|
§$#ï$*%
|
||||||||||||||||||||||||||
|
</
|
||||||||||||||||||||||||||
|
^»? ///S?
|
||||||||||||||||||||||||||
|
OPEN BRIEF
|
||||||||||||||||||||||||||
|
AN
|
||||||||||||||||||||||||||
|
ALLE BILDTKERTS EN IIET-BILOTCERTSL-
|
||||||||||||||||||||||||||
|
van \'e slechte tyil, schrewen en op aigeu
|
||||||||||||||||||||||||||
|
naar
|
||||||||||||||||||||||||||
|
9062
|
||||||||||||||||||||||||||
|
38
|
||||||||||||||||||||||||||
|
kosti\'ü drukke laten
|
||||||||||||||||||||||||||
|
DEUR
|
||||||||||||||||||||||||||
|
N BlLDTKERT.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
WW • ~
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Drukt pii tr bckoniini\'ii stolil bij .1. KI\'IKKN f», te stniiiiHiiiui-t.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
rv
|
||||||||||||||
|
.\'. V"
|
||||||||||||||
|
*i. -:
|
||||||||||||||
|
-
|
||||||||||||||
|
>-
|
||||||||||||||
|
\'-^ >.* — \'S\',\'*
. • ... J: -\'. /\'r
|
||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||
|
1 ..
|
||||||||||||||
|
On-Wf-V\'1*
|
|||||||||||||||||||
|
OPEN BRIEF
|
|||||||||||||||||||
|
AN
|
|||||||||||||||||||
|
ALLE B1LDTKERTS El NIET-BILDTKERTS.
|
|||||||||||||||||||
|
87
|
575
|
49
|
|||||||||||||||||
|
Daar uiaidiDf van e siecnte m. sciirewen en
|
|||||||||||||||||||
|
38
|
|||||||||||||||||||
|
DXUR
|
|||||||||||||||||||
|
N f
|
|||||||||||||||||||
|
ILDTKERT.
|
|||||||||||||||||||
|
Drukt en te bekommcn stelt! bij J. KUIKEN Ji. te Stannebuurt.
|
|||||||||||||||||||
|
•
|
|||
|
\'T BILDT , Novimber 1884.
|
|||||||
|
e krimmenasies over \'e slechte tyd binne
teugenworig groot. Elk het der wat over in \'e melk te brokkelen. Erbaiers klage , boeren klage , burgers , neringdoenden , handwerksloi, domenies klage , ja, wie klaagt\'er niet! \'t Is of\' de maatsohippij één groothos- petaal is vol kermende gewonden. Jeremiades komme je teugen van alle kanten! Ziet het \'er dan werkelik zoo naar uut ? \'t Spreek-
woord zait: „klagers gien nood , pogohers gien brood", maar dat spreekwoord is wel wat overdrewen ; — zon- der reden klaagt of\' pocht in \'e regel gien een , maar de een klaagt en pocht wel wat gouwer as de andere. \'k Hew gelukkig nag gien bril noodig , myn oogen
binne nag goed , maar om \'t blik te gooien in \'e „slechte tyd" , wil \'k es \'n bril opzette. Niet een met bolle glazen , want die vergroot;. de boel, maar een met holle glazen—, dan zien \'k wat scherper, weetje. Dat myn bril \'n bitsje verkl"aint, zil ik in berekening brenge. Zie zoo, klaar ben \'k al. Nou zil \'k jimme vetelle
wat en hoe ik alzoo deur myn bril zien. Kiek jimme ondertusschen zeis ok wat toe, want de mogelikhied blyft bestaan , dat ik verkeerd zien of\' jimme niet per- sies zeg wat ik bedoel. |
|||||||
|
4
|
|||||||
|
Onbedrieg\'leke kinmerken van \'n slechte tyd binne
as \'t goed gien geld geldt. Dat is nou \'t geval met hest alles; alles is goedkoop , behalwen spek en vlaisch , \'n inkel ding meer en veral het kunsje om an \'e kost te kommen. Dat kunsje is weerga\'s duur teworig! Omtrent alle pryzen binne in \'e leste jaren achteruut loopen, — de prys van minschekracht natuurlik ok. Voor \'n jaar of\' wat waar er voor alles plak te vien-
nen , alles kon goed geld opbringe, de dagenhuur word- den hooger betaald as nou. Teworig zit alles vol; — owerproductie hiet dat —
der binne te veul landbouwvruohten, te veul febrieks- waren, der binne ok te veul boeren, bakkers, winkeltsjeloi, te veul minschen die\'t gien genog werk hewwe, (dat loof ik hartgrondig) en wat ik ok wel loowe wil is: dat er ok nag al te veul jeneverhuusen en kroegen binne. Sommegen beweere: der binne te veul minschen en hier loof ik nou weer niks van; \'t wil my wel an dat er te veul minschen binne die \'t — ongelukkig genog — heur aigen „ach en wee" niet genoegzaam begrype. Te veul minschen en te veul levensbehoef-
ten, t e veul eten en te veul febriekswaren ! Dat vloekt raar teugen \'n ander! Dat is klinkklare onzin. De bedoeling zil wel \'n bitsje anders weze : te veul minschen die\'t niks hewwe om heur mond te stoppen en ök te veul min- schen die\'t gien raad wete bijna met al heur geld en goed. Zou \'t zoo niet opvat worre motte ? Dan kin \'t teminsen wat kleur krije. |
|||||||
|
5
|
|||||
|
\'k Hew wel is wat hoord van \'t vraagstik „ower-
bevolking"; is deuze teugenstrydige toestand de o p- lossing of is \'t het uutgangspunt van dat vraagstik ? As \'t de oplossing waar, dan docht my zon \'t al lang vormen weze vóór mij , want wat ik hier zeg is oud-nije\'s. \'k "Weet er te min van om over \'t vraagstik der owerbevolking deur te praten en ik dwaal ok mooi of! Non dan. De vastigheden binne ok achteruut loopen, huusen
binne gouwes schande goedkoop, veral de op-etes-huu- sen binne niks in trek. De landpryson binne ok veul leger worren , maar niet zoo veul as die van \'e huuse\'n , want landkoopen is een met van de sekuurste geldbe- leggingen en derdeur is er nog altyd lief hewwerij voor. Land mot er weze, zonder land gien eten, zonder eten gien minschen en ok gien huusen. Omdat \'t land de bron is , weruut \'t heele minsch-
dom zyn bestaan putte mot, derom is landbezit \'t hoofdbezit en is het uut de aard van \'e zaak in \'t al- gemeen nomen \'n zekere weg, om in korte jaren van achteruutgaande tyd \'n heele plattelandsbevolking „ruts" te halen, zoo aarm te maken as mieren. (Ierland is \'n duud\'lik voorbeeld.) Natuurlik motte dan de huur- gebruukers er eerst an geloowe en zijdelings deur deuze de neringdoenden en ambachtsloi; want de maatskippij hangt an \'n ander. Elk begrypt wel dat as de boer klaagt, dat \'t dan ok niet lang meer dure kin of de winkeltsjeman en ambachtsman klaagt ok. \'k Vergat hest de erbaiers te noemen, maar die loi
klage ommes altyd en just derdeur worre ze maar veul |
|||||
|
6
|
|||||||||
|
te min noemd en anhoord; zij binne meest buuten \'t
