|
Hm \'^ BK. 1877.1.12.
|
|||
|
y
|
||||||||||||||
|
EYENSBEELDEN
|
||||||||||||||
|
EN
|
||||||||||||||
|
w
|
||||||||||||||
|
ERKELIJKHEID
|
||||||||||||||
|
Dooi\\
|
||||||||||||||
|
MULTAVIDI.
|
||||||||||||||
|
ROTTERDAM. — J. H. DUNK.
• 1877.
|
||||||||||||||
|
j-#a\'njn ö
|
|||||
|
LEVENSBEELDEN EN WERKELIJKHEID.
|
|||||
|
LETENSBEELDEN
|
|||||||
|
WERKELIJKHEID
|
|||||||
|
MULTAVIDI.
|
|||||||
|
ROTTERDAM. — J. H. DUNK.
1877.
|
|||||||
|
VOORBERICHT.
|
|||||
|
Toen ik in Octóber 1875 mijne brochure, getiteld: „de won-
den van ons volksleven, Neerlands heden en Neerlands toe- komst," had uitgegeven, werd mij door enkele belangstellende lezers de opmerking gemaakt, dat dit geschrift noodzakelijk moest gevolgd worden door een tweede van mijne hand, waarin ik uit de rijke ervaringen van mijn praktisch leven over de wonden en kwalen van ons sociaal leven meerder licht ver- spreiden mocht en meer bepaald zou aantoonen, hoeveel beter de christelijke levensbeschouwing tot het geluk van individu en maatschappij kan bijdragen dan de hedendaagsche mo- derne, zooals deze zich onder alle standen van lieverlede voortplant. In deze tweede brochure heb ik getracht dit gevraagde te
bereiken en ik gaf haar den titel: „Levensbeelden en wer- keljjkheid," omdat ik aan mijn betoog eenige werkelijk uit |
|||||
|
VI VOORBERICHT.
|
||||||
|
mijne levenservaringen gegrepen beelden deed voorafgaan,
die over de te behandelen zaak meerder licht verspreiden honden. Mochten deze bladzijden even gunstig onthaal vinden bij
allen, die oud-hollandsche trouw, zedelijkheid en voorvader^ lijken godsdienstzin blijven waardeeren, als aan mijne eerste brochure bij deze weidenkenden is te beurt gevallen.\' MULTAVIDI.
|
||||||
|
Rotterdam, December 1876.
|
||||||
|
Schreiend treedt het menschenkind dit aardsche leven
in, als had het hulpbehoevend wicht reeds een voor- gevoel van den strijd, van de droefenissen en tegen- spoeden, welke ook zijne toekomst geven zal! Schreiend staat de knaap bij het gebroken speelgoed,
als ware met dit gebrokene zijn geluk voor altijd ver- woest , terwijl toch straks weder de liefhebbende moeder die tranen zal hebben weggekust en een ander verma- kelijk speeltuig hem een schaterlach zal afpersen. Schreiend staat de krachtvolle man naast de geopende
groeve van een vriend zijner jeugd of van een geliefd kind, en het is hem te moede alsof een deel van zijn eigen ik daar in dien somberen grafkuil zal afdalen. Schreiend staart de afgeleefde grijsaard den lijkstoet
na zijner lieve vrouw, die meer dan vijftig jaren hem tot hulpe was en hem nu vóórgaat in de eeuwige ruste; hij bidt God, dat hij haar spoedig volgen moge. Is dan dit ons aardsche leven louter een tranendal?
Is er niet naast beproeving vertroosting, naast droefenis blijdschap, naast teleurstelling jjhope te vinden? Ja, Gode zij dank! ons leven is schoon, ons leven is een |
||||
|
8
|
||||||||
|
kostelijk, onwaardeerbaar geschenk voor hem of haar,
die het zal begrepen hebben, en die juist hierdoor het leven goed gebruiken, goed genieten en door hoogere bezieling het adelen wil. |
||||||||
|
DE GEBOORTE.
|
||||||||
|
Wat al gewaarwordingen wekt de geboorte van een
kind! Ziehier eene moeder, die, na jarenlangen kinderloozen
echt, eindelijk het vurig afgebeden kind aan het hart mag drukken! Onbeschrijflijk veel heeft zij geleden; nog kan zij van tijd tot tijd een kreet van smarte nauw bedwingen, en zij gevoelt het, zij weet het met zeker- heid, dat hare moederweelde slechts enkele dagen duren zal. Toch dankt zij God, dat Hij haar deze moeder- weelde, zij het dan ook voor korte oogenblikken, te genieten gegeven heeft en dat zij haren echtvriend, bij haar heengaan van deze aarde, ten minste één pand hunner liefde mag achterlaten. Zie ginder in de schamele woning, die moeder, wier
gelaat de sporen draagt van groote afmatting en droe- fenis. Slechts weinige maanden geleden werd haar man ernstig ziek en hij, de kostwinner voor haar met vijf kinderen, stierf na een smartelijk lijden. De geboorte van dit zesde kind vermeerdert hare zorgen en doet de pijnlijke vraag bij haar oprijzen: «zal ik ook voor dit «kind het dagelijksch brood verdienen kunnen"? |
||||||||
|
9
|
|||||
|
Arme moeder! — Neen, rijke moeder! Want do
goedertierenheid Gods gaf haar in dit zesde kind een zoon, eenmaal haar steun en troost als zijne broeders en zusters de moeder zullen verlaten en vergeten heb- ben ; dit laatste kind zal haar eenmaal dierbaarder wor- den dan één der overigen haar ooit geweest was. Zie verder die moeder, die beurtelings haren zuigeling
aan het hart drukt en de handen samenvouwend de oogen opslaat als ten gebede. Zij is eene verstootene van deze wereld, door de menschen veracht en uitge- worpen, omdat deze zuigeling is de vrucht harer zonde. Toch heeft zij vergeving gezocht en troost gevonden bij haren Christus, en zij zal, als God haar hiertoe de krachten geven wil, dit kind der schande zijn Heiland leeren kennen en liefhebben. Want als uit dit kind een jongeling zal zijn opgegroeid en het vreeselijk tijd- stip aangebroken is, waarop zij hem het geheim zijner geboorte moet meêdeelen, dan hoopt zij om Jezus\' wil ook bij dien zoon vergeving te vinden en het liefelijk woord van zijne lippen te vernemen: »moeder, ik had »u lief, ik heb u lief en ik zal u liefhebben tot mijn laatsten ademtocht"! Maar als onwillekeurig wendt zich ons oog van deze
droevige beelden af en rust met welgevallen op dat jonge en schoone echtpaar, dat met den eerstgeborene speelt en dartelt in onverstoorden levenslust. De jonge man, die het wicht opneemt om het den eersten vaderkus te geven, zegt schertsend tot de moeder: «onze jongen gelijkt reeds op u"! «Dan is hij geen • rechtgeaard kind, want een goed kind dat naar zijn |
|||||
|
10
|
|||||||||
|
«vader aardt"! luidt het gevatte weerwoord der geluk-
kige moeder. Mocht slechts deze scherts geene prophetische kracht
bezitten! Wie toch verzekert u, gelukkige ouders! dat niet eenmaal de dag zal aanbreken, waarop de naam van dit uw kind ecne huivering u door de leden jagen zal, omdat hij tot een nieteling, tot een wellusteling, — tot een misdadiger misschien zal opgegroeid zijn en uwen naam voor altijd zal geschandvlekt hebben? Met welgevallen rust ons oog ook op dien grijsaard,
die met een van vreugde stralend gelaat over de wieg staat heengebogen, waarin zijn eerste kleinzoon den eersten slaap hier op aarde genieten mocht. Als afstam- meling van een oud en roemrijk geslacht, hoopt hij dat in dezen jonggeborene zijn stamboom zal blijven voortleven, en die verkwikkende overdenking doet hem weenen als een kind. Kinderlijk ja, zijn uwe vréugde- tranen, eerwaardige grijsaard! Wie toch geeft ook u de verzekering, dat dit jongske gespaard blijven on huwen zal, kinderen en daaronder zonen rijk zijn zal, en dat deze zonen op hunne beurt ook grootvaders worden zullen? |
|||||||||
|
Blijft dan toch deze aarde een tranendal en kan er
geene onvermengde vreugde meer gevoeld worden bij de geboorte van een kind? Voorzeker, die onvermengde vreugde bestaat; maar zij is niet luidruchtig, zij is kalm en hart verheffend en bezielt het gemoed van die ouders, die hun kind bij de geboorte als een geschenk uit Gods hand ontvangen, die aan Hem en aan Christus dit pand |
|||||||||
|
11
|
||||||||
|
opdragen met de bede, dat hun wijsheid en ijver mogen
geschonken worden, om ook dezen telg in eer en deugd op te voeden en tot een edel mensch te vormen. Vrijelijk ruste uw oog op zulk een gezin, waar liefde, eendracht en zedelijkheid wonen, waar de gedachte aan de toekomst der kinderen geen vrees kan veroorzaken, omdat die toekomst aan den Hemelschen Vader wordt aanbevolen, die ook voor deze kinderen liefderijk zor- gen zal. Mocht het aanschouwen dier reine christelijke vreugde
onze jaloerschheid hebben opgewekt! Want een ieder kan haar deelachtig worden, zoo dit slechts zijn ernstige begeerte, zijn plechtig voornemen geworden is. |
||||||||
|
DE KINDERLEEFTIJD.
|
||||||||
|
Welken rijkdom van reine genietingen geeft aan de
ouders, maar vooral aan de moeder, de ontwikkeling van den zuigeling! Met welke verrukking vangt zij het eerste geluidje op, dat uit het liefelijk mondje gehoord wordt, en hoe verkwikt haar het eerste lachje of het stamelen van den moedernaam! Zie die moeder! Zij heeft het voorrecht zelve haren zuigeling te kunnen voeden en bespiedt reeds het ontwaken van den lieveling om hem aan de rijkgevulde borst te laten genieten en hierin zelve de gewaarwording van den reinsten wellust te gevoelen, welke ooit den mensch gegeven werd. |
||||||||
|
12
|
||||||
|
Gelukkige moeder! Hoe goed is het u niet in de
toekomst te kunnen lezen, want gij zoudt reeds niet meer genoten hebben zoo het u bekend gemaakt ware, dat na weinige dagen reeds uw zuigeling die heerlijke borst zal weigeren en kermend van pijn zal nederliggen. O, geniet nog maar die uren van onwetendheid! Want, niettegenstaande al uw zorgen en waken aan het ziek- bed van uw jongske, trots de beste pogingen van den geneesheer, de onverbiddelijke dood zal ook dit bloe- sempje ter nederslaan. Is het aan de meesterlijke pen van een Félix Bun-
gener 1) gelukt, de folteringen van het vaderhart ge- durende de ziekte en bij het sterven van een geliefd kind te beschrijven, geen mensen is nog in staat ge- weest met getrouwheid weer te geven al wat er in het hart der moeder omgaat, die haar eigen vleesch en bloed ziet lijden en wegsterven. Ik zou u van zulk een tooneel der smarte willen
doen getuigen zijn, ontaarde moeders! die de verzor- ging uwer zieke kinderen aan bonnes of kindermeiden overlaat, en u niet schaamt in concert- of operazaal te schitteren, terwijl uw kranke kind in zijne benauwdheid te vergeefs om u roept. Of zou deze smart der recht- geaarde zoo zwaar beproefde moeder reeds niet meer tot uw hart spreken, verdoofd en verstompt als het werd door de ijdelheden en de bedwelming der zinnelijke wereldsche genietingen ? En zou het moederlijk gevoel, dat schoonste sieraad der vrouw, bij u reeds voor koude |
||||||
|
1) Trois jours de la vio d\'un père. Paris 1872.
|
||||||
|
13
|
|||||||
|
onverschilligheid hebben plaats gemaakt, als het Gode
behaagde, ook uw kind op te eischen? Gij zoekt uwe schatten in die rijk verlichte zalen,
waar ijdelheid en valschheid zetelen, terwijl gij uwen echten rijkdom vinden kondet in die stille binnenkamer, waar uw zuigeling slapende nederligt. Zal toch niet eenmaal ook voor u het schrikwekkend
oogenblik aanbreken, waarin het geweten de pijnlijke vraag niet langer onderdrukken kan, of gij niet even- zeer als iedere andere moeder verantwoording zult heb- ben te geven, wat gij van uwe kinderen gemaakt of althans getracht hebt te maken? |
|||||||
|
Rijk aan afwisseling en aan leering tevens is het aan-
schouwen der kinderwereld in hare bedrijvigheid en on- schuldige spelen. Richt uw oog eens op dien blonden krullebol, wiens verhoogde blos en levendige blik ge- tuigen van de bezieling, waarmede hij bij het soldaatje- spelen zijne onderhoorigen aanvoert. Zijn onbedorven hart spreekt nog uit dat open oog, dat u aanziet met een fierheid en geestdrift zooals het mannelijk oog nim- mer meer vertoonen kan. Liefelijk kind! Moeten ook u de beproevingen dezes
levens treffen, en zullen ook u de verleidingen dezer zinnelijke wereld wellicht meêsleepen, zoodat uw oog mat geworden en uw blos verbleekt zal zijn? Zie daar ginder dat vlug, aanvallig meisje en bewon-
der het, hoe zij reeds met echt moederlijke teederheid hare poppen verzorgt en koestert! Als God haar het |
|||||||
|
14
|
|||||
|
leven sparen wil, wordt zij gewis eene moeder in den
edelsten zin des woords. Geniet uwe onbekommerde jeugd, engelachtig wezen,
en laat ongestoord der edelste aandrift van uw gemoed haar vrijen loop! Geniet uwe onbekommerde jeugd, — wat zeg ik?
