IA
DISPUTATIO JURIDICA,
D E
S E P T I M A
A M
SUB P R .e S I D 1 O
Viri cUriffmi ,
D. PAULI.VOET, Juris in Illuftri Aca-
demia Ultrajedina Profeflbris ordinarii,
Vublitè ventiUndam proponit
CASPAR ENYED I/Panno-Daclus,
Ad dim 20, Mmii, horis locoqae folitit;
Ex Officinâ Johannis à Waesberge,
Anno cl? b C iviï.
7
D.NICOLA O NADANYI de KERES NADANY,
Equiti aurato Sacrae Regise Majeftatis munitilïimae arcis
Neogradienfis fummo Capitaneo,rerumbcllicarumexpe-
rientia Clariflimo, Domino Fautori,ac Patrono mi^i ob-
fervandiffimo.
Item
NobiUfsimo^ <^mplifsimo^ Confultifsimo Firci
D. J O H A N NI PIN N Y EI, Praefatse Regiae Majeftatis
PerfonalisPraefentiae, & in judiciisiocum tenencis Magi-
ftro Prothonotario,Iudici juftitiariOjVtriufque j uris,& no-
ftrarum confvetinum peritiffimo. Domino ac Fautori
mihi femper obfervando.
Neg NON
Generoßs, JSlobihfsimis ac ConfaltifsimisDomms
D. S TE PH A NO NAD ANYI.> minclßi Comitam
D. FRANCISCO STEPAN. > Bibmenfis, & univer-
D. MARTIN O SRIGETHI. > fitatis urbisVaudienßs
membris prmanis. Huk Sereniffimï ac celfijfimi iranfylvania
Tr \'mcïpis, arcïs Sz.ekelyhid univerforumque bonorum ad eam fpe-
óiantium Curatori fidelißmo 3 Dominis JJautoribus ac Patronis^
de me meifque ftudtis femper bené meritißmis ^ adeoque ob fer-
vandißmis,
Hafcepublice ad ventilandnm propofitas fiudio-
rum fuorum jur \'ulicorum prnnitias^ in débita
gratitudinis teflimonium
Panmdacim
-ocr page 3-X quo Generoß, acTSoh\'ütß". Domrni homm tUud, àdqucà
natura pïm&va & incompta olim fponte fuâ dir exit Jt*«
\\damum,fmefto ejufdem lapfu amijfum, omnes artes^
scietttii, érdifciplinaeounicètendum, ut quantum fieri
\\potefl, iUud, quodmœ^iffimm primmm parentum abfiulit
\' cafusyiterum recuperemus^animxfacultatesaliquanture-
fiaurarentur nuditas illaf ac indigentia fubfidiis emm ex parte faltem con-
tegeretur. Aß cum liter arumfludia anim£ ignorantiam reßituentium va-
ria effe cuivis conüet, eaque tam prolixe , tamque late patere ut (nedum
vmnia) unicum faltem diligens, & fedulus indagator ahfolvereperfeäe
rix poffity ab id liter arum ßudiacompleäi volent is interefl maximè) utde-
leäufapienter adhibito animum ad fingula internum dißrahi nequaqua pa-
tiatuTynediflraaum fuperna fummi numimu dlfpofittone olïm in rmnerisy
ac honoris fafiigio Confiitutm ad homines aim adjuvandos, in Repub.fortè
magis nociturum quam pro futurum gravi eorum damno experiatur. Quod
genus mdi tri fits, quo nihil capitalius publics fecuritati vehemens Aaniifon^
tii fititor reâè&ordinèfibi profpiciens fcopo ad quem §iudiis coUtmet pro-
be inveüigato fanecavebit-, is vero quin iw S a l u t e conßßat nemotam
renalis amms. eß, tam fui podigm, tam falutis fui ipfius ïntmicm ut obßi-
natamente dubitet aut neget.Ea falusßnequa nec Mtcrocofma,nec Macro-
cofmo bene crit de nihilo ex truólo triplex ut plurimmn occurrere videtur :
prior fruitio nofiri & unio cum JDeo, id efi, cceleHis animarum falus : Altera
{qudi fuprema lex imperantis Ciceroni vacatur) Reipublica falus : tenia
falus corporis humant : Hinc confvevit dici
Theologis animum fubjecit lapfus Adami
Et corpus Medicis, Schöna Juiiciicis
Priori qjam pH parit er ac doäi facr arum ht er am Doäores tccleßam Dei
fidverfus ejus hoftes propugnando , purius auro fepties perignes probata
ferbum conctonando promovent, ut circa quam pnefervandanii
tel refiituendam Medicorum operatur diligentia brevitatis caufa reliäis,
altera omnium in terris ut eminemiff\'ma ita maxime neceßaria, ut falus
Heipublica juris remedio fub multiplici conditionum temperamento per
ejus condendi poteftate pollentes, Cuftodes, ac Sacerdotes quorum juWitidi
numenocidis obverfatur proeuretur ^ ejufdemque calamitates non folum
A z evi\'
-ocr page 4-evitemuri ver am etidm incidentes populfentur. Ken ùkim pumminata
Reipublica falus confervatur per eos qui nudo fanguinis fundamento ni-
tmtUTsfiirpiSjacgeneris veti\'ßate^lubricisfamiliarumgradibus fme lite-
varum ornamento ad gloria faßigium contendunt, aut in medio Reipubli-
theatro jura ylegefque populo daturo dignitatis authoritAtem [ufficere
garriunt : nec eadem falus defenditur, aut fagitata reparatur folum ma-
gnanime ^renuitatis opere, in acte aeceptis pro dukiffma Vatria vulfieri-
bus^amdatis in ardore pugnandi, aut omnibus correptis Marte fecundo
Viärici palmm tenere manu, magnum equidem fortitudmismommen^\'
tum, ea tamen ut rebusgerendts apta, ac idonea reddatur,arte,acinfiitu-
tionecivil\'s fapientiaperficitm. Militia enim pr(géantes fmehac c^co con-
