>-T-r------�-*�=�«

OUD-STUDENTENFONIJS.

Prof. J. J, VAN OOSTERZEE\'S

�THEOLOGIE DES NIEUWEN VEKBONDS"

C. VAN BBNTUM.
1876.

GEDRTTKT BIJ G. A. VAN HOKTEN, TE UTRECHT.

Onder de voordeden door de wet op het Hooger Onderwijs, direct
of indirect, ons aangebracht, behoort naar de meening van velen, ��k
de omstandigheid dat van nu aan eeu tyd van vier jaren aan de studie
der Theologie zal worden gewijd. En zoo wij ons niet vergissen , zal
van dien tijd een grooter deel dan tot dusverre mogelijk was, voor de
studie der �Biblica" worden afgezonderd.

Dit is een groot voordeel. Want wie, die slechts eenigszins bekend
is in de Theologische Studeutenwereld, heeft niet meer dan ��nmaal
van verschillende zijden de klacht over �te weinig bijbelkennis" verno-
men ? Wie, die ooit de pastori�n van vroegere academiekennissen bin-
nentrad, heeft niet dikwijls den lof dezer wetenschap hooren verkon-
digen, en den goeden raad vernomen: �Studeer toch vlrjtig biblica.
Niets dat U later z�� zeer te pas komt. Bij Uw preeken, Uw cate-
chisatie, Uw huisbezoek, telkens, en telkens weder gevoelt ge van
hoeveel nut U een grondige bijbelkennis is !"

Dat bijbelkennis het begin aller theologische studie is, zal dan ook
wel door niemand worden ontkend. En daarom is het een reden van
blijdschap, wanneer door de nieuwe wet de studie der Biblica meer
op den voorgrond zal treden. Wel werd reeds onder de �oude" ver-
ondersteld , dat men de Bijbelsche Theologie had bestudeerd v��r men
de gehoorzaal der Dogmatiek binnentrad; maar bestond die studie niet
dikwijls meer in naam dan in der daad?

Vraag eens aan drie-vierden van hen, die op de colleges der Biblica
te vinden waren, of hun antwoord altijd bevestigend had kunnen zijn,
indien hun gevraagd werd, of de paragraaf door hen nagelezen was, en

de aangehaalde teksten waren opgezocht! Tien tegen ��n\' dat gij van
allen een ontkennend antwoord krijgt. En tegelijk zoudt gij de veront-
schuldiging vernemen, �dat het zoo\'n fameus werk was, en zoo lang
ophield, al die teksten na te slaan!" Maar zij, die ook in dezen de
methode �praeparatio, schola, repetitio" volgen, zullen u zeker betui-
gen hoe veel gemakkelijker hun de studie valt, en hoeveel beter zij de
zaken konden verwerken, dan wanneer alles voor een of ander examen
binnen een minimum van tijd zou moeten worden �ingepompt!\'\' Om
deze goede methode, ook voor de studie der Biblica, meer ingang te
doen vinden, verschijnt deze �Tekstenrol ten gebruike bij de Bijbelsche
Theologie des N. V." Het handschrift heeft den bewerker reeds meer-
malen goede diensten bewezen, en hij twijfelt niet, of het gedrukte
exemplaar zal menigeen van nut zijn.

Nog een enkel woord over de met grooter letter gedrukte teksten.
De tekstenrol is vervaardigd met het oog op hen, die een flink gemo-
tiveerd antwoord willen leeren geven op de vraag: �Wat leert de
Schrift?" Zij zullen wel doen met meer dan eenmaal dezen Teksten-
rol bij het Handboek te gebruiken. Bij een eerste bestudeering moe-
ten de groot gedrukte teksten in het geheugen geprent worden; ieder
volgend maal komen er van zelf enkelen b\\j, en ten slotte is iedere
tekst een welkom wapen in Uw apologetisch arsenaal.

Wie de keus der groot-gedrukte teksten met opmerkzaamheid vereert,
zal spoedig ontdekken dat liefst die zijn aangehaald, die ook voor
meer dan ��n Dogma tot bewijsplaats kunnen verstrekken, en zoo den
beoefenaar der Dogmatiek nog goede diensten bewijzen kan. Wij twij-
felen niet, of ieder, die dit boekje vlijtig gebruikt, zal den bewerker in
stilte danken voor den gewichtigen dienst hem bewezen. En hiermede
gaat deze �Tekstenrol" de wereld in. Wie hem op zijn weg ontmoe-
ten mocht, haaste zich de kennis te maken! Wy zijn er van overtuigd,
dat hij spoedig in hem een goed vriend ontdekken zal!

Inleiding...............................

§ 1. Begrip der wetenschap......................1

§ 2. Hare geschiedenis.........................J 1

$ 3. Hare methode, hoofdverdeeling en eisch............ . . . J

EEESTE HOOFDSTUK.
Oud-Testamentische grondslagen.

$ 4. Het Moza�sme.......................... 1

§ 5. Het Profetisme.......................... 7

§ 6. Het Juda�sme.......................... 18

$ 7- Johaunes de Dooper..................;..... 23

S 8. Resultaat............................. 26

TWEEDE HOOFDSTUK.
De Theologie van Jezus Christus.

{ 9. Algemeen overzicht........................25

EERSTE AFDEELING.
De Synoptische Evangeli�n.

i 10. Het Godsrijk ........ _;l ............... . 28

i 11. Zijn Stichter..........................34

f 12. De Opperkoning......................... 42

VIII INHOUD.

$ 18. De Onderdanen.......................... 50

i 14. Het Heil............................ 59

$ 15. I)e Heilsweg........................... 68

$ 16. l)e Voleiuding.......................... 79

TWEEDE AFDEELING.
Het Evangelie van Johannea.

$ 17. Inleiding................\'............ «8

$ 18. De Zoon van God in het vleesch................. 90

$ 19. De Zoon van (!od in betrekking tot den Vader........... 94

$ 20. De Zoon van God in betrekking tot de Wereld........... 99

$ 21. De Zoon van God in betrekking tot zijne discipelen......... 111

$ 22. De Zoon van God in zijne toekomst................ 118

DERDE AFDEELING.

Hoogere ��nheid.

$ 28. Verscheidenheid eu Overeenstemming................120

§ 24. Hesultaat..........\'..................127

DEKDE HOOFDSTUK.
De Theologie der Apostelen.

$ 25. Algemeen overzicht.......................127

EERSTE AFDEELING.
De Fetrinisohe Theologie.

$ 26. Overzicht............................ 128

§ 27. Petrus, een apostel van Jezus Christus............... 188

$ 28. Petrus, de apostel der Besnijdenis................. 144

$ 29. Petrus, de apostel der Hoop................... 152

$ 30. De tweede brief van Petrus.................... 159

§ 81. De verwante leerbegrippen.................... 165

$ 82. Slotsom en overgang....................... 174

TWEEDE AFDEEL1NG.
De Paulinische Theologie.

BlaiU.
f 38. Overzicht............................175

De Monschhoid en de mensoh voor en buiten Christus.

§ 34. �e Heidenschc en Joodsche wereld.................188

{ 35. De ourzaak van dezen toestand..................195

$ 36. Haar gevolg...........................201

TWEEDE ONDERDEEL.
De Menschheid en de mensoh door en in Christus.

$ 37. Het Heilsplan.......................... 204

$ 38. De Christus........................... 211

§ 39. Het werk der Verlossing..................... 216

$ 40. De Heilsweg.........�................. 226

$ 41. De Gemeente.......................... 236

i 42. De Toekomst.......................... 245

$ 43. De verwante Leerbegrippen.................... 256

§ 44. Slotsom en Overgang....................... 278

DERDE AFDEELING.
De Johanne�sche Theologie.

$ 45. Overzicht............................279

EERSTE ONDERDEEL.

Het Evangelie en de Brieven.

$ 46. De wereld buiten Christus....................283

$ 47. De verschijning van Christus...................287

$ 48. Het Leven in Christus......................294

TWEEDE ONDERDEEL.
De Apokalypse.

Bladt
$ 49. Verscheidenheid en Overeenstemming. \'...............300

VIERDE HOOFDSTUK.
Hoogere Eenheid.

$ 50. Harmonie der Apostelen onderling................. 811

$ 51. Harmonie der Apostelen met den Heer.............. 818

$ 52. Harmonie van den Heer en de Apostelen met de Schriften des Ouden

Verbonds.............................. 814

In § 1 (Begrip der Wetenschap) en § 2 (Hare Geschiedenis) wor-
den geen teksten aangehaald.

Methode, Hoofdverdeeling en Eisch,

1 Joh. 5: 13. Deze dingen heb ik u geschreven die gelooft
in den naam des Zoons van God, opdat gij weet dat
gij het eeuwige leven hebt, en opdat Gij gelooft inden
Naam des Zoons van God.

EERSTE HOOFDSTUK.

OUD-TESTAMBNTISCHE GRONDSLAGEN.

Joh. 4: 22. Gijl. aanbidt wat Gij niet weet, wij aanbidden wat wjj

weten, want de zaligheid is uit de Joden.
2 Tim. 3:15. En dat gij van kinds af de heilige schriften geweten

hebt die u wijs kunnen maken tot zaligheid door het geloof

hetwelk in Christus Jezus is.

Deut. 4: 7. Want wat groot volk is er, hetwelk de goden
zoo .nabij zijn als de Heer onze God, zoo dikwijls wij
hem aanroepen P

Deut. 33: 29. Welgelukzalig zijt gij, o Isra�l, wie is u gelijk?
Gij zijt een volk, verlost door den Heer, het schild uwer hulp,
en die een zwaard is uwer hoogheid, daarom zullen zich uwe
vijanden geveinsdelijk aan u onderwerpen, en gij zult op hunne
hoogten treden.

Ps. 89: 16. Welgelukzalig is het volk hetwelk het geklank kent,
o Heerl zij zullen in het licht uws aanschijns wandelen.

Ps. 147: 19, 20. Hij maakt Jacob zijne woorden bekend, Isra�l
zjjne inzettingen en rechten.

Num. 12: 6�8. En hij zeide: hoort nu mijne woorden! zoo
er een profeet onder u is, ik de Heer zal door een ge-
zicht mij aan hem bekend maken, door een droom zal
ik met hem spreken. Alzoo is mijn knecht Mozes niet
die in mijn gansche huis getrouw is. Van mond tot mond
spreek ik met hem, en door aanzien en niet door duis-
tere woorden, en de gelijkenis des Heeren aanschouwt
hij; waarom hebt Gijl. dan niet gevreesd tegen mijn
knecht, tegen Mozes te sprekenP
Deut. 34: 10�12. En er stond geen profeet meer op in Isra�l
gelijk Mozes, dien de Heer gekend had van aangezicht tot aan-
gezicht; in al de teekenen en wonderen waartoe hem de Heer
gezonden heeft, om die in Egypteland te doen aan Farao, en
aan al zijne knechten en aan al zijn land, en in al die sterko
hand, en in al die groote verschrikking die Mozes gedaan hoeft
voor de oogen van gansch Isra�l.
Matth. 15: 3�6. Maar hij, antwoordende zeide tot hem. Waarom
overtreedt ook gij het gebod Gods door uwe inzetting? Want
God heeft geboden zeggende: Eert uwen vader en uwe moeder,
en wie vader of moeder vloekt die zal den dood sterven. Maar
gij zegt: zoo wie tot vader of moeder zal zeggen: »Het is een
gavo wat u van mij zou kunnen ten nutte komen, en zijnen
vader of zijne moeder geenszins zal eeren die voldoet. En gij
hebt alzoo Gods gebod krachteloos gemaakt door uwe inzetting.
Rom. 3:2. Vele in alle manier; want dit is wel het eerste dat hem

de woorden Gods zijn toebetrouwd.
Exod. 2: 24, 25. En God hoorde hun gekerm, en God gedacht

aan zijn verbond met Abraham, met Izak en met Jakob. En
God zag de kinderen Israels aan en God kende ben.

Deut. 6: 4. Hoor Isra�l! de Heer onze God is een ��nig Heer!

Amos 5: 25, 26. Hebt gij mij veertig jaren in de woestijn slacht-
offeren en spijsofferen toegebracht, o huis Israels? Ja, gij
droegt tenten van uwen Melech en den Ky�n, uwe beelden,
de ster uws Gods dien gij u zelven hadt gemaakt.

Exod. 20: 12. Eert uwen vader en uwe moeder, opdat uwe dagen
verlengd worden in het land, dat u de Heer uw God geeft.

2 Tim. 1: 10. Doch nu geopenbaard is door de verschijning van
onzen Zaligmaker Jezus Christus, die den dood heeft te niet
gedaan en het leven en de onvorderfeljjkheid aan het licht ge-
bracht door het Evangelie.

Kol. 2: 16, 17. Dat u dan niemand oordeele in spijs of drank, of
in het stuk des feestdags, of der nieuwe maan, of der sabbaten.
Welke zijn een schaduw der toekomende dingen, maar het
lichaam is van Christus.
Zie Brief a. d. Hebr.

Lev. 19: 2. Spreek tot de gansene vergadering der kinderen

Israels, en zegt tot hen: Gij zult heilig zijn, want ik de

Heer uw God ben heilig.
Exod. 20: 2. Ik ben de Heer uw God dio u uit Egypteland, uit

het diensthuis heb uitgeleid.
Deut. 6: 5. Zoo zult gij den Heer uw God liefhebben, met

uw gansche hart en met uwe gansche ziel en met al uw

vermogen.
Mare. 12: 28�34. En een der Schriftgeleerden, hoorende dat zij

te zamen in woorden waren, wetende dat hjj hun wel geant-

woord had, kwam tot hem en vraagde hem: »Wclk is het

eerste gebod van allen ?"

En Jezus antwoordde hem: het eerste van al de geboden is:

»Hoor Isra�l, de Heer onze God is een ��nig Heer 1" (Deut. 6:4).

»En gij zult den Heer uwen God liefhebben uit geheel uw
hart, en uit geheel uwe ziel en uit geheel uw verstand."
(Deut. 6: 5). Dit is het eerste gebod. En het tweede, aan
dit gelijk, is dit: Gij zult uwen naaste liefhebben als u zelven;
er is geen ander gebod grooter dan deze." � En de Schriftge-
leerde zeide tot hem: Meester! Gij hebt wel in der waarheid
gezegd dat er een eenig God is en er is geen ander dan Hij.
En Hem lief te hebben uit geheel het hart en uit geheel het
verstand, en uit geheel de ziel, en uit geheel de kracht; en
den naaste als zich zelven is meer dan al de brandofferen en
de slachtofferen. En Jezus, ziende dat hij verstandiglijk ge-
antwoord had, zeide tot hem: Gij zrjt niet verre van het Ko-
ninkrijk Gods. En niemand durfde hem meer vragen.