Of heeft dan niet de kinderleeftijd ook reeds zijne be- proevingen en rampen? Hij, die als geneesheer door het leven gaat, is menigmaal getuige van de hartver- scheurende smart, welke ook het kind reeds treffen kan door den dood eener lieve moeder. En staat het ons allen nog niet levendig voor den geest, hoe een ge- broken stuk speelgoed, eene plagernij van broertje of zusje, ja, eene weigering van dezen of genen wensch door onze ouders ons diep ongelukkig maken kon? En dan dat schoolgaan! Hoe moeielijk gewenden wij, die vroeger slechts deden wat de lust van het oogenblik ons ingaf, aan het daar stilzitten en aandachtig zijn! En dan dat plagen en die mishandeling door onze school- makkers! Hoe onschuldig haalden wij ons hunne kwel- lingen op den hals, waar wij bijv. of in onze manieren of in onze kleeding iets vertoonden, dat hun spotlust opwekte! Hoe onnoozel liepen wij er in, als wij, die te huis gewend waren onze ouders vader en moeder te noemen, ook op de school ons "die woorden lieten ont- vallen in plaats van pa en ma! Uit vrees voor dien spot onzer makkers gebruikten
wij op school ook deze klanken en handelden zoo voor het eerst in ons leven tegen de inspraak van ons ge- moed — uit valsche schaamte. |
|||||
|
ir>
|
|||||||
|
Weet gij wel, ouders, die uwen kinderen verachting
voor hunne moedertaal inboezemt, dat gij zelve hierdoor uwen voorvaderlijken volksgeest verloochent en bovendien de schuld draagt van die eerste vergiftiging des kinderlij- ken gemoeds, welke niet alleen uwe, maar door uwe ook onze kinderen tot onoprechtheid verleidde? O! die valsche schaamte, hoe wordt zij de bron van
al dat bedrog, in de hedendaagsche samenleving afge- spiegeld! Hoe menigeen wordt alleen door valsche schaamte er toe verleid te zwijgen, waar hij spreken moest, en niet te handelen, waar hij behoorde door te tasten! De kinderleeftijd, zeide ik, is ook rijk aan leering.
Ofschoon het niet te loochenen valt, dat reeds zeer vroeg de sporen van zinnelijkheid en zelfzucht zich bij het kin- derspel vertoonen, toch is het betrekkelijk nog onschul- dig en rein, ja, in menig opzicht den volwassene ten voorbeeld. En met welke vragen kunnen de kinderen ons in verlegenheid brengen! Vragen , welker strekking zoo diepen zin hebben kan, dat wij ze ter nauwernood van de lippen eens wijzen mans zouden verwachten en maar niet weten, hoe wij daarop een gepast antwoord zullen geven. En toch is dit van groot gewicht, juist omdat het kinderlijk gemoed zoo ontvankelijk is voor goede indrukken en die ontvankelijkheid het mogelijk maakt, reeds vroegtijdig het hart des kinds ten goede te leiden. Gij ouders, die er prijs op stelt, uwe kinderen tot
edele menschen te zien opgroeien, denkt er toch aan, dat de eerste kinderjaren de vruchtbaarste zijn voor de |
|||||||
|
16
|
||||||||||
|
aankweeking dier heerlijke gaven van hart en verstand
beide, welke als vruchten eener goede opvoeding in het volgend leven voor onze kinderen onwaardeerbaar te noemen zijn! |
||||||||||
|
DE JONGELING.
|
||||||||||
|
Welk een heerlijk tijdperk van ons leven vormen de
jongelingsjaren 1 Hoeveel lichamelijke en geestelijke ont- wikkeling, hoeveel hoop en verwachting, hoeveel genieting van allerlei aard geeft dit dichterlijk heldentijdvak aan den toekomstigen man! En wat zoete dweeperij en mijmering geeft die geheimzinnige leeftijd, waarin ons de grootsche figuren uit de ridderromans van Walter Scott zoo sterk aantrokken, omdat hun strijden en lijden het bezit of de eer der reine, edele jonkvrouw golden. Want in ons jongelingsgemoed ontwaakte de sluimerende stem der natuur en de betoovering eener eerste liefde zal ons aangrijpen. Wie is die jongeling, die daar als in vertwijfeling
ter neder zit, met het: * Leiden des jungen Werthers\'" in de hand, terwijl zijn sombere blik van een aan den wand hangend wapenrek naar de beeldtenis zijner moe- der afdwaalt? Ach, jongeling! werp dat heerlijk geschreven maar
vergiftigend boek ter zijde; laat uw oog slechts op het beeld uwer moeder rusten en kalmte zal in uw stor- mend gemoed terugkeeren. Ja, innig medelijden hebben |
||||||||||
|
17
|
|||||||
|
wij met uwe smart; voor haar, die u de eerste liefde
mocht leeren kennen, zoudt ge tienmaal uw leven heb- ben opgeofferd, en wij beseffen het, dat dit leven thans geene waarde meer voor u hebben kan, nu zij, wie gy liefhadt met al den gloed eener reine eerste liefde, nimmer u mag toebehooren. Maar wie verzekert het u, dat gij in haar bezit al
dat geluk, door eene rijke verbeelding u voorgetooverd, zoudt gevonden hebben? En kon het niet denkbaar zijn, dat de goedertierenheid Gods u later eene levens- gezellin deed vinden, die uwer wellicht oneindig waar- diger zal zijn en uwe genegenheid zal beantwoorden met die teedere aanhankelijkheid, welke zooveel duurzamer en beter van gehalte gebleken is dan de romaneske liefde der jeugd? |
|||||||
|
Een heldentijdvak noemde ik de jongelingsjaren, en
ze zijn het in de ruimste beteekenis des woords. Of ge- voelt hij zich niet als een held, die jeugdige muzenzoon, die onder de medestudenten niet slechts ingenio et eru- ditione princeps, maar daarenboven als beste zwemmer, als vlugste gymnastiker en handigste billardspeler be- kend staat ? Slaat hem gade, als hij zingend de kleine republiek, welke de student *syne kroeg" pleegt te noe- men, binnentreedt, hoe hij daar te huis is en met zijne vrienden schertst en lacht! Slaat hem gade, als hij na volbrachten arbeid, ter gelegenheid van een feest daar verschijnt en zijn hart hoorbaar klopt op de gedachte, eenige fideele uren onder vrienden en kennissen te zullen genieten. Hoort zijne gloeiende toasten, die overvloeien
a
|
|||||||
|
18
|
|||||
|
van geest, van vriendschap en liefde, van zin voor het
waarachtig schoone en goede! Ouders, zoudt gij aan dezen jongeling niet eene
schoone toekomst durven voorspellen? En zoudt gij er niet trotsch op zijn, zulk een jongeling uw zoon te mogen noemen? Weest dan niet te angstvallig en geeft uwen zonen gepaste vrijheid, opdat zij zelfstandigheid en zedelijke kracht mogen deelachtig worden. Gelooft het niet, dat op de studentensociëteit slechts ondeugd zetelt; neen, die vereeniging van zoovele jongelieden uit de edelste geslachten van ons land, die daar omgaan met volkomen vrijheid elkaar te zeggen wat er op het harte ligt, ze is juist eene leerschool van oprechtheid, ze vormt en beschaaft. Wie onzer herinnert zich niet, in hoe korten tijd de verwaande daar van zijne ver- waandheid, de gierige van zijne gierigheid, de trotsche van zijne trotschheid genezen werd? Als gij, ouders, uwen zonen het voorrecht eener
waarlijk universitaire vorming schenken wilt, geeft hun dan gepaste vrijheid om te genieten met den tijdgenoot, tenzij gij teekenen van lichtzinnigheid in hun karakter mocht ontdekt hebben. Immers de dagelijksche ervaring leert, dat zonen, die te streng gehouden waren, zoodra zij op eigen voeten stonden, door de verleidingen over- rompeld werden en tot zedeloosheid vervielen. Onher- stelbaar mag zulk een val geacht worden, want de jon- gelingsjaren zijn de tijd van voorbereiding, waarvan wij in de samenleving later de vruchten hopen te plukken. Zoo het ons in waarheid ernst is knappe en degelijke mannen te vormen, laat ons dan den tijdgeest wan- |
|||||
|
19
|
|||||||
|
trouwen, als deze verkondigde: verstandelijke ontwikke-
ling is het ééne noodige; verstandelijke ontwikkeling is het eeker geneesmiddel voor alle kwalen der maatschappij; verstandelylce ontwikkeling gal den individu individueel en der samenleving maatschappelijk geluk aanbrengen. Zoolang niet zedelijke ontwikkeling, uit godsdienst des
harten geboren, zich aan de verstandelijke paart, heeft deze luttel waarde; de ervaring leert het ons, hoe maar al te dikwerf het spreekwoord: *hoe grooter geest, hoe grooter beest" bevestigd werd. Het realisme onzer dagen hecht aan zedelijkheid
weinig waarde; slechts de klinkende pasmunt bekoort en bezielt den tijdgenoot; toch blijft zedelijkheid in mijne schatting een onmisbare factor van den vooruitgang en legt zij een zegel van hoogere bezieling en reiner geluk op de menschheid, dan door de pasmunt verworven wordt. Om die zedelijkheid te bevorderen acht ik voor mij
de beoefening der schoone kunsten een heerlijk hulp- middel. Levendig herinner ik mij het genot, dat ons de beoefening van zang- en strijkquartetten gaf, en de avonden op *sic Uur ad astra 1)" doorgebracht zijn mij onvergetelijk gebleven. Te bejammeren acht ik het, dat de eischen der weten-
schappelijkc opleiding zóó overweldigend in onze dagen geworden zijn, dat er voor kunstbeoefening door de jon- gelieden bijna geen oogenblik meer beschikbaar bleef. |
|||||||
|
1) Ken studentenmuziekgezelschap, waarvan ik in November 1870 het
vijfentwintigjarig bestaan als eerelid mocht meevieren. 2*
|
|||||||
|
20
|
|||||||
|
De klachten, door Jhr. Mr. Victor de Stuers hier en daar
uitgesproken over het afnemen van den kunstzin in Nederland, zullen, zoo ze al tot heden van overdrijving niet geheel waren vrij te pleiten, toch zeker in de naaste toekomst bewaarheid worden, als de paedagogiek voor wetenschap alles, voor kunst niets blijft doen. Geen lichamelijk zoowel als zedelijk krachtig ontwikkeld ge- slacht zal gevormd worden, zonder naast gymnastiek en wetenschap ook aesthetische opleiding te blijven huldigen. |
|||||||
|
DE JONGE DOCHTER.
