Utrecht, 10 October 1878.

Do Commissie tot onderzoek van drinkwater in de ge-
meento Utrecht, heeft de oer U mede te doelen, dat
haar arbeid is ten eiDde gebragt, zoodat zij bereid is,
een volledig verslag omtrent hare verrigtingen uit te
brengen;

Zij vertrouwt dat dit rapport U in staat zal stellen,
een oordeel te vellen over den toestand van het drink-
water in onze gemeente en die gedeelten dar stad aan
te wijzen, welke in genoemd opzigt dringend voorziening
eischen.

Vooraf echter een kort woord over de aanleiding tot de
benoeming onzer Commissie.

In Uwe Vergadering van 11 Mei 1876 werd met 17
tegen 9 stemmen een voorstel aangenomen , zijnde in hoofd-
zaak de 2e conclusie van het rapport in zake de drink-
waterleiding, uitgebragt in Uwe Vergadering van 24
Februanj en luidende :

�Een onderzoek te laten verrigten, ten einde eene
�naauwkourige kennis omtrent het drinkwater, vooral
�ook in private woningen , in onze gemeente te verknj-
�gen; hiertoe eenige gelden beschikbaar te stellen; in-
�middels ga men voort, op eene ruime schaal, tot het
�verkrijgen van drinkwater , vooral op de wijze als reeds
�geschied is op de Neude en het Jacobikerkhof."

Ingevolge dat raadsbesluit van 11 Mei traden Burge-
meester en "Wethouder bij missieve van 15 Junij in ovfcr-

Aan
den Baad der gemeente Utrecht.

leg met de stedelijke gezond lieids-kommissie, die onder
dagteekening van 24 Junij hare leden , Jhr. Dr. A. I). van
Riemsdijk en dr. F. W. Krcckc aanwezen tot het voor-
bereiden en in- het algemeen tot de regeling van liet
bij genoemd besluit bevolen onderzoek.

Hierop werden door Burgemeester on Wethouders, bjj
resolutie van 10 Juhj , de Jleeren Wethouders Jhr. Mr.
J. L. B. de Muralt en Mr. W. J. Roijaards van den
Ham gecommitteerd om met genoemde leden der gezond-
heids-commissic do noodigc voorstellen aan Burgemeester
en Wethouders in te dienen.

Dit geschiedde in een schrijven van 16 Juhj 1876, dat
door do vier leden der Commissie was onderteekend en
waarmede Burgemeester en Wethouders zich vercenigden.
Met hunne toestemming, 11 Octobcr verkregen, werd zij
aangevuld♦ door de hoeren Jhr. A. L. E. Ram, lid der
Commissie van fabricage en Dr. P. Q. Brondgecst, lid
der gezondheidscommissie.

Intusschcn was de hoor Krcckc door vertrek naar elders
danraan ontvallen.

Hot is nu ten overstaan van deze Commissie van vijf
leden, dat het onderzoek naar den toestand van het drink»
water in do gemeente Utrecht aangevangen werd 19
Februari] 1877 en bijna onafgebroken voortgezet tot in
maand November van datzelfde jaar, terwijl in Januarij
1878 tot slot nog 138 wateren zijn onderzocht, die tijdens
het doorloopcnd onderzoek hebben ontbroken.

In haar arbeid werd de Commissie met ijver bijgestaan
door den jeugdigen scheikundige C. G. Sloot.

Wijk voor wijk, uit elk woning, werden do privatewch
wateren aan de keuring onderworpen. Ze werden verzameld
in flesschon >) van doorzigtig helder wit glas, inhoudende

1) 350 flcasclicn werden tot dit doel door de Commissie gebruikt.

ruim 2\\ liter. Hot ophalen geschiedde in een handwagen,
daartoe opzettelijk ingorigt. Twee geschikte personen waren
daarmede belast, een bestuurder van den wagen en een
wijkbode die toegang tot de huizen verzocht, de flesschen
vulde en aanteekening hield van wijk en nummer , daaren-
bovcn van het gevoelen van den bewoner over zijn drink-
watcr. In den regel werd door de Commissie, meestal
vertegenwoordigd door de hoeren Ram en van Riemsdijk,
eenmaal \'s weeks de voorhanden voorraad onderzocht. Dit
geschiedde in een goed verlicht lokaal van het militair
logement in de Lange Nieuwstraat, alwaar de flesschen
op oen helder wit ondervlak werden geplaatst, om een juist
oordcel over de kleur te kunnen vellen. Het onderzoek
bepaalde zich voor elk water tot do kleur, de mmte van
helderheid en de verhouding tot do reaktievcn van Sch�n-
bein en Nessier op nitrieten (salpeterigzure zouten) en
ammoniak, beide ontlodingsprodukten van schadeljjk vuil.

