|
KOLONIAAL MUSEUM.
___Botanisch Museum en
Herbarium —Utrecht,
a f i. e e*WW* Nieuwstraat 106. VOORTBRENGSELEN VAN DE GROOTE CULTUUR IN
NEDERLANDSCH <tOSTINDIE. |
|||||||||||||
|
111.
CACAO ex VANIELJE
|
|||||||||||||
|
K. W. VAN (iOKKOM.
Oiul-HoofiliHtpeetear der Culturen in Nederhmdscli Indië,
Eerelul der Nederlandse/te Maatsc/iaiijiij Ier bevordering van Nijverheid. |
|||||||||||||
|
Botanisch laboratorium
Bibliotheek
Lange Nieuwstraat 106
3512 PN UTRECHT
|
|||||||||||||
|
UBU
ODA HAARLEM — J)E ERVEN LOOSJES.
2430-----------------------------------------------------
|
|||||||||||||
|
Jl
|
|||||||||||||
|
CACAO en VANIELJE.
|
||||||
|
RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT
|
||||||
|
A06000014613024B
|
||||||
|
1461 3024
|
||||||
|
OP Pr W*
NEDERLANDSCHE MAATSCHAPPIJ TER UEVORDERING VAN NIJVERHEID.
KOLONIAAL MUSEUM. iL
|
|||||||||||
|
AFDEELÏNG:
VOORTBRENGSELEN VAN DE GROOTE CULTUUR IN
NKDERLANDSCH OOSTINDIK. |
|||||||||||
|
III.
CACAO en VANIELJE
|
|||||||||||
|
K. W. VAN GORKOM,
Oud-Hoofdinspeetenr der Cultures in Nederlundsch Indiii,
Eereliét der Nederfamdsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid. |
|||||||||||
|
HAARLEM — DB ERVEN LOOS.TES.
|
|||||||||||
|
CACAO.
Voorwerpen, afbeeldingen en monsters
in het Museum aanwezig. |
||||||||||||||
|
VOORWERPEN.
|
||||||||||||||
|
Theobroma Cacao L. Tak met vrucht. (Suriname).
Koode Cacao-vrucht in was geboetseerd. (Verzameling Mevr. van Hoek).
Gele Groene onrijpe\' •
Roode » *papier-maehé(Verzam.Mattes Suriname).
Gele » • i
\' " doorsnede • •
|
||||||||||||||
|
AFBEELDINGEN.
|
||||||||||||||
|
Tak van den Cacacoboom met vruchten (Verzameling Mevr.
Hoola van Nooten).
Cacao-vruchten, photographie (Verzameling Jules Hamburg). |
||||||||||||||
|
MONSTERS.
Nederlandsch Oost-lndië.
|
||||||||||||||
|
1. Java ordinair.
2. Buitenzorg.
3. Pamenoekan.
|
||||||||||||||
|
4. Banjoewangi.
5. Bali.
6. Chocolade in koekjes en cacao-
boter. Buitenzorg.
|
||||||||||||||
|
6
|
|||||||||||
|
Suriname.
|
|||||||||||
|
1. Prima rood-paars.
2. Goed middelsoort.
3. Goed ordinair.
4. Cacao 5 % X 24 uren gegist.
5. • 5% x 24 .
6. - 7 X 24 - »
7. - 3% X 24 -•
8. - 2% X 24 "
|
9. Cacao 36 uren gegist.
10. " 60 ■ * |
||||||||||
|
11. Chocolade.
12. Ruwe cacao-azijn.
13. Verdikt cacao-sap.
14. Spiritus uit cacao-sap.
|
|||||||||||
|
Buiten de Koloniën.
1. rialte cacao. Tlicobroma bicolor en daaruit bereid vet. Guatemala.
2. Cacao van Puerto Cabello.
3. » » Arriba Guayaquil.
|
|||||||||||
|
CACAO.
|
|||||
|
Beschrijving.
De Cacao van den handel, waarvan het Museum eenige
Oost- en West-Indische monsters in stopflesschen bezit, is het zaad van een tot de familie der Sterculiareae behoorende boom, de Theobroma Cacao, die in Centraal-en Zuid- Amerika, —van Guayaquil tot Bahia. in het wild voorkomt en bovendien daar, evenals op de Antillen, — vooral op Haïti en Trinidad, op Afrika\'s Westkust en in den O. I. Archipel gekweekt wordt. Ook de Theobroma b i c o 1 o r, T h. angu s- tifolium, Th. glaucum en Th. micro ca rpum leveren cacao, die echter van mindere hoedanigheid is dan die van Th. cacao. In Tropisch Amerika bereikt de cacaoboom soms een hoogte
van 15 meters; in Oost-Indië wordt hij zelden hooger dan 8—40 meters. Het hout is specifiek licht en wit van kleur; de schors dun en meer of min kaneelbruin. De bladeren, in hun jeugd rood getint, gaan later in een levendig groen over. Zij zijn kort-gesteeld, langwerpig eirond, meestal met bree- den top of voet, spitspuntig, gaafrandig en van vroeg afval- lende, borstelvormige steunblaadjes voorzien. De kleine rozen- roode bloesem komt, buiten de bladoksels, in bundels te voorschijn aan de stammen en takken. Deze bij onze Holland- sche vruchtboomen vreemde bloei wij ze, wordt in Indië meer ontmoet. De rijpe vruchten, wier aantal lang niet correspondeert aan
de hoeveelheid bloesem \'), gelijken op korte, dikke, spits- *) Men rekent dat niet meer dan 10 pCt. der bloemen tot vruchtzetting
komen. |
|||||
|
8
|
|||||||
|
uitloopende komkommers; zij worden i% decimeters lang en
1% centimeters dik, dragen 10 overlangsche ribben en zijn geel, oranjegeel of rood, zoolang zij nog in verschen staat ver- keeren. De onrijpe vruchten zien er groen, de rijpe en gedroogde, al naar de soort, donkergeel of bruin uit. De vruchtwand van nature vastvleezig, droogt lederachtig hard op. In elke vrucht treft men 5 loodrechte reeksen van liggende boon- of amandelvormige zaden, omstreeks 60 in aantal, waarvan de volkomen ontwikkelde, eivormig en aan beide zijden flauw gewelfd, 2—3 centimeters lang en 1—i% id. breed zijn. De zaadhuid, waarvan men beweert een geurige thee te kun- nen zetten, zooals de onontwikkelde zaden de koffie heeten te kunnen vervangen, is rood of vuilbruin \'), papierdik en broos. Haar binnenvlies doordringt op onregelmatige wijze de zaadlobben en verdeelt deze in talrijke, hoekige, gemakkelijk te scheiden onderdeden. De zaadlobben zelven zijn donkerbruin of zwartachtig, vleezig, vettig. Slechte van rijpe vruchten is goede cacao te verwachten
en dan nog moet deze goed bereid, gedroogd en gesorteerd worden. Goede cacao is eer broos dan taai, inwendig licht- bruin en mag niet duf van smaak of reuk zijn. |
|||||||
|
Geschiedenis.
