O
D E
A. D. IX APRÎLIS MDGCXXVn,
AMSTELiïlDAMI,
ÄPUD FREDERICUM HORREUMÎ
MDCCXXVII.
-ocr page 2- -ocr page 3-Illuflres atque Amplißmi Confules , SchoUrchaegra^
"uißmi 3
Verbi Di\'vini Minifier reuverende, Scholar urn fuhli^
carum Vtfitator diligentißme 5
Reäor e arundem doäisßme >
ConreBor ^Praeceptores de meis atque aliorumfludiis-
optime meriti j
Artimn ac fei enti arum ycum facrarum tum profanct-^
rum ^ Dolores eruditisßmij
Ci^es y hofpites ^ cujuscunque ordinis ac loci ^ qmt^
quot adeßis , fpeBatisßmi j
T^u denique Juventus Scholaßica, fpei
fpes Patrio y fpes Eccleßä,
mex imbecillitatis miHi fatis confcius
^^ fum, & probe compertiim & exploratum ha«
--------beo, quam curta fupellex fit mihi ad tanti
momenti argumentum, quantum in hac mea oratione
A z patt^
-ocr page 4-4 ORATIO
paudïîîmîs verbis ampledi eft animus , apte tradan-
dum,- prîcfertim quura tot fapientium virorum , acu-
tifTimo atque acerrimo judicio pr^ditorum, oculos un-
dique in me intentos effe videam. Ego tamen in veftra,
Auditores, humanitate perfugium qui^rens, acfimulâ
vobis benevolentiffimum atque îequifïîmum judicium
expetens, quum setas mea nihil magnum aut élabora-
tum promittat, provinciam mihiimpofîtam fafcipiam,
ingeniique, quod exiguum in me elle kibensprofiteor,
periculum faciam , ac argumentum, per fe quidem lau-
ûàbile, fed meo Marte elaboratum , pro mea te-
nui dicendi copia, in celebri hoc confclfu, exponere
conabor, quum de veftra in me benignitate, atque
benevolentia fim perfuafiffimus , nullasque dubitem^
quin hoc onus à me Jfusceptum veftro favore fubleva-
turi, Sc conatus meos promoturi fitis ; quod ipfîim,,
qua par eft obfervantia , ctiam atque etiam rogo atque
peto.
Argumenti vero, quod tradandum fîimpfî, ea eft
prieftantia, & ea dignitas, ut certifïîmum fit,veftrum
plerosque libentiffime meam hanc orationem audituros
propter communia ftudia 6c amorem eruditionis fum-
mum. Didurus enim fum de Fruditionis prxftantia ,-
in qua re favor virorum eruditifîîmorum mihi deeffe
non poteft. Eruditionem cum dico, intelügatis velim
earn five facultatem five inftitutionem , quam Gr^ci,
^iii rerum naturam ac proprietatem una cum verbis ex-
pref
-ocr page 5-DE PRAESTANTIA ERUDITIONIS. t^
preÏÏerunt, non immerito appelîarunt, quoni-
am illos non fugiebat partim inftitudone partim dili-
gentia ac induftria ad fummum Eruditionis faftigium
perveniri. Unde Poëtîe , qui fub fabularum fpecie
multa praecepta nobis ad Eruditionem confequendam
utiliffima reliquerunt, Mufarumfedem in altiilîmo mon-
te Parnaiïo, in cujus apicem nemini nid magno labo-
rc ac induftria afccndere datur, pofitam finxerunt. Nec
mirum; voluerunt enim viri prudentifTimi iftis fabula-
rum ambagibus intelligentibus fignificare, difficilia elfe
qu^ pulchra, nec perveniri ad eruditionem, nilî magna
éc diuturna contentione.
Atque ut Eruditionis prïeftantia eo magis elucefcat,
operîe pretium mihi faéturus videor, ejus utilitatem fi
commemorare paullo latius inftituam.