Exod. 3: 21, 22. Eu ik zal dit volk genade geven in de oogen der
Egyptenaren; en het zal geschieden als gij uitgaat zult gij niet
ledig uitgaan. Maar elke vrouw zal van hare naburen, en van
de waardin kaars huizes eischen, zilveren vaten en gouden
vaten en kleederen; die zult gijl. op uwe zonen en uwe doch-
teren leggen, en gij zult Egypte berooven.

1 Sam. 15: 3. Ga nu heen en sla Amalek en verban alles wat hij
heeft, en verschoon hem niet; maar dood van den man af tot
de vrouw toe, van de kinderen tot de zogelingen, van de ossen
tot de schapen, van de kemelen tot de ezelen toe.

Gal. 4: 1, 2. Doch ik zeg, zoolang de erfgenaam een kind is, zoo
verschilt hjj niets van een dienstknecht, hoewel hjj een heer
is van alles; maar hjj is onder de voogden en verzorgers, tot
den tijd van den vader te voren gesteld.

Kol. 2: 21. Namelijk: raak niet en smaak niet en roer niet aan.

Gal. 3: 10. Want zoo velen er uit de werken der wet zijn, die
zijn onder den vloek; want er is geschreven: Vervloekt is �en
iegeljjk die niet blijft in al wat geschreven is in het boek der
wet, om dat te doen.

Exod. 34: 6, 7. Als nu de Heer voor zijn aangezicht voorbijging
zoo riep hij, Hoere! Heere! God, barmhartig en genadig, lang-
moedig en groot van weldadigheid en waarheid! Die de welda-
digheid bewaart aan vele duizenden; die de ongerechtigheid en

overtreding en zonde vergeeft; die den schuldige geenszins on-
schuldig houdt, bezoekende de ongerechtigheid der vaderen aan
do kinderon, en aan de kindskinderen in het derde en vierde lid.
Fs. 103: 13. Gelijk zich een Vader ontfermt over de kinderen,
ontfermt zich de Heer over degenen die Hem vreezen.

1 Kon. 19: 11�13. En hij zeide: ga uit en sta op dezen berg

voor het aangezicht des Heeren; en ziet, de Heer ging voorbij,
en een groote en sterke wind, schenrende de bergen en bre-
kende de steenrotsen, voor den Heer henen; doch de Heer was
in den wind niet; en na dezen wind een aardbeving; de Heer
was ook in de aardbeving niet; en na de aardbeving een vnur;
de Heer was ook in het vuur niet, en na het vuur het suizen
eencr zachte stilte. En het geschiedde als Elia dit hoorde, dat
hij zijn aangezicht omwond met zijn mantel en uitging en stond
in den ingang der spelonk. En ziet cenc stem kwam tot hem,
die zeide: »Wat maakt gij hier, Elia?"

Rom. 8: 15. Want gij bobt niet ontvangen den geest der dionst-
baarheid wederom tot vreeze, maar gij hebt ontvangen den
geest der aanneming tot kinderen, door welken wij roepen:
»Abba! Vader!"

Deut. 30: 6. En de Heer uw God zal uw hart besnijden, en het
hart van uw zaad, om den Heer uw God lief te hebben met
uw gansche hart en uw gansche ziel, opdat gij leeft.

2 Kor. 3: 6. Die ons ook bekwaam gemaakt heeft om te zijn dienaars

des Nieuwen Testaments, niet der letter, maar des geestes; �
want de letter doodt, maar de geest maakt levend.
Exod. 20: 18�21. En al het volk zag de donderen en bliksemen
en het geluid der bazuinen en den rookenden berg; toen het
volk zulks zag weken zij af en stonden van verre. En zij zeiden
tot Mozes: spreek gij met ons en wij zullen hooren; en dat God
met ons niet spreke, opdat wij niet sterven! � En Mozes zeide
tot het volk: Vreest niet want God is gekomen, opdat hij u
verzocht en opdat zijne vreeze voor uw aangezicht zou zijn,
dat gij niet zondigt. En het volk stond van verre, maar Mozes
naderde tot de donkerheid alwaar God was.

10.
Deut. 18: 15�18. Een profeet uit het midden uwer broederen,

als mij, zal de Hcor uw God u verwekken, naar hem zult gjj
hooren. Naar alles wat gij van den Heer uw God aan Horeb
ge�ischt hebt, zeggende: Ik zal niet voortvaren te hooren de
stem des Hoeren mijns Gods, en dit zelve groote vuur zal ik
niet meer zien, dat ik niet sterve. Toen zeide de Heer tot
mij: Het is goed wat zij gesproken hebben. Een\' profeot zal
ik hun verwekken uit het midden hunner broederen als u; en
ik zal mijne woorden in zijn\' mond geven en hij zal tot hen
spreken alles wat ik hem gebieden zal.

Gen. 3: 15. En ik zal vijandschap zetten tusschen u en tus-
schen deze vrouw, en tusschen uw zaad en haar zaad,
datzelve zal u den kop vermorselen en gij zult het de
verzenen vermorselen.

Gen. 49: 10. De schepter zal van Juda niet wijken, noch de
wetgever van tusschen zijne voeten, totdat Silo komt,
en hem zullen de volken gehoorzaam zijn.

Num. 11: 29. Doch Mozes zeide tot hem: Zijt gij voor mjj ijverende?
Och of al het volk des Heeren profeten waren, dat God zjjn
geest over hen gave!

1 Kon. 8: 41�43. Zelfs ook aangaande den vreemde, die van uw
volk Isra�l niet zal zijn, maar uit verre landen om uws naams
wil komen zal. � (Want zij zullen hooren van uwen grooten
naam en van uwe sterke hand, en van uwen uitgestrekten arm)
als hij komen en bidden zal in dit huis. Hoor gij in den hemel,
de vaste plaats uwor woning, en doe naar alles, waarom die
vreemde tot u roepen zal; opdat alle volken der aarde uwen
naam kennen om u te vreezen, gelijk uw volk Isra�l, en om
te weten dat uw naam genoemd wordt over dit huis, hetwelk
ik gebouwd heb.

Amos 5:25, 26. Hebt gij mjj veertig jaren in de woestijn slacht-
offeren en spijsofferen toegebracht, o huis Isra�ls? Ja,gij droegt
de tent van uwen Melech, en den Ky�n, uwe beelden, de ster
uws Gods dien gij u zelven hadt gemaakt.

Num. 12: 6�8. En hij zeide, hoort nu mijne woorden! zoo er een
profeet onder u is, ik de Hoer zal door een gezicht mij aan
hem bekend maken, door een droom zal ik met hem spreken.
Alzoo is mijn knecht. Mozcs niet die in mijn ganscho huis ge-
trouw is. Van mond tot mond spreek ik met hem, on door
aanzien en niet door duistere woorden, en do gelijkenis des
Heeren aanschouwt hij, waarom dan hobt gijl. niet gevreesd
togen mjjnen knecht, tegen Mozcs to spreken?

Eicht. 4: 4. Debora nu, eene vrouw die een profetessc was, de
huisvrouw van Lappidoth, deze richtte dien tijd Isra�l.

Richt. 6: 8. Zoo zond do Heor een man dio profeet was tot de kin-
deren Isra�ls; die zeide tot hen: alzoo zegt de Heer, do God
Isra�ls: Ik heb u uit Egypteland doen opkomen en u uit het
diensthuis uitgevoerd.

1 Sam. 15: 11. Het berouwt mij dat ik Saul tot koning gemaakt
heb, dewijl hij zich van achter mij afgekeerd heeft, en mijne
woorden niet heeft bevestigd. Toen ontstak Samuel en hjj riep
tot den Heer den ganschen nacht.

1 Sam. 16: 6, 7. En het geschiedde toen zij inkwamen zoo zag

hij Eliab aan, en dacht: zekerljjk is deze voor den Heer, zijn
gezalfde. � Doch de Heer zeide tot Samuel: zie zijn gestalte
niet aan, noch de hoogte zijner statuur want ik heb hem ver-
worpen , want het is niet gelijk de mensch ziet; want de mensch
ziet aan wat voor oogen is, maar de Heer ziet het hart aan.

2 Sam. 7: 3�7. En Nathan zeide tot den Koning: ga heen, en

doe al wat in uw hart is, want de Heer is met u. � Maar
het gebeurde in denzelven nacht dat het woord des Heeren tot
Nathan geschiedde, zeggende: Ga en zeg tot mijnen knecht
tot David: zoo zegt de Heer »zoudt Gij mij een huis bouwen
tot mijne woning? Want ik heb in geen huis gewoond van

dien dag af dat ik de kinderen Isra�ls uit Egypte opvoerde,
tot op dezen dag; maar ik heb gewandeld in een tent en in
een tabernakel. Overal waar ik mot al de kinderen Isra�ls
heb gewandeld heb ik wel een woord gesproken met een der
stammen Isra�ls, die ik bevolen heb mijn volk Isra�l to wei-
den, zeggende: Waarom bouwt gij mij niet een cederen huis?

Mal. 4: 4, 5. Gedenkt der wet van Mozes, mijnen knecht die ik
hem bevolen heb op Horeb, aan gansch Isra�l; der inzettingen
en rechten. Ziet ik zend UI. den profeet Elia, eer dat die
groote en vrccselijke dag des Hoeren komen zal.

Jes. 63: 9, 10. In al hunne benauwdheid was hij benauwd,
en de engel zijns aangezichts heeft hem behouden; door
zijne liefde en door zijne genade heeft hij hen verlost;
en hij nam hen op en droeg hen al de dagen van ouds. �
Maar zij zijn wederspannig geworden, en zij hebben
zijnen heiligen geest smarten aangedaan, daarom is hij
hun in eenen vijand verkeerd, Hij zelf heeft tegen hen
gestreden.

Jes. 25:6�9. En de Heer der heerscharen zal op dezen berg allen
volken een vetten maaltijd maken, een maaltijd van reinen
wijn, van vet vol mergs, van reine wjjnon die gezuiverd zijn,
en hij zal op dezen berg verslinden het bewindsel zijns aange-
zichts, waarmede alle volken bewonden zijn, en het deksel
waarmede alle nati�n bedekt zijn. Hij zal den dood verslinden
tot overwinning, en de Heere Heere zal do tranen van alle
aangezichten afwisschen; en hij zal de smaadheid zijns volks
van de gansehe aarde wegnemen, want de Heer heeft het ge-
sproken. � En men zal te dien dage zeggen: Ziet, deze is
onze God; wij hebben hem verwacht, en Hij zal ons zalig
maken. Deze is do Heer; wij hebben hem verwacht, wij zullen
ons verheugen en verblijden in zijne zaligheid.

Jes. 26: 19. Uwe dooden zullen leven; ook mijn dood lichaam; zij
zullen opstaan: waakt op en juicht, gij die in het stof woont!
want uw dauw zal zijn als een dauw der moeskruiden, en het
land zal de overledenen uitwerpen.

Ezech, 37: 1�14. De hand des Heeren was op mij, en de Heer

voordo mij uit in den geest on zette mij neder in het midden
eener vallei; dezelve nu was vol beenderen. En hij deed mij
bij dezolven voorbijgaan, gehocl rondom, en ziet, er waren
zeer velen op den grond der vallei, en ziet zij waren zeer dor.
En hij zeido tot mij; Menschenkind! zullen deze beenderen
levend worden? En ik zeide Heere! Heere! Gij weet het.
Toen zeide Hij tot mij: Profeteer over deze beenderen, en zeg
tot dezelve: Gij dorre beenderen! hoort des Heeren woord!
Alzoo zegt de Heere Heere tot deze beenderen: Ziet ik zal den
geest in n brongen en gij zult levend worden, en ik zal zenuwen
op u .leggen, on vleesch op u doen opkomen, en een huid over
u trekken, en den geest in u geven, en gij zult levend worden
on weten dat ik de Heer ben.

Toen profeteerde ik gelijk mij bevolen was, en er werd een
geluid als ik profeteerde, en ziet oen beroering! en de beenderen
naderden, elk been tot zjjn been. En ik zag en ziet er werden
zenuwen op dezolven, en er kwam vleesch op, en hij trok
een huid over dezolven, maar er was geen geest in hen. En
hij zeido tot mij: profeteer tot den geest, profeteer monschen-
kind, en zegt tot den geest: Zoo zegt de Heere Heere: Gij
geest kom aan van de vier winden, en blaas in deze gedooden
opdat zij levend worden. � En ik profeteerde gelijk hij
mij bevolen had. Toen kwan de geest in hen, en zij werden
levend on stonden op hunne voeten, een gansch zeer groot
heir. � Toen zeide hij tot mij: menschenkind, deze beenderen
zijn het gansche huis Isra�ls. Ziot zij zeggen: onze beenderen
zijn verdord, en onze verwachting is verloren; wij zijn afge-
sneden. Daarom profeteer, en zeg tot hen: zoo zegt de Heere
Heere: Ziet, ik zal uwe graven openen en zal ui. uit uwe
graven doen opkomen, o mijn volk, en ik zal u brengen in
het land Isra�ls. � En gij zult weten dat ik de Heer ben als
ik uwe graven zal hebben geopend, en als ik u uit uwe graven
zal hebben doen opkomen, o mijn volk. En ik zal mijnen
geest in u geven, en gij zult leven, en ik zal u in uw land
zetten, en gij zult weten dat ik, de Heer, dit gesproken en
gedaan heb, spreekt de Heer.
Dan. 12: 2, 3. En velen van die, die in het stof der aarde slapen
zullen ontwaken, dezen ten eeuwigen leven, en genen tot ver-

sinaadheden en tot eeuwige afgrijzing. De leeraars nu zullen
blinken als de glans des uitspansels, en die or velen rccht-
vaardigen, gelijk de sterren altoos en eeuwiglijk.

1 Sam. 15: 22. Doch Samuel zeide: Heeft de Heer lust aan brand-
offeren en slachtofferen als aan hot gehoorzamen van de stem
des Heeren? Zie, gehoorzamen is beter dan slachtoffer, op-
merken dan het vette der rammen.

Jes. 1: 11�18. Waartoe zal mij zijn de veelheid uwer slachtof-
fers? zegt de Heer. Dr ben zat van de brandoffers der ram-
men, en het smeer der vette beesten, en heb geen lust aan
het bloed der varren, noch der lammoren, noch der bokken.
Wanneer gijl. voor mijn aangezicht komt te verschijnen, wie
heeft zulks van uwe hand ge�ischt dat gij mijne voorhoven
betreden zoudt? Brengt niet meer vergeefsch offer, het reuk-
werk is mij een gruwel, de nieuwe maanden en sabbatten en
on het bijeenroepen der vergaderingen, vermag ik niet; het
is ongerechtigheid, zelfs de verbodsdagen. Uwe nieuwe maan-
den en uwe gezette hoogtijden haat mijne ziel, zij zijn mij tot
een last; ik ben moede geworden dio te dragen. En als gijl.
uwe handen uitbreidt, verberg ik mijne oogen voor u, ook wan-
neer gij het gebed vermenigvuldigt hoor ik niet, want uwe
handen zijn vol bloed. Wascht u, reinigt u, doet de boosheid
uwer handelingen van voor mijne oogen weg, laat af van kwaad
te doen. Leert goed doen; zoekt het recht, helpt den ver-
drukte , doet den wees recht, handelt de twistzaak der weduwe.
Komt dan en laat ons samen rechten, spreekt de Heer, al waren
uwe zonden als scharlaken, zij zullen wit worden als sneeuw,
al waren ze rood als karmozijn, zij zullen worden als witte wol.

