-ocr page 1-

•&?•.$& £■■«■ <"\'\'£

/

•■■;\' 1\'

-ocr page 2- -ocr page 3-

		feUMtttaBÜI Archfflf.
		OVER EENIGE NAGELATEN ONUITGEGEVEN GESCHRIFTEN VAN DEN RAADPENSIONARIS VAN DE SPIEGEL.
		De Hoogleeraar Vreede deelt aan de Vergadering mede, dat hij, ter verwezenlijking van zijn plan om het laatste tijdperk der diplomatische Geschiedenis van de Nederlandsche Republiek te bewerken, door welwillende tusschenkomst den toegang tot de nagelaten papieren van den Raadpensionaris L. P. van de Spiegel , op de meest onbekrompcne wijze verkregen hebbende, reeds bij de eerste vlugtige beschouwing van dit Ar- chief, zeer aangenaam verrast is geworden door het aantreffen van een aantal losse aanteekeningen en eigen- handige onuitgegeven Vertoogen van den edelen en on- gelukkigen Staatsman. Hij mogt daaronder allerlei min of meer belangwekkende opmerkingen uit de veelzijdige wetenschap van den beroemden Eersten Minister, aanvan- kelijk van Zeeland, daarna van Holland ontdekken; zoowe

-ocr page 4-

		2
		uit het gebied der Wijsbegeerte en Godgeleerdheid, als van oude en nieuwe Historie, van Natuur- en Algemeen Staatsregt, van Eegeerkunde en Nederlandsen Staatsregt, alsmede van Staathuishoudkunde. Die geschriften zijn vóór en na 1795, den Raadpensionaris uit de pen ge- vloeid in die uren van verpoozing en van zelfstandig nadenken, welke van de Spiegel op zijne dagelijksche bezigheden, al in den tijd zijner vestiging in het kleine en stille Goes, had weten uit te woekeren. Zonder moeite herkent men daarin den wijzen en vaderlandlievenden schrijver der Historie van de Satisfactie der stad Goes en van de Schels der Regeerkunde, in betrekking tot hare oogmerken en middelen, maar bovenal van de Nadenking van een" Staatsman wegens zijn Ministerie in Holland. Gelijk dit onwaardeerbaar gedenkteeken van \'s Mans on- schuld, in den kerker uit het geheugen, zonder hulp van Staatsregisters en schier zonder boeken, door van de Spiegel werd vervaardigd, zoo leest men niet zonder aandoening en ontroering, in den aanhef van een onge- drukte Proeve, getiteld: Gedachten over de verlichting der achttiende Eeuw boven de voorgaande, het volgend berigt: ;/N. — Dit stuk, alleen tot tijdkorting in mijne gevan- genis, en uit mijn geheugen opgesteld zijnde, zal degene in wiens handen het mogt komen te vallen, het opper- vlakkige of het gebrekkige wel gelieven te verschoonen, dewijl ik hier niets bij mij heb dan mijne kleine zak- aanteekeningen, en nu en dan een leesboek: het is ook om die reden, dat ik buiten staat ben , de bijgebragte aanhalingen letterlijk te doen, of derzelver juiste plaats aan te wijzen; ik durve echter wel instaan voor de juist- heid van den zin. Geschreven op de Voorpoorte in de maand November 1795, zijnde de tiende maand mijner gevangenis.                                                        S." —

-ocr page 5-

		3
		Voor bet overige vindt men in een\' Bundel M. S. S. 1.  Een Vertoog over eene wet van Solon. 2.  Loopende aanteekeningen over sloffen, welke ik met der tijd wenschte uit te werken voor mijn eigen nul en vermaak. 3.  Diverse loopende Colleclanea over Burgerlijke Vrijheid en Regering, anno 1785. 4.   Loopende gedachten over de gelijkheid der mentchen. 5.  Eenige loopende aanmerkingen over Logica en Rhe- torica. 6.  Consideralien over Geldleeningen in de Republiek voor buitenlandse/te rekening, en Over den invloed der quantileil van goud en zilver op den prijs der dingen ]). 7.   Verzameling van losse materialen tut een Proeve over de zedelijke verpligting der menschen en de wetten der Natuur. Met hooge belangstelling neemt men eenige bladen in handen, Over de hoedanigheden, welke een Regent of Mi- nisler, die in de groote zaken van een Land geplaatst is, behoort te bezitten. Het was in den loop van het jaar 1791, dat van dk Spiegel deze wenken aan den jeugdigen Staatsdienaar gaf2), tot wien hij een begeleidenden, niet minder lezenswaardigen brief rigtte. Het sprak van zelf, dat een Regent of Minister „ecu godsdienstig, eerlijk , regtvaar- dig en matig man behoort te zijn." Maar behalve die deugden van den mensch en burger, eischte de Raad- pensionaris in den Staatsman vier onmisbare hoedariiglie- 1)   In dit Vertoog is veel van het werk van Adam S.miiii \'JVcalth of Nations) gebruik gemaakt. 2)   Aan wien mot name, blijkt niet.

