De tyd en heeft noyt weghgenomen

mf ^H- ^E" l��fc\\

N§i\\ 6x //5r/5. W/J

^ix/�^k. j&E^.d\'

) "*a». ^" ^; ~ T

U33JJ3AO uflZ Xz }BpHU }UKy^

DRIE TREURSPELEN VAN SOPHOKLES.

GEDRUKT Hl,! <i. A. VAN HOFTKN, TE UTRECHT.

Een vlijtig tertiaaa is nog niet half een Griek.

Dus ben ik nog niet bang, mijn zoon, voor uw kritiek.

Maar kent ge eens recht de taal waarin de Muzen zongen,

dan ben ik overtuigd . helaas, mijn beste jongen,

dat als ge met mijn werk den grondtekst vergelijkt.

u \'t niet gering verschil van beider waarde blijkt.

Hoe kau het anders ? Ook een veel begaafder dichter

� taaikenner zooals ik �, al valt de taak hem lichter.

kan hier niet gansch voldoen aan de eischen der kritiek.

en velen zijn er niet die dichter zijn en Griek.

De meesten lokt ook meer op eigen wiek te zweven

dan wat een ander dacht in nieuwen vorm te geven.

Ik ken een drietal slechts dat Hellas\' schoonste sier

doel ruischen van de snaar der weibespannen lier.

E�n dicht de wreede straf voor \'t grootsch. menschlievend pogen

des fieren Titans na. Ken tweede opent de oogen

en ooren van ons volk voor \'t zielverrukkend schoon

des vollen dactylstrooms in \'t lied van T\'eleus\' zoon.

en eens zal \'t aan zijn hand Odysseus bij zijn zwerven

verzeilen. Wees gegroet! Hoe een heldin kan sterven.

liet reeds een meester zien als tolk van Sophokles\'

beroemdste meesterstuk. Wie schenkt ons de andre zes?

Wel is \'t een stout bestaan, maar ook een edel streven.

zoo \'k mede een poging waag die kunst te doen herleven,

zij \'t al dat men mijn werk � die vrees weerhoudt mij niet �

een doffen nagalm noemt van \'s dichters bruisend lied!

In andere landen, vooral bij ome Duilsche en Engelsche naburen,
die zelf eene buitengemeen rijke en voortreffelijke letterkunde bezitten,
stelt het groote publiek veel belang in de kennismaking met de meester-
stukken der klassieke oudheid, zoeals tal van vertalingen, die telken
jare verschijnen, bewijzen; en het lijdt wel geen twijfel dat deze
modellen van schoonheid, waarvoor inzonderheid de beste scheppingen
van den Helleenschen geest altoos gegolden hebben, zoowel onmiddellijk
op den goeden smaak en de ontwikkeling des volks als middellijk op de
produkten van zijn eigene litteratuur een gunstigen invloed oefenen,
/fel is waar kan het genot dier meesterstukken in al zijn volheid
slechts gesmaakt worden door eene nauwkeurige studie van de oorsprou-
kelijke teksten, gesteund door de kennis van den tijd waarin, en van
de eigenaardige ontwikkeling des volks waardoor ze vervaardigd zijn ;
toch is het geenszins onmogelijk zich door de lezing van goede, met
ophelderingen voorziene, vertalingen een vrij juist denkbeeld te ver-
schaffen van den inhoud, zij het ook niet van den vorm, der oude
letterkunde, vooral van het Griehche epos en de tragedie. waarin het
/i/gemeen meuschelijke zoozeer den boventoon voert, dat de vertolking
betrekkelijk zelden nadere toelichting behoeft. Ten onzent is, helaas, de
bekendheid met die heerlijke nalatenschap der Hellenen nog altijd te
veel het uitsluitend eigendom van geleerden, die geheel opgaande in de
vlijtige beoefening hunner wetenschap te zelden naar het goede voorbeeld
van v�le voortreffelijke buitenlanders hunne beschaafde landgenooten door

populaire geschriften in de gelegenheid dellen om het gemis vau eene
klassieke opvoeding zooveel mogelijk te vergoeden.

Meer dan iets anders kunnen m, i. smaakvolle vertalingen vau
antieke Meesterstukken in dal gebrek voorzien , en gelukkig hebben ook
in de laatste jaren (om vau oudere pogingen niet te gewagen) ten onzent
eenige weinige mannen zich in dat opzicht verdienstelijk gemaakt. Mr.
Opzoomer\'s schoont vertaling der Antigone van Sophokles, die van
Dr. JJukgersdijk vau den Prometheus van Aeschylos en Mr. Vosmaer\'s
Ilias hebben die groote leemte in onze letterkunde reeds voor een klein
deel aangevuld en mij uitgelokt ook mijne geringe krachten te beproeven
om hun schitterend voorbeeld, zij \'t ook met ongelijken tred, te volgen.
Zoo ontstond deze dichtbundel, dien ik het Nederlandschpubliek aanbied
in de hoop dat hij door beschaafde mannen en vrouwen uit eiken stand
met genoegen moge gelezen worden. Tevens heb ik hel oog op jonge-
liedeu die de hoogere burgerscholen of handelscholen bezoekende de
klassieke vorming geheel missen.

Het publiek dal ik mij in de eerste plaats voorstelde bepaalde den
vorm dien ik voor deze vertolkingen meende te moeten kiezen.

In navolging van Prof. Ol\'ZOOMER heb ik, in stede van de oor-
spronkelijke dichtmaten der lyrische gedeelten te betvaren, overal dezulke
gebruikt waaraan het moderne oor gewend is en tevens aan rijmende
verzen boven de rijmlooze der oudheid den voorkeur gegeven. Wel
werd ik daardoor gedwongen om hier even als hij, meer dan wellicht
anders noodig ware geweest, van het origineel af te wijken en mij Met-
en daar met een vrije, soms zeer vrije, navolging te vergenoegen , 1) maar
inderdaad, er was, had ik de maten van den Griekschen dichter willen
volgen , een oneindig grooter meesterschap over de taal dan ik bezit noodig

1) Hoe belemmerend het rijm voor den vertaler is, ligt voor de hand, eu
dit is in dubbele mate het geval, wanneer men ��n van de hoofdeigenaardig-
heden der Grieksche lyriek, t. w. nauwkeurige metrische responsie van strophe
en autistrophe (rei en tegenrei), gelijk ik overal gedaan heb, streng wil bewaren.

V II II 11 II K U K.

geweest, om gedwongeue of uitheemsche woordschikkingen te vermijden.
En zelfs, wanneer dit al iemand gelukken mocht � wat tot dusverre
m. i. niemand volkomen gelukt is � zelfs dan ware het publiek
waarvoor ik schrijf daarmee geenszins gebaat. Immers de rhgthmiek
der Grieken, die ten nauwste met hunne muziek samenhangt, vereischt
eene opzettelijke en hoogst moeilijke studie, en het heeft mij nooit
bevreemd van overigens zeer beschaafde lieden te vernemen dat ze voor
de Grieksche maten, voor zoo ver die van de bij ons geldende af wij-
ken , geen oor hebben, met name voor die waar verschillende versvoet-
soorten met elkander verbonden worden.

Veel nader kon ik mij, door geen rijm belemmerd, in den dialoog
aan den oorspronkelijken tekst aansluiten. Niettemin heb ik ook daar
gemeend mij de vrijheid te moeten veroorloven, om in navolging van
liet moderne drama de v>jfvoelige iambe te gebruiken, in plaats van
den \\zesvoe(igen\\ Griekschen trimeter. Ik deed dit vooral op grond
dat de laatste, wanneer men dien niet met de onnavolgbare kunst der
Atheensche treurspeldichlers � die een lal van haarfijne wetten in
acht nemen � behandelt, eentonig en ongenietbaar wordt. Noode
trouwens ging ik daartoe over, omdat het verkorten der verzen den
vertaler dikwijls in groote moeilijkheid brengt, vooral daar waar in
het gesprek telkens ��n regel op ��n regel antwoordt, en het dus niet
mogelijk is iets uit het ��ne vers in het andere over te brengen.

Bat ik op duistere en bedorvene plaatsen den overgelevtrden tekst
niet gevolgd ben, zal men mij wel ten goede houden. Bij sterke
afwijking heb ik nu en dan in de aanteekeningen daarvan kennis gege-
ven. Vele dier aanteekeningen zullen voor een goed deel der lezers
overbodig zijn, weer andere zullen sommigen te kort vinden. Maar
hoe bij beknopte ruimte in de verschillende behoeften van een zoo ye-
mengd publiek, als ik mij voorstel, te voorzien ? Hetzelfde geldt tan
de korte inleidingen die aan elk treurspel voorafgaan, en die zich
alleen lot het strikt noodzakelijke (dus voor vele lezers overtollige)
konden bepalen.

Terwijl het vroeger steeds regel was de Grieksche eigennamen in
dien vorm te schrijven waarin se door het Latijn tot ons zijn gekomen,
hebben sommigen in den laatsten tijd de gewoonte aangenomen om den
waren Ilelleenschen vorm in ons alfabet terug te geven, en zonder
twijfel is dit in beginsel veel juister. Maar van den anderen kant
valt niet te ontkennen dat vele dier namen door hun veelvuldig gebruik
ten onzent in die mate het burgerrecht hebben verkregen, dat b. v.
Oidipoes en Polyncikees \') aller oog en veler oor zullen belee-
digen. Daarom heb ik na lange aarzeling besloten een middelweg in
te slaan, en alleen die namen welke niet iedereen geacht kan worden
te kennen op een juistere wijze geschreven , terwijl ik, op enkele uit-
zonderingen na, bij alle den Latijnschen uitgang us door den Griek-
schen os vervangen heb.

Het eerste van de in dezen bundel uitgegevene tooneelstukken werd
reeds vroeger door mij in de Tijdspiegel van October 1880 geplaatst,
maar verschijnt thans met vergunning der Redactie op nieuw, op vele
plaatsen verbeterd en op enkele (t. w. in de koorliederen) geheel over-
gewerkt. Bij de revisie der proeven zijn mij enkele drukfouten ont-
snapl, die men achter deze voorrede verbeterd zal zien. Tot mijn spijt
bevinden zich daaronder een paar onjuiste citaten van cijfers der verzen
waarheen ik in de aanteekeningen den lezer verwezen heb.

Over den persoon des dichters herhaal ik hier in de hoofdzaak het
weinige dat ik in bovengenoemd tijdschrift nederschreef.

Sophokles, zoon van den wapenfabrikant Sophilos, is 28 jaar na
Aeschylos in 497 v. C. geboren te Kolonos, een vlek bij Athene, waar
hij een der door mij vertaalde tooneelstukken spelen laat. Van zijne
meer dan honderd treurspelen is een zevental tot ons gekomen: Aiax,
Antigone, Elektra, Oedipus als koning, Oedipus te Ko-

lonoe, Philoktetes, Trachiniai. Ofschoon hij in stoutheid van

1) Het uitdrukken van de y grec door onze «, zoonis enkelen doen, is een

verbeelding en genialiteit Aeschylos misschien niet geheel bereikt, geldt
hij toch voor een meer ontwikkeld en meer zelfbewust kunstenaar dan
gene, en reeds in de oudheid zag men in hem den man die het Atheen-
sche drama tot den hoogden trap van volmaaktheid waarvoor het
vatbaar was heeft opgevoerd; bij het onderschrijven van welk oordeel voor-
zeker noch de hoogere ontwikkeling van den tijd waarin hij leefde,
noch de bloeiende toestand waarin hij de tragedie uit de handen van
zijn voorganger ontving builen rekening moet gelaten worden.

Terwijl het drama van Aeschylos, in verband met zijn oorsprong,
nog een sterk episch-lyriach karakter heeft, treedt bij Sophokles de
b/riek meet op den achtergrond en maakt de epische behandeling van
de stof plaats voor eene meer organische ontwikkeling en fijnere moti-
veering der dramatische handeling, die op kunstiger wijze wordt uitge-
sponnen, zoodat de katastrophe zorgvuldiger voorbereid, en door het
aanbrengen van peripeti�n {onverwachte wendingen) het publiek in
voortdurende spanning gehouden wordt. Ook in de behandeling der
karakters zien we vooruitgang; want ofschoon die bij hem even als bij
Aeschylos meer ideale typen dan scherp geteekende persoonlijkheden
(sooals die in \'t nieuwere drama optreden) heeten mogen, zoo zijn
toch de trekken dier typen bij Sophokles fijner geteekend en zorg-
vuldiger uitgewerkt, en verraadt zijne behandeling eene diepere studie
van het menschelijke, vooral van het vrouwelijke , gemoed dan die van
zijn ouderen kunstgenoot.

