeveling en lof, maar of men langs dien weg gunsti-
ger resultaten oogsten zal, zal m. i. door de ondervinding
met geen bevredigende uitkomsten worden gestaafd.

Nemen we het geval eens, dat in een gesticht, waarin
van 50�100 leerlingen (schoolgaande kinderen) verpleegd
worden, de school wordt opgeheven, met het doel om
hen als leerlingen der openbare school te laten inschrijven.

Hoe wil men nu handelen? Zal men nu tegen den
aanvang der school den kinderen vrijheid geven zonder
geleide het huis te verlaten en ieder zijns weegs te laten
gaan, zooals zulks geschiedt met kinderen uit een burger-
gezin? Hiertegen zullen wees voogden vele bezwaren heb-
ben, zooals ik op sommige plaatsen, waar men de school
heeft opgeheven, heb opgemerkt. Evenals \'s Zondags
voor het kerkgaan de verpleegden in de rij worden ge-
schikt en onder toezicht van beambten derwaarts worden
geleid, zal ook nu deze maatregel als de meest verkies-
lijke worden toegepast.

Wat komt er nu van de maatschappelijke ontwikkeling
door aanraking met de buitenwereld?

Hoogstens zullen de verpleegden langs den weg zien
en opmerken, indien nl. de school eenigszins verwijderd
is van \'t gesticht.

Men meent veel te mogen verwachten voor de ontwik-
keling der weezen van de aanraking met andere kinderen.
\'t Is waar, het spreken en handelen met kinderen van
verschillenden leeftijd en stand moet gunstig werken op de
ontwikkeling. De aanraking met de buitenwereld en de
omgang met anderen scherpen het verstand en maken
bekend met toestanden, waaraan weezen in gestichten
verpleegd tot op zekeren leeftijd vreemd blijven. Maar
wat zal de openbare school daaraan kunnen veranderen
en verbeteren?

Die handelingen en gesprekken, waarop men \'t oog
heeft, worden ook in de weeshuisschool gezien en gehoord
en zijn daar van niet minder gehalte. Ze hebben uitslui-
tend betrekking op \'t onderwijs. Alleen dan zou men
van dien omgang iets goeds kunnen verwachten, als de
weezen zich voor en na schooltijd met anderen vrij kon-
den bewegen.

In elk geval dient wel overwogen te worden of de aan-
raking met de buitenwereld vooral voor weezen van jeug-
digen leeftijd geen schadelijke gevolgen kan hebben, \'t Is
genoeg bekend, dat weezen in inrichtingen van liefdadig-
heid opgenomen door het gros van ons volk voor aller-
ongelukkigste schepselen worden aangezien en dat men
hun uit een misplaatst gevoel van medelijden allerlei zaken
opdringt en zelfs hun gedrag tracht te rechtvaardigen,
al is daarop veel aan te merken.

Die verstandhouding werkt zeer nadeelig op de ver-
heffing van het weeskind en daar men nu door de op-
heffing der weeshuisschool de aanraking met menschen,
wier invloed in den regel schadelijk wordt geacht, bevor-

dert, is het ook om die reden, dat de instandhouding der
weeshuisschool in het belang van de moreele ontwikkeling
der weezen kan worden aangemerkt.

Er is wel eens gezegd, dat de opheffing der weeshuis-
school uit een financieel oogpunt beschouwd wenschelijk
is, omdat daardoor eene belangrijke vermindering op de
begrooting zou worden gebracht.

Gesteld, dat men door cijfers de waarheid daarvan kon
aantoonen, dan is het nog de vraag of deze bezuiniging
zou gemaakt mogen worden, indien \'t bleek, dat zij
geenszins in \'t belang van de ontwikkeling der weezen
kon geacht worden.

Nog eens: gaarne gelooven wij, dat zij, die de weezen-
verpleging tot een belangrijk onderwerp van hun denken
gemaakt hebben, de opheffing der weeshuisscholen beschou-
wen als een reuzenschrede nader tot het doel van hun
streven: overeenstemming tusschen wees verzorging en
opvoeding in de ware beteekenis van \'t woord; doch naar
ons bescheiden oordeel, door de ondervinding verkregen,
tracht men langs dien weg te hervormen zonder gebruik
te maken van de juiste middelen of zonder den rechten
weg in te slaan.

Wil men in dit opzicht met gunstig resultaat werken,
men beproeve de regeling van het huiselijk leven in wee-
zengestichten aan andere voorwaarden te onderwerpen.
Van hervorming in dien zin kunnen gunstige uitkomsten
verwacht worden.

Al mag men het dan nimmer zoover kunnen brengen,
dat de afscheiding tusschen verpleging in liefdadige ge-
stichten en de opvoeding in het huisgezin geheel weg
valt, zeker zal men haar zoodanig kunnen wijzigen, dat
er eene gewenschte overeenstemming bestaat tusschen
deze twee.

Daartoe is in de eerste plaats noodig het getal verpleeg-
den in inrichtingen van eenigen omvang in kleine afdee-
lingen te splitsen en die onder toezicht te plaatsen van
flinke beambten, die lust en tact bezitten om met kinderen
om te gaan.

Onvoldoend en slecht toezicht is in de meeste weeshui-
zen een groot gebrek.

Waar het toezicht over ± 100 knapen is opgedragen
aan slechts ��n beambte, daar kan dunkt mij geen sprake
zijn van opleiden en opvoeden.

\'t Moet al een flink persoon zijn, die onder zulk een
getal knapen de orde weet te handhaven en baldadigheden
te voorkomen.



		PRACTISCHE WIKKEN

		IN HET BELANG DER

		WEEZENVERPLEGING, DOOR

		ff. f. p. �, ^AAR, ONDERWIJZER IN HET WEESHUIS DER HERVORMDE GEMEENTE TE ZWOLLE.

		ZWOLLE, VAN HOOGSTRATEN & GORTER. 18 74.



		INHOU D.

		Bladz. Een woord voobaf. ....... I De Weesvadeb......... 1 1°. Zijne verhouding tot de verpleegden. 5 2". Zijne verhouding tot de suppoosten. 31 3°. Zijne verhouding tot het college van Kegenten........ 35 Lichamelijke opvoeding dek weezen: voeding, klee- ding, reiniging........ 41 Lichamelijke straffen. . . , . . . 53- De straf door onthouding van voedsel. 55 Het opdringen van spijzen. ... 56 Het verkorten van den slaap ... 57 De straf van het opsluiten. ... 58 De straf van het slaan. .... 60 Vroegtijdige inspanning....... 61 De ontwikkeling der huwbaarheid...... 67