Schoon zijt gij en een waar pronkstuk uit de schep-
pende hand Gods, gij jeugdige vrouw in uwen eersten lentebloei! Werd de kracht des mans in hoekige, beenige en gespierde vormen nedergelegd, de zachtheid en teederheid der vrouw werden gehuld in ronde, schoone vormen en zachte lijnen. Slechts de geoefende beitel van een Canova of Thorwaldsen, slechts het geniaal penseel van een Murillo of Raphaël vermocht die heer- lijke vormen na te bootsen. Toch zal ook u de hartstocht belagen, schoone vrouw!
Toch zullen ook op u de pijlen der zinnelijkheid wor- den afgericht, en als gij valt, zal uwe heerlijkheid ver- bleeken zooals de teedere bloem verwelkt, als haar sten- gel door den stormwind gebroken werd. Moeilijk is in onze dagen het lot der jonge dochter.
|
|||||||
|
21
|
|||||
|
Is zij rijk en schoon tevens, dan wacht haar wellicht
een schitterend huwelijk, waarin haar toch nog bittere beproevingen kunnen zijn weggelegd, als zij bijv. kin- derloos blijft of haar echtgenoot zijne huwelijkstrouw vergeten mocht. Is zij arm en schoon, dan is het ge- vaar voor hare eer te grooter naarmate de kans voor haar aardsch geluk geringer is. Wellicht ook nopen de omstandigheden van het ouderlijk gezin, dat zij zeer jong haren weg onder de menschen moet zoeken en in eene ondergeschikte betrekking haar brood verdienen. Dan wachten haar, beproevingen en moeitevolle tijden; maar als zij getrouw en ijverig hare plichten vervult en zelfopofferende liefde weet te betrachten, dan zal zij wederliefde oogsten en zich zelfs in die ondergeschikte betrekking geenszins ongelukkig gevoelen. Wie is daar dat lieftallig meisje, dat lang na mid-
dernacht nog bij het flauwe schijnsel van een spaar- lampje zit te arbeiden? Zij is de eenige dochter van eene ziekelijke weduwe. Door zwaren arbeid moet zij voor deze en voor haar zelve als naaister den kost ver- dienen, maar zij gevoelt zich gelukkig voor die lieve moeder te mogen werken. Heden zit zij nog zeer laat aan den arbeid om iets extra te verdienen, waarvan zij hare zieke, die morgen verjaren zal, met een bloem- ruiker of eene versnapering hoopt te verrassen. Wie is die schoone jonge dame, die daar in rijken
tooi uitgedoscht, over een balcon leunende naar het om- ringend bergachtig landschap hare oogen richt ? En wie is die jonkman, die op datzelfde balcon gezeten, als in eerbiedige betoovering dit schoone meisje gadeslaat? Zij |
|||||
|
22
|
|||||
|
zijn troetelkinderen der fortuin, dochter en zoon van
aanzienlijken huize, die door de kracht eener eerste liefde vervoerd, te samen het ouderlijk dak ontvluchtten, om- dat de ouders van het meisje de toestemming tot hun huwelijk geweigerd hadden. Zij bevinden zich in een eerst hotel in Zwitserland, waar de omringende natuur het genot van hun samenzijn verhoogen zal. En wat hunne wettige of onwettige vereeniging in het oog der menschen betreft, — de stem der natuur verbond hunne harten door innige liefde; wat is er misdadigs in, aan deze natuurstem gehoor te geven? Jonge dochters van Nederland! Wie van deze twee
meisjes zal de in waarheid gelukkige zijn? Immers de eerste, die in zelfopofferende liefde voor hare moeder arbeiden mag, terwijl de zelfzucht der laatste reeds met hare ouderliefde gebroken heeft. Ja, gij gevoelt het, in zelfopofferende liefde zetelt de
kracht, de toovermacht der vrouw. Hierdoor alleen kan zij geluk en zegen verspreiden, maar hierdoor alleen ook wordt zij zelve in waarheid gelukkig. De Schepper heeft die behoefte tot zelfopoffering in haar geplant, op- dat zij eene ware hulpe tegenover den man, opdat zij eene teedere moeder voor hare kinderen worden zou. Gelooft dan niet, jonge dochters, al die inblazingen
van onzen tijdgeest, maar behoudt uwen echt vrouwe- lijken inborst, ja, ontwikkelt en veredelt dien! Als de radikalen het u willen diets maken, dat de
mannen tot heden u verdrukten en uwe wettige rechten met voeten traden; als zij u het stemrecht, de eere- ambten en staatsposten, de zitting in \'s lands vergader» |
|||||
|
23
|
|||||||||||
|
zalen, ja, wat niet al meer, komen aanbieden, om door
deze zoogenaamde emancipatie uwe te lang reeds ver- treden rechten te herstellen, antwoordt dan met al de kracht die in u is: «wij willen vrouwen blijven, zooals »de Schepper ons geformeerd heeft." Maar ik behoefde u dit niet op het hart te drukken;
geheel uwe natuur is als van zelve in opstand tegen zulke onnatuurlijke gedaanteverwisselingen, waartoe het radicalisme onzer dagen u verleiden wil. Gij gevoelt zelve reeds den grootsten afkeer van die man-vrouwen, die het schoonste sieraad der vrouw hebben afgeschud 1): »cette réserve craintive, qui est la poe\'sie de son sexe et »qui en est aussi la protection." Gij wilt haar niet vol- gen op hare onvrouwelijke wegen, omdat gij als bij in- stinkt gevoelt door die nieuwe rechten weinig te zullen winnen en alles te kunnen verliezen, wat de vrouwen- waarde geven kan. Gij gevoelt het, dat gij voor de plichten der burgeres die der echtgenoote en moeder zoudt moeten verzaken, en uwe keuze is snel geschied; vóór alles en boven alles blijft gij de taak der huisvrouw en huismoeder liefhebben en als de bij uitnemendheid vrouwelijke beschouwen. |
|||||||||||
|
1) Les ftclamations des femmes, appendice de: Vennemi de la familie,
par Ie comte Agénor de Gaspariu. Page 3X5. Paria, 1874. |
|||||||||||
|
•tr*""^"\'
|
|||||||||||
|
24
|
||||||
|
HET HUISGEZIN.
|
||||||
|
De jongeling is man geworden en treedt vol verwach-
ting, vol hoop en moed het werkdadig leven binnen. Hij heeft zich degelijk voorbereid en vleit zich, dat hij het vak zijner keuze grondig verstaat. Wat hem in de samenleving ook wachten moge, zijn geloof aan liefde en vriendschap, dankbaarheid en trouw, waarheid en zedelijkheid zal nimmer geheel verloren gaan. O, nuchter jongeling! Koud als een stortbad zal u
de werkelijkheid overrompelen en van uwe sanguinische verwachtingen zullen slechts enkele verwezenlijkt worden. Maar gij wilt toch ook wel breken met de illusiën en
dweeperijen der jeugd, want gij moet een man van praktische bruikbaarheid worden, die tot welzijn zijner tijdgenooten ernstig medearbeiden wil. Gij vat dus met kracht uwe taak aan; soms zijt gij ietwat somber en heeft op uw gelaat die vrolijke levenslustige uitdruk- king van voorheen voor ernstiger mannelijker trekken plaats gemaakt. Soms gevoelt gij u verlaten en ledig in het gemoed, niettegenstaande gij daar arbeidt onder de woelige menigte. Gij smacht naar genegenheid, naar vriendschap en liefde, zooals gij deze in het ouderlijk huis en onder de vrienden uwer jeugd genieten mocht, maar gij vindt ze in de samenleving niet weder. Is het dan wonder, dat gij eene levensgezellin zoekt, die u al dat verlorene zal weergeven? Gij hebt haar ontmoet, in wie gij dit alles hoopt
|
||||||
|
25
|
|||||
|
gevonden te hebben, en eenigen tijd later is uw huis-
gezin gesticht. Geen tafereel rijker aan kleuren en schakeering dan
dat van het huisgezin. Maar niemand krijgt levendiger, uiteenloopender en juister beeld daarvan te zien dan de geneesheer, die in zijne dagelijksche omwandeling rijk en arm bezoekt. Wilt gij dus *het huisgezin" leeren 4 kennen, vergezel ons dan op onzen rondgang en gij zult stof tot nadenken verzameld hebben.
Gij wenscht dit en vergezelt mij naar de aanzienlijke
wijken der stad en treedt met mij een prachtig huis binnen. Wij bestijgen een marmeren trap en komen in een rijk gemeubelden slaapsalon, waar de heer des hui- zes, aan wien ik u als een belangstellend ambtgenoot voorstel, reeds weken lang ernstig ziek lag. Met eenige vrienden op de jacht geweest zijnde, had hij door ge- vatte koude eene hevige longontsteking beloopen, die een slepend verloop aangenomen en hem nu reeds al dien tijd aan het ziekbed gekluisterd had. Tot zijne ver- pleging had hij slechts een knecht, oud-gediende zijner familie, die het verzorgen van zieken vrij wel verstond. Op mijne vraag naar de gezondheid van mevrouw en
van de beide dochters, antwoordde de zieke mij, dat zij zeer welvarend waren, maar dat mevrouw eene matinee musicale in een naburig stadje was gaan bij- wonen en dat zijne dochters beloofd hadden bij eene vriendin te déjeuneren. Daar lag nu die rijke, aanzienlijke heer, armer en
verlatener dan de armste daglooner, wiens vrouw en dochters hem bij ziekte zeker niet zouden verlaten heb- |
|||||
|
26
|
|||||
|
ben. Maar hun huwelijk, meer op berekening dan op
genegenheid gegrond, was recht ongelukkig geweest, en de wereldzin der moeder had reeds de dochters besmet, zoodat ook deze den vader aan zijn lot overlieten. Van daar heengaande kondt gij u niet weerhouden
tot mij te zeggen: «met al zijn rijkdom is die man «toch zeer arm, want hij mist juist datgene, wat aan »die schatten waarde zou gegeven hebben." Wij vervolgen onzen weg en treden een niet minder
aanzienlijk huis binnen, waar wij bij een jong, schoon meisje worden toegelaten, dat op dezen oogenblik schijn- baar welvarend ons ontvangt, maar straks misschien reeds in een hevig zenuwtoeval nederliggen zal. Zij was reeds de bruid van een jonkman, wiens gunstig voorkomen, schitterende talenten en invloedrijke plaats in de samenleving haar lot aan menige vriendin be- nijdenswaard deden toeschijnen, toen op den dag vóór het huwelijk deze jonkman met de kamenier zijner moe- der spoorloos verdwenen was. Sinds dien dag lijdt zij aan hevige zenuwtoe vallen, welke zich op het schokkend be- richt voor het eerst bij haar vertoonden. Wij verlaten de aanzienlijke buurt en gij gaat met
mij een nauwe steeg binnen, waar lucht en licht met moeite doordringen. Wij bestijgen een trap en komen in een armoedig kamertje, waar gij door de bedorven lucht en door het droevig tafereel, dat zich hier ver- toont, als iets loodzwaars op u voelt neervallen. Daar ligt eene zieke vrouw, de zorgzame en liefhebbende moeder van een viertal kleine kinderen, dat rondom de tafel een stuk roggebrood zit te eten, terwijl de vader |
|||||
|
27
|
|||||
|
smoordronken in een hoek van het vertrek daar neder-