Ten slotte een kort woord over het antieke theater en de wijze van
opvoering der treurspelen.

Het antieke theater was een groot, onoverdekt, half cirkelvormig gebouw,
waarvan de vlakke zijde het tooneel met zijne daartoe behoorende ver-
trekken bevatte, en de overige omtrek door concentrisch opstijgende stre-
nen banken, voor de toeschouwers bestemd, gevormd werd. Be geheele
binnenruimte heette orebestra idansplaats), vanwaar men met een trap
tot het vrij wat Jiooger gelegen proskenion (tooneel) op kon stijgen.
Gelijk het laatstgenoemde voor de actie bestemd was, zoo de orchestra

voor de evoluties van het koor, dat slechts bij wijze van uitzonderimj
en voor korten tijd het tooneel betrad, zooals omgekeerd de acteurs zelden
in de orchestra kwamen. De looueelwand (die veelal een paleis voorstelde)
bleef in den regel onveranderd, terwijl volstrekt noodzakelijke veran-
deringen in de scenerie meestal door wijziging of verplaatsing der
zijdecoulissen plaats vonden. De ��nheid van tijd en plaats, welke het
oude drama op weinige uitzonderingen na in acht nam, maakte dit
mogelijk.

Theatervoorstellingen hadden te Athene alleen plaats op de Diony-
sos-(Bucchus-)f eesten. F.en drietal dichters wedijverden bij die gelegetf
heid, en tien kamprichlers moesten beslissen, aan wien de eerste,
tweede of derde prijs, voor de tragedie bestemd, toekwam.

Op hel Grieksche tooneel werden de vrouwenrollen even goed als de
mannenrollen door gemaskerde mannen vervuld Het getal der tooneel-
spelers is door Sophokles op drie gebracht, en is , figuranten natuur-
lijk niet meegerekend, in het Attische treurspel nooit grooter geioeest.
Kon men een vierden volstrekt niet missen, dan werd een der choreuten
tijdelijk als tooneelspeler gekostumeerd^ om de weinige verzen, die hem
in dat geval werden toegewezen, uit te spreken. Het koor bestond in
den tijd van Sophokles en door zijn toedoen uit 15 personen, terwijl
men zich voor hem met 12 vergenoegd had. In 3 rollen opgesteld,
vormde hel een carr� en schaarde zich, na bij het binnentreden der
orchestra in plechtige» marsch te. zijn rondgetrokken, bij een altaar-
vormige verhevenheid, thymele ge/teeten, tegen over het tooneel, om
deels bij monde van zijn aanvoerder (koryphaios) aan den dialoog
deel te nemen deels marcheerende of dansende met muziek begeleide
liederen te zingen, die onmiddellijk uit den dramatischer! toestand
mortvloeieu. Enkele lyrische partijen werden of als solo\'s door ��n
der acteurs of bij wijze van dialoog door hem met een ander tooneel-
speler of met het koor uitgevoerd.

aftocht voor aftoent.

lang gestorvenen in twee woorden.

DE MYTHE VAN OEDIPUS.

Oidipoes 1), zoon van den Thebaanschen koning La�os bij loenste,
was door zijn vader, wien bet orakel van Apolloon te Delphoi den
dood door de handen van zijn kind voorspeld had, terstond na zijne
geboorte aan een herder overgegeven, om in de wildernissen van
den berg Kithairoon te worden neergelegd en zoo den dood te vinden.
Maar de man had deernis met het wicht, dat, door hem gespaard,
in handen komt van Polybos, koning van Korinthos, die, zelf kinder-
ioos zijnde , het als zijn eigen zoon laat opvoeden. Nauw volwassen,
verneemt hij iets wat hem doet twijfelen, of hij wel werkelijk de
zoon van Polybos en van diens gade Meropee is, en ofschoon deze
hem daaromtrent trachten gerust te stellen, begeeft hij zich heimelijk
naar Delphi, om bij het orakel de zaak nader te onderzoeken. Maar
inste� van hem dienaangaande in te lichten, antwoordt Apollo hem
dat hy zijn vader dooden en met zijne moeder huwen zoude. Niet
beter wetende dan dat Polybos en Merope zijne ouders zijn, keert
Oedipus, uit vrees voor het uitkomen dier voorspelling, niet weer
naar Korinthe terug; maar te vergeefs, want rondzwervend ontmoet
hij zijn waren vader La�os, die ook zelf op reis is naar Delphi,

1) Ter wille van den lezer, die de ware uitspraak der Grieksche namen wil
kennen, heb ik ze hier en in de noten telkens eenmaal in ons alfabet teruggegeven.
Zie Voorrede.

DE MYTHE VAN OEDIPUS.

krijgt twist met dien koning en verslaat hem. Eenigen tijd later
komt Oedipus te Tbeebai, van welke stad de omstreken onveilig
gemaakt werden door een monster, Sphinx geheeten, dat aan elk
dien het tegenkwam een moeilyk raadsel opgaf, om hem , als de
oplossing daarvan mislukt was, te verslinden. Ten einde raad _Tbadden de Thebanen de hand van de weduwe van La�os en den
troon van Thebe beloofd aan dengene, die het raadsel opgelost en
de Sphinx verslagen zou hebben. Oedipus was de gelukkige, of
liever de ongelukkige, die door zijn schranderheid dien prys wist
te verwerven, en zoo met zijn eigen moeder huwde, welke hem
twee zonen, Eteoklees en Polyneikees, en twee dochters, Antigonee en
Ismeenee, schonk. Om zijne wijsheid door ieder gevierd en bewon-
derd , leidde hij een gelukkig leven, totdat pest en misgewas, door
de goden over het land gezonden tot wraak voor den niet gezoepden
moord van La�os, de aanleiding werden tot de ontdekking der
gruwelijke waarheid, welke ontdek�ing het onderwerp van dit treur-
spel uitmaakt.

Personen van het drama.

Oedipus, koning van Thebe.

Iokaste , zijne gemalin.

Kreon, haar broeder.

�iresias , een wichelaar.

Een priester van Zeus.

Een bode van Korinthe.

Kinderen en jongelingen.

Koor van aanzienlijke grijsaards.

Het tooneel stalt voor een plein voor het koninklijk paleis, waarop
een altaar staat. Om dat altaar ziet men eene menigte kinderen en
jongelingen, onder aanvoering van den priester van Zeus, zitten met
olijf twijgen in de handen. Oedipus treedt naar buiten.

Wat bracht, mijn kindren, u, het jeugdig kroost
van d\' ouden Kadmos 1) hier voor mijn paleis,
getooid met groene twijgen van d\' olijf 2),
terwijl de wierookdamp de stad vervult,
en hymnen stijgen, met gesnik doormengd?
Dat wilde ik uit uw eigen mond , en niet
van andren hooren; daarom kwam ik zelf,
de roemrijke Oedipus, als elk mij noemt.

1) De mythische stichter van Thebe.

2) Smeekelingen droegen zulke twijgen, met wol omwonden, in de hand.

KONING OEDIPUS. VS. 9�34.

Gjj, grijsaard, zeg mij � want u komt het toe,
uit hunnen naam te spreken � is het vrees,
die u hier tot nuj voert, of hoop? Ik wil
u gaarne in alles helpen. Hard van ziel
waar\' hij, wien zulk een be� niet roeren kon!

Priester.
O Oedipus, gij, koning van mijn land,
ziet laan uw outer hier, in smeeklingsdos,
der kindren zwakheid en des jonglings kracht
met mjj, dien reeds de last der jaren buigt,
Zeus\' priester. Anderen, getooid als wij ,
gaan Pallas smeeken op de pleinen voor
haar beide tempels, en Isinenios 1)
bij \'t brandaltaar, welks vlam de toekomst spelt.
De orkaan, ge ziet het, schokt het veege schip
des staats, dat langer niet vermag de kiel
omhoog te heffen uit de woeste kolk.
Het land verkwijnt door ziekte van het vee,
door misgewas en door onvruchtbaarheid
der vrouwen, en, zijn fakkel zwaaiend, slaat
de daemou van de pest het arme volk
en vult het schimmenrijk met weegeklag 2),
Wel achten we u niet aan een god gelijk ,<-
maar, om uw levensloop en om de gunst
der goden, toch geen mensch zoo groot als u,
die door uw komst in Kadmos\' stad den cyns,
gevorderd door de Sphinx 3) , hebt afgeschaft;

1) Apollo Ismenios. Ismenos is de naam van een riviertje, waaraan Thebe lag.

2) Volgens de Homerische voorstelling jammeren de schimmen der helden
om het verlies van jeugd en kracht.

3) Een gevleugelde leeuw met het hoofd en den boezem eener maagd, door
Hera tegen Thebe gezonden tot straf voor de mishandeling van zekeren Chrysippos
door koning La�os. Dit monster doodde elk, dien het op zijn weg ontmoette,
wanneer hij het algemeen bekende raadsel niet kon oplossen: Welk wezen is
het, dat des morgens op vier, des middags op twee en des avonds op drie
beenen gaat? Oedipus, na den moord vau zijn hem onbekenden vader te Thebe

KONING OEDIPDS. VS. 35----67. 5

en zonder dat ge meer dan andren wist
of hadt vernomen, maar slechts door de hulp
der godheid, meent men, reddet ge ons bestaan.
Dies wenden, van uw inzicht overtuigd,
we ons allen, machtig Koning, tot uw troon.
Schaf gij ons hulpe, \'tzij de godheid u,
hetzij een mensch den weg tot redding toont.
Of plannen slagen, dan mislukken, hangt
meest van de ervaring der beramers af.
Welaan, voortreflijk Vorst, red Thebe opnieuw!
Ook om u zelven: nu toch viert uw volk
u\'als zijn redder om dien vroegren dienst,
doch nooit gedenke \'t uwer als des mans,
wien \'t eerst zijn opstaan dankt en dan zijn val!
Richt gij met vaste hand den staat weer op.
Een goed gesternt\' bescheen ook toen het lot,
dat gij ons bracht. Nu tane niet die glans !
Wanneer ge ook in \'t vervolg regeeren wilt,
verlangt ge toch geen uitgestorven land!
Wat is een vesting zonder mannen, Vorst?
Wat is een schip, dat ledig drijft op zee?
Oed. Mijn arme kindren, welbekend was mij

uw wensch, want ach! ik weet maar al te goed,
dat ge allen lijdt; doch schoon ge lijdt, lijdt toch
geen uwer half het leed, hetwelk ik lijd!
Het leed van ieder uwer treft slechts ��n,
hem zelven, niemand anders; maar mijn ziel
bejammert gansch de stad, en u en mij!
Dus wekt uw be� geen suffer uit den slaap ;
maar weet, dat ik reeds veel heb onderzocht
en zwerven liet mijn geest langs menig pad !
Het eenig middel, dat mij raadzaam scheen,
werd reeds beproefd: ik zond Menoikeus\' zoon,

gekomen, lostte het raadsel op. Men kent de eenvoudige verklaring, dat het
bedoelde wezen de mensch was, die als klein kind kruipt, later rechtop gaat
en eindelijk een staf behoeft.

KONING OEDIPUS. VS. 68 � 98.

myn zwager Kreon, naar het Pythisch huis 1)

van Phoebus, om te vragen, door welk woord

of welke daad ik Thebe redden kon.

Al lang geleden ging hij, en ik ben

reeds ongerust hem nog niet weer te zien;

een reis naar Delphi is toch niet zoo ver!

Maar houdt u overtuigd, dat, als liij komt.

ik alles doen zal, wat de god verlangt!
Pbiest. Dat treft; juist als gij over Kreon spreekt,

ontvang ik tijding, dat hij herwaarts komt.
Oed. O Vorst Apollo, mocht het redding zjjn,

wat uit zijn glanzend oog ons tegenstraalt!
Pkiest. Dat mag men gissen; anders droeg zyn hoofd

den lauwerkrans, dat blijde teeken, niet �)!
Oed. We kunnen \'t weten; reeds verstaat hg ons. �

Zoon van Menoikeus, broeder mijner vrouw,

wat boodschap brengt gij ons van \'t heilig oord?

