1\'ltlIlltSlll�llKI*! IkliKIil)

BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

OE LAATSTE EEUWEN VAN ISRA�L\'S VOLKSBESTAAN.

GEDRUKT BIJ J. J. GROEN, TE LEIDEN.

BIBLIOTHEEK
NED. HERV. KERK

ISKAEL\'S VOLKSBESTAAN,

Iloogleeraar te Leiden.
MET MEDEWERKING VAN

Dr A. KUENEN en Dr I. HOOYKAAS,

I loogleeraar te Leiden. Predikant te Rotterdam.

-* �*>>.-cttais»-

\'s-(travenhage � Joh. Ykema � 1877.

DE BIJBEL VOOR JONGELIEDEN,

Dr H. OOET en Dr I. H00YKAA8,

Hoogleeraar te Leiden. Predikant te Rotterdam.

MET MEDEWERKING VAN

T>r A.. KUENEN,

Hoogleeraar te Leiden.

ZEVENDE DEEL.
Bewerkt door Dr. H. OORT.

\'s-Gravenhage � Joh. Ykema � 1877.

DERDE AFDEELING.
DE LAATSTE EEUWEN VAN ISRA�L\'S VOLKSBESTAAN.

Overeenkomstig de belofte, aan het eind van het vierde deel
van �De Bijbel voor Jongelieden" gedaan, biedt de bewerker
van het Oude Verbond den belangstellenden een vervolg op
het hoofdwerk aan, met behulp zijner medearbeiders geschre-
ven. Hij schetst daarin, nevens de uitwendige of staatkundige
geschiedenis der Joden van Nebemia tot den laatsten opstand
tegen de Romeinen, vooral hunne inwendige geschiedenis, de
ontwikkeling van hun godsdienstig leven en den invloed der
Wet op hun gansch bestaan.

De eerste hoofdstukken van dit boek moeten tot aanvulling
dienen der laatste hoofdstukken van het genoemde Vierde Deel
en zullen dus vaak daarheen verwijzen.

Evenals in het hoofdwerk, zal men ook hier onder de op-
schriften der afdeelingen de aanwijzing vinden van bronnen,
waaruit de inhoud geput is. Hierbij bepaal ik mij evenwel tot
de geschriften, die waarschijnlijk voor velen mijner lezers toe-

gankelijk zijn, namelijk de Apokriefe boeken en Jozefus

Doch niet elke vertaling daarvan is voldoende. Er zijn van de
eerstgenoemde zelfs zeer gebrekkige. De beste is die van Johs.
Dyserinck, in 1874 te Haarlem uitgegeven, onder den titel van
�De Apokriefe boeken des Ouden Verbonds." Ook de geschrif-
ten van Jozefus zijn meermalen in onze taal overgezet, het
laatst en het best door Dr. W. A. Terwogt Jr, �Al de
werken van Flavius Josephus", Dordrecht, 1867�1873.

Van andere werken, als het Boek Henoch, de Psalmen
van Salomo, de Jubile�n, de Hemelvaart van Mozes, bestaat
geen Hollandsche vertaling, evenmin als van het Joodsche
wetboek, dat ons gewichtige diensten zal bewijzen, de Misjna.
Deze zal ik daarom alleen aan den voet der bladzijden aanhalen.

Overigens heb ik niets vooraf te zeggen dan nog een klei-
nigheid: kortheidshalve worden dikwijls bij het noemen van
eigennamen de woorden �de zoon van" vervangen door het
Hebreeuwsche �ben" of het Arameesche �bar."

HOOFDSTUK I.
Yan Nehemia tot Alexander den Groote.

Jozefus O�dh. XI: 7

�Een dier als een luipaard met vier vogelvleugels en vier
koppen, dit ontving thans de heerschappij," zoo teekende de
schrijver van het boek Dani�l het Perzische rijk \'), in zijn
macht en snelle uitbreiding, beide inderdaad verbazend. Groot
waren de wereldrijken der Assyri�rs en der Chalde�n geweest,
maar over nog meer landen zwaaide �do groote koning, de
heer der koninkrijken" den schepter. Slechts weinige jaren
nadat Cyrus zijn volk vrijgemaakt had van het juk der Me-
den (559), hadden talrijke volksstammen ten oosten en ten noorden
van Medi� en Perzi� de kracht van zijn arm gevoeld, en
weldra moesten ook de dappere Lydiers onder hun rijken ko-
ning Croesus, alsmede de Babyloni�rs voor hem bukken en de
Grieksche volkplantingen aan de kust van Klein-Azi� hem als
heer erkennen; zoodat zich zijn gebied uitstrekte van den
Indus tot de Middellandsche Zee, van den Kaukasus tot
aan Egypte. Deze grens werd nog uitgezet door Cambyses
(530�522), die het rijk der Parao\'s na korten tegenstand
veroverde. "Was de band, die de deelen van het kolossale
gebied bijeenhield, onder de regeering van dezen doldriftigen
zoon van Cyrus tamelijk los geworden, het gelukte aan
Darius Hystaspis (521�485) de oproerige provinci�n weder

1) Dan. VII: 6; vgl. d. B. v. J. IV Ui 274 vgg.

4 VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE.

te onderwerpen en de eenheid des rijks te bevestigen, en al
slaagde hij er, trots zijn leger van 700,000 man, niet in,
de bewoners der Donauoevers te overwinnen, toch wist hij
niet slechts de hem nagelaten landen te behouden, maar ook
er eenige aan toe te voegen.

Wat echter meer beteekende dan eene vergrooting van het
reeds zoo ontzaglijk uitgebreid gebied, het rijk werd onder
Darius ook inderdaad als een geheel bestuurd. Van Susa uit,
de gewone verblijfplaats des vorsten en het middelpunt des
rijks, liepen naar alle richtingen do koningswegen, waarlangs
op geringe afstanden van elkaar dag en nacht ruiters gereed
stonden om de koninklijke bevelen met vroeger ongehoorden
spoed over te brengen. Bij alle veren en bergpassen waren
die heerwegcn door burchten met sterke bezettingen afgeslo-
ten, zoodat het gansche rijk als met een ijzeren net overdekt
was. Het was in twintig stadhouderschappen verdeeld, wier
hoofden, satrapen, dat is heeren der provincie, meest allen uit
de aanzienlijkste en vertrouwdste Perzen en Meden gekozen,
geheel van den koning afhankelijk, hunne provincie hadden
te besturen, dat wil zeggen te zorgen dat de belastingen, in
geld en natuurvoortbrengselen, opgebracht en de hulptroepen
voor \'s konings leger geleverd werden. Waar het noodig was,
hadden die satrapen weer hunne onderlandvoogden, door hen-
zelven of, zooals Nehemia, rechtstreeks door den koning aan-
gesteld. Met de regeling der stedelijke en gewestelijke belangen
bemoeiden zij zich niet; die lieten zij aan de onderscheiden
volksstammen en steden-zelven over. Hoe dezen hunne zaken
wilden regelen en het recht handhaven, moesten zij zei ven weten,
als men \'s konings gezag maar niet aantastte en hem alles
gewillig ten offer bracht. Voor die majesteit toch, die, als een
god, zelden zichtbaar voor de oogen harer onderdanen, van
verblindenden luister omringd, uit haar paleis het onmetelijk
rijk regeerde, wier �oogen en ooren" overal doordrongen, die,
aan geen mensch verantwoording schuldig on door geen wet be-
perkt, beschikte over het leven en de goederen harer onderdanen ,
voor die majesteit moest ieder alles geven; reeds wie een wensch
koesterde in tegenspraak met haar wil was des doods schuldig !

VAN XEHEMIA TOT ALEXAXDER DEX GROOTE. 5

Toen Darius stierf en zijn zoon Xerxes den troon beklom
(485), zocht Egypte, maar tevergeefs, zich uit de keten
van den Perzischen vorst te wringen; evenals de overige pro-
vinci�n moest het in slavernij blijven, ook nadat do trotsche
gebieder van Azi� tegen het kleine Griekenland het hoofd ge-
stooten en, eerst bij Thermopylae en Salamis, daarna bij Plataeae
en Mycale, ondervonden had, wat een dapper en vrij volk,
voor haardsteden en altaren kampende, vermag. Hoe kloek
de Grieken strijden konden, dat ervoer ook zijn zoon en op-
volger Artaxerxes I Langhand , 465 � 424, toen drie jaren
na zijn troonsbestijging Egypte met hun hulp tegen hem op-
stond. Een Perzisch leger van 400,000 man, door een vloot on-
dersteund, werd geslagen, en eerst toen de satraap Megabyzus
met een nieuw leger van 300,000 man en driehonderd schepen
den overgeblevenen van het vorig heer, die in Momphis belegerd
werden, te hulp snelde, gelukte het den Perzen Egypte te
bedwingen en de Atheners terug te drijven: toch werd nog
daarna Megabyzus door hen ter zee en te land geslagen.

Bleek het reeds uit deze onophoudelijke oorlogen, dat do
troon van Artaxerxes niet zoo vast stond als die van Darius,
nog duidelijker werd dit, toen diezelfde Megabyzus het waagde
den koning, die hem wilde afzetten, het hoofd te bieden, en
dit met zoo goed gevolg deed, dat de koning vrede met hem sloot.
Yan do Grieksche staten daarentegen had de Perzische roo-
narch vooreerst niets te duchten, daar deze, op elkander na-
jjverig , weldra in een bloedigen oorlog elkaar zouden verteren.
Hoe innerlijk verzwakt het Perzisch rijk ook mocht zijn, uiter-
lijk was de vorst nog steeds de onoverwinnelijke, met god-
lijken glans getooide, zoodat een Joodsch schrijver Xerxes
bij zijn lezers met dezen ophef kon inleiden: �Dit is die Ahas-
veros, die regeerde van Indi� tot Ethiopi�, over 127 1 and-
schappen." \')

In een belangrijk gedeelte nu van dit reuzenrijk, in de
satrapie van �het land over den Eufraat," die geheel Syri�,
Fenici� en Cyprus omvatte, woonden de Joden, de nakome-

C VAX KEIIEMIA TOT ALEXANDER DEN OROOTE.

lingen zoowel van hen die niet weggevoerd waren uit hun
vaderland, als dergenen die van de vergunning van Cyrus om
derwaarts terug te keeron gebruik hadden gemaakt. Arm,
verdrukt, in hunne dierbaarste verwachtingen toleurgesteld,
waren zij op \'t punt zedelijk ton onder te gaan en hun volks-
karakter met hunne eigenaardige zeden te verliezen, toen tij�
dens Artaxerxes eerst de schriftgeleerde Ezra het godsdienstig
leven onder hen wist op te wekken en daarna Nehemia, de
onderlandvoogd, hem en zijnen geestverwanten den wereldlijken
arm leende om aan de geboden der Wet kracht bij te zetten
en alle tegenspraak te doen verstommen. Wie zich niet voegen
wilde naar de voorschriften van Mozes kon zijn fortuin elders
zoeken; maar zoover het land rondom Jeruzalem het land der
Joden heette, moest �naar de Wet worden gedaan." \')

Zoo matigde zich een klein volk aan , iets anders te zijn
dan een nietig stuk van de wereldmonarchie, een eigen ka-
rakter, in een wet uitgedrukt, te behouden, zichzelf niet te
verliezen in den maalstroom van stammen en volken, en, al
was er van staatkundige onafhankelijkheid geen sprake, toch
cene zedelijke onafhankelijkheid, een eigen oordeel en wil,
te bewaren. Dit is de hooge boteekenis der schepping van Ezra
en Nehemia.

Slaan wij, samenvattende en aanvullende wat wij vroeger
bespraken, gade, wat de Wet , in de eeuw die tusschen Ne-
hemia en den val van het Perzische rijk verliep, van het Joodsche
volk gemaakt heeft!.

Klein en machteloos was het, toen Nehemia do hand aan
het werk sloeg. Hoc sterk de bevolking des lands was, ja zelfs
welke de grenzen hiervan waren, is niet dan bij benadering
te zeggen, zoowel om de schaarschheid der berichten als om de
groote wijzigingen die de tijdsomstandigheden er gedurig in
brachten. Jeruzalem, door Nehemia versterkt en gedeeltelijk
met geweld bevolkt *), was niet alleen het middelpunt des lands

1) Vgl. d. B. v. J. IV, Hoofdst. XV�XVII.

2) IJ. B. v. J. IV M. 184-196.

VAN NKIIEMIA TOT ALEXANDER DEK OROOTE. 7

maar ook, wellicht met uitzondering van Jericho, de eenigc
stad van beteekenis. Immers , in het voormalig grondgebied van
Juda woonden tot noordelijk van Hebron de Edomieten; de
kust langs de Middellandsche Zee, eertijds het land der Filistij-
non, was ook nu door heidenen bevolkt; terwijl de grens tusschen
het Joodsche grondgebied en dat der Samaritanen ongeveer daar
liep, waar vroeger de grens was tusschen het rijk van Isra�l
en Juda \'). Neemt men hierbij in aanmerking, dat dit kleine
land zeer bergachtig is, en bergstreken zijn uit den aard
dar zaak niet dicht bovolkt, en dat hot voor een gedeelte na-
n»lijk aan den oever der Doode Zee tot bij Jericho, woestijn is,
daa zal men waarlijk de macht van het hier gezeten volk niet
hoog schatten.

Toch moet men die niet enkel afmeten naar den beperkten
omvang van dit gebied; anders wordt geheel de volgende ge-
schiedonis onbegrijpelijk Immers, er waren veel meer Joden
dan in die kleine landstreek rondom Jeruzalem woonden.
Vooreerst leefden er duizenden in het buitonland , vooral in Ba-
byloni�, en dan ook velen elders in Palestina, zoowel ten noorden
van het land der Samaritanen, in Galilea, als in het Overjor-
daanscheen in het zuiden. De inwoners dier gewesten nu, van ge-
mengden oorsprong, zonder volksbewustzijn en dus onvermo-
gend een eenheid te vormen, sloten zich gaarne bij een na-
burigen staat aan, waarvan zij bescherming en hulp konden
verwachten. Zoo breidde zich onder do Perzische heerschappij
de macht Jer Fenicische steden Tyrus, Sidon en Arad over
het noordeijk en westelijk deel van Palestina uit, en kwam
in het oosten en zuidoosten, in het gebergte Se�r en het
Overjordaansehe, gaandeweg een nieuw rijk op , dat der Arabie-
ren of Nabate�rs, met Petra, de aloude stad der Edomieten,
tot hoofdplaats. Dewijl de grenzen dier staten niet wettig
waren vastgesteld of althans de verdragen, waarbij dit ge-
schied was, op zeer lossen grond steunden, kan men licht be-
grijpcn , hoe vdc veranderingen daarin plaats grepen. Vorslapto

1) Vgl. de kaart achter Deel III.

8 VAX NEHEMIA TOT ALEXANDEB DEN GROOTE.

de macht van een bestuur, de grensplaatsen voegden zich bij een
nabuur, om zich misschien na korter of langer tijd goed- of
kwaadschiks weer aan het vroeger gehuldigd gezag te onder-
werpen.

Onder die omstandigheden was het dus niet onmogelijk voor
de Joden, een betrekkelijk machtig volk te worden. Immers
zoodra Jeruzalem een krachtige overheid had, kreeg het den
zedelijken, straks den stoffelijken steun der Joden van verre
en van nabij. Zoo was bijvoorbeeld de stad Lydda voor een
gedeelte door Joden bevolkt\'), maar zij behoorde tot het grond-
gebied der Samaritanen. Was nu het bestuur in Jeruzalem
flauw, was het niet of nauwelijks in staat, binnen eigen recr.ts-
gebied de orde te handhaven en zich te doen gelden, dan kon
zelfs de Joodsche bevolking dier stad niet wenschen daardoor
geregeerd te worden; maar zoodra het krachtig optrad, in ei-
gen landpalen de onruststokers beteugelde en de naburen
stout onder de oogen zag, werd de Joodsche partij in die stad
machtig en trachtte, zoodra zij de kans schoon zag, onder
Joodsche leiding te komen.

Terwijl dus Ezra en Nehemia, door te eischen dat ie Joden
zich van de heidenen zouden afzonderen, \'s volks kracht ver-
zwakten, in zooverre de buren zeer vertoornd waren over die hoog-
moedige, vijandige houding en weldra de Joden op -rerschillen-
de wijs plaagden, ter anderer zij kregen zij weldra, toen de eerste
storm doorgestaan was en het bleek, dat zij door volharding
en met \'s konings gunst hun doel bereikten, Jeruzalem ver-
sterkten en hunne onafhankelijkheid behielden, vin allerwege
krachtigcn steun. Den Joden in de verte en in de nabij-
heid zwol het hart, toen zij hoorden wat in Juiea gebeurde.
Niet alleen de godsdienstigen onder hen, do ijveraars voor de
Wet, maar ook de onkundigen en onverschilligen in gods-
dienstzaken juichten en staken het hoofd op. Hun volks-
trots werd gestreeld, nu het weer iets begoi te beteekenen
Isra�liet te zijn.

1) Ezra II : 33 en elders.

VAN NEIIEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE. 9

In Nehemia\'s tijd waren de Joden zeer arm; hot kostte
groote inspanning Jeruzalem te ommuren en daarna te bevol-
ken; velen verkochten hunne kinderen als slaven,] en de
landvoogd wist hen niet anders te helpen dan door de rijkeren
te bewegen hun hunne schulden kwijt te schelden: alles ge-
tuigt van een zeer ongezonden maatschappelijken toestand en
van groote armoede. Geen wonder! Zwaar drukte het Perzische
juk. Die koninklijke hofhouding kostte veel geld; in de vijfde
eeuw waren daarvoor dagelijks duizend stuks vee noodig;
iederen dag aten ongeveer 15,000 menschen van\'skonings tafel,
en de satrapen volgden, zooals vanzelf spreekt, het voorbeeld van
hun vorst en hadden hun goed bezetten harem, hun hofadel, hunne
lijfwachten, hun zwerm bedienden van hooger en lager rang.
Ook die prachtige koningswegen met de stations der boden,
met burchten en wachtposten, en die talrijke bezettingen, dat
alles moest uit de belastingen bekostigd worden, die daardoor
zeer drukkend werden. Maar het ergste waren de oorlogen, die
de Perzische koningen onophoudelijk voerden Welk een schat
niet slechts aan natuurvoortbrengselen en arbeid, maar vooral
aan menschenlevens veroorzaakten die bloedige veldtochten
tegen de Scythen en de Egyptenaren en vooral tegen de Grie-
ken! Alle provinci�n des rijks moesten daarvoor hare hulp-
troepen zenden en werden, door het omkomen der jongeling-
schap , uitgeput en verarmd.

Palestina heeft vooral onder Artaxerxes ruim haar deel
gehad aan de oorlogsrampen. Immers, langs haar kust voeren
de vloten en over haar grondgebied trokken de legers, die
Egypto trachtten te onderwerpen, en het was in Tyrus dat de
satraap Megabyzus zijn verblijf hield, toen zijn vloot door de
Atheners vernield, zijn leger verslagen werd en hij kort daarna
de vaan van den opstand tegen koning Artaxerxes ophief.

Onder de opvolgers van dezen vorst werd de toestand der
provinci�n niet gunstiger. Zoolang hij regeerde toch was er nog,
evenals onder zijn voorgangers, stevigheid in het staatsbestuur ge-
weest. Doch nu neigde het rijk merkbaar ten val. Do koningen kon-
den hun gezag niet meer handhaven, de satrapen gedroegen zich
dikwijls als zelfstandige vorsten, aan de orde van den dag

10 VAN KEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE.

was burgerkrijg, gedeeltelijk met Grieksche huurtroepen ge-
voerd. De ongelukkige provinci�n kregen door die verzwak-
king der koninklijke macht in geen enkel opzicht verlichting
van lasten: de oorlogen, waarvoor zij hare jongelingen moesten
afstaan, waren eer meer dan minder in getal, de hof houdin-
gen werden niet vereenvoudigd, de staande legers steeds ster-
ker. En daarbij kwam nu die grootste vijand voor nijverheid
en handel, voor alle welvaart en geluk, namelijk de onzekerheid.

Hoeveel ellende moet Palestina niet doorgestaan hebben,
toen in het jaar 374 Pharnabazus, de grijze, voorzichtige, te
schroomvalligo veldheer van Artaxerxes II Mnemon, bij Akko
een leger van 200,000 strijders en 500 schepen, benevens
20,000 Grieksche huurlingen, verzamelde, en daarmee naar Egypte
trok, om weldra geslagen terng te keeren! Weinige rampen
toch zijn zoo zwaar voor een land als het doortrekken van
een vluchtend leger. Een tiental jaren later spande de koning
van het nu geheel onafhankelijk Egypte met de satrapen van
de zeekust, Klein-Azi� en Fenici� samen tegen Artaxerxes,
en sedert was alles onzeker; de satrapen verrieden elkaar en dan
weer don koning; do Egyptenaren stieten hun vorst van den
troon, terwijl hij met het leger in Syri� was; en de zonen van
Artaxerxes streden nog bij zijn leven om de opvolging. Onder
Artaxerxes III Ochus (361�339) werd het niet beter. Sidon
en eenige belendende staten, waaronder de Joden, vielen van
den koning af, daar zij de afpersingen en verdrukkingen niet
langer verdragen konden. In 350 voerde Ochus-zelf zijn leger
van 300,000 voetknechten , en 30,000 ruiters, begeleid door 300
oorlogschepen , tegen Fenici� aan; de stad Sidon viel door ver-
raad van haar koning in zijn handen en werd verbrand, waarna
alle oproerige staten de wraak des konings moesten ondervinden.
"Wat de Joden betreft, het schijnt, dat hij vele hunner in bal-
lingschap naar Hyrcani�, in Klein-Azi�, gezonden heeft.