Al de wateren werden gegroepeerd in vijf klassen, de
klassen I en II nog in onderafdeeelingen a en b.

Bij deze classificatie werden als algemocne regel do
volgende kenmerken aangenomen :

Klasse I, a ; kleurloos en helder , absentie van nitrieten
en ammoniak.

Klasse I, b ; niet volkomen kleurloos , doch helder;
een spoor nitrieten of een spoor ammoniak.

Klasse II, a; lichtgroen of zwak geelachtig groen,
helder ; ammoniak of nitrieten in geringe hoeveelheid.

Klasse II, b; kleur als onder a, helder; ammoniak
en nitrieten in geringe hoeveelheid.

Klasse III; duidelijk gekleurd, geel, bruingeel, bruin,
doch helder; veel ammoniak of nitrieten; veel ammoniak
en nitrieten.

Klasse IV; troebel; opaliseerend.

Klasse V; troebel met bezinksel na 24 uren rust.

Tot de 1" klasse behooren de uitstekende wateren, waar-
van do besmetting of nul is of zoo gering, dat ze niet in
aanmerking behoort te komen.

De wateren der 2^: klasse zijn niet vrij van besmetting
met schadelijk vuil of zijne ontlcdings-producten, doch de
besmetting is niet van dien aard, dat do afkeuring voor
inwendig gebruik daarvan het gevolg wezen moot.

Hot is wolligt voorzigtig, in tijden van epidemie zich
van dergelijk water to onthouden.

De 1° en 2° klasse omvatten dus de bruikbare wateren.

Die der drie overige klassen worden onvoorwaardelijk
verworpen. Het zijn de onbruikbare welwateren, waar-
van men met zekerheid kan aannemen dat ze of in ruime
mate bedoeld zijn met organisch vuil en zijne producten
van ontleding, �f hoedanigheden vertoonen (troebelheid ,
bezinksels) , die ze ongeschikt maken tot inwendig gebruik.

Mot regt is een ieder van dergelijke onreine watoren
afkoorig. Door den term onbruikbaar wordt echter in
gcenen doclo do schadelijkheid uitgesproken. Do weten-
schap dor laatste jaren \') geeft vooralsnog geen rogt
tot de beslissing, dat het drinken van onrein water veelal
ziekte tengevolge hooft, en dat daardoor epidemie�n
worden voortgeplant.

Daarom is het best mogelijk, dat er onder de categorie
der als onbruikbaar aangegeven wateren vele zijn, die
men zonder nadeel voor de gezondheid drinken kan ; doch
het denkbeeld dat die wateren ontleend zijn aan een
zoodanig vervuilden bodem , dat de vernietiging dor vuile

1) Zie het rapport, uitgebragt en vastgesteld in de zitting der Ko-
ninkiyke Academie van Wetenschappen , afdceling natuurkunde, van
30 Junjj 1877 (verslagen en medcdeclingcn 2e reeks, deel XI); en
het onlangs verschenen werk van C. von Niigeli: die niederen Pilze in
ihren Beziehnngen zu den Infcctionskrankheiten und der Ccsundheits-
pflege, 1877.

stoffen door do gewone oxydeerende invloeden in den
ondergrond ten eonemalc te kort schiet, moet den ge-
bruiker met tegenzin vervullen en hem met verlangen
doen omzien naar drinkwater van niet verdachten oorsprong.

De in den loop van 1877 verkregen statistiek der
Utrechtsche drinkwateren, veroorlooft dus alleen eene
groepoering volgens do mate van besmetting , waaraan,
op grond van het in \'t werk gestelde onderzoek \'), het
water blootgesteld is geweest; zij prejudicieert niets aan-
gaande het nadeel, dat aan de gezondheid van den gc-
bruiker kan berokkend worden.