		M



		n in hun doen en laten was, dat door allen, bedeeld met een ge- zond verstand en liefdevol hart, zou veroordeeld worden als de grenzen van alle recht en billijkheid, van eerlijkheid en zedelijk- heid ver te buiten gaande. Nog zijn er, die om den wille van een gemakkelijk leven en niet het minst om hunne financie�le belangen, alle verandering en verbetering op hun gebied zoeken tegen te houden of te ver- tragen. In spijt echter van zoo menige tegenwerking is er ein- delijk wrijving gekomen. De geest van vooruitgang, die met stoutheid allerlei sociale en godsdienstige vraagstukken opwierp, wist zich allengs een weg te banen binnen de muren van onze ge- stichten voor weezen en drong met ernst door tot in den boezem der weezenverpleging. Door velen, die \'t waariijk goed meenen met de verzorging van ouderlooze kinderen, is gezegd, dat de ontwikkeling op dat gebied geen gelijken tred heeft gehouden met den vooruitgang en de beschaving op elk ander. Zij hebben aangetoond, dat men niet langer bij de bestaande toestanden en de algemeen ge- volgd wordende wijze van verzorging mocht blijven volharden, indien men onze godshuizen niet langer wilde misbruiken of het geld der liefdadigheid en de belasting door de burgerij opgebracht, niet langer wenschte te besteden om de zedelijke krachten onzer lagere standen te verzwakken. Het doet ons goed, dat we zulke krachtige stemmen vernemen, die van belangstelling getuigen in het lot van vele duizenden in den lande, die van ouderzorg verstoken, behoefte hebben aan degelijke hulp. Het doet ons goed, te vernemen hoe hier en



		III daar een wijs gebruik wordt gemaakt van opmerkingen en wen- ken in \'t belang der weezenverpleging, terwijl \'t ons telkens leed doet, zoo dikwerf we lezen, hoe nog hier en daar pogingen wor- den aangewend tot verandering door het leven in sommige gestich- ten in een bespottelijk daglicht te stellen of de geschiktheid der personen, die met het werk der opvoeding feitelijk in aanraking worden gebracht, in twijfel te trekken op eene wijze, die getuigt van hatelijkheid en minachting, \'t Heeft onzes inziens weinig verdiensten alleen de gebreken in onze weeshuizen aan te wijzen, zonder middelen aan de hand te geven, die tot verbetering kun- nen leiden. Daarom juichen wij den arbeid toe van de Veree- niging in het belang der Weezenverpleging, een ar- beid, die reeds goede vruchten heeft afgeworpen, al was het slechts de belangstelling, die schier overal is opgewekt en wordt levendig gehouden. Invloed van buiten mag zeker beschouwd worden als een krach- tig middel tot opwekking van een nieuw leven in den boezem der weezenverpleging, doch \'t is te betwijfelen of de arbeid der Ver- eeniging in \'t belang der weezenverpleging op goede uitkomsten mag hopen, zoolang zij, die met de opleiding van weezen in ge- stichten belast zijn, geen hooger eischen stellen aan hun werk- kring. Jammer, dat het hooge belang der zaak nog zoo weinig gevoeld wordt. Jammer, dat men nog zoo veel waarde hecht aan oude gebruiken en vormen, waarvoor men bij ernstig naden- ken de verkeerde uitwerking inziet. Terwijl de inrichting der maatschappij in onzen tijd eene algeheele reorganisatie ondergaat; terwijl men schier overal als voortgejaagd wordt op den weg van 1»



		IV beschaving, willen velen de opleiding van zoovele duizenden hulp- behoevende weezen daarin niet doen deelen, maar volharden bij de onpractische opvoedingsmiddelen, die in gestichten voor wee- zen eenmaal zijn aangenomen. Een belangrijk vraagstuk is aan de orde: uitbesteding of opvoeding in gestichten» waarvan de 19e eeuw wellicht de oplossing niet leveren zal. Ofschoon de voorstanders van de opvoeding der weezen in burger- gezinnen een belangrijke schrede voorwaarts hebben gedaan door de oprichting van eene Maatschappij, die hunne plannen zal trach- ten te verwezenlijken, bestaat er grond voor de meening, dat het beginsel van uitbesteding geen algemeene toepassing zal kunnen erlangen, zoolang vele opvoedingsgestichten recht van bestaan hebben door strenge reglementaire bepalingen of testamentaire beschikkingen. De moeielijkheden, die zich bij de oplossing der kwestie voordoen, bewijzen, dat het gestichtsleven nog vele aan- hangers vindt, die, bezield met waarachtige belangstelling in de goede zaak, aantoonen, dat er veel goeds te verwachten is van de opvoeding in gestichten van kleinen omvang, mits de leiding van en het toezicht op de verpleegden aan geschikte per- sonen worden opgedragen. Gelukkig kan men tot staving van die bewering wijzen op enkele inrichtingen in ons land, waarin in de laatste jaren een ander en beter opvoedingssysteem in be- oefening werd gebracht. Waar in dien geest wordt gewerkt, be- wijzen daden, dat men bij de beantwoording der vraag: «Hoe zal men het weeskind het best opvoeden," zijn tegen- woordige belangen niet uit het oog wil verliezen. Onzes inziens behoorden H. H. Bestuurders van Weeshui-



		V zen allereerst in te zien, dat er geen gunstige uitkomsten kunnen verwacht worden van de opvoeding (?) der aan hunne zorgen toevertrouwde weezen, zoolang de personen aan wie zij de verzorging der verpleegden hebben opgedragen blijken geven van ongeschiktheid. Het Hoofdbestuur der Vereeniging in \'t belang der weezenver- pleging achtte het noodig dit punt ter sprake te brengen in de algemeene vergadering van 20 April \'70, tot welker bijwoning ook afgevaardigden van weeshuisbesturen waren uitgenoodigd. Bij de behandeling der vraag welke de vereischtenbe- hooren te zijn van een weesvader is gezegd: hij moet een beschaafd man zijn, die.zich zijner omvangrijke taak bewust is, en allen stemden het toe, dat het welslagen der opvoeding in wees- huizen voor een groot deel afhangt van de geschiktheid der per- sonen, onder wier leiding en toezicht de verpleegden gesteld werden. En wie zou dit nog in twijfel trekken ? Aan een onderwijzer, die de opvoeding van \'t opkomend ge- slacht met de ouders deelt, stelt men hooge eischen. Hij moet zijn een man van alzijdige ontwikkeling, die zijne paedagogische kennis niet slechts heeft opgedaan in de school van Niemeyer of in die van Schwartz, maar die bij ervaring weet, hoe men \'t kind \'t best tot zijne bestemming leiden zal. Het radicaal van hoofdonderwijzer is hem nog geen zekere waarborg, dat hij een- maal eene plaats zal erlangen aan \'t hoofd eener school. Men wil van hem bewijzen van beproefde bekwaamheid als o n der wij - zer en opvoeder. En hoe luttel zijn vaak de eischen, die gesteld worden aan



