W��&B�KlHBHM�n�B��BH��KKBUKH�H�UBB��B�BK��m

------------------------Y/T\\~~v............~~�-~~.....-~~i\'------

E�RST� DEEL.

* %■ ~~^^*V^^^v~~^^

~~.^fS~~j~~llffttt~~

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT

- ■ m - � ; \' ;

■:�;�/> - ■

^IJN yRIEND JVtuLDER

TWEEDE, G0EDK00PE UITGAAF

(■i\'drukt by H. C. A. Thiehe , te Nijmegen.

De Oude Heer Smits is niet meer!

Met een diep weemoedig gevoel schrijf ik die woorden neder
en ik lees ze over, en ik kan het toch niet goed begrijpen, dat
het zoo is. En hoe velen zijn er in Nederland, die dat gevoel
met mij zullen deelen; � voor hoe velen is bij het vernemen
van de treurmare, dat hij was heengegaan, met vernieuwde kracht
het beeld voor den geest gekomen van den beminnelijken schrijver,
aan wien zij zooveel genoeglijke oogenblikken, zooveel weldadige
indrukken te danken hadden, � van den scherpzinnigen opmer-
ker, die zulke juiste grepen wist te doen in het rijke leven der
maatschappij, � van den fijn gevoelenden humorist, die, bij zijn
onverwinnelijken afkeer van onwaarheid en schijn, zulk een open
oog had voor al wat goed is en schoon, wiens hart zoo warm
klopte voor de menschheid, die hij lief had.

Ze Jiggen hier allen naast mij, de vruchten van zijn rijken geest,

die duizenden bladzijden, waar hij den stempel van zijne krachtige
individualiteit op heeft gedrukt, die zulk een zeldzaam rijken schat
bevatten van wereldkennis en ervaring, en als letterkundige pro-
dukten in zijn eigenaardigen stijl liet bewijs leveren van zijn mees-
terschap over den vorm.

In de laatste dagen van zijn leven, toen wij nog geslingerd
werden tusschen vrees en hoop, heb ik ze alle bijeengelegd, en
ik zocht er afleiding in, en leefde weer met hem in een lang
vervlogen, gelukkigen tijd. En opnieuw voelde ik mij onweerstaan-
baar aangetrokken en geboeid door die van geest en humor tin-
telende regels, vol gemoedelijken ernst en spelend vernuft, als ik
bladerde in zijne «Brieven en uitboezemingen," zijn »Clementine,"
zijn »Familie van ons," zijn »Nieuwjaarswensch," zijn satiriek ver-
toog »Over de belangrijkheid van de nietigheid," zijn geestige
parodie: »de proeve van een groote opera," zijne gevoelvolle schet-
sen: »ons oud huis," »de drie grati�n," »zoo\'n prul van een
dansmeester," »een arme sukkel," en zoo vele andere, die hem
eene blijvende plaats in onze Nederlandsche letterkunde en te
gelijk in de harten zijner lezers hebben verzekerd.

Hij heeft zijne laatste bladzijde geschreven � zijn arbeid is
volbracht; maar toch, bij het weemoedig gevoel, dat die gedachte
in ons opwekt, moeten wij dankbaar zijn voor het vele, dat hij
ons gegeven heeft.

De uitgever heeft gewenscht, dat deze «Volledige werken" onder
mijn toezicht zouden verschijnen, en ik er een levensbericht van
onzen onvergetelijken vriend aan zou toevoegen � mijn antwoord
is natuurlijk toestemmend geweest.

Het was in Maart 1877, dat ik de bovenstaande regelen schreef,
die de inteekenlijst op de Werken van den Ouden Heer Smits
vergezelden, en waarop door het Nederlandsche publiek met eene
zeldzame deelneming werd geantwoord. Duizenden exemplaren
waren er noodig om aan de aanvragen te voldoen, en thans, nu
er ter nauwernopd vijf jaren verloopen zijn, getuigt de noodzake-
lijkheid van een herdruk, dat mijn oordeel over Lindo\'s werk
niet alleefl dat was van een belangstellend vriend, maar de uit-
drukking van eene algemeene waardeering in wijden kring, terwijl
daardoor tevens het bewijs wordt geleverd, dat er in onze tegen-
woordige Nederlandsche maatschappij nog warme sympathie wordt
gevonden voor een werk, dat op elke bladzijde van eene door en
door gezonde levensopvatting getuigt.

November, 1882. L. MULDER. \'

OUDE HEER S\\UTS I.

Snelpersdruk van H. C. A. Thieme te Nijmegen.

Mark Prager Lindo, de man, die zich eenmaal eene eereplaats
in de Nederlandsche letterkunde zou verwerven, was van afkomst
en geboorte een vreemdeling. Den iaden Februari 1819 zag hij te
Londen het levenslicht, doch nauwelijks had hij den ouderdom
van zeven jaren bereikt, toen hij met zijne ouders Engeland verliet,
en in hunne nieuwe woonplaats, Boulogne, op eene Engelsche kost-
school zijne eerste opleiding ontving en te gelijker tijd de eerste
indrukken, waarvan wij later in zijn geschriften de sporen ontdek-
ken. Na eenige jaren vertrok het gezin naar Dusseldorf, waar het
sedert gevestigd bleef. Hier bezocht hij de Realschule en het gym-
nasium , en langzamerhand ontwikkelde zich bij den levendigen
tot jongeling opgroeienden knaap die scherpe opmerkingsgave,
welke hem altijd eigen bleef. Te midden van het eigenaardige le-
ven, waardoor de Engelsche kringen zich in dergelijke steden op
het vasteland plegen te onderscheiden, in dagelijksch verkeer met
de Dusseldorfer schilderswereld, die voor zijn kunstenaarsgemoed
zooveel aantrekkelijks had, deed hij reeds toen eene menigte bouw-
stoffen op, die hij naderhand zoo uitstekend wist te verwerken. In
die onbezorgde jongelingsjaren dacht hij niet veel aan de toekomst,
en het schijnt, dat er omtrent zijne latere bestemming in de wereld
weinig of niets bepaald werd, zoodat hij negentien jaar was ge-
worden zonder dat hij zelf of iemand anders wist, wat die toekomst
hem zou opleveren. Dat was intusschen een toestand, waarin ie-
mand van zijn karakter zich op den duur onmogelijk kon schikken:
met eene ongeloofelijke werkkracht, die hem tot aan zijn dood is
bijgebleven, vereenigde hij eene soort van rusteloosheid, die hem
het nieuwe, het onbekende tot iets bijzonder aantrekkelijks maakte
en geen wonder was het, dat hij op eens besloot, aan het doellooze
en onvruchtbare leven, hoezeer het hem op het oogenblik ook
bekoorde, een einde te maken, toen hij in een nieuwsblad eene
advertentie las, waarbij een instituteur in Gelderland, de heer Van
Woelderen, een Engelschman uitnoodigde, den vacantietijd bij hem
buiten te komen doorbrengen om te zamen de Engelsche litera-
tuur te beoefenen. Een vreemd land, vreemde menschen, een nieuwe

kring, waarin hij zich zou kunnen bewegen en vooral waarin hij wat
zou beginnen te doen in de wereld, dat alles lachte hem toe, en
in den zomer van 1838 betrad Lindo voor het eerst het land,
waar hij niemand kende, waar hij zelfs geen woord van de taal ver-
stond, weinig denkende, dat hij daar eenmaal ee.ne letterkundige
vermaardheid zou verwerven, die maar aan weinigen ten deel valt,
en een meesterschap over de taal zou veroveren, waarin hij de beste
onzer nederlandsche schrijvers zou evenaren.

De vacantietijd liep ten einde, maar op aandringen vandenheer
Van Woelderen bleef Lindo in Arnhem, waar hij zeer spoedig een
aantal leerlingen vond, die hij door zijn gemakkelijken en onge-
dwongen omgang aan zich wist te boeien, en waarvan velen na-
derhand zijn vrienden zijn gebleven. Zoo geraakte hij ook in kennis
met den zoon van het hoofd van een der aanzienlijkste handels-
huizen in Amsterdam, die den jongen Engelschman, die zoo uitste-
kend Fransch en Duitsch sprak en schreef, en nu ook het Nederlandsch
geheel machtig was geworden, wist te beduiden, dat er voor hem
op een handelskantoor te Amsterdam veel beter carri�re was weg-
gelegd dan de Engelsche grammatica hem ooit in Arnhem zou
kunnen opleveren. Het zou wel vreemd zijn geweest, wanneer de
��nentwintigjarige Lindo zich weder niet met alle mogelijke illusie
in dat nieuwe en onbekende vaarwater had ingescheept. In 1840
ging hij naar Amsterdam, en de latere oude heer Smits, die, zooals
iedereen weet, een niet onbelangrijken handel in tabak dreef,
schreef hier zijn eerste koopmansbrieven in drie en vier talen.
Maar niet minder vreemd zou het geweest zijn, indien hij het hier
lang had uitgehouden. Hij gevoelde al zeer spoedig, dat zijn weg niet
tuss\'chen een kantoorstoel en een beurspilaar lag, maakte zich van
die nieuwe betrekking los, deed een korten uitstap naar Londen,
en ging daarop naar Bonn, om de lessen aan de Universiteit te
volgen, waar hij zich bijzonder aangetrokken voelde door de lezin-
gen van Schlegel. Hier leerde hij het Duitsche studentenleven met
al zijne degelijkheid en dwaasheid, zijn ernst en zijne belachelijkheid
van nabij kennen, had op zijn tijd zijn duel, werkte veel maar op zijne
eigene manier, en dacht hoogstwaarschijnlijk weinig aan promoveeren.

In 1842 werd hem medegedeeld, dat er eene plaats als docent
in het Engelsch aan het gymnasium te Arnhem vacant was. Hij
bedacht zich niet lang: zijn vorig verblijf in die stad had goede
herinneringen bij hem achtergelaten, en het vooruitzicht, dat hij
daardoor eene vaste positie in de wereld zou kunnen verkrijgen,
deed hem besluiten naar die betrekking te solliciteeren, en ten
tweeden male kwam hij naar Nederland, ditmaal om het niet weder
te verlaten.

Zijn tweede verblijf te Arnhem duurde van 1842 tot 1853, een
tijdperk, dat voor hem een der gewichtigste van zijn leven was.
Hij trad in die ja»en voor het eerst als schrijver op; eene reeks

-van betrekkingen van allerlei aard werden hier door hem aange-
knoopt, en boven alles, in het jaar 1844 legde hij hier den grond
voor zijn volgend huiselijk geluk door zijn huwelijk met Johanna
Nijhoff, de dochter van J. A. Nijhoff, den geleerden archivaris van
Gelderland ; vijf van de zes kinderen, die hij heeft nagelaten, wer-
den hem in die jaren te Arnhem geboren, en nog is bij allen, die
hem in die dagen gekend hebben, de herinnering levendig aan dat
ongedwongen verkeer in dien gastvrijen �n huiselijken vriendenkring,
waar degelijkheid en gezelligheid den grondtoon vormden, en de
deftige gemaaktheid geen toegang had.

Want van al het conventioneele, dat geen recht had van bestaan,
had Lindo een onoverwinnelijken afkeer, en hoewel niemand meer
dan hij de vormen in acht nam, die door maatschappelijke hoffelijk-
heid, door achting voor anderen en voor zichzelf worden voorge-
schreven, was het hem onmogelijk zijne satirieke luim te bedwingen,
wanneer hem een dier honderden nietigheden onder de oogen of
in handen kwam, waarmee de onbeduidendheid zich opschikt om
te doen gelooven, dat ze werkelijk iets beteekent. In de lange
reeks van zijn geschriften, die maatschappelijke toestanden tot on-
derwerp hebben, te beginnen met zijne «Belangrijkheid van de
nietigheid" in de Brieven en uitboezemingen, spreekt wel-
licht geen sterker karaktertrek dan deze.

Dat gevoel bezielde hem onder andere ook bij het schrijven van
zijn «Blik in de geleerde wereld" in den eersten jaargang van
zijn Nederlandschen Spectator, waarin hij eene publieke
promotie schildert, met de pedellen en hunne indrukwekkende
houding, den doctorandus met zijn zwarten rok met staanden kraag,
zijne witte das, zijne korte broek en zwartzijden kousen en schoenen
met gespen, en een stalen degen, en met een driekanten hoed
onder den arm, al hetwelk den deftigen Amsterdamschen tabaks-
handelaar Smits herinnert »aan den beul in zijn groot kostuum ,
zooals hij zich vroeger vertoonde in die goede nog niet oude da-
gen, toen de menschen nog gegeeseld en gebrandmerkt werden."

Wie die kostelijke satire gelezen heeft, zal het kunnen begrijpen,
dat het Lindo niet onwelkom was, dat hij bij zijn vurigen wensch
om een wetenschappelijken graad te verkrijgen, ten gevolge van
verschillende omstandigheden aan dien stalen degen, die korte broek
en schoenen met gespen , »aan die middeleeuwsche en barbaarsche
caricatuur van eene in de voorvaderlijke tijden wezenlijk iets be-
teekenende plechtigheid" heeft kunnen ontkomen. Zijne bevordering
tot doctor in de letteren, in 1853, had onder een van den gebrui-
kelijken geheel afwijkenden vorm plaats.

Eerst had hij er over gedacht, op de gewone wijze op eene la-
tijnsche dissertatie, die Cato van �tica tot onderwerp zou hebben,
te promoveeren, maar toen dat niet naar zijn zin wilde vlotten, ging hij
naar Utrecht, om den hoogleeraar Opzoomer te raadplegen. Het

was de eerste maal, dat die twee mannen, welke sedert trouwe
vrienden gebleven zijn, elkander ontmoetten. De jeugdige professor
en de jeugdige aspirant-doctor begrepen elkander al zeer spoedig,
en hun onderhoud kenmerkte zich van weerskanten door eene
groote openhartigheid met dat gevolg, dat Lindo zijn Cato in het
vuur wierp, en besloot, onder Opzoomer\'s presidium een specimen
in het groot auditorium te verdedigen zonder er een graad op
te vragen. Met afwijking van de bestaande gewoonten koos hij
een onderwerp uit de moderne literatuur, dat hij uitwerkte, en zoo
ontstond zijn «Macbeth, with an introduction, critical and historical
notes etc." Den 25sten Juni 1853 had de plechtigheid plaats, ont-
daan van alle banale formaliteiten; zelfs ontbrak de muziek. De
doctorandus verklaarde zich bereid zijne defensie, waartoe ook die
van theses over moderne literatuur, geschiedenis, paedagogiek, enz.
behoorden, in het Latijn, Nederlandsch, Fransch, Hoogduitsch en
Engelsch te voeren. Alles ging naar wensch en eenigen tijd later
werd hij tot doctor in de letteren, honoris causa, bevorderd.

Omtrent denzelfden tijd legde hij zijne betrekking in Arnhem
neder en werd hij, in Juli 1853, aangesteld tot leeraar iste klasse
in de taal- en letterkunde aan de Koninklijke Academie voor de zee-
�n landmacht te Breda, waar hem eenigen tijd later de titel van
hoogleeraar werd geschonken.

Twaalf jaren was hij in die betrekking werkzaam, en ook hier
maakte hij zich door zijne voortreffelijke eigenschappen van geest
en hart, door de degelijkheid van zijn karakter en de ongedwon-
genheid van zijn omgang algemeen bemind: ook hier sloot hij
vriendschapsbanden, die de dood alleen heeft kunnen verbreken.

In het jaar 1865 eindelijk werd hij tot een nieuwen, tot zijn laat-
sten werkkring geroepen door zijne benoeming tot inspecteur van
het lager onderwijs in de provincie Zuid-Holland. Het ligt niet
binnen de grenzen, die wij ons bij het schrijven dezer regelen gesteld
hebben, uit te weiden over het nut, dat hij in de laatste twaalf jaren
van zijn leven in die betrekking heeft gesticht, over zijn onbezweken
ijver om de belangen zoowel van het onderwijs als van de onder-
wijzers te behartigen, over de gewichtige diensten, die hij ook buiten
den afgebakenden kring van zijn ambt bewezen heeft aan het on-
derwijs in de koloni�n en in de gevangenissen, twee takken van
het algemeen volksonderwijs, waarvan de hervorming voor het
grootste gedeelte gegrond werd op de heldere adviezen door hem
gegeven. Van de oprechte toegenegenheid, die hij zich wist te
verwerven bij allen, met wie hij in zijn werkkring in aanraking kwam,
behoeven wij niet te gewagen : de diepe rouw over zijn verlies sprak
zich uit in den weemoed van de honderden, die zijn stoffelijk over-
schot naar het kerkhof van Eik-en-Duinen ter ruste brachten. Zij
gevoelden het allen, dat zij een deelnemend vriend, dathetNeder-
landsche volk een zijner waardigste burgers had verloren, toen

LEVENSSCHETS. VII

Mark Prager Lindo ons den gden Maart 1877 door den dood
ontvallen was.

Men ziet het, \'t leven van Lindo was volstrekt niet rijk aan be-
langrijke of buitengewone gebeurtenissen, maar het is door zijne
groote afwisseling juist geweest wat het zijn moest om hem bij zijn
natuurlijken aanleg te vormen tot den veelzijdig ontwikkelden
schrijver, en hem te brengen op die eigenaardige plaats, welke hij
in de letterkundige wereld van onze dagen heeft bekleed.

De grondige menschenkennis, waarvan elke bladzijde van zijn
werken getuigt, heeft hij niet uit de boeken gehaald, maar hij heeft
ze geput uit het rijke, volle menschenleven. Als knaap reeds uit
Engeland naar Frankrijk, uit Frankrijk naar Duitschland verplaatst,
begon hij in zijn levendigen geest die oneindige verscheidenheid
van indrukken op te nemen, waarvan hij later zooveel partij heeft
getrokken. De Engelsche kostschool met hare bekrompen schijn-
vroomheid, hare roedeslagen en hare geestdoodende, zoogenaamd
klassieke leerwijze, zooals hij ze ons in zijne fragmentarische «Ge-
schiedenis van een gentleman" doet kennen, is geheel naar zijne
eigene ondervinding geteekend. Evenzoo de Engelsche kolonie,
waarmee hij in datzelfde stuk de badplaats Pumpenheim bevolkt.
Als hij den kolonel Hawker beschrijft met zijn vuurrood gezicht,
zijn rood uniform en zijn gevoel van eigenwaarde als volle neef van
een Ierschen pair, en Lord Steeplechase, den «echten lord," die
zich met de wedrennen heeft geru�neerd en volstrekt niet trotsch
is, maar altijd bereid om met iedereen, die nog een daalder te
verliezen heeft, aan een speeltafeltje plaats te nemen, en den En-
gelschen dominee, die bezuinigen moet en daarom naar \'t continent
is overgestoken na een hulpprediker op veertig pond \'sjaars te
hebben aangesteld, en nu leeft van \'t geen de leden der kolonie
«offeren" en van de opbrengst van een kost- en dagschool, waar
de jeugdige spruiten der kolonie en eenige pensionnaires uit Enge-
land het voordeel van eene «echt Engelsche opvoeding" genieten,�
als men al die personen sprekend en handelend ziet optreden, dan
gevoelt men terstond dat men hier met grepen uit de werkelijkheid
te doen heeft.

Niet minder ruimen voorraad van details uit het bonte maat,
schappelijke verkeer deed hij in zijn volgend leven op: eerst, als
jongeling, zich bewegend te midden van studenten en kunstenaars-
daarna, toen de ernst des levens zich deed gevoelen, geheel alleen
staande te midden eener maatschappij, waar zeden, gebruiken, taal,
alles hem vreemd en nieuw waren, nu eens in de handelswereld, dan
onder schrijvers en docenten, later in eene militaire omgeving en
in de wereld van \'t onderwijs, eindelijk te midden van de caleidos-
copische bedrijvigheid van de residentie, in aanraking met men-
schen van de meest uiteenloopende richtingen en meeningen; deels

toeschouwer, deels deelnemer bij alles wat op het rijke gebied van
maatschappelijke belangen, van wetenschap, kunst of politiek voorviel.
Was het wonder, dat die onophoudelijke afwisseling van toestanden,
waarin zijn levenslot hem achtereenvolgens plaatste, en die hem de
maatschappij van alle kanten leerde kennen, een krachtigen invloed
uitoefende op iemand, die door de natuur met eene zeldzame gave van
opmerken en een sterk geheugen was begiftigd, en dat de scherpte
van blik, die hem altijd eigen was, door de telkens nieuwe perso-
nen en gezichtspunten, waarvoor hij geplaatst werd, op ongewone
wijze werd geoefend ? De juistheid, waarmede hij de menschen
� zelfs die, met welke hij slechts kort in aanraking was geweest �
beoordeelde, of zaken, die hem vroeger geheel vreemd waren,
doorzag, was, om zoo te zeggen, bij zijn vrienden spreekwoordelijk
geworden.

Waar een rusteloos werkzame geest als de zijne zulk een over-
vloed van stof ter beschikking had, moest noodzakelijkerwijs de
behoefte om zich te uiten zich openbaren, en geen wonder dan
ook, dat hij reeds lang voordat er sprake was dat hij ooit als schrij-
ver zou optreden, herhaalde pogingen in het werk stelde om een
deel van dien rijken schat van denkbeelden, welke hem in het
hoofd woelde, aan het papier toe te vertrouwen. Onder zijn na-
gelaten papieren bevinden zich eene menigte fragmenten van aller-
lei aard, in het Engclsch en in het Ho�gduitsch, die alle uit zijn
jongelingstijd dagteekenen, en waarin wel is waar de ongeoefende
hand zichtbaar is, maar waarin reeds zijne jeugdige fantasie zich
beijvert om de bouwstof te verwerken, die het maatschappelijk leven
hem had aangeboden.

Welk stuk het allereerste geweest is, waarmede hij zijne eigenlijke
schrijversloopbaan opende, heb ik niet met volkomen zekerheid
kunnen opsporen, doch hoogstwaarschijnlijk was het een kort ver-
haal :«Honger is de beste saus", dat in de Herfst- en Lente-
bloemen voor de Nederlands c h e jeugd, onderredactie
van Mr. P. C. E. Robid� van der Aa in 1844 uitgegeven, is op-
genomen. Mijn vermoeden daaromtrent wordt nagenoeg zeker-
heid, daar hij zelf mij meer dan eens sprak over de beschroomd-
heid, die hij bijna niet had kunnen overwinnen om voor het eerst
in het openbaar als schrijver op te treden, en hoe hij, ofschoon
reeds van zijn jongenstijd af riemen papier volgeschreven hebbende,
vijf en twintig jaar oud was eer hij er toe had kunnen beslui-
ten, eene letter te doen drukken. Bij dat kleine verhaal staat zijn
naam niet vermeld, maar ook wanneer wij niet van elders de ze-
kerheid hadden, dat het van hem was, dan zouden wij er terstond
zijn levendigen, humoristischen schrijftrant in herkennen, die scherp
afsteekt bij dien van de overige stukjes in dien bundel, welke alle
het zoetsappig moraliseerende brave Hendrik-achtige karakter van
verhalen voor de jeugd in dien tijd dragen.

Een zekere Duitsche hertog � waar hij regeerde is niet uit te
maken, daar de eerste bladzijde van het verhaal uit het stuk ge-
lezen boekje, waaruit ik put, verdwenen is � verdwaalt op de
jacht en blaast op zijn hoorn om zijn gevolg te waarschuwen,
maar tevergeefs en daar hij »weldra bemerkte, dat het hoorn-
blazen bij eene ledige maag juist geen groot verinaak is," houdt
hij er mee op, en, zijn vermoeid ros de sporen gevende , tracht
hij een uitgang van het bosch te bereiken. De avonddauw hangt
in zware droppels aan zijn baard en knevels, het wordt steeds
donkerder om hem heen, zijn paard struikelt elk oogenblik op den
ongebaanden weg, de natte takken glijden hem langs het gezicht,
en het treurig gehuil der vossen en \'t geschreeuw der uilen doen
het hart van den moedigen ruiter sneller en angstiger dan gewoon-
lijk kloppen. Eindelijk wordt hij in de verte een lichtje gewaar,
waar hij op aan rijdt en dat uit het venster van een hutje schijnt,
dat door een armen kolenbrander en zijn gezin bewoond wordt.
De kleine lamp, in den vorm van een bootje, die aan een roesti-
gen ijzeren ketting van de zoldering afhangt, en eenige vlammende
takken in den haard verlichten het toonee! daarbinnen: armoedige
dennenhouten meubels, een paar blinkende tinnen borden en scho-
tels, een vrouw, die bezig is in een grooten pot te roeren, die
over het vuur hangt, en drie of vier kinderen er om heen, die on-
geduldig op den afloop van het kooksel wachten. Daar is in die
geheele beschrijving van dat kleine tooneeltje, in de tegenstelling
tusschen dat prettige binnenhuisje met het donkere bosch daar-
buiten eene frischheid en levendigheid, die door slechts enkele
toetsen en tinten wordt verkregen, maar waar de hand van den
toekomstigen meester al zichtbaar is. De hertog springt van zijn
paard en zijn hoofd door het venster stekende, vraagt hij verlof
om binnen te komen en uit te rusten, met de zachtst mogelijke
stem, »want nimmer is de mensch beleefder jegens zijn minderen
dan wanneer hij hunne diensten behoeft," voegt de menschkun-
dige satiricus erbij. Hij wordt binnengelaten, en � men begrijpt wat
er volgt: de uitgehongerde jager doet zich te goed aan de zuur-
kool met spek en \'t zwart brood. De kinderen staan hem zwij-
gend met open mond aan te staren, niet zonder reden beducht
dat de vreemdeling niets voor hen over zal laten. Menig huisbak-
ken moralist zou hier tot stichting en navolging van de jeugdige
lezers verteld hebben, hoe pleizierig die lieve brave-Hendrikjes dat
vonden, maar � nadat de hertog met zeer veel graagte eene groote
hoeveelheid zuur bier had gebruikt, een drank, geheel verschillend
van dien, waaraan zijne Doorluchtigheid gewoon was, riep hij we-
derom een zijner innemendste lachjes te hulp en hield zijn leeg
bord nogmaals zijne goedhartige gastvrouw voor. Dat was te veel
voor het gevoel van den oudsten jongen, die zijn oogen schier
uit het hoofd keek naar de heldendaden van den ridder. »Hij zal

alles opeten," prevelde hij binnensmonds, en toen die droevige
waarheid hem nog duidelijker werd, barstte hij in tranen uit, ver-
liet snel de hut en ging in de schuur achter het huis, waar hij
het paard van den vreemdeling evenveel verwoesting zag aanrich-
ten in het voedsel buiten het huis als zijn meester het daar bin-
nen deed.

