|
PRIJS
|
||||
|
UIDEN, 0. NOOTHOVEN VATOOR, .?
|
||||
|
<?<P
|
||||
|
yvv/^ \\i °v
|
||||
|
Bibliotheek der
Jjfcgksuniverskoit te Utrecht
Afd. Diergeneeskunde
|
|||||
|
/
|
|||||
|
BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT
|
|||||||
|
A06000028561854B
|
|||||||
|
2856 185 4
|
|||||||
|
f. öto&J
|
|||||||||||||||||||||
|
!
|
|||||||||||||||||||||
|
DE BEKWAME VEEARTS,
|
|||||||||||||||||||||
|
VOLLEDIG HANDBOEK Q/jü V S%/
|
|||||||||||||||||||||
|
der
|
|||||||||||||||||||||
|
P
|
|||||||||||||||||||||
|
enees- en Verloskunde
|
|||||||||||||||||||||
|
VAX
|
|||||||||||||||||||||
|
HET VEE,
|
|||||||||||||||||||||
|
BEVATTENDE EEN GRONDIG EN GEMAKKELIJK TE BEGRIJPEN ON-
DERRICHT, TOT HERKENNING, BEHANDELING EN GENEZING
VAN DE ZIEKTEN EN GEBREKEN DER
PAARDEN, KOEIEN, SCHAPEN, VARKENS, ENZ.
VERMEERDERD MET
eene handleiding over het verblijf, de voeding, oppassing
en verzorging der beesten, BENEVENS
\'.) UITSLAANDE, GEGRAVEERDE PLATEN,
DIE,
IER VERDUIDELIJKING VAN DE GEBREKEN EN ZIEKTEN VAN HET VEE, VOOR DEN
LANDMAN EN VEEBEZITTER VAN ONSCHATBARE WAARDE ZIJN,
MET
een Boerentijdwijzer, om zonder cijferen te weten het einde van den
drachttijd der Zoogdieren bij den Landbouwer aangefokt, DOOR
Dr. L. WAGENFELD,
naar den 12den vermeerderden en verbeterden druk bewerkt
DOOR
W. F. STEYGERWALT,
Kijk-\'-Voearls der Eerste Klasse te Leiden. |
|||||||||||||||||||||
|
TWEEDE VERBETERDE DRUK.
|
|||||||||||||||||||||
|
LEID RN,
JD. Noothoven van Q-oor.
Bibliotheek der
fcijksuniversiu-.t te Utrecht
Afd. Diergeneeskunde
|
|||||||||||||||||||||
|
DRUK VAN 1). NOOTHOVEN VAN GOOK, TE LEIDEN
|
|||
|
VOORREDE VAN DEN VERTALER.
|
||||||
|
Was met de vertaling van Dr. Wagenfeld\'s Handboek der Veeartsenij-
kunde geenszins mijn doel, om den bepaald ingewijden in de Yeeartsenij- kunde een Handboek aan te bieden, waartoe het reeds op den eersten aanblik zou te kort schieten, even zoo min was daarbij mijn doel om daardoor kwakzalvers en Empiristen een wapen in de hand te geven. Veel- meer echter was mijn streven, daardoor den veehouder in staat te stellen, om bij voorkomende ziekten en ongesteldheden van zijn vee, en bij gemis of afwezigheid van een erkenden en met wezenlijke kennis toegerusten Veearts, zelf in de eerste en noodzakelijkste behoeften te kunnen voorzien, en in drin- gende en spoedige hulp vereisehende gevallen aan zijne dieren zelf hulp te kunnen bieden, ten einde met gerustheid den rationeelen Veearts eenigen tijd te kunnen afwachten of van elders te laten ontbieden, en niet meer afhanke- lijk van zoodanige personen te zijn, die door een eenvoudig patent in staat ge- steld worden, om hunne schadelijke praktijken uit te oefenen, en alleen door het betalen van enkele guldens, den naam van Veearts weten te verkrijgen, zonder evenwel in de meeste gevallen de minste grondige kennis van eeniger- lei ziekte of geneesmiddel te bezitten. Jammer dat, nog in den tegenwoordigen tijd, de veehouders aan deze zooge-
naamde patent-Veeartsen (waaronder vele smeden) zoozeer hun vertrouwen schenken, en hun als het ware met moedwil hun vee overgeven om verwond of gemarteld te worden,en wel om de ongegronde bewering, dat deze meer kennis en ondervinding zouden hebben dan de wetenschappelijk opgeleide Veearts, of zij zelvcn met hunne eigene ondervinding en met behulp van vele handboeken, terwijl daarenboven het meereudeel van zulke patent-Veeartsen, het vak als |
||||||
|
-. -
|
||||||
|
:v
|
|||||||
|
VOORBEDE VAN DEN VERTALER.
|
|||||||
|
het ware maar bij de hand genomen hebben, of zich maar, op den naam van
vader of van een ander persoon, als Veearts uitgeven. Beter is het dus, zich bij gemis aan wezenlijke veeartsenijkundige hulp,
met een rationeel Handboek te behelpen, dan zich langer aan onkunde en bedrog over te geven. Tot dat einde nu, is door mij het Handboek vaa Dr. L. AVagenfeld, naar
de 12de Hooirduitsche uitgave, gevolgd, welk Handboek mij uiet zonder ver- dienste voorkwam, wat zakelijkheid en practische richting betreft. Verder zijn hier en daar door mij, zooals bij de longziekte van het rundvee, enz., eer:iae veranderingeu en bijvoegingen aangebracht, die mij voorden Nederlandse hen veehouder doelmatig en gepast voorkwamen, en is er tevens eene plaat bijge- voeïd ter opheldering van eenige uitwendige gebreken van het paard, die, hoe onvolkomen ook voor de ingewijden in de veeartseuijkunde, den gewonen vee- houder evenwel niet onwelkom zijn zal. Bovendien is er uog een korte, doch practische en zakelijke leiddraad voor
de verloskunde van het paard en het rund, alsmede eene plaat met een 20tal afbeeldingen der meest gebruikelijke en doelmatige verloskundige werktuigen bijgevoegd, die aan het oorspronkelijke werk ontbraken en den Nederland- schen veehouder niet geheel overbodig zullen zijn. De geneesmiddelen zijn zooveel mogelijk in den vorm van een recept,
geformuleerd en derzelver gewichtshoeVeelheden, op enkele uitzonderingen na, in Nederl. gewicht opgegeven. Eindelijk onderscheidt deze tweede druk zich vau de eerste uitgave door
de opname van een geheel nieuw hoofdstuk, handelende over «het verblijf, de voeding, oppassing en verzorging der |beesten," waarin hoogst nuttige wenken worden gegeven aangaande de voeding en het verblijf der dieren, de keuze en verzorging van beesten tot den arbeid of tot den aanfok gebezigd en de maat- regelen die men in acht moet nemen bij het houden vau melk- en mestvee. Moge dit Handboek alzoo aan mijne oprechte bedoeling beautwoorden, dan • zal de veehouder er nut van hebben, de wetenschappelijke veeartsenijkunde er meer door erkeud en gewaardeerd en de kwakzalverij er meer door geweerd worden, en de moeite en deu tijd, door mij aan de bewerking daarvan besteed, zal ik dan rijkelijk beloond achten. Inden. VV. F. Steygerwalt.
|
|||||||
|
INHOUD.
|
||||||||||||||||||
|
Blz
De kennis van de ziekten der dieren . .
(ziekte-kunde) in bet algemeen ... 1
De geneeswijze (kuur) der ziekten in het algemeen...........6
|
||||||||||||||||||
|
Blz.
Voorrede............lil
in houd............V
Verklaring der platen.......xn
Inleiding............1
|
||||||||||||||||||
|
INWENDIGE ZIEKTEN VAN HET PAARD.
|
||||||||||||||||||
|
Blz. I
De koorts in hel algemeen..... 12
De ontstekingskoorts....... 13
De rotkoorts.......... IS
Het miltvuur.......... lfi
De heerschendc longziekte der paarden of
influenza........... 18 i
De hersen-ontsteking....... £1
De keel-ontsteking........ 24
De borst-ontsteking of ontsteking der
borst-ingewanden........ 26
De hoest............ 38
De kortademigheid of dampigheid ... 39
De bevangenheid of verstijving (rheuma- tismc)............ il
De \'ever-ontsteking........ 41
Het koliek of de buikpijn...... (;;
De doorloop of diarrhee...... 50
De verstopping......... 52
De Ingewandswormen....... 53
De insecten.......... 54
Het verlies van den eetlust..... 54
|
Blz.
Het heerschend mondzeer of de spruw-
ziekte............ 56
Het krlbbe-bijten......... S6
De droes............ 51
De kwade droes......... 62
De worm........... 66
De gewrichlsziekte der veulens (veulen-
ziekte) ............ 68 De nier-ontsteking........ 70
Het bloedpissen of bloedwateren, ... 72
De pisvloed of de klare pis (lauterstal) . 74
De pisopstoppiug........ 75
De venerische ziekte der fokpaarden, of
de zoogenaamde dek- of sjankerziekte. 76
De kruis- of lendenlamheid..... 83
De duizeligheid......... 86
De vallende ziekte........ 87
Het neusbloeden......... 88
De kolder........... 8»
Do reebtsttjvigheid of de mondklem . . 91
|
|||||||||||||||||
|
De dolheid of razernij....... 9\'
|
||||||||||||||||||
|
UITWENDIGE ZIEKTEN VAN HET PAARD.
|
||||||||||||||||||
|
Blz.
De oog-ontsteking........04
De maanhündbeid of periodieke oog-ont-
steking...........95 |
||||||||||||||||||
|
Biz.
De zwarte staar (staande oogen) ... 97
De grauwe staar.........98
De hoornvliesvlekken(vlekkenopbetoog) 09
|
||||||||||||||||||
|
VI 1SH0DD.
|
||||||||||||||
|
BIz.
De overhoef of bet ringbeen .... 1S0
De banenspat of banentred..... Hl
De kreupelbeid in den scbouder (boeg-
kreupelheid, boeglambeid, borstkreu- pelbeid).......... 121
De kreupelheid in de heup(heuplamheid). 123
De ontwrichting der knieschijf ... 124
De ontwrichting en verstuiking van bet koot- en kogelgewricht..... 125
Het afstooten der heupen..... 126
De verwondingen en kneuzingen der
aebterbeenen door den halsterketting. 127
Degewrichtswonden....... 128
Het slruken.......... 128
De beenbreuken der ledematen . . . 129
De wonden en verbloedingen .... 131
De schurft.......... 133
De mok.....•....... 135
De rasp of kniekloof....... 136
De zuchtige gezwellen onderden buik en
aan de aebterbeenen...... 137
De zwelling van den koker en balzak . 138
De zwelling van den uier..... 139
|
||||||||||||||
|
Bil.
De oor-ontsteking......... 100
De ziekten en gebreken van den neus . 101
De tand- of kaakQstel....... 102
De speeksel fistel........ 103
De aderflstel.......... 103
De ziekten en heleedigingen der lippen
en van de moldbolte...... 104
Het blijven steken van vreemde licha-
men in den slokdarm...... 105
De ontsteking der oorspeekselklier . . 106
De nekbuil of varen....... 106
De schoft- en zadeldrukking .... 108
De kneuzingen en verwondingen der \'
borst door tuigdrukking..... 110
De legger........... 111
De kniezwam......... 112
De peesklap of de nerf...... 113
De dikke of zoogenaamde scbijtbakken. Ui
De gallen........... 114
Het overbeen (zoogenaamd scbuivel- of
scbievelbeen)......... 116
Despat............ 117
De bazenbak.......... 119
|
||||||||||||||
|
DE ZIEKTEN EN GEBREKEN VAN DEN HOEF.
|
||||||||||||||
|
BIz.
De kroonbetrapping....... 141
De steéngallen......... 142
Het verballen.......... 144
De kroon- of kraakbeenfistel ... 145
De rotstraal.......... 146
De boornspleten of hoornsebeuren . . 147
|
BIz.
Het intreden van vreemde voorwerpen
in den hoef.......... 149
Het vernagelen......... 150
Het loslaten des hoorn wands van de
boornzool.......... 150
De klemhoef.......... 151
De plat-, vol- en knolboef..... 153
|
|||||||||||||
|
AANHANGSEL.
|
||||||||||||||
|
BIz.
Het aderlaten........* . 154
Het zetten van fontanellen..... 155
Hetzetten van etterdracbten(baarvlecbt) 156
Het branden.......... 157
Het aanwenden van kllsteeren ... 158
Het ingeven van geneesmiddelen . . . 159
Het herkennen van den ouderdom des paards aan de tanden...... 160
Kort onderricht over het boefbeslag des
paards........... 163
|
BIz.
De noodzakelijkheid en het doel van bet hocfbeslng..........164
Het bewerken en geschikt maken van
den hoef voor het beslag.....165
De hoefüzers . . . . ».....168
De voordeelcn van een goed en doelraa-
lig, en de nadeelen van een gebrekkig
hoefbeslag..........168
Het opslaan van bet ijzer.....171
|
|||||||||||||
|
INHOUD.
|
|||||||||||||
|
V
|
|||||||||||||
|
INWENDIGE ZIEKTEN VAN HET RUND.
|
|||||||||||||
|
Bil.
De hersen-ontsteking....... 174
De keel-ontsteking........ 175
De oog-onlsteking ........ 178
De lever-ontsteking....... 177
De ontsteking van het hart .... 178
De maag- en darmontsteking .... 179
De doorloop.......... 180
De ontsteking der nieren en pisblaas . 181
Het bloedwateren (meerweide, mierig- heid, wee).......... 182
Het miltvuur.......... 184
Het rugge- of lendenbloed..... 189
De kwaadaardige tongblaarofkankerin
den mond.......... 190
De ontstekingskoorts....... 192
De kalverziekte, ook wel moerzickte of
melkziekte genaamd...... 192
Hel bcerschende mond- en klauwzeer . 194
Het mondzeer der kalveren..... 197
De heerscbende longziekte..... 198
De runder- of veepest....... 802
De opgeblazenheid of trommelzucbt. . 203
De dolheid ot razernij....... 206
De beenbreukziekte....... 207
De parelziekte, parelzucht of inwendige
pokken........... 208
|
|||||||||||||
|
Blz.
De bevangenheid of het rheumatisme . 209
Het koliek of de buikpijn..... 211
De duizeligheid en vallende ziekte . . 412
Het achterwege blijven der nageboorte. 213
Het uitzakken der baarmoeder ... 214
De geelzucht.......... 215
De hoest........... «16
Het gebrek aan eetlust...... 817
Do blauwe molk........ 818
De gele melk.......... 880
De roode of bloedige melk..... 820
De bittere melk......... 881
De taaie melk......... 888
Het spoedig zuur worden der melk . . 883
De waterige melk........ 325
Het opilrogen der melk...... 886
De lekzlckte of lekzucht...... 228
Be doorloop.......... 888
Het bloedmelken en de zwelling van den
uier............ 830
Het blijven steken van vreemde voor-
werpen in den slokdarm..... 831 De operatie der steensnede !>ij ossen . 831
De dampigbeid of kortademigheid . . 838
De ingewandswormen...... 833
|
|||||||||||||
|
UITWENDIGE ZIEKTEN VAN HET BUND.
|
|||||||||||||
|
Blz.
De verwondingen door het haam of Juk
bij trekossen......... 844
De beenbreuken......... 844
De breuken.......... 845
De vlekken op het oog...... 846
De verstuiking van het kootgewricht . 846
De kruis- of lendenlambeid..... 847
De kreupelheid in den schouder (boeg-
lambeid, boegkreupelheid, borstkreu- pelbeid)........... 848
Het afstooten der hoornen, of de hoorn-
breuk. ......... 849 Do ontsteking der voetzool en het ver-
ballen............ 84» De wonden........... 856
|
|||||||||||||
|
Blz.
De schurft.......... 234
De melkkorst,deegmuil of melkmuil der
kalveren........... 235
De staartworm of verzwering van den
staart............ 836
De luizen........... 236
De worm- of vliegbullen...... 236
De wratten.......... 237
De kniezwam......... 238
De mok............ 838
De ontsteking en verzwering in het oor 240
Het intreden van spitse en scherpe voor- werpen in den voot....... 240 De ziekte van den uier...... 241
De ziekte en gebreken der tanden . . 243
De verwondingen der tong..... 243
|
|||||||||||||
|
VIII INHOUD.
|
|||||||||||||||
|
AANHANGSEL.
|
|||||||||||||||
|
Blz.
Hel aanwenden van klisleeren.... 283 De kennis van den ouderdom van bet rundvee...........2K3 |
|||||||||||||||
|
Blz.
Het aderlaten..........351
Het zetten van ettordrachten(haarvlecht) i"r>
Het ingeven van geneesmiddelen . . . UU |
|||||||||||||||
|
DE ZIEKTEN VAN HET SCHAAP.
|
|||||||||||||||
|
Blz.
De doorloop.......... 278
De dolheid of razernij....... 380
Het mondzeer of de spruw der lammeren 280
De kopzwelling......... 281
De muilsehurfl of vurige uitslag om
den mond.......... 281
Het heerschende mondzeer (tongblaar). 281
De lammerz lekte........ 282
De schaapspokken........ 285
De heerschende klauwziekte of hel
klauwzeer.......... 289
De schurft.......... 293
De zwelling van den uier..... 295
De oog-ontsteking........ 296
Het verballen der voeten..... 298
Het intreden van vreemde, scherpe en
puntige voorwerpen in de voeten . . 296
De wonden.......... 297
Het afbreken der hoornen..... 297
De beenbreuken......... 297
De schapenluizen........ 298
Het aderlaten.......... 298
De kennis van den ouderdom aan de
tanden........... 298
|
|||||||||||||||
|
Blz.
De bersen-ontstcking....... ■>;>;;
De keet-ontsteking........ 256
De borst- of long-ontsteking . . . . 237
De nier-ontsteking....... 257
De lever-ontsteking....... 258
lii; darm-ontsteking....... 259
Het koliek ol\' de buikpijn..... 260
De duizeligheid......... 260
De vallende ziekte........ 261
De ontstekingskoorts....... 261
Het miltvuur.......... 262
De opgeblazen held........ 264
De hoest........... 266
De verkoudheid of bet snuiven ... 266
De leverbotziekte........ 267
Het ongans of de galligheid..... 269
De draaiziekte......... 271
De schapen-bremvlieg....... 273
De draverziekte of kruislamhcid . . . 274
De wormaardige longziekte..... 275
De rotachtigc of kwaadaardige long-ont-
steking........... 276
De pisvloed.......... 277
Het bloedpissen........ 278
|
|||||||||||||||
|
DE ZIEKTEN DER VARKENS.
|
|||||||||||||||
|
Blz.
De hersen-ontsteking....... 300
De long-ontsteking........ 301
De maag-ontsteking....... 301
De pokziekte.......... 302
De mazelen.......... 302
De roos (helroos)........ 303
De kwaadaardige keel-ontsteking ol
keelziekte ......... 305
De garstc-korrel of tongblaar .... 306
|
|||||||||||||||
|
Blz.
De kraam- of werpkoorts..... 306
De borstelziekte......... 307
De gortigheid, garstigheid of vinnigheid 308
De longziekte.......... 309
De vallende ziekte........ 310
De bevangenheid........ 310
De buik waterzucht........ 310
De trommelzucbt of opgeblazenbeid. . 311
De buikpijn of het koliek..... 311
|
|||||||||||||||
|
INHOUD.
|
IX
|
||||||||||||||||||||||
|
Blz.
Het verhallen.......... 318
De klauwziekte of het klauwzeer. . . 318
De wormen in de ooren...... 319
Debloedgezwellen aanhet oor (bloedoor) 319
De beenbreuken......... 319
De ontwrichtingen........ 380
De gezwellen, verwondingen en zweren 381
Het aderlaten.......... 381
Het Ingeven der geneesmiddelen ... 388
De braak- en afvoerende (laxecr-) mld- delen............ 388
|
|||||||||||||||||||||||
|
Rlz. ]
Met braken of de hraakziekte . ... 81*
De doorloop.......... 313 j
De dolheid of razernij....... 313
De bersen-ontsteking....... 314
Het gebrek aan eetlust...... 315
in- oog-ontsteking........ 318
De uilzakking van den endel- of aars-
darm ............ 316 De schuift......... 316
De luizen........... 317
Het uitslag der biggen...... 317
|
|||||||||||||||||||||||
|
DB ZIEKTEN DEK HONDEN.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Blz.
il De razende dolheid....... 340
b. De stille bonds-dolheid..... 343
De schurft........... 344
De zwelling der oorschelp (hloedoor) . 346
Het gezwel aan de keel (kropgezwel) . 346
De uitwendige oorworm, ook wel kan- ker aan het oor geheeten..... 347
Het ongedierte......... 348
De navelbreuk......... 348
De verhardingen in de horstklieren . . 349
De oorpgn........... 349
Het uitslag aan den muil..... 250
Het blijven zitten van vreemde voor-
werpen in den slokdarm of de slik- buls............ 350
De verwondingen........ 351
Dedruiperziekte......... 351
De oog-ontsteking........ 351
De verwonding der toonen of voeten. . 352
De beenbreuken......... 352
De kennis van den ouderdom .... 353
|
|||||||||||||||||||||||
|
Blz
De hersen-ontsteking....... 323
De keel-ontsteking........ 383
De long-ontsteking........ 384
De lever-ontsteking....... 323
De darm-ontsteking....... 336
De blaas-onlsleking....... 387
Het hloed-waleren........ 387
De rheumalisme (bevangenheid) . . . 328
De kortademigheid, ciigborstlgheid . . 329
De borstwalerzucbl....... 330
De heenweekheid of zoogenaamde En-
gelsehe ziekte......... 331
De doorloop.......... 331
De verstopping......... 332
De vergiftigingen........ 333
De Ingewandsvtormen....... 333
De vallende ziekte........ 334
De braakzucht......... 335
De huldwaleizucht....... 333
De hondenziekle......... 336
Het hoesten.......... 339
De bonds-dolheid........ 339
|
|||||||||||||||||||||||
|
DE VERLOSKUNDE VAN HET PAABD EN HET RUND.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Blz.
o. B(j de merrie.........359
en b. Bij de koe.........360
De natuurlijke verlossing en hetgeen
gedurende en na dezelve omtrent bet moederdier en het jong dient in acht genomen te worden.......361 |
|||||||||||||||||||||||
|
Blz.
351 |
|||||||||||||||||||||||
|
De geboorte of geslacbtsdeclen . . .
De verbinding van de vrucht met, en
bare ligging in de baarmoeder . . De kenmerken entydrekeningderdrach-
tigbeid, en hetgeen omtrent de drach- tige dieren dient in acht genomen te |
|||||||||||||||||||||||
|
350
|
|||||||||||||||||||||||
|
worden...........359 De moeiellj ke verlossingen
|
|||||||||||||||||||||||
|
364
|
|||||||||||||||||||||||
|
INHOUD.
|
||||||||||||||
|
X
|
||||||||||||||
|
Blz.
De ontleding van du vrucht biunen de
baarmoeder, hoofdzakelijk op bet kalf toegepast..........386 De moeieiyke verlossingen, door eene
onregelmatige of tegennatuurlijke lig- j ging van de vrucht veroorzaakt . . 371 ]
2de tegennatuuriyke ligging van den
kop, waarbij deze naar de eene of andere zijde is teruggeslagen, doch de voornoenen goed gelegen zijn . • • 372 i 3de tegennatuurlijke ligging van den
kop, waarbij deze rugwaarts of achterover gelegen is......373 j DE TEGENNATUURLIJKE LIGGING
DER VOORBEENEN. lste tegennatuurlijke ligging, waar-
bij de kop en een voorheen in de ge- geboorte, doch een been teruggeslagen en onder den huik gelegen is . . . 374 4de tegennatuurlijke ligging, waarbij
beide voornoenen teruggeslagen z(jn, |
||||||||||||||
|
Bit.
doch de kop good gelegen is .... 374
3de tegennatuurlijke ligging, waarby
een of beide voorbeenen in de knie zün teruggeslagen, doch de kop goed gelegen is..........374 4de tegennatuuriyke ligging,waarby een
of beide voorbeenen kruiselings over den nek geslagen en naar boven, tegen het kruis of staarlbeen gericht zün 375 De tegennatuuriyke ligging der vrucht
hg stultgeboorten.......375 lste tegennatuuriyke stui (geboorte,
waarby het jong op den buik met den snuit voorligt, doch de achterbeenen in het spronggewricbt gebogen en on- der den huik gelegen zün.....375 2de tegennatuuriyke sluitgehoorte,
waarby het jong op den rug gelegen is, en de achterbeenen naar den huik geslagen zün.........376 Het jong niet den kop voor den moeder-
mond, doch op den rug gelegeu. . . 376 De baarmoeder-ontsteking.....377
|
||||||||||||||
|
DB VERZORGING DER HUISDIEREN.
|
||||||||||||||
|
Blz.
Samenstelling van bet dierlijk lichaam. 379
De veranderiug der stof...... 379
Ziekte............ 379
Gezondheid.......... 380
Ziekelijkheid.......... 389
DE VOEDING IN HUT BIJZONDER.
De spijsvertering........ 380
De spijsverteringsorganen..... 381
Het spgsvertoringsproces...... 381
De uitwerpselen......... 383
Dii LEVENS- EN VOEDINGSSTOFFEN.
De lucht........... 384
Het licht........... 386
De electriciteit......... 386
Voedsel en drank......... 387
Samenstelling der voedingsmiddelen. . 387
Organische voedingsstoffen..... 388
Anorganische voedingsstoffen .... 393
Voedzaamheid en verteerbaarheid der voedingsmiddelen........ 395
Natuurlijke voeding der dieren. ... 396
|
||||||||||||||
|
Blz.
Het toebereiden der voedingsmiddelen . 399
Het klein maken......... 399
Het wceken.......... 490
De toebereiding der voedingsmiddelen
door middel van een chemisch proces 401
DE VOEDINGSMIDDELEN IN HET
BIJZONDER. De granen........... 401
De granen In het bijzonder..... 403
De peulvruchten......... 406
Het lynzaad.......... 407
De knol- en wortelgewassen .... 407
Groenvoeder.......... 409
Het hooi........... 418
AFVAL UIT FABRIEKEN.
Het stroo........... 414
De oliezaadkoeken........ 415
De zemelen.......... 416
De brandewgnspoeling...... 417
Het hlerdraf.......... 417
De moutkieiuen......... 417
|
||||||||||||||
|
Xt
|
|||||||||
|
IN HOL 1).
|
|||||||||
|
hi/.
Het perssap.......... 418
De beetwortel-melasse...... 418
De afval uit du stüfselbereiding ... 418
De melk en de wei........ 419
De eieren........... 41»
Vleesch............ 419
Vetten en oüen........ 419
Vlas- en bennipafval....... 419
De dranken in bet bijzonder .... 420
Het keukenzout......... 481
HET VERBLIJF, DE OPPASSING EN DE
VERZORGING DER DIEREN. Het verblgf der dieren......483
HET VERZORGEN EN OPPASSEN DER
DIEREN. De verzorging der buid......438
De verzorging der boeven en klauwen . 431
|
|||||||||
|
Blz.
Beweging, rust, slaap...... 435
DE VERZORGING DER VERSCHILLEN-
DE DIEREN IN HET BIJZONDER. Keuze en verzorging der fokdieren . . 436
Keuze en ouderdom der fokpaarden. . 438
Onderhoud der fokpaarden..... 441
Keuze en ouderdom der fokdieren hij bet
rundvee........... 448
Onderhoud van bet fokvee . . . . 443
Keuze en ouderdom der fokscbapen . . 444
Onderhoud der fokscbapen..... 445
Keuze en ouderdom der fokvarkens. . 446
Onderhoud der fokdieren...... 448
Verzorging der dragende en zoogende
moederdieren en aankweeking der jongen........... 449
Verzorging der werkdieren..... 459
Verzorging van bet melkvee .... 464
Verzorging van hel mestvee .... 411
|
|||||||||
|
VERKLARING DER PLATEN.
|
|||||
|
PLAAT I.
EEN REGELMATIG GEBOUWD PAARD, MET AANDUIDING VAN
DE VOORNAAMSTE UITWENDIG GELEGENE DEELEN. Het lichaam des paards wordt verdeeld in:
1. het voorstel of de voorhand,
2. het lijf,
3. het achterslel of de achterhand.
Tot de voorhand behooren: a het hoofd, B de hals, C de schoft, D de borst en E de
voorbeenen. Tot het lijf: F de rug, G de lendenen, H de ribben, I de buik, K de flanken, !■ de
koker, en liij den hengst de balzak of hij de merrie de uier m Tot de achterhand behooren: O het kruis of de kroep, P de heupen, Q de staart, Rde
aars, S de kling of schaamspleet en T de achterbeenen. Aan het hoofd A onderscheidt men de volgende deeleu: a den nek, b de maantop, c de
ooren, d bet voorhoofd, e de oogkuilcn, / de oogboog of de verhevenheid Innen bet oog, </ het oog, waaraan het bovenste en onderste ooglid, de oogharen, de binnenste en buiten- ste ooghoek, alsmede de oogbal zelf z(jn waar te nemen; h den neus, die zich van het voorhoofd lol aan de bovenlip uitstrekt; i de bovenkaken, welke aan beide zijden van den neus gelegen zijn en waaraan de vliezige wanden der mondholte of de wangen grooten- deels zijn vastgehecht; den mond, waaraan men fc en m de boven- en onderlip, / de kne- vels of haardbaren en o de tanden met de tong onderscheidt; \\> de achterkaak, q de kin en r bet bovenste of achterste gedeelte der achterbaken, waartusschen eene ruimte, de keel- gang of schaar genoemd, gelegen Is; s de oorklieren of vyvels, die achter den rand der onderkaak en onder de ooren gelegen zijn. Aan den hals B onderscheidt men de kam «, die zich van den nek tot aan de schoft
uitstrekt en op welke de maanbaren zijn ingeplant. |
|||||
|
VEKKLAIUNG DER PLATEN. XIU
C de scboft, die den overgang van den bals in den rug daarstelt.
D de borst, welke lusscben de beide schouders gelegen is.
Aan E de voorbeenen, onderscheidt men de volgende deelen: adc schouders, die zicb
van de schoft naar beneden en naar voren uitstrekken; h den boven- of opperarm, die van den schouder in schuinsche richting naar achteren gaat en met don scbouder bet zooge- naamde borst-, boeg- of schoudergewricht vormt; c de onder- of voorarm, d de elleboog» e de knie, /\' het scheenbeen of de pijp, g bet kootbeen, A het kootgewricht of de kogel, k de kroon, welke met den hoef verbonden is en van achteren I de ballen vormt. Aan de aebterbeenen onderscheidt men: a de billen, 6 de knie of smeerschijf,c da
schenkel, d het spronggewriebt of de biel, c de acbterpüp en /\' de koot, achterkoot. |
||||||
|
PLAAT II.
AFBEELDING VAN EEN PAARD, WAARAAN DE VOORNAAMSTE
UITWENDIGE GEBREKEN ZIJN AA NGEDU1D. Fig. 1. No. 1. Do nekbuil of varen,
» 2. de hazenooren,
» 3. de grauwe staar (cataract),
■ 4. de kaakfistel aan de bovenkaak,
• S. de afhangende of verlamde onderlip,
6. de tandfistcl aan de achterkaak,
7. de opzwolling van de schildklier (kropgezwel),
8. de halsaderfistel (ontsteking en zwelling der halsader),
9. het uitvallen der manen ten gevolge van uitslag, enz.,
» 10. scboftdrukking, zadeldrukking, » 11. het zoogenaamd borstgezwel,
» 12. zwelling der watervaatsklieren aan het borst- of beeggewriebt,
» 13. zwelling der watervalen, met derzelver strengen, bii worm,
» 14. de zoogenaamde legger,
» 15. gallen, die aan het ondereind»- van den voorarm voorkomen en kniegallen
genoemd worden,
» 16. kniezwam,
» 17. de rasp (barsten en kloven in de huid),
» 18. het overheen (schuivcl-of scbievelbeen),
• 19. de peesklap,
» 20. gallen aan het kootgewricht, zoogenaamde vlotgallen,
» 81. steltvoet,
» 22. o verhoef of ringbeen,
|
||||||
|
X1T VERKLARING DEK PLATEN.
|
|||||||
|
No. 23. de boefkraakbeenfistel,
» -i\'t en 25. zwelling en verzwering op den rug ten gevolge van zadel- of tuig-
drukking,
» 26. afmagering van het kruis, • 27. de zoogenaamde rattenstaarl,
• 28. de flankenbreuk,
« 29. navelbreuk, » 30. balzakbreuk of uitzetting van den balzak door fistels van de zaadstreng,
- 31. eigenlijke kniegewricbtsgallen,
- 32. de kakbiel of scbjjthak,
< 33. osse- of koespat, - 34. hazenspat of reebeen,
i 35. de hazenbak, i 36. de voorste spronggewrichtsgallen,
■ 37. de achterste spronggewrichts- of waaigallen,
- 38. de zoogenaamde bos, bolspat of aderspat,
• 39. de gallen van het kootgewriebt, als N°. 20,
» 40. de egclsvoet, •• il. de mok,
" 42. de ringhoef, ■ 43. de knolboef,
> 44. de boornscheur,
•• 45. de hoornkloof, Fig. 2. Beide spronggewrichlen van een paard, van achteten gezien. a. een gezond spronggewricht, b c een spronggewriebt met spat.
Fig. 3. Beide spronggewrichten van achteren gezien. a een spronggewrichl met een zeer groote spat, b een gezond doch uitstekend sprong- gewricht. |
|||||||
|
PLAAT ffl.
AFBEELDING VAN EEN PAARD, MET LEERZAME AANWIJZINGEN.
Y». 1. (Figuur) waar en hoe men de kaakfistel brandt,
- 2. verband bij droes, keel-ontsteklng, enz., 3. plaats waar men doorgaans aderlaat,
• 4. verband bij scboftdrukking, 5. brandflguur bij boegkreupel beid,
6. » " kniezwam.
|
|||||||
|
VERKLARING DER PLATÏN. XT
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
PLAAT IV.
OVER DEN OUDERDOM DES PAARDS EN VAN HET SCHAAP.
(Flg. 1—10.)
Fig. 1. A. De wrytvlakten der snijtanden van een 3jarig paard; a is een blijvende of
paardetand, welke nog niet zoo ver als de ncvenstaande melktanden is uilgegroeid, en in welks midden zich de zoogenaamde kroonholte bevindt; b b zijn melk- of veulentanden, waarvan de kroonholtcn reeds zyn afgesleten. Flg. 1 b. De tanden van genoemden leeftgd van ter zyde gezien en in hunne verbinding
met de kaak; a is een biyvende of paardetand, die zich door zijne lengte en zwaarte on- dersebeidt; b b zyn veulen- of melktanden, die aan hunne kleinheid kenbaar zijn. Fig. 2. o. Wryfvlakte der tanden van een 4jarig paard, a a zgn blijvende of paarden-
tanden, waarvan de kronen nog volkomen zichtbaar zijn ; b is een melktand; c is een haaktand Fig. 2 b. De tanden van de vorige afbeelding van ter zyde gezien en in hunne verbin-
ding met de kaak; a a zyn paardentanden; b is een veulentand en c een haaktand. Fig. 3 a. Wryfvlakte der tanden van een öjarig paard; a a zyn paardentanden; o is
een paardetand, die nu eerst met den buitensten rand dezelfde hoogte van de overige tan- den bereikt heeft, terwijl zyn binnenste rand c nog lager staat. Bovendien zyn de kronen der tanden nog zeer diep en groot; d is een haaktand. Fig. 3 b. De tanden der vorige afbeelding van ter zyde gezien en in hunne verbinding
met de kaak; a a is een paardetand; b is de hoektand, die nog niet de hoogte der beide andere tanden bereikt heeft; c is de haaktand, die reeds tot eene aanmerkelijke hoogle uit de kaak is voortgekomen. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XVI VfcBKLAKIHG DER TLATEN.
|
|||||
|
Fig. 4. Wrijfvlakte der tanden van oen «jarig paard; a de kroonholten der beidegras-
bijters (de 8 binnensten) zijn reeds verdwenen ; b is een middeltand, waarin de kroonholte nog aanwezig Is; c is een boektand, waarvan de buitenste en binnenste rand d reeds in wrijving zijn. doch welks kroonholte nog zeer groot is; e is een baaktand, die reeds zeer ontwikkeld is en ronder en stomper wordt. Fig. 5. Wrijfvlakte der landen van een 7jarig paard ; o a z|jn binnen- en middellanden,
w:;arvan de kroonhollen reeds verdwenen zijn; b is een hoektand, waaraan alleen de kroonholte nog zichtbaar is; c is een haakland, die steeds ronder en stomper wordt. Fig. 0. Wru\'fvlaktc der tanden van een 8jarig paard. De kroonholten van alle tandeu
z(jn verdwenen, slechts aan den hoektand is nog een spoor (») derzelvc aanwezig; b is een haakland. die zich door zijne grootte en dikte onderscheidt. Fig. 7. Wrijfvlakte van een binnentand van een 7jarig paard. Derzelver omtrek is el-
liptisch en de dwars- of breedte-middellgn is veel grooler dan die van voren naar achteren. Fig. 8. Wrijfvlakte van den binnentand van een 13jarig paard. De omtrek wjjkl reeds
sterk van den ovalen vorm af en nadert reeds den ronde». Fig. 9. Wrjrvlakte van den binnentand van een 19jarig paard, wier gedaante drie-
boekig is. Fig. 10. Wrijfvlakte van den binnentand van een 85jarig paard. De wrijfvlakte beeft
een verkeerd ovalen, van voren naar achteren gericblen vorm. B. De 9 kleine figuren stellen den ouderdom van bel schaap voor:
Fig. 1. De 8 kleine melktanden, waarmede het lam geboren wordt.
Fig. i. Het gebit van een ljarig schaap, waarvan alle tanden nog melktanden zijn.
Fig. 3. Gebit van een 8jarig schaap, waarvan de grasbtjtcrs (de binnenste tanden) a
reeds gewisseld hebben en zich door eene stompe wrijfvlakte onderscheiden, Fig. 4. Gebit van een 3jarig schaap, waarvan, behalve de grasbijters, ook de binnen-
middeltanden gewisseld hebben. F\'ig. !>. Gebit van een ijarig schaap, waarin reeds tl nieuwe tanden (a a) aanwezig zijn.
Fig. (\'. Gebit van een 5jarig schaap, waarvan alle snytanden gewisseld hebben. Zij
onderscheiden zich van de melktanden door hunne breedte, hunne gele kleur en vooral door hunne wrljfvlaktcn, die hij de melktanden spits zijn Fig. 7. Gebit van een (Jarig schaap, waarbü de voorste tandranden scherp en gelijk
zijn, terwijl de kronen der tanden langer dan bü bet vorige gebit zijn. Fig. 8. Gebit van een 7jarig scbaap, waarbij de randen der grasbyters ofbinnentanden
ia) schaardig of zaagtandig iQn. Fig. 9. Gebit van een 8jarig scbaap, waarbü zulks nog meer het geval is.
Fig. 10 en 11. Gebitten van een 9 1 ljarig schaap, waarbij de kronen der tanden meer
en meer, ja eindelijk lot aan den wortel zijn afgesleten. |
|||||
|
VKRKI.AKISG DKR PLATEN.
|
|||||||||
|
XVII
|
|||||||||
|
PLAAT V.
Fig. 1. steil eene koe voor, waarvan de linker-huikzgde geopend is, om de ligging der
pens aan te toonen; 1 1 is de terug-of omgeslagen huid; i i de doorgesneden buikspieren ; :l de bovenste en 4 do onderste penslaag. Fig. 2. Het onderste gedeelte van een schaapspoot met van elkander gebogen klauwen,
van voren gezien; a buitenste of uitwendige opening van het klauwzakje. Fig. 3 Den voet van een schaap van ter züde gezien. De linker klauw is verwijderd.
\' kanaal en uitmonding van het klauwzakje. Fig. 1. Ken paardenkop van de huid ontdaan: a keelgangsklieren; b achterste rand van
de achterkaak en c de luchtpijp. Fig. 5. Paardekop, waarvan het linker neusbeen is weggenomen, om het slijmvlies
van het neusmiddenschot a te doen zien. Fig. 0. Dezeirde afbeelding, waarbij zoogenaamde sjankers (verzweringen bij kwaden
droes) op het neusmiddenschot aanwezig zijn. Fig. 7. Een stuk van het neusmiddenschot met diepe en groote verzweringen.
Fig. 8. Ken ncusniiddeRschol niet de litteekens van genezene verzweringen.
Fig. 9. De sngtanden van een kribbebuter, van voren gezien.
Fig. lfl. De snütanden van een krlbbeb|jter,van ter zijde gezien.
|
|||||||||
|
PLAAT VI.
Fig. 1. Afbeelding ecner koe met leerzame aanwijzingen, o schroefdraad aan een spit-
sen hoorn eener koe; 6 een houten of hoornen knop, welke opden hoorn geschroefd wordt, om verwondingen bü het stooten te verhinderen; c plaats waar men lui bet rund den laat- hand aanlegt: il plaats waar men de aderlating bewerkstelligt; e plaats waar men bi.i de longziekte eene etterdracht zet; f f >ün de plaatsen waar de dracht door de huid gaat; <: plaats waar men, bij de opgeblazenheid of tromroelzucht, met den trokar insteekt; h hh het middenpunt dezer drie plaatsen, is de juiste plaats waar men moet insteken; i\' is de uit de scheede gezakte en omgekeerde baarmoeder; k k zijn de kotyledonen ofbaarmoe- dertepels by het rund. Fig. ï. Trokar, welken men bü de trommelzucbl gebruikt; o is de buis, b de stilet.
Fig. 3. Eene zeer groote drachtnaald, welke men bh\' de longziekte, enz., gebruikt;
e dezelve van bare oppervlakte, en 6 van bare hooge zijde gezien. Fig. i. Een sterk lederen band of touw van hennep of vlas gemaakt en van eene lis voor-
zien, die men bij moeïeiyke verlossingen om de pooten van bet jong legt, ten einde het ge- makkelijker te kunnen uittrekken; 6 en c wijzen aan boe de strik met de hand in de baar- |
|||||||||
|
XVIII VERKLARING DBR PLATEN
moeder gebracht wordt; d is eene lis, welke aan het eiflde van bet striktouw gemaakt is,
ten einde er beter aan te kunnen trekken. |
||||||||
|
PLAAT VII.
Fig. 1. Een sleuf- of ritsyzer. a toongedeelte; b kalkoeneinden; e kalkoenen.
Fig. 8. Een hoefyzer met wigvormigc nagelgaten.
Flg. 3. Een hoefyzer van ter zijde gezien.
Fig. i. Een hoefyzer in zijne verbinding met den boef, van onderen gezien, na de zool;
h de straal; e de ballen. Fig. S. Een hoefijzer in zyne verbinding met den boef, van ter zijde gezien, a toonge-
deeltc van bel hoefijzer; 6 6 zijn de nagelnleten-, e de binnenzijde der ballen ;d de inwendige vlakte der straal. Fig. 6. Een voor het beslag gereed gemaakte hoef; a a a is de witte l(jn; 6 is de hoef-
zool; c is de straal; d zijn de ballen en e zijn de steunsels. Fig. 7. Een paardevoet in eene loodrechte (overlangsche) doorsnede gezien, a het onder-
einde van het kootbecn; 6 het kroonbcen; c het hoefbeen; d de buigpees van bet hoef been; f f een gedeelte van de huid; g de kroon j h h do hoornwand; i de hoornzooi; k de straal; / de ballen ; m het straalbeen; n n de vleeschzool; o o de vleeschwand. Fig. 8. De bremvlieg van het rundvee.
Fig. 9. Hare larve, die onder de huid de zoogenaamde wormbuilen hij bet rundvee
veroorzaakt. Fig. 10. De larve eener paarden bremvlieg, welke dikwijls aan den aars der paarden
wordt aangetroffen. |
||||||||
|
PLAAT VIII.
OPGAVE VAN DK MEEST GEBRUIKT WORDENDE INSTRUMENTEN.
Fig. 1. Rechte bistourio (mes).
Fig. 2. Een bolle bistourie.
Fig. 3. Een bolle bistourie.
Fig. i. Een hoefmes om den hoef Ie besnijden, hetwelk zeer sterk moet gemaakt zijn.
Fig. 5. Een aan de punt haakvormig omgebogen hoefmes of renet, hetwelk tot het open-
maken van den hoornzooi en bet besnijden van hoornscheuren dient. Fig. 6. Eene naald, die by het inenten der schaapspokkeu gebruikt wordt.
Fig. 7. Eene tang om den hoef hy ontsteking en steengallen te onderzoeken.
|
||||||||
|
VERKLARING DER TL ATEN.
|
|||||||||
|
XIX
|
|||||||||
|
Fig. 8. Ken pincet.
Ftg. 9. Een trokar voor de opgcblazenheid der schapen; a het stilet en ft de buis of
tubus. Fig. 10. Een dunne trokar, om hij draaizieke schapen den blaasworm te doorsteken.
Fig. 11. Eene balein-sonde.
Fig. 14. Een spatelvormige sonde.
Fig. 13. Een lancet.
Fig. 14. Een \\lijm met 3 messen, «ftc voor bet rund, het paard en bet scbaap; d het
buis of de scbeede der vlijm. Fig. 15. Een haakje, om bloedvaten, gezwellen, enz., te vatten en te bevestigen.
Fig. 16. Eene kleine drachtnaald om kleine drachten, b. v. over de kaken en over den
spat, te trekken. Fig. 17. a 6. Eene groote dracbtnaald om drachten over den schouder en de beup te
trekken, /.ij bestaat voor het gemak uit twee stukken, die aan elkander geschroefd kunnen worden. Fig. 18. Eene schaar, welke men bij het zetten van fontanellen en schyven gebruikt,
om de huldsnede te maken. Hierbij wordt de huid in eene plooi opgelicht en zoo met de schaar doorgesneden. Fig. 19. Eene gewone rechte chirurgische schaar.
Fig. iii. Een knopvormig brandijzer; a het handvat, 6 bet ijzer.
Fig. 81. Een peervormig bnndyzer.
Fig. 88. Een spits or puntig brandijzer.
Fig. 83. Een mesvormig brandijzer om strepen te branden.
Fig. 84. Een klein puntig brandijzer, om tand-, speeksel- en andere fistels te branden.
Fig. 85 a ft e. Drie bechtnaalden van verschillende grootte.
|
|||||||||
|
PLAAT IX.
Fig. 1. Eene kleine stompe verloskundige haak, welke van een oog of ring voorzien is,
waardoor een touw gehaald en bevestigd wordt. Fig. 8. Een kleine, meer toegespitste of scherpe haak.
Fig. 3 en 4. Twee groote van een handvatsel voorziene verloskundige haken.
Fig. 5. Een band of striktouw, hetwelk j—2 iVed. ellen lang, ongeveer J duim dik en
van hennep of vloermat moot vervaardigd zijn. Aan een of beide einden moet het van eene lts ft c voorzien zijn. liij het aanleggen om het een of ander lichaamsdeel van het jong (b. v. om een pool of om de achterkaak) dan wordt het eene einde van het touw door de lis van het ander einde doorgetrokken en zoo een verschuifbare strik ft gevormd, dien men om de kegelvormig samengevouwen vingers legt en zoo in de baarmoeder brengt en aan genoemde deelen bevestigt (zie Plaat VI;. |
|||||||||
|
VERKLARING DER PLATEN.
|
|||||
|
Fig. 6. Een groote mesvormige of halvemaanswijze omgebogen scherpe haak.
Hg. 7. Het geboorte-balster, hetwelk hij alle moeiciyke geboorten om den kop kan
worden aangelegd, o is het gedeelte dat, achter de ooren, over den nek te liggen komt; b b zijn de zg- of wangstukken, die langs de achterkaak naar beneden loopen; c is de neus- band en d is de lis of schuif, waardoor het vrije einde e gaat, hetwelk buiten de klink blijft en waaraan getrokken wordt. Fig. 8. Eene kleine verloskundige spatel, welke dient om de huid los te maken.
Flg. 9. Eene groote verloskundige spalel.
Fig. 10. Eene verloskundige tang, welke dient om de wervelen af te knüpen en weg
te nemen. Fig. 11. Een bedekt mes om de huid door te snijden.
Fig. 12. Een zoogenaamde kruk, welkedient omby stuilgeboorte het achterste gedeelte
terug te brengen, a is een afgeronde punt, welke in de aarsopening gebracht wordt; b is de steel en c is de kruk, waartegen men met de hand of met den schouder drukt. Fig. 13. Is eene tang, welke dient om grootere nf kleinere beenstukken weg te nemen.
Fig. 14. De rooster, om bet uitzakken van den draagzak tegen te gaan.
Fig. 15. Het verloskundige ringmesjc of de vinger-liistourie.
Fig. 10. Een ontleedmes, waarvan de punt van een knopje voorzien is (zoogenaamde
geknopte bistourie). Fig. 17. Eene spuit, om de eene of andere vloeistof in de scheede of baarmoeder te
brengen. Fig. 18. De verloskundige hefboom.
Fig. 19. De geboorte-sonde, die uit een gebogen ijzeren of houten staaf bestaat en aan
bet eene einde van eene opening of oog \'voorzien is. Z(j dient om deelen, die men met de hand niet bereiken kan, op te heffen en aan een touw te bevestigen. Fig. 20. De zoogenaamde stootbeker, die van hout gemaakt is en dient, om den kop van
het jong terug te zetten, a is de beker, waarin de snuit van liet jong wordt opgenomen; b is de steel, die men zoo kan inrichten, dat zU er op en af kan geschroefd worden; c is de krnk, waartegen men met de handen of met den schouder drukt. |
|||||
|
INLEIDING.
|
|||||
|
DE KENNIS VAN DE ZIEKTEN DER DIEREN
(ZIEKTE-KUNDE) IN HET ALGEMEEN. Bevindt zich iemand in verlegenheid en wil men hem helpen, dan moet
men in de eerste plaats weten, waarin die verlegenheid bestaat. Dit zal ieder duidelijk zijn. Lijdt nu een dier aan de ecne of andere ziekte, dan bevindt zich het
lichaam des diers insgelijks als het ware in eenc, hier met den naam van ziekte bestempelde verlegenheid; en om deze verlegenheid weg te nemen, moet men vooraf de zitplaats en de gesteldheid (aard of karakter) der ziekte nauwkeurig kennen. Deze stelling kan niemand loochenen. Met betrekking tot de mogelijkheid om met meerdere of mindere zeker-
heid de ziekten der dieren, vooral de inwendige, te kennen, bestaan bij de oningewijden in de wetenschappelijke veeartsenijkunde, over \'t algemeen, groote dwalingen. De leek gelooft, dat eene bepaalde kennis niet mogelijk is, dewijl de dieren niet spreken kunnen: Alles, meent hij, berust hier op ingeving (inspiratie) en toeval, en met deze beschouwing geeft hij zich aan het vooroordeel en aan het bijgeloof over; hij gaat tot eene onge- paste en dwaze zelfhulp over, of zoekt raad en hulp bij een kwakzalver of listigen bedrieger, en ondervindt, onder deze omstandigheden, helaas maar al te dikwijls de grootste verliezen aan zijn vee. Het is daarom voor mij eene aangename taak den lezer te bewijïen,
dat hij in eenc groote dwaling verkeert en dat b. v. de arts voor menschen wat de kennjs der ziekten betreft, alles hij elkander genomen, niets boven den erkenden of wetenschappelijk opgeleiden veearts voorheeft. Wel is 1
|
|||||
|
Plaat I.
|
|||||
|
•
|
|||||
|
2 INLEIDING.
waar komen bij de diereu somtijds ziekten voor, waarbij de juiste kennis
van de zitplaats, van den aard cu het wezen derzclve, duister en onzeker is; doch als ik mij niet bedrieg, komen dergelijke onzekerheden in de herkenning ook somtijds bij de ziekten van den mensch voor. #Het dier kan niet spreken, en dus niet zeggen wat hem scheelt," is
de gewone machtspreuk van den leek, als het de beoordeeling van ziekten, vooral van inwendige ziekteu der dieren betreft, en men moet er maar naar raden, veel meer dan bij de ziekten van den mensch. Dit is eene dwaling, cene groote dwaling! Door cenige voorbeelden zullen wij duidelijk maken, dat het gemis aan spraakvermogen, de herkenning van ziekten bij de diereu niet zoo zeer moeielijk maakt als men wel zou meeuen, zoodat de lezer zal inzien dal hij tot hiertoe dwaalde, als bij niet met opzet de oogen sluit voor de waarheid. Een mensch zegt aan zijn geneesheer dat hij diarrhee heeft, dat hij in
weinige uren 8—12 maal Btoelgang gehad heeft en volstrekt geen eetlust, doch grooten dorst heeft. De arts beziet de tong, van den zieke en vindt die beslagen. Zulk een mensch lijdt duidelijk aan eene gestoorde spijs- vertering. Een paard heeft diarrhee, ontlast zeer dikwijls een dunnen, waterigen
mest, die den staart en de achterbeenen bezoedelt; het dier heeft het hooi iu den ruif en de haver in de krib niet aangeroerd, bij gevolg heeft het geen eetlust; van het water, dat men het voorhoudt, drinkt het meer dan anders en heeft dus grooten dorst. Zoo men het de tong uit den mond haalt, beviudt de veearts, dat deze vuil en beslagen is. Zulk een paard lijdt duidelijk aan eene gestoorde spijsvertering. Wat, vragen wij nu, heeft in zulk een geval de meuschen-arts boven
deu veearts voor? Niets, volstrekt niets; en toch lijdt het paard aan eene iu.vendige ziekte en heeft volstrekt geen geluid laten hooren. De menschen- arts moest hier eerst uaar den toestand vragen, de veearts echter kon alles zien — en »wie aiet met eigen oogen, wordt allermiust bedrogen!" De mensch zegt aan zijn geneesheer dat hij zeer weinig eetlust, weinig en harde ontlasting eü een bitteren snaak in den mond heeft. De dokter vindt het gelaat van den zieke geel gekleurd, ook de oogen en de nagels rijn geelachtig; de Ontlaste stoffen zijn zeer licht van kleur, bijna wit, het geloosde water zeer donker gekleurd, de pols is regelmatig en de tong |
|||||
|
/\'Innl II
|
|||
|
3
|
|||||||
|
INLEIDING
|
|||||||
|
geel beslagen. De zieke lijdt duidelijk aan eene leverziekte — aan
geelzucht. In dergelijk geval zal de veearts deze ziekte, even zoo zeker als de
menschen-arts, ontdekken, niettegenstaande het paard bij het onderzoek zwijgt, en de ziekte eene inwendige is. Doch wij willen den lezer niet verder met voorbeelden vermoeien, en
tot een ander punt overgaan. Als het de kennis van eene inwendige ziekte betreft, dan zegt men dikwijls: <-geen mensch kan binnen ia het lichaam zien". Wederom eene groote dwaling! Bijna altijd kan men in het lichaam zien, ten minste in de meeste gevallen; het komt hier slechts op de juiste oogen en den rechten bril aan. De ervaren en geoe- fendc arts ziet het lichaam gewoonlijk door en door, als ware het van glas. Wel is waar ziet men geen ding werkelijk van binnen, want men ziet eigenlijk slechts de buitenste oppervlakte, maar uit de uitwendige opper- vlakte, leidt men den inwendigen toestand af, terwijl kennis, ondervinding en oefening zich in de meeste gevallen niet bedriegen. Van een ei b. v. ziet men slechts de oppervlakte, de schaal; breekt men
deze schaal open, dan vindt men er eiwit en dooier in. Dit openmaken van een ei is zoo dikwijls gedaan en zoo dikwijls is dezelfde inhoud ge- gevonden, dat de kennis van de gesteldheid en den inhoud van het ei algemeen geworden is, en men zeker van de schaal tot den bekenden in- houd besluit. Hij die het eerst een ei openmaakte, kon wel is waar niet weten wat het bevatte, maar door gedurige herhaling daarvan kwam hij tot de kennis, en deelde die aan anderen mede. Evenzoo is het met de kennis van de meeste inwendige ziekten gelegen,
hetgeen door de volgende voorbeelden duidelijk zal worden. Iemand merkte op, dat een paard dikwijls hoestte, buitengewoon schielijk
adem haalde, de neusgaten daarbij sterk opensperde, de ribben en flanken bij het ademen sterk bewoog, een zeer versnelden pols had, weinig of in het geheel niet at, er lusteloos en treurig bij stond, met het hoofd naar beneden, bijna volstrekt niet ging liggen, enz. De eerste opmerker van deze tegennatuurlijke verschijnselen zag wel, dat hier groote moeielijkheden in de ademhaling bestonden, docli hij kon de juiste gesteldheid der ziekte niet beoordeelen. Het paard stierf, en de waarnemer opende de borstkas van het lijk; hij vond de longen zwaar en vast, vergroot en donkerrood |
|||||||
|
Plaat Uk
|
|||
|
4
|
|||||||
|
INLEIDING.
|
|||||||
|
gekleurd, in de borstholte vond hij eene groote hoeveelheid water, enz.