		VI een weesvader, wiens taak het is in de plaats der ouders te treden en voor de lichamelijke en zedelijke ontwikkeling der ou- derlooze kinderen zorg te dragen. Wij hadden gehoopt, dat Weeshuis-besturen, nu de eisohen voor een opvoeder in een weeshuis breedvoerig geformuleerd zijn in een Kegentencongres, in \'t vervolg bij de keuze van beambten met meer omzichtigheid zouden te werk gaan en nog andere voorwaarden zouden stellen dan ^gehuwde lieden zonder kinderen." Zoolang de eischen z�� gering en de voorwaarden z�� luttel zijn, zullen de gepasporteerde militairen, de politieagenten en koop- vaardij kapiteins vrijmoedigheid hebben zich onder de sollicitanten te scharen naar de betrekking van weesvader en de ondervinding leert, dat dezulken nog kans van slagen hebben. Wie durft met eenigen grond iets goeds verwachten van het moeielijk en gewichtig werk der opvoeding, als het wordt toe- vertrouwd aan onkundige en onverstandige personen. Alleen een goed weesvader weet aan de opvoeding in zijn gesticht de gewenschte richting te geven, terwijl zonder hem het meest doelmatige gebouw en de ruimste en beste hulpmiddelen hun doel geheel missen. //Mooie steenen kosten geld," zegt M. Leopold, als hij over de geschiktheid der onderwijzers handelt en daarbij wijst op nieuwe en naar den geest des tij ds ingerichte schoolgebouwen, //maar voor de keuze van een degelijken, flinken onderwijzer is nog iets meer noodig." Wij brengen zijne gedachte gaarne over op \'t gebied der weezenverpleging en zeggen met het oog op menig weezenpaleis: doelmatige gestichten zijn on-



		VII misbaar, zoodra men een zeker getal weezen bijeen» brengt, doch zij zijn gepleisterde graven, als zij be- stuurd worden door personen, die van opvoeding niet het minste begrip hebben. Met Gustaaf Bauer zeggen wij: //de eerste voorwaarde en zekerste waarborg voor \'t gelukken van alle opvoeding ligt in de persoonlijkheid van den opvoeder." Prachtige weeshuizen, met nauwgezetheid opge- stelde instructies, voortreffelijke weeshuisbesturen � dit alles baat niets, waar weesvader en suppoosten vreemd zijn aan \'t gewichtig werk der opvoeding. Dit dienden H. H. Eegenten van weeshuizen wat meer in \'t oog te houden bij de aanstelling van beambten. Nog vrij alge- meen is de opinie, dat H. H. Kegenten het weeshuis kunnen be- sturen, waartoe trouwens menig weesvader door zijne in het oog vallende nietige bezigheden aanleiding geeft. Gemis zelfs van uiterlijke beschaving hebben hem allengs in de schatting van \'t publiek gelijk gesteld met een conci�rge, een huisbewaarder. De karige bezoldiging aan vele dier betrekkingen verbonden is oorzaak, dat bij het ontstaan eener vacature bij uitsluiting perso- nen uit den kleinen handwerksstand, of zelfs personen, die geen middel van bestaan hebben durven meedingen naar dat «baan t j e", zooals zij \'t vaak uitdrukken. Omdat het voor hoofdbeambten in weeshuizen vaak geen ver- eiachte is bewijzen van paedagogischen arbeid te overleggen, heb- ben H. H. Bestuurders het noodzakelijk geacht tot bevordering van een geregelden gang van zaken een rooster van werkzaamhe-



		VIII den, in den vorm eener instructie, vast te stellen en daarin op te nemen hoe men wil, dat de suppoosten van uur tot uur han- delen zullen, en opdat de verpleegden toch ook zouden weten, hoe zij zich behooren te gedragen zonder merkbare stoornis in de huishouding te veroorzaken, en opdat het toch kenbaar zou worden, dat het Bestuur de verpleegden wil beschermen tegen de soms willekeurige handelwijze der beambten, heeft men op slaap- en in eetzalen reglementen opgehangen, die soms bij de infunctietreding van een nieuwen beambte van A�Z worden voorgelezen. Als de zaak maar marcheert, dan is men vaak tevreden. Voor klachten van den vader over brutaliteit, onzedelijkheid of minachting jegens het in- en uitwendig bestuur is men bevreesd. Indien daarover bij herhaling ongunstige rapporten worden uitge- bracht, wordt men wrevelig en begint men het te betwijfelen of de vader wel politie kan uitoefenen. Zou men dan een politie-beambte willen en geen opvoeder? Het is eene onverantwoordelijke handelwijze, als er weeshuis- besturen mochten gevonden worden, die zoo weinig consci�ntieus met de hulpbehoevende weezen omspringen. In elke maatschappelijke betrekking van eenig gewicht, wil men personen, die volgens deugdelijke beginselen handelen. De betrekking van weesvader schijnt in veler meening daarop eene uitzondering te mogen maken. Wij huiveren bij de gedachte, dat er zoovele duizenden kinderen, die van vader- en moederzorg beroofd, eene plaats mochten erlangen in een wees- of armhuis, zouden verloren gaan, omdat de zorg voor hunne opvoeding is



		IX toevertrouwd aan personen, die voor die gewichtige taak niet be- rekend zijn. Het is geenszins onze bedoeling over alle weeshuizen een slecht oordeel te vellen. Er zijn gunstige uitzonderingen en met het oog op de meer practische inrichting van enkele opvoedings- gestichten voor weezen en de daardoor verkregen gunstige uitkom- sten, hebben we grond om van de opvoeding in gestichten, die naar den geest des tijds zijn ingericht en die bestuurd worden door geschikte personen, veel goeds te mogen verwachten. Een wees vader, dien ik in zijn werkkring leerde kennen als een bij uitstek practisch opvoeder, sprak als zijne vaste over- tuiging uit, dat er zeker groote hervormingen in de weeshuizen zouden kunnen komen, als de weesvaders van tijd tot tijd een bijeenkomst hielden om over de belangen van hun werkkring van gedachten te wisselen. Hij had daarbij het oog op de be- langrijke verrichtingen der weesverzorgers in Zwitserland, die eene vereeniging hebben geconstitueerd in het belang van de opvoeding der ouderlooze hulpbehoevende kinderen. Na het plan tot het daarstellen van eene dergelijke bijeenkomst van weesvaders hier te lande in ernstige overweging te hebben genomen, stuitte hij op be- zwaren, die de uitvoering daarvan vooralsnog onmogelijk maakten. Een der gewichtigste moeielijkheden, die hem in den weg stonden, was de weinige belangstelling voor de goede zaak, waarvan hij de ondervinding verkregen had door zijn bezoek aan de meeste weezengestichten in ons land en door de gesprekken bij die gelegenheid gevoerd met hoofdbeambten en suppoosten over het gewicht aan hun werkkring verbonden.



		V^\\m UO�^
		BR. 187^. 1.38



		WEEZENVERPLEGING.



		X Maar is er dan geen andere weg, waar langs we de zoo zeer gewenschte belangstelling kunnen opwekken, elkaar wenken kun- nen geven en opmerkingen maken? Ziet, die vraag hebben we ons gesteld en na lang aarzelen zijn wij er toe gekomen onze gedachten over enkele belangrijke onderwerpen, betreffende de opvoeding van weezen in gestichten, te formuleeren en onder de aandacht te brengen van allen, die maar eenigen gunstigen invloed kunnen uitoefenen op de weezen- verpleging. //Practische wenken", onder dien titel wordt dit boekskc met bescheidenheid in uwe belangstelling aanbevolen. Behalve onze ervaringen, door langdurigen arbeid in weeshuizen verkregen, hebben we enkele wenken van gerenommeerde opvoedkundigen geraadpleegd en daaruit aanhalingen gedaan. Het doel van dit schrijven zal bereikt zijn, als het mocht bijdragen om het gestichtsleven meer in overeenstemming te bren- gen met de eischen van het burgergezin.