Toen de Spanjaarden in 1516, onder Cortez, Mexico ver-
overden, vonden zij daar den cacao-boom in zoo hoog aan- zien, dat zijn boonen er als een gewoon betaalmiddel golden. Onder den naam van Chocolatl (choco = cacao en latl = water) bereidde men uit de gerooste en fijngestampte boo- nen, door eenvoudige koking met water, een op het oog weinig aantrekkelijken drank, waaraan de mingegoeden, maïs- \') Wij hebben onderscheiden monsters uit den handel voor ons liggen
waarvan het moeielijk is de juiste kleur te bepalen. Kenmerkend is de oker- of oerkleur, — men zegt rood, — van de Caracas-cacao. |
|||||||
|
9
|
|||||
|
meel en sterke kruiden toevoegden, zoodat het mengsel er als
een schuimende massa van honig-consistentie uitzag, die koud genuttigd werd. Voor rekening van Montezuma werden dagelijks 50 koppen
chocolatl voor hem zelven en 2000 voor zijne hovelingen be- reid. De grooten des lands mengden geen maïs-meel in hunnen drank, maar daarentegen wel honig en vanielje. Aan het hof bediende men zich bij het gebruik van chocolatl, van gouden vaatwerk en gouden lepels. Cortez zag het groote belang van de cacao ook voor zijn
vaderland in en zijne rapporten aan Karel V moeten daarvan getuigen kunnen. In den vorm van koekjes werd de cacao reeds in 1520 naar Spanje gezonden en men trachtte den oor- sprong van het nieuw genotmiddel hier geheim te houden, ten einde daarvan zoolang mogelijk een monopolie te verze- keren. Evenals de koffie en de thee verkreeg de cacao eerst na langdurigen strijd haar burgerrechten. Linnaeus was er hoog mee ingenomen, wat blijkt uit den door hem bepaalden naam Theobroma d. i. godenspijs, terwijl anderen, als Ben- zoni en Clusius, de chocolatl goed voor de zwijnen vonden. In het begin der 17e eeuw bracht Carletti cacao uit Ame-
rika naar Italië en leerde hier de kunst van chocolaad-berei- ding; van uit Italië verspreidde het gebruik zich naar Midden- en Noord-Europa, waartoe ook bijgedragen zal hebben, dat het hof te Parijs, omstreeks denzelfden tijd, een zekere hoe- veelheid cacao als een kostbaar geschenk uit Spanje ontving. Heden nog is het verbruik van cacao als chocolade, buiten de produceerende landen, het meest algemeen in Spanje, Portugal en Italië, terwijl het naar \'t Noorden allengskens afneemt. De Mexicanen zijn nog, even als voorheen, machtige con-
sumenten, maar groote invoeren cacao moeten heden aan de ontoereikende binnenlandsche productie te gemoet komen. In liet begin der 17e eeuw moet de cacao-plant door de
Spanjaarden naar Oost-Indie en wel allereerst naar Menado |
|||||
|
10
|
|||||
|
zijn overgebracht. Van hier uit had de verspreiding gaande-
weg over andere eilanden van den O. I. Archipel plaats, — in de tweede helft der 18e eeuw, naar Amboina. De regee- ring liet zich nog in 1853, blijkens ingrijpende maatregelen, als \'t verleenen van voorschotten op gunstige voorwaarden, veel gelegen liggen aan de behartiging der cacao-cultuur. Tegenwoordig treft men deze op Java. op eenigeparticuliere landerijen in Bantam (Tjikandi Oedik), Batavia, Krawang (Pamenoekan- en Tjiasem-landen) en Semarang (Pangoeng) en verder op drie erfpachtsperceelen in de Preanger en op een dito in Banjoewangi aan. Laatstbedoelde drie perceelen pro- duceerden in 1881 nog niet en de voortbrenging der particu- liere landerijen heeft voor den handel geen groote beteekenis, zoomin als die der vorstenlanden. Blijkens het jongste koloniaal verslag (1881) leggen een paar
tabaks-ondernemingen op Deli, zich ook toe op de teelt van cacao. Wordt verder geen melding gemaakt van cacao-aan- plantingen op Sumatra, Borneo en omliggende eilanden, men mag hieruit niet besluiten dat ze daar nergens zouden voor- komen: hoogstens alleen, dat zij op de productie voor den handel geen beteekenis kunnen hebben. Geregelde cultuur treft men nog op Menado, doch ook hier
gaat zij niet vooruit. De Menado-cacao wordt meestal door Arabieren en Chineezen opgekocht en vindt grootendeels haar weg naar Manilla. In 1880 betaalden de opkoopers 40 a 80 gulden per pikol. Op Amboina blijft de cultuur ook achter- uitgaan , naar beweerd wordt ten gevolge van de ziekte waar- door jonge en oude plantsoenen sinds jaren geteisterd zijn. Het is niet onwaarschijnlijk dat men die ziekte moet wijten aan de zorgeloosheid of onkunde der planters. De Amboina- cacao is overigens van goede qualiteit; zij munt uit door dunne schil, volheid en hardheid van pit. De oogst van 1880 bedroeg 142 pikols, die tegen ƒ50 p. p. aan de Manilla-vaar- ders werden verkocht. Op de Aroë-eilanden, waar de cacao niet voorkomt, was
|
|||||
|
11
|
||||||
|
men voornemens hare cultuur te beproeven. Op Ternate geeft
men zich meer moeite voor de cacao-teelt; de oogst van 1880 heette bevredigend en van de ziekte die liet gewas in 1878 zeer teisterde, werd sedert niet meer gehoord. Van grooter belang is de cacao-cultuur in Suriname, van
waar in 1880 zijn uitgevoerd: naar Nederland 36.111 , Enge- land 07.739, Noord-Amerika 365,378, Demerary 344,483, Frankrijk 13.851, totaal 857,562 kilogrammen, ter waarde van ƒ576,238. De eerste cacao-plant kwam tegen het einde der 17e eeuw in Suriname; in 1706 had de eerste uitvoer van cacao plaats; groote uitvoeren volgden ruim een kwart eeuw later. |
||||||
|
De cultuur der cacao.