Toen bleek het, dat het paard aan een longontsteking geleden had. Nu is het met het openen van het lijk even als met dat van het ei gelegen. De inhoud lag nu duidelijk voor oogen. De waarnemer deed herhaaldelijk dezelfde ondervinding op, deelde die aan anderen mede, en zoo werd de- zelfde waarneming duizenden rnalen gedaan. Zoo ontstond de wetenschap in het algemeen, en in het hier vermelde geval de kennis en wetenschap in het bijzonder, om eene longontsteking bij het leven van het paard met zekerheid te kunnen kennen. Deze kennis en wetenschap nam steeds in volkomenheid toe, en neemt nu in den tegenwoordigen tijd een veearts eene reeks van zulke ziekteverschijnselen aan een paard waar, dan weet hij, dat hij met eene longontsteking te doen heeft. Even als met de meeste andere ziekten, zoo is men b. v. ook bij de longontsteking steeds verder gegaan in het nasporen der hulpmiddelen, tot bijzondere herkenning der ziekte. Men legt het oor aan de borst, en hoort hoe het geruisch, hetwelk de longen bij de ademhaling voortbrengen, gesteld is; of het zwakker dan bij een gezond paard is, of het veranderd is of geheel opgehouden heeft. Men klopt met de hand op de ribben en hoort naar het geluid dat wordt voortgebracht, of het paard bij het kloppen steunt, pijn te kennen geeft, enz. Indien men op deze wijze verschillende zintuigen bij het\' onderzoek laat werken, valt het eene hulsel, dat het zieke deel omgeeft en alzoo voor het oog direct ontoegankelijk maakt, na het andere weg. Bij het hoo- ren aan de borstkas, ziet men als het ware met het oor in de borstholte; bij het kloppen op de ribben der borstkas ziet men met de vingers, en aan de heete lucht, die uitgeademd wordt, voelt men de longontsteking, enz. Als op zoodanige wijze alle hulpmiddelen tot ontdekking en kennis der longontsteking gebruikt worden, dan ligt voor den arts van ondervin- ding, wetenschap en kennis de zieke long, ofschoon in de borstkas beslo- ten, zoo duidelijk en bloot, als lag zij op eene tafel. Men kan alzoo zeer goed van binnen, of het inwendige zien, als men aan de uitwendige teeke- nen maar de juiste waarde weet te hechten; en ook bij het dier kan men dus eene inwendige ziekte volkomen zeker kennen, al ontbreekt het ook de spraak. In eenige gevallen heeft de menschen-arts in de kennis der ziekten iets
bij den veearts voor, altijd door het spraakvermogen der.mcnschen; zoo |
|||||||
|
FlaatlV.
|
|||
|
5
|
|||||||
|
INLEIDING.
|
|||||||
|
is er b. v. geen zeker kenteeken, waaraan men zien kan dat een dier hoofd-
pijn heeft. Ook bij oogziekten der dieren is de juiste grond van het ver- zwakt of belemmerd gezichtsvermogen (als eene subjectieve gewaarwording) niet nauwkeurig te kennen. Voor den menschen-arts is verder de veran- dering der physionomie of van het gelaat van den zieke, bij de beoordee- ling eener ziekte van groot gewicht. Een werkelijk physionomie of gelaat bestaat bij de dieren niet; doch .de uitdrukking der oogen, de houding der ooren, het staan of het liggen, de wijze van beweging, enz., en meer an- dere teekenen, verspreiden doorgaans veel licht over de bestaande ziekte zoodat in sommige gevallen de geheele oppervlakte van hel dier zich meer of minder sterk, als een physionomie of aangezicht (gelaat) voordoet. Daar- entegen heeft in vele gevallen de veearts tegenover den menschen-arts zeer veel voor. De ziekten der dieren toch zijn eenvoudiger, de verschijn- selen doorgaans sterk afgebakend; het zieke dier veinst en ontveiust geen ziekte. Invloeden van den gjest of van het gemoed verduisteren het ziek- tebeeld niet, zooals bij. den mensch, helaas! zoo dikwerf het geval is. Het zieke dier heeft b. v. slechts eenvoudig eene longontsteking; de zieke mensch lijdt, behalve aan longontsteking, nog aan klieniekle, aambeien, bleekzuchl, enz., waardoor de zekere herkenning zeer bemoeielijkt wordt. Dat de kennis der uitwendige ziekten bij de dieren niet moeielijker is dan bij den mensch, is mede duidelijk. Tot hiertoe is het onderzoek der ziekten bij de verschillende huisdieren
niet even goed beoefend; het best bij het paard, en vervolgens bij den hond. Bij deze zijn de ziekteverschijnselen het bepaaldst uitgedrukt, en deze dieren hebben als het ware de meeste gelaatsuitdrukking (physio- nomie). Als men bedenkt, dat de veeartsenij kunde als wezenlijke kunst en we-
tenschap, nauwelijks ouder is dan 60—70 jaren, dan zal de billijke beoor- deelaar zoowel over hare uitkomsten als over hare zichtbare en spoedige ontwikkeling tevreden zijn. De menschelijke geneeskunde daarentegen, als meer edele zuster der veeartsenijkunde, werd reeds sedert vele eeuwen door mannen van wetenschap en beschaving beoefend, en het kan der- halve niet ontkend worden, dat er een tijdperk is geweest waarin zij de veeartsenijkunde sterk overschaduwde. |
|||||||
|
Plaat V.
|
|||||||
|
y
|
|||||||
|
\'Sjtfw^K
|
|||||||
|
«
|
|||||||
|
IK LEIDING.
|
|||||||
|
DE GENEESWIJZE (KUUR) DER ZIEKTEN
IN HET ALGEMEEN. Het is vroeger reeds duidelijk gemaakt, wat men onder de benaming van
wziekte" verstaat. Is het echter om de genezing eener ziekte te doen, dan moet het woord in eene nog ruimere beteekenis worden opgevat, en dit is vooral noodzakelijk, dewijl dwalingen in dit opzicht, doorgaans, groote nadeden ten gevolge hebben. Hoewel eene ziekte in het algemeen als een gebrek of iets nadteligs moet beschouwd worden, zoo is-zij toch in de meeste gevallen tevens eene weldaad te noemen. Deze oogenschijnlijk te- genstrijdige stelling zullen wij aanstonds rechtvaardigen. Aan elk individu, aan elk menschelijk en dierlijk lichaam, is van natuur de drift tot zelf- behoud ingeplant, en onophoudelijk strijdt het organisme (bewerktuigde dier- lijke lichaam) voor deszelfs grootst mogelijke volkomenheid. Werken na- deelige invloeden op het lichaam in, welke zijne met de gezondheid over- eenkomende gesteldheid meer of minder benadeelen, dan werkt het lichaam deze schadelijkheden tegen, het verzet zich er tegen — en die strijd stelt datgene daar wat men ziekte noemt. Ziekte is derhalve een geneesmiddel der natuur zelve, of het zich verzetten van het lichaam tegen nadeelige in- vloeden. Eenige voorbeelden zullen dit duidelijk maken. Hebben b. v. katten en honden te veel gegeten of de eene of andere vergiftige zeifstan- digheid genuttigd, zoo braken zij het gebruikte dikwijls weder uit. Ofschoon het braken nu op zich zelf eene tegennatuurlijke werking, eene ziekte is, zoo is het in dit geval toch tevens weder heilzaam; want de maag wordt door het braken van schadelijke zelfstandigheden gezuiverd, die voor de gezondheid gevaarlijk kunnen zijn. Op dezelfde wijze zijn hoest en door- loop eigenlijk geen ziekten, maar alleen pogingen der natuur tot gene- zing. De doorloop verwijdert de schadelijkheden uit het lichaam, terwijl de hoest waarschijnlijk uit de luchtpijp een broodkruimel verwijdert, die toevallig daarin gekomen was. Het is bij de behandeling der ziekten van groot belang, die uit dit gezichtspunt te beschouwen; want de ziekte is de beste vriend van het individu, en de beste bondgenoot van den arts, bij zijne pogingen tot genezing. Genezen, in den strengsten zin van het woord, kan geen arts; hij kan
|
|||||||
|
Flaat VI.
|
|||
|
7
|
|||||||
|
INLEIDING.
|
|||||||
|
slechts de natuur in hare heilrijke pogingen belpen; hij kan haar on-
dersteunen, schadelijkheden uit den weg nemen of opheffen, aan de na- tuur het genezingswerk verlichten en hetzelve daardoor verkorten, haar op den goeden weg brengen, enz. Heb ik b. v. een splinter in den vinger gestooten, zoo ontstaat daardoor onmisbaar eene ontsteking en ettervor- ming, waardoor de splinter losraakt en uitgroeit, terwijl later door lit- teekenvorming de volkomcne genezing plaats heeft. In deze gevallen kan de geneesheer aan de natuur het geuezingswerk verlichten; hij trekt met het pincet den splinter uit en bespaart daardoor der natuur — en den lij- der — den langdurigen omweg der cttering. Bij eene versche huidwond hecht de arts de huidlappen aan elkander, doch het aaneengroeien der lappen moet hij aan de natuur overlaten. Heeft eene koe schadelijk voed sel gegeten, zoo wordt daardoor de maag dikwijls buitengewoon door lucht uitgezet; de geneeskracht der natuur is hier dikwerf te zwak, om de lucht door den mond en de aarsopening te verwijderen, waardoor de dood er somtijds het gevolg van is. De arts brengt een pijp of buisje in de maag, ontlast die op deze wijze van de lucht, en het dier is gered. Hier ver- wijderde de arts eene bestaande schadelijkheid, de lucht uit de maag, en bracht daardoor de genezing tot stand. De ziekte met hare bijzondere ver- schijnselen volstrekt als eene vijandin van den lijder te beschouwen, welke vijandin de geneesheer onder alle omstandigheden zou hebben te overwin- nen, is in de meeste gevallen eene verkeerde beschouwing. Over het algemeen kan zich de veearts over gelukkiger gevolgen bij
zijne kuren beroemen, dan de menschen-arts. In de eerste plaats heeft de veearts het in bijna ieder geval met ziekten te doen, welke in een ge- zonden bodem wortel geschoten hebben ; dit kan de menschen-arts niet dikwijls zeggen. Een paard b. v. dat eene darmontsteking heeft, was vroeger volkomen
gezond. Een mecsch, die aan dezelfde ziekte lijdt, was wellicht vroeger met klieren, leverziekte, nierlijden, enz., behept, en hierbij komt nu nog eene darmontsteking! Waarop moet in zulk een geval de menschen\'arta al niet letten, om \'een goed geneesplan in het werk te stellen. Verder zijn bij het zieke dier de uitwendige voorwaarden tot genezing gemakke- lijker te bevredigen, dan bij de meeste menschen. Zelfs de arme man heeft, bijna altijd, voor zijn zieke dier het noodige voedsel en de vcr- 9
|
|||||||
|
Plaat VIL
|
||||||||||||||||||||||||
|
- \'ï
|
\'\'/■■\'■
|
|||||||||||||||||||||||
|
: fi.
|
||||||||||||||||||||||||
|
"/
|
||||||||||||||||||||||||
|
\'\'T *
|
||||||||||||||||||||||||
|
JfSLl
|
||||||||||||||||||||||||
|
n ma i*.
f ss H
|
||||||||||||||||||||||||
|
:ï
|
||||||||||||||||||||||||
|
^V
|
||||||||||||||||||||||||
|
... \'$g-V - /"
|
||||||||||||||||||||||||
|
8 INLEIDING.
|
||||||
|
eischte lokaliteit. Bij de zieke meuschen ontbreken, helaas! maar al te
dikwijls de noodige levensmiddelen, enz. De arme man moet vleesch eten, en heeft geen geld voor brood, hij moet een glas wijn drinken, en kan niet eens bier krijgen, enz. Deze ontberingen nu, bemoeielijkea de ge- neziug. Verder heeft de veearts nog een groot voordeel boven den inenschen-
arts, namelijk; dat hij onmiddellijk, en onafhankelijk van vele omstan- digheden, op zijn doel — de genezing — kan afgaan. Bij een paard b. v., hetwelk aan eene zeer pijnlijke, ontstekingachtige
ziekte der spronggewrichtsbeenderen of aan een zoogenaamde spat lijdt, wordt door den veearts 1 of 2 etterdrachteu over het gewricht getrokken, of hij brandt hetzelve met een gloeiend ijzer, waarop dikwijls binnen wei- nige weken of maanden de genezing volgt, d. i., dat Let paard geen pijn meer heeft, en derhalve niet meer kreupel loopt. Een mensch daarentegen, aaD dezelfde kwaal lijdende, wordt dikwijls
jaren lang en somtijds nog tevergeefs, behandeld; hij zoekt raad en hulp bij de verschillende artsen, hij wordt vruchteloos naar de baden gezon- den, enz.; de hoogst pijnlijke applicatie van het gloeiend ijzer en van et- terdrachten, houdt een zwak mensch ternauwernood uit. Geneesheer en lijder deinzen voor zulke hevige middelen terug, en onder zulke omstan- dighedeu behoudt de lijder dikwijls zijne pijn en zijn ziekelijk been. Ver- der wordt de behandeling van zieke diereu niet door psychische invloeden ben.oeielijkt; want het zieke dier lijdt, met hoogst zeldzame uitzonderin- gen, slechts zuiver lichamelijk, terwijl bij deu mensch, in verreweg de meeste gevallen, de genezing nog door zorgen en kommer, zielskwelling en andere gemoedsaandocuingen wezenlijk bemoeielijkt wordt. Wat het gebruik der geneesmiddelen aangaat, zoo is dit alleen, even
als in de ziekte-behandeliug bij menschen, op ervaring gegrond. Men heeft recht te gelooven, dat de natuur voor elk gebrek, hetzij lichamelijk of zedelijk, een geneesmiddel geschapen heeft. Tegen gemoedslijdcn bestaat hoop en troost, tegen lichamelijk lijden bestaan geneesmiddelen. Helaas echter zijn van de geneesmiddelen tegen bepaalde ziekten tot hiertoe nog slechts weinige gevonden, doch men gaat er langzamerhand in vooruit. Door kina wordt de tusschenpoozende koorts genezen, terwijl de koepokinenting (vaccine) tegen de natuurlijke pokken behoedt, enz. |
||||||
|
»
|
||||||
|
INLEIDING. 9
Ia vroegere tijden beersebte, zoowel bij menschen- als veeartsen de
slecbte gewoonte, bet aan den zieke toe te dienen geneesmiddel uit de meest verschillende zelfstandigheden samen te stellen. Dit is zeer af te keuren, en de scherpzinnige Dr. Mises (I\'echner), zegt ten dezen opzichte even zoo geestig als waar: Als een arts zeer vele geneesmiddelen onder elkander laat mengen dan is bet duidelijk, dat bij hoopt, dat ouder de vele middelen, die bij voorschrijft, ten minste een het juiste zijn zal." Dit komt mij voor wel eenige overeenkomst te hebben met de handelwijze der poli- tie, die, na eene in het geheim voorgevallene vechtpartij, niet wetende wie de juiste schuldige is, het geheele gezelschap gevangennecmt. In den laatsten tijd echter is het voorschrijven van geneesmiddelen steeds
eenvoudiger geworden; men heeft leeren inzien, dat, bij eene juiste keuze, een enkel middel doelmatiger is dan de gemengde geneesmiddelen, die dik- wijls meer. schaden dan nuttig zijn. Men rekene het zich ten plicht, niet onnoodig geneesmiddelen voor te schrijven; want, wat niet nuttig is, is schadelijk. Is eene ziekte goed herkend, en weet men, uit vroegere erva- ring, welk beloop de ziekte neemt, dan kan men het in vele gevallen, zelfs bij inwendige ziekten, ook zonder geneesmiddelen, bedaard afwachten. Eene doelmatige, leefregelkundige behandeling is dikwijls volkomen in staat, om de geneeskracht der natuur te doen gelukken. Helaas! er wordt ook nog heden ten dage een ongeloofelijk misbruik met de aanwending van genees- middelen gemaakt. Bij den zoogenaamden droes der paarden, geven leeken, en ook de meeste drogisten, talrijke poeders en likkingen, zonder dat er, enkele gevallen uitgezonderd, eenige noodzakelijkheid voor bestaat, en zon- der dat zij weten wat, en waarom zij het geven. Mij walgt het altijd, als ik die groote kruiken en likkingen zie, die het paard geen nut doen, doch deu apotheker voordeel aanbrengen. In de meeste gevallen is deze handel- wijze eene opzettelijke of onopzettelijke kwakzalverij, of anders, op zijn zachtst uitgedrukt, een bewijs van onkunde. Sedert eene reeks van jaren onthoud ik er mij van, als met eene cyni-
schc spaarzaamheid, en gebruik geen geneesmiddelen, waar ik die overbo- dig acht. Overigens kan men in vele gevallen met zoogenaamde huismidde- delen veel doen. Huismiddelen zijn gemakkelijk bij te brengen en kosten niet veel. Keu-
kenzout,- kamillen, alsem, terpentijn-olie, zeep, mosterd, brandewijn, enz,, ♦
|
||||
|
^S
|
||||||
|
\'&&\'$fê5ïït&ïï&mMniaaBsxii*miBm^.____\'
|
||||||
|
10
|
|||||||
|
INLEIDING.
|
|||||||
|
zijn dikwijls goede geneesmiddelen. Naar mijne beschouwing is die arts
niet voor den slechtsten of onkundigsten te houden, die bij de apothekers in een kwaden reuk staat. Nogtans mag men niet te ver gaan en aan alle geneesmiddelen eene geneeskrachtige werking ontzeggen, want dat zoude insgelijks af te keuren zijn. Zeker is het, dat er eene groote menigte ge- neesmiddelen bestaan, die de gewenschte en verrassendste uitwerking te- weegbrengen. Ten slotte willen wij nog eenige woorden over de homoeopathie zeggen,
die, in lateren tijd, ook bij de behandeling van de ziekten der dieren is toegepast. De homoeopaat dient den zieke steeds een enkel, onvermengd genees-
middel toe, en wel in oneindig verdunden toestand; vervolgens geeft hij zulk een middel, dat eene werking teweegbrengt, die aan de ziekte gelijk is of daarmede overeenkomt, naar de spreuk: «Similia similibus (gelijken door gelijken)," populair vertaald: hitte moet hitte verdrijven. Dat altijd slechts een enkel, onvermengd middel toegediend wordt, is onlegenzeg- lijk een groot gewin; want is het juiste middel getroffen, dan zal het hei- pen, en helpt het niet, dan wordt de patiënt door geen geneesmiddelen ge- ruïneerd. Alleen de oneindige verdunning wil er noch bij ons noch bij an- deren goed in. Als de homoeopaat een geneesmiddel toedient, dat bij gezonde voorwer-
pen dezelfde of gelijke verschijnselen te voorschijn roept, zooals de ziekte die aanbiedt, dan ligt er oogenschijnlijk iets tegenstrijdigs in, als men van zulke middelen de genezing der ziekte hoopt. Tegen daadzaken echter strijdt men vruchteloos. De Kina verwekt bij
den gezonden mensch dezelfde of gelijke toevallen, als die, welke aan de tusschenpoozende koorts eigen zijn, en nogtans —de homoeopaat zegt: ,juist daarom — wordt de koude koorts, door Xina (Kiuini) het best ge- nezen." Bij het rundvee ontstaat het bloedpissen doorgaans door het genot van terpentijn-houdende uitspruitsels en bladeren van boomen, en evenwel wordt deze ziekte het best door terpentijnachtige middelen, in zeer kleine giften gegeven, het best genezen. Een bevroren mensch wordt niet on- middellijk in een warm bad gebracht» maar bij wordt met sneeuw gewre- ven. De keukenmeid \' houdt de gebrande hand boven het vuur en de ge- nczing volgt spoedig. Eene kleine hoeveelheid lymphe eener pok, onderde |
|||||||
|
IS LEIDING. 11
|
|||||
|
huid gebracht, veroorzaakt eene nauwelijks merkbare, lichte ongesteldheid,
en zij beschut tegen de groote natuurlijke pokken. Tege.n diarrhee, wordt aan den zuigeling in de wieg, stroop van Rhabarber toegediend, en toch is-het middel in grootere giften een; laxeermiddel. Het beste verkoelings- middel voor den verhitten grasmaaier, in den zomer, is een borrel, en toch verwekt deze, bij niet verhitte menschen, groote hitte. Deze en honderd andere daadzaken spreken voor de homoeopathie en geven tevens het be- wijs, dat de meeste andere (AUopaten) gewone artsen, al is het dan ook onbewust, ia zeer vele gevallen homoeopatisch kureeren. Verder volgt ook uit bovengenoemde spreuk der homoeopathie, dat zij
op een vasten grond gebouwd is, hetgeen de gewone geneeskunde niet zeg- gen kan. Het zou te wijdloopig worden, zoo wij speciaal hierop wilden neerkomen. Wat mij aangaat, ik ben geen homoeopaat, doch ben ook geen verachter en miskenner van deze nieuwe leer. Reeds te oud om er nog noemenswaardige ervaringen in te kunnen opdoen, en te trotsch om een afvallige te worden, ben ik wel genoodzaakt, bij de gewone geneeskunde (allopathie) te blijven. Wie het echter ook zijn moge, ik ben hem dankbaar, dewijl de homoeo-
pathie aan de geneeskunde in het algemeen de grootste diensten bewezen heeft. Zij heeft de vereenvoudiging der geneesmiddelen geleerd en het be- wijs geleverd, dat zelfs door zeer kleine giften van een geneesmiddel, eene beslissende werking kan worden teweeggebracht. Hadden de homoeopaten niet de manie van de buitengewoon sterke verdunning, zoo zouden onge- twijfeld vele allopaten in hunne gelederen overgaan. Doch wellicht heeft er in latere tijden, tot heil der menschheid, nog eene verzoening tusschen beide genees-methoden plaats, zoo elk derzelve iets van hare, geheel van elkander afwijkende inzichten laat varen. Dr. L. Wagehfeld.
i
!
|
|||||
|
|
||||||
|
DE ZIEKTEN VAN HET PAARD.
|
||||||
|
Inwendige Ziekten.
DE KOORTS IN HET ALGEMEEN.
Onder koorts wordt eene ziekte vau het geheele lichaam verstaan, waar-
bij alle verrichtingen meer of minder veranderd en gestoord zijn. Meestal openbaart zich de koort plotselijk, en duurt dan langeren of korteren tijd, doorgaans echter niet langer dan 8—14 dagen. Op zich zelve of alleen komt de koorts zelden voor, meestal in verbin-
ding met of als gevolg van andere ziekten, bijv. bij long-ontsteking, ker- sen-ontsteking, bij groote of zeer pijnlijke verwondingen, enz. Er zijn hoofdzakelijk slechts twee soorten van koorts te behandelen, na-
melijk de ontslekingakoortt en de rolkoorts. DE ONTSTEKINGSKOORTS.
Bij deze koorts worden de paarden, die kort te voren nog volkomen ge-
zond schenen, plotselijk door eene koortskoude aangedaan. Deze koortskoude of koortshuivering is dikwijls zeer hevig, en herhaalt zich na korte tns- schenpoozingen; of zij is slechts gering en keert niet terug. Verschijnselen. Gedurende den aanval beeft het paard, staan de haren
recht op het lijf, is de huid droog en vastliggend, en zijn de ooren, de neus en de lippen koud voor het gevoel; het paard staat van de krib terug, laat het hoofd hangen, en zet de beenen meer onder het lijf; de pols is |
||||||
|
DE ONTSTEKINGSKOORTS. 15
hard, klein en nauwelijks voelbaar, even zoo is ook de hartslag. Deze
koortshuivering wordt doorgaans spoedig door eenen geheel tegenover- gestelden toestand opgevolgd. De licliaamsdeelen die kort te voren kond waren, zooals de oppervlakte van het lichaam, de ooren en de mondholte, worden veel warmer, het haar legt zich glad op het lijf, en de huid-aderen worden meer of minder zichtbaar. Het voornaamste kenmerk der koorts bestaat nu in een aanhoudend
versnelden pols; in plaats van 38—40 slagen in de minuut telt men er nu van 00—80 en daarboven. Gewoonlijk kan nu ook de hartslag, die even versneld is, vooral aan de linkerzijde worden waargenomen. De uit- geademde lucht is wa rmer dan vroeger, terwijl het paard ook schielijker dan gewoonlijk ademt. Alle zichtbare slijmvliezen, in den neus, mondholte, enz. zijn hoogrood en in het begin droog. De pis, die zeldzamer en in kleine hoeveelheden ontlast wordt, heeft eene lichtgele kleur; de mest is hard, donker gekleurd en klein gebald, en wordt ook zeldzamer ontlast. De eetlust is verminderd of heeft geheel opgehouden, en bestaat nog het meest voor hooi en stroo; de dorst is merkelijk vermeerderd; gang en stand zijn mat en wankelend, alle bewegingen zijn traag, lusteloos en sle- pend. Het paard laat de ooren en het hoofd hangen, en zijne vorige ge- woonten of ondeugden zijn niet zoo in het oog vallend als voorheen. Gemelde koortsverschijnselen nemen meer of minder spoedig, meestal
echter vrij schielijk, tot eene zekere hoogte toe, en verminderen ook langzamerhand weder, zoo de dood er niet het gevolg van wordt. Het beloop der koorts richt zich in dit opzicht bijua uitsluitend naar dat der ontsteking of der ziekte, waarmede de koorts gepaard gaat. Is de afloop ongunstig, dan wordt de pols steeds sneller en kleiner; de krachten nemen meer en meer af; de haren, inzonderheid van manen en staart, kunnen gemakkelijk worden uitgetrokken; de zichtbare slijmvliezen krijgen eene bleeke of blauwachtige kleur; uit den neus, de oogen en den mond begint slijm te vloeien; er komen zuchtige gezwellen aan den koker, onder aan den buik of aan de beenen ; en er ontstaat meestal een doorloop, zoodat de ontstekingskoorts eindelijk in eene ware rotkoorts overgaat en daardoor doodelijk wordt. Oorzaken. Voornamelijk worden jonge, krachtige en goed gevoede
paarden door de ontstekingskoorts aangedaan, inzonderheid die, welke van |
||||
|
14
|
|||||||
|
DR ONTSTEKINGSKOORTS.
|
|||||||
|
een vasten vezelbouw zijn. Bij magere, uitgeputte en zeer oude paarden
bestaat slechts zeer weinig of bijna geen aanleg voor deze koorts, docli komt bij zulke dieren veel meer de rotkoorts voor, De voornaamste oorzaken der ontstckingskoorts zijn wijders de volgende:
Aanhoudende rust bij sterke voeding, buitengewone inspanning, het vatten van koude van allerlei aard, als door regen, toehtlucht, door droge noorden- en oostenwinden in den winter en in het voorjaar, enz. Gemeenlijk echter is de eenc of andere plaatselijke ziekte de oorzaak van deze koorts, zoodat zij werkelijk meestal een verschijnsel van andere ziekten uitmaakt. Behandeling. Daarover zal hier niet worden gesproken, daar zij met
de behandeling der ziekte, waarmede de koorts verbonden is, als vereenigd moet beschouwd, en derhalve bij de beschrijving daarvan later zal vermeld worden. Aanmerking. Als eene oogenschijnlijk zelfstandige ziekte komt de
outstekingskoorts, als netelkoorts, voor. Bij deze koorts ontstaan, onder de beschrevene verschijnselen, bijna eensklaps op verschillende plaatsen van het lichaam meer of minder groote knobbels of bultjes van verschillenden vorm, doch meestal van platte gedaante en onbepaalden omtrek. Deze knob- bels zijn weinig ontstoken en pijnlijk, terwijl het paard er zelden ernstig ziek bij is. De oorzaken liggen in het duister, wellicht bestaan zij in gevatte koude,
te sterke voeding, voorjaarsweder, enz. De netelkoorts is bijna nooit gevaar- lijk, want zij geneest dikwijls van zelf, of meestal door eene eenvoudige behandeling, welke bestaat in het aanwenden van eenc ruime aderlating en in het toedienen van de volgende middelen: Neem: Poeder van Salpeter 1 ons.
» » Braakwijnsteen 1 lood.
» » Wonderzout 2 ons.
» » Zoethout 2 ons.
Lijnmeel 1 ons.
Alles onder elkander tot een poeder gemengd, daarvan aan het paard
4 maal daags twee eetlepels te geven, onder eene slobbering van tarwe- zemelen. Mocht het paard evenwel niets willen eten, dan kan men het poeder met honig of stroop aanmengen en als likking toedienen. |
|||||||
|
15
|
|||||||
|
DE KOTKOOBTS.
|
|||||||
|
Onder sommige omstandigheden zou de netelkoorts met den worm (eene
besmettelijke ziekte van het klier- en watervaatstelsel, zie het artikel over den Worm) kunnen verward worden, waarom men bij het onderzoek der ziekte met eenigc omzichtigheid moet te werk gaan. DE ROTKOORTS.
Het begin der rotkoorts is aan dat der ontstekingskoorts vrij gelijk:
koortskoude met daaropvolgende veihoogde warmte; de warmte is intusschen dikwijls alleen aan den mond, de ooren en den neus waar te nemen, ter- wijl de overige deelcn, voornamelijk de uiteinden der ledematen, aanhou- dend koud blijven. Het geheele voorkomen van het zieke dier doet reeds bij het begin eene hooge mate van zwakte en afmatting zien. Verschijnselen. Het paard staat of ligt rustig neder, met afhangende
ooren, en is weinig opmerkzaam op hetgeen rondom hem voorvalt; de oogen, de ooren en de staart worden vveiuig, en dan uog maar traag en onver- schillig, bewogen, terwijl de geheele uitdrukking van het paard eene he- vige ziekte verraadt. De eetlust, en dikwijls ook de dorst, is van den be- ginne af aan verminderd of geheel verdwenen. De pols is week en geeft van 80—100 en meer slagen in de minuut; de hartslag is aan beiden zij- den der borst sterk voelbaar; het uit de ader gelatene bloed stolt niet, maar scheidt aan zijne oppervlakte eene groote hoeveelheid serum of bloed- water af, waarop zich een blauwachtig groen vlicsje vormt. De ademhaling is versneld en de uitgeademde lucht dikwijls koel, terwijl van tijd tot tijd ook wel een losse hoest wordt waargenomen. De mest, die ontlast wordt, is groot gebald, stinkend en met slijm bedekt. Alle slijmvliezen zijn bleek en hebben eene geelachtig roode kleur; de tong is sterk beslagen en met slijm en schuim bedekt. Neemt de rotkoorts in hevigheid toe, dan vermeerdert het aantal pols-
slagen; de hartslag is zoodanig versterkt, dat dezelve niet alleen door het gevoel, maar zelfs door het gezicht en gehoor kan worden waargenomen. De ademhaling is versneld, meest rochelend en snuivend, daar de neus- holten gezwollen zijn. De mond is met een taai speeksel opgevuld; uit de neusgaten wordt een stinkend en bloedig slijm ontlast; en ook de oog- hoeken bevatten slijm, terwijl de oogen zelven gezwollen zijn. De ont- |
|||||||
|
16 HET MILTVUUR.
|
|||||
|
laste mest is brijachtig of geheel dun, stinkend en met onverteerde korrels
vermengd. De pis is mede stinkend en bevat dikwijls geronnen bloed. De lucht, welke het zieke dier van zich geeft, heeft in het algemeen een on- aangenamen reuk. Over het geheele lichaam is het paard koud," het haar laat zich gemak-
kelijk uittrekken, er ontstaat opzwelling van de beenen\' en van den ko- ker, en züchtige zwelling onder aan den buik, welke ook wel aan den mond en de neusvleugels wordt waargenomen. Het paard is zeer ongevoe- lig, laat de vliegen rustig op zijn lijf zitten, blijft gewoonlijk aanhoudend staan, terwijl het, als het gaat liggen, moeielijk weder opstaat. Als de rot- koorts tot deze koogte komt, is zij meestal doodelijk. Oorzaken. Het meest komt de rotkoorts bij zeer.oude, magere en
afgewerkte paarden voor. Slecht, bedorven en ontoereikend voedsel, over- matige krachtsinspanning, groot bloedverlies, aanhoudende doorloop zijn niet zelden de oorzaken van deze ziekte. Bovendien is zij dikwijls de on- gunstige uitgang der ontstekingskoorts en begeleidt zij gewoonlijk den kwaden droes, den worm, de schurft enz., wanneer deze ziekten tot een hoogen graad geklommen zijn. Op zich zelve of alleen, komt de rotkoorts niet dikwijls voor en zij is gedeeltelijk door zich zelve, gedeeltelijk door den ongunstigen aard der ziekten, waarmede zij pleegt voor te komen, eene zeer gevaarlijke en nfeestal doodelijke ziekte. Behandeling. Deze bestaat in het toedienen van voedzaam en ge-
makkelijk verteerbaar voedsel, en tevens in de aanwending van middelen, welke men het best aan de keuze en het oordeel van cenen bekwamen veearts zal overlaten. HET MILTVUUB.
Deze ziekte komt bij het paard veel minder dan bij het rund en het
zwijn voor hoewel bij zeer warm zomerweder nu en dan gevallen worden waargenomen. Vcrscliijn§clen. Het miltvuur begint met eene hevige koorts-
huivering; het paard houdt, het hoofd naar den grond, en gaat of staat lusteloos en treurig, het haar staat verward en rechtop, de huid is door- gaans koud, doch somtijds ook wel brandend heet voor het gevoel. In |
|||||
|
HET MILTVUUR. 17
|
||||||
|
korten tijd, meestal na weinige uren ontstaan er builen of gezwellen van
verschuilende grootte en op verschillende plaatsen van het lichaam, welke gezwellen doorgaans de grootte van een zakhorloge of van eeue vuist heb- ben, en somwijlen nog grooter zijn Ontstaan zulke gezwellen aan den hals dan ontwikkeld zich daaruit eene keel-outsteking, welke meestal door ver- stikking doodelijk wordt. Behandeling. Alleen spoedig aangebrachte hulp kan, ten minste in
sommige gevallen, het ziekte dier nog behouden. Alen doet eerst eene aderlating van 4 tot 6 N. ffi bloed, die men desnoods na 18—24 uren kan herhalen. Vervolgens geve men de volgende middelen: Neem: Zwavelzuur 4 wichtjes.
Stroopwater i N. ffi. Voeg het zwavelzuur langzaam bij het, water en geef deze boeveelheid
elk half uur in, of wel, men geeft in plaats van zwavelzuur elk uur een eetlepel vol vloeiende ammonia\'met lijnmeeldrank aan het paard in, en herhaalt dit 6—8 malen, totdat men blijkbare beterschap bespeurt, als wan- neer men het middel om de twee of drie uren toedient. Vervolgens plaatst men het paard tot aan den rug in zeer koud water, of men begiet het geheele lichaam, waarmede men zoolang volhoudt totdat het dier van koude begint te rillen en er ontlasting van mest, en pis plaats heeft. Is er hard- nekkige verstopping aanwezig, dan zet men dikwijls herhaald wordende lavementen van koud water, in hetwelk keukenzout is opgelost. l)e ge- zwellen worden met een gloeiend ijzer sterk gebrand, en de gebrande op- pervlakte daarna met terpeulijn-olie bestreken. Het bloed, de ontlaste stoffen, alsmede de lijken der paarden moeten
zorgvuldig worden begraven: want niet alleen kunnen menschen daardoor doodelijk besmet worden, maar even schadelijk is deze besmetting voor varkens, honden en gevogelte, welke van die stoffen eten. Bij het aderla- ten moet men mede zeer voorzichtig zijn, opdat daardoor geen besmetting ontsta voor de daarmede bela.-te personen. De met bloed bespatte handen en andere voorwerpen moeten zorgvuldig gewa^schen en gezuiverd wor- den. In elk geval is het bij deze gevaarlijke ziekte aan te raden de hulp van een bekwamen veearts in te roepen. |
||||||
|
2
|
||||||
|
18 DE HEEB3CHBNDE LONGZIEKTE DEK PAARDEN Of INFLUENZA.
DE HEERSCHENDE LONGZIEKTE DER PAARDEN
OP INFLUENZA. Deze eerst in lateren tijd uauwkeuriger bekend gewordene ziekte doet
gemeenlijk veel paarden in eene en dezelfde streek gelijktijdig aan, ja somwijlen beerscht zij in gebeelc provinciën, waardoor niet zelden een groot aantal paarden worden weggerukt. De ziekte vormt eene soort van vereeniging der ontstekiugskoorts met de rotkoorts, waarbij gewoonlijk de longen en het borstvlics, en dikwijls ook de lever en de darmen, door ont- steking worden aangedaan. De Verschijnselen hebben meestal veel overeenkomst met die eener
long- of borstvlies-ontsteking. Het door deze ziekte aangedane paard is loom, traag en onopmerkzaam, even als bij stillen kolder; de tong en het tandvleesch hebben eene geelachtige kleur, en de eetlust -is verminderd. Nadat dit een of meer dagen geduurd heeft, wordt koorts waargenomen, pols- en hartslag zijn van 70—100 slagen in de miuuut versneld, de slijm- vliezen zijn hoogrood en dikwijls in het oog loopend geel gekleurd, de mondholte is inwendig zeer heet, en de ooren en de neus zijn mede zeer warm. De dorst is meestal toegenomen, doch de eetlust zeer verminderd; het paard staat zoo afgemat en loom, dat het schijnt te slapen of be- dwelmd te zijn. Dikwijls zijn er ook verschijnselen van droes en oog-ontsteking voor-
handen. De hoofdverschijnselen echter zijn die van long- en lever-ontste- king of van lever- en darmontsteking; doch de longen en de lever zijn meestal en dikwijls te gelijk aangedaan. In deze gevallen is de ademha- ling van het paard versneld en moeielijk; de neusgaten worden sterk ge- opend, het paard hoest, en gaat ook zelfs des nachts niet liggen; de eet- lust is bijna geheel verdwenen, doch de dorst is toegenomen. De zicht- bare slijmvliezen, voornamelijk het bindvlies der oogen, hebben eene eigen- aardige, geelachtig roode kleur, de tong is met een grauw geelachtig be- slag bedekt. Dikwijls zijn ook koliek-aanvallen waar te nemen; het paard ziet als-
dan steunend naar den buik om, krabt met de voorbeenen, gaat dikwijls liggen, enz. Blijven deze koliek-verschijnselen gedurende langen tijd be- |
||||
|
DE HEEBSCHEKDE LONGZIEKTE DEK PAARDEN OF INFLUENZA. 19
slaan, dan is gewoonlijk eene ontsteking van het darmkanaal of van het
buikvlies aanwezig. In vele gevallen is de heerschende longziekte doodelijk, in andere daar-
entegen is er weinig gevaar mede verbonden, hetgeen hoofdzakelijk van het heerschend karakter der ziekte afhangt, doch niet altijd vooruit te bepalen is. Bij de lijk-opening van de aan deze ziekte gestorvene paarden vindt men dat de longen ontstoken zijn, alsook voornamelijk het borst- vlies; op dit laatste heeft zich eene gele spekachtige stof neergezet, en in de borstholte zelf is veel waterachtig vocht aanwezig. De lever is zeer licht van kleur, gemakkelijk verschcurbaar, en vergroot. Heeft de ontste- king haren zetel in de buikholte gehad, dan vindt men veel water in den buik en veel van bovengenoemde gele stof. Oorzaken. Deze zijn tot heden toe nog weinig bekend. De ziekte
komt in zekere jaren voor en wordt dan weder in langen tijd niet be- speurd, even als zulks bijv. met de griep bij den mensch het geval is. Bovendien is deze ziekte besmettelijk, hoewel sommigen dit willen ont- kennen. De Behandeling is zeer verschillend uaar gelang van omstandighe-
den, welke de veebezitter zelden in staat is zelf met juistheid te beoor- deelen. Wordt bijv. onder een aantal paarden slechts één door de heer- schende longziekte aangetast, dan zal men zulk een geval doorgaans voor eene gewone borstontsteking (ontsteking der longen of van het borstvlies) houden, en het is inderdaad zelfs voor een deskundige niet altijd gernak- kelijk terstond te bepalen, welke van beide ziekten hij voor zich heeft. Intusschen doet de gele kleur van het slijmvlies der mondholte, van den neus en van het oog, in verband met andere verschijnselen, het ware ka- rakter der ziekte kennen, doch dan eerst is men van de zaak volkomen zeker, wanneer verscheidene paarden kort na elkander door dezelfde ziekte worden aangetast. Is de ziekte herkend, dan is het voorzichtig het zieke paard terstond van de overige gezonden te scheiden, of wel in een afzon- derlijken stal, hetzij koe- of Schapenstal, te plaatsen. Ook mag de oppas- ser van het zieke paard niet met de gezonde paarden in aanraking ko- men, daar hij aan dezen de ziekte zou kuunen overbrengen. In het alge- meen zijn aderlatingen meer schadelijk dan nuttig, waarom men ze liefst niet moet aanwenden. In ieder geval is het raadzaam een dracht voor de |
||||
|
20 DB HEBRSCHENDE LONGZIEKTE DER PAARDEN OF INFLUENZA.
borst te zetten, en aan de borstwandeu de bij de gewone borstontsteking
voorbeschrevene zalf in te wrijven. In sommige gevallen mogen deze mid- delen overbodig zijn, in de meeste gevallen zijn zij echter van groot uut, terwijl zij daarenboven nooit nadeelig werken. Inwendig geve men de volgende middelen: Neem: Braakwijnsteen 1 lood.
Ammoniak-zout 2 lood.
Wondcrzout 2j. ons.
Jene.verbrssen 1 ons. ,
Poeder van Zocthout 2 ons.
Lijnmecl 1 ons. Alles tot poeder onder elkander gewreven maakt men er met honig of
stroop eene likking van, welke aan het paard in 4 malen ia de 24 uren moet worden ingegeven. Mocht het paard nog iets willen eten, dan kan men deze middelen als poeder, in dezelfde gift, onder een slobber van tarwezemelen of garstemeel toedienen. Vervolgens wordt de patiënt in eeu warmen, toclitvrijen stal geplaatst, en hem een dun kleed opgelegd. Is er verstopping aanwezig, dan moeten er gedurig lavementen met keu- kenzout worden aangewend. Als drank geeft men zenielwater, terwijl men het voeder kan toedienen naar tijd en omstandigheden, als volgt: gras, weinig hooi, benevens garstemeel met zemelen als slobbering, terwijl bij gemis van dien slechts weinig haver moet gegeven worden. Is er na ver- loop van 24—36 uren geen vermindering in de hevigheid der ziekte te bespeuren, dan herhale men het bovengenoemde voorschrift. Doen zich hevige koliek-verschijnselen voor, dan wendt men het vol-
gende aan.: Neem : Extract van Bilsenkruid 4 lood
» » Wonderzout 1^. ons los dit op in eene flesch sterk aftreksel van genieene kamillen, en geef
dit aan het paard in om de 2 a 3 uren, totdat de koliek-toevallen op- houden. Bij het, ingeven zij men vooral voorzichtig, dat er niets van den drank in de luchtpijp en van daar in de longen geraakt. Tevens wordt de buik met het volgende mengsel ingewreven: |
||||
|
DE HERSEN-ONTSTEKING. 21
|
|||||
|
Neem: Terpentijn-olie 2 lood
Kamferspiritus 1 ons meng dit samen en wrijf er den buik mede. in, die vervolgens dikwijls
met stroowisschen gewreven en daarna met wollen dekens warm gehouden wordt. De dracht is hier ook nuttig, doch de scherpe inwrijvingen op de borstwanden zijn overbodig, zooals zij in het algemeen bij minder hevige gevallen der ziekte onnoodig zijn. Niet zelden wordt de ziekte langdurig en \' slepend en verandert zoo geheel van verschijnselen, dat zelfs een des- kundige zich daarin kan bedriegen. Alsdan is het voor den veehouder niet raadzaam de behandeling zelf langer voort te zetten. In het alge* meen moet nog vermeld worden, dat de heerschende longziekte of influ- enza der paarden in zeer vele gevallen van zelf geneest, waarom het altijd doelmatig is, eene zachte, minder krachtige behandeling aan te wenden, en niet te dikwijls herhaald geneesmiddelen toe te dienen. Inzonderheid zij men met betrekking tot hét aderlaten omzichtig; door
het ondoelmatig aanwenden daarvan, bij deze ziekte, zijn veel paarden verloren gegaan. Wegens den verschillenden vorm waaronder zich de ziekte voordoet, de mogelijke besmettelijkheid en het dikwijls groot verlies van paarden door deze ziekte, is het bijna in ieder geval aan te raden de hulp van een veearts in te roepen. , DB HERSEN-ONTSTEKITTG,
Deze ziekte ontwikkelt zich somwijlen zeer spoedig, bijna plotseling,
en zonder merkbare voorafgaande verschijnselen ; dikwijls daarentegen, doen zich reeds gedurende eenige dagen verschijnselen voor, welke haar als voorboden voorafgaan, namelijk: het paard is traag en loom en voor uit- wendige indrukken ongevoelig, houdt het hoofd naar den grond, eet lang- zaam en weinig, en heeft bijna geheel het voorkomen, hetwelk aan paar- den die aan stillen kolder lijden eigen is. De ziekte wordt in hare geboorte aan de volgende Verschijnselen
gekend. Het paard is angstig en wild, de oogen staan uitpuilend, glanzend met
verwilderden blik, het bindvlies der oogen is hoogrood, de ademhaling is |
|||||
|
22
|
|||||||
|
DE HERSEN-ONTSTEKISG.
|
|||||||
|
versneld, en het dier heeft daarbij eene hevige koorts. Van nu af is het
gevaarlijk zich onvoorzichtig in de nabijheid van het paard te begeven, want elk oogenblik is het ontstaan van razernij te verwachten. Als dit plaats heeft, steigert het paard in de hoogte en springt tegen
de krib aan, slaat en krabt met de voorbeenen, snuift met wijd openge- sperde neusgaten, verscheurt en breekt met buitengewone kracht halster, touw en kettiDg, waaraan het vastgemaakt is, en richt daardoor niet zel- dcn groote schade aan rondom zich heen. Met de opvolgende afmatting, welke zulk een aanval van dolle woede teweegbrengt, volgt een korte tijd van rust. Het paard staat dan met ver van elkander geplaatste beenen en leunt met het hoofd vast op de krib of tegen de ruif, en drukt met de borst naar voren. Van dit oogenblik moet men gebruik maken om het paard zóó vast te maken dat het noch zich zelveu noch anderen schade kan toebrengen. Heeft de ziekte een zeer hoogen graad bereikt, dan volgt de dood meestal plotselijk, als door beroerte, binnen de 36-48 uren; zel- den volgt eene volkomene herstelling, somtijds gaat de ziekte in stillen kolder over, of er blijft een groote aanleg voor weder-instorten bestaan. De Oorzaken, welke tot hersen-ontsteking aanleiding geven, zijn de
volgende: Groote verhitting, sterke inwerking der zonnestralen op den schedel, warme en bedompte stallucht, waarom deze ziekte ook het meest in den zomer voorkomt, vooral bij paarden die aanhoudend op warme en benauwde stallen staan, en die bij eene sterke voeding weinig beweging hebben. Bovendien kan de ziekte door stooten of slaan op het hoofd worden voortgebracht en door belemmerden afvoer van bloed van het hoofd. Behandeling. Deze moet steeds zonder verlies van tijd en met
kracht worden in het werk gesteld, en tegen de ontsteking en de koorts gericht zijn. In de eerste plaats wordt eene aderlating van 4—6 Ned. ffi bloed ge-
daan, die, zonder gevolg blijvende, binnen de 18—24 uren moet herhaald worden, doch in mindere hoeveelheid. Op den schedel, boven het voor- hoofd dicht onder den maantop, legt men een zakje gevuld met sneeuw en ijs, hetwelk, docr de warmte des schedels smeltende, door ander sneeuw en ijs moet vervangen worden. Voor gemeld doel is eene gewone varkens- blaas het best geschikt. Daar het paard het hoofd gewoonlijk heen en we- |
|||||||
|
DG HEBSEN-ONTSTEKING 23
|
|||||
|
der beweegt, waardoor de blaas gedurig uit hare ligging gebracht wordt,
moet men zorg dragen, dat dezelve telkens weder op de juiste plaats ge- legd wordt. Kan men geen sneeuw of ijs bekomen, dan legge men gedurig doeken,
in koud water nat gemaakt, op het hoofd; kan men het paard niet zonder gevaar naderen, dan giet met het eeuige emmers koud water op het hoofd, waardoor het gewoonlijk voor korten tijd tot rust gebracht wordt. Is het paard rustig, en heeft het nog genoeg bewustheid om te slikken, dan geve men de volgende likking in eens in: Neem: Poeder van Braak wijnsteen | lood.
» » Salpeter 2 lood.
» » Zwavelzure Potasch Ij ons.
Lijnmeel 6 ons.
Gewone stroop zooveel als genoeg is om er eene
likking van te maken.
Volgt er na 18—24 uren geen beterschap dan wordt deze likking her-
haald. Daar er in de meeste gevallen verstopping aanwezig is, zet men elk
half uur een klisteer, waarin eenig keukenzout is opgelost; waarbij men echter met voorzichtigheid moet te werk gaan. Om eene afleiding daar te stellen maakt men aan weerszijden boven aan den hals eene inwrijving ter grootte van eene vierkante palm van de volgende zalf: Neem: Poeder van Spaansche Vliegen J lood.
» » Braakwijnsteen i lood.
Reuzel j- ons.
Gewone Terpentijn - 3 lood.
Meng alles tot een zalf onder elkander. De v\\rblijfplaats van het paard moet lommerig en zoo koel mogelijk
zijn. Betaat er nog eenige eetlust, dan geve men het paard wat gras of eenig anler groen voedsel of zemel-slobber. Volgt er genezing, dan moet het paard nog geruimen tijd, ten minste 3—4 weken, van den arbeid ver- schoond Jij ven; en zoo het jaargetijde en andere omstandigheden zulks toelaten noet men het paard in de weide doen, met dien verstande echter |
|||||
|
94
|
|||||||
|
DE KEEL-ONTSTEKING.
|
|||||||
|
dat het dier op liet heetst van den dag op stal komt, of zich voor de
zonnestralen kan beschutten. Wegens de onrust van het dier dieut nog opgemerkt te worden, dat
men na de aderlating, de opening goed sluit en van tijd tot tijd er naar omziet of de sluiting behoorlijk dicht blijft, omdat anders licht eene doo- delijke verbloeding zou kunnen ontstaan. Het paard de beenen te binden aan den grond te bevestigen, om het daardoor onschadelijk te maken, zooals wel eens hier en daar wordt aanbevolen, is geheel af te keuren, omdat, door de liggende houding van het dier en zijne woeste pogingen om zich van zijne banden te bevrijden, onbetwistbaar eene toename en verergering der ziekte wordt teweeggebracht, doch zoo mogelijk moet het paard, door twee sterke touwen, welke aan weerszijde van den halster zijn vastgemaakt, onafgebroken staande gehouden worden. Bij overgang in stillen kolder moet de behandeling gevolgd worden,
welke voor de ziekte is voorgeschreven. DE KEEL-ONTSTEKING.
Deze dikwijls bij het paard voorkomende, doch in de meeste gevallen niet
gevaarlijke ziekte wordt aan de volgende Verschijnselen gekend. liet paard houdt het hoofd en den hals vooruilgestrckt en eenigszins nair be- neden; het is angstig, en voor het bevoelen of drukken op de kee. zeer gevoelig; de ademhaling is mocielijk, hoorbaar, snuivend, somwijlen roche- lend, kort en met meerdere verwijding der neusgaten gepaard. Het slijmvlies der neus- en mondholten is hoogrood gekleurd, en de
mond is door het belemmerde slikken met een taai, vuil en met <oedsel vermengd speeksel opgevuld, dat bij het openen er uit vloeit. Als het paard, dat gewoonlijk nog eetlust heeft, eenig voedsel of drin-
ken tot zich neemt, komt, vooral het drinkwater, weder gehee\' of ge- deeltelijk door de neusgaten terug. Veeltijds is ook de keel aannerkelijk gezwollen, waarin ook de tong meer of minder deelt, terwijl uitwendig aan de keel, dikwijls eene grootere of kleinere zwelling van een (uchtigen aard wordt waargenomen. Van tijd tot tijd, vooral bij het slikkin, wordt een doffe, onderdrukte hoest gehoord. I Gedurende den hoogsten graad der ziekte gaat het paard bijna nroit liggen.
/
|
|||||||
|
25
|
|||||||
|
DE KEEL-ONTSTEKING.
|
|||||||
|
Naarmate de ziekte heviger is, is de hitte der mondholte en van de
tong, alsmede de aandrang van bloed naar het hoofd, vermeerderd, en puilen de rood opgeloopene oogen uit. De ademhaling wordt gedurig moeielijker, is snuivend en piepend, alsof het dier stikken zoude. De uitgang der keel-ontsteking is verschillend: bij eeue doelmatige be-
handeling volgt doorgaans herstelling, terwijl een hevige graad der ziekte, bij eene ondoelmatige behandeling, niet zelden den dood ten gevolge heeft, eu zulks door verstikking, zeldzamer door bijkomende rotkoortsen. In en- kele gevallen houdt het dier uit deze ziekte eene moeielijke ademhaling en dampigheid, welke pijpende damp genoemd wordt, en meestal gedurende het geheele leven blijft bestaan. De Oorzaken der keel-ontsteking zijn gemeenlijk de volgende: Het
vatten van koude, door koud drinken na sterke verhitting. Hard loopen tegen den wind in, vooral tegen koude noorden- en oostenwinden, het ge- bruik van bijtende en scherpe zelfstandigheden, bijv. van spaansche vlie- gen; scherpe dampen, vreemde voorwerpen, die in den keel blijven zit- ten, enz. De gewone keel-ontsteking is in de meeste gevallen eene gevatte koude,
die zich, in plaats van op het slijmvlies van den neus, op de keel heeft ge- vestigd. Behandeling. In de eerste plaats moet de ontstekingskoorts, door
eene aderlating van 3 tot 4 Nederl. ponden bloed, verminderd worden, kunnende men deze aderlating, naar gelang van omstandigheden, na 12—24 uren herhalen. De keel moet met een wollen kleed, of schapenvacht, warm gehouden worden, doch zoo, dat er geen drukking op plaats heeft, ter- wijl men, zoo het paard slikken kan, de volgende middelen kan toe- dienen : Neem: Salpeter 2 lood.
Wonderzout 16 lood.
Lijnmeel 2 ons. Tot poeder gewreven en onder elkander gemengd, maakt men er met
honig eene likking van, die op een dag in drie malen moet ingegeven en naar omstandigheden na 18—24 uren moet herhaald worden. Als drank geve men eenvoudig zuiver, doch niet te koud water, waar-
|
|||||||
|
26
|
|||||||
|
DB BORST-ONTSTEKING.
|
|||||||
|
onder men zeer gevoeglijk een weinig fijn gestampte lijnkoek of zemelen
kan mengen. Is het slikken bijna of geheel belemmerd, zoodat zich eene groote hoeveelheid kwalijk riekend en taai speeksel in den mond ophoopt, dan doet men dikwijls herhaalde inspuitingen van het volgende mengsel in de mondholte, of wascht dezelve er mede uit. Neem: Zoutzuur J. lood.
Honig 1 ons. Water 8 ons. Meng het ondereen.
Bij verstopping zet men klisteeren van lauw warm zeepwater, waarin eenig
keukenzout is opgelost. Is uitwendig aan de keel in het geheel geen zwelling te bespeuren, dan wrijft men alle 4—6 uren het volgende daarop in: Neem: Olijfolie 1 ons.
-Geest van Salmoniak 3 lood.
Terpentijn-olie 3 lood. Tinctuur van spaansehe vliegen.