In schijn was Artaxerxes III machtiger dan zijn naaste
voorgangers, daar hij zich weder van Egypte meester maakte,
dat een halve eeuw onafhankelijk was geweest; maar hij ver-
mocht dit minder door eigen kracht dan door de ontzaglijke
uitputting van het door hem veroverd land. In de westelijke

VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE. 11

provinci�n van zijn rijk was alom wanbestuur en dwingelandij, af-
gewisseld door gedurige verandering van meesters, regeoringloos-
lieid en opstanden.

Onder zijn opvolgers Xerxes III en Darius Kodoman werd
het steeds erger. Zeker gesnedene, Bagoas, die reeds onder
Ochus alvermogend was en toch dezen vorst had doeii ver-
giftigen, was de eigenlijke meester van den staat, maar deze
was in zulk een toestand van ontbinding, dat het aan Maco-
doni�\'s koning, Alexander, betrekkelijk geringe moeite kostte
dat reusachtig rijk tusschen den Indus en de Middellandsche
Zee te veroveren , en het voor die landen een verademing was,
in de handen te vallen van een man, die den schepter wist te
voeren.

Behalve van Nehemia weten wij van de onderlandvoogden
over Judea niet veel. Dat hij, zijn eigen onbaatzuchtig-
heid roemende \'), zijn voorgangers verwijt het hun toekomende
tafelgeld to hebben aangenomen, waarvan hij afstand deed, be-
wijst nog niet, dat zij geen Joden waren, en zoo kunnen ook
zijn opvolgers Joden geweest zijn, die de bevelen van den op-
perlandvoogd ten uitvoer brachten; maar zelfs hunne namen
zijn ons niet overgeleverd. "Waren zij waarschijnlijk geen man-
nen, die in den smaak des volks vielen,, bij ontstentenis van
wereldlijke bestuurders, die het vertrouwen des volks hadden,
kreeg de hoogepriester gaandeweg meer invloed. Naast hem
stond reeds vroeger of vormde zich nu allengs een raad, uit
aanzienlijke priesters en leeken bestaande.

Wie na Jozua hoogepriesters geweest zijn, weten wij niet
met zekerheid^a), daar de opgaven hunner namen verschillen.
In Nehemia\'s tijd was het Eljasjib, een van wiens kleinzonen
door den landvoogd is weggejaagd, omdat hij met eene Sama-
ritaansche gehuwd was³). Hem volgde volgons Jozefus zijn
zoon Judas op, dezen zijn zoon Johannes, van wien ons het

2) Neh XII: 10, 11, Joz. Oudh. XI; 7.

3) Vgl. d. B. v. J. IV bl. 203 en verder beneden.

12 VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE

volgende verhaald wordt. Eenigen tijd nadat hij hoogepries-
ter geworden was, trachtte zijn broeder Jozua zich die
waardigheid toe te eigenen. Hiertoe riep hij de hulp in van
den bevelhebber der krijgsmacht van Artaxerxes II Mnemon,
Bagozes. Na zich dezen tot vriend gemaakt en de toezegging
van hulp verworven te hebben, zocht hij twist met zijn broe-
der, die, door hem getergd, hem in den tempel versloeg. De
Perzische generaal werd zeer verontwaardigd toen hij dit hoorde:
een broedermoord door een priester, en dat in het heiligdom
begaan: erger kon het niet! Hij trok daarom naar Jeruzalem
en liet zich niet weerhouden in den tempel door te dringen.
Bezwaarlijk kon ook der Joden geroep van: heiligschennis!
diepen indruk op hem maken. �Ben ik dan onreiner dan een
priester die in uw tempel een moord beging, dat hij er mag
inkomen en ik niet?" met die vraag beantwoordde hij hunne
klachten. Het schijnt intusschen niet zoozeer zijn bedoeling te
zijn geweest den manslag te wreken, als wel van de gelegen-
heid gebruik te maken om, ten eigen bate of ten voordeele
des konings, den Joden geld af te persen. Hij legde hun
namelijk eene zware boete op, vijftig drachmen voor elk lam
van het dagelijksch offer. Waarschijnlijk offerdo men in dien
tijd reeds, in onderscheiding van vroeger, toen des avonds
slechts een meeloffer gebracht werd, iederen dag twee lam-
meren in den tempel, een des morgens en een des avonds;
zoodat deze boete dagelijks 100 drachmen, dat is, op zijn minst
berekend, ongeveer � 40 beliep, wat te zwaarder drukte, daar
vroeger de kosten van het dagelijksch offer uit de koninklijke
schatkist bestreden werden. Zeven jaar lang werden do Joden
door die buitengewone belasting gedrukt, en roeer dan het
schandaal-zelf was het deze schade, die maakte dat het feit in
\'s volks geheugen bewaard bleef.

Onder het hoogepriesterschap van Johannes\' zoon, Jaddua,
viel Judea in de handen van Alexander den Groote.

Wat de richting betreft, waarin de hoogepriesters het volk
stuurden, zij behoorden, voor zoover wij weten, niet tot de
ijveraars voor do Wet en bukten slechts noode voor den dwang,
door dezen hun aangedaan. Geen wonder waarlijk! De hoo-

VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN OROOTE. 13

gepriesters waren de wereldlijke hoofden, en het was zeker
geen veilige staatkunde zich van alle buren af te scheiden ,
ja, door strenge handhaving der Wet hen tegen zich in het
harnas te jagen, zooals de vurige geestverwanten van Ezra
en Nehomia zonder schroom deden. Doch al waren zij, met
de meeste aanzienlijken, niet ongenegen, de strenge bepalin-
gen der Wet tegen de verzwagering met de heidenen, benevens
die over sabbatsviering en de onderscheiding van rein en on-
rein en al wat het verkeer met de naburen bemoeilijkte, te
veronachtzamen, zij moesten, als zij hun invloed niet wilden
verliezen, zich voegen naar den wil der ijveraars.

Met een enkel woord hebben wij vroeger vermeld\'), dat een
aanzienlijk priester, die met de dochter van den Samaritaan
Sanballat gehuwd was, door Nehemia uit het land gebannen
is. Hierop moeten wij, om de belangrijke gevolgen die het
gehad heeft, terugkomen. In het boek Nehemia dan ^s) wordt
het feit slechts met een enkel woord vermeld: bij Jozefus ³)
lezen wij, dat de weggejaagde priester Manasse en Sanballat\'s
dochter Nikaso heetten; verder, wat van meer belang is, dat
Sanballat, om zijn schoonzoon voor het verloren priesterschap
schadeloos te stellen, op den Gerizim een tempel bouwde en hem
daarvan hoogepriester maakte, terwijl hij tevens alle Joden,
die het voorbeeld van Manasse volgden en, het juk der Wet niet
willende dragen, uit het land weken, door toezegging van akkers en
andero voorrechten tot zich lokte. Jozefus nu zegt niet, dat dit
tijdens Nehemia gebeurd is, integendeel hij plaatst het voor-
val onder Dari�s III Kodoman, den laatsten koning dor Per-
zen, maar hierin vergist hij zich blijkbaar , waarschijnlijk door-
dat hij dezen Darius met Darius II den Basterd (423�405)
verwarde, en de hier voorkomende naam Sanballat dringt ons
aan te nemen, dat hij op hetzelfde feit het oog had, als
in het boek Nehemia aangestipt wordt.

1) l). B v J. IV bl. 203

2) Neh. XIII: 28.

I Oiidh. XI: 8 { 2

14 VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE .

Zoo werd dan het ijveren van Nehemia voor de Wet de
oorzaak tot het bouwen van een tempel voor Jahwe, die
drie eeuwen lang met dien van Jeruzalem zou wedijveren;
wat meer zegt, daardoor werd de kloof tusschen de Joden
on hunne gehate naburen, de Koeteers , zeer verbreed en tevens
de macht der laatstgenoemde niet weinig gestijfd. Wel was er
sedert de Joden het gul aanbod dier noordelijke buren , samen den
tempel op te bouwen en een volk uit te maken, hooghartig afge-
slagen hadden, vijandschap tusschen hen geweest, en veel
hadden de Joden daarvan te lijden gehad \'); maar dat Sanbal-
lat, de invloedrijkste der Koeteers, waarschijnlijk hun onder-
landvoogd , zijn dochter aan een lid van het hoogepriesterlijk
geslacht van Jeruzalem had uitgehuwelijkt, bewijst, hoe des
ondanks het gemeen belang die buren tot elkander had ge-
bracht en hunne ineensmelting niet onmogelijk was. Nu even-
wel werd de breuk onheelbaar. Het spreekt vanzelf, dat Ma-
nasse en de andere uitgewekenen mokten tegen hun door
dwepers geleid volk en dat zij den haat hunner nieuwe medebur-
gers aanwakkerden , terwijl weerkeerig de ijverige voorstanders
der Wet niet vriendelijk gezind waren jegens die overtreders van
het verbond Gods, die afvalligen van de Wet, allerminst toen
zij de schadelijke gevolgen van den hernieuwden haat onder-
vonden.

Toch was de stichting van den tempel op den Gerizim voor
de zegepraal der zaak, die Ezra en Nehemia voorstonden, eer
voor- dan nadeelig. Immers, zooals wij gezien hebben,
hare tegenstanders waren velen. Indien dezen door uit te wij-
ken hun geheelen godsdienst hadden moeten prijsgeven, dan
waren zij daartoe niet zoo ras gekomen. Maar nu lag het
voor de hand, dat zij, die zich niet wilden krommen onder
het juk der Wet en rijk genoeg waren om te verhuizon , naar het
land der Samaritanen gingen, waar zij met open armen ont-
vangen worden, waar zij hun eeredienst, geleid door priesters
uit hot geslacht van Aiiron, terugvonden en te midden van ge-

1) D. B v. J. IV U. 141 vgg., 189 vgg.

VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEH OROOTE. 15

loofsgenooten kwamen, die alleen zoo nauwgezet niet waren
als de toongevers in Jeruzalem. Door hunne uitwijking kre-
gen de geestverwanton van Ezra de handen ruim en kon-
den zij do achterblijvende ontevredenen te gemakkelijker dwin-
gen, zich naar hen te voegen.

Aan den anderen kant ontwikkelde zich door die ballingen
uit Judea de godsdienst van �het volk te Sichem" hoe langer
hoe meer in dezelfde richting als die der Joden. Wel weken
voortdurend tot hem alleen wetsovertreders uit, menschen dus
die, omdat zij verboden spijs genuttigd, den sabbat geschon-
den of iets dergelijks bedreven hadden, vervolgd werden: doch
dezen maakten evenwel, dat de Samaritanen niet stilstonden,
maar Joodsche gebruiken leerden kennen en overnamen.

De Pentateuch werd hun Heilige Schrift, zooals hij dit voor
de Joden was , en evenals in Judea, drukten schriftgeleerden
bij hen haar stempel steeds duidelijker op het geheele leven.

Die Samaritaansche wetgeleerden beriepen zich, evenals
hunne Joodsche ambtgenooten, tot staving hunner beweringen
op de boeken die zij aan Mozes toekenden en zagen er, even-
min als genen, bezwaar in , aan hunne Heilige Schrift hier en
daar iets toe te voegen of daarin eene verandering aan te
brengen, indien zij er eene bewijsplaats mee wonnen of een
uitspraak die met hunne leer streed op zij schoven.^l) De
merkwaardigste verandering veroorloofden zij zich in Deut.
XXVII: 4, waar wij in den Hebreeuwschen tekst lezen, dat
Mozes de Isra�lieten beval, op den berg Ebal groote steenen
op te richten, die met kalk te bestrijken en daarin Jahwe\'s
geboden te schrijven, om daarbij dan een altaar van ongehou-
wen steenen voor hun god te bouwen en hem offers te bren-
gen De Samaritanen, wier altaar niet op den Ebal maar op
den daartegenover gelegen Gerizim stond, namen de vrijheid,
niet alleen dezen naam in plaats van genon te schrijven , maar
ook hot geheele voorschrift met den veranderden naam nog
tweemaal in te lasschen, namelijk in Ex. xx en in Deut. V,

1) Vgl. Deel II bl. 179 vg., IV bl. 224 vgg., 255.

16 TAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN OR00TE.

dadelijk na de wet der Tien Woorden, opdat het daarmee
op �en lijn zou staan. "Welk een steun voor hun zaak: Mo-
zes-zelf had bevolen op den Gerizim een heiligdom te stichten
Een zeer eigenaardig, leerzaam schouwspel biedt ons dus de
weerkeerige verhouding van Joden en Samaritanen aan. De
door dezen bewoonde landstreek lag juist tusschen Judea en
Galilea, wier bevolking hoe langer hoe meer, ook in zake van
godsdienst, met de woordvoerders in Jeruzalem �en lijn
trok; eene goede verstandhouding was dus voor beide partijen
zeer gewenscht; hun godsdienst was dezelfde, althans in ver-
gelijking met die van Edomieten, Fenici�rs, Perzen en Grie-
ken. En toch was het juist de godsdienst die hen scheidde:
het verschil van tempel, en dus ook van priesterschap, hield
een haat in stand, die overerfde van geslacht op geslacht,
zoodat wij hen in het vervolg dezer geschiedenis gedurig te-
genover elkander zullen zien staan.

Welk het karakter der godsdienstwet was, die door Ezra
en Nehemia onder de Joden de overhand kreeg en waarvan
ook het hedendaagsche Jodendom de naar de levensomstandig-
heden gewijzigde ontwikkeling en toepassing is, hebben wij vroe-
ger gezien \'), en mogen wij dus hier niet herhalen. Wij ko-
men later op enkele voorschriften terug, wanneer wij het godsdien-
stig leven der Joden, dat voorwaar niet begrepen wordt als
men alleen de wettelijke bepalingen kent, in bijzonderheden
in oogenschouw nemen. Op het hoofdkarakter alleen zij hier
nogmaals de nadruk gelegd: de vormelijkheid. Had de
wet in Deuteronomium vervat nog aangedrongen op allerlei
deugden, vooral op barmhartigheid, de wet van Ezra en zijn
opvolgers zocht slechts de heiligheid, die Isra�l in onderschei-
ding van andere volken eigen moest zijn, te beschrijven, of
liever trachtte zoo nauwkeurig mogelijk te bepalen, in welke
vormen zij zich moest openbaren, wat dus een rechtzinnige
Jood moest doen en laten, waarbij de gezindheid minder ter

1) D. B. v. J. IV bl. 208 vgg.

VAN NEHEJCIA TOT ALEXANDER DEN GROOTlC. 17

zake deed. Voor zoover de wet in den Bijbel bevat is, daalt
zij slechts op enkele punten, vooral in zaken den tempeldienst
betreffende, in bijzonderheden af. Maar zij geeft tevens de
richting aan, waarin zich het Jodendom bewoog: het ging
steeds meer den kant der vonnelijkhoid op. De schriftgeleerden,
die Ezra\'s werk voortzetten, trachtten het gehcele leven, niet
slechts het godsdienstig maar ook het maatschappelijk en
huiseijk leven, te reglementeeren, zoo weinig mogelijk aan
eigen nadenken en eigen gevoel overlatende.

Hierbij houde men goed in het oog, dat het niet de macht-
hebbers waren, bij wie der schriftgeleerden woord het meest
ingang vond, maar het volk. De opperpriesters, de ledenvan
den raad en andere aanzienlijken wilden wel den eeredienst
regelen volgens de inzichten der ijveraars, maar waren geens-
zins genegen, zich in hot overige naar zulke strenge beginselen
te gedragen. Doch de godsdienstige burgers, zoowel de pries-
ters van minderen rang als de leeken, lieten zich bij de weke-
lijksche bijeenkomsten in de synagogen door de schriftgeleerden
onderrichten in hetgeen geoorloofd en ongeoorloofd, rein en
onrein was. De tijden zouden komen, waarin de Wet een zwaar
juk wezen zou, en reeds nu was zij in menig geval hinderlijk.
Maar toch was zij nu nog geen last maar een lust \') en
vormde zich gaandeweg een partij van �vromen\'\', die zich af-
zonderden van den grooten hoop en zorgvuldig op hunne hoe-
de waren tegen aanraking met de heidenen, van vromen, die
ijverig en streng den sabbat vierden, offers brachten, gebeden
en vasten hielden, tienden en eerstolingen gaven, uiterlijke
reinheid betrachtten en, zooals het altijd gaat, zich op deze
hunne goede werken lieten voorstaan.

In de eeuw die tusschen Neheraia en Alexander den Groote
verliep is deze partij sterk gonoeg geworden om haar stempel
onuitwischbaar te drukken op het volk en de machthebbers te
dwingen, naar haro inzichten te regeeren. Wel heeft zij

1) Vgl. d. B. v. J. IV blz. 236 vgg. 2

18 VAN NEHEMIA TOT ALEXAXDER DEN OROOTE.

menigen zwaren strijd te voeren gehad, wel scheen het in de
eerstvolgende eeuwen somwijlen, of Ezra\'s werk weer ongedaan
zou gemaakt worden; maar het heeft standgehouden: geen
invloed van vreemde zeden, geen onderdrukking, geen bloedige
vervolging, geen verstrooiing onder allerlei volken, geen ver-
loop van negentien eeuwen heeft den geest van Ezra verdreven
uit zijn volk of Isra�l belet, zich, ten goede en ten kwade, in
de chting te ontwikkelen, waarheen hij het gestier.1 heeft.

De Joden komen ouder dlriekschc heerschappij.

Jozefus O�dh. XI : 8, XII : 1.

Alexander III, bijgenaamd de Groote, koning van Mace-
doni�, had nauwelijks de Grieken genoodzaakt, hem als hun
heer te erkennen, of hij trok den Hellespont over om het
Perzische rijk aan te vallen. Nadat het leger van Azi�\'s
vorst bij den Granicus verslagen was, boden slechts enkele
steden van Kloin-Azi� tegenstand. In snellen marseh trok
de zegepralende Macedoni�r die gewesten door, overwon
Darius Kodoman-zelven, die aan het hoofd van eenige honderd-
duizenden hem wilde tegenhouden, bij Issus zoo geheel, dat de
gansche legerplaats des konings, met zijn moeder, zijn geliefdste
gemalin en twee dochters hem in handen viel. Nu ging het
nadat Damascus ingenomen was, zuidwaarts, de kust langs
Sidon moest voor zijn wapenen bukken. Tyrus hiold zeven
maanden de belegering uit; maar vergeefsch was de dappere tegen-
weer; vergeefs bonden de inwoners het standbeeld van hun god met

DE JODEN KOMEN ONDER GRIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. 19

zware ketenen vast, opdat hij niet zou overloopon; de stad
werd stormenderhand ingenomen. Gaza hield het maar twee
maanden vol.

Terwijl nu Alexander, in den zomer van 332, Tyrus bele-
gerde, werd het voor de bewoners dor naburige gewesten, onder
andere voor de Samaritanen en de Joden, de vraag, of zij den Per-
zischen koning getrouw wilden blijven dan wel Alexander\'s
partij kiezen. Welke gedragslijn zij gevolgd hebben, is niet in bij-
zonderheden bekend. Jozefus verhaalt het volgende :

Omstreeks den tijd dat Alexander Klein-Azi� veroverde, ver-
banden de Jeruzalemmers den broeder van den hoogepriester
Jaddua, Manasse, waarop Sanballat aan dezen beloofde,
hem met hulp van Darius tot hoogepriester op den Goriziem
te zullen maken, terwijl hij vele Joden tot zich lokte. Toen
dan Darius met zijn ontzaglijk leger naderde, verblijdde San-
ballat zich, daar hij niet verwachtte, dat Alexander het zou
wagen, zich met die overmacht te meten, laat staan, ze zou
verslaan. Als dit nu geheel anders uitviel en de Macedoniers
om Tyrus het beleg hadden geslagen, viel hij dadelijk
van Darius af, trok met 8000 ruiters naar het leger van
Alexander, vorklaarde zich bereid al zijne steden over te
leveren, terwijl hij wederkeerig als gunst van den koning de
vergunning vraagde, voor zijn schoonzoon Manasse een tempel
te bouwen. Hij liet bij dit verzoek niet na, hem opmerkzaam te
maken op het voordeel, dat er ook voor den koning in gelegen was
aldus de Joden onderling te verdeelen: immers waren zij een,
dan konden zij het den beheerscher van Azi� lastig genoeg maken ,
gelijk de Assyri�rs ondervonden hadden. Na de verlangde ver-
gunning verkregen te hebben, begon Sanballat den tempel op
den Geriziem te bouwen.