De cacao wordt vermenigvuldigd door zaden. Soms legt
men deze dadelijk uit, — 8 a 5 in een plantkuil, —inden vollen grond, doch meestal kweekt men jonge planten op beddingen, waardoor men zich beter van krachtige, gezonde plantjes verzekeren kan. De zaden moeten goed rijp, zoo versch mogelijk en met asch gewreven zijn \'). Insecten en ratten azen er gretig op en de kweeker heeft daaraan dus gestadig zijn aandacht te wijden. Na 10 a 14 dagen reeds beginnen de zaden te ontkiemen en 6 a 7 maanden daarna, onder gunstige omstandigheden zelfs reeds na 3 maanden, zijn de kweekplantjes (bibit) voor overplanting vatbaar. In een paar jaren tijds kan men boompjes van 4a6 voeten win- nen. De lieer van der Meer op Ternate mat 14—16 voeten \') De heer Bartelink, beproefd cacao-planter in Suriname, zegt: Het is
aanbevelenswaard bij overvloedige dracht der boomen , vooral als er vrees be- staat voor de ongestadigheid van het weder, de rijpe boonen (lees: vruchten) van de boomen af te hakken , in hoopen op de beddingen te laten liggen en ze eerst na 3 ik 4 dagen open te breken, De cacao-boonen nemen het grootste deel van het vruchtsap tot zich , verbeteren daardoor in hoedanigheid , on- dergaan een natuurlijke broeiing en vereischen daardoor minder zorg tot dro- ging. Diezelfde boonen zijn juist daardoor het best tot poting geschikt. |
||||||
|
12
|
|||||
|
in aanplantingen van zesjarigen leeftijd die reeds in liet 4e a
5e jaar vruchten hadden gedragen. Op hun "10e a 42e levensjaar worden de cacao-boomen ech-
ter eerst (link productief\'). De voortbrenging verschilt het eene jaar bij \'t andere, zoo ook bij onderscheiden individuen, zeer. Alleenstaande boomen en wel bepaaldelijk die op één stam gehouden zijn, produceeren het sterkst. Zij kunnen 300 a 400 vruchten afwerpen, maar dooreen rekent men op een aanplant, per boom niet meer dan een twintigtal \'s jaars. Ongeveer 20 a 30 volwassen vruchten leveren een kilogram droge boonen. De droging der versche boonen geeft een ge- wichts-verlies van 30 a 40 pCt. De boomen bloeien, even als de koffie, het gansche jaar door; de vruchten rijpen in 5 a 6 maanden na de ontluiking der bloemen. In den drogen tijd is de bloesem schaarsch of geheel afwezig. Men plant de cacao op verschillende onderlinge afstanden,
maar wenscht men flinke, breed ontwikkelde boomen te kwee- ken, dan bepaalt men de plantwijdte op 5 meters en plaatst schaduwboomen op 20 a 25 meters onderlingen afstand. Scha- duw is onontbeerlijk voor een cacao-plantsoen; sommige plan- ters beweren „weinig schaduw, weinig vruchten"; „geen schaduw, geen vruchten"; vooial de hooge tuinen vereischen beschutting, waarvoor bij tijds de Banaan of Pisang (Musa paradisiaca) wordt aangeplant. Overigens heeft ook in Suri- name de tot de Papilionaceeèn behoorende Erythrina, — in Suriname Koffie-mama en op Java Dadap genoemd, — als schaduwboom zijn burgerrechten verkregen. De cacao-plantages vereischen niet minder zorgen dan de koffie-aanplantingen. Zij staan aan velerlei ziekten en plagen bloot, die de zorgvolle ■) Onder gunstige omstandigheden, goede gronden en verzorging, blijft
die productie tot het 25e jaar voortduren, doch kan de boom tot 50 jaren en langer leven en voortbrengen. Van zwaardragende boomen kan een handig plukker 80—120 kilo\'s daags inzamelen. Als een voorbeeld van productiviteit zoowel als van rentabiliteit, moge hier aangeteekend worden, dat de caeao- tuin van den Heer Tcijsmann, te Buitenzorg , groot 25 bouws, 100 pikols \'s jaars gemiddeld afwerpt, waarvoor ƒ 70 p.p. bedongen worden terwijl kosten van onderhoud, oogsten en bereiding, te zamen omstreeks/2000 \'sjaars beliepen. |
|||||
|
43
planter zooal niet geheel voorkomen dan toch beperken kan.
Vooral slingerplanten en parasitische gewassen behooren in een cacao-aanplant streng geweerd te worden. Stammen en takken moeten vrij en zuiver blijven, wat zich door de eigen- aardige bloeiwijze laat verklaren. Stelselmatige snoeiing en zuivering der boomen, goede grondbewerking en drainage, goede verhouding van licht en schaduw, met beschutting tegen winden, zijn maatregelen en voorzorgen, die slechts loonende gevolgen kunnen hebben. Wat groei, ontwikkeling en vruchtbaarheid betreft, heeft
men op klei- en zandgronden geen verschillen \'opgemerkt, maar op kleigronden schijnt den boomen een hoogere levens- duur verzekerd en het ligt voor de hand, dat de planter te waken heeft tegen de algemeen nadeelige gevolgen die èn klei- èn zand-bodems kunnen openbaren, zoo men aan de invloeden van afwisselende droogte en vochtigheid niet te genioet komt. Het is wenschelijk de cacao-boomen niet te hoog te laten opgroeien, ze op zekere hoogte, 3 a 4 meters, te houden (door toppen) ten einde de inzameling der vruchten niet te bemoeielijken en de gestadige bewaking en verzorging der boomen te vergemakkelijken. In Suriname kweekt men algemeen ééne soort van cacao,
namelijk de gele. Bij uitzondering treft men hier en daar de roode of Caracas-soort, die spoediger groeit, weliger en krach- tiger zich ontwikkelt, overvloediger bloeit en meer vruchten levert dan de inlandsche. Ook heet de roode soort in den bloeitijd beter bestand tegen de afwisselingen van de weers- gesteldheid. Op een veld, alleen met Caracas-cacao beplant, schrijft Bartelink , blijft deze haar landaard behouden; tusschen de inlandsche geplant, verbastert deze soort en neemt meer de eigenschappen van de inlandsche aan. Bij zoovele voordeden is het ons niet recht duidelijk, waarom men niet ernstiger streeft naar algemeene verdringing van de inlandsche, gele cacao-soort, daar de Caracas-cacao een hoogere waarde heeft als handelsproduct en den planter daarbij zoovele voordeden, door minder gevoeligheid en meerder kracht, aanbiedt. |
||||
|
14
|
|||||
|
Oogst en bereiding.