		De weesvader.

		Dr. De Gelder zegt, als hij handelt over den onderwij- zersstand: //De dagen zijn zoolang nog niet voorbijgegaan, toen de onderwijzersstand door sommige eigenaardigheden, die dezen of genen schoolmonarch in het oog deden val- len, het voorwerp van bespotting in zekere kringen der samenleving was, die zich ten zijnen koste vroolijk maakten." Met meer recht nog dan waarmee Dr. De G. deze op- merking neerschreef, mogen wij zeggen, dat een wees- vader, wiens werkkring van niet minder gewicht is dan van een onderwijzer, in onze dagen aan bespotting niet alleen, maar dikwijls aan minachting is blootgesteld. \'t Is tot een gewoonte geworden zijn werkkring onder de minstbeduidende te rekenen en zijn arbeid gelijk te stellen met dien van een oppasser in eene menagerie, wiens eerste en voornaamste zorg het is de dieren vol- gens de hem aangegeven voorschriften van spijze te voorzien en hunne verblijven op tijd te reinigen. Even- min als zulk een oppasser weet, waarom het eene dier zus en het andere zoo moet behandeld worden, evenmin is het velen weesvaders helder, waarom zij handelen naar de hun voorgeschreven instructies. Menig weesvader is niet meer dan de uitvoerder van een aangenomen verplegings-systeem, en zonder na te denken over het al of niet wenschelijke van dezen of genen voorgeschreven maatregel, meent hij zich van zijn plicht naar eisch te kwijten, als hij geen duimbreed



		2-1

		Daartoe is in de eerste plaats noodig het getal verpleeg- den in inrichtingen van eenigen omvang in kleine afdee- lingen te splitsen en die onder toezicht te plaatsen van flinke beambten, die lust en tact bezitten om met kinderen om te gaan. Onvoldoend en slecht toezicht is in de meeste weeshui- zen een groot gebrek. Waar het toezicht over ± 100 knapen is opgedragen aan slechts ��n beambte, daar kan dunkt mij geen sprake zijn van opleiden en opvoeden. \'t Moet al een flink persoon zijn, die onder zulk een getal knapen de orde weet te handhaven en baldadigheden te voorkomen. Bij een behoorlijke splitsing van \'t aantal verpleegden zal men geen bezwaren kunnen opperen tegen de regeling der schooltijden naar de behoeften der kinderen, daar ze nu tusschen de schooluren onder toezicht geplaatst zijn en de vrije tijd gepast kan worden verdeeld. � Algemeen is de klacht van weeshuisbesturen, dat de loonen der ambachtsjongens niet in billijke verhouding zijn met \'t werk dat zij doen. Die klacht is niet ongegrond. De patroons zijn vrij algemeen van gevoelen, dat een verpleegde in een weeshuis geen behoefte heeft aan loon naar verdiensten, \'t Weeshuis voorziet in alle behoeften van den jongen en soms op eene wijze, die getuigt, dat het gesticht over veel middelen te beschikken heeft. Sommige werkbazen beweren zelfs, dat zij de weesjon- gens mogen exploiteeren, omdat zij bijdragen in de gemeente-belasting, waaruit ook een deel komt tot onder- houd van \'t gesticht. Dat exploiteeren van weesjongens werkt schadelijk op hunne moraliteit en verdient ernstig bestreden te worden. De groote verbeteringen, waarop de statistiek over het



		25

		2e tiental jaren in dezen wijst, zijn alleen \'t gevolg van den gunstigen invloed door den arbeid van den wees vader, die toen liet bestuur had, uitgeoefend. Bijaldien de jon- gen zijne keuze bepaald had, deed de weesvader zelf on- derzoek naar eene geschikte werkplaats en nooit werd iemand in de leer gedaan, alvorens hij den patroon ingelicht had omtrent de ontwikkeling en het karakter van den knaap. Gedurig bracht hij den patroons een bezoek en trachtte hen te doen gevoelen, dat het in het stoffelijk en zedelijk belang der verpleegden kon geacht worden, als zij zich onthielden van oneerlijke afspraken met de jongens betref- fende hunne verdiensten en loon naar verdiensten gaven. Als er in dien zin gearbeid wordt, kan er een einde komen aan dat exploiteeren van weesjongens en die be- driegelijke berekeningen tusschen baas en leerling. Noch het laten invorderen van het loon door een beambte, noch het geven van boekjes, waarin de patroons elke week het loon moeten opgeven en ten blijke van hun consci�ntieus handelen hun naam moeten teekenen, zal die goede uitwerking hebben. Met niet minder nauwgezetheid dient er toezicht gehou- den te worden over de vrouwelijke verpleegden. In vroe- ger tijd werd dit uit het �og verloren, waaraan het moet worden toegeschreven, dat vele weesmeisjes, de maatschap- pij ingetreden en te weinig gewoon aan een geregeld le- ven, zich niet staande konden houden en als geprostitu- eerden in een «maison de rendez-vous" terecht kwamen. De meer practische richting, die men later aan het huiselijk leven gaf, leverde gunstige resultaten op. Daar de meisjes hare geheele opleiding in \'t gesticht moesten erlangen, was het de voornaamste zorg van het inwendig bestuur haar leven zoo in te richten, dat zij daardoor gevormd werden tot wel opgevoede dienstboden. Tot be- 3»



		26

		reiking van dat doel liet men hen zoo veel mogelijk dee- len in de huiselijke bezigheden. Onder toezicht van de- gelijke beambten moesten de werkzaamheden in keuken, in woon- en op slaapkamers, bij de wasch en waar op andere plaatsen huiselijke arbeid noodig was, uitsluitend door de verpleegden verricht worden. Langs dezen weg werden de meisjes in de huishouding ingewijd en had men de hulp van zoogenoemde werkvrouwen niet noodig, wier inmenging men om verschillende redenen schadelijk achtte. Op 20jarigen leeftijd werden de meisjes ontslagen, of- schoon het niet zeldzaam was, dat enkelen, die voldoende blijken van geschiktheid gaven, v��r dien tijd in een dienst werden geplaatst. Hier kan eene opmerking over den tijd van ontslag der verpleegden eene plaats vinden. De meeningen over den leeftijd, waarop de weezen \'t gesticht behooren te verlaten, loopen zeer uiteen. Hier ontslaat men ze op 19jarigen leeftijd, elders als ze 20 jaar oud zijn, terwijl er ook gestichten zijn, waarin de verpleegtijd duurt tot 23jarigen leeftijd. De meeste weeshuisbesturen hebben daaromtrent vaste bepalingen ge- maakt; slechts enkele handelen in dit opzicht naar om- standigheden. Een zekere maatstaf voor den tijd van ontslag is noo- dig, doch waarvoor kan het nuttig zijn daaraan alle ver- pleegden te onderwerpen? Wij denken hier aan een gewoon burger-gezin. Een verstandig huisvader zal zijn kind eene plaats in de maatschappij geven, als hij de zekerheid heeft, dat het in eigen behoeften kan voorzien. Als het gestichtsleven ook hierin zoo na mogelijk zal gebracht worden aan het huiselijk leven in den burger-

		\\.