ligt. Is het wel de schuld van die zieke vrouw, die dagen en nachten gearbeid heeft om de schamele bete broods te verdienen (waarvoor de man toch arbeiden moest en ook eer hij een zuiper werd gearbeid heeft), dat de kinderen in de laatste dagen harer ziekte niet zoo knap meer zijn als gewoonlijk en de omgeving slordig en onrein geworden is? Maar wat zou het ook baten, orde en zindelijkheid te kweeken, waar de ver- hitting van den drank den man meestal lust tot ver- nielen geeft? Terwijl ik mijn voorschrift opteeken, zie ik u met een
traan in het oog de zieke naderen en haar iets in de hand stoppen, waarvan ik de beteekenis wel gissen kan. Met mij van daar gaande, zegt gij als om uw hart
te verlichten: »zoo droevig beeld van het huisgezin had «ik nog nimmer aanschouwd"! En ik moest u hierop antwoorden: »als gij geneesheer
«waart, zoudt ge er zoo honderden ontmoeten." Gij vergezelt mij verder en wij treden in eene straat
der binnenstad eene kleine maar nette woning in. De deur der kamer, waar de zieke ligt, staat half geopend en wij hooren eene mannelijke stom, die bidt. Eer- biedig blijven wij aan den dorpel staan en wachten tot het gebed geëindigd is. Nu treden wij binnen. Alles getuigt hier van netheid en orde, niet van weelde of wereldzin. Op de tafel ligt het geopend bijbelboek; in de bedstede bevindt zich het tienjarige zieke kind met den verhoogden koortsblos op de vermagerde kaken; naast hem zit de beproefde vader, die om het behoud des |
|||||
|
28
|
|||||
|
kinds gebeden had. Zijn gelaat is bleek en zijne oogen
staan mat; zes dagen en nachten heeft hij onafgebroken bij den zieke gewaakt: immers op het sterfbed zijner vrouw heeft hij haar plechtig beloofd voor dezen knaap goed te zullen zorgen. Mocht de goedertierenheid Gods dit kind nog sparen,
het eenige wat hem van zijn gelukkig gezin was over- gebleven, dan wil hij het met moederlijke teederheid opvoeden en, als lust en aanleg bij dezen knaap zich daarvoor mochten openbaren, hem aan den dienst van zijn Heer toewijden. Gij verlaat deze plek der smarte met een minder ge-
schokt maar innig geroerd gemoed en zegt tot mij: «hoe «ondoorgrondelijk zijn Gods wegen! Waarom moest die «huisvader ginds tot ramp voor de zijnen blijven voort- « leven, terwijl de moeder van dit voorbeeldig gezin zoo «jong reeds werd opgeroepen"? Wij gaan verder en betreden een kosthuis, waar niet
alleen een walm van slechten tabaksdamp, maar, wat nog erger is, een oorverdoovend gedruisch van tieren, schelden en vloeken ons tegemoet komt. Dit liefelijk koor wordt door een twintigtal van de ruwste polder- gasten aangeheven, terwijl in een hoek der gelagkamer twee hunner met den waard zijn handgemeen geraakt, omdat zij hunne vertering niet betalen willen. Twee zoontjes van den waard staan dit tooneel bitter huilende te aanschouwen en roepen tot hunne moeder: «kom «toch vader te hulp, zij vermoorden hem"! Maar de moeder kan hun zusje niet verlaten, dat in een- aan- grenzend binnenkamertje aan ijlende koortsen lijdt en, |
|||||
|
29
|
|||||
|
door het gedruisch in de gelagkamer opgeschrikt, haar
bed verlaten wil. Gij kunt dit tooneel niet langer aanzien, betaalt het
bedrag voor de weerspannige poldergasten, waardoor de waard uit hunne ruwe handen verlost raakt, en gij verlaat deze helsche plaats, liever buiten wachtende tot ik mijn ziekenbezoek daar volbracht heb. Wij gaan verder en begeven ons naar een meer bui-
ten gelegen huis, waar wij een jeugdigen lijder vinden, die door twee vrouwen, eene bejaarde en eene jonge, verpleegd wordt. Voor gij er de wetenschap van bekomen hadt, laast gij reeds uit de trekken van dezen lijder, dat hij aan de onverbiddelijke teringziekte sterven zal. Hij is de eenige zoon dier bejaarde dame, eene weduwe van vermogen, wier huis hij ontvluchtte om met die jeugdige dame, chanteuse in een café-concert, het leven in te gaan. De weduwe had dit gedrag van haren zoon zeer hoog opgenomen en hem niet willen zien, tot zij voor weinige dagen het bericht ontvangen had, dat hij ern- stig ziek lag en de ontwaakte stem der moederliefde haar bewogen had, hem zoo mogelijk nog voor zijn dood vergiffenis te schenken. De chanteuse, die den jonge- ling waarlijk liefhad, won de genegenheid der moeder door de liefderijke verpleging, welke zij den zieke gaf, en weinige dagen na dit bezoek mocht ik daar van een sterfbed getuige zijn, dat onvergetelijk in mijne herinnering gegrift staat. Gij wenscht mij niet verder te vergezellen en zult mij
afwachten in mijne studeerkamer, als ik met het bezoek der zieken gereed zal zijn. Het zien toch van zooveel |
|||||
|
30
|
||||||||
|
ellende in zóó korte oogenblikken had u zenuwachtig
gemaakt. Te huis komende bespied ik uwe houding door de
half geopende deur mijner studeerkamer en zie u met het hoofd in de hand als in diep gepeins neerzitten. Zoodra gij mij ontdekt, roept gij mij toe: «waarde
«vriend! ik zat te peinzen over de beteekenis van het «huisgezin, wat dit wezen kon en wezen moest, en wat «het toch in de werkelijkheid maar al te dikwijls aan- «biedt. Het kon en moest zijn een tempel, waarin «slechts aan liefde, eendracht en godsdienst geofferd «werd; maar het is zoo menigmaal een tempel voor «afgodendienst, waar zelfzucht, hoogmoed en zinnelijk- «heid worden aangebeden." Zeer juist was deze beschrijving van het hedendaagsch
huisgezin; immers door eigen schuld en zedeloosheid wordt zoo menig gezin verwoest, waar de uiterlijke voor- waarden van geluk ruimschoots aanwezig zijn. |
||||||||
|
DE GRIJSHEID.
|
||||||||
|
Een heerlijk tijdperk van rust zal de avond des levens
zijn voor den moegestreden strijder, die op eene goed doorloopen levensbaan mag terugzien. Maar een tijdperk van zelfverwijt en wroeging zal die avond des levens moeten zijn voor dengene, die door zijn geweten be- schuldigd wordt, het leven in ijdelheid verspild of het geluk zijner omgeving verwoest te hebben. |
||||||||
|
31
|
|||||
|
Wie is die grijsaard daar, die in de stille binnenkamer
aandachtig den bijbel leest en nu en dan zijn vochtig oog ten hemel opheft? Hij was de gelukkige echtgenoot en vader uit een talrijk gezin, die ten zegen van zijn medemensen gearbeid heeft, maar wien Gods ondoor- grondelijke wijsheid al de zijnen op volwassen leeftijd ontnomen heeft. Daar leeft hij nu als een kluizenaar, slechts vrienden, geene bloedverwanten meer bezittende en verlangende naar het oogenblik, waarop ook hij met het aardsche leven zal hebben afgerekend. Toch wacht hij hierop niet met ongeduld, noch mort hij over de verlatenheid, welke hem de avond des levens brengen moest, want hij is een christen en bereidt zich voor tot het eeuwige leven, dat de belofte der toekomst voor hem bevat. Wie is die afgeleefde man, die daar onder zijne boe-
ken en instrumenten als begraven zit en nu en dan van zijn arbeid rustende in het helder brandende vuur staart met een zóó matten, zóó echt melancholischen blik, dat gij meenen zoudt ook in hem een mensch te moeten begroeten, die al wat hem op aarde dierbaar was, ver- loren had ? Toch niet! Ga naar de woonkamer des huizes en gij zult daar een recht gezelligen kring ver- eenigd vinden; daar zit zijne wederhelft, daar zitten een zoon en eene dochter, die nog bij hem aan huis wonen, en ginds huppelen vier overheerlijke kinderen van zijn gehuwden zoon door de kamer rond, voor wie het een feestdag is bij grootvader te gaan spelen. Is hem het bezit van al die dierbaren dan niets
waard? Toch niet! Als hij straks ter maaltijd binnen- |
|||||
|
32
|
|||||
|
komt, dan herkent gij hem niet meer, zijn gelaat glanst
dan van genot en jeugdig vuur, en hij stoeit als een kind met die kleinkinderen, dat hun schaterlach door de kamer weerklinkt. Welke is dan de oorzaak zijner melancholie? Het is
een onbevredigd gevoel, eene gewaarwording als van leegte, dat in de latere jaren zijn gemoed is binnen- gedrongen. In zijne jeugd was hij reeds een hartstochtelijk en
zeer gelukkig beoefenaar der natuurwetenschappen; roem en stoffelijken voorspoed bracht hem die loopbaan in groote mate; bij de menschen is hij geëerd en gezien; eene lieve vrouw, lieve kinderen en kleinkinderen, van wie hij niets dan genoegen beleeft, mag hij de zijne noemen; — toch bevredigt hem deze rijkdom niet meer, want hij, die zijn geheel leven scepticist, ja, als hij oprecht zijn wil, materialist geweest is, denkt thans met huivering aan zijn naderenden dood en heeft geen vrede meer bij de gedachte, dat er van al die heerlijkheid, van zijn naam en roem eerlang niets meer zal overblijven dan het onder de aarde rottend lichaam en de herinne- ring door den tijdgenoot van al wat hij gesproken, ge- schreven en tot stand gebracht heeft, welke herdenking toch ook even snel wegsterft als het stoffelijk hulsel zelf. Hij weet als natuurkenner zeer goed (wat trouwens
zijn verzwakt gezichtsvermogen en zijn verstramde spie- ren en gewrichten hem reeds gevoelen deden) dat de anorganische stof de organische in zijne weefsels gaat verdringen, en dus, ook al spaarde hem ziekte, de natuurwet in de naaste toekomst zijne ontbinding moet |
|||||
|
33
|
||||||
|
bewerken. Zoolang hij kracht en levenslust gevoelde,
had hij er vrede bij, dat zijn individueel bestaan aan de vernietiging zou worden prijs gegeven, want hij hoopte van dat tijdstip nog verre verwijderd te zijn; maar nu de krachten hem gaan ontzinken en het hersenleven af- neemt, nu heeft twijfel omtrent de waarheid van dien overgang tot het »néant" met steeds toenemende macht hem aangegrepen en hij siddert bij de gedachte, dat die overgang toch ook wel eene andere zijn kon. Arme man! Gij die als physioloog, anatoom en pa-
tholoog zoo haarfijn het stoffelijk leven van den mensch hebt leeren kennen, gij staat als anthropoloog en psy- choloog voor dit u zoo onoplosbaar en pijnlijk vraag- stuk! Gij, die u rijk hadt kunnen en moeten gevoelen in het genot van zoovele voorrechten, gij zijt onvoldaan en geniet slechts ten deele, wat anderen volkomen ge- lukkig zou gemaakt hebben! Mocht gij nog aan den laten avond van uw leven de onsterfelijkheid uwer ziel gehuldigd en bij die wetenschap licht gevonden hebben, welke boven de menschelijke wetenschap, ook boven uwe natuurkennis, verheven is! Als wij ons leven goed besteed en geene zedeloosheid
te betreuren hebben, die eigen lichaam of dat van kin- deren en kindskinderen deed kwijnen, dan is de grijs- heid onze kroon en de avond des levens onze voorbe- bereiding tot hooger en beter leven. |
||||||
|
3
|
||||||
|
34
|
||||||
|
HET STERFBED.