De hertog stijgt eindelijk weer te paard, en komt in zijn kasteel
terug. Den volgenden morgen, en nadat hij den geheelen nacht
van den heerlijken maaltijd gedroomd heeft, ontbiedt hij zijn opper-
kok, die «gelijk sinds onheuglijke tijden alle h�ofdkokken der groo-
ten een Franschman is," en die, terwijl hij met waardigheid zijn
witte katoenen muts in de rechterhand houdt en de linker doet
rusten op het hecht van het mes, dat in zijn gordel hangt, eene
diepe buiging voor zijn heer maakt, welke tot model voor de be-
schaafdste edellieden van het hof zou hebben kunnen dienen. Tot
wanhoop van den Franschman wordt hem gelast, een maaltijd aan
te richten, die slechts uit eene enkele spijs moet bestaan � zuur-
kool met spek. De hertog wil zijn gasten verrassen en legt hem
dus geheimhouding op. � »Een Franschman breekt zijn woord
niet," geeft de opperkok tot antwoord, en aan de dartele pages,
die hem later in de keuken zijn geheim willen ontfutselen, ver-
klaart hij, «liever te willen sterven" dan zijne belofte ontrouw
worden.

Wat daar verder volgt, laat zich ongeveer raden, maar toch, de
origineele manier, waarop \'t verteld wordt, doet u voortlezen, al is
\'t maar een kindervertelsel. De met gespannen verwachting te ge-
moet geziene spijs komt op tafel, op een grooten schotel, door twee
dienaren gedragen en waarop het grootste zilveren deksel ligt, dat
de hofmeester had kunnen vinden. Maar de hertog en zijn gasten
hebben laat en veel ontbeten : tevergeefs trachten zij de onbekende
kost smakelijk te vinden. De hertog wordt woedend en.. . Bah !
met eene beweging van afkeer schuift hij zijn bord van zich. Bah I
herhalen alle gasten als zoovele echo\'s en schuiven hunne borden
weg. De fransche kok moet het ontgelden � de boerenvrouw moet
gehaald worden; die zal hem leeren koken. Zij komt, maakt het-
zelfde gerecht klaar, maar: »mij dunkt," zegt de hertog, die met
het air van een kenner geproefd heeft, »dat deze kool inderdaad
beter is dan de vorige, doch ... er ontbreekt nog iets aan, een
zekere geur, eene zekere saus." De gasten knikken elkaar toe,
en herhalen: »ja, er ontbreekt nog iets aan." »\'t Is waar," zegt
de boerin, »de beste saus van alle ontbreekt er aan, maar die kan
ik u onmogelijk geven." � »Dat dacht ik wel," roept de hertog.
� »Dat dachten wij wel," roepen de gasten, en op de vraag, waarin
die saus bestaat, antwoordt de vrouw: »Alleen in den eetlust en
den honger, die u gisteren kwelden." Een oogenblik van stilte
volgde, omdat de edellieden »niet wisten wat ze doen moesten en

daarom hun meester aankeken." Vroolijk lachende gaf deze de
vrouw gelijk, en toen de hovelingen dat hoorden, schaterden zij
nog luider dan hun heer. De vrouw krijgt twintig dukaten, de opper-
kok wordt in zijne bediening hersteld, de gasten buigen, en � de
geschiedenis is uit.

Ik heb mij het genoegen niet kunnen ontzeggen, eenige oogen-
blikken bij de analyse van deze eenvoudige kindervertelling stil te
staan; niet alleen omdat het de eerste schrede was op eene roemvol
afgelegde baan, maar omdat het kleine verhaal zelfs in zijn schijn-
baar onbeduidenden vorm reeds geheel in het kader van zijn wer-
ken valt. Men vindt er reeds echten humor, menschkundige op-
merkingen, satirieke toetsen en penseelstreken en levendige tafe-
reeltjes in overvloed in; � het is een Smits in den knop.

Een paar jaar later, in 1846, vinden wij in het Algemeen letter-
lievend maandschrift een stuk, getiteld »de Kalverstraat" en met
zijn naam onderteekend, waarin hij voor het eerst met de begin-
selen, die hij in zijn geheel volgend leven zou verkondigen, voor
het publiek optreedt. Als letterkundig voortbrengsel staat het vol-
strekt nog niet op de hoogte van zijn latere werken. De vorm is
zwak; aan de herhalingen, die er in voorkomen, en het min of
meer ongeregelde in de volgorde der redeneeringen herkent men
den beginner, die bij overvloed van gedachten nog niet bij machte
is, door eene juiste groepeering een degelijk aaneengesloten geheel
te vormen, en door geleidelijke overgangen het stroeve en stootende
te vermijden.

Maar het groote en ware denkbeeld, dat aan het geheele stuk
ten grondslag ligt � veredeling van den mensch door opwekking
van het gevoel voor het ware, het goede en het schoone � straalt
in eiken regel door, en de grootsche en verhevene roeping van de
kunst om de ontzaglijke kracht, waarover zij kan beschikken, tot
dat doel dienstbaar te maken, wordt er met zulke levendige kleuren
in geschilderd, dat men er geheel den geest in terugvindt, die al
zijn latere werken doortintelt. Het is als een programma, dat hij
zichzelven heeft voorgeschreven, een grondslag, waarop hij zijn
geheele leven zou blijven voortbouwen.

Hij ontmoet in de hoofdstad een oud vriend, dien hij sedert langen
tijd niet gezien had, en gaat met hem door de stad wandelen,
zooals zij dat vroeger dikwijls samen gedaan hadden. Die vriend,
die met de meeste juistheid door de wereld voor een zonderling
wordt gehouden, is iemand van zekeren leeftijd, »die tot hiertoe
zijn hoofd nooit voor een grooten heer (ik spreek niet van een groot
man) heeft gebogen, noch ooit een eerlijk mensch, hoe nederig zijn
stand ook was, onbegroet heeft laten voorbijgaan. Ook heeft hij
nooit eene onwaarheid gezegd � zelfs niet eens uit beleefdheid �
en wat nog veel erger is, hij heeft nooit de waarheid verborgen
gehouden. De zucht naar eer heeft hij nooit gekend, maar de eer-

zucht om goed te doen, bezielt hem voortdurend; ook zijn goed
en groot, indien men van menschen spreekt, bij hem synoniemen.
Zijn godsdienst is hem eene behoefte en niet slechts een plicht,
en hij houdt ieder mensch voor goed, totdat hij van het tegendeel
overtuigd wordt � en dat wijl zijne menschenkennis door mensch-
lievendheid bestuurd wordt en hij liever het oog op de deugden
dan op de ondeugden zijner medeschepselen vestigt."

Met dien vriend � in wiens beeld ieder, die Lindo gekend heeft,
menigen trek zal herkennen, waarmede hij in later tijd zichzelven
zou hebben kunnen teekenen � gaat hij de Kalverstraat op en
neer, blijft hij overal staan kijken, naar de galanteriewinkels, naar
de mcubelmagazijnen, naar de boeken, platen en muziekstukken,
die overal zijn uitgestald. Hij maakt zijn vriend opmerkzaam op
de fraaie gravures, die de bewondering opwekken van de groepen,
die er zich voor verdringen, van »het tienjarig kind en den man
met dat grijze hoofd, en den werkman, en den notarisklerk, en wie
nog meer," en wijst hem op de allernieuwste werken, die tentoon-
gesteld zijn � de Myst�res van alle Europeesche hoofdsteden, de
Wandelende Jood, Reizen van Alexandre Dumas, Novellen van Lady
Blessington, George Sand, Eulwer, Jules Janin, Paul de Koek, allen
schrijvers a la mode, alle te krijgen voor ecnige centen per deel;
hij maakt hem opmerkzaam op de operamuziek en de romances,
die en vogue zijn. Maar de vriend is ontstemd en ontevreden ;
hij uit zijn onwil in halve woorden en enkele sarcastische gezegden,
die klaarblijkelijk iets anders bedoelen dan ze uitdrukken. Einde-
lijk komt hij tot eene verklaring en laat aan zijne verontwaardiging
over de verderfelijke richting, die hij in dat alles opgemerkt heeft,
den vrijen teugel. Met scherpe striemen geeselt hij de voorstellingen
op de platen, die ze in de prentenmagazijnen hebben zien hangen
en die des te gevaarlijker zijn, naarmate ze met meer talent en
technische vaardigheid zijn uitgevoerd; de walglijke teksten van
zelfs hooggevierde opera\'s, de liedjes, of liever romances � want
liederen kent men niet meer � die in ieders mond zijn, liefelijke
melodie�n misschien, maar, zoo men de woorden nagaat, meestal
onzin of hartstochtelijke klachten en rhapsodie�n bevattende, zeer
geschikt om de verbeelding onzer jonge dochters op te wekken,
en haar zedelijk gevoel in slaap te wiegen. En juist in muziek en
schilderkunst hindert hem dat gebrek aan zedelijk gevoel, omdat
beide zoo bijzonder geschikt zijn voor het volk, en er zooveel toe
konden bijdragen om goede en zedelijke gedachten en gevoelens
o]) te wekken. Verder komt hij op de ellendige vertalingen van
ellendige romans van schrijvers van alle volken, op de losbandige
werken van Paul de Koek, op de gevaarlijke schilderingen van
Sue, »den man die als philanthroop is opgestaan en die, om deugd
en ondeugd, waarheid en logen niet naakt aan het kiesche oog
van het volk voor te stellen, allen met zulke sterke modekleuren

heeft uitgedost, dat men ze dikwijls niet meer herkennen kan; hij,
die niet aarzelt om tooneelen te ontdekken zoo afgrijselijk, dat men
er voor huiveren moet, en die daarbij de troostrijke verzekering
geeft, dat ze naar de natuur zijn geschetst."

Dat alles en nog veel meer wordt besproken, totdat eindelijk de
vriend tot de volgende slotsom komt :

»Een der grootste gebreken, die wij Hollanders hebben, is onze
pacifieke lijdzaamheid. Gij ziet, dat iets niet goed is, en gij weet
geen middel tot herstel en zit in zak en asch te treuren in plaats
van te "handelen. � Zie, wil ik u eens zeggen hoe die � walglijke
wansmaak in de verbasterde kunsten te verbeteren is ? Gij hebt
��n waar woord gesproken hedenmorgen: wij, Nederlanders, zijn
geen onzedelijk volk van natuur, dat bewijst alles wat wij gezien
hebben � want van die lithographie�n, opera\'s en boekwerken,
die wij aanschouwden, zijn er bitter weinig, die door Hollanders
in de wereld zijn gestuurd � en ofschoon hier overgeplant, blijven
ze aan het karakter van ons volk vreemd. � Maar wij, goede
Hollanders, zijn lui, lui dat men er bang voor wordt; het kost ons
bijna te veel moeite om voor-ons zelven te denken. Zie, daar
vindt het Fransche, Hoogduitsche of Engelsche publiek dit of dat
werk amusant �■ en wij zijn niet zelfstandig genoeg om onze deu-
ren voor den geparfumeerden vreemdeling te sluiten, en het beval-
lige uiterlijk doet het leelijke van zijn karakter vergeten � ja, nog
meer, hij maakt opgang, en de stijve Hollander wil op dezelfde
wijze als de buigzame Franschman schitteren; dat gelukt echter
niet � en, hij geeft het op. Evenwel zoude hij toch kunnen schit-
teren op zijne eigene wijze, indien hij maar wilde, en waarlijk het
ontbreekt ons evenmin als onze buren aan genie�n. Maar laat ons
zelfstandig zijn, ons niet der deugd schamen, omdat het mode is
de ondeugd te huldigen, en niet aarzelen om zedelijk te zijn, omdat
de onzedelijkheid ons omgeeft. Laat ieder echt Nederlandsen schrijver
telkens voordat hij zijne pen opneemt, diep beseffen, dat hij een
heiligen plicht heeft te vervullen. Hij trede op voor zijne mede-
menschen niet met de hoop om alleen te onderhouden, neen, maar
met het heilig voornemen om te verbeteren, en hij zal de pen ver
van zich werpen, die ooit eene onzedelijke zinspreuk heeft opge-
teekend. � Dat de schilder ook begrijpe en steeds denke, dat de
stukken, die zijn penseel levert,, onder kinderen komen, misschien
onder zijne eigene kinderen, die later het werk huns vaders af-
keuren of bewonderen, zegenen of vloeken zullen. � Laat de toon-
kunstenaar zijne lier stemmen om de deugd te verheerlijken, in
plaats van de ondeugd te vieren, en zoet en troostrijk zullen zijne
melodie�n hem in de laatste uren zijns levens omzweven.

«Geloof echter niet, dat dit alles het werk van ��n dag kan zijn
� neen, hetgeen wij zaaien, zullen eerst latere geslachten inoogsten;
slechts langzaam kunnen ingewortelde kwalen uitgeroeid worden.

XIV LEVENSSCHETS.

Een enkel man kan dit ook niet; daartoe behoort het machtige
eensgezinde streven van velen. Niemand achte zich te gering om
weinig bij te dragen, niemand te groot om met den geringen mede
te werken; en vroeg of laat zal het edele streven heerlijk gekroond
worden. Het volk laat zich gemakkelijk leiden. Er heersche slechts
een zuivere, zedelijke smaak onder de beschaafde kringen, dan zal
ook de groote menigte aan zedelijke voorstellingen genoegen nemen;
dan eerst zal zich het volkskarakter op zijne eigene voordeeligste
wijze ontwikkelen."

Ik geloof niet, dat ik te veel gezegd heb, toen ik hierboven op-
merkte, dat in dit stuk reeds het programma lag opgesloten, dat
Lindo later als oude heer Smits heeft trachten te verwezenlijken. Het
vereenigen van het goede met het schoone was zijn ideaal. Wel
is waar, was voor hem het eigenlijke domein der kunst het schoone
en niet het nuttige of goede; van bepaalde tendenz-kunst was hij
afkeerig; maar, wanneer hij alzoo volstrekt niet stond naast hen,
die de waarde der kunst alleen erkennen in zooverre zij eene diena-
res is van de moraal, en hij haar het recht niet wilde laten ontne-
men om vrij en onafhankelijk zonder eenig utiliteitsbeginsel op te
treden, was het hem een gruwel wanneer hij de kunst verlagen
zag tot eene slavin in dienst van het onzedelijke en het onware.
Wat hij van ieder echt Nederlandsch schrijver eischte, dat hij tel-
kens, voordat hij zijne pen opnam, diep mocht beseffen, dat hij een
heiligen plicht had te vervullen, dat heeft ook zijn eigen werk be-
heerscht. Gevoel voor het schoone en het besef van den machti-
gen invloed daarvan op de veredeling van het gemoed, was een
van de sterkst sprekende trekken in zijn karakter, en waar hij kon,
trachtte hij dat gevoel, vooral ook onder de volksklasse, te ver-
spreiden.

Onwillekeurig dringt zich hier aan mijn geest de herinnering op
aan het deel, dat hij in het laatste jaar van zijn leven genomen
heeft aan de werkzaamheden van de Floralia, de bekende vereeni-
ging, die aan den werkenden stand bloemstekken uitdeelt en later
de beste der daarvan gekweekte planten bekroont. Dat was juist
dat geheel in Lindo\'s geest viel. Bij de eerste bekroning was hem,
als lid van het bestuur, de taak opgedragen om te dier gelegen-
heid eene toespraak te houden, en het hartelijke diep gevoelde
woord, dat hij toen tot die schaar van eenvoudige werklieden sprak,
is het laatste wat hij voor het publiek heeft geschreven. Ik heb de
vluchtige schets, die hij daarvan ontwierp, hier naast het stuk,
waarvan ik zoo even sprak, voor mij liggen, en treffend is het ver-
band tusschen die beide geschriften, zoo na aan elkander verwant
wat de gedachte, zoo ver uiteenliggend, wat den tijd van hun ont-
staan betreft.

Nadat hij als het orgaan van het bestuur der jeugdige Vereeni-
.ging al bij dergelijke feesten toepasselijke toespraken tot het pu-

bliek, tot de jury, tot de beschermers en begunstigers enz. heeft
gehouden, wendt hij zich tot de bekroonden en brengt hun een
hartelijken gelukwensch toe, en langzamerhand wordt zijn taal war-
mer en bezielder dan bij het voorafgaande, meer officieele gedeelte
zijner rede.

»De planten", zoo spreekt hij hen onder andere toe, »door u
met zooveel zorg gekweekt, leveren niet slechts bloemen, maar
voor u ook werkelijke vruchten op � in den vorm der prijzen,
welke nu uitgereikt zullen worden. Ze zijn w�l verdiend, daarvan
zijn wij overtuigd, en zullen strekken, naar wij vertrouwen, tot eene
eervolle herinnering aan dit uur en tot levendige aanmoediging
voor het vervolg. Maar vergeet niet, als gij ze uit onze handen
ontvangen hebt, dat de kostbaarste belooning voor uwe zorgen
in uw eigen hart moet gezocht en gevonden worden. Gij hebt
gezien, hoe de zwakke plant langzamerhand zich ontwikkelt en groeit,
en toeneemt aan kracht en schoonheid, en eindelijk heerlijk bloeit
en kostelijke geuren verspreidt.

»Gelooft mij � op onstoffelijk gebied neemt men dezelfde ver-
schijnselen waar en laat de bloem op onze vensterbank ons daaraan
herinneren, dat in de diepte van elk gemoed de kiemen van de
liefde tot het schoone en het goede sluimeren en alleen wat zorgvul-
dige aankweeking eischen om ons en onze kinderen op den duur
de kostbaarste bloemen en vruchten aan te bieden, welke op deze
aarde te plukken zijn.

»Gij gevoelt het, inzenders, die ditmaal niet bekroond zijn, dat dit
ook u geldt. Ik ben overtuigd, dat gij met ons inziet, dat naar
recht en billijkheid geoordeeld is; � dat niet allen in gelijke mate
door warme zonnestralen en weldadige dauwdruppels begunstigd
kunnen worden. Als de kille tocht onze bloemen, die wij zoo zorg-
vuldig kweekten, doodde, � dan prijzen wij onzen buurman geluk-
kig, die daartegen beschermd was. Als de zonnestraal, die hem
verkwikte, ons aan de noordzijde van den muur niet bereikte �
welaan � hij was gelukkiger dan wij, maar niet beter wellicht, �
en wij verheugen ons in zijn voorspoed - en als onzer beide
woningen even gunstig gelegen waren, en zijn bloemen bloeiden
en de onze kwijnden, zonder dat wij begrepen waarom � dan
berusten wij in ons lot; wij nemen ons voor niet te verflauwen in
onze zorgen, en wij drukken onzen buurman hartelijk de hand, en
wenschen hem oprecht geluk met zijn voorspoed, �� en hopen voor
ons op een beteren uitslag den volgenden keer."

Tusschen de bespiegelingen in de Kalverstraat en die toespraak
in de Floralia, tusschen zijn eerste en zijn laatste woord tot het
nederlandsche publiek, liggen dertig jaren van onafgebroken arbeid
aan hetzelfde doel, liggen eene reeks van geschriften, die alle zon-
der uitzondering denzelfden geest ademen.

Na het jaar 1846 leverde Lindo, hoewel slechts spaarzaam, hier
en daar artikelen in tijdschriften, hetzij met zijn initialen M. P.L.,
hetzij met zijn naam onderteekend. Ze zijn deels van actueelen
aard, als bijv. zijne AVenken voor landverhuizers" in den 8sten
jaargang van de Volksbode opgenomen, deels van historischen
aard, als zijne »studie over Jacoba, hertogin van Gulik, Kleef en
Berg," in het Algemeen letterlievend maandschrift van
1847, °f ^we\' begon zijn satirieke geest zich te oefenen in stukken
als de »Brief van een zeer beschaafden aap aan zijne beminde in
Noord-Amerika" in den jaargang 1849 ^van hetzelfde tijdschrift.

Het duurde evenwel tot het jaar 1851 eer Lindo onder den later
zoo gevierden naam van de Oude Heer Smits optrad, en wel het
allereerst in de Arnhemse h e Courant, bij gelegenheid van
eene polemiek tegen den Nede rlander, het orgaan in die
dagen van de antirevolutionaire partij en haar talentvollen aan-
voerder Groen van Prinsterer. Die stukken, slechts weinig in getal,
in den vorm van brieven, en die geheel en al den vrijzinnigen
geest ademen, die hem altijd bezielde, hebben te veel van hunne
actualiteit verloren en betreffen te veel enkele feiten van die dagen
om ze in zijne kompleete werken op te nemen. Zeer spoe-
dig ook verliet hij dit terrein, dat te eng was voor zijn ruimen
blik, en wanneer totnutoe zijne richting nog onjuist afgebakend,
zijn doel nog niet volkomen helder, zijne schreden min of meer
weifelend waren geweest, nu zette hij met vasten tred den voet op
den weg, waarop hij zelf gevoelde dat zijne toekomstige bestemming
als schrijver gelegen was. Hij was nu twee en dertig jaren, dus
in de volle kracht van den mannelijken leeftijd, gerijpt in de leer-
school der wereld, rijk aan ondervinding, bewust van zijne kracht
en met een warm hart voor al wat edel was en schoon. Ach-
tereenvolgens leverde hij toen die beschouwingen over maatschap-
pelijke toestanden, welke, eerst als mengelwerk in de Arnhem-
sche Courant van 1851 en 1852 opgenomen, later onder den
titel van «Brieven en Uitboezemingen van den Ouden
Heer Smits", in �en deeltje vereenigd werden met het pseudo-
portret en de handteekening van den satirieken, doch goedhartigen
en jovialen Amsterdamschen tabakshandelaar, die nog geruimen
tijd zijn incognito wist te bewaren.

In 1853 verschenen zijne «Losse Schetsen in en om
Parijs," waaraan wij, hoewel ze niet onder den pseudoniem van
den Ouden Heer Smits werden uitgegeven, toch eene plaats meen-
den te moeten verleenen onder diens kompleete werken.
Ware het een gewone reisbeschrijving geweest, dan had ze wel-
licht achterwege kunnen blijven, hoewel ze, zelfs als zoodanig, nog
in den laatsten tijd door menig bezoeker van Parijs als een voor-
treffelijke leiddraad gebruikt werd, maar die Schetsen zijn
veel meer dan dat en behelzen zoovele scherpzinnige beschou-

■wingen over kunst en literatuur, zoovele geestige bladzijden, zoo-
vele blijken van fijne opmerkingsgave en onafhankelijk oordeel,
en in de kleine novelle aan het slot zulk eene uitstekende proeve
van zijn talent om te vertellen, dat zij de plaats, welke zij in zijn
werken innemen, ten volle verdienen.

In 1854 trad hij weder geheel op zijn eigenaardig terrein in de
»Afdrukken van indrukken" die wij korten tijd na onze ken-
nismaking in het licht gaven, en waarvan het deel, dat ik er aan
toebracht, zijn oorsprong geheel aan zijn opwekkenden aandrang
te danken had. De »Nieuwjaarswensch" en «Familie van
ons" volgden, en eindelijk verscheen op den isten Januari 1855
het eerste nummer van »den Nederlandschen Spectator,
weekblad van den Ouden Heer Smits."

Wat hij met die uitgave bedoelde, drukte hij in weinige woorden
in het korte voorbericht uit: »De oude heer Smits", zoo zegt hij
onder andere, »is eerzuchtig geworden, hij bekent het ronduit:
hij zou gaarne, zoo ver dit in zijn vermogen ligt, voor de ne-
gentiende eeuw een blad stichten, dat op een bescheiden afstand
de voetstappen van Van Effen\'s Spectator volgde," � en verder:
»de tijd der »vertoogen" is voorbij. De spoorwegen en de elec-
trische telegraaf hebben eene versnelde communicatie en eene
versnelde denkwijze tegelijk in het leven geroepen. Wij willen wel
lachen, maar wij moeten dat dadelijk en ongezocht kunnen doen;
wij willen wel, dat men ons eene zedeles, evenals een schitterend
glas champagne, op het dessert aanbiede, maar onze magen zijn
niet meer bestand tegen een hoofdschotel, »une pi�ce de r�si-
stance" met eene zedelijke saus overgoten, die drie dagen ach-
tereen op tafel gezet wordt."

Brieven en uitboezemingen van denzelfden aard als de reeds door
hem uitgegevene , zouden in dit blad eene plaats vinden; zonder
schroom zou hij over alles wat voorkwam al lachende de waarheid
zeggen, en zich niet ontzien om maatschappelijke dwaasheden van
den deftigsten aard aan te vallen en bespottelijk te maken; wat
wezenlijk eerbiedwaardig is, zou daarentegen, zelfs in de meest be-
scheidene en onaanzienlijke gestalte, steeds in alle opzichten ge�er-
biedigd worden.

Aan dit programma is hij getrouw gebleven:de Nederland-
sche Spectator, die later door samensmelting met den Kun st-
en letterbode en den Tij dstroom van lieverlede een
ander, meer critisch en wetenschappelijk karakter heeft gekre-
gen, heeft gedurende de vier jaren, dat Lindo het blad niet
slechts redigeerde, maar het grootendeels zelf schreef, geheel be-
antwoord aan de verwachting, die de oprichting had opgewekt. In
de talrijke bijdragen, die hij er aan leverde � de verschillende
jaargangen bevatten meer dan tweehonderd grootere en kleinere
stukken van zijne hand � heeft hij zich eene onvergankelijke ge-

OUDE HEER SMITS I. � 2

denkzuil opgericht, maar vooral heeft hij zich doen kennen in
zijn geheele wezen, in zijne beminnelijke en karakteristieke per-
soonlijkheid.