Uit hetgeen hiervoren aangaande den bloeitijd gezegd is,
volgt, dat men nagenoeg liet geheele jaar door oogsten kan, al zijn de massale oogsten ook gebonden aan vaste periodes, in verband met de seizoenen. De inzameling der vruchten ver- eischt veel zorgen; dooi\' een ruwe behandeling beschadigt men allicht de knoppen of bloesem, die een volgenden oogst ver- zekeren moeten. Onrijpe zoowel als overrijpe vruchten leveren geen edel product. De rijpheid der vruchten verraadt zich door de kleur, —■ oranje-geel bij de gele en kastanje-bruin bij de roode soort, — en door den dollen toon, die bij percussie vernomen wordt; de zaden hebben zich dan van het omhulsel losgemaakt. De met de hand bereikbare vruchten wringt men voorzich-
tig van haar steekje; de hooger hangende snijdt men met een aan een stok bevestigd mesje af\'. De versche, rijpe vruchten bevatten een eenigszins wrang
maar niettemin f\'risch en aangenaam smakend sap, dat de Surinamers gaarne drinken en dan ook bij den pluk der vruch- ten verzamelen, door de vruchten dadelijk open te breken en het uitvloeiend sap in flesschen op te vangen. Met water ver- dund en eenigen tijd in rust gelaten, geraakt dit sap in gisting en levert een geurigen azijn. Door alcoholische gis- ting en overhaling, wint men cacao-spiritus. Van het ver- dikte sap, den azijn en den spiritus, zijn in het museum monsters aanwezig. In den 0.1. Archipel, waar vooral de roode cacao soort gekweekt wordt, maakt men . voor zoover ons bekend is, van het sap geen gebruik ; wellicht is de roode soort er minder rijk aan. Men snijdt er de vruchten met een houten nies open. of\' wel men klopt ze met een hamer voorzichtig stuk. De afgezonderde boonen worden in bakken of kuilen opge-
|
|||||
|
J5
|
|||||
|
hoopt, met bladeren bedekt, nu en dan omgeroerd en aan
een zeer matig gistingsproces blootgesteld; het slijmerig om- kleedsel der boonen laat zich daarna gemakkelijker vervvijde- ren. Hebben de boonen dit gistingsproces niet doorgestaan, dan smaken zij min of meer wrang en zuur, even als het sap. Zet men daarentegen het proces te lang voort of stuit men het te snel, dan zal in het eerste geval de cacao zwart worden, in plaats van mat-lichtbruin zooals men haar wenscht, terwijl in het tweede geval, een schadelijke nagisting te vreezen is. De vereischte ferinentatie loopt in een paar dagen af; de
boonen worden nu door wassching gezuiverd en daarna door zonne- of kunstwarmte gedroogd. Velen achten dat wasschen en het in de zon drogen schadelijk voor den geur der boo- nen en geven de voorkeur aan het wrijven der boonen met asch, ter verwijdering van de aanklevende slijmerige massa, en liet daarna drogen op goed geventileerde zolders \'). Te sterke droging geeft aanleiding tot bersten, waardoor de boonen aan wurmstekigheid en schimmelen blootstaan. De droging vereischt 2 a 3 maanden tijds. Met grond mag in- tusschen verwacht worden, dat de door den lieer van Maanen op Java aanbevolen inrichting ter droging van de koffie, — welke inrichting, volgens recente berichten, een algemeene toepassing op Java te gemoet gaat, — ook niet uitstekend succes dienstbaar zal kunnen zijn voor het drogen der cacao en andere producten. De cacao wordt verpakt in zakken, — soms ook in kisten, en in
Amerika verscheept men ze zelfs wel eens zonder emballage. De pp zolders uitgespreide cacao moet dagelijks worden
\') Wij vereenigen ons liever met Bartelink\'s verklaring „dat de Cacao niet
bederft als zij, op de drogerij uitgespreid, goed nat geregend is. Integendeel, indien een voorbijtrekkende bui over versch uitgespreide cacao gaat, onmid- delijk daarop door flinken zonneschijn gevolgd , verbetert dit zelfs den smaak en de qualiteit, omdat de regen al de zuurdeelen wegspoelt die zich anders aan de cacao zouden metiedeelen." |
|||||
|
4<ï
|
||||||||
|
omgewerkt, ter wering van insekten. Men ziet dat er in de
geheele cultuur en behandeling van cacao en koffie, veletref- fend overeenkomende eischen in acht te nemen zijn. Als de cacao warm uit de drogerij komt, mag zij niet da-
delijk worden verpakt, aangezien zij dan aan beschimmeling zou blootstaan. Cacao moet frisch en koel op het gevoel zijn. Beschimmelde cacao herwint haar natuurlijke kleur, tot
zekere mate, door wasschen met zwak zuur water (verdund limoensap b.v.) en daaropvolgende droging. Aan gewicht wordt door deze restauratie echter iets verloren. Een superieur aan- zien erlangt de cacao door wannen; zorgvuldige sorteering verhoogt voorts haar handelswaarde. Het is met dit artikel als met alle overige producten; de zorgen die de bereider er aan besteedt, worden ruimschoots vergoed door hoogere schat- ting en minder gevaar voor teleurstelling. |
||||||||
|
Gebruik, Samenstelling en Handel.
Het gebruik van cacao ter bereiding van chocolade en bon-
bons , is zeer verspreid en aanzienlijk. Onder de namen van chocolatine, cocaine, cacoigna, cacaovero, cocaotine e. a. m. leveren vele fabrieken gelijksoortige artikelen, maar daarom niet ook van gelijke hoedanigheid af. In Nederland wordt voortreffelijk cacao-poeder bereid; onder anderen hebben de fabrikanten van Houten te Weesp en Blooker te Amsterdam, zich op dit gebied een goeden naam tot in het verre buiten- land verworven. Het geheim der fabricage van het wel hekend oplosbaar cacao-poeder, dat met water of melk en een weinig suiker toebereid, een aangenamen, gezonden en ook voedza- men drank levert, schijnt wel gelegen in de keuze der cacao- soort, in goede roosting, fijne vermaling en uitpersing van het vet. Analyses van Dr. van Hamel Roos hebben in bedoeld |
||||||||
|
\\
|
||||||||
|
17
|
|||||
|
cacaopoeder, potasch en magnesia aangewezen, die bijgemengd
moeten zijn ter bevordering van zijn oplosbaarheid. \') Het vet, ■— de cacao-boter, — kan door warme persing
verwijderd worden. De poeder-fabrikanten moeten liet afzon- deren en daarom zijn velen van meening, dat vette cacao, zooals de Oost-Indische, voor poeder-bereiding minder geschikt is. Anderen daarentegen verklaren dat vette cacao juist bi- zonder geurig en daarom te verkiezen is. De goede fabrieken persen het vet flink uit en winnen het
dus als een nevenproduct, dat een waarde bezit van ƒ70 a ƒ80 per 50 kilogrammen. Meestal lichtgeel gekleurd, aangenaam van reuk, tamelijk hard, smeltend bij 30° Celsius, wordt het niet spoedig rans. Als geneesmiddel en als cosmeticum in gebruik, dient het eveneens tot bereiding van zuiver stearine- zuur en van een zeep, die uitmuntende eigenschappen heet te bezitten als men met zeewater wasschen moet. Bovenal is het cacao-vet echter dienstig ter bereiding van
de z. g. pralines. Amandelen of likeur, besloten in een om- kleedsel van gesmolten suiker, dompelt men in het vloeibaar mengsel van cacao-poeder en cacao-vet, dat er als een dunne laag om kleven blijft en verhardt. Verwarmt men cacao-poeder, dan wordt het ook wel vloei-
baar, maar niet voldoende ter bereiding van pralines. Toe- \') Wij hebben hier de aandacht te vestigen op eene nog jeugdige industrie