Gansch anders was de gedragslijn, door Jaddua, den Jood-
schen hoogepriester, gevolgd. Toen hij van Alexander, uit de
legerplaats voor Tyrus, het bevel kreeg, zich bij hem aan te
sluiten en hem de tot nog toe aan Darius betaalde belastingen
op te brengen, weigerde hii ronduit, zoolang de Perzische
koning leefde, den dezen gezworen eed te breken. Alexander
zwoer hierover wraak, maar had eerst na den val van Gaza

20 DE JODF..N KOMEN ONDER ORIEKSCIIE HEERSCHAPPIJ.

gelegenheid. tegen Jeruzalem op te trekken. Jaddua, hierdoor
niet weinig beangst, kondigde een algemeen vasten af en ging
het volk voor in het gebed tot den god Isra�Ts. Deze nu ver-
scheen hem in den nacht daarna en beval hem de stad te ver-
sieren, de poorten te openen, en met een aanzienlijk gevolg,
de leeken in witte kleeren, de priesters in ambtsgewaad, hij-
zelf in hoogepriestcrlijkon tooi, onbeschroomd den overwinnaar
te gemoet te gaan. Hij gehoorzaamde en kwam Alexander,
omringd van zijn generaals, op den heuvel ten noorden der
stad, Safa, dat is wachtpost, geheeten, tegen. De Fenici�rs en
Koete�rs¹), die Alexander volgden, verwachtten niet anders
dan dat de verbitterde vorst hein in hechtenis nemen en de
stad aan plundering prijsgeven zou; maar ziet, Alexander
gaf zijn gevolg een teeken achter te blijven, ging alleen den
hoogepriester te gemoet en boog zich neer voor den godsnaam,
op de gouden voorhoofdplaat gegraveerd. Toen de Joden hierop
in vreugdekreten losbarstten, dachten de Syrische vorsten en
allen die er bij waren, dat het den koning in het hoofd ge-
slagen was, en generaal Parmenio was aller tolk, toen hij uit-
riep: �Gij, de door allen vereerde, vereert gij den hoogepriester
der Joden?" �Niet hem, maar zijn god," was des konings
antwoord, die hun daarop meedeelde, dat hij, toen hij nog in
Macedoni� vertoefde en overlegde, hoe hij Azi� zou veroveren,
in een gezicht iemand gezien had, gekleed als deze pries-
ter, die hem vermaand had niet te aarzelen maar moedig
de zee over te steken; hij zou vooruittrekken en hem
Perzi� overleveren. Nu had hij in dezen priester dien raads-
man herkend en twijfelde daarom niet aan de vervulling
der belofte. Hiermee gaf hij Jaddua de hand, trok, door de
priesters omringd, de stad in, bracht een dankoffer in den
tempel, begiftigde de priesters rijkelijk, las met vreugd, op
aanwijzing van den hoogepriester, in het boek Daniel de voor-
spelling, dat het Perzisch rijk zou worden omvergeworpen
door een Griek, in wion hij zichzelf geteekend vond , en verliet
de stad niet, dan na den Joden, zoowel hun die in Palestina

1) Volgens eeiu! verbeterde lezing.

DS JOI>EN KOMEN ONDER QEIEK8CHE HEERSCHAPPIJ. 21

als die elders woonden, de vergunning naar hunne voorva-
derlijke zeden te leven en vrijstelling van belasting in elk
sabbatsjaar verleend te hebben. Velen volgden hem op zijn
verdere tochten.

Van Jeruzalem keerde hij zich naar de omliggende plaatsen.
De Samaritanen dan, ziende dat do Joden bij Alexander in
gunst stonden, waren hunner verwantschap met hen in-
dachtig; want zoo zijn de Samaritanen altijd geweest: liep
het den Joden tegen, dan heetten zij de Sidoniors van Sichem,
liep het den Joden mee, dan beriepen zij zich eensklaps op hun-
ne afstamming van Efra�m en Manasse. Nu kwamen zij dus
Alexander noodigen , hun tempel op den Geriziem met een bezoek
te vereeren, terwijl zij hem tevens vrijstelling van belasting in het
sabbatsjaar verzochten. Alexander beloofde het eerste te zul-
len doen als hij terugkeerde, en dan tevens te beslissen, of hij
hun verzoek kon inwilligen: hij moest eerst onderzoeken, wat
zij toch eigenlijk waren, Joden of Sidoniers. Maar de ruiters
van Sanballat � die zelf overleden was � beval hij, hem te
volgen, met de belofte dat hij hun akkers in Egypte geven
zou; wat hij ook gedaan heeft, in den omtrek van Thebe. �

Dat dit verhaal, zooals het hier ligt, onwaar is, behoeft
geen uitvoerig betoog. Reeds wezen wij \') op het feit, dat
Jozefus dien Sanballat een eeuw te laat plaatst; daaren-
boven verraadt de vermelding van het boek Daniel, dat eerst
anderhalve eeuw later geschreven is -), den verdichter; in
denzelfden trant laat Jozefus ook koning Cyrus in het bock
Jczaja lezen, hoe het reeds twee eeuwen te voren voorspeld
was, dat hij den Joden vergunning zou geven, naar hun
vaderland terug te keeren^D). Andere bezwaren, bijvoorbeeld
de verwonderlijke snelhoid waarmee die tempel op den Geri-
ziem opgebouwd is, laten wij rusten. De strekking is duidelijk:
Jozefus wil zijne aanzienlijke Romeinsche lezers, vooral den
keizer, door het voorbeeld van Alexander vermanen, de Joden

1) BoveD, bl. 13 vg.

2) Zie Deel IV 11. 266 vgg.

3) Joz. Oudh. XI, 1 i 2.

22 DE JODEN* KOMEN ONDER ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

niet te verachten maar hen integendeel als het bij God ge-
liefde volk te eeren. Bij latere Joodsche schrijvers kan men dit
verhaal, nog meer opgesmukt en met andere sagen samen-
gevlochten, terugvinden Zoo wordt verhaald, dat Alexander, toen
hij naar Egypte trok, bevolen had zijn standbeeld in den tempel
op te richten; waarop do hoogepriester zijn volk uit de ver-
legenheid redde door snedig te antwoorden, dat zij dit
niet mochten doen. maar dat zij den koning een befer gedenk-
teeken dan een steenen beeld zoudon oprichten, door alle
priesterzonen, die in dat jaar zouden geboren worden, Alex-
ander te noemen, wat den vorst zoo gunstig voor hem ge-
stemd had, dat hij zijn gebod had ingetrokken.

Of werkelijk Alexander zelf to Jeruzalem geweest is en er
alzoo aan het verhaal van Jozefus en de andero Joodsche legenden
althans eenige waarheid ten grondslag ligt, wordt niet zonder grond
betwijfeld. Wat de trouw der Joden aan Darius betreft, ondenk-
baar is het wel niet, dat zij geaarzeld hebben, zich aan Alexander
te onderwerpen, maar het is toch niet waarschijnlijk. Im-
mers zij hadden niet veel reden, over de Perzische heer-
schappij tevreden te zijn; verandering bracht licht verbetering
aan. Trouwens, de tegenstand, dien zij volgens Jozefus boden,
was niet veel zaaks; want nauwelijks naderde Alexander hunne
stad, of zij ontvingen hem in feestdos. "Was het hunmeenens
geweest met hunne aanhankelijkheid aan den Perzischen koning,
dan hadden zij den Macedoni�r in hunne sterke stad, die vol-
gens een der berichtgevers van Jozefus \') destijds 120,000 in-
woners telde, geruimen tijd kunnen tegenhouden.

Intusschen, hoe zich dan ook de Joden en de Samaritanen aan
Alexander hebben onderworpen, weldra moesten de laatsten \'s ko-
nings toorn ondervinden Immers, toen hij, na den val van Gaza,
zijn wapenen naar Egypte wendde en als landvoogd van Cele-Syri�
� onder welken naam de goheele landstreek van benoorden den
Libanon af tot aan het Sina�etisch schiereiland verstaan wordt �
Andromachus in Samaria achterliet, hebben de Samaritanen,
hetzij verbitterd op Alexander, hetzij door het gedrag

1) Tegen Apion I, 22.

DE JODEN KOMEN ONDER GRIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. 23

van dien landvoogd getergd, oproer gemaakt en Andromachus le-
vend verbrand. Alexander, die toen reeds geheel Egypte veroverd,
een tocht naar den tempel van Amraon in de Libysche woes-
tijn gemaakt en aan den westelijken arm van den Nijl
een stad, te zijner eere Alexandri� goheaten, gesticht had,
deed de Samaritanen duchtig zijn toorn ondervinden; de voor-
naamste rebellen werden tor dood gebracht, de hoofdstad werd
zoo ontvolkt, dat hij haar weldra gemakkelijk tot een Grieksche ko-
lonie maken kon door hare landerijen aan Macedoni�rs ten geschenke
te geven, en van hun grondgebied werd een gedeelte aan de
Joden afgestaan \'). Dit wijst ons op de gunst, waarin dezen,
hetzij ten gevolge van hunne bereidwilligheid om van do Per-
zen af te vallen, hetzij wegens de hulp bij het straffen der
Samaritanen verleend, bij den koning stonden en waarvan
zij meer dan �on bewijs ontvingen.

Laat ons zoo beknopt mogelijk de lotgevallen van de door
Alexander veroverde landon in de eerste dertig jaren na zijn
komst in Fenicie (332�301) gadeslaan! Wij moeten ons dan
getroosten zeer onvolledig te zijn, want de belangrijke gebour-
tenissen en wisselingen in dit tijdsbestek zijn zeer talrijk, en
vermelden nagenoeg alleen wat met der Joden geschiedenis in
verband staat.

Nog veel bloed is er, na de verovering van Fenicie en Egypte,
vergoten, voordat Alexander meester van het geheele Perzische
rijk was; Darins toch heeft dapper en volhardend voor zijn
troon gestreden en ontzaglijke legers te velde gebracht. Maar
zijn honderdduizenden waren tegen de krijgskunst der Macedo-
ni�rs, door een heldhaftigen, bekwamen en beminden vorst
als Alexander aangevoerd, niet bestand: na een paar veldsla-
gen zette de overweldiger zich op den zetel van Cyrus en vierde
zijn feesten in de paleizon van Babel, Suza, Persepolis
en Ecbatana. Toen twee jaren later Darius verraderlijk ver-
moord was, trok hij zelfs de oostelijke grenzen van diens rijk
zegepralend over, maakte zich bij de Scythen gevreesd en

1) Joz. Tegen Apion II , 4.

24 DE JODEN KOMEN ONDER ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

drong tot in Indt� door. Maar eindelijk weigerden zijne troepen
verder te trekken en was hij gedwongen te erkennen, dat ook
zijn macht hare grenzen had. Slechts weinige jaren mocht hij
in betrekkelijke rust zijn koninkrijk, aan alle kanten grooter
dan dat der Perzische vorsten, besturen, toen hij, slechts 33
jaar oud, plotseling stierf.

�En terwijl hij staat, wordt zijn heerschappij verbroken en
verdeeld naar de vier hemelstreken, en niet aan zijn na-
komelingcn noch in even machtige rijken als het zijne, want
verbrokkeld wordt zijn heerschappij en nog aan anderen dan
die (vier) gegeven" � zoo teekende de schrijver van Daniel \')>
volkomen juist, wat na den dood van den glansrijken koning
gebeurd is.

Daar hij geen wettigen zoon naliet, verdeelden zijne voor-
naamste veldheeren het rijk onder elkaar. Wel is waar noera-
den zij zich slechts stadhouders of voogden van een door hen ge-
kozen koning, Filippus, een stompzinnigen half broeder van Alex-
ander, en riepen eenige hunner later een zoon van hem, die
na zijn dood geboren was, tot koning uit; maar inder-
daad was het slechts de vraag, of een hunner er in slagen zou
Alexander\'s opvolger te worden en, als dit niet gelukte,
wie zich dan het grootste deel van den buit zou toeeigenen.
In Egypte heeft aanstonds Ptoleme�s zijn heerschappij, ook
door zooveel mogelijk de liefde zijner onderdanen te winnon,
zoo weten te bevestigen, dat dit land voorgoed onder zijn
bestuur on dat zijner nakomelingen � naar zijn vader
Lagus, de Lagiden, genoemd � gebleven is. Doch Syri�,
waartoe Palestina behoorde, heeft in de eerste kwarteeuw na
Alexander\'s dood verschillende heoren gehad. Reeds in 320 wist
Ptoleme�s er zich meester van te maken, maar na 315 werd
dit bezit hem hevig betwist door Antigonus, die nu in Opper-
Azie het bewind voerde, en zijn zoon Demetrius, later �Po-
liorketes", dat is stedenveroveraar, bijgenaamd. Toen dezen ech-
ter in 306 - Antigonus mot oen talrijk leger te voet en te
paard, door olifanten versterkt, Demetrius met een sterke

DE JODEN KOMEN ONDER ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. 25

vloot � Egypte wilden veroveren, leden zij de neder-
laag; en toen zij vier jaren later in Griekenland en Kloin-Azie
de handen vol hadden , veroverde Ptolcme�s , die inmiddels den
koningstitel had aangenomen, zuidelijk Syri� weder. Ten slotte
werd, nadat Antigonus en zijn zoon geheel het onderspit ge-
dolven hadden, Alexander\'s nalatenschap in vier deelen ver-
deeld: Ptoleme�s behield Egypte met Zuid-Syri� of Palestina,
terwijl do omliggende gewesten, Noord-Syri�, hot zuiden van
Klein-Azi�, de oeverlanden van Eufraat en Tigris benevens Perzie
onder den schepter kwamen van Seleucus, bijgenaamd Nicator,
dat is den overwinnaar. Zijn rijk en dat zijuer opvolgers � de
Seleuciden� werd Syri�, eigenlijk een Grieksche verbastering
van Assyri�, genaamd. Zijn hoofdsteden waren Antiochi�, tot
onderscheiding van een gelijknamige stad in Klein-Azi� Antio-
chi� in Syri� genoemd, en Seleuci� aan de Tigris.

Deze en alle andere beheerschers der gedeelten van Alexan-
der\'s rijk, hoe hevig zij ook elkaar don buit betwistten, had-
den een zaak met elkander gemeen: zij waren allen Grieken
van afkomst. Ziedaar waarom het optreden van den Macedo-
nischen koning in Azi� zoo ver strekkende gevolgen gehad heeften
hiervan een nieuw tijdvak in de geschiedenis der beschaving, vooral
voor menig deel van Azi�, dagteekent. Zoowel voorde Grieken toch
als voor de �barbaren," ging door de tochten van Alexander en de
daarop gevolgde stichting van Grieksche rijken in Azi� en Egypte
een nieuwe wereld open. Ofschoon zij, zoowel door de Grieksche
volksplantingen in Klein-Azi� en door de Fenicische in Car-
thago en Zuid-Itali�, als door handelaars, afgezanten en rei-
zigers, niet het minst door de over en weertrekkende legers,
kennis raet elkaar gemaakt hadden, waren de punten van aanra-
king toch betrekkelijk weinige geweest, zoodat althans de Grieken
in Azi� geen grooten invloed hadden geoefend. De Azia-
tische volkeren kenden tot hiertoe de Hellenen nagenoeg
alleen van hooren zeggen en uit de met hen gevoerde oorlogen.
Voortaan daarentegen leefden jaar op jaar duizenden Hei-
lenen te midden der Aziaton; het handelsverkeer werd zeer
levendig; de Macedonische bezettingen maakten Grieksche zeden
en gebruiken in alle kringen der Oostersche maatschappij bekend;

26 DK JODEN KOMEN ONDER ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

aan de hoven der opvolgers van Alexander werd de Grieksche
taal gebruikt, zoodat het weldra voor ieder, die op den naam
van beschaafd man wilde aanspraak maken, noodzakelijk was,
deze te kunnen sproken, en de werken van Grieksche dichters,
wijsgeeren en geschiedschrijvers in veler handen kwamen. In me-
nige ontvolkte streek werden de landerijen door de overwin-
naars aan Macedoni�rs ten geschenke gegeven en verrezen vele
nieuwo plaatsen, �Grieksche steden" genoemd, waarvan een
dagelijksch verkeer tusschon Europeanen en Aziaten het nood-
wendig gevolg was. Deze nauwe kennismaking nu was ook
op de eerstgenoemden niet zonder invloed: hun gezichteinder werd
er door verruimd; doch zij waren en bleven Grieken. Maar
voor de Aziaten en Egyptenaren was het eene geheel andero
zaak. Reeds door de opeenvolgende overheerschingen der As-
syri�rs, Chalde�n, Perzen was in vele landen het oude volksbe-
wustzijn te gronde gegaan, het staatsieven gedood, de gods-
dienst geknakt � hadden niet de goden overal hunne aanbidders
in den steek gelaten ?� do volkstaal verdrongen door een andere;
tal van scheidsmuren waren omvergeworpen en daarmee duizen-
den volks- en stameigenaardigheden, zeden, gebruiken uitge-
wischt; kortom het geheel was kleurloos, karakterloos geworden.
"Welnu, te midden van die ontzenuwde wereld vertoonde zich
het Hellenisme, met al de aantrekkelijkheid van het nieuwe.
Het bracht, wat ook op den ongeletterde indruk maakte, Griek-
sche tempels en godenbeelden, worstel perkon en renbanen, baden
en schouwburgen; voor de geletterden daarenboven Homerus
en Hesiodus, Sophocles en Euripdes, Demosthenes en Isocra-
tes, Plato en Aristoteles; en dit alles bestraald door den glans
van overwinning en macht. "Wat was een Syri�r, een Pers,
een Egyptenaar in de oogen der Grieken ? Een �barbaar"! Dit
was nu wel niet wat wij er onder verstaan, een woesteling of
wilde, maar toch een wezen van lagere orde; in dat woord
werden alle niet-Grieken op een lijn gezet: deze of gene was
een rijk man, een knap man, een goed man, maar een �barbaar"!
Zoo sprak de Griek, de minst ontwikkelde natuurlijk het
meest. Voor de inboorlingen was hij een hunner overwinnaars,
een der menschen, die de aanzienlijke ambten bekleedden,

DE JODEN KOMEN ONDER GEIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. 27

de posten van vertrouwen in handen hadden, voor de recht-
banken werden voorgetrokken , menschen, die men maar niet
moest beleedigen of dwarsboomen: dat heette licht oproer.
Voor een inboorling was er in den regel slechts een weg om
de smet zijner geboorte af te wissrhen: namelijk zooveel
mogelijk in alles een Griek te worden. Geen wonder dat dit
vaak gebeurde; dat het Hellenisme gaandeweg alom door-
drong; dat niet alleen door de Grieken-zelven, die steeds
een minderheid uitmaakten, maar ook door de inlanders
tempels voor Zeus en Apollo, voor Heracles en Aphrodite
werden gebouwd; dat op vele plaatsen schouwburgen voor too-
neelvoorstellingen en dierengevechten, renbanen, badhuizen en
scholen voor lichaamsoefeningen werden gesticht; dat de Griek-
sche taal vlijtig beoefend en in de hoogere kringen der maat-
schappij steeds meer gebruikt werd; dat do aanzienlijken zei ven
een Griekschen naam aannamen of althans aan hun kinderen
Grieksche namen gaven; dat Grieksche kleederdrachten en zo-
den in vele streken, vooral in de nabijheid der hoven, door-
drongen.

Al was en bleef dit Hellenisme, zooals vanzelf spreekt, in
Azi� iets van elders aangobrachts, iets vreemds, iets opgeplakts,
hoewel de echte Grieken, niet ten onrechte, zeker vaak lach-
ten over het wonderlijk mengelmoes van oud en nieuw, dat
aldus ontstond; toch was het voor een volk, dat niets beters
te verliezen had, eer voor- dan nadcelig. Doch waar volksschat-
ten aanwezig waren, waar eigen godsdienst nog karakter had, waar
een letterkunde bloeide, waar het bewustzijn bestond, iets te
zijn en iets groots te kunnen worden, daar dreigde van den
kant van het Hellenisme een groot gevaar: dit, dat men,
om den spot der vreemden te ontgaan of om voordcel en eer
te behalen, uit nieuwigheidszucht en lichtzinnigheid, het
oorspronkelijke, voorvaderlijke, nog niet verstorvene, waarmee
dikwerf een ernstige levensopvatting samenhing en dat voor
ontwikkeling en veredeling vatbaar was, zou prijsgeven voor
een schijn van beschaving, een Grieksch vernis.