Wanneer die stukken enkel hadden getuigd van zijne diepe men-
schenkennis en van de zeldzame scherpte van zijn blik, dan voor-
zeker hadden die eigenschappen de bewondering voor zijn veelzijdige
ontwikkeling, de waardeering van zijn talent opgewekt ; maar de
algemeene sympathie, die hem ten deel viel, had hij voornamelijk
daaraan te danken, dat die menschenkennis gepaard ging met eene
natuurlijke goedhartigheid, dat in dien scherpen blik ook tevens de
heldere stralen weerkaatsten van de ware humaniteit, die in de
diepte van zijn gemoed woonde. Het gezegde van Jean Paul, »dat
slechts hij over de menschen spotten mag, die hen van ganscher
harte bemint," was zijn vrijbrief. De Oude heer Smits was, in
weerwil van de zweepslagen, die hij soms met bijtenden spot mee-
doogenloos rechts en links uitdeelde, toch geen pessimist. Aan
de traditioneele verdorvenheid van het menschdom geloofde hij
niet; hij was veeleer overtuigd, dat de groote meerderheid het met
haar taak in dit ondermaansche zoo kwaad niet meende, maar
die taak in de onderdeden maar al te vaak dwaas uitvoerde ; en
op die onderdeden had hij vooral het oog gevestigd. Hij was een
moralist in de volle beteekenis van het woord, doch geen moralist,
die, hetzij dan uit een philantropisch of uit een misanthropisch be-
ginsel, de breede heirwegen van het goed en het kwaad met aan-
prijzende of afschrikkende zedespreuken plaveide, malr die liever
de bloemperken langs het levenspad der menschheid van onkruid
zocht vrij te houden. Zelf zoo vrij van vooroordeelen als het met
de menschelijke natuur bestaanbaar is, liet hij zich de oogen niet
blinden door uiterlijken glans. Waar de schijngeleerdheid of de
schijnvroomheid zich met groote woorden of zalvende frazen zocht
te doen gelden; � waar de onbeduidendheid zich hulde in de
mantelplooien van gewichtige voornaamheid ; - - waar een smaak-
loos voortbrengsel zich door eene dikke laag van blinkend vernis
tot een kunststuk meende te verheffen, daar zag hij door de uiter-
lijke omhulsels henen als door helder glas, en sloeg ze met zijne
machtige vuist te gruizel dat de scherven rinkelend in het rond
spatten.

Van al wat laag en onedel was, had hij een diepen afschuw;
voor het ungentlemanlike eene ware minachting; het sno-
bisme � of het ploertige, zooals hij het noemde � bespotte en
geeselde hij onbarmhartig en vervolgde het, waar hij het ook mocht
aantreffen, tot in zijne diepste schuilhoeken. Dit laatste vooral is
de voornaamste karaktertrek, de eigenaardige stempel van hetgeen
hij als Oude heer Smits geschreven heeft. Hij schoot zijn pijlen
meer af tegen het dwaze dan tegen het slechte; meer satiricus dan
zedepreeker, ijverde hij meer tegen de gebreken, waarover ge-

lachen, dan tegen die, waarover geweeklaagd moest worden ; ge-
leende schitterende veeren trokken zijn spotzieken geest meer aan dan
een natuurlijk leelijk pluimage, dat hij dan ook liefst links liet liggen.
Dat Lindo humorist was in de zuiverste beteekenis van het woord
volgt als vanzelf uit hetgeen wij hier van hem neerschreven. In
het weergeven van de menschelijke natuur met hare mengeling van
goed en kwaad is hij een onovertroffen meester ; maar waar hij
hekelt verlaat hem zijne zachtmoedigheid nimmer, en meer dan
iemand bezat hij het geheim om zijnen lezers een glimlach met
eene traan te ontlokken. Wie zich daarvan overtuigen wil, leze
zijne roerende »beden om hulp," die niet alleen als onverganke-
lijke getuigen van zijne hulpvaardigheid, maar ook als proeven van
den zuiversten humor mogen gelden. Vooral »eene vreemde be-
hoefte" en het daarop volgende »de staart van de koe" zijn in dit
genre juweeltjes van het zuiverste water, die naar mijne overtui-
ging door geen andere in onze taal overtroffen worden. Ik heb dan
ook gemeend, deze «beden om hulp", die op zeer uiteenloopende
tijden geschreven werden, bijeen te moeten voegen, omdat zij wel-
licht van al wat hij geschreven heeft, den besten blik gunnen in
zijn gemoed en tevens een bewijs leveren van zijn meesterschap over
vorm en stijl.

Dat laatste trouwens blijkt nagenoeg uit elke bladzijde van zijn
werken. Merkwaardig is het om na te gaan, over welk eene rijke
verscheidenheid van vormen hij te beschikken had, hoe hij ze beur-
telings met hetzelfde gemak hanteert, hoe hij zijn stijl weet te plooi-
en, zonder ooit die eigenaardigheid te verliezen, waardoor zijne
stukken uit die van honderden onmiddellijk te herkennen zijn. Wan-
neer men een bewijs zou willen aanvoeren voor de stelling dat de
stijl de mensch is, dan zou men \'t wellicht nergens beter kunnen
vinden dan bij hem. Geheel zooals hij was in zijn denken en han-
delen, gaf hij zich ook in zijn geschriften. Met dezelfde losheid en
ongedwongenheid, waarmede hij zich bewoog te midden van alle
soorten van menschen en in de meest verschillende toestanden,
voegt zich zijn stijl naar de vele onderwerpen , die hij behandelt.
Even wars als hij zelf was van alle gemaakte deftigheid, is er ook
in zijn stijl geen zweem van pedantisme of stijve vormelijkheid te
vinden. Daarbij was hij een schilder met de pen, en bij zijne
groote voorliefde voor plastische kunst is het verklaarbaar, dat in
hetgeen hij schreef een aantal tafereeltjes voorkomen, die aan de
teekenstift eene onuitputtelijke stof voor illustrati�n zouden ople-
veren.

De groote gemakkelijkheid van werken en de rijkdom van stof, dien
hij zichzelven bewust was te bezitten, hebben hem het zelfvertrouwen
gegeven, dat een volstrekt vereischte was om de uitgave van een tijd-
schrift als de Nederlandsche Spectator te ondernemen, waar-
van de inhoud vier jaren lang voor het grootste gedeelte voor zijne

rekening kwam, waarbij hij ten minste � zooals de ondervinding ook
leerde � nooit op vaste medewerking rekenen kon. Wie hem in die da-
gen, den glanstijd van ■ zijn litterarisch leven, gekend hebben, herinne-
ren zich nog met verbazing, welke werkkracht er toen in hem woonde.
Zijne lessen aan de Militaire Akademie in Engelsche taal en let-
terkunde, geschiedenis en aardrijkskunde vorderden natuurlijk zeer
veel tijd ; voor vertalingen uit het Engelsch, het nazien van druk-
proeven, moest menig uur worden afgezonderd, zoo ook voor pri
vaatlessen aan een paar jongelieden, die hij, om in de toenemende
uitgaven voor zijn vermeerderend gezin te voorzien, in zijn huis had
opgenomen. Waar een gezellige kring zijner vrienden bijeen was, ont-
brak hij zelden of nooit; in de litteratuur van den dag bleef hij
op de hoogte, en te midden van dat alle?, waarvan de helft vol-
doende zou zijn om aan het leven van een gewoon mensch de
noodige bezigheid te geven, schreef hij die levendige, pittige schetsen,
welke den hoofdinhoud van de vier eerste jaargangen desSpectators
uitmaken, en elke week met onverflauwde belangstelling door dui-
zenden en tienduizenden lezers werden tegemoet gezien.

De Woensdagmorgen, de eenige, dien hij er voor kon afzonde-
ren, was voor zijn Spectator bestemd; dan sloot hij zich in zijne
kamer op en was voor niemand te spreken; � dan ging hij, zooals
hij het noemde, zitten »smitsen". Om een onderwerp was hij ei-
genlijk nooit verlegen en met eene benijdenswaardige kalmte kon
hij zich neerzetten voor een vel wit papier, zonder er ooit aan te
twijfelen, dat de ingeving komen zou als hij haar noodig had. Wan-
neer hij zijn hoofddenkbeeld eenmaal had gevat, bekommerde hij
zich nooit om de d�tails, die hij bij de bewerking zou noodig
hebben ; zijn sterk geheugen bracht hem die van alle kanten uit
zijne rijke levensondervinding aan, of zijn levendig vernuft, zijn
altijd opgewekte humor leverden hem gaandeweg al de toetsen, die
hij noodig had. Meermalen heeft hij het mij verzekerd, dat hij
bij het schrijven van zijn eersten regel bijna nooit wist wat hij in
d�n tweeden zou doen volgen, en hetgeen hij eens schertsende m
eene noot van zijne »Clementine" schreef: »hoe menigmaal heeft
men mij niet gevraagd of Willem Bleeker of LanghorstClementine
krijgen zal ? Juist alsof ik in de toekomst kon zien en het zelf wist,"
� dat was zeer dikwijls de letterlijke waarheid.

Voor de korte schetsen, de Smitsen, zooals ze in zijn vrienden-
kring langzamerhand genoemd werden, was die ex-tempore-bewer-
king geen bezwaar: denkbeeld en vorm ontstonden als het ware
gelijktijdig. Voor die van grooteren omvang evenwel, waarbij van
den beginne af het geheel moet worden overzien en in groote trek-
ken vastgesteld, wanneer de evenredigheid der deelen, die bij een
kunstwerk een vereischte is, zal bewaard blijven, is die wijze van
behandeling stellig eene zeer gebrekkige. Daaraan mag het dan
ook wel toe te schrijven zijn, dat Lindo nooit een werk van grooten

omvang heeft tot stand gebracht, en dat stukken, als »een roman
in drie dee.len," die hij in 1852 in de Arnhemsche Courant
begon, »de Champignons op reis," de «geschiedenis van een gen-
tleman," die alle voor eene breedere behandeling waren opgezet,
slechts fragmenten gebleven zijn. Het schrijven van een grooten
roman uit het maatschappelijk leven, waarin hij zijne persoonlijke
herinneringen en ervaringen zou kunnen samenweven met vrije
voortbrengselen zijner fantaisie, was een ideaal, dat hij eigenlijk
altijd heeft gekoesterd, en waarvan hij mij zelfs nog gesproken heeft
in de laatste dagen van zijn leven, toen hij nog hoopte eene toe-
komst voor zich te hebben.

Behalve in den Nederlandschen Spectator schreef hij
grootendeels ook als Oude heer Smits nog eene menigte stukken,
die elders zijn opgenomen, als in den Tijdspiegel, het Neder-
landsch magazijn, het Jaarboekje voor de koninklijke
militaire akademie, de Aurora, de Castalia enz., die ook
in zijne kompleete werken hunne plaats vinden. Om tenslotte
het beeld te voltooien, dat men zich uit het bovenstaande van zijne
onvermoeide werkzaamheid zal hebben kunnen vormen, zou men nog
den letterkundigen arbeid moeten herdenken, door Lindo op ander
gebied volbracht. Behalve zijne oorspronkelijke werken, als de
boven reeds vermelde Macbeth, eene beknopte Engelsche
Spraakkunst, de Opkomst en ontwikkeling van het En-
gelsche volk en zijne geschiedenis tot op onzen tijd
geschetst, verscheidene belangrijke bijdragen in het Engelsche
Athenaeum, en in het Frase r\'s magazine over Nederlandsche
toestanden en litteratuur, leverde hij vele meesterlijke vertalingen
uit het Engelsch, waaronder wij alleen die van Thackeray\'s
Yellowplush papers, Bulwers Caxtons, Gist, Tweejaar
geleden, maar vooral die van den Tristram Shandy willen
noemen, vertalingen die onoverkomelijke moeielijkheden opleveren
aan ieder, die niet zooals hij de beide talen zoo volmaakt mees-
ter was.

En hiermede breng ik de taak ten einde, die ik op mij had ge-
nomen. Waarschijnlijk had een ander ze beter kunnen vervullen
� ik kon het niet. Ik heb mij moeten en ook willen bepalen tot
het schetsen van den genialen schrijver, die zich in ons land eene
populariteit heeft weten te verwerven, waarin zich slechts weinig
geboren Nederlanders bij hun leven hebben mogen verheugen. En
telkens als onder het schrijven van deze regelen het beeld voor mij op-
rees van den onvergetelijken vriend, zooals hij zich aan mij en aan velen,
die zijn vrienden waren, gedurende zijn leven heeft leerenkennen,
dan moest ik mij zelven bedwingen om niet het volle licht te la-
ten vallen op de uitstekende hoedanigheden van zijn gemoed, op
zijn onkreukbaar plichtsgevoel, zijn reinen levenswandel, zijne nooit

XXII LEVENSSCHETS.

falende dienstvaardigheid, en vooral ook op den krachtigen steun,
dien hij geweest is voor menig ontluikend talent, voor menig jeugdig
schrijver, dien hij met raad en daad bijstond en waaraan menig
voortbrengsel, dat onze letterkunde tot sieraad verstrekt, zijn ont-
staan te danken heeft gehad. Ik heb dat alles achterwege moeten
laten, en bovendien, men zou het, wellicht met recht, mogen be-
twijfelen of vrienden , zooals wij het waren, elkander onpartijdig
kunnen beoordeelen. En daarom geloof ik niet beter te kunnen
doen, dan te besluiten met de volgende aandoenlijke hartelijke
regelen, door een zijner jongere vrienden weinige dagen na zijn
dood geschreven:

»Toen men mij vertelde, dat onze Lindo gestorven was, had ik
een gevoel alsof men mij pijn deed; bijna nam ik het kwalijk, dat
het mij zonder inleiding of voorbereiding werd meegedeeld. Wij
weten allen, dat er eenmaal een tijd van heengaan voor ons zal
aanbreken; het staat niet aan ons te beoordeelen, wanneer die tijd

gekomen is; maar.... dat het nu reeds zijn tijd was___ het schijnt

mij zoo vroeg, en hoe meer ik er over denk, hoe droeviger ik
word in mijn binnenste.

Nu en dan kwam ik hem op straat tegen; gewoonlijk had hij
haast, want hij was zeer werkzaam en hij had het zeer druk met
nuttige bezigheden. Toch liep ik hem niet gaarne voorbij zonder
minstens eventjes zijn trouwe vriendenhand in de mijne te drukken
en een enkel woord met hem te wisselen. Op zijne altijd vriende-
lijke uitnoodiging liep ik een eind met hem mede; in zijne nabijheid
vergat ik, dat het stormde of regende; was ik somber, ik verliet
hem in tevreden en opgeruimde stemming.

Als ik hem raad wilde vragen, zocht ik hem aan zijn huis. Dik-
wijls was hij op inspectiereizen, maar nooit kwam hij terug of hij
zond mij dadelijk een briefje, eigenaardig van schrift en inhoud,
waarbij hij mij welwillend een uur opgaf, om mij te woord te staan.
Hij ontving mij dan altijd even hartelijk en voorkomend, om-
ringd van stapels papieren en rapporten, en verontschuldigde zich
over zijne onvermijdelijke drukte, zonder er zich ooit over te be-
klagen.

Eens las ik hem iets voor van ernstigen aard ; hij luisterde aan-
dachtig zonder mij eene enkele maal in de rede te vallen. Toen
ik gedaan had, keek ik naar hem op ; hij zei niets, maar zijn vrien-
delijke, geestige oogen stonden vol tranen. »Ik geloof, dat het goed
is," zei ik en zijn antwoord luidde nederig: »ik weet niet of het
goed is, maar ik vind het mooi." Die weinige woorden, met zijn
beminnelijk tintje Engelsch accent gesproken, klinken mij nog als
muziek in de ooren. Mijn werk werd streng gecritiseerd; hij leed
met mij mede en bood mij edelmoedig aan een lans voor mij te
breken. Uit vrees voor een wederwoord sloeg ik zijn aanbod af,
maar in mijn hart bleef ik hem dankbaar.

Een ander maal zond ik, gesteund door zijn bemoedigend oor-
deel, een pennevrucht de wereld in. Ongedacht was het succes
en meer dan ik zelf was hij verheugd, hartelijker dan van iemand
op de wereld was zijn handdruk en ongemeen vriendelijk was de
blik van zijn donkere oogen, toen hij mij gelukwenschte. Zonder
het mij vooraf te zeggen, was hij naar eene andere stad gereisd
(hij, die zoo ongaarne zijn huiselijken kring verliet) om mij te hoo-
ren, en in de volle zaal had hij mij weten te vinden om mij het
eerst van allen zijne deelneming in mijn geluk te betuigen.

Morgen wordt hij begraven.

Morgen zullen wij, zijn vrienden, zijn leerlingen, zijn vereerders,
zijn graf geopend zien en hem ter ruste zien dragen.

Aan stille tranen, aan welgemeende afscheidsgroeten zal het daar
niet ontbreken en menig onzer zal den doodenakker verlaten met
een ongekend gevoel van leegte en de ziel vervuld met weemoed
en rouw.

Hoe gaarne zou ik een woord van hulde hem ter eere spreken
bij zijne geopende groeve ; maar daartoe behooren sterker zenuwen
dan de mijne. Trouwens, ieder ander zal het beter doen.

Toch was het mij eene behoefte hem in korte trekken te her-
denken ; ik ben hem veel verschuldigd, meer dan hijzelf ooit heeft
willen erkennen.

Want voor hen, die weifelden, was hij een zedelijke steun, grooter
dan hij zichzelf bewust was, een raadsman fijn van oordeel en op-
merkingsgave, een criticus in den meest beschaafden en bemin-
nelijken vorm."

BBIEVEK" EN UITBOEZEMINGEN.

VOORREDE VAN DEN EERSTEN DRUK.

Daar ik eigenlijk niets meer te zeggen heb, zet ik mij neder om_r� more majorum, � de voorrede van mijn boekje te schrijven.
Ik wil hiermede echter niet gezegd hebben, dat het een algemeen
gebruik is, om in eene voorrede niets te zeggen; � ik wilde alleen
te kennen geven, dat het een »algemeen aangenomen" iets is, eene
voorrede te schrijven, � of men er wat in te vertellen heeft of
niet, � en men zal mij moeten gelijk geven, als ik beweer, dat
een boekdeel, zonder voorrede in de wereld gezonden, er haast
even gek uitziet als een mensch, die zonder hoed op het hoofd
uit wandelen gaat.

Alles wat ik voor het oogenblik verkoos mede te deelen, heb ik
in mijn boek zelf verteld; dus zou ik eigenlijk nu verlegen moeten
wezen met het opstellen dezer voorrede; zulks is echter volstrekt
niet het geval. Ik zou, bij voorbeeld, over den aard en de strek-
king van mijn werk, ik zou over andere briefschrijvers kunnen re-
deneeren, � van den klassieken Cicero, tot aan madame De
Sevign� en de correspondenten in de bus van »de Tijdspiegel;\'
t- ik zou ook nederig excuus kunnen maken, dat ik het waagde
»deze geringe lettervrucht, enz." in de wereld te zenden, of van
»het vereerend verzoek van eenige letterkundige vrienden en be-
voegde beoordeelaren gewagen, die mij aangemoedigd hadden,
enz." Ik zou vooral eene aandoenlijke aanspraak kunnen richten

aan de heeren recensenten, � of honderderlei andere dingen vin-
den, waarmede de voorrede te vullen. �

Van dit alles verkies ik niets te doen; ik zal noch over Cicero,
noch over madame De Sevign� redeneeren, omdat ik sedert mijne
jeugd de brieven dezer beroemde menschen niet gelezen heb, en
niet meer precies weet, wat er in staat. Ik verontschuldig de uit-
gave van dit boekje niet, omdat ik ook niemand dwingen kan het
te lezen, � en de uitgave eene »zaak\'\' is, die alleen mij en den
Uitgever aangaat; � van het »vereerend verzoek van mijne let-
terkundige vrienden" kan ik, zonder eene onwaarheid te vertellen,
niet spreken, � en de heeren recensenten zijn te hardvochtig om
zich door eene captatio b enevolentiae te laten misleiden.
Van den aard en de strekking mijner brieven zal ik niets zeggen,
omdat hij, die ze leest, beide dadelijk ontdekken zal, � en hij,
die ze niet leest, heeft er niet mede te maken.

Ik moet echter gul bekennen, dat mijn boek de volgende grove
gebreken bezit; men zal er noch staatkundige, noch theologische,
noch persoonlijke hatelijkheden in vinden, en het is gedeeltelijk
reeds in druk verschenen. Namelijk op de volgende wijze: als mijn
kantoorwerk afgeloopen was, ging ik soms zitten en schreef brie-
ven voor het mengelwerk van de Arnhemsche Courant; die brieven
werden opgenomen en zelfs gelezen, � soms zeer veel gelezen.
Dat deed mij genoegen, � en ik begon bij de brieven soms uit-
boezemingen te voegen.

Eindelijk was ik ontboezemd en uitgeschreven. Het is eene ver-
nederende bekentenis ; maar zoo was het, � en ik scheidde er
mede uit.

Toen kwam de Uitgever en verzocht mij de stukjes bij elkander
te brengen, die te herzien en te ziften enz., en er eenige nieuwe
bij te voegen, � en ik voldeed aan zijn verzoek � en dus is het
boek langzamerhand gereed geworden om in het publiek te ver-
schijnen.

Het is niet noodig de oude en de nieuwe brieven en uitboeze-
mingen hier of elders aan te wijzen; wil de eene of andere reeen-

sent ze uitzoeken, dan behoeft hij slechts de laatste vijf en twintig
jaargangen van de Arnhemsche Courant te laten komen en ze door
te bladeren; daar al mijne stukken in de laatste drie jaren ge-
schreven zijn, zal hij ze zeker onder het aantal vinden.

Voorzoover ik zulks noodig acht, heb ik den lezer omtrent mij-
zelven en mijn boekje ingelicht; het zal mij hoogst aangenaam
wezen als laatstgenoemde, � namelijk het boekje, � in staat is
hem, die het in handen neemt, al is het ook nog zoo weinig, op
eene nuttige en aangename wijze te verlichten en te vermaken.

Amsterdam, November 1853. Smits.

VOORREDE VAN DEN TWEEDEN DRUK.

Toen ik, met een verlicht hart, de laatste proef van den eersten
druk van dit boekje aan den Uitgever terugzond, dacht ik weinig,
dat ik zoo spoedig geroepen zou zijn, om weder proeven te ver-
beteren van den tweeden druk. Het tegendeel te ondervinden, was
mij even streelend als onverwacht. Ik heb deze gelegenheid waar-
genomen om eenige leemten, die ik in den eersten druk zelf ont-
dekte, of waarop men mij opmerkzaam had gemaakt, te verbeteren.

10 April 1854. Smits.

VOORREDE VAN DEN DERDEN DRUK.

Bij den tweeden druk van dit boekje heb ik getracht de drak-
en andere feilen, in de eerste uitgave gebleven, er uit te halen;
dit is mij gedeeltelijk gelukt, en ik heb tot mijn genoegen gezien,
dat ze slechts door weinige andere vervangen waren, die ik nu
mijn best heb gedaan te verbeteren, terwijl er natuurlijk ook weder

nieuwe fouten te corrigeeren overblijven voor den vierden druk
� als die komt. Zoodoende zal dit boekje bij de twintigste editie
volmaakt kunnen zijn.

Die zal gepubliceerd worden (te gelijk met de nog ontbrekende
organieke wetten) op den 3osten Februari aanstaande.

i September 1854. Smits.

VOORREDE VAN DEN VIERDEN DRUK.

Deze zal bij den vijfden druk worden gevoegd.
Februari 1867. Smits.

BRIEVEN EN UITBOEZEMINGEN

EENE KLEINE UITWEIDING OVER EENE DISSERTATIE.

Aan zijn oudsten Zoon.

Het doet mij veel genoegen te vernemen, dat gij met zooveel
succes gepromoveerd zijt, en dat gij eindelijk het onwaardeerbaar
voorrecht hebt verkregen, het Mr. v��r uw naam te zetten. Daar
het verkrijgen van dien titel � zooveel moeite en m ij zooveel geld
heeft gekost, moeten wij beiden ons verheugen, niet tevergeefs ge-
werkt te hebben ; dat doe ik dus met u van ganscher harte en ben u
zeer dankbaar voor den fraai ingebonden afdruk uwer dissertatie,
dien ik verleden week per diligence ontving. Daar ik geen woord
Latijn versta (gelijk u bekend is, mijn zoon!) kan ik niets van den
indruk vertellen, dien de inhoud van het boekje op mijn vader-
lijk hart heeft gemaakt. Zoo echter al de dingen, die cursief ge-
drukt zijn, en aan den voet van de pagina\'s staan, aanhalingen
verbeelden, dan is dit boekje vol geleerdheid, � van anderen
namelijk, niet van u zelven, � en dat bewijst voor uwe beschei-
denheid, zoo niet voor uwe kennis. Ook doet het mij genoegen,
uit de menigte Grieksche letters, die ik er in gezien heb, te ontdek-
ken, dat gij die taal nog niet zijt vergeten, hoewel »een rechts-
geleerde hoegenaam geen Grieksch noodig heeft," zooals gij zelf
zegt, en vele anderen dagelijks door hun onbekendheid met die
taal trachten te bewijzen.

De overige dissertaties, welke met den afdruk voor mij aankwa-
men, en die mij �1.35¹/,. cents aan port kostten, heb ik, volgens
het in uw brief liggend lijstje, rondgezonden, met kaartjes, die ik,

op uw verzoek, heb doen lithographeeren met het Mr. v��r uw naam:
� dat heeft weder �2.50 gekost.

Daarentegen heb ik, in den loop van de week, ook ontelbare
kaartjes terugontvangen, die tot uwe dispositie liggen en enkele
bezoeken van oude vrienden: � onder anderen van den kanton-
rechter. Gij weet hoeveel prijs ik op zijn oordeel stel, en ik vroeg
hem dus dadelijk, wat zijne meening was van uwe dissertatie. Het
speet mij te moeten hooren, dat hij die nog niet uitgelezen had;
maar uit zijne verklaring, »dat het boekje er nog al goed uitzag,
voorzoover het hem reeds bekend was," eene verklaring, die se-
dert dien dag allen hebben afgelegd, die ik het hart heb gehad,
om daarnaar te vragen, schepte ik moed en ging gisteren bij hem
in de hoop, dat hij het nu eindelijk zou uitgelezen hebben. Dat
was echter niet het geval, want ik vond het boekje, met stof be-
dekt en onopengesneden, op de kleine tafel bij het venster in zijne
studeerkamer liggen; ditmaal verzekerde hij mij echter, »dat het
er zelfs zeer goed uitzag!" Ik verklaarde daartegen, dat mijn af-
druk er nog veel beter uitzag, zoo prachtig ingebonden en ver-
guld op snee, en toen zijn wij aan het praten geraakt over het
budget enz., en hebben u en uwe dissertatie verder vergeten. Nog
een enkel woord over het boekje. Het is aan mij opgedragen, �
zooals gij mij vertelt, � »volgens het aloude gebruik, dat in over-
eenstemming is enz." � Mijn lieve zoon, het is een dwaas gebruik
al is het nog zoo oud, om iemand een boek op te dragen, dat hij
niet lezen kan; het heeft veel van eene persiflage ; overigens
behoeft een vader geene dergelijke openbare bewijzen van hulde
van zijn zoon te ontvangen, en ik ben u dus voor die opdracht vol-
strekt niet dankbaar.