|
||||||
|
Zooals de geboorte wekt ook het sterfbed des men-
schen de verschillendste gewaarwordingen bij bloedver- wanten en vrienden. Maar niemand ontvangt grooter verscheidenheid van
indrukken door het sterfbed, waarvan hij getuige is, dan de geneesheer. Hier bezoekt hij eene stervende weduwe, wier laatste
strijd verzwaard wordt door het hartverscheurend ge- jammer van drie nog jonge kinderen, wier eenige steun en verzorgster zij was. O! het dagelijks zien van droefheid en lijden moet
wel zijn hart geheel hebben afgestompt, als hier niet een traan van innig medegevoel zijn oog ontwellen zou. Daar staat hij aan het sterfbed van een jong en schoon
dienstmeisje, dat door hevige cholera aangetast, uit haren dienst bij de ouders is overgebracht om binnen weinige uren reeds den strijd volstreden te hebben. Innig roert hem de weeklacht der zieke, met de heesche cholerastem uitgesproken: «ach doctor! waarom moet ik »zoo jong reeds sterven"? Ginds is hij getuige van de laatste levensuren eener
rijke oude juffrouw, wier verre bloedverwanten bijna allen reeds tegenwoordig zijn, de rol van bedroefden meesterlijk spelende, om na den laatsten ademtocht der zieke als gieren op haren inboedel aantevallen en over de erfportiën onderling te twisten. |
||||||
|
35
|
|||||
|
Een verlaten sterfbed rnoet dit heeten, niettegen-
staande tal van omgevenden; immers het waren slechts de schatten, niet de stervende, tot welke hun hart inkeerde. Even treurig en verlaten zal ook die rijke en naar de
wereld aanzienlijke afsterven, die door de natuurlijke pokken aangegrepen, afzichtelijk en onherkenbaar neder- ligt, verzorgd en omringd van huurlingen, omdat de naaste bloedverwanten zich niet aan de besmetting wagen willen. Maar nog huiveringwekkender zal den geneesheer het
sterfbed van den vrijdenker zijn, wiens lichamelijke doodstrijd bovendien verzwaard wordt door den bangen inwendigen kamp der ziel, terwijl toch niemand der omringende betrekkingen, zelfs niet zijne diep bedroefde moeder, het wagen durft een woord van ernst en troost hem toe te spreken, opdat niet wellicht nog in deze beslissende ure eene godslastering over de stervende lippen komen moge. Onbegrijpelijk blijft het mij, niet, dat de beoefening
der natuurwetenschappen den jongeling tot twijfel bren- gen en van hem een vrijdenker maken kan, maar dat de geneesheer, die dagelijks het ware leven des men- schen in zijne nietigheid en ellende leert kennen, die aan zoo menig sterfbed bet ongenoegzame zijner weten- schap ervaren moet en daar soms zoo krachtig sprekende getuigenissen uit den mond van christenen vernemen mag, als vrijdenker blijft voortleven, weinig beseffende, hoe doelloos en onbeteekenend, zelfs voor den oogen- schijnlijk gelukkigsten mensch, dit leven zou geweest 8*
|
|||||
|
\'
|
||||||
|
36
|
||||||
|
zijn, zoo het niet de beteekenis eener voorbereiding
voor beter en gelukkiger leven in eene volmaakter wereld hebben mocht. Deze toch is de hope en de troost van den christen,
dat hij, door lijden gelouterd, eenmaal ook deelgenoot worden moge van die heerlijkheid. |
||||||
|
DE OUDE LEVENSBESCHOUWING, DE CHRISTELIJKE,
MAAKT GELUKKIGER DAN DE MODERNE
ONZER DAGEN.
|
|||||||||||
|
Wat hebben wij te verstaan onder het geluk des men-
schen hier op aarde? Twintigvoudig uiteenloopend zal gewis het antwoord op deze vraag zijn, als wij haar tot onze medemenschen richten. A. zal beweren, dat alleen de gezondheid geluk geven kan, want dat alle verdere bezittingen en voorrechten geen waarde hebben, als de gezondheid gemist wordt. B. zal het geld als hoofdvoorwaarde van geluk beschouwen, omdat in onze dagen van stofaanbidding geld de hoogste macht ver- tegenwoordigt en den bezitter alles geven kan, wat hij verlangen mocht. G. zal de bevrediging zijner eerzucht het hoogste geluk noemen en heeft naar andere zaken geen verlangen, zoo slechts zijne positie in de maat- schappij eene invloedrijke en benijdbare zij. D. zal be- scheidener in zijne eischen zich toon en en den mensch gelukkig heeten, die door noesten arbeid voor zich en de zijnen het dagelijksch brood verdienen mag. Maar waar zou ik eindigen, als ik de uiteenloopende
|
|||||||||||
|
T
|
|||||||||||
|
38
|
|||||||
|
opvattingen der menschen over het aardsch geluk moest
opsommen? Het zal hierin wel gelden: «zooveel hoof- den, zooveel zinnen." En deze quaestie is reeds eene eeuwenoude. De Romeinsche vvijsgeeren streden over het: summum borium et malum, de Grieksche geleerden bespraken: r) x*\\ov xayaUv, en het wekt onze bewon- dering, dat zij reeds zoo verhevene denkbeelden hier- over hadden opgevat. Toch bracht de zelfopofferende liefde, welke Christus
ons predikte en met eigen daad bezegelde, eerst het ware licht aan, dat ons levensgeluk bestralen zou. Het: yvZit <rexvr6v, van Solon, werd geadeld tot het: ver- oordeel en verloochen u zelven, ja zelfs tot het: heb uwe vijanden lief. De blijde boodschap, in de evangeliën vervat, leerde
ons, hoe de oneindige liefde van onzen Hemelschen Vader, door den kruisdood Zijns Zoons als zoenoffer, aan het gevallen menschdom schuldvergeving schenken wilde, opdat het gereinigd van smet tot Zijn heiligen hemel toegang verwerven mocht. Daarvoor moest het schepsel in Christus gelooven als
Gods Zoon en Verlosser der menschheid. Kan men liefderijker en vaderlijker verhouding van de
betrekking tusschen God en Zijne schepselen verzinnen? Immers de dankbaarheid voor zóó groot een offer aan de menschheid gebracht, moet deze wel tot wederliefde 1) stemmen jegens den Vader en onweerstaanbaar wordt de |
|||||||
|
1) Zeer schoon is dit aangetoond in een klein geschrift, getiteld:
>liefde voor liefde." Bott. M. Wijt en Zonen, 1862. |
|||||||
|
39
|
|||||
|
drang, die het schepsel tot dien Verlosser voeren zal,
zoodra het zich van waar schuldgevoel bewust wordt. Deze christelijke levensbeschouwing bevatte al wat de
nietige en zondige mensch behoefde, om te midden van den strijd des levens staande te blijven en onder lief en leed blijmoedig en tevreden te zijn. De ervaring had geleerd, dat honderden geslachten in dit christelijk geloof een veiligen staf op den levensweg en een deugdelijk schild tegenover de verleiding gevonden hadden. Ook in dit geloof zochten en vonden onze voorouders, de geuzen, moed en kracht om den ongelijken kamp te wagen tegen Spaansche heerschzucht en geweldenarij. Ja, voor dit geloof lieten zelfs duizenden hunner
als martelaars aan galg of op brandstapel goedsmoeds het leven. Toch zijn weinige jaren voldoende geweest om dit
eeuwenoude geloof te schokken en door millioenen men- schen te doen afzweren. In naam der moderne weten- schap werd aan dit geloof de oorlog verklaard. Op gezag der vaste physische en chemische wetten, welke de natuurstudie door hare methode van zintuiglijke waarneming langs inductieven weg als mathematisch zekere wetenschap had leeren kennen, werd het supra- naturalisme veroordeeld, dat tot heden in de wónder- volle geboorte, opstanding, hemelvaart Ghristi en in de door Hem op aarde verrichte teekenen gehuldigd was. Maar met dien bovennatuurlij ken wondervollen nimbus werd aan Christus ook Zijne Godheid ontroofd; in de plaats van den Gezalfde des Heeren, den Zoon Gods, trad de mensch Jezus op, wiens vlekkeloos reine levens- |
|||||
|
40
|
|||||||
|
wandel hier op aarde aan den medemensen tot voor-
beeld ter navolging strekken moest. Wat vooral deze moderne leer smakelijk en voor den
hoogmoed onzer dagen streelend maakte, het was de verkondiging van dat edelst humanisme, dat niet meer sprak van den zondaar, maar van den naar Gods beeld geschapen mensch, wiens rein menschelijk streven bij machte was hem Jezus te doen navolgen. Het schepsel behoefde dus niet langer door een zoenoffer te worden vrijgekocht, maar bereidde zich voortaan door eigen kracht een eeuwig zalige toekomst. Hoe bemoedigend en zelfverheffend deze moderne leer
ook schijnen moge, vind ik voor mij haar wanhopend, omdat de ervaring ten allen tijde geleerd heeft, dat geen enkel mensch, noch vóór, noch tijdens, noch na de omwandeling Christi hier op aarde, de volmaaktheid van Dezen bereikt, ja ook maar in de verte eeniger- mate heeft nageleefd. Dat dus tot heden niemand buiten Christus vragen durfde: «wie uwer overtuigt mij van zonde" ? is mij een positief bewijs van de onbereikbaar- heid der adspiratiën van het edelst humanisme. Trouwens, dit bleek reeds zonneklaar, toen de ver-
kondigers daarvan met hunne eerste humanistische ge- schriften 1) jammerlijk fiasco gemaakt hadden. En dat de adspiratiën van het humanisme practisch niet te ver- wezenlijken zijn, werd ook door het veelgelezen boekje: . *Josua Davids" bewezen, welk geschrift juist hierom |
|||||||
|
1) Men denke aan: Adriaan de Mêrival, van Dr. A. Piereon, LirUiryde
van Dr. Busken Huet, en aan de Verboden l\'reek van Dr. Zaalberg. |
|||||||
|
41
|
||||||
|
zoo karakteristiek door den Haagschen predikant Gun-
ningh 1) neen smartkreet uit de diepte der moderne maatschappij" genoemd werd. Naar mijn bescheiden oordeel zijn ook de verwachtin-
gen van het humanisme op een valschen grondslag op- gebouwd. De stelling, dat de mensch naar Gods beeld geschapen werd en dus goddelijken aanleg bezit, is vol- komen waar, maar wordt zeer zeker door Darwin\'s vol- gelingen geloochend. Vóór dat de zonde dat goddelijk beeld in hem geschonden had, was zijn aanleg rein; nu echter miskent men de zondige natuur en den ge- schonden goddelijken aanleg, als men de hem aange- boren zelfzucht en zinnelijkheid voorbijziet, die toch reeds in de eerste zelfbewuste daden van iederen zui- geling doorstralen. En die zelfzucht en zinnelijkheid nemen van jaar tot jaar toe, ja, zouden zeer licht het dierlijke in den mensch geheel doen zegevieren, ware het niet dat eene van buiten inwerkende kracht, Gods Heilige Geest, zijn gemoedsleven bezielen en aan den christen de beheersching van den dier-mensch schen- ken kon. De moderne theologen, die dus met den predikant
J. E. Moltzer in den mensch gelooven, als 2) neen rede- »lijk zedelijk wegen, een schepsel Gods, toegenist met den » aanleg om de neigingen der zinnelijkheid te beheerscheri\\ |
||||||
|
1) Protestantseho bijdragen van wijlen Prof. Dr. D. Ohantepie de la
Saussaye. Jaarg. 1873. Bladz. 883. 2) De moderne richting verdedigd in haai- godsdienstig, zedelijk, ehris-
telijk en nederlandsch-hervormd karakter. Amsterdam, T. Konwenaar. 1876. Bladz. 18. |
||||||
|
42
|
|||||
|
miskennen naar mijn oordeel de ervaring van het leven,
welke leerde, hoe zwak ook zelfs de meest gevorderde menschen tegenover de verleidingen bestand zijn en hoe grooten invloed de hun aangeboren zelfzucht en zinne- 1 ijkheid op handel en wandel uitoefenen. Dat dus het humaan beginsel, buiten hoogere bezieling van godsdien- stig leven, den mensch in staat zou stellen over het kwaad te zegevieren, loochen ik krachtens de ervaringen welke ieders leven aanbiedt. Het »hen u eelven " moest door de modernen beter zijn toegepast geworden, vóór zij hun stelsel op een valschen anthropologischen grond- slag gingen opbouwen. Even ongelukkig waren zij in hunne bestrijding van
het supranaturalisme. Waar op gezag der vaste natuurwetten aan alle boven-
natuurlijke openbaringen omtrent den persoon van Christus waarde ontzegd werd, daar bleven de moder- nen toch aan het begrip van God, als bovennatuurlijk Wezen, vasthouden. Of is de God der modernen een door de zintuiglijke waarneming te ontdekken wezen? Naar mijn oordeel geenszins, tenzij het pantheïsme hun godsbegrip levere en de harmonie in het heelal, de stoffelijke wereldorde hunne godheid worde. Voor mij geldt in dezen slechts één van beide: öf wij breken met het supranaturalisme, maar clan ook geheel en in alles, ten slotte slechts de stof met hare waarneembare uitingen aannemende, óf wij huldigen met en in ons godsbegrip ook de bovennatuurlijke openbaringen en zien volstrekt geen bezwaar aan den God en den Christus des bijbels te gelooven. Tertium mihi non datur. Ik noem |
|||||
|
43
|
||||||
|
dus den modernen theoloog onlogisch en inconsequent,
waar hij wel aan God als bovennatuurlijk wezen, maar niet aan de bovennatuurlijke openbaringen van dien God gelooven wil. Met wetenschappelijke zekerheid toch is ook het godsbegrip nimmer te bewijzen. Dit erkent de zoo even genoemde predikant, waar hij (bladz. 10) ge- schreven heeft: »de aard dar ver zeker dheid, waarmede *wy onze godsdienstige overtuigingen koesteren, is eene »andere dan die, welke wij met het woord weten uit- n drukken. De dingen der stoffelijke tvereld zijn daarom ieen voorwerp der wetenschap, de dingen der boven- »zinnelijke wereld daarentegen een voorwerp van geloof.\'1\'\' En hij laat er (bladz. 11) op volgen: *op ieder ander »gebied kan de waarheid, die men gevonden heeft, be- uwezen worden. Maar op het gebied van den godsdienst ukan de werkelijkheid van hetgeen, waarvan de vrome »mensch belijdt verzekerd te zijn, slechts medegevoeld * worden." Hebben wij na deze verklaringen niet het volste recht
te vragen, waarom dan de moderne theoloog het gezag der exacte wetenschap wil doen gelden voor de dingen der bovenzinnelijke wereld, waarvan hij zelf getuigt, dat zij een voorwerp van geloof, niet van wetenschap zijn? En als hij geheel met het supranaturalisme breken moet op gezag dierzelfde exacte wetenschap, hoe kan hij dan nog in zijn godsbegrip het supranaturalisme aankleven ? Voor mij geldt in dezen de kernachtige uitspraak van
Dr. A. Kuyper 1): »als Geulinx occasionalist of materia- |
||||||
|
1) Het modernisme een fata morgana op christelijk gebied, bladz. 40.