Micha 6: 6�8. Waarmede zal ik den Heer tegenkomen, en mij
bukken voor den hoogen God? Zal ik hem tegenkomen met
brandofferen ? met eenjarige kalveren ? Zou de Heer een welge-
vallen hebben aan duizenden van rammen, aan tienduizenden
van oliebeken? Zal ik mijn\' eerstgeborene geven voor mijne
overtreding? de vrucht mijns buiks voor de zonden mijner ziel?
Hij heeft u bekend gemaakt, o mensch, wat goed is en wat eischt
de Heer van u dan recht te doen, en weldadigheid lief te
hebben en ootmoediglijk te wandelen met uwen God?

Jes. 2: 4. Hij zal rechten ouder de heidenen, en bestraffen

vele volken, en zij zullen hunne zwaarden slaan tot
spaden, en hunne spiesen tot sikkelen; het eene volk
zal tegen het andere volk geen zwaard opheffen, en zij
zullen geen oorlog meer leeren.
Jes. 11: 6�9. En de wolf zal met het lam verkeeren en de lui-
paard bij den geitenbok nederliggen en het kalf en de jonge
leouw en het mestvee te zamen, en een klein jongskcn zal ze
drijven. De koe en de beerin zullen te zamen weiden, hare
jongen zullen te zamen nederliggen, en de leeuw zal stroo eten
gelijk de os. En een zoogkind zal zich vermaken over hot hol
van eene adder; en een gespeend kind zal zijne hand uitsteken
in den kuil van den basilisk. Men zal nergens leed doen
noch verderven op den ganschen berg mijner heiligheid :
want de aarde zal vol van kennis des Heeren zijn, gelijk
de wateren den bodem der zee bedekken.

2 Sam. 23: 1�7. Voorts zijn dit de laatste woorden van David.
David, de zoon van Isa� zegt, en de man die hoog is opgo-
richt, do gezalfde van Jacobs God, en liefelijk in psalmen
Isra�ls, zegt: do geest des Heeren hoeft door mjj gesproken,
en zijne rede is op mijne tong geweest. De God Isra�ls heeft
tot mij gezegd, de rotssteen Isra�ls heeft tot mij gesproken:
Daar zal zijn een Heerscher over de menschen, een rechtvaardige,
een Heerscher in de vreeze Gods. En hij zal zijn gelijk het
licht des morgens, wanneer de zon opgaat, des morgens zonder
wolken, wanneer van den glans na den regen de grasscheut-
kens uit de aarde voortkomen. Hoewel mijn huis alzoo niet
is bjj God, nogthans heeft hij mij een eeuwig verbond gesteld,
dat in alles wel geordend en bewaard is; voorzeker is daarin
al mijn heil en mijne lust, hoewel hjj het nog niet doet uit-
spruiten. � Maar de mannen Belials zullen altemaal zijn als
doornen, die weggeworpen worden, omdat men ze met de hand
niet kan vatten. Maar een iegelijk die ze zal aantasten voor-
ziet zich met ijzer en het hout eener spies; en zij zullen
ganscholjjk met vuur verbrand worden terzelver plaats.

Matth. 22: 43, 44. Hij zeide tot hen: Hoe noemt hem dan David
in den Geest zijnen Heer, zeggende: De Heer heeft gezegd tot

mijnen Hoor: Zit aan mjjne rechterhand totdat ik uwe vijanden
zal gezet hebb�\'n tot een voetbank uwer voeten?

Hand 2: 30. Alzoo hij (David) dan een profeet was en wist dat
God hem met cede gezworen had, dat hij uit de vrucht zijner
lenden zooveel het vleesch aangaat den Christus verwekken zou
om hem op zjjnen troon te zetten.

Joel 2: 28�32. En daarna zal het geschieden dat ik mijn
geest zal uitstorten over alle vleesch, en uwe zonen en uwe
dochteren zullen profeteeren; uwe ouden zullen droomen
droomen; uwe jongelingen zullen gezichten zien. Ja ook
over de dienstknechten en dienstmaagden zal ik in die
dagen mijnen geest uitgieten; en ik zal wonderteekenen
geven in den hemel en op de aarde, bloed en vuur en rook-
pilaren. De zon zal veranderd worden in duisternis en de
maan in bloed, eer dat die groote en vreeselijke dag
des Heeren komt. En het zal geschieden al wie den
naam des Heeren zal aanroepen zal behouden worden:
want op den berg Sions en te Jeruzalem zal ontkoming
zijn, gelijk de Heer gezegd heeft: en dat, bij de overge-
blevenen die de Heer zal roepen.

Amos 9: 11, 12. Te dien dage zal ik de gevallen Irat van Jakob
weder op richten en ik zal hare reten vertuinen, en wat
aan haar is afgebroken, weder oprichten, en zal ze bouwen
als in de dagen van ouds. Opdat zij erfelijk bezitten het over-
blrjfsel van Edom, en al de heidenen die naar mijn naam ge-
noemd worden, spreekt de Heer, die dit doet.

Hosea 3: 5. Daarna zullen zich de kinderen Isra�ls bekeeren, en
zoeken den Heer, hun God, en David hun Koning, en zij
zullen vreezende, komen tot den Heer en zijne goedheid, in
het laatste der dagen.

Micha 4: 5. Want alle volken zullen wandelen, elk in den naam
zijns gods, maar wij zullen wandelen in den naam des Heeren,
onzes Gods, eeuwiglijk on altoos.

Jes. 7: 14. Daarom zal de Heer zelf ui. een teeken geven; ziet
eene maagd zal zwanger worden en zij zal een zoon baren, en
zijn naam Immanuel heeten.

Jes. 9: 1�6. Het volk dat in duisternis wandelt, zal een groot
licht zien; degenen die wonen in het land van de schaduw

des doods, over deze]ven zal een licht schijnen. Gij heht dit
volk vermenigvuldigd, maar gij hebt de blijdschap niet groot
gemaakt; zij zullen nogthans blijde wezen voor uw aangezicht,
gelijk men zich verblijdt in den oogst, gelijk men verheugd is
wanneer men den buit uitdeelt. Want het juk van hunnen
last en den stok hunner schouders, en den staf desgenen, die
hen dreef, hebt gij verbroken, gelijk ten dage der Midianieten. �
Toen de gansche strijd dergenen, die streden, met geweld ge-
schiedde, en de kleederen in het bloed gewenteld en verbrand
werden tot een voedsel des vunrs. Want een kind is ons ge-
boren , een Zoon is ons gegeven, en de heerschappij is op zijnen
schouder; en men noemt zijnen naam Wonderlijk, Kaad, Sterke
God, Vader der Eeuwigheid, Vredevorst. Der grootheid dezer
heerschappij, en des Vredes zal geen einde zijn, op den troon
van David, en in zijn koninkrijk, om dat te bevestigen, en dat
te sterken met gericht en met gerechtigheid, van nu aan tot
in eeuwigheid toe. De ijver des Heeren der heirscharen zal
zulks doen.
Jes. 11: 1�10. Want er zal een rijsken voortkomen uit den afge-
houwen tronk van Isa�, en een scheut uit zijne wortelen zal
vrucht voortbrengen. En op hem zal de Geest des Heeren
rusten, do Geest der wijsheid en des verstands, de Geest des
raads en der sterkte, de Geest der kennis en der vreeze des
Heeren. En zijn rieken zal zijn in de vreeze des Heeren; en
hij zal naar het gezicht zijner oogen niet richten; hij zal ook
naar het gehoor zjjner ooron niet bestraffen. Maar hij zal de
armen met gerechtigheid richten, en de zachtmoedigen des
lands met rechtmatigheid bestraffen doch hij zal de aarde slaan
met de roede zijns monds, en met den adem zijner lippen zal
hg de goddeloozen dooden. Want gerechtigheid zal de gordel
zijner lenden zijn; ook zal de waarheid de gordel zijner lenden
zijn. En de wolf zal met het lam verkeeren, en de luipaard
bjj den geitenbok nederliggen; en het kalf en de jonge leeuw
en het mestveo te zamen, en een klein jongsken zal ze drijven.
De koe en de boerin zullen t� zamen weiden, hare jongen
zullen te zamen nederliggen, en do leeuw zal stroo eten gelijk
de os. En een zoogkind zal zich vermaken over het hol van
een adder, en een gespeend kind zal zijne hand uitsteken in den

kuil van den basilisk. Men zal nergens leed doen, noch ver-
derven op den ganschen berg mijner heiligheid: want de aarde
zal vol van kennis des Heeren zijn gelijk de wateren den bodem
der zee bedekken. Want het zal geschieden tenzelfden dage dat
de heidenen naar den wortel van Isa�, die staan zal tot eene
banier der volken, zullen vragen, en zijne rust zal heerlijk
zijn. � Zie Jesaja, de laatste hoofdstukken; inzonderheid
Hoofdst. 42; 49; 50: 4�11; 52: 13�53: 12.

Jes. 55 : 3. Neigt uw oor en komt tot mij, hoort, en uwe ziel zal
leven; want Ik zal met u een eeuwig verbond maken,, en u
geven de gewisse weldadigheden van David.

Jer. 43: 5, 6. Zie de dagen komen spreekt de Heer, dat ik
aan David een rechtvaardigen spruit zal verwekken; die zal
Koning zijnde regeeren, en voorspoedig zijn, en recht en gerech-
tigheid" doen op de aarde. In zijne dagen zal Juda verlost
worden, en Isra�l zeker wonen; en dit zal zijn naam zijn waar-
mede men hem zal noemen: de Heer ozne gerechtigheid.

Jer. 31: 31�34. Ziet, de dagen komen, spreekt de Heer, dat
Ik met het huis van Isra�l en met het huis van Juda
een nieuw verbond zal maken; niet naar het verbond
dat Ik met hunne vaderen gemaakt heb, ten dage als
Ik hunne hand aangreep, om hen uit Egyp teland uit te
voeren, welk mijn verbond zij vernietigd hebben, hoewel
Ik hen getrouwd had, spreekt de Heer. Maar dit is
het verbond dat Ik na die dagen met het huis van Isra�l
maken zal spreekt de Heer. Ik zal mijne wet in hun
binnenste geven, en zal die in hun hart schrijven, en Ik
zal hun tot een God zijn en zij zullen Mij tot een volk
zijn. En zij zullen niet meer een iegelijk zijnen broeder
leeren, zeggende: kent den Heer, want zij zullen Mij allen
kennen, van hunnen kleinste af tot hun grootste toe,
spreekt de Heer, want Ik zal hunne ongerechtigheid ver-
geven en hunner zonden niet meer gedenken.

Ezech. 17 � 22�24. Alzoo zegt de Heere Heere: Ik zal ook van
don oppersten tak des hoogen ceders neme, dat Ik zetten zal:
van het opperste zijner jonge takjes zal Ik een toederen afpluk-
ken, denwelken Ik op een hoogeren verheven berg planten zal:
op den berg der hoogte van Isra�l zal Ik hem planten; en hij

zal takken voortbrengen, en vrucht dragen, en hij zal tot
eenen heerlijken ceder worden, dat onder hem wonen zal alle
gevogelte van allerlei vleugel; in de schaduw zijner takken
zullen zij wonen. Zoo zullen alle boomen des velds weten dat
Ik, de Heer den hoogen boom vernederd heb, den nederigen
boom verheven heb, den groenen boom verdroogd, en den
droogen boom bloeiende gemaakt heb: Ik, de Heer, heb het
gesproken, en zal het doen.

Ezech. 34: 23. En Ik zal een eenigen Herder over hen verwek -
ken, en hij zal hen weiden, namelijk mijnen knecht David, die
zal u weiden en die zal hun tot een herder zijn.

Ezech. 47: 1�12. Daarna bracht hij mij weder tot de deur van
het huis en zie, daar vloten wateren uit, van onder den dorpel
des huizes naar het oosten, want het voorste deel des huizes
was in het oosten , en de wateren daalden af van onderen uit
do rechterzijde van het huis, van het zuiden des altaars. En
hij bracht mij uit door den weg van de noorderpoort, en
voerde mij om door den weg van buiten tot de buitenpoort,
den weg die naar het oosten ziet: en zie de wateren sprongen
uit de rechterzijde. Als nu die man naar het oosten uitging,
zoo was er een meetsnoer in zijne hand; en hij mat duizend
ellen en deed mij door de wateren doorgaan, en de wateren
raakten tot aan de enkels. Toen mat hij nog duizend ellen en
deed mij door de wateren doorgaan, en de wateren raakten tot
aan de knien, en hjj mat nog duizend en deed mij doorgaan
en de wateren raakten tot aan de lenden. Voorts mat hij
nog duizend, en het was een beek, waar ik niet kon doorgaan:
want de wateren waren hooge wateren waar men door zwemmen
moest, eene beek waar men niet kon doorgaan.

En hij zeido tot mij: Hebt gij het gezien menschenkind?
Toen voerdo hij mij en bracht mij weder tot aan den oover
der beek. Als ik wederkeerde, zie zoo was er aan den oever
der beek zeer veel geboomte, van deze en van gene zjjde.
Toen zeide hjj tot mij, deze wateren vlieten uit naar het
voorste Galilea, en dalen af ip het vlakke veld, daarna komen
zjj in de zee; in de zee uitgebracht zijnde, zoo worden de wa-
teren gezond. Ja het zal geschieden, dat alle levende ziel die
er in wemelt, overal waai\'henen een der twee beken komen

zal, leven zal, en daar zal wel zeer veel visch zijn, omdat
deze wateren daarhenen zullen gekomen zijn, en zij zullen
gezond worden en het zal leven, alles waarhenen deze beek
komen zal. Ook zal het geschieden, dat er visschers aan dezelve
zullen staan, van En-gedi aan tot En-egla�m toe; daar zullen
plaatsen zijn tot uitspreiding der netten; haar visch zal naar
zijnen aard wezen als de visch van de groote zee, zeer menig-
vuldig. Doch hare modderige plaatsen en hare moerassen zullen
niet gezond worden, zij zijn tot zout overgegeven. Aan de beek
nu, aan haren oever, zal van deze en van gene zijde opgaan
allerlei spijsgeboomte, welks blad niet zal afvallen, noch de
vrucht daarvan vergaan; in zijne maanden zal het nieuwe
vruchten voortbrengen; want zijne wateren vlieten uit het hei-
ligdom; en zijne vrucht zal zijn tot spijze en zijn llad tot
heel ing.

Daniel, Hoofdst. II en VII.