tendum Mme, agmen equitum, &floremes are catenas convenienter ad
terrorein^ acpericulum hoßiumin acies difponerevickic.(s fentire manus,
Confidere ante urbem caßrismania vallare^ arietare in portas» detrudere
ßnibus hoftem, viribus fiperatis hoHium triumphum ad decus, &gloria modu
ViSlore dignum componere non poße rerum hquuntm documenta & fac,
Jtaque ficut barbaram ita perniciofam opinionem effe exirnmamium na-
turale judicii acumen beUaturo fufficere Plato in Dialog. V. Be Repub,
SolomonProverbio i,\\>.âf.Ecclefia§i.<^.v. ult.Regum fapientiffmusaper-
tißime demonfiiant, Laudata civilis fapientia ex faluberrimis Politico-
rum traditis, hißortarum monumentis per qua in Majorum atates redi--
tnus^ac juris civilis hodte in ufuac praxi confifientis fund ^mentis hawi-
mus. Prmibus ut Jurifprudentia duabus alts fuppofitis, noßrA Jurifpru-
dentiadivinarum atque humanamnotitia inflit, i S)-h.î.nihil,ntfifalûtem &
militatem \'Republics proponit, niljil^ nifi quod aà jus ^ quod ai conditionem
mtur^i ad mentem divinam accedat, conßmit, fine qua Givitas^necgens,
ne4 hominumuniverfumgenusf necrerum natmaomnis^ nec ipfemundusy.
in quo omnia fmt arßi§ima Societate divinäaßare potefl i Ha&proponit
leges, qua nihil aliud funt.y nifi kdivino numin& ttaüa ratio, imperans
jußa & aqua , prohibens iniqua.y vitiorum emendatnx^commendatrix
virtutum, bene vivendi Magißra, hujus auäoritatedomitas haberelibi-
dines, ab alienis cogitationes, & manus abßinere docemur : Omni bus in
mum revocatis Frußra forts eße arma niß intus fit lurifprudemia lußinia-
nus imp. paffim, Hungaronum Ren Hitttlnaf cognommo lußus in initia
Ma,
-ocr page 5-Uajoris fui (ut vocm Decmi ambo potemifsimi Barbarorum domitoref,
fœlicijfma memoria hodiepergloriam viventesidemum Reges fruettü lu-
ßm<£, non bellt getendi caufa creaîï fuereprimis nafcentis mundi cunabu -
Iis Peterum monumenta tefiamur. Cur vero mljto nomini veBro hafte
Tr<&ceptoris mei femper\'obfervandi lucubrationes politifsinm ^ ego qui le-
ges vix à primo falutarum limine ajfumens defendendas infcribere baud
erubefcofut taceam veBram iüam circa Rempub. nunquamfatis laudatam.
p^fidentiam, ubi fi quid fub vefiram venerit cenfuram ad perpendiculum,
^ lancem lufiitia nofira Virginisgravis, ac fevera, ita examinatis, ut non
finatis leges, ar ane ar urn telis {qud valentia animalia tranfmitter entmin-
firmiora retmerent) cmparari, Qnod vero hoe genus exercitii fuo fron-
t\'fpicio Nomen tmm prüfe ferre geftiat Generofifl. ac armata pale firs
fiudio itaClartfsimè, ut pro Hungaria fiipiuspräia vulner.ibus gladiomi-
fcuetis, ad verfm rahiem Otomannam tot annos fulminantem tiungznsy
nmiquam Satiabilem heluonem nofiri Sanguinis illufiri Marte facros
triumphos duxßris^ne tamen adulationis labe forte notari contingat cetera
prudens recenferefuperfedens,efi animus mihi conßans publice teïlari meo -
rum ßudiorum jmidicorum aufpieata a virtute^ & meritis tuts profluxijfe.
Dum enim Amplifsimi ac Clarifsimi Domini fratris confilio^ac voto decer-
nerem operam daturum facr<ß Themidi meliorem, diSto Clarifsimo Domino
fratri confuUum videbam patriis legibus , moribusque judtcandi ratio-
nem aliquatenus ut jxperirer, id ut obtinerem fuis Uteris te Generoßß.Dn.
requifivit, requifittu in numerum Ma^ißro Prohonotarïo intra, & ex-
tra judicium pr<&fenttmn cooptari fecijii , erga me immerentem quod
übet genm benevoknti^, comttltfii, in quorum acceptorum, recognittonem
pr^fiare ß non poßem.^faltem quid deberem^ aut imenderem hoc exercitii
mmini tuo dicatum canonu loco eße velim Qu^odqne tibi vivo legum armario
facrumfore voluerim.motivumerat anmus integer effugiendi illud in em-
tiium ore verfanspro veibium, Homine ingrato terra nihil gravius.
portât, accipe igitur animo benevolo hoc munufculum animo debendi ob-
latum 3 Deo vit am ad annos meliores deducents majora gratitudinis in-
dicia pritfiiturus, Caterum Viri Nobilijfuni pro vefiro a primù adoLe-
fcentu annis ergame affeäu b\'eneficiis fapius expHcato cum folvendu
non firn UridiCA meßis primitias in fignum gratitudinif voUs evam
A hii
-ocr page 6-hüfttiüimh animi dmtione emferol Accipite itaque hoc veßmum in
tue beneßctorum t tne\'tqtteerga vos tnommemum, & pignus offcii. Dem
ter opt. max\'mus in ancipiti hoc regnorum motu, metu, & venigine in •
(olumes defendat protegat, Ita vovet e» mim» pecatUYqt^
«r
GenerofifT. ac NobiliflT. Domi-
nationum veftrarnm
Trajefliad
Rhcnuia
2t.Mar-
tii ttilo
Itilii an.