|
||||||
|
44
|
|||||
|
«list met Moleschot, er blijft in der modernen sfeer
«geen andere keuze." Tot welke ongerijmdheden de toepassing van de leer-
wijze en van de feiten der natuurwetenschappen op het bovennatuurlijk gebied van godsdienst en zedelijkheid leiden moet, werd zeer welsprekend en overtuigend aan- getoond door wijlen den Groningschen hoogleeraar Chan- tepie de la Saussaye in zijne protestantsche bijdragen 1). Gevaarlijk noem ik de moderne theologie, zoowel voor
den predikant als voor den leek. Ieder toch, die lo- gisch denkt en met oordeel redeneert, zal, zoodra hij den eersten stap op haar gebied gezet heeft, van de eene ontkenning tot de andere gevoerd worden en, vóór hij het zich bewust is, reeds op het veld van nihi- lisme, positivisme en materialisme zijn aangeland. De ervaring heeft dit ruimschoots bewezen; honder-
den predikanten (en onder deze vele uitstekenden) zijn tengevolge van dit proces in hun geloofsleven tot het verlaten van hun ambt gedrongen geworden en hebben andere betrekkingen aanvaard; duizenden leeken hebben om diezelfde oorzaak met alles gebroken en huldigen voortaan slechts het: «laat ons eten, drinken en vrolijk zijn, want morgen sterven wij "! Aan die afgetreden leeraars richt ik deze ernstige
vraag: »als uwe moderne richting in waarheid beter «was dan het in uw oog verouderd en daardoor onbruik- «baar geworden geloof der vaderen, waarom hebt gij «den kansel verlaten en niet met al de kracht, die in 1) Eerste jaargang. Bladz. 410 on volgende.
|
|||||
|
45
|
||||||||
|
>u was, dat beter geloof aan de gemeente blijven ver-
»kondigen ? Zou in uwe aftreding niet eenigermate de «veroordeeling uwer nieuwe richting te vinden zijn, en »geeft gij ons niet het recht, u bij onervaren gidsen te «vergelijken, die de reizigers bij hot beklimmen van een «bergtop hal verwegen in den steek lieten, zoodat deze «maar zei ven moesten beproeven, hoe zij den top «veilig bereiken of weder afdalen konden"? Tot die leeken, die hun vorig geloof voor de slof-
aanbidding verwisseld hebben, richt ik het volgend ernstig woord: «gij acht u voortaan vrij en onafhan- »keiijk. Daar gij aan geen God gelooft, behoeft gij aan «niemand verantwoording uwer daden af te leggen; gij «kunt uwe hartstochten en zinnelijke lusten bot vieren, «mits gij slechts zorgt geene daden te bedrijven, die «binnen het bereik der menschelijke strafwetten vallen. «Maar als gij gelooft, zóó levende, in waarheid gelukkig «te zullen worden, dan bedriegt gij u schromelijk ; te «midden der verdooving uwer genietingen zult gij een «onbeschrijflijk gevoel van leegte, matheid en onvoldaan- «heid kennen: immers, even noodzakelijk als het dage- «lijksch brood het lichaam onderhouden moet, even «noodwendig moet uw gemoed dat brood des levens «genieten, dat slechts door godsdienst gegeven kan «worden." De kundige Luiksche hoogleereer, Emile de Laveleije,
beschreef het standpunt der vrijdenkers volgenderwijze 1): |
||||||||
|
1) L\'avenir religieus des peuples oivilisés. Bevue de Belgique du
15 Janvier 1876. Page 7. |
||||||||
|
.
|
||||||||
|
46
|
|||||
|
nVhomme moderne s\'attaché a la terre et s\'acharne a la
*pour suite des biens qu\'elle lui offre, comme s\'il devait *y rester toujours. Pour lui Ie mot de ciel est vide de »sens. Dans eet air sec et froid Vidée religieuse s,affai- *blit et s\'efface." En hij laat er iets verder (page 15) op volgen:
nee qui est plus grave encore, c\'est qu\'avec Vidée religieuse »h, tnorale même disparait: elle n\'a plus de fondement *et a coup sur plus de prise sur les dmes." Zoo luidt het waarschuwend woord van dien staat-
huishoudkundige, wiens scherpziend oog met bekomme- ring ontdekt heeft, hoe ook in zijn vaderland tegenover de ultramontaanscbe partij slechts de libre-penseur veld wint, terwijl de school van de Montalembert, die staat- kundige vrijheid met een liberaal katholicisme vereeni- gen wilde, van lieverlede uitsterft. Als nu zulke verlichte mannen als de Laveleije in
het veldwinnend ongeloof mede een gevaar zien voor de zedelijkheid der samenleving, behoef ik mij de be- schuldiging van pessimisme niet aan te trekken 1), welke 1) Zie recenBie van mijn: de wonden van ons volksleven, Neerlands
heden en Neerlands toekomst", in den Tijdspiegel van Aug. 1876. Toch was dit Tijdschrift het eenige uit het kamp van het liberalisme, dat zich ver- waardigde mijne brochure te bespreken. Niettegenstaande toezending vau present-exemplaar en verzoek van beoordceling, hebben N. Eott. Courant, Gids, Vaderl. Letteroefeningen en andere zoogenaamd liberale geschriften my als op een wachtwoord doodgezwegen. Waar dus mjjn recensent in deu Tydspiegel zegt: »ook in de opgave van de middelen tot herstel spreekt hij •*menig waar en goed ivoord tot metischen van velerlei stand en betrekkingen, »waar van \\i>ij slechts vreezen, dat /iet de stem zal wezen eens roependen in de »woestijn, het allerminst doordringende tot hen, die liet meest noodig luidden »die te hooren", daar /*• die vrees bewaarheid door de partijzucht en het illiberaal streven der soi-digant liberale organen. Een tiental der meest gelezen behoudende organen hebben mijn werkje uitvoerig besproken. |
|||||
|
47
|
||||||
|
men omtrent mijne ontwikkeling der oorzaken van ons
zedelijk verval geopperd heeft. In October 1875 noemde ik als eerste ziektever-
schijnsel onzer maatschappij : daling van het zedelijk peil onder alle standen, als gevolg van stryd, scheuring en toenemend ongeloof in ieder kerkgenootschap. Van dit toen geschreven woord neem ik geene syllabe terug; en ik zie mij in die uitspraak gesteund door het eenslui- dend getuigenis voor zijn land, in Januari 1876 door den Luikschen hoogleeraar uitgesproken. Moet ik dan om deze of gene meening zwartkijker heeten, dan is het mij troostrijk, die meening met zóó beroemde en verlichte mannen als Emile de Laveleije te deelen. Maar ik hecht bovendien meer waarde aan een ge-
grond pessimisme dan aan het verblind optimisme onzer dagen, dat maar al te zeer oppervlakkigheid bemantelt. De Heer A. D. Loman zeide hierover 1): zou het pessi- *misme voor ernstige naturen niet een groote mate van »aantrekkelijkheid bezitten, van wege de manlijkheid en »cordaatheid, waarmede het de kwalen en gebreken, tcaar- i) aan de maatschappij, de samenleving, ja het menschdom »m zijn geheel nog steeds lijdende is, onder de oogen o durft zien?" Verder zou men ongetwijfeld in de oplossing der
groote strijdvragen des levens gevorderd zijn, als de liberale en radicale dagbladen en tijdschriften, in plaats van geschriften, welker tendenz de bevordering van volksgeluk beoogt, uit de hoogte te beoordeelen, te |
||||||
|
1) Hut unuitsi\'tt\'krlijkc. Gid» vuu Juni 187Ü. Bladz. 437.