gebed en worre eenvoudig niet hoord , omdat \'t \'n „na- tuurlike zaak" is dat de erbaiers of\' daglooners op „jan p..psplak" zitte in \'e maatschippij. Vraag maar es wie \'t aigentlik de slechte tyd \'t meest drukt en min zil vrij grif tot antwoord krije: „de huurboeren , ge- nieren , ambachtslui en neringdoenden; die lije deur de bank (over zyn geheel) \'t meest", wordt er vaak zaid. „De bedekte aarmoede het \'t meest uut te staan." \'t Werkvolk wordt gouwes verzwegen , — dat is \'t lijen gewoon en wie \'t hangen wonnen is , doet \'t ommes niet zeer! Bedekte aarmoede! As bedekte aarmoede dan zoo
veul slimmer is as opentlike aarmoede, mij docht, gooi dan de bedekking er maar of*. Gaan naar beneden op \'e maatschappelike ladder, as \'t der beter is, maar der het gien een smok op! As \'t zoo\'n kruus geeft om baas te blywen, wor dan knecht! \'t Is ondertusschen waar dat zij, die \'t leegste plak
in \'e maatschippij innimme motte , \'t deur alle tyden hiene ok \'t minste hewwe. Bij algemeene teugenspoed hewwe zij het \'t hardst te verantwoorden en in \'e goeie tyden geniete ze naar preporsje ok \'t minst van \'e voordeelen. Dut is \'n waarheid der \'t gien een vreemd bij op
hoort, omdat \'t zoo\'n heel gewone, alledaagsche waarhied is. |
|||||||||
|
Grondbezitters mosten heur dood stil houwe ower
de slechte tyd. Ik bedoel zokke niet, die \'t land |
|||||||||
|
7
|
|||||
|
veulst te duur kocht hewwe in der tyd en nou groote
verliezen lije, ofschoon zij wel erkinne zille, dat ze doe heel oweryld te werk gaan binne in \'t ankoopen. Ik hew \'t oog op \'e landbezitters in \'t algemeen. As wy es ewen omkieke, ontdekke wy allegaar dat
de landheeren een heel tal van jaren achter \'n ander \'n bovenmatig groote landshuur in \'e buus stoken hewwe. Alles — ryp en groen — most doe landhure ; \'t grensde an razernij, — de een bood al meer as de ander en — \'t kon. De landheeren hadden alle reden om heur doe van plezier in \'e hannen te wrywen. \'t Karregje reed o zoo mooi! Doe\'t de eerste slechte oogst kwam, in \'t jaar zeuwen en zeuwentig, worden nog de zelde hooge huren betaald. Wel kregen de landbruukers jaar op jaar geducht voor de broek maar., „hoop doet leven" en nog altyd huurden ze land teu- gen de klippen an. Al gouw waren de klainste en zwakste geniertjes ruts haald , maar \'t gaf nog wainig invloed op \'e huren. Wert een viel, der stonnen ver- schaidene klaar om.....\'t zelde lot te ondergaan, want
wat waar de maatstok voor \'t huurbepalen ? Niks as :
wat \'n ander belooft kin ik ok beloowe. Verwind, as min waar, an goeie oogsten en beste
pryzen wordde \'t land niet huurd naar redelike kans om wat te verdienen, maar naar \'t de buul nog zwaar waar bij de liefhewwers. Min huurde zooveul as min zoo ja zoo nea „omgaan" kon, zooveul kaptaal en kre- diet as de huurders maar hadden of krije konnen wordde op \'t spul zet. Dat waar \'n groote fout, maar een die\'t wel wat toe te geven, te minsen wel te verklaren |
|||||
|
8
|
|||||
|
is. De goeie uutkomsten lokten en lachten an en doe
\'fc de slechte tyd kwam, doe waar min deur huurjaren vaak gedwongen in \'t zelde spoor vort te gaan. Buu- tendien , wat zouen de landgebrmikers ok andes ? Doen es wat, \'t geen je niet leerd hewwe. Landbruuke waar ommes henr vak. En van \'t springen van \'e bok op \'e ezel komt ok maar zelden wat goeds. Dat buttert lang altyd niet. Ieder krimmeneert, de landheeren ok.
Werover ?
Dat de huren wat achteruutloopen binne, dat ze
niet andes as met klaagliederen binne te innen, dat er wel \'es \'n heele of\' \'n halve huur naar zyn grootsje vliegt enz. Da\'s allegaar waar , maar wy hewwe juszoo beriddeneerd dat de landheeren \'n reeks goeie jaren \'n buutensporig hooge huur beurd hewwe, dat motte ze niet verbij ziene en ok niet dat — hoewel de ty- den nou slecht binne — zij dochs altyd nag an \'t lang- ste end trekke. De huur wordt ower \'t algemeen vrij grif betaald,
de konkerensie onder de boeren is nag altyd groot en de verhuurders zorge wyselik dat ze voor de huur onder dak binne. Ze make ommes de huurkontrakten hest altyd zoo, dat de riseko van alles voor de ge- bruukers opdraait. De scherpe konkerensie just in \'t boerevak maakt heur dat heel maklik. Nag altyd binne de huren hoog genoeg. Zekerlik,
de landheeren magge niet klage; heur mes snijdt al- tyd, al snijdt \'t de eene keer dieper as de andere. Geheel andes is \'t met de neringdoenden en am-
|
|||||
|
9
|
|||||
|
bachtsloi. Wel hewwe ok die vettere en meer magere
jaren , maar voor heur komme der tyden dat heur mes waigert te snijen , dat \'t botweg of schampt of om- lait. „De huren motte naar beneden, dan gaat \'t de boer
en deur hem de heele maatschippij beter" hew ik wel vaak beriddeneeren hoord. Deur myn bril bekiek ik de zaak\'n bitsje ans. Wat
ik dalik toegewe wil is dut: de huur, die\'t de boer an \'e landheer niet hoeft uut te keeren, steekt ie zeis in \'e buus. De boer wordt krekt zooveul ryker, as de land- heer minder krijt. As \'n boer 40 morgen land bruukt en per morgen b. v. 10 gulden minder huur geeft, dan scheelt hem dut dadelik f400,— ; nimme wy voor f 10 f 20,— dan scheelt \'t f800,—. Maar \'k wou wel \'s wete hoe hoog as \'t land huurd worre kin, zil de boer op \'n duur \'n bestaan hewwe. Noem \'es \'n cyfer ! ? De stimmen hierower zouen nag al wat uuteen loope , zou\'k dinke. Wy hewwe in \'e goeie jaren zien, dat bij goeie
opbringst en flinke pryzen der \'n heele slomp geld an huur of kin — dan kin \'t \'n boel lije. Wy hewwe ok zien in \'e leste jaren — meer as wy wel wouwen — dat \'t land zeis voor niemendal nog te duur waar. De huur verspeuld, \'t zaaigoed weg en \'t arbaidsloon er op \'e koop toe bij inschoten. Wat bewyst dut ? Dat \'n boer, al pot ie wat op in goeie jaren , dochs zyn spaarpot weer lege mot as er \'n slechte rytte van eenig belang komt. Op \'e lange baan gaan huurgebruu- kers om \'e nagel; at ze tevens aigenaar binne dan |
|||||
|
10
|
|||||
|
niet, dan kinne ze wel \'n opstopper vele die\'t raakt is.
