-ocr page 1-

Mt* //<5/3

WANDALISME EN PEDANTISME

IN HET

E. K. AARTSBISDOM

VAN*

UT H S O H T,

DOOK

JUS.

•Prns 36 (éenis.

AMSTERDAM, SGHALEKAMP, VAN DEN GRAMPEL & BAKKEH 1875.

-ocr page 2-

B. oct. 2650

.

-ocr page 3-

		i

-ocr page 4-

\'

.

\'•\'\'• 4                "">\':.

•

-ocr page 5-

WANDALISME EN PE0ANTI8ME

IN HET

R. K. AARTSBISDOM

•VAN

UTRECHT,

DOOR

JUS.

Prijs 25 Cent8.

AMSTERDAM, SCHALEKAMP, VAN DEN GRAMPEL & BAKKER 1875.

-ocr page 6-

		as,

-ocr page 7-

		WANDALISME en PEDANTISME IN HET R. K. Aartsbisdom van Utrecht.
		Als men de geschiedboeken openslaat, dan ontwaart men daarin menige bladzijde gewijd aan de heerlijke deugden onzer vaderen, deugden die voor den nako- meling zulk een schoone leer zijn, zoo zij slechts naar behooren worden ter harte genomen. Maar de mensch volgt dikwerf al te veel de richting van zijn eigen denkbeelden, en deze kunnen bij hem soms zoo vast hebben wortel geschoten, dat de grootste dwalingen daarvan het onvermijdelijk gevolg zijn. Wie onze brochure van Juni j.1. gelezen heeft, alsmede het Weekblad »De üpmerker" van de laatste maanden, zal met ons instemmen, dat het Utrechtsche St. Bernulfus-Gilde in niet geringe mate aan voren- staand zwak mank gaat, en wel, doordien voorstan- ders van Oudheidkunde zich aan het hoofd stellen van de praktische uitvoering der Kerkelijke Bouwkunst, terwijl zij een tal van bewijzen leveren, van daartoe

-ocr page 8-

		4
		in het minst niet bevoegd te zijn, waarvoor wij slechts hebben te verwijzen naar de onder voornoemd gc- nootschap uitgevoerde bouwwerken. Wie als zaakkundige in de eerste plaats het nieuwe R. K. Oude Mannen», Vrouwen» en Weeshuis te Utrecht in oogenschouw neemt, zal niet dan met diep leedgevoel er aan kunnen denken, dat men in onzen tijd bejaarde lieden en verlaten weezen zulk een in- richting tot verblijf aanwijst. Bij welk vakman met eenig grondig doorzigt kan het toch opkomen in een gebouw gangen aan te leggen als daar worden ge- vonden, ter lengte van 50 Meters, van weerszijden in- gesloten door vertrekken, zoodat zij geen licht kunnen ontvangen dan van de beide uiteinden, en men de deuren der vertrekken die in deze gangen uitkomen, met glas moet bezetten ? In welk gebouw zal men vertrekken aantreffen, als daar in het sousterrain worden gevonden, in zoo hooge mate misdeeld van licht? Wat moet men zeggen van een inrichting, waar een serie van 4 latrinen voor vrouwen, en de kamer der regenten in dezelfde vestibule in- en uitgang hebben, waar Weesjongens en Weesmeisjes, waaronder er toch zijn van zeer jeugdigen leeftijd, telken morgen en avond een hoogte van meer dan 12 Meters moeten beklimmen, om hunne slaapvertrekken te bereiken, waar ziekenkamers begrensd worden door het zang- koor; waar bij het kolossale gebrek aan licht en comfort zich het kolossale gebrek aan lucht paart, in aanmer- king nemende het groot getal bewoners dat het ge- bouw moet betrekken? En zooals terecht in „De Opmerker" van Zondag 28 Maart j.1., die behalve vorengernelde gebreken er nog meerdere in het gebouw opsomt, wordt aangetoond, kunnen hier geen doel- treffende veranderingen worden aangebracht, omdat