Voor het geld om uwe beeren, gelijk gij ze noemt, af te doen,
kunt gij op mij trekken; ik heb er niets op aan te merken; alleen,
dunkt nie, dat de onkosten uwer promotie-partij enorm zijn; en gij
hebt gelijk met te veronderstellen, dat men u leelijk afgezet
heeft; gij beklaagt u zelven als ten dien opzichte een slachtoffer
der omstandigheden, ik verbeeld mij echter, dat ik het wezenlijke
slachtoffer ben, gij niet; want gij verzekert mij, dat gij ontzettend
veel pleizier voor mijn geld hebt gehad. Uw neef echter, de
notaris, vertelt aan den een en ander, dat gij reeds met de soep van
de tafel zijt verdwenen. In dat geval, hebt gij de soepgemistvan
al de toosten, die men op u ingesteld zal hebben, en ik wensch
er u geluk mede !

Er moet nog aan een geschenk gedacht worden voor den pro-
fessor, die uwe dissertatie heeft nagezien, en gij zijt zoo goed mij
daarover te raadplegen; � als ik dat geschenk betaal, dunkt mij,
dat het al wel is ; het denken enz. blijve voor uwe rekening. ��ne
gedachte is slechts bij mij opgekomen, terwijl ik al het onnoodige
geld optelde, dat uwe inwijding in den geleerden stand heeft ge-

EENE DISSERTATIE. 33

kost, namelijk die, dat hoewel ik het betalen kan, zonder mij zeer
in mijne uitgaven te moeten bekrimpen, er toch eene groote som
op eene bespottelijke wijze verspild is, voor welke �n gij �n anderen
veel meer en redelijker genot hadden kunnen hebben.

Dit is misschien eene dwaling van uw ouden, onnoozelen vader,
maar ik kan het niet helpen, en verblijf toch, in afwachting van
spoedig een wissel, door u op mij afgegeven, te zien opdagen,

Uw liefhebbende vader.

P. S. Ik moet nog een enkel woordje hierbij voegen; laat toch
de eeuwige herhaling van »ploert" en »ploerterij" en »ploertendom",
waarmede uw brieven opgevuld zijn ; het verveelt mij nu, daar gij
geen student meer zijt. Overigens weet gij volstrekt niet, wat echte
«ploerten" zijn. Misschien zal ik het u eens nader uitleggen. �
Mijne kiespijn is beter.

OVER HET ONDERSCHEID TUSSCHEN DEN MENSCH EN DEN PL�T.

Aan zijn oudsten Zoon.

Ik heb u in mijn vorigen brief beknord, omdat gij nu nog steeds,
hoewel gij niet meer student zijt, over de zoogenaamde ploerten
in de wereld klaagt, waarvan gij overigens niets weet, zooals ik
gezegd heb, en ik heb u daarbij verteld dat ik lust gevoelde u het
een en ander over echte ploerten te zeggen. Gij hebt dat ge-
zegde, dat ik zoo maar losweg neerzette, in goeden ernst opgeno-
men en � volstrekt niet begrepen. Gij schijnt u te verbeelden,
dat ik mij voorgenomen heb over iedereen en alles te spotten, en
om mijn zoon, die, hoewel hij Mr. in de rechten is, toch niets meer
dan een leerjongen in de maatschappelijke wereld mag genoemd
w�rden, tot een nuttig lid der samenleving te vormen, door met
hem over zijn medemenschen te lachen! Ik zie mij dus genood-
zaakt mijne ware bedoeling wat nader toe te lichten, � wat ik nu
voornemens ben te doen. Het komt mij voor, dat de mensch, als
mensch, altijd te eerbiedigen is, en dat het dus noch mij, noch
een ander fraai zou staan, om altijd, of ooit er over te spotten,
maar tevens ben ik overtuigd, dat bijna ieder mensch een »Dop-
pelganger" heeft, die, haast zonder uitzondering, iets belachelijks
en ongerijmds over zich heeft, dat stof tot ergernis of spot verschaft.
Ware ik een geleerde, dan zou ik u wellicht kunnen bewijzen, dat �

34 DE MENSCH EN DE PL�T.

de ouden, of de middeleeuwschen, of iemand anders, reeds lang
geleden dit bewezen hebben, en ik zou ook van het menschelijke
dualisme praten, waarvan ik wel eens gehoord heb; � daar
ik echter geen geleerde ben, moet ik trachten op mijne eigen on-
noozele wijze mijne meening te zeggen, zonder eenige klassieke
autoriteiten in te roepen.

Ik neem dus aan, dat de mensch niet ��ne ikheid in zich
bevat, maar twee. En deze twee wezens zijn geheel van elkander
onafhankelijk, of liever, staan tot elkander in dezelfde betrekking
als wijlen de Siameesche tweelingen ; zij kunnen afzonderlijke willen
en neigingen hebben, maar zitten toch zoodanig aan elkander vast-
gegroeid, dat de ��n den anderen altijd, met of tegen zijn zin,
medesleept.

De eene ikheid is de mensch, zooals God hem geschapen
en de natuur hem ontwikkeld heeft; de andere is de ploert,
zooals de maatschappij hem mismaakt en de wereld hem verknoeid
heeft. Terwijl ik dus den mensch eerbiedig, lach ik met den
ploert; en den strijd tusschen de beide ikheden, den godde-
lijk en mensch en den maatschappelijken ploert waar te
nemen, is, naar mij dunkt, even leerzaam als onderhoudend. En
die strijd is eindeloos en algemeen, en gij kunt wel nagaan, dat
het van geen gering belang is, aan welke zijde de overwinning
blijft; want iederen keer dat de ploert zegeviert, lijdt de mensch
eene nederlaag, en met den mensch, al wat edel en verheven in
onzen aard is. Zoo gij dit niet begrijpt of gelooft, wees zoo goed
in uw eigen hart te zien en met oprechtheid een onderzoek daar-
naar te doen. Vergun mij ook de waarheid mijner stelling aan u
zelven te bewijzen; laat mij, gelijk een tweede Brutus, mijn eigen
zoon opofferen, zoo niet voor zijn vaderland, voor zijn eigen best.

Eergisteren ontving ik een brief van uw oom Smits, den tabaks-
verkooper, die mij onder andere schreef: »Verleden Zaterdag
hadden wij uw zoon Willem ten eten gevraagd ; het was ons plan
met hem des avonds naar het concert te gaan; maar \'s morgens
vroeg heeft hij ons laten afzeggen, omdat hij op het diner ge-
vraagd was bij d�n baron van Hoogenhuis, waar men op hem
rekende om eene opengevallen plaats te bezetten, \'s Avonds hebben
wij hem in de verte gezien op het concert, met de familie; hij
scheen het zeer druk te hebben met freule De Champignon en
heeft ons niet opgemerkt, of niet willen opmerken," enz.

Mijn beste jongen ! dit heeft mij zeer ge�rgerd; ik heb duidelijk
daaruit begrepen, hoe, bij deze gelegenheid, in u de ploert den
mensch heeft overwonnen; laat het u eene les wezen voor de toe-
komst ! Gij ontkent dit misschien ? Kom, ga de zaak maar met mij
na, en belijd uw onrecht; besef, dat gij, de ploertenhater, ook in
sommige opzichten, zelf tot het verachtelijke ras behoort.

Gij waart gevraagd bij uw eigen oom, bij mijn broeder, die zich

DE MENSCH EN DE PL�T.

met uwe tante en uw nichtjes verheugd hadden, u bij zich te zien.
Ik kan zelf wel nagaan, hoe tante den geheelen morgen in de
keuken was, om de eene of andere lekkernij voor mijnheer den
advocaat te bereiden ; hoe uw nichtjes, � en Bartje is een aller-
liefst meisje, � er over getobd hadden, welke japonnen en strik-
ken zij ter uwer eer voor den dag zouden halen ; hoe zelfs oom
met de gedachte verzoend was geraakt, om vroeger dan gewoonlijk
zijn zaken te laten, ten einde met u allen naar het concert te gaan ;
in ��n woord, hoe men zich een klein familiefeest voorgesteld had,
van hetwelk gij de hoofdpersoon zoudt wezen. � En wat is er
gebeurd ? Gij wordt uitgenoodigd om een ledigen stoel te bezetten
aan de hoogadellijke tafel; men vraagt u niet om uwentwil, maar
om de symmetrie van de tafel te behouden; gij wordt verzocht,
niet om eene eerste rol te spelen, maar, om zoo te zeggen, de
kaarsen te snuiten op het tooneel; en gij, mijn jongen, in plaats
van met beleefdheid voor die eer te bedanken, gij zijt dadelijk
daartoe gereed ; ik zeg dadelijk, maar dit wil ik niet hopen; het
zal u toch een inwendigen strijd gekost hebben, eer gij daartoe
zijt gekomen, om oom af te zeggen. De mensch en de ploert in
u hebben zeker met elkander geworsteld, en de ploert heeft eene
overwinning behaald, die schitterend mocht genoemd worden, toen
gij, \'s avonds, de eenvoudige, goede menschen verloochendet, om
uw hof te maken aan de lieve freule, die toch, onder ons gezegd,
geene vergelijking kan doorstaan met uw nichtje Bartje, noch wat
uiterlijke, noch wat innerlijke bekoorlijkheden betreft. Zelfs ten
aanzien van de afkomst, is het verschil niet zoo groot als gij meent.
De Champignons zijn pas v��r tien jaren van adel geworden, zij
heetten vroeger\' Pilze en zijn van Duitsche afkomst, terwijl de
Smitsen, Smitsen zijn gebleven en ik hoop, dat zij niet van naam
veranderen zullen. Toen gij nu dien avond naar uwe kamers te-
ruggekeerd waart, stel ik mij voor, dat gij nog eens, eer gij uw
beste plunje aflegdet, in den spiegel gekeken hebt, en hoe eene
inwendige stem, den mensch toebehoorende, u toeriep, dat een
ploert u uit het glas toelonkte, en zoo dat toen niet gebeurd is,
hoop ik u nu overtuigd te hebben, dat het wel had moeten ge-
beuren, indien gij niet te zeer met den ploert waart ingenomen
geweest, om op den mensch te letten.

Dat ik nu met den ploert niet ingenomen ben, begrijpt gij wel;
dat ik over hem spot, in welke gedaante hij zich vertoone, zooveel
ik verkies, zult gij mij niet euvel duiden, daar ik den mensch in u
en in anderen niet minder daarom vereer; � en thans dat ik ho-
pen durf, mij verstaanbaar te hebben uitgedrukt in het onderscheid
door mij tusschen den mensch en den ploert gemaakt, in welke ge-
stalte deze laatste ook optrede, moet ik voor heden eindigen, met
�de verzekering, dat ik blijf

Uw toegenegen vader.

36 . NIEUWBAKKEN ARISTOCRATEN.

OVER DE ZOOGENAAMDE «NIEUWBAKKEN" ARISTOCRATEN.

Aan zijn oudsten Zoon.
Mijn lieve Jongen !

Het heeft lang geduurd sedert ik u geschreven heb ; de reden
van mijn stilzwijgen is echter eenvoudig, dat ik een echte, oude
Nederlander ben ; d. i. iemand die met goede voornemens steeds
bezield is, maar die zoo lang mogelijk met de uitvoering er van
wacht. Waarlijk, ik heb mij dikwijls verbeeld, dat ons volkskarakter
zeer in overeenstemming is met de geographische ligging van ons
landje, halfweg tusschen Engeland en Duitschland. Zonder door
te drijven en alles stoutweg te ondernemen gelijk de Engelschman,
is toch de Hollander oneindig practischer dan de Duitscher. De
Engelschman zal den nek wagen om op zijn levensweg over de
beek te springen, langs welker oevers de Nederlander geduldig
voortwandelt, tot hij aan de veilige brug komt; terwijl de Duit-
scher zich nederzet aan den rand van het water en over de beste
wijze om er over heen te komen theori�n maakt, totdat de loop van
het water verandert en zijn kostelijke theori�n hem niet meer helpen.
De Engelschman is een geboren aristocraat; de Duitscher is tot dus-
ver de aanbidder par excellence der aristocratie; maar de
Hollander is altijd geweest, en blijft, de degelijke, goede, eenvoudige
burgerman.

Het is aangaande dit laatste punt, dat ik u heden wenschte te
onderhouden; voornamelijk daar ik begrijp uit uwe intimiteit met
de Champignons, dat gij, zooals men zegt, «onder den adel ver-
zeild zijt geraakt." Vooraf moet ik u echter verklaren, dat ik niets
hoegenaamd tegen den adel zelven in te brengen heb, en dat ik
het even bespottelijk vind in een burgerman altijd over eene geheele,
afzonderlijke klasse uit te varen, die hij zelf als zoodanig heeft
erkend, als ik het verachtelijk noem, wanneer zich een edelman
alleen op zijne afkomst beroemt, en zijne zelfverloochening zoover
drijft, dat hij er zich in schikken kan, om op den roem zijner
voorouders te teren en zelf eene nul in de maatschappij te blijven.
Vergun mij dus, mijn beste jongen, u te verzekeren, dat ik alleen
wil spreken over den omgang met aristocratische ploerten die.
tot mijn verdriet hoe langer hoe talrijker worden, en die ik onder
al de genera van het ploertendom, zooals ik het onlangs beschreef,
voor het verachtelijkste houd.

Er is een groot verschil tusschen den toestand en den aard van

NIEUWBAKKEN ARISTOCRATEN. 37

een aristocratischen ploert bij ons en bij onze buren. Een aristo-
cratische ploert is in Engeland te huis; hij is door de constitutie
erkend; hij geniet zekere voorrechten; men huldigt in hem den
erfelijken wetgever, den man, wiens woord van eer voor het ge-
recht even zwaar weegt als de eed van den eenvoudigen burger;
men eerbiedigt in hem den vertegenwoordiger van de hoogste eere-
ambten en van het grootste aanzien; hij is eene vergulde pop, die
het volk zelf heeft helpen oprichten en die het nu nog, hoewel
overtuigd van zijne eigen dwaasheid, zorgvuldig in stand houdt
en bewaakt. In Duitschland daarentegen, is de aristocraat het
overgebleven spook uit de middeleeuwen, voor hetwelk men steeds
met angst en schrik vervuld is geweest; men eerbiedigt daar niet
den bezitter van zekere voorrechten; maar men vreest nog den
dwingeland ; � het is niet heel lang geleden, dat een adellijke, in
Duitschland, eiken burger tegen betaling eener zeer geringe geld-
boete feitelijk mishandelen mocht, terwijl eene zware straf den
burger wachtte, die zich aan den edelman vergreep. Eerst onlangs
werd eene bepaling van het oud Pruisisch recht afgeschaft, waar-
door er tusschen een edelman en eene burgervrouw geen wettig
huwelijk kon bestaan. Hoe anders is dit alles in Nederland ! Wat
heeft de edelman meer dan zijn titel, om hem van den burger te
onderscheiden ? Niets. En zijn wij, Nederlanders, niet altijd trot-
scher geweest op onze groote burgers, dan op onzen kleinen adel ?
Mijn beste jongen, »sla de geschiedrollen na," en gij zult vinden,
dat juist toen onze burgers de meeste macht bezaten en onze
adel het minst in te brengen had, onze Staat het meest bloeide.
Mij dunkt, dat niemand dit zal tegenspreken, en ik ben overtuigd,
dat de aard van ons volk dit medebrengt, dat wij eigenlijk burgers
zijn en burgers moeten blijven, en dat wij niet noodig hebben oude
baronnen blindelings te aanbidden, en vooral niet om nieuwe rid-
ders en jonkheeren te scheppen, ten einde den glans of roem van
ons volk te verhoogen. Denk echter niet, zooals ik gezegd heb,
dat ik den adel vertrappen wil, volstrekt niet; daaronder vindt
men nu de getitelde vertegenwoordigers van vroegere geslachten,
die voor het vaderland goed en bloed veil hadden, en als zij zich
geene dwaze airs geven, kan ik geene reden vinden, om iets te-
gen hen in te brengen ; wat echter den nieuwbakken adel betreft,
het is te gek om daarvan te spreken, het zijn de vleermuizen der
Nederlandsche maatschappij, � noch wezenlijke adellijken, noch
goede burgers, � ongelukkige slachtoffers eener dwaze eerzucht
en eener belachelijke ijdelheid.

Het is dus meestal onder dezen, dat de aristocratische ploert
het weelderigst opschiet, en als gij maar den ouden Champignon
gadeslaat, moet gij mij dit toestemmen. Zelf een man van lage
afkomst, heeft hij door vlijt en ijver een groot vermogen bijeen-
gebracht ; hij is gelukkig getrouwd; hij heeft voorspoedige kinderen ;

NIEUWBAKKEN ARISTOCRATEN.

hij kon een achtingswaardig en gezien burgerman wezen, en in-
plaats daarvan, wat is hij nu ?

Hij heeft zijn zaken verlaten, omdat het voornamer is niets te-
doen, dan een gedeelte van den dag op een kantoor door te bren-
gen. Hij is echter geen man van studie of wetenschappelijke vor-
ming ; hij is zonder eenige beschavende liefhebberij; � hij verveelt
zich. Maar »Es muss das Herz an etwas hangen," en zijn
adel, faut e de mieux, is het stokpaardje geworden van Jhr. Pie-
ter Champignon, geb. Pilze. Zijn nieuw wapen is in verbazing-
wekkende grootte op al zijn rijtuigen geschilderd, zelfs op den ezel-
wagen zijner kleine kinderen; aan zijn vinger prijkt een kolossale
zegelring; er is geen stuk zilver in huis, tot aan de paplepels toe,
of het adellijke wapen der Champignons is er op gegrift. Zijn kinde-
ren heeten Ottocar en Kunigonde en Willebrord en Ulrica, en ik
weet niet hoe meer; zich zelven beschouwt hij als den stichter
van een heldenstam ; hij gevoelt dus ook den hoogsten eerbied
voor zich zelven; hij huivert over zijne eigen vermetelheid, als hij
zich \'s morgens onder het scheren bij den neus neemt. De zwaar-
ste slag, die hem ooit getroffen heeft, scheen hem het afschaffen
der ridderschap, in welke hij pas opgenomen was ; hij weet van
politiek niets meer dan van literatuur, en toch verklaart hij, dat hij
altijd »een echt conservatief geweest is en blijven zal, evenals
zijn voorouders."

Het was het zaligste oogenblik van zijn leven, toen de half-
kindsche baron van Hoogenhuis hem ernstig vroeg: sof hij af-
stamde van de vroeger vorstelijke familie der Paddenstoelen?"

In den omgang is Champignon een onverdraaglijk wezen; enkel
en alleen, omdat hij nooit op zijn gemak is. In de Soci�teit ziet
men hem dagelijks zijn hof maken aan alles wat voornaam en
hooggeplaatst is; daarvoor staat hij te buigen en te glimlachen en
te kwezelen op eene aandoenlijke wijze. Hij krijgt hartkloppingen
als er een groot diner is en men hem niet bijtijds uitnoodigt;
als hij in het geheel niet verzocht wordt, kan hij \'s nachts niet sla-
pen en brutaliseert zijn huisgezin en zijn dienstboden op e§ne
erge manier. In zulke oogenblikken heeft hij bijna berouw, dat hij^:zich van adel heeft laten maken ; maar hij troost zich als de knecht
hem een brief binnenbrengt, en hij het »Hoogwelgeboren Heer"
op het adres ziet.

Onverdraaglijk is echter Champignon als hij zich verwaardigt zijne
familie en oude handelsvrienden te bezoeken. Hij is bij hen even-
min op zijn gemak, als bij de hoogadellijke heeren, die hij altijd
achterna loopt. Er is een kloof geopend tusschen hem en zijn vroe-
gere makkers ; de herinnering aan vroegere dagen, toen zij zijns,
gelijken waren, benauwt hem ; hij weet, dat men over zijn jonk-
heerschap in het geheim spot; men houdt hem voor trotsch en
verwaand, en hij geeft zich alle moeite om het tegendeel te schij-

NIEUWBAKKEN ARISTOCRATEN. 39

nen; maar het gaat niet! Elk oogenblik verraadt hij zijne voorin-
genomenheid met zijn nieuwen stand en zijne nieuwe kennissen.
Hij spreekt van de grootste heeren van de stad en van den omtrek,
die hem even ver beneden zich rekenen, als hij zelf zijn oude ka-
meraden onder zijn minderen telt, alsof deze voorname personages
zijn grootste vertrouwelingen waren; hij brengt hun woorden en
gevoelens overal te pas, en voert hen sprekende in, zelfs bij de
nietigste zaken. Hij zal b. v. zeggen: »Het is toch zacht weer
vandaag; ik heb straks X. ontmoet," (die X. nu is misschien de
president van het hof, of de gouverneur der provincie, of de com-
mandeerende generaal, of zoo iets), »en die zei tegen mij: »zoo,
Champignon, wat is het warm !" " �n Champignon kijkt rond om
te zien welken indruk de woorden van den grooten man op zijn
nederige toehoorders gemaakt hebben, en of zij beseffen op welken
intiemen voet hij met hem staat, daar hij zoo maar, zonder eenigen
titel, of zelfs zonder het «mijnheer" van hem durft te spreken, en
ook kortaf door den grooten man «Champignon" genoemd is, eene
vrijheid, die ik noch u, noch een ander, van geen zeer hoogen
stand zou aanraden., Na den adel aanbidt hij de ridderkruisen.
Ik heb hem hooren zeggen, dat hij wel �20,000 over zou heb-
ben voor het lintje van den Nederlandschen Leeuw, en hij houdt
het al voor eene groote onrechtvaardigheid, dat hij het nog niet
gekregen heeft, hoewel hij altijd volhoudt, dat het h e m niet schelen
kan, zoodra hij den naam van een nieuwen ridder in de courant
vermeld ziet. »Het staat zoo fatsoenlijk" zegt hij, «vooral op reis!"
De hemel beware mij echter, en u ook, mijn kind, voor eene fat-
soenlijkheid, die door een koninklijk of ander besluit ons verleend
wordt, en die zich doet kennen door het dragen van een lapje
lint 1

Maar mijn brief dreigt reeds te lang te worden; ik ben ook door
den rijkdom van mijn onderwerp overstelpt met stof; ik moet ech-
ter tot den volgenden keer het nadere uitstellen, alleen hier bij-
voegende, dat gij er aan denken moet den heer Champignon als
mensch niet te verachten, omdat hij als ploert zich bespot-
telijk maakt, want hij is een goedaardige vent; het geld, dat hij
zuur verdiend heeft, besteedt hij volgaarne om anderen te helpen; hij
is een liefderijk vader, en een gemakkelijk meester; maar als aris-
tocratische ploert behoort hij tot de vervelendste der stervelingen,
en herinnert mij daarbij altijd aan de meermin van den dichter: �
van boven schoon en heerlijk, maar tevergeefs strevende, om den
leelijken vischstaart te verbergen.

Ik ben uw liefhebbende vader, enz,

40 DE BURGERLIJKE PARVENU.

OVER DEN BURGERLIJKEN PARVENU.

Aan zijn o; dsten Zoon.
Beste Jongen !

Ik heb u in mijn laatsten brief een nieuwbakken aristocratischen
parvenu beschreven; ik gevoel lust u heden eene schriftelijke
teekening te maken van een burgerlijken parvenu, eene soort van
pendant van vriend Champignon; � wees echter voorzichtig en
houd mijn brieven geheim !

Een echt en best type van den parvenu is toch onze kennis
Janssen, de schatrijke eigenaar van het groote huis, eventjes bui-
ten zekere poort van zekere stad, die gij wel kent Evenals Cham-
pignon, is Janssen met niets begonnen, en heeft als apotheker en
drogist, in den loop van een twintigtal jaren, zooveel geld bij-
eengebracht, dat hij nu als landeigenaar en rijk kapitalist voor
niemand behoeft onder te doen. Het is een fraai gezicht, hem te aan-
schouwen, als hij in de Soci�teit komt en, den hoed op het hoofd,
met trotsche blikken rondziet, met de ��ne hand steeds in den
broekzak zijn geld rammelende alsof hij zeggen wilde : »Indien
het mij behaagde, kon ik ulieden allen te zamen koopen en ver-
koopen!" Hij roemt ook steeds tegen iedereen zijn landerijen,
zijn paarden, zijn wagens, � alles, wat hem toebehoort, en hij ein-
digt altijd zijn redevoeringen met de verklaring : »Maar ik, mijn-
heer, ben niet trotsch, ik ben een eenvoudig burgerman en hoop
zulks te blijven : en ik geef niet zooveel," � met eene verachtelijke
beweging, »om de grooten of den adel!" � Hij zou er best bij kun-
nen voegen: � »of om iemand anders ter wereld, dan mij zel-
ven." Hij is echter slim genoeg dit niet te zeggen, hoewel zijn
airs zulks twintigmaal op den dag verraden

Evenals Champignon verklaart, dat hij »een behoudsman" is,
kondigt zich Janssen overal aan als »een man van den vooruit-
gang" die er goed en bloed aan zou wagen om »de goede zaak"te
bevorderen; om welke reden hij zich steeds moeite geeft lid van
de Provinciale Staten te worden, waar hij zijn hart zou kunnen
luchten tegen de aristocraten," onder welke benaming, hij alle fat-
soenlijke lieden begrijpt. Hij gelooft ook het best te bewijzen
hoe oprecht «liberaal" hij is, door zonder onderscheid op iedereen
te schelden, die niet tot zijne partij behoort. De kleinste zaken,
die hoegenaamd niets te beteekenen hebben, veroorzaken bij hem
vlagen van zulke hevige vaderlandsliefde, dat hij in dergelijke oogen-

DE BURGERLIJKE PARVENU. 41

blikken waarlijk een verheven schouwspel oplevert voor diegenen,
welke gelegenheid hebben hem te zien. Onlangs was hij woedend,
dat de baron X zijn zoon had doen benoemen tot surnumerair
bij de posterijen, waarbij, zooals men weet, als in eene soort van
fatsoenlijk weeshuis, al diegenen, welke van verstand en middelen
ontbloot zijn, opgenomen worden. Als hij in de Tweede Kamer
gezeten had, zou h ij den minister daarover ge�nterpelleerd hebben;
zulke misbruiken zouden door hem niet door de vingers worden
gezien, enz., en toen zijn eigen zoon tot ontvanger hier ter stede
benoemd werd, beschouwde hij zulks als eene groote overwinning
op de »behoudsmannen" en, in zijn hart, als eene welverdiende
hulde door den minister aan hem zelven bewezen.

