7/M{w(<M^i^/^( w^(*�

� ��»��»�� 

IN DAGEN VAN STRIJD.

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

DERDE, OPNIEUW DOOR DE SCHRIJFSTER HERZIENE DRUK.

ROTTERDAM. � D. BOLLE.

Kadiant and grave, as pitying man\'s decline,
Mournful, but mournful of another\'s crime,
She looked as if she sat by Edeu\'s door,
And grieved for those who could return no more.

De zomer van het jaar 1563 neigde ten einde.

Onder het frissche groen der Geldersche eiken begon
zich het eerste bruin van den herfst te verloonen, en de
avondzonnestralen, die de grijze torens van het klooster
van Ilmenoude verguldden, zeiden het bevallige landschap,
dat zij beschenen, reeds vroeg vaarwel. De smalle, tusschen
donker geboomte zich kronkelende weg, die tot aan den
ingang van het oude gebouw leidde, was hier en daar met
dor loof bedekt, en de lucht had dien klaren, doorzich-
tigen tint, die voor- en najaar zoo bekoorlijk maakt.

Een hart, dat behoefte had aan rust en eenzaamheid,
moest zich hier bevredigd voelen.

Geen ander geluid dan het gezang der vogels stoorde_
het diepe zwijgen, dat onder de breede takken der eeu-
wenoude eiken heerschte, tusschen wier hooggewelfd blade~
rendak slechts een enkele lichtschijn dringen kon, en geen
spoor van woningen riep het beeld der groote menschenwereld
met al haar strijd en leed voor de ziel op, die binnen
de zware, maar reeds vervallende muren der abdij een
toevlucht zocht.

Ilmenoude was geen door vorsten of aanzienlijken be-
gunstigde plek van weelderigen lediggang. Misschien kende
zelfs bijna niemand uit die kringen den naam van het
oude, in een weinig bloeiende en nog minder bezochte
streek van Gelderland gelegen vrouwenklooster, en het
was een groote zeldzaamheid, wanneer het geratel der
wielen van een naderenden wagen, dat bezoek uit een der
kasteelen in den omtrek aankondigde, al de bewoonsters
naar buiten lokte. Op het voorplein groeide tusschen de
ruw gevoegde steenen welig gras, en geen hand strekte
zich uit om de dichte klimopranken, die overal tegen de
muren opklommen, weg te snijden; ongehinderd dekten zij
haar groen kleed over de breede poort, die ze bijna geheel
aan het gezicht onttrokken, en sponnen haar lange draden
tot zelfs over het kleine voetpad heen. Ook de twee heiligen-
beelden, die de nissen aan weerszijden van den ingang
vulden, zagen zich reeds bedreigd, en hadden, gebroken en
verweerd, zoo zij ooit eenige aanspraak op schoonheid konden
maken, die aanspraak nu ten minste lang verloren. Een
lustoord voor al de vogels uit den omtrek, die hier onge-
stoord hun nest konden bouwen en wier lied vroolijk uit
hun stille omgeving weerklonk, scheen deze plek voor
iederen indruk van de wereld daarbuiten beveiligd.

Het was een uitstervend klooster, want sedert jaren had-
den zich geen nieuwe leden meer aangemeld, en de weinige
nonnen, die er zich nog in bevonden, toonden geringen ijver
voor het onderhoud van een gebouw, dat met haar dood wel
voor immer verlaten zou zijn. De wil eener rijke edel-
vrouw, die hier na een leven van genot in berouwvolle
stemming rust zocht, had de abdij v��r eeuwen gesticht,
maar haar diepe afzondering had alle gemoederen afge-
schrikt, die onder het geestelijk gewaad nog werelds voel-
den, en naarmate de kloosters meer en meer hun oorspron-
kelijk doel uit het oog verloren, werd ook een plaats, die
alleen aan dat vroegere karakter herinnerde, schaarser door
menschen gezocht, voor wie zooveel schitterender verblijven

openstonden. Abdijen als die van Rijnsburg, waar rijkdom,
eer en onbeperkte vrijheid te vinden waren, waar vorsten
hun bezoeken aflegden en staatkundige intriges gesponnen
werden, hadden vroeg voor het hart der meesten alle aan-
trekkelijkheid van gebouwen als dit weggenomen, en men
verlangde niet, zich in een oord te vestigen, dat van het
leven niets kende dan een omgang met de bewoners van het
op ongeveer een half uur afstands gelegen dorpje Ilmenoude,
en misschien ��ns in het jaar den aanblik der weinige land-
edelen genoot, die in de buurt hun goederen bezaten.

De beide vleugels van het klooster waren dus sedert lang
onbev/oond en aan de macht der elementen prijs gegeven,
terwijl men alleen het middengebouw nog met eenige zorg
trachtte in stand te houden, ofschoon het verval ook hier
reeds duidelijk zijn merk op de donkere muren geschreven
had, en het net van klimplanten, dat alles omspon, zich langs
dak en raam ver genoeg uitbreidde om de kleine ruiten in
gevaar voor haar licht te brengen. Het was den onbe-
scheiden ranken, die het oude gebouw reeds voor een
ru�ne schenen aan te zien, echter nog niet gelukt, zich over
die ruiten zelf heen te slingeren, en de openingen, door
den storm gemaakt, waren nog niet zoo groot, dat zij
haar een toegang tot de kamers konden verschaffen; een
bezige arm weerde ze af, en ook het spinrag, dat overal
elders van een zoete eeuwigheid scheen te droomen, maakte
hier de ergerlijke ervaring, dat het tot een zeer vluchtig
leven geboren was. Als de vensters geopend waren en de zon
naar binnen scheen, viel haar straal op eenvoudige, doch
zorgvuldig geordende vertrekken, en des zomers zag men
hier zelfs een enkele geurige bloem onder het heiligenbeeld
of crucifix, waarbij een geloovige vereering ze geplaatst had,
zich verlangend naar het warme licht keeren, dat de naakte
muren met vroolijken gloed overgoot. Men bespeurde, dat
hier menschen huisden, ook al vertoonde zich, gelijk thans,
achter de smalle ramen geen gelaat en al brak geen voet-
stap de stilte af.

Het was een reeds ver gevorderde namiddag. Aan den
hemel begon zich de eerste schijn van het gloeiend purper
te vertoonen, dat de zon weldra omgeven en waarin zij
ondergaan zou, terwijl een zachte nevel reeds over het kalme
landschap lag uitgebreid, dat na den heeten dag met blijd-
schap zijn koelen avond begroette. In het klooster was
alles stil, en de twee groote, donkerblauwe oogen, die
juist nu onderzoekend langs de muren dwaalden, ontdekten
geen der bewoonsters, die zij ijverig schenen op te sporen.
Zij behoorden aan een jong man, klaarblijkelijk een vreem-
deling hier, want hun blik had het twijfelende van iemand,
die zich in een hem onbekende streek tracht terecht te
vinden. Hij was reeds voor eenigen tijd door de groen
omlijste poort op het doodsche voorplein getreden, en had,
na even te hebben rondgezien, den klopper op de zware
deur laten vallen, maar er naderden geen voetstappen, de
grendel werd niet weggeschoven en geen geluid liet zich
hooren.

Ontmoedigd staarde hij opnieuw om zich heen.

Hij was een welgemaakt jonkman van omstreeks twintig
jaren. Blond krullend haar omgaf zijn gelaat, waaruit een
trouw en openhartigheid spraken, die voor hem moesten
innemen, al vertoonde het nog dat onrijpe, dat aan zijn
leeftijd, aan den overgang van jongeling tot man, eigen
was. Zijn geheele uiterlijk, ofschoon de gestalte nog niet
tot haar volle kracht was gekomen, had iets wat pleegt te
behagen, niet omdat het een bewijs van beproefd karakter,
maar omdat het een bewijs van onbekendheid met alles js
wat menschen beproeft � en dikwijls bezwijken doet, een
open, vrij iets, dat nog geen geheimen te verbergen heeft.
Sedert de ervaring des levens zoo dikwijls een taal op het
gelaat schrijft, die de blik ongaarne leest, hebben zulke
onbeschreven, door geen hartstocht nog geteekende trekken
veel wat het oog met welgevallen vervult; de schoonste taal
staat daar nog wel niet, maar zij kan er eenmaal staan;
en op hoe vele gezichten voelt men niet, dat haar woorden

�f nooit geschreven, �f uitgevlekt werden eer ze nog gele-
zen waren!

Toch was het geen onbezorgd gelaat, en de blik, waar-
mee hij om zich heen zag, was angstig en vermoeid, als
van iemand wiens oogen lang door geen gerusten slaap
gesloten werden. Een kring van uitputting en overspanning
teekende zich om hun met lange, donkere wimpers voor-
ziene leden, en de wangen waren bleek, meer door over-
groote vermoeienis dan door ziekelijkheid, want uit zijn
bewegingen sprak al de veerkracht der jeugd, zooals die in
de frissche buitenlucht gestaald wordt.

Hij had zijn kloppen nog eens herhaald, doch toen ook
nu niemand verscheen, wendde hij zich van de gesloten
deur af en prevelde halfluid: »onze heiligen mogen mij
raden; ik weet niet hoe ik hier gehoor zal krijgen, het is
of de dood hier heeft rondgewaard."

De opmerking scheen niet onjuist, maar ze werd bijna
op \'t zelfde oogenblik gelogenstraft, want het luiden eener
naburige klok deed zich door de stille lucht vernemen, en
gaf de verklaring waarom niemand zich aan poort of venster
vertoonde. Het was de tijd der vesper, en terwijl de jonge
man het gelui hoorde, begreep hij dat de geestelijke zusters
allen tot het avondgebed verzameld waren, en eer dit
ge�indigd zou wezen, kon hij er niet op hopen ��n van
haar te zullen spreken.

»Ik ben sneller geloopen dan ik dacht," mompelde hij, »de
avondgodsdienst is pas begonnen," en de baret afnemend,
verrichtte ook hij een oogenblik den plicht van zijn geloof,
maar geen devotie kon hem beletten een ongeduldigen zucht
te slaken, terwijl hij berekende, dat het een vrij lange
tijd van wachten zou zijn, dien hij voor het oude gebouw
zou moeten doorbrengen.

De kapel, waaruit de klokketonen tot hem doordrongen,
moest aan den achterkant van het geheel vrij gelegen
klooster zich bevinden. Een klein voetpad, meer gebruikt
en beter onderhouden dan de andere paden, voerde er

heen. Hij sloeg het in, en hoe verder hij ging, des te
duidelijker klonk het gezang van eenige vrouwenstemmen
hem tegen. Weldra stond hij voor de kerk, waaruit het
schoon en statig ten hemel steeg. De deur was gesloten,
en de geschilderde, door het kaarslicht van binnen en door
de heldere zonnestralen van buiten verlichte ramen waren
te hoog om er een blik doorheen te werpen. De tonen van
het geestelijk gezang, dubbel treffend te midden der diepe
stilte, waren dus het eenige teeken der vergaderde zusters,
waarvan de zware muren hem niet afsneden, en een tijd
lang luisterde hij eerbiedig, zonder aan een nader onder-
zoek te denken, naar het zoo vaak gehoorde, maar hier
in de vrije, zwijgende natuur zoo eigenaardig plechtige
kerklied.

Zijn nieuwsgierigheid scheen zich intusschen weldra onbe-
vredigd te voelen, en een vorschenden blik om zich heen
werpend zocht hij naar een middel, dat niet alleen zijn gehoor
van de tegenwoordigheid der biddenden zou overtuigen. De
kapel was hoog, en op het eerste gezicht boden haar steile,
rechte muren weinig kans om tot aan de venster te komen,
in welke zich anders genoeg openingen tusschen het geschil-
derde vertoonden om, als men eens daar was, zonder moeite
naar binnen te kunnen zien; maar bij scherper waarneming
vielen toch in het verweerde muurwerk zooveel plaatsen in
\'t oog, waar een steen losgelaten had en de voet dus een steun-
plaats in de achtergebleven holte vinden kon, dat de klim
naar boven voor iemand, wien behendigheid en kracht ten
dienst stonden, niet zoo bijzonder zwaar mocht heeten. Voor
hem althans, die op dit oogenblik de gelegenheid opnam,
scheen zij niet ongunstig, want hij wierp met een snelbe-
raden beweging den lastigen mantel af, drukte de baret vaster
op het hoofd en, zich zoo goed het ging aan de hier en daar
vooruitstekende steenen vasthoudend, begon hij tegen het
muurwerk op te klimmen, eerst voorzichtig als een die met
zijn terrein nog onbekend was, dan, ziende dat het geen
onverwachte zwarigheden opleverde, met de vlugheid, door

lange oefening verkregen. Hij greep de looden omvatting
van het naaste raam, en zich aan ieder voorspringend punt
in de hoogte lichtend, stond hij weldra voor het doel van
zijn streven, en staarde vandaar naar beneden in het ver-
lichte gebouw. De dienst was ge�indigd, maar de zusters
waren nog in gebed verzonken bijeen, en haar jonge be-
spieder kon haar nauwkeurig gadeslaan.

Het was een vreemd gezicht, dat de donkere, door enkele
brandende kaarsen slechts flauw verlichte kerk met haar
zware schaduwen en schemerachtige tint voor iemand op-
leverde, die om zich heen nog het volle dachlicht kon aan-
schouwen, doch juist dat contrast gaf aan den geheelen
aanblik iets indrukwekkends. De gouden gloed, die buiten
over torens en muren viel, en zelfs het donkere geboomte
op dit oogenblik in levendiger kleur deed schitteren, de
heldere hemel die zich, door geen wolkje bedekt, boven
het landschap welfde, ze staken zoo wonderbaar tegen den
in de kapel heerschenden toon van half duister af, en het
roode licht, dat op enkele plaatsen zijn schijnsel over de
grijze wanden en de gedaanten der knielenden wierp, tee-
kende zoo geheimzinnige spelingen in die schemering, dat
het dikwijls geziene schouwspel eener noch door bouw noch
door versiering merkwaardige, bijna leege kerk nieuwe be-
toovering scheen te ontvangen. Als de morgenzon met haar
kalm, bleek licht naar binnen had kunnen dringen, zij zou
dezelfde muren, waarover de flikkerende kaarsen nu een
telkens wisselenden, onzekeren gloed verspreidden, tot kille,
naakte wanden gemaakt hebben, en de heiligenbeelden,
wier goudglans nu zoo magisch tegen het duister uitkwam,
zouden waarschijnlijk bont en alledaagsch geworden zijn.

Zelfs de meesten der biddende vrouwen, wier saamgevou-
wen handen en neergebogen gelaat de roode schijn zoo
eigenaardig verlichtte, zouden misschien geen meerderen
indruk gemaakt hebben dan die honderden harer zusters,
van welke zij zich nu schenen te onderscheiden. Maar ge-
lukkig viel geen zoo koude straal in het schilderachtige,

met een geheimzinnig waas overtogen geheel, dat de jonge
man aandachtig beschouwde, en dat hem voor een oogenblik
tijd en ongeduld geheel deed vergeten.

Onder de knielenden was er ��ne, die bovenal zijn opmerk-
zaamheid tot zich trok. Zij was niet jong meer, en de
frissche bloem der jeugd was misschien nog v��r die jeugd
zelve verwelkt, want er was iets in haar gelaat, dat aan
veel smart denken deed, doch de uitdrukking harer trek-
ken hield den blik, die eens op haar gevallen was, onweer-
staanbaar geboeid. Niet de duidelijk zichtbare sporen van
vroegere schoonheid, die nog uit de regelmatige lijnen van
het gezicht sprak, wekten die belangstelling; het was niet
de geschiedenis van het verleden, die men uit deze over-
blijfselen er van wilde lezen; het was de ernstige en toch
blijmoedige kalmte, de volkomen rust, waarvan haar ge-
heele wezen blijk gaf, die haar dat opmerkelijke verleen-
den, hetwelk de oogen zich met moeite weder van haar
liet afwenden. Terwijl zij, geheel in haar gebed verzonken,
voor het altaar lag, scheen de madonna, wier beeld in de
hoogste zaligheid der moederliefde was voorgesteld, met
minder heilige wijding overgoten dan de heldere, stille
trekken, die zich vol aandachtige vereering voor haar neer-
bogen. De uitverkoren vrouw, niet meer in de blijde weelde
harer hoop of in al de diepte harer smart, maar jaren
nadat zij bij de gezegende kribbe en bij het bloedige kruis
stond en het zwaard door de ziele voelde gaan, nadat zij
leerde haar zoon op den troon des hemels, niet meer aan
het martelhout te zoeken, en de donkere smart sinds lang
weer het licht van den heerlijksten troost ontvangen had,
zij kon geen reiner uitdrukking in de kunst gevonden heb-
ben, dan de natuur in het gelaat der voor haar altaar
knielende zuster schiep. Diezelfde gelatenheid, dienzelfden
hoopvol innigen blik zou schilder of beeldhouwer in zijn
werk moeten leggen, om aan de verheven voorstelling te
beantwoorden, die het godsdienstig geloof aan Maria ver-
bonden had, en het was den jongen man, alsof hij in haar

gedaante eensklaps het levend geworden ideale beeld der
madonna aanschouwde, dat hem als knaap had voorgezweefd,
wanneer hij zich afvroeg, hoe zij kon hebben voortgegaan
met leven, nadat hij haar in den doodelijken jammer der
kruisiging aanschouwd had.

»Dat moet de non zijn, die ik de heilige van Ilmenoude
hoorde noemen," zeide hij, »het moet zuster Klara wezen;
als zij maar half is, wat haar trekken zeggen, kan ik be-
grijpen dat men haar voor heilig houdt," en als ware zijn
eigen heil in haar gebed betrokken, volgde hij de zachte
beweging van haar lippen, wier woorden hij, zoo zij al luid
bad, toch natuurlijk niet opvangen kon. Het scheen wel dat
zich op dit oogenblik een weemoedig denkbeeld van haar
meester maakte, want hij bemerkte, dat zij de paarlen van
haar rozenkrans sneller door de vingers haalde en met grooter
innigheid bad, misschien meer voor een ander dan voor
haar zelf, want toen zij oprees en haar gelaat voor een
poos door het licht volkomen \'beschenen werd, zag hij daarop
de uitdrukking van voorheen teruggekeerd, en zulk eene kon
niet wonen waar een hart klopte, dat nog voor zich zelf
onrustig te bidden had. Hij meende, dat haar oogen vochtig
waren, maar als zijn blik hem niet bedroog, dan moest
het toch zeker voor een ander, minder vreedzaam hart zijn,
dat die tranen vergoten werden, want van haar trekken
kon zelfs die vochtige glans de helderheid niet wegnemen.

De nonnen maakten zich gereed om de kapel te verlaten,
het licht, op de kleine lamp na, die voor het Mariabeeld
brandde, werd uitgebluscht, en hij zag de gedaante, die
hem zoo geboeid had, in de duisternis verdwijnen.

Met een haastige herinnering aan zijn doel en aan de
vreemde plaats, waar hij zich bevond, wendde hij zich van
het plotseling met donkeren sluier bedekte schouwspel af,
en begon naar beneden te klimmen, waarop hij met vluggen
tred langs het pad terugkeerde, dat voor den ingang van
het klooster bracht. Hij herhaalde zijn kloppen en ditmaal
met beter gevolg.

Een bejaarde non, aan wier zijde de sleutelbos der por-
tierster hing, vertoonde zich in de deur. Zij scheen den
jongen, knappen man met eenige verwondering, zoo niet
met argwaan te beschouwen, en vroeg, na zijn eerbiedigen
groet, op een wijze die zeer aan het voldoende van zijn
antwoord scheen te twijfelen: »wat verlangt gij?"