Bij elkander gevoegd en omgeschud, moet men het 3 a 4 malen daags
rrij sterk inwrijven, tegen het haar op. Bij een langen duur der ziekte, kan men, met voordeel aan beide
zijden van den hals een dracht zetten. Onder alle omstandigheden moet het paard in een warmen stal gehouden, en hem een dekkleed worden opge- legd. In die gevallen, bij welke men voor verstikking vreest, hetgeen vooral bij sterke uitwendige zwelling plaats heeft, moet de, in de meeste gevallen onschadelijke, luchtpijp-snede worden aangewend, welke kunstbe- werking echter slechts door een bekwamen veearts moet verricht wor- den. Hierdoor wordt terstond alle gevaar van verstikking afgewend, en do vrije ademhaling her&teld. DE BORST-ONTSTEKING OP ONTSTEKING.DER
BORST-INGEWANDEN. Bij deze dikwijls voorkomende ziekte, worden de borst-ingewanden door
eene ontsteking aangedaan. Behalve koliek, is zij de meest gewone van |
|||||||
|
DE BORST-ONTSTEKING. 27
|
|||||
|
alle inwendige ziekten van liet paard, en in de meeste gevallen niet
moeielijk te herkennen. Oorzaken. Omtrent den aanleg en de oorzaken der borst-ontsteking,
valt het volgende op te merken. In het algemeen worden volbloedige, goed gevoede paarden, van 4—10 jaren oud, het meest door deze ziekte aangedaan, hoewel dezelve ook op eiken leeftijd en bij elke lichaamsge- steldheid kan voorkomen. Ruinen schijnen er het meest aan onderhevig te zijn, of echter paarden niet smalle borst, zooals verondersteld wordt, meer aanleg voor deze ziekte hebben, is niet volkomen bewezen. Dikwijls ontstaat deze ziekte zonder in het oog vallende of bekende oorza-
ken. Doch ook menigmaal zijn die oorzaken volstrekt niet twijfelachtig, en als zoodanig noemen wij in de eerste plaats: het vatten van koude. Verdere meest voorkomende oorzaken zijn: schielijke verandering in de weersge- steldheid, tochtlucht, koude winden, inzonderheid uit het noordoosten, wan- neer zij bezweete paarden treffen, hard loopen bij zwaar trekken, zwemmen, het spoedig afzadelen, het drinken van zeer koud water bij groote verhit- ting des lichaams, het inademen van schadelijke dampen, het ingeven van vloeibare geneesmiddelen, zoo, dat daarvan een gedeelte in de luchtpijp geraakt, hetgeen ook veeltijds het geval wordt bij het ingeven van dranken door den neus, zoo als sommige kwakzalvers dat doen. Ook kunnen werktuiglijke beleedigingen, wanneer zij de borstholten
verwonden of beleedigen, deze ziekte ten gevolge hebben, bijv. stooten tegen den disselboom, hoefslagen, hoornstooten van het rundvee, enz. Verschijnselen. Somtijds ontstaat de ziekte plotselijk en met een
aanval van koorts, in de meeste gevallen echter ontwikkelt zij zich lang- zamerhand. Alsdan hoest het paard gedurende eenige dagen, wordt ver- volgens loom en treurig, ademt kort, schielijk en pijnlijk, doch blijft nog tamelijk wel eetlust houden. Heeft zich de ziekte echter volkomen ont- wikkeld, dan zijn de verschijnselen duidelijk en bepaald, en zelfs door minkundigen gemakkelijk te onderscheiden. Het meest in het oog vallende, uitwendig zichtbare teeken, is de stoor-
nis in de ademhaling, welke met sterke beweging der ribben en flanken plaats heeft. Het paard ademt moeielijk en schielijk, de neusgaten worden Keer dan gewoonlijk verwijd en de neusvleugels zijn aanhoudend in be- veging. Het getal der uit- en inademingen, hetwelk in den gezonden staat |
|||||
|
28
|
|||||||
|
DB BORST-OKTSTEKING.
|
|||||||
|
10—12 in de minuut bedraagt, is van 20—40 vermeerderd. Van tijd tot
tijd wordt een hoest gehoord, die kor.t, afgebroken, dof, onderdrukt en pijnlijk is. Door eene geringe drukking op het strottenhoofd (de keel) wordt de hoest gemakkelijk opgewekt. Een auder nooit ontbrekend ver- schijnsel is eene meer of minder hevige koorts, de pols is van 60—100 en somtijds zelfs nog meer slagen in de minuut vermeerderd. Alle zicht- bare slijmvliezen, als de tong, het tandvleesch, het neusvües en het bind- vlies der oogen, hebben eene hoogroode kleur. De mondholte is zeer warm, terwijl ook op de oppervlakte des lichaams een verhoogde warmte- graad merkbaar is, uitgezonderd in die gevallen, waarbij de ziekte te ver is gevorderd, als wanneer de ooren, de neus en de beenen meestal koud zijn. De uitgeademde lucht is warmer dan gewoonlijk. Het paard eet weinig,
het liefst nog gras, hooi of stroo, terwijl korrel-voedsel meestal geweigerd wordt. Zelden echter houdt de eetlust geheel op. De dorst is vermeerderd, doch het drinken geschiedt met moeite en steunend, in kleine hoeveelhe- den en bij tusschenpoozen. De mest, die zeer hard gebald is, wordt zelden ontlast, en de pis heeft eene zeer donkere kleur. Het paard staat loom en treurig op zijne plaats, met de voorbeenen ver van elkaar, in eene afge- matte houding; in beweging gebracht heeft het een tragen en slependen gang. Zijne gewoonten of ondeugden, enz. zijn geheel of gedeeltelijk ver- dwenen. Gedurende het geheele beloop, der ziekte — en dit is een ken- merkend verschijnsel — gaat het paard in het geheel niet liggen of althans slechts voor korten tijd. Wanneer het paard pijnlijk, versneld en met opengesperde neusgaten
ademt, tusschenbeide zwak en pijnlijk hoest, daarbij treurig is en weinig of volstrekt niet eet, en in het geheel niet gaat liggen, dan kan men reeds alleen uit deze verschijnselen opmaken, dat er eene long- of borst- ontsteking bestaat. De borst-ontsteking onderscheidt zich in twee, wezenlijk van elkander
verschillende ziekten, welk verschil afhangt, van de deelen die aangedaan zijn. Lijden de longen alleen, of ten minste hoofdzakelijk, dan wordt de ziekte meer bepaald long-ontsteking genoemd; is daarentegen alleen of hoofdzakelijk het weivlies aangedaan (dat de uitwendige oppervlakte der longen bedekt, en de borstwanden als het ware inwendig bekleedt, en |
|||||||
|
DE B0KST-O5.TSTEKIKG. 29
|
|||||
|
daarom ook borstvlies genoemd wordt), dan draagt de ziekte den naam
van borstvlies-ontateking. Zijn de longen hoofdzakelijk alleen aangedaan, dan heeft de ademhaling
met groole inspanning plaats; de inademing is diep en lang, de uitademing daarentegen kort, en de ribben worden daarbij ziclubaar bewogen; het paard hoest dikwijls, doch kort en afgebroken, de neusgaten worden wijd geopend, en niet zelden heeft er uitvloeiing uit dezelve plaats. De adem- haling is dikwijls rochelend en hoorbaar; het paard staat van de krib terug en laat het hoofd hangen. Is daarentegen meer bepaaldelijk het borstvlies ontstoken, dan is de
inademing kort, de uitademing lang en gerekt, dus juist tegenovergesteld als bij de long-ontsteking. De ribben worden bij de ademhaling weinig bewogen, docli daarentegen wordt eeue sterke beweging der flanken opge- merkt. De hoest, is zeldzamer, kort, droog, schel en blijkbaar pijnlijk, zoodat het paurd den hoest tracht te onderdrukken. Er heeft bijna nooit uitvloeiing uit den neus plaats, en de ademhaling is veelal steunend. Klopt men op de borst wanden, dau steunt liet paard van pijn en tracht zulks te ontwijken. Dit verschijnsel is zeer kenmerkend, en dikwijls in zoodanige mate aanwezig, dat cene lichte klopping met de vingers op de ribben vol- doende is om het dier pijn te veroorzaken. Het paard houdt het hoofd omhoog, verre vooruitgestrekt en stijl\', elke beweging is hem onaangenaam, gang en beweging zijn stijf en pijnlijk, terwijl het zich ook zelden nederlegt. Alsnu tot de beschrijving der borst-ontsteking in het algemeen terug-
keerende komen nog de volgende verschijnselen in aanmerking. Neemt de ziekte in hevigheid toe, hetgeen zonder eene doelmatige behandeling doorgaans het geval is, dan hereiken de verschijnselen in 4—6 dagen en Soms nog eerder hunne hoogte, de ademhaling wordt dan gedurig sneller en geschiedt met groote inspanning, de hoest wordt zwakker en doffer, en er ontstaat vermagering, de eetlust houdt geheel op, doch de dorst blijft aanhouden, hoewel het dier slechts kleine\' teugen en weinig achter- een tot zich nemen kan. Het hoofd wordt zeer laag gehouden, het paard staat ver van de krib af, is zeer lusteloos, en ten gevolge van krachtver- lies verandert het met de achterbeenen gedurig van plaats. De oogen staan flauw en troebel, hebben hunnen glans verloren en
liggen diep in het hoofd, de haren van maan en staart kunnen gemak- |
|||||
|
30 DE BOKST-ONTSTEKING.
|
|||||
|
keiijk bij geheele bossen worden uitgetrokken. In vele gevallen zwellen
de ledematen zuchtig op, inzonderheid de achterbeenen, alsmede bij man- nelijke diereu de koker, of er ontslaan groote koude zwellingen onderaan den buik en aan de borst.. Niettegenstaande al deze keuteekenen van zwakte en afmatting, gaat het paard toch niet liggen, zonder twijfel uit instiuctmatige vrees voor verstikking of bcmoeielijking der ademhaling. De duur der borst-ontsteking is niet altijd dezelfde, bij long-ontsteking be-
loopt zij gewoonlijk 8—14, en bij de borstvlies-ontsteking 6- 10 dagen. Ko- men long- en borstvlies-ontsteking beiden te gelijk voor, dan is de duur nog korter. * De borst-ontsteking kan in\'volkomene genezing eindigen, maar ,ook in
andere ziekten en zelfs in den dood. De verdecling der ontsteking en inet deze de genezing, volgt bij eene doelmatige behandeling in vele gevallen. In gunstige gevallen neemt de hevigheid der ontsteking en de koorts langzamerhand af, de ademhaling wordt vrijer, geschiedt langzamer, en niet meer met zoo in het oog loopeude medewerking der ribben en flan- ken, terwijl de neusgaten ook minder wijd geopend worden. De hoest wordt vrijer en ruimer en heeft ook minder dikwijls plaats, de pols geeft minder slagen in de minuut, de huid wordt weder zacht en los, en het haar begint er gladder op te liggen, dikwijls ontstaat er nu, zoo die niet reeds voorhanden is, eene sterke uitvloeiing van dikke slijm uit den neus, doch meestal slechts gedurende éenige dagen. De mest wordt in groote hoeveelheden ontlast, eetlust en vroolijkheid keeren langzamerhand terug, liet paard nadert meer de krib, houdt het hoofd meer in de hoogte, legt zich weder neder en blijft uren lang liggen. Dit gaan liggen is een hoogst gunstig en bijna zeker teeken van terugkeerende gezondheid. Dreigt de borst ontsteking daarentegen een doodelijken-afloop te nemen,
dan neemt men dikwijls, vooral bij goed gevoede paarden, een onnatuur- lijken glans van het haar waar; de ademhaling wordt gedurig korter en moeielijker, is rochelend en steunend, terwijl de neusgaten krampachtig worden opengesperd. De borstwanden en de flanken zijn in sterke bewe- ging, en uit den neus vloeit een stinkend groenaebtig geel slijm ; de eet- lust is geheel verdwenen, de algetneene zwakte bereikt een hoogen graad, het geheele lichaam wordt koud, inzonderheid de neus, de mond en de beenen, en eindelijk tot het uiterste verzwakt, valt het dier dood neder. |
|||||
|
31
|
|||||||
|
DE BORST-ONTSTEKING.
|
|||||||
|
De dood is of het gevolg van algemecne zwakte, of wordt veroorzaakt
door te erge ontaarding der longen, als wanneer deze slechts weinig of geen lucht kunnen opnemen, zoodat er onvermijdelijk verstikking volgen moet. In vele gevallen wordt wel het leven van het paard behouden, maar is de genezing slechts onvolkomen, en blijven er verschillende .ziekten als gevolgen over. Heeft zich bijv., zooals dit bij borstvlies-ontsteking niet zelden het ge-
val is, veel water in de borstholte uitgestort, dan ontstaat daardoor de borstwaterzucht. De koorts en de ontsteking verdwijuen dan bijna geheel, de eetlust keert min of meer terug, doch de ademhaling blijft bemoeielijkt en geschiedt steeds met wijd opengesperde neusgaten en sterken flanken- slag. Klopt men op zijde van de borst, dan hoort men een matten doffen klank, en als men het oor tegen de borst legt wordt een golvend geruisch waargenomen. Aan de beenen, den buik, den koker en den uier ontstaan groote zuchtige gezwellen en het paard gaat niet liggen. Deze toestand, welke borst-waterzucht genoemd wordt, kan weken en maanden lang duren, en gaat eindelijk meestal in den dood over — zelden in genezing. Somtijds wanneer de longen ontstoken zijn, gaat een derzelvc of slechts een gedeelte er van in verharding over, waardoor het paard meestal voor zijn geheele leven kortademig en dampig blijft, of er ontstaat eene gedeel- telijke verettering der longen, waarbij dan een aanhoudende hoest met uit- vloeiing van een etterachtig en dikwijls stinkend slijm plaatsheeft, waaraan het dier, hoewel menigmaal eerst na zeer langen tijd, toch eindelijk sterft. Bij de lijk-opening van de aan borst-ontsteking gestorvene paarden,
worden de volgende veranderingen in de ademhalings-werktuigen aange- troffen, welke veranderingen echter niet altijd dezelfde zijn. In de borst- holte wordt meestal eene aanzienlijke hoeveelheid van een waterachtig vocht aangetroffen, hetwelk dan eens geelachtig of helder, dan weder troe- bel en melkachtig is, en waarin grootere of kleinere vlokken van eene geelachtige zelfstandigheid drijven. Het borstvlies is donkerrood, bijna zwart, en met eene meer of minder dikke laag bedekt van die geelachtige stof, waaruit de zooeven bedoelde vlokken bestaan. Door deze dikwijls ten onrechte voor etter gehoudene stof, die niet zelden de oppervlakto der longen bedekt, zijn dezelve meestal aan de ribben vastgegroeid. Slechts zelden zijn beide longen te gelijk of in gelijke mate door ontsteking aan- |
|||||||
|
32
|
|||||||
|
DE BOBST-OJJTSTEKING.
|
|||||||
|
gedaan, zoodat dikwijls de eene long, of een gedeelte er van, nog tamelijk
•wel de gesteldheid eener gezonde long beeft. Het ziekelijk gedeelte der long is vergroot, zwaar, zwartachtig rood van kleur, met donker bloed opgevuld, en zoo week en murw, dat mea het gemakkelijk met de vingers vaneen kan drukken: van het anders sponsachtige weefsel der longen is niets meer te bespeuren, en hetzelve is bijna zoo dicht en vast als bet weefsel der lever. In de vertakkingen der luchtpijp wordt een van schuim voorzien, etterachtig of bloed;g slijm gevonden, hetwelk bij drukking op de longen in groote hoeveelheid te voorschijn komt, en de luchtpijptakjes zijn meer of minder rood gekleurd, terwijl de genoemde slijm ook dikwijls booger in de luchtpijp, somtijds zelfs iu het strottenhoofd wordt aange- troffen. Dikwijls wordt de borst-ontsteking door de veehouders niet herkend, of
zij wordt met andere ziekten verward, en zoodoende niet gehouden voor hetgeen zij werkelijk is. De aanwezige hoest, de veelal troebele oogen en de soms plaats hebbende uitvloeiing uit den neus, maken niet zelden dat men deze ziekte voor gocdaardigeu droes houdt, en haar dan verzuimt of verkeerd behandelt. Eene verwarring met den later te beschrijven droes echter, kan bij eene nauwkeurige vergelijking van de beschrijving dezer beide ziekten niet zoo licht plaats hebbeu. Bij den guedaardigen droes namelijk is het paard zelden gevaarlijk ziek, de eetlust en vroolijkheid zijn gewoonlijk weinig verminderd, de ademhaling is slechts in geringe mate of in het geheel niet versneld, de neusgaten worden daarbij nietbui- tengewoon verwijd en — wat de hoofdzaak is — het paard, dat aan droes lijdt, gaat liggen. Ziet men daarentegen dat een oogenschijnlijk aan den goedaardigen droes lijdend paard niet gaat liggen, dan is dit teeken bijna alleen reeds voldoende om ons te verzekeren dat er eene borst-ontsteking bestaat of er mede gepaard gaat. Ook de keel-ontsteking wordt dikwijls met de borst-ontsteking verward
doch ook hier is bet onderscheid niet moeielijk, uitgezonderd dan wanneer de beide ziekten, hetgeen somtijds gebeurt, gelijktijdig voorkomen. 13ij de keel ontsteking is de ademhaling rochelend, bet paard kan in \'t geheel niet of slechts moeielijk slikken, zoodat het drinkwater en het gekauwde voedsel weder door den neus terugkomen het paard schuimt en kwijlt sterk, heeft gewoonlijk goeden eetlust, en "grooten dorst, houdt den hals |
|||||||
|
DB B0KS1-0MSTEKING. 33
|
|||||
|
stijf en gestrekt, en in den omtrek van de keel wordt dikwijls een zwcl-
ling gevonden. Eindelijk nog, kan de borst-ontsteking met de rheumatische hoef-ontsteking (bevangenheid) verward worden, daar ook bij deze ziekte de ademhaling zeer versnelt, de houding van het lichaam stijf is en pijnlijk, en koorts aanwezig is, enz. Bij de bevangenheid evenwel, heeft het paard doorgaans nog goeden eet-
lust, hoest weinig of in bet geheel niet, gaat en staat blijkbaar zeer pijn- lijk, gaat wel liggen, doch kan slechts met moeite weder opstaan. Heeft men zich nu door een nauwkeurig onderzoek overtuigd, dat het
paard door eene borst-ontsteking is aangedaan, dan wachte men niet met de behandeling; want bijaldien deze vroegtijdig wordt begonnen wordt het zieke dier veelal hersteld, terwijl eene eerst laat te werk gestelde be- handeling doorgaans den dood niet meer kan voorkomen. Bij eene vroeg- tijdige en doelmatige behandeling sterft gemiddeld altijd de twaalfde patiënt, terwijl onder andere omstandigheden de sterfte veel grooter is, zoodat, in \'t algemeen, zeer veel paarden aan deze ziekte verloren gaan. De Behandeling der borst-ontsteking is bijna altijd dezelfde, om liet
even of het borstvlies, dan wel de longen zijn aangedaan; met betrekking tot de uitwendige afleidingsmiddelen heeft er echter eenig verschil plaats, doch dit verschil is niet zoo groot, dat door eene verwisseling van dezelve wezenlijk nadeel zoude ontstaan. De veehouder mag overigens wel tevreden zijn, wanneer hij nog vroeg
genoeg inziet, dat het paard aan borst-ontsteking lijdt. Gedurende de be- handeling moet het paard op een matig warmen, drogen en tochtvrijen stal geplantst, en volkomen rustig gehouden worden. Alles wat de longen kan prikkelen, bijv. dampen van mest en urine, moet zorgvuldig verwij- derd worden. In den winter moet een wollen- en in den zomer een liu- cen dek worden ■ pgelegd, doch slechts los omgesingeld, zoodat daardoor geen drukking op de borstholte wordt voortgebracht. De behandeling zelve moet met eene aderlating begonnen worden, want
deze is onmisbaar en doet meestal onberekenbaar nut. De hoeveelheid van het af te laten bloed, regelt zich naar de grootte, naar de gevocdheid en en naar de overige gesteldheid des paards. Gemiddeld mag de aderlating 3—4 Neder), pond bedragen, en wordt dan na 18—24 uren, zoo de ademhaling niet aanmerkelijk langzamer en vrijer geworden is, herhaald. I 3 |
|||||
|
34
|
|||||||
|
DE B0KST-O3JTSTEKIKG.
|
|||||||
|
Van veel gewicht is het, de aderlating zoo vroeg mogelijk te doen, ofschoon
zij zelfs op den vierde of vijfden dag der ziekte nog met nut kau worden aangewend. Inwendig geve men de volgende middelen:
Neem: Salpeter 4 lood.
Wonderzout 2,5 ons.
Lijnmeel 1,5 ons. Zoethout 1 ons.
Alles tot poeder gewreven en or.dcr elkander gemengd, maakt men er
met honig eene likking van, welke in vier keeren in de 24 uren moet worden ingegeven. Volgt hierop geen beterschap, dan herhale men deze middelen nog eens
in dezelfde gift; terwijl iu het tegenovergestelde geval met deze middelen, hoewel in kleinere giften, nog een paar dagen moet worden volgehouden. Gaat er met de ziekte een losse en rochelende hoest gepaard, met uit- vloeiing van slijm, dan voegt men bij deze likkiug nog 3 lood gezui- verd Ammoniakzout; doel zich de ziekte als eene borstvlies-ontstcking voor, dan neemt men, in plaats van Ammoniakzout, }. lood Uraakwiju- steen of i lood zoete kwik. Ter bevordering van de steeds nuttige darm- ontlasting worden dikwijls lavementen, uit zout, zeep en lauw water be- staunde, aangewend. De geneesmiddelen moeten steeds iu den vorm van likking ingegeven worden, daar zij, als dranken toegediend, bij borst-ont- steking de dieren te veel vermoeien, cu dikwijls levensgevaar teweegbrengen. Behalve groote aderlatingen en de opgegevene middelen, komen uitwen- dig in aanmerking de afleidende middelen, zooals drachten en scherpe in- wrijvingen die vooral niet moeten verzuimd worden. Bij eene long-ontste- king wordt onmiddellijk een dracht tusschen de voorbeenen voor de borst gezet. Lijdt het paard aan eene borstvlies-ontsteking, dan wende men iu plaats van een dracht eene scherpe inwrijving op de borstwandeii aan. Hiertoe bezigt men gewoonlijk de volgende zalf: Neem: Poeder van Spaansche vliegen ) . , ,
„ , , . van ieder \' lood.
» » Juiphorbium \\
» » Braakwijnsteen i lood.
Veuetiaanschen terpentijn i . , . , •
_, , J van leder 5 lood.
Keu/.el
|
|||||||
|
DB BORST-ONTSTEKING. 35
|
|||||
|
Meng dit onder elkander tot een zalf, en smeer aan beide zijden op
de borstwivnden terstond de helft daarvan iu, om met liet overblijvende, na 6—8 uren, de insmering te herhalen. Hoewel eenigszins omslachtiger, is een mosterd-pleister of -pap werkza-
mer; vroegtijdig aangewend, heeft deze meestal zeker de genezing der borstvlies-ontsteking ten gevolge. Men gebruikt daartoe:
Poeder van groen mosterdzaad | Ned. Pond,
Roggemeel 2| Ned. Ons, waarvan men met koud water eeue zeer dunne pap maakt. Ten einde deze
nu aan te wenden, neemt men een vierkant stuk linnen, bijv. een grooten handdoek of een schort; dezen lap bestrijkt men niet gemelde pap, strooit daarover J. lood Poeder van Spaansche vliegen en bevochtigt het boven- dien nog met een lood terpeutijn-olie. De alzoo toebereide doek of lap wordt nu, onder de borst door, van de eene naar de andere zi\'de aange- legd, en met sterke banden, welke aan de randen des doeks zijn vast ge- maakt, boven op den rug vastgebonden, terwijl men, om alle drukking te voorkomen, eenig stroo daaronder legt. Vervolgens wordt de pap, met de baud, zachtjes aangedrukt, opdat zij overal met de huid in aanraking kome, moetende men de banden op den rug van tijd tot tijd aantrekken, aangezien de doek aanhoudend rekt. De werking van deze pleister begint onmiddellijk; de meeste paarden
wordeu terstond onrustig, slaan en krabben met de voorbeenen, zien naar de borst en den buik om, enz. Wordt deze onrustige toestand zoo erg, dat het paard zou neervallen of het verband afscheuren, dan leidt men het ecnigen tijd langzaam aan de hand rond en tracht het door kleine be- straffingen of bedreigingen tot rust te brengen. Na 10—20 minutan, wordt het paard gewoonlijk weder rustig, terwijl
na 4—6 uren de mosterdpap moet worden afgenomen. Is, door de aan- wending van de hier opgegevene behandeling, na 24—36 uren de hevig- heid der ziekte eenigszins verminderd, is het getal polsslagen afgenomen, ademt het paard langzamer en gemakkelijker, dan is er herstelling te ho- pen, zelfs zonder dat men andere middelen behoeft toe te dieneu. Gunstige verschijnselen zijn: dat de dracht sterke zwelling ten gevolge
heeft, en dat er na weinige dagen een dikke etter wordt voortgebracht, |
|||||
|
36
|
|||||||
|
DB BOKST-ONTSTEKIHG.
|
|||||||
|
of dat de mosterdpap eene groote zwelling heeft veroorzaakt. AU ditlaat-
ste het geval is, dan strekt zich de zwelling gewoonlijk onder den gehec- len buik uit, stijgt aan de zijwanden van den buik naar boven, en beeft dikwijls eene dikte van 4—6 duim. Men behoeft zich echter over deze zwelling niet te verontrusten, daar dezelve nooit eenig gevaar teweegbrengt, en, aan zich zelve overgelaten, langzamerhand geheel en al verdwijnt. Be- speurt men zekere kenteekenen van beterschap, bijvoorbeeld dat het paard weder gaat liggen, of dat er .nog uitvloeiing van slijm uit den neus, een rochelende ademhaling en menigvuldig hoesten bestaat, dan geve men de volgende middelen: Neem: Ammoniakzout 4 lood.
Braak wijnsteen 1 lood.
Poeder van Kalmuswortel 1 ons.
Lijnmeel 2 ons. Tot poeder gewreven, en onder elkander gemengd, maakt men er met
honig eene likking van, welke in 2 dagen in 8 malen moet worden inge- geven, iedere keer i gedeelte. Zijn de beenen, de koker, enz gezwollen, of laat zich uit de vroeger
opgegevene teekenen vermoeden, dat er uitstorsting van water in de borst- holte heeft plaats gehad, dan geve men het volgende: Neem: Zoete kwik *- lood.
Braakwijnsteen 1 lood.
Poeder van roodvingerhoeds-kruidj- lood.
» )> Gentiaanwortel 1 ons. Lijnmeel 2} ons. Terpentijn-olie 2} lood.
Honig of stroop zooveel als genoeg is om er eene likking van te maken,
welke als de vorige moet gebruikt worden. . Naar gelang de toestand vereischt moet deze likking een of meermalen
herhaald worden. Bij zoodanige behandeling is de borst-ontsteking meestal na 12—16 da-
gen hersteld. Na dien tijd kan ook de dracht worden weggenomen; de somtijds van de mosterdpap nog overblijvende zwelling vereischt geen be- handeling, daar die langzamerhand van zelf verdwijnt. Wil men deze zwelling evenwel sneller doen verdwijnen, dan maakt men er met een |
|||||||
|
DE BORST-ONTSTEKING. 37
gewoon pennemes 15—20 insnijdingen in ter diepte van een halven duim,
men verschafte het paard eenige beweging en geve het eenig keukenzout en jeneverbessen onder het voedsel, of men dient de laatst voorgeschrevene likking nogmaals toe. Na de aanwending de.r mosterdpap valt de opperhuid met het haar in
groote stukken af; doch na korten tijd komt er nieuw en van kleur on- veranderd haar op, hetgeen na het gebruik van andere scherpe inwrijvin- gen niet altijd net geval is. De leefregel voor het paard gedurende de ziekte doet zich gemeenlijk
van zelf kennen, daar het dier niets of slechts zeer weinig voedsel tot zich neemt. Heeft het paard evenwel eenigen eetlust, dan geve men tarwe- zcmelen met lauw water aangemengd, gras, doch zeer weinig hooi. Het drinkwater moet niet zeer koud ziju cu het moet gegeven worden alleen, of met zemelen, zuurdeeg, keukenzout of salpeter gemengd, waarbij men evenwel op den smaak van het dier letten moet, terwijl het nooit aan ecne genoegzame hoeveelheid ontbreken mag. Is het paard weder hersteld, dan moet het nog eenige weken zorgvul-
dig verpleegd en in het geheel niet tot den arbeid gebruikt worden, deels omdat de borst-ingewanden nog te gevoelig zijn, deels ook omdat het paard door de zi«ktc veel in kracht verminderd is. — Langzamerhand vermeerdert men de rations voeder, of zendt het paard in de weide, met vermijding echter van koud en nat weder. Blijft er nog langen tijd een gebrekkige ademhaling bestaan, dan is deze zeer moeielijk en dikwijls in het geheel niet te herstellen. Inzonderheid geldt dit van de borst-water- zucht. Somwijlen gelukt het evenwel, door het gebruik van sterk pisdrij- vende middelen, het water te verwijderen. Bovendien kan het in de borst- holte aanwezige water nog ontlast worden door middel van den trokaar, welke tusschen de 7de en 8"e rib moet worden ingestoken. Hiervan echter is het gevolg zelden gunstig; want ofschoon het aanwezige water op dat oogenblik wel wordt verwijderd, zoo wordt er spoedig weder nieuw afge- scheiden. Dat deze kunstbewerking alleen door een bekwamen veearts moet verricht worden, spreekt wel van zelf. Blijft er na de verwijdering der long-ontsteking nog kortademigheid of
dampigheid over, dan is het waarschijnlijk dat de longen, in grooteren of kleineren omvang, in verharding zijn overgegaan. Ook van dezen toestand |
||||
|
38 DR HOEST.
|
|||||
|
is de genezing moeielijk, hoewel, in enkele gevallen, het volgende middel,
om de 4—6 weken toegediend, somtijds nog van nut kan zijn. Neem: Poeder van Aloë 2 lood. Zoete Kwik J. Jood. Krotoon-olie 12 druppels.
Althae-poeder 4 lood.
Maak er met lauw water twee pillen van, welke aan het paard moeten
worden ingegeven, \'s morgens een en \'s avonds een. DE HOEST.
De hoest is gewoonlijk slechts een verschijnsel van andere ziekten, bij
voorbeeld van droes, borst ontsteking, dampigheid, enz.; doch in enkele gevallen komt hij als eene op zich zelf staande ziekte voor, en vereischt dan onder sommige omstandigheden eene eenvoudige behandeling. H\'et hoesten schijnt alsdan over het algemeen veroorzaakt te worden door eene sterke prikkeling in de luchtpijp en in het strottenhoofd, alsmede door eene eigenaardige prikkelbaarheid der ademhalingswerktuigen. In die ge- vallen nu, waarin het hoesten als eene zelfstandige ziekte voorkomt, wendt men de volgende middelen aan: Neem: Braak wijnsteen. . . . i
Goudzwavel . . . .. 1 Vitn ieder l lood-
Poeder van Venkelzaad . j
» » Alandwortel . > van ieder 1 ons.
» » Jeneverbessen. ) Alles onder elkander tot een poeder gemengd, maakt men er met honig eene Jikking van, welke in 3 dagen moet worden ingegeven. In zeer hardnekkige gevallen kan men de keel en de luchtpijp eenige
malen inwrijven met terpentijn-olie of met het vluchtig smeersel, be- staande uit een deel geest van Ammoniak en drie deelen raap- of lijnolie of men kan een dracht voor de borst zetten. Dikwijls is het ook nuttig, het paard, evenals bij den droes, dampen te laten inademen. Ten aanzien van het voedsel en dienstgebruik des paards, geldt hetzelfde als bij de dampigheid (Zie het artikel over de kortademigheid of dampigheid.) |
|||||
|
39
|
|||||||
|
DE K0BT-ADKMIGIIEI1) OF DAMPIGHEID.
|
|||||||
|
Vochtigheid en koude zijn bepaald nadeelig, evenzoo invloed van stof,
wind, enz. Het is goed, in de krib van bet paard een stuk steenzout te leggen, en het nimmer zeer koud water te laten drinken. DE KORT-ADEMIGHEID OP DAMPIGHEID.
Deze ziekte bestaat in een ziekelijken toestand der ademhalingswerktui-
gen. Aan een dampig paard, in rustigen toestand, kan men in vele gevallen weinig of niets ziekelijks bespeuren; heeft de ziekte evenwel een hoogen graad bereikt, dan kan men reeds in rustigen toestand de keuteekenen der ziekte waarnemen ; de ademhaling is alsdan zichtbaar moeielijk, en gaat sneller dan in den gezonden staat; ook heeft dezelve plaats met in het oog loopende beweging der flanken en ribben, vooral wanneer het paard kort te voren veel voedsel tot zich genomen heeft. Niet zelden wordt ook van tijd tot tijd, vooral \'s morgens, een doffe en
korte hoest gehoord. Gewoonlijk echter komt de dampigheid eerst das duidelijk en bepaald te voorschijn, wanneer van een paard, dat daaraan lijdt, snelle beweging wordt gevorderd. Laat men zulk een paard, bij voor- beeld, slechts ecnige honderden schreden draven, dan wordt de ademhaling reeds daardoor in het oog loopend versneld en bemocielijkt, terwijl zich, bij elke uitademing, onder aan den buik langs de ribben, eene diepe sleuf — de zoogenaamde dampstreep of dampgroeve — vormt; de flanken wor- den daarbij zeer sterk bewogen, terwijl de aars bij de in- en uitademing meestal uit en in gaat; de neusgateu worden buitengewoon opengesperd; en na eene zeer snelle en aanhoudende beweging, geraakt het paard dik- wijls zoo zeer buiten adem, dat het dreigt neer te vallen en te stikken, waarbij het dikwijls een rochelend eu snuivend, of pijpend, geluid laat hooren. Op dezelfde wijze wordt de ademhaling gestoord, als een dampig paard tegen een berg opgaan of zware lasten trekken moet. Het duurt gewoonlijk na gemaakte beweging geruimeu tijd, eer een dam-
pig paard weder rustig ademt. Meestal heeft het paard glansloos en stroef haar, een doffen, holklinkenden en korten hoest, evenals de hoest van een schaap, terwijl het daarbij in het geheel niet of slechts zelden gaat\'liggen. Bij het drinken houdt bet dikwijls op, ten eiude adem te halen. De Oorzaken der dampigheid zijn iu vele gevallen niet bepaald op
|
|||||||
|
40 DE KOBT-ADEMIGHEID OF DAMPIGIIKII).
|
||||
|
te geven: voorafgegane long-ontsteking, vastgroeiing der longen aan de
ribben, verwijding en verslapping der longcellen, polypen in den neus, vernauwing der stcunspleet, opzwelling van de klieren, die in de nabijheid der luchtwegen gelegen zijn, geven niet zelden aanleiding tot dampigheid. Overigens kan dezelve ook door aanhoudende en te snelle beweging, nis- mede door het voederen met bedorven voedsel, bijv. beschimmel en duf hooi, worden voortgebracht. Behandeling. Daar al deze organische gebreken, welke de ziekten
meestal ten gevolge hebben, slechts zelden met zekerheid te ontdekken of te verwijderen zijn, zoo gelukt de genezing ook maar in weinig gevallen. Het meest is nog van een doel matigen leefregel en een gepast dienst-
gebruik des paards te verwachten; groen voedsel, wortelen, wijders ze me- len, lijn- en raapkoeken, jeneverspoeling, enz. zijn gepaste voedingsstoffen, evenzoo ook haver en garst, in matige hoeveelheden toegediend. Hooi en stroo, en in het algemeen droog voedsel, moet in het geheel niet of slechts in kleiue hoeveelheden gegeven worden. Goed gevoede en zeer volbloedige paarden doet men eene aderlating van 3—5 pond, welke men van tijd tot tijd kan herhalen. Het gebruik des paards moet zooveel mogelijk op een gelijken bodem, en niet voor zwaar werk of snelle beweging, plaats hebben. Somtijds ook bewijzen inwendige geneesmiddelen goede diensten, bijv.
Neem: Goudzwavel......2 lood.
Poeder van Jeneverbessen \\
» » Venkelzaad jvan ieder 1 ons.
» » Zoethout .) Onder elkander gemengd, en met honig tot eene likking gemaakt, aan
het paard driemaal daags een stuk ter grootte van een eendene! daarvan te geven. Daar het van belang is dat het paard veel nat voedsel bekomt, zoo kan
men de middelen ook gevoeglijk toedienen onder eene slobbering van tar- wezemelen. In sommige gevallen, vooral als er met de dampigheid veel hoesten ge-
paard gaat, komen kramp- en pijnstillende middelen te pas, bijv. duivels- drek, opium, extract van Bilzenkruid, enz. In enkele gevallen heb ik groot nut gezien van eene likking, bestaande uit:
|
||||
|
DE BEVANGENHEID OF VERSTIJVING. 41
|
|||||
|
Gezuiverde Potasch (Onder-koolzure potasch) 4 lood.
Extract van Bilzenkruid 1 lood. Duivelsdrek 2 lood.
Poeder van Zoethout {- ons.
Lijnmeel 2 ons.
Honig of stroop, zooveel als noodig is om er eene likking van te ma-
ken, welke 6 malen in 2 dagen moet worden ingegeven. Genoemde middelen moeten ten minste gedurende 8—14 dagen worden
toegediend. Daarenboven geeft men, vooral \'aan sterk gevoede paarden, van tijd tot tot tijd eene laxeerpil in, kunnende men daartoe gebruiken, die bij bet artikel over de borst-ontsteking opgegeven. (Zie pag. 38.) Ook kan men een fontanel voor de borst zetten; hetgeen, hoewel het
zeldzaam, toch in enkele gevallen van nut is. In sommige gevallen gaat de dampigheid vanzelf over, terwijl het in de weide
doen \'van het paard, zoo mogelijk ook des winters, veelal goede diensten doet. DE BEVANGENHEID OF VERSTIJVING
(RHEUMATISME). Deze ziekte, welke in de meeste gevallen de voorbeeneu, doch ook wel
de aehterbeenen en somtijds alle ledematen te gelijk aandoet, en dikwijls met ontsteking van het een of ander lichaamsdeel gepaard gaat, komt in verschillenden graad van hevigheid, en met of zonder koorts vergezeld, voor. Het met koorts gepaard gaand (hevig en snelverloopend) rheumatisme be- gint gewoonlijk met eene koortskoude, waarop eene algemcene en groote hitte volgt; het paard heeft daarbij eene stijve houding, en kan zich slechts moeielijk, en niet dan met veel pijn, bewegen of van zijne plaats komen, terwijl het de becnen dicht bij elkander onder het lijf plaatst; zijn de voorbeenen of de\' zoogenaamde voorhand, alleen en uitsluitend aangedaan, dan zet het paard deze vooruit en buitenwaarts gericht; de hoeven zijn uiterst heet en voor kloppen of knijpen met de tang zeer gevoelig. De ademhaling en de pols zijn versneld, terwijl het paard doorgaans zeer sterk zweet, somtijds tot aan de flanken toe; de dorst is groot en de eetlust doorgaans zeer verminderd. Tot de Oorzaken der bevangenheid behoort voornamelijk het vatten
|
|||||
|
42 DE BEVANGENHEID OF VERSTIJVING.
|
|||||
|
van komlc, van allerlei aard, bijv. als het paard na hard en aanhoudend
loopen p\'otselijk, vooral op tochtlucht, moeten blijven stilstaan. Dikwijls ontstaat de ziekte ook, als het bezweete lichaam door regen getroffen wordt, of als men een erg bezweet en verhit paard in zeer koud water laat zw.em- men. In enkele gevallen wordt de bevangenheid ook door aanhoudend op stal staan, bij sterke voeding; voortgebracht, bijv. door het voederen van rogge en peulvruchten. Is de bevangenheid in een lichten graad aanwezig, dan kan het paard nog wel loopen, doch slechts pijnlijk, en om het voorste of toongedcelte der hoeven te verschoonen, rust het meer op het achterste gedeelte, dat wil zeggen op de ballen; zijn de voorbeenen alleen aange- daan, dan worden die, zoowel in rust als in beweging, altijd vooruit ge- zet, terwijl de achterbecnen ver onder het lijf geplaatst worden, waardoor de zwaarte des lichaams op deze wordt overgebracht. Lijden evenwel alle beenen te gelijk, dan kan het paard bijna niet staan;
het ligt dan meestal, en trekt de beenen beurtelings naar den buik op, waarbij het sterk zweet, hevig met de flanken slaat, erg steunt en pijn te kennen geeft. . In deze hevige gevallen wordt de bevangenheid of het rheumatisme
niet zelden gevaarlijk; want niet alleen kunnen de hoeven afvallen, maar door koud vuur, waardoor andere Jichaamsdeelen ten gevolge van hetaan- houdend liggen zijn aangedaan, kan ook de dood worden teweeggebracht. Hoewel dit echter zelden het geval is, zoo ontstaan toch meestal ring-, plat- of volhoeven, waardoor het paard gedurende zijn geheele leven meer of minder kreupel gaat. De Behandeling der bevangenheid moet naar de hevigheid der
ziekte ingericht, en niet alle voorzichtigheid geleid worden. In lichte, en pas ontstane gevallen, waarmede noch hevige koorts, noch hoef-ontsteking gepaard gaat, is bet gewoonlijk reeds voldoende, het paadd in eenen war- men stal op een hoog en zacht stroobed te plaatsen, met wollen dekens te dekken, en het de volgende middelen toe te dienen. Neem: Kamfer Ij. lood.
Braakwijnsteen 1 lood.
Zwavel 1 ons.
Poeder van Jeneverbessen Ij ons.
Lijnmeel 1 ons |
|||||
|
DB BEVANGENHEID OF VERSTIJVING. 43
|
|||||
|
Honig of stroop, zooveel als genoeg is om er eene likking van te ma-
ken, welke in 24—36 uren van tijd tot tijd moet. worden ingege- ven. Daarenboven geve men liet paard, belialve gras, eenige malen daags eene
slobbering van tarwe-zemeleu, doch slechts weinig hooi of stroo. Gaat echter met de bevangenheid hevige koorts en boef-ontsteking ge-
paard, dan is do volgende behandeling aan te raden. Eerst neemt men de hoefijzers voorzichtig af, en plaatst hèt paard op een hoog en zacht stroo- bed; daarna zet men de hoeven in een zak met koemest, of dunne leempap, welken zak men aanhoudend vochtig houdt door begieten met koud water. Bovendien kan men nog, bij hevige boef-ontsteking, de zool eerst dun uit- snijden en daarin, of in de ballen, eene aderlating doen. Behalve deze plaatselijke behandeling, moet voor de vermindering der
koorts eu ontsteking nog verder gezorgd worden; men doet derhalve eene aderlating van 5—7 pond bloed uit de halsadcr, en geeft inwendig het volgende middel in eens in Neem: Poeder van Aloë 2 lood.
VVonderzout 2 ons. Lijnmeel of zoethout 2 ons.
Tot. poeder gewreven en onder .elkander gemengd, maakt men er met
honig eene likking van. Daar de mestontlasting gewoonlijk vertraagd is, zette men nu en dan
een klisteer, waarin eenig keukenzout is opgelost. Wordt de ziekte sle- pend, en blijven de hoeven voortdurend warm en pijnlijk, dan is het dik- wijls van groot nut, boven den hoef, tot aan de koot, eene scherpe zalf in te wrijven, waartoe men de zalf kan gebruiken, bij de behandeling der leggers opgegeven. Inwendig komen dau de volgende middelen te pas.
Neem: Zoete Kwik £ lood.
Poeder van Opium 1 lood.
Lijnmeel 2 ons. Honig zooveel als genoeg is om er eene likking van te maken, die van
tijd tot tijd in twee dagen moet worden ingegeven, of ♦
|
|||||
|
• «
|
||||||||||||||||||||||||
|
44 DE LEVER-ONTSTEKING.
Neem: Braakwijnstcen 1 lood.
|
||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||
|
Tot poeder gewreven en onder elkander gemengd, als het vorige te ge-
bruiken. DE LEVER-ONTSTEKING.
Deze ziekte komt over het algemeen weinig voor, en is voor den vee-
houder ook niet gemakkelijk te herkennen. Het eenige zekere teeken is de gele kleur, welke het slijmvlies van den neus, van den mond en van het oog aanneemt; gewoonlijk is er verstopping en gebrek aan eetlust aan- wezig, doch ook wel eene afwisselende diarrhee: de mest, die ontlast wordt heeft eene lichte kleur en is dikwijls stinkend, de pis daarentegen heeft eene donkere kleur. Bij drukking op de leverstreek,aan de rechterbuikzijde, geeft het paard pijn te kennen en tracht den druk te ontwijken, terwijl het ook zelden gaat liggen. Behalze deze verschijnselen zijn nog die eener meer of min hevige koorts
aanwezig. In sommige gevallen worden ook verschijnselen van koliek waar- genomen. Tot de Oorzaken behooren het aanwezig zijn van wormen ofsteenen
in de galbuizen, voorts het vatten van koude, slecht en bedorven voedsel, verwondingen of beleedigingen der leverstreek, enz. Om de genezing te bewerken doet men, bij volbloedige en goed gevoede
dieren, eene matig eroote aderlating, en geeft inwendig de volgende lik— Icing. Neem: Zoete Kwik j lood.
Wonderzout 2 ons.
Poeder van Alsemknoppen ) . ,
„ ,. } van ieder een i ons.
» i> Gentiaan \\
Honig, zooveel als genoeg is om er eene likking van te maken, waar-
van men het paard vier maal daags een stuk ter grootte van eendenei geeft. |
||||||||||||||||||||||||
|
llf.T KOLIEK OF DB BUIKPIJN. 45
|
|||||
|
Op de leverstreek wrijft men, ongeveer ter grootte vau de handpalm, wat
van de volgende zalf in. Neem: Poeder van spaansche vliegen 1} lood.
Venetiaanschen terpentijn )
„ ! *an elk 4 lood.
Reuzel \\
Meng het tot eene zalf onder elkander.
Is de mestontlasting vertraagd, dan zet men van tijd tot tijd een klis-
teer van zeepwater, waarin eenig keukenzout is opgelost. Het voedsel moet over het algemeen uit groen voeder, zooals gras en
wortelen, en uit andere saprijke voedingsmiddelen bestaan, terwijl het voe- deren van zemelen mede zeer doelmatig is. Hooi en stroo daarentegen mo- gen slechts in kleine hoeveelheden gegeven worden. In lichtere gevallen dezer ziekte en bij lichte koorts is, bij goed weder,
eene matige beweging aan de genezing bevorderlijk, en mag het paard ook voor lichte diensten gebruikt worden. HET KOLIEK OF DE BUIKPIJN.
Deze ziekte, ook wel darmjicht genoemd, behoort tot de meest voorko-
mende ziekten van bet paard, en is zoo gevaarlijk, dat er misschien wei- nig ziekten bestaan, welke zoovele offers eischen, als juist deze. Verschijnselen. Gewoonlijk ontstaat het koliek plotselijk, zonder be-
paalde voorboden. Het paard houdt op met eten, staat van de krib terug, krabt met de voorbeenen, zet de achterbeeneu meer onder het lijf; ziet dikwijls naar den buik om, of bijt er naar, kwispelt met den staart, is zeer onrustig, verandert gedurig van plaats, gaat liggen, en tracht zich ge- heel om te wentelen of op den rug te liggen, steunt, springt weder op, perst om mest of urine te ontlasten, enz. Dit ongewone doen en deze on- rustigheid van het paard welke kennelijk het gevolg van hevige pijnen in den buik zijn, worden gewoonlijk in het begin door tusschenpoozingen af- gewisseld, waarin het paard eenige minuten rust heeft, en dan somtijds zelfs naar het voedsel grijpt. Spoedig echter beginnen de vermelde verschijnselen opnieuw. Bij het
toenemen der ziekte schijnt het paard door hevige pijnen gekweld te wor- |
|||||
|
45
|
|||||||
|
HET KOLIEK O* DE BUIKriJN.
|
|||||||
|
den, het staat wankelend, zweet over het geheele lichaam, steunt, heeft
een strakken zonderlingen blik, krabt en slaat met de beenen, ziet dikwijls naar den buik om, en slaat er ook wel met de achterbeenen naar. Gedu- rende den aanval van pijn is de ademhaling zeer versneld en geschiedt met wijd opengesperde neusgaten. Al deze verschijnselen nemen somwijlen in den korten tijd van 4—8 a 10 uren tot zulk eene hoogte toe, dat het dier zich van pijn eu angst als razend voordoet, terwijl de uiteinden van de oppervlakte des lichaams, inzonderheid de ooren, de neus en de beenen, koud worden, gepaard met een koud zweet en een hevig sidderen, waarop dikwijls na 24—48 uren de dood volgt. Gedurende hel beloop der ziekte, heeft er gewoonlijk, niettegenstaande
het paard aanhoudend pogingen daarioe doet, geen ontlasting van mest of urine plaats, of*zulks is slechts in het begin der ziekte het geval, en ook dan nog slechts in kleine hoeveelheden. De kenmerkende Verschijnselen van koliek zijn gestoorde ontlasting
van mest en urine, groote onrast, krabbeu en stampen met de voorbeeneu, omzien en slaan naar den buik, dikwijls gaan liggen en opstaan, en gedu- rende de aanvallen volkomen verlies van eetlust. Heeft het koliek een doo- delijken afloop, dan is zulks doorgaans het gevolg van ecne maag-of darm- ontsteking of van het bersten der iraag, of ook wel van verscheuring van het middenrif. ( De herstelling volgt bijna altijd even spoedig als dq ziekte ontstaan is.
Het paard, dat eenige minuten te voren nog de hevigste pijn\' te kennen gaf, haakt weder naar voedsel, en doet zich bovendien zoo voor,\' alsof er in het geheel geen ziekte bestaan had; de mest eu urine wordt in eene groote hoeveelheid ontlast, hetgeen in de meeste gevallen reeds vóór de volkomcne herstelling plaats heeft, tcr«ijl de oppervlakte des lichaams we- der hare natuurlijke warmte verkrijgt. De Oorzaken van het koliek zijn zeer talrijk, te veel om hier alleu
opgenoemd te worden. Intusschen ontstaat het koliek meestal door het vatten van koude, en door de hoeveelheid en den aard van het gebruikte voedsel. Elke overmaat, zelfs van gewoon voedsel, kan koliek ten gevolge heb-
ben, inzonderheid als het paard terstond na het, eten aanhoudend en hard loopen of zwaar trekken moet. Ook zijn er eenige voedingsstoffen, die zelfs |
|||||||
|
HET KOLIEK OF DE BUIKPIJN. 47
bij een matig gebruik licht koliek kunnen veroorzaken, bijv. versche klaver,
rogge, peulvruchten, meel; zoo ook zemelen, wanneer deze droog gevoe- derd worden; ook aardappelen, in overmaat gevoerd, brengen koliek teweeg. Wijders kunnen wormen en bremvlieg-larven in de ingewanden, alsmede darinsteenen, tot koliek aanleiding geven. De Behandeling moet terstond begonnen en met voorzichtigheid en
kracht voortgezet worden. Hoewel de behandeling van liet koliek eeniger- mate verschilt naar gelang van de oorzaken, zal hier slechts ceue in het algemeen en voor den veehouder practische behandeling worden opgegeven. Vooreerst plaatse men het paard op een warmen zoo mogelijk tochtvrijen stal, welke tevens de noodige ruimte moet hebben, opdat het paard zich bij het nedcrvalleu niet kuuuc bezecren. Is er een schapenstal voorhanden dan is die een zeer geschikt verblijf. Overigens moet op alle plaatsen voor een dik er. groot stroobed gezorgd worden. Vervolgens wrijft men den buik en de beeneu met stroowisscheu, en dekt het paard daarna met eene wol- len deken toe. Daar er gewoonlijk hardnekkige verstopping aanwezig is, moet de bchan-
deling altijd op eene spoedige roestontlastinggericht zijn; want heeft erecne ruime ontlasting van mest en urine plaats, dan wordt 2ulks meestal spoe- dig gevolgd door herstelling. Men zet derhalve elk kwartier of halfuur een klisteer van lauw zeepwater, niet bijvoeging van wat olie eu een weinig keukenzout. Perst het paard, zonder mestontlastirg, het klisteer weder uit, dan her-
hale men hetzelve; terwijl het in alle gevallen doelmatig is, met eene met olie besmeerde hand de soms in den endeldarm aanwezige mest vooraf te verwijderen. Daarna wrijft men den geheelen omvang van den buik met het volgende
smeersel in, hetgeen men desnoods elk uur moet herhalen. . Neem: Terpentijnolie 2 lood.
Vloeiende Ammonia 4 lood.
Raapolie 1 ons. Meng het tot eeu smeersel samen.
Hierop wordt het gewoonlijk zeer onrustig, hetgeen echter na 10—12
minuten weder bedaart, als wanneer men tot de toediening van inwendige |
||||
|
48
|
||||||||||||
|
HET KOLIEK OF DE BUIKFIJN.
|
||||||||||||
|
middelen kan overgaan, teo «are bet paard reeds hersteld mocht zijn; want
niet zelden wordt er na de inwrijving mest en pis ontlast, en ontstaat er ten heilzaam en algemeen zweet, waarop het koliek verdwijnt. Er bestaan zulk eene groote menigte geneesmiddelen, waarvan men bij
koliek goede uitwerking gezien heeft, dat het inderdaad moeielijk is, er eene bepaalde keus onder te doen. Intusschen zijn de volgende middelen bier aan te bevelen. N°. 1. Neem: Braakwijnsteen ^ lood.
Wonderzout 1 ons.
los dit op in één flesch Aftreksel van Kamillen.
|
||||||||||||
|
N°. 2. Neem: Wonderzout 1 ons.
Extract van Bilzenkruid {- lood.
Aftreksel van Kamillen 1 flesch. |
||||||||||||
|
N°. 3. Bij bepaald overvoederings-koliek.
Neem: Wonderzout I ...
_ ,. , J van ieder 1 ons.
Dubbelzout) opgelost in het volgende: aftreksel van Anijszaad / . , „
„ .„ | van ieder i flesch.
en » » Kamillen ) welken drank men om de 2 uren naar omstandigheden eens of meermalen
moet ingeven.
Wat voorschrift 1 en 2 aangaat, zoo moeten die in eens ingegeven en,
naar omstandigheden, elk half of heel uur herhaald worden. Wijders is het zeer nuttig van tijd tot tijd olijf- of raapolie toe te die-
nen; doch moeten prikkelende middelen, zooals peper, brandewijn, enz. over het algemeen vermeden worden. In enkele gevallen evenwel, zooals bij windkoliek en koliek door het vatten van koude ontstaan, kunnen zij doel- matig zijn. In geen -geval echter mogen zij worden aangewend, zoo er ver- schijnselen van ontsteking aanwezig zijn. Kan men bij deze behandeling na 4 of 5 uren geen beterschap betpeu-
ren, dan doet men onmiddellijk eene aderlating van 4—5 of 6 ponden, welke, zoo het paard na 12—18 uren nog geen beterschap laat blijken, herhaald moet worden. |
||||||||||||
|
N
|
||||||||||||
|
HET KOLIEK OF DE BUIKFIJN. 49
|
|||||
|
Het gevaarlijkst is gewoonlijk het wind-koliek, waaneer er geen winden
ontlast worden en de flanken zeer zijn opgezet. Bij dit koliek is het doel- matig, het paard 10—15 minuten te laten loopen, dewijl daardoor de ont- lasting van winden bevorderd wordt: doch men moet het paard daarbij een dik dek opleggen, en het goed voor regen en wind beschutten. Bij alle andere kolieken evenwel schijnt beweging eerder nadeelig, dan
dienstig voor het paard te zijn. Lijdt het paard aan worm-koliek, waarvoor geen ander zeker kenteeken
bestaat dan dat het paard tijdens de ziekte of kortte voren wormen ontlast heeft, dan zijn de volgende middelen aan te bevelen. Neem: Zoete kwik J lood.