Hagg. 2: 7�10. Want alzoo zegt de Heer der heirscbaren: Nog
eens, oen weinig tijds zal het zijn; en Ik zal de hemelen, en
de aarde, en de zee, en het drooge doen beven. Ja, ik zal al
de heidenen doen beven, en zij zullen komen tot den wensch
aller heidenen, en Ik zal dit huis met heerlijkheid vervullen,
zegt de Heer der heirscharen. Mijne is het zilver, en mijne
is het goud, spreekt de Heer der heirscharen. De heerlijkheid
van dit laatste huis zal grooter worden dan van het eerste,
zegt de Heer der heirscharen; en in deze plaats zal ik vrede
geven, spreekt de Heer der heirscharen.

Zach. 6: 12, 13. En spreekt tot hem, zeggende: Alzoo spreekt
de Heer der heirscharen, zeggende; Ziet, een man wiens naam
is spe�ite, die zal uit zjjne plaats spruiten, en hij zal des
Heeren tempel bouwen. Ja, hij zal den tempel des Hoeren
bouwen, en hij zal het siei-aad dragen, en hij zal zitten, en
heersenen op zijnon troon; en hij zal priester zijn op zijnen
troon; en de raad dos vredes zal tusschen die beiden wezen.

Zach. 9: 9. Verheug u zeer, gij dochter Zions! juich, gij doeh-
ter Jeruzalems! Ziet, uw Koning zal tot u komen, recht*
vaardig, en hij is een Heiland; arm, en rijdende op
een ezel, en op een veulen, een jong der ezelinnen.

Mal, 3: 1. Ziet, ik zende mijnen Engel, die voor mijn aange-

zicht den weg bereiden zal; en snelhjk zal tot zijnen tempel
komen die Heer, dien gijlieden zoekt, te weten, de Engel de»
verbonds, aan denwelken gij lust hebt; ziet, hij komt, zegt de
Heer der heirscharen.
Mal: 4: 5. Ziet, ik zende u den profeet Elia, eer dat die groote
en vreeselijke dag des Heeren komen zal.

Neh. 9: 30. Doch gij vertoogt het vele jaren over hen, betuigdet
tegen hen door uwen Geest, door den dienst uwer profeten,
maar zij neigden het oor niet; daarom hebt Gij hen gegeven
in de hand van de volken der landen.

Amos 2.: 11. En ik heb sommigen uit uwe zonen tot profeten ver-
wekt, en uit uwe jongelingen tot Nazire�n; is dit niet zoo,
gij kinderen Isra�ls \'i spreekt de Heer.

Ps. 74: 9. Wij zien onze teekenen niet; er is geen profeet
meer, noch iemand bij ons die weet hoe lang.

Jes. 61: 1. De geest des Heeren Heeren is op mij, omdat
de Heer mij gezalfd heeft, om een blijde boodschap te
brengen den zachtmoedigen: Hij heeft mij gezonden om
te verbinden de gebrokenen van hart, om den gevangenen
vrijheid uit te roepen, en den gebondenen opening der
gevangenis.

Lnc. 4:18, 19. De Geest des Heeren is op mij, daarom heeft Hij
mij gezalfd; Hij heeft mij gezonden om den armen het Evan-
gelie te verkondigen, om te genezen die gebroken zijn van
harte; om den gevangenen te prediken loslating, en den blinden
het gezicht, om de verslagenen heen te zenden in vrijheid; om
te prediken het aangename jaar des Heeren.

Luc. 12: 40. Gij dan, zijt ook bereid: want in welke ure gjj het
niet meent zal de Zoon des Menschen komen.

Luc\'. 23: 37. En zij zeiden: Indien gij de Koning der Joden zijt,
zoo verlos u zelven.

Luc. 24: 27. En begonnen hebbende van Mozes en van al de

Profeten, leide hg hun uit, in al de schriften hetgeen van hem
geschreven was.
Hand. 17: 3. Dezelve openende, en voor oogen stellende, dat de
Christus moest lijden en opstaan uit de dooden, en dat deze
Jezus is de Christus, dien ik, zeide hij, ulieden verkondige.

Hand. 15: 21. Want Mozes heeft er van ouden tijden in elke stad
die hem prediken, en hij wordt op eiken sabbat in de syna-
gogen gelezen.

Matth. 15: 1�14. Toen kwamen tot Jezus eenige schriftgeleerden
en Farizeta, die van Jeruzalem waren, zeggende: Waarom
overtreden uwe discipelen de inzettingen der ouden? Want zij
wasschen hunne handen niet wanneer zij brood zullen eten.
Maar hjj, antwoordende zeide tot hen: Waarom overtreedt
ook gij het gebod Gods, door uwe inzetting? Want God heeft
geboden zeggende: Eert uwen vader en moeder; en: wie vader
of moeder vloekt, die zal den dood sterven.

Maar gij zegt: zoo wie tot vader of moeder zal zeggen: Het
is een gave, zoo wat u van mij zou kunnen te nutte komen;
en zijn\' vader of zijne moeder geenszins zal eeren, die voldoet.
En gij hebt alzoo Gods gebod krachteloos gemaakt door uwe
inzetting. Gij geveinsden! wel heeft Jesaja van u geprofeteerd,
zeggende: Dit volk genaakt Mij met hun mond en eert Mij
met de lippen, maar hun hart houdt zich verro van Mij; doch
te vergeefs eeren zij Mij, leerende leeringen die geboden van
menschen zijn.

En als hij de schare tot zich geroepen had, zeide hjj tot
hen: Hoort en verstaat. Hetgeen ten monde ingaat, ontreinigt
den mensch niet, maar hetgeen ten monde uitgaat, dat ont-
reinigt den mensch. Toen kwamen zijne discipelen tot hem en
zeiden tot hem: Weet gij wel, dat de Farize�n, deze rede

hoorende, ge�rgerd geweest zijn? Maar hij, antwoordende,
zeide: Alle plant, die mijn hemelsche Vader niet geplant heeft,
zal uitgeroeid worden. Laat hen varen, zij zijn blinde leids-
lieden der blinden. Indien nu de blinde den blinde leidt, zoo
zullen zij beiden in de gracht vallen.

Mare. 12: 40. Welke de huizen der weduwen opeten, en dat onder



		25

		Joh. 1: 29. Des anderen daags zag Jobannes Jezus tot zich komende, en zeide: Zie, het Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt. Matth. 11: 3. En zeide tot hem: Zijt gij degene die komen zou of verwachten wjj een\' anderen?

		In § 8, (Resultaat) komen geen teksten voor.

		TWEEDE HOOFDSTUK. DE THEOLOGIE VAN JEZUS CHRISTUS. Sa- Algemeen Overzicht. 1. Joh. 18: 37. Pilatus dan zeide tot hem: Zijt Gij dan een koning? Jezus antwoordde: Gij zegt, dat Ik een koning ben. Hiertoe ben ik geboren en hiertoe ben ik in de wereld gekomen, opdat ik der waarheid getuigenis geven zou. Een iege- lijk, die uit de waarheid is, hoort mijne stem. Joh. 14: 6�9. Jezus zeide tot hem: Ik ben de weg en de waar- heid en het leven. Niemand komt tot den Vader dan door mjj. Indien gijlieden mij gekend hadt, zoo zoudt gij ook mijnen Vader gekend hebben; en van nu kent gij Hem, en hebt Hem gezien. Filippus zeide tot hem: Heere! toon ons den Vader, en het is genoeg. Jezus zeide tot hem: Ben ik zoo langen tijd met ulieden, en hebt gjj mij niet gekend, Filippus? Die mjj gezien heeft, die heeft den Vader gezien; en hoe zegt gij: Toon ons den Vader?

		1 Petr. 1: 11. Onderzoekende op welken of hoedanigen tjjd de geest van Christus, die in hen was, beduidde en te voren getuigde het lijden, dat op Christus komen zou, en de heer- hjkheid daarna volgende. Luc. 10: 16. Wie u hoort die boort mij, en wie u verwerpt die verwerpt mij, en wie mjj verwerpt die verwerpt Dengenen die mij gezonden heeft.



		120

		4. Joh. 21: 22. Jezus zeide tot hem: Indien ik wil dat hij blijft, totdat ik kom, wat gaat het u aanP Volg gij mij. 5. Joh. 12: 32. En ik, zoo wanneer ik van de aarde zal verhoogd zijn, zal hon allen tot mij trekken. Joh. 12: 31. Nu is het oordeel dezer wereld; nu zal de Oversto dezer wereld buitengeworpen worden. Joh. 8: 24. Ik heb u dan gezegd, dat gij in uwe zondon zult sterven; want indien gij niet gelooft, dat ik (die) ben, zult gij in uwe zonden sterven. Joh. 10: 16. Ik heb nog andere schapen, die van dezen stal niet zijn; die moet ik ook toebrengen; en zij zullen mijne stem hooren, en hot zal worden ��ne kudde, (en) ��n Herder. Joh. 5:28, 29. Verwondert u daar niet over: want de ure komt, in welke allen, die in de graven zijn, zijne stem zullen hooren, en zullen uitgaan, die het goede gedaan hebben, tot de opstan- ding des levens, en die het kwade gedaan hebben tot de opstan- ding der verdoemenis.

		DERDE AFDEELING. HOOGERE ��NHEID.

		§23. Verscheidenheid en overeenstemming, 2. Matth. 16: 6, 7. En Jezus zeide tot. hen: Ziet toe, en wacht u van den zuurdeesem der farize�rs en sadduce�rs. En zij overleiden bij zich zelven, zeggende: (\'t Is), opdat wij geen brooden medegenomen hebben. Matth. 19: 10, 11. Zijne discipelen zeiden tot hem: Indien de zaak des menschen met de vrouw alzoo staat, is \'t niet oorbaar om



		127

		§24. Resultaat. l. Matth. 5: 17. Meent niet, dat ik gekomen ben om de wet en de profeten te ontbinden; ik ben niet gekomen, om die te ontbinden, maar om te vervullen.

		DERDE HOOFDSTUK. DE THEOLOGIE DEB APOSTELEN.

		§25. Algemeen Overzicht. 1. Luc. 6: 13. En als bet dag was geworden, riep hij zijne discipelen tot zich, en verkoos er twaalf uit hen, die hij ook apostelen noemde. Hand 1: 26. En zij wierpen hunne loten; en het lot viel op Matthias; en hij werd met algemeene toestemming tot de elf apostelen gekozen. Gal. 1:1. Paulus, een apostel, (geroepen) niet van menschen, noch door een mensch, maar door Jezus Christus en God, den Vader, die hem uit de dooden opgewekt heeft. Hand. 14: 14. Maar de apostelen Barnabas en Paulus (dat) hoo- rende, scheurden hunne kleederen, en sprongen onder de schare. Gal. 1: 19. En ik zag geen ander van de apostelen, dan Jacobus, den broeder des Heeren. Hebr. 3: 1. Hierom, heilige broeders! die der hemelsche roeping deelachtig zijt, ziet op den Apostel en Hoogepriester onzer belijdenis, Christus Jezus. 3. Joh. 19: 35. En die het gezien heeft, heeft het getuigd, en zjjne getuigenis is waarachtig; en hij weet, dat hij zegt hetgeen waar is, opdat ook gij geloovon moogt.



		128

		Hand. 1: 21. Het is dan noodig, dat van de mannen, die met ons omgegaan hebben al den tijd, in welken de Heer Jezus onder ons in en uitgegaan is. 2 Petr. 1: 16. Want wij zijn geene kunstig verdichte fabelen nage- volgd, toen wij u bekend gemaakt hebben de kracht en toe- komst onzes Heeren Jezus Christus, maar wij zijn aanschouwers geweest van zjjne Majesteit. Vraagpunten. Luc. 10: 16. Wie u hoort, die hoort mij; wie u verwerpt, die verwerpt mij; en wie mij verwerpt, verwerpt dengenen, die mij gezonden heeft. Joh. 20: 21. Jezus dan zeide wederom tot hen: Vrede zij ulieden. Gelijkerwijs de Vader mij gezonden heeft, zend ik ook ulieden.

		EERSTE APDEELING. DE PETRINISCHE THEOLOGIE.

		Overzioht. 2. Hand. 5: 32. En wij zijn getuigen van deze woorden, en ook do Heilige Geest, welken God gegeven heeft dengenen, die hem gehoorzaam zijn. 1 Petr. 5: 1. Den ouderlingen, die onder u zijn, vermaan ik, die een medeouderling en getuige des lijdens van Christus ben, en deelachtig der heerlijkheid, die geopenbaard zal worden. Hand. 10: 28. En hij zeide tot hen: Gij weet, hoe het een Jood- schen man ongeoorloofd is, zich te voegen of te gaan tot een vreemden; doch God heeft mij getoond, dat ik geen mensch zoude gemeen of onrein heeten. 2 Petr. 1: 14. Alzoo ik weet, dat de aflegging mijns tabernakels haast zijn zal, gelijk ook onze Heer Jezus Christus mjj heeft geopenbaard.



		15#

		5. Matth. 19: 28�30. En Jezus zeide- tot hen: Voorwaar ik zeg u, dat gij, die mij gevolgd zjjt, in de wedergeboorte, wanneer de Zoon des menschen zal gezeten zijn op den troon zijner heer- lijkheid, (dat) gjj ook zult zitten op twaalf tronen, oordeelende de twaalf geslachten Israels. En zoo wie zal verlaten hebben, huizen, of broeders, of zusters, of vader, of moeder, of vrouw, of kinderen, of akkers, om mijns naams wil, (die)\'zal hon- derdvoud ontvangen, en het eeuwige leven be�rven. Maar vele eersten zullen de laatsten zijn, en (vele) laatsten de eersten Gal. 2: 11. En toen Petrus te Antiochie gekomen was, wederstond ik hem in het aangezicht, omdat hij te bestraffen was. Vraagpunten: Hand. 3: 21. Welken de Hemel moet ontvangen, tot de tijden der wederoprichting aller dingen, die God gesproken heeft door de mond van al zijne heilige profeten van (alle) eeuwen.

		§ 30.

		De tweede brief van		Petrus.


		3. 2 Petr. 3: 2. Opdat gij gedachtig zijt aan de woorden, die van de heilige profeten te voren gesproken zijn, en aan ons gebod, die des Heeren en Zaligmakers Apostelen zjjn. 2 Petr. 1: 9. Want bij welken deze dingen niet zijn, die is blind, van verre niet ziende, hebbende vergeten de rei- niging zijner vorige zonden. 1 Petr. 1:2. Aan de uitverkorenen, naar de voorkennis van God den Vader, in de heiligmaking des Geestes, tot gehoorzaamheid . en besprenging des bloeds van Jezus Christus: genade en vrede zij u vermenigvuldigd! 2 Petr. 2:1. Er zijn ook valsche profeten onder het volk geweest, gelijk ook onder u valsche leeraars zijn zullen, die verderve- ljjke ketteryen bedekteljjk invoeren zullen; ook den Heer, die



		TEKSTENROL

		TEN GEBRU�KE

		VU

		Prof. J. J, VAN OOSTERZEE\'S

		�THEOLOGIE DES NIEUWEN VEKBONDS"

		C. VAN BBNTUM. 1876.



		VOOEREDE.