Gaan de geschiedenis maar lans en jimme zille wel tot de zelde ontdekking komme. Bovendien, as \'t middencyfer, wer \'t land voor
hunrd worre kin , al zoo wisselvallig is, hoe dan zoo\'n cyfer de maatschippij binnen te krijen ? Min most dan alle konkerensie wegdenke, alle boeren mosten as één man zegge: wy verpoffe het om \'t land hooger as zoo en zoo hoog te huren. Das niet denkbaar en veul minder uut te voeren. De wetgever meschien! ? Zoo? dus de wetgewer zou zegge motte: landheeren , jimme magge \'t land niet hooger as zoo hoog verhure. Be- lachlik begryp ! De vrije konkerensie onderdrukke deur de wet! Bin jimme al heel mal ? Das alles behalve te vereenigen met de inzichten van de kienders der negentiende eeuw. Nea, leve de vrije konkerensie, die \'t de zwakkeren in heur levensbestaan bemoeilikt, ja heur dat bijna ontnimt! Leve de vrije konkerensie! derdeur komt de rechte man op \'t rechte plak — ten koste van wie en wat het wil! Zien asjeblieft ok niet over \'t hoofd, dat niet de
landheeren alleenig, maar dat vernaamlik de huurders zeis de huur bepale. Wil jimme nou hewwe dat de landheer zegge zil:
boer, jou kin niet te veul huur geve, geef mij maar zooveul as je behoorliken misse kinne. \'t Zou wat moois weze! Zóó zit de wereld nag niet in \'n ander! Denk er an dat de landheer ok heel goed de huur imploijeere kin. De man het vaak kienders en fermiellie. Al het ie genog te eten en te drinken, hij denkt evengoed an |
|||||
|
11
|
|||||
|
zyn kroost as \'n boer en strekt zyn zorgen ok tot over
\'t graf uut, net as ieder ander. Loof \'t maar: \'n gans het krekt zoo goed zyn veer noodig as \'n mosk, en al het de eerste veul meer veer as de leste, baide kinne niks er van misse of zy binne schonden. Schraapzucht en geldwolferighied laat ik hier buuten
\'t spul, want dat viendt min in alle standen. Der binne vekeerde landheeren. maar ok alles behalve eer- like boeren. Hoor \'s „landshuren-naar-beneden-hewwe-willers" \'k
loof dat jimme eventsjes de plank mis binne of liewer jimme hewwe de klok wel loijen hoord, maar of jimme de bengel viene kinne, dat wil \'k betwywele. Waar jimme bedoeling uutvoerbaar, dan zou \'k er hard voor weze, omdat \'t altyd wat holp, maar in myn oog is dut \'t geneesmiddel niet. Wy motte in zokke zaken niet alleen de oogen
hewwe op ons gemeente , streek of prowinsje, maar op \'e heele beschaafde wereld. Is er niet in alle landen geklaag en gekrimmeneer;
heerscht er niet oweral „malaise" en „crisis"? (ziekelike toestanden zouen wij hest zegge.) Overal gist \'t en murmereere de minschen over heur lot. Nim Ameiika bijvoorbeeld. Min zou zegge : dat is \'n landsje bij uut- nemendhied; vruchtbaar land in overvloed, vrijhied, an niks is er gebrek. As wy \'t es vergelyke bij \'n hnushoixding, dan zouen
wy zegge : alles is er in folio , van alles is er in \'e huus. En dogs is de toestand er zoo rooskleurig niet, al mag \'ter ok in sommege opzichten beter weze as in \'e ouwe wereld, |
|||||
|
12
|
|||||||
|
Beroeringen , werkstakingen, stilstand in ny verhieds-
zaken deur de „owerproductie" , owervolle pakhuu- sen met allerhande goed — en dochs loope der \'n massa minschen zonder werk en met honger in \'e hals, veral in \'e groote steden. Met enkele woorden : de minschen klage der ok. Best land is er omtrent voor niks te krijen, dus de hooge landshuren kinne \'t derzoo temin- sen niet geheel op \'e kop krije. Min mot wel tot \'t besluut komme dat de huushouding der niet goed re- geld is. Hait en mem (de staat, het land in zyn geheel) hewwe owervloed van alles en — dogs is er broodge- brek bij veul kienders (de beweuners). Gaan alle landen zoo in \'t bezonder na en oweral stoit men op \'t zelde: veul te min en dochs owervloed. |
|||||||
|
De grond is de groote broodkas, der \'t wy allega ar
ons eten uut hewwe motte en as nou inkele minschen maar \'n sleutel hewwe om die broodkas te openen, dan motte ommes al die andere minschen om \'e stuuk springe ; zy binne heel veul of hankelik van de sleuteldragers en dat binne, docht ik, veral de grondbezit- t e r s. Nou bin \'k zoo wys wel om te zien , dat er \'n boel andere omstandigheden toe metwerke, om de schadkant hiervan wat te verzachten. De grondbezitters hewwe de andere loi noodig om de grond te bebouwen, om heur gereedschip te maken en te leveren enz. Maar deuze omstandigheden binne zoo groot niet
om te beletten dat de niks-bezitter altyd danse mot naar de pypen van de bezitter, dat — om \'n beeld te |
|||||||
|
13
|
|||||
|
bruuken — de bezitters \'t vlaisch naar heur toehale kinne
en de bonken met zeen en \'n bitsje murf voor de niet- bezitters te behiemelen overlate. De grooten kinne de > klaintsjes opete; de sloot tusschen de bezitters en niet- bezitters wordt hoe langer hoe breeder, \'t geld en der- deur de macht rolt al harder en harder naar de groote bult toe, veral in minne tyden as de teugenworige. Die groote konkerensie, dat stryden en vechten om \'n stikje brood machtig te worren tusschen de klaine man en zyn gelykens, dat lait meen ik nergens ans toe as em heur zeis uut te putten en \'t geld, vaak lans \'n boel omwegen , op één bult te brengen. Mij dinkt: da\'s zoo duud\'lik as glas. \'t Is krekt \'t zelde as wanneer men zait: twee honnen vechte om \'n bonk, en de darde gaat er met op \'e loop. Oweral te v e u 1 levensbehoeften — en oweral ge-
brek an \'t noodige! "Weet nou gien een wer \'t dat van of komt, hoe \'t dat raadsel in \'n ander zit, hoe \'t dat op te lossen is. \'t Lykt my mal toe. Derbinne zooveul knappe koppen in \'e wereld, is nou gien een knap genog om te zien en te zeggen : hier zit \'t him in, düs de kwaal en das \'t geneesmiddel. Elk het zoo zyn zienswyze, maar wer knappe
koppen gien mouw an wete te passen , der zil ik \'t werachtig wel late om op \'n toon van gezag \'t genees- middel an te wyzen ; maar dochs wil \'k jimme zegge hoe \'t ik deur myn bril de zaken in \'t kort be- schouw. • Ik kin nergens ans de fout of de oorzaak van ower-
vloed an de eene kant en veul grooter gebrek an de an- |
|||||
|
14
|
|||||
|
dere kant, in vienne as hierin : wanverhouding tusschen
de bezitters en niet-bezitters, tusschen \'t „kaptaal" en „werkkracht". „Dat wete wy wel, dat voele wy maar al te goed",
hoor \'k zeggen. Ai, docht \'k \'t niet ? Ik zou \'t raad- sel ok wel niet rade ! \'t Waar ok wonder as \'t my zoo glad of ging , wer \'t zoo veulen al voor omkruld binne en voor struukele zille in \'e toekomst. Maar \'k gaan veerder.