Hertshoorn-olie 3 lood. Wonderzout 2 ons. Meel en water, zooveel als noodig is om er eene likking van te maken
welke in eens moet worden ingegeven. Om de werkzaamheid van deze middelen te bevorderen, moet eenige
uren voor en na het ingeven geen voedsel aan het paard gegeven worden. In elk geval, doch vooral zoo er geen wormen ontlast worden, moet men
deze likking een paar dagen achtereen dagelijks toedienen. Bij koliek met doorloop gepaard, is de behandeling eenigszins verschil-
lend: de klisteeren vallen hier van zelf weg, doch ecne aderlating en bet inwrijven van den buik met terpentijn-olie of met het boven opgegeven smeersel enz. zijn hierbij zeer heilzaam. Bovendien geve men inwendig om het uur den volgenden drank. Neem: Gekneusd lijnzaad . . . . | ons.
(kook dit met 2 flesschen water een uur lang en voeg bij het doorgezegen vocht) geestrijk af- treksel van Opium .... 1 lood. Deze drank moet naar omstandigheden eens of meermalen herhaald
worden. In het laatste geval echter moet de gift van het geestrijk Aftreksel van
Opium tot de helft verminderd worden. 4
|
|||||
|
50 DE DOOBLOOP OF DIABRHEE.
|
|||||
|
Het bij koliek zoo gevreesde neervallen van het paard kan men gerust
toelaten, zoo men maar zorg draagt dat het paard op een groot en hoog stroobed sta, en alle voorwerpen waaraan het zich zou kunnen bezeeren weggenomen en verwijderd worden, want door het gedurig gaan liggen en opstaan wordt de ontlasting vau mest en winden bevorderd. Alleen het omwente\'en van het paard moet men zooveel mogelijk trach-
ten tegen te gaan, hoewel daardoor niet, zooals sommigen meenen, eene darm-omslingering zou ontstaan — de ingewanden toch liggen zoo los niet in den buik; en heeft er al eene omslingering plaats, dan is die het ge- volg van geheel andere oorzaken. Ieder paardenhouder ziet het immers geduldig aan, dat zijne paarden zich in de weide omrollen en wentelen — waarom moet dan daarvoor bij koliek zulk eene vrees bestaan? DE DOORLOOP OF DIARRHEE.
Deze ziekte, welke het tegenovergestelde vau verstopping is, wordt aan
de volgende verschijnselen gekend. Menigvuldige ontlasting van een zeer dunnen dikwijls watcrigen mest, die noch den vorm noch de kleur van den gewonen mest heeft. De doorloop komt in zeer verschillende graden voor: in de lichtere gevallen is de ontlaste mest week, brijachtig als koe- mest; in de hevige gevallen is de mest dun en waterachtig, zoodat zij langs de beenen afloopt, den staart bezoedelt en bij de ontlasting somtijds ver wordt weggespoten in den vorm van een straal. Is de doorloop niet het verschijnsel van eene andere ziekte, dan worden
deszelfs lichte gevallen reeds genezen, door de haver en het hooi droog te voederen en het drinkwater niet te koud en bij kleine hoeveelheden toe te dienen; daarbij moet het paard warm gehouden, met eene wol- len deken gedekt en eenige malen daags met stroowisschen gewreven worden. Is de mest zeer dun en de eetlust eenigermate gestoord, dan zijn inwcii-
dig de volgende middelen aan te raden. Neem: Poeder van Kalmuswortel ]
» » Engel wortel \\ van ieder { ons.
r- » \'» Alsemkruid J |
|||||
|
/
|
|||||
|
DE DOORLOOP OP DIAKRHEE. 51
Neem: Poeder van Althaea | . , ,
[ van ieder 1 ons.
Lijnmeel \\ Honig zooveel als noodig is om er eene likking van te maken, welke in
6 keeren in 2 dagen moet worden ingegeven. In hardnekkige gevallen, en als de doorloop reeds lang bestaan heeft,
geeft men de volgende middelen. Neem: Aluin j lood.
IJzervitriool (Zwavelzuur ijzer) } lood.
Poeder van Eikenbast | ons. » » Kalmuswortel 1 ons.
Gezuiverde Hertshoorn-olie | lood.
Lijnmeel 1 ons.
tot poeder gewreven en onder elkander gemengd maakt men er met honig
of stroop eene likking van, waarvan men het paard 3 maal daags een stuk ter groote van een kippenei ingeeft. Bij pas ontstancn doorloop bewijst de volgende drank dikwijls goede
diensten. Neem: Gekneusd Lijnzaad -1 ons.
Wilgenbast 3 ons. Kook dit te zamen een uur lang in 8 pond water, van welk vocht,
doorgezegen en afgekoeld zijnde, men het paard 3 maal daags eene flesch, telkens met bijvoeging van ^ lood vloeibaar Heulsap, toedient. Bovendien kan men den buik nu en dan met het volgende smeersel
inwrijven. Neem: Terpentijn-olie ) • j ,
v J } van ieder 1 ons.
Kamfer-spiritus )
Meng het tot een smeersel onder elkander.
Doorloop, welke plotselijk ontstaat en met koliek en koortsverschijnselen
gepaard gaat, is gevaarlijk, daar er zeer gemakkelijk eene doodelijke darm- ontsteking uit kan voortkomen. De behandeling moet dan even als bij koliek worden ingericht, met uitzondering van afvoerende middelen en |
|||||
|
52 DE VERSTOPPING.
prikkelende klistecrcn, die hier volstrekt niet mogen worden aangewend;
groote aderlatingen, prikkelende inwrijvingen op den buik en slijmig-olie- achtige dranken zijn hier aan te bevelen. In het algemeen is de gewone doorloop of diarrhee eene onbeduidende
kwaal, zoodat zij nauwelijks eene ziekte kan genoemd worden, en dikwijls weken lang zonder merkbaar nadeel kan bestaan vooral; is dit met paarden die in de weide loopen, of die met veel rauwe aardappelen gevoed worden, het geval. DE VERSTOPPING.
Bij deze ziekte heeft er gedurende langercn of korteren tijd, dikwijls in
verscheidene dagen, geene ontlasting van mest plaats; en is zulks al eens het geval, dan is de mest hard en klein gebald, en wordt met moeite en onder steunen ontlast. Gewoonlijk komt de verstopping als een verschijnsel of in verbinding
met andere ziekten voor (bijv. met koliek, met de meeste inwendige ont- stekingen, enz.); zelden vertoont zij zich echter als eene op zich zelve staande ziekte. Behandeling. Uit welke oorzaken de verstopping ook moge ontstaan
of, met welke ziekten zij ook verbonden is, moet de behandeling toch im- mer, hoezeer dan ook niet altijd met dezelfde middelen, de herstelling en de bevordering der mest-ontlasting ten doel hebben. Het onschuldigste middel daartoe bestaat in de herhaalde aanwending van klisteeren, welke men gewoonlijk uit de navolgende middelen kan samenstellen: Neem: Groene Zeep 1 ons.
Keukenzout • ons. Lauw water 2 pond. Meng het samen.
Voordat het eerste klisteer wordt aangewend moet vooraf de in den
endeldarm aanwezige mest, met eene met olie bestrekene hand, voorzich- tig verwijderd worden. — Inwendig geeft men (zoo niet andere, met de verstopping gepaard gaande ziekten zulks onraadzaam maken) de volgende middelen. |
||||
|
53
|
|||||||||
|
DE INGEWANDSWOBMEN.
|
|||||||||
|
Neem: Wonderzout \\ . , a,
J van ieder 2{. ons.
Lijnolie I Lauw water 1 pond.
welke drank, na goed omschudden, in eens moet worden ingegeven.
of
Neem : Poeder van Aloë 2 lood.
Wonderzout 2j- ons.
Lijnmeel 1 ons.
Honig zooveel als genoeg is om er eene likking van te maken, welke in
eens moeten worden ingegeven. Overigens moet men het paard gras, wortelen, rauwe aardappelen en
zemel-slobbering tot voedsel geven. |
|||||||||
|
DE INGEWANDSWOBMEN.
Er komen in de maag en in de darmen van het paard verscheidene
soorten van wormen voor, van welke de spoelworm, eene 6—10 duim en dikwijls nog langere worm, die de dikte eener penneschacht heeft, de voor- naamste is. Gewoonlijk komen de wormen bij magere, slecht gevoede, en over het
algemeen bij jonge paarden voor, doch vooral bij veulens, die te vroeg van de merrie genomen, of door de eene of andere oorzaak aan het kwij- nen gebracht zijn. Het eenige zekere teeken, dat er wormen in de inge- wanden aanwezig zijn, bestaat hierin, dat er van tijd tot tijd wormen met den mest ontlast worden, daarenboven worden ook dikwijls buikpijn en ver- schijnselen van koliek waargenomen. Het zoogenaamde warmkoliek komt evenwel veel zeldzamer voor, dan de veehouders gewoonlijk meenen. Bij de Behandeling moet vooral voor goede en ruime voeding ge»
zorgd worden. Als geneesmiddel geeft men het volgende.
Neem: Poeder van Zeverzaad ] » v Alsemkruid f van ieder { ons.
i> » Iteinvaren * |
|||||||||
|
54 DE INSECTEN.
Gezuiverde Hertshoorn-olie )
» Terpentijn-olie j vaQ ieder i lood-
Maak er met meel en water eene likking vau, welke van tijd tot tijd in
2 dagen moet ingegeven worden. BE INSECTEN.
Tot de Insecten, waardoor het paard het meest geplaagd wordt, behoort
de bremvlieg of paarden-horzel, zijnde eene soort vau groote vlieg, die hare eieren op de haren vau het paard, vooral op de maanharen legt. De uit deze eitjes voortkomende larven geraken op eeue nog niet genoeg bekende wijze in de maag van het paard, waar zij zich aan het slijmvlies der maag vasthechten, en zich met de in de maag aanwezige vochten voeden, totdat zij, na verloop van 9 of 10 maanden tot volkomene ontwikkeliug gekomen zijnde, in het voorjaar met den mest ontlast worden. Bij de ontlasting dezer larven blijven er dikwijls eenige om de aars-opening zitten, waar zij zich voor korteu tijd vasthechten, terwijl zij, zoo zij zeer talrijk zijn, de maagwanden kunnen doorknagen, derwijze dat de dood van het paard er het gevolg van is. Door deze larven kan alzoo dikwijls nadeel aan de paarden worden toe-
gebracht. Lijdt het paard dikwijls aan koliek, zonder dat de oorzaken be- kendzijn, en heeft het paard den vorigeu zomer en herfst langen tijd in de weide geloopen, dan mag men vermoeden, dat er een groot aantal larven in de maag aanwezig zijn. Het gaat echter zeer moeielijk deze larven uit de maag te verdrijven, waartoe men alle bij de ingewandswormen aanbevoléne middelen kan gebruiken. HET VERLIES VAN DEN EETLUST.
Het gebeurt niet zelden dat een paard weinig eetlust heeft, zonder dat
juist eene bijzondere ziekte daarmede gepaard gaat, of er de oorzaak van is. In zulk een geval is de spijsvertering gewoonlijk gestoord, of er be- staan verwondingen aan de tong of in de mondholte, of de tanden zijn buitengewooon scherp en voorzien van spitse punten (haken op de kie- |
|||||
|
«
|
|||||
|
UET VERLIES VAN DES EETLUST 55
zen), waardoor de tong en de binnenzijde der wangen verwond en belee-
digd worden. Behandeling. Zijn er in de mondholte of aan de tanden geen ge-
breken of verwondingen te ontdekken, dan moet men de spijsvertering trachten op te wekken en te verbeteren, en wel door de volgende mid- delen. Neem: Braakwijnsteen. ... 1 lood.
Ammoniak-zout ... 3 lood. Poeder van Kalmuswortel J ons. |
|||||||||
|
» » Gcntiaanwortel.
|
van ieder 1 ons.
|
||||||||
|
» »\' Komijnzaad
Gerstemeel......2{ ons. Alles tot poeder gewreven en ondereen gemengd, maakt men er met
stroop eene likking Tan, welke men het paard in 6—8 keeren in 2 dagen ingeeft. of Neem: Keukenzout. ... 6 lood.
Poeder van Gemberwortel \\
» » Kalmuswortel V van ieder 4 lood.
» » Moslerzaad j
Gerstemeel......2 ons.
Honig, zooveel als genoeg is om er eene likking van te maken, welke
als de vorige moet gebruikt worden. Is het ingeven wat inoeielijk en te omslachtig, dan kan men de niid-
delen ook als poeder toedienen, en eenige malen daags 1 a 2 lepels vol onder het kortvoeder mengen. Gedurende en na de behandeling moet het paard met gezond voedzaam
voedsel gevoed worden, terwijl het doelmatig is, het paard gedurig een stuk steenzout in de krib te leggen, of van tijd tot tijd wat keukenzout onder het voedsel te mengen. |
|||||||||
|
56 HET HEERSCHEND HONDZEER OF DE SFUUWZIZKTE.
HET HEERSCHEND MONDZEER OF EE
SPRUWZIEKTE. Deze ziekte, ook wel onder den naam van waterkanker of tongblaar be-
kend, komt slechts zelden bij het paard voor, en vertoont zich gewoonlijk slechts dan alleen, als onder de overige huisdieren \' (het rund en het schaap) het mond- en klauwzeer voorkomt. De ziekte wordt daaraan gekend, dat het aangedane paard buitengewoon sterk kwijlt, en weinig eet, doch veel drinkt. Opent men het paard den mond, dan vindt men de tong, het gehemelte en het tandvleesch buitengewoon rood, heet eu gezwollen. Op de genoemde deelen ontstaan, na verloop van eenige dagen kleine met eene heldere vloeistof gevulde blaasjes, welke opeubersten er., door loslating en afsterving der opperhuid, ontvelling der tong eu van het gehemelte ten gevolge hebben, waardoor die deelen een rauw eu vleeschachtig aanzien verkrijgen eu het paard, van pijn, weinig of geen eetlust heeft; spoedig echter ontstaat op die plaatsen weder eene nieuwe opperhuid, waarna het paard, hoewel nog pijnlijk, langzamerhand beter begint te eten. Behandeling. Wegens de onbeduidendheid der kwaal wordt nauwe-
lijks eenige hulp vereischt, evenwel kan men de genezing bespoedigen door den mond eenige malen daags met het volgende mengsel uit te wasschen. Neem: Poeder vau Aluin 2 lood.
Honig Ij ons. » Azijn 2 ons.
Water 1 pond.
Meng alles tot eeue mondspoeling ondereen.
Als voedsel geve men gras, klaver en zemeldranken, onder welke laatste
men eenig lijnmeel kan mengen, terwijl het tevens nuttig is onder het drinkwater eenig keukenzout, azijn of zuurdeesem te doen. HET KRIBBE-BIJTEN.
Paarden die aan dit gebrek lijden, oefenen hunne ondeugd of gewoonte
op verschillende wijzeu uit. Bij het kribbe-bijten zet het paard de snij- |
||||
|
57
|
|||||||
|
DE DROES.
|
|||||||
|
tanden op den rand of op den bodem van de krib of op andere vaste en
harde voorwerpen, houdt daarbij den mond eenigszins open en laat dan een eigenaardig geluid hooren, even alsof het oprispte. Het windzuigen ge- schiedt, zonder dat de tanden ergens worden opgezet, alleen met eene schuddende of op- en neergaande beweging van het hoofd of vau het lichaam. Gewoonlijk heeft het kribbe-bijten alleen op stal en tusschen de voe- dertijden plaats, vele paarden doen het evenwel ook onder het eten of buiten\' den stal, en zetten dan de tanden op den disselboom, of op den vast aangetrokken borstriem. Hoewel het kribbe-bijten slechts zelden van zulke nadcelige gevolgen is als men doorgaans wel meent, terwijl er ins- gelijks zelden windkolieken door ontstaan, zoo is het toch altijd een leeüjk gebrek, zijnde het ook in zooverre schadelijk, dat de daarmede behept zijnde paarden meestal aan eene slechte spijsvertering lijden, en meer of minder van het hun toegediende voedsel verstrooien. Gewoonlijk zijn bij het kribbe-bijten de voorste randen der snijtanden meer of miuder sterk afgesleten (PI. 4 Fig. 9 en 10). Bij windzuigers, die zeldzamer voorkomen, wordt deze afwijking in de afslijting der tanden niet aangetroffen. Behandeling. Is het paard nog jong en slechts weinig aan het ge-
brek onderhevig, dan kan dit somtijds worden afgewend door het paard zijn voedsel van den grond of uit een zak te laten eten, dewijl het dan zeer moeielijk zijne tanden ergens vast kan opzetten. Is het paard zeer erg en reeds langen tijd aan het gebrek onderhevig, dan kan men het, als het niet eet, een zak of mondkorf aandoen, welke van binnen met stompe punten zoorzien is; wil het paard den mond dan ergens opzetten, dan wordt het daarin door de punten verhinderd. Bovendien is het goed de krib met blik te laten beslaan of het paard uit eene ijzeren krib te laten eten. Het. aandoen van een vast toegetrokken riem of band om den hals is zeer af te keuren, dewijl daardoor ophoopingen van bloed in het hoofd en gevolgelijk hersen-ontsteking, kolder, oog-ontsteking enz. ont- staau kunnen. Overigens is het goed bij kiibbe-bijteis een stuk steenzout in de krib te leggen. DE DROES.
De droes, ook wel goedaardige of veulendroes genaamd, is eene der |
|||||||
|
58
|
|||||||
|
DE DKOES.
|
|||||||
|
meest voorkomende en algemeene ziekten der paarden, waardoor zij op
eiken leeftijd, vooral iu het voor- en najaar, gedurende liet tijdperk der haarwisseling, bij verwisseling der stalvoedering met de weide, en omge- keerd, worden aangedaan; jonge paarden en veulens lijden evenwel het meest aan deze ziekte. De Verschijnselen waaraan de droes gekend wordt zijn de vol-
gende: Het paard is traag en lusteloos, zweet spoedig, staat op stal ge- durig van de krib al\'en hangt in den halster; liet ziet flauw uit de oogen, welke laatste vochtig en rood beloopen zijn, eet weinig, niest en hoest dikwijls, terwijl het neusvlies hoogrood gekleurd is. In het begin vloeit er een dun en waterachtig vocht uit den neus, hetwelk evenwel na ver- loop van eenige dagen in een wit, dik en melkachtig slijm overgaat, en in groote hoeveelheid ontlast wordt. Gelijktijdig met deze uitvloeiing uit den ueus zetten de kliereu onder de kaak (keelgaugsklieren) gewoonlijk op, en vormen twee of slechts écu heet gezwel, van meerdereu of minde- ren omvang, hetwelk de bewegingen der achterkaak en daardoor het kau- wen bemóeielijkt. Gewoonlijk gaan deze klieren binnen C—8 dagen in ver- ettering over, als wanneer zij op de eeue of andere plaats doorbreken en eene aanzienlijke hoeveelheid etter ontlasten. Na het doorbreken van het kliergezwel keert de eetlust en de vroolijkheid gewoonlijk spoedig terug, worden de troebele en vochtige oogen weder helder, en houdt de uit- vloeiing uit den neus langzamerhand binnen korten tijd geheel op. In sommige gevallen evenwel ontstaan er op verschillende plaatsen des lichaams, als aan den hals, den buik, den koker en aan de gewrichten, koude gezwellen; alsdan wordt de ziekte Verslagen Droes genoemd. Iu andere gevallen blijft de uitvloeiing uit den neus langer dan gewoon- lijk bestaan, en heeft dan meestal slechts uit één neusgat plaats, waarbij de stof dun en kleverig wordt, eu aan de neusvleugels tot korsten verdroogt. Het neus-slijmvlies krijgt eene vale of bruinroode kleur; de kcelgangs- klieren blijven als harde, koude eu soms korrelige gezwellen achter, de haren staan glanzeloos eu recht op het lijf, terwijl de diereu in de meeste gevallen zeer vermageren. Deze ziekte, welken langen tijd, zelfs maanden duren kan, en dikwijls in
den kwaden droes overgaat, wordt Verdachte Droes genoemd. Eindelijk kan de goedaardige droes, onder ongunstige omstandigheden,
|
|||||||
|
59
|
|||||||
|
DE DROES.
|
|||||||
|
in den kwaden droes of worm overgaan, bijv. als de ziekte bij slappe en
kwaadsappige paarden voorkomt, verwaarloosd wordt, of als zij, zoo als niet zelden gebeurt, door te veel en te sterk aderlaten, enz. verkeerd be- handeld wordt. Nogtans is de goedaardige droes gewoonlijk cene zeer lichte en goed-
aardige ziekte, zoodat zij op zich zelve bijna nooit doodelijk is, uitgeno- men in die gevallen, waarbij aan de keelstreek zulk eeue zwelling ont- staat, dat, zouder eene doelmatige hulp, de dood door verstikking wordt voortgebracht. Om de genezing der ziekte te bevorderen en spoediger te doen plaats hebben, is het in vele gevalleu reeds voldoende, het zieke paard op eeu warmen stal te plaatsen, met een wollen deken te dekken» voor het vatten van koude te bewaren, en met groen voedsel, tarwe- zemelen enz. te voeden, terwijl het drinkwater niet koud maar lauw moet gegeven worden. Om de genezing evenwel zekerder en spoediger te bewerken en te be-
vorderen, geve men het paard inwendig de volgende middelen. Neem: Poeder van Braakwijnsteen 1 lood.
» » Ammoniak-zout 4 lood.
» » Wonderzout 2 ons.
Zwavel 1 ons.
Lijnmeel 2 ons.
Poeder van Zoethout 2 ons.
Meng alles tot een poeder onder elkander en geef daarvan aan het
paard 3—4 keeren daags 2 eetlepels vol onder eene slobbering van tarwe- zemelen. Mocht het paard echter weinig of geen eetlust hebben, dan maakt men er met honig eene likking van, waarvan men het paard 3 a 4 maal daags een stuk ter grootte van een eendenei op de tong strijkt. De klieren onder de kaak en de keel moeten goed warm gehouden
worden, waartoe men het geschiktst een wollen flanellen lap, of een lams- vel met de wolzijde naar de huid gekeerd, kan gebruiken (Zie PI. III), Verder moet men de klieren 1—2 maal daags met een verzachtend, de
rijpwording bevorderend middel inwrijven, waartoe men zeer geschikt de volgende zalf kan aanwenden. |
|||||||
|
60 SE DKOES.
|
|||||
|
Neem: Althaea-zalf i
Laurier-olie j Tan ieder i ons-
Meng het tot eene zalf onder elkander.
Zijn de klieren onder deze behandeling tot rijpheid gekomen, hetgeen
evenwel niet altijd het geval is, dan baant zich de etter door de dun en ■week gewordene huid gewoonlijk van zelf een weg, en vloeit als eene dikke, geelachtig-witte stof uit; om de ontlasting van de etter evenwel te bespoedigen, hetgeen vooral bij groote zwelling, en daardoor ontstane drukking op de keel en slikwerktuigen raadzaam is, kan men het gezwel kunstmatig openen. Hiertoe maakt men in de rijpste plaats van het gezwel, welke plaats aan het loslaten der haren en aan de vochtigheid der huid te keunen is, met een snijdend werktuig, bijv. met een pennemes, eene insnijding, verwijdt de gemaakte opening vervolgens met den vinger, en drukt de stof rondom de wond zuiver uit; verder reinigt men de wond dagelijks met lauw water, waarna de genezing gewoonlijk spoedig volgt. Duurt de droes evenwel langer dan gewoonlijk, blijft de uitvloeiing uit
den neus voortduren, of wordt zij eenzijdig, blijven de klieren als harde en koude gezwellen aanwezig, en blijft het paard lusteloos, dan geve men hetzelve 3 a 4 maal daags wat in van de volgende likking, zoodat die in 4 dagen is opgebruikt. , Neem : Spiesglans 4 lood.
Zwavel 1 ons.
Poeder van Gentiaan 1 ons.
Kalmuswortel i ons.
i
Lijnmeel 2 ons.
Honig zooveel als genoeg is om eene likking te maken.
De harder klieren moet men, behalve door bovenvermelde middelen,
nog door warme pappen van lijnmeel en havergort tot ettering trachten te brengen, of dezelve door inwrijvingen van kwikzalf trachten te ver- deelen. Baten ook deze middelen, na die gedurende eenige weken te hebben
aangewend, niet, dan kan men de volgende pillen beproeven. |
|||||
|
DE\'DROES. 61
|
|||||
|
Neem: Poeder van Spaansche Vliegen i lood.
» » Gemberwortel j van elk 6 lood-
>> . ». Komijnzaad j Poeder van Arabische gom en honig zooveel als noodig is om er 12
pillen van te maken, van welke men er gedurende 2 a 3 weken, \'s mor- gens en \'s avonds één aan het paard ingeeft. Bij aanhoudend gebruik evenwel moet men, om de nadeelige uitwerking
der Spaansche vliegen te voorkomen, nu en dan eenige dagen overslaan In geval het kliergezwel door laatstgenoemde middelen nog niet tot
verettering gebracht is, of zich niet verdeelt, moet men brachten het door inwrijving van de volgende zalf tot verdeeling te brengen. Neem: Poeder van Spaansche Vliegen 1 lood.
Gewone Terpentijn j van ieder 3 lood_ Reuzel { Meng alles tot eene zalf onder elkander, waarmede men de klieren, 3
dagen achtereen, eenmaal daags goed inwrijft. De gezwellqn, welke zich somwijlen aan het lichaam voordoen, moeten
met warm zeepwater of met warme brandewijnspoeling dagelijks gedurig gebet of met bovengenoemde zalf ingewreven worden. Laat de plaats het toe, dan kan men er ook eene dracht doortrekken, terwijl over het alge- meen bij verslagen droes het zetten van eene dracht onder de borst of tusschen de voorbeenen zeer is aan te raden. Volgt er binnen 8—12 weken geen genezing, wordt de uitvloeiing Dit
den neus miskleurig en dun of etter- en groenachtig, ontstaan er zweren op het neusvlies, enz. dan is of de goedaardige droes reeds in den kwa- den droes overgegaan, of er zeer nabij. Het is hier ter plaatse niet overbodig tegen het vele en sterke aderlaten
bij den droes in \'t algemeen te waarschuwen. Bij den gewonen goedaar- digen droes doet eene aderlating meer na- dan voordeel, dewijl zij het lichaam te veel verzwakt en daardoor het geregelde beloop en de ont- wikkeling der ziekte vertraagt en tegengaat. Eene bloedontlasting is alleen dan noodig wanneer de in het begin der ziekte aanwezige koorts een ont- stekingachtig karakter heeft, het paard sterk gevoed en krachtig is,\' of als |
|||||
|
62
|
|||||||
|
DE KWADE DROES.
|
|||||||
|
er eene ontsteking van andere deelen, bijv. van de keel of van de longen
enz. met den droes gepaard gaat, waardoor bet leven van het dier in ge- vaar wordt gebracht. Gaat er dus met den droes eene ontsteking van laatstgenoemde deelen gepaard, hetgeen men daaraan ontdekt, dat er, bc- halve de opgenoemde aan den droes eigen zijnde verschijnselen, nog die van gestoorde of moeielijke slikking, hoest, versnelde en bemoeielijkte ademhaling, flaukenslag enz. aanwezig zijn, dan moet de behandeling reeds in het begin doortastend zijn, en behalve het doen van eene aderlating, de bij de beschrijving dier ziekten opgegeven behandeling, geheel of ge- deeltelijk, gevolgd worden. (Zie de artikelen over de Keel-ontsteking en de Borst-ontsteking). Wat den leefregel bij een droezig paard aangaat, zoo zij nog aangemerkt
dat die niet te schraal mag zijn, doch zoo het jaargetijde zulks toelaat, geve men het gras in plaats van hooi, of anders vervarge men dit laatste gedeel- telijk door wortelen of eenig ander voedzaam artikel, terwijl men, in plaats van haver, dranken toedient van tarwe-zemelen met een weinig garstemeel. Voorbelioetïfng. Aangezien de gewone droes, hetzij goedaardig of
verdacht, eene besmettelijke ziekte is, moet men, vooral bij laatstgenoemde de zieke paarden van de gezonden scheiden en alle gemeenschap tusschen hen, hetzij door personen of stalgereedschappeu, zooveel mogelijk doen ophouden; want \'ofschoon de gewone droes, zooals reeds vermeld is, geen gevaarlijke ziekte is, zoo voorkomt men daardoor toch. dikwijls de ver- spreiding er van op den stal, en, bij verdachten droes, daarenboven de misschien nog gevaarlijker gevolgen voor andere paarden. DB KWADE DBOES.
Onder alle ziekten der paarden is de kwade droes wel de gevaarlijkste
en de verschrikkelijkste, dewijl hij niet alleen doorgaans ongeneeslijk, maar daarenboven, behalve voor andere paarden, ook voor den mensch en andere dieren zeer besmettelijk is. Het is daarom hoog noodzakelijk dat de paar- denhouder met de kenteekenen en het beloop der ziekte nauwkeurig be- kend zij, ten einde in staat te wezen alle schadelijke gevolgen te voorko- men, welke helaas maar al te dikwijls uit onkunde en achteloosheid om- trent deze ziekte ontstaan. / |
|||||||
|
DE KWADE PKOES. 63
Verschijnselen. De wezenlijke en kenmerkende verschijnselen van
den kwaden droes zijn de volgende: Uit den neus, gewoonlijk slechts uit een neusgat, vloeit een miskleurig, etterachtig en taai slijm, hetwelk in het begiu dun, later dikker wordt, aan de randen van het neusgat blijft kleven, en tot groenachtig gele kotsten verdroogt. Somtijds is de uitvloei- ende stof groenachtig bloedig en heeft, even als de uitgeademde lucht, een stinkenden reuk. In het oog, gewoonlijk aan dezelfde zijde waar de uitvloeiing uit den neus plaats heeft, wordt een dik etterachtig slijm afgescheiden, hetwelk zich in den binnensten ooghoek als klonters op- hoopt. In den kcelgang (onder de kaak) wordt bijna altijd, en in de meeste
gevallen ook aan dezelfde zijde waar de uitvloeiing plaats heeft, een klier gezwel van verschillende grootte — van een okkernoot tot een kippenei en grooter — aangetroffen, hetwelk gewoonlijk van eene onregelmatige en knobbelige gedaante en ongevoelig (onpijnlijk) is. Ziet men het paard in den neus, vooral aan die zijde waar de etter-
aehtige slijm uitvloeit, dan vindt men het slijm- of neusvlies of zeer bleek en vaal, of, en dit is meestal het geval, blauwachtig rood, met roode stip- pen en strepen, terwijl er, bij den volkomen ontwikkelden kwaden droes, ook een of meer zweertjes (zoogenaamde ehankers) op worden aangetroffen. Dezfi zweertjes, die vooral op het nciis-middelschot voorkomen, zijn ge- woonlijk van kleinen omvang, hoogstens van die van een dubbeltje, meestal echter zijn zij nog kleiner, hebben opstaande randen en een spekachti- gen bodem, waardoor zij een zakvormig vooikomen aannemen. Zij scheiden eene scherpe, < ttcrachtige stof af, en paan bij aanraking licht in bloeding over. In het begin vormen deze zweertjes kleine verhevenheden of puist- jes op het slijmvlies, welke later in eene langzamerhand grooter wordende zweer overgaan. Bovendien is uitwendig de neus of het voorhoofd dikwijls gezwollen en opgezet, en hebben er, vooral in een later tijdperk der ziekte, nu en dan neusbloedingen plaats. Hoewel het paard langen tijd, zelfs zoo men wil eenige jaren, aan den
kwaden droes lijden kan, en er dikwijls geruimen tijd goed gevoed bij blijft uitzien, zoo wordt deze ziekte toch eindelijk altijd doodelijk, deels door verwoesting van den neus en ziekte der longen, deels door bijko- mende worm- en rotkoorts. Intusschen heeft de kwade droes dikwijls een |
|||||
|
I
|
|||||
|
64 DE KWADE DROES.
|
|||||
|
sneller verloop, zoodat dezelve veelal binnen eenige weken, en somwijlen
nog vroeger, een einde aan het leven maakt. De oorzaken van den kwa • den droes zijn, behalve besmetting, groote uitputting en verzwakking, slecht en bedorven voedsel, aanhoudende overmatige inspanning en ver- moeienis, gedurig vatten van koude, enz. Vandaar dat deze ziekte zoo dikwijls voorkomt bij cavalerie- en diligence-paarden, die gewoonlijk aan al de genoemde schadelijkheden blootstaan. Alle oude afgewerkte paar- den vervallen meestal in den kwaden droes. Dikwijls ontstaat deze ziekte ook uit andere ziekten, of uit den goedaardigen droes, wanneer deze verkeerd behandeld of verwaarloosd wordt. Behandeling. Hoewel sommige veeartsen den kwaden droes meer-
malen willen genezen hebben, zoo is toch, vooral bij paarden die oud zijn en die weinig waarde hebben, de behandeling niet aan te raden, aan- gezien de ziekte doorgaans ongeneeslijk is, en derzclver behandeling niet alleen voor andere paarden, maar ook voor den mensch met gevaar ver- bonden is. Wil men evenwel bij een jong paard of bij een paard van veel waarde, de genezing beproeven, dan late men de behandeling liefst aan een bekwamen en deskunkigen veearts over, terwijl men, om verdere besmetting te voorkomen, zulke paaiden, zoodra men de ziekte ontdekt, zoo spoedig mogelijk van de gezonde moet scheiden en alle gemeenschap tusschen hen, door personen, tuigen, stalgereedscbappen als anderszins, doen ophouden. Onder de volgende verbindingen zijn eenige der voornaamste middelen
opgegeven, die tegen den kwaden droes een meerderen of minderen roem verkregen hebben. Neem: Sublimaat i wichtje.
Poeder van Engel wortel i
» Waterverikel j van ieder r» Iood-
Honig zooveel als genoeg is om er eene pil van te maken. Gedurende
8 dagen achtereen wordt aan het paard dagelijks zulk eene pil ingegeven waarna men 4—6 dagen ophoudt, en dan het middel weder gedurende 8 dagen toedient. Op deze wijze voortgaande, geeft men ongeveer 24—36 pillen in, waarop
somtijds inderdaad genezing volgt. |
|||||
|
65
|
|||||||||||
|
DB KWADE DROES.
|
|||||||||||
|
Engelsche veeartsen willen de volgende pillen zeer werkzaam bevonden
hebben: Neem: Poeder van Spaansche Vliegen | wichtje.
» » Gemberwortel ] » » Komijnzaad > van ieder 1 lood.
» » Gentiaan J
Honig zooveel als voldoende is om er eene pil van te maken. Deze
pillen worden, even als de vorige, ook met dezelfde pauzen, toegediend, met dit onderscheid echter dat men, na het gebruik der 2 eerste pillen, later dagelijks 2 pillen ingeeft, \'s morgens een en \'s avonds een. Het kliergezwel onder de kaak wordt dan, ten einde het tot verdeeling
te brengen, met Spaanschevlieg-zalf of met eene verbinding der volgende middelen eens of meermalen ingewreven. |
|||||||||||
|
Neem: Jod Kalium £ lood.
|
Meng het tot eenè zalf onder elkander.
|
||||||||||
|
Kwikzalf^ ons.
Het zetten van fontanellen of drachten is bij den kwaden droes niet aan
te raden; terwijl aderlatingen bepaald nadeelig zijn. Somtijds is het ge- durig inademen van teerdampen, nog meer echter dat van chloorgas, nut- tig geweest. Om dit laatste aan te wenden, kookt men wat gerst, onge- veer een kop, een uur lang met de noodige hoeveelheid water, doet daarna de kokend heete gerst in een zak, dien men vervolgens, nadat men 3 a 4 lood chloorkalk over de gerst gestrooid heeft, het paard tot onder de oogen om het hoofd bindt. Overigens moet het paard, gedurende de behandeling, goed gevoed, verzorgd en op een matig warmen stal gezet worden. Voorbeliocdlng. Aangezien de kwade droes, zooals reeds vermeld
is, in de meeste gevallen wordt voortgebracht door besmetting, zoo is het noodzakelijk deze zooveel mogelijk te voorkomen, waartoe men de volgende maatregelen moet nemen: 1«. De door den kwaden droes aangedane paarden onmiddellijk te dooden
en de lijken te verwijderen, hetgeen daarenboven reeds door de landswet- ten uitdrukkelijk bevolen wordt (zie AVctb. van Strafrecht, art. 459, enz.) Wil men evenwel de genezing beproeven, dan moet men de zieken van 5
|
|||||||||||
|
66 DB WOBM.
de gezonden scheiden en alle gemeenschap tusscben hen doen ophouden
(zie bladz. 62). 2e. De stallen, waar zulke paarden gestaan hebben of gestorven zijn,
goed te zuiveren. Hiertoe behoort bet afwasschen met warm zeepwater van alle in den stal aanwezige voorwerpen, als ruiven, kribben, lantier- palen, enz.; het gloeien of verhitten van ijzeren voorwerpen, als ruiven, stangen, kettingen enz.; het bestrijken der muren met eene oplossing van chloorkalk, en eindelijk het beruoken der stallen zclven met chloorgas, waartoe men zich gewoonlijk van het volgende mengsel bedient: Neem: Keukenzout 3 deelen.
Bruinsteen 1 deel. Zwavelzuur 2 deelen. Water 2 deelen. De 2 eerstgenoemde zelfstandigheden worden in een porseleinen of gla-
zen schotel gedaan en onder elkander gemengd. Vervolgens het met water verdunde zwavelzuur er op gedruppeld, en daarna alles door elkander ge- roerd, terwijl men door verwarming de ontwikkeling van chloorgas zeer bevordert. Gedurende de berooking moeten de deuren en vensters van den stal goed gesloten worden gehouden. Eindelijk mag hier niet onvermeld blijven, dat, aangezien ook de mensen
door den kwaden droes doodelijk kan besmet worden, inzonderheid als er van de droesstof in eene wond geraakt, men bij de behandeling en de ver- zorging van kwaad-droezige paarden de noodige voorzichtigheid moet in acht nemen. Aan den veearts Dr. Wagenfeld is een geval bekend, waarbij op een landgoed in den tijd van twee jaren door 4 kwaad-droezige paar- den 5 (wellicht 7) personen zijn besmet geworden, die allen aan de ziekte gestorven zijn. \'de worm.
Deze ziekte, die veel overeenkomst met den kwaden droes heeft en door
dezelfde oorzaken ontstaat, onderscheidt zich hoofdzakelijk slec\'ats daar- door, dat zij zich onder eenen anderen vorm of gedaante voordoet. Verschijnselen. Het aan den worm lijdende paard verliest langza-
|
||||
|
DB WORM. 67
|
|||||
|
merhand den eetlust, de haren staan rechtop, zijn glansloos, en kunnen
gemakkelijk uitgetrokken worden, of vallen van zelf uit: het neus vlies is bruinachtg rood, of bleeker dan in den gezonden staat. Op verschillende plaatsen des lichaams — en dit is het hoofdkenteeken
— vooral aan de binnenzijde der achterbeenen, aan den bals, aan de lip- pen en aan den koker, ontstaan gezwellen van een onbepaalden omvang, waarin kleine, ronde, harde en voor drukking zeer gevoelige knobbels wor- den aangetroffen, die tot ontsteking geraken, openbreken en een dun bloe- dig en scherp vocht ontlasten. Zoodanige kwaadaardige zweren, die in grootte afwisselen tusschen die van een hazelnoot tot die van een kippen-ei, ontstaan gewoonlijk in groot aantal en gaan, zoo zij aan de achterbeenen voorkomen, meestal met zwelling daarvan gepaard. Daarbij heeft het paard gewoonlijk koorts, vermagert spoedig, en valt na langeren of korteren tijd onder bijkomende rotkoorts, in den kwaden droes. Hoewel de worm veel meer dan de kwade droes genezen wordt, zoo is zulks toch slechts bij jonge en krachtige dieren en met de lichtere graden dezer ziekte het geval. Behandeling. Inwendig geeft men de bij den kwaden droes aanbe-
volen middelen of \'s morgens en \'s avonds een van de volgende pillen, waarmede men 2—3 weken volhoudt. Neem: Zwavelkwik 1 lood.
Duivelsdrek Ij. lood.
Poeder van Gemberwortel 2 lood.
Honig zooveel als noodig is om er 2 pillen van te maken. Overigens
moet het paard op een warmen en drogen stal gehouden en rijkelijk met koornvoedsel gevoed worden. Door de groote gezwellen moet men een dracht trekken, de zweren met een
gloeiend ijzer branden en daarna eenige malen daags met de volgende op- lossing uitwasschen: Neem: Chloorkalk \\ ons.
Regenwater 8 ons. meng het samen. Of men wrijft alle wormbuilen en zweren een paar malen met eene sterke
|
|||||
|
68 DE GEWBICHTSZIEKTE DER VEULENS (VEULENZIEKTES).
Spaanschevlieg-zalf in. \'Daar de worm even als de kwade droes besmettelijk *
is, ook wat de door de\'zweren afgescheiden stof betreft, zoo moet men daarbij, zoowel voor menschen als voor dieren, dezelfde voorzichtigheid in acht nemen. DE GEWBICHTSZIEKTE DER VEULENS
VEULENZIEKTE. Verschijnselen. Dikwijls reeds aanstonds na de geboorte, somtijds
8—14 dagen of eenige weken er na, gaat het veulen aan een der beenen, meestal aan de achterbeenen, kreupel, waarbij spoedig op de eene of andere plaats van het been, gewoonlijk aan het spronggewricht of de hak, een vrij groot gezwel ontstaat, hetwelk zeer pijnlijk en warm is en zich voor het gevoel golvend voordoet. Opent men het gezwel, dan vloeit er eene groote hoeveelheid geelachtig en kleverig vocht uit. Daarbij lijdt het veulen ge- woonlijk aan diarrhée, zuigt of drinkt weinig of in het geheel niet, is zoo zwak dat het bijna niet staan kan, magert spoedig tot een geraamte af, en sterft meestal na verloop van korten tijd. Somtijds wordt het veulen wel in het leven behouden, maar dan blijft het toch, doorgaans, gedurende zijn geheele leven een ellendig en gebrekkig dier, dat zelfs bij het beste voedsel mager blijft en slechts zelden de kosten der opfokking loont. Wat de oorzaken aangaat, zoo schijnt deze ziekte aangeboren te zijn,
en uitsluitend van de zijde der moeder te komen, inzonderheid wanneer deze gedurende de drachtigheid met slecht en bedorven voedsel gevoed wordt, evenwel kan deze ziekte ook teweeggebracht worden door den in- vloed van koud en nat weder, enz. op het veulen zelf. Inzonderheid komt deze ziekte bij veulens van veredelde rassen voor, en is daardoor voor het aanfokken in groote stoeterijen zeer nadeelig. Behandeling. De genezing dezer ziekte heeft slechts in enkele ge-
vallen plaats. Boven alles is het noodzakelijk, dat men aan het moeder- dier goed en krachtig voedsel geeft, en het tevens, om de melk zooveel- mogelijk te verbeteren, wat van de volgende poeder toedient. Neem: Poeder van Gentiaan \\ » » Kalmus ( van ieder J ons.
x> » Jeneverbessen )
|
||||
|
DE GEWRICHTSZIEKTE DER VEULENS (VEÜLENZIEKTE). 69
|
|||||
|
Poeder van Komijnzaad ) . , „ . ,
,r , , J van ieder 3 lood.
» » Venkelzaad )
Alles tot een poeder onder elkander gemengd, geeft men dagelijks 3—4
malen 2 eetlepels vol onder wat kortvoeder. Aan het veulen wordt het volgende poeder toegediend. Neem: Poeder van Oesterschelpen >
» » Kalmuswortel. ( van ieder 4 lood.
.» » Gentiaan )\'
» » Kamfer ) . . . , ■
( van ieder \\ lood.
Terpentijn-olie )
Alles tot een poeder ondereen gemengd, het veulen daarvan om de 2—3
uren een kleinen eetlepel vol in te geven met melk. Daarenboven moet het veulen warm gehouden en van een ruim en droog
stroobed voorzien worden. De aan de beenen aanwezige gezwellen moeten in het begin met warm
zeepwater, of met een afkooksel van lijnzaad in melk, zeer dikwijls gebaad en \'s avonds met de volgende zalf tamelijk dik ingesmeerd worden. Neem: Heemstzalf ) . ,
van leder i ons.
Kwikzalf )
Laurier-olie 2 lood. Meng alles tot een zalf onder elkander.
Is het gezwel reeds doorgebroken, dan baadt men het insgelijks met bo-
vengenoemde vloeistoffen, en spuit dagelijks 2—3 maal wat van het vol- gende mengsel in de wond-opening. Neem: Geestig aftreksel van Mirrhe ) . , ,
6 ! van ieder 1 ons.
» » » Aloë )
Honig 3 lood. — Meng deze drie dingen samen.
Zeer groote wonden vult men eerst met vlas of werk, nadat men dit
vooraf vrij dik met eene zalf besmeerd heeft, bestaande uit het volgende.
Neem: Venetiaansche Terpentijn j ieder on^
Honig j T
Eierdooiers 4 stuks.
Meng alles tot een zalf onder elkander.
|
|||||
|
70 DS NIER-ONTSTEKING.
|
|||||
|
Dit verband wordt dagelijks vernieuwd, en bij voortgaande genezing ge-
heel weggelaten. In die gevallen, waarbij het veulen reeds zooveel gele- den heeft, dat het niet meer staan kan, en de gewrichtsbanden en beende- ren reeds zijn aangedaan, dan late men liever elk geneesplan varen. Alleen bij zeer kostbare venlens, aan wier behoud veel gelegen is, zoude
men de genezing nog kunnen beproeven. DB NIER-ONTSTEKING.
Deze ziekte ontstaat gewoonlijk plotselijk en bereikt zeer spoedig hare
hoogte. Verschijnselen. Het paard loopt en staat met eene eigenaardige
houding van het achterstel, ziet dikwijls naar de zijden om, en houdt de achterbeenen eenigszins van elkander verwijderd en gestrekt, even alsof het water wil lozen. Somtijds doen zich ook verschijnselen van buikpijn voor, waarbij het
paard gedurig gaat liggen, en slechts moeielijk en steunende, niet het ach- terstel in de hoogte, weder opstaat. De lendenstreek is warmer dan ge- woonlijk, somtijds ook eenigszins gezwollen, terwijl het paard bij drukking op deze plaats door sterke kromming en buiging van den rug pijn te ken- nen geeft. Het paard tracht telkens water te lozen, waarbij het hevig perst en pijn te kennen geeft. In het begin der ziekte wordt nog tamelijk veel, doch zeer donker gekleurde pis ontlast. Heeft de ziekte evenwel hare hoogte bereikt, dan wordt er öf in het geheel geen water geloosd of er worden slechts enkele, somwijlen bloedige, droppels ontlast. Gewoonlijk breidt zich de nier-ontsteking over de nabij gelegene deelen
uit, waarbij de scheede, de kling, de koker en de ballen opzwellen, en pijnlijk zijn. Er is of. eene volkomene verstopping aanwezig, öf de mest wordt slechts in kleine hoeveelheden, hard en klein gebald, ondersteunen ontlast. Bovendien worden alle verschijnselen vaneene hevige koorts waargeno- men, waarbij de slijmvliezen hoog rood gekleurd zijn, de huid hier en daar met zweet bedekt is, en het paard weinig of niets eet doch veel drinkt. Na 3—i dagen, somtijds nog vroeger, heeft de ziekte hare hoogte be-
reikt. Gaat de ziekte in genezing over, dan wordt de pis in groote hoe- veelheid en helder van kleur ontlast, terwijl de overige verschijnselen lang- |
|||||
|
71
|
|||||||||||||
|
DE NIER-ONTSTEKING.
|
|||||||||||||
|
zamerhand ophouden. Bij doodelijken afloop houdt de ontlasting van pis
geheel op, zijn de uitwendige geslachtsdeelen heet en gezwollen, wordt het lichaam met een koud zweet bedekt, zakt het paard als kruislam op den grond, kan niet meer opstaan, en sterft na verloop van korten tijd. De Oorzaken der nier-ontsteking zijn gewoonlijk de volgende : het ge- bruik van scherpe vergiften, bijv. Spaansche Vliegen, of van scherpe ver- giftige grassoorten; wijders het stooten en slaan op de lendenstreek, het trekken van zware lasten, het dragen van een zwaren ruiter enz., terwijl over het algemeen de oorzaken der nier-ontsteking en van het bloedpissen van denzelfden aard zijn. , Gewoonlijk is de nier-ontsteking eene gevaarlijke ziekte. Wordt er slechts
weinig pis onlast, vertoont het paard verschijnselen van buikpijn, zwellen de uitwendige geslachtsdeelen op, en verdwijnt de eetlust, dan is de dood er bijna zeker het gevolg van; eene ruime eu onpijnlijke ontlasting van pis, het aanwezig blijven van den eetlust, en slechts geringe koortsver- schijnselen, doen op genezing hopen. Behandeling. Deze moet, om de genezing te doen gelukken, met
kracht worden in het werk gesteld. Men doet derhalve onmiddellijk eene aderlating van 5—6 pond bloed, en herhaalt zulks 18—24 uren later ter halve hoeveelheid. Inwendig geeft men het volgende :
|
|||||||||||||
|
Neem: Salpeter
Dubbelzout
Room van Wijnsteen
Poeder van Althaea
» x> Zoethout
|
1 lood.
van ieder 1 ons. van ieder 1} ons.
|
||||||||||||
|
» n Lijnmeel
Honig en water zooveel als voldoende is om er eene likking van te
maken, welke in 12 uren in 4 malen moet worden ingegeven. Daarop geen beterschap volgende, wordt de voorgescnreven likking den tweeden of derden .dag herhaald. In plaats van deze likking kan men ook om de 4—6 uren den volgenden
drank geven. |
|||||||||||||
|
72 HET BLOEDFISSEK OF BLOEDWATEREN.
Neem: Wonderzout 1 ons.
opgelost in lauw Water 5. pond. voeg er bij Lijnolie 2.J ons. Goed omgeschud als boven vermeld in te geven. De in den endeldarm aanwezige mest wordt voorzichtig met eene met
olie bestrekene hand afgehaald, en elk half uur klisteeren van lauw zeep- water aangewend. Bestaat er in de lendenstreek eene verwonding of eene ontstekingachtige zwelling, waardoor de Nier-onteking veroorzaakt is, dan worden deze door het opleggen van sneeuw, ijs of koude natte doeken behandeld. Ontbreken echter, hetgeen gewoonlijk het geval is, deze uitwen- dige verschijnselen, dan doet men daar ter plaatse de volgende inwrijving. Neem: Braakwijnsteen ^ lood.
Euphorbium-hars ^ lood. |
||||||||
|
., , van ieder 3 lood.
Reuzel )
|
||||||||
|
Meng alles tot eene zalf onder elkander, en wrijf die op de lenden-
streek in. Overigens moet het paard op een warmen stal geplaatst en hetzelve eene
wollen deken opgelegd worden. Het herhaaldelijk wrijven met stroowis- schen is zeer nuttig. Het voeder moet het paard geheel onthouden wor- den, doch men late het zooveel beslagen (lauw) zemelwater drinken als het maar wil. HET BLOEDPISSEN OP BLOEDWATEREM-.
Deze ziekte, welke over het algemeen slechts zelden bij het paard voor-
komt, is of het gevolg van algemeene zwakte, of, en dit is meestal het geval, vau een geprikkelden of ontstekingachtigen toestand der pis-af- scheidingswerktuigen, veroorzaakt door uitwendig aangebracht geweld of door het inwendig gebruik van scherpe en vergiftige planten of van andere scherpe zelfstandighedcn. Verschijnselen. Deze ziekte is daaraan gemakkelijk te kennen,
|
||||||||
|
73
|
|||||||||||||||||||||||||
|
HET BLOEDPISSEN OF BLOEDWATEREN.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
dat er bloed ontlast wordt met de pis, zoodat deze min of meer rood ge-
klcurd of met stukken geronnen bloed vermengd is. In sommige gevallen worden nog andere verschijnselen waargenomen, bijv. koorts, pijnlijkheid in de lendenstreek, enz. even als bij nier-ontsteking. Behandeling- \'s \'"\'\'\' bloedpissen het gevolg van algemeene zwakte
dan geeft men de volgende likking. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Neem: Poeder van Amicabloemen
» » Ëikenbast > van ieder 6 lood.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
»
|
|||||||||||||||||||||||||
|
» Kalmuswortel )
|
|||||||||||||||||||||||||
|
» » Kamfer
|
van ieder 6 wichtjes.
|
||||||||||||||||||||||||
|
» » Hertsho >rnzout
Lijumeel 2{. ons,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Honig of stroop zooveel als noodig is om er eene likking van te maken.
Hiervan geeft men het paard 3 a 4 maal daags een stuk ter grootte van een eenden-ei in, terwijl men goed en veel koornvoeder, alsmede meel en zemeldranken, tot voedsel geeft. Is het gebruik van vergiftige planten, bijv. van paardenstaart, roze-
marijn, knoppen jonge elzen of pijnboomen, enz. de oorzaak, dan geve men alle uur een bierglas vol azijn in, of ook wel olie of zeepwater, en in het algemeen slijmige en verzachtende dranken. In die gevallen, waarbij het bloedpissen reeds langen tijd geduurd heeft,
geeft men de volgende likking. Neem: Aluin 2 lood.
Poeder van Ëikenbast i . , -,
! van ieder 1 ons.
» » Kalmuswortel
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Lijnmeel 2} ons.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
»
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Alles tot poeder gewreven en onder elkander gemengd, maakt men er
met honig eene likking van, welke in 8 malen moet worden ingegeven in 2 dagen tij ds. Verder kan men met goed gevolg onderstaand smeersel op de nier- of
lendenstreek aanwenden. Neem: Geest van Ammoniak 4 lood.
Geestrijk aftreksel van Spaanscue vliegen 1 lood.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
74 DE PISVLOED OF DE KLARE PIS (LA.UTERSTAL;.
Geest van Kamfer J ons.
Raap-olie 1 ons.
Tot een smeersel ondereen gemengd 2 a 3 malen daags de lendenstreek
er mede in te wrijven. DB PISVLOED OP DE EILABE PIS (LAUTERSTAL).
Deze ziekte wordt daaraan gekend, dat liet paard buitengewoon dikwijls
en veel pis ontlast, zoo zelfs dat de hoeveelheid wel 2—5 emmers daags en somwijlen nog meer bedraagt. De pis is waterig, helder, bijna kleurloos, en heeft een eigenaardigen
doch niet zeer sterken reuk, de eetlust is verminderd, doch houdt zelden geheel op, de dorst is zoo vermeerderd en ongemeen groot, dat die nauwelijks te stillen is. Door deze overmatige pislozing vermagert het paard zeer, wordt lusteloos en slap, terwijl het haar dor en glansloos wordt. Na verloop van 4—6 weken houdt de ziekte van zelf op, doch onder eene doelmatige behandeling gewoonlijk veel eerder; slechts zelden heeft de ziekte eenen doodelijken afloop. Oorzaken. De pisvloed ontstaat bijna alleen door het gebruik van bedor-
ven voedsel, vooral van beschimmelde en duffe haver, vandaar dat de ziekte dan ook bijna uitsluitend in den zomer voorkomt, als wanneer de haver door het lang liggen dikwijls duf en beschimmeld is. Slecht drink- water, bedorven groen voedsel en gevatte koude kunnen er insgelijks de oorzaak van zijn. Behandeling. Deze is zeer eenvoudig en bijna zeker. Men houdt
het paard warm, behoedt het voor regen en vochtigheid, geeft het gezond en krachtig voedsel, en verwisselt de tot hiertoe gegevene haver met andere, al schijnt dezelve op het oog goed te zijn. Als geneesmiddel doet de kamfer in deze ziekte eene voortreffelijke
werking, en kan met de volgende middelen geschikt worden toegediend. Neem: Poeder van Kamfer ■{. lood.
» » Kalmuswortel 3 lood.
Lijnmeel | ons. |
||||
|
DE PIS-CPSTOPPING. 75
|
|||||
|
Maak et met honig eene likking van, welke op een dag in 3 keeren moet
worden toegediend. Mocht na 4—8 dagen de ziekte niet genezen zijn, hetgeen evenwel zel-
den het geval is, dan moet men de volgende likking geven. Neem: Poeder vau Kamfer J lood.
» » Aluin 2 lood.
» » Eikenbast 3 lood.
d » Engelwortel 2 lood.
Lijnmeel 1 ons.
Geest van Hertshoorn 1 lood.
Maak er met honig en water eene likking van, waarvan men het paard
3 of 4 keeren daags een stuk ter grootte van een kippen-ei op de tong strijkt. DE PIS-OPSTOPPING.