In de hierachter volgende tabel zijn do uitkomsten van
het wateronderzoek op eenvoudige wijze zamengevat. Men
kan op goede gronden aannemen, dat de voorstelling,
die daaruit omtrent den toestand van het drinkwater te
Utrecht is af to leiden, iets gunstiger zijn zal dan de
werkelijkheid. Het komt toch voor, dat sommige wateren
in het eene jaargetijde de kenmerken vertoonen der
1° of 2^� klasse, doch in een ander jaargetijde die van
een der overige klassen, derhalve afwisselend bruikbaar
en onbruikbaar bevonden worden. Hieruit volgt dat,
wanneer men op een gegeven tijd van hot jaar de
groepoering maakt, do fout der beoordceling altijd in
dien zin zal uitvallen , dat men te vcol wateren in de
1° en 2" klassen opneemt, doch dat nimmer de verhou-
ding der permanent bruikbare wateren te laag zal wor-
den aangegeven.

1) Indachtig aan den algeineenen regel, om te dienen bjj water-
keuringen , welke de Hoogleeraar G. J. Mulder in 18GG heelt aange-
geven : �elk water te verwerpen, wat niet volkomen kleurloos, reu-
�keloos, helder is, wat niet zuiver smaakt en wat meer dan onbeduidende
�sporen ammoniak bevat."

Het Welwater uit

PERCENTSGEWIJZE VERHOUDING.

53
60
56
57
55
61
54
55

Het Welwater uit

PERCENTSGEWIJZE VERHOUDING.

53
60
56
57
55
61
54
55

Eenigc algemcenc gevolgtrekkingen , waartoe de tabel
aanleiding geeft, mogen bier bare plaats vinden , alvorens
nadere bijzonderbeden omtrent de wijken, straten, grachten,
pleinen etc. worden medegedeeld.

In het gebecl zijn niet minder dan 5754 wateren on-
derzocht, waaronder :

bruikbaar .... 2645 of 46 %
uitstekend .... 1539 � 267« �

Buiten de singels is de verhouding gunstiger dan daar
binnen:

Buitenstad (2434).

bruikbaar .... 1349 of 55 7.
uitstekend .... 809 � 33 ,

Binnenstad (3320).

bruikbaar . . . . 1296 of 39 %
uitstekend .... 730 � 22 �
Onder de wijken staat I. (buitenwijk) met 1089 bovenaan:
bruikbaar . . . . 716 of 66 %
uitstekend .... 463 � 42\'A �
Daarentegen staat C. (binnenwijk) met 418 onderaan:
bruikbaar . . . . 131 of 31 %
uitstekend . . . . 74 � 17\'A �
Over het algemeen is de indruk der verkregen uitkom-
stem niet ongunstig. Naar aanleiding van de vele klach-
ten over het drinkwater in onze gemeente en het vervuilen
van onzen bodem, had men slechtere cijfers verwacht.

Nu is er nog 46 %, dus nabij de helft, bruikbaar
water ter beschikking van de ingezetenen, en zelfs uit-
stekend onbesmet water ruim J van het geheel.

In \'t algemeen kan men, ten opzigtc van het drink-
water, den toestand eener wijk on van een onderdeel

daarvan ongunstig noemen, wanneer minder dan de helft
(50 7o) bruikbaar water wordt aangetroffen.

De verschillende wijken laten zich nu volgens toe-
nemend gehalte aan bruikbaar water (l^e en 2« klasse te
zamen) rangschikken, terwijl tegelijkertijd het gehalte
aan uitstekend water (le klasse) wordt opgegeven :

uitstekend. bruikbaar.

uitstekend. bruikbaar.
M 12,5 �/� 38 %

Met een toenemend gehalte aan bruikbaar stijgt niet
altijd dat aan uitstekend water; b. v. B en A, L en K;
hetgeen zijne verklaring vindt in een grooter aandeel
wateren der 2e klasse.

In eeno ongunstige conditie verkeeren dus de wijken
C , Gr, D , E , F en II der binnenstad, die onderling
niet veel afwijken in het gehalte aan bruikbaar water
(31 a 32,5 7o) en wijk M der buitenstad met 38 �/� bruik-
baar water.

In die wijken bereikt het water Ie klasse hoogstens
20� "/o, d. i 1, van liet geheel voor wijk II, terwijl ruim
het dubbele gehalte aan uitstekend water wordt aange-
troffen in de beste wjjk 1, 42� %.

Beschouwen wij nu elke wijk afzonderlijk , ten opzigte
van het gehalte aan uitstekend en aan bruikbaar water
der onderdeelen : hoofdstraten of groepen van straten en
stegen , zooals zij voorkomon in de Staten, die als Bjj-
lagen tot dit rapport behooren.