Als gij bij hem komt, staat gij verbaasd over den rijkdom, die
in zijn huis in meubels, sieraden en tapijten aan den dag gelegd
is. Gij zijt niet minder verrast door het gebrek aan goeden smaak,
dat overal doorstraalt; want de goede smaak, mijn zoon, is eene
eigenschap, die de parvenu niet koopen kan, � een gebrek, dat
hem altijd kenmerkt. Goede schilderijen, standbeelden of boeken
ziet men bij hem niet; hij begrijpt ook volstrekt niet «waartoe zoo
iets dient," zegt hij, en het was alleen toen hij vernam, dat
de baron X eene piano voor zijne dochter gekocht had, die hem
achthonderd gulden kostte, dat hij voor de zijne er eene kocht
voor duizend, ofschoon het arme meisje hoegenaamd geen gehoor
heeft, of eenigen lust om muziek te leeren. Hij verlangt ook niet
»dat malle gerammel\'\' in zijn huis te hooren ; als gij echter bij
hem zit en de piano bewondert, zegt hij: »Ja, het is nog al een
mooi stuk; het heeft ook een aardig sommetje gekost; vrij wat meer
dan de prul, die X aan zijn freuletje gegeven heeft I" En hij is
overtuigd, dat gij u met hem er over verheugt. Zijn equipages en
livreien zijn de bontste en rijkste uit de stad; maar leveren tevens
de wonderbaarlijkste ongerijmdheden van kleuren en vormen op.
Er is altijd iets eigenaardigs in deze prachtvertooningen van den
burgerlijken parvenu, waardoor ze steeds te herkennen zijn.

Eene wonderlijke vertooning maakt hij vooral met zijne familie
op de casino\'s. Daarheen gaat hij, niet om een genoeglijken avond
door te brengen, � want hij heeft daar zeer veel te lijden, maar
om de wereld te toonen, dat hij er komen kan, »even goed
als de beste," en te bewijzen, dat zijne vrouw en zijne dochter
nog veel kostbaarder gekleed zijn, dan de voornaamste dames.
Wilt gij hem gelukkig maken, zoo moet gij haar toilet, en vooral
hare juweelen roemen. Zegt gij tot hem: »Wat is uwe dochter toch
een lief meisje, en wat ziet zij er van avond goed uit!\'\' dan ant-
woordt hij met een genadigen knik: »Ja; � maar hebt gij gezien,
welke schoone speld zij draagt ? Zoo eene is er niet meer in de
stad te vinden, en kijk eens eventjes naar den collier van mijne
vrouw, die is nog meer waard, dan al de juweelen van die hoogadel-

DE BURGERLIJKE PARVENU.

lijke nufjes bij elkander!" Niettegenstaande zijn schreeuwen tegen
den adel, ziet hij toch zeer gaarne, dat zijn zoon met al die nuf-
jes danst. »Hij durft ze wel aan!" zegt hij: »hij zal haar wel
eens de waarheid zeggen, dat zal hij I" En het is ook zoo; want
zijn zoon verklaart, »dat het zeer warm is," en »dat er nog
al veel menschen zijn," even stoutmoedig als de fijnste jonker.

Zijn vader is echter, niettegenstaande zijn pochen, evenmin op
zijn gemak, als de overige leden zijner familie; zijne groote, roode
handen en breede, platte voeten zijn hem overal in den weg; hij
heeft dorst, maar hij weet niet wat te drinken, en vreest, door
iets ongepasts te vragen, zich belachelijk te maken, juist voor die
menschen, »die hem niets ter wereld kunnen schelen." Als zijne
dochter niet iederen dans mededoet, beschouwt hij het als eene
samenspanning van de »groote lui," om hem te vernederen. Als
zijn zoon eenige beleefdheid bewijst aan een bejaard man van
hoogeren stand, beschuldigt hij hem van «kruipen ;" als een van
die groote heeren van hem geene notitie neemt, is hij woedend;
als zij hem aanspreken, is hij brutaal, om te toonen, dat hij niet
»overduiveld" is. Op het souper is niets goed genoeg voor
hem; de duurste wijnen vindt hij zuur. Hij verklaarde ��ns bij
vergissing, dat ze naar medicijn smaakten, waarop een spotvogel in
de buurt hardop vertelde, »dat niemand de meening van mijnheer
Janssen aangaande dit laatste punt kon betwisten." Eene beleedi-
ging, die hij nooit vergeten of vergeven heeft; want in weerwil
van zijne gemaakte nederigheid, is er niets, dat hem meer hindert,
dan eene toespeling op zijn vroegeren stand.

En toch zijn de eenige gasten, die op zijn diners en soirees
verschijnen, juist uit den minderen burgerstand; alle fatsoenlijke
lieden heeft hij door zijn bluffen en zijne brutaliteit afgeschrikt. Hij
geeft eene reeks van briljante gastmalen aan eene menigte arme
betrekkingen en vroegere vrienden, die er nog al trotsch op zijn,
bij hem te\' komen, en door wie zijne gastvrijheid en gulheid zeer
geprezen worden. Aan het hoofd van zijne tafel, is hij boven be-
schrijving grootsch en indrukwekkend. Het komt er niet op aan,
of de gasten zich, of hem, of zijn huisgezin vervelen, of niet. Hij
vergt slechts ��n ding van hen : dat zij met de meeste nederigheid
naar zijn woorden luisteren; dat zij alles wat hem toebehoort, be-
wonderen.

»Gij moet een glas van dien wijn eens proeven," � roept hij
uit tegen den een; � »het is andere kost, dan gij in je kelder
hebt; � daar kunt gij op aan!" Of: »Zeg eens, Piet, als gij wist
wat die schotel kostte, zoudt gij er met meer smaak van eten," en :
»Ik wed, Jan, dat gij niet eens weet, wat daar midden op tafel staat ?"
en dergelijke uitroepingen meer, waaruit men genegen zou zijn op
te maken, dat hoe onwetender en dommer de gasten, hoe aange-
namer en gewenschter zij hun gastheer toeschijnen.

DE BURGERLIJKE PARVENU. 4J

Geheel anders houdt zich de heer Janssen op reis; bij zulke
gelegenheden vertoont hij zich ook in al zijne pracht en heerlijkheid,
maar niet meer als burgerman; � o neen, hij is de voorname
aristocraat, � de groote heer die met de zijnen naar eene druk
bezochte badplaats gaat, om zich eenige weken volgens den regel te
vervelen. Verre van dien, dat hij op den adel scheldt, zooals hij
te huis doet, prijken nu al zijn koffers met den naam van «Janssen
van de Pauwenburg;" hij houdt zich alleen op met het voornaam-
ste gezelschap, dat zich met hem wil afgeven. Wee dan den ar-
men gast van den vorigen dag, die het wagen zou hem te naderen!
Hij is echter, in plaats van stroef en brutaal, nederig en minzaam
met iederen vreemdeling; hij laat zich enkele woorden ontvallen,
waaruit men overtuigd wordt, dat de reiskoets op het dek van de
stoomboot hem toebehoort; hij roept zijn knecht, om te doen zien,
dat die knecht ook zijn eigendom is, � niet omdat hij iets van
hem noodig heeft. Een Kellner, die hem «Heer Baron" noemt,
wordt vorstelijk beloond; hij gevoelt, dat de kapitein van het schip
hem eerbiedigt; dat de conducteur hem vereert; de kastelein van
het logement buigt voor z ij n e koets en z ij n knecht ter aarde ;
hij keert naar huis en zegt, »dat het in Duitschland lang zoo\'n be-
roerde boel niet is, als men algemeen gelooft."

Zijne vrouw is een goed slag van mensch, maar een zwakhoofd;
het ruwe en onbeschofte van haar man ergert haar te huis; op
reis vindt zij hem aanbiddenswaardig. Daar zij echter ook geen
zwak heeft op het burgerlijke, en gehoord heeft, dat de goede ton
medebrengt Fransch te spreken, heeft zij zich ontzaglijk veel moeite
gegeven om zich die taal eigen te maken. Zij heeft ook eene
Fransche kamenier, van wie zij eenige phrasen geleerd heeft, zoo-
wel als het een en ander van de vroegere gouvernante harer doch-
ter, die zij eindelijk wegzond, voorgevende dat het meisje volleerd
was ; maar in waarheid, omdat de gouvernante, die wezenlijk eene
beschaafde vrouw was, haar dagelijks, in haar eigen huis, beschaamd
maakte. Zij geeft zich moeite om altijd interessant te zijn, hetgeen
zij het best meent te kunnen, door ziekelijkheid voor te wenden.
Zij praat dus steeds van haar »zwak zenuwgestel,\'\' van »horri-
ble migraine;" van allerlei kwalen en ziekten, waaraan zij en
andere voorname wezens onderworpen zijn. Zij eet echter met den
meesten smaak, en drinkt, zooals men zegt, »een stout glas wijn;\'\'
alles misschien uit wanhoop; � maar het schijnt haar toch goed
te bekomen.

Een ander zwak punt van haar is de dominee. En de dominee
is een man, die het verdient; want hij is het troetelkind der groote
dames uit de stad; eene soort van gereformeerde petit abb�
� een allerliefst ventje ! Gij moest hem eens hooren preeken voor
de voorname lui! Gij moest eens hooren, hoe hij het gemeene
volk in de deftigste taal voor schobbejakken en fielten uitmaakt, die-

ROEM DER PHILANTHROPIE.

den »Mammon aanbidden" enz., als zij zelfs des Zondags voor hun
hongerige kinderen iets trachten te verdienen, en derhalve voor
altijd verloren zijn! Gij moest hooren, hoe hij de rijken vermaant
zich niet te laten verblinden door de heerlijkheden, die hen om-
geven en waarover zij beschikken kunnen; hoe hij aan zwakke ze-
nuwgestellen heel zachtjes de waarheid zegt; hoe aardig hij eiken
schok, die voor hen noodlottig kon wezen, vermijdt. Gij moest
hem zien als hij een kopje thee bij mevrouw Janssen, of eene andere
der echte vromen, zit te drinken, eventjes op den rand van zijn
stoel zittende, met de beenen zoover mogelijk daaronder gestoken,
half gewurgd in zijne witte das, met zijn theelepeltje, tusschen den
wijsvinger en den duim gehouden, gesticuleerende, en met de oogen
als het ware de wijsheid onder uit het kopje lezende. Och, mijn
jongen, als gij dat zaagt, het zou u goed doen, het zou u evenzeer
stichten, als het mij steeds gesticht heeft, (op een nederigen af-
stand), den beschermeling en vriend van den rijken Janssen te be-
wonderen, � en uit den weg te blijven.

Als ik mij nog verstouten mag aan een M^r. in de rechten iets
aan te raden, doe dat evenals ik, en geloof mij steeds,

Uw liefhebbenden Vader.

ROEM VAN ZEKERE PHILANTHROPEN.

Aan zijn oudsten Zoon.

Het slenterleven in eene groote stad, schrijft gij mij, begint u
te vervelen, en gij verlangt (bij gebrek aan praktijk) naar iets an-
ders ; � natuurlijk niet, om enkel aan den kost te komen, dat zou
te alledaagsch zijn, - maar vooral om roem en onderscheiding
te verwerven. Deze begeerte in u, mijn kind, is zoo natuurlijk en
ego�stisch, dat ik ze zeer moet prijzen, en daar gij er zoodanig mede
bezield zijt, wil ik u gaarne een handje helpen, wat mij volstrekt
niet moeilijk zal vallen, daar er duizenderlei wijzen zijn, om eer
en aanzien te verkrijgen in ons vaderland. ��ne vooral wilde ik
u aanwijzen, die hoogst gemakkelijk en aangenaam is, daar gij daar-
door uw doel bereiken kunt onder den hoogst vleienden schijn van
onbaatzuchtigheid en edelmoedigheid, en zelfs zeggen, dat gij uw
eigen belangen aan die van anderen opoffert; � dat het heil van



		■:�;�/> - ■

		VOLLEDIGE WERKEN

		OUDEN HEER SMITS

		UITGEGEVEN DOOR

		^IJN yRIEND JVtuLDER

		EERSTE DEEL

		TWEEDE, G0EDK00PE UITGAAF

		SCHIEDAM H. A. M. ROELANTS 1882



		6₃
		SINTERKLAAS.


		het te overwinnen ; � tevergeefs ! Hij wordt hoe langer hoe rooder in het gezicht, de oogen puilen uit, hij hoest krampachtig, benauwd, hoe langer hoe heviger! Daar wordt een noodkreet gehoord, geuit door eene der dames donatrices: »Het is de kinkhoest! mijn hemel, de kinkhoest!" Zal ik de ontroering en den schrik schilderen, die op deze met luide, maar bevende stem gedane verklaring, volgen ? Onmogelijk! »Het is onvergeeflijk van u om ons en onze kleinen aan zoo iets bloot te stellen I" roept toornig de blauwe bril uit tot de on- derwijzeresse, en gevolgd door alle overige dames en den philan- troop, vlucht zij, door de smeekende onderwijzeresse vergezeld, uit de zaal. O, Sinterklaas! ik heb mij erg vergist: in den rok van den phi- lantroop hebt gij niet gezeten, � � maar daar � daar, in den hoek, in de gestalte van den dikken knecht, die den ketel heeft binnengebracht, � daar hebt gij u verborgen ; want nauwelijks is de deur gesloten achter de laatste en nederigste der heilige vrou- wen, die steeds voor iedere andere heeft staan plaats te maken, eer zij zelve aan het gevaar zoekt te ontsnappen, � zij is namelijk de jongste der dames gewone leden, � of de dikke knecht schiet uit zijn schuilhoek, en strooit, met beide handen, koek en zakdoe- ken en alles, wat hij in de vingers krijgt, onder de kinderen uit. De man schijnt bezeten te zijn, hij schreeuwt, hij lacht, hij brult van genot, en dat doen de kinderen ook; hij knipoogt tegen mij, en als hij de onderwijzeresse, met deftigen tred en verontwaardig- den blik weder ziet binnenkomen, werpt hij haar een grooten klaas- man in de armen en verdwijnt met een vreugdekreet uit de zaal. Hardop lachende, vliegt hij mij op de trap voorbij. Ik geloof heilig, dat hij de echte, wezenlijke, lichamelijke Sinterklaas is! De hemel zegene hem, zeg ik, en iedereen, die een kinderhart, en vooral het hart van een arm kind, met onschuldige, dankbare, al is het maar nog zoo kortstondige vreugde vervult!

		vin. EENE SOIREE CHR�TIENNE. Het is mode geworden hier in Nederland, onder eene «zekere klasse van menschen," over onzen hoogst eerbiedwaardigen adel te spotten, daarmede den draak te steken, en zelfs te beweren, dat hij zich in geenerlei opzichten boven het gewone ras der ster-



		68
		EENE SOIREE CHR�TIENNE.


		achter hun handschoenen te gapen. Wat den ouden edelman be- treft, die had zijne vorige peinzende houding weder aangenomen ; hij verroerde zich, zoolang de stem des redenaars weergalmde, niet, en eindelijk toen deze zweeg en er een oogenblik van diepe stilte volgde, eer de overige aanwezigen hunne verrukking zoover meester waren, dat zij spreken konden, verhief hij plotseling het hoofd, en met zijn stok op den grond stampende, riep hij: »Bravo! Bravo! Da capo!" met eene bevende, krassende stem, welke, evenals zijn verwarde blikken, zijne diepe ontroering te kennen ga- ven. Het speet mij zeer te moeten opmerken, dat eenige der gasten dit niet begrepen, maar zich verbeeldden, dat hij geslapen had, en dat hij bij het ontwaken in den waan verkeerde in de komedie te zijn. Kort daarna ben ik vertrokken: ik hoorde van soupeeren spreken, � iets, dat ik nooit doe ; �� ik nam dus mijn hoed en sloop, diep getroffen door al het schoone en zielverheffende, dat ik ge- hoord en gezien had, weg. De maan scheen helder, de sterretjes fonkelden liefelijk aan den donkerblauwen hemel, nergens was er een mensch te zien, of een ander geluid te hooren, dan het plechtige ruischen van den wind door de lange, eenzame straten en het was mij, alsof ik daaruit eene stem hoorde, die mij toefluis- terde : »Maar gij, wanneer gij bidt, gaat in uwe binnenkamer en uwe deur gesloten hebbende, bidt uwen Vader, die in \'t verborgen is,\'\' zooals geschreven staat ter plaatse waar meer heerlijke waar- heden voorkomen, welke mij dien avond, zoodra ik de soiree chr�tienne verlaten had, voor den geest kwamen.

		IX. EENE MUZIKALE MIJMERING. Ik houd veel van alle kunsten ; maar ik bemin, ik aanbid de muziek. De muziek is voor mij, ouden man, de geliefde mijner jongere dagen in eene nieuwe gestalte. Zij doet mijn oud haft weder kloppen, evenals het v��r jaren klopte ; zij herinnert mij aan duizenderlei zoete droomen, die hare stem uit den afgrond van het verledene oproept; zij doet mij het proza�sche van het dage- lijksch leven vergeten, en verplaatst mij, evenals de toovergodin mijner jongelingsdagen, in een rijk van fantastische beelden en schimmen, »making the cold reality too real," zoodra de zoete klanken zwijgen, en d� visioenen weder verdwijnen. Ik kan ook evenmin eene definitie geven van de muziek, als van de betoovering eener eerste liefde: wij zeggen dikwijls van beide, als ze voorbij zijn: »het was toch maar inbeelding!" en.



		EENE LENTE-MIJMERING.
		9°


		u bijtijds weer naar huis te komen! � Men slaat de huisdeur achter u dicht! Gij hoort, in uwe verbeelding, hoe allen tot aan den fruitenden misdadiger op de ladder toe, met vreugde uitroepen : � »Goddank, eindelijk is hij weg!" � En wat gebeurt er in uwe afwezigheid? De chaos is teruggekeerd! � Les extr�mes se touch ent: uit duisternis wordt licht, uit stof en vaagdoeken en emmers met vuil water, wordt de zindelijkheid geboren! Gij wilt niet naar huis terugkeeren om koffie te drinken; � wel neen! � v��r etenstijd wilt gij uw vernederd hoofd niet laten zien : � gij schelt bij een uwer beste vrienden aan, met het voor- nemen om dadr koffie te drinken: � »Mevrouw te huis ?" � »Ja, mijnheer, maar we zijn aan het schoonmaken en als,�" (_ De natte gang, de opgestroopte mouwen zeggen u het overige ;. � gij keert den rug aan de ongastvrije woning; � gij slentert gedachteloos verder; gij staat tegenover uw eigen huis, voor het venster van den ouden jongenheer, die met het koffiegoed op een tafeltje, v��r hem, op zijn gemak zijn pijpje zit te rooken. �Waar- om hebt gij hem nooit een bezoek gebracht ? � Het is toch een goede vent. � Het is ook aangenaam met zijn buren op vriend- schappelijken voet te staan. � Ellendeling! � het is te laat! � Gij hebt hem sedert zes maanden, dat hij dddr woont, nooit opge- zocht ; � zijne koffie wordt voor u niet gezet, zijn pijpenlaatje is voor u gesloten. � Naar huis ! naar huis!!.. .! (i) Het gewone uur van koffiedrinken is al lang voorbij; � maar er is niets gereed. � »Om de waarheid te zeggen," begint uwe- vrouw, »dacht ik niet, dat gij te huis kwaamt en,�" Eindelijk ; � een gesneden boterham op een bordje, in den hoek van de steeds koude achterkamer, � boven, � waar zelfs de spie- gel en de schilderijen tegen de wanden u den rug toedraaien, en het kleed opgenomen is. »Er moet een nieuw kleed in de beneden-voorkamer, � en de venstergordijnen van de zijkamer kunnen niet meer gestopt wor- den, en de groote spiegel is gebarsten, toen men hem afnemen wilde, en de lamp is door eene vreemde kat, welke door het venster binnengekomen is, omvergeworpen en gebroken, enmevrouws tante, die gekomen was, om mee te helpen schoonmaken, heeft het van schrik op de zenuwen gekregen!" En de oude meid, die binnen is komen stuiven, en u dit alles in ��n adem heeft verteld, verdwijnt weer uit de kamer, met den eenigen stoel, waarvan gij in den angst onvoorzichtiglijk waart op- gestaan. � Uwe vrouw treedt binnen: »Och, mijn lieve ! � ik ben zoo naar, � och, tante, �"

		(i) Ik gevoel mij verplicht te bekennen, dat ik deze wijze om den hoogst mogelijken trap van aandoening uit te drukken, van Lamartine afgezien heb. Smits.



		EEN CONCERTSTUK.
		97


		den wille der gastvrijheid, die zoo schandelijk misbruikt wordt. Ik ril er nog van als ik denk aan de kwellingen, welke onze laatste logee mij bezorgde, en ik heb liever, dat mijne vrouw driemaal in de week het geheele jaar door dames-visites heeft, zooals hedenavond het geval is, dan ��ne week in het jaar eene vrouwelijke logee te moeten ontvangen, die � � � «Mijnheer! Mijnheer !" »Wat is er, Trui?" «Compliment, mijnheer, van mevrouw, mijnheer, en of mijnheer zoo goed wil zijn, mijnheer, om mevrouws tante, mijnheer, van den spoor te gaan halen, mijnheer, want mevrouw, mijnheer, heeft een brief gekregen, mijnheer, �" Als ik dezen slag overleef, is het mogelijk, dat ik op dit onder- werp terugkom, eer de nieuwe wet op het hooger onderwijs klaar is.

		XV. EEN CONCERTSTUK. Men verbeelde zich niet dat ik over de muziek ga spreken; � wel neen! � Als men van een concert spreekt, behoeft men dat evenmin te doen, als wezenlijk van godsdienst te spreken, wanneer men over theologie schrijft, of door vaderlandsliefde bezield te zijn, als men gewichtige staatkundige vragen behandelt, of menschen- liefde te \'bedoelen, als men veel ophef van de philanthropie maakt, of geleerdheid en wijsheid voor tweelingzusters te houden, � of, in ��n woord, den schijn, waar die ook te vinden zij, met de zaak zelve te venvarren. Overigens, men verbeelde zich ook niet, dat ik deze dingen noodeloos er bij gesleept heb : ze behooren alle in zoover bij de muziek, dat al die lange woorden, vooral die op »ie\'\', meestal louter klanken zijn, � en anders niets, � ten minste zooals ze heden ten dage door onze zeer beschaafde tijd\'genooten gebruikt worden. Als ik dus over een concert schrijf, zal men het mij niet euvel duiden, dat ik voornamelijk van de menschen spreek, die er heen gaan, � en dat zal men mij te eerder vergeven, daar de concer- ten, die ik «frequenteer," gewoonlijk zoo druk bezocht zijn, dat de zaal stampvol is, en er dus weinig ruimte voor de muziek overblijft. En toch zijn er nog stervelingen, die dwaas genoeg zijn, zich te verbeelden, dat men er komt om muziek te hooren! � en ik kan er mij op verheugen die onnoozele halzen straks uit den droom te helpen. OUDE HEER SMITS I. 7



		De Oude Heer Smits is niet meer! Met een diep weemoedig gevoel schrijf ik die woorden neder en ik lees ze over, en ik kan het toch niet goed begrijpen, dat het zoo is. En hoe velen zijn er in Nederland, die dat gevoel met mij zullen deelen; � voor hoe velen is bij het vernemen van de treurmare, dat hij was heengegaan, met vernieuwde kracht het beeld voor den geest gekomen van den beminnelijken schrijver, aan wien zij zooveel genoeglijke oogenblikken, zooveel weldadige indrukken te danken hadden, � van den scherpzinnigen opmer- ker, die zulke juiste grepen wist te doen in het rijke leven der maatschappij, � van den fijn gevoelenden humorist, die, bij zijn onverwinnelijken afkeer van onwaarheid en schijn, zulk een open oog had voor al wat goed is en schoon, wiens hart zoo warm klopte voor de menschheid, die hij lief had. Ze Jiggen hier allen naast mij, de vruchten van zijn rijken geest,



		LEVENSSCHETS.