D E
THESIS!.
Ropofui fuperiori difputatîone, qü£E juri
gentium primsevo erant adfcribendajeximi-
nandum fiaperèft, quae nam juri gentium fas-
cundfvo fint annumeranda? Et quidem in-
quiritur, An dominiorum diftinöiiones ? Re-
fpondeo , licet dominioruni diftindio non
tantum jure humano,fed & naturalise divino
ftitaturjquia tamen non direde Scimmediate ab initio natura re-
rum prscepit divifionem, verum tantum ex occafione humani
generis multipücati, Sciniquitatis invalefcentis, cupiditate ho-
tninuminfatiabili viam monftrante^ ideodicendum,rerumdi-
vifionem feu dominiorum diftinftionem ex jure gentium fecun-
devo originem trahere.5. iJnfi.Iur.nat.gent.&cml.î. iiAnß.Rer»
Nifi enim ea obtineret, padfica & fuavis rerura
adminiUratio non elTet. Communio quippe mater litium ac
difcordiarum eft Genef 13. c^ 30./.79. ^.dulcïfs\'mù frmibrn» D.teg.
z. L 5. D. Acquic. Ber- dont, Communio mater focordiîe eft: cum
quod ab omnibus poffidetur, nemo quafi poflidear. Quotque
omnes agunt, nemo agat. I. i.H, de rebus eorum qui fub tutel. vel cut,
Prgeterquam quod fuam quis partem corrumpi patiatur, dum
invidet alienae. /, z .Cod.quando & juibmpars quart.debeatur,1.1 o. Ne
jam dicam, in corrupts hominum focietate, Deum hominibus
viam prœmonftralTe divifionis. Ut ea rationi fit conformis.
Genef. to. Deuterone lofua 18. & Donell. i. commuent,
7. Befold. ad I\' D. luft. & jur. 3. £>. eod.n.^^. Amef.
\'cafub.mjc.l.S-^\'^^\'^-9. Bocer.claß.x. dfp.z.n.i i.dif Harpricht.in
Fnnc.Inß,de Rer.divifion,^^. GoddMs ad L^z,D,dev,fignif.
IT,
An regtiaex eodem jure conftituta? Quod affirmanduml Li-
cet enim immediateà natura procedat , ut civiles fint hominum
focietates ; adeoque in ftatu integritacis fuavis fuilfet harmonia
fupertorum &inferiorum;inque jubendo &parendocertusoc-
do, femotàomniambitione,finefque dilacandicupidinej tamen
quia hodie quae régna conftituta,pleraq-,dominandilibidine funt
conftituta^ ad praedas & depopulationes inftituendas, potiuS
qua ad fbcietatem colendam fint ereö:a,ne dicam ad defenfionem
rerumatquehominum,quod fe infirmes fentirent, per accidens
mali tiae humanae regna effe condira, ac per hocdifcretasgentes,
quis non vidct^. Genef.c,io.§.z..Inßit m»mt\'gem,cmlU.^.D, Jufit
&iuï.BoCer.Befold.Z\'r[.loc.antea citat,
An itldem balla ? Quod affirmandum. Licet enim fimplex
defenfio, juri naturaliadfcribatur; non tamen bellum, quse ds^-
tènfio eft limitata óccircumfcripta, partim juri natural! acce-
dens, partim ab eâ recedens.Ut nonnifi ufuexigente, &ut ho-
minum malitiisobviam eatur, fint introdufta. §.2. Inß,Ii&,na-
fUï. Gent civiU.\'i.D luft.é\'lur. Argmi,U6,\'D.eod. Zoef.D.eod.n,^/,
& feq. Befold.adl.^.v.eod.n, l,diß. Mot torn. ad ^^fedjus.jnfi, dejwm
nat. Gent,civil.
IV.
An captîvitates, hincque ortae fervitutCS, & manumîfBones %
Qiiod etiam dicendum. Etfi enim fecundum Philofophum
aliqui nafcanturfervi,aUqui domini; non alio fenfu,quam quod
nonnulii adeo baudi &ftupidi, ut digni qui ferviant, alii adeo
ingeniofi, Scfublimati peftolis.ut digni quilmperentj hsec ta-
men non obftant, quo minus fervitutes, non juris naturae, fed
gentium & quidem fecundsevi, effe dicantur. Si enim belia,
unde.captivitates, fint juris gentium; Scnifiinbello fiant fervij
(nsque enim hic ago de mociis juris civilis, quibusfervieffici-
untur) fequitur & jurifgentium effeipfas fervitutes.s.a. Inßit^
jwMat.Gent.civil.Init,inft.de likrtin.^.z.inß. de jure?erfonar.L^,D,
Juft.&jurJ.^Zt D,deReg.jiirJ.4-\')^D*ßAt,HQmm Zoef.d.ln,^6. Be-
ßdMl.4, I). Jup.&JüY.n.u Accumiifime Jurifconfultum cüfn
Ariftotele in materia propofitä condiiatum vide in Eptfi.Noh.Da-
meLHe\'mßiad Gmgium Richterum, apud ïanümJS.mgeïfium VarAe£tion,
l.d^.c.i.