Niet zelden komt het voor, vooral bij hengsten en ruinen, dat de paar-
den hun water niet kunnen lozen, terwijl daarbij nagenoeg dezelfde ver- schijnselen worden waargenomen als bij koliek of buikpijn. Van laatstge- noemde ziekte evenwel onderscheidt zich de pis-opstopping daardoor, dat het paard hierbij gedurig de houding aanneemt om te wateren, waarbij nogtans weinig of volstrekt geen pis ontlast wordt. De Oorzaken, die tot deze ongesteldheid aanleiding geven, zijn dik -
wijls van denzelfden aard als die van koliek; zij kan evenwel ook daardoor worden voortgebracht, dat de paarden, zooals men het gewoonlijk noemt, over het water gereden worden, doordien men hun, op weg zijnde, den tijd niet geeft hun water te lozen. In zeer enkele gevallen is eene ont- steking der pisbuis, of ook wel een in de blaas aanwezige steen, er de oorzaak van. Overigens komt de pis-opstopping als zelfstandige ziekte niet zoo menigvuldig voor als men wel meent; en daar het koliek of de buik- pijn, bij het paard, meestal met belette waterlozing gepaard gaat, wordt eerstgenoemde ziekte dikwijls voor laatstgenoemde aangezien. De Behandeling komt hoofdzakelijk met die van het koliek over-
een, en bestaat in de eerste plaats in het doen van eene ruime aderlating, in het zetten van klisteeren en in het doen van inwrijvingen op de buik- wanden. |
|||||
|
76 DE VENERISCHE ZIEKTE DER FOKPAARDEN.
Overigens moet het paard warm gehouden worden, en alle 2—3 uur
zoolang de ziekte duurt, aan hetzelve de volgende drank in eens worden ingegeven. Neem: Geestrijk aftreksel van Opium 1 lood.
Kamfer -J lood. Olijf- of Raap-olie | pond
Meng alles tot een drank ondereen.
Somtijds hebben de paarden de gewoonte het water zoolang op te hou-
den totdat hun stroo wordt ondergelegd, waarom een goed stroobed nooit mag worden vergeten. DE VENERISCHE ZIEKTE DER POKPAARDEN,
OP DE ZOOGENAAMDE DEK- OP SJANKERZIEKTE. Onder bovengenoemde benamingen worden twee verschillende ziekten
verstaan, welke alleen daarin overeenkomen, dat zij hare zitplaats in de ge- slachtsdeelen hebben, en beiden besmettelijk zijn, terwijl zij behalve wat het karakter der ziekte aangaat, nog daardoor van elkander verschillen, dat vol- gens sommige veeartsenijkundigen de eene soort (de goedaardige) ook bij het rundvee, de andere soort (de kwaadaardige) alleen bij het paard voorkomt. A. De goedaardige dekziekte of ontiekingachtige uitslag ziekte der
geilachlsdeelen. . Deze ziekte ontwikkelt zich het eerst bij de merrie en de koe vanzelf;
volgens sommigen ook bij de mannelijke fokdieren. Verschijnselen. Bij de merrie en de koe wordt gedurende de toch-
tigheid, of korten tijd na de paring, eene geringe zuchtige zwelling aan de scheede (kling) en aan den bilnaad aangetroffen; het slijmvlies der scheede is lichtrood gekleurd en scheidt een eiwitachtig en kleverig slijm af, hetwelk later dikker en roodachtig wordt en aan de randen der kling tot geelachtige en bruine korsten verdroogt. Dit slijm vloeit gedeeltelijk aan- houdend af en bezoedelt den staart en de binnenzijde der achterbeenen; gedeeltelijk hoopt het zich op in de scheede, en wordt dan van tijd tot |
||||
|
DE, VENERISCHE ZIEKTE DEE ÏOKPAARDEN. 77 -.
tijd in groote hoeveelheden ontlast. Na verloop van eenige dagen wordt
het slijmvlies der scheede slap en geelachtig; op hetzelve, zoomede aan de randen der kling, vertoonen zich vervolgens blaasjes, die later open- breken en meestal vlakke met dunne korstjes bedekte zweertjes vormen. Deze zweertjes, die een rood- of rpekachtig aanzien hebben, gaan in 8
of 14 dagen in genezing over, en laten of gladde witte vlekken achter of, zoo zij op de behaarde huid voorkomen (bijv. aan de billen), kale, haar- looze plekken. Het bij deze plaatselijke ongesteldheid dikwijls bijkomend algemeen lij-
den geeft zich te kennen door eene geringe versnelling van den pols, stroef- en dorheid van het haar, verlies van eetlust, enz., en verdwijnt meestal in de eerste helft van den duur der ziekte. Bij hengsten, die door zulk eene zieke merrie zijn besmet, zwelt de ko-
ker en de balzak aanmerkelijk op, hetgeen evenwel met het ontstaan der blaasjes weder afneemt, terwijl de genezing op dezelfde wijze en in den- zelfden tijd als bij de merrie plaats heeft. De langste duur der ziekte is gewoonlijk van 8—14 dagen, in enkele gevallen echter van 20—30 dagen. Deze ziekte wordt, zooals boven gezegd is, hier en daar ook bij koeien
en fok-stieren aangetroffen, en wel onder vrij hevige ontstekings-verschijn- selen, doch is overigens even zoo goedaardig als bij het paard. Oorzaken. Deze zijn, behalve de besmetting, niet nader bekend.
De Behandeling dezer ziekte is: gedeeltelijk eene plaatselijke, bestaande
in het aanwenden eerst van slijmige en pijnstillende middelen, later van zacht samentrekkende wasschingen en inspuitingen; gedeeltelijk eene in- wendige door het toedienen van outstekingwerende middelen, als: salpeter, wonderzout en ammoniakzout. In vele gevallen echter schijnt de ziekte van zelf te genezen. Om het ontstaan der ziekte, en de [verspreiding door besmetting, te voor-
komen, moet men zulke dieren niet ter voorttelling gebruiken cu de zie- ken van de gezonden scheiden. B. Eigenlijke dekziehte of kwaadaardige sj anker ziekte der fokpaarden.
Hoewel deze ziekte niet in ons land, maar hoofdzakelijk in Duitschland
(Pruisen en Hannover) thuis behoort, zoo zullen wij er hier toch eene korte en zakelijke beschrijving van geven, aangezien zij eene besmettelijke ziekte |
||||
|
78 DE VENERISCHE ZIEKTE DEK FOKPAARDEN.
is die zich op onzen bodem kan overplanten, waarvan dan ook nu èn dan
op onze grenzen voorbeelden zijn waargenomen. » Verschijnselen.
a. Bij den lleugst.
In bet begin geven de dieren een geprikkelden toestand der geslachts-
deelen te kennen, daar zij dikwijls water trachten te loozen en gedurig uitschachten; de opening des pisbuis is hoogrood gekleurd, het slijmvlies somwijlen duchtig opgezwollen, en de geslachtsdrift buitengewoon sterk, hoewel het dekken dikwijls onvolkomen plaats heeft. Na verloop van eenige dagen zwelt de koker, de balzak en somtijds
ook de roede zuclitig op, hetgeen bij laatstbedoelde ringvormig plaats heeft, terwijl in het verder beloop der ziekte ook tusschen den navel en den koker eene vlakke en zuchtige zwelling ontstaat. Bij het toenemen der zwelling, hangt gewoonlijk de roede als een stompe
kegel uit den koker. Somtijds worden, bij een nauwkeurig onderzoek, ook donkerroode vlekken gevonden, die echter eenigen tijd daarna weder verdwijnen; in zeldzame gevallen worden ook kleine blaasjes waargenomen. Bij het pas ontstaan der ziekte, schijnen de dieren nog geheel wel te
zijn: de bloeds-omloop en de ademhaling zijn regelmatig, de slijmvliezen zijn bleekrood van kleur en behoorlijk vochtig, terwijl de eetlust enkel in die gevallen eenigszins verminderd is, wanneer de zwelling der geslachts- deelen met buitengewone hevigheid te voorschijn komt. Na verloop van eenigen tijd (hetgeen, bij de verschillende dieren, even-
wel zeer ongelijk is), doet zich het paard zeer lusteloos en afgemat voor, rust nu eens op het eene dan weder op het andere been, laat het hoofd hangen, ligt veel, en is in het loopen traag. Deze verschijnselen evenwel kunnen, bij paarden met een levendig tem-
perament, niet dan met oplettendheid worden waargenomen; terwijl men ze daarentegen in die gevallen wanneer de ziekte van zelf ontstaat, ge- woonlijk het eerst ontdekt, voordat de veranderingen aan de geslachts- deelen zijn ingetreden. Na verloop van 2—3 of meer weken na het begin der ziekte, vindt men
de huid droog en vastliggende, het haar dor en glansloos en de huid-uit- |
||||
|
DE VENEBISCHE ZIEKTE DER FOKFAABDEN. 79
|
|||||
|
waseming kwalijk riekend, terwijl er op verschillende pi; tsen des licliaams
(vooral op liet kruis, later ook op de ribben, aan den hals en aan de dijen) eigenaardige gezwellen in de huid worden waargenomen. Deze ge- zwellen hebben een rondachtigen vorm, ter grootte van die van een guldenstuk tot die van een theeschoteltje, en steken ongeveer 1—2 strepen boven de minder vaste en harde huid uit. Bovendien zijn zij, als zij vol- komen ontwikkeld zijn, geheel vlak en gewoonlijk zonder hitte of pijn; alleen de groote gezwellen doen somtijds eene eenigszins verhoogde gevoe- ligheid en eenen iets hoogeren warmtegraad kennen. Zij beginnen meteen cirkelvormigen min of meer verhevenen rand, welke gewoonlijk met den omtrek van het gezwel overeenkomt en zich langzamerhand naar binnen uitbreidt, waardoor ook in het midden de zwelling wordt voortgebracht. Alvorens dit heeft plaats gehad, ziet men in het midden eene kleine ver- dieping, welke echter bij eene volkomene ontwikkeling geheel verdwijnt, waardoor het gezwel een effen en vlak aanzien krijgt. De kleine gezwellen ontwikkelen zich gewoonlijk zeer spoedig en gelijkmatig. Somtijds gaan twee gezwellen in elkander over. Zij blijven gewoonlijk van 4—8 dagen en zelfs nog langer bestaan, verdwijnen dan meestal langzamerhand, som- tijd» echter ook plotselijk, en dikwijls komen er, terwijl enkele verdwijnen, weder nieuwe voor den dag. Deze gezwellen in de huid zijn, in verband met de overige verschijnse-
len, als zeer afdoende kenteekenen der dekziekte te beschouwen: te meer daar gezwellen van gemelde hoedanigheid bij geen andere ziekte voorkomen. Met gezwellen door insecten-steken ontstaan, hebben zij geen overeen-
komst, daar deze zich altijd van uit het middenpunt vergrooten en uitbrei- den, en hier de verwonde plaats, ook bij het geheel ontwikkelde gezwel, harder is en zich meer verheven voordoet. De buile n of gezwellen bij den worm, zitten doorgaans onder de huid, zijn meer knobbelachtig en rond, staan meestal in verbinding met gezwollen en opgezette watervaten, en bevatten doorgaans eene etterachtige stof. Het meest .nog zou men deze gezwellen, in sommige gevallen, voor een
netel-uitslag kunnen houden; hier heeft de ziekte evenwel een spoediger verloop, zoodat het dier bijna tot aan het ontstaan der gezwellen gezond blijft, of slechts weinige dagen te voren, en onder geheel andere verschijn- seltn (gewoonlijk die eener lichte koorts) ziek wordt. Bovendien komen\' |
|||||
|
80 DE VENEEISCHE ZIEKTE DEK FOKPAARDEN.
de gezwellen bij de netelkoorts meestal in grootere hoeveelheid voor, en
over een grooter gedeelte des licliaams verspreid, zij zijn niet zoo regel - matig rond en niet zoo hard als de gezwellen der dekziekte, terwijl zij binnen eenige dagen dikwijls aanmerkelijk van vorm en grootte veranderen kunnen. Langzamerhand vervalt nu het dier in groote zwakte, de gang wordt
traag, slepend en waggelend met het achterstel, de spronggewrichten bui- gen sterk bij het loopen door, terwijl de dieren dikwijls met de teenen aanstooten, waarbij het koolgewricht meestal naar voren doorbuigt. Hierbij komt eene evenzoo opvallende vermagering van het kruis en de billen, waardoor de beenderen daar ter plaatse meer te voorschijn komen, terwijl aan de voorhands weinig of volstrekt geen veranderingen zijn waar te nemen. Vervolgens wordt somtijds op verschillende plaatsen des lichaams een
trillen en beven der spieren en eene opvolgende verlamming van het be- wegingsvermogen waargenomen. Door dit laatste worden het eerst en het meest de spieren der achterbeenen, dikwijls echter ook die van een voor- been, van een oor, van een ooglid of van een der lippen aangedaan. — Gewoonlijk worden de verschillende deelen na elkander, en meestal aan dezelfde zijde, verlamd. Heeft echter het lijden een hoogeu graad bereikt, dan ontstaat dikwijls eene geheele verlamming van het achterstel (kruis- verlamming). De verlamde deelen zijn geheel zonder kracht, zoodat de dieren volstrekt niet kunnen staan en de beenen slap laten hangen. Even- zoo hangen de ooren, het bovenste ooglid en de lippen aan eene zijde af, of worden naar de niet verlamde zijde heen getrokken, waardoor de mond scheef en het opnemen van voedsel of drank bcmoeielijkt wordt. Het ge- voel en de liehaamswarmte blijft evenwel in de verlamde deelen voortbe- staan. Bij ontstane kruisverlamming liggen de paarden aanhoudend, terwijl zij zich met het voorstel gedurig oprichten en dikwijls vergeefsche pogin- gen doen om op te staan. Vele dieren behouden tot deze hoogte der ziekte, ja tot hunnen dood
toe, nog goeden eetlust en spijsvertering, en een bijna regelmatigen bloeds- omloop. Alleen de ademhaling schijnt iets benioeielijkt te zijn. Sommige paarden hebben afwisselend \' weinig eetlust, doch allen vermageren zeer, worden steeds zwakker, liggen op verscheiden plaatsen des lichaams door, |
||||
|
DE VENERISCHE ZIEKTE DER FOKFAARDEN. 81
terwijl de meesten ten laatste aan uittering en geheele uitputting sterven;
enkelen evenwel vallen in kwaden droes of worm, waaraan zij sterven. b. Bij de Merrie.
Ook bij de merrie geeft zich de ziekte te kennen door verschijnselen,
die eenen geprikkelden toestand der geslachtsdeelen aanduiden. Het slijm— vlies der schaamlippen en der scheede is roodcr dan gewoonlijk gekleurd, en scheidt eene aanzienlijke hoeveelheid geelachtig wit slijm af, hetwelk nu en dan aaneeuhangendc vlokken vormt en uit de scheede of kling druipt, zoodat de randen derzelvc en meestal ook de staartharen bezoedeld zijn. Aan de kling ontstaat eenc zwelling, welke het eerst aan het onder- einde te voorschijn komt, en zich vervolgens langs den bilnaad tot aan den uier en verder uitbreidt. Deze zwelling is bijna altijd zuchtig (deeg- * achtig), koud en onpijnlijk. De dieren trachten dikwijls water te loozen,en persen, waarbij meestal slechts eene kleine hoeveelheid heldere pis geloosd wordt, terwijl zij mede voor drukking met de hand op de lendenstreek iets gevoeliger zijn. Laatstgenoemde verschijnselen hebben groote overeenkomst met de heng-
stigheid (paardigheid), en worden gewoonlijk ook voor k\'enteekenen van deze natuurdrift gehouden; het moet echter voor eiken paardenkenner op- merkelijk zijn, dat genoemde verschijnselen juist na het dekken of be- springen te voorschijn komen, en dat zij ook bij herhaling daarvan voort- duren, terwijl zij daarentegen bij eene gezonde merrie daardoor verdwijnen. Na verloop van eenigen tijd, bij enkele paarden van 8 dagen tot 4
weken en nog later, veranderen deze verschijnselen evenwel derwijze, dat de zwelling aan de kling verdwijnt, waardoor deze geheel slap en ge- rimpeld wordt en later zelfs gedeeltelijk openstaat, terwijl zich de kittelaar eenigszins gezwollen voordoet. Het slijmvlies der scheede krijgt een geel- achtige kleur, is nu en dan met roode strepen of vlekken bezet en eenigs- zins gezwollen. Nog later krijgt het hier en daar eene grauwachtige of vaalbleeke kleur, en is «omtijds van geelachtige knobbeltjes, kleine blaas- jes of zelfs van oppervlakkige zweertjes voorzien. Het slijm wordt steeds dunner maar ook overvloediger afgescheiden, zoodat het aanhoudend uit de kling vloeit en de beenen en den staart bezoedelt; vervolgens wordt het 6
|
||||
|
82 DE VENERISCHE ZIEKTE DEK FOKPAAKDEN.
|
|||||
|
grauw en groenachtig of zelfs bruin van kleur, en vormt door opdroging
zoowel aan de kling als in de scheede, aan den staart en.aan de achter- beenen bruine korsten. Bij deze plaatselijke verschijnselen komen vroeger of later, evenals bij
de hengsten, platte roudachtige opzwellingen der huid, steeds toenemende zwakte, vermagering, inzonderheid van het achterste!, en verlamming van enkele lichaainsdeeleu, terwijl het meerendeel der patiënten aan uittcring | sterft. Even als bij de hengsten, ontstaat in sommige (gevallen) de kwade droes en de worm. • De duur der ziekte beloopt bij hengsten en merriën in het algemeen van
6—8 maanden, en somtijds langer dan een jaar. Bij de lij k-opening der aan deze ziekte gestorven dieren worden hoofd-
zakelijk de volgende verschijnselen waargenomen. Buitengewone vermage- ring van het geheelc lichaam; verwonde plaatsen door doorliggen aan de heupen, de schouders, enz.; de huid zit zeer vast op het lijf en is nog van de vlakke zwellingen voorzien, die uit een vast weefsel bestaan, en waaronder zich een weiachtig vocht bevindt. Het bindweefsel is vetloos, en hier en daar van een bloedig serum (weiachtig vocht) of van eene geelachtige zultige zelfstandigheid voorzien, inzonderheid aan degeslacbts- werktuigen, aan welke deelen dikwijls nog zwellingen, enz. als gedurende het leven, worden waargenomen. De ballen zijn week en somtijds in ette- ring overgegaan; de zaadstreng is gezwollen, van zultige en geelachtige infiltratiën voorzien, en overigens van eene vale kleur. Bij de Merrie is de baarmoeder bleek, het slijmvlies opgezet en gezwol-
len, en met veel taai slijm bedekt, in zeldzame gevallen ook met kleine zweertjes bezet. Sommige watervaatsklicreu, zooals die in den keelgang, » in de liezen, enz. zijn gezwollen en hard, of verkeeren in een etterachtigen toestand. Aan de buiks-ingewanden wordt, behalve de grauwachtig of vaal- bleeke kleur en de vermagering, niets bijzonders waargenomen. Evenzoo is zulks ook met de ingewanden der borstholte het geval, terwijl de Ion- gen, het hart en de vaten met een zwart bloed zijn opgevuld. De lucht- pijp bevat dikwijls een bloedig schuim, en het slijm is hoogrood gekleurd. Ging de ziekte met kwaden droes of worm gepaard, dan worden gewoonlijk de bekende tuberkels gevonden; het slijmvlies der neusholte is gezwollen en met kleine zweertjes bedekt, terwijl de wormbuilen, zweren en |
|||||
|
83
|
|||||||
|
DE KRUIS- OP LENDEN-LAMHEID.
|
|||||||
|
gezwellen in en onder de huid insgelijks worden aangetroffen.
Was gedurende het leven een ooglid verlamd, of de oogbol door zwarte
staar aangedaan, dan vindt men het oog verkleind en als uitgeteerd, de lens troebel, de gezichtszenuw dunner, maar te gelijkertijd harder en geel gekleurd. De hersenen zijn week, en bevatten in hare holten veel water (serum) ;de ruggcmergs-vliezen bevatten insgelijks veel helder water, de vaten van het spiunewebs-vlies zijn met zwart bloed gevuld, terwijl het ruggemerg op verscheiden plaatsen, vooral aan de lenden- en kruistreek, zeer week is. \' Oorzaken, behalve de besmetting door de paring, tot hiertoe onbe- keud. Dat de besmetting door de dekking wordt veroorzaakt, blijkt daaruit, dat men de ziekte steeds na de paring heeft zien ontstaan, terwijl men ze zelden of nooit bij ruinen, veulens of merriën die niet gedekt waren, heeft waargenomen. Behandeling. De genezing dezer ziekte gelukt zelden. Wil men die
evenwel beproeven, dan moet men de behandeling volstrekt aan een erken- den veearts overlaten. Vnorbchocding. Om het ontstaan en de verspreiding der ziekte
door besmetting te voork\'omen, moet men de zieken van de gezonden scheiden, den gezondheids-toestand der\'fokdieren vooraf nauwkeurig onder- zoeken, en alle besmette of verdachte paarden, vooral hengsten, van de voortteling uitsluiten. DE KBUIS- OF LENDEN-LAMHEID.
Deze ziekte is over het algemeen niet moeielijk te kennen, hoewel zij
niet altijd op dezelfde wijze ontstaat. Verschijnselen. Somtijds valt bet tot hiertoe gezond schijnend paard,
nadat het korten tijd met het achteistel heen en weer geslingerd heeft, plotselijk neder, of het stort eerst neder, nadat reeds eenigen tijd verschil- lende andere verschijnselen zijn voorafgegaan, als: Het paard toont eene zwakheid in het kruis, welke zich door een waggelenden en slependen gang te kennen geeft; dikwijls wordt de kruis-lamheid door eene plotselijk ontstane kreupelheid aan een der achterbeenen voorafgegaan, welke eenige uren, doch ook wel verscheidene dagen, duren kan. Met het trapsgewijze toenemen dezer verschijnselen, openbaart zich eindelijk de ziekte in hare |
|||||||
|
84 DE KRUIS- OF LENDEN-LAMHEID.
|
|||||
|
gehêele ontwikkeling; het paard verliest de kracht om van achteren
staande te blijven, het zakt daarom neder en kan niet wedpr opstaan. Als het paard tracht op te staan, dan werkt het met de voorbeenen,
en richt zich daarmede dan ook wel zoo ver op, dat het even als een hond op zijn achterste zit, waarna het echter weder spoedig gaat liggen en zich daarbij veelal het hoofd, de heupen en de beencn in meerdere of mindere mate verwondt en beleedigt. Wordt zulk een kruislam paard door mensche- lijke hulp opgebeurd en tot staan gebracht, dan zakt het, vooral met het achterstel, toch weder neer, zoodra die hulp ophoudt. Overigens schijnt het paard ten minste gedurende den eersten tijd gezond te zijn, het eet en drinkt met graagte, enz. In sommige gevallen, evenwel, zijn de verschijnse- len hevig; het dier haalt schielijk adem, ziet steunend naar den buik om, zweet sterk, en tracht onophoudelijk, hoewel tevergeefs, op te staan. Niettegenstaande deze verschijnselen, blijven ook nu nog eetlust en dorst aanwezig. Somtijds wordt de kruis-lamheid, vooral onder laatstgcmeldeom- standigheden, met buikpijn verwisseld, en inderdaad hebben de verschijn- selen van beide ziekten eenige overeenkomst. Bij de buikpijn echter kan men het paard desnoods door zweepslagen tot staan krijgen, hetgeen bij de kruis-verlamming niet het geval \'is. De Oorzaken der kruis-verlamming bestaan: of in uitwendige belee-
digingen, als stooten, slaan, springen, het trekken en dragen van zware lasten, of, en dit is dikwijls het geval, in het vatten van koude, terwijl zij ook dikwijls een gevolg of verschijnsel van andere ziekten is, bijv. van hersen- en ruggemerg-ontsteking, van nier- en baarmoeder ontsteking, van beroerte, enz. De Behandeling is doorgaans moeielijk en gelukt slechts zelden,
en zoo er al genezing plaats heeft, is deze meestal onvolkomen, zoodat eene meer of minder groote zwakte in het kruis overblijft. In de eerste plaats zorge men vooral daarvoor, dat het paard zich niet
kan beschadigen of doorliggen. Daartoe legt men het paard op een zachten, van een hoog stroobed voorzienen bodem, en maakt het derwijze vast, dat het door zijne bewegingen niet van het stroobed geraakt. Zijn de kentee- kenen aanwezig van uitwendige oorzaken, zooals hitte, zwelling en v\'er- wonding, dan moeten deze aanhoudend met koud water gebet, of met sneeuw of ijs verkoelend behandeld worden. Zijn deze bijkomende omstan- |
|||||
|
85
|
|||||||
|
DE KRUIS- OP LENDEN-LAMHEID.
|
|||||||
|
digheden opgeheven of waren zij niet aanwezig, dan moet eene andere
behandeling in het werk gesteld worden. Men wrijft namelijk op de len- denstrcek, 3 maal daags, het volgende mengsel vrij sterk in. Neem: Geest van Ammonuikzout 2 lood.
Poeder van Spaansche vliegen 1 lood.
Terpentijn-olie 8 lood. Meng alles tot eeu smeersel onder elkander.
Volgt hierop binnen 3 a 4 dagen geen herstelling, dan trekt men over
de lendenstreek 2 drachten (zie PI. III 12), of men brandt deze plaatsen met een gloeiend ijzer. Van inwendige middelen is in het algemeen wei- nig te verwachten, hoewel zij niet geheel mogen verzuimd worden. Daar er meestal verstopping aanwezig is, moet men in de eerste plaats voor eenc ruime mest-ontlastiug zorgen. Om deze te bewerken, zet men her- haaldelijk klisteeren van zout water, en geeft de volgende likking in eens in. Neem: Poeder van Aloë 2 lood.
Wonderzout 2 ons. Lijn- of gerstemeel en honig zooveel als vol-
doende is om er eene likking van te maken. Heeft er eene ruime mest-ontlastiug plaats dan dient men de volgende
likking toe, welke in 24 uren moet worden ingegeven. Neem: Kamfer i lood.
Uertshoornzout Ij lood.
Poeder van Venkelzaad i
. . Valeriaanwortel f ^n ieder 8 lood.
Lijnmeel Ij. ons.
Honig en water zooveel als noodig is om er eene likking
van te maken. Gewoonlijk is het geval dat het paard zich, zelfs op het zachtste stroobed,
door zijne eigene lichaamszwaarte binnen weinige dagen doorligt, zoodat dikwijls, vooral aan de heupen en schouders, vuile en door het bijkomend versterf (koudvuur) doodelijke wonden ontstaan. Onder deze omstandig- heden inzonderheid, moet men trachten om het paard, als het nog eenige |
|||||||
|
56
|
|||||||
|
DE DUIZELIGHEID.
|
|||||||
|
kracbt heeft, tot staan te brengen, en het door hanggordels, enz. staande
trachten te houden; of men moet het paard van tijd tot tijd, bijv. 2 maal in de 24 uren, op de andere zijde leggen. In vele gevallen kan in het be- gin der ziekte eene aderlating nuttig zijn, doch zulks is in- het algemeen vooraf niet te bepalen. Dat voor goed en ruim voedsel moet gezorgd worden mag niet onver-
meld blijven, terwijl het paard, in geval van genezing, nog langen tijd van eiken arbeid of krachts-inspanniug moet verschoond blijven; dewijl anders een terugkeer der verlamming licht mogelijk is. Brengt het jaar- getijde het mede, dan moet men zulk een paard na de herstelling 6—8 weken in de weide doen. DE DUIZELIGHEID.
Bijna nooit of hoogst zelden wordt het paard op den stal door duize-
ligheid aangedaan, meest altijd onder den arbeid, vooral in het trektuig, terwijl de aanvallen gewoonlijk op onbepaalde tijden terugkomen. Men vindt paarden die gedurende verscheidene dagen achtereen door duizeligheid wor- den aangedaan, terwijl andere er weken en maanden lang van verschoond blijven. Ontstaat de aanval gedurende de beweging, dan staat het paard bijna plotseling stil, plaatst de beenen ver uit elkander, waggelt, heeft trekkingen aan verschillende lichaamsdeelen, vooral aan de lippen en den hals, houdt het hoofd naar ééne zijde en hoog opgericht, beeft en, hoewel slechts in zeldzame gevallen, valt neder. Wordt het paard in den stal door duizeligheid aangedaan, dan leunt het gewoonlijk met het hoofd op een of ander voorwerp, zet de beenen wijd uit elkander, waggelt heen en we- der, gaat achteruit, en hangt zoo sterk in den halster, dat die meestal ver- scheurd wordt en het paard achteroverslaat. Gedurende den aanval draait het paard de oogen, beeft en rilt over het geheele lichaam, en haalt zeer schielijk adem; er ontstaat een algemeen zweet, de ontlasting van mest en pis heeft dikwijls onwillekeurig plaats, waarop na 5—10 minuten, zelden later, de aanval voorbij is, en het paard, uitgezonderd eenige vermoeidheid, weder volkomen gezond schijnt, zooals dan ook in het algemeen aan paar- den, die aan duizeligheid lijden, verder niets ziekelijks wordt waargenomen. De Oorzaken der duizeligheid zijn niet altijd met zekerheid op te
|
|||||||
|
DE VALLENDE ZIEKTE. 87
|
|||||
|
geven. Groote volbloedigheid, veel en aanhoudende rust bij sterke voeding,
het verblijf in warme en bedompte stallen, sterke zonnehitte op het hoofd, oplioopiug van bloed in de hersenen door te nauwe keelriemen, hamen, borsttuigen, enz., en het aanwezig zijn van wormen in de ingewanden, moeten voor de gewone oorzaken der duizeligheid gehouden worden. Behandeling. Hoewel dikwijls, gelukt ecne volkomene genezing
toch niet altijd. Het van tijd tot tijd doen van eene ruime aderlating, bijv. van 4—6 Nederl. ponden, en het toedienen van een laxeermiddel van Aloë, zooals bij de verstopping is voorgeschreven, wijders matige en gedurige beweging, het verblijf op een koelen stal, het gebruik van saprijk en groen voedsel, ook van zemelen, zijn de beste middelen om de duizeligheid te gene/en en dezelve te voorkomen. Ook moet men vooral onderzoeken of er zich ook. iets aan het tuig of gareel bevindt, dat op werktuiglijke wijze den afvoer vau bloed van het hoofd zou kunnen belemmeren of te- geugaan. Krijgt bet paard terwijl het voor een of ander rijtuig loopt een aanval van duizeligheid, dan is het raadzaam terstond stil te houden, het \' paard uit te spannen en van alle tuigsel te ontdoen, en geduldig den af- loop af te wachten, ten einde eerst dan het paard met voorzichtigheid weder voor den arbeid te gebruiken. Voor de in het rijtuig aanwezige personen bestaat nooit eenig gevaar, ten minste zeldzaam, daar zulke paar- den nooit hollen of doorgaan. In de ergste gevallen, valt het paard neer, waarbij dan zeer gemakkelijk de boomen, tuigen, enz. kunnen breken. DE VALLENDE ZIEKTE.
. Deze ziekte is zeer na aan de duizeligheid verwant, doch komt veel
zeldzamer voor. De enkele gevallen worden slechts zelden door voorhoden aangekondigd, welke in angstigheid, heen en weer trippelen, bedwelming en duizeligheid bestaan. Verschijnselen. Het paard blijft onder het loopen plotselijk staan,
vertoont dezelfde verschijnselen als bij de duizeligheid, en valt neder. Somtijds valt het paard, evenals een mensch die aau vallende ziekte lijdt, plotseling neer, als door eene beroerte getroffen, blijft dan eenige minuten geheel bewegeloos liggen, waarop de hevigste bewegingen volgen. Het paard slaat met de beenen en het hoofd heen en weer, verdraait de oogen, houdt |
|||||
|
88 HET NEUSBLOEDEK.
|
|||||
|
den mond vast toe, terwijl de lippcii krampachtig bewogen worden. Uit
den mond vloeit een schuimig speeksel, de ademhaling is versneld, roche- lend en steunend, er breekt een algemeen zweet uit, en het gevoel is gedurende den aanval geheel verdwenen, zoodat bijv. zweepslagen in het geheel niet gevoeld worden. De tijd dien de aanval duurt is verschillend, meest echter van 5—10
hoogstens 15 minuten, waarna het paard korten tijd rustig blijft ligggen, even alsof het slaapt, vervolgens óf schielijk opspringt öf afgemat en lang- zaam opstaat, diep ademhaalt, zich schudt, en zich alsdan weder even als elk ander gezond paard voordoet. Even als bij de duizeligheid is het te- rugkomen der toevallen zeer onbepaald. Met de juiste opgaven der oorzaken ziet het er nog slecht uit; hetzelfde
kan ook van eeue grondige behandeling gezegd worden, zijnde dezelve echter gevoeglijkst even als bij de duizeligheid in te richten. HET NEUSBLOEDEBT.
Hieronder wordt ecne tegennatuurlijke uitvloeiing van bloed uit den
neus (somtijds ook te gelijk uit den mond) verstaan, waarbij in een dik- kcren of dunneren straal, uit één der neusgaten of uit beiden, zulk eene aan- zienlijkc hoeveelheid bloed vloeit, dat er gevaar van doodbloeden ontstaat. De Oorzaken van het Neusblocden zijn niet altijd te ontdekken; dik-
wijls echter ontstaat het door hard en aanhoudend loopeu, door zwaar trek- keu, vooral tegen hoogten op, terwijl stooten en slaan op de borstkas, het inademen van.scherpe dampen, aanhoudend en zwaar hoesten insgelijks neusbloeden ten gevolge kan hebben. Bij de Behandeling moet vooral op de waarschijnlijke oorzaken gelet
worden. Bij goed gevoede en sterke paarden, doet men, zoo nog slechts weinig bloed is verloren\' gegaan, eeue aderlating van 4—6 Nederlandsen pond uit de hals-ader, en geeft inwendig, onder alle omstandigheden, elk uur den volgenden drank. Neem: Gekueusd Lijnzaad 4 lood.
Kook dit tot een doorzijgscl van } Neder-
laudsch pond, en voeg er vervolgeus J lood zwavelzuur bij. Bovendien laat men het paard warme azijudampen inademen, hetgeen het
|
|||||
|
89
|
|||||||
|
DE KOLDER.
|
|||||||
|
gemakkelijkst geschiedt door in eene hcete pan of op een heet stuk ijzer of
een heeten steen, welk voorwerp men het paard onder den neus houdt, wat azijn te druppelen, terwijl men het paard een dek over het hoofd legt. Wil de bloeding niet ophouden, dan helpt dikwijls nog het begieten van het paard met koud water, vooral het hoofd en den hals (volgens Dr. Wa- genfeld het geheele lichaam), zoo lang totdat er siddering en huivering ontstaat. Overigens moet het paard op een koelen stal geplaatst en volko- meu rustig gehouden worden. DE ZOLDER.
Verschijnselen. Het aan den kolder lijdeud paard staat gewoonlijk
treurig en slapend, als onbewust van zich zelven ; het hoofd laat hethan- gen, of leunt er mede tegeu de ruif of op de krib; de houding van het paard is dom, de oogen staan strak en de oogleden zijn gezwollen. De al- gemeene gevoeligheid is zeer verminderd, zoodat men het paard in de ooren voelen, en op de kroon der hoeven trappen kan, en zijne beenen kruise- lings over elkander plaatsen, zonder dat liet er zich tegen verzet. De gang is traag en zwaarmoedig, de beenen, inzonderheid de aohterbeenen, worden buitengewoon hoog opgelicht en plomp weder neergezet, voor het gebit is het paard weinig gevoelig, het dringt niet zelden naar de eene of andere zijde en is moeielijk in het wenden, terwijl men het niet dan met veel moeite achteruit kan zetten. Het paard eet langzaam, en kauwt somtijds niet, al heeft het den mond vol voedsel, terwijl het, in het tegenoverge- stelde geval, dikwijls kauwende bewegingen maakt. Dikwijls houdt het paard het voedsel, bijv. het hooi, geruiineu tijd in den mond, terwijl dikwijls uit de mondhoeken eenige hooi- of stroohalmen steken. Het liefst eet het paard dat aan den kolder lijdt van den grond, en steekt bij het drinken het hoofd bijna tot over den neus iu het water. Nog in het oogvallender zijn deze verschijnselen van stompzinnigheid en gebrek aan bewustheid, ge- dureude een korten tijd, na eene snelle en verhittende beweging; dikwijls loopt het paard dan aanhoudend rechtuit, totdat het tegen het een of an- der voorwerp aanloopt, of het dringt aanhoudend naar ééne zijde. Wat aan net paard wordt toegeroepen, of de woorden waarmede het wordt aange- sproken, of bestraffingen van welken aard ook, dit alles wordt slechts wei- |
|||||||
|
90
|
|||||||
|
DE KOLDER.
|
|||||||
|
mg of in het geheel niet door hetzelve opgemerkt. Gewoonlijk duurt, de
kolder langen tijd, weken, maanden, somtijds zelfs jaren. In denzomer, en over het algemeen bij eene warme weersgesteldheid, ziju de verschijnselen veel heviger dan bij eene koude temperatuur, zoodat kolderige paarden in den winter veel beter zijn dan des zomers, en meer of minder den schijn hebben als waren zij gezond. Om een van kolder verdacht paard goed te kunnen beoordeelen, moet men
het eerst warm en in het zweet, rijden en het. dan onmiddellijk onderzoe- ken; vertoont zich echter dan geen kenteeken der ziekte, dan kan men bijna zeker zijn dat het paard niet kolderig is. De Oorzaken van den kolder ziju: sterke inspanning, vooral bij warm
weder, de inwerking van sterke zonnestralen op het hoofd, het verblijf in te warme en bedompte stallen, voorafgaande hersen-oiitsteking, stooten en slaan op en verwondingen van den schedel, enz Dikwijls is "èene zware gevatte koude er de oorzaak van. Het meest worden grove, plompe en vette paarden door den kolder aangedaan; zelden edele, fijne en vurige paarden. Deze laatsten vervallen onder gelijke omstandigheden meestal in hersen- ontsteking. Merriën worden somtijds ten gevolge van groote geilheid kol- derig, in welk geval men de ziekte moederkolder noemt. Bij hengsten wordt de ziekte uit dezelfde oorzaak ontstaande, zaadkolder genoemd. Behandeling. De genezing van den kolder gelukt zelden, en bijna
nooit volkomen; en al is hij zelfs schijnbaar genezen, komt hij toch veelal terug. Gedurende de behandeling moet het paard met grocnvoedsel, met wortelen, met aardappelen en met zemelen gevoed worden. Koornvoedsel en hooi zijn niet doelmatig, en mogen niet dan in kleine hoeveelheden gegeven worden. Overigens mag het paard niet voor het werk gebruikt worden, en dient op eene koele en beschaduwde plaats te worden gehouden. Bij volbloedige en goed gevoede paarden is eene aderlating van 4—5 Ned.
ponden bloed doelmatig, kunnende men naar gelang van omstandigheden die aderlating na verloop van 3—4 weken herhalen. Inwendig geeft men het volgende middel in eens in.
Neem: Poeder van Aloë 2 lood. Wouderzout Ij ons. Lijnmeel en honig zooveel als noodig is om
er eene likking van te maken. |
|||||||
|
DE REC1ITSTIJVIGIIE1D OF DE HONDKLEM. • 91
|
|||||
|
In de meeste gevallen zijn koude omslagen, inzonderheid van sneeuw en
ijs, welke door middel van een zak of blaas op het hoofd vnstgemaak wor- den, van groot nut; met bet aanwenden van deze omslagen moet echter ten minste gedurende 3 a 4 dagen onafgebroken dag en nacht worden voort- gegaan. Ook begietingen met zeer koud water zijn doelmatig, en wel in dier voege, dat dagelijks 2 a ^maal 5—10 emmers water, 4—6 voet uit de hoogte op den schedel van het paard worden gegoten. Somtijds zijn etterdrachten, aan beide zijden van den bals gezet en gedurende eenige weken in ettering gehouden, insgelijks van nut geweest, alsmede inwrij- vingen van Spaanschevliegzalf of van andere scherpe zalven. Bij koel we- der en zoo de ziekte niet te ver gevorderd is, kun men het paard met voordeel in de weide doen. De zoogenaamde Moeder- en Zaadkolder wor- den gewoonlijk, zonder verdere kuip, door de paring genezen. DE BECHTSTIJVIGHEID OP DE MOMDKLEM.
Deze boogst gevaarlijke ziekte bestaat in een krampacbtigen toestand
van al de spieren van het lichaam; door deze kramp worden dekaakspie- ren zoodanig aangedaan en den mond zoo vast gesloten, dat men eer de kaak zou breken, dan de mond te openen, of de tanden van elkander te krijgen. Gewoonlijk wordt het gebeele lichaam door de kramp aangedaan, doch zij begint aan het hoofd en is daar ook het hevigst. Verschijnselen. Bij het begin der ziekte bemerkt men dat het paard
den mond niet goed kan openen, en bijna aanhoudend eene kauwende be- weging maakt, ten einde zich tegen de kramp te verzetten, en dikwijls geeuwt; de ooren staan stijf en gespitst, de oogen zijn wijd geopend en het bindvlies treedt gedeeltelijk voor den oogbal, terwijl de hals stijf ia en ver uitgestrekt wordt gehouden. Langzamerhand wordt het paard overal stijf en stram, de spieren worden zoo hard en vast als hout, de flanken worden opgetrokken en zijn insgelijks bard op het gevoel. Later breekt een algemeen zweet uit, de ademhaling is versneld en rochelend, terwijl de staart eenigszins van bet lijf verwijderd en opgelicht wordt gehouden. Op den 3en en 4«Q dag der ziekte kan de mond niet meer geopend worden en blijft vast gesloten; de neusgaten worden wijd opengesperd, de kin is tot eene vaste en harde punt naar beneden samengetrokken, en het paard is |
|||||
|
92 DE DOLHEID OF RAZERNIJ.
|
|||||
|
bijna niet in staat eenigerlei beweging te maken. Wijders zet het paard
de beenen ver uit elkander en kan ze niet meer buigen, terwijl gewoon- lijk tusschen den 4*" en den 7en dag de ziekte met den dood eindigt. De Oorzaken der rechtstijvigheidzijn dikwijls onbekend. Somtijds is
zij het gevolg van eene gevatte koude; gewoonlijk echter wordt zij door eene plaatselijke kneuzing of verwonding teweeggebracht, waartoe vooral verwondingen der pezen en gewrichten, het trappen in spijkers met de voetzool, vernageling behooren, of ook zeer pijnlijke operatiën zooals in- zonderheid de castratie en het angliseereu. Met de Behandeling dezer ziekte kan zich gevoeglijk geen leek
bemoeien, aangezien het zelfs ceneu deskundigen zelden gelukt, de ziekte te genezen. De meeste, ja bijna alle door de ziekte aangedane paarden ster- ven onder alle mogelijke kuren. DE DOLHEID OF RAZERNIJ.
Deze ziekte ontstaat bij het paard nooit van zelf of oorspronkelijk, maar
alleen door den beet van een dollen hond, en wel gewoonlijk 4—8 we- ken daarna. Verschijnselen. Breekt de ziekte uit, dan wordt het paard buiten-
gewoon onrustig, is schrikachtig en angstig, beeft, en zakt dikwijls als ver- schrikt ineen; de haren staan rechtop en de eetlust is gewoonlijk verdwenen. Is de ziekte op zijn hoogst dan haalt het paard moeielijk adem, zevert en schuimt uit den mond, heeft aan verschillende lichaamsdeelen, vooral aan de lippen, krampachtige trekkingen, doet bij het hinniken een geheel eigen- dommelijk en doordringend geluid hooren, bijt met woede en drift ron- dom zich heen, en bijt niet zelden in zijn eigen lichaam. Is zulk een aan- val van woede en razernij voorbij, dan heeft het paard, hoewel vermoeid en afgemat, eene kortere of langere poos van rust. De dood volgt doorgaans binnen 4—6 dagen, nadat het paard vooraf als
kruislam, korteren of langeren tijd, onder stuiptrekkingen op den grond heeft gelegen. Behandeling. Tot hiertoe is het nog nooit gelukt eene genezing te
bewerken, zelfs wanneer de behandeling onmiddellijk bij het begin der ziekte ondernomen werd; terwijl het daarenboven gevaarlijk is een dol |
|||||
|
DB DOLHEID OP RAZEBNIJ. 93
paard te naderen. Is de ziekte derhalve bepaald bekend, dan doode men
liever het paard of wachte eenvoudig den zekeren dood af, zoo daarvan verder geen nadeel te vreezen is. Is een paard door een dollen hond gebeten, dan moet men de wond met pekel of azijn uitwasschen, ze ver- volgens duchtig branden en daarna inwrijven met de volgende zalf, waar- mede men de wond 3 a 4 weken lang open en in ettering houdt. Neem: Poeder van Spaansche vliegen 1 lood.
Terpentijn 2 lood. Meng het tot eene zalf onder elkander.
|
|||||
|
t
|
|||||
|
"Uitwendige Ziekten.
|
|||||
|
DE OOG-ONTSTEKING.
Verschijnselen. Het ontstoken oog wordt geheel of gedeeltelijk
toegehouden; in het begin vloeien er veel tranen uit, later eene meer slij- mige vloeistof; het oog is voor elke aanraking en evenzoo voor den in- invloed van het licht zeer gevoelig, terwijl men, zoo men er de hand voorzichtig plat op legt, eene verhoogde warmte waarneemt. Wijders is het oog gezwollen, en hebben de oogleden inwendig eene hoogroode kleur. Oorzaken en Behandeling. De oog-ontsteking ontstaat of door
uitwendige, meestal werktuiglijke oorzaken, als stooten, slaan, het in- waaien van stof of invallen van kafnaaldjes in de oogen, of zij vergezelt andere ziekten, als droes, verkoudheid, enz. In het laatste geval is geen opzettelijke behandeling noodig, aangezien, bij de genezing dezer ziekten, de oog-ontsteking van zelf verdwijnt. In ieder ander geval evenwel is eene behandeling zeer aan te raden. Te dien einde bevestigt men boven het oog een 4—6 maal toegevouwen stukje linnen, derwijze dat het als een gordijn voor het ontstoken opg hangt; dit doekje wordt vervolgens gedurig bevochtigd met koud water of met regenwater, waarbij op een pond water een lood Loodsuiker gevoegd is. Neemt ouder deze behandeling de ontsteking in de eerste 5—6 dagen
niet af, dan wende men het volgende oogwater aan. Neem: Zwavelzuur zink (witte vitriool) 4 lood.
Arabische gom } ons. Opgelost ia vijf ons regenwater.
|
|||||
|
DE MAANBLINDHEID OF PERIODIEKE OOG-ONTSTEKING. 95
|
|||||
|
Hoezeer het aanwenden van een doekje of compres de voorkeur ver-
dient, is het in de meeste gevallen reeds voldoende het oog met de op- gegevene middelen met eene spons gedurig te betten. Gedurende de behandeling moet het paard van bet werk verschoond,
op een koelen en donkeren stal geplaatst en matig gevoed worden. Mocht er, nadat de ontsteking verdwenen is, nog eene verduistering van bet hoorn- vlies of eene zoogenaamde vlek op het oog overblijven, dan moet die vol- gens de later op te geven geneeswijze behandeld worden. E MAANBLINDHEID OF PERIODIEKE
OOG-ONTSTEKING. Deze oog-onts,teking is zeer gevaarlijk, dewijl zij niet alleen bepaald en
dikwijls terugkeert, maar gewoonlijk in de grauwe of zwarte staar over- gaat en zoo doende eene volkomene blindheid ten gevolge heeft. Bijna alle paarden, die stekeblind zijn, hebben aan deze oogziekte geleden.
Verschijnselen. De ziekte openbaart zich door verschijnselen eener
algemeene oog-ontsteking, behalve dat hier de uitvloeiing van tranen en de lichtschüwheid buitengewoon sterk zijn. Het paard is aan het zieke oog uiterst gevoelig, dikwijls zoo erg, dat het er koortsig van is, weinig eet, en als door kolder schijnt aangedaan. Bovendien worden nog de volgende verschijnselen waargenomen: opent men het oog, dan vindt men het door- schijnende hoornvlies troebel en verduisterd, en beneden in de voorste oogkamer ziet men eene groenachtig gele, vlokkige zelfstandigheid, welke in het waterachtige vocht der oogholte drijft, en in de bewegingen deelt die het paard met het hoofd maakt. De Oorzaken, waardoor de Maanb^lindheid wordt voortgebracht, zijn
tot heden toe nog weinig bekend; het meest wordt zij in lage landen, bij slappe en grove paarden aangetroffen, terwijl zij waarschijnlijk ook door het vatten van zware koude ontstaat. Daarenboven schijnt de ziekte, vooral van de zijde der Merrie, bepaald overerfelijk te zijn. Gewoonlijk wordt eerst maar een oog aangedaan, hetwelk na verloop van 2—3 weken weder geheel beter schijnt; daarna wordt het andere oog door de ziekte aange- daan, hetgeen gedurende onbepaalden tijd zoolang afwisselt totdat beide °ogen na 4— 8 maanden, of nog later, door de grauwe staar worden aap- |
|||||
|
96 DE ZWARTE STAAK.
|
|||||
|
gedaan en de ontsteking niet weder terugkeert. Daar Üe periodieke aan-
vallen na verloop van eenige weken, somtijds bepaald om de vier weken, terugkeeren, heeft men voorheen deze ontsteking met de verwisseling der maan in verband gebracht, en die als de aanleidende oorzaak beschouwd. Vandaar, hoewel ten onrechte, de naam van Maanblindheid. Behandeling. Tot hiertoe is er nog geen middel bekend, waardoor
het gelukt is, de maanblindheid zoo te genezen, dat niet te eeniger tijd de grauwe staar er het gevolg van werd. Nogtans is de genezing te be- proeven. Is het paard bloedrijk en sterk gevoed, dan doet men eene ader- lating van 2—4 Nederl. ponden bloed en geve inwendig de volgende laxeer» pil in eens in. Neem: Poeder van Aloë 2 lood.
Zoete Kwik. J lood. Witte Zeep zooveel als noodig is om er eene
pil van te maken. Om de werking van deze laxeerpil te bevorderen, late men het paard,
na het ingeven, eenige uren vasten, en geve het gras, wortelen of zemel- dranken tot voedsel. Op den 2den of 3den dag der ziekte trekke men eenen met terpentijn-olie
bevochtigden draad over de kaak onder het oog, ten einde daardoor eene krachtige afleiding te bewerken. Deze dracht kan na verloop van, 3 weken verwijderd worden. Verder strijkt men 2 a 3 maal een weinig van het volgende mengsel,
met een veertje of penseeltje, op den oogbol. Neem: Zoete kwik ^ lood.
Extract van^Bilzenkruid 2 wichtjes.
Olijf-olie 2 lood.
Meng het tot een smeersel onder elkander. In plaats daarvan kan men het oog ook met de volgende wassching
eenige malen daags lauw warm betten. Neem: Slap aftreksel van Kamillen 5 ons.
Witte vitriool 4 lood. Extract van Bilzenkruid. I lood.
|
|||||
|
DE ZWAKTE STAAR (STAANDE OOGRM). 97
|
|||||
|
Gedurende de behandeling, en zoo mogelijk nog eenige weken daarna,
moet het paard volkomene rust genieten, op een donkeren tochtvrijen stal geplaatst en slechts slap gevoed worden. Het moet evenwel niet on- opgemerkt blijven dat de maanblindheid, al is zij ook werkelijk verdwe- nen, vroeg [of laat toch weder terugkeert. Om hare ongeneeslijkheid, en omdat zij schier in alle gevallen staarblindheid ten gevolge heeft, is deze oog- ziekte bijna in alle landen onder de koop vernietigende gebreken gerang- schikt. DB ZWARTE STAAR (STAANDE OOGEN).
Bij deze oogziekte, die gewoonlijk beide oogen aandoet, is het paard
geheel blind. Aan het zieke oog is, oppervlakkig beschouwd, niets zieke- lijk» te bespeuren; doch bij een nauwkeurig onderzoek vindt men, dat het gezichtsgat of de pupil zeer verwijd, groot en, in plaats van eirond, ge- meenlijk cirkelvormig is, en dikwijls hoekig is samengetrokken. De blik is strak en onbeweeglijk. Zeer duidelijk laat zich de aanwezige blindheid daardoor kennen, dat men het blinde paard tegen een voorwerp, bijv. tegen een muur of een boom leidt, waartegen het natuurlijk met het hoofd en de beenen zal stooten en aanloopen. Onder het loopen spitst het paard voortdurend de ooren, luistert en beurt de brenen hoog op, even alsof het in het water loopt; dit is doorgaans zoo in het oogloopend, dat een deskundige reeds op een afstand de blindheid des paards vrij zeker kan kennen. Dreigt men zulk een blind paard met een stok, dan maakt het geen ontwijkende bewegingen, zooals ieder paard dat goede oogen heeft zulks doet. Het zeer gewone gebruik van met de hand bewegingen voor het oog te maken, ten einde zich, door het al of niet toegaan der oog- leden, van het beslaan van het gezichtsvermogen te overtuigen, is zeer bedrieglijk, dewijl er door het waaien met de hand een luchtstroom ont- staat, die ook door het blinde oog wordt waargenomen, en waarop zich de oogleden tijdelijk sluiten. Is slechts één oog door de zwarte staar aan- gcdaan, dan is de herkenning moeielijker; het is dan noodig, voorliet ge- zonde oog een doek te binden, en daarna het blinde oog op de boven aangegevene wijze te onderzoeken. In bijna alle gevallen is het ooggat onbeweeglijk en voor allen invloed van het licht ongevoelig, zoodat het- 7
|
|||||
|
9S
|
|||||||
|
DE GRAUWE STAAK.
|
|||||||
|
zelve bij helder licht even zoo groot blijft, als in het donker of in de
schaduw; hetgeen, zooals bekend is, bij gezonde oog-en niet plaats heeft. Dikwijls is met de zwarte staar de grauwe staar verbonden, in welk
geval de eerste zeer moeielijk en slechts onzeker te ontdekken is. De meest gewone oorzaak der zwarte staar is eene voorafgegane hevige
oog-ontsteking, voornamelijk de zoogenaamde maanblindheid. Somtijds ont- staat dezelve echter zonder eenige voorafgegane ontsteking en door geheel onbekende oorzaken. Behandeling. De genezing gelukt hoogst zelden of liever nooit,
zoodat het niet geraden is, dezelve te beproeven. DE GRAUWE STAAR.
Bij deze oogziekte, als zij volkomen ontwikkeld is, is het paard insge-
lijks geheel blind. De ziekte is zeer algemeen, hoewel dikwijls slechts één oog is aangedaan, terwijl het andere volkomen verschoond is gebleven. De herkenning van de grauwe staar is doorgaans zeer gemakkelijk. De pupil of het gezichtsgat, bij gezonde oogen eene blauwachtige kleur hebbende, is hier meer of minder wit, geelachtig of ook wel mat-grauw, dewijl de achter het gezichtsgat gelegene lens of dcrzelver beursje, troebel en on- \' doorschijnend geworden is. Om bij het onderzoek van het oog niet te dwalen, moet meu zich wachten, de soms op het hoornvlies aanwezige witte vlekken met de grauwe staar te verwarren, daar dezelve meestal te genezen zijn, terwijl laatstgenoemde bijna voor ongeneeslijk kan gehou- den worden. Het is derhalve noodzakelijk het zieke oog, zoowel van ter zijde als van voren, aan deszelfs oppervlakte te beschouwen, waardoor men zich kan overtuigen, of het troebele en verduisterde lichaam in het oog zelf, of op deszelfs oppervlakte zijnen zetel heeft. Oorzaken. Gewoonlijk is de grauwe staar het gevolg van herhaalde
oog-ontstekingen, somtijds ook van de zoogenaamde maanblindheid. Daar- enboven kan ook door uitwendige oorzaken, als door stooten en slaan in de oogen, bijv. door zweepslagen in het oog, welke eene hevige ontsteking ten gevolge hebben, de grauwe staar worden teweeggebracht. Het is daarom van groot belaug, zoodanige ontstekingen met de grootste zorg te behandelen. |
|||||||
|
DE HOORNVLIESVLEKKEN. 99
|
|||||
|
DE HOOBNVLIESVLEKKEN (VLEKKEN OP
HET OOG). Hieronder worden verduisteringen van het doorschijnend hoornvlies ver-
staan, welke doorgaans een blauwachtig wit of ook wel een gewolkt voor- komen hebben en verschillend van grootte zijn. Deze vlekken zijn öf over het geheele oog verspreid öf hebben slechts
een kleinen omvang en verduisteren dan maar een kleiu gedeelte van het door- schijnend hoornvlies. Verder is het oog daarbij ontstoken, of ook wel zon- der eenig verschijnsel van ontsteking. In dit laatste geval zijn de vlekken gewoonlijk begrensd en klein, terwijl, bij het bestaan eener ontsteking, zich de verduistering over het geheele oog uitbreidt. Oorzaken. Algemeene verduisteringen van het oog komen meestal
uit inwendige oorzaken voort, terwijl kleine vlekken doorgaans door uit- weudige oorzaken worden teweeggebracht, b. v. door stooten en slaan in het oog, door bijten van andere dieren, door het invallen van stof, kafuaalden enz. Vroegtijdig behandeld zijn deze gebreken bijna alle vatbaar voor genezing. Behandeling. Is het geheele oog ontstoken, dan moet het behan-
deld worden zooals vroeger is opgegeven; blijft er echter na de ontsteking nog cene verduistering van het oog over, dan behandelt men die, alsmede alle kleine oogvlekken, op de volgende wijze: Neem: Tinotuur van Qpium {. lood.