die ook in Blooker\'s fabriek toepassing ondervindt. Het cacao-poeder wordt n. 1. gemengd met vleeschpoeder (carne pura) en daardoor zeer voedzaam. Een blik met dat „Cacao-poeder met vleesch" van Blooker, werd door ons beproefd en wij moeten erkennen dat het noch door zijn uiterlijk, noch door zijn smaak, de vermenging verraadt, zoodat het een uitnemend middel geacht wordt voor kinderen b. v. , die een krachtige voeding noodig hebben, maar moeielijk tot het gebruik van vleesch te bewegen zijn. Ook in chocolaad- koekjes is het vleeschpoeder gemengd , maar verraadt ook hier het uiterlijk niet; fijne tongen prefereeren toch de onvermengde zoete chocolaad. Het komt ons intusschen voor dat , als men het cacao-poeder , als hierbo-
ven vermeld, opzettelijk vermengt, zij het ook tot verhooging van zijne oplosbaarheid, men geen recht meer heeft het zuiver te noemen. 2
|
|||||
|
18
|
|||||
|
voeging van cacao-vet is noodig en dit schijnt door de fabri-
kanten in Nederland in zoo ruime mate te worden gewonnen, dat de praline-makers zich daarvan ruim voorzien kunnen. Het hoofdbestanddeel der cacao-boonen is een vast vet, —
de cacao-boter, — van 0,9 spet-, gew., dat er van 45—53 pCt. in voorkomt. Voorts houden zij 10—18 pCt. zetmeel, 3—5 pCt. cacao-rood. 1 % pCt. Theobromine. veel eiwitstoffen, suiker en 3%—3*/5 pCt. anorganische bestanddeelen , waar- onder soms een spoor van koper. De Theobromine is een zeer stikstofrijk, aan Cafl\'eine en Theine nauw verwant alcaloïd. Het werd in 1840 het eerst afgezonderd en geanalyseerd door Woskressensky, nadat jaren te voren, door Schrader reeds de aandacht gevestigd was op het voorkomen eener eigen- aardige bitterstof. De samenstelling der cacao plaatst deze onder de voedings-
middelen van hooge waarde. Buiten de bestanddeelen van onze meelsoorten. houdt zij toch een belangrijke hoeveelheid vet. Paven geeft de samenstelling van goede West-Indische cacao-boonen. als volgt aan: 52 Cacao-vet (stearine, palmitine en oleine, maar meerendeels stearine) 20 eiwitachtige stoffen , 2 theobromine, 10 zetmeel, 2 vezelstof, 4 minerale stoffen, 10 water en sporen van kleurstof. De cacao-productie van den O. I. Archipel, oefent op den
handel weinig of geen invloed uit. De Java-courant N°. 7, anno 1881, vermeldt zelfs geen cacao, in haar overzicht van den uitvoer der voornaamste handelsartikelen uit het vrije verkeer van Java en Madoera, over de jaren 1878/80, en in de oostelijker gelegen eilanden van den Archipel moge, zoo- als wij reeds aanteekenden, de productie aanzienlijker zijn, de uitvoeren hebben er meestal naar Manilla plaats. Suriname produceerde in 1878, 556,187 kilogrammen cacao
en voerde in 1880, 857,562 kilogrammen uit. Hier hebben de cultuur en handel dus meer beteekenis, maar ook hebben |
|||||
|
19
|
||||||
|
■wij aan het slot der paragraaf „Geschiedenis" reeds aange-
toond, hoe betrekkelijk weinig cacao uit Suriname naar Ne- derland komt. In de hoogst belangrijke en met zorg bewerkte jaarlijksche
handels-overzichten van de heeren Leonard Jacobson en Zonen, wordt de cacao niet opgenomen. In W. Purckhaner en C°\'s overzichten wordt van Snrinaamsche cacao wel melding ge- maakt . docli noemt men geen cijfers. Fraaie. blankroode Surinaamsche cacao, grofboonig, gold in het begin van 1882, 42 cents per % kilogram. In 1881 was de aanvoer van Surinaamsche cacao in Ne-
derland iets belangrijker dan in 1880, maar altijd bedraagt hij een gering deel van den oogst. Zoolang Nederland geen directe stoomverbinding met Suriname onderhoudt, zullen de Surinaamsche producten ook wel de markten blijven bezoe- ken waarvoor de Engelsche booten ze komen laden. De in Nederland bedongen prijzen waren, in verhouding met die der vreemde markten, volstrekt niet ongunstig en het natio- naal gevoel wordt stellig smartelijk aangegrepen, als men opmerkt dat in Nederland groote cacao-poeder-fabrieken van naam werken , maar de grondstof, die Nederlandsche over- zeesche gewesten voldoende produceeren, niettemin van bui- tenlandsche markten moet worden ontboden. Groote prijsveranderingen hadden in 1881 niet plaats en
het aanzienlijkst deel van den aanvoer werd weder voor ex- port bestemd. In 1881 zijn omstreeks 2070 balen, tegen 070 in het jaar te voren, aangevoerd. Eerstellandsvoorraad was , einde 1881, hier opgeruimd. Alle andere, niet-Surinaamsche soorten , werden geregeld van de bij havens aangevoerd, voor consumtie of fabrikaten. De goede Gnayaqnil-cacao speelde een hoofdrol; directe aanvoeren daarvan zouden in Nederland geregeld, tot concurreerende prijken met de hoofdmarkten afnemers vinden en zulks in groote quantiteiten zelfs. |
||||||
|
2*
|
||||||
|
20
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Buiten de produceerende landen of afscheepsplaatsen, zijn de
voornaamste caeao-markten in Europa, te |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
=
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Onder den naam Guayaquil (afselieepspUuitfA komen onder-
scheiden soorten in den handel. als Arriba per % kilo ge- middeld -40 a 42 cents: Balao 37 a 39; Macliala 34 a 36en, zeldzaam. Narangel. Voorts worden als normale prijzen ge- noteerd: Trinidad 38 a 60; Domingo (Samana-Jeremie en Haïti-soort) 25 a 29: Bahia 36 a 39; Suriname 35 a 47; Caracas 42 a 60; Carupano 45 a 60; Puerto Cabello 70 a 95; Afrikaansche 25 a 29: St. Thomé 27 a 29; Grenada 30 a 44: Para 36 a 40: St. Lucia ? cents per % kilo. Het verbruik van cacao neemt gestadig toe, zoodat eene
uitbreiding van de cultuur wellicht aanbeveling kan ver- dienen. De invoeren in Engeland bedroegen in de jaren 1877/79. 16,976,467, 18.012.839 en 26,344.761 «6, ter waarde van 554,247 , 693,632 en 1,099037 £. Te Hamburg werden in de jaren 1878/80 aangevoerd, 37158, 45741 en 66549 zakken; de prijzen liepen in 1879/80, van 42—78 en van 27—90 gulden, per 100 kilo\'s, uiteen. De hoogste prij- zen werden bedongen voor Caracas en Angostura (hoofdplaats der Venezuelaansche provincie Guayana); de laagste voor Domingo. Te Bordeaux waren de voorraden in entrepots, in 1875/80,1,231,055,1,331,990.2,047,718,1,351,374,931,116en 1,603,081 kilo\'s. Deze cijfers mogen bevestigen, hoe bedroevend gering het aandeel is, dat Nederland in een eigen cacao-handel neemt,terwijl hier toch aanzienlijke hoeveelheden voor binnen- en |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
21
|
||||||
|
buitenlandsche consumtie verwerkt worden, die men meeren-
deels door tussehenkomst van agenten of commissionnairs , ofwel direct van de markten te Londen, Hamburg, Havre en Bordeaux trekt. De Caracas-cacao ziet er roest-, oer- of oker-kleurig uit,
(„rood" noemt de handel \'t) en wel in zoo eigenaardige, sterke nuance, dat liet vermoeden als zou deze kleur minder behoo- ren tot het karakter der soort dan wel haar oorsprong ont- leenen aan den rooden kleigrond waarop de boonen gedroogd plegen te worden, wel eenige betrachting verdient. |
||||||
|
Baarn, Mei 1882.
|
||||||
|
VAN IEL JE.
|
|||||||
|
Aanwezig zijn in het Koloniaal Museum:
i. Vanielje-rank met vruchten, op spiritus. Buiienzorg Java.
2. Vanielj e uit den handel. Buitenzorg Java.
3. • " » Pamenoekan en Tjiasem. Java.
4. Vanielj e-plant op taffia. Suriname.
|
|||||||
|
Beschrijving.