Een blijde; als ook, wat minder gunstig luidt,
terecht mag komen, dan is alles wel.
Oed. Geef Phoebus\' eigen woorden, want uw taal

klinkt noch bemoedigend, noch wekt mijn vrees!
Kbeon. Ik ben bereid, hetzij ge in uw paleis

die hooren wilt, of in hun bijzijn, Vorst!
Oed. In aller bijzijn, want des volks belang
gaat mij ter harte, meer dan eigen heil.
Kbeon. Zoo hoor! Een schuld, zoo luidt het klaar bevel,
heeft Thebe verontreinigd; zware vloek
rust op haar grond, die nog den dader voedt.
Verdryft dien vloek, eer \'t kwaad onheelbaar wordt!
Oed. Den vloek om welke^ schuld ? en op wat wys?
Kbeon. Door met verbanning of met dood den moord

1) De tempel van 1\'ytho, d. i. Delphi.

2) De lauwer was aan Apollo gewijd.

KONING OEDIPUS. VS. 99 �126. 7

te zoenen, die ons vloek en rampspoed bracht 1).
Oed. Wie was de man toch, dien dat onheil trof?
Kreon. Eer gy, mijn Vorst, het roer van dezen staat
bestierdet, heerschte koning La�os.
Oed. Zoo hoorde ik, want ik heb hem nooit gezien.
Kkeon. Hij viel door moordnaarshand; de god beveelt
ten stelligste, dat men de daders straff\'.
Oed. Waar zijn die? Zal wel ooit het duister spoor
van zulk een oude schuld te vinden zijn ?
Kreon. Ze zijn, zoo sprak hij, hier. Wie zoekt, hjj vindt;
doch wat verwaarloosd wordt ontsnapt den blik!
Oed. Viel La�os te huis, of op het land,

of in een vreemd gewest door dezen moord?
Kreon. Hij ging naar Delphi, zei hij, om den god
daar iets te vragen, maar kwam niet terug.
Oed. En heeft geen reisgenoot dan iets verhaald,
wat tot ontdekking van de daders leidt?
Kreon. Ze vielen met hem; ��n slechts, die ontkwam,
wist niets met zekerheid dan ��ne zaak.
Oed. Wat dan? Men hebbe slechts een klein begin,

een schemering van hoop, licht vindt men meer!
Kreon. Hij zeide dat een bende roofgespuis,

niet ��ne hand de reizigers versloeg 2).
Oed. Hoe had de roover 3) zulk een daad gewaagd,
wanneer hij niet vanhier was omgekocht?
Kreon. Zoo scheen \'t, maar onder \'t leed, dat dan ons trof,
trad niemand op als wreker van de do�n.
Oed. Welk leed belette na des konings dood

1) Men meende dat bloedschuld het land, waar de moord had plaats gehad,
verontreinigde en den vloek der goden daarop laadde, die zich door ziekten en
onvruchtbaarheid placht te openbaren. Die vloek bleef op het land rusten,
totdat de dader gestraft was.

2) Blijkbaar, om zichzelf te verontschuldigen, dat hij de vlucht genomen had.

3) Het verdient opmerking, dat Oedipus hier het enkelvoud gebruikt, daar
het later blijkt dat inderdaad slechts ��n man den moord gepleegd had. Het
lag in den geest der oudheid, in zulke toevalligheden voorteekenen te zien.

het onderzoek dier roekelooze daad ?

Keeon. Van duistre dingen tot wat voor ons lag

den blik te wenden, dwong ons toen de Sphinx.
Oet>. Ik breng die duistre dingen weer aan \'t licht!
Want dankbaar als ik ben voor Phoebus\' zorg
en uwen ijver, Kreon, in deez\' zaak,
is \'t recht, dat ook ik zelf als bondgenoot
mijn land te hulp snel en niet min den god.
Want niet alleen voor vreemden zal myn hand
die bloed9chuld delgen, eigen veiligheid
gebiedt het! want zijn moordnaar, wie hij zij,
bedreigt mijn hoofd licht met hetzelfde lot,
en \'k help mij zelven, als ik genen wreek! �
Gij , kinderen, staat op van de outertre�n
en neemt de olijvetwijgen me� van hier!
Men roepe Kadmos\' volk nu tot mij saam!
Ik ben bereid tot alles. Weldra blijkt,
of Phoebus redden , dan verderven wil!

Pbiest. Rijst op, o knapen! \'t Doel van onze komst
is thans bereikt door \'tgeen de vorst belooft.
Moog Phoebus, die deez\' godspraak zond, de kwaal
doen wijken en ons redden uit den nood!

Beurtgezang van het Koor.

Van \'t goudrijk Pytho klonk de stem
van Zeus aan Dirke\'s boorden 1).
Wacht bljjde redding ons van hem?
Wat konden ons zijn woorden?
Een bange spanning doet mij \'t hart
luid bonzen! Wat zal \'t wezen,
vreugd en geluk, of ramp en smart?
Mag \'k hopen? Moet ik vreezen?
O Deli�r ²), wat brengt ge mij

1) Dirke is de naam van een beek bij Thebe

2) Apollo was geboren op bet eiland Delos.

nu of in later jaren?

Wil, kind der gulden Hope 1), gij,

Orakel, \'t openbaren!

U roep ik aan, o telg van Zeus,

onsterflijke Athenaia;

u, Phoebe, die hier \'t hooge huis

bewoont als Agoraia 2);

u, Phoebus, die met pijlen schiet,

die nood of redding zenden:

"Verschijnt, u smeekt mijn angstig lied,

om \'t dreigend kwaad te wenden!

Zoo ge ooit, wanneer een onweerswolk

bedreigde Thebe\'s veste,

te hulp kwaamt, redt ook thans uw volk,

en wendt het kwaad ten beste 1

O wee! een vloed van rampen
verzwelgt mijn vaderland,
onmooglijk te bekampen
met \'t slagzwaard van \'t verstand!
De bodem brengt geen vruchten,
het vee geen jongen voort;
der vrouwen wee en zuchten
bekroont slechts misgeboort\' 1
De ziekte woedt in de aren
als een verterend vuur,
en zendt er gansche scharen
naar Hades 3) ieder uur!

Ter aard ligt onbegraven
hetgeen er van hen rest,
�n voedsel voor de raven
�n voedsel voor de pest *)!

1) In zoover het orakel geraadpleegd werd in hoop op licht.

2) D. i. marktgodin. Phoibe = Artemis (Diana).
8) Naar de onderwereld. 4) Door de besmetting.

KONING OEDIPUS. VS. 189�217.

Ziet jeugdige eclitgeDooten
en moeders, grys van haar,
om de outers saamgevloten
met jamm\'rend rouwmisbaar !
Het weegeklag dier armen
verdooft den hymnenzang!
Zeus\' dochter, heb erbarmen,
Athena, toef niet lang !

U smeek ik, geef dat Ares 1) weer,

de woestaard, bij wiens komen,

al draagt hij beukelaar noch speer,

gejammer wordt vernomen,

mijn vaderland den rug toekeer\',

om \'t nooit weer te betreden,

hetzij naar \'t onherbergzaam meer

van Thraci� zyn schreden

hem oostwaarts dragen, of naar\'t west,

naar Amfitrite\'s kolken 2),

dien snooden daemon van de pest,

dien geeselaar der volken!

Tref, Zeus, hem met uw bliksemschicht,

ontlast de zuchtende aardel

Want steeds verslindt het morgenlicht,

hetgeen de nacht noch spaarde!

Schiet van de uit goud gevlochten pees
op hem uw scherpste pijlen,
o vorst Lykeios 8) , en genees
de kranken! Wil niet wjjlen,
o Artemis, in \'t Lycisch woud;

1) Als pestgod. Ares = Mars.

2) De Zwarte Zee en de Oceaan worden hier genoemd als de uiterste
grenzen der wereld. Amphitrite, echtgenoot van Poseidon, de personificatie der
verbolgene zee, bewoont den Oceaan.

3) Apollo als kwaadafwendend god.

KONING OED1P�S. VS. 218 � 241. 11

jjl herwaarts met uw toortsen 1)1
Ook Bacchus met de wrong van goud
verdrrjve \'t heir der koortsen!
Eed, wijngod, gjj uw vaderland 2)
met uw Maenaden-scharen 3)!
Reeds naadren zg bij fakkelbrand
met fladderende haren!
Verjaag, uit deernis met ons lot,
dan onder \'t Euoi-schallen 4),
dien god, onwaard den naam van god,
veracht, verfoeid door allen !

Onder het koorgezang heeft de burgerij van Thebe op bevel de»
koning* (zie boven vs. 142) zich op het plein voor het paleis vergaderd.

O ij vraagt mij redding, mannen! Dan alleen
zal die u worden, als ge naar mijn woord
wilt luisteren en doen wat Phoebas zegt.
Ik werd eerst later burger van dit land,
dan \'t snood bedrijf, hetwelk ik noemen zal,
geschied is; onlangs eerst vernam ik dat.
Want had ik liet gekend, ik had niet lang
vergeefs gezocht, maar dra een spoor ontdekt 5)!
Nu richt ik tot mijn volk dit hoog bevel:
Wie uwer weet, door wiens hand La�os,
de zoon van Labdakos, gevallen is,
geve onverwijld daar kennis van aan mij.
Ja, zelfs den dader houd\' geen vrees terug

1) Op oude munten wordt Artemis (Diana) afgebeeld met een fakkel in elke hand.

2) Bakchos\' (Dionysos) moeder was Seniele, de dochter van Kadmos, den
stichter van Thebe.

3) Mainadea = Bacchanten, de gezellinnen van den wijngod.

4) Enoi (evo�) is de jnbelkreet, waarmee de verschijning van den wijngod
begroet werd.

5) De verklaring is hier onzeker, en de tekst waarschijnlijk bedorven, even
als op enkele andere plaatsen van deze rede.

KONING OE�IPUS.

van zelf beschuldiging; geen zwaarder straf

wacht hem dan veilige aftocnt uit dit land.

Maar wie een ander als den moordnaar kent

of als me�plichtige, verzwjjge \'t niet;

ik zal met dank hem loonen en met goud!

Doch zwijgt men, en veracht men dit bevel,

uit vrees voor zich of voor een ander, dan

verneemt, welk lot den overtreder wacht:

\'k Verbied een ieder, die dit land bewoont,

waar ik den schepter zwaai, om zulk een mensch,

bij zich te ontvangen, wie hij ook mag zijn;

van offers en gebeden zij hij ver;

toespreken mag hem niemand ; ieder moet

hem drijven van zijn huis! [Hj[ is de man

die vloek bracht over \'t land, gelijk de god

van Delphi mij zoo even heeft verklaard!

Door dit bevel betoon ik mij dien god

en hem, die viel, een krachtig bondgenoot.

By Phoebus, bij uw Koning, bij uw land,

dat door der goden vloek zoo wreed verkwijnt,

bezweer ik u, versmaadt mijn woorden niet!

Want, zelfs wanneer de godheid \'t niet beval,

behoorde toch de moord van zulk een man,

een koningsmoord, niet ongezoend te z\\jn!

Ik zit thans op den troon, waar hy eens zat;

mijn is de vrouw, die eens de zijne was

en uit wier schoot ons, had hij vadervreugd

gesmnakt, verbroederd kroost gesproten waar\'!



		^f�tf�i





		DRIE TREURSPELEN VAN SOPHOKLES.

		*"Mm*

		i\'



		16		vs. 374�407.
		KONING OEDIPUS.