Onderkoolzurc Potasch J lood.
Regenwater 2| ons. Ondereengemengd het oog er 3 a 4 maal daags goed mede te betten.
Verdwijnt hierop na 10 — 14 dagen de verduistering niet, dan bestrijke moii den oogbol dagelijks 2 a 3 maal door middel van een fijn penseeltje of veertje met het volgende smeersel. Neem: Zoete Kwik i lood.
Olijf-olie 2 lood. Meng het samen. Met dit middel, dat gewoonlijk het gewenschte gevolg heeft, moet 10—11
dagen worden volgehouden. |
|||||
|
100
|
|||||||
|
DE OOK-ONTSTEKING.
|
|||||||
|
Bij zeer verouderde en hardnekkige vlekken hebben de volgende mid-
delen dikwijls goede diensten bewezen. Neem: Rood Prsecipitaat 1 wichtje.
Poeder van Opium 2 wichtjes. Reuzel 3 lood. Meng het tot eene zalf onder elkander; — of
Neem: Kamfer J
Poeder van Opium f van ieder 1 wichtje.
Rood Prsecipitaat \'
Reuzel 3 lood.
Van een dezer zalven wordt dagelijks 2 a 3 maal de hoeveelheid ter
grootte van een erwt tusschen de oogleden op het oog gestreken, hetgeen men het best met een veertje of Gjn peuseeltje doen kan. Gewoonlijk moet de behandeling eenige weken worden voortgezet. In
enkele gevallen volgde genezing, wanneer men dagelijks tweemaal wat van het onderstaande poeder in het oog bracht. Neem: Witte Vitriool)
Aluin V van ieder 1 wichtje.
Borax J
Suiker l lood.
Meng het tot een poeder ondereen.
DE OOR-ONTSTEKING.
De inwendige vlakte der ooren wordt somtijds door eene ontsteking
aangedaan, welke met het ontstaan van een aanmerkelijk gezwel gepaard gaat, en daardoor het paard veel pijn veroorzaakt. Spoedig na deszelfs ontstaan breekt dit gezwel door, waarbij eene dunne, slinkende vloeistof ontlast wordt. Het paard schudt gedurig met het hoofd, houdt het aan de zijde van het aangedane oor wat naar berieden, en laat niet licht toe dat men het aan het hoofd komt. Overigens is de zieke oorschelp minder be- weeglijk en staat niet zoo rechtop als de andere. .Behandeling. Dit djorgauus vrij hardnekkige gebrek wordt in de
|
|||||||
|
DE ZIEKTEN EN GEBREKEN VAN DEN NEUS. 101
|
||||||||||
|
meeste gevallen daardoor genezen, dat het gezwel in het begin, dikwijls met
lauwwarme melk gebet wordt. Heeft zich reeds etter in het gezwel gevormd dan moet dit door eene insnijding geopend en de etter ontlast worden, waarna men eenige malen daags wat van het volgende middel in de wond doet. Neem: Peruviaansche Balsem 1 lood.
|
||||||||||
|
Geestrijk Aftreksel van Aloë
|
van ieder £ ons.
|
|||||||||
|
» » » Myrrhe
Meng het samen.
DE ZIEKTEN EN GEBREKEN VAN DEN NEUS.
Verwondingen en beleedigingen aan den neus en de neusvleugels, worden
naar de in het algemeen opgegevene regelen behandeld. Uitvloeiing van slijm, etter, bloed, voedselstoffen enz. uit een of beide neusgaten zijn kenteekenen van droes, kwaden droes, worm, verbloeding, keel-ontstekiDg, enz. Vleezige gezwellen, zoogenaamde Polypen, die somtijds in den neus worden aange- troffen, doen zich als roode, vleezige en sponsachtige lichamen voor, ter grootte van een ei en grooter. Door zulk een vleeschgezwel wordt het neusgat opgevuld en vernauwd, of ook wel geheel gesloten, waardoor de ademhaling belemmerd en snuivend wordt, hetgeen vooral dan het geval is en in het oog valt, als men het gezonde neusgat met de hand dicht houdt. Behandeling. Om zulk een gezwel, zoo het niet te hoog in den
neus zit, te verwijderen, bedient men zich van eene ijzeren tang, waarmede men het gezwel, onder eene draaiende beweging, uit den neus trekt. Zit het gezwel voor in den neus dan snijdt men het met eene schaar af, en stelpt de in de meeste gevallen aanmerkelijke verbloeding met een gloei- end ijzer, of wel door gedurig ijskoud water of gelijke deelen water en azijn in het neusgat te spuiten. Houdt de verbloeding ook daardoor niet op, dan spuit men van tijd tot tijd wat van het volgende mengsel ia den nens. Neem: Sterk Zwavelzuur 2 lood.
Regenwater 5 ons. Verwondingen aan den rag van den neus, door te nauwe riemen van
|
||||||||||
|
108 DE TAND- OF KAATC-l\'ISTEL.
|
|||||
|
hoofdstellen of halsters enz.- genezen doorgaans spoedig van zelf, zoo men
de tuigen maar eenigen tijd weglaat; terwijl indrukken op den rug van den neus, hoewel ongeneeslijk, van weinig beteekenis zijn. DE TAND- OP KAAK-FISTEL.
Aan den onderrand der achterkaak, zeldzaam aan de buitenvlakte der
bovenkaak, komt somtijds, vooral bij 3—4-jarige paarden, eene harde zwelling voor, in welker midden zich eene kleine opening bevindt (PI. II 6), waaruit aanhoudend eene dunne, stinkende stof loopt. Dit gebrek, hetwelk men eene tand- of kaak-fistel noemt, heeft zijne zitplaats in den wortel van een zieke kies of in de tandholte zelve. Steekt men met een brei- naald in genoemde opening, dan voelt men in de diepte het aangedane been. Gewoonlijk is de tand-fistel een langdurig en niet gemakkelijk te genezen gebrek, hetwelk aan het paard dikwijls zooveel pijn veroor- zaakt, dat het slechts weinig eet en daardoor dikwijls erg vermagert. Behandeling. Om de genezing te bewerken, handelt men op de
volgende wijze. Men verwijdt zoo mogelijk de uitwendige opening eeni- germate met het mes, brengt er vervolgens een puntig, sterk gloeiend ijzer in tot op den aangedanen tand, en spuit vervolgens de fistel 2 maal daags met het volgend mengsel in. Neem : Terpentijn-olie i ons.
Geestrijk aftreksel van Myrrhei van ieder
» Aloë j 2j lood.
Meng het onder elkander. Helpt deze inspuiting niet, dan wende men het volgende middel aan.
Neem: Creosoot | lood.
Brandewijn 3 lood.
Onder elkander gemengd spuit men de fistel er 2 maal daags mede in.
Kan men den aangedanen tand met eene tang door den mond wegnemen, hetgeen somtijds gelukt, dan volgt de genezing des te eerder. In vele ge- vallen is het ook nuttig het beengezwel uitwendig met strepen of punten te branden, of een paar maal met eene scherpe zalf in te wrijven. |
|||||
|
DE ADER-FISTEL. 103
|
|||||
|
DE SPEEKSEL-FISTEL.
Door toevallige uitwendige beleedigingen, alsmede door ontsteking der
oorspeeksel- en der keelgangskliereu, ontstaat somtijds eene tegennatuur- lijke opening in de speekselbuis, vooral daar, waar zij over den rand der achterkaak loopt, uit welke opening onophoudelijk, inzonderheid bij het kauwen van droog voedsel, eene groote hoeveelheid dun en helder speck- sel vloeit of er met een straaltje uitloopt. Deze speeksel-vloed is dikwijls zoo aanmerkelijk, dat gedurig eene groote hoeveelheid speeksel in de krib aanwezig is, ten gevolge waarvan het paard meer of minder erg ver- magert. Behandeling. Om de genezing te bewerken, brandt men de ope-
ning vrij slerk met een puntig gloeiend ijzer, waarna men het paard, ge- durende de 2 eerste dagen na het branden, al het droog en hard voed- sel onthoudt en het in plaats daarvan nat en week voedsel, als zemel- dranken enz. geeft. Sluit zich de üstel-opening na het branden niet, door- dien de brandkorst spoedig werd afgestooten, dap raakt rnen de opening met helschen steen aan en wrijft de geheele oorklier met de volgende zalf in. Neem: Poeder van Spaansche vliegen 1 lood.
Gewone terpentijn \\ van ieder Reuzel ) 2 lood.
Meng het tot eene zalf onder elkander.
Evenwel is bij dit gebrek, in de meeste gevallen, de hulp van een
erkenden veearts noodzakelijk. DE ADER-FISTEL.
Ter zijde van den hals, langs den loop der halsader, ontstaat som-
tijds, na het doen van eene aderlating, eene harde en pijnlijke zwelling, die in sommige gevallen met levensgevaar gepaard gaat. Gewoonlijk ont- staat het gezwel het eerst boven bij het hoofd en breidt zich later dikwijls tot aan de borst uit, terwijl uit de laatwond een dun, waterig en eenigs- |
|||||
|
104 DB ZIEKTEN EN BELEEDIGINGEN DEK LIPPEN EN VAN DE MONDHOLTE.
zins rood gekleurd vocht loopt. Zonder de hulp der kunst is deze fistel
niet zelden doodelijk, zoodat zij niet onopgemerkt mag blijven of ver- waarloosd worden. Overigens moet deze aderfistel niet met eene uitstor- ting van bloed onder de huid verward worden, welke dikwijls en zeer spoedig na de aderlating ontstaat, daar in dit geval het uitgestorte bloed gewoonlijk in de eerste 12—24 uren weder van zelf wordt opgenomen, en de zwelling verdwijnt. Behandeling. Kr bestaat een hoogst voortreffelijk middel om zelfs
de gevaarlijkste ader-fistels bijna altijd en zeker te genezen, namelijk de aanwending van scherpe inwrijvingen. Men wrijft namelijk de geheele oppervlakte van het gezwel, gedurende
een dag, 3 maal met de bij de behandeling der speeksel-fistel opgegevene scherpe zalf sterk in en wacht dan de verdere genezing af. Mocht na 8—10 dagen de in allen gevalle kleiner gewordene zwelling nog niet geheel ver- dwenen zijn, dan moet dezelfde inwrijving nog eens en op dezelfde wijze herhaald worden. DE ZIEKTEN EN BELEEDIGINGEN DER LIPPEN
EN VAN DE MONDHOLTE. Eene zwelling der lippen (PI. II 5) heeft dikwijls bij hevigen droes, bij
kwaden droes, en bij worm plaats, in welk geval de behandeling naar de bij die ziekten in het algemeen opgegeven voorschriften moet plaats hebben. In de mondhoeken ontstaat somtijds door eene te sterke inwerking van
het gebit eene verwonding en opvolgende bloeding, iets, hetgeen van wei- nig belang is, dewijl de genezing licht plaats heeft, zoo men de wond ge- durig met azijn en water bet, en zorg draagt, dat verder geen drukking door een ongeschikt gebit of mondstuk plaats vindt. Wat het mondzeer of de spruwziekte aangaat, vroeger reeds is daarover
gehandeld. Verwondingen aan de tong door scherpe gebitten enz. genezen meestal
van zelf; is de tong evenwel diep ingesneden, dan blijft dit gedurende het geheele leven bestaan. Niet zelden worden ook de lagen door te sterke inwerking van het ge-
|
||||
|
HEI BLIJVEN STEKEN VAN VREEMDE LICHAMEN IN DEN SLOKDARM. 105
bit beleedigd, waardoor niet alleen het tandvlcesch verwond maar zelfs
het been kan worden aangedaan. In het eerste geval volgt de genezing reeds na het eenvoudig wasschen met water en azijn, of met water waarin een weinig aluin is opgelost. Is het been aangedaan, dan is de behande- ling dikwijls modelijk en langdurig. Dat in ieder geval, zoolang de ge- nezing duurt, geen gebit of mondstuk mag worden aangelegd, behoeft nauwelijks vermeld te worden. HET BLIJVEN\'STEKEN VAN VREEMDE LICHAMEN
IN DEN SLOKDARM. Het gebeurt somtijds dat er bij het paard een stuk aardappel, een stuk
van een wortel of knol, of ook wel eene pil in de spijsbuis of slokdarm blijft zitten, als deze lichamen te groot zijn, om door genoemde buis naar de maag te gaan. Hierbij houdt hét paard het hoofd en den hals vooruit gestrekt, is benauwd, tracht gedurig te hoesten, en kau in het geheel niet of slechts moeielijk slikken, terwijl er eene groote hoeveelheid speeksel uit den mond loopt. Voelt men achter de luchtpijp langs den slokdarm, dan treft men het lichaam als een hard en rond gezwel aan. Daar dit ongemak gevaarlijk kan worden, doordien het paard zou kun-
nen stikken, zoo moet het vreemde lichaam zoo spoedig mogelijk naar de maag gebracht of verwijderd worden. Om dit te bewerken neemt men eene 4 a 5 voet lange balein of een taai en buigzaam riet, waaraan, aan het eene einde, eene soort van knop of een kussentje van fijn linnen ter grootte van een ei is vastgemaakt, bestrijkt alles goed met olie en brengt vervolgens het riet of de balein met het van bovengemeld kussen voorziene einde door den mond in den slokdarm; hierbij wordt het paard den mond geopend, en de tong er ter zijde uitgehaald, het hoofd ver in de hoogte gehouden en de balein voorzichtig midden over het grondstuk der tong naar beneden iu den slokdarm gedrukt. Op het vastzittende lichaam gekomen, behoeft men de balein nauwelijks 4—6 duim verder te schuiven, dewijl de slok- darm, dichter bij de maag wijder wordende, door hare eigene kracht te Lulp komt. In sommige gevallen is het vreemde lichaam zoo vast geklemd, dat het naar beneden brengen onmogelijk is, en er niets overblijft dan het Uit te snijden, waartoe evenwel veel bekwaamheid vereischt wordt, en zulks |
||||
|
106 DE NEKBÜIL OP VAREN.
|
|||||
|
alleen door een erkenden veearts kan verricht worden. Door bij het in-
brengen van de balein in den slokdarm een mondspiegel te gebruiken, ten einde den mond wijd open te houden, wordt de operatie zeer verlicht. DE ONTSTEklNG- DER OORSPEEKSEL-KLIER.
Tusschcn het oor, den achterrand der achterkaak en het bovenste ge-
deelte van den hals wordt, dicht onder de huid, eene groote speekselklier aangetroffen, welke oorspeeksel-klier genoemd wordt en ten gevolge van uitwendige of inwendige oorzaken (hoofdzakelijk bij droes) door ontsteking wordt aangedaan. Is zulks het geval, dan wordt daar ter plaatse een aan- merkelijk heet en gespannen gezwel gevonden, hetwelk bij drukking pijn- lijk is, en waarbij het paard den ha\'s stijf, eenigszins op zijde en naar be- neden houdt. Het eten en slikken is meer of minder bemoeielijkt, terwijl het paard tevens vrij hevig koorls heeft. Behandeling. Het paard moet op een warmen stal gehouden en
met lauw warme zemel- en meeldranken gevoed worden, terwijl men de zwelling zelve met een wollen lap warm houdt en 2 a 3 maal daags met de volgende zalf insmeert. Neem : Kwikzalf {. ons.
Althaca-zalf \'t ons. In de meeste gevallen echter verdeelt zich de ontsteking niet, maar
gaat in vërettering over, in welk geval zich de etter op het een of ander punt van het gezwel een weg naar buiten baant. Is er vërettering ont- staan, dan valt er verder niet meer te doen, dan voor eene goede afvloei- ing er van te zorgen en de wond eenige malen daags met lauw zeepwa- ter te zuiveren. Somtijds blijft er een speeksel-fistel over, terwijl de zwel- Hng dikwijls zoo groot is, dat daardoor de ademhaling zeer bemoeielijkt wordt. In beide deze gevallen is het raadzaam, de hulp van een be- kwamen veearts in te roepen. DE NEKBUIL OP VAREN.
Aan den nek, of daar waar zich het bovenste gedeelte van den hals met |
|||||
|
DE NEKBTJIL OF VABEN. 107
|
|||||
|
het achterhoofd verbindt, dicht achter of ook wel tusschen de ooren, ont-
staat somtijds een aanmerkelijk groot en hoogst pijnlijk gezwel (PI. II 1), hetwelk in korten tijd doorbreekt, een dunnen etter ontlast en ecne diepe verzwering daarstclt, waardoor de banden en spieren en somtijds zelfs de beenderen worden aangedaan. Dit gebrek, hetwelk nekbuil of ook wel varen genoemd wordt, ontstaat zelden door uitwendige oorzaken, als slaan, stooten, drukking, verwondingen enz.; gewoonlijk wordt het door icwen- dige oorzaken, als door scherpe of ziekelijke vochten des lichaams of door verplaatste droesstof, teweeggebracht. Het gebrek is belangrijk, aangezien de genezing moeielijk en gewoonlijk zeer langdurig is, terwijl het daaren- boven nog door aandoening van de hier ter plaatse gelegene beenderen en van het ruggemerg doodelijk kan worden. Behandeling. Is het gezwel nog niet doorgebroken, en is nog geen
ettervorming aanwezig, dan gelukt het dikwijls, de ontsteking door de vol- gende middelen tot. verdeeling te brengen. Neem: Ammoniak-zout i ons.
Azijn 4 ons.
Regenwater 1 pond.
Meng het samen, waarmede men het gezwel door middel van compressen aanhoudend be-
vochtigt en koel houdt. Verdwijnt hierdoor de ontsteking, dan wrijft men het gezwel, nadat de haren vooraf zijn weggeknipt, met de volgende zalf in. Neem: Poeder van Spaansche vliegen 2 lood.
Gewone terpentijn | van elk Varkensreuzel ( 3 lood.
Meng alles tot eene zalf onder elkander, waarmede men het gezwel 3
maal in de vier en twintig uren goed inwrijft. Is het gezwel reeds door- gebroken, dan is de aanwending dezer zalf insgelijks van nut, doch de koude omslagen zijn dan ondoelmatig geworden. In het laatste geval wendt men daarenboven nog den volgenden wond-
balsem aan. |
|||||
|
108 DE SCHOFT-. EN ZADELDBUKKING.
|
|||||
|
Neem: Peruviaansche Balsem | lood.
Geestrijk aftreksel van Myrrhej van ieder
» » » Aloë | 3 lood. Meng het tot eene zalf, waarvan men dagelijks 2 a 3 maal wat op de
wond strijkt. Is de wond of opening van bet gezwel zeer klein, dan ver- wijdt men die met het mes zoo ver als noodig is. Somtijds valt er een groot stuk huid weg, waardoor eene groote ette-
rende wondvlakte ontstaat; in dit geval strooit men er twee malen daags wat van het volgende mengsel op. Neem: Rood Neerplofsel van Kwik \\ lood.
Fijn Poeder van Eikenbast 1 van ieder
» » » Houtskool j 3 lood. Meng het tot een poeder onder elkander.
Ook kan\' men de wond eenige malen daags met de volgende op-
lossing betten. Neem: Chloorkalk j ons.
Regenwater 5 ons. Wijders moet men de wond van tijd tot tijd met zeepwater afwasschen,
en zorg dragen dat dezelve door geen nekriemen of iets dergelijks gedrukt kan worden. DE SCHOPT- EN ZADELDRUKKINO.
Hieronder worden gezwellen, verwondingen, fistels en kneuzingen ver-
staan, die op de schoft en op den rug van het paard voorkomen (PI. II 10 en 25) en door drukking van slechte zadels en hamen enz., door het los opzadelen en het lang opliggen er van, of ook wel door verplaatste droesstoffen worden teweeggebracht. In het begin vertoont zich op de schoft een heet, zeer pijnlijk en doorgaans vrij groot gezwel, hetwelk bin- nen 6—10 dagen in ettering overgaat, en waarbij de etter gewoonlijk ter zijde verzakt en de spieren, pezen, zenuwen en de beenderen aandoet, waardoor de genezing doorgaans zeer bemoeielijkt en langdurig wordt. De Behandeling wordt op de volgende wijze ingericht:
|
|||||
|
109
|
|||||||
|
DE SCHOFT- EN ZADELDRUKKIXG.
|
|||||||
|
Is er nog ontsteking op de gedrukte plaats aanwezig, dan neemt men,
een linnen doek, welke eenige keeren toegerouwen op de zwelling ueves- tigd en aanhoudend met koud water of met bet volgende mengsel bevoch- tigd wordt. Neem: Ammoniak-zout f ons.
Azijn 5 ons.
Regenwater 1 pond.
Meng bet tot eene wasscbing ondereen.
Bij gebrek aan linnen of ander doek, kan men ook eene niet te zware
graszode gebruiken en die op bet gezwel leggen, welke men insgelijks ge- durig natmaakt. Is het gezwel reeds doorgebroken, of is hetzelve, door de inhoudende stof, golvend op het gevoel, dan gelukt de verdeeling door koude omslagen niet meer, en moet men de volgende behandeling in het werk stellen. Neem: Poeder van Spaansche vliegen 1 lood.
Koningszalf j. ons. Meng het tot eene zalf onder elkander, waarmede men het gezwel ge-
durende drie dagen eenmaal daags inwrijft. Volgt hierop binnen 8—10 dagen genezing, en is er eene opening in
het gezwel aanwezig, dan spuit men tweemaal daags wat van de volgende oplossing in. Neem : Sublimaat J wichtje.
Kalkwater 2.; ons.
Meng het onder elkander. Ook kan de volgende wasscbing, op dezelfde wijze, met nut worden-
aangewend. Neem: Chloorkalk | ons.
Regenwater 5 ons. Maak er eene oplossing van. Zijn er groote etterende wondvlakten aanwezig, dan kan men die twee
maal daags met het volgende poeder bestrooien. |
|||||||
|
110 DE KNEUZINGEN EN VERWONDINGEN DER BORST DOOR TUIG-DRUKKING.
Neem: Rood Prsecipitaat 2 ■wichtjes.
Poeder van Aluin 1 lood.
» » Eikenbast ) van ieder
» » Houtskool j 2; lood. Meng alles tot een poeder ondereen.
Zoo er fistel-kanalen aanwezig zijn, dan moeten die met een puntig
gloeiend ijzer gebrand worden, of wel, men kan ze opensnijden en de op- pervlakte met wat gebrande aluin bestrooien. Ingeval de nekband, het schouderblad of de ruggewervelen zijn aange-
daan, is de genezing bijna onmogelijk. DE KNEUZINGEN EN VERWONDINGEN DER BORST
DOOR TUIG-DRUKKING. Bij dit, bij voorboegige paarden, en die, welke eene dunne en fijne huid
hebben, veel voorkomend gebrek is het van belang, of de huid al dan niet verwond of eene belangrijke zwelling aanwezig is. Is de huid slechts weinig gekneusd, en bestaat er weinig zwelling, dan is het reeds voldoende, de aangedane plaats gedurig met het volgende mengsel te betten. Neem: Loodsuiker 1 lood.
Jenever 1 ons. Regenwater 5 ons. Meng het tot eene wassching ondereen. Is de huid evenwel erg verwond, bestaat er eene groote zwelling en
heeft er eene sterke etter-afscheiding plaats, dan kan men de volgende wassching aanwenden. Neem: Aluin ) van ieder
Blauwe Vitriool j 1 lood.
Regenwater 5 ons. Meng het tot eene wassching ondereen.
Bij paarden, die met zulk eene gedrukte borst aanhoudend en zwaar
moeten werken, ontstaan niet zelden op de verwonde plaatsen groote spons- |
||||
|
111
|
|||||||
|
DE LEGGER.
|
|||||||
|
achtige uitwassen, die met het mes weggenomen of door het gloeiend ijzer
moeten vernietigd worden. De aanwending van sterke bijtmiddelen is hier niet zelden met gevaar verbonden. Gedurende de behandeling is het, zoo- als van zelf spreekt, het best, het paard niet voor trekdienst te gebrui- ken; kan men daar evenwel niet buiten, dan moet men ten minste zorgen, dat de aaugedane plaatsen zoo min mogelijk door het tuig gedrukt wor- den, terwijl men de drukkende plaatsen van het leder met zacht linnen bekleedt en met werk opvult. DE LEGGER.
De legger, die achter het bovenste gedeelte van den onderarm op de punt
van den elleboog (PI. II 14) zijne zitplaats heeft, stelt een gezwel ter grootte van een kippen-ei tot die van eene mansvuist en grooterdaar. Dit gezwel is öf gakeel vast en spekachtig of het bestaat uit eene van eene dikke huid voorziene zak of beurs, welke een dun en waterachtig, somtijds bloedig vocht bevat. Oorzaken. In de meeste gevallen ontstaat de legger, door drukking
van het hoefijzer tegen den elleboog bij het liggen, vooral als het ijzer te lang of de kalkoenen te hoog zijn gesmeed, of ook wel, als onbesla- gene paarden even als koeien gaan liggen, inzonderheid als dit op een harden grond plaats heeft, waardoor de hoef tegen den elleboog ge- drukt wordt. In sommige gevallen ziet men de leggers na inwendige ziekten ontstaan
ten gevolge van verplaatste ziektestof. De Behandeling van dit meer leclijk dan nadeelig gebrek wordt
op de volgende wijze ingericht.. ■\'s de legger pas ontstaan dan gelukt het somtijds nog, dcnzelven door
aanhoudende aanwending van koude omslagen en gedurig wasschen met koud water te verdeelen en te doen verdwijuen. Is dit evenwel niet meer het geval, en is er vocht in den legger aanwezig, dan doet men er van onderen eene insnijding in, ten einde het vocht te ontlasten, en wrijft vervolgens het gezwel drie maal daags met het volgende smeersel in. |
|||||||
|
112 DE KNIEZWAM.
Neem: Groene Zeep 2 lood.
Kamfer-spiritus 2J. ons.
Geest van Ammonia)van elk
Terpentijn-olie (een lood
Meng het tot een smeersel ondereen.
Gewoonlijk verdwijnt hierop de legger na 14 dagen; heeft dit evenwel
niet plaats, dan moet de volgende zalf worden aangewend. Neem: Poeder van Spaansche vliegen 1 lood.
Laurier-olie \\ Terpentijn >van ieder 2 lood.
Reuzel J Meng het tot eene zalf ondereen. Hiermede wordt de legger drie dagen achtereen eenmaal daags inge
wreven, waarop dezelve bijna altijd na 2—3 weken verdwijnt; is dit even- wel niet het geval, dan moet men den legger nogmaals op dezelfde wijze insmeren. In enkele buitengewone gevallen moet de legger door het brandijzer verwijderd worden, door er een aantal punten of strepen op te branden. DE KNIEZWAM.
Aan de knieën komt somtijds een sponsachtig gezwel voor (PI. II 16)
hetwelk door vallen, stooten en slaan of door andere uitwendige oorzaken wordt teweeggebracht. Dit gezwel is in het begin pijnlijk en ontstoken; spoedig verdwijnen echter deze verschijnselen, en er blijft niets dan een sponsachtig gezwel over, hetwelk voor het paard, hoewel geen nadeel ver- oorzakende, toch als een schoonheids-gebrek moet beschouwd worden. Behandeling. Is het gezwel pas ontstaan, dan moet het gedurig
met koud water gebet worden, of men plaatst het paard dikwijls eeuige uren achtereen tot over de knie toe in het koude water. Beter nog is het echter de pas ontstane kniczwam, 4—6 maal daags, met het volgende mengsel te wasschen. |
||||
|
DE PEESKLAF OF DE UEBF. 113
|
|||||
|
Neem: Ammoniak Zout ;. ons.
Geest van Kamfer 1 ons. Azijn 2 ons. Water 6 ons.
Meng alles tot eene wassching ondereen, welke vóór het gebruik telkens
oioet worden omgeschud. Verdwijnt hierop echter het gezwel na acht da- gen niet, dan moet men geheel dezelfde middelen aauwenden, als .bij den legger zijn opgegeven. DE PEESKLAP OF BE NERF.
Onder bovenstaande benaming wordt eene opzwelling en verdikking
der pezen verstaan, welke tegen de achterste vlakten van het pijp- of scheenbeen gelegen zijn, en aan de voorbeenen van de knie tot aan het kootgewricht, aan de achterbeenrn van den hiel of het spronggewricht ins- gelijks tot aan het kootgewricht loopen (PI. II 19). Bij dit gehrek gaat het paard gewoonlijk zeer kreupel: ia rust houdt hij het been in de knie gebogen en buigt de koot voorover, terwijl de pezen verdikt en gezwollen en op het gevoel warm en pijnlijk zijn. In den stap loopt het paard som- tijds vrij goed doch in den draf is de kreupelheid zeer in het oogvallend, het aangedane been wordt alsdan veel minder sterk gebogen dan het ge- zonde, hetgeen reeds alleen een hoofdkenteeken van het gebrek is. Oorzaken. De peesklap ontstaat somtijds door inwendige oorzaken,
vooral bij rheumatische aandoeningen, (en na de Iieerschende longziekte of Influenza;) meestal echter ontstaat zij door uitwendige oorzaken; als door verrekking (bij sterke inspanning) stooten, aanhoudend loopen, enz. Behandeling. Om de peesklap te genezen worden rust en de aan-
\'ending van de volgende middelen vereischt. Is het, gebrek nog nieuw of pas ontstaan, dat bet men de gezwollen
pezen eenige malen daags met het mengsel, hetwelk bij de behandeling Tan de kniezwam (Zie hierboven) is opgegeven. Volgt hierop binnen 3 a 4 dagen geen belangrijke afname der zwelling
,:n kreupelheid, dan moet men de pezen 2 maal daags met de volgende zalf
inwrijven.
8
|
|||||
|
144 DE GALLEN.
|
|||||
|
Neem: Joodkalium {. lood.
Kwikzalf j van ieder
Attueazalfj 2 lood. Meng alles tot cene zalf ondereen. In de meeste gevallen zal na een voortgezet gebruik van deze middelen
de genezing tot stand komen. Heeft dit evenwel niet plaats of is het ge- brek reeds zeer verouderd, dan moet de bij de behandeling van den leg- ger opgegevene scherpe zalf aangewend of de verdikte pezen met het gloeiend ijzer in den vorm van strepen gebrand worden. DE DIKKE OF ZOOGENAAMDE SCHIJTHAKKEN.
Even als aan de voorbeenen de legger en de kniezwam, zoo komt ook
aan de \'achterbeencn, aan de hak of den hiel een sponsachtig gezwel voor, hetwelk wel is waar slechts zelden kreupelheid veroorzaakt, doch de schoon- heid van het paard zeer benadeelt. Onderzoekt men de pas ontstane scliijthak niet de hand, dan vindt men dezelve gewoonlijk vermcerd warm en in sommige gevallen met vocht gevuld ; dikwijls echter is zij ook hard en spekachtig. De Oorzaken der schijthakken bestaan hoofdzakelijk in \'uitwendig
geweld, als stooten, slaan, zwaar trekken, enz.; vandaar dat men ze veel bij paarden aantreft, die de gewoonte hebben dikwijls den staart te schu- ren of achteruit te slaan, waarbij ze dan meestal tegen vaste lichamen raken en daardoor de hak drukken en kwetsen. Behalve deze aanleidende oorzaken schijnt er echter bij sommige paar-
den eene grootc voorbeschiktheid tot het lichter ontstaan van deze ge- cwellen aanwezig te zijn, vandaar dat men ze veel bij merriën en in het algemeen bij slappe en grove paarden aantreft. Behandeling- Deze komt nagenoeg met die van den legger overeen.
DE GALLEN.
Onder gallen verstaat meu in het algemeen die weeke, langwerpig
ronde, op het gevoel zachte, golvende en doorgaans koude en onpijnlijke |
|||||
|
M5
|
|||||||
|
DE ÜALI.EK.
|
|||||||
|
gezwellen, welke op verschillende plaatsen der boenen, aan de gewrichten
of aan de pezen hunne zitplaats hebben. Komen deze gezwellen aan de pezen van het kootgewricht voor, dan noemt men ze vlotgallen; komen zij daarentegen aan het spronggewricht voor (PI. II 36 37) dan worden zij waaigallen genoemd, terwijl zij, zoo zij aan beide zijden van laatstge- noemd gewricht voorkomen den naam van doorgaande gallen dragen. De gallen die aan de voorvlakte van het, spronggewricht en wel aan de
binnenzijde voorkomen, noemt men ook wel bos of bolspat, sommigen ech- ter verstaan onder deze laatste benaming eene buitengewone uitzetting van de over de binnenzijde van dat gewricht loopende ader. Het wezen der gal bestaat in eene te groote afscheiding van vocht, waardoor de ge- wrichten ien de peesscheden glibberig gehouden worden. Oorzaken. Eene zwakke lichaamsgesteldheid, groote en aanhoudende
krochts-inspanning, verrekkingen enz. zijn de gewone oorzaken, die tot het ontstaan der gallen aanleiding geven. Er is bijna geen oud en veel gebruikt paard, dat geen gallen heeft. Overigens doen de gallen weinig nadeel; alleen dan, wanneer zij zeer groot, zijn, en verharden, kunnen zij de paarden hinderlijk zijn, en daardoor kreupelhcid veroorzaken. JBehandcling. Om de gallen te genezen, moet men in het oog hou-
den of zij pas ontstaan zijn en bij jonge nog weinig gebruikte paarden voorkomen, dan wel of zij reeds verouderde gebreken zijn, — In liet eerste geval gelukt het somtijds nog de gallen volkomen te genezen en te doen verdwijnen, en wel op de volgende wijze. Neem: Ammoniak-zout 2 lood.
Geest van Kamfer 1}. ons. Azijn 1; ons. Water 5 ons.
Meng het tot eene wassching ondereen.
Hiermede moet men de gallen gedurende 6—8 dagen eenige malen daagt
betten. Verdwijnen zij hierop evenwel niet, dan wrijft men ze gedurende 8—14 dagen tweemaal daags met de volgende zalf in. Neem : Joodkalium ; lood.
Kwikzalf 3 lood. Meng bet tot eene zalf ondereen. t |
|||||||
|
116 HEI OVERBEEN (ZOOGENAAMD SCHUIVEL- OF SCHIEVELBEEN).
Verdwijnen ook hierop de gallen niet, dan wendt men de bij de behau-
deling van den legger opgegevenc scherpe zalf aan. Bij zeer hardnekkige en verouderde gallen blijven eindelijk nog twee dikwijls van goed gevolg zijnde middelen over, n. 1. het branden van dezelven met het gloeiend ijzer, en de ontlasting van het vocht door er met het mes eene opening in te maken, welke laatste kunstverrichting evenwel niet zonder gevaar is. Sommigen willen ook door eene langdurige aanwending van warme traan de gallen genezen hebben, waarom dit middel in elk geval eens beproefd kan worden. HET OVERBEEN (ZOOGENAAMD SCHUIVEL- OE
SCHIEVELBEEN). Aan het pijp- of scheenbeen der voorbeenen, zelden aan dat der ach
terbeenen, en doorgaans aan zijne binnenste vlakte, komt somtijds een langwerpig rond, en niet zeer groot gezwel of verhevenheid voor, het- welk hard en gewoonlijk onpijnlijk is (PI. II 18) en in eene been-uitzet- ting of been-uitwas bestaat. Slechts in enkele gevallen gaat het paard aan zulk een overheen kreupel, en wel, als het pas ontstaan, en nog rene ontsteking van het beenvlies aanwezig is, of bijaldien het door zijne zit- plaats de beweging der pezen belemmert of pijnlijk maakt. De waarde van het paard wordt door het overheen in het algemeen niet verminderd, tcr- wijl het daarenboven slechts een gering schoonheidsgebrek daarstelt. De heerschende meening dat zulk ecu overheen aanhoudend nadeel zou ver- veroorzaken, door de beweging der pezen of van het kniegewricht te be- lemmeren, is in zooverre onjuist dat de ondervinding leert, dat de zitplaats van het schuivelbeen voor de beweging van het kiiiegew richt of van de pezen slechts in enkele gevallen hinderlijk is» Daar echter het overbecu, al veroorzaakt het ook geen kreupelheid, toch aan vele paarden bezitters onaangenaam is, en daardoor de waarde van het paaid vermindert, zoo is het meestal wenschelijk het te verwijderen, heigeen in de meeste geval- len door de volgende behandeling gelukt. Neem:\'Kamfer j. lood.
Kwikzalf J ons. |
||||
|
DE 8FAT. 117
i
Meng bet tot eene zalf ondereen, waarmede men het overheen tweemaal
daags inwrijft, of Neem: Joodkalium { lood.
Kwikzair J. ons.
Meng het tot eene zalf ondereeu, welke men als de vorige aanwendt.
Daar de verdeeling in elk gevolg zeer langzaam plaats heeft, moet het
middel gedurende 4—6 weken dagelijks worden aangewend, Helpen bovengenoemde inwrijvingen echter niet, dan brandt men met
het gloeiend ijzer eenigc punten op de dikte, en wrijft dan de opgenoemde zalven in. Ook de bij den legger opgegevcne scherpe zalf brengt dikwijls de verdeeling teweeg. Behalve opgenoemde middelen, bestaat er eene operatie waardoor men,
zoo men wil, de kreupelheid onmiddellijk, en later ook het overheen zelf, kan doen verdwijnen; doch daar zich met deze operatie geen leek kan bemoeien, en zij daarenboven te ontberen is, zullen wij haar hier niet ver- der beschrijven. DE SPAT.
De spat bestaat in ceue ontsteking van het beenvlies der beenderen, die
het spronggewricht daarstcllen, met opvolgende uitstorting of neerzetting van beenstof aan de binuenvlakte van dat gewricht (PI. II 38). Oorzaken. Dikwijls is de spat overgeërfd, ten minste de aanleg er
toe, terwijl zij in de meeste gevallen, door sterke krachts-inspanniug, hoef- slagen, enz. vooral bij jonge paarden, wordt teweeggebracht; zelden is dit evenwel vóór het tweede en ua bet vijfde jaar het geval. Verschijnselen. Het aan de spat lijdend paard gaat gewoon-
lijk zeer kreupel, dewijl de gewrichtsvlakten der beenderen ruw en ontstoken zijn, en daardoor aan het paard groote pijn veroorzaken. De herkenning van de spat is dikwijls gemakkelijk, doch somtijds ook zeer •noeielijk en onzeker, vooral als zij klein of nog weinig ontwikkeld is, en aan grove gewrichten voorkomt. Aan de binuenvlakte van het sprongge- wricht, gewoonlijk aan deszelfs onderste einde, vertoont zich eene meer of nunder grove verhevenheid, welke in de meeste gevallen aan het gewricht van het andere been niet wordt aangetroffen. Om dit te ontdekken moet |
||||
|
118 DK SPAT.
|
|||||
|
men de gewrichten nauwkeurig met elkander vergelijkeu, waartoe men
zich eerst eenigc scbredeu voor en dan achter het paard, en wel ecnigs- eins ter zijde plaatst. Moet het paard in den stal omgaan, dan is het door- gaans aan dat been kreupel, houdt het .iu het spronggewricht gebogen, en laat aan dezelfde zijde de heup afhangen; terwijl hij meestal op het gezonde been rust. Bij de beweging doet zich eene aanmerkelijke kreupel- heid voor, welke dit eigenaardige bezit, dat. zij in de meeste gevallen meer en meer afneemt, hoe lai.ger het paard loopt, zoodat het paard, als het eenmaal goed in beweging is, bijna niet meer kreupel loopt. Somtijds evenwel blijft de kreupelheid ook onder het loopen bestaan,
en verergert zelfs in enkele gevallen. Bij de eerste treden rust het paard met het door de spat aangedane been meer op den toon, zoodat onkun- digen zouden meenen dat de oorzaak der kreupelheid hare zitplaats in den hoef had; bij een nauwkeurig onderzoek evenwel kan men zich in dat op- zicht voor dwaling behoeden. Bijzonder sterk doet zich de kreupelheid voor, als het paard sterk gebruikt is, daarop korten tijd stilstaat en dan schielijk in draf gezet wordt. In deu stap loopt een door spat aangedaan paard zelden kreupel, gewoonlijk alleen in den draf. Behandeling. Ter genezing vun de spat worden vele middelen arm-
gewend, hoewel zij niet dikwijls gelukt, en de grondige eenezfng eigenlijk nooit plaats heeft. Bij de behandeling van de spat moet men in de eerste plaats, op den duur van het bestaan derzelve en op de grootte en om- vang der dikte letten. Bij eene pas ontstane, en nog weinig ontwikkelde spat gelukt het somtijds de kreupelheid door de volgende inwrijving op te heffen. Neem: Joodkalium 1 lood. Kwikzalf 1 ons.
Kamfer j. lood.
Meng alles tot een zalf onder elkander, waarmede men de spat tweemaal
daags gedurende eenige weken inwrijft. In de meeste gevallen evenwel,zal men met deze middelen weinig uitrichten, waarom de volgende zalf is aan te raden. Neem: Poeder van Spaansehe vliegen 2 lood. Kwikzalf 3 lood
Koningszalf i van ieder
Venetiaanscbe terpentijn ( 3 lood.
Meng alles tot eene zalf onder elkander.
|
|||||
|
DE HAZENHAK. 119
|
|||||
|
Hiermede wordt de spat eenmaal daags, drie dagen achtereen bestreken;
de daarop volgende algemeene zwelling van bet schenkel- en scheenbeen verdwijnt langzamerhand van zelf. Is de kreupelheid na het afvallen der korsten nog niet verdwenen of verminderd, dan moet men het middel nog eens op dezelfde wijze herhalen. Werkzamer dan scherpe inwrijvingen, is de aanwending van het gloeiend
ijzer of het trekken van eene etterdracht over de spat. Laatstgenoemde kunstbewerking (operatie) is, in den laatsten tijd meer in gebruik gekomen, en vindt vooral hare aanwending bij pas ontstane spat, bij edele paarden bij welke men het gloeiend ijzer niet durft aanwenden om de litteekens, die na het branden overblijven. Daar de etterdracht over de geheele bin- neuvlakte van het spronggewricht getrokken wordt, zoo behoort tot deze kunstbewerking veel behendigheid en voorzichtigheid, dewijl anders ge- vaarlijke verwondingen van het gewricht, van de banden en pezen, kun- nen worden veroorzaakt. • Het werkzaamst en derhalve het meest aan te bevelen middel is het
gloeiend ijzer, hetwelk in den vorm van punt- of streepvuur kan worden aangewend. (PI. 111 16). DE HAZENHAK.
Ongeveer 2—4 duim onder de punt van den hiel aan de achtervlakte
van het spronggewricht komt de hazenzak voor, welk gebrek in eene meer of minder grootte zwelling bestaat en, van ter zijde gezien, zeer in het oog valt. (PI. II 35). Pas ontstaan, neemt men aan deze plaats eene ver- boogde warmte en gevoeligheid, en bij het loopen eene meerdere of min- dere kreupelheid waar; later is het gezwel zonder ontstekingsverscbijnselen, en zeer bard, terwijl het paard dan gewoonlijk in bet geheel niet of wel dan alleen kreupel gaat, als het bovenmatig gebruikt wordt. De oorzaken van de hazenhak, waarbij de peesscheden, de gewrichtsbanden en dikwijls ook de beenderen van het spronggewricht lijden, bestaan in sterke inspanning, vooral bij jonge paarden; in eene natuurlijke zwakte, en in eenen over- geërfden aanleg. Paarden met zoogenaamde sabelbeenen, en die welke een zeer zwak achterstel hebben, worden het meest door de hazenhak aange- daan. |
|||||
|
120 DK OVEKHOBF Oï HET KINGBKKN.
|
||||||||||
|
Behandeling. Zoolang er nog ontstekingsverschijnselen (als warmte
en pijn) aanwezig zijn, wendt men de bij den peesklap opgegevene wassebing aan. Zijn deze evenwel verwijderd, of zijn zij in het geheel niet aanwezig, zooals hij elke verouderde hazenhak het geval is, dan kan men met nut de volgende zalf aanwenden. |
||||||||||
|
Neem: Poeder van Spaansche vliegen
» » Euphorbiuin |
!van ieder
• lood. |
|||||||||
|
» » Operment
Venetiaansche Terpentijn 1 van ieder
Reuzel i 2 lood.
Meng alles tot eene zalf ouder elkander.
Deze zalf wordt met een stomp mes vrij dik op de zwelling gesmeerd,
en voorloopig slechts eenmaal. Na 10—14 dagen valt de zalf, benevens de haren, van het gezwel af, waarop men, zoo het nog aanmerkelijk in het oog valt, de zalf aanwendt; verdwijnt ook hiervoor het gezwel na eenige weken niet, dan doet het gloeiend ijzer dikwijls nog goede diensten, door er vrij sterk eenige strepen of punten op te branden. DB OVERHOEF OP HET BJNGBEEN.
Dit gebrek, hetwelk om en in het gewricht van het koot- en kroonbeen
zijne zitplaats heeft, doet zich door eene onnatuurlijke verhevenheid of zwelling boven den boef kennen, waarbij het paard gewoonlijk zeer kren- pel loopt. Doorgaans is slechts een been aangedaan, dikwijls echter ook twee, terwijl zich in zeldzame gevallen aan alle vier de beenen een over- hoef bevindt. Oorzaken. De overhoef schijnt zich bepaald uit eenen erfelijken aan-
leg te kunnen ontwikkelen; daarenboven ontstaat dezelve ten gevolge van zeer sterke inspanningen. Niet zelden lijden veulens aan overhoeven, die echter aan deze gedeeltelijk of geen kreupelheid veroorzaken of langza- merhand van zelf verdwijnen. Is de overhoef bij oudere paarden aanwezig, zonder kreupelheid te veroorzaken, dan kan het eigenlijk slechts als een schnonheidsgebrek beschouwd worden. Behandeling. Hoewel de genezing in meer gevallen dan bij de spat
|
||||||||||
|
121
|
|||||||
|
DK KREUPELHEID IN DEN SCHOUDER.
|
|||||||
|
gelukt, zoo beeft dezelve toch maar zelden plaats, terwijl men zich in do
meeste gevallen met de opheffing der kreupelheid moet vergenoegen. Is de overhoef pas ontstaan, dan wordt de zwelling met de bij de spat opge- gevene zalven ingewreven; helpen deze evenwel niet, dan brandt men de- zelve met punten of strepen (PI. III 8). In den laatsten tijd heeft men ook de zenuwsnede aangewend en daardoor de kreupelheid dikwijls opge- heven. DE HANENSPAT OP HANENTBED.
Bij dit gebrek beurt liet paard inzonderheid in den stap een of beide
achterbeenen, buitengewoon hoog en trekkend op, zoodat daardoor een zeer leelijke gang wordt voortgebracht. In den draf, vooral niet in een harden draf, valt de hanenspat niet zeer
in het oog. Het is tot hiertoe, niettegenstaande vele onderzoekingen, nog niet uitgemaakt waardoor de hanentred ontstaat, daar het onderzoek van zulk een been na den dood nooit iets ziekelijks heeft opgeleverd. Uit hoofde daarvan is het tot heden toe ook nog niet gelukt dezen gebrekki- gen gaug op te heffen, en kan derhalve van geen behandeling sprake zijn. DE KREUPELHEID IN DEN SCHOUDER.
(Boegkreiipelheid, Bocglumheid* Boratkreupelheid.)
Deze kreupelheid kan in zeer verschillende declen van den schouder
hare zitplaats hebben, als in de spieren en banden van den schouder, in het schoudergewricht zelf, enz. Het gebrek is niet in elk geval gemakkelijk te herkennen, en inzonderheid is het dikwijls moeieïijk te bepalen welk deel hoofdzakelijk lijdt. Wanneer uitwendig aan bet been geen belcediging of zwelling is te ontdekken, als bij een nauwkeurig onderzoek niets zie- kelijks aan den hoef is waar te nemen, als de gewrichten zonder zwel- ling en ontsteking zijn en er ook geen zoogenaamde peesklap bestaat, dan is het waarschijnlijk dat de kreupclheid hare zitplaats in den schouder heeft. Wanneer het paard in rust het been vooruit en ter zijde uitzet, zoodat de lichaamszwaarte meer op het gezonde been komt; wanneer het |
|||||||
|
123
|
|||||||
|
UK KBKUFÜLHKID IN DEN SCHOUDEK.
|
|||||||
|
Terder Let been onder het loopen, vooral in den draf, niet alleen niet
hoog genoeg opbeurt, maar het nasleept of naar buiten brengt, en derhalve over geen dcurdrempels of andere verhevene voorwerpen kan stappen, zonder met den hoef aan te stooten; als het bij bet teruggaan het been niet behoorlijk oplicht, maar met den boef over den grond sleept, dan kan men bijna zeker aannemen, dat de kreupellieid hare zitplaats in den schou- der heeft. Daarenboven wordt aan het schoudergewricht somtijds nog zwcl- ling, hitte eu bij drukking pijn waargenomen. Vele gevallen van borstkreupelheid komen intusschen ook voor, waarbij
behalve eene meer of minder erge kreupelbuid, uitwendig verders niets is waar te nemen; het been wordt volkomen goed opgelicht, liet paard loopt zonder moeite over verhevene voorwerpen, laat den hoef bij het achter- uitgaan niet over den grond slepen, maar buigt de knie en licht den voet even als een gezond paard op. Over het algemeen is echter aan te merken, dat de borstkreupelheid
geenszins zoo dikwijls voorkomt als men doorgaans meent. De Oorzaken der borstkreupelheid zijn talrijk; dikwijls zijn zij ook
geheel onbekend : verwondingen en beleedigiugen van de schouderstreek, mistreden op gladden bodem of bij haastig opspringen, verstuikingen bij sterke sprongen, het doen van korte wendingen, het vatten van koude, rheumatiek, enz. zijn hier hoofdzakelijk te vermelden. De Behandeling richt zich vooral daarnaar of de kreupelhcid pas
ontstaan dan wel of zij reeds verouderd is. Het eerste en onmisbare vereischte ter genezing van de borstkreupelheid
is rust voor het lijdende paard. Zijn de kenteekenen van ontsteking, als hitte en zwelling, aanwezig, dan bet men het ontstoken deel onophou- delijk met koud water, of met een mengsel uit de volgende middelen bestaande. Neem: Loodsuiker 3 lood.
Azijn 2j ons. Jenever 2} ons.
Regenwater Ij Ned. pond. Meng alles tot eene wassching ondereen. Zijn de verschijnselen van ontsteking verwijderd, of waren zij over het
|
|||||||
|
133
|
|||||||
|
DB KREUPELHKID IN DS HEUP.
|
|||||||
|
algemeen niet aanwezig, dan wendt men op den schouder de volgende in-
wrijvingen aan. Neem: Groene zeep 2 lood.
Geest van Kamfer ■ ons.
Brandewijn 3 ons.
Geest van Ammonia 2 lood.
Meng het tot een mengsel samen, waarmede men de schouderstreek
2—3 maal daags inwrijft. Volgt hierop binnen 1—2 weken geeue genezing of althans geen beter-
schap, dan moet men tot sterkere middelen zijne toevlucht nemen, bijv. Neem: Olijf-olie 1 ons.
Geest van Ammonia i lood.
Terpentijn-olie 3 ons.
Geestrijk aftreksel van Spaansche vliegen 2 lood.
Meng alles lot een smeersel samen, hetwelk als het vorige wordt aan-
gewend. Ingeval de kreupellieid ook hierdoor binnen eenige weken niet verdwijnt,
dan trekt men over het schondergewricht of tusschen de voorbeenen eene etterdracht, welke ten minste 14 dagen moet blijven zitten. Gewoonlijk zal door deze drachten de kreupelheid verdwijnen; is dit
evenwel ook niet het geval, dan kan men als laatste middel tot de aan- wending van het gloeiend ijzer overgaan, en hetzelve in den vorm van strepen op den schouder aanwenden. (PI. II 5.) Daar eene herstelde borstkrcupelheid dikwijls terugkeert, vooral na sterke
inspanningen, zoo moet het paard nog gedurende langen tijd van den arbeid verschoond blijven, en is daarenboven voor eene grondige genezing zeer aan te bevelen, dat men zulk een paard, zoo het jaargetijde het toe- laat, eenige maanden in de weide doet. DE KREUPELHEID IN DE HEUP (HEUPLAMHEID).
Deze kreupelheid ontstaat gedeeltelijk door uitwendige, werktuiglijke
oorzaken, als door verstuiking en beleediging van het heupgewricht, ge- |
|||||||
|
124 DE ONTWRICHTING DER KNIESCHIJF.
|
|||||
|
deeltelijk door inwendige oorzaken, en wel door rbeumatiek.
Verschijnselen. Het paard brengt onder bet loopen bet lijdende
been niet zoo ver vooruit als het gezonde, laat de heup afhangen, en is bij bet omgaan in den stal zeer kreupel. In den stap loopt het paard door- gaans weinig; in den draf daarentegen zeer kreupel. Onder bet gebruik wordt de kreupelheid hot; langer boe erger, juist omgekeerd als bij de spat, waarbij de kreupclheid steeds meer en meer afneemt. De juiste her- kenning der heupkreupelheid is niet zoo gemakkelijk, en wordt dan alleen zeker, als er aan den hoef of aan de andere deelen van het been geen oorzaak van kreupelheid is te ontdekken. Op den stal rust het paard door- gaans op het gezonde been. Behandeling. De genezing is doorgaans Jnngdurig en gelukt somtijds
volstrekt niet. In bet begin doet men op den omtrek van het heupgewrieht dezelfde
inwrijvingen als bij de borstkreupclheid; helpen deze evenwel na een lang gebruik niet, dan trekt men eene ctterdracht over het gewricht, of wendt het brandijzer in den vorm van strepen aan (PI. III 13). Gedurende de behandeling moet het paard zooveel mogelijk rust hebben, en na de her- stelling eenige weken in de weide gedaan worden. DE ONTWRICHTING DER KNIESCHIJF.
Deze ontwrichting komt slechts zelden voor en ontstaat meestal plot-
selijk djor stoot en en slaan op het kniegewricht of door uitglijden bij schielijk opspringen enz. Het paard houdt hierbij bet aangedano been ge- heel stijf en gestrekt naar achteren, zoodat hetzelve langer schijnt; het paard kan het been niet neerzetten, en wordt het daartoe genoodzaakt, dan knikt bet in het kootgewricht van voren door, even abof dit ont- wricht ware. Dikwijls schiet de knieschijf van zelf weder in hare plaats, als het paard
eenige beweging niet het been maakt; dikwijls echter is daartoe de hulp van een erkendpn veearts noodig. Behandeling. Met een om het kootgewricht bevestigd- touw, brengt
men het been, langs het lijf, zoo ver mogelijk naar voren, terwijl een andere persoon de ontwrichte knieschijf vat en ze met alle kracht in hare |
|||||
|
DE ONTWRICHTING BN VERSTUIKING VAN HETKOOT- OFKOOKLGEWRICHT. 185
natuurlijke ligging terugbrengt. Gedurende deze kunstverrichting laat men
het paard eenige schreden vooruitgaan, waartoe men het desnoods met geweld moet aanzetten. Werpt meu het paard op den grond, met de gezonde zijde naar beneden, dan heeft de terugbrenging van de knieschijf nog gemakkelijker plaats. Doorgaans gelukt het door deze kunstverrichting de ontwrichting te genezen; daar echter de gewrichtsbanden verslapt en uit- gerekt zijn, en daardoor gemakkelijk eeue nieuwe ontwrichting ontstaat, zoo moet het paard eenigen tijd rustig op stal gehouden worden, en gedu- rende eenige dagen blijven staan. Tot versterking van liet gewricht, wrijft men den omtrek der knieschijf
2 maal daags met het volgende smeersel in. Neem: Geest van Kamfer 1| ons.