De vanielje (afgeleid van liet spaansch vainilla, verklein-
woord van vaina. scheede, hauw) is de vrucht van een overblijvende Orchidee, de Van il la planifolia, die inde oorspronkelijke wouden van Mexico te huis behoort en tegen- woordig zoowel in genoemd land als in andere tropische streken gekweekt wordt. Als pseudoparasitische klimplant, met vleezige stengels en bladeren, groene, reuklooze bloemen, heclit zij zicli waar zij maar kan en voedt zich door luchtwortels. In den O. I. Archipel komen ook vanielje-soorten voor,
maar van deze zijn geen bruikbare vruchten te winnen. Op Borneo vond Teijsmanii vruchtdragende planten, welk feit opmerking verdient in verband met hetgeen wij hierna over de vruchtzetting moeten aanteekenen. Versche vanielje heeft de dikte van een pink, is nagenoeg
driekant, aan de uiteinden versmald, vleezig, glad en reuk- loos. Bij doorsnijding druipt er een reukloos slijm uit, dat naaldkristallen van zuringzure kalk bevat en dientengevolge roodheid, zwelling en pijn verwekt, zoo de huid er mede wordt ingewreven. Inwendig vindt men de vrucht voorzien van drie pariëtale zaadlijsten, die eigenlijk dubbel zijn en waarvan elke helft zich op nieuw, in twee naar buiten om- gekrulde platen verdeelt. (C. A. J. A. Oudemans). In de vanielj e-bloem komen de beide geslachtsorganen
|
|||||||
|
23
|
|||||
|
voor, maar zoodanig dooi\' een vlies gescheiden, dat het stuif-
meel moeilijk of niet, met het stampertje in aanraking komen kan. Bovendien is het stuifmeel met een wasachtig huidje omkleed en tot een klonterige massa saamgepakt. Een ge- reede hestuiving wordt reeds hierdoor schier onmogelijk. In Mexico komt een insect de natuur te hulp waai- deze de vanielje-bloesein in zulk eenen voor de bevruchting abnormalen toestand bracht. Azende op den honig die in de bloempjes voorradig is, strijkt het insect over de helmknopjes en legt daardoor de stuifmeelkorrels bloot, die nu het diertje op zijnen weg naai\' den stamper volgen en zich aan dezen hechten. Zoo is het op voedsel azend insect, onbewust, tot middelijk bevrachter der vanieljebloesem aangewezen. Intusschen verricht het zijn arbeid niet stelselmatig, laat het de meeste bloemen vrij en is daarvan het gevolg, dat slechts weinige bloemen aan een rank tot vruchtdraging komen. Uit Mexico is de vanielje-plant naar andere tropische landen,
o. a. naai\' Java en Réunion (Bourbon) overgebracht. In 1840 kwamen de eerste vanielje-planten, die men in Nederland gekweekt had, op Java. In den tuin te Buitenzorg groeiden en vermenigvuldigden zij, onder de zorgen van Teijsmann, uitnemend; intusschen, al bloeiden ze, de vruchtzetting bleef achterwege. Eerst in 1850 mocht het genoemden hortulanus en zijnen adsistent Binnendijk gelukken, met succes de kunst- matige bevrachting te volbrengen. Van enkele in 1850/51 bevrachte bloemen werden, omstreeks 9 maanden na de hierna te beschrijven manipulatie, \'n paai\' ponden vrachten gewon- nen. Het volgend jaar produceerde men iets meer en de derde oogst klom tot eenige honderde ponden. Be makelaars in Nederland getuigden gunstig omtrent de qualiteit der eerste bezendingen. Cultuur en bereiding.
Teijsmann was de eerste die op Java, te Buitenzorg, een
vanielje-tuin van beteekenis aanlegde ^ruim dertig jaren ge- |
|||||
|
24
|
|||||
|
leden). Hij mocht zich, ook finantieel, in een schitterend
succes verheugen; de vanielje werd tot hooge prijzen (n. 1. tot ƒ80 per kilo soms) verkocht en geen wonder dat zijn voorbeeld spoedig navolging vond en, vooral in de afdeelingen Batavia en Buitenzorg, verschillende personen zich aan de cultuur waagden en eenige bouws aanlegden. Naarmate de productie toenam, daalden de prijzen dei- vanielje naareven- redigheid en bleek het al spoedig dat, mocht vanielje-cultuur als nevenzaak nog loonend blijven, het niet geraden was daar- van een hoofdbedrijf te blijven maken. Soms was het product zelfs onverkoopbaar en ondernemers die moeielijk op een williger markt konden wachten, moesten de cultuur weder prijsgeven. Zoo maakten eenige vanielje-plantages weldra plaats voor een aanplant van cacao. Tegenwoordig treft men nog maar enkele vanielj e-tuinen op Java aan, voornamelijk in de residenties Batavia, — meer bizonder in de afdeeling Buiten- zorg, — Krawang en de Preanger. De plant tiert het best op warme, vochtige, belommerde
plaatsen en eischt, ter ruime voortbrenging, een zware be- mesting. Op geregelde afstanden worden Dadap- (Erythrina) boomen
in rijen geplant en daarlangs latten of bamboezen gespannen ten einde aan de vanielje-ranken steun te verleenen. Ter voor- koming van overmatigen lommer, houdt men de Dadap-boomen, door scheren, zooveel mogelijk plat. De voortkweeking geschiedt door stekken van 1 a 3 voet lengte; men neemt ze liefst van ranken die onbelemmerd en wild groeiden, alzoo door geen ruime bloesem en vruchtzetting verzwakt werden. Men plant die stekken tegen de voornoemde boomen aan en wel in den regentijd. Tegen uitdrogen dient met zorg gewaakt te worden en evenzoo tegen de heerschappij van parasietische gewassen. Men mest, op niet vette gronden, een paar malen \'s jaars en wel liefst met stalmest. De ranken worden, met de voort- gaande ontwikkeling, zoo regelmatig mogelijk langs de boom- stammen en de daaraan gehechte latten geleid en van tijd |
|||||
|
\'25
|
|||||
|
tot tijd gesnoeid, ter voorkoming van een wilden groei, waar-
door lucht en licht zouden uitgesloten worden. Twee a drie jaren na de uitplanting der stekken , kan men