		Tie. Verstondt gij \'t niet, of stelt ge me op de proef? Oed. \'k Verstond het niet volkomen; zeg het weer! Tir. Gij zelve zijt de moordnaar, dien ge zoekt. Oed. Niet straffeloos herhaalt ge mij dat woord! TiR. Ik weet nog andre dingen ; spaar uw toorn. Oed. Zeg wat ge wilt; \'t is alles los gezwets! Tir. Gy weet niet dat ge in schandlijk\' omgang leeft met \'t naaste bloed, en peilt uw jammer niet! Oed. Hoelang vermeet ge u zoo te lasteren? Tir. Zoolang de kracht der waarheid nog bestaat. Oed. Ja, die bestaat, maar niet bij u, want gy zijt doof en blind naar lichaam en naar geest! Tir. Rampzaalge, die mij juist verwijt, wat dra geen mensch die leeft u niet verwijten zal Oed. By u is alles nacht, zoodat gij nooit een mensch, wien ook , die \'t licht ziet, schaden kunt! Tir. Door mij te vallen is u niet bestemd; Apollo, wien dat raakt, behoeft geen hulp! Oed. Heeft Kreon dit verzonnen, of gij zelf? Tir. Gij zijt u zelf tot onheil, Kreon niet! Oed. O rijkdom, heerschappij, regeeringskunst, 1) waar andre kunst voor zwicht, helaas! hoe groot een nijd vervolgt u in het leven, waar een ieder, als om strijd, het hoogste zoekt, als om dit koningschap, hetwelk de stad mij opdroeg, ongevraagd, als eergeschenk, de trouwe Kreon zelf, mijn oude vriend, mij van den troon stoot door een slinksch bedrog! Ziet! gindschen goochlaar zond hij op mij af, dien listigen bedrieger, die alleen waar \'t winst geldt scherp ziet, blind als ziener is! Want, zeg, wanneer bleek uwe wichelkunst? Waarom spraakt gy\' weleer geen reddend woord, toen \'t zingend monster 2) stroomen bloeds vergoot ? 1) Vgl. Sophokl. Philokt. 187 volg. 2) De Sphinx.



		vs 586-561.		21
		KONING OEDIP�S.



		een nadeel is het, ah mijn goede naam te loor gaat bij het volk, en dit, met u en andre vrienden, my een booswicht noemt ! Koor. Wellicht was \'t daarmee niet zoo kwaad gemeend, maar viel hem \'t woord in gramschap uit den mond! Kreon. Dan zei hij toch dat, opgestookt door mij, Tiresias onwaarheid heeft gezegd? Koor. Zoo sprak hij; wat hij meende, weet ik niet! Kreon. Werd die beschuldiging met vrijen blik, by vol bewustzijn , uitgesproken ? Spreekt! Koor. Ik let niet op de daden van mijn vorst. � Daar komt hij uit zijn woning; vraag hemzelf. Oed. Hoe onbeschaamd! Uw driestheid gaat zoover, dat gy het hart hebt hier bij mijn paleis te komen, gy , mijn moordenaar, gij, die de snoode hand durft strekken naar mijn kroon? Zoo laf of zoo onnoozel acht ge mij, dat zulk een aanslag u uitvoerbaar scheen ? Alsof ik \'t loos bedrog niet merken zou, of, eens bemerkt, niet ras verijdlen kon? En is \'t geen daad van een waanzinnig man, zoo zonder geld en vrienden naar den troon, die slechts daarmee gewonnen wordt, te staan? Kreon. Hoor eerst wat tegen die beschuldiging door my wordt ingebracht, en oordeel dan! Oed. Ja, spreken kunt ge! maar ge vindt in my een slechten hoorder; \'k weet, dat gy mij haat! Kreon. Juist dit wil ik weerleggen; hoor my aan! Oed. Juist dit wil ik niet hooren, daar ik \'t weet! Kreon. Indien ge meent door eigenzin, gepaard aan onverstand, te winnen, hebt ge \'t mis! Oed. Indien ge meent dat ge ongestraft een man, met u verwant, beleedigt, hebt ge \'t mis! Kreon. Dit geef ik u gewonnen; zeg mij dan, in welke zaak ik u beleedigd heb. Oed. Gaaft gij mij niet den raad, of deedt ge \'t wel,



		24
		vs. 629�652.
		KONING OEDIPUS.



		Kreon. Wat wilt ge dan? my\' baDnen uit het land? Oed. Dat is mij niet genoeg; ik wil uw dood >)l Kreon. \'t Is wel, zoo ge eerst bewyst dat ik misdeed. Oed. Gij wilt my nog trotseeren, mij, uw vorst! Kreon. Daar gij niet inziet.... Oed. Mijn belang zeer goed! Kreon. Zoo moest gij ook het mijne. Oed. Gy zgt slecht! Kreon. Maar als ge niet begrypt.... Oed. Myn wil is wet! Kreon. Niet, als ge slecht regeert. Oed. O stad! o stad 2)! Kreon. Ook ik heb deel aan haar, niet gij alleen! Koor. Bedaart, o Vorsten! Juist ter rechter tijd komt Iokaste; haar bemiddeling bewerke dat uw twist wordt bijgelegd! Iokaste. Waartoe, rampzaalgen , die verbittering, die strijd en tweedracht? Ffiei! gij schaamt u niet bij \'t lijden van dit land nog eigen kwaad te voegen! Komt, gaat beiden naar uw huis en maakt een niets niet tot een groote ramp 1 Kreon. Uw broeder, zuster, dreigt een vreeslijk lot; want ��n van beiden, dood of ballingschap, wacht mij van Oedipus, uw echtgenoot. Oed. Zoo is het, wijl ik weet, o vrouw, dat by een listig\' aanslag op mijn leven smeedt! Kreon. Vervallen zy mijn hoofd der goden wraak, zoo \'k iets gedaan heb van hetgeen hy zegt 3)!

		1) Die gedachte schijnt in strijd raet vs. 647, maar Freon brengt de drift van O. in rekening. 2) U roep ik tot getuige, dat het tegendeel waar is. 3) Vs. 652�665 zijn in het origineel gedeeltelijk in lyrische versmaten gedicht, maar door mij in iamben overgegoten, wijl de navolging der oorspron- kelijke maten mij althans niet voldoet.



		26
		KONING 0ED1PUS. VS. 684 � 715.


		Koor. Genoeg, meer dan genoeg! De zaak is uit, en eendracht eischt de nood van \'t vaderland! Oed. Daar ziet ge \'t reeds 1)! Zoo welgezind een man, als gij, wordt lauw voor \'t welzijn van zijn vorst! Kook. Mijn Koning, \'k heb het meer dan eens gezegd: waanzinnig mocht ik heeten, als ik u, den held, verliet, die dit mijn land voorheen gered hebt uit den storm! Breng gij ook thans het fel geteisterd schip in ve�\'ge re�! Iok. {tot Oedipus). Noem gij, bij alle go�n! my dan den grond, die u in zulk een drift ontvlammen deed! Oed. Ik aeht u meer dan deze 2). Hoor dan, vrouw, wat Kreon tegen mij verzonnen heeft. Iok. Indien hij waarlijk schuld heeft, zeg het mij ! Oed. Ik zou de moordnaar zijn van La�os! Iok. Wie zegt hem dat? of zei hjj \'t uit zich zelf? Oed. Hij zond dien valschen wichlaar op mjj af, want zelve houdt de lafaard wel den mond! Iok. Laat alle zorg daarover varen, vriend, en leer van m\\j dat alle wichelkunst der menschen ijdel, niets dan onzin is.\' Eens werd aan koning La�os voorspeld, \'k zeg niet door Phoebus zelven � merk dit wel � maar door zijn dienaars dat zijn eigen zoon, indien ik hem een schonk, hem dooden zou. Hem hebben vreemde roovers, zooals \'t heet, eens aan den driesprong afgemaakt, en \'t kind was nauw drie dagen oud, of La�os liet met gebonden voeten \'t arme wicht neerleggen op het woest gebergte, en dus heeft Phoebus noch den knaap tot moordenaar gemaakt zijns vaders, noch ook La�os

		1) Dit ia het gevolg van Kreon\'s handelwijze. 2) t. w. dan deze u blijkbaar achten, die het u niet willen zeggen.



		AAN MIJ N ZOON.

		Een vlijtig tertiaaa is nog niet half een Griek. Dus ben ik nog niet bang, mijn zoon, voor uw kritiek. Maar kent ge eens recht de taal waarin de Muzen zongen, dan ben ik overtuigd . helaas, mijn beste jongen, dat als ge met mijn werk den grondtekst vergelijkt. u \'t niet gering verschil van beider waarde blijkt. Hoe kau het anders ? Ook een veel begaafder dichter � taaikenner zooals ik �, al valt de taak hem lichter. kan hier niet gansch voldoen aan de eischen der kritiek. en velen zijn er niet die dichter zijn en Griek. De meesten lokt ook meer op eigen wiek te zweven dan wat een ander dacht in nieuwen vorm te geven. Ik ken een drietal slechts dat Hellas\' schoonste sier



		VOORREDE.

		In andere landen, vooral bij ome Duilsche en Engelsche naburen, die zelf eene buitengemeen rijke en voortreffelijke letterkunde bezitten, stelt het groote publiek veel belang in de kennismaking met de meester- stukken der klassieke oudheid, zoeals tal van vertalingen, die telken jare verschijnen, bewijzen; en het lijdt wel geen twijfel dat deze modellen van schoonheid, waarvoor inzonderheid de beste scheppingen van den Helleenschen geest altoos gegolden hebben, zoowel onmiddellijk op den goeden smaak en de ontwikkeling des volks als middellijk op de produkten van zijn eigene litteratuur een gunstigen invloed oefenen, /fel is waar kan het genot dier meesterstukken in al zijn volheid slechts gesmaakt worden door eene nauwkeurige studie van de oorsprou- kelijke teksten, gesteund door de kennis van den tijd waarin, en van de eigenaardige ontwikkeling des volks waardoor ze vervaardigd zijn ; toch is het geenszins onmogelijk zich door de lezing van goede, met ophelderingen voorziene, vertalingen een vrij juist denkbeeld te ver- schaffen van den inhoud, zij het ook niet van den vorm, der oude letterkunde, vooral van het Griehche epos en de tragedie. waarin het /i/gemeen meuschelijke zoozeer den boventoon voert, dat de vertolking betrekkelijk zelden nadere toelichting behoeft. Ten onzent is, helaas, de bekendheid met die heerlijke nalatenschap der Hellenen nog altijd te veel het uitsluitend eigendom van geleerden, die geheel opgaande in de vlijtige beoefening hunner wetenschap te zelden naar het goede voorbeeld van v�le voortreffelijke buitenlanders hunne beschaafde landgenooten door



		V1I1		VOORREDE.


		populaire geschriften in de gelegenheid dellen om het gemis vau eene klassieke opvoeding zooveel mogelijk te vergoeden. Meer dan iets anders kunnen m, i. smaakvolle vertalingen vau antieke Meesterstukken in dal gebrek voorzien , en gelukkig hebben ook in de laatste jaren (om vau oudere pogingen niet te gewagen) ten onzent eenige weinige mannen zich in dat opzicht verdienstelijk gemaakt. Mr. Opzoomer\'s schoont vertaling der Antigone van Sophokles, die van Dr. JJukgersdijk vau den Prometheus van Aeschylos en Mr. Vosmaer\'s Ilias hebben die groote leemte in onze letterkunde reeds voor een klein deel aangevuld en mij uitgelokt ook mijne geringe krachten te beproeven om hun schitterend voorbeeld, zij \'t ook met ongelijken tred, te volgen. Zoo ontstond deze dichtbundel, dien ik het Nederlandschpubliek aanbied in de hoop dat hij door beschaafde mannen en vrouwen uit eiken stand met genoegen moge gelezen worden. Tevens heb ik hel oog op jonge- liedeu die de hoogere burgerscholen of handelscholen bezoekende de klassieke vorming geheel missen. Het publiek dal ik mij in de eerste plaats voorstelde bepaalde den vorm dien ik voor deze vertolkingen meende te moeten kiezen. In navolging van Prof. Ol\'ZOOMER heb ik, in stede van de oor- spronkelijke dichtmaten der lyrische gedeelten te betvaren, overal dezulke gebruikt waaraan het moderne oor gewend is en tevens aan rijmende verzen boven de rijmlooze der oudheid den voorkeur gegeven. Wel werd ik daardoor gedwongen om hier even als hij, meer dan wellicht anders noodig ware geweest, van het origineel af te wijken en mij Met- en daar met een vrije, soms zeer vrije, navolging te vergenoegen , 1) maar inderdaad, er was, had ik de maten van den Griekschen dichter willen volgen , een oneindig grooter meesterschap over de taal dan ik bezit noodig

		1) Hoe belemmerend het rijm voor den vertaler is, ligt voor de hand, eu dit is in dubbele mate het geval, wanneer men ��n van de hoofdeigenaardig- heden der Grieksche lyriek, t. w. nauwkeurige metrische responsie van strophe en autistrophe (rei en tegenrei), gelijk ik overal gedaan heb, streng wil bewaren.