-ocr page 6-

		4
		den: 1 orde, 2 standvastigheid, 3 omzigtigheid, 4 werk- zaamheid. „Tot de orde ," zeide hij, „breng ik vooreerst vrde in zijnen tijd. Hij behoort zich, zooveel mogelijk te gewennen aan een vaste verdeeling van zijn\' tijd. De uren van zijn opstaan, zijn maaltijd, zijn naar bed gaan, zijne uitspanningen, behooren geregeld te zijn, en zijn gansche leeftijd moet gelijk de beweging van een horologie zijn. In het begin schijnt dit een slavernij, maar nader- hand behaagt men zich in die gewoonte, want niets geeft ons zooveel gemak als een vaste regel van orde. Ten tweede, moet hij ook orde hebben i» zijne papieren. Wanneer men zoeken moet, verliest men tijd en geduld, en dikwijls ontbeert men daardoor, hetgene ons het meest te stade zou kunnen komen; maar hij moet niet minder orde in \'t hoofd hebben, dat is, een zekere methode van de zaken in te zien, van alle zijden te examineren, en een zekere rangschikking zijner denkbeelden, zoowel in de bevatting als in de voorstelling; — doch dit wordt, merkte hij aan, meer door de ondervinding verkregen, dan door regels geleerd." Hij beval echter zeer het lezen van voortreffelijke geschriften, in \'t bijzonder der Oud- heid, en bepaaldelijk der oratiën van Cicero aan, „waarin zulk een verwonderlijke orde en zamenhang van denkbeelden gevonden wordt, niettegenstaande de me- nigte van gezigtspunten." Maar ten laatste — met opzigt tot de orde, wilde van de Spiegkl vooral hebben gelet op orde in het werk. „De eerste regel — dus gaat hij voort, — is, te zorgen dat men niet overkropt worde van werk *), en hoezeer 1) Hoc de Raadpensionaris zou geoordeeld hebben over het wan- bestuur der hcdendaagsche Centralisatie, die één enkel Hoofd van ren ministerieel Departement met 2 a 3 honderd brieven dagelijks overstelpt!

-ocr page 7-

		% sommige posten zóó zwaar zijn, dat men niet altoos meester is, om het werk geregeld op malkander te doen volgen, kan men echter daartoe veel contribueren, door het in acht nemen van de volgende praecautien: a. Hij moet zich niets meerder op den hals halen, dan \'t gene zijn post waarlijk regardeert. Een ieder behoort in zijn* kring te werken-, en met alles te willen omvatten, maakt men zich kwalijk gezien bij anderen, vermeerdert zijne verantwoordelijkheid , en berooft zich zelven van den tijd tot eigen werk benoodigd. b. Geen meerder omslag te maken over een zaak, dan volstrekt vereischt wordt. De kortste weg is gemeenlijk de beste, althans zeker de spaarzaamste, c. Het onaangenaamste werk eerst afdoen; omdat men anders gevaar loopt, van het ongedaan te laten door continneel te verschuiven, d. Geen werk dat heden kan afgedaan worden, uit te stellen tot morgen; omdat men nooit vooruit kan zien, welke beletselen de dag van morgen zal medebrengen. De Eransche Staatsminister Comte de Vergennes door iemand gevraagd zijnde, hoe hij, die zooveel arbeidde, des nachts een gerusten slaap kon hebben, antwoordde: „C\'est que je ne me couche, qu\'après avoir mis ordre a tout, et que j\'ai ma cons- cience en paix." e. Maar ééne zaak te gelijk te doen, en al zijne oplet- tendheid aan die zaak alleen te besteden, is een der beste middelen om veel werk af te doen. Zoo had Johan de Witt eens verklaard, dat zijn geheels kunst bestond in „maar één ding te gelijk te doen. Heb ik, zeide hij, •eenige depêches te doen, ik denk om niets anders tot dat zij af zijn, en zijn het huiselijke affaires, die mijn aandacht verdienen, ik geef er mij ook geheel aan over." ƒ. Niets in persoon te doen, \'t welk een ander even zoo wel als hij verrigten kan. Eén mensch alleen, er-