In \'e loop der tyden is er \'n wanverhouding ont-
staan tusschen bezitters en niks-hewwers, tusschen kaptaal en werkkracht, \'t Evenwicht tussen baide is verbroken Hoe is dat kommen ? Zoolang as ieder zyn brood wat vienne kin , steekt
\'t niet zoo nouw, al het de eene wat meer as de andere , maar as \'t getal die \'t niks hewwe al grooter en grooter wordt, wordt heur waie al klainer en klai- ner of heur sop al dunder en dunder; de eene begint de andere zynens te ontfutselen, wat meest noemd wordt: scherpe of verscherpte konkerensie en hoe harder as de loitsjes onder \'n ander vechte en rase, namst te har- der rolt \'t geld naar de groote bult. As \'t te erg be- gint te worren gaan goeds de oogen open en zij beginne na te pluusen hoe of de parterij van \'t goeie der aarde \'n tyd lang gaand is. Dan doen ze soms vreemde ontdekkings. As \'n huushouding an \'e tafel zit en \'t is toevallig
es \'n schraal porsje, dan nimt mem de sleef of schep en geeft ieder zyn part in \'e pan ; mem deelt recht- veerdig en al kinne de magen zoo ja zoo nea stopt |
|||||
|
15
|
|||||||
|
worre, er zil dochs gien een prottele; de vrede blieft
bewaard, want elk weet dat hij zyn porsje hat het en der waar ommes niet meer. Stel nou es dat mem an een of twee dubbel rantsoen gewen het , dan hewwe je \'t liewe leven gaande, — \'n gemopper van belang, dat tot hewige toneelen anlaiding gewe kin, al naar \'t de anderen nag honger in \'e hals hewwe. Waar er in owervloed op \'e tafel weest, dan kon elk him zad ete, zonder \'n ander te kort te doen, de vrede bleef be- waard , want min zag niet op\'n schepje meer of minder. As min nou voor „mem" „maatschippij" leest, dan is \'t wel te vatten wat ik mét dut beeld zegge wil. De maatschippij lykt teworig wel wat op \'n onrecht veerdige mem. Ze geeft de een hest onverdiend dubbel en dwars en die \'t er zoo zuur en zoo zwaar voor tobbe motte, onthoudt zij \'t noodige en \'t hoognoodige. \'t Is waar dat de maatschippij altyd zoo te werk gaan is, dat komt deurdat zij nog veer van volmaakt is, maar in slechte tyden loopt heur onrechtveerd ige handelwysen \'t meest in \'e gaten. Hoe die onrechtveerdige maat- schippij nou toe heur plicht te brengen.? Dat is \'n vraag en gien gemaklike. Denk er es overna. |
|||||||
|
Bij de staat most de sleutel van \'e broodkas beruste
kinne — en nou kin ik \'t, met my zeis hest niet eens worre of Amerika b. v. wel goed deed en doet deur \'t land voor \'n appel en \'n ai weg te gewen. My docht as de staat de sleutel in bewaar hewwe kon, dat \'t dan veul beter te regelen waar, dat elk zyn verdiend deel |
|||||||
|
16
|
|||||||
|
en gien een bijna onverdiend dubbel en d-wars kreeg,
zoo as vaak plaats het, werbij partekelieren de groote bron, de aardbodem, in heur macht hewwe en \'k loof voor \'t naast dat \'t deur deuze omstandighied ok wel eenigszins begryplik wordt wer \'t van of komt dat „alles vol zit" en der dogs zoo\'n gebrek leden wordt. \'t Schort him er hoofdzakelik an dat geld en goed en veral \'t grondbezit in te wainig hannen zit. De sleutel van \'e brcodkas lait niet genog onder \'t beraik van alle menschen. „Nou, dat wete wy al lang" , hoor \'k weer zeggen.
\'t Kin best weze, maar der bin der \'n boel die \'t zoo\'n begryp van „de sleutel van \'e broodkas meer onder ieder zyn beraik te brengen" maar glad of keure en \'t heel harsenschimmig en \'k-weet-niet-wat-niet-al vienne. Kin jimme ok bewyze dat \'t die weg wèl op mot ?