Profcdo iila eft, illa, inquam, fola , qu^e ingenî-
umacuit&perficit. Atque ilia, ut ita dicam, menti lu-
cem atque vitam afFert. Eruditio enim fola eft, qua:
fîii ftudiofum femper & ubique felicem reddit. Si dives
fit, illa viam ei monftrat, qua poffit redè divitiis uti
atque frui. Si vitam in egeftate degat, ac res ei angu-
fta domi fit, divitibus tamen omnibus longe fortuna-
tior habendus eft, quoniam homoeruditus, quantum-
vis pauper, fua forte contentus viv\'.t, quam rem Cice-
ro maximas certiffimasque merito divitias dixit, avaro
autem infatiabiU auri atque argenti cupiditate cap-to
tam deefte quod habet, quam quod non habet, idem
iftc Cicero rediflimè cenfuit. Ea-
6 ORATIO
Hadem hxc Eruditio eâ eft natura atque indole, fno
ut pofTelTori a nemine eripi poffit. E contrario divitix,
honores ac pleraque caduca hujus vitse bona mukis per-
petuo viciflitudinibus funt obnoxia , jfuosque f^epe pof-
feffores, quum iUi minime rentur , deferunt, aliisque
feie adplicant. Teftatum hoc facit narratu digniffima
apud Tacitum Hiftoria de iElio Sejano Tiberii
Imperatoris favore potentifïîmo, uno velut cafîx è fum-
mo honoris, quem tetigerat, gradu in extremam asrum-
narum abyffum projedo & crudeliffime extindo, fta-^
tuis per univerfam Urbem ejus honori eredis & Deb-
rum inftar adoratis, momento citius fradis , de ludi-
brio habitis. Praeclarum profedo inconftantias humana:
exemplum! plura autem ejus generis adferre non ego
tantum pofrem,fed et quicunqueMufas vel a limine tantum
falutaverit j verum ea brevitatis caufa jam prsetermitto.
• Ceterum Eruditionis pri^ftantia , Auditores, luce
meridian a clarius oculis fèfe noftris ingerit , quum
quis in animo fecum accuratius perpendit, indodo doc-
tus quid pr?eftet ? Stulto intelïigens quid interfit ? Tan-
tum enim intereft, utejusdem elfe originis do dos at-
que indodos vix credibile videretur aut verofimile
ignaro originis humanaj.
Animus ut pr^eftat corpori longifïimè , ita dotes
animi, Eruditio inquam, infinitis partibus meliores funt
corporis quamtumvis validi dotibus.
Kou immerito igitur Ariftoteles^ Philofophorum diu
> . . Co»
-ocr page 7-DE PRAESTANTIA ERUDITIONIS. t^
Goryphsens habitus, interrogatus à quodam, qua re dif-
ferrcntdodi ab indodis 5 qua vivi, inquit, àmortuis,
ac cîeci à lynceis. Eruditus vero vir res quascunque
oculo accuratiore perfpicit quam indodus , quare illi
jure quodam cumnoduisactalpiscomparantur. Ac fane
non immerito ^ quum maximam a^tatis partem in tur-
pifïîma mentis, ad omnia caHgantis , cîscitate transi-
gant, ac veluti m uti in viis Hermx, aut Tragicae in
fcenis perfon^e, nihil nifî externam decori fpeciem pr^e
fc ferant, neque extremo in angulo, ut ille dicebat,
quidquam lateat. Cxcutiunt illi, quod eft miler-
rimum , fefè c^ecutire non intelligunt, aut ulla lucis,
fibi ignot^, cupidine tenentur^ Vere igitur eos Sal-
luftius cum brutis comparât pecoribus, quae Natura pro-
na atque ventri obedientia finxit , quum è contrario
eruditi non fblum externis corporis oculis , fed ingenii
ac mentis acumïne ufï, res quasvis longe melius per-
fpiciunt. Quid dicam dc rebus coelcftibus & cogni-
tione Dei? Nonne Theologia mentis noftrse oculis (ut
ita dicam) Deum, ejusque perfediffimas virtutes fïftit,
noftramque mentem rerum coeleftium meditation e fo-
vet ac recreat ? Confiderate Jurisprudentiam , iftam
excellentiffimam fcientiam, humante fbcietati tam ut>
lem, ac magno in honore pofîtam apud omnes bene
moratos populos, cujus cognitione judices imbuti ve-
rum afalfb, juftum abinjufto, asquum ab iniquo fe-
cernentes aequum cuivis jus dicunt. Perluftrate Medi-
cinam
-ocr page 8-8 ORATIO
cinam, utiliffimam illam atque eximiam fcientiâm ;-
quantam ea, fi omnes ejus partes infpiciamus, nobis
adrairationem affert ! Nonne Phyfica nobis anfam
pn-ßbet ad naturalium rerum caufas cognofcendum, at-
que de iis rede judicandum ? Nonne Mathefeos opcfîim-
ma cum admiratione mirandum ac ordine diftributum
Solis, Lunse, ac Siderum curfum, una cum omnibus ipfo-
rum ph^enomenis contemplamur?