		Mark Prager Lindo, de man, die zich eenmaal eene eereplaats in de Nederlandsche letterkunde zou verwerven, was van afkomst en geboorte een vreemdeling. Den iaden Februari 1819 zag hij te Londen het levenslicht, doch nauwelijks had hij den ouderdom van zeven jaren bereikt, toen hij met zijne ouders Engeland verliet, en in hunne nieuwe woonplaats, Boulogne, op eene Engelsche kost- school zijne eerste opleiding ontving en te gelijker tijd de eerste indrukken, waarvan wij later in zijn geschriften de sporen ontdek- ken. Na eenige jaren vertrok het gezin naar Dusseldorf, waar het sedert gevestigd bleef. Hier bezocht hij de Realschule en het gym- nasium , en langzamerhand ontwikkelde zich bij den levendigen tot jongeling opgroeienden knaap die scherpe opmerkingsgave, welke hem altijd eigen bleef. Te midden van het eigenaardige le- ven, waardoor de Engelsche kringen zich in dergelijke steden op het vasteland plegen te onderscheiden, in dagelijksch verkeer met de Dusseldorfer schilderswereld, die voor zijn kunstenaarsgemoed zooveel aantrekkelijks had, deed hij reeds toen eene menigte bouw- stoffen op, die hij naderhand zoo uitstekend wist te verwerken. In die onbezorgde jongelingsjaren dacht hij niet veel aan de toekomst, en het schijnt, dat er omtrent zijne latere bestemming in de wereld weinig of niets bepaald werd, zoodat hij negentien jaar was ge- worden zonder dat hij zelf of iemand anders wist, wat die toekomst hem zou opleveren. Dat was intusschen een toestand, waarin ie- mand van zijn karakter zich op den duur onmogelijk kon schikken: met eene ongeloofelijke werkkracht, die hem tot aan zijn dood is bijgebleven, vereenigde hij eene soort van rusteloosheid, die hem het nieuwe, het onbekende tot iets bijzonder aantrekkelijks maakte en geen wonder was het, dat hij op eens besloot, aan het doellooze en onvruchtbare leven, hoezeer het hem op het oogenblik ook bekoorde, een einde te maken, toen hij in een nieuwsblad eene advertentie las, waarbij een instituteur in Gelderland, de heer Van Woelderen, een Engelschman uitnoodigde, den vacantietijd bij hem buiten te komen doorbrengen om te zamen de Engelsche litera- tuur te beoefenen. Een vreemd land, vreemde menschen, een nieuwe



		V
		LEVENSSCHETS.


		-van betrekkingen van allerlei aard werden hier door hem aange- knoopt, en boven alles, in het jaar 1844 legde hij hier den grond voor zijn volgend huiselijk geluk door zijn huwelijk met Johanna Nijhoff, de dochter van J. A. Nijhoff, den geleerden archivaris van Gelderland ; vijf van de zes kinderen, die hij heeft nagelaten, wer- den hem in die jaren te Arnhem geboren, en nog is bij allen, die hem in die dagen gekend hebben, de herinnering levendig aan dat ongedwongen verkeer in dien gastvrijen �n huiselijken vriendenkring, waar degelijkheid en gezelligheid den grondtoon vormden, en de deftige gemaaktheid geen toegang had. Want van al het conventioneele, dat geen recht had van bestaan, had Lindo een onoverwinnelijken afkeer, en hoewel niemand meer dan hij de vormen in acht nam, die door maatschappelijke hoffelijk- heid, door achting voor anderen en voor zichzelf worden voorge- schreven, was het hem onmogelijk zijne satirieke luim te bedwingen, wanneer hem een dier honderden nietigheden onder de oogen of in handen kwam, waarmee de onbeduidendheid zich opschikt om te doen gelooven, dat ze werkelijk iets beteekent. In de lange reeks van zijn geschriften, die maatschappelijke toestanden tot on- derwerp hebben, te beginnen met zijne «Belangrijkheid van de nietigheid" in de Brieven en uitboezemingen, spreekt wel- licht geen sterker karaktertrek dan deze. Dat gevoel bezielde hem onder andere ook bij het schrijven van zijn «Blik in de geleerde wereld" in den eersten jaargang van zijn Nederlandschen Spectator, waarin hij eene publieke promotie schildert, met de pedellen en hunne indrukwekkende houding, den doctorandus met zijn zwarten rok met staanden kraag, zijne witte das, zijne korte broek en zwartzijden kousen en schoenen met gespen, en een stalen degen, en met een driekanten hoed onder den arm, al hetwelk den deftigen Amsterdamschen tabaks- handelaar Smits herinnert »aan den beul in zijn groot kostuum , zooals hij zich vroeger vertoonde in die goede nog niet oude da- gen, toen de menschen nog gegeeseld en gebrandmerkt werden." Wie die kostelijke satire gelezen heeft, zal het kunnen begrijpen, dat het Lindo niet onwelkom was, dat hij bij zijn vurigen wensch om een wetenschappelijken graad te verkrijgen, ten gevolge van verschillende omstandigheden aan dien stalen degen, die korte broek en schoenen met gespen , »aan die middeleeuwsche en barbaarsche caricatuur van eene in de voorvaderlijke tijden wezenlijk iets be- teekenende plechtigheid" heeft kunnen ontkomen. Zijne bevordering tot doctor in de letteren, in 1853, had onder een van den gebrui- kelijken geheel afwijkenden vorm plaats. Eerst had hij er over gedacht, op de gewone wijze op eene la- tijnsche dissertatie, die Cato van �tica tot onderwerp zou hebben, te promoveeren, maar toen dat niet naar zijn zin wilde vlotten, ging hij naar Utrecht, om den hoogleeraar Opzoomer te raadplegen. Het



		VIII
		LEVENSSCHETS.


		toeschouwer, deels deelnemer bij alles wat op het rijke gebied van maatschappelijke belangen, van wetenschap, kunst of politiek voorviel. Was het wonder, dat die onophoudelijke afwisseling van toestanden, waarin zijn levenslot hem achtereenvolgens plaatste, en die hem de maatschappij van alle kanten leerde kennen, een krachtigen invloed uitoefende op iemand, die door de natuur met eene zeldzame gave van opmerken en een sterk geheugen was begiftigd, en dat de scherpte van blik, die hem altijd eigen was, door de telkens nieuwe perso- nen en gezichtspunten, waarvoor hij geplaatst werd, op ongewone wijze werd geoefend ? De juistheid, waarmede hij de menschen � zelfs die, met welke hij slechts kort in aanraking was geweest � beoordeelde, of zaken, die hem vroeger geheel vreemd waren, doorzag, was, om zoo te zeggen, bij zijn vrienden spreekwoordelijk geworden. Waar een rusteloos werkzame geest als de zijne zulk een over- vloed van stof ter beschikking had, moest noodzakelijkerwijs de behoefte om zich te uiten zich openbaren, en geen wonder dan ook, dat hij reeds lang voordat er sprake was dat hij ooit als schrij- ver zou optreden, herhaalde pogingen in het werk stelde om een deel van dien rijken schat van denkbeelden, welke hem in het hoofd woelde, aan het papier toe te vertrouwen. Onder zijn na- gelaten papieren bevinden zich eene menigte fragmenten van aller- lei aard, in het Engclsch en in het Ho�gduitsch, die alle uit zijn jongelingstijd dagteekenen, en waarin wel is waar de ongeoefende hand zichtbaar is, maar waarin reeds zijne jeugdige fantasie zich beijvert om de bouwstof te verwerken, die het maatschappelijk leven hem had aangeboden. Welk stuk het allereerste geweest is, waarmede hij zijne eigenlijke schrijversloopbaan opende, heb ik niet met volkomen zekerheid kunnen opsporen, doch hoogstwaarschijnlijk was het een kort ver- haal :«Honger is de beste saus", dat in de Herfst- en Lente- bloemen voor de Nederlands c h e jeugd, onderredactie van Mr. P. C. E. Robid� van der Aa in 1844 uitgegeven, is op- genomen. Mijn vermoeden daaromtrent wordt nagenoeg zeker- heid, daar hij zelf mij meer dan eens sprak over de beschroomd- heid, die hij bijna niet had kunnen overwinnen om voor het eerst in het openbaar als schrijver op te treden, en hoe hij, ofschoon reeds van zijn jongenstijd af riemen papier volgeschreven hebbende, vijf en twintig jaar oud was eer hij er toe had kunnen beslui- ten, eene letter te doen drukken. Bij dat kleine verhaal staat zijn naam niet vermeld, maar ook wanneer wij niet van elders de ze- kerheid hadden, dat het van hem was, dan zouden wij er terstond zijn levendigen, humoristischen schrijftrant in herkennen, die scherp afsteekt bij dien van de overige stukjes in dien bundel, welke alle het zoetsappig moraliseerende brave Hendrik-achtige karakter van verhalen voor de jeugd in dien tijd dragen.



		LEVENSSCHETS. IX

		Een zekere Duitsche hertog � waar hij regeerde is niet uit te maken, daar de eerste bladzijde van het verhaal uit het stuk ge- lezen boekje, waaruit ik put, verdwenen is � verdwaalt op de jacht en blaast op zijn hoorn om zijn gevolg te waarschuwen, maar tevergeefs en daar hij »weldra bemerkte, dat het hoorn- blazen bij eene ledige maag juist geen groot verinaak is," houdt hij er mee op, en, zijn vermoeid ros de sporen gevende , tracht hij een uitgang van het bosch te bereiken. De avonddauw hangt in zware droppels aan zijn baard en knevels, het wordt steeds donkerder om hem heen, zijn paard struikelt elk oogenblik op den ongebaanden weg, de natte takken glijden hem langs het gezicht, en het treurig gehuil der vossen en \'t geschreeuw der uilen doen het hart van den moedigen ruiter sneller en angstiger dan gewoon- lijk kloppen. Eindelijk wordt hij in de verte een lichtje gewaar, waar hij op aan rijdt en dat uit het venster van een hutje schijnt, dat door een armen kolenbrander en zijn gezin bewoond wordt. De kleine lamp, in den vorm van een bootje, die aan een roesti- gen ijzeren ketting van de zoldering afhangt, en eenige vlammende takken in den haard verlichten het toonee! daarbinnen: armoedige dennenhouten meubels, een paar blinkende tinnen borden en scho- tels, een vrouw, die bezig is in een grooten pot te roeren, die over het vuur hangt, en drie of vier kinderen er om heen, die on- geduldig op den afloop van het kooksel wachten. Daar is in die geheele beschrijving van dat kleine tooneeltje, in de tegenstelling tusschen dat prettige binnenhuisje met het donkere bosch daar- buiten eene frischheid en levendigheid, die door slechts enkele toetsen en tinten wordt verkregen, maar waar de hand van den toekomstigen meester al zichtbaar is. De hertog springt van zijn paard en zijn hoofd door het venster stekende, vraagt hij verlof om binnen te komen en uit te rusten, met de zachtst mogelijke stem, »want nimmer is de mensch beleefder jegens zijn minderen dan wanneer hij hunne diensten behoeft," voegt de menschkun- dige satiricus erbij. Hij wordt binnengelaten, en � men begrijpt wat er volgt: de uitgehongerde jager doet zich te goed aan de zuur- kool met spek en \'t zwart brood. De kinderen staan hem zwij- gend met open mond aan te staren, niet zonder reden beducht dat de vreemdeling niets voor hen over zal laten. Menig huisbak- ken moralist zou hier tot stichting en navolging van de jeugdige lezers verteld hebben, hoe pleizierig die lieve brave-Hendrikjes dat vonden, maar � nadat de hertog met zeer veel graagte eene groote hoeveelheid zuur bier had gebruikt, een drank, geheel verschillend van dien, waaraan zijne Doorluchtigheid gewoon was, riep hij we- derom een zijner innemendste lachjes te hulp en hield zijn leeg bord nogmaals zijne goedhartige gastvrouw voor. Dat was te veel voor het gevoel van den oudsten jongen, die zijn oogen schier uit het hoofd keek naar de heldendaden van den ridder. »Hij zal



		XII LEVENSSCHETS.

		zucht om goed te doen, bezielt hem voortdurend; ook zijn goed en groot, indien men van menschen spreekt, bij hem synoniemen. Zijn godsdienst is hem eene behoefte en niet slechts een plicht, en hij houdt ieder mensch voor goed, totdat hij van het tegendeel overtuigd wordt � en dat wijl zijne menschenkennis door mensch- lievendheid bestuurd wordt en hij liever het oog op de deugden dan op de ondeugden zijner medeschepselen vestigt." Met dien vriend � in wiens beeld ieder, die Lindo gekend heeft, menigen trek zal herkennen, waarmede hij in later tijd zichzelven zou hebben kunnen teekenen � gaat hij de Kalverstraat op en neer, blijft hij overal staan kijken, naar de galanteriewinkels, naar de mcubelmagazijnen, naar de boeken, platen en muziekstukken, die overal zijn uitgestald. Hij maakt zijn vriend opmerkzaam op de fraaie gravures, die de bewondering opwekken van de groepen, die er zich voor verdringen, van »het tienjarig kind en den man met dat grijze hoofd, en den werkman, en den notarisklerk, en wie nog meer," en wijst hem op de allernieuwste werken, die tentoon- gesteld zijn � de Myst�res van alle Europeesche hoofdsteden, de Wandelende Jood, Reizen van Alexandre Dumas, Novellen van Lady Blessington, George Sand, Eulwer, Jules Janin, Paul de Koek, allen schrijvers a la mode, alle te krijgen voor ecnige centen per deel; hij maakt hem opmerkzaam op de operamuziek en de romances, die en vogue zijn. Maar de vriend is ontstemd en ontevreden ; hij uit zijn onwil in halve woorden en enkele sarcastische gezegden, die klaarblijkelijk iets anders bedoelen dan ze uitdrukken. Einde- lijk komt hij tot eene verklaring en laat aan zijne verontwaardiging over de verderfelijke richting, die hij in dat alles opgemerkt heeft, den vrijen teugel. Met scherpe striemen geeselt hij de voorstellingen op de platen, die ze in de prentenmagazijnen hebben zien hangen en die des te gevaarlijker zijn, naarmate ze met meer talent en technische vaardigheid zijn uitgevoerd; de walglijke teksten van zelfs hooggevierde opera\'s, de liedjes, of liever romances � want liederen kent men niet meer � die in ieders mond zijn, liefelijke melodie�n misschien, maar, zoo men de woorden nagaat, meestal onzin of hartstochtelijke klachten en rhapsodie�n bevattende, zeer geschikt om de verbeelding onzer jonge dochters op te wekken, en haar zedelijk gevoel in slaap te wiegen. En juist in muziek en schilderkunst hindert hem dat gebrek aan zedelijk gevoel, omdat beide zoo bijzonder geschikt zijn voor het volk, en er zooveel toe konden bijdragen om goede en zedelijke gedachten en gevoelens o]) te wekken. Verder komt hij op de ellendige vertalingen van ellendige romans van schrijvers van alle volken, op de losbandige werken van Paul de Koek, op de gevaarlijke schilderingen van Sue, »den man die als philanthroop is opgestaan en die, om deugd en ondeugd, waarheid en logen niet naakt aan het kiesche oog van het volk voor te stellen, allen met zulke sterke modekleuren



		LEVENSSCHETS.
		XIII


		heeft uitgedost, dat men ze dikwijls niet meer herkennen kan; hij, die niet aarzelt om tooneelen te ontdekken zoo afgrijselijk, dat men er voor huiveren moet, en die daarbij de troostrijke verzekering geeft, dat ze naar de natuur zijn geschetst." Dat alles en nog veel meer wordt besproken, totdat eindelijk de vriend tot de volgende slotsom komt : »Een der grootste gebreken, die wij Hollanders hebben, is onze pacifieke lijdzaamheid. Gij ziet, dat iets niet goed is, en gij weet geen middel tot herstel en zit in zak en asch te treuren in plaats van te "handelen. � Zie, wil ik u eens zeggen hoe die � walglijke wansmaak in de verbasterde kunsten te verbeteren is ? Gij hebt ��n waar woord gesproken hedenmorgen: wij, Nederlanders, zijn geen onzedelijk volk van natuur, dat bewijst alles wat wij gezien hebben � want van die lithographie�n, opera\'s en boekwerken, die wij aanschouwden, zijn er bitter weinig, die door Hollanders in de wereld zijn gestuurd � en ofschoon hier overgeplant, blijven ze aan het karakter van ons volk vreemd. � Maar wij, goede Hollanders, zijn lui, lui dat men er bang voor wordt; het kost ons bijna te veel moeite om voor-ons zelven te denken. Zie, daar vindt het Fransche, Hoogduitsche of Engelsche publiek dit of dat werk amusant �■ en wij zijn niet zelfstandig genoeg om onze deu- ren voor den geparfumeerden vreemdeling te sluiten, en het beval- lige uiterlijk doet het leelijke van zijn karakter vergeten � ja, nog meer, hij maakt opgang, en de stijve Hollander wil op dezelfde wijze als de buigzame Franschman schitteren; dat gelukt echter niet � en, hij geeft het op. Evenwel zoude hij toch kunnen schit- teren op zijne eigene wijze, indien hij maar wilde, en waarlijk het ontbreekt ons evenmin als onze buren aan genie�n. Maar laat ons zelfstandig zijn, ons niet der deugd schamen, omdat het mode is de ondeugd te huldigen, en niet aarzelen om zedelijk te zijn, omdat de onzedelijkheid ons omgeeft. Laat ieder echt Nederlandsen schrijver telkens voordat hij zijne pen opneemt, diep beseffen, dat hij een heiligen plicht heeft te vervullen. Hij trede op voor zijne mede- menschen niet met de hoop om alleen te onderhouden, neen, maar met het heilig voornemen om te verbeteren, en hij zal de pen ver van zich werpen, die ooit eene onzedelijke zinspreuk heeft opge- teekend. � Dat de schilder ook begrijpe en steeds denke, dat de stukken, die zijn penseel levert,, onder kinderen komen, misschien onder zijne eigene kinderen, die later het werk huns vaders af- keuren of bewonderen, zegenen of vloeken zullen. � Laat de toon- kunstenaar zijne lier stemmen om de deugd te verheerlijken, in plaats van de ondeugd te vieren, en zoet en troostrijk zullen zijne melodie�n hem in de laatste uren zijns levens omzweven. «Geloof echter niet, dat dit alles het werk van ��n dag kan zijn � neen, hetgeen wij zaaien, zullen eerst latere geslachten inoogsten; slechts langzaam kunnen ingewortelde kwalen uitgeroeid worden.



		LEVENSSCHETS. XVII

		■wingen over kunst en literatuur, zoovele geestige bladzijden, zoo- vele blijken van fijne opmerkingsgave en onafhankelijk oordeel, en in de kleine novelle aan het slot zulk eene uitstekende proeve van zijn talent om te vertellen, dat zij de plaats, welke zij in zijn werken innemen, ten volle verdienen. In 1854 trad hij weder geheel op zijn eigenaardig terrein in de »Afdrukken van indrukken" die wij korten tijd na onze ken- nismaking in het licht gaven, en waarvan het deel, dat ik er aan toebracht, zijn oorsprong geheel aan zijn opwekkenden aandrang te danken had. De »Nieuwjaarswensch" en «Familie van ons" volgden, en eindelijk verscheen op den isten Januari 1855 het eerste nummer van »den Nederlandschen Spectator, weekblad van den Ouden Heer Smits." Wat hij met die uitgave bedoelde, drukte hij in weinige woorden in het korte voorbericht uit: »De oude heer Smits", zoo zegt hij onder andere, »is eerzuchtig geworden, hij bekent het ronduit: hij zou gaarne, zoo ver dit in zijn vermogen ligt, voor de ne- gentiende eeuw een blad stichten, dat op een bescheiden afstand de voetstappen van Van Effen\'s Spectator volgde," � en verder: »de tijd der »vertoogen" is voorbij. De spoorwegen en de elec- trische telegraaf hebben eene versnelde communicatie en eene versnelde denkwijze tegelijk in het leven geroepen. Wij willen wel lachen, maar wij moeten dat dadelijk en ongezocht kunnen doen; wij willen wel, dat men ons eene zedeles, evenals een schitterend glas champagne, op het dessert aanbiede, maar onze magen zijn niet meer bestand tegen een hoofdschotel, »une pi�ce de r�si- stance" met eene zedelijke saus overgoten, die drie dagen ach- tereen op tafel gezet wordt." Brieven en uitboezemingen van denzelfden aard als de reeds door hem uitgegevene , zouden in dit blad eene plaats vinden; zonder schroom zou hij over alles wat voorkwam al lachende de waarheid zeggen, en zich niet ontzien om maatschappelijke dwaasheden van den deftigsten aard aan te vallen en bespottelijk te maken; wat wezenlijk eerbiedwaardig is, zou daarentegen, zelfs in de meest be- scheidene en onaanzienlijke gestalte, steeds in alle opzichten ge�er- biedigd worden. Aan dit programma is hij getrouw gebleven:de Nederland- sche Spectator, die later door samensmelting met den Kun st- en letterbode en den Tij dstroom van lieverlede een ander, meer critisch en wetenschappelijk karakter heeft gekre- gen, heeft gedurende de vier jaren, dat Lindo het blad niet slechts redigeerde, maar het grootendeels zelf schreef, geheel be- antwoord aan de verwachting, die de oprichting had opgewekt. In de talrijke bijdragen, die hij er aan leverde � de verschillende jaargangen bevatten meer dan tweehonderd grootere en kleinere stukken van zijne hand � heeft hij zich eene onvergankelijke ge- OUDE HEER SMITS I. � 2



		XVIII
		LEVENSSCHETS.


		denkzuil opgericht, maar vooral heeft hij zich doen kennen in zijn geheele wezen, in zijne beminnelijke en karakteristieke per- soonlijkheid. Wanneer die stukken enkel hadden getuigd van zijne diepe men- schenkennis en van de zeldzame scherpte van zijn blik, dan voor- zeker hadden die eigenschappen de bewondering voor zijn veelzijdige ontwikkeling, de waardeering van zijn talent opgewekt ; maar de algemeene sympathie, die hem ten deel viel, had hij voornamelijk daaraan te danken, dat die menschenkennis gepaard ging met eene natuurlijke goedhartigheid, dat in dien scherpen blik ook tevens de heldere stralen weerkaatsten van de ware humaniteit, die in de diepte van zijn gemoed woonde. Het gezegde van Jean Paul, »dat slechts hij over de menschen spotten mag, die hen van ganscher harte bemint," was zijn vrijbrief. De Oude heer Smits was, in weerwil van de zweepslagen, die hij soms met bijtenden spot mee- doogenloos rechts en links uitdeelde, toch geen pessimist. Aan de traditioneele verdorvenheid van het menschdom geloofde hij niet; hij was veeleer overtuigd, dat de groote meerderheid het met haar taak in dit ondermaansche zoo kwaad niet meende, maar die taak in de onderdeden maar al te vaak dwaas uitvoerde ; en op die onderdeden had hij vooral het oog gevestigd. Hij was een moralist in de volle beteekenis van het woord, doch geen moralist, die, hetzij dan uit een philantropisch of uit een misanthropisch be- ginsel, de breede heirwegen van het goed en het kwaad met aan- prijzende of afschrikkende zedespreuken plaveide, malr die liever de bloemperken langs het levenspad der menschheid van onkruid zocht vrij te houden. Zelf zoo vrij van vooroordeelen als het met de menschelijke natuur bestaanbaar is, liet hij zich de oogen niet blinden door uiterlijken glans. Waar de schijngeleerdheid of de schijnvroomheid zich met groote woorden of zalvende frazen zocht te doen gelden; � waar de onbeduidendheid zich hulde in de mantelplooien van gewichtige voornaamheid ; - - waar een smaak- loos voortbrengsel zich door eene dikke laag van blinkend vernis tot een kunststuk meende te verheffen, daar zag hij door de uiter- lijke omhulsels henen als door helder glas, en sloeg ze met zijne machtige vuist te gruizel dat de scherven rinkelend in het rond spatten. Van al wat laag en onedel was, had hij een diepen afschuw; voor het ungentlemanlike eene ware minachting; het sno- bisme � of het ploertige, zooals hij het noemde � bespotte en geeselde hij onbarmhartig en vervolgde het, waar hij het ook mocht aantreffen, tot in zijne diepste schuilhoeken. Dit laatste vooral is de voornaamste karaktertrek, de eigenaardige stempel van hetgeen hij als Oude heer Smits geschreven heeft. Hij schoot zijn pijlen meer af tegen het dwaze dan tegen het slechte; meer satiricus dan zedepreeker, ijverde hij meer tegen de gebreken, waarover ge-



		XX LEVENSSCHETS.

		rekening kwam, waarbij hij ten minste � zooals de ondervinding ook leerde � nooit op vaste medewerking rekenen kon. Wie hem in die da- gen, den glanstijd van ■ zijn litterarisch leven, gekend hebben, herinne- ren zich nog met verbazing, welke werkkracht er toen in hem woonde. Zijne lessen aan de Militaire Akademie in Engelsche taal en let- terkunde, geschiedenis en aardrijkskunde vorderden natuurlijk zeer veel tijd ; voor vertalingen uit het Engelsch, het nazien van druk- proeven, moest menig uur worden afgezonderd, zoo ook voor pri vaatlessen aan een paar jongelieden, die hij, om in de toenemende uitgaven voor zijn vermeerderend gezin te voorzien, in zijn huis had opgenomen. Waar een gezellige kring zijner vrienden bijeen was, ont- brak hij zelden of nooit; in de litteratuur van den dag bleef hij op de hoogte, en te midden van dat alle?, waarvan de helft vol- doende zou zijn om aan het leven van een gewoon mensch de noodige bezigheid te geven, schreef hij die levendige, pittige schetsen, welke den hoofdinhoud van de vier eerste jaargangen desSpectators uitmaken, en elke week met onverflauwde belangstelling door dui- zenden en tienduizenden lezers werden tegemoet gezien. De Woensdagmorgen, de eenige, dien hij er voor kon afzonde- ren, was voor zijn Spectator bestemd; dan sloot hij zich in zijne kamer op en was voor niemand te spreken; � dan ging hij, zooals hij het noemde, zitten »smitsen". Om een onderwerp was hij ei- genlijk nooit verlegen en met eene benijdenswaardige kalmte kon hij zich neerzetten voor een vel wit papier, zonder er ooit aan te twijfelen, dat de ingeving komen zou als hij haar noodig had. Wan- neer hij zijn hoofddenkbeeld eenmaal had gevat, bekommerde hij zich nooit om de d�tails, die hij bij de bewerking zou noodig hebben ; zijn sterk geheugen bracht hem die van alle kanten uit zijne rijke levensondervinding aan, of zijn levendig vernuft, zijn altijd opgewekte humor leverden hem gaandeweg al de toetsen, die hij noodig had. Meermalen heeft hij het mij verzekerd, dat hij bij het schrijven van zijn eersten regel bijna nooit wist wat hij in d�n tweeden zou doen volgen, en hetgeen hij eens schertsende m eene noot van zijne »Clementine" schreef: »hoe menigmaal heeft men mij niet gevraagd of Willem Bleeker of LanghorstClementine krijgen zal ? Juist alsof ik in de toekomst kon zien en het zelf wist," � dat was zeer dikwijls de letterlijke waarheid. Voor de korte schetsen, de Smitsen, zooals ze in zijn vrienden- kring langzamerhand genoemd werden, was die ex-tempore-bewer- king geen bezwaar: denkbeeld en vorm ontstonden als het ware gelijktijdig. Voor die van grooteren omvang evenwel, waarbij van den beginne af het geheel moet worden overzien en in groote trek- ken vastgesteld, wanneer de evenredigheid der deelen, die bij een kunstwerk een vereischte is, zal bewaard blijven, is die wijze van behandeling stellig eene zeer gebrekkige. Daaraan mag het dan ook wel toe te schrijven zijn, dat Lindo nooit een werk van grooten



		^^ \\t$oo*

		Z. oef

		,



		(

		UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK UTRECHT

		A06000035741507B

		3574 1507
		*


		\' \'		- V .