Doen \'t dan ! ? |
|||||||
|
Omtrent allegaar, die \'t ower die dingen prakke-
zeere, binne \'t hierin vrij wel eens , dat ze bekinne: \'t gaat niet goed, zoo as \'t nou gaat. Elk krijt lang niet de vruchten van zyn aigen werk , en dat diende ans wel zoo te wezen. Elk most betaald worre, naar zyn werk en moeite en wat ziet men ? Peerden, die\'t de haver verdiene, krije \'t derom altyd niet. Enkelen worre ryk en ryker, zonder dat ze er bijna een hand voor uut steke, ja veulen bin al ryk bij heur geboorte. Derteugenower staan anderen, die \'t met \'t zwaarste werk en met de grootste moeite heur mond pas open |
|||||||
|
17
|
|||||
|
houwe kinne. Dat kin nooit zoo weze as \'t hoort, zegge
sommegen, maar der is ok \'n groote massa van min- schen die \'t er vast, muurvast op stane dat elk min- schenlot, onverschillig hoe \'t ok is, zco deur ons Liewen Heer besteld is en zokke motte dus heur mondsje wel dicht houwe, ofschoon \'t er wel danig om spant tus- schen baiden, want heur wordt \'t vuur ewen na an \'e toonen laid as de anderen , die \'t er niks van loowe dat ons Liewen Heer him rechtstreeks der met bemoeit. Nou, ik kies partij voor de lesten , want \'t hoort al wat raar as de Liewe Heer de eene beschikt om koevlaisch te eten en te genieten wat er maar op aarde te genieten valt en de andere op droog brood om kauwe laat, ja him soms ok dat nog onthoudt. Hoe as min dan prate kin van \'n Liewe Heer, dat gaat myn begryp te bowen; \'k mot eerlik zegge i k vien niks gien liewighied an zoo\'n Liewe-Heers-begrip. As \'n aardsche vader zoo deed met zyn kienders, dan zou min him \'n tyran noeme en veul raardere namen gewe. Maar och, hoe kin \'k ok zóó dom weze! \'n aardsche vader is ommes niet met d e Hemelsche Vader te vergelyken! Foi! dat is te erg. Wat nou de He- melsche Vader in der eeuwighied — as wy dood binne naar \'t lichem — met elk rninsoh voor het in \'t bezon- der, der wete wy ommes niks van. Buuten dat nog is \'t dwaas, ja de Heere tergend as wy begrype wille werom en wervoor Hy zoo\'n boel aarme—en maar zoo\'n bitsje ryke minschen noodig het voor zyn doel. Op aarde zien we duudlik dat de aarmen der binne en \'t werk doen, dat de rykere loi heur anwyze, maar |
|||||
|
18
|
|||||
|
veerder magge wy niet deurdringe in „\'s Heeren wegen";
we zouen \'t later in \'e hel bezuure motte. Foi, bezon- dige wy ons in vredesnaam niet deur met God in \'t gerichte te treden , en Him te vragen w e r o m dut en werom dat? \'t Is ougriselik. Bid zonder op- houen tot Him, smeek de Heere Jezis om genade voor jou bedurwene ziel en draag jou lot met stille berusting, al is \'t zoo hard as \'n kaisteen maar weze kin en dink maar altyd „Wat God doet is welgedaan". Opmerkelik is \'t wel wat, dat veul loi die\'t zoo
riddeneere, er krekt zoo leep op binne om „\'s Heeren wegen" te doorgronden as ieder ander minsch, namelik as \'t heur in \'e buus of an heur korpus wat uuthaalt. Zy kieke krekt as anderen naar de lucht of\' \'t ok regene wil of\' niet, as ze hooi of not op \'t veld, of linnen op blaik leggen hewwe. At ze \'n erm of \'n been breeke , loope ze ok hard
naar dokter en is dat gien regelrecht ingrypen in \'s Heeren wegen ? As de Heere \'t zóó bestuurt, dat iemand zyn erm breekt, dan wil de Heer ommes duu- delik dat \'i stikken weze zil — en ondanks dat matige ze heur dogs \'t recht an om him maar gouw weer zette te laten. Of ze gelyk hewwe! As \'t heur maar in \'e porteminné of an \'t gevoel komt, dan binne ze zoo vrijzinnig as een. \'k Zeg naggeres : ze hewwe gelyk, maar \'k zeg er
bij: zy mosten nou in andere dingen ok zoo handele (konsekwint weze weetje!) Ze mosten nou ok rejaal weg zegge: \'t gaat niet goed; pakhuuzen oppropte vol en \'n heele boel leege magen. Dat is niet de recht- |
|||||
|
19
|
|||||
|
streeksche wil van God, maar louter \'n gevolg van
mensohelike fouten, dwalingen en tekortkommingen. Wy hewwe nou niks noodiger te doen as die vroegere fouten in \'e maatschappelike huushouersberekeningen op te sporen en te herstellen. Zien, dan waren ze eerlik! maar nou ? Nea, de minschen — de groote hoop van minschen — dom houwe, da\'s heur bedoeling, \'t Volk hoeft gien kiek in \'t maatschappelik huus- houersboek. Werachtig niet. Zy mochten de fouten es vienne en tot \'e ontdekking komme wat de natuur- like oorzaken binne van heur ellende, \'t Kon licht op \'e buus delkomme. Der mot \'n stokje voor stoken worre. Derom krekt seote-onderwys, onderricht in \'e gewone leervakken (want zonder dat is \'n minsch totaal on- bruukbaar, zonder dat kin \'i niet voor \'t karregie spannen worre en hij mot werachtig „\'t trekken" grondig leere!) Maar nevens dat onderwys in \'e wetenschappen, mot him steenvast op \'t hart drukt worre, dat \'i niet „ an minschelike laibanden, maar an één laiband, die van zyn Hemelschen Vader loopt en dervoor kinne \'n paar dozyn leerstellingen der kerk en de Bybel uutstekend dienst doen, b. v. de erfzonde, de deruut- vortvloeiende verdoemenisweerdighied, Jezis van Na- zareth \'t zoenoffer, de genade Gods, niet te vergeten de leer der berusting, de klaine Hemel en de groote Hel enz. enz. enz. — der hewwe jimme al heel wat, der \'t veul met te doen valt, om de groote hoop te mis- laien en te bedriegen , heur zand in \'e oogen te strooien, heur blind te maken voor heur werkelike toestand, tot heur aigen schande en schade, louter ten gerieve van |
|||||
|
20
|
|||||
|
\'n handsje vol, die\'t er handig gebrimk van wete te
maken, om inmiddels heur aigen stoffelik voordeel der met te bejagen. En de slechte tyd richt in dat opzicht ok vrij wat
kwaad an. De nut heur aard goeie, brawe loi worre ernstiger stimd as ans. In heur nood vliege ze de kerk in \'e erms. De kerk dient helaas — ok vaak te goeder trouw naar myn gedachten — \'n stikminnig kwakzal- versmiddeltsjes toe; zy knoopt de eenvoudige loi in \'t oor, dat al deuze ellende de rechtveerdige straf des Heeren is, dat alle narighied geschiedt om de bestwil van heur onsterfiike ziel en — klaar is Kees ! De loi voele heur \'n riem onder \'t hart stoken; pesalmzinge en drawe naar kerk dat \'t \'n aard het, wat heur blind en staf maakt voor heur aigen kommer en gebrek. I k von \'t wel zoo goed dat ze \'t maatschappelik huus- houesboek es opsloegen en derin-om-pluurden en dan wat minder in \'t testemint, want van een groot deel wat derin staat, begrype ze dochs niks of verstane \'t nag glad verkeerd! En de moderne kerk dan ? vrage jimme. Och die
