|
yV\\Y*\\ \\\\OÖ0
|
||||||
|
BK. 1878. 1.20
|
||||||
|
./
|
||||||
|
C
|
Wï
|
|||||||||||||||||||||||||
|
o?m
|
||||||||||||||||||||||||||
|
TOESPRAKEN
|
||||||||||||||||||||||||||
|
GEHOUDEN HIJ DB INWIJDING DER
|
||||||||||||||||||||||||||
|
REMONSTRANTSCHE GEMEENTE
|
||||||||||||||||||||||||||
|
GRONINGEN,
|
||||||||||||||||||||||||||
|
D\'. C. P. TIELE,
HOOGLEERAAR TK LKIDKN
KN B. C. J. MOSSELMANS,
EKM. PRED. TB GRONIKCKN,
op Zondag, 28 Juli 1878.
T K N VOOKUKKLK VAN 11 H T ÏASTK ï O N D S.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
GUONINGEN,
P. van ZWEEDEN.
1878.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
I-i X.s,
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Prijs 30 ltS. $8$
|
||||||||||||||||||||||||||
|
K
|
||||||||||||||||||||||||||
|
h&-
|
||||||||||||||||||||||||||
|
TOESPRAKEN
GEHOUDEN BIJ DE INWIJDING DER
REMONSTRANTSCHE GEMEENTE
TE
GRONINGEN,
DOOK
Dr. C. P. TIELE,
1IOOGLEEKAAR IK LEIDEN
EN B. C. J. MOSSELMANS,
RKM. PRKD. TE GRONINGEN,
op Zondag:, 28 Juli 1878.
|
||||||||
|
GRONINGEN,
P. van ZWEEDEN.
1876.
|
||||||||
|
•
|
||||||||
|
Uit naam van de Kemonstrantsche Broederschap
en haar bestuur wordt u heden door mij een harte- lijke welkomstgroet gebracht. Met dezelfde ingenomen- heid waarmee de Broederschap onlangs tot de stichting eener zelfstandige gemeente te Arnhem besloot, ver- klaarde zij zich in haar gewone vergadering van Juni dezes jaars bereid, ook uwe vereeniging als eene harer ge- meenten te erkennen. Ik zal niet herhalen wat ik de Arnhemsche broeders verzekeren mocht; dit éene slechts: wij verheugen ons over uw besluit om tot onze gemeen- schap toe te treden, bovenal omdat wij er een bewijs van vertrouwen in zien en van instemming met ons streven. Wie zou, nu een 40tal jaren geleden, zelfs aan de
mogelijkheid gedacht hebben, dat een aanzienlijk deel der leden van twee voorname Hervormde gemeenten, bin- nen enkele maanden, om des gewetens wil, de kerk hunner vaderen verlaten en zich aansluiten zouden bij die kleine Broederschap, die toen bestemd scheen zich van lieverlede op te lossen in grooter kerkverband ? Toen was het, alsof van de oude scheidsmuren weldra geen |
||||
|
4
|
|||||
|
steen meer op den anderen zou blijven. De Remon-
strantsche Broederschap breidde zich niet uit, en zocht noch wenschte dat, maar de geest van gematigdheid, van vrijheid, van verdraagzaamheid die haar altoos bezield had, vond weerklank bij een aantal van de leiders in de Nederlandsche Hervormde kerk. Die destijds tot 1618 en 1619 terugkeeren wilde, moest buiten die kerk zijn troost en bevrediging van zijn verlangens zoeken. Indien slechts —• en men achtte dat zoo onmogelijk niet — de laatste slagboom werd opgeheven, indien voorgeschreven leerstukken en verplichte formulieren, voor velen toch reeds een doode letter geworden, slechts werden afge- schaft, dan belette niets meer de eenmaal uitgedreven Remonstranten het oude huis weder binnen te treden, en verhinderde niets meer de Protestantsche Moederkerk zich weder te verzoenen met de kinderen, die zij eens zoo stiefmoederlijk de deur wees. De tijd scheen nabij, dat de eeuwenoude veete zou worden geslecht. En toen ons Seminarium zijn tweede eeuwfeest vierde, uitte de redenaar, mijn leermeester van der hoeven, in weispre- kende woorden den wensch, dat die kweekschool nimmer haar derde eeuwfeest mocht gedenken. Hoe is sedert dien tijd alles veranderd? Het con-
fessionalisme is in de Nederlandsche Hervormde Kerk een geduchte, een indrukwekkende macht geworden, en beroemt zich op steeds nieuwe zegepralen. Weldra mis- schien zal het allen, wien niet alleen de godsdienst, maar ook, om harentwil, de vrijheid lief is, onmogelijk zijn gemaakt in haar schoot te blijven, willen zij althans hun geweten geen geweld aandoen. Nu reeds wordt |
|||||
|
5
|
|||||
|
het niet weinigen hunner daar te eng. Vrijwillig gaan
zij uit, sommigen niet wetend waarheen en zich tot een vrije gemeente vereenigend, anderen om zich bij een der kleinere kerkgenootschappen te voegen. En wel verre dat nu de Remonstrantsche Broederschap weldra zou kun- nen samensmelten met haar, van wie zij eens werd los- gescheurd, wordt zij reeds een toevluchtsoord voor een tal van Hervormden, die niet van \'s zins zijn zich langer te buigen onder het juk een er voor altijd vastgestelde belijdenis. Het zou ons te ver heenvoeren en thans zeker on-
gepast zijn, indien ik de geschiedenis wilde schetsen waarvan dit de uitkomst, de oorzaken opsommen waar- van deze toestand het gevolg is. Trouwens, zij zijn u niet onbekend. Ik wenschte alleen te wijzen op dit teekcn des tijds en op de tegenstelling die het vormt met een verleden, dat niet zoo ver achter ons ligt. Een droevig teeken is het, helaas! Ja, wij verblijden ons in de waardeering die onze Broederschap thans, na lange miskenning, van verschillende zijden ten deel valt, en in de uitbreiding die zij ondergaat. Maar, ronduit ge- sproken , wij hadden het anders gewenscht. Wij zouden geen echte Remonstranten zijn, zoo wij \'t niet anders wenschten. Wat wij veel liever gezien hadden? Dit, Broeders, dat wij tot u hadden kunnen komen; want het zou een bewijs zijn geweest, dat de zaak, waarvoor wij nu meer dan twee en een halve eeuw gestreden heb- ben, eindelijk had gezegevierd. Intusscheu nu de tijd daarvoor nog niet rijp is, nu wij de overwinning, waar- aan wij niet wanhopen, waarop wij vast vertrouwen, |
|||||
|
6
|
|||||
|
eerst van een verre toekomst mogen wachten; nu het
schijnt dat er nog zeer lang zal moeten gestreden wor- den, eer wij zoover zijn gekomen; nu het blijkt, dat wij vooreerst niet hebben uitgediend, maar een beginsel vertegenwoordigen nog door de groote meerderheid mis- kend; nu verheugen wij ons innig, dat wij bondgenooten vinden, gereed om met ons den kamp voort te zetten, verlangend om te strijden in onze gelederen en onder onze vaan. In onze gelederen, onder onze vaan! Maar wat