		VOORBEDE.
		XI1

		voor de evoluties van het koor, dat slechts bij wijze van uitzonderimj en voor korten tijd het tooneel betrad, zooals omgekeerd de acteurs zelden in de orchestra kwamen. De looueelwand (die veelal een paleis voorstelde) bleef in den regel onveranderd, terwijl volstrekt noodzakelijke veran- deringen in de scenerie meestal door wijziging of verplaatsing der zijdecoulissen plaats vonden. De ��nheid van tijd en plaats, welke het oude drama op weinige uitzonderingen na in acht nam, maakte dit mogelijk. Theatervoorstellingen hadden te Athene alleen plaats op de Diony- sos-(Bucchus-)f eesten. F.en drietal dichters wedijverden bij die gelegetf heid, en tien kamprichlers moesten beslissen, aan wien de eerste, tweede of derde prijs, voor de tragedie bestemd, toekwam. Op hel Grieksche tooneel werden de vrouwenrollen even goed als de mannenrollen door gemaskerde mannen vervuld Het getal der tooneel- spelers is door Sophokles op drie gebracht, en is , figuranten natuur- lijk niet meegerekend, in het Attische treurspel nooit grooter geioeest. Kon men een vierden volstrekt niet missen, dan werd een der choreuten tijdelijk als tooneelspeler gekostumeerd^ om de weinige verzen, die hem in dat geval werden toegewezen, uit te spreken. Het koor bestond in den tijd van Sophokles en door zijn toedoen uit 15 personen, terwijl men zich voor hem met 12 vergenoegd had. In 3 rollen opgesteld, vormde hel een carr� en schaarde zich, na bij het binnentreden der orchestra in plechtige» marsch te. zijn rondgetrokken, bij een altaar- vormige verhevenheid, thymele ge/teeten, tegen over het tooneel, om deels bij monde van zijn aanvoerder (koryphaios) aan den dialoog deel te nemen deels marcheerende of dansende met muziek begeleide liederen te zingen, die onmiddellijk uit den dramatischer! toestand mortvloeieu. Enkele lyrische partijen werden of als solo\'s door ��n der acteurs of bij wijze van dialoog door hem met een ander tooneel- speler of met het koor uitgevoerd.



		KONING OEDIPUS.

		Personen van het drama. Oedipus, koning van Thebe. Iokaste , zijne gemalin. Kreon, haar broeder. �iresias , een wichelaar. Een priester van Zeus. Een bode van Korinthe. Een herder. Een dienaar. Kinderen en jongelingen. Koor van aanzienlijke grijsaards.

		Het tooneel stalt voor een plein voor het koninklijk paleis, waarop een altaar staat. Om dat altaar ziet men eene menigte kinderen en jongelingen, onder aanvoering van den priester van Zeus, zitten met olijf twijgen in de handen. Oedipus treedt naar buiten. O�DIPUS. Wat bracht, mijn kindren, u, het jeugdig kroost van d\' ouden Kadmos 1) hier voor mijn paleis, getooid met groene twijgen van d\' olijf 2), terwijl de wierookdamp de stad vervult, en hymnen stijgen, met gesnik doormengd? Dat wilde ik uit uw eigen mond , en niet van andren hooren; daarom kwam ik zelf, de roemrijke Oedipus, als elk mij noemt. 1) De mythische stichter van Thebe. 2) Smeekelingen droegen zulke twijgen, met wol omwonden, in de hand. 1*



		KONING OEDIPDS. VS. 35----67. 5 en zonder dat ge meer dan andren wist of hadt vernomen, maar slechts door de hulp der godheid, meent men, reddet ge ons bestaan. Dies wenden, van uw inzicht overtuigd, we ons allen, machtig Koning, tot uw troon. Schaf gij ons hulpe, \'tzij de godheid u, hetzij een mensch den weg tot redding toont. Of plannen slagen, dan mislukken, hangt meest van de ervaring der beramers af. Welaan, voortreflijk Vorst, red Thebe opnieuw! Ook om u zelven: nu toch viert uw volk u\'als zijn redder om dien vroegren dienst, doch nooit gedenke \'t uwer als des mans, wien \'t eerst zijn opstaan dankt en dan zijn val! Richt gij met vaste hand den staat weer op. Een goed gesternt\' bescheen ook toen het lot, dat gij ons bracht. Nu tane niet die glans ! Wanneer ge ook in \'t vervolg regeeren wilt, verlangt ge toch geen uitgestorven land! Wat is een vesting zonder mannen, Vorst? Wat is een schip, dat ledig drijft op zee? Oed. Mijn arme kindren, welbekend was mij uw wensch, want ach! ik weet maar al te goed, dat ge allen lijdt; doch schoon ge lijdt, lijdt toch geen uwer half het leed, hetwelk ik lijd! Het leed van ieder uwer treft slechts ��n, hem zelven, niemand anders; maar mijn ziel bejammert gansch de stad, en u en mij! Dus wekt uw be� geen suffer uit den slaap ; maar weet, dat ik reeds veel heb onderzocht en zwerven liet mijn geest langs menig pad ! Het eenig middel, dat mij raadzaam scheen, werd reeds beproefd: ik zond Menoikeus\' zoon, gekomen, lostte het raadsel op. Men kent de eenvoudige verklaring, dat het bedoelde wezen de mensch was, die als klein kind kruipt, later rechtop gaat en eindelijk een staf behoeft.



		VS. 127�157,
		KONING OEDIPUS.
		8



		het onderzoek dier roekelooze daad ? Keeon. Van duistre dingen tot wat voor ons lag den blik te wenden, dwong ons toen de Sphinx. Oet>. Ik breng die duistre dingen weer aan \'t licht! Want dankbaar als ik ben voor Phoebus\' zorg en uwen ijver, Kreon, in deez\' zaak, is \'t recht, dat ook ik zelf als bondgenoot mijn land te hulp snel en niet min den god. Want niet alleen voor vreemden zal myn hand die bloed9chuld delgen, eigen veiligheid gebiedt het! want zijn moordnaar, wie hij zij, bedreigt mijn hoofd licht met hetzelfde lot, en \'k help mij zelven, als ik genen wreek! � Gij , kinderen, staat op van de outertre�n en neemt de olijvetwijgen me� van hier! Men roepe Kadmos\' volk nu tot mij saam! Ik ben bereid tot alles. Weldra blijkt, of Phoebus redden , dan verderven wil! Pbiest. Rijst op, o knapen! \'t Doel van onze komst is thans bereikt door \'tgeen de vorst belooft. Moog Phoebus, die deez\' godspraak zond, de kwaal doen wijken en ons redden uit den nood! Beurtgezang van het Koor. Van \'t goudrijk Pytho klonk de stem van Zeus aan Dirke\'s boorden 1). Wacht bljjde redding ons van hem? Wat konden ons zijn woorden? Een bange spanning doet mij \'t hart luid bonzen! Wat zal \'t wezen, vreugd en geluk, of ramp en smart? Mag \'k hopen? Moet ik vreezen? O Deli�r ²), wat brengt ge mij

		1) Dirke is de naam van een beek bij Thebe 2) Apollo was geboren op bet eiland Delos.



		vs. 158
		KONING OEDIPUS.


		nu of in later jaren? Wil, kind der gulden Hope 1), gij, Orakel, \'t openbaren! U roep ik aan, o telg van Zeus, onsterflijke Athenaia; u, Phoebe, die hier \'t hooge huis bewoont als Agoraia 2); u, Phoebus, die met pijlen schiet, die nood of redding zenden: "Verschijnt, u smeekt mijn angstig lied, om \'t dreigend kwaad te wenden! Zoo ge ooit, wanneer een onweerswolk bedreigde Thebe\'s veste, te hulp kwaamt, redt ook thans uw volk, en wendt het kwaad ten beste 1 O wee! een vloed van rampen verzwelgt mijn vaderland, onmooglijk te bekampen met \'t slagzwaard van \'t verstand! De bodem brengt geen vruchten, het vee geen jongen voort; der vrouwen wee en zuchten bekroont slechts misgeboort\' 1 De ziekte woedt in de aren als een verterend vuur, en zendt er gansche scharen naar Hades 3) ieder uur! Ter aard ligt onbegraven hetgeen er van hen rest, �n voedsel voor de raven �n voedsel voor de pest *)!

		1) In zoover het orakel geraadpleegd werd in hoop op licht. 2) D. i. marktgodin. Phoibe = Artemis (Diana). 8) Naar de onderwereld. 4) Door de besmetting.



		10		KONING OEDIPUS. VS. 189�217.


		Ziet jeugdige eclitgeDooten en moeders, grys van haar, om de outers saamgevloten met jamm\'rend rouwmisbaar ! Het weegeklag dier armen verdooft den hymnenzang! Zeus\' dochter, heb erbarmen, Athena, toef niet lang ! U smeek ik, geef dat Ares 1) weer, de woestaard, bij wiens komen, al draagt hij beukelaar noch speer, gejammer wordt vernomen, mijn vaderland den rug toekeer\', om \'t nooit weer te betreden, hetzij naar \'t onherbergzaam meer van Thraci� zyn schreden hem oostwaarts dragen, of naar\'t west, naar Amfitrite\'s kolken 2), dien snooden daemon van de pest, dien geeselaar der volken! Tref, Zeus, hem met uw bliksemschicht, ontlast de zuchtende aardel Want steeds verslindt het morgenlicht, hetgeen de nacht noch spaarde! Schiet van de uit goud gevlochten pees op hem uw scherpste pijlen, o vorst Lykeios 8) , en genees de kranken! Wil niet wjjlen, o Artemis, in \'t Lycisch woud;

		1) Als pestgod. Ares = Mars. 2) De Zwarte Zee en de Oceaan worden hier genoemd als de uiterste grenzen der wereld. Amphitrite, echtgenoot van Poseidon, de personificatie der verbolgene zee, bewoont den Oceaan. 3) Apollo als kwaadafwendend god.



		KONING OED1P�S. VS. 218 � 241. 11 jjl herwaarts met uw toortsen 1)1 Ook Bacchus met de wrong van goud verdrrjve \'t heir der koortsen! Eed, wijngod, gjj uw vaderland 2) met uw Maenaden-scharen 3)! Reeds naadren zg bij fakkelbrand met fladderende haren! Verjaag, uit deernis met ons lot, dan onder \'t Euoi-schallen 4), dien god, onwaard den naam van god, veracht, verfoeid door allen ! Onder het koorgezang heeft de burgerij van Thebe op bevel de» koning* (zie boven vs. 142) zich op het plein voor het paleis vergaderd. O E DIPUS. O ij vraagt mij redding, mannen! Dan alleen zal die u worden, als ge naar mijn woord wilt luisteren en doen wat Phoebas zegt. Ik werd eerst later burger van dit land, dan \'t snood bedrijf, hetwelk ik noemen zal, geschied is; onlangs eerst vernam ik dat. Want had ik liet gekend, ik had niet lang vergeefs gezocht, maar dra een spoor ontdekt 5)! Nu richt ik tot mijn volk dit hoog bevel: Wie uwer weet, door wiens hand La�os, de zoon van Labdakos, gevallen is, geve onverwijld daar kennis van aan mij. Ja, zelfs den dader houd\' geen vrees terug 1) Op oude munten wordt Artemis (Diana) afgebeeld met een fakkel in elke hand. 2) Bakchos\' (Dionysos) moeder was Seniele, de dochter van Kadmos, den stichter van Thebe. 3) Mainadea = Bacchanten, de gezellinnen van den wijngod. 4) Enoi (evo�) is de jnbelkreet, waarmee de verschijning van den wijngod begroet werd. 5) De verklaring is hier onzeker, en de tekst waarschijnlijk bedorven, even als op enkele andere plaatsen van deze rede.



		vs. 242�277.
		KONING OE�IPUS.


		van zelf beschuldiging; geen zwaarder straf wacht hem dan veilige aftocnt uit dit land. Maar wie een ander als den moordnaar kent of als me�plichtige, verzwjjge \'t niet; ik zal met dank hem loonen en met goud! Doch zwijgt men, en veracht men dit bevel, uit vrees voor zich of voor een ander, dan verneemt, welk lot den overtreder wacht: \'k Verbied een ieder, die dit land bewoont, waar ik den schepter zwaai, om zulk een mensch, bij zich te ontvangen, wie hij ook mag zijn; van offers en gebeden zij hij ver; toespreken mag hem niemand ; ieder moet hem drijven van zijn huis! [Hj[ is de man die vloek bracht over \'t land, gelijk de god van Delphi mij zoo even heeft verklaard! Door dit bevel betoon ik mij dien god en hem, die viel, een krachtig bondgenoot. By Phoebus, bij uw Koning, bij uw land, dat door der goden vloek zoo wreed verkwijnt, bezweer ik u, versmaadt mijn woorden niet! Want, zelfs wanneer de godheid \'t niet beval, behoorde toch de moord van zulk een man, een koningsmoord, niet ongezoend te z\\jn! Ik zit thans op den troon, waar hy eens zat; mijn is de vrouw, die eens de zijne was en uit wier schoot ons, had hij vadervreugd gesmnakt, verbroederd kroost gesproten waar\'! Dies wil ik, nu zoo wreed een lot hem trof, als voor een vader kampen voor den zoon van Labdakos, den zoon van Polydoor, die Kadmos\' zoon, Agenor\'s kleinzoon was, en grijp bij \'t zoeken van zijn moordenaar elk middel aan en deins voor niets terug! Vervloekt zij elk, die mijn bevel veracht! Geen vruchten schenke hem der aarde schoot,