In dit geval verkeerden de Joden. Hun godsdienst, die, zooals

28 DE JODEN KOMEN ONDER GRIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

wij weten, in allerlei opzichten zijn invloed op hun leven oefende,
was niet slechts als erfenis van de vaderen hun dierbaar, maar
had nog een krachtig leven, zoodat het dus een zedelijke zelfmoord
zou geweest zijn, indien zij hunne voorvaderlijke zeden
prijsgegeven en zich door het Hellenisme hadden laten vervor-
men. Hot gevaar bestond intusschen voor hen ovcnals voor andere
volken, en uiterr.t moeilijk moest het ook hun vallen , hunne ei-
genaardigheid te bewaren, terwijl hun wet hen gedurig in
gevaarlijke botsing brengen moest met hunne overheerschers.
Dit kwam reeds onder Alexander voor. Toen deze toch Babel
had bezet en den halfin puin liggenden tempel van Bel wilde her-
bouwen , gebruikte hij tot dit werk zijn soldaten; maar de
Joden, onwillig om te werken aan den opbouw van een afgodstem-
pel, weigerden dienst; vergeefs strafte men hen mot geeseling
en inhouding van soldij ; de koning moest het opgeven. Toen
nu deze martelaren voor hun geloof naar hun land terugge-
keerd waren, hebben zij ook daar hun getrouwheid aan don
dag gelegd door de heidensche heiligdommen en altaren te
verwoesten, waarvoor zij zich van de landvoogden vele straf-
f\'en op den hals haalden. Aldus verhaalt ons Jozefus¹), met
aanhaling der woorden van zijn zegsman, Hecate�s. Indien
wij nu zeker waren van de echtheid der werken, waaruit hij
dit en menig ander stuk overschreef, dan zou het getuigenis
onwraakbaar zijn, want Hecate�s was een tijdgenoot van Alexan-
der en als heiden stellig geloofwaardig, waar hij de eer der Jo-
den ophield. Doch die echtheid is aan zeer grooten twijfel
onderhevig � ondergeschoven stukken zijn, zooals wij vaak
zien zullen, in deze eeuwen zeer gewoon! Intusschen, al is de
nauwkeurigheid van het bericht niet onverdacht, het behelst
toch niets, wat met den geest des tijds in strijd is. Ja, z�o
moesten de vromen onder Isra�l handelen: zij konden zich niet
voor het herstellen van heidensche tempels laten gebruiken,
noch in hun land een altaar voor een Griekschen god
dulden, evenmin als zij, ook in het leger, verboden spijs

1) Tegen Ai>ion 1 , 22

DE JODEN KOMEN ONDER GR1EKSCHE HEERSCHAPPIJ. 29

mochten eten en op sabbat verre tochten maken, werken of
strijden.

Dit laatste was, zooals vanzelf\' spreekt, in oorlogstijd voor
den vorst, onder wien zij dienden, allerhinderlijkst, daar hij
dus dien dag op zijn Joodsche troepen niet rekenen kon;
ook voor de weerbaarheid van hun land was hot vaak nood-
lottig. Zulks bleek reeds in 320, toen Ptoleme�s zich zonder
slag of stoot van Jeruzalem meester maakte, door het op sab-
bat aan te tasten. Wij weten dit uit een Griekschen schrijver,
Agathai-chides, die zich natuurlijk vroolijk maakt over der Jo-
den dwaasheid, daar zij door hun bijgeloof een harden meester
kregen. Wel is waar vertelt Jozefus de zaak anders: hij laat,
met verwijzing naar het verhaal van Agatharchides, Pto-
leme�s op een sabbat Jeruzalem de stad binnentrekken, on-
der voorwendsel dat hij offeren wilde, terwijl de inwoners
niets kwaads vermoedden en daarenboven wegens de heiligheid
van den dag rust hielden. Doch blijkbaar maakt hij er dit
van, omdat hij bang is, dat zijn Romeinsche lezers den draak
zullen steken met zijn volk, en waar hij dan ook elders¹)
hetzelfde verhaal meedeelt, ontkent hij de waarheid daarvan niet,
maar verwijt den heidensehen berichtgever, dat hij laakt wat
prijzenswaard is.

Hoe meer de Wet in der Joden hart doordrong, des te groo-
ter gevaar liepen de ijveraars onder hen, om, niet tevreden
met zelven de geboden van hun god getrouw in acht te ne-
men, aanstoot te geven door hunne onverholen minachting
van de heidensche gebruiken. Zoo hield eens een talrijke
karavaan, door eenigo Joodsche ruiters als gidsen begeleid,
op weg tusschen Palestina en Egypte, plotseling halt en toen
een dier ruiters, Mesullam geheeten, een uitstekend boogschut-
ter, naar de oorzaak van dit ongedacht oponthoud vraagde,
lichtte een wichelaar, die den tocht meemaakte, hem in, dat
dit geschiedde opdat hij een op eenigen afstand neergestreken
vogel zou kunnen gadeslaan: bleef het dier daar zitten,
dan moest de geheele karavaan halt houden, vloog het

1) Tegen Apiou I, 22.

30 DE JODEN KOMBX ONDEB (JBIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

vooruit, dan zou ook zij haar weg vervolgen, maar vloog het
terug, dan zou ook zij op haar schreden terugkeeren. Zwij-
gend neemt de ge�rgerde Jood don boog en doorschiet den
vogel. Groot geschreeuw! Vloek op vloek wordt hem door den
wichclaar en anderen naar het hoofd geworpen. �Wat stelt gij u
dus aan, met dien ongelukkigen vogel in de handen!" roept de
schutter. �Een fraaie voorspeller der toekomst! Voor zjjn eigen
leven weet hij niet to zorgen, en zal hij u den weg wijzen? Had
hij maar eenig voorgevoel gehad, dan was hij vast niet daar
gaan zitten, om zich door den Jood Mesullam te laten doodschie-
ten!" � Dergelijke dingen, weinig geschikt om de goede
verstandhouding te bevorderen, gebeurden zeker wel meer.

Het ligt in de reden, dat het voor de Joden eene ha-
chelijke taak zou zijn, aan hun Wet getrouw te blijven en hun
volkskarakter te bewaren; dit kon niet gebeuren dan onder
zwaren strijd en ten kcste van veel ongerief. Duideljjk is
het tevens, welke partij zij steeds moesten en zouden kiezen, als
twee vorsten om het bezit van hun land streden, en op welke wijze
een gebieder zich van hun trouw verzekeren kon: de vorst,
die hun de meeste vrijheid liet om naar hunne voorvaderlijke ze-
den te leven, kon op hen rekenen, hem zouden zij aanhangen,
niet uit eigenbelang en koel overleg alleen, maar met hart en
ziel. Al waren zij dus lastige onderdanen en soldaten, dewijl
men telkens hunne eigenaardigheden moest ontzien, waar zij
trouw zwoeren, daar stonden zij ook pal en hun eed was
hun heilig.

Vandaar dat zij weldra een zeer eervolle plaats te midden der
onderdanen van Ptoleme�s innamen. Onwillig zijn zij onder zijn
schepter gekomen, hard heeft hij bij die gelegenheid Jeruzalem\'s
inwoners behandeld, maar hij was juist de man om hunne deug-
den op hare waarde te schatten. Immers, hij was verdraagzaam
jegens do godsdiensten zijner onderdanen; ook het hart der
Egyptenaren had hij gestolen door hun niet slechts volle vrijheid
van eoredieust te laten, maar ook op eigen kosten ver-
vallen tempels van Egyptische goden te herstellen. Toch kon
hij de Egyptenaren niet genoeg vertrouwen om hen als solda-
ten te gebruiken, en moesten vreemde troepen zijn troon schru-

DE JODEN KOMEN ONDEB ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. 31

gen. Welnu, met zijn scherpen blik merkte Ptolerae�s op, hoeveel
nut hij van de Joden en Samaritanen � kinderen van den-
zelfden geest, al waren zij , ook buiten Palestina, gedurig met
elkaar in twist � trekken kon. Hij bracht daarom velen hun-
ner naar Alexandri� en gaf hun daar het burgerschap, dat
anders alleen do Macedoni�rs hadden.

Men bedenke, wat dat inhad! Te midden van eene Egyp-
tische bevolking, dio ongeveer als slaven beschouwd en streng
geregeerd werd, hadden, behalve de Grieken, alleen de
Joden een eigen bestuur en een eigen rechtbank, waarom zij
dan ook meest bij elkaar woonden; het koninklijk paleis stond
midden in de Jodenwijken¹). Geen wonder, dat reeds in de
volgende jaren, die zooveel ellende over Palestina brachten,
vele duizenden Joden en Samaritanen zich in Alexandrk\'
nederzetten en hier een tweede vaderland vonden.

Het spreekt vanzelf, dat Judea, evenals de naburige landen,
ontzaglijk veel te lijden had, zoolang Antigonus aan Ptoleme�s
het bezit van Palestina betwistte. Het ongelukkige land werd
beurtelings door des �enen en des anderen troepen afgeloopen
en bezet, moest nu eens aan Antigonus dan weer aan den
Egyptischen vorst belasting , oorlogschatting, boeten betalen;
het �ene jaar moesten Joodsche jongelingen de banier van An-
tigonus volgen, het volgende worden vele gedwongen, zich
in het leger van Ptoleme�s te laten inlijven. Doch hoe ook
geteisterd, in een opzicht kwam Judea tamelijk ongerept
die tijden van beroering door: in 301, toen het bepaald aan
Egypte verviel, had het niet een �Grieksche stad."

Men denke bij dit woord niot enkel aan een door Grieken be-
woonde stad: zoovele Grieken toch waren er niet in A zie; maar stelle
zich het ontstaan er van ongeveer aldus voor. "Wanneer een plaats
stormenderhand was ingenomen of voor hare ongehoorzaamheid
aan de bevelen des gebieders zwaar boeten moest, dan werden
de inwoners ter dood gebracht, als slaven verkocht of althans
van hun goederen beroofd; de daardoor heerloos geworden ak-
kers werden dan door den overwinnaar aan zijn soldaten, of

1) Joz. Tegen Apion II, 4.

32 DE JODEN KOMEN ONDER GRIEKSCHE HEERSCHAPPIJ.

aan bevriende buren, of aan burgers die hem geholpen hadden
ten geschenke gegeven. Indien de plaats gunstig gelegen was,
werd zij natuurlijk ras weer bevolkt door bewoners van den
omtrek; maar deze nieuwe bevolking was niet vrij zichzelve te
besturen naar voorvaderlijke gewoonten; een door den over-
winnaar benoemd gouverneur, soms door een Grieksche krij gs-
raacht gesteund, stond aan haar hoofd; zooveel mogelijk wer-
den Grieksche wetten ingevoerd en de rechtspraak, het stadsbe-
stuur, alles op Grieksche leest geschoeid. Derhalve, al maak-
ten de eigenlijke Grieken, die daar woonden, de minderheid uit,
Grieksch gezinden hadden het bestuur in handen, en dewijl de
overige bevolking gewoonlijk een bonte mengeling van vreemden
was, zouder eigen volksaard, de vroeger aanzienlijke fa-
milien uitgeroeid of verbannen waren en het oude karakter der
plaats zooveel mogelijk uitgowischt was, heerschtc er vanzelf een
Grieksche geest, die in den loop des tij ds wol weer door een
anderen kon vervangen worden, maar toch niet gemakkelijk
en niet spoedig.

"Welnu, van zulke �Grieksche steden" was Judea omringd:
de geheele kust, van Sidon af tot Gaza toe, was er mee be-
zet, evenals het Overjordaansche land van het meer Merom
af tot aan de Doode Zee. Ook in Galilea was een enkele
�Grieksche stad," Pan�as, het latere Cesar�a Filippi; Samaria
had een Grieksche bezetting; maar in Judea, toen het eene
provincie van Egypte werd, was er niet �one.

De Joden onder de Egyptische koningen.

Jozefus Oudh. XII : 3 en 4.

Nadat Judea, gelijk wij in het vorig hoofdstuk zagen, wel
geteisterd maar toch tamelijk in zijn geheel, een provincie
van Egypte was geworden, heeft het onder de Lagiden oen vrij
gelukkigen tijd gehad. De eerste opvolgers van Ptoleme�s I,
Ptoleme�s II Filadelfus (284�246) en Ptoleme�s III Eu�r-
getes I (246�221), traden in zijn voetstappon: krachtig in
het bestuur, kloek in den oorlog, rechtvaardig, kunstlievend,
minnaars van geleordheid, hebben zij niet slechts hun troon
tegen binnen- en buitenlandscho vijanden weten te beschermen,
maar ook aan Grieksche kunst en wetenschap, in haar vader-
land vervallen, bij zich een toevluchtsoord en kweekplaats
verschaft. In hot museum te Alexandri� vonden vele geleerden
woning, levensonderhoud en werkkring; door de rijke boeke-
rijen werd kennis verspreid; \'s konings gunst lokte bekwame
en talentvolle mannen van allerlei landen derwaarts; en al
was de beschaving, die in Alexandri� gevonden werd, niet
meer dan een namaak van de echte, classiek Grieksche, hot
was toch het beste, dat de wereld in kunst en wetenschap bezat.

Evenals de grondvester van hun huis, waren do volgende
Lagiden welwillend voor de Joden. "Wel zijn de verdiensten
vooral van Filadelfus zeer vergroot, toen de Joden, om hun
volk en hunne Heilige Schrift te verheerlijken, vertelden, dat
door hem vele duizenden Joodsche slaven zijn losgekocht en op
op zijn last on kosten de Wet in het Grieksch is vertaald;

34 DE JODEN ONDER DE EGTPTISCIIE KONINGEN.

maar het is toch ccn feit, dat zij zich in zijn gunst en in die
van zijn zoon hebben mogen verheugen.

Als onomkoopbaar en dapper, werden de Joodsche krijgs-
licdon op posten van vertrouwen geplaatst; zij maakten de
bezetting uit van ettelijke kasteelon , waardoor de oude bewoners
des lands, indien zij soms mochten opstaan , moesten bedwongen
worden, en van het landschap Cyrene, ten noordwesten van
Egypte, welks inwoners niet dan noode het juk der Lagiden
droegen. Wij zullen later eenige hunner zelfs aan het hoofd
der geheele Egyptische krijgsmacht aantreffen. Doch niet alleen
als soldaten waren zij goacht, ook andere belangrijke betrekkingen
werden hun opgedragen; zoo komen zij voor als bewakers der
uitgangen van het moor Fayum en der sluizen van den Nijl. Het
spreekt vanzelf, dat de vorsten, die do Joden in Egypte zoozeer
begunstigden, ook voor de Joden in Palestina geen harde
meesters waren maar hen te vriend zochten te houdon. Het
is dan ook niet onwaarschijnlijk, al bezitten wij het bericht
er over slechts in wonderlijk opgesmukten vorm, dat Fila-
delfus rijke wijgeschenken aan den Jeruzalemschcn tempel
zond en dat Eu�rgetes, met buit beladen uit den oorlog tegen
Syri�\'s koning terugkoerende, zijn weg over Jeruzalem nam,
om daar in den tempel aan den god der Joden zijn offers te
brengen.

Al heeft derhalve Judea over het geheel zelden een zoo ge-
lukkigen tijd doorleefd als onder do eerste drie Lagiden,
het bleef toch niet van oorlogsrampen verschoond. Dit was
trouwens niet te verwachten. Immers Palestina is altijd even
sterk begeerd geweest door de koningen van Egypte als door
die van Syri� en Mcsopotamie, daar het den bezitter tegen
zijn mededinger tot bolwerk diende, en zeer licht word het
dus het tooneel van den strijd. Reeds onder Filadelfus
brak de oorlog uit. Antiochus II Theos (261�246) viel
met een groot leger in Zuid-Syri�, en eerst na langen
strijd werd de vrede gesloten, op voorwaarde dat Antiochus
zijn vrouw Laodice verstooten en Berenice, de dochter van
Filadelfus, huwen zou. De verbintenis kwam werkelijk tot
stand, maar Laodice, weldra door haar gemaal teruggeroepen,

DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. 35

vermoorddo zoowol hom als Borenico mot haar kind. Dit gaf
aanleiding tot eon nieuwen oorlog, daar Berenice\'s broeder �
Ptoleme�s Euergetes, die inmiddels zijn vader opgevolgd was,
over die moorden wraak nam. �En na verloop van jaren �
zoo beschrijft do auteur van Dani�l dezo geschiedenis \') �
en na verloop van jaron zullen zy zich verzwageren en zal
de dochter van don koning van het Zuiden naar den koning
van het Noorden gaan om verzoening tot stand te brengen;
maar de arm zal geon kracht behouden, on noch hij noch zijn
helper (of zijn nakroost) zal in stand blijven. (Jok zij en die haar
gobracht hobbon en haar vader en haar stoun zullen overgeleverd
worden." Al zijn deze woorden verre van duidelijk, zij behelzen
toch blijkbaar oone herinnering aan do geschiedenis van An-
tiochus II, die in de heugenis der Joden wel moest voort-
lovon, als het waar is, wat wij, maar slechts in oen zeer
vorward boricht »), lezen, dat hij Jeruzalem ingenomen en den
tempel geplunderd heeft. Hard moest Autiochus\' zoon, Soleucus II
Callinicus (246 � 226), de trouweloosheid zijns vaders boeten,
daar Euergetes niet slechts Laodice, toon zij hem in handen
viel, liet ombrengen, maar ook schier het geheele Syrische
rijk verovordo. Doch toen hij, door onlusten in Egypte terug-
geroepen , met buit boladen afgetrokken was, wist Seleucus
weer een leger op de been te brongen, waarmee hij op zijn
beurt Egypte aantastte ³).

Had Judea dus voortdurend kans van in de hand der
Seleuciden te vallen, zoo vormdo zich aldaar, gelijk vanzelf
spreekt, eene Syrische partij, en dit teeerder, dewijl Seleucus
en zijn opvolgers, in wier landen, gelijk in Egypto, duizenden
Joden woonden, evenzeer als de Egyptische koningen, do goode
eigenschappen der Joden naar waarde wisten to schatten. Genoten
zij groote voorrechten in Aioxandri�, ook in Antiochi� on andere
steden van Syri� hadden zij van Seleucus Nicator en zijn klein-

2) Joz. tegen Apiou II i 7.

3) Vgl. Dan. XI : 7.

36 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN.

zoon Antiochus II het burgerrecht en volkomen gelijkstelling
met Grieken en Maeodoni�rs gekregen, en gelijk vele Joden
in het Egyptische leger dienden, zoo volgden ook duizenden de
banier der Seleuciden. Het is dus geen wonder, dat onder de
Palostijnsche Joden, hoe goed zij het ook onder de Egyptische
heerschappij haddenen hoeveol vrijheid zij onder hun inheemsch
bestuur, met den hoogepriester aan het hoofd, genoten, de
ontevredenen met den gang van zaken telkens hot oog naar
Syri� wendden. Dowijl het woelen dier partij bij den Egyp-
tischen koning nu en dan wantrouwen tegen de bevolking van
Palestina wekte, veroorzaakte dit vele onaangenaamheden.
Men bedenke hierbij , dat de aanleidingen tot ontevredenheid
in de oudheid, vooral in een Oosterschen staat, veel tal-
rijker waren dan onder ons: immers, menig deel van het
bestuur was niet van hooger hand geregeld, maar vele zaken
werden behandeld naar omstandigheden, dat wil zeggen naar
het goeddunken der machthebbonden, min of meer gewij-
zigd door de gewoonte en de openbare meening. Zelfs onder
den welwillendsten, rechtvaardigsten en bekwaamsten vorst
geschiedde er derhalve veel onrecht, daar hij toch niet alles
zelf nagaan kon en zeer veel van de willekeur van plaatselijke
besturen, koninklijke beambten, rechters en belastinggaarders
afhing. Was dit zoo zelfs onder een goed vorst, wat moest
het onder een middelmatig zijn? Trouwens, strikte rechtvaar-
dighoid, vasto wil, holder doorzicht en strengheid door zacht-
heid getemperd, zijn zelden verecnigd, en moeilijk erlangt
een Oostersch alleenheerscher een krachtig plichtgevoel. Zij
worden te veel als goden der aarde behandeld.

Hoe ongezond de maatschappelijke toestand dier gewesten in
dezen tijd was, zien wij in de merkwaardige geschiedenis van
Jozef ben Tobia, den Joodschen belastinggaarder.

Omstreeks 285, dus nog onder Ptoleme�s I, stierf de Joodscho
hoogepriester Simon I en werd, misschien wol omdat zijn
zoon Onias nog te jong was, zijn broeder Eloazar hooge-
priester. Ook toen deze stierf (265), kwam Onias niet in het
bezit dier waardigheid, maar een andere oom van hem, Ma-

DE JODEN ONDEU DE EGYPTISCHE KONINGEN. 37

nasse, en oerst na den dood van dezen (240), word Onias II
met den efod bekleed. Aangezien do hoogepriester niet
slechts het geestelijk maar ook het wereldlijk hoofd des volks
was, was het stellig niet buiten weten en goedkouring van den
Egyptischon vorst, dat hij tweemaal voorbijgegaan werd, zoodat het
ons niet verwondert, dat hij hem niet zeer genegen was. Deze
omstandigheid vorklaart zijn gedrag het best. Het is toch be-
zwaarlijk te gclooven, wat Jozofus vertelt, dat hij enkel uit
gierigheid weigerde de twintig talenten, die hij uit eigen kas
aan den koning moest opbrengen (een talent bedraagt tusschon
de vier- en vijfduizend gulden), te betalen. Doch wat hem
ook hiertoe bewoog, inhaligheid of do wonsch het volk in twist
met Eu�rgetes te brengen, ten einde den aanhang van den Syri-
schen koning te vergrooten, hij bracht de goede verstandhou-
ding mot Egypte in groot gevaar; de koning toch werd zoo
verbitterd, dat hij door zijn afgezant Athenion Onias dreigde
met Egyptische bezetting in Jeruzalem, ja, met onteigening
van landerijen voor de stichting eener Grieksche kolonie. Het volk
was hierover zeer verschrikt, maar Onias trok zich de zaak
volstrekt niet aan en schijnt dus een botsing mot Egypte te
hebben willen uitlokken.