is het dan, waarvoor wij gestreden hebben tot nu toe en waarvoor wij nog altijd de wapenen aangorden? Wat staat er te lezen op onze banier? Een partijleus, een leerstuk? Ik lees er niets anders op dan: het Evange- lie, in vrijheid en verdraagzaamheid beleden en verkon- digd. En dat is \'t waarvoor wij strijden. Wat is toch die llemonstrantsche Broederschap, die
zoo stillekens voortleefde, tot dat de strijd op kerkelijk en godsdienstig gebied de aandacht meer dan vroeger op haar vestigde? Is \'t eene verzameling van Arinini- anen, aan zekere artikelen gebonden? Men moet al zeer weinig van de geschiedenis weten, om dit te durven zeggen. Maar men weet weinig van de geschiedenis en heeft het gezegd. Over dit vraagstuk heeft mijn mede- afgevaardigde, Dr. bok, een mannelijk en afdoend woord in \'t licht gegeven; daarom zal ik niet herhalen wat ieder lezen kan. Alleen wijs ik op de groote verwarring van begrippen, die ook hier weder heerscht, gelijk elders op zoo menig gebied. De Broederschap is ontstaan naar aanleiding van den strijd over het leerstuk |
|||||
|
7
|
|||||
|
der voorbeschikking en eenige andere punten, tusschen
auminius en gomarus gevoerd. Haar eerste leden waren dus zoo goed als allen Arminianen. Maar hoewel het gevoelen, door de Dortsche Synode veroordeeld, des- tijds onder ons het heerschende was, van den aan- vang af is het aan niemand opgelegd, noch van iemand gevorderd dat hij dit als het zijne erkennen zou. Zelfs toen men meende, tot weerlegging van lasteringen en leugenachtige voorstellingen, een Confessie te moeten uitgeven — en nog betreur ik, dat onze vaderen zich tot deze zwakheid lieten verleiden, een zwakheid ver- klaarbaar en vergeeflijk, maar een zwakheid niettemin — toen zelfs verklaarde men plechtig, dat niemand aan die Belijdenis gebonden was en dat zij nimmer gelden mocht als regel des geloofs. Was iemand bereid, om der vrijheid wil, zich bij de Sociëteit der Remonstran- ten aan te sluiten, hij werd niet geweerd, al verklaarde hij een voorstander te zijn van de Calvinistische leer. De voorganger eener in het buitenland gevestigde ge- meente van Remonstranten waartoe ook een aantal Calvinisten behoorde, die tegen het leerstuk der prae- destinatie onverstandig geijverd had, werd tot de orde geroepen en tot eerbiediging van anderer gevoelens ver- maand. Zoo was het al in vroeger eeuwen. En thans? Ik zou haast zeggen: wijs mij onder de denkende Re- monstranten van heden een enkelen Arminiaan! „Maar het schriftgezag? Die dat niet meer erkent,
wordt misschien onder de leden der Broederschap nog geduld; inderdaad verloochent hij toch haar beginsel." Ook hier dezelfde begripsverwarring. De goddelijke
|
|||||
|
s
|
|||||
|
ingeving der Bijbelboeken is een dogme, waarin eens,
met alle Christenen, de Remonstranten geloofden; maar het is evenmin een beginsel der Broederschap, als de Arminiaansche leer der voorwaardelijke praedestinatie of van het gezag der wereldlijke overheid in geloofszaken, of welk ander leerstuk ook. „Zonder omzien naar men- schelijk gezag," dat was de geliefkoosde uitdrukking, die onze vaderen bezigden, en dat is het beginsel. Zij, op hun standpunt terecht, leidden daaruit de gevolgtrekking af: dus, geen anderen regel des geloofs dan de H. Schrift, want aan deze behoort goddelijk gezag, zij bevat een bovennatuurlijk geopenbaarde waarheid. Wij, op ons standpunt ook met volle recht, komen tot een andere gevolgtrekking, deze: Ook de schriften des O. en N. T. mogen niet heerschen over ons geloof, want, hoe hoog haar waarde zij als oorkonden van het eerste Christen- dom en van den godsdienst waaruit dit zijn oorsprong nam; welke heerlijke uitingen van de innigste vroomheid en de heiligste geestdrift ze ook mogen bevatten, waar- door ook in onze harten eenzelfde gezindheid kan wor- den gewekt en gekweekt, en die de geheele verzameling tot het klassieke godsdienstboek bij uitnemendheid ma- ken; zij zijn niet anders ontstaan en hebben dus geen hooger gezag dan eenig ander menschelijk geschrift. „Geen menschelijk gezag in zaken van godsdienst!" dal is van den aanvang af het beginsel der Eemonstranten geweest, gelijk het een echt Protestantsch beginsel is. Wilden wij, die in het leerstuk van de bovennatuurlijke ingeving der Schrift niet meer kunnen gelooven, toch voor haar een uitzondering blijven maken, wij zouden, |
|||||
|
9
|
|||||
|
om met onze vaderen eenstemmig te zijn in de leer,
ontrouw worden aan hun geest en het beginsel dat zij handhaafden verzaken. Men kan Arminiaan en Suprana- turalist en toch goed Remonstrant zijn, maar om een goed Remonstrant te zijn behoeft men noch het een noch het ander te wezen. Want wat de Remonstrantsche Broederschap zij,
hoe klein zij moge wezen, een secte is zij niet. Die een godsdienstige vereeniging van louter modernen willen, moeten zich bij haar niet aansluiten; gelijk er dan ook reeds geweest zijn, die daartegen bezwaar hadden en liever een vrije gemeente stichten. Wij eerbiedigen dat bezwaar, maar kunnen er niet aan te gemoet komen. Wij mogen degenen die het beginsel eener Evange- lieprediking in vrijheid en verdraagzaamheid liefhebben, maar zich met de moderne begrippen niet vereenigen, noch rechtstreeks, noch middellijk uitdrijven, alsof er bij ons slechts een opvatting kon geduld worden. Gij zijt onze geestverwanten, niet omdat gij modern zijt, maar omdat gij in den godsdienst vrijheid èn ver- draagzaamheid wilt, en modernen hebben bij ons gelijk recht met wie het ook zij. Doch, indien het vroeger of later gebeuren mocht, dat zoogenaamd Evangelischen, door dezelfde onverdraagzaamheid, hetzelfde confessiona- lisme uitgedreven als gij, wensehten mee in onze Broe- derschap te worden opgenomen, wij zouden geen recht hebben hun te antwoorden: voor u is bij ons geen plaats! en wij zouden dat ook zeker niet doen. De eenigen die bij ons niet behooren, dat zijn degenen die het ook niet zouden willen, de Confessioneelen, vijanden |