»Ik wilde om een spoedig onderhoud met een der zusters,
zoo mogelijk met zuster Klara verzoeken."

»En wat hebt gij haar te zeggen, jonkman? het is ons
niet veroorloofd vreemde jonge lieden vrij in ons klooster in
te laten."

»Ik kwam haar vragen, of zij de oppassing eener zieke
op zich wilde nemen; men zeide mij, dat zij veelal kranken
verpleegt."

�Dat is ons aller beroep. � Maar, mij dunkt, gij zijt
een vreemde, en onze zorgen strekken zich alleen tot Ilme-
noude en zijn naaste omstreken uit."

sik ben inderdaad een vreemde, maar juist die ziekte
dwong mij in Ilmenoude te blijven. Sedert eenigen tijd reeds
woon ik daar."

»En waarom zijt gij dan niet eer tot ons gekomen?" �
de non vond de mededeeling verdacht � »dan hadt gij onzen
bijstand ook in den vroegen morgen kunnen vragen."

»Mijn moeder koesterde zulk een vrees voor een onbe-
kende verpleegster, dat ik geen hulp dorst inroepen, voor
die bepaald onmisbaar was. Zij heeft mij eerst heden ver-
gund ze te zoeken, en toen ben ik terstond hier heengesneld
zonder om den tijd te denken; is het echter te laat, dan
kan ik morgen op een gelegener uur terugkeeren."

De laatste verzekering scheen de non met iets betere denk-
beelden te vervullen. »Dus de zieke is uwe moeder?" vroeg
zij, sis baar toestand erg?"

«Helaas, ik vrees van ja."

»En hoe is uw naam?"

»Goed, ik zal uw verzoek aan zuster Klara overbrengen,

gij kunt zoolang builen wachten; maar ik geloof niet, dat
zij met u zal gaan, zij heeft in \'t laatst veel verpleegd, en
daarenboven is \'t van daag een herinneringsdag voor haar."
Met deze weinig bemoedigende woorden verdween de por-
tierster, en de jonge man hoorde haar zwaren, sleependen
stap, toen zij door de lange steenen gang liep, nog gerui-
men tijd weerklinken.

Het magische licht in de kapel moest inderdaad een
grooten invloed gehad hebben, want in deze zuster althans
kon hij geen spoor meer van het indrukwekkende vinden,
dat hem daar in de biddenden getroffen had, en met ze-
keren schrik dacht hij er aan, dat mogelijk ook zijn heilige
weldra in een zeer aardsche gedaante veranderd voor hem
zou staan. Met de gevoelens van iemand, die zich op een
teleurstelling heeft voorbereid, hoorde hij eindelijk den grendel
opnieuw teruggaan en zag langzaam naar de rijzige, zwarte
gestalte op, die misschien bestemd was het schoone beeld
zijner gedachten voor altijd tot een droombeeld te maken.
Zijn blik ontmoette vreesachtig haar blauwe oogen, � toen
echter gleed een uitdrukking van blijdschap snel over zijn
gezicht. Neen, het was nog dezelfde verschijning die hij
in de kerk aanschouwd had, het waren nog dezelfde trekken
waarop het oog viel, al mochten zij ook nu, door het roode
licht niet meer beschenen, zeer bleek zijn, en het was dezelfde
kalme, zachte blik, die vorschend over hem heenvloog. Daar
zijn engelen van vrede op onze aarde, en zij moeten verschijnen
onder een gedaante als deze. Er vertoonden zich inderdaad
teekenen op haar gelaat, die zeiden, dat de stormen des
levens niet spoorloos haar waren voorbijgegaan, lijnen die
alleen het leed trekt, maar die stormen hadden haar niet
gebroken, dat leed was overwonnen, en de sporen van
vroegeren strijd dienden slechts om den lateren vrede te
zichtbaarder te maken. Ook in haar stem was een klank
van rust, als dezulken verkrijgen, van wier lippen de woor-
den van den hartstocht voor altijd geweken zijn. »Ik hoor
dat gij mijne hulp komt inroepen," sprak zij op welluidenden

toon en beantwoordde vriendelijk zijn groet; »het is mij niet
vergund, hen die tot mij komen met blijdschap welkom te
heeten, want het is meestal een treurige oorzaak die hen
herwaarts voert, maar wat ik voor u doen kan, dat zal met
liefde geschieden." Zij hield even op, doch ziende dat de
jonge man beschroomd zweeg, vervolgde zij: »het is uwe
moeder, niet waar? wier ziekte u naar ons klooster brengt."

»Ja, ik was hier vreemd en wist niet waar ik bijstand
zou kunnen vinden, maar de lieden uit het dorp verhaalden
mij, dat ik bij u hulp verwerven zou; gij verpleegdet vaak
kranken, werd mij gezegd, en zoo hoopte ik, dat gij mijn
bede verhooren zoudt, ook al kwam ik onbekend tot u."

>Sedert gij mijn diensten noodig hebt, beschouw ik u
niet langer als een vreemde, de huizen van ziekte in onze
gemeente zijn ons tweede huis," antwoordde de non, swenscht
gij. dat ik u thans vergezelle ?"

Er was eenige weifeling op het gelaat van den gevraagde
te lezen. Hij wenschte het zeker, maar wat hij van de
portierster vernomen had deed hem aarzelen, en het scheen
dat de zuster dit bemerkte.

»Heeft uw moeder des nachts hulp noodig?" vroeg zij.

sik heb sedert een paar nachten bij haar gewaakt; doch
had ik bedacht, dat het reeds avond geworden is, ik zou
eerst morgen tot u gekomen zijn, en dus....."

»Dat zou een onnoodig uitstel zijn; neen, gij zijt jong
en zult waarschijnlijk minder tegen waken kunnen dan ik,
hel is veel beter zoo ik terstond met u mede ga, in een
oogwenk zal ik gereed zijn;" en gedeeltelijk om zijn dank
af te snijden, gedeeltelijk om haar woorden dadelijk ten
uitvoer te brengen, trad zij haastig in het gebouw terug.
Zij had de deur niet gesloten, en de jonge man kon dus
duidelijk de stem der eerste zuster vernemen: »gaat gij
mede? gij deedt, dunkt mij, wijzer zoo gij u van daag rust
gundet; gy hebt zelf gezegd, dat het «en zware dag voor
u was." De toon van het antwoord klonk dubbel melodisch
naast den scherpen klank, waarin die raad gegeven werd.

»Zoo zeide ik," sprak de zachte, heldere stem, smaar ik
gevoel mij thans veel sterker dan dezen morgen, en het
zou onrecht zijn, zoo de gedachten aan het verleden mij
ongevoelig voor de zorgen van het oogenblik maakten; ik
ben te ver van de plaatsen, waar zij die mij eens lief waren
rusten, om een krans op hun graf te kunnen leggen, maar
als ik op zulke dagen, waarin ik meer dan anders aan hen
terug moet denken, iemand kan bijstaan, dan zullen zij dat
misschien als een herinnering willen aannemen. Ik ben
blijde juist nu een nieuwe taak te vinden."

Zij verwijderde zich, doch het duurde niet lang, of de
jonge man zag haar opnieuw voor zich staan. »Gij ziet,
ik ben gereed," zeide zij; »het pad naar ons dorp heb ik
reeds dikwijls bewandeld."

»En zwaar viel u zeker de weg, dien gij altijd voor zoo
droevige taak moest gaan, en die u nooit anders voerde
dan naar tooneelen van smart."

»0 ik heb er ook lichte voetstappen staan; als mijn hulp
baten mocht, ben ik vaak met een zeer blij hart langs dit-
zelfde pad naar mijn klooster teruggekeerd."

Een diepe zucht kwam over de lippen van haar geleider.
»Ik durf niet hopen," zeide hij smartelijk, »dat gij van het
ziekbed, waaraan ik u brengen moet, spoedig met zulk een
vreugdegevoel zult terugkeeren. Niet" � er was een bijna
angstige haast in de wijze waarop hij die woorden van
troost aan zijn eigen uitspraak van vrees toevoegde �»dat
de toestand zoo geheel hopeloos is, maar nu herfst en winter
ons naderen zal het lang duren, en ik geloof dat de krachten
in \'t laatst erg verminderd zijn; hel voorjaar zal ze misschien
nog willen herstellen."

Het voorjaar, � de non had dit woord zoo dikwijls reik-
halzend van de lippen der kranken of hunner betrekkingen
vernomen, dat het een gevoel van weemoed in haar opwekte.
Zeer zelden had zij het voor de bleeke aangezichten, die
van de herlevende natuur zelf een nieuw leven hoopten te
ontvangen, lente zien worden, en het waren droeve herin-

In dagen yan strfjd. I. 2

neringen, die zij moest afweren voor zij kon antwoorden:
»wellicht staat het minder erg dan gij denkt, de zorg heeft
oogen die alle dingen onder een somber floers zien, en gij
hebt zeker angstige dagen doorgebracht;\'\' haar blik rustte
met deelneming op de vermoeide trekken van den jongeling.

»Ja, ik had zoo weinig gedacht hier te moeten vertoeven,
toen de ziekte mijner moeder plotseling al onze plannen in
duigen wierp, dat ik in den beginne als radeloos was, en te
meer omdat zij elke vreemde hulp afsloeg. Zij was aan een
zoo afgezonderd leven gewend, dat haar het denkbeeld zelfs
van onbekende gezichten om zich heen te zien pijnlijk aandeed."

?>En weet zij thans, dat gij naar ons klooster zijt gegaan?"

»Zij heeft er eindelijk in toegestemd, toen zij zag, hoe
het mij kwelde dat haar verzorging zoo gebrekkig was; ik
kon wel des avonds bij haar zijn, maar over dag moest ik
toch de meeste uren aan mijn arbeid blijven, en het boe-
renmeisje, dat haar dan tusschenbeide opzocht, kon haar
natuurlijk slechts een zeer geringe hulp bieden; zoo heeft zij
goed gevonden, dat ik een beteren bijstand voor haar inriep,"

sik hoop, dat mijn verpleging haar lief zal worden,"
antwoordde de zuster; »er is niets harder dan krank zijn
in den vreemde, waar geen verwanten of vrienden ons kun-
nen opzoeken, en bovenal in een zoo eenzame plaats als
deze. Waarheen waart gij op reis, dat uw weg over ons
dorpje voerde? Het ziet zelden anderen dan bewoners van
den omtrek, of een enkelen doortrekkenden reiziger, die
naar Duitschland moet."

»Dat was ook ons doel; mijn moeder had den eersten tijd
van haar huwelijk in een plaats, even over onze grenzen
gelegen, doorleefd en het was haar wensch, die nog eenmaal
terug te zien; ik vreesde wel, dat de reis haar te veel
vermoeien zou, maar haar verlangen was zoo sterk, dat ik
niet dorst weerstaan. Toen wij echter hier kwamen, was
haar toestand reeds zoo zwak, dat aan geen verder gaan
te denken viel, en het zal wel zomer worden eer wij weer
vertrekken kunnen."

De non liet haar blik opnieuw vluchtig over den jongeling
gaan, maar er was iels van de belangstelling in dien blik,
waarmee men in een onbekend gelaat bekende trekken ont-
moet. »Gij heet Melville, niet waar?" vroeg zij.

»Zoo is mijn naam."

»Uw familie is uit Zuid-Nederland; Melville is ten minste
daar een bekende naam, en ik heb vroeger verscheidenen
ontmoet, die hem droegen."

«Mogelijk dat wij verwanten waren, maar ik heb weinig
van mijn betrekkingen vernomen. Mijn vader heb ik nooit
gekend, en zijn broeder, die mij opvoedde en een tweede
vader voor mij was, sprak zelden over familie aangelegen-
lieden; hij zeide mij alleen dat zijn verwanten hem niet
vergeven hadden, dat hij een burgerlijk beroep gekozen en
liever zelf zijn brood als een vrij man verdiend, dan uit hun
handen, als gehoorzame volgeling, ontvangen had. Ik heb
dus niet getracht meer van hen te weten te komen, want
ik begreep hoe weinig welkom zij iemand zouden heeten,
die dezelfde beginselen koesterde;" er gleed een uitdrukking
van trots over het gelaat van den jongen man, die zijn
anders zachte, aangename trekken voor \'t oogenblik hun
jeugd verliezen deed en hun iets strengs en fiers gaf, zoo-
als een bittere herinnering dat kan opwekken. De veran-
dering duurde echter slechts zeer kort, en spoedig vervolgde
hij weer op zijn vroegeren toon: sdeed mijn uiterlijk u aan
hem denken?"

«Neen, het herinnerde mij aan iemand die sinds lang
dood is, vooral zoo als ik het daareven zag, maar ik vroeg
naar uw betrekkingen, omdat uw naam aan een oud geslacht
behoort, zoodat het mij verwonderde u niet de adellijke
kleeding te zien dragen."

Het gewaad van den jongen Melville was inderdaad uit
eenvoudige donkere stof, zooals het de burgers en onder
hen zelfs alleen de minder aanzienlijke plachten te dragen,
terwijl de baret, die zijn blonde haren bedekte, geen sier
van veeren vertoonde � een sier die zelfs de geringste

edelman zich niet gaarne zou hebben laten nemen � en
de verwondering der non dus rechtvaardigde. Ook antwoordde
hij op een wijze, die verried, dat de vraag hem niet onna-
tuurlijk klonk: nik moet mij zelf mijn brood verdienen en
zou een hoogen stand, als ik daarop aanspraak wilde maken»
slecht kunnen ophouden; daarenboven ik ben toch, al kende
ik alle geslachlsregisters van mijn familie beter dan ik thans
doe, en al kon ik bewijzen, dat ik niet alleen toevallig
een gelijken naam met aanzienlijke personen draag, geen
volbloed edele, mijne moeder is burgerlijk, en ik heb mij
steeds eveneens als zoodanig beschouwd."

Zuster Klara glimlachte. »Niet uit nederigheid," zeide
zij schertsend; »ik vrees dat gij mij weinig vleiend zult
vinden, doch het was vooral de uitdrukking van trots, die
mij daareven in uw trekken had getroffen, en mij aan iemand
herinnerde, in wiens gelaat ik zulk een gevoel voor het
eerst leerde kennen."

�lemand, wiens herinnering u aangenaam was? ik hoop
die vergoeding toch voor zulk een meedeeling van u te
mogen ontvangen," antwoordde de jonge man insgelijks op
den toon van scherts, maar van het gezicht der non stierf
de glimlach weg en zij hernam met iets weemoedigs in haar
stem: niemand ten minste, die mij zeer lief was, en overigens �
al onze lichten hebben hun schaduw." Zij zweeg, en een
tijd lang gingen beiden in stilte voort: toen begon zij opnienw,
met veranderden toon: sleeft uw pleegvader nog ?"

»Neen, hij stierf thans vier jaar geleden; misschien" �
er was een korte aarzeling in de wijze waarop die woorden
werden uitgesproken � «misschien, dat gij die fout van
trotschheid niet in mij hadt moeten opmerken, als
hij langer geleefd had, maar ik moest van toen af op mij
zelf staan, en men wordt licht hoogmoedig, waar men weet
licht vernederd te kunnen worden; ik geloof dat ook mij
de gedachte, in vele opzichten afhankelijk te zijn, te meer
aan alles deed vasthouden, waarin ik mij zelf als vrij mocht
beschouwen."

De non schenen haar schertsend daarheen geworpen woor-
den bij den ernst, waarmee ze werden opgevat, bijna te
berouwen. Half verwonderd zag zij in het open en nu
weder geheel zijn oude uitdrukking hernemende gelaat, en
zeide: sik had niet gedacht, dat het leven u reeds met
zooveel zorgen bekend had gemaakt."

»Zoo bijzonder erg waren die zorgen ook niet; tot aan
den dood van mijn pleegvader ten minste kende ik er geen,
en tot nog voor korten tijd kan ik niet zeggen, dat mij haar
last ooit zwaar heeft gedrukt. Ik had een geletterde opvoe-
ding ontvangen, en toen hij stierf en andere verwanten op
zijn nalatenschap aanspraak maakten, stond ik dus niet
hulpeloos."

»Andere verwanten? gij hadt toch als zoon van zijn
broeder zeker betere rechten."

»Ja, ik geloof niet, dat men geheel billijk met ons han-
delde, maar ik was nog een knaap en mijn moeder wilde
geen rechtsstrijd beginnen; zij gaf dus aan alle eischen
gehoor en maakte op niets aanspraak. Nu, ik heb mij over de
gevolgen. nooit behoeven te beklagen, en ongegund brood is
geen benijdbaar goed, maar toch � als mijn pleegvader niet
zoo plotseling gestorven was, zou alles wel anders gegaan zijn."

«En wat deedt gij na zijn dood?"

»Ik hoorde, dat men in een klooster hier in Gelderland
iemand zocht om oude papieren in orde te brengen, en ik
bood mij daartoe aan. Het was geen slechte plaats, ik
kon van de monniken en uit de oude boekerij nog veel
leeren, en als ik in de tusschentijden op de naburige kasteelen
onderricht gaf, reikte mijn inkomen vrij wel voor onze
behoeften toe. Mijn moeder was toch gewoon geheel afge-
zonderd te leven en dus blij dat wij op \'t land zijn kon-
den, � zij had, toen wij nog in de buurt van Antwerpen
waren, de stad nooit bezocht, � en ik denk dat wij nog
wel geruimen tijd zouden gebleven zijn, ware dat verlangen
naar de plaats harer herinneringen niet zoo sterk in haar
ontwaakt. Zij was zwak en ik trachtte haar zoo lang mogelijk

terug te houden, maar de onvervulde wensch knaagde aan
haar rust, en eindelijk gaf ik toe. Het was niet goed van
mij, want reeds op de tweede dagreis, toen wij hier kwamen,
kon zij niet verder. Het is geen zeer rijk leven, welks
inhoud ik u vertel," viel hij zich zelf met een glimlach in
de rede, »gij ziet, vele gebeurtenissen heeft het niet gehad,
en wat zorgen betreft," � een schaduw vloog over zijn
gelaat � »ik heb ze eerst nu leeren kennen."

»Was er een reden, waarom uw moeder zulk een afzon-
dering wenschte?" vroeg de non.

»6een andere, dan dat zij sinds vele jaren zich zwak en
vermoeid voelde, en nu heeft het lange alleenzijn haar voor
iedere ontmoeting schuw gemaakt." Een onuitgesproken
bede om verschooning voor de ontvangst, die haar misschien
ten deel zou vallen, sprak uit den blik, die zuster Klara bij
deze woorden trof, en ook als zoodanig door haar begrepen
werd.

»Wij komen dikwijls aan legersteden, waar men ons met
vrees ziet naderen," hernam zij vriendelijk geruststellend.

De jonge man sloeg haar gade als verwonderde hij zich
over de heldere uitdrukking van haar gelaat. »Gij zeidet
daareven, dat uw beroep u ook blijde gezichten kennen
deed; het moest ook anders te zwaar zijn, altijd ergens te
toeven, waar leed is en de bitterste tranen vergoten worden."