Het is opmerkelijk, dat in die uit het oogpunt van

drinkwater zoo slecht bedeelde wijk , do oostelijke grens

(behalve do Pottostraat) met name de Oude Gracht, in

gunstige conditie verkeert, want daar vindt men :

uitstekend water 34,5 %

bruikbaar � 57 �

Het overige van wjjk C is evenwel ver daaronder.
Slecht zijn vooral: Pottostraat, Viestoeg en Vreeburg,
(uitstekend 6 "Ai, bruikbaar 14 "/o), en hetgeen ten noorden
van het Vreeburg gelegen is.

Deze wijk, welke volgens hare langste afmeting zich
uitstrekt van de Oude Gracht bij de Vinkenburgstecg
tot den Singel bjj het Lukasbolwerk , heeft vooral goed
water op de Drift en Kromme Nieuwe Gracht.
Uitstekend 43 %
bruikbaar 67^ �
Dan volgen Minrebroederstraat en Jansdam :
uitstekend 31,5 7o
bruikbaar 60,5 �

Het overige alles onder 50 %>.
Ilct minste wel Neude :

uitstekend 5 °/o
bruikbaar 7,5 �
Welk een verscliil met het Janskerkhof, dat, wanneer
� men de noordzijde (eigenlijk wijk II) in de rekening op-
neemt , zich zeer gunstig voordoet met
uitstekend 53 %
bruikbaar 72 �
Het derde plein in wijk G, de Ganzcnmarkt, is weder
zeer ongunstig:

uitstekend 3^ %
bruikbaar 28� �

Hierin bevindt zich het besto gedeelte van het Vree-
burg, oost- en zuidzijde, met 19 wateren, waarvan:
uitstekend 26,5 %
bruikbaar 58 �
De eenigo groep in deze wijk boven 50 %�
De Oude Gracht en Choorstraat, voor zoover deze in
wijk D gelegen zijn :

uitstekend 23,5 %
bruikbaar 30 �
De stegen , loodregt op de Oude Gracht: Bakkersteeg,
Lauwerstceg , Hekclsteeg , etc. hoogst ongunstig :
uitstekend 0 */«
bruikbaar 3 �
De groep van Rijnstraat, Rijnkade, hoek van St.
Marie etc. weer beter:

uitstekend 22 "\'o
bruikbaar 44 ,

Deze kleine wijk is sedert eoiic reeks van jaren op het
punt van drinkwater berucht, niettegenstaande het bezit
der Mariapomp, die helaas! geen onbesmet water meer
oplevert. Het onderzoek in 1877 heeft dien slechten roep,
bevestigd.

Het beste nog zijn Mariaplaats en Springweg, die even
de grens bereiken:

uitstekend 36� %
bruikbaar 50 �
De Mariaplaats all��n, waarin echter een gedeelte
(noordzijde), dat tot wijk D behoort, verheft zich daar-
bovcn :

uitstekend 51 %
bruikbaar 67,5 �
terwijl de Oudegracht, Lijnmarkt en Choorstraat niet meer
houden dan:

uitstekend 14.5 %
bruikbaar 28 �

waarvan het Munsterkerkhof ongeveer het centrum uit-
maakt.

De Meuwe en de Kromme Nieuwe Gracht, voor zooverre
ze in Wijk F gelegen zijn, munten niet bovenmatig uit;
uitstekend 30.5 7o
bruikbaar 50.5 �
Het is echter nog de beste groep, welke op den staat
is aangegeven.

Ongunstig zijn vooral Oudegracht, Vischmarkt, Donkere-
en Lichte Gaard.

uitstekend 8.5 "k
bruikbaar 21 .

Twee pleinen bevinden zich in deze wijk; zij verhouden
zich gunstig.

uitstekend bruikbaar
Pieterskerkhof .... 23 % 54 %
Munsterkerkhof\' .... 39 � 61 �
Daarentegen zijn twee hoofdstraten wederom bedroevend :

uitstekend bruikbaar

Oudkerkhof..... 8 % 8 %

Achter St. Pieter ... 26 � 37 �

die o. a. door Witte vrouwen- en Voorstraat doorsneden
wordt, is het best in haar deftig gedeelte, Drift en
Plompetoren:

uitstekend 40� %
bruikbaar 61 �
terwijl de groep, waarin Boothstraat en Janskerkhof met
vele aanzienlijke huizen zich bevinden, e venzoo gunstig is:
uitstekend 31 %
bruikbaar 55^ �
Ook het plein in deze wijk, het Predikheerenkerkhof,
onderscheidt zich door zijn rijkdom aan goed water:
uitstekend 3»J %
bruikbaar 72� �
De Oudegracht is ver onder 50 % :
uitstekend 6 %
bruikbaar 25 �
De overige groepen alle ongunstig.
Noemen wij nog enkele hoofdstraten:

uitstekend bruikbaar

Voorstraat..... 6 % 20 %

B reestraat.....12� � 25 �

Wittevronicenstraat . . 21 _B 30� �

waarvan verreweg het grootste gedeelte gelegen is ten
westen der Oudcgracht (zuidzijde der stad) , heeft hare
goede verhouding vooral te danken aan de conditie der
Oudcgracht, Achter Twijestraat en Twijestraat, met:

bruikbaar 71 �
en der buurt in het Rozendaal met omgeving (25 wateren):

bruikbaar 56 �
In wijk B bevindt zich ��n pleintje, het Geertekerkhof,
waarvan met het Kleine Geertekerkhof slechts 4 wateren
zijn onderzocht:

bruikbaar 25 �
Een der hoofdstraten, Springweg (van af Haverstraat) en
Jufferstraat:

In den staat zijn onde* de zeven groepen vier, dus de
meerderheid, die in gunstige conditie zijn wat het drink-
watcr betreft; want hun gehalte aan

uitstekend water wisselt van 24.5 tot 44.5 %

bruikbaar � � � 60 � 74 �

Van die vier groepen levert de Nieuwcgracht hot grootste

contingent aan bruikbare wateren: 58, waaronder 43 der

1. klasse, op de 97, d. i. in %

uitstekend 44.5
bruikbaar 63.

Oudegracht en Lange Nieuwstraat zijn nabij, doch onder

de aangenomen grens.

uitstekend bruikbaar

Oudegracht.....16 ^0/o 48.5 7°

Lange Nieuwstraat . . 19^ � 48 �
De volgende hoofdstraten zijn o. a. uitmuntend:

uitstekend bruikbaar
Zuilenstraat .... 37.5 % 71 %

Bregittestraat .... 63 � 100 �

terwijl de daaraan evenwijdige Hoeren* en Hamburger-
straten , ook medegerckend do noordzijde dier beide straten,
welke in wijk F gelogen is, do grens op verre na niet

uitstekend bruikbaar

Hamburgerstraat ... 3� 7» 14 7u

Heerenstraat.....28 � 30� �

De zuidzijdo«-dier beide straten met do Jerusalemsteeg
is do minst gunstige groep in wijk A:
uitstekend 31 7o
bruikbaar 34.5 �
Het cenigo plein in deze wijk, het Nicola�kcrkhof, is
wederom zeer voldoende:

uitstekend 33J %
bruikbaar 66§ �
Wij achten het onnoodig moer bijzonderheden omtrent
die wijken te vermelden. Wil men een meer uitgebreide
kennis daarvan verkrijgen, zoo raadplege men de uitvoerige
staten die aan dit rapport als bijlagen zijn toegevoegd, en
waaraan al de hierboven genoemde cijfers zijn ontleend.

Alvorens echter van de binnenstad af te stappen geven
wij een overzigt van do twee hoofdaders, die haar door-
snijden van \'t zuiden naar \'t noorden, volgens het beloop
van het water zoowel der Nieuwe* als der Oudegracht,
do onderdeden gerangschikt volgens een toenemend gehalte
aan bruikbaar water.

Uitstekend. Bruikbaar.

Hyronimusplein tot Nieuwe Gracht. . 31 % 44 %

Paoadam tot Bregittestraat..... 28� 50J

Wittevrouwenstraat tot Janskerkhof. . 32 53

Wolvenstraat tot Wittevrouwenstraat . 52 65

Jansdam tot Hyronimusplein .... 33^ 69f

Bregittestraat tot Servaasplein. ... 50 75

Totaal oostzijde . . 37� % 60� %
Westzijde.

Uitstekend. Bruikbaar.

Hyronimusplein tot Pausdam . .
Van Wijckskadc tot Voorstraat .
Zuilenstraat tot Agnictenstraat .
Pausdam tot Zuilenstraat . . .
Jansdam tot Hyronimusplein . .
Wittevrouwenstraat tot Kr. Nieuwe Gr.

Totaal westzijde . . 43 % 62 7o

Oost- en westzijde te zamen. . 40 7o 61 %

Slechts ��n onderdeel, Hyronimusplein tot Nieuwe Gracht,
oostzijde, houdt minder dan 50 7o bruikbaar water.