|||||
|
10
|
|||||
|
van ons beginsel, aan de eene, en aan de andere zijde
degenen die den godsdienst, onder welken vorm ook verwerpen. Maar zij weten het zelven, en zullen ons nooit in de noodzakelijkheid brengen het hun te zeggen. Geen secte dus is deze onze Broederschap, maar
ook geen Kerk. Broederschap noemt zij zich, en terecht. Er zijn wel Remonstrantsche kerken, er is geen Remon- strantsche Kerk. Als in den eersten tijd der Hervor- ming, des Christendoms, is zij een broederbond van zelfstandige gemeenten, die, wat haar inrichting en be- stuur aangaat, een groote mate van vrijheid genieten, en alleen om den wil der orde, zonder welke geen ware vrijheid bestaan kan, en tot waarborging van ieders recht, omtrent sommige punten zijn overeengekomen, die het belang van allen betreffen. Naarmate de Broe- derschap zich ontwikkeld heeft is dit Algemeen Reglement, zooals het thans heet, deze Kerkenorde, zooals onze Vaderen het schooner en juister noemden, gewijzigd, herzien, verbeterd, en steeds is het met groote mildheid toegepast. Ook nu weder is ons opgedragen, eene her- ziening voor te bereiden. Want dit weten wij, dat alle wetten en reglementen, hoe noodwendig ook opdat alles eerlijk en met orde geschiede, slechts gebrekkig men- schenwerk en niet meer dan middelen zijn, om de be- reiking van een hooger doel te verzekeren. Dat hooger doel: het is de vrije, onbelemmerde
ontwikkeling van het godsdienstig leven. Overtuigd dat alle leer, hoe verheven en zuiver en schoon, slechts een beeld, eene afschaduwing der waarheid, een gebrekkige belichaming van hetgeen er woont en leeft in ons ge- |
|||||
|
11
|
|||||
|
moed, een stamelen van het hoogste en onuitsprekelijke
is; overtuigd dat er ook in den godsdienst partijen moeten zijn, die elk haar deel van de waarheid verte- genwoordigen en zoo elkander aanvullen, maar alleen geen recht hebben elkander liefdeloos te bestrijden; over- tuigd, dat verscheidenheid van opvatting voor een gods- dienstige gemeenschap geen schade, maar een waarborg van leven en vooruitgang, en eenvormigheid de dood is; overtuigd van dit alles, willen wij in onze vereeniging ruimte voor elke eerlijke, welgegronde overtuiging, en die ruimte, die vrijheid niet genomen als een roof, niet slechts, om erger te voorkomen, oogluikend geduld, maar erkend als onvervreemdbaar recht, dat van niemand mag worden weggenomen. „Eenheid door vrijheid," ziedaar ons wachtwoord.
Het is het lijnrecht tegenovergestelde van de leus der Eoomsch Katholieke Kerk: „Eenheid door onbeperkt en onfeilbaar gezag." Zij is zichzelf daarin gelijk gebleven; zij is niet teruggedeinsd voor de uiterste gevolgtrekkingen van haar stelsel. Geheel anders de Hervorming. Zij stelde aanvankelijk het beginsel der vrijheid daar tegenover, maar zij werd bevreesd voor het tooverwoord dat zij had durven uiten. Zij ging een middelweg zoeken tusschen vrijheid en gezag, een vereeniging pogen van \'t geen onvereenigbaar is. Wij willen dat niet meer. Wij willen de vrijheid niet kortwieken. Wij meenen, dat door haar alleen de ware, levende eenheid, die des geestes, niet louter eenvormig- heid mogelijk is. Wij zijn overtuigd, dat de ware gods- dienst zoo alleen bloeien en wassen kan. Wat is de ware godsdienst? Zoo wij tot de bijzonderheden afda- |
|||||
|
12
|
|||||
|
len, zullen wij zeker veel in opvatting verschillen. Maar
in de hoofdzaak zullen wij \'t allen wel eens zijn: Ge- loof, hoop en liefde, deze drie maken den waren gods- dienst uit, en deze drie zijn een. Geloof, een onwrik- baar vertrouwen op God en toewijding aan hem inet hart en ziel, liefde alzoo tot het hoogste en heiligste. Hope, weder vertrouwen op de toekomst en de zege- praal van de waarheid en het goede, toewijding aan deze heilige zaak, liefde wederom tot het hoogste en heilig- ste. Liefde eindelijk in engeren zin, tot de menschen, toewijding aan hun heil, leven voor hen. Zoo is dan het geloof liefde en de hoop liefde, liefde niet de meeste slechts, maar het een en al. Naar dezen godsdienst willen wij streven, en wat zijn belijdenis en verkondi- ging en beoefening verhindert, dat willen wij opheffen. Gelijk de Meester zelf gezegd heeft: Hebt God lief boven alles en den naaste als uzelven, dit is de wet en de profeten, zoo zeggen wij ook, en als hij voegen wij er aan toe: Doe dat, en gij zult leven! Dit is onze confessie, geen andere, een godsdienstig-zedehjke, geen dogmatische. Dit is het Evangelie, welks verkondiging aan onze predikers is opgelegd. Dit is onze grondwet, dit alleen ; middelen, vormen, opvattingen, voorstellin- gen, leerstukken, dat alles is vrij! Men heeft ons gezegd, en zegt misschien weder,
dat wij idealizeeren, dat dit alles zelfs in onze Broeder- schap niet volkomen verwezenlijkt is. Het is mogelijk, \'t Is waarschijnlijk zelfs. Maar mogen wij anders ? Welke vereeniging is er, die volkomen aan haar ideaal beant- woordt? Maar welke levende vereeniging ook, die niet |
|||||
|
13
|
|||||
|
hoopt, niet staat in \'t geloof, dat zij het steeds vollc-
diger verwezenlijken zal, en niet tracht het steeds nader te komen? Ik ben onlangs diep getroffen door een woord, dat een mijner vrienden tot de nieuwe leden zijner ge- meente en de ouders, die hunne kinderen ten doop kwamen aanbieden, richtte. „Gij sluit u bij ons aan,\'\' zeide hij, „gij brengt uw kinderen tot onze gemeente, niet om hetgeen zij is, maar om hetgeen zij worden kan en om hetgeen gij hoopt dat zij worden zal." Dat kunnen wij ook tot u zeggen. De Eemonstrantsche Broederschap is niet volmaakt, is het Godsrijk niet, is geen ideaal, maar zij heeft haar ideaal, waarvan ze zich steeds helderder bewust werd, en daarmee stemt gij in, dat begeert gij in en met haar meer en meer tot waar- heid te maken. Dat geldt u in de eerste plaats, waarde jiosselmaxs !