Ceterum, didis ut meis majorem vim atque robur mar
jus conciliem, ad facrofanda vos, Auditores Optimi,
Divinse Scripture oracula ablego. Philofbphorum et-
iam & fcienti^E olim laude celebratiffimorumfcripta ho-
nore fùo privanda non fiint , meseque inde fèntentias
teftimonia fide digniffima repeto ,* nullusque dubito^
quin unusquisque, modo monumenta tamfacra quam
profana infpiciat , vcritatem didorum per fe Intel-
ledums fit.
Hinc difcimus, quanti habenda fit Eruditio. Inde
obfervamus illuftres atque praeftantes viros , qui quam
maxime eam a Dcopetiverunt^eamquecupiveruntma-
quiqueomnem, ut ad fümmum Eruditionis fafti-
pervenirent, laborem adhibuerunt. Non memo-
urimos, qui quondam eruditionis laude florue-
^ viros egregios, quorum fama adhuc recens decus
perpetuum conciliavit eorum nominibus. Magna cum
laude tam prißclara nomina volitant, ut Enniiis ille dice-
bat, per ora virum, Hebrieos, Griçcos, Romanos,
alia^
ximè
gium
rabo p
runt
DE PRAESTANTIA ERUDITIONIS. t^
aliarumque gentium va ros eruditi ffi m os , tacitus pr.x-
tereo. Dies me in laudis tantorum nominum célébra-
tione deficeret.
Vos autem, Auditores , per vos fatis intelligitis,
quos velim, ^ut unum aut alteram , ex Hebrceis Sa-
lomonem, è Graecis Socratem, ê Romanis Catonem
aliquem, ex akis gentibus alios, nominare necefTc non
fit. Pergam potius oratione mea oftendere, quan-
tum utilitatis Eruditio adferat homini unicuique in
hac vita, ut palam fiat , illos qui illam negligunt,
aut non quserunt, eximios vit^e frudus nunquam gu-
ftare, neque qui fint fcire.
Literas Cicero dicebat obledationem magnam ad-
ferre homini cuicunque , idque eft adeo verum , ut
nulla fit setas , nullum vit^e genus , quin ex literis
capiat utilitatem fummam adolefcentes , fenes, divi-
nes, pauperes, omnes ingentem capiunt utilitatem ex
Eruditione.
Scilicet omnium rerum ignari adolefcentes carent
diu iftis literis , quibus diîcunt homines difcernere
quid in vita fit utile, quid fit fequendum,quid fii-
giendum. Verum à falfo difcernere per fè non pof-
lîint, Se caUidorum hominum ièrmones fpeciofi fa-
cile illis poiïunt imponerej verum fi accedat Erudi-
tio , vix credibile eft quantum luminis ipfbrum men-
tibus oboriatur. Ipfi per fe falfum à vero,folidura
inani, certum ab incerto fccernere atque diftin-
B guère
-ocr page 10-to O R A T I
guere noverunt. Tunc facile perfpiciunt à prsecep-^-
toribus atque parentibus , qui illos ad Eruditionem
erant adhortati , fibi viam elfe oftenfam ad ver am ?
felicitatem.
Cimmerios ad seternas tenebras damnatos vitam\'
degere ingratam antiquitas fabulofa prodidit,- verum
illos , quorum mentibus per literas lux non accefïît,
Cimmeriis iflis effe fîmillimos facile liquet. Quis
fcientiis non excultus virtutis praeftantiam, vitiorum
turpitudinem intelliget, quum non raro in vita con^
tingat ut vitia prima fpecie incauto homini adblan-
diantur, virtus autem videatur horrida atque afpcra.