-ocr page 8-

		fl
		kende zelfs een van de Spiegel, kan met de grootste vlugheid en aanhondendsten arbeid, niet alles in persoon doen; maar gelijk in alle menschelijke bezigheden, de hebbelijkheid een zeker coup d\'oeil geeft, zoo is het ook in de bezigheden van Staat. Een Minister moet discei- neren wat hij zelf kan, en behoort te doen, en wat hij aan een ander mag overgeven. Sommige zaken zijn van dien aard, dat een Minister verpligt is, deze in persoon te behandelen, en dan behoort hij niemand anders aan zijn werk te associëren, dan de drie Secretarissen, op wier getrouwheid en discretie Paus Ganganelli zeide zich alleen te kunnen verlaten, namelijk, de drie voorste vingers van zijn regterhand. (/. Een man van groote affaires — dus besloot van de Spiegel de Afdeeling orde, — moet veel menschen spre- ken, en dit is vooral noodig in eene Kepubliek, waar geen orakels, noch magtspreuken, maar overtuiging te pas komt; — maar hij moet niemand permitteren, hem meerder tijd af te nemen *), dan noodig is, tot het ver- handelen van de zaak, die het onderwerp der conferentie uitmaakt, en dikwijls is die tijd te verkorten, met een Memorie te vragen van \'t geen iemand heeft voor te dragen. Tot het tweede vereischte, de standvasliyheid of fer- meteit overgaande, verklaarde de ^Raadpensionaris, dat zij insgelijks is „een hoofdhoedanigheid van een Man in groote zaken geplaatst, doch wel onderscheiden van kop- pigheid of opiniatreteit. De eerste wordt bestuurd door een redelijken, de andere door een grilligen wil; de eerste neemt tijd, plaats en omstandigheden in acht, de
		1) Willkm V weet men, verbcuzeldc veel tijd aan cindclooze audicnttën.

-ocr page 9-

		?
		andere werkt altoos tegen den stroom." — De standvastig- heid, welke van de Spiegel beoogde, was die, volgens welke „een Regent of Minister zich vaste grondbeginse- len en regels voorschrijft, waarop zijn gedrag, zijn woor- den en daden altoos steunen. Geene complaisance — een aangename hoedanigheid in de zamenleving, maar die men nooit mag oefenen " ten koste van zijn pligt. Niets is gemakkelijker in de wereld, dan den naam van een goed man te verkrijgen; maar een goed man is niet altoos de nuttigste man. Necker zegt zeer wel ergens in zijne geschriften, „dal hij dagelijks occasie heeft, zich te laten bedanken ten koste van den Koning.\'\' De fermeteit is bovendien van een groot gemak; want, wanneer een Minister of Regent bekend staat „voor een man die vasthoudt aan zijne principes, is hij veel minder blootgesteld aan lastige en onredelijke verzoeken," — Nog een ander gevolg van de fermeteit is, merkt de Raad- pensionaris aan, „dat men zich niet moet laten dirige- ren door de publieke opinie. Evenwel, zoo vervolgt hij, ik wil niet, dat een Regent of Minister onverschillig zij aan het quen dira-t-on? Integendeel, hij moet daar zorgvuldiger op letten dan een particulier; want zoodra zijn reputatie bevlekt is, kan hij met al zijn bekwaam- heid niet vorderen, omdat de source zijner handelingen verdacht is. Maar het oordeel van het publiek mag hem voorzigtigheid en beleid inspireren, terwijl hij nogtans, als de zaak het vereischt, zijne grondbeginsels onbe- schroomd moet durven voorstellen, en deze nooit ver- loochenen, zoo weinig in de gevallen, waar een civium ardor praim jubentium, als waar een vullus instanlis Ty~ ranui hem bedreigt. Een derde voorname hoedanigheid is de omzigligheid, of voorzigtigheid, welke men wel onderscheiden moet

-ocr page 10-

		8
		van finesse. „L\'homme faux (was een maxime van een bekend Staatsminister) paye de mine et de discours : prenez ygarde; Vhomme vrai est modeste, et paye de conduite." Wanneer de menschen merken, dat zij te doen hebben met iemand die fijner is dan zij zelve, vertrouwen zij hem niet. De les van het Evangelie is voortreffelijk: sijt opregt (of eenvoudig) als de duiven en voorzigtig als de slangen. De eenvoudige opregtheid zonder voorzig- tigheid, zoude ons zoo weinig in de wereld doen slagen, als de voorzigtigheid zonder opregtheid. Een Regent of Minister kan niet te oplettend zijn op zijn gedrag en houding: hij moet nooit vergeten, dat hij een publiek persoon is, aan wiens uiterlijke bedrijven ,\'altoos een meerder gevolg wordt toegeschreven dan aan die van een ander, en dat hij altoos omringd is van menschen die hem observeren uit verschillende inzigten. Die oplet- tendheid moet zich zelfs uitstrekken over zijne huisge- nooten, en de menschen met welke hij omgaat, en nooit behoort hij aan de vriendschap of maagschap te permit- teren, zijne meesters te worden. De Kanselier Bacon , een groot en een eerlijk man, verloor zijn post en re- putatie, omdat hij te veel zwakheid gehad had voor huisgenooten en vrienden !), die op zijnen naam deden \'t geen hij zelf verfoeide. De voorzigtigheid in handelingen, moet met die in woorden gepaard gaan. „Men moet, raadt van dk Spiegel, niet altoos zeggen hetgeen men denkt, maar een eerlijk man moet altoos denken zoo als hij spreekt." Heeft een Staatsman het voorregt het temperament van een effenlaar humeur te bezitten, „niet ligt ter neder-
		1) Voeg er uit latcrcn tijd , de zaak van Lord Melville (Don- das), en het rrgfsgoding van J. B. Thste te Parijs, bij.