die uw betrekking in de Nederlandsche Hervormde Kerk hebt nedergelegd, om onder ons uw arbeid voort te zetten. De nieuwe gemeente wenschte u tot haar voorganger, en hoe kon het anders ? Want gij waart aan haar leden sinds lang met de sterkste banden gehecht. Wij behoe- ven haar in uw zorgen niet aan te bevelen, want zij was de uwe reeds te voren en zonder u zou ze de groo- tere gemeenschap, waarvan zij deel uitmaakte, niet ver- laten hebben. Waar gij gewerkt hebt, hier of elders, hebt gij steeds de kunst verstaan de harten aan u te verbinden en in de harten te grijpen door uw woord. Door uw onkreukbare eerlijkheid, uw zedelijken inoed, uw mannelijke oprechtheid hebt gij ze voor u, en wat meer is, voor de zaak die gij voorstaat gewonnen, en |
|||||
|
14
|
|||||
|
moest gij ze winnen. Ik reken mij gelukkig, dat mij
de taak werd opgedragen, u in te leiden tot onzen kring, en ik mag u de verzekering geven, dat wij een man van uwe gaven en karakter en ervaring een aan- winst achten voor onze Broederschap. Neem gij de broederhand aan, die u zoo van harte geboden wordt! Wij reiken haar ook aan U, Broeders! Opzieners
van deze gemeente! die tot haar stichting zooveel hebt bijgedragen en bereid zijt haar ook verder te besturen. Ontvangt daarvoor ook van ons een woord van waar- deering. Is het in onze dagen, nu de stoffelijke en praktische belangen veler hoofden en harten geheel in- nemen , dikwijls moeilijk mannen te vinden, die zich belangeloos aan den dienst der christelijke gemeente wil- len wijden, te meer stellen wij uwe bereidwilligheid op prijs. Maar de taak kan voor u een aangename zijn, omdat gij niet alleen het vertrouwen der gemeente be- zit, maar ook met haar voorganger in éenen geest wilt werken. Blijft hem steunen, gelijk gij hem tot hiertoe ter zijde stondt. Op zijn leer behoeft gij niet toe te zien; van die zorg zijt gij bij ons ontslagen, dat blijft aan zijn eigen conscientie bevolen. Maar in vereeniging met hem alles aan te wenden, wat den bloei der ge- meente kan doen toenemen en het waar godsdienstig leven in haar midden bevorderen, daartoe zijt gij geroe- pen en bereid, en dat werk moge rijk gezegend zijn. Zal het gezegend zijn, dat hangt voor een groot
deel van u af, leden en vrienden dezer gemeente! Uw moed, om een stap te doen die u noodzakelijk voor- kwam opdat aan de godsdienstige behoeften van uw ge- |
|||||
|
15
|
|||||
|
moed blijvend mocht worden voldaan, uw ijver om daar-
voor ook stoffelijke offers te brengen, zijn reeds schitte- rend gebleken, en gij hebt ondervonden met hoeveel waardeering onze Broederschap u te gemoet kwam, en hoe zij bereid was te doen wat zij vermocht. Van nu af behoort gij tot haar. Hebt haar lief, gelijk wij haar liefhebben. Doet niet, als soms wel gedaan wordt, en vergeet haar belangen niet, om alleen aan de uwe te denken; want door samenwerking alleen kan het gemeen- schappelijke doel bereikt worden. Niet minder dan toen voor weinige maanden in Gelderlands hoofdstad een nieuwe gemeente zich bij haar aansloot, is deze dag, waarop zij er eene mag vestigen in deze roemrijke Akademiestad, voor haar een schoone en gelukkige. Moge het ook voor u een dag zijn, waarop gij steeds met dankbaarheid en blijdschap terugziet! Zullen ons nog meer zulke dagen wachten? Zal
de kleine Broederschap haar grenzen nog verder zien uitgebreid, en voor velen worden wat zij tot hiertoe voor weinigen was? Ik durf het niet voorspellen. Het zij, zooals God wil. Maar dit weten wij: klein moge zij nu nog zijn en \'t blijven misschien, haar geestver- wanten heeft zij wijd en zijd, overal waar het reine Evangelie gehoord en geloofd en betracht wordt. Ook is zij maar een voorbijgaande vorm. Doch in haar lig- gen de kiemen van iets hoogers en beters, dat nog ner- gens verwezenlijkt is; in haar leeft een ideaal, dat, zoo wij slechts niet insluimeren, eenmaal waarheid wor- den kan en zal, en zich uit haar zal ontwikkelen. Zij verheft niet twistgierig haar stem op de stra-
|
|||||
|
16
|
|||||
|
ten. Zij heeft een boodschap van vrede en liefde. Ver-
zoenen en bijeenbrengen wil zij, wat nu nog verdeeld is. Zij ziet verlangend uit naar den dag waarop haar taak zal volbracht zijn. Dan is die taak volbracht, wan- neer hetgeen zij nu vertegenwoordigt algemeen, althans in ruimer kring erkend wordt, en een groot verbond van allen, die, hoe verschillend in opvatting, de waar- heid in liefde willen betrachten en den godsdienst des harten boven alles stellen, haar vervangt en dies onnoo- dig maakt. "Werken wij allen samen, opdat die dag eens kome! Het zal een nog veel schoonere zijn dan deze! |
|||||
|
Welkom bij deze eerste godsdienstoefening onzer