-ocr page 9-

		5
		men in de allereerste plaats op een ongeschikt terrein heeft gebouwd; omdat men de ruimte in de hoogte heeft gezocht, terwijl men die in de uitgestrektheid had moeten zooken; omdat men bovendien door de onbeholpen dispositie der lokalen als anderzints zich te veel heeft ingemetseld; in één woord : omdat de hoofdlijnen van het gebouw niet deugen; voorzeker zoo men wil weten, hoe een R. K. Oude Mannen-, Vrouwen- en Weeshuis niet moet gebouwd worden, dan kan dat te Utrecht als een uitstekend exemplaar dienen. Hier is een kapitaal van moer dan / 150.000.— van de R. K. Armen verbouwd, en wat heeft men er voor? En zouden de gezondheidscommissien zulk een inrichting ten gebruike mogen goedkeuren ? Wil men een tweede*^exemplaar van de bouwwer- ken van het Utrechtsche St. Bornulfus-Gilde, dan ver- wijzen wij naar de nieuwe R. K. Kerk te Jutfaas, de standplaats van den president van het Gilde, Pastoor G. W. van Heukelum, onder wiens onmiddc- lijk toezicht deze kerk werd voltooid. — Hier vindt men de Symmetrie in den voorgevel verbroken, door- dien de doopkapel in den gevel is uitgebouwd; daar staat de Maria-kapel links van het hoofdaltaar in plaats van rechts; daar is het middenschip der kerk veel te smal en staan de kolommen over de lengte te dicht bij elkaar, zoodat zeer vele kerkbezoekers niet op het hoofdaltaar kunnen zien; hier is het zangkoor in het transsept gebouwd, wat stellig niet in een kerk van dat bestek te pas komt, en ligt de trap van dat koor buiten de kerk, zoodat mon naar verkiezing kan komen en gaan, zonder dat men gezien wordt; daar heeft men een vloer van roode en blauwe vloerbakken, die men heden ton dage in booren-achterhuizen aan-

-ocr page 10-

		6
		treft, en eindelijk is het metselwerk van zoodanige constructie, dat het regenwater zooveel mogelijk wordt aangetrokken, in plaats van afgeweerd: en dat alles in een gemeente met een overvloed van geld, en een aantal milde gevers. Als een derde Exemplaar van de bouwwerken van het Gilde vermelden wij de gebouwen der nieuwe R. K. Begraafplaats te Utrecht, waar men een toe- gangpoort aantreft die veel te eng is, waar de toegang naar het lijkenhuis te smal en te laag is, waar men pilasters, waaraan het toeganghek moet hangen, zoo- danig metselt dat zij niet tegen den dracht van dat hek bestand zijn, en even als hun voorgangers moeten omvallen, en alwaar het metselwerk van dezelfde constructie is als boven van de kerk te Jutfaas is vermeld. liet St. Andreas-Gasthuis te Utrecht dat voor een drietal jaren nieuw werd gebouwd, heeft men aan alle uitgemetselde lekdrempels met zink moeten be- kleeden, omdat dit gebouw door de onmogelijke con: structie van het metselwerk inwaterde, een maatregel, die zoo wij vernamen, op alle gebouwen van het Gilde wordt toegepast; maar mag zij een maatregel heeten? Ons bestek zou natuurlijk te eentoonig wor- den, wilden wij nog meerdere voorbeelden aanhalen ten bewijze van de verregaande onbedrevenheid van het Utrechtsche St. Bernulfus-Gilde in de bouwkunst; de bovengenoemde mogen daarom voldoende zijn om aan te toonen, dat het genootschap al zeer weinig van bouwconstructie afweet, en dat men geen denk- beeld heeft van een goede indeeling die een ge- bouw voor het gebruik moet bezitten. En een Col- lege dat zoovele ongehoorde fouten in de techniek begaat, spreekt van bouwstijl, van kunst, forceert een

-ocr page 11-

		7
		afschuwelijk monopolie, doordien het elk ander bouw- meester dan de architect A. Tepe, te Utrecht, voor een weetniet proclameert; dal niemand dan de bouw- meester A. Tepe in den » Ouden Stijl" kan bouwen; in een diocees dat zich uitstrekt over zes provinciën van ons land duldt men slechts één bouwmeester voor al het bouwwerk, en mag er geen concurrentie be- staan, niettegenstaande de te verbouwen gelden door onderscheidene donateurs worden bijeengebracht, en dus regt en billijkheid eischen, dat men meerdere bouwmeesters laat arbeiden; terwijl men, zoo al aan eenig ander bouwmeester de opdragt van oenig werk mogt zijn toegezegd, hem doodeenvoudig voor onbekwaam proclameert, de toezegging dus doet af- springen, en het werk alsdan op den architect A. Tepk laat overgaan. En ziet men zich door een te heftig protest tegen dit ongehoord monopolie al gedwongen om te laten concurreren, dan breekt men zooals bij den concours voor de nieuwe R. K. Begraafplaats te Utrecht geschiedde, de ingezonden bouwplannen open, vóórdat de bouwcommissie vergaderd is, men wacht dan een vol jaar, en scheept eindelijk den sollicitant doodeenvoudig af, uit gebrek aan kundigheden, niet- tegenstaande bevoegde deskundigen zijn werk, zoowel wat inrichting als bouwstijl betreft, onberispelijk noemen. Voorwaar wanneer de oudheidkunde zóó over de kunst en haar beoefenaars regeert als door het Utrecht- sche St. Bernulfus Gilde geschiedt, dan moet zij een ware ramp genoemd worden. -- Onder voorwendsel en in de meening van kunst te willen voorstaan» en bevorderen, wordt de kunst met alle macht gesloopt, en kunstenaars die zich een naam begonnen te maken ontneemt men dien naam, doordien men hen voor on- bekwaam proclameert, en uit hun werkkring rukt.