zoekt meestal broodvragen en maatschappelike vraag- stikken te vermijen of vliegt der maar wat losjes ower hiene. En as \'t al es in \'n preek te pas komt, dan worre meestal de schouders optrokken en ongeveer zaid: „aarme minschen binne der altyd weest, die zil der ok altyd wel blywe." Der wordt ok liewer praat ower geestelike, as ower lichamelike en maatschappe- like ellende. Omtrent dut maakt de moderne kerk de minschen ok \'n beuouwd bitsje wyzer. \'t Lait ommes |
|||||
|
21
|
|||||
|
ok niet op heur weg ! (?) \'t Schient zoo, maar ik kin
\'t ans niet te best vele. (Maar i k kiek denr myn bril.) \'n Heele boel arrestokraten gaat \'t mooi naar \'t zin
as ower de maatschappelike kwaal — de broodvraag — maar zwegen wordt, \'t Volk maar dom houwe op dat punt is ok heur bedoeling en \'t is ok in heur belang. Bij ieder stap die\'t er deen wordt in vrijzinnige rich- ting, spat er as \'t ware weer \'n splinter van heur stoel. De arrestokratische stoel zit, naar\'t ze zegge, (ik hew er nooit op zitten en \'k hew er ok gien raak op) buutengewoon lekker en maklik. Dat die loi nou noed van heur stoel staan mag ieder wel toegewe en om die stoel zoo lang mogelik te beschermen, kinne ze niet beter doen as de secte-school te steunen en \'t volk op te hitsen teugen de goddelooste aller staatsinstel- lingen , teugen de openbare school. En dat lukt heur wel arig — maar nog niet alheel! Minschen , minschen , wanneer zil jimme de schillen
es van \'e oogen vallen, (\'k Bedoel de massa min- schen; de arrestokraten hewwe ower \'t geheel de slaap behoorlikjes uut!) \'k Ben niks bij \'t gewen van onderwys betrokken
en dochs ik brand voor de neutrale openbare school, want dervan verwacht ik veul goeds. Hoewel die school nog veer van volmaakt is, lait ze heur er op uut om van kiendei\'s zelfstandig dinkende en oordeelende min- schen te vormen. Godsdienstige leerstellingen en dwaal- begrypen worre de kienders der zorgvuldig onthouwen. De jeugd wordt leerd uut aigen oogen te kieken, min knoeit er de hartjes niet naar persoonlike of |
|||||
|
22
partijbelangen. maar maakt ze bekwaam om heur
a i g e n belangen in te zien en te leeren bevorderen. Vat je wel, krekt \'t teugenowergestelde wat de secte- school bewerkt! As ik de zoogenoemde liberalen, allegaar van zeis
werme voorstanders van neutraal openbaar onderwys, es voor my lans gaan laat, dan kin \'k niet nalate es te glimlachen. Werom ? Ik zil \'t jimme zegge. Hier- ora: dat er goeds binne, naar myn inzichten , onder\'e liberale vlag varenden , die \'t naggeres te eeniger tyd raar van \'e bok droome zille; dat er \'n tyd komt werin ze bang worre van die zelde deur heur met oprichte school, werin ze de openbare school hartgrondig ver- winsche zille. Hoe zoo ? Ik zil \'t nog duud\'liker zeg- ge. \'k Zai straks dat de openbare school heur er op uut lait om „zelfstandig dinkende menschen te vormen" Wie bezoeke nou de openbare school ? \'t Binne voor \'t grootste deel kienders van de mindere man, van de man, die\'t deur alle tyden hiene ploeteren en scharre- len het voor \'n sober stik brood. As de kienders van die loi, deur \'t onbevoor-
oordeelde onderwys der onzijige school noues de oogen opengaan voor maatschappeleke gebrekken, der\'t heur ouders blind voor waren , en zij viene \'s bronnen van heur ellende, zy wyze de wereld es an dat zij ok rechten hewwe en noeme heur rechten es bij de naam .... ze gaan es stap veerder en a i s c h e heur rechten dan.... hewwe jimme mij nou begrepen ? Dan zil menig halfbakken „liberaal" wel wat werm in\'e broek worrc en hy zou meschien graag hewwe dat \'t volk |
||||
|
23
|
|||||
|
maar zoo dom blewen waar as koeiens! Dat hewwe
Rome en Dordrecht van begin of an al begrepen, der- van deen heur haat teugen alle werachtige verlichting. Is \'t ok zoo ? Ik zien niet ans of de openbare school lait er toe , der zit niks op, en veul harder as\'n boel meene en wel winsche zouen. De volksverlichting gaat zyn gang, terwyl menig
liberaal regeeringspersoon niet met zijn tyd met gaat; van der ok zoo wainig vooruutgang in ons wetgeving. \'k Zeg jimme: zoo\'n leger schoolmeesters kin wat uut- richte al binne zy \'t heur zeis vaak niet eens ten volle bewust, en al bin ze der veer van deen om r e e h t- streeks as maatschippij-hervormers op te treden. De „echte" liberalen binne niks bang van die ver-
lichting des volks. Z ij ziene de boi weerga\'sche goed andrywen kommen, maar wy hewwe nag hest de tyd niet dat ze \'t zwerk met de werkelike kleuren in \'t openbaar ofschildere durwe. Zy late der heur wel es \'n bitsje oweruut, maar de owergroote meerderhied wil niks zien. Nou fluustere ze al wat onder \'n ander ower grondwetherziening, kieswethervorming.....
hm ! hm! veulen blywe doof en al schemert \'t heur soms
wat voor de oogen, dan paaie ze heur zeis met te zeggen : \'t het zoo\'n haast niet, de donderboi is nag veer of , min owerdryft, \'t zil zoo vreeslik niet toegaan, hou wat! \'t volk is nag niet geheel ontbloot van gods- dienstzin! enz. Nou treuzelt \'t maar wat om en de staatkundige
partijen wete zeis niet wat ze wille of ... ik begryp heur niet (wat heel wel zoo weze kin). Wyzillekieke |
|||||
|
24
|
|||||
|
wat er van komt, maar ik bin er niks ower op myn