nieuwe gemeente! Zóó roep ik U toe, Mijne Vrien- den! en ik weet het, zoo spreekt ook gij tot mij, dien gij tot uwen voorganger hebt gekozen. Op nieuw zijn we aan elkaar verbonden en samen treden we een nieuw geraeenteleven in. Het woord ter inwijding is ge- sproken; we hebben het gehoord met groote belangstel- ling; \'t vond weerklank in onze harten, het toonde ons met hoeveel welwillendheid en hartelijkheid we werden opgenomen in den broederkring. Wij allen, leden en begunstigers der opgerichte gemeente, zijn met heilige blijdschap en warme geestdrift heden bezield, niet waar? We gaan met goeden moed en vast vertrouwen de toe- komst tegen. We zijn vervuld met de beste wenschen voor den bloei en de welvaart dezer nieuwe gemeente, maar vooral hopen we, dat zij aan hare roeping zal beantwoorden om zegen te brengen voor velen, om de draagster en verbreidster te zijn van de kostelijkste goe- deren der menschheid: licht, vrijheid, reinheid, liefde. Een nieuwe gemeente, ja; maar onze taak blijft
dezelfde als in de oude, die we verlaten hebben. Het 2
|
||||
|
IS
|
|||||
|
rijk van waarheid en deugd te vestigen en te verster-
ken, dat was het doel dat we ook daar hadden te be- reiken; dat doel blijft; maar we zijn heengegaan omdat we overtuigd waren, dat we door heen te gaan veel beter, veel krachtiger die taak konden vervullen; we voelden ons daar veel te gebonden, . . . maar laat mij niet spreken over dat verleden; we hebben daarover in de laatste maanden met elkaar zóó dikwijls gehandeld dat het ganschelijk overbodig is nu weer over de be- weegredenen te spreken, die ons drongen tot heengaan; we weten wat we, en waarom we \'thebben gedaan. We verblijden ons in het heden en we verwachten veel van de toekomst. We vragen thans niet zoo zeer: wat deden we, maar we moeten nu vooral duidelijk inzien wat we verder doen moeten. Zal onze overgang tot de Eemonstrantsche Broe-
derschap iets beteekenen, dan moet hij vooruitgang be- vorderen. "Wij gevoelen ons gelukkig, dat wij thans in een gemeenschap leven, waar vrijheid, verdraagzaam- heid en broederzin de drieëenige leuze is! Leuze alleen! dan was \'t nog zeer weinig. We hebben te zor- gen, dat zij in en door ons verwezenlijkt en ver- vuld worde, zij moet onze kracht, onze roem, ons wapen zijn. Wij gevoelen ons gelukkig nu het werk dat we voor eenige maanden ondernamen, tot stand gebracht en de nieuwe gemeente gevestigd is. En gij zult wel begrijpen, dat ik in hooge mate een zaligen dag beleef, \'t Is heden juist 22 jaren geleden, dat ik mijne intrede deed in mijne eerste gemeente, een vriendelijk dorpje in Gelderland. Ja, dat was een heerlijke, een |
|||||
|
19
|
|||||
|
onvergetelijke dag! Toen had voor mij alles de bekoor-
Hjkheid en frischheid van het eerste, van het nieuwe! \'kdenk daaraan altijd terug met zoete vreugd. De kerke- lijke toestand is sedert die dagen verbazend veel ver- anderd. Een belangrijken tijd heb ik doorleefd en zoo heeft de loop der omstandigheden mij gebracht waar ik nu sta. Ik maak geen vergelijking tusschen het geluk dat ik genoot op den eersten dag in de eerste ge- meen te en wat ik nu smaak in deze nieuwe gemeente; \'t is genoeg: ik verheug mij heden met een heerlijke vreugde; \'t zijn thans geen vreemden die ik voor \'t eerst aanschouw, maar zij aan wie ik mij heden op nieuw als eersten voorganger in de nieuwe gemeente verbind, zijn bekenden, vrienden, geestverwanten, van wie ik zooveel goeds heb ondervonden en op wie ik bouwen en rekenen kan. En daarom is \'t mij ook een groot genot om tot u te spreken. Een eerste prediking in de eerste ge- meente van een nog onervaren jeugdigen leeraar gaat doorgaans over de hoofden heen en raakt de harten wei- nig. \'t Is een dobberen op de zee der algemeenheden of een zweven in de lucht, \'t Kan ook haast niet anders. Maar wij, die elkaar kennen sinds lang, wij weten wat we aan elkaar hebben, wij begrijpen elkaar met een enkel woord. Gij hebt begeerd, dat ik uw voorganger zou blijven, —gij hebt mij niet weggezonden; ik heb daarin het voor mij hoogst aangenaam bewijs, dat gij mijn woord nog wenscht te hooren en mijn dienst nog verlangt. Ik dank u hartelijk voor uw vertrouwen; ik zal mij beijveren \'t mij verder waardig te maken, door zoo getrouw mogelijk mijne roeping te vervullen, en dat |
|||||
|
20
|
|||||
|
moet ook hierin bestaan, dat ik bij iedere prediking u
rond en open zeg, wat, naar mijne overtuiging, waar en goed en voor ons allen noodig is; u zeg, waarop bet aankomt, u opwek om dat te betrachten. Dat wil ik ook heden doen. Wij zijn toegetreden tot de ltemon- strantsche Broederschap. Laat mij u kortelijk aanwijzen, wat we als zoodanig boven alles hebben te bedenken en te verrichten, opdat het onze gemeente welga en opdat ze zeer veel wêl doe. Ik breng daartoe tot u een woord van Paulus, een woord dat we wel nooit mogen vergeten, een woord dat zeer juist het karakter der Ee- monstrantsche Broederschap uitdrukt en dat ge vindt: 2 Cor. III: 6*.
Be geest maakt levend.