		.

		\'



		LEVENSSCHETS XXI

		omvang heeft tot stand gebracht, en dat stukken, als »een roman in drie dee.len," die hij in 1852 in de Arnhemsche Courant begon, »de Champignons op reis," de «geschiedenis van een gen- tleman," die alle voor eene breedere behandeling waren opgezet, slechts fragmenten gebleven zijn. Het schrijven van een grooten roman uit het maatschappelijk leven, waarin hij zijne persoonlijke herinneringen en ervaringen zou kunnen samenweven met vrije voortbrengselen zijner fantaisie, was een ideaal, dat hij eigenlijk altijd heeft gekoesterd, en waarvan hij mij zelfs nog gesproken heeft in de laatste dagen van zijn leven, toen hij nog hoopte eene toe- komst voor zich te hebben. Behalve in den Nederlandschen Spectator schreef hij grootendeels ook als Oude heer Smits nog eene menigte stukken, die elders zijn opgenomen, als in den Tijdspiegel, het Neder- landsch magazijn, het Jaarboekje voor de koninklijke militaire akademie, de Aurora, de Castalia enz., die ook in zijne kompleete werken hunne plaats vinden. Om tenslotte het beeld te voltooien, dat men zich uit het bovenstaande van zijne onvermoeide werkzaamheid zal hebben kunnen vormen, zou men nog den letterkundigen arbeid moeten herdenken, door Lindo op ander gebied volbracht. Behalve zijne oorspronkelijke werken, als de boven reeds vermelde Macbeth, eene beknopte Engelsche Spraakkunst, de Opkomst en ontwikkeling van het En- gelsche volk en zijne geschiedenis tot op onzen tijd geschetst, verscheidene belangrijke bijdragen in het Engelsche Athenaeum, en in het Frase r\'s magazine over Nederlandsche toestanden en litteratuur, leverde hij vele meesterlijke vertalingen uit het Engelsch, waaronder wij alleen die van Thackeray\'s Yellowplush papers, Bulwers Caxtons, Gist, Tweejaar geleden, maar vooral die van den Tristram Shandy willen noemen, vertalingen die onoverkomelijke moeielijkheden opleveren aan ieder, die niet zooals hij de beide talen zoo volmaakt mees- ter was. En hiermede breng ik de taak ten einde, die ik op mij had ge- nomen. Waarschijnlijk had een ander ze beter kunnen vervullen � ik kon het niet. Ik heb mij moeten en ook willen bepalen tot het schetsen van den genialen schrijver, die zich in ons land eene populariteit heeft weten te verwerven, waarin zich slechts weinig geboren Nederlanders bij hun leven hebben mogen verheugen. En telkens als onder het schrijven van deze regelen het beeld voor mij op- rees van den onvergetelijken vriend, zooals hij zich aan mij en aan velen, die zijn vrienden waren, gedurende zijn leven heeft leerenkennen, dan moest ik mij zelven bedwingen om niet het volle licht te la- ten vallen op de uitstekende hoedanigheden van zijn gemoed, op zijn onkreukbaar plichtsgevoel, zijn reinen levenswandel, zijne nooit



		XXIII
		LEVENSSCHETS.


		Een ander maal zond ik, gesteund door zijn bemoedigend oor- deel, een pennevrucht de wereld in. Ongedacht was het succes en meer dan ik zelf was hij verheugd, hartelijker dan van iemand op de wereld was zijn handdruk en ongemeen vriendelijk was de blik van zijn donkere oogen, toen hij mij gelukwenschte. Zonder het mij vooraf te zeggen, was hij naar eene andere stad gereisd (hij, die zoo ongaarne zijn huiselijken kring verliet) om mij te hoo- ren, en in de volle zaal had hij mij weten te vinden om mij het eerst van allen zijne deelneming in mijn geluk te betuigen. Morgen wordt hij begraven. Morgen zullen wij, zijn vrienden, zijn leerlingen, zijn vereerders, zijn graf geopend zien en hem ter ruste zien dragen. Aan stille tranen, aan welgemeende afscheidsgroeten zal het daar niet ontbreken en menig onzer zal den doodenakker verlaten met een ongekend gevoel van leegte en de ziel vervuld met weemoed en rouw. Hoe gaarne zou ik een woord van hulde hem ter eere spreken bij zijne geopende groeve ; maar daartoe behooren sterker zenuwen dan de mijne. Trouwens, ieder ander zal het beter doen. Toch was het mij eene behoefte hem in korte trekken te her- denken ; ik ben hem veel verschuldigd, meer dan hijzelf ooit heeft willen erkennen. Want voor hen, die weifelden, was hij een zedelijke steun, grooter dan hij zichzelf bewust was, een raadsman fijn van oordeel en op- merkingsgave, een criticus in den meest beschaafden en bemin- nelijken vorm."



		28 VOORREDE.

		aan de heeren recensenten, � of honderderlei andere dingen vin- den, waarmede de voorrede te vullen. � Van dit alles verkies ik niets te doen; ik zal noch over Cicero, noch over madame De Sevign� redeneeren, omdat ik sedert mijne jeugd de brieven dezer beroemde menschen niet gelezen heb, en niet meer precies weet, wat er in staat. Ik verontschuldig de uit- gave van dit boekje niet, omdat ik ook niemand dwingen kan het te lezen, � en de uitgave eene »zaak\'\' is, die alleen mij en den Uitgever aangaat; � van het »vereerend verzoek van mijne let- terkundige vrienden" kan ik, zonder eene onwaarheid te vertellen, niet spreken, � en de heeren recensenten zijn te hardvochtig om zich door eene captatio b enevolentiae te laten misleiden. Van den aard en de strekking mijner brieven zal ik niets zeggen, omdat hij, die ze leest, beide dadelijk ontdekken zal, � en hij, die ze niet leest, heeft er niet mede te maken. Ik moet echter gul bekennen, dat mijn boek de volgende grove gebreken bezit; men zal er noch staatkundige, noch theologische, noch persoonlijke hatelijkheden in vinden, en het is gedeeltelijk reeds in druk verschenen. Namelijk op de volgende wijze: als mijn kantoorwerk afgeloopen was, ging ik soms zitten en schreef brie- ven voor het mengelwerk van de Arnhemsche Courant; die brieven werden opgenomen en zelfs gelezen, � soms zeer veel gelezen. Dat deed mij genoegen, � en ik begon bij de brieven soms uit- boezemingen te voegen. Eindelijk was ik ontboezemd en uitgeschreven. Het is eene ver- nederende bekentenis ; maar zoo was het, � en ik scheidde er mede uit. Toen kwam de Uitgever en verzocht mij de stukjes bij elkander te brengen, die te herzien en te ziften enz., en er eenige nieuwe bij te voegen, � en ik voldeed aan zijn verzoek � en dus is het boek langzamerhand gereed geworden om in het publiek te ver- schijnen. Het is niet noodig de oude en de nieuwe brieven en uitboeze- mingen hier of elders aan te wijzen; wil de eene of andere reeen-



		VOORREDE.
		2 9


		sent ze uitzoeken, dan behoeft hij slechts de laatste vijf en twintig jaargangen van de Arnhemsche Courant te laten komen en ze door te bladeren; daar al mijne stukken in de laatste drie jaren ge- schreven zijn, zal hij ze zeker onder het aantal vinden. Voorzoover ik zulks noodig acht, heb ik den lezer omtrent mij- zelven en mijn boekje ingelicht; het zal mij hoogst aangenaam wezen als laatstgenoemde, � namelijk het boekje, � in staat is hem, die het in handen neemt, al is het ook nog zoo weinig, op eene nuttige en aangename wijze te verlichten en te vermaken. Amsterdam, November 1853. Smits.

		VOORREDE VAN DEN TWEEDEN DRUK. Toen ik, met een verlicht hart, de laatste proef van den eersten druk van dit boekje aan den Uitgever terugzond, dacht ik weinig, dat ik zoo spoedig geroepen zou zijn, om weder proeven te ver- beteren van den tweeden druk. Het tegendeel te ondervinden, was mij even streelend als onverwacht. Ik heb deze gelegenheid waar- genomen om eenige leemten, die ik in den eersten druk zelf ont- dekte, of waarop men mij opmerkzaam had gemaakt, te verbeteren. 10 April 1854. Smits.

		VOORREDE VAN DEN DERDEN DRUK. Bij den tweeden druk van dit boekje heb ik getracht de drak- en andere feilen, in de eerste uitgave gebleven, er uit te halen; dit is mij gedeeltelijk gelukt, en ik heb tot mijn genoegen gezien, dat ze slechts door weinige andere vervangen waren, die ik nu mijn best heb gedaan te verbeteren, terwijl er natuurlijk ook weder



		30 VOORREDE.

		nieuwe fouten te corrigeeren overblijven voor den vierden druk � als die komt. Zoodoende zal dit boekje bij de twintigste editie volmaakt kunnen zijn. Die zal gepubliceerd worden (te gelijk met de nog ontbrekende organieke wetten) op den 3osten Februari aanstaande. i September 1854. Smits.

		VOORREDE VAN DEN VIERDEN DRUK. Deze zal bij den vijfden druk worden gevoegd. Februari 1867. Smits.



		BRIEVEN EN UITBOEZEMINGEN VAX DEN OUDEN HEER SMITS.

		I. EENE KLEINE UITWEIDING OVER EENE DISSERTATIE. Aan zijn oudsten Zoon. Beste Jongen! Het doet mij veel genoegen te vernemen, dat gij met zooveel succes gepromoveerd zijt, en dat gij eindelijk het onwaardeerbaar voorrecht hebt verkregen, het Mr. v��r uw naam te zetten. Daar het verkrijgen van dien titel � zooveel moeite en m ij zooveel geld heeft gekost, moeten wij beiden ons verheugen, niet tevergeefs ge- werkt te hebben ; dat doe ik dus met u van ganscher harte en ben u zeer dankbaar voor den fraai ingebonden afdruk uwer dissertatie, dien ik verleden week per diligence ontving. Daar ik geen woord Latijn versta (gelijk u bekend is, mijn zoon!) kan ik niets van den indruk vertellen, dien de inhoud van het boekje op mijn vader- lijk hart heeft gemaakt. Zoo echter al de dingen, die cursief ge- drukt zijn, en aan den voet van de pagina\'s staan, aanhalingen verbeelden, dan is dit boekje vol geleerdheid, � van anderen namelijk, niet van u zelven, � en dat bewijst voor uwe beschei- denheid, zoo niet voor uwe kennis. Ook doet het mij genoegen, uit de menigte Grieksche letters, die ik er in gezien heb, te ontdek- ken, dat gij die taal nog niet zijt vergeten, hoewel »een rechts- geleerde hoegenaam geen Grieksch noodig heeft," zooals gij zelf zegt, en vele anderen dagelijks door hun onbekendheid met die taal trachten te bewijzen. De overige dissertaties, welke met den afdruk voor mij aankwa- men, en die mij �1.35¹/,. cents aan port kostten, heb ik, volgens het in uw brief liggend lijstje, rondgezonden, met kaartjes, die ik,



		32		EENE DISSERTATIE.


		op uw verzoek, heb doen lithographeeren met het Mr. v��r uw naam: � dat heeft weder �2.50 gekost. Daarentegen heb ik, in den loop van de week, ook ontelbare kaartjes terugontvangen, die tot uwe dispositie liggen en enkele bezoeken van oude vrienden: � onder anderen van den kanton- rechter. Gij weet hoeveel prijs ik op zijn oordeel stel, en ik vroeg hem dus dadelijk, wat zijne meening was van uwe dissertatie. Het speet mij te moeten hooren, dat hij die nog niet uitgelezen had; maar uit zijne verklaring, »dat het boekje er nog al goed uitzag, voorzoover het hem reeds bekend was," eene verklaring, die se- dert dien dag allen hebben afgelegd, die ik het hart heb gehad, om daarnaar te vragen, schepte ik moed en ging gisteren bij hem in de hoop, dat hij het nu eindelijk zou uitgelezen hebben. Dat was echter niet het geval, want ik vond het boekje, met stof be- dekt en onopengesneden, op de kleine tafel bij het venster in zijne studeerkamer liggen; ditmaal verzekerde hij mij echter, »dat het er zelfs zeer goed uitzag!" Ik verklaarde daartegen, dat mijn af- druk er nog veel beter uitzag, zoo prachtig ingebonden en ver- guld op snee, en toen zijn wij aan het praten geraakt over het budget enz., en hebben u en uwe dissertatie verder vergeten. Nog een enkel woord over het boekje. Het is aan mij opgedragen, � zooals gij mij vertelt, � »volgens het aloude gebruik, dat in over- eenstemming is enz." � Mijn lieve zoon, het is een dwaas gebruik al is het nog zoo oud, om iemand een boek op te dragen, dat hij niet lezen kan; het heeft veel van eene persiflage ; overigens behoeft een vader geene dergelijke openbare bewijzen van hulde van zijn zoon te ontvangen, en ik ben u dus voor die opdracht vol- strekt niet dankbaar. Voor het geld om uwe beeren, gelijk gij ze noemt, af te doen, kunt gij op mij trekken; ik heb er niets op aan te merken; alleen, dunkt nie, dat de onkosten uwer promotie-partij enorm zijn; en gij hebt gelijk met te veronderstellen, dat men u leelijk afgezet heeft; gij beklaagt u zelven als ten dien opzichte een slachtoffer der omstandigheden, ik verbeeld mij echter, dat ik het wezenlijke slachtoffer ben, gij niet; want gij verzekert mij, dat gij ontzettend veel pleizier voor mijn geld hebt gehad. Uw neef echter, de notaris, vertelt aan den een en ander, dat gij reeds met de soep van de tafel zijt verdwenen. In dat geval, hebt gij de soepgemistvan al de toosten, die men op u ingesteld zal hebben, en ik wensch er u geluk mede ! Er moet nog aan een geschenk gedacht worden voor den pro- fessor, die uwe dissertatie heeft nagezien, en gij zijt zoo goed mij daarover te raadplegen; � als ik dat geschenk betaal, dunkt mij, dat het al wel is ; het denken enz. blijve voor uwe rekening. ��ne gedachte is slechts bij mij opgekomen, terwijl ik al het onnoodige geld optelde, dat uwe inwijding in den geleerden stand heeft ge-



		EENE DISSERTATIE. 33

		kost, namelijk die, dat hoewel ik het betalen kan, zonder mij zeer in mijne uitgaven te moeten bekrimpen, er toch eene groote som op eene bespottelijke wijze verspild is, voor welke �n gij �n anderen veel meer en redelijker genot hadden kunnen hebben. Dit is misschien eene dwaling van uw ouden, onnoozelen vader, maar ik kan het niet helpen, en verblijf toch, in afwachting van spoedig een wissel, door u op mij afgegeven, te zien opdagen, Uw liefhebbende vader. P. S. Ik moet nog een enkel woordje hierbij voegen; laat toch de eeuwige herhaling van »ploert" en »ploerterij" en »ploertendom", waarmede uw brieven opgevuld zijn ; het verveelt mij nu, daar gij geen student meer zijt. Overigens weet gij volstrekt niet, wat echte «ploerten" zijn. Misschien zal ik het u eens nader uitleggen. � Mijne kiespijn is beter.

		n. OVER HET ONDERSCHEID TUSSCHEN DEN MENSCH EN DEN PL�T. Aan zijn oudsten Zoon. Beste Jongen 1 Ik heb u in mijn vorigen brief beknord, omdat gij nu nog steeds, hoewel gij niet meer student zijt, over de zoogenaamde ploerten in de wereld klaagt, waarvan gij overigens niets weet, zooals ik gezegd heb, en ik heb u daarbij verteld dat ik lust gevoelde u het een en ander over echte ploerten te zeggen. Gij hebt dat ge- zegde, dat ik zoo maar losweg neerzette, in goeden ernst opgeno- men en � volstrekt niet begrepen. Gij schijnt u te verbeelden, dat ik mij voorgenomen heb over iedereen en alles te spotten, en om mijn zoon, die, hoewel hij Mr. in de rechten is, toch niets meer dan een leerjongen in de maatschappelijke wereld mag genoemd w�rden, tot een nuttig lid der samenleving te vormen, door met hem over zijn medemenschen te lachen! Ik zie mij dus genood- zaakt mijne ware bedoeling wat nader toe te lichten, � wat ik nu voornemens ben te doen. Het komt mij voor, dat de mensch, als mensch, altijd te eerbiedigen is, en dat het dus noch mij, noch een ander fraai zou staan, om altijd, of ooit er over te spotten, maar tevens ben ik overtuigd, dat bijna ieder mensch een »Dop- pelganger" heeft, die, haast zonder uitzondering, iets belachelijks en ongerijmds over zich heeft, dat stof tot ergernis of spot verschaft. Ware ik een geleerde, dan zou ik u wellicht kunnen bewijzen, dat �

		OUDE HEER SMITS I.
		3



		36 . NIEUWBAKKEN ARISTOCRATEN.

		ni. OVER DE ZOOGENAAMDE «NIEUWBAKKEN" ARISTOCRATEN. Aan zijn oudsten Zoon. Mijn lieve Jongen ! Het heeft lang geduurd sedert ik u geschreven heb ; de reden van mijn stilzwijgen is echter eenvoudig, dat ik een echte, oude Nederlander ben ; d. i. iemand die met goede voornemens steeds bezield is, maar die zoo lang mogelijk met de uitvoering er van wacht. Waarlijk, ik heb mij dikwijls verbeeld, dat ons volkskarakter zeer in overeenstemming is met de geographische ligging van ons landje, halfweg tusschen Engeland en Duitschland. Zonder door te drijven en alles stoutweg te ondernemen gelijk de Engelschman, is toch de Hollander oneindig practischer dan de Duitscher. De Engelschman zal den nek wagen om op zijn levensweg over de beek te springen, langs welker oevers de Nederlander geduldig voortwandelt, tot hij aan de veilige brug komt; terwijl de Duit- scher zich nederzet aan den rand van het water en over de beste wijze om er over heen te komen theori�n maakt, totdat de loop van het water verandert en zijn kostelijke theori�n hem niet meer helpen. De Engelschman is een geboren aristocraat; de Duitscher is tot dus- ver de aanbidder par excellence der aristocratie; maar de Hollander is altijd geweest, en blijft, de degelijke, goede, eenvoudige burgerman. Het is aangaande dit laatste punt, dat ik u heden wenschte te onderhouden; voornamelijk daar ik begrijp uit uwe intimiteit met de Champignons, dat gij, zooals men zegt, «onder den adel ver- zeild zijt geraakt." Vooraf moet ik u echter verklaren, dat ik niets hoegenaamd tegen den adel zelven in te brengen heb, en dat ik het even bespottelijk vind in een burgerman altijd over eene geheele, afzonderlijke klasse uit te varen, die hij zelf als zoodanig heeft erkend, als ik het verachtelijk noem, wanneer zich een edelman alleen op zijne afkomst beroemt, en zijne zelfverloochening zoover drijft, dat hij er zich in schikken kan, om op den roem zijner voorouders te teren en zelf eene nul in de maatschappij te blijven. Vergun mij dus, mijn beste jongen, u te verzekeren, dat ik alleen wil spreken over den omgang met aristocratische ploerten die. tot mijn verdriet hoe langer hoe talrijker worden, en die ik onder al de genera van het ploertendom, zooals ik het onlangs beschreef, voor het verachtelijkste houd. Er is een groot verschil tusschen den toestand en den aard van



		40 DE BURGERLIJKE PARVENU.

		IV. OVER DEN BURGERLIJKEN PARVENU. Aan zijn o; dsten Zoon. Beste Jongen ! Ik heb u in mijn laatsten brief een nieuwbakken aristocratischen parvenu beschreven; ik gevoel lust u heden eene schriftelijke teekening te maken van een burgerlijken parvenu, eene soort van pendant van vriend Champignon; � wees echter voorzichtig en houd mijn brieven geheim ! Een echt en best type van den parvenu is toch onze kennis Janssen, de schatrijke eigenaar van het groote huis, eventjes bui- ten zekere poort van zekere stad, die gij wel kent Evenals Cham- pignon, is Janssen met niets begonnen, en heeft als apotheker en drogist, in den loop van een twintigtal jaren, zooveel geld bij- eengebracht, dat hij nu als landeigenaar en rijk kapitalist voor niemand behoeft onder te doen. Het is een fraai gezicht, hem te aan- schouwen, als hij in de Soci�teit komt en, den hoed op het hoofd, met trotsche blikken rondziet, met de ��ne hand steeds in den broekzak zijn geld rammelende alsof hij zeggen wilde : »Indien het mij behaagde, kon ik ulieden allen te zamen koopen en ver- koopen!" Hij roemt ook steeds tegen iedereen zijn landerijen, zijn paarden, zijn wagens, � alles, wat hem toebehoort, en hij ein- digt altijd zijn redevoeringen met de verklaring : »Maar ik, mijn- heer, ben niet trotsch, ik ben een eenvoudig burgerman en hoop zulks te blijven : en ik geef niet zooveel," � met eene verachtelijke beweging, »om de grooten of den adel!" � Hij zou er best bij kun- nen voegen: � »of om iemand anders ter wereld, dan mij zel- ven." Hij is echter slim genoeg dit niet te zeggen, hoewel zijn airs zulks twintigmaal op den dag verraden Evenals Champignon verklaart, dat hij »een behoudsman" is, kondigt zich Janssen overal aan als »een man van den vooruit- gang" die er goed en bloed aan zou wagen om »de goede zaak"te bevorderen; om welke reden hij zich steeds moeite geeft lid van de Provinciale Staten te worden, waar hij zijn hart zou kunnen luchten tegen de aristocraten," onder welke benaming, hij alle fat- soenlijke lieden begrijpt. Hij gelooft ook het best te bewijzen hoe oprecht «liberaal" hij is, door zonder onderscheid op iedereen te schelden, die niet tot zijne partij behoort. De kleinste zaken, die hoegenaamd niets te beteekenen hebben, veroorzaken bij hem vlagen van zulke hevige vaderlandsliefde, dat hij in dergelijke oogen-



		ROEM DER PHILANTHROPIE.
		44


		den »Mammon aanbidden" enz., als zij zelfs des Zondags voor hun hongerige kinderen iets trachten te verdienen, en derhalve voor altijd verloren zijn! Gij moest hooren, hoe hij de rijken vermaant zich niet te laten verblinden door de heerlijkheden, die hen om- geven en waarover zij beschikken kunnen; hoe hij aan zwakke ze- nuwgestellen heel zachtjes de waarheid zegt; hoe aardig hij eiken schok, die voor hen noodlottig kon wezen, vermijdt. Gij moest hem zien als hij een kopje thee bij mevrouw Janssen, of eene andere der echte vromen, zit te drinken, eventjes op den rand van zijn stoel zittende, met de beenen zoover mogelijk daaronder gestoken, half gewurgd in zijne witte das, met zijn theelepeltje, tusschen den wijsvinger en den duim gehouden, gesticuleerende, en met de oogen als het ware de wijsheid onder uit het kopje lezende. Och, mijn jongen, als gij dat zaagt, het zou u goed doen, het zou u evenzeer stichten, als het mij steeds gesticht heeft, (op een nederigen af- stand), den beschermeling en vriend van den rijken Janssen te be- wonderen, � en uit den weg te blijven. Als ik mij nog verstouten mag aan een M^r. in de rechten iets aan te raden, doe dat evenals ik, en geloof mij steeds, Uw liefhebbenden Vader.