-ocr page 11-

		■\'
		9 geslagen te zijn door tegenkanting en ongelukkige uit- komsten, zich niet te verstoren over wezenlijk of inge- beeld ongelijk, dan is hij gelukkig in liet midden der beslommering; maar die gesteldheid hangt mogelijk ruim zooveel van het ligchaam af als van den geest, en al het vermogen dat wij door de kunst kunnen oefenen, is onze gevoeligheid niet naar buiten te laten blijken; maar te willen beletten, dat men inwendig gevoelig zij, is zoo onmogelijk, als dat men iemand die een chirurgicale operatie ondergaat, zou willen beduiden, dat hij geen pijn moet hebben: hij kan het krijten inhouden door geweld op zich zelf, maar de pijn knelt daarom niet minder. Tot de omzigtigheid behoort vooral ook menschen- kennis: dat is, de kunst om te doorzien, wat er zit in de menschen die ons omringen, en ieder te gebrui- ken in het vak, waartoe hij bekwaam is. Gelijk een timmerman geen boor gebruikt waar hij een schaaf noodig heeft, of een zaag in plaats van een beitel, moet men ook de menschen (ambtenaren) niet employeren in zaken, die vreemd zijn aan hun temperament of be- kwaamheid. Ten slotte de werkzaamheid, assiduileii, applicatie, oefe- ning, of hoe men het noemen wil, is in een Eegent of Minister, „een zeer noodzakelijk vereischte. Het is waar \'t geen Mably zegt: „l\'expérience ne fait pas un grand hornme d\'itrt homme né aoec des ialeus médiocres; maar \'t is ook waar, dat de groote talenten al dikwijls groote zaken bederven, omdat ze er te los overheen loopen. Hoedanig, vervolgt van de Spiegel, de werkzaamheid moet aangelegd worden, is mijn oogmerk niet uit te breiden: een ieder werkt op zijne wijze: het is genoeg aan te merken, dat men aan iedere zaak zooveel arbeid

-ocr page 12-

		10
		moet geven als zij noodig heeft, en niet meer; dat het werk van een\' Staatsman ook anders moet ingerigt zijn dan dat van een Geleerde, en eindelijk, dat de Staats- man meer met het hoofd moet werken, dan met de pen. De tijd dien hij voor de meditatie kan nitkoopen, is hem de dierbaarste. In die onwaardeerbare oogenblik- ken loopt hij met zijne gedachten vooruit in het toe- komende: hij praepareert zijne maatregelen naar de om- standigheden die plaats kunnen hebben, om wanneer ze dadelijk (werkelijk) gebeuren, niet in verlegenheid te moeten vragen, „wat zuilen wij me doen?" Hij houdt zich bezig met nuttige ontwerpen ter bevordering der zaken aan zijne zorg toevertrouwd; hij onderzoekt zich zelf, en tracht zijne fouten te corrigeren: — dit alles gaat met de pen in de hand; hij moet zich nooit scha- men een vlugtige idéé op te schrijven: naderhand werkt hij die uit, of verwerpt ze na beter inzien. Eene her- ziening van zulke, schoon de oppervlakkigste, invallen brengt ons dikwijls tot ontwerpen die van wezenlijke nuttigheid zijn." Na deze bijdrage, die den van liefde tot het Vader- land en het algemeen welzijn gloeijenden Eersten Minis- ter van Holland tot 1795, in zijne hooge waarde naar het leven teekent, staat de Hoogleeraar Vreede nog bij enkele proeven uit de overige onuitgegeven geschriften van van de Spiegel stil, in \'t bijzonder bij die uit het vertoog over de wet van Solon, naar luid van welke, in tijden van oproerige bewegingen, ieder burger van Athene zich bij de eene of de andere Staatspartij moest voegen, zonder onzijdig te mogen blijven, op straf van eerloos- heid, verbanning en verbeurte zijner goederen; en einde- lijk, bij die uit de Gedachten over de Verlichting der XVIII. Eeuw. Tndien de bij va i der Sectie hem daartoe

-ocr page 13-

		11
		aanmoedigt, verklaart liij een* Bundel van die nagelaten losse geschriften van gemengden inhoud ter perse te zul- len leggen, opdat de lessen van Eegeerkunde daarin ver- vat, ook thans nog of door de nakomelingschap betracht kunnen worden.