Uitstekend. Bruikbaar.
Donkere Gaard tot Hamburgerstraat 0 % 3 7o

Vischmarkt.......... 0 12.5

Pottestraat tot Ganzenmarkt .... 12 29

Zandbrug tot Pottestraat ..... 13 34.5

Uitstekend. Bruikbaar.
Hamburgerstraat tot Korte Smeesteeg . 18 40.5

Korte Smeesteeg tot Twijestraat... 20 66

Donkere en Lichte Gaard.....33J 66§

Twijestraat..........47� 67�

Totaal oostzijde . . 20J"/» 42^%

Uitstekend. Bruikbaar.

Lijnmarkt.......... 11 Vo 24 7o

� tot Haverstraat..... 14 28

Clioorstraat.......... 26� 36

Viestceg tot Stadhuisbrug..... 27 41

Haverstraat tot Lange Smcestraat . . 38 56

Zandbrug tot Viestceg...... 48� 70

Lange Smeestraat tot Lange Rozendaal 43� 71

Achter Twijestraat....... 63 96�

Totaal westzijde . . 33� % 52 %

Oost- en westzijde te zamen . . 27 % 47�^�A>

Op twee uitzonderingen na (Donkere en Lichte Gaard,
Zandbrug en Viestceg) bchooren al de onderdcelcn der
Oude Gracht, die meer dan 50 V. bruikbaar water toonen,
tot do Zuidzijde, nabij de Tolsteeg-barri�re.

Onder de vier buitenwijken is M de eenige, waarin het
gemiddeld gehalte aan bruikbaar water valt beneden 50 "/�.

De voorstad buiten de Wcerd-barri�ro, ligt in wijk M

en wordt doorsneden door de Vecht. Langs dien stroom,

ten westen, verhouden zich gunstig ten opzigte van het

Uitstekend. Bruikbaar.

Lagenoord met.....12J °U 62\\ %

en Bemuurde Weerd mot . 28� � 57\\ �

Ton oosten alleen Lauwcrecht voor een gedeelte:
Van Pellecusbrug tot Schcpenmakersteog:

bruikbaar 89 �
Van Pellecusbrug tot Draaiweg:

bruikbaar 69 ,,
Do Weerdsing�l is over het algemeen slecht; all��n
het gedeelte van af de Bemuurdc Weerd tot den Westcr-
dijk, bereikt de door ons gestelde grens:

uitstekend 8� °/o

bruikbaar 50 �
De Heerenweg daarentegen verdient vermelding wegens
zijn hoog gehalte aan bruikbaar water, vooral noordzijde:
Van de Doornboomsteeg tot aan den Kruisweg:

bruikbaar 80 �
Van den Kruisweg tot den Wcstcrdijk :

bruikbaar 82^- �
Terwijl de oostzijde van den Amstcrdamschcn straatweg,
die wijk M begrenst, ongunstig is met:

die den gcheelen Catharijnesingcl omvat met hetgeen
daarachter gelegen is, toont zijn maximum-gchalte aan
bruikbaar water ten zuiden van de Lcidsche vaart.

Alles wat ten noorden daarvan wordt aangetroffen,
onderscheidt zich veeleer door het tegendeel, b.v.:

Uitstekend. Bruikbaar.
Amsterdamsche straatweg, westzijde 16 % 26 %
Vleutensche weg.......174 � 32^ �

Uitstekend. Bruikbaar.

1« Daalsche dijk.......11 �/� 35 %

2° idem .......O � 16| �

De Catharijncsingcl daarentegen :

bruikbaar 78 \\ �

liet gedeelte van dien Singel ten noorden der Leidsehe

vaart, is weder een minimum, ofschoon nog altijd:

Uitstekend. Bruikbaar.

Leidsehe weg........38% 50 7.

Kroczelaan.........50 � 53^ �

Sterrebosch.........58 � 08] �

Voorbeelden van eenc zeer gunstige verhouding zijn :

Uitstekend. Bruikbaar.

Stationsplein........70 % 80%

Morcclselaan........80] � 96 �

Over hot algemeen zijn de nieuwe straten nabij het

station van den Rijnspoorweg in het bezit van goed

waarin de Tolsteegsingel, die zich gunstig onderscheidt:

De voorstad buiten de Tolsteegbarri�re, voor zooverre

deze gelegen is aan den Vaartschcn Rijn, heeft vooral

slecht water op de Westerkade met:

De overzijde is veel beter:

De huizen aan den Krommen Rijn bereiken de grens :

bruikbaar 50 �
Opmerkelijk is in de Ganssteeg de Zuidzijde met:

bruikbaar 83 Ir �
Terwijl de Noordzijde niet meer houdt dan:

de beste van al do wijken ten opzigtc van het drink-
water, omvat hoofdzakelijk de \\Vittevrouwen- en Malie-
singels met hetgeen daarbuiten gelegen is.