De geest maakt levend. In die woorden vindt ge
aangewezen het doel dat we als leden der gemeente hebben in \'t oog te houden en het middel om het te bereiken. Levend maken: ons zelven en anderen, en de levend
gemaakten levend te houden en tot steeds krachtiger leven te brengen; ziedaar onze taak. Wat is heerlijker en kostelijker dan waarachtig te
leven, te leven als mensch? Wat is schooner en ge- zegender dan anderen uit den dood op te wekken en den schat des levens te doen genieten? Welnu, als onze nieuwe gemeente dat niet als haar taak opvat en met vernieuwde kracht tracht te verwezenlijken, dan |
|||||
|
21
|
|||||
|
heeft ze haar reden van bestaan verloren; als in die
nieuwe gemeente toch alles bij \'t oude blijft en den ouden sleur volgt, waarom dan maar niet bij die oude gebleven? Als er geen frisch, krachtig, nieuw leven gewekt wordt, waardoor zegen verspreid wordt over velen, dan is onze overgang niets anders dan een ijdele, dwaze nieuwigheid, die weldra alle beteekenis en waarde zal verloren hebben. Neen, wij moeten toonen, dat we onze roeping verstaan. Levend maken — dat doen we: als we vrij maken; een mensch kan eerst waarach- tig leven, als hij volle vrijheid geniet. Gezag en dwang belemmert het leven. En daarom juist sloten wij ons aan bij eene vereeniging die haren leden volkomen vrij- heid laat en gunt. In de Hervormde kerk is in de laatste jaren hoe
langer hoe meer de heerschappij der letter doorgedron- gen; belijdenis en leer en geloof en bijbelgezag werden meer en meer hoofdzaak; de letter doodt, zegt Paulus te recht in ons tekstvers; wij voelden ook dien dooden- den, benauwenden invloed dier letterregeering en daarom zeiden we de kerk vaarwel, en meldden ons aan bij, en werden vriendelijk opgenomen in eene vereeniging, waar men ons niet met letters voeden en met belijdenisvragen achtervolgen en naar geloofsartikelen beoordeelen en aan vaste vormen binden en op de schaal van kerkelijke recht- zinnigheid wegen wil. Vrij willen we zijn in ons denken, ons onderzoeken, ons belijden; we willen niet eens anders, ons opgelegd, geloof gelooven; we willen ons zelf zijn, we willen de vleugelen onzes geestes niet laten kort- wieken en vastbinden; we willen naar eigen overtuiging, |
|||||
|
22
|
|||||
|
godsdienstig zijn, we willen vrije christenen zijn en an-
deren eveneens die vrijheid laten. Zóó, door vrijheid, leven te bevorderen en al wat dat leven knelt en drukt en ondermijnt weg te nemen, dat moet het doel zijn waartoe we medewerken willen, zooals de Bemonstrant- sche Broederschap daarin steeds haar ideaal heeft gezien. Maar dan ook het rechte middel aangegrepen. Dat waarachtig leven der vrijheid kan alleen gewekt en ver- sterkt worden door den Geest. Als gij meent, dat gij al vrij zijt en al waarlijk leeft, omdat gij nu niet meer aan al die reglementen en vormen en leerstelsels gebon- den zijt, dan vergist ge u zeer; is \'t u alleen te doen om „af" te zijn van al wat u hinderde in de oude kerk, dan beduidt het al zeer weinig, dan is die winst nog maar zeer negatief. Neen, ge zijt daarmee er niet af. Als gij meent: ik ben nu geheel vrij in mijn den- ken en gelooven en gij dat vrijzijn zóó toepast, dat ge over de dingen van \'t godsdienstig-zedelijk leven nu in \'tgeheel niet meer denkt en niet meer onderzoekt en n over niets bekommert, dan bedriegt ge u; dan hadt ge u niet bij deze Eemonstrantsche Broederschap moeten aansluiten. Want zulk een vrijheid haat zij, met een geweldigen haat. Want die vrijheid is geen vrijheid, maar onverschilligheid; dan zal uw toetreden tot de nieuwe gemeente u niet levend, maar dood maken, nog erger dood dan de letter het deed; onverschillig- heid is veel erger ziekte, dan rechtzinnigheid. Neen, de geest moet blijven denken, blijven zoeken, blijven streven, blijven werken; kracht moet er van ons uit- gaan; nu we bevrijd zijn van den druk der letters, moet |
|||||
|
23
|
|||||
|
onze geest met verdubbelde inspanning aan den arbeid
gaan, opdat ons leven, ons inwendig geestelijk leven, wasse en heerlijke vruchten drage. "Vrijheid! dat is de leus der llemonstrantsche Broe-
derschap. Maar ook in die broederschap is de vrijheid nog niet volkomen, daar zijn ook nog belemmeringen, die verwijderd moeten worden; welnu, dat zal geschie- den als wij maar waarachtig geest openbaren; als er in ons is: oprechte belangstelling, warme liefde, heilige geestdrift voor alles wat op het hooger leven betrekking heeft, dan zal daarvoor van zelf alles wijken en vallen wat nu nog aan de vrijheid in den weg staat. Als wij zorgen, dat de geest van Jezus meer en meer in ons wordt opgenomen, dan zullen we ons niet vergenoegen met hetgeen we verkregen, maar dan rusten we nooit, dan gaan we voort met denken, waarnemen, streven, dan zijn we nooit voldaan, dan verbreken we alle ban- den, die ons geestesleven benauwen. Vooruit! blijft dan onze leus! Veel is er veranderd, sedert de Keinon- stranten in hunne bekende 5 artikelen hunne godsdien- stige overtuiging uitspraken; \'t moet, ook door ons toe- doen , zóó worden, dat het meer en meer blijkt, dat wij aan één artikel volkomen genoeg hebben, maar dat is ook onmisbaar en dat artikel is: de geest maakt levend; en dat is niet een geloofsartikel, maar dat is een levensartikel; ieder lid dezer nieuwe gemeente heeft te zorgen, dat de waarheid van dat woord in hem wordt gezien, wordt belichaamd; dan zal er een stroom van heerlijk leven van die gemeente uitgaan in de wereld en een rijkdom van vruchten worden ingeoogst. |
|||||
|
24
|
|||||
|
Ja, de geest maakt levend! want hij maakt vrij,
vrij van ]etter- en vormdienst! maar deed hij niet meer, dan zou \'t haast de moeite niet waard zijn. Neen, men leeft nog niet in volle kracht als men vrij is in zijn denken en onderzoeken en gelooven. Men leeft eerst, als men vrij is in zijn handelen. En men is eerst vrij in zijn handelen als men vrij is van de heerschappij der zinnelijkheid en der zonde. Men is eerst vrij als men rein is van hart; men is eerst vrij als men zich gebon- den rekent door \'t geen rede en geweten ons als goed en waar doen kennen. Ziet, als wij door ons toetreden tot de Remon-
strantsche Broederschap niets anders beoogen dan het verkrijgen dier geloofsvrijheid en leervrijheid en belijde- nisvrijheid, neen, dan is dat geen daad des geestes bij ons geweest, dan heeft het vleesch ons de wet voorge- schreven, dan is \'t onze gemakzucht die ons verleid heeft. Die vrijheid van geloof en belijdenis stelt de broederschap op zoo\'n hoogen prijs, omdat zij overtuigd is, dat daardoor des te beter bereikt kan en moet wor- den dat verheven en hooger doel: leven te wekken, zedelijke vrijheid te brengen, zich zelf en anderen vrij te maken van de heerschappij des kwaads. Nu ge als leden der nieuwe gemeente van de ban-