		KONING OEDIP�S. VS. 278----309. 13 geen kinderen zyn vrouw! Een felle pest als deze, of erger, sleepe hem in \'t graf! Vervloekt zij de onbekende moordenaar! Hem wensch ik, met zijn makkers � zyn er meer � een jammervol bestaan, een wreeden dood! Vervloekt zij eindlijk ik, indien myn huis den dader herbergt, en ik zelf dat weet! Wat zulk een daad verdient, hebt gy\' gehoord. U andren, wien mijn koninklijk bevel behaagt, u wensch ik \'t Recht als bondgenoot en aller goden besten zegen toe 1 Koor. Gy noopt me, o Vorst, tot spreken door uw vloek. Ik ben de dader niet, en, wie het is, kan ik niet zeggen. Phoebus zelve had u moeten openbaren wat hy weet. Oed. Ge hebt gelijk; maar immers kan geen mensch de goden dwingen. Dat is ongerymd! Kook. Een tweede woord, indien ge \'t mij vergunt! Oed. Al is \'t een derde, houd het niet terug! Koor. Daar is geen mensch, die, als Tiresias, doorziet, wat Phoebus wil; van hem, mijn Vorst, verneemt men wel de waarheid \'t allerbest. Oed. Ook hiervoor, vrienden, is door my gezorgd. Op raad van Kreon zond ik tweemaal reeds om hem en had al lang hem hier verwacht. Koor. Aan oude praatjes hecht ik geen gewicht! Oed. Wat meent ge? want op alles geef ik acht. Koor. Men sprak van reizigers, geen roovers, Vorst. Oed. Zoo hoorde ik 1), maar den dader kent geen mensch. Koor. Maar, als hy uw geduchten vloek verneemt, dan dryft de vrees hem zeker tot uw troon! Oed. Hem, die de daad niet schuwt, verschrikt geen woord!

		1) Dus bij eene gelegenheid, die vroeger niet vermeld wordt. Vgl. 120.



		14
		KONING OED1PUS. VS. 310 � 841.


		Koor (Tiresias ziende naderen). Toch is er iemand, die hem vinden zal: de blinde ziener, dien men tot u voert. Geen stervling ziet de waarheid zooals hij! O ed i� us. \'t Geheimste kent ge in hemel en op aard\', Tiresias, en weet, al ziet ge niet, waarom de stad zoo zwaar geteisterd wordt. U houden wij alleen in staat om haar te redden, te bewaren! Gy, verneem, indien ge \'t niet reeds van myn boden weet, dat Phoebus ons gezegd heeft dat niet eer dit onheil van ons wijken zal, dan ik de moordenaars van La�os gedood of weggejaagd zal hebben uit dit land. Onthoud ons dan het hooger inzicht niet, dat u de vogelwichlarij verschaft, maar red de stad; red u en red ook mij, en zoen den vloek des bloeds, die op ons rust! Wy zyn in uwe hand! Het schoonste werk is voor een mensch, te helpen waar hij kan! Tiresias. Helaas! een droevig ding is wijsheid, waar zij onheil brengt! Wel wist ik dat, en toch vergat ik \'t; anders zaagt ge my niet hier! Oed. Wat is er dan? Waarom zoo moedeloos? Tir. Laat mij teruggaan; \'t allerlichtst zult gij het uwe dragen, ik het mijn. Doe, als ik zeg! Oed. Der stad van uw geboorte wat ge weet te onthouden, is niet recht, maar liefdeloos! Tir. Ik zie dat wat gij zegt niet nuttig is, en vrees dat, zoo ik sprak, \'t mij ging als u. Oed. Wend u, om godswil, toch niet van ons af � wy allen smeeken u � maar blijf en spreek! Tir. Omdat ge onwetend zyt; want, sprak ik \'t uit,



		vs. 342�373.
		KONING OEDIP�S.


		dan kwam uw eigen jammer aan het licht! Oed. Hoe nu? ge wilt door zwijgen deze stad verderven, mij verzaken, mij, uw vorst! Tik. U wil ik geen verdriet aandoen noch mij; uw dringen is vergeefsch; ik zeg het niet! Oed. Hoe, slechtste van de slechten! � want een steen zoudt gy vertoornen! � zult ge onhandelbaar en onvermurwbaar blijven? Onmensch, spreek! Tik. Dat ik uw gramschap wek, verwjjt ge mrj; uw eigen driftige aard heeft schuld, niet ik! 1) Oed. Wie zou niet toornen om de snoode wijs, waarop ge uw eigen vaderland verzaakt? Tik. Al zwy\'g ik ook, het komt van zelf wel uit. Oed. Hetgeen toch uitkomt, waarom zegt ge \'t niet ? Tik. Ik spreek geen woord meer; toorn zooveel ge wilt, en vier de teugels aan uw razernij ! Oed. Ik houd dan in mijn toorn ook niets terug van wat ik thans begrijp. Weet dat ik � voor me�beramer en me�plichtige aan \'t schelmstuk houd, behalve dat uw hand den moord niet pleegde. Want, als g\\j kondt zien, dan hield ik dien geheel voor uw bedrijf 2)! Tik. Eizoo? maar ik verbied u naar het woord, daar straks 3) door u verkond, van nu af aan ooit meer tot mij te spreken of tot hen 4), daar gij het zijt, die vloek bracht over \'t land! Oed. Zoo onbeschaamd een woord betaalt gij duur! Hoe denkt ge wel te ontkomen aan mijn wraak? Tik. De waarheid, Koning, is mijn krachtig schild! Oed. Wie leerde u die ? Voorzeker niet uw kunst! Tir. Gy zelf, die mij mijns ondanks spreken deedt. Oed. Welk woord? zeg \'t nog eens, dat ik \'t beter vatt\'! 1) De verklaring dezer plaats is niet volkomen zeker. 2) Vgl. 71 en volg. en 122, 1379. 3) Iu de rede tot het vergaderde volk 229 volg. 4) Tot de omstanders.



		KONING OEDIPUS. VS. 408�438. 17

		Toch was dat raadsel op te lossen niet zoo licht, en \'t had een wichlaar eer bezorgd! Maar noch der vooglen vlucht noch \'t woord eens gods deed u den knoop ontwarren. Ik verschijn, onwetende Oedipus, en, zonder kunst, los ik het raadsel op door mijn verstand! Uien man zoekt gij te stooieu van den troon , waarnaast ge, is Kreon koning, hoopt te staan! Tot uw verderf zult gij met hem dit plan ten uitvoer brengen! Dank \'t uw grijze haar, dat niet op d\' eigen stond \'k u deemoed leer! Koor. Hetgeen ge beiden hebt gesproken, werd in gramschap, meen ik, Oedipus, gezegd. Komt, staakt uw twist en zoekt op welke wijs wy \'t best vervullen wat de god beval! Tir. Al zyt ge koning, toch zal ik dien hoon u ruim betalen; want dat is mijn recht, daar Loxias I) mijn meester is, niet gij, zoo min als Kreon mijn patroon! Welnu, gij, die my blind gescholden hebt, gij ziet; maar, ziende, ziet ge niet uw jammerstaat, niet, waar ge woont, en niet, met wie ge huist! Of weet ge uw oorsprong? dat ge een vijand zjjt der uwen �n op de aarde �n onder de aard\' ? Eens wordt dat licht, waarop ge praalt, tot nacht, en jaagt met dubblen geesel u de Vloek 2) van vader en van moeder uit dit land! Hoe droeve kreten, door Cithaeron\'s rots 3) weerkaatst, ontvaren eenmaal aan uw mond, als gy bemerkt dat de echt geen haven was, maar, ach! een klip, waar uw geluk op strandt 4)! 1) Apollo, als orakelgod. 2) Verpersoonlijkt = Erinys, wraakgodin. 3) De Kithairoon, woudrijk gebergte op de grenzen van Megara Attica en Boe�ti�. Vgl. onder 708 volg., 1085 volg., 1083 volg. 4) Hier volgen in het origineel twee verzen, die ik onvertaald laat, omdat het tweede erg bedorven en onverstaanbaar is. 2



		18 KONING OEDIPUS. VS. 439�469. Daar! laster Kreon nu, hoon nu mijn kunst! Want niemand op dit gansche wereldrond gaat ooit zoo jammerlyk te grond als gij ! Okd. Wie kan dien smaad verduren? Weg van hier! Scheer u ter helle! Sneller! Pak u voort! TlE. � Ik kwam niet uit mij zelf, gij riept mij hier. Oed. Zoo \'k had geweten dat ge dwaze taal zoudt spreken, was dat waarlijk niet geschied! TiR. In uw oog ben ik dwaas; in dat van hem, die, Koning, u verwekt heeft, was ik wijs. Oed. Wien meent ge? Blyf! Wie heeft mij dan verwekt? TiB. Deez\' dag brengt u het leven 1) en � \'t verderf! Oed. Hoe duister, hoe vol raadsels is uw taal! TiR. Gij lost die immers zoo behendig op. Oed. Spot vrij met wat mijn roem is en mijn kracht! TiR. Toch heeft die kunst u in \'t verderf gestort. Oed. Als zij den staat maar redde, koom\' wat wil! TiR. Ik ga dan huiswaarts. � Leid my, knaap 2), van hier. Oed. Dat mag hjj ! want uw byzijn hindert my^-, en uw vertrek ontheft mij van een last! TiR. Ik ga, doch niet eer \'t woord , waarom ik kwam, gesproken is. Uw macht bereikt mij niet, en \'k zeg u zonder vrees: de moordenaar van La�\'os, dien gjj zoolang reeds zoekt en dreigt met zware straf, die man is hier, in naam een vreemdling, maar dra blijkt dat hij Thebaan van afkomst is. Niet tot zijn vreugd zal hij \'t bemerken! Want van ziende blind , en arm van rijk, zal hij naar \'t vreemd gewest zich voorwaarts sleepen, tastend met zijn staf, als \'t is gebleken dat hy van zjjn kroost

		1) In zoover Oedipus zal te weten komen, wie zijne ouders zijn, en zoo als het ware geboren worden. 2) Het Grieksche woord kan ook slaaf en dochter beteekenen. Het is moge- lijk, dat Sophokles Teiresias begeleiden laat door zijne dochter Manto.



		KONING OEDIPUS. VS. 499 � 525.
		20


		steeds verder jaagt van Pytho 1) voort hem de angst met scherpe sporen. Maar altijd klinkt haar dreigend woord als donder in zijn ooren! Mijn geest is gansch verward door \'tgeen de wichelaar zoo even sprak. Is wat hij zeide valsch of waar? Moet ik \'t ontkennen of gelooven? \'k Weet het niet. Beneveld blijft mijn blik, waarheen mijn oog ook ziet. Waarom zou � \'t is mij nu noch vroeger ooit gebleken � de zoon van Polybos ?) op La�os zich wreken? Hoe zou ik dan op hem een gruwelstuk verhalen, welks dader niemand kent, of op zijn glorie smalen? Zeus weet, Apollo weet, wat valsch is en wat waar, en wat de menschen doen; maar dat een wichelaar meer inzicht heeft dan ik, is geen voldoend bewijs dat hij de waarheid kent; in wijsheid wint den prys van hem wellicht mijn vorst; die heeft hij klaar bewezen, toen Thebe werd ontvolkt door \'t wreed, gevleugeld wezen! 3) Waar blijke \'t zienerwoord, eer ik den man durf doemen, dien eenmaal elke mond als redder placht te roemen *)! K re on. Onthutst, verslagen, burgers, ziet ge mij door \'t hard verwyt, dat Oedipus mij deed, zooals men mij verhaald heeft. Als hij meent, dat ik in woord, of daad iets heb verricht in deze zaak, dat hem tot schade strekt, is die verdenking mij te zwaar een last, om lang te willen leven! Niet gering 1) Delphi. 2) Vgl. onder 768. 3) Vgl. boven 405 volg. 4) De meer reflectecrende en minder lyrische toon vnn de laatste strophe er. tegenstrophe kwam mij voor een geheel anderen rythmus te eischen dan de voorgaande, en ik koos daarom de statige Alexandrijnen.