An obligationesj&contraöusl Quodetiarnftatuendum.Non
omnes tamen; ut dicendum, fere omnes ex jure gentium ori-
ginem habere. Nec tantum contra£lus, fed etiam quafi contra-
rius, reliquique juris aaus.5.2.mß,ÏUY. nam.Gent.cml L$.X).luß,
& jur.l. zo.D.de ludic.Vt tamen conftecquinam fint juri gentium
quinam alteri juri adfcribendi, videndum an ne fic jus civile
juris gentium contraäus receperit, comprobaverit, reformave-
rir, ut tamen Ipecificam iisformam, quam habent ex jure genti-
um reliquerit. Et manebunt juris gentium utemptio vendi-
tio &c.an vero novam iisformam fijperaddiderit, & definenr,
effe juris gentium, quod forma det effe rei. dJ.\'i.l,6,D eod Con-
mn. comment, jur. l. z. c. 3. Zoef.D.de iufl.& jm.n.^.-^. ErnßeinCa*
thol.juris cap. 1 o.n.z. Befold.ad5. D.eod. Barbof AxÏGm,&Pr\'mc,
jwM verbo: forma.
VI.
An per hoc a£liones, quse ex obligationibus, & contra£l;ubus
oriuntur? Refpjicet formulae quidem aSionum juris fint civilis,
materia tamen juri gentium eft afcribenda.z.^.ó.D, Orig.jur.
Ratio eft. Quod aiicer ante 12, Tabulas, inanes fuiffent ex j u-
re gentium obligationes Sc contra£lus,nifi & remedia exigendi,
quales funt afliones locum habuifïent. Arg.l.y. in mit.D. de Paä,
Accedit, quod qualis eft caufa, etram talis debeat effe effe(flus:
ut fi mater aftionum fit ex jure gentium, &ipfjeiUi juri fuam
Äth?i^ritox\\gmtm.Barbof.axiom,&Prtnc.jür\'m verbo:caufa*Coraf.ad
§ orig.jur, Treutl difp, i.Pand, thef,^, Baccbov, ibid. Idem ad mit.
Jnßit.äe Aäion,
VII.
An Hypotheca, conftitutum, Emphyteufis, donatio propter
nuptias ? Idem dicendum. Licet enim ex jure civili obligenc,
eoque lenfu,licet admodum impropriepoffint dici juris civilis
16. D. deVA^. Et ita omnes contraâus furïs gentium, did pof-
fint elTe juris civilis : attamen quia nec Praetor , nec Zenon Im-
perator , nec Juftinianus obligationibus prsenominatis novam
formam addiderunt j ideo in terminis juris gentium remanfe-
runt. Hypotheca enim & Conftitutum tantum jure prsetorio
ad obligandum fada fimt efficacia. Et circa Emphyteufin, at-
que Donationes, neque Zenon, neque Juftinianus, jura nova
introduxerunt ; quod ifti contraâus gentibus non effent inco-
gniti,licet alii forte iifde proprium nomen impofuerint.Co»\'-«/. i.
MifceU. 21. Connan.-j. comm. c. 12. mmn.dtfp.lnß.i.thef. 14. Htnric,
jErnfi.CaïM.iur.c,io.n.y,&^.diJfZoefexpmte.D.juïl. & jur.n.4A,
Haöenus de jure naturali & gentium, deque iis quse utrique
autalterutri juri adfcribuntur. Superefl jus civile,latius acce-
ptum, ut & jus pretorium fub fe continet ; ad diftinöionem ju-
ris naturalis & gentium. §. i. Infi, de jur.nat. Gem. & dril. l.^.D,
de luß. & jur. Maren, h, Ravard. Varior.l.i.upjT, Et eft jus homi-
num, unius aut aherius civitatis proprium, Vel in quantum eo
pure tanquam fuo civitas quaeque utitur, quod in eam fit rece-
ptum. ^,2. Infi, lur.nat. Gent,civil. Velin quantum aliquid juris
guagque civitas fibi conftituit. §. i. Infi, eod, Illud in totum è
naturali & gentium jure defumptumeftj hoc cum quopiam ad-
ditamento. Ut hic explodenda nonnullorum diftindtio, quod
|us civile aliud merum, aliud mixtum : cum quod effet juris
civilis meri ,meraeflret in/uria ^ utpote quae nec ratione nec ra-
tiocinatione humanâ niteretur. X>D. ad U ó. D. Infi, & jur. Bocer*
sUß\'.i\'difpa.num^i^.iöaj,
Ubi quaefitum amplius, an omne jus civile mutabile ? Refp*
îicetid velint nonnulli, idquead oppofitionem juris naturalis,
& gentium fecundaevi, quod dicitur efTe immutabile ; & ideo
ÎUS civile appellent jus pofitivumrcontrarium tarnen tenendum.
videtur.Et quia non omjae jus pofitivum eftmutabile,Cumuti
ex ante diûis patet, etiam jus gentium primsevun^, fuo modo
pofitivum efTe dwatur» Et quia non omne j«s civiJ^e origine eft
pofitîvum. Heet affumptione poffit did tale. Vnde non fine di-
ftinflionehaec quaeftio expcdiri nequit.Aut igiturjus civileeftj
quod fimpliciter ex jure naturaedefumptum in civitatem eft re-
septum ; & eftimmutabile. Aut eft tale, quod civiras ipfa fibi
conftituit, juri naturali aliquid addendo, vel detrahendo; &
mutari quandoque poterir. Non tamen fine gravi causa; quod
omnismutatio fit periculofa. 11,Infi,jur.nat. Gent.