gemak, ik wou maar wat graag dat de partijen \'t „gevaar" wat beter inzaggen ; \'n bitsje van \'e zwarte kant kon niet zoo veul kwaad, as er de spot met te drywen. De partijen motte \'t pripperaat dat toesjoer voor de maatschippij klaar maakt wordt maar es goed bekieke! Dat pripperaat bestaat ommes uut just gien lekker goedsje ! \'t Hiet, loof\' ik : \'t n i m m e n van meer recht met geweld deur \'t volk. Omdat dut zoo\'n misselik geneesmiddel (?) is, docht my mosten ze \'t inslikken dervan voorkomme en voor vast maar zoo gouw as \'t kin, de grondwet herzien — niet in n a a m maar in wezen — in zoo\'n vrijzin- nige geest as \'t oogenblik maar wat toelaat; dan \'t kiesrecht hervorme, weg met \'t geld-maatstokje en dervoor in \'t plak kiesbevoegdhied naar \'n bekwaam- hiedsmaat, zoo ruura mogelik maar. Is de byt: algemeen stemrecht in eens te groot, hap er dan twee of drie keer ower; as \'t die weg maar opgaat, dan gaat \'t bepaald de goeie kant uut. (?) \'t Is ans lang niet de be- doeling van \'e man , der\'t ik lesten \'n stik van las; die man zai: „der binne veid te veul kiezers, in plaats van te min" en as bewys haalde \'i an dat de opkomst bij de stimbus meestal zoo bedroevend klain is. In \'t leste wil ik hem graag gelyk in gewe, de opkomst is soms klain en dat veulen van heur stimrecht gien ge- bruuk make , mot dat ok toeschreven worre an \'e om- standighied dat \'e kiezers maatschappelik (niet godsdienstig) allegaar uut één soort bestaan, n.1. uut belastingbetalenden ? Ik stel mij voor dat er \'n bult |
|||||
|
25
|
|||||
|
kiezers binne die\'fc zegge : „\'t kin ons niks scheele wie\'t
an \'t roer komt, bij de eene partij is „belasting betale" de boodschip en bij de andere „geld opbrenge" \'t wacht- woord. \'t Is lood om oud yzer, wie \'t \\vy ok maar kieze. Wij loope niet naar de stimbus, wij blyve an ons werk." In zoo\'n riddeneering zit wel wat waarhied, dinkt jimme \'t ok niet ? Evenwel z u u w e r e waar- hied is \'t niet! Intusschen is er gien beter middel om \'e ontevre-
denhied op te wekken en te onderhouen , as gien an- dacht te schinken an de vragen en winschen van \'t volk ; \'t volk of niet eens of hooghartig te woord te staan, minachtend de schouders op te trekken en te zeggen: \'t volk het niks te vragen van ons, \'t volk is onmondig, w ij zille \'t volk wel gewe, wat w ij noodig en nuttig achte. Da\'s glad verkeerd. Hoor \'t volk an , treuzel niet, maar handel. Prebeer maar niet om de tydstroom te keeren, zoek him te laien, — dat is de roeping van elke regeering, zou \'k meene. Dan binne de groote schokken en botsingen te voorkommen die\'t ans bepaald volge motte. Gewelddadige omkee- ringen ontstane, zy binne niet te maken op elk oogenblik. Dut mot wèl in \'t oog houen worre. In \'t begin van myn brief hew \'k zaid dat ok do-
menies klage, \'k hew de kerk ok al es anroerd; ik wil der nagges op terug komme. \'kLoof niet dat de „brood- vraag" in \'t algemeen de noodkreet is van de preek- heeren, ofschoon \'n deel er van gouwes beweere de Heere an heur roepen te hooren , wer\'t de gemeente de meeste ryksdaalders voor heur preeken geeft. |
|||||
|
26
|
|||||
|
Gelukkig hewwe ze allegaar niet zoo\'n scherp gehoor;
ok \'n deel komt er rond voor uut dat ze voor geld preeke, net as \'n ander ok voor geld werkt. Der kin gien een wat teugen hewwe, mits at ze bij de geldkracht ok met \'n andere kracht bezield binne: de zin voor \'t goeie, \'t edele, voor recht en gerechtighied. Jammer dat veul domenies heur taak zoo averechts
opvatte — al binne de meesten ok te goeder trouw — namelik dat ze de minschen godsdienstl e e r te slikken gewe in plaats van de godsdienst zeis. De maat loopt ower van al de narigheden die de leer brocht het en der steeds met vort gaat te brengen: roezie, haat, harrewarrerij zonder end en nog veul ergere din- gen; werom ze te noemen en uut te pluuzen ? Elk kin ze wel, de gevolgen van twist en haatdragendhied onder de minschen, maar elk ziet niet hoe\'n razend groot andeel derin \'t misverstand het tusschen godsdienst en godsdienstleer. \'t Doet de minschen scherp, vol bitterhaid teugenower \'n ander staan op zeer onminschweerdige menier. Der binne domenies, die\'t wete dat \'t in smerig water goed visschen is ; der binne gewetenloozen, die \'t vuur van godsdienst- haat en onverdraagzaamhied tot torenshooge vlammen met schandeliken yver anblaze en onderhouwe. De derdeur ontwikkelde wermte bij de volgzame menigte bruuke ze tot alle mogelike — de meest uuteenloopende — doelenden , tot rechtstreeksche stoffelike en zedelike schade van \'t volk , dat ongelukkig te eenvoudig is om \'t valsche van het ware te onderschaiden en volstrekt niet inzien kin, dat zij zeis alle nadeelen er van drage |
|||||
|
27
|
|||||
|
en er gien byt voordeel bij behale, want de Hemel,
hiernamaals, die\'t beur as loon voor heur blinde ge- hoorzaamhied in \'t opvolgen van vaak schandelike be- velen beloofd wordt, die zille ze ofwachte motte! Zouen je niet hagels worre motte op zokke tweedracht- stichters ? ("Verdraagzaam en zoetzappig binne twee woorden !) De godsdienstzin wykt van \'t volk, hoort min zeggen,
veral bij \'t jongere geslacht onder de „nijlichters". (De Roomschen en Otterdoksen hewwe derower niet te kla- gen , — heur volkje is zoo nunet as lammes.) Dat de godsdienstzin bij \'n deel van \'t moderne volkje wykt, der loof ik niks van, wel wykt de godsdienst 1 e e r z i n en der magge wy blij om weze. Zoolang as de zin voor recht en gerechtighied bestaan blyft, is er gien gevaar voor de godsdienst en de vraag naar \'trecht- veerdige nimt steeds toe. We zien dat duudelik in \'e rechtspleging , \'t gevangeniswezen , liefdadighiedsstich- tingen, in tal van zaken der \'t ware, praktische godsdienstzin in valt op te merken. Er binne uutwassen , jammer genog, b. v. het niet-
in \'e kerk-kommen. An wie de schuld ? De domenies zille de schuld wel gewe an \'e minschen, want zij preeke en preeke al, maar de loi komme lang zoo trouw niet in \'e kerk as vroeger. Wat kinne de domenies ok meer der an doen ? De niet in \'e-kerk-kommers zegge: \'t lait him an domenie , of\' aigentlik an zyn preeken. Zoo geeft de eene de andere de schuld. Wie het nou ge- lyk ? Domenie staat alleenig teugenower \'n heel deel van zyn gemeente. Het domenie nou g elyk en al de |
|||||
|
28
|
|||||
|
anderen o n gelyk ? Da\'s wel wat kras niet ? \'t Komt
mij voor om hier \'t spreekwoord es toe te passen : twee kiewes hewwe baide schuld; \'t lait him an domenie zoowel as an \'e minschen. Ik mot ok zegge as de minschen in \'e kerk anbo-