		27

		kring, dan is eene verandering in den tijd van ontslag voor enkele inrichtingen wenschelijk te achten. Moreel en intellectueel zullen de verpleegden er bij winnen. Onwillekeurig toch zoekt het gestichtsleven zorgeloos- heid. De kinderen in gestichten verpleegd genieten alles, wat zij noodig hebben zonder dat zij dikwerf weten, waar- uit de kosten van hun onderhoud bestreden worden, ter- wijl kinderen, die in de ouderlijke woning worden opge- voed, getuigen zijn van de zorg en moeite hunner ouders om in de dagelijksche behoeften van \'t gezin te voorzien. De kwistige uitdeeling van de stoffelijke opvoedings- middelen is in vele gestichten in het oogvallend. Gereedschap en verdere benoodigdheden voor de be- oefening van een vak worden soms zonder eenige beden- king ruim verschaft, terwijl de knapen door hunne lage loonen gedurende hun verpleegtijd weinig of niets restitu- eeren. Al kunnen ouders uit hunne financi�n op gelijke wijze in de behoeften hunner kinderen voorzien, zullen zij het nogtans in \'t belang hunner kinderen achten reeds vroeg eene zekere mate van zorg en overleg aan te kwee- ken. Daarom moeten de kinderen, zooclra zij in de ver- diensten komen, iets bijdragen in hun eigen onderhoud. Langs dien weg leeren onze aankomende handwerks- lieden huishouden, komen zij tot de rechte waardeering van alles, wat zij genieten en bezitten en worden zij van lieverlede tot het inzicht gebracht, dat er tot het ver- krijgen eener maatschappelijke positie inspanning der krach- ten van lichaam en ziel vereischt wordt. In gestichten van kleinen omvang kunnen die begin- selen met minder bezwaar toegepast worden dan in volk- rijke inrichtingen. Al die reglementaire bepalingen, waaraan het leven in groote gestichten tot in de kleinste bijzonderheden gebonden



		28

		is, kunnen vervallen en de bestuurder moet bij zijne han- delingen uitgaan van de individueele behoeften der ver- pleegden. Niets waar men in weezengestichten meer voor waken moet dan voor verslapping der energie, waartoe de verpleegden licht gebracht worden, indien hun leven steeds is ingericht volgens geestdoodende bepalingen en voorschriften. Het is eene groote verkeerdheid de liefdadigheid uit te strekken tot jongelingen en meisjes van 23jarigen leeftijd, die, gezond en sterk naar \'t lichaam , in eigen behoeften kunnen voorzien. Ook in onze weeshuizen behoort er strijd gevoerd te woi\'den tegen de zoogenaamde blinde liefdadigheid, die zich openbaart in het onderhouden van gezonde jongelingen en meisjes, die tot een leeftijd zijn gekomen, waarop zij niet langer in den schoot der liefdadigheid behooren ver- zorgd te worden. Houdt men misschien de weezen zoolang mogelijk in \'t gesticht [om hen te bewaren voor den smet der zonde of ook, opdat zij meer geschikt zouden worden voor de uitoefening van hun bedrijf, als zij \'t maatschappelijk leven zijn ingetreden? Het doel is goed, maar wij vreezen of het langs dien weg bereikt zal worden. Zoodra een verpleegde fin staat is voor zich zei ven te zorgen, behoort de liefdadigheid hare hand terug te trek- ken. Wat zij verder aan \'t individu doet, zal de zorge- loosheid en de verslapping der energie in de hand werken. Tot hiertoe onze opmerkingen naar aanleiding van de statistiek.^ opgaven, \'t Is onze bedoeling geweest daaruit te doen zien ^^at ^van ^de P^ersoonhjkheid des weesvaders grootendeels het f¹ ^of ^niet ^sla�^en ^der opvoeding in een weeshuis afhangt.



		29

		Als wijlen P. De Raadt, directeur van Noorthey, han- delt over zijn inrichting, in bestemming ten deele onder- scheiden van een weeshuis, doch als huis van opvoeding, inderdaad daarmee overeenkomstig, dan nemen wij gaarne zijne beginselen in gewijzigden vorm over en passen ze toe op den werkkring van den weesvader. Het hoofd van een weeshuis moet kunnen zorgen, dat alles, wat voor de opvoeding van kinderen uit den stand, waaruit in den regel onze weezen voortkomen, vereischt wordt, in eene gewenschte verhouding aanwezig is. Hij moet zich den tact eigen maken, die hem het kwaad doet zien, om zoo te zeggen, eer het zich vertoont. Dat ver- keerde moet hem niet aangebracht worden; hij moet er den voet op leeren zetten, eer het zich beweegt en den vinger op de wond leggen, eer die gaapt. Bij de ver- pleegden is zijne roeping, met hen te verkeeren zijn plicht, en wie zich aan hen niet onttrekt, leert de kunst van vin- den en ontdekken als van zelf. Zijn de verpleegden eenmaal overtuigd, dat het den opvoeder niet ontbreekt aan tact en ondervinding, aan opmerkzaamheid en veerkracht des geestes, aan rusteloos- heid in \'t onderzoek naar verborgen afdwalingen, zonder vrees voor botsingen of akelige ontdekkingen; in een woord, staat het bij hen vast, dat niets hoegenaamd den bestuurder het misdrijf doet over het hoofd zien of den strijd tegen het kwaad doet ontwijken, dan is dit reeds een krachtig middel om \'t kwaad tegen te gaan. Ik heb een weesvader gekend, die dit begreep en het met lust en ijver ook wilde, zonder de wenken van P. De Raadt gelezen te hebben. Het was zijne innigeover- tuiging, dat men van den arbeid in dien geest alleen de gewenschte vruchten kan plukken en zijne ervaring op het gebied van weezenverpleging had dit bevestigd. Nog



		30

		zie ik hem in zijn werkkring, waarin men hem ieder uur van den dag vinden kon. Nog zie ik hem hij de spelen A\'an \'t jonge volkje, in de woonkamer van den ambachts- jongen, in de kamer, waar de kleinsten woonden, bij den huiselijken arbeid. Geen dag ging er voorbij, waar- op hij niets gedaan had voor \'t huiselijk leven. Niets waar hij meer voor vreesde dan voor sleur en gewoonte. Hij kende alle verpleegden, hun afkomst, de bijzonder- lieden uit hun familieleven, de eigenaardige uiting van ieders kai"akter, hun aanleg en lievelingsbezigheid. Nog zie ik hem in zijn kantoor, dat zoo juist geplaatst was tusschen de keuken en de eetzalen; omringd door enkelen, die hem hun innigste wenschen openbaarden of eene terechtwijzing behoefden. Wijlen P. De Raadt achtte een vertrouwelijk gesprek met sommigen zijner leerlingen soms van \'t hoogste be- lang. Hij zegt: i,Somtijds komt het aanzoek tot een afzonderlijk gesprek van den leerling zelven; en ziedaar dan de schoonste gelegenheid voor den opvoeder om zich op den vereischten voet met zijn jongen vriend te plaat- sen. Is het een kind, er is gewis eene vraag, een ver- zoek te doen of een klacht over iets of iemand uit de kin- derwereld. Blijft gij clan ook binnen de grenzen dier we- reld, zoo stemt uw gesprek den kleine tot openhartigheid, die in de volgende jaren vertrouwelijkheid belooft. Deze betoont u de jongeling, die een ernstig uur met u wenscht door te brengen om met u te raadplegen over zijne werkzaamheden, zijne studi�n, zijne toekomstige belangen." Waar de opvoeder van weezen die vertrouwelijkheid weet te wekken, daar heeft hij het rechte standpunt zijner opvoe- ding bereikt; daar leeft hij gelukkig voor zich zelven en anderen en richt hij gedenksteenen op in de harten, waar- door hij bij kind en kindskind in dankbare herinnering blijft.