€mU.6.D.jufl & jurU.i.X).deConH.Pr\'mcip.Befold. ad 1.6 D Infi. &
jur. n. i.vid.Zoef.h.tit. n.^^.exparte dijfentiemem. ut & Bocerun^
claff.hdtfp 2.».18.
X
Supereft ut examinetur, quaenam juri civili fint adfcribenda?
Ubi prœnotandum quandoque aliquid dici juris civilis pri-
vative in quantum jus civile aliquodcommodum aufert, quo-
modo fervitus dici poteft juris civilis. §.^,inß.jur.Perfon,Qu3LTi\'
<îoque approbative, in quantum, quod eft juris naturalis probat,
ut hpaflo tribuat vim pariendiaâione ; quodeo nomine legiti-
•mum appellaturj. ó.D.</^p4^?».Quandoqjdifpofitive,quando jus
civile alicui negotio peculiarem formam, aut differentiam fpe-
cificam, aut integram naturam tribuit. Quo fenfu poftremo
inquiritur,anJuriciviliftipuIatio, feu verborumobligatio an-
numcranda? Quod affirmandum. Licet enim negari vixpoflir,
quin in genere fit juris gentium,quia conventionibus annume-
ratur. /.!.§. 3 ./««cï./.Ç.d^ Paéiis.Ejvs tamen differentia eft
juris civilis; ut cujus propria ratio in eoconGftit,quodfolemms
oporteat effe rogatio , & reijsonfio fubfequens j quae gentibus
erant incognita. s.i.Inß. v.obligat.Infi de Aäion. Ejuïdem ju-
ris eft Acceptilatio propter peculiarem fuam formam, quod fic
contraveritatem diffolvendse obligationis modus, l. ijj.S.i.B«
Accept.l. I id,io-j.D.folut.Zoef.D.de lufl.&jur.n,^^,
An itidem Teftamenti faaio,Tutela,Nuptiae,Patr!a poteftas,
Aöius legitimi, Hsereditas, Vfucapio, jufi civili accenfenda funt?
Id utique dicendum videtur. Argum.lwif. Iw/î. de Tefiam* Ordin,
l^^D,qm ye[tment.fac,poff. Argumd,7*D, pro legate i-f.z. inft. de
B z T«^
-ocr page 12-Tutel. Li.B^eod. -Intt.-\'^§.pen,lnft, deT^upt.l. ig.l, 24,0. deftatu
hom.- §.2.Inft. dePatriapoteft l. i.D.qui fui velalien.jur.L i i.D.Lét
pßHhum.hmä. -l.j/.D.de ReguLjur. ibidem Faber in comm.-Cicer.
Orat. Pro Cecinn.-Jnit.Jnftdevfuc,l.i^ D.eod.junä. Li^. D. Gondii
üion.lndeb.
Verbo Inqmrendum,.unde regulariter cognofcatur, aliquem
a£lum juris effe civilis ? An quia non nifi inter cives Romanos
fieri poterat? Idyidum&dmmV^o^c.Boet.comment.Li.TnJopic*
Cicer. Netamen Jiinc quifpiamexadverfo coliigat, nihil poffe
fieriinter extraneos,quod juris effet civilis./. t/.D.r/^ Pcen.Anhi-
dem, quae nonnifi lingua Latina celebrari poffunc, erurtt juris
civilis ? Quod affirmandum. Olim enim in ftipulationibus uc
etiam in decretis judicialibus interponendis , nonnifi Latina
linguä ufi fuerunt. Y. 48. D. de Rejuäic. Et legatum Graece fcri-
ptum non valebat, licet valeret fideicommifTum, Vlp.tit. 25. de
ßdeic. Paul.^., Sent. tit,^.§. ex his.Cujac.ibid. Poitniodum tamen,
quae funt juris civilis, etiam aliä lingua fieripoteranti Jrg. r,
Infi.verb.Obl.l.^.in.fin. D,Accept, Cujac.inl.x.^.^.D.v.obUgat. Heu--
ric.ErnfiMCathol.Jur.c. 10.
XIII,
Haäenus de jure civili in genere 5 quod fi in fpecie acci-
piatur:\'\')us Romanum , jus Caefareum, jüs commune, ad
oppofitionem juris ftatucariiappellatur. Hoc jus civile duplex
eil, velfanaio, vel jus fine fanöione. Sanaio, nihil aliud eft,
quam juffum ejus, qui fupremä gaudet poteftate. Jus fine fan-
éione dl, vel ^xquitas, vel confuerudo. Vt hic explodenda vê-
niat plerorumque divifio jurisinfcriptum, &nonfcriptum. Vt
illud fit, quod publica auftoritate in fcripturam eft redaftum;
hoc non item. Neque enim fcriptura fpe«aat effentiam ullius
juris. Cum nihil interfit fcriptae ßnt leges, an non fcriptse, tefte
. ^rifk Bthic,j4p. Vt per jus fcriptum nihil aliud intelligi
1 debeat, quarh fanf^io, ieu jus latum. Scribere enim antiquitus
\' defignabat ferrei unde jus fcriptum nihil aliud, quam lex; quce
\' tmiulac iafaeft jus facit. §,4.5.6. Infi,de lur,nat*Gent,& civ.l.i
D.Confi.PrincJ. legibus. Bodin.in jur.Utiiv.dißr. mmfer.
^ud.jm. contr.L i .tit.z. conti, i. ibidemque multi eitati. Be fold,ad l. 6*
». 2 lufi,&jureyibidemque DD.allegati.£rnft.CatbolJur,c. i z.