		Onder de voordeden door de wet op het Hooger Onderwijs, direct of indirect, ons aangebracht, behoort naar de meening van velen, ��k de omstandigheid dat van nu aan eeu tyd van vier jaren aan de studie der Theologie zal worden gewijd. En zoo wij ons niet vergissen , zal van dien tijd een grooter deel dan tot dusverre mogelijk was, voor de studie der �Biblica" worden afgezonderd. Dit is een groot voordeel. Want wie, die slechts eenigszins bekend is in de Theologische Studeutenwereld, heeft niet meer dan ��nmaal van verschillende zijden de klacht over �te weinig bijbelkennis" verno- men ? Wie, die ooit de pastori�n van vroegere academiekennissen bin- nentrad, heeft niet dikwijls den lof dezer wetenschap hooren verkon- digen, en den goeden raad vernomen: �Studeer toch vlrjtig biblica. Niets dat U later z�� zeer te pas komt. Bij Uw preeken, Uw cate- chisatie, Uw huisbezoek, telkens, en telkens weder gevoelt ge van hoeveel nut U een grondige bijbelkennis is !" Dat bijbelkennis het begin aller theologische studie is, zal dan ook wel door niemand worden ontkend. En daarom is het een reden van blijdschap, wanneer door de nieuwe wet de studie der Biblica meer op den voorgrond zal treden. Wel werd reeds onder de �oude" ver- ondersteld , dat men de Bijbelsche Theologie had bestudeerd v��r men de gehoorzaal der Dogmatiek binnentrad; maar bestond die studie niet dikwijls meer in naam dan in der daad? Vraag eens aan drie-vierden van hen, die op de colleges der Biblica te vinden waren, of hun antwoord altijd bevestigend had kunnen zijn, indien hun gevraagd werd, of de paragraaf door hen nagelezen was, en



		VI
		VOOBBEDE.


		de aangehaalde teksten waren opgezocht! Tien tegen ��n\' dat gij van allen een ontkennend antwoord krijgt. En tegelijk zoudt gij de veront- schuldiging vernemen, �dat het zoo\'n fameus werk was, en zoo lang ophield, al die teksten na te slaan!" Maar zij, die ook in dezen de methode �praeparatio, schola, repetitio" volgen, zullen u zeker betui- gen hoe veel gemakkelijker hun de studie valt, en hoeveel beter zij de zaken konden verwerken, dan wanneer alles voor een of ander examen binnen een minimum van tijd zou moeten worden �ingepompt!\'\' Om deze goede methode, ook voor de studie der Biblica, meer ingang te doen vinden, verschijnt deze �Tekstenrol ten gebruike bij de Bijbelsche Theologie des N. V." Het handschrift heeft den bewerker reeds meer- malen goede diensten bewezen, en hij twijfelt niet, of het gedrukte exemplaar zal menigeen van nut zijn. Nog een enkel woord over de met grooter letter gedrukte teksten. De tekstenrol is vervaardigd met het oog op hen, die een flink gemo- tiveerd antwoord willen leeren geven op de vraag: �Wat leert de Schrift?" Zij zullen wel doen met meer dan eenmaal dezen Teksten- rol bij het Handboek te gebruiken. Bij een eerste bestudeering moe- ten de groot gedrukte teksten in het geheugen geprent worden; ieder volgend maal komen er van zelf enkelen b\\j, en ten slotte is iedere tekst een welkom wapen in Uw apologetisch arsenaal. Wie de keus der groot-gedrukte teksten met opmerkzaamheid vereert, zal spoedig ontdekken dat liefst die zijn aangehaald, die ook voor meer dan ��n Dogma tot bewijsplaats kunnen verstrekken, en zoo den beoefenaar der Dogmatiek nog goede diensten bewijzen kan. Wij twij- felen niet, of ieder, die dit boekje vlijtig gebruikt, zal den bewerker in stilte danken voor den gewichtigen dienst hem bewezen. En hiermede gaat deze �Tekstenrol" de wereld in. Wie hem op zijn weg ontmoe- ten mocht, haaste zich de kennis te maken! Wy zijn er van overtuigd, dat hij spoedig in hem een goed vriend ontdekken zal!



		INHOUD.

		Bindt. Inleiding............................... § 1. Begrip der wetenschap......................1 § 2. Hare geschiedenis.........................J 1 $ 3. Hare methode, hoofdverdeeling en eisch............ . . . J

		EEESTE HOOFDSTUK. Oud-Testamentische grondslagen. $ 4. Het Moza�sme.......................... 1 § 5. Het Profetisme.......................... 7 § 6. Het Juda�sme.......................... 18 $ 7- Johaunes de Dooper..................;..... 23 S 8. Resultaat............................. 26

		TWEEDE HOOFDSTUK. De Theologie van Jezus Christus. { 9. Algemeen overzicht........................25

		EERSTE AFDEELING. De Synoptische Evangeli�n. i 10. Het Godsrijk ........ _;l ............... . 28 i 11. Zijn Stichter..........................34 f 12. De Opperkoning......................... 42



		VIII INHOUD. Bladi. $ 18. De Onderdanen.......................... 50 i 14. Het Heil............................ 59 $ 15. I)e Heilsweg........................... 68 $ 16. l)e Voleiuding.......................... 79 TWEEDE AFDEELING. Het Evangelie van Johannea. $ 17. Inleiding................\'............ «8 $ 18. De Zoon van God in het vleesch................. 90 $ 19. De Zoon van (!od in betrekking tot den Vader........... 94 $ 20. De Zoon van God in betrekking tot de Wereld........... 99 $ 21. De Zoon van God in betrekking tot zijne discipelen......... 111 $ 22. De Zoon van God in zijne toekomst................ 118

		DERDE AFDEELING. Hoogere ��nheid. $ 28. Verscheidenheid eu Overeenstemming................120 § 24. Hesultaat..........\'..................127

		DEKDE HOOFDSTUK. De Theologie der Apostelen. $ 25. Algemeen overzicht.......................127

		EERSTE AFDEELING. De Fetrinisohe Theologie. $ 26. Overzicht............................ 128 § 27. Petrus, een apostel van Jezus Christus............... 188 $ 28. Petrus, de apostel der Besnijdenis................. 144 $ 29. Petrus, de apostel der Hoop................... 152 $ 30. De tweede brief van Petrus.................... 159 § 81. De verwante leerbegrippen.................... 165 $ 82. Slotsom en overgang....................... 174



		X		INHOUD.


		TWEEDE ONDERDEEL. De Apokalypse. Bladt $ 49. Verscheidenheid en Overeenstemming. \'...............300

		VIERDE HOOFDSTUK. Hoogere Eenheid. $ 50. Harmonie der Apostelen onderling................. 811 $ 51. Harmonie der Apostelen met den Heer.............. 818 $ 52. Harmonie van den Heer en de Apostelen met de Schriften des Ouden Verbonds.............................. 814



		INLEIDING.

		In § 1 (Begrip der Wetenschap) en § 2 (Hare Geschiedenis) wor- den geen teksten aangehaald. §3. Methode, Hoofdverdeeling en Eisch, 1 Joh. 5: 13. Deze dingen heb ik u geschreven die gelooft in den naam des Zoons van God, opdat gij weet dat gij het eeuwige leven hebt, en opdat Gij gelooft inden Naam des Zoons van God.

		EERSTE HOOFDSTUK. OUD-TESTAMBNTISCHE GRONDSLAGEN. §4. Het Mozaisme. 1. Joh. 4: 22. Gijl. aanbidt wat Gij niet weet, wij aanbidden wat wjj weten, want de zaligheid is uit de Joden. 2 Tim. 3:15. En dat gij van kinds af de heilige schriften geweten hebt die u wijs kunnen maken tot zaligheid door het geloof hetwelk in Christus Jezus is. 2. Deut. 4: 7. Want wat groot volk is er, hetwelk de goden zoo .nabij zijn als de Heer onze God, zoo dikwijls wij hem aanroepen P 1



		3 aan zijn verbond met Abraham, met Izak en met Jakob. En God zag de kinderen Israels aan en God kende ben. 5. Deut. 6: 4. Hoor Isra�l! de Heer onze God is een ��nig Heer! Amos 5: 25, 26. Hebt gij mij veertig jaren in de woestijn slacht- offeren en spijsofferen toegebracht, o huis Israels? Ja, gij droegt tenten van uwen Melech en den Ky�n, uwe beelden, de ster uws Gods dien gij u zelven hadt gemaakt. Exod. 20: 12. Eert uwen vader en uwe moeder, opdat uwe dagen verlengd worden in het land, dat u de Heer uw God geeft. 2 Tim. 1: 10. Doch nu geopenbaard is door de verschijning van onzen Zaligmaker Jezus Christus, die den dood heeft te niet gedaan en het leven en de onvorderfeljjkheid aan het licht ge- bracht door het Evangelie. 7. Kol. 2: 16, 17. Dat u dan niemand oordeele in spijs of drank, of in het stuk des feestdags, of der nieuwe maan, of der sabbaten. Welke zijn een schaduw der toekomende dingen, maar het lichaam is van Christus. Zie Brief a. d. Hebr. 8. Lev. 19: 2. Spreek tot de gansene vergadering der kinderen Israels, en zegt tot hen: Gij zult heilig zijn, want ik de Heer uw God ben heilig. Exod. 20: 2. Ik ben de Heer uw God dio u uit Egypteland, uit het diensthuis heb uitgeleid. Deut. 6: 5. Zoo zult gij den Heer uw God liefhebben, met uw gansche hart en met uwe gansche ziel en met al uw vermogen. Mare. 12: 28�34. En een der Schriftgeleerden, hoorende dat zij te zamen in woorden waren, wetende dat hjj hun wel geant- woord had, kwam tot hem en vraagde hem: »Wclk is het eerste gebod van allen ?" En Jezus antwoordde hem: het eerste van al de geboden is: »Hoor Isra�l, de Heer onze God is een ��nig Heer 1" (Deut. 6:4). 1*



		7 §5. Het Profetisme, l. Num. 12: 6�8. En hij zeide, hoort nu mijne woorden! zoo er een profeet onder u is, ik de Hoer zal door een gezicht mij aan hem bekend maken, door een droom zal ik met hem spreken. Alzoo is mijn knecht. Mozcs niet die in mijn ganscho huis ge- trouw is. Van mond tot mond spreek ik met hem, on door aanzien en niet door duistere woorden, en do gelijkenis des Heeren aanschouwt hij, waarom dan hobt gijl. niet gevreesd togen mjjnen knecht, tegen Mozcs to spreken? Eicht. 4: 4. Debora nu, eene vrouw die een profetessc was, de huisvrouw van Lappidoth, deze richtte dien tijd Isra�l. Richt. 6: 8. Zoo zond do Heor een man dio profeet was tot de kin- deren Isra�ls; die zeide tot hen: alzoo zegt de Heer, do God Isra�ls: Ik heb u uit Egypteland doen opkomen en u uit het diensthuis uitgevoerd. 2. 1 Sam. 15: 11. Het berouwt mij dat ik Saul tot koning gemaakt heb, dewijl hij zich van achter mij afgekeerd heeft, en mijne woorden niet heeft bevestigd. Toen ontstak Samuel en hjj riep tot den Heer den ganschen nacht. 1 Sam. 16: 6, 7. En het geschiedde toen zij inkwamen zoo zag hij Eliab aan, en dacht: zekerljjk is deze voor den Heer, zijn gezalfde. � Doch de Heer zeide tot Samuel: zie zijn gestalte niet aan, noch de hoogte zijner statuur want ik heb hem ver- worpen , want het is niet gelijk de mensch ziet; want de mensch ziet aan wat voor oogen is, maar de Heer ziet het hart aan. 2 Sam. 7: 3�7. En Nathan zeide tot den Koning: ga heen, en doe al wat in uw hart is, want de Heer is met u. � Maar het gebeurde in denzelven nacht dat het woord des Heeren tot Nathan geschiedde, zeggende: Ga en zeg tot mijnen knecht tot David: zoo zegt de Heer »zoudt Gij mij een huis bouwen tot mijne woning? Want ik heb in geen huis gewoond van



		i "

		8

		dien dag af dat ik de kinderen Isra�ls uit Egypte opvoerde, tot op dezen dag; maar ik heb gewandeld in een tent en in een tabernakel. Overal waar ik mot al de kinderen Isra�ls heb gewandeld heb ik wel een woord gesproken met een der stammen Isra�ls, die ik bevolen heb mijn volk Isra�l to wei- den, zeggende: Waarom bouwt gij mij niet een cederen huis? 3. Mal. 4: 4, 5. Gedenkt der wet van Mozes, mijnen knecht die ik hem bevolen heb op Horeb, aan gansch Isra�l; der inzettingen en rechten. Ziet ik zend UI. den profeet Elia, eer dat die groote en vrccselijke dag des Hoeren komen zal. Jes. 63: 9, 10. In al hunne benauwdheid was hij benauwd, en de engel zijns aangezichts heeft hem behouden; door zijne liefde en door zijne genade heeft hij hen verlost; en hij nam hen op en droeg hen al de dagen van ouds. � Maar zij zijn wederspannig geworden, en zij hebben zijnen heiligen geest smarten aangedaan, daarom is hij hun in eenen vijand verkeerd, Hij zelf heeft tegen hen gestreden. Jes. 25:6�9. En de Heer der heerscharen zal op dezen berg allen volken een vetten maaltijd maken, een maaltijd van reinen wijn, van vet vol mergs, van reine wjjnon die gezuiverd zijn, en hij zal op dezen berg verslinden het bewindsel zijns aange- zichts, waarmede alle volken bewonden zijn, en het deksel waarmede alle nati�n bedekt zijn. Hij zal den dood verslinden tot overwinning, en de Heere Heere zal do tranen van alle aangezichten afwisschen; en hij zal de smaadheid zijns volks van de gansehe aarde wegnemen, want de Heer heeft het ge- sproken. � En men zal te dien dage zeggen: Ziet, deze is onze God; wij hebben hem verwacht, en Hij zal ons zalig maken. Deze is do Heer; wij hebben hem verwacht, wij zullen ons verheugen en verblijden in zijne zaligheid. Jes. 26: 19. Uwe dooden zullen leven; ook mijn dood lichaam; zij zullen opstaan: waakt op en juicht, gij die in het stof woont! want uw dauw zal zijn als een dauw der moeskruiden, en het land zal de overledenen uitwerpen. Ezech, 37: 1�14. De hand des Heeren was op mij, en de Heer



		I .