		31 2 °. De verhouding van den weesvader tot de suppoosten. In gestichten van zeer kleinen omvang is het in den regel niet noodig, dat de vader en de m o e d e r worden bijgestaan door suppoosten; doch er zijn inrichtingen, waarin een groot getal weezen wordt verpleegd, zoodat de hulp van mannelijke en vrouwelijke beambten vereischt wordt. Niet ten onrechte is gezegd, dat er minder gun- stige uitkomsten van de weezenverpleging te verwachten zijn, naarmate de weeshuizen grooter omvang hebben. Hoe kleiner gestichten, hoe meer de vader en de moeder als vader en moeder kunnen handelen, hoe meer er kan gedaan worden voor \'t huiselijk leven, hoe inniger de betrekking kan zijn tusschen de hoofden, van \'t ge- sticht en de verpleegden. Hoogst moeielijk wordt de werkkring der bestuurders bij grooten omvang van het weeshuis, daar er bij de beste regeling altijd gebreken zullen blijven bestaan, die een onvermijdelijk gevolg zijn van \'t bijeenbrengen van een groot getal kinderen. De weesvader treedt dan meer op als directeur, zijne vrouw als directrice, terwijl de gang van \'t gestichtsleven speciaal wordt opgedragen aan sup- poosten, wier bezigheden niet zelden zeer scherp zijn af- gebakend en die volgens rooster van werkzaamheden en aan de hand eener instructie hun arbeid verrichten. De individu�ele belangen der kinderen gaan op in de uitoefe- ning van een zoogenaamd reglementair leven, waardoor de geheele inrichting van het weeshuisleven veel over- eenkomst heeft met het karzerneleven. Eten, drinken, opstaan en naar bed gaan, in een woord de geheele huis- houding loopt op de maat, volgens vaste regels en be- palingen, waarvan noch verpleegden noch beambten mogen afwijken. Ook de weesvader, ofschoon in naam het hoofd der inrichting, ziet zijn gezag zoodanig beperkt, dat hij



		32

		inderdaad niet boven de suppoosten, maar met hen gelijk staat. Wat is hiervan de oorzaak? De persoonlijkheid van hen, die in een weeshuis eene betrekking mochten erlangen, heeft het noodzakelijk ge- maakt hun werkkring te omschrijven in enkele reglemen- taire bepalingen, gelijk men ook, om eene meer gewenschte verstandhouding tusschen beambten en verpleegden te be- vorderen, in de verschillende vertrekken van \'t gesticht reglementen heeft opgehangen, die, ofschoon met de beste bedoelingen opgesteld, geen andere uitwerking hebben, dan den verpleegden te doen gevoelen, dat allen, die met hunne opleiding belast zijn, totaal ongeschikt geacht wor- den om zelfstandig te handelen. Hierin ligt voor een groot deel de oorzaak van de ongunstige verhouding tus- schen opvoeders en verpleegden, tusschen opvoeders on- derling. De verpleegden zien in den vader en de m o e- der, alsmede in de suppoosten niet hunne opvoeders, maar personen, die verplicht zijn te handelen naar de reglementaire bepalingen, hun door Regenten gegeven. Bij eenige afwijking daarvan hebben zij vrijheid dit aan Regenten mee te deelen, gelijk het den verpleegden mede is toegestaan verzoeken vari allerlei aard aan den voor- zittenden Regent of den Regent van de week te doen, die dan vaak eene beslissing neemt zonder zelfs de hoofden van \'t gesticht te hebben gehoord. De suppoosten plaatsen zich, bij eene dergelijke organisatie, tegenover den weesvader en de weesmoeder op een onafhankelijk stand- punt. Ieder beschouwt zich in zijne afdeeling als mees- ter. Zelden raadpleegt men \'t hoofd der inrichting; Heeren Regenten nemen schier altijd, zelfs in de nietigste zaken, eene beslissing zonder het advies van den vader of diens oordeel te vernemen. Ofschoon oppervlakkig een geheel, is de inrichting inderdaad in verschillende deelen



		83 gesplitst, die geheel onafhankelijk van elkaar worden bestuurd. Er is menigmaal geklaagd, dat de verstandhouding tusschen de hoofden van een weeshuis en de suppoosten dikwijls veel te wenschen overlaat, en niet ten onrechte; maar wij vragen met bescheidenheid of menig college van toezicht, misschien wel onbewust, daartoe geen aan- leiding geeft. Dat afbakenen van ieders werk door eene instructie moet onvermijdelijk botsing veroorzaken. Daardoor vindt de meening onwillekeurig ingang, dat er in \'t weeshuis eigenlijk geen hoofdbestuurder is, en indien men den wees vader als zoodanig erkent, wil men in \'t minst niet aannemen, dat van hem \'t gezag behoort uit te gaan, anders zou men instructies overbodig hebben geacht. Men behoeft waarlijk niet veel paedagogische kennis te bezitten om te begrijpen, dat de opvoeding allerminst onder reglementaire bepalingen te brengen is. De wees- vader moet het middelpunt kunnen zijn, van wien alle bemoeiingen met betrekking tot de suppoosten, zoowel als tot de verpleegden behooren uit te gaan. Hij houde in \'t oog: al wat er verkeerds in \'t gesticht geschiedt, al wat er in \'t belang eener goede opvoeding ontbreekt, al wat aanleiding kan geven tot eene verkeerde verhouding tusschen hem en zijne mede-arbeiders, dat is des bestuur- ders schuld. * Zoo zal hij zich natuurlijk met aanhoudende zorgen overladen, weinig vrijheid en uitspanning kunnen ge- nieten, doch als loon voor zijn onvermoeiden ijver zal hij de weeshuisgebreken allengs zien wijken en een bete- ren geest in \'t gesticht levendig zien worden. Is de weesvader een man van beginselen, die, door- drongen van \'t hooge belang van zijn werkkring, den