		V. ROEM VAN ZEKERE PHILANTHROPEN. Aan zijn oudsten Zoon. Mijn lieve Jongen ! Het slenterleven in eene groote stad, schrijft gij mij, begint u te vervelen, en gij verlangt (bij gebrek aan praktijk) naar iets an- ders ; � natuurlijk niet, om enkel aan den kost te komen, dat zou te alledaagsch zijn, - maar vooral om roem en onderscheiding te verwerven. Deze begeerte in u, mijn kind, is zoo natuurlijk en ego�stisch, dat ik ze zeer moet prijzen, en daar gij er zoodanig mede bezield zijt, wil ik u gaarne een handje helpen, wat mij volstrekt niet moeilijk zal vallen, daar er duizenderlei wijzen zijn, om eer en aanzien te verkrijgen in ons vaderland. ��ne vooral wilde ik u aanwijzen, die hoogst gemakkelijk en aangenaam is, daar gij daar- door uw doel bereiken kunt onder den hoogst vleienden schijn van onbaatzuchtigheid en edelmoedigheid, en zelfs zeggen, dat gij uw eigen belangen aan die van anderen opoffert; � dat het heil van



		ROEM DER PHILANTHROPIE.
		45


		het menschdom uw eenige wensch is, en dat het geluk van uw naasten, � dat is vooral van uw tegenvoeters, � u meer ter harte gaat, dan uwe eigen welvaart. Ik spreek natuurlijk van de p h i- lanthropie. Indien gij nu, evenals de meeste stervelingen, met veel eerbied voor de groote menschenvrienden , die u omringen, bezield zijt, zult gij huiverig wezen, om u zoo stoutmoedig aan hunne zijde te plaatsen, maar, het is wel eens met hen juist het tegenoverge- stelde geval als met de bergen: hoe meer gij ze van nabij ziet, des te kleiner worden zij. Daarentegen zijn al hun ondernemingen op de grootst mogelijke schaal. Evenals zeer kleine steentjes met groot geweld in het water geslingerd, maken zij zulke verbazende kringen in het rond, dat men er verstomd bij staat te kijken. Zij zijn gelijk aan volle flesschen champagne ; het is onmogelijk te gis- sen hoeveel geest zij bevatten, hoeveel spektakel zij in de wereld zullen maken, totdat men ze ontkurkt. De menschenvijand Caligula wenschte, dat de geheele menschheid slechts ��n hals had, om allen gelijk te kunnen onthoofden ; � de menschenvriend van onze dagen wenscht, dat de geheele menschheid slechts ��n hals had, om ze allen te gelijk te kunnen omhelzen; nog liever, dat ze allen te gelijk heidenen waren, om ze dan allen te gelijk te kunnen doopen. Het gebod zegt: »Hebt uw naasten lief als u zelven," de philan- throop strekt dit uit over de geheele wereld; dat wil zeggen, hij begint eerst met China of Tomboktoe. Gij hebt in de laatste tijden zeker tot uwe stichting gezien, hoe vurig men bezield is voor het heil der Chineezen, hoe men , om zoo te spreken, premi�n uitschrijft voor gedoopte mandarijnen en menscheneters. Het zal u wellicht verwonderd hebben, dat men niet liever met de gedoopte heidenen te huis heeft aangevangen; want die zijn ontelbaar, en hoewel ik niet alle menschen tot posi- tief-christelijke domperridders wilde maken, evenals eene zekere partij hier te lande, wenschte ik toch, dat men algemeen meer aan onze eigen landgenooten dan aan de Chineezen dacht, ten minste voor het oogenblik ; maar daardoor zouden de philanthropen zich niet genoeg onderscheiden, en \'zelven niet genoeg geprezen worden, wat toch gewoonlijk het hoofddoel der philanthropie blijft, en waarom ik u die zoo stellig wilde aanraden; maar � en vergeet dat niet, � de philanthropie in den ruimsten, hedendaagschen zin van het woord, en geene bespottelijke, kleingeestige men schenli e f de, die u verleiden zou, in stilte weldaden te bewijzen en uwe linker- hand niet te laten weten, hoeveel goed gij met uwe rechterhand gedaan hadt. Dit zou vooral nu zeer bespottelijk zijn, daar men als echte liberaal, noch in de regeering noch elders, iets geheim- zinnigs wil zien of weten. Wilt gij u dus als philanthroop onderscheiden, mijn beste jon- gen, wees volstrekt niet bedeesd of benauwd ! Treed even gerust



		46 ROEM DER PHILANTHROPIE.

		op voor het publiek, alsof gij wezenlijk den menschen eene wel- daad wildet bewijzen ; � kunt gij u zelven dit diets maken, dan zult gij uw doel des te gemakkelijker bereiken. Neem een voorbeeld aan onzen vriend, den heer Zalig, lid van den stedelijken raad en van ik weet niet wat al meer, »een der meest geachte ingezetenen onzer stad," gelijk de couranten zeg- gen, die echter, onder ons, te dom is om, � � � nu gij kent het spreekwoord, � en die toch, in weerwil daarvan, een der in- vloedrijkste en meest geziene mannen zijner geboorteplaats is, � alles door middel zijner philanthropie en zijner bescheiden onbeschaamd- heid. Zie hem over straat loopen ; hij heeft een bundel papieren onder den arm ; traktaatjes steken uit zijn rokzakken, traktaatjes stralen flauw uit zijn oogen; traktaatjes-taal is op zijn lippen en zijn traktaatjesachtige roem wordt in de dagbladen verkondigd. Hij houdt u op straat op; hij vraagt niet naar uwe vrouw en kin- deren, of naar iemand, of iets anders. Hij vertelt u onophoude- lijk van hetgeen hij voor het heil der menschheid in ver afgelegen landen reeds gedaan heeft en nog doen wil. Hij dringt u een bundeltje vrome geschriftjes op, � stelt u dus op gelijke lijn met de heidenen, � en hij vergt tevens eene milde bijdrage tot zijn plannen, als waart gij Croesus of Rothschild. Vraagt gij daaren- tegen iets van hem, om eene noodlijdende familie in de buurt te helpen, hij lacht u uit; � zegt gij, dat het eerlijke, maar ongeluk- kige menschen zijn ; hij is overtuigd, dat gij hem voor den gek houdt. Al het gevoel, dat hij voor zijn landgenooten heeft, besteedt hij aan de ergste misdadigers, die hij vinden kan. Bekijk zijn keurige laarzen eens, zij zijn door een schoenmaker-moordenaar in de ge- vangenis gemaakt, � en komen den philanthroop veel goedkooper te staan, dan de lompe dingen aan uwe voeten, die gij van uw armen, eerlijken buurman gekocht hebt. � Zie de afschriften van zijne circulaires over de verspreiding van guttapercha overschoe- nen in de binnenlanden van Afrika; hoe keurig geschreven! Het is het werk van een brandstichter in zijne cel! Zijn huis is let- terlijk door misdadigers gemeubileerd en opgesierd. De matten op den vloer zijn door erkentelijke dieven vervaardigd. De schil- derijen op de muren zijn herinneringen aan dankbare falsarissen. Als gij hem gelooven wildet, zou hij u overtuigen, dat men alles ter wereld in de gevangenis kan laten maken, beter dan elders, � en veel goedkooper; � dat het christenplicht is misdadigers te begunstigen en eerlijke armoede te laten verhongeren. Maar zijn gevoelig hart wordt dikwijls door hardhoorigen en ongeloovigen onder de mannen geschokt, en hij zoekt troost en opbeuring bij de vrouwen. Die teerhartige schepsels zijn niet bestand tegen zijne welsprekendheid, en, naast den rechtzinnigen dominee, wordt de heer Zalig aangebeden in de vrome huisgezinnen, welke hij met zijn bezoeken vereert.



		ROEM DER PH1LANTHROP1E.
		47


		Zijn bezoeken zijn ook niet gelijk aan die van gewone stervelin- gen ; hij maakt geen thee- of digestievisites, daartoe heeft hij geen tijd ; maar den geheelen dag loopt hij rond, van het eene huis in het andere. Als het eten op tafel is, verschijnt de heer Zalig. Hij moet eventjes ��n woordje met mevrouw spreken; hij neemt nau- welijks notitie van den hongerigen echtgenoot, hij zijgt neder op eene sofa ; hij is uitgeput; als mevrouw een glaasje madera, bij de hand heeft! � hij is al sedert acht uur aan het loopen ! Hij spreekt sotto voce met uwe vrouw, terwijl gij staat te trom- melen op de glasruiten en te denken, dat de visch koud wordt; -� uwe vrouw vraagt heel lief naar uwe beurs, en de philanthroop slurpt zijn glaasje uit. Eene hongerige maag is licht omkoopbaar; gij geeft het geld, gij wilt gaarne uw middagmaal dubbel betalen; maar gij stampt toch met de voeten als gij ontwaart, hoe veel lichter de beurs geworden is als gij die terugkrijgt. Gij vloekt als een ketter, hoewel gij »een engel van geduld\'\' zijt, wanneer uwe vrouw verklaart, dat de heer Zalig een »allerliefst mensch is," om- dat gij overtuigd zijt, dat uwe echtgenoote � inmiddels voor een wreedaardig monster houdt. Heeft hij vernomen, dat gij naar een concert of naar de kome- die gaat, dan overvalt hij u, juist als gij de deur uit wilt gaan, en hij heeft weder een apartje met mevrouw. Hij klaagt, dat hij geen tijd heeft aan zulke genoegens op te offeren, hoewel hij er dol veel van houdt. Hij praat zooveel over zelfverloochening, enz. dat gij eindelijk een half uur te laat uitgaat, en uwe vrouw zich zeer over u schaamt, dat gij den tijd hebt om allerlei genoegens na te jagen. Het oprichten van maatschappijen, het beleggen van vergaderingen en het verspreiden van allerhande gedrukte en on- gedrukte circulaires, beginnende met de woorden: »Dierbare mede- christenen\'\' en eindigende met een aanval op uwe beurs, behoort ook tot het vak van den philanthroop. Het is noodzakelijk, dat deze maatschappijen enz. echter zooveel mogelijk uit vrouwelijke leden bestaan, die, altijd in ruzie met elkander, steeds den oprichter in- roepen haar bij te staan, en zijn gezag eerbiedigen, en haar man- nen plagen, totdat dezen zijn doel helpen bevorderen. Dit is in alle opzichten zeer aan te prijzen; de vrouwen zijn doorgaans weinig in grammaticale regels bedreven en uwe circu- laires enz., kunnen dus in het meest ellendige Hollandsch, � zelfs in het Handelsbladsch, � geschreven zijn, zonder eenige critiekte vreezen. Eenige fijne complimenten aan, en aanprijzing van de vrouwelijke deugden zijn echter volstrekt niet daarin te vergeten, en ze moeten zoo lang mogelijk gerekt zijn. Het laatste is voorname- lijk om te verhinderen, dat de mannen het in het hoofd krijgen ze te lezen. Eene vrouw komt te huis: »Mijn beste Klaas," zegt zij, slees eventjes dezen algemeenen zendbrief van Zalig aan zijn dier- bare mede christenen." De man ziet vier bladzijden zeer klein ge-



		48 ROEM DER PHILANTHROPIE.

		drukt. »Het is mij veel te lang, vertel gij mij wat hij wil, dat is beter." En de vrouw gaat zitten en vertelt, niet wat Zalig wil. maar juist wat zij weet, dat met de denkbeelden van «manlief overeenkomt, en »manlief\' moet weder betalen, en betaalt ruim, om- dat mevrouw Zus, of mevrouw Zoo, al z�� veel gegeven heeft, en zijne vrouw niet minder zijn wil, enz. � Wil hij echter niet goed- schiks bezwijken, het helpt hem toch niet. Al hetgeen hij te wei- nig geeft, wordt toch uit het geld van de huishouding genomen, en hij heeft kans een zuur gezicht van zijn vrouwtje, met een stuk taai vleesch van den slager aan tafel te zien: - welke sterveling zou daartegen bestand zijn ? Inmiddels wordt algemeen bekend, dat Zalig weder tot het een of ander heilig en stichtelijk doeleinde zooveel honderd gulden »op de meest onbaatzuchtige wijze" heeft bijeengebracht. Met elk tientje, dat gij geeft, wordt zijn roem verhoogd, en hij doet afre- kening voor een kring van dames tot het laatste halve centje toe, z�� nauwkeurig, dat zijne menschlievendheid slechts door zijne accuratesse ge�venaard wordt. Hij zorgt ook daarvoor, dat verslag gedaan wordt van alles, wat hij onderneemt, in alle mogelijke cou- ranten, welke altijd zeer dankbaar zijn, als ze «ingezonden stukken", die niet al te vol taalfouten zijn, krijgen. Hij veracht iedereen, die hem niet aanbidt, en behandelt de grootste heeren uit de stad met zooveel onbeschoftheid, � daar hij hun vrouwen aan zich heeft onderworpen, � dat eindelijk niemand meer het waagt tegen te spreken, dat de heer Zalig de grootste der philanthropen, de edelmoedigste der menschen is. Kunt gij u een benijdenswaardi- ger lot voorstellen ? Op deze wijze kunt gij u, mijn zoon, ook onderscheiden; mocht mijn ontwerp u niet aanstaan, dan zal ik u wat anders geven, zooals de ministers tot de Tweede Kamer zeggen, en blijf inmid- dels, Uw liefhebbende Vader.

		VI. OVER DE KUNST OM RECENSl�N TE SCHRIJVEN. Aan zijn oudsten Zoon. Mijn lieve Jongen 1 Gij verwerpt mijn plan om een philanthroop van u te maken, en U op die wijze eer en aanzien te verschaffen, en gij houdt vol, dat gij liever in de tijdschriften wilt schrijven, dat gij er ten minste



		RECENSl�N.
		49


		»geen kwaad in ziet," en dat gij hoopt »u daardoor te onder- scheiden!" Het is mij wel tot dusver onbekend geweest, dat gij u geroe- pen voeldet als schrijver op te treden, en ik weet zelfs tot heden niet, dat gij eenig talent voor het schrijven hebt; maar dat komt er niet op aan; dat is volstrekt niet noodig; en daar men u daar- toe uitgenoodigd heeft, kunt gij, evengoed als duizend anderen, in onze »meest geachte" tijdschriften de allergrootste zotternijen plaat- sen, zonder dat iemand het u kwalijk nemen zal; want zelfs onze »meest geachte" tijdschriften zijn dankbaar als ze stof genoeg heb- ben, � gratis geleverd, � om hun nummers te vullen, en als gij uw naam niet onder uw voortbrengselen wilt zetten, is het schrijven in zulke maandwerken iets, dat u zelven niet benadeelen, evenmin als het anderen iets baten kan. Maar om u daardoor te onderscheiden, geloof mij, dat zal niet gelukken; gij zoudt even goed lid kunnen worden van het een of ander geleerd genootschap, en gij zoudt u waarlijk roemrijker onderscheiden door niet in onze maandwerken de groene vruchten van uw onrijp verstand ter markt te brengen, dan door met allerhande prullen die »zeer gezochte" tijdschriften, zoo mogelijk nog slechter te maken dan ze reeds zijn. Maar des menschen zin is des menschen leven, en daar gij in uw- voornemen volhardt, om als schrijver op te treden en de menschen te vervelen, en mij vraagt, u in het bereiken van uw edel doel bij te staan, zal ik u ook, in den beginne, de behulpzame hand leenen. Daar iedereen dezer dagen over beginselen babbelt, en in het oneindige redeneert, is het ook hoogst noodzakelijk, dat gij u met het een of ander grondbeginsel laat inenten (evenals met de pok- ken), dat gij dus een zeker karakter aanneemt, in hetwelk gij als schrijver u steeds moet vertoonen. Ik zal u dadelijk aan een grond- beginsel helpen, of liever aan eene spreuk, of leuze : blijf daaraan getrouw en strijd moedig, mijn jongen, niet voor de goede of de edele zaak, maar om u zelven te onderscheiden, � het doet er niet toe op welke wijze, � en ik wanhoop er niet aan, u vroeger of later tot lid van het Instituut benoemd te zien, zoodra de letterkundige klasse van dat luisterrijke lichaam opnieuw ingesteld wordt, om weder, met of zonder permissie van den Koning, op eene weten- schappelijke wijze te luieren. Maar ik keer tot deze leuze terug, welke ik u wilde aanbevelen; zij is deze : �Bilde mir nicht tin ich k�nnte was Uhren, Die Menschen zu bessem oder ieie/ire/t," en ik heb ze aan den geleerden dr. Faust ontleend. Als gij nu, evenals ik overtuigd zijt, dat deze spreuk, van u zelven gebezigd, niets dan waarheid bevat, kunt gij gerust aan het schrijven gaan OUDE HEER SMITS I. 4



		RECENSl�N.
		5°


		over alles wat los en vast is, en hetgeen uw denkbeelden aan ge- zond verstand of grondigheid missen, zullen ze voorzeker aan- oor- spronkelijkheid en stoutmoedigheid winnen, aan welke beide deug- den er groot gebrek is onder diegenen onzer hedendaagsche schrij- vers, welke geen bloote vertalers zijn. Gij wilt echter in de tijdschriften aanvangen ; men heeft u reeds eenige boeken »ter recensie" gezonden, en gij vraagt mij om hulp. Het is al een bewijs van uw aanleg, mijn kind, dat gij mij niet zegt, welke boeken men u toegezonden heeft, want dat doet er volstrekt niet toe; boeken zijn boeken, en recensi�n zijn altijd goed genoeg voor onze tijdschriften, als zij maar lang genoeg zijn, en niet te scherp, omdat men zich als redacteur van een maandwerk geen onverzoenlijke vijanden moet maken. Ik vind het ook allerbest, � daar gij u zelf niet in staat gevoelt iets hoegenaamd aan den dag te brengen, � dat gij u nederzet om het werk van anderen te beoordeelen, en raad u aan, zonder dat gij daarom benauwd behoeft te wezen, niemand ter wereld, zoo de redactie u daartoe niet bepaaldelijk uitnoodigt, of uw ei- genbelang zulks niet medebrengt, onvoorwaardelijk te prijzen of te gispen. Evenwel moeten uw recensi�n eene bepaalde kleur heb- ben ; d. i. ze moeten onder de rubriek kunnen gerangschikt wor- den van gunstige of ongunstige recensi�n, en om u zelven moeite te sparen, of eenige studie, wat in deze praktische eeuw slechts tijdverspilling is, � wil ik beproeven een paar modellen van recensi�n te geven, welke gij met invulling van de titels dei- boeken en van de namen van schrijvers, uitgevers, vertalers enz., dadelijk kunt gebruiken voor de u reeds toegezonden werken. Hier volgen dus modellen: i°. van eene gunstige, 2°. van eene on- gunstige boekbeoordeeling, geheel in den stijl en trant onzer »meest geachte" tijdschriften. 1°. EENE GUNSTIGE RECENSIE. »Het v��r ons liggende werk hebben wij met het meeste genoe- gen gelezen. Ue geachte schrijver heeft nieuwe aanspraken gekre- gen op onze dankbaarheid en op die van alle echte vrienden en beoefenaren der fraaie letteren. Zelden hebben wij grootere scherp- zinnigheid met zooveel gloeiende verbeeldingskracht gepaard ge- zien, terwijl op elke bladzijde van zijn boeiend werk, het schitterend licht van een vernuft doorstraalt, hetwelk echt Nederlandsch mag genoemd worden. Men ontwaart reeds in de eerste hoofd- stukken van het eerste deel, dat de geleerde schrijver, zonder onze meest verdienstelijke vertalers in taalkennis te evenaren, evenveel echt dichterlijk gevoel bezit als de heer Alberdingk Thijm. Evenmin bij hem (den schrijver), als bij eenig ander onzer wezenlijk ge- laerde vaderlandsche schrijvers, vindt men eene pedante vertooning



		RECENSl�N.
		51


		van weten, of spreekt hij uit de hoogte over anderen, zonder daartoe gerechtigd te zijn. Zijn boek is, in ��n woord, een juweel, en vooral aan leesgezelschappen, en dergelijke inrichtingen voor de verspreiding van degelijke en klassieke lectuur zeer aan te bevelen. »Wij zouden echter niet onpartijdig zijn, indien wij den schrijver niet op eenige kleine leemten in taal, stijl, beschrijving en zelfs in de spelling opmerkzaam maakten, die bij een eventueelen her- druk van het werk gemakkelijk te verbeteren zijn. Het is onnoo- dig dezelve hier op te sommen. Sapienti satlHet tweede deel is ontsierd door de volgende drukfouten � � � �" Het is voor u, mijn jongen, zeer gemakkelijk eenige drukfouten hier en daar op te sporen, daar er nauwelijks ��n pagina zonder drukfouten hier te lande uitgegeven wordt, en als gij dat gedaan hebt, gaat gij voort: »Het derde deel beviel ons bij uitstek, evenals het eerste en tweede, jammer maar, dat wij daarin ook dezelfde gebreken ont- dekten. »Druk en papier zijn zeer goed ; elk deel is versierd .met een keurig vignet; mogen schrijver en uitgever door een goed debiet ruimschoots hun arbeid en kosten beloond zien !" (Deze soort van schietgebedje aan het einde is zeer noodzake- lijk en algemeen ; het zou eene aangename variatie daarop zijn, als gij het misschien op vers kondet brengen ; dit laat ik echter geheel en al aan u over.) 2». EENE ONGUNSTIGE RECENSIE. »Het v��r ons liggende werk hebben wij met weinig genoegen gelezen. De tot dusver onbekende schrijver heeft door dit boek geen aanspraken gekregen op onze dankbaarheid, of op die van de echte vrienden en beoefenaren der fraaie letteren. Zelden hebben wij grooter gebrek aan scherpzinnigheid, met zulk een vol- slagen gemis aan gloeiende verbeeldingskracht gepaard gezien, terwijl op geene enkele bladzijde van het langdradig werk ��n flauw vonkje doorstraalt van een vernuft, hetwelk echt Neder- lands ch zou kunnen genoemd worden. Men ontwaart reeds in de eerste hoofdstukken van het eerste deel, dat de niet weten- schappelijk gevormde schrijver bijna even weinig taalkennis bezit als de meeste onzer prulvertalers en evenveel echt dichterlijk gevoel mist als de heer A. B. C. Evenzeer bij hem (den schrijver), als bij vele andere onzer quasi geleerde auteurs, vinden wij eene pe- dante vertooning van weten en spreekt hij uit de hoogte over ie- dereen, zonder daartoe gerechtigd te zijn. Zijn boek is, in ��n woord, een prul en slechts aan leesgezelschappen en dergelijke inrichtingen voor de verspreiding van prul-lectuur aan te bevelen.

		V



		52 . RECENSl�N.

		»Wij zouden echter niet onpartijdig zijn, indien wij niet op eenige schoonheden in taal, beschrijving en zelfs karakter-teekening op- merkzaam maakten, welke een eventueelen herdruk van het werk wenschenswaardig maken. Ons ontbreekt de ruimte, om ze hier op te sommen. � Sapienti sat! Het tweede deel bevat minder drukfouten dan het eerste. Het derde deel beviel ons echter, over het geheel, niet beter dan het eerste en het tweede; evenwel hebben wij dezelfde schoonheden daarin ontdekt. »Druk en papier zijn niet best; elk deel is ook ontsierd door een allernaarst vignet. Wij eindigen echter dit verslag met den oprechten wensch.dat e\'n de schrijver �n de uitgever door een goed debiet hun arbeid en hun kosten ruimschoots mogen beloond zien !" Gij ziet, mijn zoon, uit bovenstaande modellen, dat het recen- seeren op de hier te lande gebruikelijke wijze volstrekt niet moei- lijk is, en de twee staaltjes, welke ik u gegeven heb, volmaakt in den stijl zijn, die het meest in zwang is. Heeft men uvertaalde werken ter recensie gegeven, voeg er dan hier of daar bij: »Wij hebben de vertaling met het oorspronkelijke niet kunnen vergelijken; maar het Hollandsch krioelt van gallicismen, anglicismen of ger- manismen," naarmate het werk uit het Fransch, Engelsch ofHoog- duitsch overgezet is. en gij zult a 11 ij d, om zoo te zeggen, spijkers met koppen slaan. Ik heb u echter nog ��n gewichtigen raad te geven, welken gij bij het recenseeren niet uit het oog moet ver- liezen; eer gij de werken, die gij gerecenseerd hebt, op uw boe- kenplanken plaatst, laat ze door uw oppasser zorgvuldig opensnij- den, opdat niemand uwer vrienden ontdekke, dat gij ze niet gele- zen hebt; voor redacteurs en het publiek behoeft gij op dit punt geen vrees te koesteren. Als gij nu niet schroomvallig zijt, en u niet schaamt vlijtig ge- bruik te maken van de u gegeven wenken, kunt gij, hoe onge- schikt gij overigens voor het schrijven ook zijt, u toch zeer daarin onderscheiden, en eer doen aan Uw liefhebbenden vader.

		VII. EENE VARIATIE OP EEN OUD LIED. ^Sinterklaas, goed heilig man, 7 rek je beste tabbert aan ; Rij er mee over de huizen! �" Ik houd van Sinterklaas ; ik heb altijd van Sinterklaas gehouden ; hij is een gemoedelijke, ouderwetsche, burgerlijke, echt Nederland-



		SINTERKLAAS.
		53


		sche heilige ! Een heilige, die zich niet schaamt de vingers aan klompen vuil te maken ; die misschien zelf klompen draagt; die iets langepijpachtigs in zijn aard heeft; die, � in weerwil van het lied, � zeker nooit over de huizen rijdt; maar, w�l door den schoorsteen in huis komt, met ketengerammel en schrikbarende _geluiden, in plaats van, op de wijze van meer luchtige geesten, gelijk eene zinking door het sleutelgat te waaien. En toch is er geen heilige in den kalender te vinden, die meer gevierd wordt 1 Reeds lang v��r den dag van zijn sedert eeuwen aangekondigd, en met echt onfatsoenlijke, platburgerlijke regelmatigheid, jaarlijks herhaald bezoek, wordt hem eene ontvangst bereid door het ge- heele volk, even plechtig en indrukwekkend als die van onzen ge- �erbiedigden koning zelven, als hij zijn bezoek aflegt, om de lief- derijk vereenigde zitting van de beide Kamers der Staten-Generaal te openen. De eigenaren van speelgoed- en suikerbakkerswinkels tellen, reeds lang v��r den gewichtigen dag zelven, in hunne verbeelding de blanke guldens, welke hij hun opleveren zal. Rijke ouders zijn verlegen met de keuze van hetgeen aan hun lievelingen zal wor- den uitgereikt; arme ouders zijn verlegen, hoe hun kinderen in de algemeene vreugde te doen deelen. Maar, door geheel Nederland kloppen de harten der kindertjes onstuimiger, als Sinterklaas ge- noemd wordt. En hoe nader zijn bezoek, hoe grooter de opge- wondenheid onder menschen van eiken stand en leeftijd. Moeders gaan op ongewone tijden de deur uit; oudere broeders en zusters, die reeds ingewijd zijn, nemen een air van geheimzin- nigheid en gewicht aan, dat indrukwekkend is. Toegedekte man- den, groote en kleine pakken, groene trommels met geelachtige, galzieke bloemen er op geschilderd worden in huis gesmokkeld, en in kasten voorzichtig opgesloten, welke tot dusver opengestaan hebben; zelfs de meiden in huis zijn niet meer zoo vertrouwelijk met de kleintjes als vroeger, en houden fluisterend geheimzinnige gesprekken met den bakker aan de huisdeur! Ja, zelfs tot in die verblijven der ellende, kostscholen genoemd, dringt de koortsachtige aandoening van het volkje door; ddlr wordt de tijd van de aankomst van den trein, van de brieven, van de schuit, van de diligence, nauwkeurig en angstvallig berekend. Zal men zijn Sinterklaas nog op den grooten dag zelven ontvan- gen ? Zal men moeten wachten tot den volgenden morgen ? Zal mijnheer vacantie geven ? Zal mevrouw op water-chocolade traktee- ren ? Zal men misschien, o toppunt der zaligheid, bij oom ten eten worden gevraagd, en \'s avonds naar school terugkeeren met de zak- ken gevuld en de maag overladen met de zoete gaven van den heilige, en naast zijn bed zien staan de trommel van huis, dat summum bonum vanden schooljongen?

		%