Terpentijn-olie 3 lood,
, Geest van Ammonia 2 lood.
Meng het samen.
Bij eene buitengewone verslapping der gewrichtsbanden kan men het
gloeiende ijzer in den vorm van strepen op het gewricht aanwenden. DE ONTWRICHTING EN VERSTUIKING VAN HET
KOOT- OP KOGELGEWRICHT. Dit gebrek komt zeer dikwijls aan het een of ander been, doch verreweg
bet meest aan de achterbeenen voor, en bestaat gewoonlijk in eene een- voudige verstuiking, zelden in eene volkomene ontwrichting van het koot- gewricht. Hct-ft er slechts eene verstuiking plaats, dan zwikt het paard, bij elke schrede met het anders naar achteren doorbuigende kootgewricht, naar voren over, inzonderheid wanneer het over verhevene voorwerpen moet treden; hierbij glijdt het onderste gedeelte van het pijp- of scheeu- been naar voren, en steekt over het kootbeeu als eene ronde verheven• beid heen. In dezelfde houding staat het paard ook op stal, daar het voortdurend
bet aangedane been tracht te verschoonen, eu er niet mede doortreedt Slechts uu en dan glijdt het been in zijn natuurlijken stand terug. Heeft er eene werkelijke ontwrichting plaats, dau blijft het pijpbeen bestendig |
||||
|
126 LIET AÏSTOOTES DER HEUPEN.
in dezelfde richting, zoodat het aanhoudend over het kootbeen vooruit
steekt. Bij de verstuiking gaat het. paard zeer kreupel, terwijl het, bij eene andere ontwrichting, het been in het geheel niet op den grond zet. Oorzaken. Deze bestaan in mistreden en uitglijden op een ongelijken
bodem, in het blijven zitten met de beenen in diepe wagensporen, iu moe- rassige gronden, kanten van slooten enz. Behandeling. Is het verstuikte been beslagen, dan moet het ijzer
afgenomen en het paard eenigc uren in koud water gezet worden, of men wendt de bij de gallen aanbevolene wasschingen van Ammouiakzout, enz. aan. Zijn de kenteekencn der ontsteking verwijderd, zonder dat er genezing gevolgd is, dan wrijft men het kootgewricht 2 a 3 malen daags met het volgende middel in: Neem: Geest van Kamfer 1 ons.
Terpeutijn-olie 3 lood.
Geest van Ammonia 2 lood.
Meng alles tot een smeersel ondereen. Zoo ook hierop de krcupelheid na 2—3 weken niet verdwijnt, dan wrijft
men de bij den legger voorgeschreveue zalf in, of men wendt het brandijzer aan. Gedurende de behandeling moet het paard eene volkomene rust ge- nieten en op stal gehouden worden. HET AFSTOOTEN DER HEUPEN.
Het gebeurt niet zelden, dat bij paarden, vooral in den jeugdigen leef-
trjd, als zij vallen of tegen het een of ander voorwerp aanloopen, bijv. tegen een deurpost, een stuk van de heupbeenderen afbreekt, en zij daar- door laag- of ecuueupig worden. Naarmate er nu een grooter of kleiner stuk van de heupbeenderen is afgebroken, ziju de verschijnselen meer of minder belangrijk, over het algemeen echter zelden zoodanig, dat het paard daardoor voor het dienstgebruik aanmerkelijk benadeeld wordt. Het gebrek is niet moeielijk te herkennen; stelt men zich namelijk achter liet paard.dan valt het aanstonds in het oog, dat de eene heup lager is dan de andere, of wel dat beide heupen lager zijn dan iu den gezouden toestand. In het begin gaat het paard er somtijds kreupel aan en is het aangedane deel |
||||
|
DB VERWONDINGEN\' EN KNEUZINGEN" DEK ACHTEEBEEXEN. 137
hevig ontstoken, dikwijls echter ontbreken alle ontstekingsverschijnselen
en zwelling. Behandeling. Zoo de ontsteking niet zeer hevig is, laat men de
genezing het best aan de natuur over, daar eene terugbrenging van het afgebroken been-stuk, wegens de hier gelegene sterke en groote spieren, onmogelijk is; doen zich evenwel hevige ontstekingsverschijnselen, als zwelling, hitte en pijn voor, dan moet men verkoelende middelen, als va- ter met azijn, enz. aanwenden, en de mogelijk later in de diepte ontstane etter door eenc insnijding met het mes ontlasten, waarin dan de geheele behandeling bestaat. DE VERWONDINGEN EN KNEUZINGEN DER ACHTER-
BEENEN DOOR DEN HALSTERKETTING. Dit ongemak, dat vrij dikwijls voorkomt, is aan de gekneusde en bloe-
dige -huid, alsmede aan de zwelling van het kootgewricht en derkniebui- ging, gemakkelijk te kennen. Dikwijls is de verwonding zoo groot, dat het paard aanmerkelijk kreupel loopt. Behandeling. Vooreerst moeten alle verwonde plaatsen der huid
met lauw zeepwater voorzichtig van alle onzuiverheden, als aanklevend bloed, enz. gereinigd worden; vervolgens omwikkelt men de verwonding met. een linnen zwachtel en bevochtigt die gedurig met cene wasschiog, uit de volgende middelen bestaande: Neem : Loodsuikcr 3 lood.
Geest van Kamfer j. ons.
Regenwater 1 Ncd. pond.
Meng alles samen. In lichtere gevallen, en zoo de beleediging onder de beenen heeft plaats
gehad, kan men het paard eenige uren lang tot over de verwonde plaatsen in koud water zetten. Heeft de gene/.ing en de lil\'eekeuvorming plaats gehad, en blijft er nog eenige zwakte of kreupelheid van het been over, dan wrijft men het eenige malen daags met het volgende smeersel in: |
|||||
|
i
|
|||||
|
128
|
||||||||||||
|
HET STRIJKEN.
|
||||||||||||
|
Neem: Groene zeep 3 lood.
Kamfer 1 lood. Brandewijn 5 ons.
Meng het samen. DE GEWBICHTSWONDEN.
Is een scherp of spits voorwerp in een gewricht doorgedrongen, dan
doet dit zich daardoor kennen dat onmiddellijk en aanhoudend een waterig en helder vocht uit de wond-opening vloeit, hetwelk zich in de lucht als gestold eiwit om en onder aan den wnndrand vasthecht. Bij zulke ge- wrichtswonden geeft het paard buitengewoon hevige pijn te kennen; het gewricht en deszelfs omtrek is heet en gezwollen, het paard rust niet op het been, heeft koorts, eet weinig, ademt schielijk en gaat gewoonlijk niet liggen. Behandeling. Over het algemeen is eene gewrichtswond gevaarlijk,
daar zij dikwijls den dood of eene levenslange kreupelheid ten gevolge heeft. Met koude omslagen doet men niet veel, terwijl scherpe inwrijvin- gen daarentegen dikwijls van onschatbare waarde zijn. Meu smeert name- lijk den geheelen omtrek van het gewricht eenmaal daags, en zulks drie dagen achtereen, met de bij de genezing van den legger opgegevene zalf in. In het eerst worden de verschijnselen oogcnschijnlijk heviger, doch na weinige dagen doen zich de kenmerken der beterschap voor. Bij goed ge- voede dieren kau men tot vermindering der ontsteking eene aderlating doen, of in ieder geval een laxeermiddel toedienen. Duurt de genezing langen tijd, dan moet men het paard in het staan door een hangsingel ondersteunen. |
||||||||||||
|
I
|
HET STRIJKEN.
|
|||||||||||
|
Strijken noemt men het aanslaan van den beslagen of onbeslagen hoef
onder het loopen tegen het kootgewricht van het andere been. Daardoor worden aan de binnenvlakte van het kootgewricht niet alleen de haren afgestooten, en de huid gekneusd en verwond, maar er ontstaat door het aanhoudende strijken niet zelden eene diep indringende wond, welke eene |
||||||||||||
|
DE BEENBREUKEN DES LEDEMATEN. 129
|
|||||
|
sterke zwelling en een kwaadaardige verzwering ten gevolge kan hebben.
Gewoonlijk strijkt zich het paard alleen aan de achterbeenen; en hoewel er in het algemeen geen eigenlijke krenpelheid bij plaats heeft, zoo loopt het paard toch dikwijls de eerste schreden na het strijken kreupel, dikwijls zelfs zoo zeer, dat het op drie beenen loopt. De Oorzaken van het strijken zijn of een gebrekkige, te nauwe stand
der achterbeenen, öf groote vermoeienis van het paard, of ook, en dit is doorgaans het geval, een gebrekkig hoefbeslag. De algemeen heerschende meening dat het panrd zich met de kalkoenen van het hoefijzer strijkt, is onjuist, want het strijken heeft met den ondersten jand der binnenvlakte van den hoef of met den buitensten rand van het hoefijzer plaats. Behandeling. Door het onderlcggen van het volgende hoefijzer,
neemt men het strijken bijna zonder uitzondering weg. Dit ijzer heeft geene kalkoenen; de buitenste tak is, van den toon af tot aan bet einde, overal even dik; de binnentak daarentegen wordt van den toon af langzamerhand dikker, zoo dat die aan het einde de dikte van een gewonen kalkoen heeft. Dit is het beste hoefijzer tegen het strijken. Eer het wordt opgelegd moet de hoef zooveel mogelijk verkort en later de nagelnieten kort omgezwikt en afgeraspt worden. Komt echter in sommige gevallen zulk een hoefijzer het strijken niet voor, dan legt men een opgevulden lederen riem of rol boven het kootgewricht aan, of eene lederen kap, welke tegen den binnen- kant van het kootgewricht door een riem bevestigd wordt. DE BEENBREUKEN DER LEDEMATEN.
Beeubreuken aan de ledematen komen bij het paard niet zeer dikwijls
voor, zij ontstaan door vallen of springen, of door de eene of andere ge- \'elddadig inwerkende oorzaak. De herkenning is in de meeste gevallen ge- nakkelijk, dewijl het paard op het gebroken been niet kan staan, eu bij een nader onderzoek, eene beweeglijkheid op de plaats der breuk wfcirdt waargenomen, welke anders niet aauwe/.ig is; ook kan men bij eenige be- weging van het gebroken been dikwijls een krakend geluid hooien, hetwelk door het wrijven der been-einden tegen elkander wordt voortgebracht. Daarenboven wordt behalve zwelling en pijn, dikwijls eene verkorting van het been waargenomen. 9
|
|||||
|
130 DE BEENBREUKEN DEK LEDEMATEN.
Over het algemeen zijn de beenbreuken der ledematen bij liet paard
moeielijk te genezen, zoowel wegens dn zwaarte des lichaams, alsook door- dien het paard gedurende de genezing, niet dan met zeer veel moeite in een rustigen stand kun gehouden worden. Desniettegenstaande is de ge- nezing in sommige gevallen mogelijk en niet zeldeu gelukt. Bij zeer kost- bare dieren, vooral bij hengsten en meriiën met welke men wil fokken, moet over het algemeen de genezing beproefd worden. Er kan niet goed eene algemeeue geneeswijze der beenbreuken worden
opgegeven, daar deze zeer verschilt naar gelang van de plaats waar de breuk aan het been voorkomt. Breuken van den schouder genezen somtijds van zelf, dewijl de been-eindeu door de spieren in hunne ligging gehou- den worden. Bij de Behandeling der lange pijpbeenderen ga men op de vol-
geude wijze te werk. .Nadat men het bten in eene behoorlijke richting gebracht heeft, omwindt men de plaats der bieuk dikwijls met breede stroo- keu linnen, laat vervolgens twee ijzeren of houten gootvormige spalken maken, welke zoo zijn uitgehold dat zij het been kunnen opnemen: de spalk, die van achteren aangelegd wordt, moet iets langer dan de voorste zijn, terwijl beiden altijd zoo lang moeten zijn dat. zij over de het naast bij het gebroken been aanwezige gewrichten heenreikeii. Vervolgens wordt de achterste spalk met linnen en vlas omwonden en bet gebroken been er in gelegd. Op dezelfde wijze omwindt men de voorste spalken, legt ze om het been aan, waarna men beide spalken met riemen behoorlijk a m elkander bindt. Dit verband wordt in de eersle dagen gedurig met koud water be- vochtigd, opdat er geen te hevige ontsteking ontsta, en na ongeveer 8 dagen ceus afgenomen, om te zien of de breuk einden van het been be- hoorlijk tegen elkander liggen, enz. waarop het verband weder zorgvuldig en voorzichtig wordt aangelegd, en ongeveer 6—10 weken of zoo lang zit- ten blijft totdat de vaste vereenigiug der breuk-einden heeft plaats gehad. Daar zich het paard echter gedurende zoo langen tijd moeielijk op 3 beeneu kan staande houden, zoo ondersteunt men het met een zooge- naamden hanggordel of singel. Te dien einde neemt men een groo- ten en sterken kooru/.ak, brengt die onder het lijf vau het paard door, en maakt de vier punten door middel van touwen of koorden ergens aan den zolder van den stal vast. Bij het aanleggen van zulk een hangtoestel |
||||
|
DE WONDEN EN VERBLOEDINGEN. 131
moet men zorg dragen dat de borst en de buik gelijkelijk dragen, en dat
bij hengsten en ruinen de koker, en bij zogende merriën, de uier vrij blijft. Door zulk een hangsingel wordt liet paard wel is waar niet opgelicht, maar het dient hem toch tot wezenlijke ondersteuning. In den laatsten tijd heeft men ter genezing der beenbreuken het zoo-
genaamde stijfsel.verband aangewend, en zulks met bijzonder goed gevolg. Hiertoe bedient men zich van een strook of zwachtel van sterk linnen, van ongeveer 4 duiai breed en 10 —15 voet lang, en eene dik gekookte stijfselpap. Nadat de breuk-einden van bet gebroken been behoorlijk in hunne lig-
ging gebracht zijn, wordt liet. been, van beneden naar boven cirkelvormig omwonden met den zwachtel, die vrij sterk aangehaald en vervolgens met de nog warme stijfselpap besmeerd wordt. Daarna wordt het been een tweeden keer omwonden, nu van boveu
naar beneden en de zwachtel wederom met de stijfselpap bestreken, ver- volgens gaat het. om windsel weder van beneden naar boven en wordt op- nieuw besmeerd en zoo vervolgens totdat de zwachtel geheel is opgebruikt. Dit verband wordt binnen weinige uren eene vaste en harde massa, en blijft zoo lang liggen, toldat men denkt, dat de beenbreuk vast vergroeid zal zijn, alzoo van 6—10 weken. Alsdan wordt het verband door middel van water losgeweekt en met behnlp van het mes afgenomen. Ten einde het opdrogen en hard wordeu van het verband te bevorderen kan men de met stijfsel besmeerde zwachtel met wat gips bestrooien. DE WONDEN EN VERBLOEDING-EN.
Wonden en verbloediiigen ontstaan doorgaans door de inwerking van
scherpe, spitse of andere kwetsende voorwerpen waardoor de natuurlijke samenhang der deelen wordt opgeheven. Hoewel de verwondingen in het algemeen van elkander verschillen, naar gelang van het deel dat verwond \'s en naar mate van de hoegrootheid der verwonding, zoo zijn toch in het algemeen bij de behandeling de volgende regels geldig. In de eerste plaats zorge men intusschen, dat de bloeding gestelpt wordt.
Deze is in de meeste gevallen zeer gering en houdt dikwijls spoedig van zelf
op; in sommige ge*allen echter, als groote bloedvaten verwond zijn
|
||||
|
132 DE WONDEN EN VEKBLOEDINOEN.
|
|||||
|
is de bloeding zoo\' aanzienlijk, dat daardoor eene doodelijke verbloeding
kan ontstaan. In zulke gevallen bet men de wond met azijn of met eene oplossing van aluin (1 ons op 1 pond water). Laat de plaats waar de wond zich bevindt zulks toe, dan legt men een compres op de wond, of vult dezelve met vlas of werk op, waarover men vervolgens een sterk druk- kend verband of zwachtel aanlegt. Houdt ook hierdoor de bloeding niet op, dan bevochtige men de compres of de wiek met het volgende mengsel. Neem: Zwavelzuur { ons.
Brandewijn | ons. Regenwater 1 pond. Meng het tot eene wassching ondereen. In erger gevallen brandt men de wond met een wit gloeiend ijzer of on-
derbindt het verwende bloedvat. Heeft de bloeding opgehouden, of heeft er in het geheel geen bloeling beslaan, dan worden de in de wond soms aanwezige vreemde voorwerpen verwijderd, de wond vervolgers met koud water uitgewasschen en gezuiverd, en daarna in vele gevallen aan zich zelve overgelaten. Ka verloop van 3—4 dagen vertoont zich ettervorming, de algetneene
zwelling verdwijnt langzamerhand, er groeit nieuw vleesch in de wond, waardoor zij kleiner wordt en eindelijk geneest. Van tijd tot.tijd wascht men den afvloeienden etter af, en zorgt steeds voor eene goede ontlasting van deuzelven. . Alle verdere behandeling is doorgaans geheel overbodig en zelfs in
meerdere of mindere mate schadelijk; intussclien kan bij zeer groote of zeer pijnlijke wonden eene aderlating doelmatig zijn, alsmede koude om- slagen op de woud. Somtijds heeft er geen goede ettervorming plaats, doordien de afgescheidene stof, kwalijk riekend is, dun, bloederisr, enz. In zulke gevallen spuit men dagelijks 2—3 malen het volgende mengsel
in de wond. Neem: Honig 4 lood.
Terpentijn 2 lood.
Kalkw»ter J pond.
Meng alles ondereen. |
|||||
|
DE SCHURFT. 133
|
|||||
|
Of men verbindt de wond 2maa4 daags met de volgende zalf, waarvan
men telkens wat op een wiek smeert. Neem : Roode Prsecipitaat ± lood.
Honig i lood.
Yenetiaansche terpentijn 3 lood.
Meng liet tot eene zalf ondereen. Somtijds ontstaat er zoogenaamd wild vleesch in de wond, hetwelk zich
voordoet als een rood of blauwachtig weefsel dat niet alleen de wond op- vult, maar zelfs boven de wondranden uitsteekt en bij aanraking licht bloedt. Baar bij het ontstaan van zulk wild vleesch, de genezing niet kan plaats hebben, zoo neemt men bet weg, door dagelijks 1—3 maal wat van het volgende poeder op de wond te strooien. Neem: Roode Prsecipitaat J lood.
Gebraude Aluin 2 lood. Meng het tot een poeder ondereen. In sommige gevallen is reeds het aanwenden van tot poeder gebraohte
blauwe vitriool (zwavelzuur koper) voldoende. DE SCHUBPT.
In het begin van deze ziekte bemerkt men dat op sommige plaatsen
de haren hunnen glans verliezen, en er dor als afgestorven uitzien, zoo- dat zij van zelf uitvallen oT zeer gemakkelijk kunnen worden uitgetrok- ken. I)e daardoor ontstane kale plekken zien er vuil en als met een grauw
meel bestrooid uit. Wordt deze zich niet zelden tot schubben en korsten ophoudende onzuiverheid verwijderd, dan ontdekt men bij een nauwlettend onderzoek op de oppervlakte der huid, kleine blaasjes of knobbeltjes, die bij het opengaan eene heldere of etterachtige stof ontlasten, welke tot eene korst verdroogt. Het aan de schurft lijdende paard, door eene aan- boudeude jeukte geplaagd, wrijft en schuurt zich, zoo dikwijls en waaraan bet maar kan, als aan stalboomen, lantierpalen, en zelfs aan andere paar- den; ook schuurt en bijt het paard de aangedane plaatsen, wel met de |
|||||
|
134 DE SCHÜBOT.
|
|||||
|
landen, en rolt zich over den grond, om zich van het jeukende gevoel te
ontdoen. De plaatsen waar de schurft het meest voorkomt, zijn de zijvlakten van
den hals, de schouderstreek, de rug, de staartwortel en de heupen. Heeft de schurft hoofdzakelijk hare zitplaats in de manen, dan noemt men ze manenschurft, komt zij daarentegen aan den staartwortel voor, dan noemt men ze staartschurft, welke een zoogenaamde »rattenstaart" ten gevolge kan hebben. Oorzaken. Het meest ontstaat de schurft door onreinheid, slechte
behandeling en bij magere paarden. "Vandaar dat zij dan ook veel bij oude en afgewerkte paarden, die half gebrek geleden hebben, en bij oor- logspaarden voorkomt. Bovendien ontstaat zij ook zeer dikwijls door be- smetting, als gezonde paarden in aanraking komen met door schurft aan- gedane paarden of met voorwerpen, die door deze laatste besmet zijn. Daar de schurft nooit zonder hulp der kunst, of van zelf geneest, maar
integendeel steeds meer en meer toeneemt, totdat het paard, al is het ook na verloop van jaren, er door te gronde gaat, zoo is het des te noodzake- lijker bij tijds eene doelmatige behandeling in het werk te stellen. Totdat einde gaat men op de volgende wijze te werk. Nadat het schurftige paard van de andere paarden afgezonderd en van afzonderlijke poets- en voeder- gereedschappen voorzien is, wascht men eerst de schurftige plaatsen met zeepwater zoo goed mogelijk af, en wendt dan naar goedvinden een der volgende middelen aan. In een ijzeren of anderen kookpot warmt men J- Ned. pond zeep en 1| Ned. pond gewone teer tot eene genoegzame vloei- baarheid, strijkt dat mengsel met een stijven borstel of kwast vrij dik op de aangedane plaatsen der huid, en herhaalt deze even eenvoudige als doelmatige behandeling na verloop van 8 dagen nog eens. Er komen slechts zelden gevallen voor, waarbij deze behandeling de schurft in de eerste 14 dagen niet geneest en het paard niet weder gezond wordt. De opgestre- ken teer laat men van zelf afvallen, vooral ook daar eene te spoedige verwijdering derzelve bijna onmogelijk is. Heeft de schurft eene slechts on- beduidende uitbreiding erlangd, zoodat zij zich tot enkele plaatsen der huid bepaalt, dan heeft de genezing evenzoo spoedig en zeker plaats, als men de aangedane plaatsen gedurende 4—6 dagen achtereen dagelijks 2maal met de volgende oplosssing bevochtigt. |
|||||
|
135
|
|||||||
|
DE MOK.
|
|||||||
|
Neem: Zwavellcver \\ ons.
Regenwater £ Ned. pond.
Maak er eene oplossing van. In die gevallen waar de schurft reeds de geheele oppervlakte der huid
heeft aangedaan, kan men of de teer op bovengemelde wijze aanwenden, of eene wassching van de volgende samenstelling gebruiken. Neem: Gebrande kalk 1 Ned. pond.
Potasch i Ned. pond.
Water 8 Ned. pond.
Kook dit te zamcn gedurende J. uur. In de van het vuur afgcnomene doch nog warme vloeistof doeJ men
dan | Ned. pond terpeutijn-olie en { Ned. pond herjthoorn-olie, roert het mengsel vervolgens om, en wendt, het daarna vrij sterk en lauwwarm aan, door het \'i—4 dagen achter elkander met een borstel vrij dik op de huid te smeren. Gedurende de behandeling moet het paard voor vochtigheid en koude
bewaard en goed gevoed worden. Het is tevens goed een stuk steenzout in de krib te leggen of van tijd tot tijd eenig keukenzout onder het voedsel te mengen. Overigens zijn inwendige middelen van weinig nut en kunnen dus gemist worden. Ook de zoo nadeelige bloedontlastingen moeten weg- blijven, daar zij het paard slechts noodeloos verzwakken eu volstrekt geen invloed op de spoedige genezing hebben. DE MOE.
Onder mok, wordt eene slepende ontsteking der huid rondom het koot-
gewricht, vooral aan deszelfs achterste vlakte, verstaan (PI. II 41), waar- door eene vuile en kleverige vloeistof afgescheiden en komsten en kloven m de huid gevormd worden, ten gevolge waarvaD de haren uitvallen en het kootgewricht aanmerkelijk opzwelt. Alle vier de beenen kunnen te ge- lijk zijn aangedaan, doch meestal lijden slechts de beide achterbeenen. Is de mok zeer verouderd en kwaadaardig en het ondereinde van het
Deen zeer gezwollen, waarbij de huid zeer verdikt is en de haren als bor- |
|||||||
|
136 DE KASP 01 KNIEKLOOr.
|
|||||
|
stels rechtop staan, dan noemt men het een egel-of stekel voet. (PI. II 40).
De Oorzaken der mok zijn zoowel in- als uitwendige, waartoe hoofd- zakelijk een laDg verblijf op een vochtigen en slijkerigen grond, alsmede verplaatste droes of andere ziektestoffen behooren. Behandeling. De genezing begint daarmede, dat men met lauwwarm
zeepwater het been van alle onzuiverheden en korsten reinigt, en wel zoodanig, dat men zich door een weinig bloeden der huid niet moet laten afschrikken. Is deze zuivering geschied, dan bet men de huid dagelijks met de volgende oplossing. Neem : Aluin i van ieder
Blauw "Vitriool \\ Ij lood.
Regenwater j- Ned. pond. M;*k er eene oplossing van.
of Neem: Chloorkalk } ons.
Regenwater 1 Ned. pond.
Maak er eene oplossing van, welke men als de vorige aanwendt. Deze waschmiddelen moeten gebezigd worden tot aan de geheele her- stelling of teu minste 8—14 dagen lang worden aangewend, terwijl liet been alle 4—6 dagen met lauw zeepwater afgewasschen moet worden. In enkele hardnekkige gevallen, wendt men oplossingen van i lood sublimaat en 1 pond kalkwater aan, en bij zeer sterke afscheiding van eene stinkende stof, alsmede bij uitgroeiiug van wild vleesch, strooit men dagelijks 2—3 maal wat van het volgende poeder in de wond. Neem: Roode Prsecipitaat ; lood.
Poeder van Eikenbasl | van ieder
» » Houtskool j 1 j lood. Bij groote en aanhoudende zwelling der beenen, zet men, eenigszins
naar boven toe, aan den buitenkant eene etterdracht, welke men 4—5 weken laat zitten. De zwelling bij den egelvoet wordt gebrand, hoewel zelden met goed gevolg. DE RASP OF KNIEKLOOF.
In de kniebuiging der voorbeenen of op de voorste vlakte van het sprong- |
|||||
|
DE ZÜCHTIGE GEZWELLEN ONDEB. DEN BUIK ES AAN DE ACHTEKBEENEN. 137
gewricht der acliterbeenen (PI. \'II 17) komt somtijds een huiduitslag voor,
welke met kloven en bersten in de huid, met uitzweeting en korstvorming gepaard gaat, en niet zelden zoo pijnlijk is, dat daardoor kreupelheid ontstaat. Oorzaken. Dit doorgaans hardnekkig gebrek ontstaat door het aan- .
houdend loopen op slijkerige en modderige wegen, door scherpe stoffen in de vochten en door inwendige niet nader bekende oorzaken. De Behandeling heeft op de volgende wijze plaats. In de lichtere
gevallen wordt de aangedane huid eenige malen daags met warm zeepwater schoon afgewasseben en \'s avonds met een weinig olie bestreken. Hierdoor wordt evenwel slechts zelden en in lichte gevallen de genezing teweeg- gebracht. Werkzamer heeft zich het volgende middel betoond. Neem: Roode Prscipitaat -J lood.
Ziukbloemen ; lood. Reuzel 2} lood.
Meng het tot eene zalf onder elkander, waarmede men de huid dagelijks
2 maal insmeert. « Dikwijls echter wijkt ook voor dit middel de ziekte niet, in welk geval
men tot het volgende zijnu toevlucht moet nemen. Neem: Sublimaat | lood.
Kalkwater 1 Ned. pond.
Maak er eene oplossing van waarmede men de aangedane plaatsen 3
maal daags bet. De haren, welke op die plaatsen gemeenlijk zeer lang overeind staan,
worden vooraf met de schaar zoo kort mogelijk afgeknipt. DE ZÜCHTIGE GEZWELLEN ONDER DEN BUIK EN
AAN DE ACHTERBEENEN. Dikwijls gebenrt het dat een paard, of na het doorstaan van ziekten,
"f ten gevolge van verplaatste droesstoffen, of na gestoorde huiduitwase- ming na het gebruik van slecht voedsel enz. zuchtige, op het gevoel deeg- acht ige gezwellen onder aan den buik, of aan de beenen, inzonderheid |
|||
|
138
|
|||||||
|
DE ZWELLING VAN DEN KOKER EN BALZAK.
|
|||||||
|
aan de achterbeenen krijgt, waarbij het dier er treurig en vermoeid uitziet,
en het haar dor en recht op het lijf staat. Hoewel de Behandeling, naar gelang van de bijzondere oorzaken
eenigszins dient gewijzigd te worden, is toch de volgende bijna in alle gevallen doelmatig. Iu de eerste plaats legt men een dek op het paard, en plaatst het, op
een drogen en warmen stal, vervolgens poetst men het dikwijls, wrijft het geüeele lichaam, doch vooral de beenen, met stroowisschen, en bij droog weder zorgt men dat het dier eene matige beweging neme. Het voedsel moet van de beste qualiteit zijn en in ruime hoeveelheid worden toege- diend. Zoo de gezwellen uitgebreid en hardnekkig zijn, wende men baden van jeneverspoeling of wijnmoer aan en geve daarenboven het volgende poeder. Neem: Bloem van Zwavel 1 ons.
Poeder van Jeneverbessen 2 ons.
» » Gentiaanwortel 1 ons.
» » Kalmuswortel | ons.
» » Zoethout 2 ons.
Meng alles tot een poeder ondereen, waarvan men het paard 3 maal
daags 2 eetlepels vol toedient en daarmede 3—4 weken volhoudt. Bij veel paarden, vooral als zij aanhoudend staan, loopen de achterbee-
nen min of meer zuchtig op, doch dit is nauwelijks eene ziekte te noemen; want zoodra men zulk een paard genoegzame beweging verschaft, verdwijnt de zwelling van zelf. In zulke gevallen is het evenwel doelmatig nu en dan eenig poeder vau jeneverbesseu en keukenzout onder liet voeder te mengen en de beenen te zwachtelen. Het ontstaan van zuchtige gezwellen aan de borst, buik of koker na long- of borstvlies-ontsteking is een be- denkelijk verschijnsel en verdwijnt eerst als de inwendige ziekelijke toe- stand heeft opgehouden. (Zie de Artikelen over de heersehende longziekte der paarden of influenza en over de borst-ontsteking of ontsteking der borst- ingewanden.) DE ZWELLING- VAN DEN KOKER EN BALZAK.
Zoowel door inwendige als ten gevolge van uitwendige oorzaken ont- |
|||||||
|
DE ZWELLING VAN DEN UIER. 139
|
|||||
|
staat niet zelden eene zwelling van den balzak, doch nog meer van den
koker. Is de zwelling ontstoken en warm, dan geeft het paard bij het aan- voelen veel pijn te kennen; de gang is pijnlijk en belemmerd, terwijl het paard niet gaat liggen. Is de zwelling pas ontstaan en pijnlijk, dan bet men ze gedurig
met Goulardwater of met lauw-warme melk. Bij verouderde opzwellingen of als deze koud en onpijnlijk zijn, wendt men aanhoudend baden van af- treksels van kamillen en hooizaad aan; en wrijft \'s avonds de bij de zwelling van den uier opgegeven zalf in, waarbij men in hardnekkige ge- vallen | lood kamfer voegt; bovendien is warmhouden, gedurige beweging van het paard, ruim en voedzaam voedsel, het van tijd tot tijd toedienen van lanans, of van eenig zout en jeneverbessen over het voedsel, aan te raden. DE ZWELLING VAN DEN UIER.
Eene zwelling van den uier komt bij drachtige merriën, somtijds korten
tijd voor of na het veulen, voor. De uier is alsdan voor elke aanraking, zelfs voor het zuigen van het veulen, zeer gevoelig; dezelve is heet, ge- zwollen, en gespannen; de melk-afscheiding is verminderd of heelt ge- heel opgehouden of er komt bij het melken somtijds eene bloedige stof uit. Behandeling. Een eenvoudig middel tegen deze zwelling bestaat
daarin, dat men in warme melk gedoopte doeken op den uier aanwendt, of dien gedurig met lauw-warm Goulardwater bevochtigt, terwijl men hem \'s avonds met de volgende zalf insmeert. Neem: Kwikzalf 3 lood.
Althseazalf 1 ons f
Olie van Bilzenkruid J. ons.
Meng alles tot eene zalf onder elkander. Gedurende de behandeling moet de uier 3—4 maal (daags) worden uit-
gemolken. Brengen al deze middelen geen verdeeling teweeg, dan wendt men warme pappen van kamillen met lijnmeel of havergort aan, welke zoo dikwijls mogelijk, ten minste alle uur, moeten vernieuwd worden. Somtijds » het voldoende, den uier gedurig met een warm aftreksel van kamillen |
|||||
|
140 SE KWELLING VAN DEN UI KB.
|
|||||
|
of met warme brandewijnspoeling te betten. Gelukt de verdeeling niet,
dan ontstaat er ettervorming, waarna het gezwel doorgaans van zelf door- breekt en een dikke daorgaans met bloed vermengde etter ontlast wordt. Onder deze omstandigheden volgt de genezing zonder verdere hulp, doch het is doelmatig de wonden van tijd tot tijd met lauw zeepwater uit te wasschen. Harde knobbels, die somtijds in den uier overblijven, zijn moeielijk tot verdeeling te brengen. |
|||||
|
De Ziekten en Q-ebreken van den 3EEoe£
|
|||||
|
Onder alle uitwendige ziekten en gebreken komen die van den boef niet
alleen het menigvuldigst voor, maar zij zijn ook het belangrijkst, daar zij doorgaans zulk eene erge kreupelheid veroorzaken, dat het paard, zoo lang het gebrek bestaat, voor eiken dienst ongeschikt is. Derhalve zullen deze gebreken dan ook, wat hunne herkenning en genezing aangaat, zoo nauw- kenrig mogelijk behandeld worden. DE KROONBETRAPPING.
Dit gebrek is eene verwonding der kroon, welke het paard doorgaan»
zich zelven toebrengt door optrappen met de kalkoenen van het andere been. Deze met kneuzing gepaard gaande verwonding is ontstoken; de hoorn
aan den zoom is in meerdere of mindere mate losgelaten en het paard gaat doorgaans kreupel; dikwijls zijn hoornsebeuren, hoornkloven, broze wanden enz. de gevolgen van eene kroonbetrapping. Zelfs kan een paard aan kroon- betrapping te gronde gaan, vooral als in den winter, door scherpe kalkoe- Den, het gewricht verwond is. De krooutrap komt aan den toon, aan den buitenwand en aan de ballen, doch vooral aan den binnenwand des hoefs voor. Behandeling. In de eerste plaats zuivert men de wond met lauw
zeepwater en kuipt het losse hoorn, alsmede de omringende haren met eene schaar weg. Vervolgens zet men den hoef gedurig in een emmer koud Water, en wascht de wond nu en dan met een mengsel, uit 1 deel bran- dewijn en 3 deelen azijn bestaande, uit. Is de verwonding reeds verouderd, belangrijk, of slecht behandeld, dan wordt zij insgelijks eerst van etter en |
|||||
|
142 DE STEENGALLEN.
|
|||||
|
vuiligheid gezuiverd, vervolgeus met een peervormig gloeiend ijzer vrij
sterk gebrand en daarna aan de keelkracht der natuur overgelaten. Mocht de etter achter den hoornwand naar beneden verzakt zijn, dan
maakt men eeue tegen-opening in de zool, opdat de stof er kan uitvloeien, en doet inspuitingen van een mengsel, uit Geestrijk Aftreksel van Myrrhe en Aloë bestaande, of verbiudt de opening zooals bij de behandeling der steengallen is opgegeven. In vele gevallen moet echter de hulp van een bekwamen veearts worden ingeroepen. DE STEENGALLEN.
Dit gebrek komt, onder alle gebreken en ziekten van den boef, het
meest voor, en kan bij verwaarloozing of ondoelmatige behandeling de kwaadaardigste hoefgebreken en hevigste kreupelheden ten gevolge hebben. De steeugal bestaat in eenige beleediging van de hoorn- en vleeschzool, waardoor in de hoornzelfstandigheid eene uitstorting van bloed plaats grijpt, die onsteking en zelf-ettering ten gevolge heeft, en daardoor hevige kreu- pelheid kan veroorzaken. Oorzaken. De steengallen ontstaan gewoonlijk door een gebrekkig
hoefbeslag, door bet inklemmen van steentjes en andere harde voorwerpen tusschen het hoefijzer en de zool, alsmede door het aanhoudend loopen zelfs, met onbeslagen hoeven, op een harden grond. Het meest evenwel komen zij bij droge en nauwe of klemhoeveu en bij vlakke en platte hoeven voor, terwijl zij bijna altijd aan de voorbeenen worden aangetroffen. Verschijnselen. Paarden die aan steengallen lijden, gaan met het aan-
gedane been doorgaans kreupel; onderzoekt men den hoef, dan neemt men niet zelden aan de zijde, waar zich die steengallen bevinden, eene ver- hoogde warmte waar; klopt men tegen den hoornwand of op de zool aan dezelfde zijde, dan geeft het paard pijn te kennen; neemt men het hoef- ijzer af en snijdt de zool met het veegmes wat uit, dan krijgt het hoorn eene blauwachtig roode kleur, als met geronnen bloed doortrokken, dat ook werkelijk het geval is. Snijdt men de zool verder uit, dan vloeit er, bijpas ontstane steengallen,
bloed uit de opening; is de steengal echter verouderd en gaat het paard erg kreupel, dan ontlast zich eene dunne, stinkende, etterachtige stof, welke |
|||||
|
I
DE STEENGALLEN. 143
langzamerhand in de hoogte stijgt en aan den bovensten rand des hoefs
bij de kroon doorbreekt, indien niet tijdig eene opening in de zool ge- maakt wordt. Bij zeer verouderde eu verwaarloosde steengalleu kan zich de etter niet
alleen ouder de geueele zool verspreiden, maar zich ook tusschen den hoorn- en vleeschwand uitstorten. De Behandeling der steengallen richt zich naar derzelver gesteldheid
en duur. Ouder alle omstandigheden moet eerst het ijzer afgenomen en daarna de aangedane plaats der zool met het veegmes langzamerhand tot op het leven worden uitgesneden, zoodat er eene opening in de zool ter grootte van een dubbeltje ontslaat. Doet zich hierbij niets dan uitgestort ge- roimen bloed voor, en bestaat er nog warmte of ontsteking iu deu hoef, dan plaatst men den aangedanen hoef gedurende eenige dagen in koud water, of in koemest of leem, welke men, door begieten met koud water, koel en vochtig houdt. Gemeenlijk gelukt hierdoor de opheffing der ontsteking zoo spoedig en volkomen, dat na verloop van 6 a 8 dagen het paard weder beslagen en gebruikt kau worden. Anders is het gesteld met steengallen bij welke de ontsteking reeds in
ettering is overgegaan, of waar zich de etter reeds eeueu weg naar de kroon gebaand heeft; ook hier moet onmiddellijk eene opening in de zool ge- maakt worden, opdat de etter naar beueden kunne wegvloeien. Is dit ge- schied dan vult men de gemaakte opening op met vlas of werk, het- welk men vooraf met een mengsel, uit gelijke deelen Myrrue en Aloë- tiuctuur, bevochtigd heeft. Dit verband wordt dagelijks 2 maal vernieuwd, en het paard gedurende
de behandeling op een dik en droog stroobed geplaatst. In liohte gevalleu volgt binnen 4 a 6 dagen de genezing zoo ver, dat
het hoefijzer weder ondergelegd en het paard weder voor het werk ge- bruikt kan worden. Vóór het beslaan, moet de in de zool aanwezige ope- niftg met werk of met eene vetachtige stof opgevuld worden, opdat er geen zand of andere vuiligheid in kome. Is de etter reeds boven aan de kroon doorgebroken, dan is de behandeling meestal zeer langdurig, doch moet °ok eerst deze zelfde behandeling, als boven is aangegeven, in het werk ge- steld worden; volgt hierop echter geeu genezing, dan moet de behandeling even als bij de kroouöstel worden ingericht. Zeer vele hoefsmeden, vooral |
||||
|
I
144 HST VERBALLEN.
op het platteland, hebhen de gewoonte, om in de uitgesneden steengal het
een of ander bijv. vitriool-olie te gieten, of er met een gloeiend ijzer teer in te branden. Deze alleen uit onkunde in zwang zijnde handelwijze is volstrekt af te keuren, daar zij altijd schadelijk is, en somtijds zoo zeer, dat het paard er aan te gronde gaan kan. Niet weinig paarden hebben * ook daardoor de mondklem gekregen, waaraan zij, zooals gewoonlijk het geval is, stierven. HET VERBALLEN.
Wanneer paarden langen tijd op een harden of steenachtigen grond
moeten loopen, vooral als zij met slecht gerichte, te zwakke of te korte ijzers beslagen zijn, ontstaat er niet zelden eene ontsteking der hoeven, Tooral van de ballen, waarbij het paard uiterst schroomvallig en pijnlijk loopt, en slechts met moeite van zijne plaats kan gebracht worden. Onder- zoekt men den hoef, dan vindt men dien, vooral aan de ballen, zeer warm terwijl het paard, bij drukking of klopping op dezelve, pijn te kennen geeft. Slechts met, moeite kan men het gezonde been eenigen tijd ophouden, aangezien het paard slechts korten tijd op het zieke been staan kan, om welke reden het paard dan ook doorgaans ligt, vooral als meer dan een hoef is aangedaan. De Behandeling begint daarmede, dat men het paard de hoefijzers
afneemt en het op een met water bevochtigd not stoobed plaatst, waar men het in volkomene rust laat; vervolgens worden de aangedane voeten eenige uren lang in koud water geplaatst, of ingeslagen mt\'t koemest of leem, hetwelk men gedurig met koud water bevochtigt. In zeer hevige gevallen van ontsteking kan men eenige openingen in de zool maken, ten einde eene ruime bloedontlasting te bewerkstelligen. Gaat, bij deze be- handeling, de ontsteking binnen 4 a 6 (hoogstens 8) dagen niet iu ver- deeling over, dan heeft zich reeds etter in den hoef gevormd, die in ieder geval door insnijdingen in de zool moet ontlast worden, waarop vervolgens dezelfde behandeling als bij de etterende steengallen moet worden aangewend. |
||||
|
DE KBOON- OF KRAAKBEENFISTEL. 146
DE KROON- OF KRAAKBEENFISTEL.
De herkenning van deze hoefziekte is niet modelijk; daar zich op de
aangedane plaats, gewoonlijk aan de binnenzijde der kroon, cene meer of minder groote opening voordoet, waaruit gedurig eene etterachtige, siin- kende stof vloeit. Brengt men eene breinaald in de opening, dan kan men ten minste eenige duimen in dezelve indringen. De bal aan de aangedane zijde, dikwijls zelfs de geheele hoef, is ziekelijk veranderd, opgezet en mis- vormd; dikwijls zelfs is het kootgewricht meer of minder gezwollen. Het paard gaat met het aangedane been gewoonlijk zeer kreupel, vooral op een harden bodem, en zet slechts de toon op den grond (treedt niet door). De kroon- of kraakbeenfistel is doorgaans een zeer langdurig gebrek,
hetwelk, weken, maanden en zelfs nog langer duren kan, en zonder hulp der kunst meestal in het geheel niet, of eerst na zeer langen tijd geneest. De Behandeling bestaat hoofdzakelijk daarin, dat men het fistelka-
naai tot op den bodem toe met een spits gloeiend ijzer brandt, nadat men het met het mes vooraf eenigszins verwijd heeft. Aan dezelfde zijde, juist onder de fistel, maakt men eene opening in de zool des hoefs, ten einde de etter kunne afvloeien, hetgeen evenwel zelden noodig is. In de fistel zelve spuit men, gedurende 4 a 6 dagen na het branden,
2 maal daags wat van de volgende oplossing. Neem: Sublimaat 1| wichtje.
Regenwater 1 ons.
Meng het samen. Verder plaatst men het paard, zonder eenig verband, op een zacht
stroobed. Vermindert hierop na 4 of 5 dagen de ettering of de pijn niet, dan
brengt men ver in het fistelkanaal 3 a 4 grein helschen steen, hetwelk een voortreffelijk middel is. In sommige gevallen is het doelmatig, den aangedanen hoef alle 4 of 5 weken met vochtige koemest in te slaan, of den hoef eenige uren in de volgende oplossing te plaatsen. |
|||||
|
10
|
|||||
|
146 DE ROTSTRAAL.
|
|||||
|
Neem: Blauwe Vitriool | ons.
Regenwater 1 pond.
Maak er eene oplossing van.
Men kan ook dagelijks 2 maal wat van de volgende oplossing in de fistel spuiten. Neem: Helschen steen f lood.
Regenwater 1 ons. Meng bet onder elkander. De boven de kroon uitstekende zwelling kan later door bet mes verwij- derd of door het gloeiend ijzer gebrand worden. DE BOTSTBAAL.
Onder rotstraal verstaat men de afscheiding van eene grauwe, zeer stin-
kende, etterachtige vloeistof in de straal-groeve, tusschen de ballen of tusschen de straal en de zool, waarbij de straal doorgaans misvormd is, en zich vezelacbtige uitwassen en dikwijls vijgwratten vormen. In de lichtere gevallen neemt men geen kreupel-gaan waar, doch zoo het kwaad- aardig is kan er kreupelbeid ontstaan. De Oorzaken zijn menigvuldig: aanhoudende marschen, het lang
verblijf in moerassige weiden en op vochtige gronden, het gedurig loopen op slijkerige en modderige wegen, het verblijf op vochtige en slijkerige stallen ,\' wijders inwendige oorzaken, als verslagen droes, mok, enz. zijn de gewone aanleidende oorzaken. Het meest worden klem- en plathoeven aangedaan. Sij langen duur en onder zeer ongunstige omstandigheden kan de rotstraal in straalkanker overgaan, en de kwaal bijna onherstelbaar worden. Is overigens de ziekte slechts in een geringen graad voorhanden, dan is ze van weinig beteekenis, zoodat zij nauwelijks wordt opgemerkt. Zeer veel paarden lijden aan rotstraal zonder dat het hun schaadt. Behandeling. Ter genezing van de lichtere gevallen van rotstraal
is het reeds voldoende dat men eenmaal daags in de straalgroeve, of aan weerszijden naast de straal, een weinig werk drukt, dat vooraf bevochtigd is met eene oplossing van Chloorkalk in water (1 ons op 1 pond). Hierop verdwijnt spoedig de stinkende reuk, de afscheiding vermindert, en. na verloop van 8 of 14 dagen is de straal gezond en droog. |
|||||
|
DE HOOBNSPLEIEK OF H0ORNSCHEUBEN. 147
Is het ongemak belangrijk, dan worden de zool en straal diep uitge-
sneden en op dezelve 2 maal daags een brij van Chloorkalk en water aangewend. In plaats van Chloorkalk kan men zich ook van de volgende oplossing
bedienen. Neem: Aluin 3 lood.
Blauwe vitriool 1 lood.
Water £ pond. Meng het tot eene wassching ondereen.
of Neem: Sublimaat \' 2 wichtjes. Opgelost in regenwater J pond.
Zijn er vezelige uitwassen aanwezig, of bestaan er bepaald straal- en
zooikanker, dan bestrijkt men de geheele ondervlakte des hoefs, nadat de hoornzooi zoo ver mogelijk is uitgestoken, dagelijks 2 maal met eene brij of pap, uit Chloorkalk en water bestaande (1 op Ij deel). Overigens moet het paard op een drogen met stroo bedekten grond
gehouden en zooveel mogelijk voor vochtigheid bewaard worden. Tegen de volkomen ontwikkelde straal- en zooikanker zijn bijna alle mid-
delen vruchteloos. DE HOORNSPLETEN OF HOORNSCHEUREN.
Wordt op de eene of andere plaats des hoefs eene loodrechte scheiding
der hoornvezelen van den wand aangetroffen, dan noemt men zulks eene hoornscheur of hoornspleet (PI. II 44); wordt deze scheur aan den toon >» het midden van den hoef aangetroffen, dan draagt zij den naam van ossenvoet of ossenklauw, welke benamingen van gelijke beteekenis zijn, terwijl deze scheuren of spleten meestal met hevige kreupelheid gepaard gaan en gemeenlijk slechts moeielijk genezen. De hoornspleet begint doorgaans aan den zoom van de kroon en strekt
sich meer of minder ver tot aan den ondersten rand des hoefs uit; som- \'ijds begint zij aan den ondersten rand des hoefs, en loopt dan meer of binder ver naar boven. Gaat de scheur tot op den vleeschwand (het zoo- genaamd leven van den hoef) door, dan wordt zij doorgaande of volkomen |
||||
|
148 DE HOOBNSFLETEN OF HOOKN SCHEUK EN.
genaamd; terwijl zij onvolkomen genoemd wordt, als zij zich alleen tot
de hoornzelfstandigheid bepaalt en niet tot den vleeschwand doorgaat. In het laatste geval heeft zij slechts weinig te beduiden. Bij de doorgaande hoornspleten heeft meestal eene min of meer erge kreupelheid plaats, ter- wijl tevens, doordien de vleeschwand tusschen de hoornspleet ingeklemd geraakt, meestal eene kleine bloeding ontstaat. Gewoonlijk wordt de hoorn- scheur door den leek voor een groot en bijna ongeneeslijk gebrek ge- houden, hetgeen echter slechts in zooverre waar is, als voor de genezing doorgaans veel tijd gevorderd wordt. De Oorzkken der hoornscheuren zijn: broze en brokkelige hoeven
met dunne wanden, gebrekkig beslag, kroonbetrappingen, enz. De Genezing heeft op de volgende wijze plaats. Het ijzer wordt
afgenomen; en de aangedane hoef gedurende 2—3 dagen in met koud water bevochtigde koemest geplaatst. Is de hoef op deze wijze zooveel mogelijk week geworden, dan snijdt men aan beide zijden der spleet het hoorn met een daartoe geschikt mes bijna tot op het leven toe weg, ten minste tot de dikte vau een kaarteblad toe, en wel aan beide zijden ter breedte van | of £ duim; vervolgens wrijft men op de kroon de vol- gende zalf in. |
|||||||||||
|
Neem: Poeder van Spaansche vliegen ) . , , ,
|
|||||||||||
|
Euphorbium
Gewone Terpentijn Reuzel Meng alles tot eene zalf ondereen. |
van ieder i lood.
van ieder 2; lood.
|
||||||||||
|
Van deze zalf moet men 2 a 3 malen achtereen en wel eenmaal daags
wat van op de kroon smeren. Na de operatie wordt het paard tot aan de genezing op een droog en
hoog stroobed geplaatst, en na verloop van 14—28 dagen kan het weder beslagen en op zachte en gelijke wegen en voor licht werk weder ge- bruikt worden, mits men slechts zorge dat het hocfijzer op en achter de scheur niet drukt, en aan beide zijden der spleet van een lip voorzien is. Met de behandeling van den Ossenvoet is het even zoo gelegen.
De hoornkloof is eene dwarse spleet in den hoef, die, zoo zij slechts
oppervlakkig is, geen verdere aandacht verdient. Dringen die spleten |
|||||||||||
|
HET INTREDEN VAN VREEMDE VOORWERPEN IN DEM HOEF. 149
evenwel tot op het leven door, dan kannen zij hevige kreupelheid veroor-
zaken. Zij ontstaan doorgaans ten gevolge van trappen met de kalkoenen, beleedigingen der kroon, enz. Se Behandeling is nagenoeg dezelfde als bij de hoornscheuren.
Na eenige maanden groeit de kloof met den hoef naar beneden en verdwijnt vervolgens. HET INTREDEN VAN VREEMDE VOORWERPEN
IN DEN HOEF. De herkenning daarvan kan niet moeielijk vallen, daar zulks bij een
nauwkeurig onderzoek onmiddellijk in het oog loopt. De verschijnselen van zulke verwondingen zijn zeer verschillend naar mate het vreemde voorwerp, een glasscherf, een spijker, enz. meer of minder diep in den hoef is doorgedrongen, of naar gelang van de plaats des hoefs die ver- wond is. Dikwijls ontstaan daardoor ongeneeslijke kreupelheden, somtijds ook de mondklem. Behandeling. In de eerste plaats is natuurlijk noodig, dat hetsom-
tijds- nog in den hoef aanwezig zijnde voorwerp verwijderd en weggenomen wordt. Vervolgens snijdt men de zool of de straal, rondom de verwonde plaats, zeer dun weg ter grootte van een gulden, en verwijdt de opening zooveel mogelijk; daarna slaat men den verwonden hoef met koemest in; °f men plaatst dien eenige dagen lang in koud water. Is na verloop van eenige dagen ettering ingetreden, dan doet men 2 a 3 maal daags wat tinctuur van Aloë in de wond en plaatst het paard op droog stroo. Heeft zich de wond met nieuw hoorn bedekt, dan kan het paard, ingeval het niet meer kreupel gaat, beslagen en weer gebruikt worden. In veel ge- vallen dringt het vreerade voorwerp tot in de pezen in den hoef door of zelfs tot in de beenderen des hoefs, of tot in het hoefgewricht, in welke gevallen de kreupelheid zeer aanmerkelijk en de genezing langdurig wordt. De verwonde plaats is alsdan reeds volkomen genezen, als het paard nog evenzoo als te voren kreupel gaat, en slechts met den toon op den grond treedt. Voor zulke gevallen bestaan twee voortreffelijke middelen; het eene bestaat daarin, dat men met eene daartoe opzettelijk vervaardigde naald, eene dracht door de straal trekt; het andere middel bestaat in de zenuw- |
||||
|
150 BXI LOSLATEN DES HOORNWANDS VAN DE HOORNZOOL.
snede. Deze beide kunstbewerkingen moeten evenwel aan deskundigen
worden overgelaten. HET VEENAGELEN.