		22 KONING OEDIPUS. VS. 562�595. te zenden om dien trotschen wichelaar 1)? Kreon. Welzeker, en die raad berouwt mij niet. Oed. Hoe lang is \'t wel gele�n, dat La�os .... Kkeon. Wat heeft gedaan ? ik vat niet, wat ge meent. Oed. gevallen is door snoode moordnaarshand ? Keeon. Zeer lange tjjd is sinds verstreken, "Vorst. Oed. Was toen Tiresias reeds wichelaar? Kkeon. Ja, even wijs en hooggevierd als thans. Oed. Gewaagde hy dan toen wel ooit van mjj ? Kreon. Ten minste niet, als ik aanwezig was. Oed. Maar spoordet gij den moordenaar niet na? Kkeon. .Ta wel; maar tevergeefs; wy boorden niets. Oed. Waarom hield toen de wijze man zijn mond? Kkeon. Liefst zwijg ik over wat ik niet versta. Oed. Maar zeggen kunt ge \'tgeen u zelf betreft! Kkeon. Wat? Zoo ik \'t weet, dan loochen ik het niet. Oed. Dat, zoo hij niet een afspraak had met u, hjj mij niet van die wandaad had beticht! Kreon. Of hij dat doet, dat weet ge zelf! maar ik wil thans u ondervragen op mijn beurt. . Oed. Zoo vraag, want mijn geweten spreekt my vry l Kreon. Welaan dan, is mijn zuster niet uw vrouw?- Oed. Waarom zou ik ontkennen wat ge vraagt? Kreon. Deelt zy met u \'t bewind van dit gewest? Oed. Al wat ze wil krijgt zij van mij gedaan. Kreon. Word ik u beiden niet gelijk geacht? Oed. Juist hierin toont gij u een slechten vriend! Kreon. Geenszins! Geef u maar zelve rekenschap, en ga vooreerst eens na, of gij wel meent dat iemand, bij \'t genot derzelfde macht, een leven vol van zorgen kiezen zou. Den koningstitel, neen, verlang ik niet, wanneer ik als een koning handlen mag, noch iemand anders, die verstandig denkt!

		1) Zie boven 297.



		KONING OED1PUS. VS 596 � 628. Door u doe \'k onbekommerd wat ik wensch. Zelf koning, moest ik reel mijns ondanks doen! Hoe zou ik liever dan een koningskroon bezitten dan een macht zoo vry van zorg? Nog ben ik niet zoo dwaas een hooger prijs te wenschen dan wat nuttig is en schoon! Nu word ik vriendelijk door elk begroet, en die uw hulp behoeven vleien mij, want daarvan hangt voor hen het slagen af. Zou ik voor zulk een lot den diadeem inruilen? Hoe kan een verstandig mensch zoo\'n dwaashoofd worden? Neen, zoo min als ik misdadig zulk een last begeer, vindt ooit wie u belaagt een bondgenoot in mij. 1) Wilt gij \'t bewijs, vraag slechts te Pytho na, of \'k u de godspraak juist heb meegedeeld. En blijkt het dat ik met den wichelaar iets tegen u in \'t schild voer, dood mij dan, veroordeeld door mijn eigen stem, maar dicht mg niet op los vermoeden misdaad toe. \'t Is onrecht zonder grond een braven man voor slecht te houden, of een schurk voor goed! Een edel vriend verstooten\' is zoo dwaas als \'t dierbaarst kleinood weg te werpen, Vorst! Maar eenmaal blijkt u zeker, wie ik ben 2). De tijd alleen, hij toont den braven man ; ** den slechten kent men in een enklen dag! Koon. Een goede raad voor wie niet vallen wil! Een rasch besluit, mijn Vorst, is zelden goed! Oed. Wanneer een heimelijk belager snel te werk gaat, dwingt hij ons tot rasschedaad; want wacht ik rustig af, dan is zijn doel bereikt, en vrucht loos alles wat ik doe!

		1) De tekst ia bedorven. 2) Vgl. onder vs. 1429.



		koning oedip�s. vs. 653 � 683. 25 Iok. Geloof hem, by de goon! mijn Oedipus, �n uit ontzag voor zulk een duren eed, �n my ter liefde! Ook dezen vvenschen het! Kook. Achjdoe het, \'k smeek u, Vorst, keer tot u zelf! Oed. Wat moet ik dan toch u ter wille doen\'? Koor. O spaar hem! Nooit te voren was hij slecht. Vertrouw den duren eed, dien hij daar zwoer! Oed. Weet gy, wat gij begeert? Kook. Ja, Vorst! Oed. Welnu? Koor. Dat gij den vriend, die \'t eigen hoofd den vloek dorst wijden, nimmer zonder grond verdenkt! Oed. Wie zijn behoud verlangt, verlangt mijn dood , voor \'t minst mijn ballingschap uit dit gewest! Koor. Ik moge vriendenloos, door God verzaakt, te gronde gaan, wanneer ik dat bedoel! Maar ach ! het bange lijden van mijn land vervult myn hart met zorg, en \'k vrees, o Vorst, dat uit uw twist een nieuwe ramp ontstaat. Oed. Zoo ga hij dan, al kost het mij den dood of smaadlijke verdrijving uit het land ! Uw droeve klachten roeren mijne ziel, hij niet; hem zal men haten, waar hij zy ! Kreon. Gij draagt nog haat mij toe; maar als uw toorn bedaard is, zal \'t u rouwen! Wie zoo is, bezorgt zich zelven \'t allermeest verdriet! Oed. Laat mij met rust en ga! Kreon. Ik ga, miskend door u, maar «leze achten me als voorheen! Koor (tot lokasl�). Voer snel uw man naar binnen; draal niet, vrouw ! Iok. Zoodra ik heb vernomen, wat het was! Koor. Een misverstand ! � maar zonder grond verdacht te worden en beticht, is grievend, vrouw ! Iok. Van beide kanten ? Koor. Ja! Iok. Wat was het dan?



		vs. 716-747.
		KONING OEDIPUS.

		doen lijden wat hij vreesde van zijn zoon 1). Zoo ydel is, mijn vriend, der zieners taal! Geef gij daar niets om! God zal wat hij wil wel openbaren zonder hunne hulp! Oed. Hoezeer is bij het hooren van dat woord, o vrouw, mijn ziel geschokt, mijn zin verward ! Iok. Wat heeft bekommering bij u gewekt? Oed. Ge zeidet, meen ik, dat vorst La�os eens bij een driesprong om het leven kwam? Iok. Zoo heette \'t toen , en \'tzelfde zegt men nog. Oed. En waar is dan dat ongeluk geschied? Iok. In \'t landschap Phocis, waar van Daulia de weg met dien van Delphi 2) samenkomt. Oed. En hoelang moet dat wel geleden zijn? Iok. Het werd der stad verkondigd kort voordat gij \'t koningschap aanvaard hebt over \'t land. Oed. O Zeus! o Zeus! wat hebt gij met mij voor! Iok. Wat deert u, dierbre man? hoe zoo ontsteld? Oed. Geen vragen nog! maar zeg mij, welk een leest had La�os; wat leeftijd, toen hij ging? Iok. Hoog van gestalte was hij, veel op u geliikend, maar zijn haren grijsden reeds. Oed. O wee! ik vrees dat op mijn eigen hoofd de vloek, dien ik onwetend uitsprak , valt! Iok. Wat zegt grj? Man, uw aanblik baart mij schrik! Oed. Ik vrees, de ziener zag maar al te klaar! � Nog ��ne vraag ; veel hangt van \'t antwoord af! Iok. Schoon angstig, zal ik zeggen wat ik weet. Oed. Ging slechts een klein gevolg met hem, of toog hij, als een vorst, met vele krijgers uit? Iok. Daar waren vijf, waaronder een heraut, die naast hem op den een\'gen wagen zat.

		1) De onwaarschijnlijkheid, dat Iokaste haren man eerst nu deze verbanlt, is reeds den onden niet ontgaan. 2) Naar Thebe.



		38 KONING OEDIPUS. VS. 748 � 781. Oed. O wee! dat is reeds duidlijk! Maar wie heeft die dingen later u verhaald, o vrouw? Iok. Een slaaf; hij kwam alleen behouden weer. Oed. Bevindt hij zich nog thans in het paleis? Iok. Neen; want, toen gij den troon van La�os bestegen hadt, verzocht hij dringend mij het vee te mogen weiden op het land, om zoover mooglijk van de stad te zijn 1). Ik liet hem gaan, want als een trouwe slaaf had hij die kleine weldaad ruim verdiend ! Oed. Hij kome zoodra mogelijk terug! Iok Dat kan geschieden J doch waarom die wensch? Oed. Ik vrees, o vrouw, dat er reeds al te veel gesproken is waarom ik hem wil zien! Iok. De man zal komen. Maar verdien ik niet van u te hooren, wat zoo zwaar u drukt? Oed. Ik wil, nu \'k zooveel grond tot vreeze heb, u niets verzwijgen; is er wel een mensch, die beter in mijn zorgen deelen kan? Zoon van Korinthe\'s koning, Polybos, bij Merope uit Doris, was uw man ginds de eerste burger in den staat, totdat er iets gebeurde, dat, hoe vreemd het scheen, toch niet zoo veel bekomm\'ring waardig was. Eens aan een maaltijd hoont in dronkenschap men mg als Polybos\' gewaanden zoon. Hoezeer gegriefd, bedwong ik toen mijn drift, maar, \'s andren daags tot Polybos gegaan en tot myn moeder, vroeg ik hun den grond. Zy noemden \'t lastertaal en toornden zeer op mijn beschimper. Wel stond mij dat aan, maar toch liet mjj het smaad lijk woord geen rust, en buiten weten van myn ouders ging ik op naar Pytho, waar geen antwoord mij

		1) Blijkbaar, «ijl hij ia Oedipns den moordenaar herkend had.



		KONING 6EDIPUS. VS. 782 � 815. ten deel viel op mijn vraag, maar \'t gruwelijkst en aakligst leed door Phoebus werd voorspeld. Ik zou mijn moeder huwen en een kroost verwekken, ijzingwekkend om te zien, en zou myns eigen vaders moordnaar zijn! Die taal vernemend, keerde ik niet terug, maar vlood Korinthe en, naar der sterren loop mij richtend, zocht ik eene schuilplaats, waar ik nooit die gruwelen vervuld zou zien. Zoo kom ik op myn vlucht ter plaatse, waar gij zegt dat La�os gevallen is. Hoor, vrouw, de waarheid: tot den driesprong was ik juist gekomen, toen ik een heraut, gezeten op een wagen naast een man, zooals ge hebt beschreven, naadren zag. De wagenmenner 1) en de grijsaard zelf, ze dreven met geweld mij van den weg; en ik, in drift ontstoken, sloeg den man, die mende; maar de grijsaard heft, als ik voorbij den wagen ga, de zweep omhoog en slaat en treft mij midden op het hoofd. Maar duur betaalt hij dat: ��n oogwenk, en hij buitelt, door den staf uit deze hand getroffen, van den wagen, en ik dood zijn gansch gevolg! Had dus die vreemdeling een druppel bloeds met La�os gemeen, welk man is dan rampzaliger dan ik, wat stervling bij de goden meer gehaat? wien noch een burger noch een vreemdeling in huis ontvangen of begroeten mag, maar ieder van zich jaagt; en ach! dien vloek, wie anders bracht hem op mijn hoofd dan ik? Ha! des vermoorden vrouw besmet mijn arm, die hem versloeg! � Hoe ? ben ik dan zoo slecht,

		l) De heraut nl.