De non zag een oogenblik met diezelfde verandering in
haar trekken, die hem in de kapel getroffen had, voor zich
uit, en zij antwoordde op een toon, waarin iets als een
smartelijke herinnering weerklonk: »de bitterste tranen heb
ik niet bij het ziekbed, zelfs niet bij sterfbedden zien wee-
nen; ik heb ze niet zien vloeien op doode aangezichten,
waar het hart verscheurd werd door zijn verlies; ik heb ze
in oogen aanschouwd, die een nog grooter verlies te be-
weenen hadden; weet gij wat ik geloof dat onze eenige
dooden zijn? zij, die ons lief waren, en die een zware
schuld uit ons gemoed rukte. Dal zijn de leege plaatsen,
waarop ik de bitterste tranen heb zien vallen."

Er was een licht beven in zuster Klara\'s stem, en haar
tred verhaastte zich.

Zij hadden nu het dorp bereikt, dat, van beide kanten
door lanen en heuvels ingesloten, op een opener gedeelte
zich verspreid en onregelmatig gebouwd uitstrekte. De
kleine, meestal nette woningen vormden een schilderachtigen
aanblik, nu ze uit het groen te voorschijn kwamen, en op
dit uur van den dag reeds half in schaduw gehuld, tegen
den gloeienden avondhemel afstaken. De enkele bewoners,
die zich voor hun huizen vertoonden, maakten der non met
een eerbied plaats, die inderdaad aan den naam beant-
woordde, dien men haar in dat »de heilige van Ilmenoude"
gegeven had. »Het doet mij leed, dat ik een verren gang
van u vragen moet," zeide haar geleider, ziende dat zij
even stilhield, als wachtte zij zijn nadere aanduiding van
de plaats waarheen haar schreden haar brengen moesten,
sdoch ik woon geheel aan het einde van het dorp."

»Waar de weg naar het naastbijzijnde goed loopt? ik
weet dat een woning er leeg stond, is het daar?"

»Ja, ik was blij zoo spoedig een verblijf te vinden, en
nu ik op het goed les geef is de plek zeer gelegen; ik be-
greep wel, dat wij niet spoedig zouden vertrekken, en heb
dus de meeste zaken uit onze vroegere woonplaats hierheen
gebracht; sedert ik hier een vaste bezigheid kreeg, was
tenminste ��ne groote moeilijkheid weggenomen."

Zuster Klara wist, dat de eigenaars van het bedoelde
goed zich niet door minzaamheid onderscheidden, en de
uitdrukking van trots, kort geleden door haar op het gelaat
van den jongeling waargenomen, mocht daar misschien zeer
noodig zijn. Doch zij had geen gelegenheid tot verder vra-
gen, want op dit oogenblik hielden zij voor een klein, door
zware eiken geheel beschaduwd huis stil, welks deur door
haar geleider voorzichtig geopend werd. »Moge uw arbeid
hier vrucht dragen," zeide hij op een toon, waarin zich
hoop en vrees beide uitspraken; toen traden zij binnen.

Ich will micli nicht beruliigen, will nicht
Vergessen; das ist eine feige Seele,
Wie ihre Heilung annimmt von der Zeit
Ersatz f�r \'s Unersetzliche. Mir soll
Nichts meinen Gram abkaufen.

Er moesten eenige oogenblikken verloopen, eer de non
zich in de schemering, die haar omgaf, terecht kon vinden.
De stralen der ondergaande zon, die buiten nog een Iaatsten
groet van licht aan de eenzame streek brachten, konden
hier niet door de donkergemaakte vensters heendringen, en
haastig sloot de jonge man na hun binnentreden de deur,
die aan eenige dier gouden lichten toegang verleend had,
weder dicht; de zieke was zeer zwak en kon geen helder-
heid om zich heen velen. Eerst toen haar oogen dus aan
die twijfelachtige tint, die in het vertrek heerschte, ge-
wend waren, vermocht zuster Klara hare nieuwe omgeving
te overzien.

Het was een niet groot en in den smaak eener half
adellijke, half burgerlijke woning ingericht vertrek, waarin
zij zich bevond. Aan den muur ter rechterzijde stond een
bed uit gesneden hout, welks gordijnen van donker groene
kleur uit het meer alledaagsche trijp vervaardigd waren,
terwijl ook de hooge, smalle stoelen en de op een eenvou-
dig voetstuk rustende tafel zich in niets van die onderscheid"

den, welke in de gewone burgerhuishoudingen gebruikt
werden. Het fijne linnen, dat op die tafel lag, benevens
de fraaie kom en glazen, tot gebruik der zieke er op gezet,
schenen daarentegen weder in een welgestelde woning
thuis te hooren, en een zeer kleine, sierlijke bidstoel, voor
de fraai uitgevoerde beeltenis der heilige maagd geplaatst,
maakte den indruk als ware hij oorspronkelijk voor andere
omgeving bestemd dan waarvan het overige huisraad een
deel uitmaakte; ja zelfs dit was met een smaak geschikt,
die in geen eenvoudig burgerhuis scheen te passen.
Wierpen deze bijzonderheden een schijn van voornaam-
heid over de geheele inrichting, het ontbrak haar daar-
voor ook aan die deftige weelde, welke de woningen
der meer gegoede Nederlandsche burgers sierde en bijna
tot een spreekwoord geworden was. De gebeeldhouwde,
fraai glad gewreven spinde, met haar zwaar koper beslag,
de rijkdom van kunstig aardewerk, de hooge pronkroemers,
achter de glazen deuren der sierkasten of op de massieve
schenktafels te schouw gesteld, de kunstig gedreven schotels
en bekers van zilver, hiervan kon men zeker niets in de
woning vinden, waarin ondanks hel waas van aanzienlijker
smaak toch geen spoor van welvaart zich vertoonde.

Met een snellen blik overzag zuster Klara dit alles; toen
trad zij op het bed der kranke toe. De jonge man scheen
haar van de aankomst der non te onderrichten; hij sprak
op zachten toon eenige woorden, en stond met een uitdruk-
king van zorgende teederheid over haar gebogen, terwijl zij
langzaam met dien moeden en toch zoo scherp onderzoe-
kenden blik, eener zieke eigen, zich naar haar verpleegster
wendde en de trekken gadesloeg, die haar vol medelijden
aanzagen. Zij was zeer krank, dat had een oogwenk deze
reeds doen zien. Er was geen bepaald spoor van een
pijnlijke ziekte op haar gelaat, maar een geheele slooping
der levenskracht sprak uit elke lijn van het door geen
hoogen ouderdom nog geteekende gezicht. Zij kon niet
meer dan veertig jaar tellen, en zelfs dezen leeftijd gaf

men haar meer te wille van haar zoon, dan omdat de nog
zeer fijne, regelmatige trekken dien schenen te eischen,
doch er rustte die uitdrukking van afgetobde vermoeienis
op, die niet aan het bezige leven behoort. �Hopeloos,"
fluisterde een stem in zuster Klara\'s hart, toen haar blik
de oogen der kranke ontmoette, zooals die zich uit het
weggeteerde gelaat op haar vestigden, en zij de vermagerde
hand zag, die niet minder wit dan het dek scheen, waarop
zij lag uitgestrekt. Een gevoel van diepe smart greep haar
aan. Zij wist, dat van de taak, die zij op zich nam, de
uitslag nu reeds beslist was, en zij zette zich met kommer
aan het ziekbed, dat tevens een sterfbed worden zou. Haar
stem echter klonk even bemoedigend, als tevoren tot
den jongen man, toen zij nu op vriendelijken toon zeide:
»nietwaar? gij wilt mij vergunnen u te verplegen."

De zieke boog het hoofd, nlleb dank voor uw goedheid,
zuster," antwoordde zij met een geluid, hetwelk aange-
naam, maar even moede was, als haar gansche wezen en
de beweging, waarmee zij zich nu een weinig oprichtte, om
het nog altijd rijke bruine haar, dat over haar voorhoofd
gevallen was, lerug te strijken. Zij moest eens schoon ge-
weest zijn, die bleeke, kommervolle vrouw. De teekens
van een nog jeugdige bekoorlijkheid, die vele jaren voor
zich scheen te hebben, en dat eigenaardige merk, dat de
hand, die slechts eenmaal, maar dan ook onuitwischbaar,
op de trekken schrijft, daar gezet had, het merk dat zegt
hoe er geen jaren meer komen zullen, zij waren hier ver-
eend, en troffen het hart der vreemde, die haar treurig
ambt zou beginnen.

»Edward/\' zeide de zieke op zachlen toon, »laat ons een
oogenblik alleen."

De jonge man gehoorzaamde, en de beide vrouwen zagen
elkander met dien vorschenden blik aan, die geworpen
wordt, waar het oog de kennis maken moet, waarvoor de
lippen misschien geen tijd hebben. Toen zeide de kranke:
smijn zoon is nog altijd vol hoop, nietwaar?"

»Wij willen allen hopen," antwoordde de non, »daar is
geen nood, of God en onze heiligen kunnen uitkomst geven." \'

sUitkomst? Mij schijnt hier geen nood te zijn. Ik ge-
loof niet dat het zoo bitter is heen te gaan; ware het niet
om mijn zoon, ik zou zeggen: het is zoet; doch nu, ja,
mag ik niet wenschen dat mijn leven eindige, ofschoon ik
weet, dat het spoedig geschieden zal."

»Wat is uwe krankte ?" vroeg zuster Klara.

»Wat deert der lamp, wanneer zij uitgaat? er is geen
brandstof meer, anders niet. Ik geloof, dat het mij is als
der lamp, die ten einde gaat," en het moede hoofd zonk
weder in de kussens terug.

Zij had waarheid gesproken. Daar was geen kwaal, die
.dubbel aan de krachten des levens teerde, maar de kracht,
die het leven zelf verbruikte door eenvoudig voort te be-
staan, was uitgeput, en daarom ook voelden beiden hoe
volkomen hopeloos de toestand was. Het bewustzijn daarvan
trof de non pijnlijk, wanneer zij aan de angstige woorden
van den jongeling dacht, die nog zoo vurig aan een bezit
hing, dat binnen zeer kort voor altijd zou moeten ophou-
den, doch pijnlijker nog trof haar die zekerheid, wanneer
zij zag hoe de zieke zelf haar opnam. Mocht het niet
mogelijk zijn hier nog te hopen, er was zelfs de lust tot
hoop niet meer. Zoo moede, zoo als door een zware hand
neergedrukt rustten de met lange wimpers omzoomde oog-
leden op de bleeke wangen, dat er geen bekoorlijkheid
in het leven scheen te zijn, groot genoeg om ze nog eens
met verlangen op te heffen. De betoovering er van scheen
verbleekt, eer het leven zelf nog vergaan was, en de band,
die nog niet gebroken was, had toch opgehouden te binden.

Er scheen slechts ��n gevoel in de borst der zieke te
wonen, dat zich nog aan die berustende stemming, waarin
de wil van het lot haar vond, onttrok. Er was iets angstigs
in haar wezen gekomen, zoodra zij de vreemde gezien had,
en het was deze terstond in het oog gevallen, dat haar be-
wegingen, zoover haar zwakte dit toeliet, iets gejaagds

hadden, opmerkelijk in strijd met de volkomen rust, waarmee
zij den naderenden dood tegemoet zag. Er scheen geen
vrees voor de toekomst in haar hart te kloppen, maar in
de herinnering aan het verleden moest iets zijn, dat zelfs
nu nog een gevoel van zorg in haar opwekte; het kon geen
schuld zijn, want er ware dan huivering voor die dreigende
eeuwigheid in de borst der geloovige geweest; maar mis-
schien was het de gedachte aan een groot leed in die af-
gelegde jaren, dat nog zijn drukkende schaduw over haar uit-
breidde, en verklaarde, waarom er zoo weinig levenslust in
dat hart woonde. Zij legde haar hand op zuster Klara\'s arm
en vroeg met zekere spanning: »uit welke streek zijt gij,
zuster?"

»Ik ben sedert lang hier, doch mijn eigenlijk te huis was
in Braband. Misschien heeft mijne taal het u reeds ver-
raden, zooals de uwe mij vermoeden doet, dat gij uit Noord-
Nederland zijt."

sik ben uit het noorden, ja," antwoordde de zieke, wier
tongval inderdaad van de minder scherpe uitspraak der
zuidelijke gewesten verschilde, »maar ik was lang, lang weg."

»En gij waart reeds krank, toen gij hier terugkwaamt?"

»Niet als thans; ik had gehoopt verder te kunnen
gaan, naar � doch ik zal dat nimmer bereiken. Waartoe
zouden die herinneringen ook dienen?"

»Ze zijn dikwijls een groote troost, onze herinneringen,"
zeide de non, »maar het is waar, ze zijn aan geen streek
gebonden, wij voeren ze altijd bij ons."

De zieke zag snel op. Er kwam iets van deelneming in
haar toon, terwijl zij antwoordde: »gij zijt de eerste, die
mij zegt wat ik al deze jaren gevoeld heb, de eerste, die
niet leert, dat men vergeten moet wat � nooit te ver-
geten is."

»Neen, menschen, die zooals ik geen deel meer aan het
tegenwoordige hebben, moeten wel aan de herinneringen
van het verleden hangen, het is ons eenig eigendom; maar
gij" � zuster Klara\'s stem klonk vol vriendelijke bemoe-

diging � ngij ziet in uw zoon ook het heden en de toe-
komst."

»Ach, ik heb hem dat heden niet tot vreugde kunnen
maken; het is misschien goed, dat ik heenga, zijn bloeiende
jeugd zal dan niet langer door de schaduwen van zorg en
ziekte verdonkerd worden, die ik er op werpen moest. Ik
heb het niet gewild, maar de zorg en de ziekte waren
sterker dan ik met mijn wenschen, die hun vervulling nooit
zullen mogen aanschouwen." � Zij zuchtte en sprak half
in zich zelf: nik zal hem nooit gelukkig zien."

»Hij is gelukkig in uw liefde en hij is jong, de tijd kan
hem nog zoo veel brengen," troostte de non, »het leven
is met twintig jaren nog niet geleefd."

»Met twintig jaar! wat is hetgeen daarna kwam voor
mij anders geweest dan wat de asch voor haar vlam is ">
Nog jong! wat ben ik dan thans 1 het leven was immers
reeds oud voor mij, eer ik twintig telde."

�Gij hebt veel leed gehad," antwoordde de geestelijke
zuster met die levendige sympathie van iemand, voor wien
het leed een natuurlijker band met menschen geworden is
dan de vreugde, die hem alleen nog in droomen als werke-
lijkheid verschijnt, sja, de smart veroudert."

Op het gelaat der kranke keerde de voor een oogenblik
geweken uitdrukking van onrust sterker terug; zij was
klaarblijkelijk verschrikt, dat de woorden, die zij slechts
in zich zelf meende te hebben gesproken, verstaan waren,
en met een stem, waaraan de angst zekere kracht bijzette,
zeide zij : sik heb u niets gezegd; als ik het doe, luister
dan niet; ik spreek soms verward, gij moet geen beteekenis
er aan hechten."

»Ik heb u niets hooren zeggen, dat u bezorgd hoeft te
maken, doch mocht u een woord kunnen ontvallen, dat gij
liever ongesproken wenschtet, denk dan dat wij de uitingen
onzer zieken als een biechtgeheim bewaren, waarvoor onze
lippen gesloten zijn." Het was voor \'t eerst dat zuster
Klara in de taal harer orde sprak en de zachte vrouw in

haar iets van de ernstige waardigheid der kloosterlinge
aannam; zij wilde de kranke met een hooger gezag dan
dat van haar persoonlijke belofte geruststellen.

Het scheen intusschen niet, dat haar poging gelukte. In
de oogen, die zich op haar vestigden, bleef dezelfde onzekere
blik en de stem, die haar antwoordde, had denzelfden
gejaagden klank. »Ik zeide u immers, dat ik niets zeggen
kon ? waarom vordert gij mijn vertrouwen ?"

De non zag met deelneming dat half smeekende, half
bevreesde gelaat, waarop een bange twijfel aan eigen kracht
scheen te vragen: »zal ik mij zelf niet verraden ?" en zij
hernam met een mildheid, die door niets verbitterd werd:
»geloof niet, dat ik dit vorder; mijn woorden dienden
slechts om u gerust te stellen, als uw hart tegen wil en
dank zich mocht uiten; wij koesteren soms een behoefte
tot spreken, die machtiger is dan ons voornemen, en \'t kan
goed zijn haar te bevredigen, maar hoe zou ik veronder-
stellen dat die in u is, of niet weten, dat gij in uw zoon
uw besten vertrouwde bezit\'?"

Er volgden eenige minuten van zwijgen, gedurende welke
de zuster met stillen ijver de benoodigde voorwerpen in
orde zette en het vertrek dat behaaglijker aanzien trachtte
te geven, dat alleen vrouwelijke zorg daaraan leenen kan.
De zieke volgde opmerkzaam haar bewegingen; toen vroeg
zij: »gij hebt dat reeds dikwijls gedaan?"

jEn gij hebt vele levensgeschiedenissen gehoord? geschie-
denissen van bedrogen hoop en teleurgestelde verwachting,
van al het leed dat geleden wordt, en dat zooveel grooter
is dan alle geluk, het geluk dat verdwijnt eer wij het ge-
noten." Er was iets hartstochtelijks in de woorden, zon-
derling afstekend bij den moeden toon, die ze sprak.

»Ik heb veel zulke verhalen gehoord, helaas ja!" � een
uitdrukking, niet van somberheid, maar van dien eigenaar-
digen weemoed, die verhaalt wat de vochtige glans in een
oog, waarvan de tranen gedroogd zijn, zeggen kan, de glans

die zonder tranen van weenen spreekl, vertoonde zich op
zuster Klara\'s gelaat. Misschien dacht zij, dat haar eigen
leven er haar zulk een verteld had!

»Mijn bestaan was een geschiedenis, zooals gij ze daar
kunt gehoord hebben, een die met hoop en verwachting
begon, � dit is haar einde.\'\'

Het was een stem, die niet lang meer weerklinken zou,
welke dat halfluid zeide, en die zekerheid gaf aan de een-
voudige woorden een plechtig pathos, dat door de ziel der
non sneed. Zij deed intusschen geen vraag, zij voelde dat
er eenige tijd verloopen moest, eer de band tusschen haar
nauw genoeg wezen zou om een verdere uiting te recht-
vaardigen, en ook de kranke ging niet voort. Zij liet het
hoofd met een uitdrukking van zware vermoeienis achter-
over zinken, en alleen haar oog bleef met een mengeling
van behagen in de nieuwe, betere hulp, die zij gevonden
had, en van twijfel in de bedoelingen, die deze koesteren
kon, op haar onbekende verpleegster rusten.

Het was een blik, dien zuster Klara dikwijls aan het ziek-
bed gezien had, en hij wekte dus geen verwondering in
haar op. De tijd, wist zij, zou dien wel langzamerhand
wegnemen; zij had zooveel strakke, wantrouwende gezichten
gezien, die toch langzaam vriendelijk en vertrouwend gewor-
den waren, dat die uitdrukking haar niet afschrikte. Zoo ergens,
dan was immers hier hare hulp noodig. Dat Edward bij
het verrichten zijner overige bezigheden niet ook nog de
oppassing eener kranke op zich kon nemen was duidelijk^
en zoo nam ze die verpleging als een plicht aan, haar door
de beschikking van het lot opgelegd, dat in den arbeid voor
vreemden haar het gemis van een eigen natuurlijke werk-
zaamheid wilde doen vergeten.