-ocr page 12-

		8
		Men verstoort de goede verstandhouding onder eigen kndgenooten, men is onverdraagzaam, omdat men met alle geweld zijn grove dwalingen wil laten bot- vieren. Men wil zich met de uitoefening der kerke- lijke Bouwkunst inlaten omdat men, en niet ten onrechte, beweert, dat er voorheen zoo slecht gebouwd is; maar zal men kunnen tegenspreken dat het gehalte der tegen- woordige R. K. bouwmeesters oneindig veel beter is dan vroeger? Bovendien, zou er voorheen ooit zoo lijnrecht in strijd met de eischen van het vak gebouwd zijn, als thans door het Utrechtsche St. Bernulfus- Gilde geschiedt? Wij hebben volstrekt niets tegen de beoefening van Oudheidkunde, integendeel, wij huldigen het in Pastoor G. W. van IIeukelum, dat hij Utrecht mot een oud- heidkundig museum verrijkte; maar hij behoore zich te bepalen tot het aankoopen van oudheidkundige voor- werpen, en zich in de verste verte niet in te laten met bouwzaken; hij behoore geen bouwslijl te willen invoeren, wat volslagen onzin is; hij behoore zijn nooit gehoorde dwaalbegrippen niet tot groot nadeel van de kunst en hare beoefenaars met geweld ingang te doen vinden, daar hij nooit eenige opleiding in liet bouwvak hooft genoten, en vooral het vak van Kerkelijke Bouwkunst een al te gevaarlijk terrein is om door heken te worden betreden. — Richten wij eens den blik naar het R. K. Bisdom van Haarlem b. v., dan ontwaart men, dat daar voortdurend vier a vijf R. K. bouwmeesters en wel met vrucht werkzaam zijn, dat men daar den kunstenaar met liefde en voorkomenheid bejegent, en toch vindt men daar HIT. Geestelijken die in het vak van Oudheidkunde voor den Eerw. Pastoor G. W. van Heukelum stellig niet behoeven onder lo doen. — Muur deze laten

-ocr page 13-

		9
		zich geenzints door hun oudheidkundige kennis over- meesteren, zij beseffen wel degelijk, dat men om Kerkelijke Bouwkunst te kunnen uitvoeren, daarvoor uitdrukkelijk moet opgeleid zijn, zoo goed als voor elke maatschappelijke betrekking; zij kleven de on- mogelijke stelling niet aan »de eenige ware kunst is de oorspronkelijke christelijke kunst"; zij hinderen den bouwmeester niet, maar laten hem ongestoord zijn werkkring uitoefenen, overtuigd als zij zijn, dat waan- wi/sheid hier zooveel onheil kan aanrichten. Wij wenschen hier niet noodeloos uit te weiden over den bouwtrant die door het St. Rernulfns-Gilde met zoo voorbeeldeloozen ijver wordt voorgestaan, daarvoor kunnen wij volstaan, met er aan te herin- neren, dat men bij zoo veel gemis aan technische kennis van het vak, onmogelijk in de artistieke eischen van dat vak kan ingewijd zijn. — Bevoegde deskundigen kunnen dan ook den bouwstijl der werken, zoozeer door Pastoor G. W. van Heukelum aangeprezen, niet anders verklaren als hoogstens bekrompen copiën van zeer ouwerwetsche modellen, waaraan door eenige onbeholpen afwijkingen die men zich veroorloofd heeft, het oorspronkelijk karakter nog verminderd is. Als men de voorrede van Vio]let-lc- Duc\'s dictionnaire raisonné de 1\'architecture frangaise naleest, dan zal men zien, dat deze groote artist wel degelijk tegen de copiën van de gravuren uit zijn werk waarschuwt, een dwaling, die dan ook alleen door oningewijden in het vak kan worden begaan. Of zou de president van het Gilde, Pastoor G. W. van Heukelum meenen, dat genoemde voorrede\' met dat werk geen geheel maakt? En wij vragen, waar het met onze maatschappij heen moest, indien men overal tot motto voerde