Het sieraad dezer wijk, de Maliebaan, is vooral aan
de Westzijde uitnemend:

uitstekend
Van Biltstraat tot Nachtegaalstraat 84\'A %
� Nachtegaalstraat.....94 �

bruikbaar
100 %
100 ,



		12

		Wijk E. Deze kleine wijk is sedert eoiic reeks van jaren op het punt van drinkwater berucht, niettegenstaande het bezit der Mariapomp, die helaas! geen onbesmet water meer oplevert. Het onderzoek in 1877 heeft dien slechten roep, bevestigd. Het beste nog zijn Mariaplaats en Springweg, die even de grens bereiken: uitstekend 36� % bruikbaar 50 � De Mariaplaats all��n, waarin echter een gedeelte (noordzijde), dat tot wijk D behoort, verheft zich daar- bovcn : uitstekend 51 % bruikbaar 67,5 � terwijl de Oudegracht, Lijnmarkt en Choorstraat niet meer houden dan: uitstekend 14.5 % bruikbaar 28 � Wijk F waarvan het Munsterkerkhof ongeveer het centrum uit- maakt. De Meuwe en de Kromme Nieuwe Gracht, voor zooverre ze in Wijk F gelegen zijn, munten niet bovenmatig uit; uitstekend 30.5 7o bruikbaar 50.5 � Het is echter nog de beste groep, welke op den staat is aangegeven. Ongunstig zijn vooral Oudegracht, Vischmarkt, Donkere- en Lichte Gaard. uitstekend 8.5 "k bruikbaar 21 .



		14

		Wijk B waarvan verreweg het grootste gedeelte gelegen is ten westen der Oudcgracht (zuidzijde der stad) , heeft hare goede verhouding vooral te danken aan de conditie der Oudcgracht, Achter Twijestraat en Twijestraat, met: uitstekend 46 % bruikbaar 71 � en der buurt in het Rozendaal met omgeving (25 wateren): uitstekend 28 % bruikbaar 56 � In wijk B bevindt zich ��n pleintje, het Geertekerkhof, waarvan met het Kleine Geertekerkhof slechts 4 wateren zijn onderzocht: uitstekend 25 % bruikbaar 25 � Een der hoofdstraten, Springweg (van af Haverstraat) en Jufferstraat: uitstekend 17J % bruikbaar 40 � Wijk A. In den staat zijn onde* de zeven groepen vier, dus de meerderheid, die in gunstige conditie zijn wat het drink- watcr betreft; want hun gehalte aan uitstekend water wisselt van 24.5 tot 44.5 % bruikbaar � � � 60 � 74 � Van die vier groepen levert de Nieuwcgracht hot grootste contingent aan bruikbare wateren: 58, waaronder 43 der 1. klasse, op de 97, d. i. in % uitstekend 44.5 bruikbaar 63.



		21

		Hieraan dragen vooral schuld de gedeelten: uitstekend bruikbaar Noordzijde, van Singel tot Kruisstraat 30 % 35 % en Zuidzijde � � � � 15 � 39^ � Het overige der Biltstraat daarentegen bezit 60 en 821 % bruikbaar water. De Nachtegaalstraat onderscheidt zich wederom vrij gunstig met: uitstekend 19\| % bruikbaar 55 � � Doch tusschen Biltstraat en Maliebaan � onder uit- zondering evenwel der Park- en Schoolstraten � bevindt zich nog menige steeg, die niet of ter naauwernood de grens van 50 % bruikbaar water bereikt. Het is het ge- deelte van wijk I, dat uit het oogpunt van deugdelijk drinkwater hot minst bevoordeeld is. Absledc is wederom beter, want o. a.: uitstekend bruikbaar Absteder Zandpad . . 42 % 67 \\ 7. Notenboomenlaan... 29 _M 54 � Ton slotte vermelden wij , dat ook het water der publieke pompen in 1877 volgens de hierboven beschreven methode is onderzocht. Het zijn 60 wateren , waarvan 8 behooren tot de eerste, 13 tot de eerste en tweede, en 47 tot de derde, vierde en vijfde klassen: Derhalve: uitstekend slechts 13^ % bruikbaar � 21^ ,, een verhouding, die ongunstig mag genoemd worden. Aan de haar, bij Uw besluit van 11 Mei 1876 opge-