		34

		noodigen tact bezit om te besturen, dan is hij, en hij alleen, in staat bij de keuze van een suppoost eene voor- dracht te doen uit de sollicitanten, die zich hebben aan- geboden. De vereischten worden door hem bepaald. Hij spreke met de sollicitanten en ga niet af op getuigschriften alleen, maar trachte door een verstandig gesprek te be- oordeelen of er onder de sollicitanten een geschikt persoon gevonden wordt, die ter benoeming aan het college van Regenten kan worden voorgedragen. Bij die keuze worde het den suppoost ernstig gezegd, dat het belang der in- richting op den voorgrond moet staan en dat er moeie- lijkheden aan den werkkring des opvoeders verbonden zijn, die hij slechts met eene algeheele toewijding zijner krachten overwinnen kan. Is de keus gedaan en zal de nieuwbenoemde zijne functi�n aanvaarden, dan leide de weesvader hem in zijn arbeid in en wijze hem met min- zaamheid op de beginselen, waarvan men bij de opvoe- ding moet uitgaan. Hij bespreke met hem de eigenaar- dige moeielijkheden, die aan de opvoeding van weezen verbonden zijn en make hem bekend met de karakters zijner pupillen, hunne gebreken, hun aanleg en alles, wat hij als opvoeder noodig heeft te weten. Is de nieuwbenoemde reeds vroeger met paedagogischen arbeid belast geweest, dan kan men spoedig opmerken of hij tact bezit om met kinderen om te gaan. \'t Kan ook gebeuren, dat hij nooit deel heeft genomen aan de opvoeding. In dat geval is het noodzakelijk, dat de weesvader hem met welwillendheid ter zijde staat. In den beginne worde zijn werk bij voorkeur door de hoofden verricht, terwijl men den suppoost daarbij laat toezien en hem op zijne werkzaamheden wijst. Van lieverlede geve men den arbeid over, altijd toezicht hou- dende of hij geschiktheid voor zijn werk heeft. Merkt



		35

		men afdwalingen of verkeerdheden op, dan onthoude men er zich van daarover op- of aanmerkingen te maken in tegenwoordigheid der verpleegden of in \'t bijzijn van andere suppoosten. Men handele in dit opzicht zoo kiesch mogelijk en bespreke onder vier oogen, wat men in zijn doen of laten verkeerd acht. Mocht men den indruk krijgen, dat het den suppoost aan tact ontbreekt en dat hij zich dien nimmer zal eigen maken uit gemis aan aanleg, dan is het beter hem dit onbewimpeld te zeggen en hem te raden naar een anderen werkkring uit te zien. Het belang der inrichting mag niet worden opgeofferd aan een suppoost, door wiens ongeschiktheid vaak veel verkeerdheden kunnen ontstaan, waarvan zelfs onder een verstandig bestuur na jaren nog de sporen ontdekt wor- den. Wij onderschrijven de woorden van Smiles: «Iedere nieuwe opvoeder werkt minder uit dan zijn voorganger." 3°. De verhouding van den weesvader tot het college van Regenten. Een opvoeder, wiens oordeel over de verpleging van weezen wel van gewicht mag beschouwd worden, zei eens, met het oog op de verhouding van den weesvader tot Heeren Regenten, dat de meeste weeshuisbesturen het hierin vrij wel met elkaar eens zijn, dat zij hun toezicht op de weeshuizen op eene verkeerde manier moeten uit- oefenen, zoolang de wees vaders geen beproefde bewijzen van geschiktheid geven. Zijne ervaring had hem geleerd, dat Heeren Regenten gaarne van zienswijze willen ver- anderen, indien de weesvader een man is, die zijne posi- tie begrijpt en daarvan deugdelijke blijken geeft. Een commissie van toezicht over weezengestichten is



		36

		noodzakelijk; de groote verantwoordelijkheid en de finan- ci�ele belangen dier inrichtingen eischen zulks, maar het hangt geheel van het inwendig bestuur af, welke opvat- ting Heeren Kegenten van hun arbeid hebben. Menig wees vader klaagt, dat Heeren Regenten zijne macht zoodanig beperkt hebben, dat hij zonder toestem - ming van \'t Bestuur geen besluit mag nemen, zelfs niet het geringste. Wat betrekking heeft op voeding en kleeding, op ver- deeling van den arbeid der suppoosten, in ��n woord, alles wat tot de huishouding behoort, moet in vele ge- stichten met den voorzittenden regent of den regent van de week geregeld worden, of nog anders, dat wordt geregeld zonder zelfs de opinie van den vader gehoord te hebben. Op een bepaalden dag der week komt volgens rooster een regent het gesticht bezoeken en houdt, indien zijne zaken \'t hem vergunnen, een oogenblik zitting om reke- ning te houden met verpleegden, over wie door den vader ongunstige rapporten zijn uitgebracht. Bij die gelegenheid is het mede den verpleegden geoorloofd over hunne belangen te spreken, of wederkeerig reclames in te brengen over waar of vermeend onrecht hun door den vader of de suppoosten aangedaan. Heeft de Regent voor dat verhoor geen tijd, dan tee- kent hij zijn naam, ten blijke, dat hij aan zijne verplich- ting heeft voldaan. In alle weeshuizen houden H. H. Regenten week- of maandvergaderingen, bij welke gelegenheden men, vooral in groote gestichten, den vader in pontificaal voor de vergaderzaal ziet pareeren om dienst te doen als conci�rge. Toen ik eens een der grootste gestichten van ons land bezocht, verscheen de wees vader in \'t .zwart en met een witte das, om mij te zeggen, dat het gesticht op verga-



		37

		derdagen van H. H. Regenten niet was te bezichtigen. De man was op dat oogenblik in een hevige spanning en deed me onwillekeurig denken aan een conci�rge, die \'t bijzonder druk heeft om de vergaderde heeren op hun wenken te bedienen. Die houding van menigen weesvader maakt een onaan- genamen indruk en versterkt ons in de overtuiging, dat velen hunne roeping niet begrijpen, anders zouden zij zich tot zulke diensten niet laten gebruiken, maar die aan anderen opdragen. \'t Is natuurlijk, dat H. H. Regenten niet zullen raad- plegen over de belangen van \'t gesticht met den wees- vader, die gewoon is in kwaliteit van conci�rge voor hen te verschijnen, en wederkeerig heeft de weesvader er den moed niet toe paedagogische opmerkingen te maken met een kurketrekker in de eene en een flesch wijn in de andere hand. De verpleegden hebben die verkeerde verhouding tus- schen den weesvader en H. H. Regenten opgemerkt en vervoegen zich in \'t vervolg niet meer bij den eerste, als zij iets van belang hebben te vragen, maar gaan onmiddelijk tot Regenten, die toch gewoon zijn in alle zaken van \'t gesticht eene beslissing te nemen. Ik herinner me, dat nog niet lang geleden in een weezengesticht van grooten omvang de verpleegden, die iets te vragen of te zeggen hadden, zonder voorafgaande kennisgeving aan den vader aan de vergaderzaal klopten en bij \'t college van Regenten gehoor vonden. Eenmaal zelfs vroegen zes jongens langs dien weg om in Z. M. zeedienst te mogen gaan, welk verzoek zonder eenige bedenking werd toegestaan. Hadden suppoosten klachten over verpleegden of om- gekeerd waren verpleegden ontevreden over suppoosten,