Verum ubi pèdus probe efl inflrudum prxceptis uti-
liflîmac Eruditionis, vera rerum facies fefe nobis pan-
dit atque aperit. Exitus virtutis atque vitiorum effe
longe diverfos patet ex monumentis literarum, undc
Eruditi, quod in ufiim yitx eft, promunt. Qui autem
virtutis praeftantiam, & vitiorum turpitudinem non
per fe didicerit, fed admonitione aliorum , aut be-
nignae natur<e duótu, is vitia non poteft adeo odif^
fe, nee virtutem adeo amare^atque is qui literis eft
praedituSj nifi caucus, qui dudore indiget, dicendus
fit melius novifTe, qua fit eundum quam oculatiffimus
quisque. Dubium igitur non eft, quin Eruditio fit
adolefcenti non tantum utiliffima fed plane neceffa-
ria. Quod fi tamen adhuc de ea re dubitaretur,
nec mihi ratio temporis effet habenda, oratio mihi
DE PRAESTANTIA ERUDÎTÎONIS. ît
*non decfTet ad locum hune pluribus illuftrandum. In
reliqua vero vita quid Eruditione fît utiHus aut magis
appetendum non facile quis dixerit. Quot res adverfS,
«quot calamitates, quot molefti.x non funt perferendas
in hac vita vel optimo cuique. Hinc improborum ho-
minum odium premit optimum quemque, inde praeter
exfpedationem mala emergunt, capitique uniuscujus-
que imminent; hinc animi, qui corporis morbis lon-
ge funt nocentiores, morbi multi oriuntur, dum inno-
centis hominis dlda ac fada inique carpuntur. Ve-
rum qui pedus Eruditione excultum & veris fapientiic
atque prudenti^e bonis bene inilrudum habent, eos
nulla adverfa de animi flatu redo poifunt dejicere.
Illi noverunt felicitatem veram in opinione al-
terius fitam non effe , fed in unius virtutis pof^
fefïione , & propterea, quamvis interdum rumufculos
alioruni de fe fparfos perferre fit moleftum, pr^efidium
tamen ingens habent in Eruditione , atque cx litera-
rum monumentis dodi fiint fua culpa non fadum effe,
.quod quidam viri probi multa à perverfâ aliorum ma-
litia fint paffi, 8c fore ut Veritas oppreffa radios longe
lateque exferat fuos, quoniam illa in perpetuum oppri-
mi nullo modo potefl. Quid autem feni eruditoprae-
flet plane non video. Ufûs rerum in fenibus eft mul-
tus, quia in vitse diuturnas curfîi experiundo multa di-
dicerunt, illis fi Eruditio accedat, tum vero exiftit ma-
gnum illud atque eximium , quod homines omnium ad-
B z mi-
-ocr page 12-miratione dignos facit, Calop ifte juvenilis in illis de^-
ferbuit, Vitia multa , adolefcentum propria, exueruni:
fenes ; 8c fedato animo res quasvis exîgunt ad maturi
judicii examen accuratilïîmum, quod, cum fiifFultura
eft Eruditione , fingulare plane atque eximium eft.
Porro multa qu^ in juventute nobis optanda atque exr-
petenda multis nominibus videbantur, jfenibus longea.-
lia facie fefe fiftunt atque exhibent. Illi quid res qu^er
que valeant, non ex opinione hominum, fed re iplâ
intelligunt optime, atque in erudito pedore negotia
humana ad examen revecant. Quid illorum hominum
felicitatem iîiperat ! quid prudenti feni par aut fimile re-
periturî aut è contrario, ubi prudentia , quîefîne eru-
ditione manca eft atque debilis, fèni deeft , quid mo-
leftius reperiatur, nemo fatis certo affirmare poterit.
Quod fi vero pergam oratione oftendere, quantum u-
tihtatis in quodvis genus hominum redundet ex Erudi-
ditione, oratio mea vix exitum eft repertura. Divitiis
enim fi quis abundet , nec tamen literis fit eruditus,
haud diftîmilis erit afello geftanti fignum alicujus Dei,
ut in fabulis eft, cui populus honorem cum exliiberet,
afellus gaudebat, ratus fibi iftum honorem haberi, fed
poftridîe, quum fignum Dei nonamplius geftaret, do-
minus illum probe fuftibus dedolabat, quod farcinas
ferre recufaret memor honoris pridie habiti. Miraba-
tur fane afellus, nec mutationis caufam capiebat, aut
quid accidilfet intelligebat î ita credo miraturos ftoli-
dbs
-ocr page 13-DE PRAESTANTIA ERUDITIONIS. t^
dos îftos dîvites, fi divitiîe fibi èflent ablatie, neiwinen^
illos ullo honore dignos pntare.