Doch deze werd voorkomen door de flinkheid en handigheid
van zijn zusterszoon Jozef. Deze toch, afwezig bij de komst
van den gezant, had nauwelijks gehoord wat er gaande was,
of hij ging naar Onias en verweet hom, door iuhaligheid het
volk in govaar te brengen. Onias gaf ten antwoord, dat hij
genoeg had van het opperbestuur en van het hoogopriesterlijk
ambt er bij en dus geen plan had iets te doen om het gevaar
te keeren; waarop hij hem vergunning verzocht dan zelf naar
den koning te reizen om de zaak in orde te brengen. Als nu
Onias hem dit, willig of onwillig, had toegestaan, belegde
hij eeno volksvorgadering in het tempelvoorhof en sprak
do schare moed in door de belofte, dat hij zolf naar Egypte
zou gaan om den koning gunstig voor het volk te stem-
men. Door zijne landgenooten toegejuicht, spaarde hij moeite
noch kosten om den afgezant vorsteljjk te onthalen en te be-
giftigen, zoodat deze hem aanzag voor den eigenlijken bestuur-

38 DE JODEN ONDER DE EGYrTISCHE KONINGEN.

der van den staat\' en beloofde het mogelijke te zullen doen,
dat hij bij den koning goed ontvangen werd.

Die reis naar Egypte intusschen was voor Jozef geen klei-
nighcid, want, zou zij met goeden uitslag bekroond worden,
dan moest hij met ocnigc praal optreden en vooral niet met
ledige handen komen: de deur tot don koning werd slechts
met den gouden sleutel geopend, en al was men tot hem
toegelaten, ook de vorst-zelf gaf niet licht zijn gunst aan een
berooid man. Jozef nu was niet rijk. Doch gelukkig had hij ver-
mogende vrienden in Samaria, die hem reisgeld , prachtge-
wadon, lastdieren, benevens kostbare bekers en dergelijke
dingen, zeker om als geschenken te dienen, ten bedrage van
wel 20,000 drachmen (minstens � 8000) gaven. "Wij zouden
licht denken, dat hij nu als rijk man de reis naar Alexandri�
kon maken. Maar neon. Toen hij den tocht aanvaardde liep
het juist tegen den tijd, dat do jaarlijksche verpachting der
belastingen van Zuid-Syri� plaats had. Nu schijnt het, dat
de koning er weinig naar vraagde, hoe do belasting ge�nd werd; wie
er het meest voor bood, dien werd in den regel de betrokking van
gaarder gegund; op welke wijze hij hot gold binnen kreeg , moest
hijzelf maar weten. Het spreekt dus vanzelf, dat alleen aan-
zienlijke mannen, wien rijkdom en invloed ten dienste stonden,
die belastingen pachtten, en dan nog alleen voor de plaats
hunner inwoning on den naasten omtrek. Zoo kwam het land
in de macht van een zwerm kleine dwingelanden, die eerst
zichzclven en dan nog hunne familieleden en vrienden, met
wier hulp zij hun invloed oefenden, rijk maakten door het
volk uit te zuigen. Vandaar dat men in dien tijd vaak op-
censtapelingon vindt van kolossale fortuinen nevens verarming
der burgerij. "Welnu, daar de tijd der verpachting weder naderde,
reisdon do grooto hoeren van Fenici� en Palestina naar Ale-
xandri�, on bij hen stak Jozef ben Tobia, ondanks al de door
hem gemaakte kosten, zoo deerlijk af, dat hij om zijn armoede
vrij wat spot aanhooren moest.

Doch dit zou vorkeeren. Te Alexandri� gekomen en ver-
nemende dat Eu�rgetos naar Memphis was gegaan, reisde hij
aanstonds derwaarts en vond den koning en de koningin Cle-

DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. 39

opatra door de beschrijving, welke Athcnion van hom , in tegen-
stelling met zijn gierigen oom, gegeven had, zoo goed voor
hem gestemd, dat do vorst hom noodigde bij zich op don wagon
plaats te nemen. Hij wist dien voorloopigon goeden dunk to
versterken, onder andere door van Onias geen kwaad te
spreken: het was een oud man, ietwat kindsch; het jonger geslacht
daarentegen was vurig koningsgozind enz. Zoo was hij weldra
\'s konings verklaarde gunsteling. Dit gaf hem do stoutheid, zich-
zelvcn eensklaps aan een invloedrijke en winstgevende betrekking
to holpen. Toen toch de verpachting plaats had, do Syrische
hoeren hun bod hadden gedaan en het bedrag voor do gehcole
provincie 8000 talenten was � geen kleinigheid: ongeveer zes
en dertig millioon gulden! � stond Jozef op en hield cenc
rede. waarin hij de pachters verweet \'s konings belang weinig te
behartigen, daar zij zulk ceno kleine som boden; hijzelf bood
het dubbel en nog daarbij al do verbeurd verklaarde goederen
der weerspannigen. De koning, wicn dit bod natuurlijk wol
aanstond, zcidc , dat hij het hom gunde , maar wie zijn borgen
waren ? Waarop Jozef met grootc hoffelijkheid antwoordde: �Twee
zeer geldige: niemand minder dan de koning en de koningin!"
Niet tovergeofs had hij op dos vorsten gunst gerekend; want,
tot niet geringen spijt van al die groote hoeren, die nu on-
verrichter zake, beschaamd naar huis keerden gunde Ptole-
me�s hom zonder borgtocht de belastingen van geheel Cele-
Syri� en steldo daarenboven een paar duizend voetknechten
tot zijn beschikking, opdat hij de onwilligen zou kunnen
dwingen.

Dat velen ongenegen zouden zijn te betalen wat de nieuwe
tolgaarder hun zou opleggen, was te voorzien; immers werk-
ten niet alleen al de teleurgestolden hem in hunne woonplaatsen
tegen, maar ieder begrijpt, dat, als do koning het dubbel
der vorige pachtsommen zou ontvangen , de ongelukkige burgers
althans niet minder zouden moeten opbrengen Wel is waar,
er behoefden nu niet eenige dozijnen aanzienlijken zich met
hunne aanhangers vet te mesten van het overschot, maar
ook Jozef ben Tobia kon de belastingen niet innen zonder
groote onkosten te maken. Ten bewijze strekke, dat hij begon met

40 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN.

te Alexandric vijfhonderd talenten (tweo on een kwart millioen
gulden) op te nemen. En wat de Palestijncrs niet minder hin-
derde: alle schijn van vrijheid was verdwenen, nu de konink-
hjkc bclastiuggaardor met een paar regimenten soldaten bij
zich het land doortrok.

Dat Jozef de man niet was om zijn gezag te laten minachten,
bleek reeds te Ascalon, waar men mot beleedigende taal weigerde,
zich door hem belastingen te laten opleggen. Woldra toch waren
een twintigtal der aanzienlijksten ter dood gebracht en van hunne
goederen den koning duizend talenten toegezonden, met kennis-
geving van het gebeurde. Toen do vorst zijn gedrag prees en
hem verdere volmacht verleende, was er niet veel sprake meer
van tegenstand. Alleen nog Scythopolis (het oude Bethsoan),
een plaats die vroeger nooit weigerachtig was geweest hare
lasten op te brengen, moest op dezelfde wijze als Ascalon te-
rechtgezet worden. Alle andero plaatsen openden hem zonder
dralen hare poorten en brachten op zooveel hij wilde.

Daar Jozef van de grooto rijkdommen, die hij langs dezen
weg vorzamoldo, met kwistige hand do hovelingen en de in-
vloedrijkste mannen in Egypte begiftigde en ook den koning
en der koningin telkens grooto geldsommen boven hot vaste
bedrag schonk, wist hij zich twee on twintig jaren op dien post
te handhaven en stond hij bij den opvolger van Euergotes,
Ptoleme�s IV Filopator (222-205), in niet minder blakondo
gunst dan bij diens vader.

"Waarlijk , het was geen goede staatkunde van de Egyptischo
vorsten, hunne onderdanen zoo te laten uitzuigen! Het minst
hadden bij deze gelegenheid zich de Joden to beklagen, daar
hun landgenoot hen spaarde, en hun zeker zoifs grooto
voordeden van den rijken bclastiuggaarder zijn geworden.
Was desniettegenstaande zelfs onder hen do machtige gun-
steling des konings, wien ieder, ook de hoogepriester met den
Raad, naar do oogen moest zien, niet algemeen ge�erd, zij
werden toch natuurlijk minder dan de overige bewoners van
Palestina door hom van het Egyptische hof vervreemd.

Met den dood van Euergetes begon hot huis dor Lagiden te

DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. 41

zinken. Zijn opvolger, Filopator, was een traag, onverstan-
clig man, die zich aan de grofste ondeugden overgaf on, om
slechts ongestoord zoo veel mogelijk zingenot te smaken, zich
in alles door een paar gunstelingen leiden liet. Bijna tegelijk
nu met hem besteeg in Syri� Antiochus III, de Grooto bij-
genaamd, (223�187) een der beste Seleucidon, maar zeer oor-
logszuchtig, den troon. Het ongelukkige Cele-Syri� was, zooals
vanzelf spreekt, weer een der slachtoffers; nu eens was het
in handen van Antiochus, dan weer van den Egyptischen
koning, eerst Filopator, daarna zijn zoon Ptolemo�s V Epi-
fanes (205�181). �e Joden moesten, evenals hunne naburen,
om met Jozefus to sproken , ovenveel lijden van den overwinnaar
als van don overwonnene, zoodat zij gelijk waren aan een
schip, dat in don storm van weerskanten door do golven ge-
beukt wordt. Het verloop van den oorlog, die or mee eindigde
dat Judea in 203 oen provincio van Syri� word, wordt in
Dani�l, in gelijksoortige raadseltaal als de voorgaande gobeur-
tonissen, beschreven\'). Wij zullon er slechts �ono bijzonderheid
van vermelden.

Men kan licht denken, dat zich in de getoistordo landen
bezwaarlijk staatkundigo partijen konden vormen, die het uit be-
ginscl met Egypte of mot Syri� hielden: er kwam nauwelijks oen
beginsel bij te pas. De koningen, die om Cole-Syri� streden,
waren allen don Joden goed gezind on wildon hun gaarne in
allerlei to wille zijn, als zij hun gezag maar steunden on be-
lasting opbrachten. Het schijnt intusschen, dat de Syrische
partij in Judoa steeds sterker is geworden. Men heeft later
verteld, dat Filopator de Joden tegen zich in het harnas ge-
jaagd had door uit nieuwsgierigheid in het Allerheiligste te
willen doordringen, waarvan hij slechts weerhouden is door
oen beroerte , die hom bij den ingang trof, on dat hij daarop
uit wraakzucht zijn Joodsche onderdanen in Egypte heeft
mishandeld en op de ergerlijkste wijze onderdrukt *); maar
dit verhaal, waarop wij later terugkomen, is te eenenmale

1) Dan. XI : 10�18.

2) 3 Makk. 1:9� II: 24.

42 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINOEN.



		HOOFDSTUK IV. Jnda�sine en Hellenisme onder de Syrische koningen. Jez. ben Sir. L: 1�21; 2 Makk. III : I�IV : 6.

		Tot hiertoe stonden wij vooral bij de staatkundige geschiedenis stil. Laat ons nu den godsdienstigen toestand der Joden onder de Syrische vorsten Antiochus III den Groote (223�187) en Seleucus IV Filopator (187�175) gadeslaan! In den tijd van wolvaart en betrekkelijke rust onder de Lagiden had hot Jodendom niet stilgestaan maar zich krachtig ontwikkeld; de Wet had groote uitbreidingen ondergaan. Priesters en schriftgeleerden, nog tamelijk een van zin, hadden hare bepalingen vermenigvuldigd door de hoofdvoorschrifton op al- lerlei gevallen toe te passen. Dichters stelden hunne zangen op, die, door het Levietonkoor met begeleiding der tempelmuziek aangeheven , de godsdienstige feesten opluisterden. Bij den eere- dienst op den Sion, reeds wat de dagelijksche plechtigheden betreft gedurig uitgobreidor, werd op de groote feesten klimmende praal ten toon gespreid, en steeds vermeerderde het getal der bedevaart- gangers, die vol geestdrift kwamen en met verhoogden ijver voor hun godsdienst naar hunne haardsteden keerden; men denko hier aan hot ideaal, in den vorm eener beschrijving van Isra�l in David\'s tijd, door den schrijver van Kronieken, Ezra en Nehemia geteekend \'). De voorschriften der Wet , hoe lastig ook in menig geval, werden door velen met vreugde volbracht. Of was niet het Joodsche psalmboek,dat ook haar lof bezingt, het gezangboek van den tweedon tempel ? ^s) Het getal klom der �vromen", die door

		2) Deel IV bl. 249 vgg.
		1) D. B. v. J. IV W. 238 vgg.



		07
		DE UITBARSTING.

		zienswijze van de schrijvers der beide geschriften in staatkunde on godsdienst was, bespreken wij later uitvoeriger. Nu slechts dit weinige! Opmerkelijk is, dat de schrijver, bij alle bewon- dering voor de ijveraars, die het juk der Syrische dwinglandij zoo manmoedig afgeworpen hebben, toch niet in staat was om hun godsdienstig standpunt in alle opzichten te waar- deeren. Dit laatste kon de auteur van het tweede boek wel; boter dan die van het eerste geeft hij ons dus den geest des tijds weder; maar hier staat tegenover, dat hij, in zijn ingenomenheid met de vromen wier lijden en strijdon hij be- schrijft, zeer weinig kritiek oefent op zijn bronnen, zooals wij uit zijn verhaal over Heliodorus reeds zagen en in het vervolg gedurig weer zullen zien. Van wonderen en engelen- verschijningen, die in het eerste boek niet voorkomen, vinden wij hier talrijke voorbeelden. Het werk is, zooals de schrijver-zelf ons meedeelt\'), een uittreksel uit een geschrift van zekeren Jazon van Cyrene, van wien wij verder niets weten, en in het Grieksch geschreven. Het begin (I�II : 18) behoort niet bij het oor- spronkelijk werk, maar is er later door een ander aan toege- voegd. Bij het hier volgend verhaal van het gebeurde onder Antiochus Epifanes zullen wij onze stof grootendeols aan de onder het opschrift van ons hoofdstuk aangehaalde plaatsen ontleenen, zonder telkens op het verschil in die getuigenissen opmerkzaam te maken en de redenen aan te geven, waarom wij nu eens dezen dan weer genen zegsman volgen, daar dit te groote uitweidingen zou noodig maken. Jozefus heeft zijn ver- haal bijna uitsluitend aan 1 Makkabe�n ontleend. Thans ter zake! Soleucus IV Filopator (187�175) werd opgevolgd door zijn broeder, Antiochus IV Epifanes (175�164). Dat deze man, die zooveel ellende over hun land gebracht heeft, bij do Joden met een zwarte kool geteekend staat, laat zich licht denken; maar ook Grieksche schrijvers, die zulke grieven niet togen hem hadden, verhalen veel verkeerds, en vooral veel bolache- hjks van hem, waaronder zulke kinderachtige en lichtzin- nige uitspattingen, dat het begrijpelijk wordt, waarom men

		1) 2 Makk. II i 19�32.



		(19
		DE UITBARSTING.


		die volen verleidden , zeggende: Laat ons heengaan en een ver- bond mot de heidenen rondom ons sluiten, want sedert wij van hen afgezonderd zijn hebben ons vele rampen getroffen. Dit woord behaagde volen. Waarop eenigen uit het volk zich bereid verklaarden om tot den koning te gaan, die hun do macht vcrleondo om de inzettingon dor heidonen te volgen. Toen bouwden zij een worstelperk te Jeruzalem en verkochten zich om do ongerechtigheid te volbrengen." Toen dan Onias, do rechtzinnige hoogepriester , in Antiochi� kwam om bij den koning hulp te zooken tegen de Grieksche partij in Jeruzalem, reisde hem zijn broeder Jozua of Jazon, geheel anders dan hij gezind, achterna, om voor zich \'s ko- nings bijstand te erlangen; en Antiochus � het schijnt, dat Seleucus reods gestorven was, toen Onias in de hoofdstad kwam � moest dus reeds kort na zijn troonsbestijging dien twist beslechten. Is het wonder, dat hij do voorkeur gaf aan Jazon, toen deze hem voorstelde, hoo dwaas en schadelijk het was, dat de Joden , zoo afgezonderd van andere volkon bleven, en beloofde, dat hij, als hij hoogepriester was, zijn volk wel in de vrijzinnige rich- ting sturen zou? Toen Jazon nog daarbij den koning, die een ledigo schatkist had gevonden, een grooto som gclds voor hot hoogepriesterschap bood, was de zaak beslist. Niet slechts keerde hij als hoogepriester terug, maar hij had zelfs, alweder voor gold, van den koning het recht erlangd, den Jeruzalemmcrs die hot zouden bogeoren, hot burgerschap van Antiochi�, waaraan oonige voorrechten, onder andoren de deelneming aan sommige spelen, verbonden waren, te verleenen. Gerugsteund, zoo al niet door de meerderheid van zijn volk, dan althans door de moeste aanzienlijken, dio te ijveriger waren naarmato zij langor door do Joodscho moorderhoid onderdrukt waren, bogon nu Jazon oone doortastondo hervorming: do marktwetten, door Sinion den Hecht vaardige, met steun van Antiochus III, gegeven¹), werden afgeschaft, de wettelijke bepalingen, dio Isra�l van de heidenen afzonderdon, niet gehandhaafd. Weldra verrees dicht bij den tempel een worstelperk of zoogenaamd gymnasium,

		1) Zie boven, bl. 58.



		71
		DE UITBARSTING.


		De oorlog tusschen Syri� en Egypte, die al lang gedreigd had uit te barsten, werd eindelijk (170) verklaard; Antiochus behaalde de overwinning on veroverde in weinig tijds bijna het gansche land, dat hij in bezit nam in naam van den jeug- digen koning Pilometor, zijn neef, wiens belangen hij zeido te behartigen, terwijl de Alexandri�rs een jongeren broeder van Filometor, Ptoleme�s VII Euergetos II, later Fyscon bij- genaamd, als koning huldigden. Antiochus belegerde Alexandri�, maar kon de stad niet innemen en keerde dus weder, Egypte in burgeroorlog achterlatende. Middelerwijl was het hoog noodig geworden, dat hij op de zaken in Jeruzalem orde stelde, waar het, trouwens door zijn eigen schuld, allos behalve kalm was. Immers, toen hij zich toerustte tot den oorlog tegen Egypte, had Jazon zekeren Onias, broeder van dien Simon, die aan koning Seloucus aangifte had gedaan van den grooten tempelschat\'), tot hem gezonden, om hem de jaarlijksche belasting over te brengen en eenige andere staats- aangelegenheden te bespreken. Maar deze Onias, meer bekend onder zijn Griokschen naam Menela�s, had verraderlijk zijn zender den voet gelicht, door den koning meer geld te be- loven, indien deze hem tot hoogepriestor wilde aanstellen, waarbij hij den koning waarschijnlijk ook had voorgespiegeld, hoe hij, snel- Ier en boter dan Jazon, het Jodendom door Grieksche zeden zou vervangen. Antiochus had hem toen het ambt verkocht; maar Jazon was volstrekt niet gezind geweest het hem af te staan en had bij velen hulp gevonden, zeker vooral omdat hij uit het hoo- gepriesterhjk geslacht en Menela�s maar een gewoon priester was. Eindelijk had hij toch voor wapongeweld moeten zwich- ten en het land geruimd, waarna Menela�s Judea bestuurde, gesteund door eenc Syrischo bezetting onder zekeren Sostratus, die in last had voor de inzameling der beloofde gelden te zorgen. Dit laatste ging evenwel zoo gemakkelijk niet, zoodat het verschuldigde nog niet voldaan was, toen Antiochus uit Egypte terugkeerde. Met Sostratus door den koning naar Antiochie

		1) Zie boven, bl. 62.