|
||||||
|
48
|
|||||
|
verwerpen en dood te zwijgen, de stellingen daarin voor-
komende weerlegden en eene ernstige waarheidlievende polemiek daarover voeren wilden. Met de levendigste kleuren schildert de Laveleye, wat
er van den mensen, wat er van de samenleving wor- den moet, als het geestelijk element, het godsdienstig geloof, verbannen wordt. Op bladz. 17 zegt hij: ndans nVhomme il y a toujours la béte avec tous les appétits *de Vanimalite\'; pour quHl les dompte, il faut qu\'une »religion ou une pkilosophie spiritualiste Varrache aux »sens et lui donne Vintérêt spirituel comme mobile de ses *actions" En op de volgende bladzijde: „plus vous jetterez
nVhomme dans les sens, en lui enlevant tout espoir de ncompensations célestes, moins patiemment il supportera »les inégalités sociales, qui Ie privent de sa part de nbien-être dans ce monde, qui est pour lui Ie seul réel. nS\'il voit quHl ne peut Vobtenir, il sera. pris contre les »institutions dont il se croit la victime, d\'une haine dia- rtbólique et d\'une fureur de destruction effroyable." Echt realistisch is deze teekening, die met juistheid
den vulkanischen toestand schildert, waarin ongeloof en bijgeloof de moderne maatschappij gebracht hebben. Terwijl eenerzijds de ultramontanen woelen om op staatsgebied de macht te heroveren, ondermijnen ander- zijds de sociaal-democraten het wettig gezag, om aan de volksklassen de heerschappij te verzekeren. In dezen dreigenden staat van zaken ziet de Laveleije alleen heil voor de toekomst der beschaafde volken in een ver- licht protestantisme, dat de van beide zijden aanwas- |
|||||
|
49
|
|||||
|
sende gevaren bezweren en afwenden zou. Jammer
maar, dat de hoogleeraar niet een weinig meer aandacht
geschonken heeft aan de werking van het verlicht pro-
testantisme (volgens der modernen opvatting natuurlijk
hunne richting) in het naburig Nederland. Immers zou
hij dan gezien hebben, hoe het modernisme hier te
lande honderden predikers en duizenden leeken tot het
nihilisme vervoerd, hoe het verdeeldheid en aanstaande
scheuring in de protestantsche kerk veroorzaakt heeft,
en hoe het van uit de hoogere over de lagere standen
zich voortplantend positivisme den volksgeest reeds tot
ongeloof neigen deed. De sanguinische verwachtingen
van zijn programma der toekomst zouden dan gewis
door den hoogleeraar ietwat lager zijn gespannen
geworden, krachtens de ervaring, dat ook Neder-
land, evenals België, in tal van vrijdenkers sterk
aanwint, dat de verdeelde en hierdoor verzwakte pro-
testantsche kerk een weinig weerstand biedend bolwerk
tegenover Rome\'s aanmatiging blijven kan en dat de van
godsdienst beroofde man des volks niet langer vrede
hebben zal met zijne plaats in de samenleving en dus
per fas et nefas verbetering daarin eischen gaat. Noch
het ultramontanisme, noch het socialisme worden ge-
breideld door zulk een godsdienst, die geen Christendom
meer heeten mag, omdat in plaats van den Christus de
mensch Jezus is opgetreden. Neen, alleen eene door
eendracht sterke evangelische kerk zou nog bij machte
zijn, de uitspattingen en dreigende gevaren van socia-
lisme en ultramontanisme te beteugelen. Maar het
modernisme heeft afgebroken, verdeeld en verwoest,
4
\\
|
|||||
|
50
|
|||||||
|
zonder op te bouwen. Dit kan blijken uit de volgende
verklaringen: In 186ü schreef de hoogleeraar Dr. Kuenen 1): »hoe-
i)wel sedert lang voorbereid, de onbeschroomde toepassing •uvan de resultaten der wetenschap op de godsdienst en %op het zedelijk leven dagteekent van gisteren: zou het nniet rechtvaardig zijn, indien men haar tot morgen tijd »liet om zich af te ronden en eerst daarna het eindoor- ndeel over haar opmaakte" ? In 1869 schreef Dr. A. Réville 2): »il n\'en est pas
yitnoins vrai, qu\'une ere nouvelle va s\'ouvrir pour la «théologie scientifique: lacritique ayant achevé son oeuvre de ndissolution des dogmes traditionnels, mais les aspirations »de la nature humaine restant toujours les tnêmes, il ns\'agira désormais de leur fournir mie réponse satisfai- »santé tout en marchant d\'accord avec les exigences de la o science moderne. Une nouvelle dogmatique est en voie tde se formery In 1871 schreef wijlen de hoogleeraar Dr. ï. Roorda 3):
nhoe toch zou ik u een beknopte geloofsbelijdenis kunnen »geven, daar alle moderne theologen en christenen mee »zouden instemmen? Althans hoe zou ik dit kunnen »weten? En hoe zou ik kunnen weten, of de gronden, * daar hun geloof op berust, bij allen wel dezelfde zijn? |
|||||||
|
1) Het goed recht dor modernen. Leiden 1866. Bladz. 32.
2) Eevue des deux mondes. Tomé 81. Page 922—923.
3) Het geloof en de geloofsgronden van een modern christen. In
brieven door T. Jloorda, theol. et litt. doctor, lid der koninklijke academie van wetenschappen te Amsterdam, hoogleeraar te Leiden. P. Engels. Leiden. Bladz. 3. |
|||||||
|
51
|
|||||
|
»Daar ik zelf een modem christen ben, zou ik u wel
»myn geloof en mijne geloofsgronden beknopt en eenvoudig, *en ik geloof ook wel klaar en duidelijk kunnen mee- ndeelen; maar, dat ik daarmee de getrouwe tolk zou »wezen van de overtuiging en opvatting van alle andere »moderne theologen en christenen, dat zou ik niet kunnen verzekeren. De tvijze, ivaarop één en dezelfde zaak door «verschillende mensehen, die het omtrent de hoofdzaak Timet elkander eens zijn, wordt opgevat, is toch meestal *min of meer verschillend: want iedere zaak heeft ver- »schillende kanten, en de één hecht in zijne beschouwing nvan de zaak meer aan dezen, de ander meer aan ndien leemt." Als men deze uitspraken (tusschen welke toch jaren
verloopen zijn), onderling vergelijkt, dan ziet men ge- ringe vordering in het opbouwen dier door Dr. A. Réville beloofde dogmatiek. «Maar wij willen geen dogmatiek"! zoo hoor ik mij
door de modernen toeroepen. «Wij zijn protestanten, «en krachtens het in dit woord liggend beginsel, is het «niet slechts ons goed recht maar bovendien ook onze «dure plicht tegen iedere geloofsformule, tegen elk «keurslijf van geloofsdwang, hoe licht van stof en hoe «ruim ook aangemeten, te protesteeren." Toch zijt gij, schrandere hoofden! ook hierin incon-
sequent geworden, want in uwe adressen aan de Syno- dale Commissie hebt gij degelijk, als voorwaarde tot toetreding voor nieuwe lidmaten, ter beantwoording de volgende formule gesteld: «o/\' zy als volgelingen van Jezus het Godsrijk willen bevorderen?"
i"
|
|||||
|
52
|
|||||
|
Hebt gij er wel eens over nagedacht, modernen! hoe
oneindig groot en zwaar de eisch is, volgeling van Jezus te zijn? En zoudt gij niet moeten toestemmen, dat om aan dezen eisch te voldoen en daarin onder alle verleidingen te blijven volharden, eene zedelijke kracht gevorderd wordt, zooals zelfs de met de geheel e wapenrusting Gods bekleede christen noode ontwikkelen zal? Van waar put gij die kracht? Zoudt gij uwe eigene begaafdheden in dezen niet overschatten en eene hersenschim najagen ? Dit weinig positief, maar veeleer weifelend en zwevend
karakter der moderne theologie doet mij gelooven dat de toekomst der menschheid haar nimmer zal toebe- hooren. En waar wij op natuurkundig gebied, niet- tegenstaande duizend feiten, door de inductieve methode als zekere wetenschap verkregen, toch ook nog zoo on- eindig veel vraagteekens moeten blijven zetten, waar wij dus ook hier nog voor zooveel onverklaarbaars 1) stilstaan, daar geloof ik zelfs niet eenmaal, dat aan de natuurwetenschappen het laatste woord bij het onder- zoek naar de absolute waarheid gegeven zal zijn. Mag het dan, als het boek der natuur nog zoo menige bladzijde, zelfs voor den scherpzinnigsten onderzoeker, gesloten houdt, wel billijk heeten, dat die onvolkomen natuurkennis over alle vraagstukken alleen te beslissen hebben zou ? En, zooals in onze dagen maar te veel 1) Lees het artikel over: >het leven" van den hoogleeraar Huizinga, iu
de Gids van Januari 1873. Voorts de brochure: ^wetenschap en geloof", van Prof. Harting, b. v.
bladz. 22 en 23. |
|||||
|
53
|
||||||
|
gebeurt, beschuldigt men niet ten onrechte de geloovigen
van bekrompenheid en bijgeloof, als deze voorloopig nog naast de onvolkomen menschelijke wetenschap eene ge- openbaarde hoogere kennis huldigen in de dingen der bovenzinnelijke wereld ? Ziet, als wij tengevolge der moderne wetenschap wer-
kelijk zijn gekomen tot het: »nous vivons de Vombre (Tune ombre", van Ernest Renan 1), dan teren we reeds lang op een zeer schraal kostje en mogen wel dankbaar zijn, dat deze gevierde schrijver als antwoord op de door hem zelven gestelde vraag: »de quoi vivra-t-on *après nous\'11? laat volgen: »une seule chose est süre, c\'est »que l\'humanité tirera de son sein tont ce qui est nécessaire »en fait dHllusions pour qu\'elle remplisse ses devoirs et n accomplisse sa destine\'e. Elle riy a pas failli jusquHci; »elle n\\j faillira pas dans Vavenir." Maar als men zijne beschouwingen, uit den mond van
Théophraste en Théoctiste, verder volgt, dan wordt het ons al somberder en duisterder. Immers, in stede van het duizendjarig rijk van vrede, dat als belofte der toekomst den christen zoo tegenlacht, omdat een ieder zijn aandeel van geluk daarin genieten zal, wordt ons hier als vermoedelijk program der toekomst geteekend: eene oligarchie van • Vélite des êtres intélligents, mai- »tresse des plus importants secrets de la réalité, qui domi- unerait Ie monde par les puissants moyens d\'action qui tseraient en son pouvoir, et y ferait régner Ie plus de nraison possïble." |
||||||
|
1) Dialogues et fragment» philosophiqueB. Paria 1876. Préface. Page XIX.
|
||||||
|
54
|
|||||
|
Deze uitspraak van Théoctiste (bladz. 105) komt vrij
wel overeen met het gevoelen van Théophraste, die op bfedz. 82 gezegd had: *si Von veut imaginer quel- »que chose de solide, il faut concevoir un petit nombre de vsages tenant Vhumanité par des moyens qui seraient nleur secret et dont la masse ne pourrait se servir, »parcc qiCils supposeraknt une trop forte dose de science *abstraite." Wij zien dus hier een kleine schare van uitnemenden
als het ware de dragers en uitvoerders van het wereld- plan. De groote menigte bestaat uit: * dupes savamment »par la nature en vue d\\m but transcendant que se pro- *pose Vunivers et qui nous dépasse complhtement." (Bladz. 31.) Alsof deze aristocratische heerschappij van eenige uit-
nemenden, zij het dan ook krachtens hoogere ontwik- keling der rede door de wetenschap, voldoening geven kon aan die adspiratiën van geluk, welke de geheele menschheid zoo gaarne koestert! Maar bovendien, alwie zou meenen, dat dit rijk dei
rede ruimte laten mocht voor deugdbetrachting en kunst- veredeling, vergist zich schromelijk: til viendra peut- »être un temps (nous voyons poindre ce jour) oü un »grand artiste, un homme vertueux seront choses vieil- *lies, presque inutiles; Ie savant, au contraire, vaudra ntoujours de plus en plus." (Bladz. 84.) Ware het niet, dat Benan zelf, deze beschouwingen
»probabilite\'s" en *rêves" noemende, ons het recht ge- geven had, aan hare verwezenlijking te twijfelen, we zouden hel bestaan der menschheid doelloos achten, |
|||||
|
55
|
|||||||
|
indien eene dergelijke toekomst aan deze was toebe-
schikt. Immers, als da beoefening der wetenschap en de heerschappij der rede tot zulke vruchten moesten leiden, als der menschheid geen beter, geen hooger ideaal ter najaging kon worden voorgespiegeld, zou men bijna geneigd zijn, die wetenschap eer een vloek dan een zegen voor het menschdom te noemen. Wat blijft er dan toch van die hoogere beschaving,