den verlost zijt, die de oude u aanlegde, is het des te meer uwe heilige taak om dat ware leven te bevorderen. Gij kunt het nu beter, wee hem, die \'t nu ook niet beter doet! Tot ons komt nu met dubbele kracht de opwek-
king: wordt vrij en maakt vrij van \'tkwaad! Door |
|||||
|
25
|
|||||
|
den geest moet dat geschieden. Wij moeten niet be-
heerscht worden door onze begeerten, driften, neigin- gen, hartstochten; dan bukken we en kruipen we en zijn dus niet vrij. Wij moeten heer en meester blijven over ons zelven. Wij moeten het toonen, dat „leven" voor ons iets hoogers en grooters is, dan stofaanbid- ders en stofverheerlijkers te zijn, dat we iets ede- Iers kennen dan 2?\'«genot en werelddienst; dat niet het dier in ons, maar de mensch, de geest, de hoogste plaats inneemt. In deze nieuwe gemeente moet gedurig alles nieuw
worden, \'t oude moet voorbijgaan; die oude kwalen van hoogmoed en hebzucht, van ijdelheid en traagheid moe- ten genezen worden; al dat leelijke wat ons ontsiert moet verdwijnen, al dat onreine wat ons aankleeft, moet verdreven worden met alle kracht. Dat kost inspanning en moeite, daar hebben we geest, daar hebben we kracht voor noodig. Zorgen we, dat we veel van den geest van Jezus in ons opnemen, dan zullen we kloeke bestrijders zijn van al wat verkeerd is en zoo worden we vrij en maken we vrij, zoo zal er leven gewekt en ge- voed worden! En als dat door ons, als leden dezer gemeente, geschiedt, veel meer en beter dan we tot hiertoe deden, ziet dan eerst is ons aansluiten bij de llemonstrantscbe Broederschap een werk des geestes, dan eerst zal \'teen zegen zijn! De Kemonstranten der 17e eeuw leverden bij de Staten van Holland hunne Eemon- strantie in, waarin ze hun overtuiging uiteenzetten en hun grieven openbaarden. Wij moeten voortgaan onze Remonstrantie in te leveren, iederen dag; wij leveren |
|||||
|
20
|
|||||
|
die in bij ons zelven, bij de zonde, die in ons is; wij
willen het iederen dag uitspreken, niet alleen met ons woord, maar door ons geheele leven, dat wij vele grieven hebben tegen al wat kwaad is; we willen zeggen iederen dag: ik heb tegen u, ik wil van u niet weten; ik heb tegen u: onwaarheid! en tegen u: onreinheid! en tegen u: onmatigheid! en tegen.... u allen, vijanden van mijn zieleleven, die mij wilt kwellen en pijnigen en ketenen en als gij kunt zoudt willen vermoorden, maar ik wil leven, ik wil leven, gaat weg van mij! Laat dat de Remonstrantie zijn der Remonstranten van de 19e eeuw! „De geest maakt levend!" want hij maakt vrij.
En waarlijk vrij is hij, die vrij is van zelfzucht. Vrij zijn van zelfzucht is: liefhebben; waar liefde is, daar is waarachtig leven. En als wij werkelijk levend willen maken, dan hebben we te zorgen, dat we over een grooten voorraad van liefde kunnen beschikken. Liefde vooral wil vrij zijn; gedwongen liefde is geen liefde. Hoe meer liefde, hoe meer leven! Zelfzucht maakt koud, dor, dood. Liefde wekt warmte, vreugde, leven! Onze nieuwe gemeente maakt van nu af een deel uit der Eemonstrantsche Broederschap. Welk een schoone benaming! Maar \'t moet meer zijn dan een naam en een leus! Broederschap! dat doet van zelf den- ken aan liefde, aan welwillendheid, belangstelling, vrede, eensgezindheid! Welnu, als wij door ons toetreden niet krachtig medewerken om die Broederschap werkelijk meer en meer een Broederschap te doen worden, dan is onze overkomst wel aanwas, maar geen aanwinst; we hebben |
|||||
|
27
|
|||||
|
een kerkelijke gemeente verlaten, waar de broederlijke
gezindheid zeer veel te wenschen overliet. En dat kwam juist hierdoor, dat er geen vrijheid genoeg was. Eeu- wigdurend getwist en gekijf over de leer en over de be- lijdenis; wat al vijandschap daardoor! de gemeente was een oorlogsveld, waarop de verschillende partijen gewa- pend tegen elkaar overstonden en nu en dan slag leverden. Wat al veroordeeling, verkettering, verdoeming! Wat al bitterheid en hatelijkheid; dat was \'t onvermijdelijk gevolg van den geloofsdwang en van de heerschappij der letter. Nu komen we in een gemeente waar deze niet be- staat. Maar nu moet dan ook blijken, hoe krachtig de liefde thans voor den dag treedt; zorgen wij, mijne vrienden, dat we geen onheilig vuur op het altaar brengen, dat we onze prikkelbaarheid en kitteloorigheid niet medenemen en overbrengen in deze nieuwe gemeente, dat we al dat dogmatisch gekibbel en gehaspel, waaraan we zoo gewend zijn geraakt, ter zijde stellen; laten ze in de Hervormde kerk die geschillen maar verder uit- vechten. Wij hebben wat anders en beters te doen. Wij hebben te toonen, dat het ons ernst is met het leven, omdat het ons ernst is met de liefde. Laat deze gemeente in waarheid een broederschap zijn, wier leden door een band verbonden zijn, die niet knelt, maar steunt: den band der liefde. En laat ons vooral niet vergeten, dat we niet beter elkaar liefde kunnen bewij- zen, dan door belang te stellen in eikaars lot, maar vooral in eikaars geestelijk leven. Laat ons als broeders en zusters „deelen in eikaars vreugd en smart," maar vooral arbeiden aan eikaars hoofd en hart; laat ons |
|||||
|
2S
|
|||||
|
elkaar raden, waarschuwen, vermanen, opwekken, steu-
nen, ontwikkelen, reinigen, dat is het beste, we kun- nen dat nu in kleiner gemeente zooveel beter doen dan in die groote. Maar om dat te doen is Geed noodig. Zulk een
liefde kan niet van \'tvleesch, maar alleen van den geest uitgaan. Zorgen we, dat er veel van Jezus\' geest in ons zij, hij had lief met een onuitsprekelijk rijke liefde! Als de Remonstrantsche gemeente in Groningen zulk een echte broederschap tracht te zijn, dan zal ze zegen bren- gen, dan zal ons leven in die gemeente voor ons en voor anderen een bron zijn van geestelijk heil, een mid- del tot verhooging van ons levensgeluk; dan zal die gemeente beantwoorden aan hare roeping, dan zal die Remonstrantsche gemeente toonen tevens een echt Pro- teslanlsche gemeente te zijn, die protesteert tegen de duis- ternis, tegen de slavernij, tegen de zonde, tegen het egoïsme. Komt, laat ons met die voornemens ons nieuw ge-
meenteleven beginnen! Moge deze dag bij ons steeds in blijde herinnering blijven, omdat we later zullen kun- nen denken: \'t is ons tot grooten zegen geweest, dat we tot de Remonstrantsche broederschap overgingen, daardoor is er nieuw leven in ons gewekt, we zijn er door gevorderd in waarheid, in deugd, in liefde bo- venal. Moge door ons, krachtiger dan tot nu toe be- vorderd worden do heerschappij van het rijk van God, d. i. het rijk van licht, van vrijheid en van vrede! Ziedaar, M. II., wat ik bij deze eerste samen-
komst meende u en mij zelven te moeten herinneren. |
|||||
|
29
|
||||||
|
\'k Vertrouw, dat gij met mijne beschouwing instemt.