		72
		DE UITBARSTING.


		ontboden, nam Monela�s vele" gouden vaten uit � den tempol mede, verkocht er een deel van te Tyrus en won met de overige de gunst van Andronicus, \'s konings vertegenwoor- diger te Antiochi�; do vorst-zelf* toch was onverwachts tot dom- ping van een oproer naar Cilici� vertrokken. Over dien tom- pelroof nu werd hij bestraft door den gewezen hoogepriestor Onias III, die nog altijd te Antiochi� woonde. Voor zijn wraak beducht, had Onias naar Dafne, een voorstad van Antiochi�, waar een tempel van Apollo en Artemis aan alle vluchtelingen bescherming bood, do wijk genomen. Andronicus echter, door Monela�s aangespoord en zeker zelf bevreesd dat de koning zijn trouw kon verdenken, als hij hoorde, dat hij zulke prachtige geschenken aangenomen had van iemand, die door hem ter verantwoording geroepen was, lokte Onias door belofte van vrijgeleide uit die schuilplaats en liet hem vermoorden, wat hij mot het leven boeten moest, toon Joden en heidenen hem om zijn verraad en heiligschennis bij Antiochus aanklaagden. Doch die tempehoof van Monela�s zou ook voor anderen schromelijke gevolgen hebben. Toen toch Lysimachus, dien Menela�s tot zijn plaatsvervanger had aangesteld, zich daaraan bleef schuldig maken, kwamen de Joden van Jeruzalem en den omtrek tegen hem in opstand; men werd handgemeen, en na bloedige gevechten vermoordde hot volk hem bij de schat- kamer. Voor \'s konings wraak beducht, klaagden nu de Jeru- zalemraers, toen de koning op zijn tweeden tocht naar Egypte te Tyrus aankwam, Menela�s bij hem aan; maar deze wist, door omkooping van \'s konings raadslieden, de overhand te krijgen: de afgezanten worden als voorsprekers van oen op- roerig volk ter dood gebracht, on Menela�s koorde, bevestigd in zijn hoogepriostorhjkc waardigheid, naar Jeruzalem terug. Was hij reeds den vorigon keer �een wreed tiran en ver- woed als een roofdier" >) geweest, nu werd het natuurlijk niet beter. Het was een schrikbewind in Jeruzalem. De spanning bereikte haar toppunt. Een zonderling natuurverschijnsel, waarin de verbeelding een gevecht zag van in gouden wapenrokken

		2 Makk. IV: 25.





		L BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

		A06000028267643B

		2826 764 3



		DE LAATSTE EEUWEN VAN ISKAEL\'S VOLKSBESTAAN, DOOR D^R H. OORT, Iloogleeraar te Leiden. MET MEDEWERKING VAN Dr A. KUENEN en Dr I. HOOYKAAS, I loogleeraar te Leiden. Predikant te Rotterdam.

		EERSTE DEEL.

		*- �>>.-cttais»-*

		\'s-(travenhage � Joh. Ykema � 1877.



		DE BIJBEL VOOR JONGELIEDEN, DOOR Dr H. OOET en Dr I. H00YKAA8, Hoogleeraar te Leiden. Predikant te Rotterdam. MET MEDEWERKING VAN *T>r A..* KUENEN,** Hoogleeraar te Leiden.

		ZEVENDE DEEL. Bewerkt door Dr. H. OORT.

		\'s-Gravenhage � Joh. Ykema � 1877.



		VAN XEHEMIA TOT ALEXAXDER DEX GROOTE. 5 Toen Darius stierf en zijn zoon Xerxes den troon beklom (485), zocht Egypte, maar tevergeefs, zich uit de keten van den Perzischen vorst te wringen; evenals de overige pro- vinci�n moest het in slavernij blijven, ook nadat do trotsche gebieder van Azi� tegen het kleine Griekenland het hoofd ge- stooten en, eerst bij Thermopylae en Salamis, daarna bij Plataeae en Mycale, ondervonden had, wat een dapper en vrij volk, voor haardsteden en altaren kampende, vermag. Hoe kloek de Grieken strijden konden, dat ervoer ook zijn zoon en op- volger Artaxerxes I Langhand , 465 � 424, toen drie jaren na zijn troonsbestijging Egypte met hun hulp tegen hem op- stond. Een Perzisch leger van 400,000 man, door een vloot on- dersteund, werd geslagen, en eerst toen de satraap Megabyzus met een nieuw leger van 300,000 man en driehonderd schepen den overgeblevenen van het vorig heer, die in Momphis belegerd werden, te hulp snelde, gelukte het den Perzen Egypte te bedwingen en de Atheners terug te drijven: toch werd nog daarna Megabyzus door hen ter zee en te land geslagen. Bleek het reeds uit deze onophoudelijke oorlogen, dat do troon van Artaxerxes niet zoo vast stond als die van Darius, nog duidelijker werd dit, toen diezelfde Megabyzus het waagde den koning, die hem wilde afzetten, het hoofd te bieden, en dit met zoo goed gevolg deed, dat de koning vrede met hem sloot. Yan do Grieksche staten daarentegen had de Perzische roo- narch vooreerst niets te duchten, daar deze, op elkander na- jjverig , weldra in een bloedigen oorlog elkaar zouden verteren. Hoe innerlijk verzwakt het Perzisch rijk ook mocht zijn, uiter- lijk was de vorst nog steeds de onoverwinnelijke, met god- lijken glans getooide, zoodat een Joodsch schrijver Xerxes bij zijn lezers met dezen ophef kon inleiden: �Dit is die Ahas- veros, die regeerde van Indi� tot Ethiopi�, over 127 1 and- schappen." \') In een belangrijk gedeelte nu van dit reuzenrijk, in de satrapie van �het land over den Eufraat," die geheel Syri�, Fenici� en Cyprus omvatte, woonden de Joden, de nakome-

		1) Esther I : 1.



		VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN GROOTE. 11 provinci�n van zijn rijk was alom wanbestuur en dwingelandij, af- gewisseld door gedurige verandering van meesters, regeoringloos- lieid en opstanden. Onder zijn opvolgers Xerxes III en Darius Kodoman werd het steeds erger. Zeker gesnedene, Bagoas, die reeds onder Ochus alvermogend was en toch dezen vorst had doeii ver- giftigen, was de eigenlijke meester van den staat, maar deze was in zulk een toestand van ontbinding, dat het aan Maco- doni�\'s koning, Alexander, betrekkelijk geringe moeite kostte dat reusachtig rijk tusschen den Indus en de Middellandsche Zee te veroveren , en het voor die landen een verademing was, in de handen te vallen van een man, die den schepter wist te voeren. Behalve van Nehemia weten wij van de onderlandvoogden over Judea niet veel. Dat hij, zijn eigen onbaatzuchtig- heid roemende \'), zijn voorgangers verwijt het hun toekomende tafelgeld to hebben aangenomen, waarvan hij afstand deed, be- wijst nog niet, dat zij geen Joden waren, en zoo kunnen ook zijn opvolgers Joden geweest zijn, die de bevelen van den op- perlandvoogd ten uitvoer brachten; maar zelfs hunne namen zijn ons niet overgeleverd. "Waren zij waarschijnlijk geen man- nen, die in den smaak des volks vielen,, bij ontstentenis van wereldlijke bestuurders, die het vertrouwen des volks hadden, kreeg de hoogepriester gaandeweg meer invloed. Naast hem stond reeds vroeger of vormde zich nu allengs een raad, uit aanzienlijke priesters en leeken bestaande. Wie na Jozua hoogepriesters geweest zijn, weten wij niet met zekerheid^a), daar de opgaven hunner namen verschillen. In Nehemia\'s tijd was het Eljasjib, een van wiens kleinzonen door den landvoogd is weggejaagd, omdat hij met eene Sama- ritaansche gehuwd was³). Hem volgde volgons Jozefus zijn zoon Judas op, dezen zijn zoon Johannes, van wien ons het

		1) Neh. V : 19. 2) Neh XII: 10, 11, Joz. Oudh. XI; 7. 3) Vgl. d. B. v. J. IV bl. 203 en verder beneden.



		VAN NEHEMIA TOT ALEXANDER DEN OROOTE. 13 gepriesters waren de wereldlijke hoofden, en het was zeker geen veilige staatkunde zich van alle buren af te scheiden , ja, door strenge handhaving der Wet hen tegen zich in het harnas te jagen, zooals de vurige geestverwanten van Ezra en Nehomia zonder schroom deden. Doch al waren zij, met de meeste aanzienlijken, niet ongenegen, de strenge bepalin- gen der Wet tegen de verzwagering met de heidenen, benevens die over sabbatsviering en de onderscheiding van rein en on- rein en al wat het verkeer met de naburen bemoeilijkte, te veronachtzamen, zij moesten, als zij hun invloed niet wilden verliezen, zich voegen naar den wil der ijveraars. Met een enkel woord hebben wij vroeger vermeld\'), dat een aanzienlijk priester, die met de dochter van den Samaritaan Sanballat gehuwd was, door Nehemia uit het land gebannen is. Hierop moeten wij, om de belangrijke gevolgen die het gehad heeft, terugkomen. In het boek Nehemia dan ^s) wordt het feit slechts met een enkel woord vermeld: bij Jozefus ³) lezen wij, dat de weggejaagde priester Manasse en Sanballat\'s dochter Nikaso heetten; verder, wat van meer belang is, dat Sanballat, om zijn schoonzoon voor het verloren priesterschap schadeloos te stellen, op den Gerizim een tempel bouwde en hem daarvan hoogepriester maakte, terwijl hij tevens alle Joden, die het voorbeeld van Manasse volgden en, het juk der Wet niet willende dragen, uit het land weken, door toezegging van akkers en andero voorrechten tot zich lokte. Jozefus nu zegt niet, dat dit tijdens Nehemia gebeurd is, integendeel hij plaatst het voor- val onder Dari�s III Kodoman, den laatsten koning dor Per- zen, maar hierin vergist hij zich blijkbaar , waarschijnlijk door- dat hij dezen Darius met Darius II den Basterd (423�405) verwarde, en de hier voorkomende naam Sanballat dringt ons aan te nemen, dat hij op hetzelfde feit het oog had, als in het boek Nehemia aangestipt wordt.

		1) l). B v J. IV bl. 203 2) Neh. XIII: 28. I Oiidh. XI: 8 { 2



		18 VAN NEHEMIA TOT ALEXAXDER DEN OROOTE. menigen zwaren strijd te voeren gehad, wel scheen het in de eerstvolgende eeuwen somwijlen, of Ezra\'s werk weer ongedaan zou gemaakt worden; maar het heeft standgehouden: geen invloed van vreemde zeden, geen onderdrukking, geen bloedige vervolging, geen verstrooiing onder allerlei volken, geen ver- loop van negentien eeuwen heeft den geest van Ezra verdreven uit zijn volk of Isra�l belet, zich, ten goede en ten kwade, in de chting te ontwikkelen, waarheen hij het gestier.1 heeft.

		HOOFDSTUK II. De Joden komen ouder dlriekschc heerschappij. Jozefus O�dh. XI : 8, XII : 1.

		Alexander III, bijgenaamd de Groote, koning van Mace- doni�, had nauwelijks de Grieken genoodzaakt, hem als hun heer te erkennen, of hij trok den Hellespont over om het Perzische rijk aan te vallen. Nadat het leger van Azi�\'s vorst bij den Granicus verslagen was, boden slechts enkele steden van Kloin-Azi� tegenstand. In snellen marseh trok de zegepralende Macedoni�r die gewesten door, overwon Darius Kodoman-zelven, die aan het hoofd van eenige honderd- duizenden hem wilde tegenhouden, bij Issus zoo geheel, dat de gansche legerplaats des konings, met zijn moeder, zijn geliefdste gemalin en twee dochters hem in handen viel. Nu ging het nadat Damascus ingenomen was, zuidwaarts, de kust langs Sidon moest voor zijn wapenen bukken. Tyrus hiold zeven maanden de belegering uit; maar vergeefsch was de dappere tegen- weer; vergeefs bonden de inwoners het standbeeld van hun god met



		DS JOI>EN KOMEN ONDER QEIEK8CHE HEERSCHAPPIJ. 21 als die elders woonden, de vergunning naar hunne voorva- derlijke zeden te leven en vrijstelling van belasting in elk sabbatsjaar verleend te hebben. Velen volgden hem op zijn verdere tochten. Van Jeruzalem keerde hij zich naar de omliggende plaatsen. De Samaritanen dan, ziende dat do Joden bij Alexander in gunst stonden, waren hunner verwantschap met hen in- dachtig; want zoo zijn de Samaritanen altijd geweest: liep het den Joden tegen, dan heetten zij de Sidoniors van Sichem, liep het den Joden mee, dan beriepen zij zich eensklaps op hun- ne afstamming van Efra�m en Manasse. Nu kwamen zij dus Alexander noodigen , hun tempel op den Geriziem met een bezoek te vereeren, terwijl zij hem tevens vrijstelling van belasting in het sabbatsjaar verzochten. Alexander beloofde het eerste te zul- len doen als hij terugkeerde, en dan tevens te beslissen, of hij hun verzoek kon inwilligen: hij moest eerst onderzoeken, wat zij toch eigenlijk waren, Joden of Sidoniers. Maar de ruiters van Sanballat � die zelf overleden was � beval hij, hem te volgen, met de belofte dat hij hun akkers in Egypte geven zou; wat hij ook gedaan heeft, in den omtrek van Thebe. � Dat dit verhaal, zooals het hier ligt, onwaar is, behoeft geen uitvoerig betoog. Reeds wezen wij \') op het feit, dat Jozefus dien Sanballat een eeuw te laat plaatst; daaren- boven verraadt de vermelding van het boek Daniel, dat eerst anderhalve eeuw later geschreven is -), den verdichter; in denzelfden trant laat Jozefus ook koning Cyrus in het bock Jczaja lezen, hoe het reeds twee eeuwen te voren voorspeld was, dat hij den Joden vergunning zou geven, naar hun vaderland terug te keeren^D). Andere bezwaren, bijvoorbeeld de verwonderlijke snelhoid waarmee die tempel op den Geri- ziem opgebouwd is, laten wij rusten. De strekking is duidelijk: Jozefus wil zijne aanzienlijke Romeinsche lezers, vooral den keizer, door het voorbeeld van Alexander vermanen, de Joden

		1) BoveD, bl. 13 vg. *2) Zie Deel* IV 11. 266 vgg. 3) Joz. Oudh. XI, 1 i 2.**



		24 DE JODEN KOMEN ONDER ORIEKSCHE HEERSCHAPPIJ. drong tot in Indt� door. Maar eindelijk weigerden zijne troepen verder te trekken en was hij gedwongen te erkennen, dat ook zijn macht hare grenzen had. Slechts weinige jaren mocht hij in betrekkelijke rust zijn koninkrijk, aan alle kanten grooter dan dat der Perzische vorsten, besturen, toen hij, slechts 33 jaar oud, plotseling stierf. �En terwijl hij staat, wordt zijn heerschappij verbroken en verdeeld naar de vier hemelstreken, en niet aan zijn na- komelingcn noch in even machtige rijken als het zijne, want verbrokkeld wordt zijn heerschappij en nog aan anderen dan die (vier) gegeven" � zoo teekende de schrijver van Daniel \')> volkomen juist, wat na den dood van den glansrijken koning gebeurd is. Daar hij geen wettigen zoon naliet, verdeelden zijne voor- naamste veldheeren het rijk onder elkaar. Wel is waar noera- den zij zich slechts stadhouders of voogden van een door hen ge- kozen koning, Filippus, een stompzinnigen half broeder van Alex- ander, en riepen eenige hunner later een zoon van hem, die na zijn dood geboren was, tot koning uit; maar inder- daad was het slechts de vraag, of een hunner er in slagen zou Alexander\'s opvolger te worden en, als dit niet gelukte, wie zich dan het grootste deel van den buit zou toeeigenen. In Egypte heeft aanstonds Ptoleme�s zijn heerschappij, ook door zooveel mogelijk de liefde zijner onderdanen te winnon, zoo weten te bevestigen, dat dit land voorgoed onder zijn bestuur on dat zijner nakomelingen � naar zijn vader Lagus, de Lagiden, genoemd � gebleven is. Doch Syri�, waartoe Palestina behoorde, heeft in de eerste kwarteeuw na Alexander\'s dood verschillende heoren gehad. Reeds in 320 wist Ptoleme�s er zich meester van te maken, maar na 315 werd dit bezit hem hevig betwist door Antigonus, die nu in Opper- Azie het bewind voerde, en zijn zoon Demetrius, later �Po- liorketes", dat is stedenveroveraar, bijgenaamd. Toen dezen ech- ter in 306 - Antigonus mot oen talrijk leger te voet en te paard, door olifanten versterkt, Demetrius met een sterke

		1) Vun. XI : 4.



		HOOFDSTUK III. De Joden onder de Egyptische koningen. Jozefus Oudh. XII : 3 en 4.

		Nadat Judea, gelijk wij in het vorig hoofdstuk zagen, wel geteisterd maar toch tamelijk in zijn geheel, een provincie van Egypte was geworden, heeft het onder de Lagiden oen vrij gelukkigen tijd gehad. De eerste opvolgers van Ptoleme�s I, Ptoleme�s II Filadelfus (284�246) en Ptoleme�s III Eu�r- getes I (246�221), traden in zijn voetstappon: krachtig in het bestuur, kloek in den oorlog, rechtvaardig, kunstlievend, minnaars van geleordheid, hebben zij niet slechts hun troon tegen binnen- en buitenlandscho vijanden weten te beschermen, maar ook aan Grieksche kunst en wetenschap, in haar vader- land vervallen, bij zich een toevluchtsoord en kweekplaats verschaft. In hot museum te Alexandri� vonden vele geleerden woning, levensonderhoud en werkkring; door de rijke boeke- rijen werd kennis verspreid; \'s konings gunst lokte bekwame en talentvolle mannen van allerlei landen derwaarts; en al was de beschaving, die in Alexandri� gevonden werd, niet meer dan een namaak van de echte, classiek Grieksche, hot was toch het beste, dat de wereld in kunst en wetenschap bezat. Evenals de grondvester van hun huis, waren do volgende Lagiden welwillend voor de Joden. "Wel zijn de verdiensten vooral van Filadelfus zeer vergroot, toen de Joden, om hun volk en hunne Heilige Schrift te verheerlijken, vertelden, dat door hem vele duizenden Joodsche slaven zijn losgekocht en op op zijn last on kosten de Wet in het Grieksch is vertaald; 3



		flvr^^



		DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. 35 vermoorddo zoowol hom als Borenico mot haar kind. Dit gaf aanleiding tot eon nieuwen oorlog, daar Berenice\'s broeder � Ptoleme�s Euergetes, die inmiddels zijn vader opgevolgd was, over die moorden wraak nam. �En na verloop van jaren � zoo beschrijft do auteur van Dani�l dezo geschiedenis \') � en na verloop van jaron zullen zy zich verzwageren en zal de dochter van don koning van het Zuiden naar den koning van het Noorden gaan om verzoening tot stand te brengen; maar de arm zal geon kracht behouden, on noch hij noch zijn helper (of zijn nakroost) zal in stand blijven. (Jok zij en die haar gobracht hobbon en haar vader en haar stoun zullen overgeleverd worden." Al zijn deze woorden verre van duidelijk, zij behelzen toch blijkbaar oone herinnering aan do geschiedenis van An- tiochus II, die in de heugenis der Joden wel moest voort- lovon, als het waar is, wat wij, maar slechts in oen zeer vorward boricht »), lezen, dat hij Jeruzalem ingenomen en den tempel geplunderd heeft. Hard moest Autiochus\' zoon, Soleucus II Callinicus (246 � 226), de trouweloosheid zijns vaders boeten, daar Euergetes niet slechts Laodice, toon zij hem in handen viel, liet ombrengen, maar ook schier het geheele Syrische rijk verovordo. Doch toen hij, door onlusten in Egypte terug- geroepen , met buit boladen afgetrokken was, wist Seleucus weer een leger op de been te brongen, waarmee hij op zijn beurt Egypte aantastte ³). Had Judea dus voortdurend kans van in de hand der Seleuciden te vallen, zoo vormdo zich aldaar, gelijk vanzelf spreekt, eene Syrische partij, en dit teeerder, dewijl Seleucus en zijn opvolgers, in wier landen, gelijk in Egypto, duizenden Joden woonden, evenzeer als de Egyptische koningen, do goode eigenschappen der Joden naar waarde wisten to schatten. Genoten zij groote voorrechten in Aioxandri�, ook in Antiochi� on andere steden van Syri� hadden zij van Seleucus Nicator en zijn klein-

		1) Dan. XI : 6. 2) Joz. tegen Apiou II i 7. 3) Vgl. Dan. XI : 7.



		DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. 41 zinken. Zijn opvolger, Filopator, was een traag, onverstan- clig man, die zich aan de grofste ondeugden overgaf on, om slechts ongestoord zoo veel mogelijk zingenot te smaken, zich in alles door een paar gunstelingen leiden liet. Bijna tegelijk nu met hem besteeg in Syri� Antiochus III, de Grooto bij- genaamd, (223�187) een der beste Seleucidon, maar zeer oor- logszuchtig, den troon. Het ongelukkige Cele-Syri� was, zooals vanzelf spreekt, weer een der slachtoffers; nu eens was het in handen van Antiochus, dan weer van den Egyptischen koning, eerst Filopator, daarna zijn zoon Ptolemo�s V Epi- fanes (205�181). �e Joden moesten, evenals hunne naburen, om met Jozefus to sproken , ovenveel lijden van den overwinnaar als van don overwonnene, zoodat zij gelijk waren aan een schip, dat in don storm van weerskanten door do golven ge- beukt wordt. Het verloop van den oorlog, die or mee eindigde dat Judea in 203 oen provincio van Syri� word, wordt in Dani�l, in gelijksoortige raadseltaal als de voorgaande gobeur- tonissen, beschreven\'). Wij zullon er slechts �ono bijzonderheid van vermelden. Men kan licht denken, dat zich in de getoistordo landen bezwaarlijk staatkundigo partijen konden vormen, die het uit be- ginscl met Egypte of mot Syri� hielden: er kwam nauwelijks oen beginsel bij te pas. De koningen, die om Cole-Syri� streden, waren allen don Joden goed gezind on wildon hun gaarne in allerlei to wille zijn, als zij hun gezag maar steunden on be- lasting opbrachten. Het schijnt intusschen, dat de Syrische partij in Judoa steeds sterker is geworden. Men heeft later verteld, dat Filopator de Joden tegen zich in het harnas ge- jaagd had door uit nieuwsgierigheid in het Allerheiligste te willen doordringen, waarvan hij slechts weerhouden is door oen beroerte , die hom bij den ingang trof, on dat hij daarop uit wraakzucht zijn Joodsche onderdanen in Egypte heeft mishandeld en op de ergerlijkste wijze onderdrukt *); maar dit verhaal, waarop wij later terugkomen, is te eenenmale

		1) Dan. XI : 10�18. 2) 3 Makk. 1:9� II: 24.