Equidem non ignoro plerosque lequî divîtiàs, eruditi--
ane reliéta j fed ^que notum eft mihi plus mali quam
boni effe in divitiis, nifi Eruditio accedat. Cogitate\'
divitem aliquem indulgentem tempeftivis epulis, com-
potationibus, & voluptatibus aliis, nonne multa fibi
incommoda ultro arceffet ? nonne crapula aut ftoma*-"
chus crudus perpetuam illi moleftiam & morbos per-
petuos creabunt ? at fi intclligat verum divitiarum ufiim,
& mens literis fit inftruda , vitabit quod exituipfô no-^
verit jam olim aliis multis fuiffe calamitofùm, E con--
trario vero, fi quis fit pauper, neque aut aliorum favore
aut amicis nitatur,fi eruditus fit , dicendus eft plane
mifer non elfe. Namque aut per literas jam didicie
ferre patienter quod neceffario eft ferendum , aut ese-^
dem ifti-E literse ipfi emergendi atque eluótandi ratio«
nem often dent;
Plena funt Hiftoriarum monumenta divitum infeli-^
cium pauperumque felicium. Quid quod ipfa pauper-
tas dicatur bonaî mentis comes affidua, atque artes mul=^
tas excitavifte? Illa excitât ingenium , & illa ad au-*
dendum facinora egregia optimum quemque hortatun
Optime igitur dixerunt Stoici neque in divitiis-bonum,
neque in paupertate malum effe , fed in ignorantia,
Quum vero omnium hominum officium, quatenus funt
cives, aut membra fbcietatis Giviiis, confiilitinparen-
14 O R A T ï O
do, Se obediendo,aut m jubendo, &imperando, quis •
non videt fîngiilos officio fuo fungi reóte non pofTe,
nifi literis fin t or nati.
Video non defbre,, qui objicient mihi, quamvis
prudentia atque Eruditio in magiftratu requirantur, ne-
.que id negari polGTit, in civibus tamen ad redeobedien-
dum Eruditione opus non eiï\'e , quum illi qui paret ne-
;Cefîe fit tantummodo parere , non anxie disquirere.,
,an fibi rede imperetur. His ita refponfum velim, o-
mnium hominum eandem rationem non elfe,quosdam
.obedire, quod utrum pqiïint non obedire ignorant, quos-
dam vero ex adverfo vel ideo non libenter obedire, quod
ignorent caufas , propter quas fit obediendum : cives ve-
ro literis exculti, & qui non ignorant boni civis officium,
parebunt propterea quod omnium optime necelTitatem
parendi intelligunt, quoniam obedientia fublataomnem
rempublicam necelTario ruituram effe, ^ fcipfbsin pu-
blica calamitate calamitatem efFugere nullo modo pofle,
,(certo profpiciunt.
Aliorum vero omnium quorumcunque hominum
.^-adem plane eft ratio , nec quis adeo cjecus
eft , quin è didis videat unicuique , cujuseun-
que çonditionis, ordinis, ac loci fit, opus efïe Erudi-
tione, ut femper ßc ubique felix poflit effe , atque
fua forte contentus, prœdivitiis minime fùperbus, pau-
pertate non abjedus , honore ac dignitate pr^editus,
^tque aliis pra-pofitus non crudelis neque moleftus,
fed
-ocr page 15-DE PRAESTANTÎA ERUDITÎONÏS. ij
fèd manfuetus ac juftus , civis fidelis ac offîciofus.
Eruditione enim duce, fapientia comité, erimus fem^
per, & ex omni parte, beati.
Agitedum, igitur , commilitones in pulchcrrima hac
aetate, 6c \\itx vere, nervos intendamus , ut opta-
tum afTequamur propolîtum, nihil négligentes, quod
nobis ad hoc perficiendum utile efle poflit , atque
ita nulH ftudio ac labori parcentes , noftro fùnga-
mur officio, 6c fine dubio literis inftrudi, atque eru-
diti, poftea,pro nafcendi forte cujufcunque, ac vo-
lïintate Divina , ReipubUcas ac Ecclefi^ utiles erimus,*