Uren aan een ziekbed! wie die kent, weet wat de droe-
vigste stonden des levens zijn. Stonden, waarin de lijd zoo
akelig langzaam voortkruipt, dat de dag geen eind schijnt
te kunnen nemen, en die het verlangen toch niet waagt te
bespoedigen, want de nacht volgt er op, de vreeselijke

nacht, die zoo kort is wanneer een verkwikkende slaap zijn\'
vleugels er over uitbreidt, en zulk een eeuwigheid duurt wan-
neer het oog wakend in zijn duisternis staart. Traag gaat
hij voorbij, iedere minuut in haar anders nooit getelde secon-
den afdeelend, en de eerste stralen van den morgen, die
hem verdrijft, hoe koud en bleek vallen ze in het donker,
waaruit weer een nieuwe even sombere, even langzame dag
zal geboren worden! Het hoofd buigt zich moede neer;
in dat eindelooze en toch aan inhoud zoo leege tijdsverloop
heeft het veel gedacht, maar de gedachten van een ziekbed,
treurige, vruchtelooze gedachten, die uitputten zonder tot
een doel te leiden, en het is afgetobd zonder gewerkt ie
hebben, afgetobd door de bestendige slingering tusschen ge-
loof en twijfel, hoop en \'vrees. En deze slingering, hoe
veel gelukkiger is zij nog dan die troostelooze zekerheid,
welke soms in zulke eenzame uren gevoeld wordt, de zeker-
heid waarmee ook zuster Klara aan die legerstede zat, en
wist dal het de dood was, dien zij tegemoet waakte. Zij
had niet meer te vreezen, maar zij wist ook het ergste.
Hoeveel zulke droeve dagen, zulke donkere nachten er nog
verloopen zouden, mocht haar verborgen zijn, er zouden
geen blijder dagen, geen verkwikkender nachten meer voor
het leven aanbreken, dat zij zoo langzaam zag verkwijnen,
er zou geen helderder blik in die oogen komen, welke
dat einde met verlangen zagen naderen, en de dagen
niet telden dan als zoovele stappen dichter bij het reeds
geopende graf, dat de straal van een zon beschijnen zou,
die op haar bestaan geen gloed meer kon werpen. Kerk-
hoven zijn meestal vol bloemen, en voor vele levens
bloeien de bloemen eerst weer op het graf. Die angstige
uitdrukking, die in den beginne het gelaat der kranke
zoo dikwijls kwam verdonkeren, was nu geweken; er konden
eehter nog altijd oogenblikken komen, waarop de sporen ervan,
al was het ook slechts vluchtig, terugkeerden. Een enkele
vraag, die als eisch van vertrouwen scheen te klinken,
kon de oogen weer hun ouden, twijfelenden blik doen aan-

nemen. Het was in zulke momenten als vreesde zij ieders
bijzijn, ja zelfs haar zoon scheen zij dan met een gevoel
van angst te beschouwen, vreemd naast de liefde, waarmee
zij anders tol hem opzag. Er moest een zware nog niet
weggenomen last op haar drukken, die bij iedere gelegen-
heid, welke aan het verleden herinnerde, zich met nieuw
gewicht voelen deed.

De non, hoe ijverig zij ook daartegen waakte, had zelf
niet kunnen vermijden, een enkele maal die wonde plek
aan te roeren. Zij beschouwde het fraaie snijwerk van den
bidstoel, dat haar reeds bij haar eerste komst getroffen had,
en een plek waar dat gebeeldhouwde sterk geleden had
aanrakend, zeide zij: »hoe jammer dat het schoone werk
beschadigd is! hier moet zeker een wapenschild geweest
zijn, maar men kan zelfs den omtrek nauwelijks meer
herkennen."

De zieke had van het oogenblik, waarop haar vcrpleeg-
ster het meubel beschouwde, haar met zekere onrust gevolgd;
bij dit gezegde kleurde een gejaagd rood haar ingevallen
wangen, en zij antwoordde snel: �dat behoeft geen wapen
te zijn."

»0 neen, mijn oog zal mij bedrogen hebben," hernam

zuster\' Klara geruststellend; zij bemerkte met schrik den

angst waarin haar toevallige vraag de kranke gebracht had ;

maar noch die kalme toon, uit welken zij alle belangstel-

ling met opzet verbannen had, noch de ongezochte wijze,

waarop zij over andere onderwerpen begon te spreken,

scheen in staat den indruk van dat gezegde uit te wisschen.

De non voelde dat een geheim op de ongelukkige vrouw

rustte, hetwelk zij in de uitputting van haar toestand geen

kans meer zag te bewaren, en dat zij overal bedreigd

waande, nu zij wist het niet meer te kunnen beschermen,

een geheim waaraan zij elk onoverdacht woord vastknoopte,

omdat zij in elk zoodanig woord haar eigen gedachte leggen

kon. Het was een beklagenswaardige toestand, maar als

zij zag dat geen ongewijde in het heiligdom van haar ver-
in dagen van str\\jd. I. 3

trouwen wilde dringen, meende zuster Klara, zou haar
onrust ophouden, zij zou voelen dat wat haar gemoed ver-
borg veilig was, zoo zij niet zelf het verraad daaraan pleegde,
dat zij zoo noodeloos in anderen scheen te vreezen.

Want, geheel in strijd met haar angst voor al wat tot
ontdekking ervan leiden kon, was het soms alsof een be-
hoefte om zich mee te deelen in haar oprees, die haar wil
slechts met moeite beteugelde. Er waren oogenblikken
waarin die strijd van vrees en behoefte zich duidelijk op
haar gelaat teekende, en de uitdrukking van twijfel, die
aan het nemen van een gewichtig besluit voorafgaat, zich
op haar trekken vertoonde, doch de vrees was nog altijd
sterker dan de wensch, en sloot de lippen nog eer zij zich
geheel hadden kunnen openen.

Weken waren zoo vergaan, de bladeren der boomen
hadden hun laatste groen verloren en hingen vaal aan de
dorre takken, � ook de natuur stierf langzaam weg. De
nachtelijke uren werden steeds meer en donkerder, maar
over geen ervan had nog het licht van vertrouwen gesche»
nen, dat in deze sombere nachten telkens wilde opgaan,
doch verdween eer het meer dan een flauw schijnsel over
het verleden geworpen had.

De non waagde het niet den innerlijken tweespalt, dien
zij bestendig aanschouwde, te verkorten; zij moest zwijgen,
zij had geen recht op de bekentenis, die men haar dan
eens doen, dan weer voor haar terughouden wilde, en mocht
ook het geheim, dat zoo veel smart kostte, mee wegster-
ven, zij mocht de openbaring ervan niet bespoedigen.

Maar het zou niet sterven.

Het was een gure herfstnacht; zware regendroppels vielen
kletterend langs de gesloten ramen neer en de wind woei
fel door de kronen der grootc boomen, die het huis om-
ringden, toen de zieke zich plotseling uit den sluimer,
waarin zij gelegen had, oprichtte, en met zachte slem
begon: »mijn zoon is immers niet hier? ik heb u iets te
zeggen."

jWij zijn geheel alleen."

»Het is goed. Ik droomde, dat ik door een donkere
streek wandelde, en een zware last drukte op mijne borst.
Daarin was niets, djat mij verwonderde, want ik was ge-
woon hem te dragen, en niet alleen in den slaap; maar
het kwam mij voor, als waren er velen met mij opwegen
allen waren moede en beladen zooals ik, doch wij hadden
allen het gevoel dat de tijd van rust naderde, en wij zagen
in de verte een flauwen schijn opgaan; dat was het groote
licht, dat weldra ook voor �ns zou stralen, zeide een der
gedaanten, die met mij voortging, en haar gelaat was vol
hoop. Ik zag haar aan en wilde mij met haar verheugen,
toen ik plotseling een stem hoorde, die sprak: »nu zijt gij
aan den ingang van het rijk der eeuwige rust, waar de
harten niet meer in pijn kloppen en de gedachten stil wor-
den; treedt binnen, doch legt eerst uwe zorgen af, want
de smart kunnen wij heelen, maar de angst mag hier niet
indringen, daar hij machtiger is dan onze macht. Zoo er
nog een band is, die u met zorg aan de aarde bindt, ver-
breekt hem; zoo er nog een bekentenis op uw lippen zweeft,
die gij niet wilt dat het zwijgen, welks woning hier is,
voor eeuwig doe verstommen, spreekt haar uit; eer kunt
gij hier geen ingang vinden." En ik zag hoe sommigen,
die met mij waren, van mijn zijde verdwenen, zij hadden
hun last reeds afgeworpen, en anderen hoorde ik haastige
woorden fluisteren, bekentenissen van lang verzwegen din-
gen, die toch niet ongeweten mochten blijven door hen die
zij achterlieten, en ieder vond een oor, dat ze hoorde; ik
alleen stond eenzaam, daar was niemand, tot wien ik spre-
ken kon. De wanhoop werd in rnijne ziel wakker, ik
kende haar foltering nog uit lang vervlogen tijden, en de
last op mijn borst werd vreeselijk zwaar; doch eensklaps
zag ik weer dezelfde gedaante, met het gezicht vol hoop,
die mij zooeven getroost had, en zij zeide: udeel mij alles
mede, ik zal uw geheim op mij nemen, dan kunt gij tot
de rust ingaan," en toen zij dat zeide, veranderde haar

gezicht, zij kreeg uwe trekken. Daarom wil fk u vertrou-
wen; het moet een teeken geweest zijn."

De zieke had met ongewone duidelijkheid en zoo \'t scheen
onder den indruk eener bijgeloovige overtuiging gesproken,
die haar moed gaf. Maar voor zuster Klara was in een
vertrouwen, dat op deze wijze geschonken werd, iets wat
pijnlijk en beangstigend tevens moest wezen, zoodat zij
bijna afwerend antwoordde: »gij zijt thans wellicht vermoeid
door dien bangen droom, wilt gij niet wachten tot de nacht
voorbij is?"

»Neen, laat mij thans spreken, ik voel dat de dingen
mij nu duidelijk voor oogen staan, en dat ik ze naar waar-
heid verhalen kanj al dien tijd zag ik ze verward, zonder
verband, en zij drongen zich saam als wilden zij al wat
daarlusschen lag uit mijn geheugen wisschen; ik zag ze
altijd voor mij, want het was geen vergetelheid die over
mij kwam, maar ik wist niet meer: waren de beelden, die
mij omgaven, gedaanten van het verleden, of doorleefde ik
nog eenmaal die schrikkelijke dagen, toen zij in waarheid
om mij heen waren? Nu echter is het weer helder, en
wat ik u zeggen wil is mijn geschiedenis, zooals zij geweest
is en zooals ik haar nu voor mij zie. Gij zult mijn ver-
trouwen bewaren."

Het was nauwelijks een vraag, die de laatste uiting had
ingegeven, en de zieke wachtte ook geen antwoord af, zij
vervolgde snel: «herinnert gij u, hoe die beschadigde plaats
in het beeldhouwwerk van gindschen stoel u in het oog
viel? gij vraagdet toen oi daar een wapen geweest was, en
ik schrikte voor uw gezegde. Helaas, het had daar gestaan
en ik had het duizendmaal met blijden trots beschouwd,
maar hel werd vernield, vernield als een teeken van schande,
en ik heb meer dan duizendmaal gebeden, dat ik het daar
nimmer had mogen zien. Ik heb vaak hooren zeggen, dat
de smart bitterder wordt, als wij ons verloren vreugde
herinneren, ik weet iets wat nog veel bitterder is: de vreugde
te moeten vergeten; dat heb ik gedaan, want mijn geluk

was in oneer geworteld. 0, als gij weet, wat dat zeggen
wil, heb dan medelijden met mij."

Zij zweeg, als door bange herinnering overweldigd, maar
begon vervolgens kalmer: »ik zal u mijn leven geregeld ver-
tellen; het is voor de eerste maal, dat ik zijn gebeurtenissen
onder woorden breng.

»Mijn naam is Johanna Rov�ne. Ik was het eenig kind
van welgestelde burgerlijke ouders, die hun verblijf in Utrecht
hielden en van een strengen, ingetogen wandel waren. Zij
voedden mij op, zooals zij zelf leefden, streng en hard. Ik
was schoon, werd mij gezegd, niet om mijn ijdelheid te
streelen, maar om mij waarschuwend aan al de ellende te
herinneren, die daarvan het gevolg zou kunnen zijn. Een
fraai gelaat is Satans spiegel, placht mijne moeder te zeggen,
en zoo schuwde ik het gezicht van mij zelf, schuwde elk
oog, dat mij bespiedde. Doe uw plicht en zorg dat de men-
schen geen ongerechtigheden aan u zien, was de spreuk
onder welke ik werd grootgebracht, maar het kwam mij
voor, dat de menschen nog meer dan de ongerechtigheden
in onze woning gevreesd werden, en mijn jeugd zou zeer
ongelukkig geweest zijn, ware het niet, dat ik een hart
gekend had dat altijd warm voor mij klopte, een hand die
altijd bereid was mijn tranen te drogen, en een mond die
altijd te mijner gunste sprak. Dat was Melville, onze dage-
lijksche gast."

»Uw echtgenoot?" vroeg de non.

Het scheen dat de kranke haar niet hoorde, zij ging als
mijmerend voort: »er zijn menschen, die te goed zijn om
ze lief te hebben op de wijze waarop wij gewoonlijk bemin-
nen, zij zijn zoo verheven boven ons, dat zij wezens van
een andere soort schijnen. Zoo was Melville. Ik dacht dik-
wijls dat ik hem gaarne zou liefhebben, maar hij stond te
hoog; de beelden op het altaar in mijne kerk kon ik ook
niet omarmen, ik kon ze slechts vereeren.

»Toch was hij mijn raad en mijn steun, en ik wist dat hij
mij reeds als kind beminde. Hij had vroeg voor zich zelf

moeten zorgen en, om vrijer te zijn, geen gebruik van eenigen
titel gemaakt, want mijn ouders verhaalden mij, dat hij
eigenlijk van voorname afkomst was, en de Meivilles onder
zeer aanzienlijke geslachten hun bloedverwanten telden. Ik
geloof, dat dit laatste hun zeer behaagde, en daar hij zich
thans eenig vermogen verworven en goede vooruitzichten had,
wenschten zij, ondanks het groot verschil van leeftijd, een
huwelijk tusschen ons. Wellicht hadden zij gelijk, ik zou
zeker gelukkiger met hem geworden zijn, dan mijn eigen
keuze mij gemaakt heeft; maar toen scheen mij dit alles van
geringe waarde, en helaas, ook wat meer waarde bezat, zijn
liefde, heb ik maar al te gering geschat. Zij was als een
overal helder landschap, zonder schaduw en zonder zon; hij
was altijd dezelfde, en ach! mijn hart verlangde juist naar
afwisseling. Ik geloof, dat ik hem meer bemind zou hebben,
als hij strenger en meer eischend geweest ware; ik had dan
zelf ook kunnen eisenen; maar zijn toegevendheid, die al
mijn wenschen zou bevredigd hebben, ontnam mij den moed
iets te wenschen, dat hem een offer geweest ware, en ik was
nog op den leeftijd, die zoo gaarne offers vordert. Ik nam
dus zijn vriendelijke zorgen aan, doch dacht aan geen ver-
deren band; ik kon over \'t algemeen mij nog niet voorstel-
len, hoe iemand er toe komen kon zich voor altijd te binden;
in mijn ouderlijk huis genoot ik zoo weinig vrijheid, dat ik
de toekomst, waarin zijn deuren eindelijk voor mij zouden
opengaan, niet reeds door een gelofte wilde ketenen.

»Wee mij! ik zou maar al te spoedig gebonden zijn.

»Het was op zekeren morgen toen Melville mij uit de mis
kwam afhalen, � mijn vader was ziek, en men beschouwde
hem te zeer als mijn verloofde en ouderen vriend om hierin
iets te vinden, � dat ik bij \'t uitgaan der kerk een jongen
man bemerkte, die mij al gedurende den dienst bijzonder
opmerkzaam had gadegeslagen. Hij trad nu op ons toe,
verklaarde een vreemde te zijn en vroeg inlichtingen over
den weg in de hem onbekende plaats. Hij bleef daarbij aan
onze zijde en ik zag zijn blik zoo vorschend op mij rusten»

dat ik den mijnen neersloeg, maar alsof een geheime be-
toovering mij dwong, moest ik telkens het oog weer naar
hem opheffen en zijn schoon gelaat aanzien. Hij was zeer
schoon, maar dat was het niet, wat mij zoo onweerstaanbaar
boeide, het was de uitdrukking van zijn trekken, die mij
trof. Ze waren zoo bevallig en toch zoo fier, zoo trotsch
en toch zoo minzaam; zijn stem was zoo welluidend in de
enkele woorden die hij tot mij sprak en die woorden zelf
klonken mij zoo ongewoon, dat zijn verschijning den indruk
van iets wonderbaars op mij maakte. Zijn kleeding was die
van een edelman, en toen hij naast Melville ging, merkte
ik op, hoe weinig deze bij hem uitkwam, hoe onaanzienlijk
hij in zijn eenvoudig donker gewaad er bij die sierlijke dracht
van den vreemdeling uitzag, en ik voelde dat de onbekende
met zijn bevallige manieren mij in die enkele oogenbiikken
meer was gaan bezig houden dan Melville in al de lange
jaren, dat ik hem iederen dag gezien had. Hij begeleidde
ons tot aan mijne woning en verzocht hem een kwartier aan
te wijzen, waar hij zich vestigen kon; hij wilde eenigen tijd
in Utrecht blijven. Ik weet niet hoe het kwam, doch hij
zag mij daarbij met zulk een eigenaardigen blik aan, dat
ik voelde hoe mijn wangen kleurden, en toen hij zich ver-
wijderd had, kwam het mij voor, dat ik blij was te weten,
dat ik hem niet voor altijd uit het gezicht verloren had."
De zieke zweeg eenige seconden; dan ging zij voort, als
ware het haar te doen om opkomende herinneringen, alleen
voor hem die de gebeurtenissen kende belangrijk, te ver-
drijven: «waarom zou ik vele woorden gebruiken? genoeg,
ik zag hem den volgenden morgen terug, en daarop gedu-
rende verscheiden dagen. Hij bracht mijn ouders eenbezoek
en wist Melville te bewegen, dat die hem toegang tot onzen
huiselijken kring verschafte. Mijn vader was ziek en kon
dus geen acht op ons geven, mijn moeder voelde zich door
de opmerkzaamheid van een edelman gestreeld; zoo was
ik vrijer dan gewoonlijk, en � ach, mijn vrijheid was
spoedig verbeurd. Het duurde maar weinige weken, toen

hoorden de linden in onzen eenzamen tuin een betuiging van
hartstochtelijke liefde, en twee gelukkigen zwoeren elkander
eeuwige trouw. «�� Goede Melville! hij vermoedde weinig
hoe de schoone, jonge vreemdeling, die zijn vriend was, en
ik, reeds sinds jaren het voorwerp zijner hoop, zoo wreed
met zijn levensheil speelden; hij nam den innigen toon,
waarop ik tot hem sprak, om te maken dat geen argwaan
in hem zou opkomen, zeker niet voor een list, en niemand
nam hem daarvoor; geen verdenking trof onze liefde. Wij
zagen elkander zonder dat een achterdochtig oog ons be-
spiedde, en geen luisterend oor ving dat ja op, waarmee ik
eindelijk den geliefde mijn toestemming tot het geheime hu-
welijk gaf, dat zijn vurige hartstocht verlangde. Ik beloofde
hem te volgen; waarheen was mij onverschillig; zoo die
vlucht mij slechts voor altijd met hem vereenigde, was ie-
dere plek mij het paradijs, en al wat mij had moeten terug-
houden, mijn plicht jegens mijne ouders, de trouwe gene-
genheid van Melville, mijn eigen eervolle naam, het maakte
op mijn verblinde zinnen geen indruk. Nooit werd gewich-
tiger belofte lichtzinniger gegeven, maar ook nooit � ik
mag mij zelf dat recht doen � heeft een hart in gloeiender
liefde geklopt, dan het mijne toen voor den man sloeg, in
wiens handen ik mijn geheele toekomst neerlegde.