		�



		TEKSTENROL

		-



		17 zicht den weg bereiden zal; en snelhjk zal tot zijnen tempel komen die Heer, dien gijlieden zoekt, te weten, de Engel de» verbonds, aan denwelken gij lust hebt; ziet, hij komt, zegt de Heer der heirscharen. Mal: 4: 5. Ziet, ik zende u den profeet Elia, eer dat die groote en vreeselijke dag des Heeren komen zal. 5. Neh. 9: 30. Doch gij vertoogt het vele jaren over hen, betuigdet tegen hen door uwen Geest, door den dienst uwer profeten, maar zij neigden het oor niet; daarom hebt Gij hen gegeven in de hand van de volken der landen. Amos 2.: 11. En ik heb sommigen uit uwe zonen tot profeten ver- wekt, en uit uwe jongelingen tot Nazire�n; is dit niet zoo, gij kinderen Isra�ls \'i spreekt de Heer. Ps. 74: 9. Wij zien onze teekenen niet; er is geen profeet meer, noch iemand bij ons die weet hoe lang. 6. Jes. 61: 1. De geest des Heeren Heeren is op mij, omdat de Heer mij gezalfd heeft, om een blijde boodschap te brengen den zachtmoedigen: Hij heeft mij gezonden om te verbinden de gebrokenen van hart, om den gevangenen vrijheid uit te roepen, en den gebondenen opening der gevangenis. Lnc. 4:18, 19. De Geest des Heeren is op mij, daarom heeft Hij mij gezalfd; Hij heeft mij gezonden om den armen het Evan- gelie te verkondigen, om te genezen die gebroken zijn van harte; om den gevangenen te prediken loslating, en den blinden het gezicht, om de verslagenen heen te zenden in vrijheid; om te prediken het aangename jaar des Heeren. Luc. 12: 40. Gij dan, zijt ook bereid: want in welke ure gjj het niet meent zal de Zoon des Menschen komen. Luc\'. 23: 37. En zij zeiden: Indien gij de Koning der Joden zijt, zoo verlos u zelven. 7. Luc. 24: 27. En begonnen hebbende van Mozes en van al de 2



		18

		Profeten, leide hg hun uit, in al de schriften hetgeen van hem geschreven was. Hand. 17: 3. Dezelve openende, en voor oogen stellende, dat de Christus moest lijden en opstaan uit de dooden, en dat deze Jezus is de Christus, dien ik, zeide hij, ulieden verkondige.

		§6. Eet Juda�sme. 3. Hand. 15: 21. Want Mozes heeft er van ouden tijden in elke stad die hem prediken, en hij wordt op eiken sabbat in de syna- gogen gelezen. 4. Matth. 15: 1�14. Toen kwamen tot Jezus eenige schriftgeleerden en Farizeta, die van Jeruzalem waren, zeggende: Waarom overtreden uwe discipelen de inzettingen der ouden? Want zij wasschen hunne handen niet wanneer zij brood zullen eten. Maar hjj, antwoordende zeide tot hen: Waarom overtreedt ook gij het gebod Gods, door uwe inzetting? Want God heeft geboden zeggende: Eert uwen vader en moeder; en: wie vader of moeder vloekt, die zal den dood sterven. Maar gij zegt: zoo wie tot vader of moeder zal zeggen: Het is een gave, zoo wat u van mij zou kunnen te nutte komen; en zijn\' vader of zijne moeder geenszins zal eeren, die voldoet. En gij hebt alzoo Gods gebod krachteloos gemaakt door uwe inzetting. Gij geveinsden! wel heeft Jesaja van u geprofeteerd, zeggende: Dit volk genaakt Mij met hun mond en eert Mij met de lippen, maar hun hart houdt zich verro van Mij; doch te vergeefs eeren zij Mij, leerende leeringen die geboden van menschen zijn. En als hij de schare tot zich geroepen had, zeide hjj tot hen: Hoort en verstaat. Hetgeen ten monde ingaat, ontreinigt den mensch niet, maar hetgeen ten monde uitgaat, dat ont- reinigt den mensch. Toen kwamen zijne discipelen tot hem en zeiden tot hem: Weet gij wel, dat de Farize�n, deze rede



		20

		hij bleef aldaar twee dagen. En er geloofden er veel meer om zijns woords wil; en zeiden tot de vrouw: Wij gelooven niet meer, om uws zeggens wil: want wij zelven hebben hem ge- hoord, en weten, dat deze waarlijk is de Christus, de Zalig- maker der wereld. 7. Dent. 33: 2. Wij zeiden dan: de Heere is van Sina� gekomen, en is hunlieden opgegaan van Se�r: Hij is blinkende verschenen van het gebergte Paran, en is aangekomen met tienduizenden der heiligen, tot zijne rechterhand was een vurige wet aan hen. Hand. 7: 53. Gij, die de wet ontvangen hebt, door bestellingen der Engelen, en hebt ze niet gehouden! Gal. 3: 19. Waartoe is dan de wet? Zij is om der overtredingen wil daarbij gesteld, totdat het zaad zou gekomen zijn, dien het beloofd was; en zjj is door de engelen besteld in de hand des middelaars. Hebr. 2: 2. Want indien het woord, door de engelen gesproken, vast is geweest, en alle overtreding en ongehoorzaamheid recht- vaardige vergelding ontvangen heeft. Matth. 12: 27. En indien ik door Be�lzebul de duivelen uitwerp, door wien werpen ze dan uwe zonen uit? Daarom zullen die uwe rechters zijn. Dan. 12: 1�3. En te dier tijd zal Michael opstaan, die groote vorst, die voor de kinderen uws volks staat, als het zulk een tjjd der benaxiwdheid zijn zal, als er niet geweest is, sints dat er een volk geweest is tot op dienzelven tijd toe; en te dier tijd zal uw volk verlost worden, al wie gevonden wordt ge- schreven te zjjn in het boek. � En velen van die, die in het stof der aarde slapen, zullen ontwaken, dezen ten eeuwigen leven, en genen tot versmaadheden en tot eeuwig afgrijzing. De leeraars nu zullen blinken als de glans des uitspansels, en die er velen rechtvaardigen, gelijk de sterren, altoos en eeuwiglijk. Matth. 23: 1G�22. Wee u gij blinde leidslieden! die zegt: zoo wie gezworen zal hebben bij den tempel, dat is niets, maar zoo wie gezworen zal hebben bij het goud des tempels, die is schuldig. Gjj dwazen en blinden! want welk is meerder? het goud, of de tempel die het goud heiligt ?



		21

		En zoo wie zal gezworen hebben bij het altaar, dat is niets, maar zoo wie gezworen zal hebben bij de gave, die daarop is, die is schuldig. Gij dwazen en blinden! want wat is meerder? De gave, of het altaar, dat de gave heiligt ? Daarom wie zweert bjj het altaar, die zweert bij hetzelve en bij al wat daarop is. En wie zweert bij den tempel, die zweert bij Dien, die daarin woont. En wie zweert bij den Hemel die zweert bij den troon Gods en bij Dien, die daarop zit. 8. 1 Maocab. 2: 57. David, in zijne barmhartigheid, heeft den troon van een eenwig koninkrijk be�rfd. 1 Maccab. 4: 46. En zij brachten de steenen op den berg des huizes op een bekwame plaats, tot dat er een profeet zon komen, om te antwoorden (wat men) met dezelve (doen zou). 1 Maccab. 14: 41. En dat het den Joden _t en den priesters behaagd had, dat Simon hun overste en hoogepriester zou zijn in eeu- wigheid, tot dat een getrouw profeet zou opstaan. Matth. 2: 2. Zeggende: Waar is de geboren koning der joden? Want wij hebben gezien zijne ster in het oosten, en zijn geko- men om hem te aanbidden. Mare. 9: 12. En hij, antwoordende, zeide tot hen: Elias zal wel eerst komen, en alles weder oprichten; en het zal geschieden gelijk geschreven is van den Zoon des Menschen dat hij veel lijden zal en veracht worden. Joh. 1:21. En zij vraagden hem: Wat dan ? Zijt gij Elias ? En hij zeide: Ik ben die niet Zijt gij de profeet? En hij ant- woordde: Neen. Joh. 7: 27. Doch van dezen weten wij, van waar hij is; maar de Christus, wanneer hij komen zal, zoo zal nie- mand weten van waar hij is. Matth. 2: 4�6. En bijeenvergaderd hebbende al de overpriesters en schriftgeleerden des volks, vraagde van hen, waar de Christus zou geboren worden. En zij zeide tot hem: Te Bethlehem, in Judea gelegen, want alzoo is geschreven door den profeet: En gjj Bethlehem, gij land Juda! zijt geenszins de minste onder de vorsten van Juda; want Uit n zal de leids- man voortkomen, die mijn volk Isra�l weiden zal.



		22

		Joh. 12: 34. De schare antwoordde hem: Wij hebben uit de wet gehoord, dat de Christus blijft in der eeuwigheid; en hoe zegt gij, dat de Zoon des Menschen moet verhoogd worden ? Wie is deze Zoon des Menschen? Hand. 1: 6. Zij dan, die samengekomen waren, vraagden hem, zeggende: Heere! zult gij in dezen tijd aan Isra�l het koning- rijk weder oprichten? Joh. 4: 25. De vrouw zeide tot hem: Ik weet, dat de Messias komt, die genaamd wordt Christus; wanneer die zal gekomen zijn, zoo zal hij ons alle dingen verkondigen. Joh. 16: 30. Nu weten wij, dat gij alle dingen weet, en gij hebt niet van noode, dat u iemand vrage. Hierom gelooven wjj, dat gjj van God uitgegaan zijt. Matth. 11: 1�6. En het is geschied, toen Jezus ge�indigd had zijnen twaalf discipelen bevelen te geven, dat hij van daar voortging, om te leeren en te prediken in hunne steden. En Johannes, in de gevangenis gehoord hebbende de werken van Christus, zond twee van zijne discipelen; en zeide tot hem: Zijt gij degene, die komen zou, of verwachten wij een ande- ren? En Jezus antwoordde en zeide tot hen: Graat heen en boodschapt Johannes weder, hetgeen gij hoort en ziet: de blinden worden ziende, en de kreupelen wandelen; de melaat- schen worden gereinigd, en de dooven hooren; de dooden wor- deh opgewekt, en den armen wordt het Evangelie verkondigd. En zalig is hij, die aan mij niet zal ge�rgerd worden. Joh. 7: 31. En velen uit de scharen geloofden iu hem, en zeiden: Wanneer de Christus zal gekomen zijn, zal hij ook meer tee- kenen doen dan die, welke deze gedaan heeft? Luc. 1: 74, 75. Dat wij, verlost zijnde uit de hand onzer vijan- den, Hem dienen zouden zonder vreeze, in heiligheid en ge- rechtigheid voor Hem al de dagen onzes levens. 9. Luc. 2: 38. En deze, te dierzelver ure daarbij komende, heeft insgelijks den Heer beleden, en sprak van hem tot allen, die de verlossing in Jeruzalem verwachtten.



		23

		Johan\'nes de Dooper. 2. Luc. 7: 28. Want ik zeg ulieden, onder die van vrouwen geboren zijn, is niemand meer dan Johannes de Dooper, maar de minste in het koninkrijk Gods is meer dan hij. Luc. 16: 16. De wet en de profeten zijn tot op Johannes; van dien tijd af wordt het koninkrijk Gods verkondigd, en een iegelijk doet geweld op hetzelve. 3. Hand. 13: 25. Doch als Johannes den loop vervulde, zeide hij: Wie meent gijl. dat ik ben? ik ben de Christus niet; maar ziet hij komt na mij, wien ik niet waardig ben de schoenen zijner voeten te ontbinden. Joh. 1: 15. Johannes getuigt van hem en heeft geroepen, zeggende: Deze was het van welken ik zeide: die na mij komt, is v��r mij geworden, want hij was eer dan ik. Joh. 1: 29. Des anderen daags zag Johannes Jezus komen en zeide: Zie het Lam Gods dat de zonden der wereld wegneemt. Joh. 3: 27�36. Johannes antwoordde, en zeide: Een mensch kan geen ding aannemen, zoo het hem uit den hemel niet gogeven zjj. Gij zelven zijt mijne getuigen, dat ik gezegd heb: Ik ben de Christus niet; maar dat ik voor hem uitgezonden ben. Die de bruid heeft is de bruidegom, maar de vriend des bruide- goms die staat en hem hoort, verblijdt zich met blijdschap om de stem des bruidegoms. Zoo is dan deze mijne blijdschap vervuld geworden. Hij moet wassen maar ik minder worden. Die van boven komt is boven allen; die uit de aarde is voort- gekomen, die is uit de aarde en spreekt uit de aarde. Die uit . den hemel komt is boven allen. En hetgeen hij gezien en gehoord heeft, dat getuigt hij, en zijne getuigenis neemt nie- mand aan. Die zijne getuigenis aangenomen heeft die heeft verzegeld, dat God waarachtig is. Want dien God gezonden heeft die spreekt de woorden Gods: want God geeft hem den

		�



		24 geest niet mot mate. De Vader heeft den Zoon lief, en heeft alle dingen in zijne hand gegeven. Die in den Zoon gelooft, die heeft het eeuwig leven, maar die den Zoon ongehoorzaam is, zal het leven niet zien, maar de toorn Gods blijft op hem. 4. Matth. 10: 7�15. En heengaande, predikt, zeggende: Het konink» rijk der hemelen is nabij gekomen. Geneest de kranken, reinigt de melaatschen; wekt de dooden op, werpt de duivelen uit. Gij hebt het om niet ontvangen, geeft het om niet. Verkrijgt u noch goud, noch zilver,\' noch kopergeld in uwe gordels; noch male tot den weg, noch twee rokken, noch schoenen, noch staf: want de arbeider is zijn voedsel waardig. En in wat stad of vlek gij zult inkomen, onderzoekt wie daarin waardig is; en blijft aldaar, totdat gij daar uitgaat. En als gij in het huis gaat zoo groet hetzelve. En indien dat huis waardig is, zoo kome uw vrede over hetzelve; maar indien het niet waardig is, zoo keere uw vrede weder tot u. En zoo iemand u niet zal ontvangen, noch uwe woorden hooren, uitgaande uit dat huis of uit dezelve stad, schudt het stof uwer voeten af. Voorwaar zeg ik u: Het zal den lande van Sodom en Gemorra verdragelijker zijn in den dag des oordeels, dan dezelve stad. Joh. 5: 35. Hij was een brandende en lichtende kaars; en gij hebt ulieden voor een korten tijd in zijn licht willen verheugen. Vraagpunten. Luc. 3:1,2. En in het vjjftiende jaar der regeering van den keizer Tibei�us, als Pontius Pilatus stadhouder was over Judea, en Herodes een viervorst over Galilea, en Filippus, zjjn broe- der, een viervorst over Iturea, en over het land Trachonitis, en Lysanias een viervorst over Abilene; onder de hoogopriesters Annas en Kajafas, geschiedde het woord tot Johannes, den zoon van Zacharias in de woestijn. Joh. 1: 15. Johannes getuigt van hem, en heeft geroepen, zeg- gende : Deze was het, van welken ik zeide: Die na mg komt is voor mjj geworden, want hjj was eer dan ik.