		42 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINOEN. ongeloofwaardig. "Waarschijnlijk werden de belastingen, wegens do onophoudelijke oorlogen en de ontzettende verkwistingen van het hof, steeds zwaarder, zoodat gaandeweg velen konden gaan hopen, dat het juk van Syri� minder drukken zou. "Wie ook den Egyptischen koning ontrouw werd om zich aan Syri� in de armen te werpen, Jozef bon Tobia en zijn partij, do Tobiadcn, niet. Doch het schijnt, dat een deel van hen getracht heeft Juda tot een min of meer onafhankelijk rijk te maken. De schrijver van Dani�l laat zijn held dit aldus voorspel- len \'): �In die dagen zullen velen opstaan togen den koning van het Zuiden, en weerspannige zonen uws volks zullen zich verheffen om een gezicht in vervulling te brengen, maar zij zullen struikelen." Die �weerspannige zonen uws volks" nu vinden wij, niet onwaarschijnlijk, terug in de volgelingen van een eerzuchtig man, Hyrkan, een zoon van Jozef, den pach- ter der belastingen; jammer dat Jozefus, die ons zeer uit- voerig eon paar bijzonderheden uit zijn leven vertelt, niet dan zeer vorwardo berichten geeft over de staatkundige rol, door dien Hyrkan gespeeld! Jozef ben Tobia had behalve hem zoven oudere zonen bij ecne andore vrouw, on terwijl zij, hoewol Jozef hen naar de beste leermeesters gezonden had, door traaghoid en onacht- zaamheid onkundige en onbruikbare menschen waron geworden, scheen Hyrkan al de govathoid en don ondernemingsgeest, waardoor zija vader het zoo vor gebracht had, te hebben go- erfd. Jozef kreeg hem to meer lief, toen hij eens glansrijk een proef, waarop hij zijn vindingrijkheid stolde, had doorgestaan. Hij zond hem namelijk met driehonderd juk runderen on de noodige slaven naar zijn landerijen, tweo dagreizen van huis, om ze to beploegcn , maar hield heimelijk al de riemen on zooien der trokdicren thuis. Ter plaatse gekomen, schafte Hyrkan snel raad: het bcnoodigdo te laten halen zou to veel tijd kos- ten; fluks tien paar runderen geslacht, het vloesch aan de ar-

		1) Dan. XI : 14.



		44 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. wachting niet aan het hof gemaakt had en waarom hij den zaakwaarnemer zijns vaders in hechtenis had laten nomen. Hij kreeg ten antwoord, dat, evenals zijn pasgeboren zoon immers van geen offermaal zou mogen proeven voordat hij aan de goden oen offer gebracht had, ook hjj niet aan het hof mo cht verschijnen, voordat hij zijn geschenk gereed had. Wat zijn gedrag jegens Arion betrof, of hij jong of oud was, deed niot af; hij was Arion\'s heer, on deze had gehoorzaamheid ge- woigerd. Als wij dezulken niet straffen, hoe zult gij dan verhinderen, dat uw eigen gezag in minachting komt ? � Het antwoord was stout genoeg, maar de manier, waarop het ge- schenk, dat hij brengen zou, vermeld word, beloofde heel wat. Dientengevolge kreeg Arion geen bijstand van het hof en be- greep dus spoedig, dat het raadzaam was, don zoon van zijn heer in alles te gehoorzamen, terwijl do koning Hyrkan, evenwel meer uit achting voor zijn vader, vriendelijk ont- ving en ter maaltijd noodigde. Aan dit maal, waarbij Hyr- kan om zijn jeugd van de ceremoniemeesters een plaats aan het bcnedeneind had gekregen, bleek ondubbelzinnig, hoe- veel vijanden hij aan het hof had, sommigen naijverig op zijns vaders eer, andoren door zjjn broeders opgestookt; want verscheiden gasten, die in zijn nabijheid aanlagen, legden al hun afgekloven beenderen voor hem neer, zoodat de tafel v��r hem er eindelijk als mee bezaaid was. Om hem nog meer ten toon te stellen, zorgde men, dat \'s konings nar hem op die massa beenderen opmerkzaam maakte en hem tevens de beteekenis vertolkte: Zoo kluift Hyrkan\'s vader gansch Syri� af! De koning, behagen scheppende in do grap, vraagde Hyrkan, wat al die beenderen beduidden. �Wel vorst! dat is zeer eonvoudig: honden" �en hij keek de tafel voor zijn bui\'en rond � �eten de bonken moe op; een mensen kluift zo af en laat ze dan liggen." Do lachers op zijn zij, het spel gewonnen! Voorloopig althans; maar den volgendon dag was het de plech- tigo ontvangst der gelukwenschendo onderdanen, en dan moesten de geschenken voor den dag komen. Hyrkan deed uit- strooion, dat hij maar vijf talenten te geven had, on zijn vij-



		46 DE JODEN ONDER DE EGYPTISCHE KONINGEN. dezen partij kozen, is zonderling: wat wilde hij dan? Pachter worden ? Maar dit was \'s konings zaak! Het door Jozefus verhaalde in verband brengende met het bovenvermelde bericht uit het bock Dani�l aangaande menschen, die in den tijd van Antiochus III een opstand bewerkten om een ge- zicht of prot\'etio te vervullen, vermoeden wij, dat de toedracht der zaak ongeveer deze was: Hyrkan ben Jozef, door \'s konings gunst gesteund, wist zich groote rijkdommen te verwerven en zich bij velen geliefd temaken, zoodat hij, toen, bij het voortdringen der Syri�rs, de invloed van den Egyptischen koning in Pales- tina merkelijk verminderde, het plan kon opvatten een onaf- hankehjk Joodsch vorstendom te stichten en koning te worden, wat moest doorgaan voor eone verwerkelijking van de ver- wachting der profeten. Dit plan was zoo dwaas niet; het was denkbaar, dat zoowel Egypte als Syri�, die beiden Palestina begeordeu maar het in geen geval aan elkander gunden, ein- delijk het oorlogen moe, hem zouden toestaan het uit te voe- ren. Doch het plan leed schipbreuk, niet alleen door do tegen- werking der besliste aanhangers van Egypte en Syri�, maar ook door die van den hoogepricster, met wiens wereldlijke macht het bij het slagen van Hyrkan gedaan zou zijn, wat h�m niet slechts uit eerzucht maar ook om redenen van gods- dienst, zooals wij straks zien zullen, onaangenaam moest zijn. Hyrkan had een sterken aanhang, ook onder de priesters, zoodat hij zelfs gerust een deel zijner rijkdommen in de schat- kamer des tompels kon laten \'), maar toen de Syri�rs mees- ters van het land werden, kon hij zich toch in den omtrek van Jeruzalem niet meer handhaven en behield slechts gedurende zeven jaren (182�175), voortdurend in oorlog met sommige Arabische stammen, eenige macht in hot Over- jordaansche. Ook daar kon hij zich, toen de Syrische heer- schappij steeds verder zich uitbreidde, niet staande houden, zoodat hij eindigde met de hand aan zichzelven te slaan. Nog heden is, niet ver van Hesbon\'s bouwvallen, het ver- blijf van Hyrkan, door Jozefus beschreven, te zien. Het

		1) 2 Makk. III : 10, 11.



		JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. 49 het opvolgen van strenge reinheidsbepalingen zich van den grooten hoop afzonderden. De synagogen, waar de schriftgeleerden op- traden om in de Wet te onderwijzen, waren middelpunten van godsdienstig leven. Aan de Wet was al wat ernstig dacht onder Isra�l steeds inniger gehecht. Wij hebben er reeds meermalen op gowezen, dat de Joodsche overlevering, die schier alle wetsvoorschriften en leeringen onmid- dellijkc openbaringen Gods aan Mozes noemt en noode don jongen oorsprong van vele bepalingen erkent, ons in dit opzicht be- paald op een dwaalspoor voort. Isra�l\'s godsdienstwet en gods- dienstleer zijn in den loop van eeuwen geworden, om zoo te zeggen gegroeid. Ook zagen wij reeds, dat de schriftgeleerden na Ezra zich geensz ins vergenoegd hebben met het hun over- geleverde onveranderd over te brengen aan het nageslacht, maar de hun gegeven stof min of meer zelfstandig bewerkt hebben. Het spreekt vanzelf, dat zij hierbij eenigermate den invloed ondervonden der volken met wie zij verkeerden. Meer dan oenige eindere heeft zeker de Babylonische beschaving, die van de achtste eeuw af steeds meer in Mesopotami�., Syri� en Palestina doordrong, Isra�l\'s zeden en ook zijn godsdienst gewijzigd; ook zijn, gelijk wij reeds bespraken \'), in de leer over de onge- len, den duivel en de opstanding uit de dooden de sporen van Perzischen invloed onmiskenbaar, en misschien was het Poeriemfeest oorspronkelijk een Perzisch feest. Doch men wachte zich in dit opzicht voor overdrijving! Wat de Joden ook van de volken, waarmee zij verkeerden, overnamen, deze wijzigingen en toevoegsels deden geenszins aan den Joodschen geest van don aldus vervormden godsdienst te kort. Een gods- dienst die leeft neemt altijd iets van elders over; zich afsluiten tegen allen invloed van buiten is het onfeilbaar middel om te ver- steenen. Maar bij een gezonden toestand wordt het ovorgeuomene verwerkt, groeit het met het bestaande samen; de godsdienstige vereeniging, die het aan eene andere ontleent, drukt er haar eigen stempel op. Hebben heidensche volken, evenals v��r zoo ook na de Ballingschap, iets uit hunne godsdiensten aan Isra�l

		I) �cel IV W. 256 vgg.



		50 JUDA�SME EK HELLENISME OUDER DE SYRISCHE KONINGEN. overgedaan, dit geschieddo niet dan op voorwaarde dat liet Joodsch wedr. Daarenboven vergete men niet, dat de Wet, waarvan wij de hoofdbeginselen on oenige gedeelten vermeld hebben \'), tijdens Ezr.i nog niet zoo uitgewerkt was als later en dat de schrift- geleerden niet slechts de eenmaal erkende beginselen op verschil- lende gevallen hadden toe te passen , maar ook rekening moesten houden met de talrijke oud-Isra�lietischc gebruiken,aan den dienst van Jahwe vreemd doch waaraan het volk gehecht was. Sommige dezer gewoonten hebben zij weten uit te roeien; andere hebben zij laten bestaan zonder ze te wettigen; maar ettelijke hebben zij in den offici�elen eeredienst opgenomen en dezen dus in zooverre in overeenstemming gebracht met den wensch der schare. Zoo werd er voortdurend een middelweg gezocht tusschen strenge handhaving der Wotsbeginselen en toegeven aan de openbare meening; zoo behield do "Wet, die het godsdienstig leven der Joden regelde, het gemengd karakter, dat zij vanouds had -); maar ook, zoo drong zij met onweerstaanbare kracht steeds dieper in en groeide steeds meer met het leven der meeste Joden samen. Hoe diep de beginselen van Ezra, gelijk zij door de priesters en schriftgeleerden na hom ontwikkeld zijn, doorgedrongen waren in Isra�l, blijkt uit niets wellicht beter dan uit het werk, getiteld ,,De wijsheid van Jezus ben Sirach", dat door de Joden zeker wel onder hunne heilige boeken zou opgonomen zijn, indien de auteur maar, evenals zijn tijdgenooten, do sehrij- vers van de Prediker en Dani�l, zijn eigen naam verzwegen en hetgeen hij te zeggen had op den naam van den een of anderen grooten man uit vorige eeuwen gezet had; de rondheid, waarmee hij er voor uitkomt, Jezus de zoon van Sirach, de Jeruzaleraraer, te zijn *) is zijn werk op den roem der heilig- heid on onfeilbaarheid te staan gekomen. Het bekleedt nu een eereplaats onder de boeken die de �Apokriefe" heeten, eigen- lijk de verborgene d. i. op zij geschovene, en die bij de Ka-

		1) Deel IV bl. 208 vgg. 8) Vgl. Deel IV bl. 209. 3; Jcz. b. Sir. L : 27.



		JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. 51 tholieke kerk �kanonioke van den tweeden rang" zijn geworden; het had onder de Christenen der vierde eeuw zulk een aanzien, dat het zeer veel in do kerken werd voorgelezen en daarvan den naam kreeg, dion het nog in de Roomsohe en Luthersche bijbels draagt: Ecclesiasticus d. i. kerkelijk boek. Wij hebben ongelukkig het werk niet in het oorspronkelijke, maar slechts in een Grieksche vertaling, door \'s mans kleinzoon ton dienste der Egyptische Joden in of kort na het jaar 132 voor Chr. ver- vaardigd, en die in nauwkeurigheid wel iets te wenschen overlaat. "Welnu, die Jezus ben Sirach was eenigermate een ouder- wetsch man, die zich volstrekt niet in alles door den geest van zijn tijd leiden liet. Geestverwant der oude �wijzen", wier werk hij, ..als een die achter de wijngaardeniers opleest"\', aan- vulde \'), hechtte hij, evenals zij ^s), meer waarde aan de be- trachting der zedelijke voorschriften dan aan de waarneming van uiterlijke godsdionstplichten. Een man als hij, die in den regel over alles koel redeneerde en zich in zijne beschouwingen laag bij den weg hield, kon dan ook geen behagen schoppen in bespiegelingen over do engelen, zooals bij de toongevers zijner dagen geliefd waren; hij had het geloof in den duivel niet noodig om de erkenning van het kwade in de wereld te rijmen met die van Gods bestuur, geloofde niet in de voorspellende kracht van droomen³) en kon zich beter vinden in de voorvaderlijke overtui- ging, dat alle raenschen voorgoed bij hun dood naar de onder- wereld gingen, dan in de hoop op do opstanding der rechtvaar- digen, die hij zeker voor hot gewrocht eener ziekelijko verbeelding aanzag. Welnu, het werk van dien man, geen schriftgeleerde en zoo weinig genegen do richting dezer volksleiders te ver- heerlijken, dat hij in zijn lofzang op de grooto mannen van den voortijd ⁴) Ezra, den vader der schriftgeleerdheid, over- sloeg, laat ons duidelijk zien, in welke mate de Wet het godsdienstig leven beheerschte. Wanneer hij leert �), dat wie aan de zedelijke geboden der

		1) Jez.b.Sir. XXXIII: 10,17 (andere versafdeeliug: XXXVI: 10a, XXX : 25«). 2) Deel III bl. 379 vgg. 3; Vgl. De^l I bl 246. 4Uez.bSir.XLIV�XLIX. 5) Jez b Sir. XXXV : 1�3 (andere versafdeeliug XXXII: 1�4).



		52 JUDA�SME EX HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. Wet gehoorzaamt en dankbaar en barmhartig is even goed doet als wie een menigte offers brengt, omdat hot \' s Heeren welbe- hagen is, dat de mensch van boosheid afstand doet, dan gaat hij reeds niet zoo ver als do oude profeten en wijzen, die wel- dadigheid verre boven de offers stelden ; en zeker zouden dezen niet aldus vervolgd hebben \'): "Word niet ledig gezien voor \'s Heeren aangezicht, want al deze dingen moet men doon, omdat zij geboden zijn. De offergave des rechtvaardigen maakt het altaar vet, en haar reuk stijgt op tot don Allerhoogste. Het offer des braven vindt welgevallen, en de gedachtenis er van wordt niet vergeten. Verheerlijk met oen goed oog den Heer, en neem van de oerstelingen uwer handen niet af. Toon bij alle gave een vroolijk gelaat, en heilig de tienden met vreugde. Geef den Allerhoogste naar hetgeen Hij gaf, en met een goed oog, naar hetgeen uw hand vindt: want de Heer is het die beloont, en zevenvoudig zal zijn vergelding aan u zijn. Of zij het er dan niet moe eens zouden geweest zijn ? Zeer zeker, evengoed als met het vervolg, waarin hij waarschuwt tegen de poging om God door offers om te koopen en de meening alsof tempelgaven ongerechtigheid konden goedmaken ). Maar evenals een priester wis niet zoo sterk zou hebben aangedrongen op een goedo stemming bij het offeren, zouden de oude profeten en wijzen niet zoo nadrukkelijk het geven van offers, eerstelingen en tienden hebben voorgeschreven "■) en zeker niet, gelijk hij doet⁴), het betrachten van Gods geboden kortweg met den naam van wetsvervulling aangeduid en het eoren van den priester met de vreezc des Heeren op �en lijn geplaatst hebben \')�* Zulke vermaningen en zijne uitvoerigheid over den eeredienst bewijzen, welk een gewichtige rol die eeredienst en al de daarmee 1) Vb 4�11. 2) Vs. 12 vgg. 3) Vgl. Deel III bl. 881 Tg. 4) Vs. I. 5) Vgl VII: 29-31.



		JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINOEN. 53 samenhangende godsdienstplichten in het leven van Sirach\'s zoon speelden, hoe God dienen en de "Wet vervullen uitdruk- kingen van �ene beteekenis waren geworden. Dit blijkt ook uit de manier, waarop hij over den hooge- priester Simon II spreekt. Nadat hij in den, boven reeds aangehaalden, �Lofzang op de vaderen" het voorgeslacht heeft behandeld en met Nehemia besloten, staat hij als het ware even stil en ziet in een paar verzen\') op het besprokene terug, maar gaat dan zonder nadere inleiding voort, met een man uit zijn eigen tijd te teekencn, den eenige dus , dien hij waardig keurt naast de heiligen van den voortijd een plaats in te nemen, en die �ene is Simon de Rechtvaardige, dien hij met blijk- bare voorliefde, ja met geestdrift beschrijft, zooals hij in hooge- priesterlijk praalgewaad dienst deed ^!). Wij laten die beschrijving hier volgen, en als wij bedenken dat zij gegeven is door een man, die schier geheel een zede- preeker is, dan zullen wij daaruit zien, hoe hoog de ernstige Joden van dien tijd met den eeredienst ingenomen waren en hoe de hoogepriester, het wereldlijk en geestelijk hoofd des volks, een gevierd man was. Hoe heerlijk toonde hij zich bij den omgang des volks, als hij achter het Allerheiligste te voorschijn kwam! Gelijk een morgenster tusschen do wolken, en gelijk de maan, als hare dagen vol zijn; gelijk de zon, die den tempel des Allerhoogsten bestraalt, en gelijk don regenboog, die in glansrijke wolken schijnt; gelijk eeno bloeiende roos in de dagen der eerstelingen, en gelijk leli�n aan een waterbron; gelijk het uitspruitsel van den wierookboom in zomerdagen, en gelijk brandende wierook in een reukschaal; gelijk een vat geheel van goud gedreven, met allerlei edelgesteente versierd; gelijk een olijfboom, die vruchten draagt, en gelijk een cipres, die zich in de wolken verheft.

		1) Jez. b. Sir. XLIX : 14�16. 2) Jez. b. Sir. L: 1�21.