Gij zult vragen, wat hem mij in dien korten tijd zoo
dierbaar had kunnen maken; ik geloof, het was vooral de
tegenstelling, waarin hij tot alles stond, wat ik tot nog toe
gekend had. Hij was zoo jong, zoo hartstochtelijk, zoo zeer
mijn meester en toch zoo onderworpen, zoo eerbiedig voor
mij; ik voelde door hem voor \'t eerst dat de schoonheid, die
men mij te voren bijna tot een verwijt had gemaakt, mij de
harten opende, en hoorde de taal van bewondering, die de
ernstige menschen om mij heen niet spreken konden; ik
vernam zoo veel nieuwe woorden van zijn lippen, woorden
van een wereld vol genietingen, die mij vreemd waren, dat
hij mij als de zonneschijn van een geluk voorkwam, zooals
ik dat nog alleen in droomen had mogen aanschouwen. Ik

was eerst achttien jaar en vol verlangen naar leven en gloed,
naar een liefde, die juichte en lachte. Melville was zoo ern-
stig en zorgend, iemand om u op zijn armen over alle ge-
vaarlijke plaatsen te dragen; maar ik dacht nog dat het le-
ven een pad vol bloemen was, waarover ik heenzweven kon,
en de vurige kussen, die op mijn lippen brandden, klonken
als beloften van een liefde, die niets dan zaligheid hebben
zou. O, was ik toen er aan herinnerd, hoe snel de bloe-
men moeten verwelken!"

»Gij verliet dus uw ouderlijk huis?"

De zieke knikte. »Ja, ik volgde mijn geliefde, wij had-
den afgesproken over de grens te gaan, om ons dan in den
vreemde te vereenigen, en de vlucht gelukte zonder hinder-
nissen. Ik werd maar al te goed geloofd, toen ik het voor-
wendsel, waarmee ik de woning wilde verlaten, uitsprak,
en ofschoon mijn hart klopte, toen ik Melvilles oogen met
zulk een vertrouwenden blik op mij rusten zag, het verlan-
gen naar hem, die mij buiten wachtte, was sterker dan die
laatste vermaning van mijn geweten, Nog dien eigen avond
waren wij ver buiten Utrecht, en weinige dagen later kon
niemand ons meer scheiden; wij waren gehuwd.

»lk vrees, dat gij mij veroordeelen zult, maar ik was on-
beschrijfelijk gelukkig. Er kwamen geen berichten uit mijn
ouderlijk huis tot ons; ik vernam dus niet, dat mijn vader,
reeds ziek toen ik hem verliet, kort daarop stierf, stierf
met een vreeselijk woord tegen mij op de lippen; en wat
Melville lijden zou, dat kon ik vermoeden, doch zoolang ik
het niet wist, trachtte ik mij zelf te doen gelooven, dat mijn
eigen vrees overdreven was, en spoedig, zoo hoopte ik, zou
de gelegenheid komen om mij met allen te verzoenen. Eenige
maanden gingen in die hoop voorbij, zalige maanden. Het
was in dien tijd, dat mijn echtgenoot den stoel met zijn wa-
pen voor mij maken liet en mij ook het madonna-beeld
schonk, dat daarboven hangt; later, toen ik maar al te veel
reden tot biddend neerknielen had, sprak ik in de koorts-
hitte zoo vaak verlangend van beide, dat Melville ze voor

mij raedenam; zij behooren onder de weinige herinneringen,
aan de dagen van mijn gelukkig onrecht, waarvan ik niet
scheiden kon."

Er volgde een langere pauze. Misschien gingen die
dagen nog eens aan het oog der verhalende voorbij, maar
nu zij opnieuw begon, moest alleen het beeld van droevige
tijden voor haar blik staan, want zij sprak met een diepen
zucht: ilaat mij u niet behoeven te zeggen, wanneer of hoe
een verandering kwam; genoeg, mijn echtgenoot veranderde.
Naarmate ons huwelijk ouder werd, scheen er iets koelers,
iets als een langzame teleurstelling over hem te komen;
hij beklaagde zich over de eentonigheid op het eenzame
dorpje, waar wij woonden, en toen ik hem voorstelde
in zijn vroegere kringen terug te keeren, antwoordde hij
bitter: met een burgerlijke vrouw? Ik voelde toen, dat hij
zich mijner schaamde, en ik zag wel in, dat het werke-
looze leven hem niet bevredigen kon. Het was geen blijd-
schap, het was angst, waarmee ik op de toekomst begon
te staren en dacht, dat ik moeder worden zou, want ik las
een geheim berouw in zijn blik, zoo vaak hij dien niet,
als door dwang, vriendelijk maakte; ik hoorde lusteloosheid
en spijt uit zijn stem spreken. Hij was zelf nog zoo jong,
hij beklaagde misschien den stap, waarmee zijn liefde al de
vooruitzichten zijner jeugd vernietigd had, en het is een on-
zalige echt, dien men als dwaling is gaan beschouwen; hij
is de fout zonder omkeer, de fout bij welke zelfs het be-
rouw een nieuwe schuld is. Ik wist niet, hoe hem geluk-
kig te maken, en kon toch niet zien, dat hij zich onge-
lukkig voelde; het was een bange tijd.

Eindelijk scheen zich weer iets van de oude teederheid
bij hem te vertoonen; hij werd weder vriendelijk, maar
daar was een eigenaardig medelijden in zijn vriendelijkheid,
dat ik niet begreep. Ik heb naderhand ingezien, dat de
stem van zelfverwijt, die zijn heimelijk besluit afkeurde,
hem dat moet hebban ingegeven; toen echter kwam mij
zijn gedrag raadselachtig voor, want ik had geen vermoeden

van dat besluit, zelfs niet toen hij mij meedeelde voor eenigen
tijd van huis te moeten; hij beloofde immers spoedig weer
bij mij te zijn. De eerste brieven, die hij schreef, � ach,
het werden zeer snel korte brieven, zonder verlangen of
liefde, � wekten ook geen achterdocht bij mij op, en later
was mijn toestand van dien aard, dat hij al mijn zorg en
gedachten eischte.

Ik had gehoopt hem bij de geboorte van ons kind te zien,
doch hij kwam niet, en er was niemand om den kleine met
blijdschap in de armen te drukken; zelfs mijne vreugde was
met weemoed gemengd, toen ik voor het eerst de blauwe
oogen van zijn vader mij uit het jonge gezichtje zag aan-
kijken; ik had een somber voorgevoel van groot naderend
leed. Zoolang ik nog zwak was, vermeed ik ieder onderzoek;
daarna was mijn eerste vraag, of er geen brief voor mij
gekomen was. Men gaf er mij een, hij was met onvaste
hand geschreven, en met nog bevender hand brak ik zijn
zegel open. Wat ik las? � vraag het mij niet, het waren
woorden te vreeselijk om ooit te herhalen. Hij had mij
bevolen hem niet te schrijven; hij was dus niet bekend met
mijn toestand, en dat moge God hem tot vergeving aan-
rekenen, want wat hij schreef was wreed, maar dan zou
het nog duizendmaal wreeder geweest zijn".

jHij wilde zijn huwelijk verbreken ?" vroeg de non.

»Hij sprak niet van zijn huwelijk; hij zeide alleen dat
hij voor mij zorgen wilde, doch dat ik hem nooit zou terug-
zien, want" � de zieke zweeg, zij kon inderdaad den
wreeden volzin niet uitspreken. Eerst na eenigen tijd ver-
volgde zij, zonder aan het vroegere vast te knoopen: »hij
had mij verlaten, en met hem alles, wat de wereld mij
lieflijks en dierbaars geven kon, want ik had alles in hem
gezocht. 0, nu verstond ik wat het zeggen wil: lief te
hebben en geen liefde te ontvangen, alleen te zijn en toch
niet meer zich zelf te leven; mijn gedachten, mijn teederheid,
mijn hoop, alles behoorde hem toe; ik had niets overge-
houden dan mijn smart en � mijn schande. Het was goed

dat ik dat ten minste niet wist, toen de eerste slag mij trof,
ik waande mij toen slechts een ongelukkige, ik wist niet
dat ik ook een onteerde zou moeten heeten. God zij gedankt
daarvoor! als ik toen geweten had, dat men in de tranen,
die mijn jammer weende, geen water genoeg vond om de
vlek mijner schande uit te wisschen, ik zou gedaan hebben
wat zoo menige rampzalige deed: zien of het graf zoo donker
was, dat het den smaad verbergen kon.

Wat in de eerste dagen na dien brief in mij omging,
weet ik niet. Daar rust voor mijn gedachten een zware
sluier over die uren, en ik heb nooit gewaagd hem op te
heffen. Toen ik weder tot mij zelf gekomen was, ging ik
naar Utrecht. Er was slechts een twintigste deel van mijn
leven verloopen, nadat ik het verlaten had; maar al wat
het leven mij bieden kon, mijn hoogste geluk en mijn diepste
smart, lag in die korte tijdsruimte besloten; wel moest dit
weerzien bitter voor mij zijn.

Het was een gure regenavond, toen ik, mijn kind in den
arm, voor mijn ouderlijke woning stond, om daar bescherming
en raad te zoeken, en den klopper op de deur vallen liet,
die ik zoo lichtvaardig achter mij had dichtgeworpen. Hoe
anders dacht ik nu aan die woning, die mij eens zoo treurig
en donker geschenen had; hoeveel vroolijker en helderder
werd zij, zooals ik mij haar warme, verlichte vertrekken
nu voorstelde, in vergelijking met de sombere, koude straat,
waarin ik huiverend wachtte. Er was een onbeschrijflijk
verlangen in mijne borst, terwijl ik zoo om mij heen zag,
naar het oogenblik waarop zij zich weder voor mij openen zou.

Het duurde lang, maar eindelijk hoorde ik toch den
grendel wegschuiven.

,Wie is daar nu nog?\' vroeg het meisje, dat opendeed,
op knorrigen toon, en tegelijk zag ik de gedaante mijner
moeder achter haar verrijzen, die vraag herhalend. .Mijne
moeder! ik ben het, Johanna Rov�ne,\' met dien kreet wilde
ik op haar toesnellen, doch het geluid van haar stem deed
mij plotseling als verstijfd stilstaan. .Johanna Rov�ne, wie

is dat? die ken ik niet,\' sprak zij op zoo ijzigen toon, dat
de koude lucht daarbuiten eensklaps warm scheen te worden,
en de harde steen zachter was dan de blik waarmee haar
oog op mij rustte. ,Gij kent mij niet!\' kreet ik met wilde
vertwijfeling. ,Ik ken u niet, neen,\' antwoordde zij met
nadruk; ,ik heb van een dochter gehoord, die haar naam
en haar familie onteerde, door weg te vluchten met een
onbekende, maar ik kan niet gelooven dat deze � ik wil
alleen zeggen schuldige � het wagen zou, nu zij door haar
beminde verlaten schijnt, de woning, die zij bedekte met
haar schande, opnieuw te betreden. Ware dit zoo, het
zou haar beter zijn aan elk huis aan te kloppen, dan aan
de deur van dat huis, waaruit de schande wel kon uitgaan,
doch over welks drempel zij nooit zal binnenkomen, want
het is haar voor eeuwig gesloten.\'

»En die zoo sprak was uwe moeder\'?" riep de non huiverend.

»Ja, en bij al haar hardheid geloof ik toch, dat zij mij
had liefgehad en dat zij innerlijk onder die onbuigzame
strengheid leed, maar zij vreesde het oordeel der wereld en
zij had altijd met zooveel aandacht gelet op \'t geen vreemden
zien konden, dat zij geen oog meer had om de wond waar
te nemen, die zij zich zelf daar sloeg, waarheen alleen haar
eigen blik dringen kon. Bij de wreedheid van haar straf
heb ik voor het eerst gevoeld, hoe groot mijne zonde tegen
haar geweest was.

Ik wil u niet herhalen wat tusschen ons voorviel, � de
deur sloot zich voor mij en ik stond alleen onder den nach-
telijken hemel, in de gure lucht, die kil om mij heen woei,
en strekte de handen radeloos naar omhoog. Verlaten, ver-
loren! klonk een stem in mijn binnenste, en daarnaast nog
een ander, vreeselijker woord, mijn moeder had het uit-
gesproken; dat had den laatsten waan, die mij de waarheid
nog verborg, weggenomen en mij gezegd wat ik in de oogen
der menschen was. Mijn kind begon te schreien, het was
koud en hongerig, ik hoorde het nauwelijks. Ik ging voort,
zoolang mijn krachten mij dragen wilden, en toen zij mij

begaven en ik uitgeput op de steenen neerzonk, deed ik
geen poging meer om mij op te heffen; de donkerheid ver-
borg mij en het was mij onverschillig waar ik lag of ging;
roerloos, gevoelloos bracht ik de uren door. Eindelijk brak
de morgen aan. Ik stond op en vervolgde mijn schreden;
ik had geen doel, waarnaar ik ze richtte, maar werk-
tuiglijk ging ik voort en suste het kind dat onophoudelijk
schreide. Ik dacht een oogenblik of het beter ware ergens
aan te kloppen en om medelijden te smeeken, maar wie
zou barmhartigheid voor mij hebben? die mij kenden,nooit,�
en die mij niet kenden, voor hen was ik niets dan een
vreemde landloopster, zoo niet erger. Ik dacht ook om
alleen voor mijn kind een onderkomen te zoeken, door het
neer te leggen, waar vreemde menschen het vinden konden»
maar in welke handen kon het vallen? en dan � ik kon
het niet over mijn hart brengen, het van mij af te geven
en niet te weten waar ik het liet; zoo ging ik voort, verder
en verder � tot �"



		EERSTE HOOFDSTUK.

		Kadiant and grave, as pitying man\'s decline, Mournful, but mournful of another\'s crime, She looked as if she sat by Edeu\'s door, And grieved for those who could return no more. B�kon. De zomer van het jaar 1563 neigde ten einde. Onder het frissche groen der Geldersche eiken begon zich het eerste bruin van den herfst te verloonen, en de avondzonnestralen, die de grijze torens van het klooster van Ilmenoude verguldden, zeiden het bevallige landschap, dat zij beschenen, reeds vroeg vaarwel. De smalle, tusschen donker geboomte zich kronkelende weg, die tot aan den ingang van het oude gebouw leidde, was hier en daar met dor loof bedekt, en de lucht had dien klaren, doorzich- tigen tint, die voor- en najaar zoo bekoorlijk maakt. Een hart, dat behoefte had aan rust en eenzaamheid, moest zich hier bevredigd voelen. Geen ander geluid dan het gezang der vogels stoorde_ het diepe zwijgen, dat onder de breede takken der eeu- wenoude eiken heerschte, tusschen wier hooggewelfd blade~ rendak slechts een enkele lichtschijn dringen kon, en geen spoor van woningen riep het beeld der groote menschenwereld met al haar strijd en leed voor de ziel op, die binnen de zware, maar reeds vervallende muren der abdij een toevlucht zocht.



		�»

		6 Ilmenoude was geen door vorsten of aanzienlijken be- gunstigde plek van weelderigen lediggang. Misschien kende zelfs bijna niemand uit die kringen den naam van het oude, in een weinig bloeiende en nog minder bezochte streek van Gelderland gelegen vrouwenklooster, en het was een groote zeldzaamheid, wanneer het geratel der wielen van een naderenden wagen, dat bezoek uit een der kasteelen in den omtrek aankondigde, al de bewoonsters naar buiten lokte. Op het voorplein groeide tusschen de ruw gevoegde steenen welig gras, en geen hand strekte zich uit om de dichte klimopranken, die overal tegen de muren opklommen, weg te snijden; ongehinderd dekten zij haar groen kleed over de breede poort, die ze bijna geheel aan het gezicht onttrokken, en sponnen haar lange draden tot zelfs over het kleine voetpad heen. Ook de twee heiligen- beelden, die de nissen aan weerszijden van den ingang vulden, zagen zich reeds bedreigd, en hadden, gebroken en verweerd, zoo zij ooit eenige aanspraak op schoonheid konden maken, die aanspraak nu ten minste lang verloren. Een lustoord voor al de vogels uit den omtrek, die hier onge- stoord hun nest konden bouwen en wier lied vroolijk uit hun stille omgeving weerklonk, scheen deze plek voor iederen indruk van de wereld daarbuiten beveiligd. Het was een uitstervend klooster, want sedert jaren had- den zich geen nieuwe leden meer aangemeld, en de weinige nonnen, die er zich nog in bevonden, toonden geringen ijver voor het onderhoud van een gebouw, dat met haar dood wel voor immer verlaten zou zijn. De wil eener rijke edel- vrouw, die hier na een leven van genot in berouwvolle stemming rust zocht, had de abdij v��r eeuwen gesticht, maar haar diepe afzondering had alle gemoederen afge- schrikt, die onder het geestelijk gewaad nog werelds voel- den, en naarmate de kloosters meer en meer hun oorspron- kelijk doel uit het oog verloren, werd ook een plaats, die alleen aan dat vroegere karakter herinnerde, schaarser door menschen gezocht, voor wie zooveel schitterender verblijven



		■ 7 openstonden. Abdijen als die van Rijnsburg, waar rijkdom, eer en onbeperkte vrijheid te vinden waren, waar vorsten hun bezoeken aflegden en staatkundige intriges gesponnen werden, hadden vroeg voor het hart der meesten alle aan- trekkelijkheid van gebouwen als dit weggenomen, en men verlangde niet, zich in een oord te vestigen, dat van het leven niets kende dan een omgang met de bewoners van het op ongeveer een half uur afstands gelegen dorpje Ilmenoude, en misschien ��ns in het jaar den aanblik der weinige land- edelen genoot, die in de buurt hun goederen bezaten. De beide vleugels van het klooster waren dus sedert lang onbev/oond en aan de macht der elementen prijs gegeven, terwijl men alleen het middengebouw nog met eenige zorg trachtte in stand te houden, ofschoon het verval ook hier reeds duidelijk zijn merk op de donkere muren geschreven had, en het net van klimplanten, dat alles omspon, zich langs dak en raam ver genoeg uitbreidde om de kleine ruiten in gevaar voor haar licht te brengen. Het was den onbe- scheiden ranken, die het oude gebouw reeds voor een ru�ne schenen aan te zien, echter nog niet gelukt, zich over die ruiten zelf heen te slingeren, en de openingen, door den storm gemaakt, waren nog niet zoo groot, dat zij haar een toegang tot de kamers konden verschaffen; een bezige arm weerde ze af, en ook het spinrag, dat overal elders van een zoete eeuwigheid scheen te droomen, maakte hier de ergerlijke ervaring, dat het tot een zeer vluchtig leven geboren was. Als de vensters geopend waren en de zon naar binnen scheen, viel haar straal op eenvoudige, doch zorgvuldig geordende vertrekken, en des zomers zag men hier zelfs een enkele geurige bloem onder het heiligenbeeld of crucifix, waarbij een geloovige vereering ze geplaatst had, zich verlangend naar het warme licht keeren, dat de naakte muren met vroolijken gloed overgoot. Men bespeurde, dat hier menschen huisden, ook al vertoonde zich, gelijk thans, achter de smalle ramen geen gelaat en al brak geen voet- stap de stilte af.