XIV,
Juris fcriptijfeu potius fandionis,tres funtfpedesj lexinfpede,
quod eft popuii jultum; plebis-fdtum juffum plebisjSenatufeon-
fultum, conftitutio Senatus. Quod jus triplex praeter confue-
tudinem, qua erat jus noii fcriptum, in Romana obdnuitrepu\'
blicâ, antequam ea ad Monarchicum ftatum fuit translata. Quo
fenfu dixit Modeftinus, omne jus aut confenfus fecit fimdlige
puli aut plebis, aut necesfitas conftituit, intellige, fenatufconfulta,
autfimavit confueiudoi quodaccipe de jure non fcripto. /.40. D.de
leg.Cujac,L\\S.obferv.c. 16, Bocer.cUj[,iJtff,i, n.n, ex parte difen^
tiens, Befold, adl,6,D,Iuß.&jur.n.i.
XV.
Quid igitur de Refponfis Jurifconfultorumerit ftatuendum?
Refpondeo, mihi non lunt prïedfe juris partes aut fpedes.San-
fliones enim non funt; quia nonlataabeo, qui fupremâ gaudet
poteftate. Neque etiam ante Juftinianum erant jus non fcri-
ptum j uti nonnulli hicfomniant, quia non erant confuetudo;
ut juEÏs nomen non mereantur» Idque vel inde colligitur,quod
judicibus quibusrefponfa fua mittebant jurifconfuld, quando-
que etiam ab iis recedere fuit permiffum, licet non facile, non
temere. Non äubium enim, quin quandoque uterque litigan-
tiumprofe habuerit cujufdam juiifconfulti refponfum , ut al-
tcrutrumà judice oportuerit fuilTe negleflum. Argum.l.z.^.^j,
D.deOrigin jur.Hoïtom.ad§.^.Inft.de jur.nat.Gent„& civ.vid.hic Se^
fold.adLj\' à- %.D.àe luft,& jur. Bocer.daß. l.difp.^. n. 3 2. ZoefD de
luft,&juYin,6i.-pi^,M.erend,jur.contrd, z.c.^.
XVI.
Quid dicendum de Ediâis magiftratuum, jure honorario ?
Quod Praetorem fpeftat , certum cft ,,eum oiim non condendi.
Verum dicendi tantum habuiffe außoritatem. D, deO"
^■\'tg.jur. Poftmodumut edifta conderet, quae prius annua, deinde
Perpetua, ei fuie permiffum. 5. i. jnfi. Ferp, & Temp«r, Aél, C^se^
licet non modîcam juris habuerînt au£loritatem. t.ia. mßje
juumt. Gent, & civil, eoque nomine quandoque leges appella-
rentur. Non tarnen praecife leges erant. Quod nec prœter lege«
quippiam ftatuere, nec legesconftitutasabrogate , ei fuerit per\'
miffum. Qui non juris conditor, fed difceptacor,fed cuftos, fuic
appellatus. 7, Infiit. de jut.nat.Gent .civil, /.7.8.D. de Juß, & jur.
1.11.$ .i.D.bonor.Poß.Bacchov.ad S.j.Inft.jur.nat.Gent .Ernfi.CatkU
jur.c.i6.
Quid ftatuendum de rebus judicatis, an &illae jus facient?
licet Tulliusin Topic, juris fcripti fpeciebus addiderit res judi-
catas ; unde & praejudicia fumebantur, quse Afconio PediaB«
erant décréta, quae judicaturisexemplumadferrent, quod feque-
rentur. Quia tamen Juftinianus Imperator eas praeterivit, ne-
que ullibi lancivit, ut eas utleges fequerentur jinferendum eric,
eas juris aufloritatem non habere. /. 11.Cod.de fent.&interloc, om-
nium judic. Etratioeft, quod fadi minimamutatio, diverfam
lententiam depofcar. conn. i. mnm.jur.c. i^. n. é.Vac, i. cent.
Enant. qu&fi. 16,Sand.Pr&f. ad deciflrif. Aliud forte de ftylo curiïS
dicendum, quod habeat vim legis. Arg.§.ult inft.de s anfdat.l.-^\'è,
D.delegibus,Coraf.adl.i^.D.deßat.hom^vid. Speckhan.cent,i:daß\',^»
quail, z 9, GroenW. de U, Abrog.ad l ult. CodÀe legibus.
Quid de do(ftorum communi opinione ? An &ilU jusfacieti
Ita quidem velint nonnulli, qui eandem juris auâoritatem no-
ftri temporis DD.tribuunt, quam habebantrefponfa veterum Ju-
rifconfultorum. wmmfer.l\' ^-tit. ^..contr.^.ibidemque innumen DP\'
Bocer.claff. i difp.^.n. 34. Befold.adLy.n.ô B.de legibus.In tantuni }
etiam, ut Judicem litem fuam facere velint, fi in judicando à i
communi&receptâ defledat opinione. sicbard, ad Auth^ Sacra\'
menta pukrum.Cod.fiadv. vend. Verum quia fine jure loquuntuC
quotquot id ftatuunt, contraria fententia verior erit. TenetuC
enim judex in judicando fequi,quod legibus^Sc moribuseftpro\'
d\\tûiin.jmt.lnfi.âeOffic.Judic.NoveU.îz.^,pemlt. Arg.l. r. î.fedneque*
5.Cod, vet.jur. Enucl Confemiunt Zaf.z.Smg Refp. i. Alciat.i. Praf
5 L.n.^.Joh. Vaud, i,qu. iQ^CorafM Lunic^D. de offic.qu. XlX»
i\'
Dixi,qua^e )us Romae obtinuerit, quod vim legis habe-
bat. Examinandum accuratius; quid fit lex, quaeque ejus pro-
prierates, & effefltis. Mihi nihil aliud eft, quamagendorum Sc
omittendorum generalis norma,ab eopr^fcripta aut probata>qui.>
primasinrepubliclobtinet; idque adcommunebonum. Ut de-
finitionesini i,& 2.D.^/^/^^ite,potius,fiproprieloqui velimus,
exornationes quam defcriptiones nominari mereantur.Ut quae
Hon omnia legis effentialiarequifita compleäantur, Anton. MU-
ïet, \'m comment ad d.i. i. Be fold, inöiconom ad tit,i,& ^dibr. uD,Vid,.
irnft,Cath9l.jur,c^ii.Boc€r,clafi.diJp.}.n.ii. /
XX.