		26

		3. Hand. 20: 35. Ik heb u in alles getoond, dat men, alzoo arbei- dende, de zwakken moet opnemen, en gedenken aan de woorden van don Heer Jezus, dat hij gezegd heeft: Het is zaliger te geven dan te ontvangen. 1 Joh. 1:5. En dit is de verkondiging die wij van den beginne gehoord hebben, en wij verkondigen u, dat God een licht is, en gansch geene duisternis in Hem is. 1 Joh. 4: 21. En dit gebod hebben wij van Hem, nl. dat die God liefheeft ook zijn broeder liefhebbe. 4. Luc. 4: 16�22^a. En hij kwam te Nazareth daar hij opgevoed was, en ging, naar zijn gewoonte, op den dag des Sabbats in de synagoge; en stond op om te lezen. En hem werd gegeven het boek van den profeet Jesaja, en als hij het boek openge- daan had, vond hij de plaats daar geschreven was: De Geest des Heeren is op mij, daarom heeft Hij mij gezalfd; Hjj heeft mij gezonden om den armen het Evangelie te verkondigen, om te genozen, die gebroken zijn van harte; om den gevangenen te prediken loslating, en den blinden het gezicht, om de ver- slagenen heen te zenden in vrijheid; om te prediken het aange- name jaar des Heeren. En als hjj het boek toegedaan en den dienaar wedergegeven had, zat hij neder, en de oogen van allen in de synagogen waren op hem geslagen. En hij begon tot hen te zeggen: Heden is deze Schrift in uwe ooren vervuld. � En zij gaven hem allen getuigenis on verwonderden zich over do aangename woorden, die uit zijnen mond voortkwamen. Joh. 6: 68. Simon Petrus dan antwoordde hem: Heere! tot wien zullen wij heengaan P gij hebt de woorden des Eeuwigen Levens. 5. Joh. 7: 16. Jezus antwoordde hun on zeide: Mijne leer is de mijne niet, maar Desgenen, die mij gezonden heeft. Joh. 12: 44�50. En Jezus riep en zeide: Die in mij gelooft, ge- looft in mij niet, maar in Dengenen die mij gezonden heeft.



		27

		En die mij ziet, ziet Dengenen, die mij gezonden heoft. Ik ben een licht, in de wereld gekomen, opdat een iegelijk, die in mij gelooft in de duisternis niet bljjve. En indien iemand mijne woorden gehoord, en niet geloofd zal hebben, ik oordeel hem niet: want ik ben niet gekomen, opdat ik de wereld oordeele, maar opdat ik de wereld zalig make. Die mij verwerpt, en mijne woorden niet ontvangt, heeft, die hem oordeelt; het woord, dat ik gesproken heb, dat zal hem oordeelen ten laatsten dage. Want ik heb uit mij zelven niet gesproken, maar de Vader, die mij gezonden heeft, die heeft mij een gebod gege- ven, wat ik zeggen zal, en wat ik spreken zal. En ik weet, dat zijn gebod het eeuwige leven is. Hetgeen ik dan spreek, dat spreek ik alzoo, gelijk mij de Vader gezegd heeft. 6. Joh. 7: 15. En de Joden verwonderden zich, zeggende: Hoe weet deze de Schriften, daar hij ze niet geleerd heeft? Mattheus 5, 6 en 7. Luc. 4: 22^a. En zij gaven hem allen getuigenis, en verwonderden zich over de aangename woorden die uit zijn mond voortkwamen. Joh. 7: 46. De dienaars antwoordden: Nooit heeft een mensch alzoo gesproken gelijk deze mensch. Mare. 7: 9. En hij zeide tot hen: Gij doet zeker Gods gebod wel te niet, opdat gij uwe inzetting zoudt onderhouden. Luc. 11: 41. Doch geeft tot aalmoes hetgeen daarin is, on ziet, alles is u rein. 7. Luc. 24: 44. En hij zeide tot hen: Dit zijn de woorden, die ik tot u sprak, als ik nog met u was, namelijk dat het alles moest vervuld worden, wat van mij geschreven is in de wet van Mozes, en de profeten en Psalmen. Matth. 23: 35. Opdat op u kome al het rechtvaardige bloed dat vergoten is op de aarde, van het bloed des rechtvaardigen Abels af, tot op het bloed van Zacharia, den zoon van Barachia, welken gjj gedood hebt tusschen den tempel en het altaar. Vraagpunten. Luc. 4: 16�22». Zie boven onder N°. 4. blz. 26.



		28

		Joh. 7: 15, 16. En de Joden verwonderden zich, zeggende: Hoe weet deze de Schriften, daar hij ze niet geleerd heeft? Jezus antwoordde hun en zeide: Mijne leer is de mijne niet, maar desgenen die mij gezonden heeft.

		EERSTE AFDEELING. BI SYNOPTISCHE EVANGELI�N. § io. Het Godsrijk. 1. Matth. 26: 29. En ik zeg u dat ik van nu aan niet zal drinken van deze vrucht des wijnstoks, tot op dien dag, wanneer ik met u dezelve nieuw zal drinken in het koninkrijk mijns Vaders. Matth. 13: 43. Dan zullen de rechtvaardigen blinken als do Zon, in het koninkrijk huns Vaders. Die ooren heeft om te hooren, die hoore. Matth. 16: 28. Voorwaar, voorwaar zeg ik u: er zijn sommigen van die hier staan, dewelke den dood niet smaken zullen, totdat zij den Zoon des Menschen zullen hebben zien komen in zijn koninkrijk. Mare. 1: 15. En zeggende: De tijd is vervuld, en het ko- ninkrijk Gods nabij gekomen; bekeert u, en gelooft het Evangelie. Matth. 9: 35. En Jezus omging al hunne steden en vlekken, leerende in hunne synagogen, en predikende het Evangelie des koninkrijks, en genezende alle ziekte en alle kwaal onder het volk. Ps. 22: 29. Want het koninkrijk is des Heeren, en Hij heerscht onder de heidenen. Obadja vs. 12. En er zullen heidenen op den berg Sions opkomen om Ezaus gebergte te richten; en het koninkrijk zal des Heeren zijn. Boek der Wijsheid 10: 10. Deze geleidde den rechtvaardigen op rechte paden, als hij voortvluchtig was voor den toorn zijns



		29

		broeders, en heeft hem het koninkrijk Gods getoond, en kennis van heilige dingen gegeven, en heeft hem voorspoedig gemaakt in zijnen arbeid, en zijne moeite vermenigvuldigd. 2 Petr. 1: 11. Want alzoo zal u rijkelijk toegevoegd worden de ingang in het eeuwig koninkrjjk van onzen Heer en Zaligma- ker, Jezus Christus. Openb. 1:9. Ik, Johannes, die ook uw broeder ben, en medege- noot in de verdrukking, en in het koninkrijk, en in de lijd- zaamheid van Jezus Christus, was-op het eiland, genaamd Patmos, om het woord Gods, en om de getuigenis van Jezus Christus. Hand. 1:6. Zij dan, die samengekomen waren, vraagden hem, zeggende: Heere! zult gij in dezen tijd aan Isra�l het koninkrijk weder oprichten? Matth. 13: 11. En hij, antwoordende, zeide tot hen: omdat het u gegeven is de verborgenheden van het koninkrijk der hemelen te weten, maar dien is het niet gegeven. 2. Matth. 4: 17. Van toen aan heeft Jezus begonnen te prediken , en te zeggen: Bekeert u, want het koninkrijk Gods is nabij gekomen. Luc. 10: 23, 24. En zich koerende tot de discipelen, zeide hij tot hen alleen: Zalig zijn de oogen, die zien, hetgeen gij ziet. Want ik zeg u, dat vele profeten on koningen hebben begeerd te zien, hetgeen gij ziet en hebben het niet gezien, en te hooreu, hetgeen gij hoort en hebben het niet gphoord Matth. 26: 29. Zie boven onder N°. 1 blz. 28. Luc. 17: 20, 21. En gevraagd zijnde, van de farize�n, wanneer het koninkrijk Gods komen zoude, heeft hij hun geantwoord en gezegd: Het koninkrijk Gods komt niet met uiterlijk gelaat. En men zal niet zeggen: Ziet hier, of ziet, daar! Want,ziet, het koninkrijk Gods is binnen in ulieden. Matth, 20: 25 � 28. En als hen Jezus tot zich geroepen had, zeide hjj: Gij weet dat de oversten der volken heerschappij voeren over hen, en do grooten gebruiken macht over hen. Doch alzoo zal het onder u niet zijn; maar zoo wie onder u zal willen groot worden, die zij uw dienaar; en zoo wie onder u zal willen de eerste zijn, die zij uw dienstknecht.



		30

		Gelijk de Zoon des Mensehen niet is gekomen om ge- diend te worden, maar om te dienen, en zijne ziel te geven tot een rantsoen voor velen. Luc. 22: 24�27. En er werd ook twisting onder hen, wie van hen scheen de meeste te zijn. En hij zeide tot hen: De koningen der volken heerschen over hen; en die de macht over hen heb- ben , worden weldadige heeren genaamd. Doch gij niet alzoo! Maar de meeste onder u, die zij gelijk de minste, en die voor- ganger is, als een die dient. Want wie is meerder, die aanzit of die dient? Is het niet die aanzit? Maar ik ben in het midden van u als een die dient. Luc. 12: 13, 14. En een uit de schare zeide tot hem: Meester, zeg mijnen broeder, dat hij met mij de erfenis deele. Maar hij zeide tot hem: Mensch! wie heeft mij tot een rechter of scheidsman over ulieden gesteld? Matth. 13: 24�30. Een andere gelijkenis heeft hij hun voorgesteld, zeggende: Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een mensch die goed zaad zaaide in zijnen akker. En als de menschen sliepen, kwam zijn vijand, en zaaide onkruid midden in de tarwe en ging weg. Toen het nu tot kruid opgeschoten was, en vrucht voortbracht, toen openbaarde zich ook het onkruid. En de dienstknechten van den Heer des huizes gingen en zeiden tot hem: Heere! hebt gij niet goed zaad in uwen akker ge- zaaid, en van waar dit onkruid ? En hij zeide tot hen, een vijandig mensch heeft dat gedaan. En de dienstknechten zeiden tot hem: Wilt gij dan, dat wij heengaan en datzelve vergade- ren? Maar hij zeide: Neen, opdat gjj, het onkruid vergade- rende , ook mogelijk met hetzelve de tarwe niet uittrekt. Laat ze beiden te zamen opwassen tot den oogst, en in den tijd des oogstes zal ik tot de maaiers zeggen: Vergadert eerst dat onkruid, en bindt het in bosschen, om hetzelve te verbranden, maar brengt de tarwe samen in mijne schuur. Matth. 13: 47�«50. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een net, geworpen in de zee, en dat allerlei soorten van visschen samenbrengt; hetwelk, wanneer het vol geworden is; de visschers aan den oever optrekken, en nederzittende, lezen het goede uit in hunne vaten; maar het kwade werpen zjj weg. Alzoo zal het. in de voleinding der eeuwen wezen: de engelen



		31

		zullen uitgaan, en de boozen uit het midden der rechtvaardigen afscheiden. En zullen dezelve in den vurigen oven werpen: daar zal zijn weening en knersing der tanden. Matth. 18: 3. En zeide: Voorwaar zeg ik u, indien gij u niet verandert, en wordt gelijk de kinderkens, gij zult het koninkrijk der hemelen geenszins ingaan. Jes. 2: 2 �4. En het zal geschieden in het laatste der dagen, dat . de berg van het huis des Heeren zal vastgesteld zijn op den top der bergen, en dat hij zal verhevon worden boven de heu- velen, en tot denzelven zullen alle heidenen toevloeien. En vele volken zullen heengaan, en zeggen: Komt, laat ons opgaan tot den berg des Heeren, tot het huis van den God Jakobs, opdat Hij ons leere van zijne wegen, en dat wij wandelen in zijne paden; want uit Zion zal de wet uitgaan, en des Heeren woord uit Jeruzalem. En Hij zal rechten onder de heidenen, en be- straffen vele volken; en zij zullen hunne zwaarden slaan tot spaden; en hunne spiesen tot sikkelen; het eene volk zal tegen het andere volk geen zwaard opheffen en zij zullen geen oorlog meer leeren. Matth. 5: 13, 14. Gij zijt het zout der aarde: indien nu het zout smakeloos wordt, waarmede zal het gezouten worden ? Het deugt nergens meer toe, dan om buiten geworpen en van de menschen vertreden te worden. Gij zijt het licht der wereld; eene stad boven op een berg liggende, kan niet verborgen zijn. Matth. 8: 11, 12. Doch ik zeg u, dat vele zullen komen van Oosten en Westen, en zullen met Abraham, en Izak en Jakob aanzitten in het koninkrijk der hemelen; en de kinderen des koninkrijks zullen uitgeworpen worden in de buitenste duisternis, aldaar zal weening zijn en knersing der tanden. Matth. 10: 5. Deze twaalf heeft Jezus uitgezonden, zeggende: Gij zult niet heengaan op den weg der Heidenen, on gij zult niet ingaan in eenige stad der Samaritanen. Matth. 15 : 23. Doch hij antwoordde haar niet ��n woord. En zijne discipelen, tot hem komende, baden hem, zeggende: Laat haar van u, want zij roept ons na. Matth. 28: 19. Gaat dan henen, onderwijst alle volken, de* zelve doopende in den naam des Vaders, en des Zoons



		82

		en des Heiligen Qeestes; leerende hen onderhouden alles wat ik u geboden heb. Luc. 24: 47. En in zijnen naam gepredikt worden bekeering en vergeving der zonden, onder alle volken, beginnende van Jeruzalem. Hand. 1: 8. Maar gij zult ontvangen de kracht des H. Geestes, die over u komen zal, en gij zult mijne getuigen zijn, zoo te Jeruzalem als in geheel Judea en Samaria, en tot aan het uiterste der aarde. Matth. 24: 14. En dit Evangelie des koninksrijks zal in\'de geheele wereld gepredikt worden tot een getuigenis allen volken; en dan zal het einde komen. Matth. 26: 13. Voorwaar zeg ik u: alwaar dit Evangelie gepredikt zal worden in de geheele wereld, daar zal ook tot hare ge- dachtenis gesproken worden van hetgeen zij gedaan heeft. Matth. 28: 20. En ziet, ik ben met ulieden, al de dagen, tot de voleinding der wereld. Amen. Matth. 13: 31�33. Eene andere getuigenis heeft hij hun voorge- steld, zeggende: Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan het mosterdzaad, hetwelk een mensch heeft genomen en in zjjn akker gezaaid; hetwelk wel het minste is, onder al de zaden , maar wanneer het opgewassen is, dan is het het meeste van Je moeskruiden, en het wordt een boom, alzoo dat de vogelen des hemels komen en nestelen in zijne takken. Een andere gelijkenis sprak hij tot hen, zeggende: Het koninkrijk der hemelen is gelijk aan een zuurdeesem, welken eene vrouw nam, en verbergde in drie maten meels, totdat het geheel gezuurd was. Mare. 4: 26�29. En hij zeide. Alzoo is het koninkrijk Gods, gelijk of een mensch het zaad in de aarde wierp; en voorts sliep, en opstond, nacht en dag; en het zaad uitsproot, en lang werd, dat hij zelf niet wist hoe. Want de aarde brengt van zelve vrucht voort, eerst het kruid, daarna de aar, daarna het volle koren in de aar. En als de vrucht zich voordoet, terstond zendt hij de sikkel daarin omdat de oogst daar is. Matth. 6: 9. Gij dan, bidt aldus: Onze Vader, die in de hemelen zijt! Uw Naam worde geheiligd. Matlh. 9: 37, 38. Toen zeide hij tot zijne discipelen, de oogst is wel groot, maar de arbeiders zijn weinige. Bidt dan den Heer des oogstes, dat Hij arbeiders in zijnen oogst uitstoot e.