		9 �f nooit geschreven, �f uitgevlekt werden eer ze nog gele- zen waren! Toch was het geen onbezorgd gelaat, en de blik, waar- mee hij om zich heen zag, was angstig en vermoeid, als van iemand wiens oogen lang door geen gerusten slaap gesloten werden. Een kring van uitputting en overspanning teekende zich om hun met lange, donkere wimpers voor- ziene leden, en de wangen waren bleek, meer door over- groote vermoeienis dan door ziekelijkheid, want uit zijn bewegingen sprak al de veerkracht der jeugd, zooals die in de frissche buitenlucht gestaald wordt. Hij had zijn kloppen nog eens herhaald, doch toen ook nu niemand verscheen, wendde hij zich van de gesloten deur af en prevelde halfluid: »onze heiligen mogen mij raden; ik weet niet hoe ik hier gehoor zal krijgen, het is of de dood hier heeft rondgewaard." De opmerking scheen niet onjuist, maar ze werd bijna op \'t zelfde oogenblik gelogenstraft, want het luiden eener naburige klok deed zich door de stille lucht vernemen, en gaf de verklaring waarom niemand zich aan poort of venster vertoonde. Het was de tijd der vesper, en terwijl de jonge man het gelui hoorde, begreep hij dat de geestelijke zusters allen tot het avondgebed verzameld waren, en eer dit ge�indigd zou wezen, kon hij er niet op hopen ��n van haar te zullen spreken. »Ik ben sneller geloopen dan ik dacht," mompelde hij, »de avondgodsdienst is pas begonnen," en de baret afnemend, verrichtte ook hij een oogenblik den plicht van zijn geloof, maar geen devotie kon hem beletten een ongeduldigen zucht te slaken, terwijl hij berekende, dat het een vrij lange tijd van wachten zou zijn, dien hij voor het oude gebouw zou moeten doorbrengen. De kapel, waaruit de klokketonen tot hem doordrongen, moest aan den achterkant van het geheel vrij gelegen klooster zich bevinden. Een klein voetpad, meer gebruikt en beter onderhouden dan de andere paden, voerde er



		10 heen. Hij sloeg het in, en hoe verder hij ging, des te duidelijker klonk het gezang van eenige vrouwenstemmen hem tegen. Weldra stond hij voor de kerk, waaruit het schoon en statig ten hemel steeg. De deur was gesloten, en de geschilderde, door het kaarslicht van binnen en door de heldere zonnestralen van buiten verlichte ramen waren te hoog om er een blik doorheen te werpen. De tonen van het geestelijk gezang, dubbel treffend te midden der diepe stilte, waren dus het eenige teeken der vergaderde zusters, waarvan de zware muren hem niet afsneden, en een tijd lang luisterde hij eerbiedig, zonder aan een nader onder- zoek te denken, naar het zoo vaak gehoorde, maar hier in de vrije, zwijgende natuur zoo eigenaardig plechtige kerklied. Zijn nieuwsgierigheid scheen zich intusschen weldra onbe- vredigd te voelen, en een vorschenden blik om zich heen werpend zocht hij naar een middel, dat niet alleen zijn gehoor van de tegenwoordigheid der biddenden zou overtuigen. De kapel was hoog, en op het eerste gezicht boden haar steile, rechte muren weinig kans om tot aan de venster te komen, in welke zich anders genoeg openingen tusschen het geschil- derde vertoonden om, als men eens daar was, zonder moeite naar binnen te kunnen zien; maar bij scherper waarneming vielen toch in het verweerde muurwerk zooveel plaatsen in \'t oog, waar een steen losgelaten had en de voet dus een steun- plaats in de achtergebleven holte vinden kon, dat de klim naar boven voor iemand, wien behendigheid en kracht ten dienst stonden, niet zoo bijzonder zwaar mocht heeten. Voor hem althans, die op dit oogenblik de gelegenheid opnam, scheen zij niet ongunstig, want hij wierp met een snelbe- raden beweging den lastigen mantel af, drukte de baret vaster op het hoofd en, zich zoo goed het ging aan de hier en daar vooruitstekende steenen vasthoudend, begon hij tegen het muurwerk op te klimmen, eerst voorzichtig als een die met zijn terrein nog onbekend was, dan, ziende dat het geen onverwachte zwarigheden opleverde, met de vlugheid, door



		*\\\\* lange oefening verkregen. Hij greep de looden omvatting van het naaste raam, en zich aan ieder voorspringend punt in de hoogte lichtend, stond hij weldra voor het doel van zijn streven, en staarde vandaar naar beneden in het ver- lichte gebouw. De dienst was ge�indigd, maar de zusters waren nog in gebed verzonken bijeen, en haar jonge be- spieder kon haar nauwkeurig gadeslaan. Het was een vreemd gezicht, dat de donkere, door enkele brandende kaarsen slechts flauw verlichte kerk met haar zware schaduwen en schemerachtige tint voor iemand op- leverde, die om zich heen nog het volle dachlicht kon aan- schouwen, doch juist dat contrast gaf aan den geheelen aanblik iets indrukwekkends. De gouden gloed, die buiten over torens en muren viel, en zelfs het donkere geboomte op dit oogenblik in levendiger kleur deed schitteren, de heldere hemel die zich, door geen wolkje bedekt, boven het landschap welfde, ze staken zoo wonderbaar tegen den in de kapel heerschenden toon van half duister af, en het roode licht, dat op enkele plaatsen zijn schijnsel over de grijze wanden en de gedaanten der knielenden wierp, tee- kende zoo geheimzinnige spelingen in die schemering, dat het dikwijls geziene schouwspel eener noch door bouw noch door versiering merkwaardige, bijna leege kerk nieuwe be- toovering scheen te ontvangen. Als de morgenzon met haar kalm, bleek licht naar binnen had kunnen dringen, zij zou dezelfde muren, waarover de flikkerende kaarsen nu een telkens wisselenden, onzekeren gloed verspreidden, tot kille, naakte wanden gemaakt hebben, en de heiligenbeelden, wier goudglans nu zoo magisch tegen het duister uitkwam, zouden waarschijnlijk bont en alledaagsch geworden zijn. Zelfs de meesten der biddende vrouwen, wier saamgevou- wen handen en neergebogen gelaat de roode schijn zoo eigenaardig verlichtte, zouden misschien geen meerderen indruk gemaakt hebben dan die honderden harer zusters, van welke zij zich nu schenen te onderscheiden. Maar ge- lukkig viel geen zoo koude straal in het schilderachtige,



		_

		12 met een geheimzinnig waas overtogen geheel, dat de jonge man aandachtig beschouwde, en dat hem voor een oogenblik tijd en ongeduld geheel deed vergeten. Onder de knielenden was er ��ne, die bovenal zijn opmerk- zaamheid tot zich trok. Zij was niet jong meer, en de frissche bloem der jeugd was misschien nog v��r die jeugd zelve verwelkt, want er was iets in haar gelaat, dat aan veel smart denken deed, doch de uitdrukking harer trek- ken hield den blik, die eens op haar gevallen was, onweer- staanbaar geboeid. Niet de duidelijk zichtbare sporen van vroegere schoonheid, die nog uit de regelmatige lijnen van het gezicht sprak, wekten die belangstelling; het was niet de geschiedenis van het verleden, die men uit deze over- blijfselen er van wilde lezen; het was de ernstige en toch blijmoedige kalmte, de volkomen rust, waarvan haar ge- heele wezen blijk gaf, die haar dat opmerkelijke verleen- den, hetwelk de oogen zich met moeite weder van haar liet afwenden. Terwijl zij, geheel in haar gebed verzonken, voor het altaar lag, scheen de madonna, wier beeld in de hoogste zaligheid der moederliefde was voorgesteld, met minder heilige wijding overgoten dan de heldere, stille trekken, die zich vol aandachtige vereering voor haar neer- bogen. De uitverkoren vrouw, niet meer in de blijde weelde harer hoop of in al de diepte harer smart, maar jaren nadat zij bij de gezegende kribbe en bij het bloedige kruis stond en het zwaard door de ziele voelde gaan, nadat zij leerde haar zoon op den troon des hemels, niet meer aan het martelhout te zoeken, en de donkere smart sinds lang weer het licht van den heerlijksten troost ontvangen had, zij kon geen reiner uitdrukking in de kunst gevonden heb- ben, dan de natuur in het gelaat der voor haar altaar knielende zuster schiep. Diezelfde gelatenheid, dienzelfden hoopvol innigen blik zou schilder of beeldhouwer in zijn werk moeten leggen, om aan de verheven voorstelling te beantwoorden, die het godsdienstig geloof aan Maria ver- bonden had, en het was den jongen man, alsof hij in haar



		14 Een bejaarde non, aan wier zijde de sleutelbos der por- tierster hing, vertoonde zich in de deur. Zij scheen den jongen, knappen man met eenige verwondering, zoo niet met argwaan te beschouwen, en vroeg, na zijn eerbiedigen groet, op een wijze die zeer aan het voldoende van zijn antwoord scheen te twijfelen: »wat verlangt gij?" »Ik wilde om een spoedig onderhoud met een der zusters, zoo mogelijk met zuster Klara verzoeken." »En wat hebt gij haar te zeggen, jonkman? het is ons niet veroorloofd vreemde jonge lieden vrij in ons klooster in te laten." »Ik kwam haar vragen, of zij de oppassing eener zieke op zich wilde nemen; men zeide mij, dat zij veelal kranken verpleegt." �Dat is ons aller beroep. � Maar, mij dunkt, gij zijt een vreemde, en onze zorgen strekken zich alleen tot Ilme- noude en zijn naaste omstreken uit." sik ben inderdaad een vreemde, maar juist die ziekte dwong mij in Ilmenoude te blijven. Sedert eenigen tijd reeds woon ik daar." »En waarom zijt gij dan niet eer tot ons gekomen?" � de non vond de mededeeling verdacht � »dan hadt gij onzen bijstand ook in den vroegen morgen kunnen vragen." »Mijn moeder koesterde zulk een vrees voor een onbe- kende verpleegster, dat ik geen hulp dorst inroepen, voor die bepaald onmisbaar was. Zij heeft mij eerst heden ver- gund ze te zoeken, en toen ben ik terstond hier heengesneld zonder om den tijd te denken; is het echter te laat, dan kan ik morgen op een gelegener uur terugkeeren." De laatste verzekering scheen de non met iets betere denk- beelden te vervullen. »Dus de zieke is uwe moeder?" vroeg zij, sis baar toestand erg?" «Helaas, ik vrees van ja." »En hoe is uw naam?" nEdward Melville." »Goed, ik zal uw verzoek aan zuster Klara overbrengen,



		15 gij kunt zoolang builen wachten; maar ik geloof niet, dat zij met u zal gaan, zij heeft in \'t laatst veel verpleegd, en daarenboven is \'t van daag een herinneringsdag voor haar." Met deze weinig bemoedigende woorden verdween de por- tierster, en de jonge man hoorde haar zwaren, sleependen stap, toen zij door de lange steenen gang liep, nog gerui- men tijd weerklinken. Het magische licht in de kapel moest inderdaad een grooten invloed gehad hebben, want in deze zuster althans kon hij geen spoor meer van het indrukwekkende vinden, dat hem daar in de biddenden getroffen had, en met ze- keren schrik dacht hij er aan, dat mogelijk ook zijn heilige weldra in een zeer aardsche gedaante veranderd voor hem zou staan. Met de gevoelens van iemand, die zich op een teleurstelling heeft voorbereid, hoorde hij eindelijk den grendel opnieuw teruggaan en zag langzaam naar de rijzige, zwarte gestalte op, die misschien bestemd was het schoone beeld zijner gedachten voor altijd tot een droombeeld te maken. Zijn blik ontmoette vreesachtig haar blauwe oogen, � toen echter gleed een uitdrukking van blijdschap snel over zijn gezicht. Neen, het was nog dezelfde verschijning die hij in de kerk aanschouwd had, het waren nog dezelfde trekken waarop het oog viel, al mochten zij ook nu, door het roode licht niet meer beschenen, zeer bleek zijn, en het was dezelfde kalme, zachte blik, die vorschend over hem heenvloog. Daar zijn engelen van vrede op onze aarde, en zij moeten verschijnen onder een gedaante als deze. Er vertoonden zich inderdaad teekenen op haar gelaat, die zeiden, dat de stormen des levens niet spoorloos haar waren voorbijgegaan, lijnen die alleen het leed trekt, maar die stormen hadden haar niet gebroken, dat leed was overwonnen, en de sporen van vroegeren strijd dienden slechts om den lateren vrede te zichtbaarder te maken. Ook in haar stem was een klank van rust, als dezulken verkrijgen, van wier lippen de woor- den van den hartstocht voor altijd geweken zijn. »Ik hoor dat gij mijne hulp komt inroepen," sprak zij op welluidenden



		17 »Zoo zeide ik," sprak de zachte, heldere stem, smaar ik gevoel mij thans veel sterker dan dezen morgen, en het zou onrecht zijn, zoo de gedachten aan het verleden mij ongevoelig voor de zorgen van het oogenblik maakten; ik ben te ver van de plaatsen, waar zij die mij eens lief waren rusten, om een krans op hun graf te kunnen leggen, maar als ik op zulke dagen, waarin ik meer dan anders aan hen terug moet denken, iemand kan bijstaan, dan zullen zij dat misschien als een herinnering willen aannemen. Ik ben blijde juist nu een nieuwe taak te vinden." Zij verwijderde zich, doch het duurde niet lang, of de jonge man zag haar opnieuw voor zich staan. »Gij ziet, ik ben gereed," zeide zij; »het pad naar ons dorp heb ik reeds dikwijls bewandeld." »En zwaar viel u zeker de weg, dien gij altijd voor zoo droevige taak moest gaan, en die u nooit anders voerde dan naar tooneelen van smart." »0 ik heb er ook lichte voetstappen staan; als mijn hulp baten mocht, ben ik vaak met een zeer blij hart langs dit- zelfde pad naar mijn klooster teruggekeerd." Een diepe zucht kwam over de lippen van haar geleider. »Ik durf niet hopen," zeide hij smartelijk, »dat gij van het ziekbed, waaraan ik u brengen moet, spoedig met zulk een vreugdegevoel zult terugkeeren. Niet" � er was een bijna angstige haast in de wijze waarop hij die woorden van troost aan zijn eigen uitspraak van vrees toevoegde �»dat de toestand zoo geheel hopeloos is, maar nu herfst en winter ons naderen zal het lang duren, en ik geloof dat de krachten in \'t laatst erg verminderd zijn; hel voorjaar zal ze misschien nog willen herstellen." Het voorjaar, � de non had dit woord zoo dikwijls reik- halzend van de lippen der kranken of hunner betrekkingen vernomen, dat het een gevoel van weemoed in haar opwekte. Zeer zelden had zij het voor de bleeke aangezichten, die van de herlevende natuur zelf een nieuw leven hoopten te ontvangen, lente zien worden, en het waren droeve herin- In dagen yan strfjd. I. 2



		18 neringen, die zij moest afweren voor zij kon antwoorden: »wellicht staat het minder erg dan gij denkt, de zorg heeft oogen die alle dingen onder een somber floers zien, en gij hebt zeker angstige dagen doorgebracht;\'\' haar blik rustte met deelneming op de vermoeide trekken van den jongeling. »Ja, ik had zoo weinig gedacht hier te moeten vertoeven, toen de ziekte mijner moeder plotseling al onze plannen in duigen wierp, dat ik in den beginne als radeloos was, en te meer omdat zij elke vreemde hulp afsloeg. Zij was aan een zoo afgezonderd leven gewend, dat haar het denkbeeld zelfs van onbekende gezichten om zich heen te zien pijnlijk aandeed." ?>En weet zij thans, dat gij naar ons klooster zijt gegaan?" »Zij heeft er eindelijk in toegestemd, toen zij zag, hoe het mij kwelde dat haar verzorging zoo gebrekkig was; ik kon wel des avonds bij haar zijn, maar over dag moest ik toch de meeste uren aan mijn arbeid blijven, en het boe- renmeisje, dat haar dan tusschenbeide opzocht, kon haar natuurlijk slechts een zeer geringe hulp bieden; zoo heeft zij goed gevonden, dat ik een beteren bijstand voor haar inriep," sik hoop, dat mijn verpleging haar lief zal worden," antwoordde de zuster; »er is niets harder dan krank zijn in den vreemde, waar geen verwanten of vrienden ons kun- nen opzoeken, en bovenal in een zoo eenzame plaats als deze. Waarheen waart gij op reis, dat uw weg over ons dorpje voerde? Het ziet zelden anderen dan bewoners van den omtrek, of een enkelen doortrekkenden reiziger, die naar Duitschland moet." »Dat was ook ons doel; mijn moeder had den eersten tijd van haar huwelijk in een plaats, even over onze grenzen gelegen, doorleefd en het was haar wensch, die nog eenmaal terug te zien; ik vreesde wel, dat de reis haar te veel vermoeien zou, maar haar verlangen was zoo sterk, dat ik niet dorst weerstaan. Toen wij echter hier kwamen, was haar toestand reeds zoo zwak, dat aan geen verder gaan te denken viel, en het zal wel zomer worden eer wij weer vertrekken kunnen."



		: 20 edelman zich niet gaarne zou hebben laten nemen � en de verwondering der non dus rechtvaardigde. Ook antwoordde hij op een wijze, die verried, dat de vraag hem niet onna- tuurlijk klonk: nik moet mij zelf mijn brood verdienen en zou een hoogen stand, als ik daarop aanspraak wilde maken» slecht kunnen ophouden; daarenboven ik ben toch, al kende ik alle geslachlsregisters van mijn familie beter dan ik thans doe, en al kon ik bewijzen, dat ik niet alleen toevallig een gelijken naam met aanzienlijke personen draag, geen volbloed edele, mijne moeder is burgerlijk, en ik heb mij steeds eveneens als zoodanig beschouwd." Zuster Klara glimlachte. »Niet uit nederigheid," zeide zij schertsend; »ik vrees dat gij mij weinig vleiend zult vinden, doch het was vooral de uitdrukking van trots, die mij daareven in uw trekken had getroffen, en mij aan iemand herinnerde, in wiens gelaat ik zulk een gevoel voor het eerst leerde kennen." �lemand, wiens herinnering u aangenaam was? ik hoop die vergoeding toch voor zulk een meedeeling van u te mogen ontvangen," antwoordde de jonge man insgelijks op den toon van scherts, maar van het gezicht der non stierf de glimlach weg en zij hernam met iets weemoedigs in haar stem: niemand ten minste, die mij zeer lief was, en overigens � al onze lichten hebben hun schaduw." Zij zweeg, en een tijd lang gingen beiden in stilte voort: toen begon zij opnienw, met veranderden toon: sleeft uw pleegvader nog ?" »Neen, hij stierf thans vier jaar geleden; misschien" � er was een korte aarzeling in de wijze waarop die woorden werden uitgesproken � «misschien, dat gij die fout van trotschheid niet in mij hadt moeten opmerken, als hij langer geleefd had, maar ik moest van toen af op mij zelf staan, en men wordt licht hoogmoedig, waar men weet licht vernederd te kunnen worden; ik geloof dat ook mij de gedachte, in vele opzichten afhankelijk te zijn, te meer aan alles deed vasthouden, waarin ik mij zelf als vrij mocht beschouwen."