-ocr page 14-

		ro
		„oude stijl en oude stijl", wanneer wij spotteden met onze spoorwegen, telegrafen, onderzeesche tunnels, onze hangbruggen over breede rivieren en andere reuzenwerken ? als een opmerkelijke bijzonderheid teekenen wij nog aan, dat de lofredenen die het Gilde op zijn bouwwerken in de couranten plaatst, geenzints den stempel dragen van antiquiteit, maar zich onder- scheiden door zeer moderne en wonderschoone vol- zinnen, die echter voor een vakman niet de minste waarde hebben. Wij zullen het niet misbillijken, dat men in het R. K. Aartsbisdom van Utrecht den architect A. Tepe wil protegeren, maar daartoe is immers toch gelegen- heid genoeg, zonder met alle geweld al het mogelijke werk op hem te vereenigen, elk ander alles te ont- nemen, en dus van den baan te schuiven. Thans staat voor ongeveer een half millioen gulden aan bouwwerk onder de directie van den architect A. Tepe, en hoe wordt dat geld door hem verbouwd?, boven- dien wil men in de Minnebroederstraat te Utrecht een nieuwe St. Willebrordus-kerk gaan bouwen op een ongeschikt terrein, en is deze bouw van stellig over de ƒ 100,000 ook al weer aan den architect A. Tepe opgedragen. Mogen wij niet met allen grond verlangen, dat het betrokken Kerkbestuur in het be- lang van zijn moroele en finantieele verantwoordeiijk- heid voor den bouw dezer Kerk althans de te Utrecht gevestigde R. K. bouwmeesters laat concurreeren ? En gesteld al, dat genoemde architect A. Tepe iemand van uitstekende talenten was, ook dan zou het niet aangaan geen concurrentie te dulden, want dan zou het toch mogelijk kunnen zijn, dat hij door een tweede of meerdere werd geëvenaard. — Kwam niet een twintigtal jaren geleden, toen de architect Güijpers

-ocr page 15-

		11
		reeds zoozeer gevierd werd, toch ook de architect van den Bmink door zijn arbeid in de gelegenheid een naam te maken? dit ware hem natuurlijk niet, gelukt, zoo een genootschap als het Utrechtsche St. Bernulfus- Gildo had gereed gestaan, om hem langs alle zijden don weg af te sluiten. Wil men in het R. K. Aartsbisdom van Utrecht zich van de getrouwe naleving van de eischen der kunst verzekeren, waarom dan niet zoo eenig Kerk- bestuur een bouwmeester wenscht aan te stellen, diens plannen onderworpen aan het oordeel van het Bestuur van onze Maatschappij tot Bevordering der Bouw- kunst, wiens kundigheden en vooral wiens onpartij- digheid zoo hoog gewaardeerd worden ? Dan was men finantieel en moreel verantwoord, hetgeen thans geenzints het geval is, nu onbevoegden het gezag in handen hebben, en daarbij een ongehoorde partijdig- heid aan den dag leggen. En daargelaten het anti-nationale feit, dat de Duit- sche beeldhouwer Mengelberg en de Duitsche glas- schilder\' Geueu met alle mogelijke winsten worden bedeeld, en eigen landgenootcn alles wordt ontnomen, verneemt men niet zelden, dat genoemde vreemde- lingen bij het beoordeelen van Bouwwerken (!) ge- raadpleegd worden.
		Als leden van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst zijn wij geroepen om het goede, rechtma- tige en billijke voor te staan en te bevorderen; en vereenigd als wij zijn in de hoofdstad van ons Rijk,

-ocr page 16-

		12 de voormalige werkkring van een Jacob van Campen en een Hendrik de Keijzer, zullen wij den roem- vollen. tijd onzer vaderen niet zóó beschamen als door den Eervv. Pastoor G. W. van Heukelum c s. ter wille van hun grove dwaalbegrippen geschiedt, maar zullen wij onwrikbaar pal staan tegen alle mogelijke aanvallen, die onze beginselen ondermijnen, de rechten onzer kunstbroeders bekorten, en hun maatschappelijke positie met vernietiging bedreigen. — Met welk een macht Pastoor G. W. van Heukelum zijn ongehoord mo- nopolie ook zal willen doen botvieren, steeds zal daar tegenover staan do macht der waarheid en van het regt. En nogmaals kunnen wij alvorens te eindigen, onze bevreemding niet onderdrukken over de houding van Z. D. H. den aartsbisschop Schaepman, onder wiens on- middelijk oog al deze wandaalsche vergrijpen plaats hebben, en die toch wel met ons zal willen instem- men, dat eensgezindheid en broederschap beter zijn voor de goede maatschappelijke orde, dan haat en af- gunst, twist en tweedracht. AMSTERDAM, Juli 1875. JUS.
		//jS/