		54 JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. Als hij had opgenomen het prachtgewaad en aangetogen al de sieraden, bij het opklimmen tot het heilig altaar, verheerlijkte hij het voorhof des heiligdoms. Als hij de stukken uit de handen der priesters aannam en bij den rand van het altaar stond, rondom hem een kring van broeders, dan was hij als een welige ceder op den Libanon, en die hem omringden, als palmbooraen. Al de zonen Aaron\'s waren prachtig, en het offer des Heeren was in hun hand voor de gansche gemeente Isra�Ts. Als hij nu voleindigd had den dienst op het altaar, door het offer den Allerhoogste te brengen, dan strekte hij zijn hand uit naar de offerschaal en plengde van het druivenbloed; hij goot het uit over den voet des altaars tot een liefelijken geur voor den Allerhoogste, don Almachtige. Daarop riepen de zonen van Aaron luide; met de gedreven trompetten schetterden zij; een krachtig geluid deden zij hooren, tot gedachtenis bij den Allerhoogste. Dan haastte zich het gansche volk eendrachtig en viel neder met het aangezicht ter aarde, om zijnen God te aanbidden, den Almachtige, den a�erhoogsten God. De zangers loofden met hun stem; den tempel doorklonk hun liefelijk lied; en het volk bad tot den Heer, den Allerhoogste , en smeekto voor het aangezicht van den Barmhartige; totdat voleindigd was de verheerlijking Gods en men zijn dienst volbracht had. Dan daalde hij af en hief zijn handen op over de gansche vergadering der Isra�lieten, om den zegen des Heeren te geven met zijn lippen en te roemen in zijn naam;



		JUDA�SME EN HELLENISME ONDEIl DE SYRISCHE KONINGEN. 55 en nogmaals boog het volk zich biddend neer, om den zegen des Allerhoogsten te ontvangen. Om hiermee van Jezus ben Sirach af\' te stappen� van den hier beschreven Simon II, die van 225 tot 195 voor Chr. hoo- gepriester was en dien wij reeds als tegenstander van Hyrkauus ben Jozef leerden kennen, weten wij behalve uit dit hoofdstuk van Jezus ben Sirach nog enkele bijzonderheden. Zooveel is zeker, dat hij een man van groote beteekenis is geweest en een krachtig bolwerk togen de veldwinnende Grieksche bescha- ving. In de Joodsche overlevering is hij blijven voortleven als de laatste goede en door God gezegende hoogepriester. Gedurende zijn dertigjarig hoogepriesterschap toch trok hij op don grooten Verzoendag \'), bij hot loten tusschen do twee bokken, welke voor Jahwe, welke voor Azazel zou zijn, altijd met de rechter- hand het lot �voor Jahwe": een teeken van Gods bijzondere gunst; na hem trof het af en toe mot de linker. Ook werd de roode draad, die om de horens van den voor Az azel bestemden bok was gebonden, in zijn tijd altoos wit: een zeker bewijs, dat de Heer IsraiU\'s zonden had kwijtgescholden �-�); later soms wel eens niet. Zoolang hij in dienst was, ging de lamp aan de west- zijde van den tempel nooit uit, en bleef de vlam op het altaar voortdurend zoo krachtig, dat do priesters haar tusschentijds nooit mot nieuw hout behoefden te voedon; ook konden de dienstdoende priesters zich toen altijd aan de toonbrooden verzadigen; na hem doofdo dat licht vaak uit, moesten do priesters goed op- passen dat het altaarvuur niet kwijnde, on had het heilig brood voor een groot deel zijn voedende kracht verloren. Ook het volgende, waaraan wij hooger waarde zullen toekennen, wordt ons van hem verhaald: Hij was geen voorstander van de nazire�r-gelofte en wilde het vleesch van het schuldoffer, dat een nazire�r bracht, die zich bij ongeluk verontreinigd had s), nooit proeven. Nu kwam eens uit Zuid-Judea iemand, die hem zijn verlangen te kennen gaf, zulk een gelofte op zich te nemen. De

		I) Vgl. Deel IV bl. 213 vgg. 2) Volgens Jeu. 1: IS. 3) Num. VI : 12.



		56 JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. man met zijn schoonc oogen, fiere houding en welige lokken, die hem over de schouders golfden, trok hom aan. �Waarom", vraagde hij, �zouden wij die prachtige haren afsnjjden?" �Ik ben", kreeg hij ten antwoord, �herder in mijns vaders dienst. Eens, toen ik water uit een bron putte, zag ik met welge- vallen mijn beeltenis: ijdelheid maakte zich van mij meester en ik begreep, dat zij mij ten val zou brengen; toen zei ik tot mij- zelven: Goddelooze! hoe, wilt ge u verheffen op hetgeen u niet toebehoort en eerlang niets dan gewormte en stof zal zijn ? Bij God! ik zal die haren ter eere Gods afsnijden." � Dithoorende, omhelsde Simeon den man en zeido: �Och of er vele zulke nazire�rs in Isra�l waren!" Daarenboven stond Simon bij het nageslacht als groot wetge- leerde te boek. Hij was de eerste van dien stand na Ezra, wiens naam door de overlevering bewaard is. Men moet weten, dat, als do schriftgeleerden uit de tweede eeuw na Chr. aanneme- lijk zochten te maken, hoe het mogelijk was, dat al hunne kennis, alle wetsbepalingen, ja, alle uitleggingen der Wet rechtstreeks van Mozes afkomstig waren, zij zich dan een keten van gunstgenooten Gods voorstelden, die dat alles van geslacht tot geslacht hadden voortgeplant. Na Mozes kwamen dan Jozua en de hem overlevende oudsten; vervolgens do pro- feten; daarna .,de mannen der groote synagoge" of �vergade- ring" , die de stelregels hebben gegeven: �Weest bedachtzaam in het oordeelvellen, maakt vele leerlingen en plant een heining rondom de Wet." Van hen was een der laatsten Simon de Rechtvaardige, die tot levensspreuk had: �Op drie dingen rust de wereld: op de Wet, op den eeredienst en op de weldadigheid." Van hem heeft weer Antigonus uit Socho (ten zuidwesten van Jeruzalem) de overlevering ontvangen enz. \'). Met dezen te beginnen worden de groote mannen die de Wet hebbon over- geleverd met name vermeld. Deze voorstelling dankt haar be- staan aan de verbeelding der schriftgeleerden, en eone groote synagoge of vergadering, van wier leden Simon een der laatst- overgeblevenen zou geweest zijn, zal wel als afzonderlijk lichaam

		1) Ab�t 1:1,2.



		58 JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. tiochus in last, de Joden, om de groote diensten hem be- wezen in het verdrijven der Egyptische bezetting uit Jeru- zalem en het verzorgen van zijn leger, met name van zijn olifanten, op allo wijzen te helpen. Hij moest hen bijstaan in het herbouwen van hun stad, die door den oorlog veel geleden had, het voltooien dor tempelwerken en het optrek - ken van een nieuwen zuilengang; allo bouwstoften, uit Judea en de andere doelen van de provincie aangebracht, zouden belastingvrij zijn; groote bijdragen in vee, meel, wijn, wierook, olie en zout moesten op \'s konings kosten worden geleverd; de raad, do priesters, de schriftgeleerden en de tempelzangers werden vrjjgesteld van het hoofdgeld en andere belastingen. Dit voorrecht kreeg ook voor do eerste drie jaren iedere Jood, die zich binnen oen bepaalden tijd in Jeruzalem metterwoon vestigen zou, en ook voor het vervolg werd hun het derde deel der be- lasting kwijtgescholden. Eindelijk moesten alle Joden, die als krijgsgevangenen in slavernij waren geraakt, met hunno kin- doren losgekocht en hunne goederen hun teruggegeven wor- den. � Zoo krachtig gesteund, kon Simon II glansrijk het volk bestieren, den tempel herstellen, de wallen van het hei- ligdom optrekken, de stad versterken \'), i. �. w. zoowel den tempel opluisteren, als volk en stad weerbaar maken. Evenals weleer Nehomia, maakte hij van zijn wereldlijke macht onbeschroomd gebruik om het volk , in de eerste plaats de Jeruzaleminers, tot inachtneming der Moza�sche wetfon te dwin- gcn. Tn naam dos konings was het voortaan verboden het vleescli van paarden, wilde en tamme ezels, pardols , vossen en hazen , in \'t algemeen van de voor voedsel verboden dieren, in Jeru- zalem in te voeren. Ook do huidon dier dieren werden daar geweerd; ja, men mocht er, altijd volgens Jozofus, zelfs geen paard of ezel houden: alles op een zware boete ten bate der priesters. Het verbod aan eiken niot-Jood om het binnenste tempel voorhof binnen te treden, werd streng gehandhaafd. Men kan licht denken, hoe hoog Antiochus dus bij de recht- zinnigo Joden stond aangeschreven en hoe gerust hij zich op

		1) Jezus b. Sir. L: I�4



		60 JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. geeren in Athene hadden verkondigd, werd door Joden gelezen en paste kwalijk bij hetgeen hun in den naam van Mozes geleerd was. Luisterrijk was de eeredienst op den Sion, en met ver- rukking, met dankbaarheid, met trots zagen de rechtzinnige hoogepriestors, hoe duizenden geloofsgenooten van heinde en ver toestroomden om de hooge feesten mee te vieren. Doch wat brachten die bedevaartsgangers mee? Geld voor de tem- pelkas, geestdrift voor het heiligdom en de volksbelangen, een geestdrift, die aanstekelijk was en verslappenden ijver aan- wakkerde ? Zeker! Maar ook tal van denkbeelden, niet uit de Heilige Schrift geput, die, na het vertrek der pelgrims, als de dagen der godsdienstige opgewondenheid voorbij waren, in kalmer uren werden overdacht en onjoodsche gevoelens aankweekten. Verruimd werd de gezichteinder der Palestijnsche Joden door het gedurig verkeer met hunne geloofsgenooten uit Egypte en Ba- byloni�, Klein-Azi�\' en Syri�, maar die ruimer blik maakte, dat men zich wel eens onbehagelijk voelde in de voorvaderlijke gebruiken en de overgeleverde denkwijze, en dat aan menigeen het Jodendom bekrompen begon toe te schijnen. Het waren dus niet alleen lichtzinnigen, die overhelden naar Grieksche zeden, neen, ook in kringen van ernstige menschen drongen zij door. De schrijver van de Prediker \') is geen geloovig man, maar er ligt toch ernst op den bodem zijner ziel; wij zien in hem een mensch, door de kennismaking met een niet- Joodsche levens- en wereldbeschouwing in de war gebracht, wel nog niet vervreemd van zijn oud geloof, maar toch niet meer gelukkig daarin. En nu moge zijn werk volstrekt niet weergeven wat velen dachten: ernstige twijfel is zeldzaam; het was met dat al een sterk sprekend teeken des tijd, ten bewijze dat bij velen het Jodendom langzamerhand ondermijnd werd. Zelfs kringen, waar de Wet onbepaald gehuldigd werd, bleven voor den vreemden invloed niet geheel gesloten. Uit dit oogpunt is het eigenaardig wat wij lezen van den leerling van Simon, die als erfgenaam zijner wetskennis bij het nageslacht te boek stond -)■ Hij droeg een Griekschen naam, Antigonus, en zijn lijfspreuk

		1) Vgl. Deel IV bl. 262 vgg. 2) Ab�t I: 3.



		JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. 61 luidde: �Weest niet gelijk aan knechten, die hun heer dienen om loon te ontvangen, maar aan zulken, die hun heer niet om loon dienen, en godsvrucht zij in u!" Dit schijnt nu wel in de eerste plaats gekeerd tegen de veldwinnende leer der opstanding uit den dooden, maar de gansche voorvaderlijke opvat- ting van Gods vergelding wordt hier toch vrijwel van kracht beroofd, en het is niet onnatuurlijk, dat de rabbijnen van later tijd vaak verlegen zijn geweest, hoe die spreuk te rijmen met de duidelijk uitspraken der Schrift. Zou hierbij wellicht de leer der Sto�cijnen in het spel zijn ? Hoe dit zij, een feit is het, dat de Grieksche geest ge- duchto veroveringen maakte en de Wet in groot gevaar bracht, zooals kort na den dood van Antiochus III (187) on- weersprekelijk bleek. Hoewel Antiochus III door zijne vele veroveringen den bij- naam van den Groote verkregen heeft, zoo heeft hij toch aan zijn zoon een zeer verzwakt rijk en een uitgeputte schatkist nagelaten. Van 193 af toch was hij in oorlog met de Romei- nen, het krijgshaftig en heerschzuchtig volk, dat na den schitterenden uitslag der bloedige oorlogen met Karthago te land en ter zee oppermachtig was, en al was Antiochus, die ook Hannibal onder zijn generaals had, in den aanvang door het aantal en de macht zijner bondgenooten voor hen oen niet te versmaden vijand, Romeinsche staatkunde en Ro- meinsche wapenen behaalden zege op zege, totdat eindelijk Lucius Scipio bij Magnesia hem eene zoo zware nederlaag toebracht, dat hij zich er niet weer van kon herstellen. �Hij (Antiochus) zal zich naar de kustlanden (Macedoni� en aangrenzende gewes- ten) keeren on vele er van innemen; maar een overste (Scipio) zal den smaad doen ophouden, zelfs dien op hem doen wederkee- ren\'\', zoo schreef later de auteur van Dani�l\'); en als hij er op laat volgen«): �Hij zal zich keeren naar de vestingen van zijn land, struikelen en vallen en niet meer gevonden worden",

		1) Dan. XI : 18. 2) Vs. 19.



		62 JUDA�SME EX HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. dan zinspeelt hij hiermco waarschijnlijk op den onverwachten en gehoimzinnigen dood van Antiochus, die, volgens de geloof- waardigste berichten, uit geldgebrek, een tempel van Bel in Elara van zijn schatten wilde berooven on bij die gelegenheid met zijn geleide door de verbitterde bewoners van den omtrek is afgemaakt. Do geldzorgen, door de oorlogsbelastingen der Romeinen veroorzaakt, hebben mede in het regeeringsbeleid zijner op- volgers een belangrijke rol gespeeld en ook op hunne verhouding tot do Joden grooton invloed geoefend. Door die benarde geldelijke omstandigheden werd Seleucus IV Filopator (187-175) genoopt om, hoewel hij zelf de dagclijksche offers in den Jeru- zalemschen tempel bekostigde¹), een �schatmeester met konink- lijke praal (door Judea) te laten trekken" =) en zelfs naar den Jeruzaleiiischen tempelschat de handen uit te steken. Wat hem hiertoe aanleiding gaf, zullen wij thans rueedeelon. Onias 111, Simon\'s zoon en opvolger in het hoogepriester- sehap, volgens eeu rechtzinnig geschrift �een weldoener der stad, een verzorger zijner volksgenooton on oen ijveraar voor de Wet" ^rl), kreeg twist met zekeren Simon, waarschijnlijk een priester uit de afdeeling Minjamin, die, in zijne belangrijke be- trekking van �tompolvoogd\'\', zich aan sommige wetsover- tredingen had schuldig gemaakt: denkelijk had hij niet streng de hand gehouden aan de handhaving der verordeningen betreffende hot vleesch, dat al dan niet ingevoerd en verkocht mocht worden ■*). Toen Simon voor de macht van den hooge- priester zwichten moest, ging hij naar Apollonius, den land- voogd van Cclo-Syri�, wien hij verhaalde van do onnoemelijke schatten in geld en kostbaarheden, die in den Jeruzalemschen tempel opgetast waren, en voorstelde, deze ten bate der be- rooide schatkist in beslag te nemen. Toen do koning hiervan kennis kreeg, zond hij Heliodorus, don minister van finanti�n, om ze te halen. Onder den schijn van een bezoek aan de steden in Cele-Syri� en Fenicie, reisde Heliodorus rond en

		1) 2 ilakk. 111:8. 2) Dan. XI : 20 3) 2 Makk IV : 2. i) Zie boven, bl. 5U.



		64 JUDA�SME EN HELLENISME ONDER DE SYRISCHE KONINGEN. voorschijn, die hem deerlijk toetakelden. Hij viel neer, terwijl een zware duisternis hem omgaf; zijne geleiders vielen mede in onmacht; do anderen droegen hem in dien toestand weg; daar lag hij sprakeloos neer, terwijl de daar straks zoo beangstigde Joden juichten en God dankten. Weldra werd Onias door de verwanten en vrienden van Heliodorus aangezocht, voor zijn behoud te bidden; waarop do hoogepriester, beducht dat de koning zou denken dat hij en de zijnen zijn afgezant eon poets hadden gespeeld, een plechtige offerande voor zijn leven bracht. En ziet, terwijl hij dit deed, kreeg Heliodorus een verschijning van diezelfde jongelingen, die hem zoo zwaar ge- tuchtigd hadden en nu tot hem zeiden: �Dank Onias voor het behoud van uw leven; de Heer toch schenkt het u om zijncntwil. Verkondig gij der wereld Gods kracht.\'\' Toen He- liodorus hersteld was, bracht hij een dankoffer, deed geloften aan den god Isra�l\'s en keerde, na oen eerbiedig afscheid van Onias genomen te hebben, tot den koning terug, wien hij waarschuwde nooit weer een der Jeruzalemsche regeering vij- andig man naar die stad te zenden, dewijl de aldaar wonende God met kracht zijn volk beschermde. Daar de eenige schrijver, die ons dit meedeelt, blijkbaar in het vaste geloof verkeert aan de werkelijkheid dier engelenverschij- ning, is het onmogelijk, uit te maken wat er eigenlijk geschied is; maar de hoofdzaak, dat \'s konings schatbewaarder onverrich- terzake uit Jeruzalem is teruggekeerd, staat ook door de zin- speling van den schrijver van Dani�l daarop vast. Dat dit ten gevolge vaneene verschijning in den tempel is gebeurd, is zeer wel mogelijk. Heidenen en Joden waren er bijgeloovig genoeg voor; en dat er in de tempels der oudheid geheime gangen waren, waardoor de priesters zich achter altaren of beelden konden ver- bergen, is genoegzaam bekend en wordt ook door hetgeen men in sommige puinhoopen nog vindt bewezen. Men wane niet, dat de Joden te hoog stonden voor zulke praktijken! Overal waar eene "Wet in den naam Gods door een priesterschap wordt gehand- haafd, daar speelt het zoogenaamd �vroom bedrog" een minder of meer voorname rol. Zonder �mirakelen" kan de priester op den duur zich niet staande houden. Het is dan ook opmerkelijk,



		HOOFDSTUK V.

		De uitbarsting. 1 Makk. 1: 11�III : 9; 2 Makk. IV : 7�VIII: 7; Jozefus Oudh. XII: 5 en 6.

		Voordat wij gadeslaan, hoe do tegenstrijdige richtingen onder de Joden tot een hevige botsing kwamen, moeten wij de beide geschriften, waaruit wij onze kennis van dezen tijd voorname- lijk putton, in oogensehouw nemen. Het zijn het eerste en het tweede boek der Makkabe�n. Men denke bij die namen niet aan een in twee�n gesplitst werk, zooals de boeken Samuel, Koningen en Kronieken; het tweede boek der Makkabe�n, wel verre van een vervolg op het eerste te zijn, haalt, daar het met de mislukte poging tot tempelroof van Heliodorus begint, do geschiedenis zelfs een weinig hooger op dan het eerste, dat, na een korte inleiding, met de troon s- bestijging van Antiochus Epifanes aanvangt. De beide ge- schriften behandelen , onafhankelijk van elkaar, voor een deel dezelfde geschiedenis, namelijk het begin van den vrijheids- oorlog dor Joden; maar, terwijl hot eerste een tijdruimte van veertig jaren bespreekt (175�135 voor Chr.) , omvat het tweede slechts vijftien jaren (176 �161 voor Chr.). Het eerste, oorspron- kelijk in het Hebreeuwsch geschreven, maar ons slechts in een Grieksche vertaling bewaard gebleven, is over het geheel veel geloofwaardiger dan het tweede; het deert in onopgesmukte, haast al te nuchtere taal mede wat er gebeurd is; slechts nu en dan worden de daden der Hasmone�n eenigszins opgehemeld of wordt eene nederlaag verzwegen. Welke de eigenaardige



		68
		DE UITBARSTING.


		soms den bijnaam Epifancs, d. i. doorluchtige, hem door zijn vleiers gegeven, in Epiraanes d. i. waanzinnige, veranderde. Doch aan zijn ondeugden, zinlijkheid, wreedheid, loszinnigheid en ijdelheid, paarde hij eenige voortreffelijke eigenschappen: dapperheid, mildheid, liefde voor kunsten en wetenschappen en een helder verstand. Hoe hij als man van kracht bekend stond, blijkt onder andere uit het feit, dat Hyrkanus ben Jozef uit vrees voor hem zichzelven van kant maakte. Te Rome opgevoed, waarheen zijn vader hem als gijzelaar had moeten zenden, was hij van daar vertrokken, kort voor den dood van zijn broeder Seloucus, die hem tegen zijn zoon De- metrius had uitgewisseld. Onderweg vernam hij het overlijden van zijn broeder, en niet minder ras een besluit nemende als het kloek volbrengende, wist hij do Syri�rs over te halen, hem in plaats van Demetrius tot koning uit te roepen en zijn tegenstanders te verdrijven. Wat hij in Rome gezien en gehoord had, had blijkbaar diepen indruk op hem gemaakt; daardoor was hij, meer nog dan zijn voorgangers, een bevorderaar van Grieksch- Romeinsche zeden en godsdienst, meer dan zij geneigd om die aan de �barbaren" op te dringen. Doch al helpt ons dit zjjn vijandige houding tegen het Jodendom begrijpen, toch kan wat er in Judea onder zijn regcering geschied is niet alleen uit zijn karakter verklaard worden. Het is der volks- overlevering eigen, groote gebeurtenissen aan bepaalde personen vast to knoopen, voor richtingen en partijen �on enkel man te kiezen, in wien voor haar als hot ware zulk een richting vleesch en bloed is geworden, aan wien alles wordt gedankt of geweten , wat soms honderden gedaan hebben \'). Zoo heeft de overlevering der Joden Antiochus Epifanes gebrandmerkt als den vervolger van hun godsdienst. Wol is hij dit inderdaad geweest; maar men vergete hierbij niet, dat hij aanvankelijk eigenlijk niet meer heeft gedaan dan de bovendrijvende partij in Judea-zelf steu- nen, zooals trouwens de schrijver van 1 Makkabe�n, al noemt hij Antiochus een �goddelooze spruit", zeer duidelijk te kennen geeft. Immers hij schrijft, nog voordat hij zijn troonsbestijging ver- meldt -): �In dio dagen stonden in Isra�l afvallige zonen op, I) Vgl. (1. B. v. J. Deel III bl. 77, 175. 2) 1 : Il vgg.