		V

		22 terug te houden, maar de onvervulde wensch knaagde aan haar rust, en eindelijk gaf ik toe. Het was niet goed van mij, want reeds op de tweede dagreis, toen wij hier kwamen, kon zij niet verder. Het is geen zeer rijk leven, welks inhoud ik u vertel," viel hij zich zelf met een glimlach in de rede, »gij ziet, vele gebeurtenissen heeft het niet gehad, en wat zorgen betreft," � een schaduw vloog over zijn gelaat � »ik heb ze eerst nu leeren kennen." »Was er een reden, waarom uw moeder zulk een afzon- dering wenschte?" vroeg de non. »6een andere, dan dat zij sinds vele jaren zich zwak en vermoeid voelde, en nu heeft het lange alleenzijn haar voor iedere ontmoeting schuw gemaakt." Een onuitgesproken bede om verschooning voor de ontvangst, die haar misschien ten deel zou vallen, sprak uit den blik, die zuster Klara bij deze woorden trof, en ook als zoodanig door haar begrepen werd. »Wij komen dikwijls aan legersteden, waar men ons met vrees ziet naderen," hernam zij vriendelijk geruststellend. De jonge man sloeg haar gade als verwonderde hij zich over de heldere uitdrukking van haar gelaat. »Gij zeidet daareven, dat uw beroep u ook blijde gezichten kennen deed; het moest ook anders te zwaar zijn, altijd ergens te toeven, waar leed is en de bitterste tranen vergoten worden." De non zag een oogenblik met diezelfde verandering in haar trekken, die hem in de kapel getroffen had, voor zich uit, en zij antwoordde op een toon, waarin iets als een smartelijke herinnering weerklonk: »de bitterste tranen heb ik niet bij het ziekbed, zelfs niet bij sterfbedden zien wee- nen; ik heb ze niet zien vloeien op doode aangezichten, waar het hart verscheurd werd door zijn verlies; ik heb ze in oogen aanschouwd, die een nog grooter verlies te be- weenen hadden; weet gij wat ik geloof dat onze eenige dooden zijn? zij, die ons lief waren, en die een zware schuld uit ons gemoed rukte. Dal zijn de leege plaatsen, waarop ik de bitterste tranen heb zien vallen."



		TWEEDE HOOFDSTUK.

		Ich will micli nicht beruliigen, will nicht Vergessen; das ist eine feige Seele, Wie ihre Heilung annimmt von der Zeit Ersatz f�r \'s Unersetzliche. Mir soll Nichts meinen Gram abkaufen. Schiller. Er moesten eenige oogenblikken verloopen, eer de non zich in de schemering, die haar omgaf, terecht kon vinden. De stralen der ondergaande zon, die buiten nog een Iaatsten groet van licht aan de eenzame streek brachten, konden hier niet door de donkergemaakte vensters heendringen, en haastig sloot de jonge man na hun binnentreden de deur, die aan eenige dier gouden lichten toegang verleend had, weder dicht; de zieke was zeer zwak en kon geen helder- heid om zich heen velen. Eerst toen haar oogen dus aan die twijfelachtige tint, die in het vertrek heerschte, ge- wend waren, vermocht zuster Klara hare nieuwe omgeving te overzien. Het was een niet groot en in den smaak eener half adellijke, half burgerlijke woning ingericht vertrek, waarin zij zich bevond. Aan den muur ter rechterzijde stond een bed uit gesneden hout, welks gordijnen van donker groene kleur uit het meer alledaagsche trijp vervaardigd waren, terwijl ook de hooge, smalle stoelen en de op een eenvou- dig voetstuk rustende tafel zich in niets van die onderscheid"



		■ 25 den, welke in de gewone burgerhuishoudingen gebruikt werden. Het fijne linnen, dat op die tafel lag, benevens de fraaie kom en glazen, tot gebruik der zieke er op gezet, schenen daarentegen weder in een welgestelde woning thuis te hooren, en een zeer kleine, sierlijke bidstoel, voor de fraai uitgevoerde beeltenis der heilige maagd geplaatst, maakte den indruk als ware hij oorspronkelijk voor andere omgeving bestemd dan waarvan het overige huisraad een deel uitmaakte; ja zelfs dit was met een smaak geschikt, die in geen eenvoudig burgerhuis scheen te passen. Wierpen deze bijzonderheden een schijn van voornaam- heid over de geheele inrichting, het ontbrak haar daar- voor ook aan die deftige weelde, welke de woningen der meer gegoede Nederlandsche burgers sierde en bijna tot een spreekwoord geworden was. De gebeeldhouwde, fraai glad gewreven spinde, met haar zwaar koper beslag, de rijkdom van kunstig aardewerk, de hooge pronkroemers, achter de glazen deuren der sierkasten of op de massieve schenktafels te schouw gesteld, de kunstig gedreven schotels en bekers van zilver, hiervan kon men zeker niets in de woning vinden, waarin ondanks hel waas van aanzienlijker smaak toch geen spoor van welvaart zich vertoonde. Met een snellen blik overzag zuster Klara dit alles; toen trad zij op het bed der kranke toe. De jonge man scheen haar van de aankomst der non te onderrichten; hij sprak op zachten toon eenige woorden, en stond met een uitdruk- king van zorgende teederheid over haar gebogen, terwijl zij langzaam met dien moeden en toch zoo scherp onderzoe- kenden blik, eener zieke eigen, zich naar haar verpleegster wendde en de trekken gadesloeg, die haar vol medelijden aanzagen. Zij was zeer krank, dat had een oogwenk deze reeds doen zien. Er was geen bepaald spoor van een pijnlijke ziekte op haar gelaat, maar een geheele slooping der levenskracht sprak uit elke lijn van het door geen hoogen ouderdom nog geteekende gezicht. Zij kon niet meer dan veertig jaar tellen, en zelfs dezen leeftijd gaf



		27 »Wij willen allen hopen," antwoordde de non, »daar is geen nood, of God en onze heiligen kunnen uitkomst geven." \' sUitkomst? Mij schijnt hier geen nood te zijn. Ik ge- loof niet dat het zoo bitter is heen te gaan; ware het niet om mijn zoon, ik zou zeggen: het is zoet; doch nu, ja, mag ik niet wenschen dat mijn leven eindige, ofschoon ik weet, dat het spoedig geschieden zal." »Wat is uwe krankte ?" vroeg zuster Klara. »Wat deert der lamp, wanneer zij uitgaat? er is geen brandstof meer, anders niet. Ik geloof, dat het mij is als der lamp, die ten einde gaat," en het moede hoofd zonk weder in de kussens terug. Zij had waarheid gesproken. Daar was geen kwaal, die .dubbel aan de krachten des levens teerde, maar de kracht, die het leven zelf verbruikte door eenvoudig voort te be- staan, was uitgeput, en daarom ook voelden beiden hoe volkomen hopeloos de toestand was. Het bewustzijn daarvan trof de non pijnlijk, wanneer zij aan de angstige woorden van den jongeling dacht, die nog zoo vurig aan een bezit hing, dat binnen zeer kort voor altijd zou moeten ophou- den, doch pijnlijker nog trof haar die zekerheid, wanneer zij zag hoe de zieke zelf haar opnam. Mocht het niet mogelijk zijn hier nog te hopen, er was zelfs de lust tot hoop niet meer. Zoo moede, zoo als door een zware hand neergedrukt rustten de met lange wimpers omzoomde oog- leden op de bleeke wangen, dat er geen bekoorlijkheid in het leven scheen te zijn, groot genoeg om ze nog eens met verlangen op te heffen. De betoovering er van scheen verbleekt, eer het leven zelf nog vergaan was, en de band, die nog niet gebroken was, had toch opgehouden te binden. Er scheen slechts ��n gevoel in de borst der zieke te wonen, dat zich nog aan die berustende stemming, waarin de wil van het lot haar vond, onttrok. Er was iets angstigs in haar wezen gekomen, zoodra zij de vreemde gezien had, en het was deze terstond in het oog gevallen, dat haar be- wegingen, zoover haar zwakte dit toeliet, iets gejaagds ■



		29 diging � ngij ziet in uw zoon ook het heden en de toe- komst." »Ach, ik heb hem dat heden niet tot vreugde kunnen maken; het is misschien goed, dat ik heenga, zijn bloeiende jeugd zal dan niet langer door de schaduwen van zorg en ziekte verdonkerd worden, die ik er op werpen moest. Ik heb het niet gewild, maar de zorg en de ziekte waren sterker dan ik met mijn wenschen, die hun vervulling nooit zullen mogen aanschouwen." � Zij zuchtte en sprak half in zich zelf: nik zal hem nooit gelukkig zien." »Hij is gelukkig in uw liefde en hij is jong, de tijd kan hem nog zoo veel brengen," troostte de non, »het leven is met twintig jaren nog niet geleefd." »Met twintig jaar! wat is hetgeen daarna kwam voor mij anders geweest dan wat de asch voor haar vlam is "> Nog jong! wat ben ik dan thans 1 het leven was immers reeds oud voor mij, eer ik twintig telde." �Gij hebt veel leed gehad," antwoordde de geestelijke zuster met die levendige sympathie van iemand, voor wien het leed een natuurlijker band met menschen geworden is dan de vreugde, die hem alleen nog in droomen als werke- lijkheid verschijnt, sja, de smart veroudert." Op het gelaat der kranke keerde de voor een oogenblik geweken uitdrukking van onrust sterker terug; zij was klaarblijkelijk verschrikt, dat de woorden, die zij slechts in zich zelf meende te hebben gesproken, verstaan waren, en met een stem, waaraan de angst zekere kracht bijzette, zeide zij : sik heb u niets gezegd; als ik het doe, luister dan niet; ik spreek soms verward, gij moet geen beteekenis er aan hechten." »Ik heb u niets hooren zeggen, dat u bezorgd hoeft te maken, doch mocht u een woord kunnen ontvallen, dat gij liever ongesproken wenschtet, denk dan dat wij de uitingen onzer zieken als een biechtgeheim bewaren, waarvoor onze lippen gesloten zijn." Het was voor \'t eerst dat zuster Klara in de taal harer orde sprak en de zachte vrouw in



		32 * nacht, die zoo kort is wanneer een verkwikkende slaap zijn\' vleugels er over uitbreidt, en zulk een eeuwigheid duurt wan- neer het oog wakend in zijn duisternis staart. Traag gaat hij voorbij, iedere minuut in haar anders nooit getelde secon- den afdeelend, en de eerste stralen van den morgen, die hem verdrijft, hoe koud en bleek vallen ze in het donker, waaruit weer een nieuwe even sombere, even langzame dag zal geboren worden! Het hoofd buigt zich moede neer; in dat eindelooze en toch aan inhoud zoo leege tijdsverloop heeft het veel gedacht, maar de gedachten van een ziekbed, treurige, vruchtelooze gedachten, die uitputten zonder tot een doel te leiden, en het is afgetobd zonder gewerkt ie hebben, afgetobd door de bestendige slingering tusschen ge- loof en twijfel, hoop en \'vrees. En deze slingering, hoe veel gelukkiger is zij nog dan die troostelooze zekerheid, welke soms in zulke eenzame uren gevoeld wordt, de zeker- heid waarmee ook zuster Klara aan die legerstede zat, en wist dal het de dood was, dien zij tegemoet waakte. Zij had niet meer te vreezen, maar zij wist ook het ergste. Hoeveel zulke droeve dagen, zulke donkere nachten er nog verloopen zouden, mocht haar verborgen zijn, er zouden geen blijder dagen, geen verkwikkender nachten meer voor het leven aanbreken, dat zij zoo langzaam zag verkwijnen, er zou geen helderder blik in die oogen komen, welke dat einde met verlangen zagen naderen, en de dagen niet telden dan als zoovele stappen dichter bij het reeds geopende graf, dat de straal van een zon beschijnen zou, die op haar bestaan geen gloed meer kon werpen. Kerk- hoven zijn meestal vol bloemen, en voor vele levens bloeien de bloemen eerst weer op het graf. Die angstige uitdrukking, die in den beginne het gelaat der kranke zoo dikwijls kwam verdonkeren, was nu geweken; er konden eehter nog altijd oogenblikken komen, waarop de sporen ervan, al was het ook slechts vluchtig, terugkeerden. Een enkele vraag, die als eisch van vertrouwen scheen te klinken, kon de oogen weer hun ouden, twijfelenden blik doen aan-



		33 nemen. Het was in zulke momenten als vreesde zij ieders bijzijn, ja zelfs haar zoon scheen zij dan met een gevoel van angst te beschouwen, vreemd naast de liefde, waarmee zij anders tol hem opzag. Er moest een zware nog niet weggenomen last op haar drukken, die bij iedere gelegen- heid, welke aan het verleden herinnerde, zich met nieuw gewicht voelen deed. De non, hoe ijverig zij ook daartegen waakte, had zelf niet kunnen vermijden, een enkele maal die wonde plek aan te roeren. Zij beschouwde het fraaie snijwerk van den bidstoel, dat haar reeds bij haar eerste komst getroffen had, en een plek waar dat gebeeldhouwde sterk geleden had aanrakend, zeide zij: »hoe jammer dat het schoone werk beschadigd is! hier moet zeker een wapenschild geweest zijn, maar men kan zelfs den omtrek nauwelijks meer herkennen." De zieke had van het oogenblik, waarop haar vcrpleeg- ster het meubel beschouwde, haar met zekere onrust gevolgd; bij dit gezegde kleurde een gejaagd rood haar ingevallen wangen, en zij antwoordde snel: �dat behoeft geen wapen te zijn." »0 neen, mijn oog zal mij bedrogen hebben," hernam zuster\' Klara geruststellend; zij bemerkte met schrik den angst waarin haar toevallige vraag de kranke gebracht had ; maar noch die kalme toon, uit welken zij alle belangstel- ling met opzet verbannen had, noch de ongezochte wijze, waarop zij over andere onderwerpen begon te spreken, scheen in staat den indruk van dat gezegde uit te wisschen. De non voelde dat een geheim op de ongelukkige vrouw rustte, hetwelk zij in de uitputting van haar toestand geen kans meer zag te bewaren, en dat zij overal bedreigd waande, nu zij wist het niet meer te kunnen beschermen, een geheim waaraan zij elk onoverdacht woord vastknoopte, omdat zij in elk zoodanig woord haar eigen gedachte leggen kon. Het was een beklagenswaardige toestand, maar als zij zag dat geen ongewijde in het heiligdom van haar ver- in dagen van str\\jd. I. 3



		35

		jWij zijn geheel alleen." »Het is goed. Ik droomde, dat ik door een donkere streek wandelde, en een zware last drukte op mijne borst. Daarin was niets, djat mij verwonderde, want ik was ge- woon hem te dragen, en niet alleen in den slaap; maar het kwam mij voor, als waren er velen met mij opwegen allen waren moede en beladen zooals ik, doch wij hadden allen het gevoel dat de tijd van rust naderde, en wij zagen in de verte een flauwen schijn opgaan; dat was het groote licht, dat weldra ook voor �ns zou stralen, zeide een der gedaanten, die met mij voortging, en haar gelaat was vol hoop. Ik zag haar aan en wilde mij met haar verheugen, toen ik plotseling een stem hoorde, die sprak: »nu zijt gij aan den ingang van het rijk der eeuwige rust, waar de harten niet meer in pijn kloppen en de gedachten stil wor- den; treedt binnen, doch legt eerst uwe zorgen af, want de smart kunnen wij heelen, maar de angst mag hier niet indringen, daar hij machtiger is dan onze macht. Zoo er nog een band is, die u met zorg aan de aarde bindt, ver- breekt hem; zoo er nog een bekentenis op uw lippen zweeft, die gij niet wilt dat het zwijgen, welks woning hier is, voor eeuwig doe verstommen, spreekt haar uit; eer kunt gij hier geen ingang vinden." En ik zag hoe sommigen, die met mij waren, van mijn zijde verdwenen, zij hadden hun last reeds afgeworpen, en anderen hoorde ik haastige woorden fluisteren, bekentenissen van lang verzwegen din- gen, die toch niet ongeweten mochten blijven door hen die zij achterlieten, en ieder vond een oor, dat ze hoorde; ik alleen stond eenzaam, daar was niemand, tot wien ik spre- ken kon. De wanhoop werd in rnijne ziel wakker, ik kende haar foltering nog uit lang vervlogen tijden, en de last op mijn borst werd vreeselijk zwaar; doch eensklaps zag ik weer dezelfde gedaante, met het gezicht vol hoop, die mij zooeven getroost had, en zij zeide: udeel mij alles mede, ik zal uw geheim op mij nemen, dan kunt gij tot de rust ingaan," en toen zij dat zeide, veranderde haar



		36 gezicht, zij kreeg uwe trekken. Daarom wil fk u vertrou- wen; het moet een teeken geweest zijn." De zieke had met ongewone duidelijkheid en zoo \'t scheen onder den indruk eener bijgeloovige overtuiging gesproken, die haar moed gaf. Maar voor zuster Klara was in een vertrouwen, dat op deze wijze geschonken werd, iets wat pijnlijk en beangstigend tevens moest wezen, zoodat zij bijna afwerend antwoordde: »gij zijt thans wellicht vermoeid door dien bangen droom, wilt gij niet wachten tot de nacht voorbij is?" »Neen, laat mij thans spreken, ik voel dat de dingen mij nu duidelijk voor oogen staan, en dat ik ze naar waar- heid verhalen kanj al dien tijd zag ik ze verward, zonder verband, en zij drongen zich saam als wilden zij al wat daarlusschen lag uit mijn geheugen wisschen; ik zag ze altijd voor mij, want het was geen vergetelheid die over mij kwam, maar ik wist niet meer: waren de beelden, die mij omgaven, gedaanten van het verleden, of doorleefde ik nog eenmaal die schrikkelijke dagen, toen zij in waarheid om mij heen waren? Nu echter is het weer helder, en wat ik u zeggen wil is mijn geschiedenis, zooals zij geweest is en zooals ik haar nu voor mij zie. Gij zult mijn ver- trouwen bewaren." Het was nauwelijks een vraag, die de laatste uiting had ingegeven, en de zieke wachtte ook geen antwoord af, zij vervolgde snel: «herinnert gij u, hoe die beschadigde plaats in het beeldhouwwerk van gindschen stoel u in het oog viel? gij vraagdet toen oi daar een wapen geweest was, en ik schrikte voor uw gezegde. Helaas, het had daar gestaan en ik had het duizendmaal met blijden trots beschouwd, maar hel werd vernield, vernield als een teeken van schande, en ik heb meer dan duizendmaal gebeden, dat ik het daar nimmer had mogen zien. Ik heb vaak hooren zeggen, dat de smart bitterder wordt, als wij ons verloren vreugde herinneren, ik weet iets wat nog veel bitterder is: de vreugde te moeten vergeten; dat heb ik gedaan, want mijn geluk