niet enkel des verstands, maar ook des gemoeds, waar- van de idealisten steeds gedroomd hebben, wat blijft er van die zelfopofferende liefde, waaruit ook de mensch Jezus der modernen het hoogste geluk afleiden wilde? Wat blijft er ten slotte van godsdienst en zedelijkheid in die maatschappij zonder deugd? Neen, zoolang geen rijkere beloften en schoonere
vooruitzichten voor de toekomst van het menschdom door de moderne levens» en wereldbeschouwing 1) kun- nen gegeven worden, omhelst de christen deze levens- beschouwing niet, in welke het individu zich getroosten moet als één atoom (en dat nog wel een gedupeerd atoom) van het stoffelijk heelal den struggle for life mee te strijden, ten speelbal aan al die toevallige oorzaken in zijne omgeving, welke volgens de leer der causaliteit met fatalistische noodzakelijkheid zijne lotgevallen be- stemmen en regelen. De geloovige acht het verstandig |
|||||||
|
1) Menigeen zal wellicht verwonderd zijn, dat ik de levensbeschouwing
van Dr. A. Pierson niet besproken heb in dit geschrift. Gulweg bekend, lokte mij de recensie in de Vad. Letteroef. van Juli 1876 door Dr. W. O. van Manen daarover geleverd, niet uit tot nadere kennismaking met hot gerecenseerde stuk zelf. |
|||||||
|
50
|
|||||
|
en voorzichtig, zijn in de schatting der modernen apo-
cryf bijbelboek nog niet weg te werpen en voor zulke wellicht nog apocryfer boeken in te ruilen, omdat die bijbel met de zwakheden en behoeften van eiken mensch rekening houdt en de rijkste beloften van geluk, zoo voor dit aardsche als voor het eeuwig leven gegeven heeft. Immers zelfs diegenen, die door zware rampen en beproevingen getroffen worden, of die, in den nede- rigsten stand geboren, duizend ontberingen kennen, welke aan hooger geborenen onbekend blijven, kunnen zich nog gelukkig gevoelen, als zij onder de bezieling van echt christelijk geloof plichtmatig en goeddoende, het leven doorgaan, in het bewustzijn, aan het geluk van den medemensch gearbeid en naar den eisch van het geloof geleefd te hebben. Niemand kan dit beter beoordeelen dan de genees-
heer, wiens veld van levenservaringen zeer ruim is, omdat zijn beroep hem toegang geeft tot arm en rijk, jong en oud, aanzienlijk en gering. En wat hij in de honderden gezinnen, welke hij binnentreedt, meer dan ieder waarnemen zal, het is dat intieme leven, ont- daan van feestplooi en klatergoud, waarin de nietigheid, de hulpbehoevendheid en het lijden der menschheid zoo krachtig doorstralen. Bovendien wordt hem zoo menigvuldig psychisch lijden, zoo menige klacht, zoo menig geheim toevertrouwd, waardoor hij in de roer- selen des harten en het ware gemoedsleven van den natuurgenoot zoo diepen en juisten blik werpen kan ; koitom, hij ziet het leven des menschen naar waar- heid en met photographische getrouwheid afgespiegeld. |
|||||
|
57
|
|||||
|
Zoo schetste ik u enkele levensbeelden, die, uit mijne
levenservaringen gegrepen, ons de leerzame waarheid konden bevestigen, dat uiterlijke omstandigheden, welke oppervlakkig beschouwd het gebouw van geluk hier of daar moesten gesticht hebben, zoo menigmaal daartoe onmachtig bleken, omdat er die gemoedsvrede en die innerlijke rust bij gemist werden, die slechts de vrucht zijn kunnen van echt christelijk geloof en christelijke levensopvatting. Tenzij moedwillige verblinding hem de oogen sluite,
zal ook de levenservaring van iederen mensch, zelfs van den positivist en nihilist, deze overtuiging wek- ken kunnen en hem na hevigen inner! ij ken strijd ver- langend doen opzien naar dien Heer, die als Gods Zoon en der menschen Zaligmaker zeggen mocht: »Ik »ben de waarheid en het leven, komt allen tot üMij, gij die vermoeid en belast zijt; Ik zal u ruste «geven!" Nederlanders! Toen drie eeuwen geleden uwe voor-
vaderen door het rijk en machtig Spanje onderdrukt werden, toen foltertuig, brandstapel of galg het onder hen veldwinnend protestantisme uitroeien moest, wat was het, dat toen aan die voorvaderen de kracht ge- geven heeft om op te staan en een strijd te aanvaar- den, die schier wanhopend te achten was? Wat bezielde den vader des vaderlands, niettegenstaande tegenspoed en teleurstelling, tot volharding in krachtigen weerstand? Wat stelde die geuzenbenden in staat tot heldenfeiten, waarvan de geschiedenis met roem ge- tuigen mag als stout in ontwerp en geducht in uit- |
|||||
|
58
|
|||||||
|
voering? Immers datzelfde christelijk geloof, dat in
onze dagen bespot, geminacht en vernietigd wordt? Datzelfde geloof, op welks »uitvaart" door mannen van naam als op een heugelijk teeken des tij ds gewezen werd 1). Arm Nederland! Thans geniet gij de vruchten van
dien bangen strijd uwer voorgeslachten, maar gij mis- bruiktet die heerlijke vrijheid tot uitspatting en bande- loosheid; gij gaaft u over aan sensualisme en mate- rialisme en waant slechts geluk te zullen vinden, als alle gevoel en geloof, dus ook ieder denkbaar idealisme en elke godsdienst voor altijd uit de samenleving ver- bannen worden. Maar ik vraag het met ernst, wat blijft er dan over
van die bezieling en geestdrift, welke den mensch tot grootsche daden brengen en zelfs onder tegenspoed hem tot volharding bekwamen kunnen? Wat blijft er over van die hoogere beschaving der menschheid, die noch door sensualisme, hoe verfijnd ook, noch door wetenschap, zij deze ook de meest exacte, noch door de hedendaagsche volksopvoeding en emancipatie te be- reiken is? Arm Nederland! Nu gij uwe zonen in cynisme en
radicalisme laat opgroeien, nu alle edeler aandrift en |
|||||||
|
1) Wie onzer heelt niet de antwoorden der lioogleeraren Doedes en
v. Oosterzee met belangstelling gelezen? Dat van den eereten ia verplette- rend scherp, dat van den tweeden is meer gemoedelijk; maar beide ge- schriften logenstraffen de bewering van Dr. A. Pierson, dat de beoefening der christelijke dogmatiek het menscheUjk denken vervalscht. |
|||||||
|
59
|
|||||
|
hoogere bezieling aan hun gemoedsleven ontbreken
gaan, zoodat slechts zelfzucht en zinnelijkheid tot hen spreken, waar moet het heen ? Arm Nederland! Welke moet bij de toenemende
verbreiding van zulke \\vereld- en levensbeschouwing onvermijdelijk uw toekomst zijn? |
|||||
|
Uitgaaf yan J. H. 13ÜIVK: te Rotterdam.
LETTERKUNDIGE SILHOUETTEN,
DOOB
P. BRUYN.
INHOUD: Gotthold Ephbaim Lessing. — Heinbich Heine. — David
Fbiedrich Strausz. — Berthold Aüerbach. — Geobge Eliot. —
Fredebika Bremeb. — Nathanael Hawthobne. — Henby Thomas
Bucicle. — Edsiond Scheber. — Emile Deschanel. —
Théophile Gautier. — Octave Feuiixet. — Gavabni.
885 bladzijden, post 80, in keurig Chromolitliografischen omslag, f 2.50.
|
|||||||
|
De heer Bruyn paart een fijn ontwikkelden kunstsmaak aan eene genoegzame
mate van belezenheid, om met vrucht werkzaam te zijn op het door hem bij voorkeur — doch over het geheel bij ons te weinig — beoefend letterveld der litteraire causerie. Leeskabinet No. 11. ............ Wij hebben ze met onverdeeld genoegen gelezen. De keuze van den heer
Bruyn heeft zich gevestigd op sommiteiten, en hij heeft ze met kennelijke liefde,
hier en daar met piëteit, behandeld. De vorm waarin de Heer Bruyn zijne schetsen heeft gekleed is over het geheel
genomen zeer aangenaam; zijn stijl vlug en boeijend. Wetenschappelijke Bladen No. 12.
De Heer Bbuyn heeft ons silhouetten van een aantal beroemde dichters en
denkers voor den geest getooverd; men ziet ze even scherp op het witte doek der verbeelding, als hunne namen duidelijk op den netten omslag van het boek- werk in \'t oog springen. Zij zijn goed geteekend, die silhouetten; zjj zijn aangenaam geschetst en
zullen zich een blijvende plaats in iedere goede bibliotheek verzekeren. Familieblad I. Als een soort van aesthetische en kritische leiddraad vau het waarlijk schoone,
het uitstekende en kenniswaardige van buitenlaudsche schrijvers zijn deze schetsen bijzonder aanbevelenswaardig. H.H. Leeraars aan Hoogere Burgerscholen, Ggmnasien enz. zidlen ze met vrucht
hun leerlingen in handen geven, om den zin van het schoone en smaakvolle bij hen op te wekken en te ontwikkelen. Nieuwe Botterd. Courant, No. 265. De keus is goed en voor eentonigheid valt niet te vreezen............ Het werk
is buitengewoon goedkoop als men, behalve den inhoud, ook de nette uitvoering
in acht neemt. Wij bevelen deze uitgave gaarne aan. (Fbans de Cobt) De Toekomst No. 8.
Ieder make aan de hand van den snumkvollen schrijver kennis met Aüerbach
en Feuillet, met Buckle en Scherer en zoovele anderen; het zal hem niet berouwen. Onze Tolk, No. 10.
\'t Zijn zelfstandige studies die ons meermalen aan Sainte Beuve deden den-
ken , overdenkingen en beschouwingen, fijn gedacht, zorgvuldig verwerkt, sierlijk gerangschikt en keurig gestileerd. \'t Zijn en blijven fijne, geestrijke studies, \'t Hangt er maar van af of ze
gelezen worden om gewaardeerd te blijven. (H. de Teeb) Nieuws v. d. Dag, No. 549. Een aanbevelenswaardig boek.
Met groote ingenomenheid kan ik het werk van den Heer Bbuyn aan het
publiek, dat de letterkunde op prijs stelt, aanbevelen. Reeds de uitwendige gedaante van deze verzameling letterkundige Silhouetten,
mei bevalligen ehromolithograflschen omslag, lacht ons tegen en gelukkig behoeft hier niet van gezegd te worden dat de schijn bedriegt. Integendeel, wie zich door het keurig uitgevoerde werk heeft jaten verleiden,
het zich a:m te schaffen, kan zich door den inhoud niet bedrogen gevoelen. Daarin komen schetsen voor de grootste letterkundige celebriteiten vooral van onze eeuw. |
|||||||
|
We kunnen zien, dat ook de Heer Bbuyn zich in die school heeft gevormd.
Wie zich aan zijn hand wil laten leiden tot nadere kennismaking met de door hem behandelde schrijvers, zal zeker in menig opzicht licht van hem ontvangen. D. 0. N. Tijdspiegel, No. 7.
|
|||||||
|
Bij J. H. DUNK te Rotterdam verscheen varj
den zei ft len Scl 1 rij ver: |
||||||||||||||
|
K
|
||||||||||||||
|
!i!\\^ilr
|
||||||||||||||
|
NEERLANDS HEDEN
|
||||||||||||||
|
de i
voc
v ld
Ou
|
||||||||||||||
|
NEERLANDS TOEKOMST,
dook
MULTAVIDL
81 black. 60 Cent.
|
||||||||||||||
|
„Eene inderdaad belangrijke en hoogn actualiteit bezittende bro-
chure...... Allen die ons volk leiden, bevelen we de aandachtige
lezing aan." Standaard 14 Nor. 1875.
„Een belangrijk werkje, belangrijk vooral door groote onpartijdig-
heid...... Uit de volle kracht onzer overtuiging bevelen we het ter
lezing en ernstige overdenking aan." Rotterd. Cour 21 Nov. 1875.
„Eene brochure, die meer dan vlugschrift is en verdient te worden
gelezen en overdacht." De Zaaier, Dee. 1875. „Ik ben het volkomen met Multavidi eens. Onafhankelijk van el-
kander komen wij tot dezelfde slotsommen." Geloof en Vrijheid, 10<J* Jaarg., We Afl.. Blz. 38.
„Alles, wat de Schrijver aantoont is waar...... Moge Multavidi
niet zijn eene stem des roependen in de woestijn."
Kerk. Courant 11 Maart 1870.
|
||||||||||||||
|
Uitgaven van J. H. DUNK, Rotterdam.
HANDELSWOORDENBOEKJE
in VIER TALEN.
Nederlandsen, Engelsen, Dnitsch, Fransen. BEVATTKSin::
de meest in den handel gebruikelijke benamingen, benevens de
voornaamste woorden uit Scheepsbouw, Scheepvaart, Fabriek- wezen en Landbouw, voor zoover die met den handel in betrek- king staan. Onder medewerking van verschillende deskundigen, naar de beste
bronnen bijeenverzameld door J. R. F. NIEVERQELD.
Prijs /\' 1,—. In linnen stempelband /\' 1,25.
|
|||||||||||||
|
MEMENTO VOOR VERJAARDAGEN.
MET ZEDEKUNDIGE BIJSCHRIFTEN.
DOORSCHOTEN MET WIT PAPIEB.
|
|||||||||||||
|
... / 1,25
... „ 2,25 |
|||||||||||||
|
in heel linnen prachtband, rood op snee ........
In heel marpcco prachtband , rood of goud op snee ..
|
|||||||||||||