		33

		Matth. 21: 43. Daarom zeg ik ui. dat het koninkrijk Gods van u zal weggenomen worden, en een volk gegeven dat zijne vrucht voortbrengt. Matth. 13: 44�46. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een schat, in den akker verborgen, welken een mensch, gevonden hebbende, verbergde dien, en van blijdschap over denzelven, gaat hij heen en verkoopt al wat hij heeft, en koopt dienzelven akker. Wederom is het koninkrijk der hemelen gelijk aan een koopman, die schoone paarlen zoekt; dewelke hebbende een paarl van groote waarde gevonden, ging heen en verkocht al wat hij had, en kocht dezelve. Matth. 22: 2. Het koninkrijk der hemelen is geljjk een zeker koning die zijn zoon een bruiloft bereid had. Luc. 13: 25�30. Namelijk dat de heer des huizes zal opgestaan zijn, en de deur zal gesloten hebben, en gij zult beginnen bui- ten te staan, en aan de deur te kloppen, zeggende: Heere, Heere! doe ons open! en hij zal antwoorden en tot u zeggen: Ik ken u niet van waar gij zijt. Alsdan zult gij beginnen te zeggen: Wij hebben in uwe tegenwoordigheid gegeten en ge- dronken, en gij hebt in onze straten geleerd. En hij zal zeggen: Ik zeg u, ik ken u niet van waar gij zijt, wijkt .van mij af, gij werkers der ongerechtigheid! Aldaar zal zijn weening en knersing der tanden, wanneer gij zult zien Abraham en Izak en Jakob, en al de profeten, in het koninkrijk Gods, maar ulieden buiten uitgeworpen. En daar zullen er komen van oosten en westen, en van noorden en zuiden, en zullen aanzitten in het koninkrijk Gods. En ziet, er zijn laatsten, die de eer- sten zullen zijn; en er zijn eersten, die de laatsten zullen zijn. Matth. 6: 33. Maar zoekt eerst het koninkrijk Gods en zijne ge- rechtigheid, en al deze dingen zullen u toegeworpen worden. 3. Matth. 12: 26�28. En indien de Satan den Satan uitwerpt, zoo is hjj tegen zich zelf verdeeld; hoe zal dan zijn rijk bestaan? En indien ik door Be�lzebul de duivelen uitwerp, door wien werpen ze dan uwe zonen uit ? Daarom zullen die uwe rechters zjjn. Maar indien ik door den geest Gods de duivelen uitwerp, zoo is dan het koninkrijk Gods tot u gekomen. 3 \' * *.�t.. �*



		34

		Vraagpunten. Mare. 4: 11. En hij zeide tot hen: Het is u gegeven te verstaan, de verborgenheid van het koninkrijk Gods, maar dengenen die buiten zjjn, geschieden deze dingen door gelijkenissen. Matth. 11: 12, 13. En van de dagen van Johannes den Dooper tot nu toe, wordt het koninkrijk der hemelen geweld aange- daan, en de geweldigers nemen hetzelve met geweld. Want al de profeten en de wet hebben tot Johannes toe geprofeteerd.

		§11. Zijn Stichter. l. Luc. 28: 51. (Deze had niet medebewilligd in hunnen raad en han- del) van Arimathea, een stad der Joden, en die ook zelf het koninkrijk Gods verwachtte. Matth. 21: 38. Maar de landlieden, den Zoon ziende, zeiden onder elkander: Deze is de erfgenaam, komt, laat ons hem dooden, en zijne erfenis aan ons behouden. Matth. 22: 2. Het koninkrijk der hemelen is gelijk een zeker koning, die zijnen zoon eene bruiloft bereid had. Matth. 25: 34. Alsdan zal de koning zeggen tot degenen die tot zijne rechterhand zijn: Komt, gij gezegenden mijns Vaders! be�rft dat koninkrjjk, hetwelk u bereid is van de grondlegging der wereld. Mare. 1: 34. En hij genas er velen, die door verscheidene ziekten kwalyk gesteld waren; en wierp vele duivelen uit; en liet de duivelen niet toe te spreken, omdat zij hem kenden. Matth. 11:4,5. En Jezus antwoordde en zeide tot hen: Gaat heen en boodschapt Johannes weder hetgeen gij hoort en ziet: de blinden worden ziende, en de kreupelen wandelen, de melaat- schen worden gereinigd, en de dooven hooren; de dooden wor- den opgewekt en den armen wordt het Evangelie verkondigd. Matth. 16: 13�17. Als nu Jezus gekomen was in de deelen van Caesarea Fhilippi, vraagde hij zijnen discipelen, zeggende: Wie zeggen de menschen, dat ik, de Zoon



		35

		des Menschen ben? En zij zeiden: Sommigen: Johannes de Dooper; en anderen: Elias; en anderen: Jeremia of een van de profeten. Hij zeide tot hen: Maar gij, wie zegt gij, dat ik benP En Simon Petrus, antwoordende) zeide: Gij zijt de Christus, de Zoon des levenden Gods. En Jezus, antwoordende, zeide tet hem: Zalig zijt gij, Simon, Bar-Jona! want vleesch en bloed heeft u dat niet geopenbaard, maar mijn Vader die in de he- melen is. Luc. 19: 38�40 Zeggende: Gezegend is de koning die daar komt in den naam des Heeren! Vrede zij in den hemel, en heerlijk- heid in de hoogste plaatsen! En sommige der farize�n uit de scharen, zeiden tot hem: Meester! bestraf uwe discipelen. En hij, antwoordende, zeide tot hen: Ik zeg u dat, zoo deze zwijgen, de steenen haast roepen zullen. Luc. 18: 31. En hij nam de twaalven bij zich en zeide tot hen: Ziet wij gaan op naar Jeruzalem, en het zal alles volbracht worden aan den Zoon des Menschen, wat geschreven is door de profeten. 2. Dan. 7: 13, 14. Verder zag ik in de nachtgezichten, en ziet, er kwam een met de wolken des hemels, als eens menschen zoon, en hjj kwam tot den oude van dagen, en zij deden hem voor Denzelve naderen. En hem werd gegeven heerschappij, en eer, en het koninkrijk: dat hem alle volken, nati�n en tongen eeren zouden; zijne heerschappij is eene eeuwige heerschappij, die niet vergaan zal, en zijn ko- ninkrijk zal niet verdorven worden. Hand. 7: 56. En hij zeide: Ziet, ik zie de hemelen geopend, en den Zoon des menschen, staande ter rechterhand Gods. Openb. 1: 13. En in het midden van de zeven kandelaren eenen, den Zoon des menschen geljjk zijnde, bekleed met een lang kleed tot de voeten, en omgord aan de borsten met een gou- den gordel. Openb. 14: 14. En ik zag, en ziet, een witte wolk, en op de wolk was een gezeten, des menschen Zoon gelijk, hebbende op zijn hoofd eene gouden kroon en in zgne hand eene scherpe sikkel. 3*



		36

		Matth. 12: 8. Want de Zoon des Menschen is een Heere, ook van den Sabbat. Matth. 13: 41. De Zoon des Menschen zal zijne engelen uit- zenden, en zij zullen uit zijn koninkrijk vergaderen al de ergernissen, en degenen, die de ongerechtigheid doen. Matth. 16: 28. Voorwaar zeg ik u: er zijn sommigen van die kier staan, die den dood niet smaken zullen, totdat zij den Zoon des Menschen zullen hebben zien komen in zijn koninkrijk. 3. Matth. 16: 13�17. Als nu Jezus gekomen was in de deelen van Caesarea Philippi, vraagde hij zijnen discipelen, zeggende: Wie zeggen de menschen, dat ik, de Zoon des Menschen, ben ? En zij zeiden: Sommigen: Johannes de Dooper; en anderen: Elias, en anderen: Jeremia of een van de profeten. Hij zoide tot hen: Maar gij, wie zegt gij, dat ik ben ? En Simon Petrus, ant- woordende, zeide tot hem: Gij zift de Christus , de Zoon des Levenden Gods. En Jezus, antwoordende, zeide tot hem: Zalig zijt gij, Simon, Bar-Jona! want vleesch on bloed heeft u dat niet geopenbaard, maar mijn Vader die in de hemelen is. Matth. 5: 11, 12. Zalig zijt gij, als u de menschen smaden, en vervolgen, en liegende alle kwaad tegen u spreken om mijnentwil. Verblijdt u en verheugt u, want uw loon is groot in de homelen: want alzoo hebben zij vervolgd de profe- ten die v��r u geweest zijn. Matth. 7: 21�23. Niet een iegelijk die tot mij zegt: Heere! Heere! zal ingaan in het koninkrijk der hemelen, maar die daar doet den wil mijns Vaders die in de hemelen is. Velen zullen te dien dage zeggen: Heere! Heere! hebben wij niet in uwen Naam geprofeteerd, en in uwen Naam duivelen uitgeworpen, en in uwen Naam vele krachten gedaan ? En dan zal ik hun openlijk aanzeggen: Ik heb u nooit gekend; gaat weg van mij, gij die de ongerechtigheid werkt! Matth 10: 32, 33. Een iegelijk dan, die mij belijden zal voor de menschen, dien zal ik ook belijden voor mijnen Vader, die in de hemelen is. Maar zoo wie mij ver- loochend zal hebben voor de menschen, dien zal ik ook verloochenen voor mijnen Vader, die in de hemelen is.



		37

		Mattli. 10: 37�42. Die vader of moedor liefheeft bovcu mij, is mijns niet waardig; en die zoon of dochter liefheeft boven mij, is mijns niet waardig; en die zijn kruis niet op zich neemt en mij navolgt, is mijns niet waardig. Die zijne ziel vindt, zal dozelvo verliezen, eu die zijne ziel zal verloren hebben om mijnentwil, zal dezelve vinden. Die u ontvangt, die ontvangt mij; en dio mij ontvangt, ontvangt Hem, die mij gezonden heeft. Die een profeet ontvangt in den naam oens profeten, zal den loon eens profeten ontvangen, en die een\' rechtvaardige ont- vangt in den naam eens rechtvaardigen, zal den loon eens rechtvaardigen ontvangen. En zoo wie een van deze kleinen te drinken geeft, alleenlijk een beker koud waters, in den naam eens discipels, voorwaar zeg ik u, hij zal zijn loon geenszins verliezen. Matth. 12: 6�8. En ik zeg u, dat een, meerder dan de tempel hier is. Doch zoo gij geweten had, wat het zegt: Ik wil barm- hartigheid en niet offerande, gjj zoudt de onschuldigen niet veroordeeld hebben. Want de Zoon des Menschen is een Heer ook van den Sabbat. . Luc. 4: 16�22. En hij kwam te Nazareth, daar hij opgevoed was, en ging, naar zjjne gewoonte op den dag des Sabbats in de Synagoge, en stond op om te lezen. En hem werd gegeven het boek van den profeet Jesaja; en als hij het boek opcnge- daan had, vond hij de plaats daar geschreven was: De geest des Heeren is op mij, daarom heeft Hij mij gezalfd; Hij heeft mij gezonden om den armen het Evangelie te verkondigen, om te genezen die gebroken zijn van harte; om den gevangenen te prediken loslating, en den blinden het gezicht, om de versla- genen heen te zenden in vrijheid; om te prediken het aange- namc jaar des Heeren. En als hij het boek toegedaan en den dienaar wedergegeven had, zat hij neder, en de oogen van allen in de synagoge waren op hem geslagen. En hij begon tot hen te zeggen: Heden is deze Schrift in uwe ooren ver- vuld. En zij gaven hem allen getuigenis, en verwonderden zich over de aangename woorden, die uit zijn mond voortkwa- men; en zeiden: Is deze niet de Zoon van Jozef? Luc. 7: 18�23. En de discipelen van Johannes boodschapten hem van al deze dingen. En Johannes, zekere twee van zijne disci-

		-



		88

		pelen tot zich geroepen hebbende, zond hen tot Jezus, zeggende: Zijt gij dogene dio komen zou of verwachten wij een anderen? En als de mannen tot hem gekomen waren, zeiden zij: Johannes de Dooper heeft ons tot u afgezonden, zeggende: Zijt gjj, die komen zou, of verwachten wij een anderen? En in dezelve ure genas hjj er velen van ziekten, en kwalen, en booze geesten; en velen blinden gaf Hij het gezicht. En Jezus, antwoordende, zeide tot hen: Gaat heen, en boodschapt Johannes weder, de dingen die gij gezien en gehoord hebt; nameljjk dat do blinden ziende worden, de kreupelen wandelen, de mclaatschen gereinigd worden, de dooven hooren, de dooden opgewekt worden, den armen het Evangelie verkondigd wordt. En zalig is hij die aan mij niet zal ge�rgerd worden. 4. Matth. 4: 4. Doch hjj, antwoordende, zeide: Er is geschreven: De mensch zal bij brood alleen niet leven, maar bjj elk woord, dat door den mond Gods uitgaat. Luc. 24: 39. Ziet, mjjne handen en mijne voeten; want ik ben het zelf; tast mij aan en ziet: want een geest heeft geen vleesch en beenen gelijk gij ziet dat ik heb. Matth. 26: 38. Toen zeide hij tot hen: Mijne ziel is geheel bedroefd tot den dood toe; blijft hier en waakt met mij. Luc. 23: 46. En Jezus, roepende met groote stemme zeide: Vader! in uwe handen beveel ik mijnen geest. En als hij dit gezegd had gaf hij den geest. Matth. 12: 41, 42. De mannen van Ninev� zullen opstaan in het oordeel met dit geslacht, en zullen hetzelve veroordeelen: want zij hebben zich bekeerd op de prediking van Jonas, en ziet, meer dan Jonas is hier! De koningin van het Zuiden zal opstaan in het oordeel met \' dit geslacht, en hetzelve veroordeelen: want zij is gekomen van de einden der aarde om te hooren de wjjsheid van Salomo; en ziet, meer dan Salomo is hier. Matth. 22: 42. En zeide: Wat dunkt u van den Christus? wiens Zoon is Hij? Zij zeiden tot Hem: Davids Zoon. Luc. 11: 13. Indien dan gij die boos zijt, weet uwen kinde- ren goede gaven te geven, hoeveel te meer zal de hemel*