		■mam 37 was in oneer geworteld. 0, als gij weet, wat dat zeggen wil, heb dan medelijden met mij." Zij zweeg, als door bange herinnering overweldigd, maar begon vervolgens kalmer: »ik zal u mijn leven geregeld ver- tellen; het is voor de eerste maal, dat ik zijn gebeurtenissen onder woorden breng. »Mijn naam is Johanna Rov�ne. Ik was het eenig kind van welgestelde burgerlijke ouders, die hun verblijf in Utrecht hielden en van een strengen, ingetogen wandel waren. Zij voedden mij op, zooals zij zelf leefden, streng en hard. Ik was schoon, werd mij gezegd, niet om mijn ijdelheid te streelen, maar om mij waarschuwend aan al de ellende te herinneren, die daarvan het gevolg zou kunnen zijn. Een fraai gelaat is Satans spiegel, placht mijne moeder te zeggen, en zoo schuwde ik het gezicht van mij zelf, schuwde elk oog, dat mij bespiedde. Doe uw plicht en zorg dat de men- schen geen ongerechtigheden aan u zien, was de spreuk onder welke ik werd grootgebracht, maar het kwam mij voor, dat de menschen nog meer dan de ongerechtigheden in onze woning gevreesd werden, en mijn jeugd zou zeer ongelukkig geweest zijn, ware het niet, dat ik een hart gekend had dat altijd warm voor mij klopte, een hand die altijd bereid was mijn tranen te drogen, en een mond die altijd te mijner gunste sprak. Dat was Melville, onze dage- lijksche gast." »Uw echtgenoot?" vroeg de non. Het scheen dat de kranke haar niet hoorde, zij ging als mijmerend voort: »er zijn menschen, die te goed zijn om ze lief te hebben op de wijze waarop wij gewoonlijk bemin- nen, zij zijn zoo verheven boven ons, dat zij wezens van een andere soort schijnen. Zoo was Melville. Ik dacht dik- wijls dat ik hem gaarne zou liefhebben, maar hij stond te hoog; de beelden op het altaar in mijne kerk kon ik ook niet omarmen, ik kon ze slechts vereeren. »Toch was hij mijn raad en mijn steun, en ik wist dat hij mij reeds als kind beminde. Hij had vroeg voor zich zelf



		89 dat ik den mijnen neersloeg, maar alsof een geheime be- toovering mij dwong, moest ik telkens het oog weer naar hem opheffen en zijn schoon gelaat aanzien. Hij was zeer schoon, maar dat was het niet, wat mij zoo onweerstaanbaar boeide, het was de uitdrukking van zijn trekken, die mij trof. Ze waren zoo bevallig en toch zoo fier, zoo trotsch en toch zoo minzaam; zijn stem was zoo welluidend in de enkele woorden die hij tot mij sprak en die woorden zelf klonken mij zoo ongewoon, dat zijn verschijning den indruk van iets wonderbaars op mij maakte. Zijn kleeding was die van een edelman, en toen hij naast Melville ging, merkte ik op, hoe weinig deze bij hem uitkwam, hoe onaanzienlijk hij in zijn eenvoudig donker gewaad er bij die sierlijke dracht van den vreemdeling uitzag, en ik voelde dat de onbekende met zijn bevallige manieren mij in die enkele oogenbiikken meer was gaan bezig houden dan Melville in al de lange jaren, dat ik hem iederen dag gezien had. Hij begeleidde ons tot aan mijne woning en verzocht hem een kwartier aan te wijzen, waar hij zich vestigen kon; hij wilde eenigen tijd in Utrecht blijven. Ik weet niet hoe het kwam, doch hij zag mij daarbij met zulk een eigenaardigen blik aan, dat ik voelde hoe mijn wangen kleurden, en toen hij zich ver- wijderd had, kwam het mij voor, dat ik blij was te weten, dat ik hem niet voor altijd uit het gezicht verloren had." De zieke zweeg eenige seconden; dan ging zij voort, als ware het haar te doen om opkomende herinneringen, alleen voor hem die de gebeurtenissen kende belangrijk, te ver- drijven: «waarom zou ik vele woorden gebruiken? genoeg, ik zag hem den volgenden morgen terug, en daarop gedu- rende verscheiden dagen. Hij bracht mijn ouders eenbezoek en wist Melville te bewegen, dat die hem toegang tot onzen huiselijken kring verschafte. Mijn vader was ziek en kon dus geen acht op ons geven, mijn moeder voelde zich door de opmerkzaamheid van een edelman gestreeld; zoo was ik vrijer dan gewoonlijk, en � ach, mijn vrijheid was spoedig verbeurd. Het duurde maar weinige weken, toen



		41 was eerst achttien jaar en vol verlangen naar leven en gloed, naar een liefde, die juichte en lachte. Melville was zoo ern- stig en zorgend, iemand om u op zijn armen over alle ge- vaarlijke plaatsen te dragen; maar ik dacht nog dat het le- ven een pad vol bloemen was, waarover ik heenzweven kon, en de vurige kussen, die op mijn lippen brandden, klonken als beloften van een liefde, die niets dan zaligheid hebben zou. O, was ik toen er aan herinnerd, hoe snel de bloe- men moeten verwelken!" »Gij verliet dus uw ouderlijk huis?" De zieke knikte. »Ja, ik volgde mijn geliefde, wij had- den afgesproken over de grens te gaan, om ons dan in den vreemde te vereenigen, en de vlucht gelukte zonder hinder- nissen. Ik werd maar al te goed geloofd, toen ik het voor- wendsel, waarmee ik de woning wilde verlaten, uitsprak, en ofschoon mijn hart klopte, toen ik Melvilles oogen met zulk een vertrouwenden blik op mij rusten zag, het verlan- gen naar hem, die mij buiten wachtte, was sterker dan die laatste vermaning van mijn geweten, Nog dien eigen avond waren wij ver buiten Utrecht, en weinige dagen later kon niemand ons meer scheiden; wij waren gehuwd. »lk vrees, dat gij mij veroordeelen zult, maar ik was on- beschrijfelijk gelukkig. Er kwamen geen berichten uit mijn ouderlijk huis tot ons; ik vernam dus niet, dat mijn vader, reeds ziek toen ik hem verliet, kort daarop stierf, stierf met een vreeselijk woord tegen mij op de lippen; en wat Melville lijden zou, dat kon ik vermoeden, doch zoolang ik het niet wist, trachtte ik mij zelf te doen gelooven, dat mijn eigen vrees overdreven was, en spoedig, zoo hoopte ik, zou de gelegenheid komen om mij met allen te verzoenen. Eenige maanden gingen in die hoop voorbij, zalige maanden. Het was in dien tijd, dat mijn echtgenoot den stoel met zijn wa- pen voor mij maken liet en mij ook het madonna-beeld schonk, dat daarboven hangt; later, toen ik maar al te veel reden tot biddend neerknielen had, sprak ik in de koorts- hitte zoo vaak verlangend van beide, dat Melville ze voor



		■ ■ ■ 43 van dat besluit, zelfs niet toen hij mij meedeelde voor eenigen tijd van huis te moeten; hij beloofde immers spoedig weer bij mij te zijn. De eerste brieven, die hij schreef, � ach, het werden zeer snel korte brieven, zonder verlangen of liefde, � wekten ook geen achterdocht bij mij op, en later was mijn toestand van dien aard, dat hij al mijn zorg en gedachten eischte. Ik had gehoopt hem bij de geboorte van ons kind te zien, doch hij kwam niet, en er was niemand om den kleine met blijdschap in de armen te drukken; zelfs mijne vreugde was met weemoed gemengd, toen ik voor het eerst de blauwe oogen van zijn vader mij uit het jonge gezichtje zag aan- kijken; ik had een somber voorgevoel van groot naderend leed. Zoolang ik nog zwak was, vermeed ik ieder onderzoek; daarna was mijn eerste vraag, of er geen brief voor mij gekomen was. Men gaf er mij een, hij was met onvaste hand geschreven, en met nog bevender hand brak ik zijn zegel open. Wat ik las? � vraag het mij niet, het waren woorden te vreeselijk om ooit te herhalen. Hij had mij bevolen hem niet te schrijven; hij was dus niet bekend met mijn toestand, en dat moge God hem tot vergeving aan- rekenen, want wat hij schreef was wreed, maar dan zou het nog duizendmaal wreeder geweest zijn". jHij wilde zijn huwelijk verbreken ?" vroeg de non. »Hij sprak niet van zijn huwelijk; hij zeide alleen dat hij voor mij zorgen wilde, doch dat ik hem nooit zou terug- zien, want" � de zieke zweeg, zij kon inderdaad den wreeden volzin niet uitspreken. Eerst na eenigen tijd ver- volgde zij, zonder aan het vroegere vast te knoopen: »hij had mij verlaten, en met hem alles, wat de wereld mij lieflijks en dierbaars geven kon, want ik had alles in hem gezocht. 0, nu verstond ik wat het zeggen wil: lief te hebben en geen liefde te ontvangen, alleen te zijn en toch niet meer zich zelf te leven; mijn gedachten, mijn teederheid, mijn hoop, alles behoorde hem toe; ik had niets overge- houden dan mijn smart en � mijn schande. Het was goed



		■ I u dat ik dat ten minste niet wist, toen de eerste slag mij trof, ik waande mij toen slechts een ongelukkige, ik wist niet dat ik ook een onteerde zou moeten heeten. God zij gedankt daarvoor! als ik toen geweten had, dat men in de tranen, die mijn jammer weende, geen water genoeg vond om de vlek mijner schande uit te wisschen, ik zou gedaan hebben wat zoo menige rampzalige deed: zien of het graf zoo donker was, dat het den smaad verbergen kon. Wat in de eerste dagen na dien brief in mij omging, weet ik niet. Daar rust voor mijn gedachten een zware sluier over die uren, en ik heb nooit gewaagd hem op te heffen. Toen ik weder tot mij zelf gekomen was, ging ik naar Utrecht. Er was slechts een twintigste deel van mijn leven verloopen, nadat ik het verlaten had; maar al wat het leven mij bieden kon, mijn hoogste geluk en mijn diepste smart, lag in die korte tijdsruimte besloten; wel moest dit weerzien bitter voor mij zijn. Het was een gure regenavond, toen ik, mijn kind in den arm, voor mijn ouderlijke woning stond, om daar bescherming en raad te zoeken, en den klopper op de deur vallen liet, die ik zoo lichtvaardig achter mij had dichtgeworpen. Hoe anders dacht ik nu aan die woning, die mij eens zoo treurig en donker geschenen had; hoeveel vroolijker en helderder werd zij, zooals ik mij haar warme, verlichte vertrekken nu voorstelde, in vergelijking met de sombere, koude straat, waarin ik huiverend wachtte. Er was een onbeschrijflijk verlangen in mijne borst, terwijl ik zoo om mij heen zag, naar het oogenblik waarop zij zich weder voor mij openen zou. Het duurde lang, maar eindelijk hoorde ik toch den grendel wegschuiven. ,Wie is daar nu nog?\' vroeg het meisje, dat opendeed, op knorrigen toon, en tegelijk zag ik de gedaante mijner moeder achter haar verrijzen, die vraag herhalend. .Mijne moeder! ik ben het, Johanna Rov�ne,\' met dien kreet wilde ik op haar toesnellen, doch het geluid van haar stem deed mij plotseling als verstijfd stilstaan. .Johanna Rov�ne, wie



		45 is dat? die ken ik niet,\' sprak zij op zoo ijzigen toon, dat de koude lucht daarbuiten eensklaps warm scheen te worden, en de harde steen zachter was dan de blik waarmee haar oog op mij rustte. ,Gij kent mij niet!\' kreet ik met wilde vertwijfeling. ,Ik ken u niet, neen,\' antwoordde zij met nadruk; ,ik heb van een dochter gehoord, die haar naam en haar familie onteerde, door weg te vluchten met een onbekende, maar ik kan niet gelooven dat deze � ik wil alleen zeggen schuldige � het wagen zou, nu zij door haar beminde verlaten schijnt, de woning, die zij bedekte met haar schande, opnieuw te betreden. Ware dit zoo, het zou haar beter zijn aan elk huis aan te kloppen, dan aan de deur van dat huis, waaruit de schande wel kon uitgaan, doch over welks drempel zij nooit zal binnenkomen, want het is haar voor eeuwig gesloten.\' »En die zoo sprak was uwe moeder\'?" riep de non huiverend. »Ja, en bij al haar hardheid geloof ik toch, dat zij mij had liefgehad en dat zij innerlijk onder die onbuigzame strengheid leed, maar zij vreesde het oordeel der wereld en zij had altijd met zooveel aandacht gelet op \'t geen vreemden zien konden, dat zij geen oog meer had om de wond waar te nemen, die zij zich zelf daar sloeg, waarheen alleen haar eigen blik dringen kon. Bij de wreedheid van haar straf heb ik voor het eerst gevoeld, hoe groot mijne zonde tegen haar geweest was. Ik wil u niet herhalen wat tusschen ons voorviel, � de deur sloot zich voor mij en ik stond alleen onder den nach- telijken hemel, in de gure lucht, die kil om mij heen woei, en strekte de handen radeloos naar omhoog. Verlaten, ver- loren! klonk een stem in mijn binnenste, en daarnaast nog een ander, vreeselijker woord, mijn moeder had het uit- gesproken; dat had den laatsten waan, die mij de waarheid nog verborg, weggenomen en mij gezegd wat ik in de oogen der menschen was. Mijn kind begon te schreien, het was koud en hongerig, ik hoorde het nauwelijks. Ik ging voort, zoolang mijn krachten mij dragen wilden, en toen zij mij





		47 ,is het mogelijk? Johanna, gij zijt het, en hier, en in dezen toestand? arme, ongelukkige vrouw!\' sik zonk aan zijn voeten neer. .Vergeef mij, Melville, stamelde ik, .vergeef mij en laat mij gaan;\' want het was mij als kon ik zijn aanblik niet verdragen, zooals ik nu in al mijn ellende en vernedering voor hem lag. Hij antwoordde niet, maar richtte mij op, nam zwijgend mijn arm in den zijnen, en voerde mij weg. Ik had geen kracht meer om hem eenige vraag te doen; half bewusteloos liet ik mij leiden, en lang voor ik zijn woning bereikte had alle bezinning mij verlaten. Ik was in een hevige koorts vervallen, die verscheidene dagen aanhield, zooals ik dat later vernam, want toen voelde noch wist ik iets van het- geen om of met mij gebeurde. Ik was weder bij mijn echt- genoot. ik hoorde weder zijn stem, voelde zijn kus, en mijn droom schonk mij nog eenmaal terug, wat ik in werkelijk- heid nooit meer bezitten zou. »Het gevaar voor mijn leven was groot geweest, maar het ging voorbij. Ik ontwaakte, en mijn inzicht in de waarheid keerde terug. Ik wist weder wat ik verloren had, en kon nadenken over wat mij nog gebleven was. Een doode- lijke angst greep mij aan. Wat zou de toekomst van mijn kind, mijn met schande bedekt kind zijn? en in wanhoop schreide ik overluid. Het scheen dat Melville mij gehoord had, hij trad op mij toe en toen deed ik hem de bekentenis van al wat ik thans u gezegd heb. Hij hoorde mij stil aan. Er was een uitdrukking van diep lijden op zijn gelaat, maar hij sprak geen woord voor ik ge�indigd had. Toen zeide hij : ,Gij zijt dus vast overtuigd, dat uw huwelijk wettig was\'. ,Ik weet, dat ik voor een priester en aan Gods altaar mijn hand in de zijne legde.\' ,Welnu, dan zullen wij de bewijzen Irachten te vinden,\' antwoordde hij ernstig; ,wilt gij, dat ik voor uw rechtop- trede, Johanna?\' ,Dus, gij kunt...?\' � .Wanneer die bewijzen te vinden zijn, wanneer hij u niet



		ook daarin bedroog, zooals hij u in zijn andere eeden be- drogen heeft.\' � »0 zuster Klara, bij die woorden gevoelde ik, hoe dierbaar hij mij geweest was. Ik kon hem niet hooren beschuldigen. Met hevigheid riep ik: ,klaag hem niet aan, gij hebt er geen recht toe, en al had hij mij bedrogen, hij is mij nog liever dan iemand ter wereld/ Het was een kalme, maar sprekende blik dien Melville op mij wierp. ,Was het zoo noodig, dit mij te zeggen?\' vroeg hij. sik zag mijn onrecht in. ,Neen, neen, die woorden ont- snapten mij,\' snikte ik, ,wees niet toornig op mij; ach Melville, ik kon niet anders, ik moest hem liefhebben.¹ De zieke zweeg; een eigenaardige uitdrukking, half vreugde, half weemoed, kwam over hare trekken, terwijl zij na eenige oogenblikken mijmerens vervolgde: »ja, zooals zijn beeld nu weder voor mij verrijst, zoo schoon, zoo fier, zoo overredend, zoo geschapen oin eenig te zijn onder allen die ik ooit zag, � zooals ik hem mij voorstel met al zijn vurigen hartstocht, en zijn welluidende taal weder hoor klinken, zoo voel ik, dat ik inderdaad niet anders kon, dat ik hem liefhebben moest, en" � haar stem werd zachter � »dat ik hem n�g liefheb!" Na een korte rust vervolgde zij op bedaarder toon haar verhaal. »IIet was niet goed, dat ik die woorden voor Meivilles oor uitsprak, maar mijn smart was te hevig, ik kon ze niet bedwingen. Hij liet mij weenen, er kwam geen verwijt over zijn lippen; maar hij die vroeger geen traan in mijn oog had kunnen zien, zonder dien te drogen, hij sprak thans geen woord om hun stroom te stuiten. Hij wachtte af, tot ik mij hersteld had, en hernam toen: ,ik zeide u dat men bewijzen hebben moest; zijn die te vinden, dan zullen er natuurlijk ook middelen zijn, om uw echtge- noot te dwingen het huwelijk dat hij verloochent te erkennen. uMiddelen? dwang? herhaalde ik onwillekeurig huiverend. ,Natuurlijk zal dwang noodig zijn.\'

,En de gevolgen daarvan?\'

,Zij treffen u niet; noch u, noch uw kind.\'

,En hem?\'

Hij haalde de schouders op. � Toen zonk ik op de knie�n
neer en riep: ,om Godswil, neen, doe niets tegen hem,
beter dat men mij veroordeele dan dat hij onteerd worde,
laat mij de schande dragen, maar maak h�m niet ongelukkig.\'

,En uw kind?\'

»Ik kromp ineen, doch het was geen ondoordachte opwel-
ling, het was mijn heilige overtuiging, die mij zeide: beter
dat de vader van mijn kind het nooit als zoon erkenne,
dan dat hij den zoon, dien hij erkennen moest, als zijn
vijand beschouwe. Beter dat hij nimmer zijn gelaat zie,
dan dat hij hem met afschuw gadesla.

«Melville zag mij een oogenblik met smartelijken blik aan.

,En hem was al die liefde niets!\'sprak hij somber,,o God,
maar het heeft zoo moeten zijn.\'

,Gij verkeert thans nog in een opgewonden toestand,\'
vervolgde hij kalmer, ,het eerste noodige is, dat gij herstelt;
ik moet voor eenige dagen van hier, gedurende dien tijd
blijft gij onder de verpleging van de vrouw, welke tot nog
toe zorg voor u droeg, en die u niet kent. Als ik terug-
keer, zal ik nader met u spreken.\'

«Later vernam ik dat hij naar mijn vroegere woonplaats
gereisd was om mijn aangelegenheden na te gaan, misschien
ook om mij te sparen, terwijl ik nog zoo zwak was; althans
hij keerde niet weder voor ik van mijne ziekte geheel ge-
nezen was..

»Toen hij eindelijk terugkwam, had ik mijn kracht van
zelfbeheersching genoegzaam herwonnen, om bedaard te kun-
nen spreken. Hij zeide mij openhartig, dat de uitslag van
mijn zaak zeer twijfelachtig was, daar het moeielijk zou zijn,
de getuigen van het huwelijk, die verspreid en wellicht om-
gekocht waren, op te sporen, doch dat hij gereed was, alles
voor mij in het werk te stellen.

,Ter wille van uw kind is het noodig, dat gij wel weet,

In dagen van strjjd. I. 4