den wordde , wat ze zochten, dan zouen ze er wel hiene gaan. De beste domenies wil \'k niet te na komme, maar de goeien motte \'t altyd met de minder-goeien ontgelde. Nou dan. — Exegetische of uutlegkundige preeken
der \'t de minschen voor \'n dartig jaar \'n biester bult nogt an hadden, hewwe heur tijd wat hat; \'t begint veulen te vervelen alweer te hooren, hoe\'t dut of dat ver- haal opvat worre mot. Bovenbegrypelike preeken ower \'t leven na \'t storwen, der\'t gien een zekerhied van het — ower de goedertierenhied Gods — bij al de ellende om ons hiene — der\'t \'n domenie (as\'i de lotsbe- schikking los laten het) moeilik verband in vienne kin, laat staan \'n leek, och \'t mag es \'n zenuwachtig wyfje hest an \'t schriemen brenge, \'t mag goeie indrukken gewe, \'t mag enkelden stichtte, maar \'t sticht ok sleur, en de loop die\'t het kerkgaan, ofaigenlik het niet-kerkgaan , nimt, is dat ok \'n bewys dat do- menie niet genog de toon weet te treffen , werin de minschen liever \'n preek of redevoering hoore wouen ? Jimme zouen hest dinke dat ik de wieshiet in aigen-
dom hew, dat praat maar ower alles en van alles! \'k Kin jimme voor vast zegge dat niks minder waar is, ans zou \'k de domenies gouw zegge hoe\'t ze wèl preeke motte; ik zou \'t heur gouwes eventje3 voor doen. |
|||||
|
29
|
|||||
|
Dat kin ik niet doen, maar in partekeliere praatjes
het elk hest wat te zeggen ower \'e kerk en ower het preeken ; in \'t openbaar praat gien eener ower wat \'i op \'e kerk teugen het en derom doen ik \'t nou es zoo goed en zoo kwaad as \'k kin. Ik voel zoo an my zeis — en veulen voele \'t met mij—
dat domeni uut \'n ander boekje preeke mot, da\'s te zeggen: hy kin en mag de Bybel wel bruuke, der zit nag preek- en spreekstof\' genog in. (Stoffelik stol\'niet want der zorgt ommes de honnegiesler voor ?) Ik wil der met zegge dat ik van dinkbeeld bin, dat
domenie te veul preekt zoo as \'i voor tien, twintig of meer jaren leerd het, te veul naar de ouwe school, te veul vort preekt in \'e geest van de toenmalige perfes- ters en dokters in \'e teejelegie. Die loi binne wel is waar razend knap , binne dag en nacht an \'e studie, maar \'t kin best gebeure dat ze derdeur gien tyd of er gien erg in hewwe om ok es in \'t volksleven te kieken. Dat kleeft naar myn wyze van zien ok nag genog an veul domenies. As \'t tij verloopt motte de bakens verzet worre en in \'e teugenworige tyd verloopt \'t tij van \'e moderne kerk wel wat. Derteugen an te kakelen en te krimmeneeren geeft niks. Nou docht ik zou wel wat fleur in \'fc spul te brengen weze , as er es uut \'n ander boekje preekt wordde, dat is te zeggen: maar beter, raddekaler ingriepe in \'t dageliksch leven van \'e minschen in heur streven , werken, winschen en dinken. Wat minder verhewene, afgetrokkene bespie- gelingen gewe en wat meer uut alledaagsche voorval- len , uut stoffelike dingen , belangen of vraagstikken |
|||||
|
30
|
|||||
|
van \'e tyd mot \'t zielebrood bakt worre. Er mot niet
uutsluutend op \'t gevoel, maar veral ok op \'t ver- stand werkt worre, deur \'t stoffelike op \'t geestelike, \'k loof dan slaagt min beter. Vader Oberlin wist \'t ommes ok wel, dat \'i zedelik zyn gemeente \'t aller- meest en \'t vlugst helpe kon, deur krachtig te werken an \'e stoffelike belangen van \'e leden der gemeente. Deurdat de man him krachtig toelai de maatschappe- like toestand te verbeteren, derdeur wekte hij de ze- delike bewusthied bij de minschen niet wainig in \'e hand. Elke goeie domenie doet zoo ok en zokke bin der, al binne ze er veul te min nog. \'n Gemeenteraad, die b. v. \'t dobbelen en zuupen
te keer gaat, enkel deur \'n stik pompier van kracht te maken , \'n verordening te maken wil \'k zegge — doet al veul meer voor de godsdienst as 100 preeken ower „de ellendighied der ziel" ooit doen kinne. \'t Leerstellige mot zooveul mogelik links
legge laten worre, met dat gedoente gaan wy niks v o o r u u t. \'t Is in plaats de rim an \'e karre van \'e veruutgang ! Ans mosten wy nou na 1800 jaar al veul veerder weze. An \'e andere kant deden de moderne minschen goed
at ze \'n bitsje toegevend waren ten opzichte van heur domenies en heur preeken. Min kin van deuze ok niet \'t volmaakte aische, net zoo min as van anderen. Verwacht ok niet alles van geleerdhied en knap-
pighied: verwacht niet alles van onderwys en weten- schip. Dat alleening kin de wereld ok niet redde. Deugd en knappighied hoor \'e bij \'n ander en nou kin |
|||||
|
31
|
||||||||
|
de kerk, as \'i waar zoo as \'i weze kon, veul goed
doen. Dat godsdienst en wetenschip twee dingen binne , zil \'k jimme nog even bewyze. \'k Hew derop \'n klain kunsje. Lees maar es : „Een gulden verdiend en nog \'n gulden verdiend is twee gulden", zait de wetenschip. „Ja" zait de godsdienst. „Een gulden ver- diend en 1 gulden stolen......is twee" zait de we-
tenschip. „Hou , nea" zait de godsdienst „die rekene-
rij gaat niet goed , die leste , die s t o 1 e n e gulden geldt niet". „Die geldt wél", zait de wetenschip; „1 gulden en der 1 gulden bij binne twee guldens, wer\'t ze weg komme , kin my niks scheele". Vatte jimme \'t nou ? Hoor es, kort en goed, de kerk wil ik houwe en \'k
noodig alle minschen uut er an te helpen om him te maken tot \'n kweekplaats van al wat goed, schoon, edel en rechtveerdig is, in de ruumst mogelike zin. En nou gaat myn bril in \'t vesjes buusje, hoor!
De groetenis
van \'n BILDTKERT. |
||||||||
|
. ~
|
||||||||
|
N B. Ik verzoek gien anmerkings op spel- , taal- en letterfouten. Ik hew \'t er del
schrewen 200 as ik \'c rogge zou in \'e spreektaal met al zyn lekken en gebrek- ken , inkonsekwinsics, barberismen of hoe\'t die dingen meer hiette. |
||||||||
|
Bij den drukker dezes is mede verkrijgbaar:
|
||||||||||||
|
Voordrachten en Gedichten
op wetenschappelijk—godsdienstig terrein
door
!. f 1,50.
|
||||||||||||
|
ZJ
|
||||||||||||
|
Ti/ \\Vf \'YJ)}
|
||||||||||||
|
naar de volgorde der maanden aangegeven
en toegelicht. Met een aanbevelend woord
van den heer
Ju !?♦ IMtEMlF* fo,25.
|
||||||||||||
|
TAFEL VOOR WERKLOONEN
van 2 tot 15 cents per uur, over al de uren
van 1 tot 92. f 0,20.
|
||||||||||||
|
^
|
||||||||||||