Vl)i quasritur, cujus fitleges ferre? Refpondeo,e;us folius,
qui fupremam obtinet poteftatem. Cum enim lex obliget, nec
obliget aequalem, quod par in parem non habeat Imperium;
tiecefl\'um eft ut qui eä tulit reliquis quibus eam tulit fit fuperior
ï^rfterquaquod fruftra fetatur lex,nifi feraturabeo,penes quem
eft jus cogendi delinquentem. Quae etiam ratio eft, quod lata
extra territorium ejusjä quo lata,nullum pariateff"eöum: quod
ei impune non pareatur. /. ult, D, de Jurifdiä. vid. Bronch.cent,i.
Aß,6,zoef,DM legibm.n f.& 20.
Cujus igitur erit leges interpretari ? Refpondeo, aut agitur
Je Scholafticä interpretatione , cujus auöores funt Profeffores
Jti Academüs; aut de forenfi, cum vel Judex vel Advocatus le-
dern ambiguam, facit dilucidiorem j aut denique de interpreta-
lione Politica, ficut ipfa interpretatio feu gloftia, tantarum fit
Virium, atque ipfa lexj adeoque pro jure habeatur. Et ita inter-
Jjretatio tantum eft penes cum, qui legem tulit. /.ir. iid.iq.B^
^ legibus. Iz cod Veter.jur.Enucl.Lult,Cod de legibus, Merul.Prax.ciU
^$.Pere^,Coddeleg.n. i6,Zoef,iy.eod>n4i. D.Vinn,
^uftJur.Selli-C^i.
XXII.
, Verum in quo confiftunt legis vires, an tantum in imperando,
Hib6ndo, yeuiido,pum«ftdp, an & in ConMendol Quod affirm.
L/,
k-r\'.-
r-.
i.-j.Djelepî. i.lnftit.dePüplü. fdft.i. uit. Infi. Verkr. ohlig. 124, B-
d& R» Vindic. An in permitcendo ? Quod affirmandum»
ä. l. 7. D. de leg, Idque duplici ratione. Vel in quantum
aâ;usindifferentes ab ipsa lege permittuntur, quando circa eos
legis praefcriptum & ordo fervatur. Vel quando aOus per fe
matialege permittuntur, dum ad eoslcxdiffimuiat, quostol-
lere non potefi, & iis limites ponit, ne ferpant latius. Neutro
modo, lex permitten« injufla dici poterit : quod pofleriori cafu,
materia legis non fît opus malum , fed mali operîs permifîio.
Wêi.Biuehov.M i.difp. Treutl thefi.Befold^Oiconom. adtit.^.&^.U
i.D-n.^- ZoefiD, de leg, n. 7.
De quibus negotiis ? Refpondeo de iîs Feruntur, quae facile
& frequenter; non quœ inopinato & perraro. Ea quippe\'con-
temnere folent legiAatores, L i, 3,4.5. D. de legibus. Quandoqus
tarnen, prœ fertim in caufis favorabiiibus, &c privilégiatîs, in ca-
fubus infolitis, & quidem fîngulis leges feruntur. §.infula inft.de
Eer.div fl.},D.fi pars hmd.Pet,l. i o.D.de ftatuhomJfi major.Cod.le\'
git.haredit.Zaf.adl-^.D.deleg.Pacius cent.uManî.qUAft.io.DoneU.i*
comm, 15. Cufac, 15 ,obferv.c,%.
^ ^ < XXIV.
An etiam de negotiis praetcritis leges feruntur ? 0t in praß\'
teritumquid vetenc, non videtur dicendum. Cum cenfeantuC
futuris tantum negotiis providers, l y Mod. de legibus. Nifî tamsH
vel pr£eteritis expreffe datas fînt negotiis, vel leges fint déclara\'
torice, quae etiam ad praetcrita in dubio trahi folent. Vafq. u îl\'
kßr,qmß.4^.n.i. BefoldJelib.jur.ex1.1.P.n. 14 Idem inOiconom. tit\'
3 .& 4./. r. D.n. 24. Vnde quaefîcum, anns novae legis gravior poe\'
na ad deliaa prius commilTa porrigi debîat ? Neg. Arg. d. U 7. &
L\\.in init.D. dePœn.dift.conn. J.comin.^.n.io.vid. Zoef. Ddeg.n.^i.^é-
45. & 4Ó. XXV.
Sed quando obligabunt ? Refpondeo non ante promulgation
nem. Neque enim leges tenent, nifî fine intelleû^, aut falten^
intelligi potuerint. Afl non cenfentur intelligi potuiffe, nifî finC
promulgatse. Ut ante nomen legis, faltem efFeö;u infpefto^nof»
mö\'
-ocr page 17-fflereantuif. Etfacîtratîo, quod legès fint norma a£luumhuma-
norumj quae non dirigit, nifi applicetur, Vt non ante quam fît
cognita, applicari poffit. Arg.1.1. §.4. D- deorigtnjurl^. Cod. de
teg.zoef-D.eod.