bloemen aan de ranken verwachten en daar het vanielje-insect de plant niet is gevolgd, moet men nu tot kunstmatige be- vruchting zijn toevlucht nemen. Met deze schijnen de Mexi- caaen ook al vroeg bekend te zijn geweest; een voormalige slaaf, zekere Edmund Albius, \'moet haar zelfs tamelijk heb- ben volmaakt. In Duitschland had, in de vorige eeuw, Sprengel reeds de aandacht gevestigd op het aandeel dat insecten bij vele planten in de bevruchting nemen en in het jaar 1830 paste Neumann de kunstmatige bevruchting toe in den Jardin des Plantes te Parijs. Zes jaren later verkreeg zij een meer praktische beteekenis door de werkzaamheid van Dr. Morren te Luik en toen men op Java aanvankelijk teleurgesteld werd wegens het onvruchtbaar blijven van de eerste vanielje-bloemen, bood Morren zijn geheim der Nederlandsche regeering aan, maar op Java wenschte men zich door eigen waarnemingen en ervaringen te laten leiden en zooals reeds vermeld, slaagden Teijsmann en Binnendijk er in, de vanielje met succes te be- vruchten. De manipulatie is hoogst eenvoudig en nergens een geheim meer; zij wordt op Java meestal aan vrouwenhanden troevertrouwd. Den besten tijd voor de kunstmatige bevruch- ting acht men des morgens van 8—1 uur; zoowel regen als felle droogte werken ongunstig op de operatie, die bij voor- keur den dag na een regenbui verricht moet worden. De bloemen, ten getale van 15 a 20 tot één tros vereenigd, prijken, in volle frischheid, slechts één etmaal. Men doet wel aan eiken tros slechts enkele, de meest ontwikkelde bloemen te bevruchten en men bedient zich daartoe van een dun, rondgesneden, puntig stukje bamboe, vrij van scherpe kanten. Met de linkerhand vat men de bloem aan, licht met genoemd stokje het vlies op, dat het mannelijk en vrouwelijk vrucht- beginsel gescheiden houdt en drukt dan met de vingers, beide geslachtsorganen zacht samen. Een geoefende hand bevrucht |
|||||
|
\'20
|
|||||
|
in één morgen, een duizendtal bloemen. \') Weinige uren na
de operatie verslappen de bloembladeren, en verwelkt spoedig de gansche bloem, dan kan de bewerking als geslaagd worden beschouwd. Een maand later is de nauw of peul ontwikkeld, doch eerst 6 a 7 maanden daarna oogstbaar. In dien tusschentijd is zonlicht voordeelig en daarom tracht men de vruchten, door verwijdering van takken en bladeren, zooveel mogelijk bloot te stellen. Het criterium van rijpheid der vrucht is moeielijk aan te wijzen; het wordt niet uitsluitend door de kleursver- anderingen beheerscht. Rijpe bauwen moeten, bij een zachten druk tusschen de vingers, meer of\' min kraken. Oogst men de bauwen, — altijd één voor één, — onrijp, dan zullen aan de vanielje de goede kleur en een krachtig aroma ontbreken. Oogst men overrijp, dan splijten de vruchten tijdens hare be- reiding. De vanielje van den handel is platachtig, aan het steeleinde
eenigszins omgebogen, licht of donkerbruin, zeer fijn overlangs gerimpeld, glanzig en als met vet bestreken, dikwijls met fijne, kleurlooze naaldkristallen bezet, 1 % a 2 decimeters lang, 5 a 10 millimeters dik en inwendig met een donkerbruin moes gevuld, waarin een groote hoeveelheid uiterst kleine, zwarte zaden verstrooid ligt. Zij riekt aangenaam en draagt aan spijzen en dranken den geliefkoosden geur over. Aan de opengesprongen vruchten ontdekt men niet meer dan twee, van boven naar beneden loopende spleten, die, daar het derde vruchtblad on- geschonden bleef, zoo dicht bij elkander staan, dat zij twee in breedte zeer ongelijke kleppen begrenzen. Men beschouwt de cellen als de zaaddragers en de haar-
vormige cellen, waarmede de vruchtwand aan de binnenzijde \') De eisch der kunstmatige bevruchting verklaart de cultuurwijze, waar-
door de ranken onder gemakkelijk bereik blijven. In Mexico, waar insecten den dienst verrichten , laat men de ranken aan de hoornen opklimmen en langs de takken van deze voortgroeien , zoodat zij ook menigvuldig van deze weder afhangen. |
|||||
|
27
|
|||||
|
bezet is, als de weefsel-elementen waarin liet aromatiek be-
ginsel bereid wordt. Het aroma ontwikkelt zich in de vrucht eerst tijdens hare
behandeling, — bereiding voor den handel. Dat aroma schijnt eigen aan de vanilline. — het vanielje-zuur van Stokebye,— die bij onvervalschte vanielje, in kristallen aan de oppervlakte soms treedt, maar als zoodanig ook inwendig wordt aangetroffen, zoo ze niet werden opgelost in het olieachtig omhulsel dei- zaden. In vroeger tijd schreef men den geur der vanielje aan de tegenwoordigheid van benzoë — of kaneelzuur, ook wel van Coumarine toe. Tiemann en Haarmann zonderden de vanilline uit het voorjaarshout van pijnboomen af; zij vonden in Mexi- caansche vanielje 1,69, in Bourbonsche, 1,91—2,48 en in Ja- vaansche 2,75 pCt. vanilline. en dat nu in weerwil van liet geringer gehalte, de eerste soort tocli de voorkeur blijft behouden, is toe te schrijven aan de omstandigheid, dat de anderen een harsachtig riekende olie bevatten, die aan de zuiverheid van den smaak schaadt. Mogelijk zou deze ongewenschte eigenschap voorkomen of onderdrukt kunnen worden. door eene ge- wijzigde bereiding, zooals men die in Peru pleegt toe te passen. De vanilline vormt kleine, kleurloozeprismen, met krachtigen
vanieljegeur en smaak, en zure reactie. Zij is zeer oplosbaar in aether en alcohol, minder in heet water. Men schat haar aromatische kracht vijftig maal hooger dan die van vanielje. Het ligt voor de hand dat de bereiding der vanil- line uit pijnboomen, niet zonder invloed konde blijven op de waarde en het verbruik van vanielje. De vanielje wordt in de verschillende landen van voort-
brenging, Mexico, Peru, Guyana, op onderscheiden wijzen bereid. Op Java volgt men algemeen de Mexicaansche, op Réunion meer de Peruaansche methode. Deze komt in hoofd- zaak hierop neder, dat men de geplukte vanielje-bauwen even in kokend water doopt, ze daarna aan een draad geregen in de vrije lucht hangt, om ze vervolgens na droging met Ricinus- |
|||||
|
\'28
|
|||||
|
olie te bestrijken en eenige dagen later in bundeltjes te ver-
eenigen. Door dat dompelen in kokend water en het vervolgens vrij ophangen in de lucht, schijnen nadeelige sappen vernie- tigd en verwijderd te worden. Op Réunion stelt men de vruchten, na hare dompeling in heet water, gewikkeld in wol- len doeken aan de zonnewarmte bloot, totdat zij de verlangde koffiebruine kleur gewonnen hebben. Dit proces vereischt 6 a 8 dagen en wordt gevolgd dooi\' uitspreiding der vruchten op zolders, ter droging, waarvoor omstreeks een maand gevor- derd wordt, terwijl liet een vereischte blijft, de vruchten in dien tijd gedurig te keeren. Zijn de vruchten zoover gedroogd dat zij zicli zeer lenig en buigzaam toonen. dan trekt men ze een voor een voorzichtig tusschen de vingers, ten einde ze een lichte drukking te doen ondergaan, die de tijdens de droging uitzweetende olie, gelijkmatig over de geheele lengte verdeelt en aan de vanielje den glans en de lenigheid verschaft die men als goede kenmerken gaarne daaraan waarneemt. In Guyana legt men de geoogste vruchten in asch, totdat
zij rimpelig zijn geworden. Dan wrijft men ze schoon en daarna met olijfolie in. Aan de onderste uiteinden tot bundels saamgebonden, droogt men ze vervolgens in de vrije lucht. In Mexico onderwerpt men de versche vruchten eerst aan