		38

		nimmer zou men dit te kennen geven aan den vader. Men ging dezen voorbij en Regenten moesten alweer de kwestie uitmaken. Zelden of nooit deed de vader een voorstel van gewicht. Gesteld, dat hij gebreken zag, waarover hij het nood- zakelijk achtte met het Bestuur te raadplegen, dan nog zou hij zich uit vrees voor moeielijkheden of vermeerdering zijner werkzaamheden daarvan terughouden. Deze handelwijze van menigen weesvader heeft H. H. Regenten aanleiding gegeven naar hunne wijze van inzien het gestichtsleven te regelen en den weesvader op te dra- gen zich streng te houden aan hunne voorschriften. Hoe kan er van die verhouding tusschen den weesvader en het college van Regenten iets goeds voor het gestichts- leven verwacht worden? Neen, men mag er H. H. Regenten niet altijd een verwijt van maken, dat zij z�� handelen. Menig weeshuisbestuur neemt de zaak ernstig genoeg op, doch omdat de persoonlijkheid des weesvaders niet deugt, kan het college van Regenten, dat op een te ver- wijderd standpunt staat tegenover het gestichtsleven, geen gewenschte verandering te weeg brengen. De persoonlijkheid des weesvaders � daarop komt alles aan. Het college van Regenten kan slechts eene commissie van toezicht zijn en moet zich niet feitelijk behoeven te mengen in de regeling van \'t huiselijk leven. Of zal eene schoolcommissie, al is zij nog zoo goed voor hare taak berekend, iets in \'t belang van \'t onder- wijs kunnen doen, als het hoofd der school geen tact bezit of als het hem aan de noodige bekwaamheid ontbreekt? Wat moet een college van Regenten tegenover den wees vader anders zijn dan eene schoolcommissie tegenover den onderwijzer?



		39

		De weesvader, die bekwaam is voor paedagogischen arbeid in een weeshuis, is op zijn gebied specialiteit. Voor H. H. Regenten behoort hij de vraagbaak te zijn. Alles, wat er in zijn kring omgaat, moet hij weten, en \'t is zijn plicht over belangrijke veranderingen in \'t huise- lijk leven, in voeding en kleeding, in alles, wat op de verpleging betrekking heeft en daarop een gunstigen in- vloed kan uitoefenen, met H. H. Regenten te spreken. Hij moet de eerste zijn, die daarop de aandacht vestigt en op verbetering aandringt. Waar eerst dan groote stappen in \'t belang van \'t ge- stichtsleven gedaan worden, als H. H. Regenten daarvan de noodzakelijkheid inzien, daar is wellicht ten gevolge van de sleur veel bedorven. De weesvader moet voor het college van Regenten kunnen zijn, wat ten tijde der Republiek de raadpensio- naris was voor de Algemeene Staten. De punten van be- handeling voor eene bestuiu\'svergadering moeten door hem aangegeven en zoo duidelijk uiteengezet worden, dat zijn oordeel een beslissenden invloed uitoefent op de opinie van H. H. Regenten. Heeren Regenten kunnen slechts zeer oppervlakkig bekend zijn met den gang van zaken in de inrichting, waarop zij \'t toezicht hebben. Naar hunne meening zou het in \'t gesticht goed kunnen gaan, al hadden er inderdaad tooneelen plaats, die van wanorde, onzedelijkheid en onbeschaafdheid getuigden. Als de weesvader zijne taak machtig is en met lust en ijver naar verbetering tracht, dan kan men verzekerd zijn, dat H. H. Regenten zijn arbeid zullen waardeeren en hem zooveel vertrouwen zullen schenken, dat er geen besluit hoegenaamd zal worden genomen, alvorens zijn oordeel is gehoord. Ik heb de gewenschte verhouding van beambten tot 4



		40

		H. H. Regenten door de persoonlijkheid van den weesvader zien geboren worden in eene inrichting, waarin het oude opvoedingssysteem nog in vollen gang was. Ofschoon H. H. Regenten in vele gevallen verlichte denkbeelden waren toegedaan en die gaarne hadden over- gebracht in hun gesticht, stuitte echter elke poging tot hervorming af op de ongeschiktheid van den voormaligen weesvader. Het Bestuur begreep, dat een goede geest in \'t wees- huisleven zich niet laat gebieden, maar dat die moet wor- den opgewekt door de personen, aan wie het werk der opvoeding feitelijk wordt opgedragen. Gelukkig vond men den man, wiens ervaringen als opvoeder van weezen reeds hoop gaven, dat hij den rechten weg zou inslaan, om tot het doel te geraken, dat het Bestuur reeds lang gewenscht bad. Toen H. H. Regenten overtuigd waren van zijne be- kwaamheid en het zelf zagen, dat hij naar een goed plan handelde, lieten zij hem meer vrij in zijn arbeid. Hunne belangstelling openbaarde zich op eene andere wijze. Als zij \'t gesticht bezochten, dan geschiedde dat niet met het doel om bevelen te geven of om zich feitelijk met de huiselijke aangelegenheden in te laten, maar om met den vader te raadplegen, zijne inzichten te vernemen en met hem te overwegen, wat er in \'t belang eener goede opvoeding kon gedaan worden. De weesvader bezat de gave om uit den schat zijner ervaring opmerkingen te maken en wenken te geven, die tot eene gewenschte verhouding leidden tusschen hem en het Bestuur. Hij kon in juiste bewoordingen zeggen, wat hij wilde en hij wilde ook,met al zijne krachten, wat hij zeide. In elke bestuursvergadering werden door hem belangrijke onderwerpen aan de orde gesteld, met



		41

		eene duidelijke omschrijving van het hoe en waarom hij deze of gene verbetering wenschte te maken. In den regel liet men den vader gedurende de behan- deling dier onderwerpen in de vergadering tegenwoordig zijn en aan de discussi�n deel nemen. Dit spreken met den man van rijpe ervaring leidde inderdaad tot opwek- king van de meest gewenschte belangstelling van \'t Be- stuur en niet het minst tot een beteren geest in het weeshuisleven. Langzaam ontwikkelde zich een geheel andere toestand. De verpleegden hechtten zich aan hun opvoeder, de suppoosten werkten in den geest van hun voorganger en H. H. Regenten steunden den weesvader in zijn gewichtigen arbeid om \'t weeshuis te maken tot een opvoedingsgesticht, dat gunstige resultaten afwierp voor \'t maatschappelijk leven. � Lichamelijke opvoeding der weezen. \'t Wordt algemeen gezegd, dat kinderen, die in een gesticht verpleegd worden, alles genieten, wat voor hunne lichamelijke ontwikkeling noodig is. Er zijn er zelfs, die meenen, dat vele gestichten te weelderig in de behoeften der verpleegden voorzien. Later, zoo beweren dezen, komen de meeste weezen in eene maatschappelijke positie, waarin zij \'t lang zoo goed niet hebben en zich vaak niet meer dan de allernoodzakelijkste levensbehoeften kunnen verschaffen. Met het oog op hunne toekomstige belangen zou men dus willen, dat het leven der weezen ge�ven- redigd werd aan de huiselijke opvoeding, die de ver- pleegden genoten v��r dat zij in \'t gesticht werden opge- nomen of aan de positie, die zij vermoedelijk zullen in- nemen, als zij later het maatschappelijk leven zijn in- getreden. 4*