		22

		dragen taak meent nu de Commissie naar haar beste weten te hebben voldaan. Zij wil echter haar verslag niet eindigen, alvorens den algemeenen indruk weer te geven, dien het onderzoek naar den toestand van het drinkwater in onze gemeente bjj haar heeft achtergelaten, en een enkel woord in \'t midden te brengen, omtrent de maatregelen, die tor verbetering van dien toestand, voor zoover en waar deze ongunstig heeten mag, zoude kunnen worden «aangewend. liet grootste gedeelte der binnenstad cischtvoorziening, want daarin zijn slechts twee van de acht wijken, A on B, waarvan het gehalte aan bruikbaar water zich verheft boven 50 %. Ook wijk M der buitensfad cischt voorziening, want aldaar wordt niet meer dan 38 % (waaronder uitstekend 12^- "/») bruikbaar water wordt aangetroffen. Om aan dat gemis van goed drinkwater te gemoot te komen, zijn drie maatregelen te overwegen: 1". Uitvoering geven aan de slot-alinea van Uw besluit van 11 Mei 1876, luidende: �Inmiddels ga men voort op eene ruime schaal tot �het verkrijgen van drinkwater, vooral op do wijze als �reeds geschied op de Neude en het Jacobikcrkhof." liet is bekend, dat de zandlagen onder Utrecht, be- neden 100 meters, onbesmet water opleveren, terwijl de ervaring der laatste jaren op het gebied van grondboring geleid heeft tot eene eenvoudige methode, die in oen kort tijdsbestek en mot betrekkeljjk weinig kosten het opi�gten van pompen veroorlooft, uit genoemde diepte overvloedig water opleverende. De pomp, die volgens dat systeem op den Amster- damschen Straatweg in gereedheid wordt gebragt, is daarvan hot bewijs; terwijl in eene niet ver verwijderde

		�r



		23

		toekomst * eene artesische bron op het Vreeburg wordt verwacht, die een groot gedeelte van wijk C van uit- nemond drinkwater moge voorzien. 2". Eene algemeene waterleiding, zoowel voor binnen- als buitonstad, die � niet uit omliggende rivieren, zooals: Kromme Rijn, Vaartschc Rjjn of Lek, waarvan het water altijd min of meer onzuiver is � doch uit do heidevelden op vrij aanzienlijken afstand van onze stad, onbesmet water brongen zal in die woningen, alwaar behoefte is. De kosten cener dergelijke inrigting zijn echter groot, terwijl het gebleken is, dat er een groot aantal woningen zijn, veelal bewoond door gegoede ingezetenen, die goed drinkwater bezitten ; zoodat van die bcvoorregten, zoowel in de binnen- als in de buitenstad, waarvan de mccrdcr- hoid betalen kan, geenc, of in elk geval eene spaarzame toetreding te verwachten is. 3". Eene minder kostbare waterleiding met eene meer genaakbare prise d\'eau. De bodemlagen immers beneden 100 M. leveren over- vlocdig en uitnemend drinkwater op. Waarom zou eene leiding niet aan die lagen een genoegzamen voorraad frisch en gezond water kunnen ontleencn? Op grond nu van belangrijke modcdoelingen van wege bevoegde deskundigen, wordt het gemakkelijk uitvoerbaar geacht, om met een daartoe opzettelijk ingerigt en met stoom gedreven pompwerk, onder uit eene putbuis van circa 50 cm. diameter, die tot in de lagen beneden 100 M. is geboord, eene voldoende watcrhooveelheid over te brongen naar een hoog boven den bcganen grond gesteld reservoir (standpjjp), waaruit door eene geschikte buizen- leiding gezond drinkwater aan do woningen, die daaraan behoefte hebben, zou kunnen worden verschaft. Is ��n put niet genoeg, in een ander gedeelte dor stad kan men een tweedon graven, en zoo doende, onze gemeente



		24

		van lieverlede, van verschillende centra uit, met eene leiding voorzien. Het ia deze derde maatregel, dien wjj bij voorkeur aan Uwe ernstige overweging mecnen te moeten onderwerpen. De Commissie voornoemd, DE MURALT. W. J. ROIJAARDS. A. L. E. RAM. P. Q. BRONDGEEST. A D. VAN RIEMSDIJK, Rapporteur.



		»nf/o6? pdaTgrra