een z. g. zweetproces. Is het weer warm en helder, dan legt men, \'s morgens vroeg, de hauwen op een wollen doek en stelt ze aan de directe inwerking der zonnestralen bloot. Van af 12 of 1 uur blijven de hauwen, gewikkeld in het doek, aan de zon blootgesteld, maar tegen den avond sluit men ze in kisten, opdat het zweet-proces kunne voortduren. Den volgen- den dag worden de hauwen nogmaals aan de zon blootgesteld , totdat zij eene koffiebruine kleur verkregen hebben. Is liet bedekt weer, dan vereenigt men de groote en kleine
vruchten, afzonderlijk tot bundeltjes gebonden, in een wollen doek. Daaromheen sluit men pisangbladeren en eindelijk een ruwe mat, die stevig om \'t geheel gebonden wordt. In een tot 60° C. verwarmden oven worden eerst de balen met de groote |
|||||
|
29
|
|||||
|
vruchten gelegd en zoodra de temperatuur tot 45° is gedaald,
ook de bundels kleine bauwen toegevoegd. De oven wordt nu gesloten; na \'24 uren verwijdert men de kleine en 12 uren later, de groote vruchten. Tijdens deze zweetings-kuur nemen de hauwen een glanzend kastanje-bruine kleur aan. Het drogen eischt thans nauwlettende zorgen. Gedurende bijna twee maan- den stelt men de vanielje, op matten gespreid, dagelijks aan de zonnewarmte bloot. Is de droging bijna volbracht, dan legt men het product op een droge plaats in de schaduw. Tot kleine bundels saamgebonden, wordt de vrucht in den handel gebracht. Op Java pleegt men een vijftigtal bauwen saam te binden,
niet bladtin te omwikkelen en in goed gesloten kisten of blikken bussen te verzenden. Daar men over de qualiteitder Java-vanielje dikwijls klaagt, ze houterig, lichtbruin en van weinig gehalte genoemd wordt, zou het zeker aanbeveling verdienen, met de verschillende bereidingswijzen vergelijkende proeven te nemen, ter constateering of de inferieure qualiteit aan de bereiding of wel aan de natuur geweten moet worden. De beste vanielje komt van Réunion en Mexico; ook Guade- loupe produceert belangrijk, de Braziliaansche wordt weinig geacht. De vanielje moet in goed sluitende llesschen of blikken
bewaard worden. Puike vanielje moet zijn, dik, lang, van fijn parfum, zich zacht laten aanvoelen en donkerbruin tot zwart gekleurd zijn. Niet zelden tracht men reeds gebruikte vanielje weder te
restaureeren door inwrijving met Perubalsem, of bestrooiing met benzoëzuur-kristalletjes. Ook schijnt het voor te komen dat men de goede vanielje van haar merg berooft en na aan- vulling met een andere, gelijk aanzien hebbende zelfstandig- heid, weder sluit. Kenners en geoefende oogen zullen zich dooi\' soortgelijke bedriegerijen moeielijk kunnen laten ver- schalken. |
|||||
|
li O 6 S 2.
|
||||||
|
30
De officieele verslagen ramen de vanielje-productie op Java,
gedurende de jaren 1875/80 op 1555, 165, 804, 489, 373 en 197 kilo\'s. Uitgevoerd zouden zijn in de jaren 1874/78, 2435, 14, 2297, ? en 443% kilogrammen, ter waarde van 179,449. 5G0. 45940, ? en 7096 guldens. De vanieljehandel heeft, over het geheel en zoo ook in Ne-
derland. weinig te beteekenen. De productie kan de behoeften allicht overschrijden en sinds men de vanielje buiten Amerika hier en daar geregeld in cultuur bracht, werd het product meer verspreid, maar kon het toenemend verbruik toch geen aanzienlijke prijsdaling voorkomen. In 1880 bracht de Ned. Indische Handelsbank 360 kilo\'s vanielje ter markt, — ver- moedelijk afkomstig uit Krawang, —■ en ontving die bank bovendien nog 4 kisten, 175 kilo\'s inhoudende, die in 1881 tot voor de markt goede, maar overigens zeer matige prijzen verkocht werden. Van Bourbonsche soorten werd ook weinig ingevoerd; de prijzen gingen in het begin van 1881, bij eenige verkoopen in de tweede hand, tamelijk vooruit, doch daalden langzamerhand weder, zoodat, hoewel de voorraad klein was, het jaar toch in een gedrukte stemming sloot. In het begin van 1882 was ,.lange Java" voor ƒ10 a ƒ12 per % kilo ver- krijgbaar; latere aanvoeren, ordinair-goede qualiteit, werden in April , op 4 a 6 gulden getaxeerd. |
||||||
|
Baarn, Mei 1882.
|
||||||
|
ALGEM KKNK BES( ]] I RIJ VKNDK (!ATA1 ,OGUS
VAN DE
VERZAMELINGEN IX HET KOLONIAAL MUSEUM.
|
|||||||
|
I)i\' volgende onderwerpen zij11 i\'< behandeling:\'
AFÜEELING 1. Voortbrengselen van de groote cultuur.
Koffie, Thee, Cacao en Vanielje, Kina, Rijst, Suiker, Tabak. Specerijen , door den Heer K. VV. van GoRKOM. Al\'lti:i:i.l.\\(; 2. Vruchten, Zaden. Knollen, Drogerijen en
Verfstoffen . door Luit.-Kol. F. Hekmeveb. AFDEELING 3. Oliën. Vetten, Harsen. Was, Gutta-percha
en Caoutchouk, iloor den Heer Dr. D. de Loos.
AFÜEELING 4. Houtsoorten, dooi\' den Heer F. W. van
Eed-en.
AFÜEELING 5. Vezelstoffen, door den Heer Mr. S. C. J.
VV. van Ml\'ssciienurokk. AFDEELING 6. Rottan en Bamboe, door den Heer van
MUSSCHENBROEK,
AFDEELING 7. Dierlijke stollen. iloor den Heer van Mus-
schenbboek. AFDEELING 8. Mineralen , door Dr. W. D. Gratama.
AFDEELING «. Voortbrengselen van Neder!. West-Indië.
door Dr, D. de Loos. |
|||||||
|
Deze Afdeelingen /uilen afzonderlijk en ook als gedeelten
van eene Al genieene Beschrijving het licht zien. |
|||||||
|
Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid.
|
|||||||||
|
KOLONIAAL MUSEUM
op het PAVILJOEN te HAARLEM.
|
|||||||||
|
Het Museum is dage] ij ks geopend van 1(1—\\ ure.
Donaten i\'s der Nederlandsche Maatschappij hebben vrijen
toegang met bijhebbend gezelschap. Leden der Maatschappij met eene Dame.
Vrije toegang wordt verleend aan Leerlingen der
scholen, mits in niet te groot aantal en onder behoorlijk geleide, en aan personen, die voor langoren tijd liet Museum wenschen te bestuderen met liet voornemen zich in Ned. Indië te vestigen. Nieuwe en belangrijke koloniale voortbreng-
selen worden door de Maatschappij wetenschappelijk onder- zocht en beschreven in haar Tijdschrift, dat ieder lid gratis ontvangt. De Koloniale hoek verzameling is steeds ten dienste
van belanghebbenden. |
|||||||||
|
Hij dra gen voor het Museum, zoowel in geld als in
voorwerpen. monsters en stalen van voortbrengselen uit de Nederlandsche Overzeesche llezittingen en Koloniën, worden met erkentelijkheid ontvangen. Allen die in het behoud en de uitbreiding van het Museum
belang stellen, worden dringend verzocht. zich aan te mei- den als Donatrices, Donateurs of Lede n der Nederlandsche Maatschappij ter bcvorderhvj van Nijverheid. F. VV. VAN EEDEN,
llAAUl.KM. .llyeiiieeii Secretara der Maatschappij,
Directeur van het Koloniaal Miismnn.
|
|||||||||