XX VÎ.
Vnde quasfitumjan faltem leges eos obligent,qui easïataseffè
ftomnt, licet nondum fint publicatael Refpondeo, licet certiora-
tus, utiloquuntur, non videatur amplius elTecertiorandusjquia
tamen promulgatio eft de rationelegum, & earum non fciencia
pri vara, fed publica defideratur^ quod fint generalia pr^cepra,o-
mnes ex aequo poft publicationemtenentia, etiam nullos ante
ïublicationem tenebuntj adeoque nee fcientes privatâ fcientia,
egem eflelaxs^m.Arg.d.U.Merül.Prax.c\'mlli^t.i C4.
art.i. Zyp.jur.Pomif.nov.AnaL EtiarrJ. i.tit. ds Confi Memch i.Arbiïr.
cafiS^-n.ji V
Qusefitum etiam an fi poftquam leges in omnium notitiam
devenerunt, aut faltem devenire potuerunt, id omne quod eft
contra leges fadumj fitipfo jure nullum ? ulpian in fragment tit.ï.
1.1, inter leges imperfeftas, & perfeûas diftinguerevidetur.Quafi
illas non faciant a£lum in contrarium dire£tumj nullum ve -
rofaciant. Potius itadiftinguendumerit. Aut leges fimpliciter
aliquid fieri vetant,nullâadjeô;âpcena,& quod eft contra leges,
erit ipfo jure nullum. Autpœnam adjiciunt, & quidem aflus
annullationi, & idem eft dicendum. Aut pcenam adjiciunt, &
tamen remedium fuppeditant, quibus aöus infirmetur, & non
critipfo jure nullus. l.<^.codde legibus. jyjJÀhid. ZoefD. eodn^i^y.^S.
^9-Armld.Vinn:Sele£t.jm.qu£fil-iqu£fi.\\. . .
XXVIIL
^nde amplius quœfitum. C^isin leges impingere fitdicen-
dus ? An quiinverbalegis, aut in eajquae leges expreffe ve^nr,
An etiam qui inkgum fenfumimpingit, atque in earum frau-
dem quid perpétrât ? quod affirmandum. Neque enim oportet
jus civile calumniari, neque verbacaptare ; fed animadvertere
qua mente quid dicatur. pen. D. Ad\'Exhib.î ulùm. Infi, qui fui vel
C alien.
-ocr page 18-4ïen.iür.fmt.l.i9-& feq.bM legibus.If.î. î .D. Ad SmMacedon.lnuû^
tumut gravius peccarefînt diceiidi,quîtechnice captatisvetbis
fsntentiam legiflatoris circumveniunt, quam quiapei\'te contra
legum verba quid faciunt. Argum Luit. D-de Rim nupt. Anton. Fah^
Ad l-i p.D de leg.Cttiac. 3 .obf. i^àr feq.
Iudex nondebet aliterjudicare qmm legibus .^am conßituth^
mbm^roditmi efi : non tarnen contra confiienùam^,
SententiA tarnen contraßatuta,, vel jus commune pronm^
eiatiS hodiè nonfunt i^ßjure naÜAyßed ope appelUtiomsrefcin-
àuntur.
Nofiri jur iî Compilator jVerböc:^i*s ni iniucendam eonfue^
tudinem requirit lapfum temporis decennalis lx\\ Prolog,
ctins tmnnexißimo id arbitriojudicis argJ^prii
mü,ff.d.ejttreÄeliberandt,
-ocr page 19-5.
Commttitur Adulter turn &b move tarn mm conjugato, quAm
cumfolutd, )b firo mn diter, qudm cum conjugal a, vel(ponfA
alterius nonfolutd, five viduAfive virgme l.iQ,Ad Llul, C,de
adult.
Praxis apertius, & perfeBius a quotidiam judkiorum ufa,
inipfis rerum docummtis Apparetjabfym tamen thedria mancA.
Ideo Ad AccurAtAm cogmtionemjurisRegm HVIiGA*
R J origimliter ex CanomcijCafareiqu\'ejuris font thus pro-
grejfum h^enUs, vel faltem mediocris Romxni Iuris mtitiA
inAxim »eceJfariit.Werböc:^us TripArtitifuipAr 2. tit ulo €i m
Principio.
In regno noflropupUi tnfrA l\'ègitimAm At Atem non tenentur
cuiquAm contr afe Agenti refpondere prater quam in caufis tem-
porepAtrum motis,& ob contrAdiSfionem eorum nomine fA^t
evocAti imo eorum Evocator es in eorumhomAgiAs condemuAn«-^
turpArtisprimx, tït» 129.130.131.
É
-ocr page 20-PErvigîI ut mellis formatrix Daedala mane
Evolitans varl\'osluftrathianter agros.
Etclepit hiÇçrorem 5 nunc illic fuaveapiaftrum
• Attérit; ac thymb.râ crura thymoque gravat.
Vi X que domum ferô r epetit, largoqiie vacantes
Cellarum ftipat neâraris imbre finus.
Pieridum^agrans fie Enyedinus amore
Deferuit çharum patria qiiicquid habet.
Ut varios hominum mores jîcrutatus & artes,
Seduló Palladias accumularet opes.
En fapis optatosfruâ:us Cafpare laborum«;,
Votaque conatus obfequioratui.
DumThemidis cultor,Sophies nunc arte reliâ:à
luftitix lancem rité teuere vales.
Ferge pari paffu reliques fuperare labores
Sic tibi gaudenti caetera fpontè fluent.
^ofuit
A. B.