Vóór we van hier gaan, heb ik nog een kort woord tot sommigen te richten, waarmede Gij ook zeker zult in- stemmen en wel: Tot U, die als afgevaardigden der Broederschap deze
eerste samenkomst door uwe tegenwoordigheid opluistert. Gij beiden hebt aanspraak op den dank der gemeente; Gij hooggeleerde en hooggeachte vriend voor de welmee- nende en hartelijke en degelijke woorden waarmede gij ons hebt toegesproken, voor de waardige en uitnemende wijze waarop gij deze gemeente hebt ingewijd; uwe woor- den deden ons goed! En Gij, waarde ambtgenoot en vriend, \') voor het vele dat gij in \'t belang der nieuw te stichten gemeente hebt verricht, \'t Was u nooit te veel ons met raad en daad bij te staan; alles wat die- nen kon, om onzen wensch vervuld te krijgen, hebt gij met de meest belangelooze liefde en met den meest mogelijken spoed gedaan, gij hebt het ons zoo gemakke- lijk mogelijk gemaakt tot uwe Er. over te komen. U beiden zeg ik voor al uwe moeite en zorg, voor al uwe voorkomendheid en toegenegenheid hartelijk dank, uit mijn naam niet alleen, maar uit naam der gansche gemeente. Zou geen oprechte erkentelijkheid in ons zijn jegens
U, leden van den Kerkeraad der Evang. Luthersche ge- meente? Hoe zou \'t anders kunnen? Gij hebt ons zeer aan u verplicht. Met de meeste bereidvaardigheid hebt gij ons voor deze gelegenheid uw kerkgebouw afgestaan; |
||||||
|
\') Dr. bok, pred. te Amsterdam.
|
||||||
|
30
|
|||||
|
gij zijt ons behulpzaam geweest om alles zoo goed mo-
gelijk te regelen; uwe diakenen hebben zich op de meest heusche wijze ons ten dienste gesteld, in één woord, gij hebt getoond, dat de meest broederlijke geest en de meest vriendschappelijke gezindheid u bezielden jegens ons. Gij hebt daarmede een navolgenswaardig voorbeeld gegeven van verdraagzaamheid en liefde. Weest verze- kerd, dat we dit blijk uwer goedheid nimmer zullen vergeten en dat we \'t ons een genoegen zullen rekenen indien we U ooit wederdienst kunnen bewijzen. De gemeente waardeert ook ten hoogste wat door
U, leden der voorloopige regelingscommissie en wat ver- der door U, leden des kerkeraads in haar belang is ge- daan. Gij hebt veel, zeer veel voor ons gearbeid! Gij hebt de zaak der stichting eener nieuwe gemeente met sympathie begroet en met grooten ijver ter hand geno- men en met onverflauwde geestdrift voortgezet; door u zijn we nu, wat en waar we zijn. Dank mannen broe- ders! voor uwe mannelijke houding, voor uw flink en krachtig doortasten , voor al den tijd en al de rust die ge hebt opgeofferd voor deze zaak. Gij hebt u echt Noordsche mannen betoond! Ik verheug mij, dat de gemeente bestuurd zal wor-
den door zulke mannen; ik wensch mij zelven geluk zulk een kerkeraad mij ter zijde te zien; met goeden moed gaan we de toekomst tegen! En nu nog mijn persoonlijken dank aan u allen,
die tot deze gemeente zijt toegetreden of haar begunsti- gen wilt. Ik mag op U roem dragen! Ik acht het benijdenswaard in zulk een gemeente de voorganger en |
|||||
|
31
leeraar te zijn, hoe moeilijk \'t ook zij. Gij hebt ge-
toond, dat het een leugen is wanneer men de modernen beschuldigt dat ze niets over hebben voor godsdienst en kerk. Gij hebt u zeer offervaardig getoond; gij hebt de handen ineengeslagen en getoond dat eendracht macht inaakt. Ik dank u allen voor de vele treffende bewijzen van gehechtheid, van vriendschap, van waardeering die ik van u mocht ontvangen , ik kan dat alles niet onder woorden brengen, maar gevoel het diep... Ik weet, gij zult, wat ge zoo flink begonnen zijt, even krachtig voortzetten. Ik vertrouw, dat gij niet halverwege wilt blijven staan, maar dat ge weer de handen zult ineen- slaan, opdat we zoo spoedig mogelijk een eigen gebouw bezitten, om onze samenkomsten te houden en van anderer gunst of ongunst niet meer afhankelijk te zijn. En als we dat doel bereikt hebben en we dan verga- deren om ons geestelijk leven te versterken, en ons lied aanheffen, begeleid door het verdienstelijk spel van den man \'), die ook heden daardoor onze samenkomst opluis- terde en die zich zoo belangeloos aanbood om dat te blijven doen, waarvoor we hem onzen hartelijken dank brengen, — ziet, als we zóó vèr eens zijn, dat we onder eigen dak onze eerste godsdienstige samenkomst kunnen houden, dan zullen we nog een Wijder en ge- lukkiger dag beleven, dan heden; dan is de kroon gezet op alles wat door u ondernomen werd. Maar laat ons boven alles er naar streven, dat deze gemeente de kost- baarste en sierlijkste kroon moge dragen: de kroon des levens!
Zoo zij het!
\') Jkhr. Mr. 8. w. trip.
|
||||