		30 KONING OEDIPUS. VS. 816�851. zoo ganseh verworpen? � Als ik vluchten moet, waar vlucht ik heen? ik mag de mijnen niet meer zien! myn vaderland nooit meer betre�n, waar bloedschand\' dreigt en vadermoord my wacht! � Een wreede daemon heeft gewis dat lot mij toegevoegd! Wie kan nog twijfelen? � O heil\'ge goden, geeft mij dat ik nooit dien gruwelstond aanschouw\'? Veel liever dood, en weggerukt naar \'t somber schimmenryk, dan leven, om dien vloek vervuld te zien! Koor. Wel vreezen wij, mijn Vorst; maar wanhoop niet, eer de ooggetuige als dader u herkent. Oed. Van zijn getuigenis hangt alles af � ge hebt gelijk � en daarom hoop ik nog. Iok. Wat wilt ge doen, wanneer de man verschynt? Oed. Ik zal \'t u zeggen: blijkt wat hij bericht te strooken met uw woord, dan ben ik vry. Iok. Wat is \'t gewichtig woord dan, dat ik sprak ? Oed. Ge zeidet, roovers hadden volgens hem den koning afgemaakt. Noemt hij er nu zooveel als vroeger, dan deed ik het niet; � hoe toch kan ��n gelijk aan velen zijn? � maar noemt h{j c�nen reiziger, dan is het duidelijk dat ik de dader ben! Iok. Houd u verzekerd dat hij \'t heeft gezegd! Herroepen kan hij nimmermeer dat woord; de gansche stad vernam \'t, niet ik alleen! En\'week hij nu al af van dat bericht, toch kon hij nooit bewijzen dat gij \'t z\\jt, die La�os vermoorde, omdat die vorst moest vallen door de handen van mijn zoon. En zeker heeft dat ongelukkig kind hem niet gedood, maar stierf lang v��r dien tyd. De woorden eens profeten acht ik dus volstrekt niet waard om daarnaar om te zien ! Oed. Ge hebt gelijk; maar toch, laat onverwijld



		KONING OEDIPUS. 852 � 880.

		dien herder roepen, vrouw! Verzuim het niet! Iok. Ik ben tot alles wat ge wilt bereid. Maar gaan we thans naar binnen, dierbre man! (Beiden af.) Be�rtgezang van het kook. Moge ik rein en heilig wezen , heilig steeds in woord en daad, en de aloude wetten vreezen, die weleer der goden raad uit de hooge, reine sferen van d\'Olympus nederzond, vrucht van \'t brein der Hemelheeren, niet een zwakken menschenvond! Nooit zal in der tijden stroomen hare kracht te gronde gaan, maar, eerbied.igd door de vromen, eeuwig als God zelf bestaan! Overmoed kweekt wetsverachting. Niets ontziet hg, kent geen maat, holt met deugds- en rechtsverkrachting voort en stort den mensch in \'t kwaad. Want heeft die, ten top gestegen, alles: geld en macht en eer, dan waait Noodlots storm hem tegen, ploft hem in den afgrond neer. Machtig god, verhoor mjjn smeeken, houd uw hoog bevel in stand! Mag de stad haar koning 1) wreken, eeuwig prijst ons lied uw hand! Wie in arren moede wandelt op der boosheid gladde baan,

		1) La�os.



		32 KONFNG OEDIPUS. V8. 881�902.

		Dike 1) niet ontziet en handelt, of geen goden meer bestaan, hem moog \'s Hemels wrake treffen, zulk een euvelmoed tot loon ! Dan zal hij te laat beseffen, wat het zegt der deugd ten hoon winst en voordeel na te jagen, niet te ontzien de snoodste dadn, zelfs aan \'t heiligste te wagen roekeloos de hand te slaan! Wie bedwingt zijn gramschap, vinden zulke daden eer en prijs? Dan is godsdienst werk van blinden, en de godverzaker wijs! *) Nooit wil ik met heilig beven meer naar Pytho\'s navelsteen 3) of naar Abai 4) mij begeven, of Olympia 5) betre�n, als niet voor een ieders oogen zonneklaar wordt aangetoond, dat geen snoode priesterlogen op den gouden drievoet troont!

		1) De personificatie van het goddelijk recht en de straf des kwaads. Haar troon staat naast dien van Zeus. 2) De tekst der vier laatste verzen is bedorven. Sommigen zien, mijns inziens ten onrechte, in dit koorlied toespelingen op de profanatie der Elensinische mysteri�n en de verminking der Hennes-beelden, waarvan Alcibiades beticht was, en op zijn streven naar de allecheerschappij te Athene. Zeker is het dat het ongeloof van Ioknste aanleiding gegeven heeft tot deze ontboezemingen van het koor over den overmoed der inenschen, die hen den godsdienst en de orakels doet minachten, tot de snoodste daden verleidt en in het verderf stort. 3) Pytho (Delphi) gold voor deu navel (het middelpunt) der aarde, en in den tempel van Apollo aldaar was bij den d>ie^oet een halfklootvormige witte steen, welke den naam van omjiAalos (navel) droeg. 4) Stadje in Phokis met een tempel en orakel van Apollo. 5) Olympia in Klis had een beroemden tempel van Zeus, waarvan onlangs de overblijfselen zijn opgegraven. Hier wordt blijkbaar op het orakel aldaar gedoeld.



		KONING OKD1PUS. VS. 904----931. 33

		Algebieder! zoo naar waarheid \'t menschdom u alwetend noemt, breng tot twyfellooze klaarheid dat men niet vergeefs u roemt! Ach ! reeds is \'t zoo ver gekomen, dat men met orakels spot 1). Gelden die voor ydle droomen, dra gelooft men niet aan God! Iokaste. O oudsten van dit land, ik nam mij voor met kransen en met wierook in de hand der goden heil\'ge plaatsen te betre�n. Want hevig stormt het in de «iel mijns mans, die, elke zorg ten prooi, niet met verstand in \'t oude een maatstaf van het nieuwe ziet, maar slechts voor wie van vrees spreekt ooren heeft. (Ze knielt neder voor een altaar van Apollo.) Lykeios 2), gy , die \'t naast woont aan ons huis, ontvang deez\' gift genadig uit mijn hand en zend, ik smeek u, redding ons en licht. Want de angst van hem die \'t roer der staatshulk houdt vervult ons andren met bekommering! Bode. Kunt gy mij zeggen, vreemdelingen, waar \'t paleis is van uw koning, Oedipus, of liever nog, waar hy zich zelf bevindt? Koor. Daar is zijn woning, vreemdling; hjj is thuis, en hier zijn vrouw, de moeder van z\\jn kroost. Bode. Gezegend zij ze met haar dierbaren, de hooge gade van dien eedlen vorst! Iok. Datzelfde wensch ik u; gij zjjt het waard,

		1) Vgl. 702 en volg. 2) Vgl. boven 215.

		3



		KONING OEDIPUS. VS. 932 � 962.
		34


		o vreemdling, om zoo fraai een groet. Maar spreek, wat wilt ge, of welke boodschap brengt gij ons? Bode. Een heilmaar voor uw eega en zyn huis! Iok. Wat is dat heil, en waar komt gij vandaan ? Bode. Hetgeen ik, vrouw, u van Korinthe meld brengt wis u vreugd, zy \'t ook vermengd met smart. Iok. Hoe heeft die tijding zulk een dubble kracht? Bode. Het volk van \'t Isthmisch land 1) wil, zegt men ginds, uw echtgenoot doen stijgen op den troon. Iok. Hoe nu? regeert dan Polybos niet meer? Bode. Neen, hij is dood en reeds begraven, vrouw. Iok. Hoe zegt ge? dood? de vader van mijn man? Bode. \'k Mag sterven, als ik niet de waarheid spreek! Iok. Ga aanstonds tot uw heer, slavin, en zeg, men wil hem spreken. � Ha! orakels, waar, waar zy\'t ge thans? Uit vrees, dat hy dien man vermoorden zou, vlood Oedipus, en ziet, du is hij dood, maar niet door zijne hand! Oedipus. Mijn Iokaste, teerbeminde vrouw, waarom ontboodt ge mij uit ons paleis? Iok. Wanneer ge dezen hoort, dan zult :ge zien waarop die heil\'ge godspraak nederkomt! Oed. Wie is die man, en wat bericht hij my? Iok. Hy brengt u tijding van Korinthe, Vorst, dat Polybos, uw vader, niet meer is. Oed. Laat mij dat hooren uit uw eigen mond! Bode. Indien ge dan bevestiging verlangt, zoo weet van mij dat hij gestorven is. Oed. Door sluipmoord, of door krankheid op zijn bed? Bode. Een kleine stoot brengt oude li�n in \'t graf! Oed. Hij stierf dan aan een ziekte, naar het schynt?

		1) Korinthe ligt aan den hikmat (landengte), die Hellas (het vasteland) met den Peloponnesos (Moreii) verbindt.



		KONING OED1PUS. VS. 963 � 998.

		Bode. Zijn hooge leeftijd deed het zijne, Vorst! Oed. Welk stervling zal dan langer nog, o vrouw, aan Pytho\'s godspraak of aan \'t schor gekras der vogelen iets hechten? Zou ik niet mijn vader dooden? Zie, hij is niet meer, en de aarde dekt hem. zonder dat mijn hand een zwaard gevoerd heeft, � zoo hij niet misschien uit wensch naar mij verkwijnde, en dit de zin der godspraak was; hoe \'t zij, hij nam haar me� naar Mades\' woning, als een ijdel woord! Iok. Maar heb ik u dat niet reeds lang gezegd? Oed. Dat is zoo, maar de vrees bracht mij van \'t spoor! Iok. Wees nu dan kalm, en denk er niet meer aan. Oed. Als maar dat andre schrikbeeld niet bestond! Iok. Waarom gevreesd ? In \'t leven van den mensch �s nergens van Voorzienigheid een spoor! Men leev\' dus zorgloos voort, zoo goed men kan! Eu wat uw moeder aangaat, heb geen zorg! Hoe vaak geschiedt het dat men zoo iets droomt! Wie geen gewicht aan zulke teek\'nen hecht, hij draagt voorwaar des "levens last het lichtst! Oed. Gij hadt volkomen, vrouw, gelijk hierin, wanneer mijn moeder dood was; nu ze leeft, is \'t mij onmogelijk gerust te zijn. Iok. Uws vaders overlijden geeft toch licht! Oed. Den doode vrees ik niet, maar haar die leeft! Bode. Wie is het toch die uw bekomm\'ring wekt? Oed. \'t Is Merope, de vrouw van Polybos. Bode. Wat is het dat u voor haar vreezen doet? Oed. Een ijselijke godspraak, vreemdeling! Bode. Is \'t een geheim, of mag ik \'t weten, Vorst? Oed. Wel zeker! Loxias heeft eens voorspeld ��aTTk �5\\fn"��g�n moeder huwen zou ""�n"\'t bloed mijns vaders storten. Daarom vlood ik langen tijd geleden van Korinth\' en woon te Thebe, wel gelukkig, maar



		KONING OEDIPUS. VS. 999�1032.
		36


		toch is het hard zijn ouders niet te zien! Bode. Was \'t daarom dan dat gij de stad verliet? Oed. Ik ben om beide redenen gevlucht. Bode. Waarom heb ik, die heil u brengen wou, u niet terstond van deze vrees verlost! Oed. Voorwaar, ik zou me u dankbaar toonen, vriend! Bode. Juist daarom kwam ik hier, opdat ge, thuis gekomen, eens aan mij zoudt denken, Vorst 1). Oed. Maar nooit ziet mij myn moeder meer terug! Bode. \'t Is klaar, ge weet niet wat ge zegt of doet. Oed. Hoe? grijsaard! bij de go�n, wat meent ge? Spreek! Bode. Wanneer ge om harentwil uw land vermydt! Oed. Ik vrees dat Phoebus\' woord zoo wordt vervuld! Bode. Omtrent hetgeen u van uw moeder dreigt? Oed. Dat is het juist wat steeds mij sidd\'ren doet! Bode. Die angst is waarlijk ongegrond, mijn Vorst! Oed. Hoe zoo? Ben ik dan niet de zoon dier vrouw? Bode. Zoo min als Polybos uw vader was! Oed. Wat zegt ge? Polybos mijn vader nietP Bode. Hij was u even na, als ik u ben. Oed. Een vader als een vreemde? raast ge, man? Bode. Noch hij heeft u verwekt, noch ik, mjjn Vorst! Oed. Waarom dan noemde Polybos mjj zoon ? Bode. Hij kreeg u als geschenk van mijne hand. Oed. En had het kind eens anderen zoo lief? Bode. Dat was, omdat hij zelf geen kroost bezat. Oed. Hadt gij mij dan gevonden of gekocht? Bode. Een van Cithaeron\'s dalen schonk u my. Oed. Van den Cithaeron? maar hoe kwaamt ge daar? Bode. Ik weidde \'s Konings kudden op dien berg. Oed. Gij zwierft in vreemden dienst als herder rond? Bode. Ik mocht daardoor, mijn Vorst, uw redder zijn. Oed. In welken toestand vondt gij mij daar, vriend? Bode. Uw voetgewrichten zeggen \'t u gewis!

		1) Het was de gewoonte iemand, die ecu e goede tijding bracht, te beloon en