Het vernagelen beeft plaats, als bij het beslaan een hoefnagel te ver
naar binnen, en daardoor tegen of in den vlceschwand of vleeschzool dringt, waardoor, vooral als de nagel er langen tijd in zitten blijft, ont- steking, ettering en eene in hare gevolgen zeer hevige kreupelheid wordt teweeggebracht. Somtijds ontstaan deze verschijnselen ook dan, wanneer de gebrekkig ingeslagen nagel onmiddellijk weder is uitgetrokken. Het gebrek doet zich, behalve dat eene hevige kreupelheid aanwezig is, bij een nauwkeurig onderzoek duidelijk kennen. Klopt men namelijk met een hamer op de koppen der nagels, dan trekt het paard met het been en geeft pijn te kennen, vooral als men den nagel treft, die te diep in den hoef is ingedrongen. Trekt men daarna, door het ijzer af te nemen, den nagel uit, dan vindt men dien met eene zeer kwalijk riekende vloeistof bedekt, terwijl uit het nagelgat, vooral als men den hoef daar ter plaatse met eene tang drukt of het hoorn een weinig wegsnijdt, eeue grauwe zeer stinkende vloeistof opwelt. Is het ongemak ontdekt, dan moet, onder alle omstandigheden, het ijzer onmiddellijk afgenomen en het hoorn op alle plaatsen, doch vooral op de aangedane plaats, zeer ver weggenomen worden. Vervolgens wordt het nagelgat nog met een daartoe geschikt werktuig verwijd, opdat de aanwezige etter goed kan afloopen. Hierop be- vochtigt men wat werk met Aloë-tinctuur, vult daarmede de wond-opening los op, en plaatst vervolgens den hoef eenige dagen lang in eene pap van leem of koemest, dewijl de geheele hoef doorgaans meer of minder out- stoken is. Is de vernageling reeds verouderd, dan kunnen de omslagen geheel wegblijven. Wordt het gebrek niet bij tijds ontdekt, dan breekt de etter aan de kroon des hoefs door en vormt dan doorgaans eene kroon- fistel, even als bij de etterende steengallen. In beide gevallen is de be- handeling dezelfde. HET LOSLATEN BES HOOENWANDS VAN DE
HOOBNZOOL. Dit gebrek, ook wel holle wand genoemd, komt zeer dikwijls voor en
|
||||
|
151
|
|||||||
|
DE KLEMHOEF.
|
|||||||
|
is veeltijds de oorzaak van de verborgenste kreupelheden. Het paard
loopt daardoor meer of minder kreupel, doch vooral op een harden en steenachtigen grond. Klopt men met een hamer of ander voorwerp tegen len hoornwand, dan geeft het paard pijn te kennen, en bij het afnemen vm het hoefijzer is het loslaten des hoornwands van de hoornzool in de wtte lijn duidelijk zichtbaar, zoodat hier eene meer of minder groote en didjte sleuf gevonden wordt. Onderzoekt men hier ter plaatse den hoef verier met de tang, dan doet zich, bij eenige aangebrachte drukking, de pijnljkheid duidelijk voor. Oirzaken. Broze en brokkelige, alsmede zeer groote en platte hoeven,
vooral als zij te droog gehouden worden.^ijn het meest aan dit gebrek onderh;vig. Het te lang onderliggen der hoefijzers, een slecht beslag, ver- schillenle hoef-ontstekingen, aanhoudend gebruik bij onbeslagen hoeven, enz. zijn de gewone aanleidende oorzaken. He gnndige genezing van dit gebrek heeft slechts langzamerhand
plaats; wint de losse hoornwand groeit niet meer aan de hoornzooi vast, doch moet van het bovenste gedeelte van den hoef af, in vaste verbinding naar bene&n groeien. Om derhalve de kreupelheid op te heffen, en den groei des loefs te bevorderen, slaat men hem met versche koemest in of plaatst hem in eene vochtige leempap, waarmede men zooveel mogelijk eenige weken volhoudt. Bestaat er gelegenheid om het paard in eene vochtige weidt te doen, dan is zulks nog beter en veel gemakkelijker. Van tijd tot ,ijd kan ook met nut de bij de behandeling van de hoorn- scheur opgegeven zalf aangewend worden, waardoor de wasdom van den hoef zeer in het oog vallend bevorderd wordt. Zulk eene inwrijving kan alle 14 dagen herhaald worden. Het meeste
herstel moet echte: door een goed beslag bewerkt, en de hoornwand zoo- veel mogelijk voor verdere loslating beschut worden. Zoo er geen bepaalde kreupelheid aanwezig is, kan het paard in de
meeste gevallen voor den arbeid worden gebruikt. DE KLEMHOEF.
Met deze benaming wordt een hoef bestempeld, die aan de drachten en
de verzenen, derhalve aan de achterste deelen van den hoornwand, zeer |
|||||||
|
152 SE KLEMHOEF.
|
|||||
|
saamgetrokken en nauw is, daarbij een zeer kleine en schrale straal heeft,
terwijl de ballen als tot één stuk zijn samengevloeid* De dracht wanden zijn daarbij zeer hoog, en in plaats van loodrecht
of eenigszins naar buiten te staan, zijn ze naar binnen getrokken, terwij\' de zool zeer hol en ingebogen is. Hoewel niet in alle gevallen, is tod meestal de gang van het paard, vooral op een harden grond en na large marschen, schroomvallig en pijnlijk. De oorzaken van dit gebrek, hetwelk doorgaans aan de voorhoeven voorkomt, zijn inzonderheid: groote dr<og- heid der hoeven, het te sterk opbranden der hoefijzers bij het beslag het te sterk uitsnijden der straal en het doorsteken der steunsels van de lueken ter zijde van de straal, waar deze met den hoornwand verbonden ir, een slecht en gebrekkig \'beslag, enz. Overigens komt de klemhoef bij fine en edele paarden, en bij die, welke aanhoudend op een drogen stal ö grond moeten staan, het meest voor. Behandeling. Hoewel het bijna nooit gelukt, eene grondge gene-
zing van den klemhoef te bewerken, kan men dezen gebrekkige! hoefvorm toch eenigermate verbeteren, waardoor bet paard nog langen tijd bruik- baar kan gehouden worden. In de eerste plaats moeten de boefijzers af- genomen, en de hoeven vervolgens zoo vochtig mogelijk geiouden wor- den. Dit laatste bewerkt men door omslagen van koemest, kl(i- of leempap, door de hoeven gedurig in water te plaatsen, of nog beter, door het paard zoo het jaargetijde zulks toelaat, gedurende eenige mainden in eene vochtige weide te laten loop::n. Te gelijker tijd moet vooreen verhoogden groei van den hoef zorg gedragen worden, tot welk einde men alle 3—* weken wat van de bij de hoornscheur opgegevene zalf inwrijft; daardoor groeien de wanden des hoefs sterker en worden ook dikker, dan zij vroe- ger waren. "Volgens Dr. Wagenfeld doen de vette middelen en de even zoo geroerqde als dikwijls gebruikt wordende hoefzdven volstrekt geen nut; integendeel, ze doen zelfs de hoeven brokkelig en droog worden, in plaats van ze week en zacht te maken. Bij het beslaan mag van de straal zeer weinig of in het geheel niets afgesneden worden, terwijl het ijzer zoo licht mogelijk, kort (halve ijzers) en zonder kalkoenen zijn moet. Overigens moeten de hoefnagels dun en fijn zijn en niet te dicht bij den verzenwand ingeslagen worden. |
|||||
|
DE PLAT-, VOL- EN KKOLHOEP. 153
|
|||||
|
DB PLAT-, VOL- EN KNOLHOEP.
Onder plathoef wordt zulk een hoef verstaan, van welken de zool, in
plaats van uitgehold en naar boven toe gewelfd, vlak is en bijna gelijk met den hoornwand ligt. Bij den volhoef is de zool nog meer doorgezakt, steekt boven den hoornwand uit, en is in plaats van hol, bol en gewelfd. (PI. II 43) beide hoeven zijn doorgaans zeer groot en hebben vooral
aan de zoolvlakte eenen grooten omvang; de hoornwand is, vooral aan de drachten, laag en dun en staat naar buiten gericht; terwijl de straal doorgaans zeer groot en vleezig en de zool \'dun en zwak is. Deze ge- brekkige hoeven komen het meest bij groote, grove én plompe paarden uit lage en moerassige streken voor; ook ontstaan zij ten gevolge van verschillende hoefontstekingen, waarbij dan gewoonlijk ringen en verhe- venheden op den hoornwand gevormd worden, waardoor de hoef met den naam van ring- of knolhoef bestempeld wordt. Behandeling. Eene grondige genezing van deze, misvorming des
hoefs is niet te verwachten, daal! zich de eenmaal ontwikkelde vorm niet weder laat ,veranderen; intusschen is nog dikwijls zooveel te bewerken, dat het paard bij een goed beslag nog meer of minder voor den arbeid geschikt blijft. Bij vlakke hoeven wordt een breed en hol gericht ijzer ondergelegd, zoodat het\' niet met -de zool in aanraking komt, maar alleen op den rand des hoornwands drukt, iets waarop bij elk beslag moet gelet worden, terwijl men, als de zool zeer dun en gevoelig is, een stuk zoolleder onder het ijzer brengt. Bij volhoeven moet het ijzer nog breeder en ketelvormig gesmeed wor-
den, zoodat de zool, bijna geheel door het ijzer bedekt, niet op den grond kan raken. Heeft dit laatste plaats, dan wordt de zool beleedigd en ge- drukt, hetgeen onvermijdelijk de vorming van steen gallen en kreupel-gaan oioet ten gevolge hebben. Overigens moeten dergelijke misvormde hoeven zeer droog gehouden
borden, terwijl paarden met zulke gebrekkige hoeven slechts voor stap- pend werk, en zulks alleen op een wecken en zachten grond, geschikt zijn. |
|||||
|
-Aanhangsel.
|
|||||
|
HET ADERLATEN.
Over het algemeen wordt er van het aderlaten een groot misbruik ge-
maakt, vooral door leeken, smeden en kwakzalvers. Lijdt een paard bijv. aan de eene of andere inwendige ziekte, dan wordt gewoonlijk, of de ziekte al of niet herkend is, eene aderlating gedaan. Daardoor ontstaan maar al te dikwijls nadeelige gevolgen, bijv. als het paard aan droes, in- flaenza, worm, enz. lijdt. Derhalve moet men met de bloedontlastingen zeer omzichtig zijn. Men aderlaat de dieren met verschillende werktuigen en op verschillende plaatsen des lichaams; doorgaans gebruikt men eene vlijm, waarmede men gewoonlijk aan de halsader de lating doet. De aderlating aan den hals heeft met of zonder een band plaats. Hoe-
wel de eerste wijze eenvoudiger is en om verschillende redenen verkieslijk, is evenwel voor den leek de laatste wijze aan te raden. Tot dat einde doet men, zoo dicht mogelijk bij de borst, een tamelijk
dik touw of koord om den hals en haalt dit door middel van een knoop of lis vrij sterk aan. Door dezen band wordt de terugvloeiing van het bloed in de halsader verhinderd, waardoor het zich ophoopt en de ader doet zwellen, die dan aan beide zijden van den hals, in de sleuf tusschen de keel en den hals, de zoogenaamde adersleuf, als dikke ronde strengen te zien, of althans zeer duidelijk en bepaald te voelen is. Vervolgens zet men de punt der vlijm, ongeveer, een span van het hoofd verwijderd, in eene overlangsche richting, op de gezwollen ader, en slaat door middel van een geschikten klopper en met eene vaste hand zoo sterk op de vlijm, dat deze in de ader dringt en er onmiddellijk een dikke straal |
|||||
|
HEI ZETTEN VAN FONTANELLEN. 155
|
|||||
|
bloed te voorschijn komt. Heeft men op deze wijze de vereischte hoe-
veelheid bloed ontlast, welke gewoonlijk van 3—6 Ned. pd. bedraagt, dan neemt men den laatband weg, en steekt eene speld door de randen der laatwond, waar men vervolgens, achter de speld heen, eenige paar- denharen omwindt en vastmaakt. In plaats van de vlijm kan men zich ook van een snepper bedienen, waarbij men op dezelfde wijze te werk gaat, met uitzondering dat het slaan met den zoogenaamden klopper weg- valt, dewijl de vlijm door de veer in de ader gedrongen wordt. Men kan, hetgeen volkomen gelijk staat, zoowel aan Jde rechter- als aan de linkerzijde van den hals aderlaten; doch men verkiest gemakshalve gewoonlijk de linkerzijde. -^ Behalve aan den hals, zijn er nog verschillende plaatsen waar men
bloedontlastingen kan bewerkstelligen, bijv. aan het gehemelte het zoo- genaamde kernsteken. Dit is evenwel eene verouderde, nuttelooze en zelf» dwaze kunstbewerking, welke nog alleen door kwakzalvers en onkundigen wordt uitgeoefend. Vervolgens werd in vroegere tijden, inzonderheid bij oog-ontstekingen, dikwijls de slaap-slagader geopend, welke kunstverrich- ting, en te recht, in onbruik geraakt is. Wijders kan men ook uit de ter zijde van de borst gelegene ader, de zoogenaamde spoorader, een bloedontlasting doen, welke wijze van aderlaten evenwel ook in verdiende vergetelheid is geraakt, daar het doen eener aderlating uit de halsader veel gemakkelijker is, en volkomen en beter aan het doel beantwoordt. Eindelijk nog bewerkstelligt men somtijds een bloedontlasting uit de kootaderen, en wel, in sommige gevallen van hoefontsteking, met groot nut. De aanmerkelijke dikte van de hier aanwezige huid, de nabijheid van slagaderen, beenderen en zenuwen, maakt deze wijze van aderlaten «enigszins moeielijk, zoodat zij gewoonlijk alleen door een deskundige kan worden verricht. De aderlating aan den hals blijft derhalve altijd en in elk geval voor den leek aangeraden, te meer dewijl daardoor bijna altijd hetzelfde doel als bij aderlatingen op andere plaatsen be- reikt wordt. HET ZETTEN VAN FONTANELLEN.
Fontanellen of kunstmatige zweren wendt men tot zeer verschillende
|
|||||
|
156 HET ZETTEN VAN ETTEBBRACHTEN (HAARVLECHT).
doeleinden aan, bijv. als afleiding bij ontstekingen en vele andere inwen-
dige ziekten, bij kreupelheden van verschillenden aard, enz. Om een fon- tanel te zetten, ga men op de volgende wijze te werk. Op de plaats waar de fontanel gezet moet worden, licht men de huid in den vorm eener kleine plooi op, en maakt er met een scherp mes eene 1\\ duim lange loodrechte insnijding in; vervolgens brengt men den duim in de gemaakte opening, en tracht de omringende huid ter grootte van een rijksdaalder van de spieren los te maken. Hierop neemt men een stuk dik leder, iets grooter dan een gulden, snijdt in het midden eene kleine opening, om- windt het leder met werk, en brengt het, nadat men het met groene zeep of terpentijn-olie bevochtigd heeft, door de opening onder de huid. Heeft men geen leder bij de hand, dan doet een stuk vilt, zelfkant of
de eene of andere wollen stof denzelfden dienst. Ongeveer 12—14 uren na de aanwending der fontanel ontstaat gewoonlijk eene aanmerkelijke zwelling, welke evenwel niet zoo groot wordt, dat zij bezorgdheid kan verwekken; terwijl zich 2—3 dagen daarna etter in de wond vertoont, die uit de opening afvloeit. Zoodra deze ettervorming intreedt, verdwijnt de zwelling langzamerhand zonder verdere hulp, zoodat men verder niets te doen heeft, dan den afvloeienden etter eens daags met lauw water af te wasschen, opdat de stof niet te sterk op den omtrek der huid in- werke en daardoor de haren uitvallen. De fontanel blijft zoolang zitten als men noodig oordeelt, waarvoor in het algemeen geen bepaalde tijd- ruimte kan gesteld worden. Gemeenlijk laat men ze van 14—28 dagen zitten, waarop men ze weg-
neemt en de wond eenmaal daags uitdrukt. De genezing volgt dan bin- nen korten tijd van zelf. Doorgaans zet men een fontanel voor of ook wel onder de borst, doch zelden op andere plaatsen, die daartoe dan ook bijna nooit geschikt zijn. HET ZETTEN VAN ETTERDRACHTEN (HAARVLECHT).
De haarvlecht of etterdracht, wordt tot hetzelfde doeleinde aangewend,
■als de fontanel, en de werking van beiden is ook nagenoeg dezelfde. Men wendt de haarvlecht op de volgende wijze aan; op de plaats waar men ze zetten wil, maakt men, evenals bij de fontanel, eene opening |
||||
|
157
|
|||||||
|
HET BRANDEX.
|
|||||||
|
in de huid, en eene tweede opening zoover van de eerste verwijderd als-
de dracht lang moet zijn, en gewoonlijk loodrecht onder de eerste ope- ning. Hierop trekt men door het oog van eene drachtnaald eene 1—Ij. duim breede en 1—2 voet lange zelfkant, band of haarvlecht, steekt de punt der naald in de bovenste opening en brengt de naald, onder de huid door, door de tweede of onderste opening weder naar buiten, waar- op dan, de door de naald gestoken dracht insgelijks onder de huid door- getrokken wordt. Daarna bindt men de twee einden der dracht samen, of men bindt, het-
geen wel zoo goed is, aan beide einden der dracht een houten staafje of pennetje, ongeveer ter lengte en dikte van een vinger. Voordat de etter- dracht wordt doorgetrokken, moet men, om ze eeue betere werking voort te doen brengen, vooraf die goed met groene zeep, terpentijn-olie, of spaanschevliegzalf besmeren. Hierop volgt eene zwelling, welke wel niet zoo groot, doch niet min-
dcr werkzaam is, dan bij de fontanel, terwijl na verloop van 3—4 dagen eene ruime etterafscheiding plaats heeft. Verder valt hierbij niets te doen, dan de etter eens daags met lauw water af te wasschen, en de dracht onder de huid eens heen en weer te trekken. Wil er geen genoegzame etterafscheiding ontstaan, dan wordt de dracht
na eenige dagen weder met terpentijn-olie of spaanschevliegzalf besmeerd. Gemeenlijk blijft de etterdracht 2—& weken zitten; moet ze verwij- derd worden, dan wordt het band of de vlecht doorgesneden en uitge- trokkeu, terwijl men in de richting derzelve den onder de huid nog aan- wezigeu etter uitdrukt, waarop na korten tijd de genezing van zelf volgt met achterlating van een nauwelijks zichtbaar litteeken. HET BRANDEN.
Het gloeiend ijzer wordt in zeer veel gevallen aangewend, bijr. bij spat,
overhoef, schuivelbeen, kwaadaardige fistels, enz. .Nadat het te branden paard gekluisterd of op den grond geworpen is,
wordt het ijzer gloeiend verhit, en daarmede over de te branden plaatsen gestreken met eene licht drukkende hand, of, zoo men punten wil btan- den, drukt men het ijzer zachtkens op de huid. Het eerst worden hierbij |
|||||||
|
158
|
||||||
|
HET AANWENDEN VAN KLISTEEKEN.
|
||||||
|
de haren verzengd; daarna werkt het ijzer op de huid, waarbij het regel
is het ijzer dikwijls, maar zachtkens, op de huid te drukken en niet in eens met een al te heet ijzer te sterk te branden. Als men dit laatste niet in acht neemt, laat zich de werking niet nauwkeurig bepalen, en kun- nen, in dat opzicht, de onder de huid gelegene deelen vernietigd worden. In het algemeen geldt de regel, het gloeiend ijzer zoo dikwijls op de gebrande plaatsen te houden, dat zij lichtgeel van kleur worden, en er eene dunne waterachtige uitzweting op te voorschijn komt. Bij fistels, wratten en wonden, waar het op vernietiging der ziekelijke deelen aan komt, brandt men zoo sterk als noodig schijnt en geoordeeld wordt, en wel met een tot de witte gloeihitte verwarmd ijzer. Na het branden op eene gezonde en onbeschadigde huid kan men een weinig olie of ander vet op de gebrande plaatsen aanwenden. HET AANWENDEN VAN KLISTEEKEN.
Bij zeer vele ziekten zijn de klisteeren een zeer weldadig hulpmiddel,
vooral bij hardnekkige verstoppingen, bij buikpijn en darmontsteking, bij long-, lever- en hersen-ontsteking. Door het klisteer wordt de mestontlas- ting bespoedigd en gemakkelijker gemaakt. De bijzondere samenstelling der vloeistof, welke men voor het klisteer gebruikt, is niet van zoo groot gewicht als men gewoonlijk meent. In vele gevallen is een eetlepel zout, in een kan lauw water opgelost,
een goed mengsel, hetwelk men door bijvoeging van wat groene zeep en olie nog verbeteren kan. Bij zeer hardnekkige verstoppingen neemt men ook wel een afkooksel van tabak. Van de vooraf eenigszins verwarmde en goed gemengde vloeistof spuit men het paard, naar omstandigheden om de f—2 uur 1—2 spuiten vol in den aarsdarm. Gaat het klisteer onmiddel- lijk en zonder eenige werking teweeg te brengen weder af, dan moet men het nogmaals herhalen. Volgens Dr. Wagenfeld zijn in den laatsten tijd, vooral als het paard
aan koliek lijdt, de klisteeren van eenvoudig koud water zeer in gebruik gekomen. Van zoodanige klisteeren kan men zich natuurlijk altijd be- dienen. |
||||||
|
HET INGEVEN VAN GENEESMIDDELEN. 159
|
|||||
|
HET INGEVEN VAN GENEESMIDDELEN.
Men kan het paard de geneesmiddelen op verschillende wijzen en in
verschillende vormen toedienen: zoo strooit men het bijv. als poeder over het voeder, of men mengt het onder nat gemaakte haver- of tarwe-zemelen. Sterk werkende, zeer riekende middelen en dezulke, waarbij het er op aan komt, dat het paard bepaalde hoeveel\'..eden bekomt op bepaalde tijden, geeft men in pillen en in likkingen of in dranken. De pillen maakt men langwerpig rond, ongeveer een maal zoo groot als een kippenei, en geeft ze op de volgende wijze in. Men plaatst zich recht voor het paard, vat met de linkerhand de tong, die men tevens wat zijdelings uit den mond trekt, en brengt vervolgens met den blooten arm, of met behulp van een stokje, de pil door den geopenden mond, achter op de tong. Tot het ingeven van pillen behoort eenige oefening, want anders gebeurt het somwijlen, dat zij in de keel blijven zitten en de gevaarlijkste toevallen teweegbrengen. Om de pillen gemakkelijker in den slokdarm te doen glijden, kan men
ze met groene zeep of met de eene of andere vette zelfstandigheid be- smereh. Onder alle vormen van geneesmiddelen, zijn dranken die, welke het moeielijkst aan het paard zijn in te geven. Hiertoe doet men het paard een trens aan en trekt de teugels over den bovensten boom der ruif of over het een of ander verheven voorwerp in den stal, waardoor het paard het hoofd hoog moet ophouden; of wel, men legt achter de snij- tauden, over de bovenkaak en den rug van den neus, een van eene Üs voorzien touw of koord aan, hetwelk men insgelijks over een verheven voorwerp in of buiten den stal trekt. Heeft men op deze wijze het hoofd des paards goed bevestigd en hoog genoeg opgehaald, dan giet men den drank met eene flesch ter zijde in den mond van het paard. Hierbij kun- Ben echter somtijds noodlottige toevallen plaats hebben, hetzij doordien bet paard den hals van de flesch afbijt en door de scherven verwond wordt (waarom men zich ook wel van eene tinnen of blikken flesch be- dient) hetzij doordien het paard zich verslikt en een gedeelte der vloei- stof in de luchtpijp komt (gewoonlijk genoemd, de verkeerde keel) waar- door niet zelden zeer gevaarlijke toevallen, als long-ontsteking enz. ontstaan. |
|||||
|
160 HET HERKENNEN VAN DEN OUDERDOM DES PAARDS AAN DE TANDEN.
Om dit te vermijden moet men bij het ingeven van dranken hoogst voor-
zichtig zijn; men giete slechts kleine gedeelten in den mond, en geve het paard den tijd om eerst het eene in te slikken, eer men weder eene andere hoeveelheid ingiet, terwijl men zorgen moet, dat de hals der flesch niet tusschen de kiezen geraakt, maar steeds op den tandeloozen rand der ach- terkaak gehouden wordt. Begint het paard te hoesten, dan late men het hoofd aanstonds los en
laat het naar beneden zakken. Daar dranken in de meeste gevallen ge- mist en door andere vormen van geneesmiddelen kunnen vervangen wor- den, is het raadzaam er slechts in enkele gevallen gebruik van te maken, hoofdzakelijk alleen bij buikpijn of bij andere aandoeningen van maag en darmkanaal. De beste, gemakkelijkste en doelmatigste vorm is de likking, weshalve
hare aanwending bijna in alle gevallen is aan te raden. De likking moet de dikte (consistentie) van boter of stroop hebben. Om ze in te geven bedient men zich van een houten spatel, welks eene einde in een steel uitloopt, en het andere spatelvormig verbreed is Op het breede einde des spatels nu, legt men wat van de likking, ongeveer de hoeveelheid ter grootte van een kippenei en strijkt die achter op de tong, waarbij men te gelijker tijd de tong met de linkerhand wat naar voren uit den mond trekt en telkens weder loslaat. In plaats van met een spatel, kan men de likking, ook alleen met de
hand op de tong strijken. HET HERKENNEN VAN DEN OUDERDOM DES
PAARDS AAN DE TANDEN. Het eenige en tevens vrij zekere kenmerk waarnaar men den ouderdom
des paards, zelfs voor de bijzondere jaren, kan bepalen, vindt men in de gesteldheid, gedaante ea vorm der tanden en wel bepaaldelijk van de zich voor in den mond bevindende snij- en haaktanden. Alle andere kenteekens zijn bedrieglijk en ontoereikend, bijv. om den
ouderdom des paards te kunnen opmaken uit de plooien in de mondhoe- ken, enz. # Tot aan het derde jaar is de ouderdom des paards, behalve aan de
|
||||
|
HET HERKENNEN VAN DEN OUDERDOM DES PAARDS AAN DE TANDEN. 161
tanden, vrij zeker aan het uiterlijk voorkomen en aan de grootte van het
dier te kennen. Bij het eenjarige paard (veu\'.i n) zijn de grootte, het kroeze en wollige baar, de korte en gekroesde manen, en de met dezelfde haren bezette staart, die nauwelijks tot aan de hielen reikt, een bijna zeker ken- teeken van den ouderdom. In het tweede levensjaar is het paard aanmer- kelijk groot er, het haar wordt glanzend, de maan- en staartharen zijn lan- ger en gladder, terwijl de laatsten reeds ver over de hielen heenhangen. Met het begin van het derde jaar richt men zich, bij de beoordeeling
van den ouderdom des paard s, naar de gesteldheid en den vorm der tanden. Gewoonlijk heeft het veulen bij de geboorte geen tanden; eerst na
8—14 dagen breken twee snijtanden in het midden van de boven- en onderkaak door, welke de binnenste of grasbijters genoemd worden; na 3 weken komt er aan weerszijden van de vorigen weder een tand te voor- schijn, welke middeltanden heeten, terwijl na 4—5 maanden rechts en links van de laatstgenoemde nog twee tanden te voorschijn komen, welke hoektanden genoemd worden. Deze tanden, van welke er zich 6 in de boven- en 6 in de onderkaak bevinden, worden melk- of veulentanden ge- noemd, dewijl zij slechts in den jeugdigen leeftijd worden aangetroffen, en wellicht ook om hunne melkwitte kleur. Deze melk- of veulentanden nu, worden op bepaalde tijden en in re-
gelmatige volgorde, door nieuwe tanden vervangen, welke paarden- of wisselsnijtanden genoemd worden. De veulentanden onderscheiden zich van de paardentanden vooral daardoor, dat zij witter, veel kleiner, beitelvormig, minder gekromd, breed en dik zijn en een duidelijken hals bezitten. Is het paard 2^ jaar oud, dan vallen de beide binnenste tanden of gras-
oijters, in de voor- en achterkaak \'uit en worden door twee nieuwe (paar- deutanden) vervangen, welke met de volle 3 jaar geheel zijn uitge- >>ot, en dan dezelfde hoogte in de wrijfvlakte hebben, als de nog aan- wezige middel- en hoektanden (PI. IV fig. a, a; fig. I b. a.). Bedraagt de ouderdom 3» jaar, dan vallen ook de beide middeltanden uit en worden door twee paardentanden vervangen, welke met de volle vier jaren op gelijke hoogte met de overige tanden zijn. (PI. IV. fig. 2 a, a, a, fig. 2 D. b, a, a.). Ook beginnen nu, bij den Hengst en den Ruin, de haaktanden u\'t te komen (fig. 2 a c; fig. 2 b c.) 11
|
||||
|
•162 HET HBRKENNEX VAN DEN OUDERDOM DES TAAEDS AAN DE TANDEN.
Met het 5e jaar worden uu ook de melkhoektanden door twee paar-
dentandcn vervangen, welke met de volle 5 jaren evenwel nog weinig in wrijving geweest zijn. De haaktanden komen nu al meer en meer te voorschijn. Na het 5e jaar beginueu de geelachtig zwart gekleurde verdiepingen,
welke zich in het midden der wrijfvlakte der tanden bevinden, en de kroonholte, of zoo als oudtijds de keen der boon of het merk genoemd, te verdwijnen, dewijl zij door het aanhoudend gebruik en. wrijving der tanden afslijten, en wel in dezelfde volgorde, als de tanden zijn te voor- schijn gekomen. Is het paard 6 jaar oud, dan zijn de kroonholten der binnenste tanden
of grasbijters geheel verdwenen, en nog alleen aan de middel- en hoek- tanden waar te nemen. (PI. IV fig. 4 a.) De haaktanden zijn langer en spitser en hebben scherpe randen. (PI. IV fig. 4 e.) Met 7 jaren zijn de kroonholteu der beide binnen- en middeltanden
niet meer aanwezig en nog slechts aan de hoektanden waar te nemen. (PI. IV fig. 5 a, a.) Bij een 8 jarig paard, zijn ook de kroonholten der hoektanden bijna
geheel afgesleten (PI. IV 6 a), terwijl de haaktanden zeer lang en meer stomp en afgerond zijn. Na het 8e jaar is het bepalen van den ouderdom des paards minder
juist en onzeker, doch bieden alsdan de kroonholten aan de snijtanden der bovenkaak nog vrij zekere kenteekenen aan. Met het 9C jaar namelijk verdwijnen de kroonholten aan de binnen-,
met het lüc jaar aan de middel- en met het 11\' jaar aan de hoektanden.
Na het lle jaar is de bepaling van den ouderdom nog onzekerder,
hoewel uit de gedaante en richting der snijtanden alsdan nog eenigszins
de ouderdom des paard is op te maken.
De voornaamste veranderingen, welke de tanden na het 8e jaar onder-
gaan, zijn de volgende: De tanden worden langer doordien zij ver- der uit de tandkassen te voorschijn komen; zij worden van jaar tot jaar smaller en verkrijgen aan hunne kroon- of wrijfvlakte eene drie- hoekige gedaante, en deze laatste vorm is een wczeuliJK kenmerk van een hoogen ouderdom, dewijl de tanden des te breeder zijn, hoe jonger het paard is, en des te smaller en driehoekig, hoe ouder het paard is. |
||||
|
KOET ONDERRICHT OVER HET HOEFBESLAG DES PAAEDS. 163
Fig. 7 stelt van een zesjarig paard; Fig. 8 van een twaalfjarig; Fig. 9
van een negentienjarig en Fig. 10 van een vier en twintigjarig paard de wrijfvlakte voor van de binnen-snijtanden; bij laatstgenoemden is de breedte zeer af-, de dikte daarentegen aanzienlijk toegenomen. Eindelijk verkrijgen de tanden van zeer oude paarden eene steeds meer en meer met de kaak gelijkloopende richting; verder worden zij hoe langer hoe geler en worden de haaktanden steeds stomper en ronder van gedaante. Bij zeer oude paarden vallen somtijds enkele tanden uit, doch dit is meer met de kiezen dan met de snijtanden het geval. Ofschoon volgens de opgegevene regels de ouderdom des paards ge-
meenlijk vrij zeker is op te maken uit de tanden, zoo komen daarbij toch dikwijls afwijkingen voor, die tot meer of minder groote dwalingen aanleiding kunnen geven. Bij paarden die aanhoudend in de weide loopen bijv. verdwijnen de kroonholten veel vroeger, dan bij paarden die op stal gehouden worden: bij welke laatsten deze kroonholten dikwijls tot in het elfde en twaalfde jaar aanwezig blijven. Een zeer hooge ouderdom doet zich gewoonlijk kennen door witte haren op de oogbogen, op het voorhoofd en op den rug van den neus, door diepe oogkuilen, door het ver- dwijnen van het vet, inzonderheid aan den hals, en door een moeielijk te beschrijven voorkomen van een hoogen ouderdom. Somtijds worden op eene bedrieglijke en kunstmatige wijze, bij oude
paarden nieuwe kroonholten in de hoektanden gemaakt en de tanden af- gevijld, ten einde het paard jonger te doeu schijnen en het een 7 jarig voorkomen te geven. Door deze handelwijze, die bij sommige paardenkoo- Pers in gebruik is, zal zich echter een deskundige niet laten misleiden. KORT ONDERRICHT OVER HET HOEFBESLAG
DES PAARDS. Een goed en doelmatig hoefbeslag is van zoo groot belang, dat het hier
\'er plaatse niet ongepast is, het voornaamste daarvan kort en zakelijk •"ede te deelen. Een zeer groot aantal paarden worden door een slecht en gebrekkig
hoefbeslag, voor langen of korten tijd, dikwijls voor altijd, onbruikbaar ?emaakt, hetgeen vooral op het platteland en iu kleine steden het geval |
||||
|
164 DE NOODZAKELIJKHEID EN HET DOEL VAN HET HO EK BESLAG.
is, dewijl het daar den hoefsmeden gewoonlijk aan alle kennis der ver-
eischten van een goed hoefbeslag ontbreekt. DE NOODZAKELIJKHEID EN HET DOEL VAN
HET HOEFBESLAG. Hoewel de natuur de uiteinden der beenen van het paard, dat wil zeg-
gen zijne voeten, van eene toereikende en ongevoelige hoornmassa voor- zien heeft om de daardoor ingesloten en gevoelige deelen tegen beleedi- gingen en andere uitwendige schadelijke inwerkingen te beschutten, zoo is deze beschutting echter slechts voldoende alleen voor het in den na- tuurstaat levende en aan zijne eigene vrije willekeur overgelaten paard, doch niet voor het getemde, aan de heerschappij der meoschen onder- worpen paard, dewijl het niet alleen de zwaarte van zijn eigen lichaam maar ook die moet voortslepen, welke men hem oplegt, en daarenboven ook dikwijls gedwongen wordt zich aanhoudend en snel op kunstmatige wegen en op een harden en steenachligen grond te bewegen. Wanneer men derhalve ziet, dat in de steppelanden onbeslagen paarden somtijds wel honderd mijlen ver van de weide verwijderd loopen, zonder dat hunne hoeven daardoor eenig nadeel ondervinden, zoo ziet men daarentegen dat onbeslagen rij- en trekpaarden, vooral op harde gronden en straatwegen nauwelijks een enkelen dag, ja zelfs niet eens eenige uren gaan kunnen, of de hoef brokkelt af en slijt zoodanig dat daardoor ontsteking, pijn en kreupelhcid ontstaan. Bij het in den vrijen natuurstaat levende paard daarentegen slijt slechts zooveel hoornzelfstandigheid af, als door de natuur bestendig weder wordt voortgebracht, zoodat de hoef hier steeds zijne regelmatige gedaante en gesteldheid behoudt; en wijselijk heeft de natuur gezorgd, dat elk paard van zulke hoeven voorzien is, die aan de gesteld- heid van zijne verblijfplaats beantwoorden; zoo heeft het op bergen of op een harden en steenachligen grond levende paard, zeer harde en vaste hoeven; het paard uit vochtige, lage en grasrijke streken daarentegen heeft groote en weeke hoeven, enz. Bij paarden die voor den arbeid gebruikt worden, is echter, zooals reeds boven werd aangemerkt, de afslijting der hoeven grooter dan de aangroei, ten gevolge waarvan kreupelheid ontstaat, die daarenboven nog eerder wordt voortgebracht, daar de hoef van tamme |
||||
|
HEI BEWEHKEN EN GES \'HIKT HAKEN VAN DEN HOEF. 165
paarden meer of minder van zijne natuurlijke gesteldheid verloren heeft,
zoodat die te hard en te brokkelig, dikwijls echter ook te week en te broos wordt, eu zelfs de natuurlijke omvang meer of minder verloren gaat. Het is derhalve noodzakelijk, de hoeven, inzonderheid als het paard op eeu harden en steeuachtiijen grond loopen moet, voor al te groote af- slijting te bewaren, hetgeen geschiedt door de onderste vlakte van den hoef met een ijzer te bedekken, hetwelk hoefbeslag genoemd wordt. HET BEWERKEN EN GESCHIKT MAKEN VAN DEN
HOEP VOOR HET BESLAG. Het is in de eerste plaats een belangrijke en nuttige maatregel, de
hoeven, die in meerdere of mindere mate van hunne natuurlijke vochtig- heid beroofd zijn, gedurig te bevochtigen, ten einde zoodoende niet alleen hunnen wasdom te bevorderen, maar ook. hunne te groote uitdroging te voorkomen. Een te droog gehouden hoef, inzonderheid als zij reeds van nature schraal en klein is, geeft niet zelden tot langdurige en ongenees- lijke kreupelheden aanleiding. Het meest behoeven de voorhoeven eene kunstmatige bevochtiging; minder is dit met de achterhoeven het geval, daar deze door den mest en de pis reeds gedurig bevochtigd worden. De bevochtiging der voorhoeven kan op verschillende wijzen worden be- werkstelligd. Zeer doelmatig is het bijv. als dat gedeelte van den grond waar het paard met de voorbeenen staat, geheel onbevloerd of onbe- pleisterd blijft, maar daarentegen met leem of aarde bestrooid, en van tijd tot tijd met water bevochtigd wordt; of men plaatst het paard van tijd tot tijd op wat vochtigen mest, of dagelijks eenige uren lang tot over de hoeven in koud water, of wel, men plaatst de hoeven in koemest \'Q leem, in werk of in zemelen, welke zelf\'standigheden men, vooral de laatste, door middel van een zak om den hoef bevestigt, en die gedurig Wet water nat maakt. Eindelijk kan men ook onder den hoef, op de zool, vochtige koemest strijken. Deze kunstmatige bevochtigingen, ten dienste T»n het beslag, zijn vooral bij aanhoudend droog weder op harde en droge wegen, inzonderheid in de steden zeer doelmatig. Bij platte, weeke en groote hoeven, en vooral bij paarden die in lage landen en op vochtige e» zachte wegen loopen, is de bevochtiging overbodig, en in enkele ge- vallen zelfs nadeelig. |
||||
|
166 HET BEWERKEN EN GESCHIKT MAKEX VAN DBN HOEP.
Andere en zeer dikwijls gebruikte middelen om den hoef weeker en
zachter te maken, zijn de verschillende vetten en de zoogenaamde hoef- zalven. Het is echter nog niet uitgemaakt, of zij den groei, de zachtheid en weekheid van den hoef werkelijk bevorderen; zij schijnen den hoef in- tegendeel brokkelig en droog te maken, en zelfs in zooverre nadeelig te werker), dat zij de natuurlijke uitwaseming van de hoornzelfstandigheid beletten en het intrekken en opzuigen van vochtigheid in dezelve tegen- gaan. Men doet derhalve wel (volgens Dr. Wagenfeld) alle vetten en zalven geheel achterwege te laten\'. Om den hoef van een ijzer te voorzien, is het noodig, hem vooraf den
vereischten vorm en gesteldheid te geven. In de eerste plaats is het zaak van de ondervlakte van den hoef, dat is de zool (PI. VII fig. 6. a. a. b) zooveel hoorn met het veegmes weg te nemen, als zich los, brokkelig en als afgestorven voordoet, zoodat de zool als eene vaste, gladde en gezonde hoornzelfstandigheid te voorschijn komt. Het is een even verkeerd als veelvuldig gebrek der smeden, dat zij de zool veel te sterk uitwerken en verdunnen, en zoodoende de door den hoef ingesloten deelen, niet alleen aan uitwendige beleedigingen blootstellen, maar ook aanleiding geven, dat het hoefijzer eene nadeelige drukking op de zool uitoefent, vooral dan, als ook de hoefwanden te veel zijn afgesneden. Men lette er dus op dat de smid ophoudt, zoodra zich het eerste gezonde en vaste hoorn vertoont en geve niet aan het oude voorwendsel van den smid toe, dat door het sterk uitsteken der zool, het ontstaan van steengallen voorkomen wordt. Na de zool, of gelijktijdig met deze, moet ook de hoornwand op eene doelmatige wijze afgesneden en verkort worden; doch niet verder dan tot aan de vaste verbinding van den hoornwand met de hoornzooi in de zoogenaamde witte lijn (PI. VII fig. 7 e. e. e.). Gemeenlijk laat men den hoornwand 1—2 lijnen boven de hoornzooi uitsteken. Het te sterk afsnijden van den hoornwand heeft het nadeel, dat de gevoelige deelen in den hoef niet voldoende beschut worden. Wijders kunnen de ijzers niet goed en vast ondergelegd worden zonder de zool te drukken, of vernageling en het ontstaan van steengallen ten gevolge te hebben. Evenzoo nadeelig als het te diepe uitsteken der zool, is het te sterk wegsnijden van de straal; deze wordt daardoor niet alleen meer aan uitwendige beleedigingen blootge- steld, maar krimpt niet zelden in, en vermagert en kwijnt eindelijk geheel |
||||
|
HET BEWERKEN EN GESCHIKT MAKEN VAN DEN HOEF. 167
weg. Daar op deze wijze de veerkrachtige uitzetting en verbinding der
ballen benadeeld wordt, ontstaat klemhoef en daardoor gewoonlijk vele ongeneeslijke kreupelheden. Derhalve raag van de straal, even als van de zool, niet meer worden afgestoken, dan hetgeen reeds door boosheid en loslating tot afvallen geneigd is, en mag zij nooit zonder noodzaak wor- den afgesneden, maar moet integendeel zoo sterk en vol mogelijk gehou- den worden. Bijna nog nadeeliger dan het sterke uitsnijden van de hoorn- zool of van de straal is het doorsteken der steunsels in de zoogenaamde steunselhoeken: daardoor wordt een gedeelte des hoefs tot het dragen van het lichaam ongeschikt gemaakt, terwijl alle gebreken, die bij het te sterk uitsnijden van zool en straal ontstaan, nog vergroot worden. Zoodra door het doorsnijden der steunsels de vaste verbinding tusschen de hoornzooi, de straal en den hoornwand wordt opgeheven, buigt zich de laatste licht naar buiten of naar binnen, waardoor de meeste voetgebreken kunnen ontstaan Bijna overal heerscht. bij de smeden de verkeerde meening dat door het uit- en doorsnijden der steunsels de hoeven verwijd, en klemhoe- ven en steengallen voorkomen of genezen kunnen worden; en toch is zulks, inzonderheid bij inwerkende droogte en uooge drachtwanden, juist de voor- naamste oorzaak van genoemde trebreken. Het zoozeer in gebruik zijnde afraspeu van den hoefwand is insgelijks zeer af te keuren; want daar- door wordt de hoef van zijne opperhuid of glazuur beroofd, zoodat hij bij sterke droogte broos en brokkelig, bij aanhoudende vochtigheid daar- entegen te week en te murw wordt; zaak is het echter en doelmatig, den ondersten rand des hoornwands van buiten wat af te raspen, opdat dezelve bij het treden op harde voorwerpen niet afschure. Eindelijk be- hoort nog tot de schadelijke en voor den hoef verderfelijke gebruiken het te sterke opbranden van het heete hoefijzer op den hoef. Dit geschiedt met het doel om harde hoeven weeker te maken en ze dan beter te kunnen besnijden. Door dit opleggen van het gloeiend ijzer of van gloeiende ko- \'en, wordt de hoef wel is waar zachter en weeker, en daardoor het be- snijden van den hoef gemakkelijker gemaakt, doch na het koud worden wordt de hoef nog harder dan te voren, aangezien de hitte veel olieach- tige en waterige deelen van den hoef verloren doet gaan, waardoor zijne zachtheid en veerkracht benadeeld wordt. |
||||
|
168 DE VOOEDEELEN VAN EEN GOED EN DOELMATIG,
DE HOEPIJZERS.
De hoefijzers moeten :ian het doel beantwoorden waartoe zij moeten
dienen, namelijk den hoef voor beleediging en afslijting te beschutten en hem den noodigen vasten stand op den grond te verschaffen, waarbij na- tuurlijk op het dienstgebruik van het paard gelet moet worden. De grootte, lengte en breedte van het ijzer moeten nauwkeurig naar
den hoef zijn ingericht, behalve dat het hoefijzer met de kalkoeneinden nog 4—5 Ned. strepen buiten den hoef uitsteekt. De zwaarte van een hoef- ijzer moet gemiddeld 3; — 4£ ons bedragen; bij zware trekpaarden moet het natuurlijk J.—1 ons zwaarder, bij lichte en rijpaarden eenige loo- den lichter zijn. De breedte moet aan den toon ongeveer 2 duimen en de dikte 5—6 strepen bedragen. Zoowel breedte als dikte moeten, naar de kalkoeneinden toe, langzamerhand ] afnemen; het einde van beide ar- men is scherphoekig omgebogen, waardoor de kalkoenen ontstaan (PI. VII fig. 1—3 c. c.) welke 3—4 lijnen hoog moeten zijn. Beide vlakten van het hoefijzer, zoowel de bovenste als de onderste,
moeten geheel effen en glad zijn, en aan den toon eene matige opbuiging (opzet) hebben. Bij paarden, die alleen voor stappend en zwaar trekwerk bestemd zijn, is een 3" kalkoen aan den toon, een zoogenaamde stoot, noodzakelijk. Deze stoot moet dezelfde hoogte der kalkoenen hebben, doch veel brecder en sterker zijn. In een hoefijzer worden gewoonlijk C—8 nagelgatcn gevonden, die op gelijken afstand van elkander en niet te dicht bij den toon of te ver naar achteren moeten ingeslagen (gestampt) zijn. Wijders moeten zij zoo ver van den buitensten rand van het ijzer, verwijderd blijven, dat hunne openingen juist op de witte lijn uitkomen. Aan veel hoefijzers maakt men van voren aan den toon eene zoogenaamde lip, welke 4—6 lijnen hoog, even zoo breed, doch slechts dun, glad en effen zijn moet. De nagelgateu zijn of vierkant wigvormig verdiept bf zij bevinden zich in eene sleuf of groeve (PI. VII fig. 1—4). DE VOORDEELEN VAN EEN GOED EN DOELMATIG,
EN DE NADEELEN VAN EEN GEBREKKIG
HOEPBESLAG.
De grootte, lengte en breedte van het hoefijzer moeten met de grenzen
|
||||
|
EN DE NADEELEV VAX EEK GEBREKKIG HOEFBESLAG. 169
|
|||||
|
des boefwauds gelijkloopend zijn, dewijl deze bijna gebeel alleen den last
en zwaarte des licbaams alsmede den tegendruk van het ijzer en den bo- dem te dragen heeft. Te breede en te lange ijzers hebben het nadeel dat zij licht loslaten en afgerukt of afgetrapt worden, dat zij den gang van het paard minder zeker maken en den hoef onnoodig bezwaren. Te nauwe en te korte hoefijzers hebben daarentegen weder het gebrek, dat zij den hoef niet genoegzaam voor afbrokkeling, afslijting en uitwendige belee- (ligiugen beschutten; ook geven zij door licht plaats hebbende drukking op de zool niet zelden tot kreupelheid aanleiding. Gewoonlijk worden bij te kleine ijzers de overstekende wanden afgesneden of\' afgeraspt, waardoor de hoef niet alleen geheel bedorven, maar ook het ijzer slecht bevestigd wordt, en er licht vernageling plaats heeft. De zwaarte der hoefijzers moet zoodanig zijn, dat zij niet door te vroegtijdige verslijting te dikwijls ver- nieuwd moeten worden, doch dat zij evenmin door hun te groot gewicht te zwaar voor den hoef en daardoor voor de beweging van het paard hinderlijk zijn. Niet zelden worden de ijzers dubbel zoo zwaar gemaakt als zij moeten zijn; daardoor wordt de gang van het paard niet alleen bezwaard en belemmerd, maar de zware, ijzers vallen ook licht af, dewijl de hoefnagels niet sterk genoeg zijn, om het ijzer zoolang te bevestigen totdat het is afgesleten. Te lichte ijzers hebben daarentegen weder hetge- hrek, dat zij, inzonderheid bij een sterk gebruik van het paard, te spoedig verslijten, en daardoor eene te gedurige vernieuwing van het beslag be- lioeven, waardoor niet alleen noodeloos kosten veroorzaakt maar de hoef ook, door het gedurig inslaan van nagels, doorboord en daardoor brokke- % gemaakt wordt. De bovenste en onderste vlakte der hoefijzers moet, zooals gezegd is,
glad en effen gesmeed worden: inzonderheid de bovenste vlakte, opdat de onderste gladde rand des hoornwands overal gelijkmatig en even sterk °P het ijzer drukke. Het is eene zeer slechte gewoonte van veel smeden, "at zij de ijzers aan de kalkoeneinden naar beneden (van den hoef af) buigen, onder voorwendsel om daardoor de drachten voor drukking te beschutten. Zulke ijzers liggen evenwel nooit zeer vast en geven slechts tot scheuren en afbrokkelen van den hoefwand aanleiding. Evenzoo slecht *o nadeelig is een te hol gericht ijzer, dewijl hier de geheele lichaams- z^aarte op den buitensten rand des hoornwands draagt. Het nadeeligst is |
|||||
|
170 DE VOOK- EN NADEELEN VAN HET HOEFBESLAG.
het evenwel, als het ijzer te vlak of zelfs bol gesmeed is, zoodat bet op
de hoornzooi komt te liggen, want daardoor wordt de zool gedrukt, en hoefontsteking, verettering en steengallen voortgebracht. Nooit mag het hoefijzer de zool raken, daar de hoornwand alleen tot het dragen van het lichaam bestemd is. De kalkoenen geven aan het ijzer het voordeel, dat zij aan den gang van
het paard, op een gladden en bergachtigen grond, meer steun en vastheid geven, en daardoor het uitglijden verhinderen. Hetzelfde is met de zooge- naamde stoot aan den toon liet geval. Daarenboven dienen de kalkoenen nog daarvoor, dat zij het ijzer voor eene te spoedige afslijting bewaren. Doorgaans worden er in een hoefijzer 6—8 nagelgaten vereischt, welk getal voldoende is, om het ijzer gedurende eenen behoorlijken beslagtijd met matig zware nagels te bevestigen; door een te groot aautal nagelgaten wordt de hoef daarentegen te veel doorboord en daardoor brokkelig gemaakt. Evenzoo nadeelig zou het echter zijn, zoo men een kleiner getal nagels, door zwaardere wilde vervangen; bij eene te groote dikte der nagels springen licht stukken uit den hoornwand en wordt aanleiding tot hoornscheuren en vernageling gegeven. De nagelgaten moeten van den buitensten rand van het ijzer zoo ver verwijderd zijn, dat zij juist op de witte lijn uit- komen, waardoor zoowel het doelmatig inslaan van de nagels, alsmede het vastliggen van het ijzer verzekerd wordt. Zijn de nagelgaten daarentegen te ver van den buitenrand der ijzers verwijderd en te dicht bij het mid- den ingeslagen, dan is het vernagelen bijna onvermijdelijk. Behalve van het gewone, van vierkante wigvormige nagelgaten voor-
ziene ijzer, bedient men zich ook wel, vooral bij rijpaarden, van het zoo- genaamde sleuf- of ritsijzer (PI. VII fig. 1—4), hetwelk het voordeel heeft, dat de nagelkoppen in de sleuf worden opgenomen en daardoor niet zoo spoedig afslijten. Daar dit ijzer door de slouf evenwel zeer verzwakt wordt, zoo bedient men er zich alleen van bij lichte- en rijpaarden. Het van wigvormige nagelgaten voorziene ijzer is derhalve, en te recht, het meest in gebruik; er moet echter gezorgd worden, dat de nagelkoppen goed m de nagelgaten passen; is zulks het geval, dan blijft het ijzer zoo lang goed vast onder liggen, tot het grootendeels versleten en dun.geworden is en door een nieuw ijzer moet worden vervangen. Van groot belang voor een goed hoefbeslag zijn eindelijk nog de hoef- |
||||
|
171
|
|||||||
|
HET OPSLAAN VAN HET IJZER.
|
|||||||
|
nagels. Zij moeten niet alleen van het beste en taaiste ijzer gesmeed zijn,
maar ook den vereischten vorm hebben. De kop van den nagel moet met de gedaante van het nagelgat volkomen overeenkomen. De nagels moeten ongeveer 4}—5J. duim lang, 3—4 lijnen breed en 2—3 lijnen dik zijn; zij moeten recht, overal effen en glad en van geen splinters of breuken voorzien zijn. Aan de punt moet de nagel eene scbuinsche richting, eene zoogenaamde zwik bezitten, zoodat dezelve aldaar de gedaante eener kleine wig of van een hellend vlak verkrijgt; deze zwik moet nauwkeurig ge- maakt en noch te kort noch te lang zijn. Is de zwik te lang, dan komt de nagel of in het geheel niet of te hoog door den Loornwand naar buiten, in welk geval zeer gemakkelijk vernageling plaats heeft; is de zwik daaren- tegen te kort, dan komt de nagel te vroeg door den hoornwand, waardoor het ijzer niet voldoende bevestigd wordt. t\'
HET OPSLAAN VAN HET IJZER.
Is alles voor het beslaan in gereedheid gebracht, dan moet het ijzer,
eer het opgeslagen wordt, vooraf nauwkeurig gericht worden. Te dien einde wordt het ijzer warm, doch niet gloeiend op den hoef gepast om het den vereischten en juisten vorm te kunnen geven. Onder honderd vooraf vervaardigde ijzers vindt men er nauwelijks een,
dat volkomen aan den vorm des hoefs beantwoordt, terwijl het zeer is af te keuren, den hoef naar het gemaakte ijzer te richten. Nooit mag het ijzer gloeiend op de zool gelegd worden, hetwelk bij behoorlijke be- kwaamheid en oefening in het beslaan ook gemakkelijk kan vermeden worden. Bij het oppassen, waarbij men vooral op de ligging, lengte en\' breedte der ijzers moet acht geven, lette men ook op of de nagelgaten de vereischte eigenschappen bezitten, en of de draagrand, waarop het ijzer moet dragen,, ook zelf eenige verandering behoeft. Is alles behoorlijk in orde, dan wordt het ijzer met de nagels aan den
hoef bevestigd, waarbij het volgende moet worden in acht genomen. Men geeft het ijzer de bepaalde ligging en laat het door een helper vasthou- deri; vervolgens skaat men den eersten nagel in het middelste gat aan den buitenkant, na welke voorloopige bevestiging men de ligging van het ijzer beschouwt, en of het ook door het slaan met den hamer uit zijne be- |
|||||||
|
179
|
|||||||
|
HET OPSLAAN VAN HET IJZER.
|
|||||||
|
boorlijke ligging geweken is. Zijn de verschuivingen van bet ijzer slechts
gering, dan wordt het, door er aan de eene of andere zijde tegen te slaan, weder in zijne behoorlijke ligging teruggebracht; bij groote of erge ver- schuiving moeten de ingeslagen nagels weder worden uitgetrokken, en het ijzer opnieuw worden opgeslagen. Daar bij het inslaan van eiken nagel het ijzer naar de tegenovergestelde zijde gedrongen wordt, zoo moet hierop, vooral bij het inslaan van den eersten nagel gelet worden; en daar men aan den binnenkant hel ijzer om het strijken en aftrappen het minst bui- ten den hoornrand mag laten uitsteken, zoo is het doelmatig, den bin- nensten nagel bet eerst in te slaan en daarna den buitensten. Elke nagel moet op de witte lijn aangezet en zoo lang vastgehouden worden totdat men van zijne juiste richting verzekerd is, waarbij ook het gevoel en ge- hoor tot leiddraad moeten dienen. Elke nagel moet slechts met weinige en vaste, doch met voorzichtige slagen ingedreven worden. De hoogte, waarop de nagels aan den hoornwand moeten uitkomen,
hangt eenigszins af van de grootte en sterkte van den hoef; bij kleine en fijne hoeven mag zij 1| duim, bij groote en sterke hoeven, daarentegen 2 duim bedragen. Over bet algemeen kunnen de toonnagels, wegens den dikkeren hoornwand, verder dan de drachtnagels ingeslagen worden. De uit den hoornwand uitstekende punt van den nagel wordt onmiddellijk naar beneden omgebogen, om daardoor zoowel den ophouder van het been alsook het paard voor toevallige beleediging te bewaren. Zijn alle nagels behoorlijk ingeslagen, dan worden zij door de tang
vast aangehaald, opdat alle nagelkoppen zoo diep mogelijk in de gaten zinken en door het omnieten even lange nieten ontstaan. Het afknijpen en omnieten der nagels geschiedt aan de voorhoeven op een bok of ras- pelbok, aan de achterhoeven gewoonlijk uit de hand. Elke nagel wordt, ongeveer 1| a 2 strepen van den hoornwand, met eene draaiende bewe- ging van de tang afgeknepen, vervolgens het hoorn onder de niet eenigs- zins weggeraspt, zonder evenwel eene diepe groeve in den hoornwand te maken of de niet zelve te verzwakken, waarop deze laatste, door eenige vaste hamerslagen op den nagelkop, en door de tang boven en achter de niet te houden, van den hoefwand afgebogen en daarna, door de tang onder tegen den nagelkop te plaatsen, met een paar vaste en trekkende slagen tegen en in den hoornwand gedreven wordt. |
|||||||
|
HET OPSLAAN VAN HET IJZER. 173
|
|||||
|
Bij een nauwkeurig en sierlijk beslag worden eindelijk alle ongelijk-
heden der niet en van den hoornwand, vooral langs het hoefijzer, met de rasp weggenomen, zoodat de hoef een goeden vorm en een goed aan- zien verkrijgt. Door dit afraspen mogen echter de nieten niet verzwakt worden en
moet men zich daarbij alleen tot den hoornwand, van af de nieten tot aan het ijzer, bepalen. |
|||||
|
DE ZIEKTEN VAN HET RUNDVEE.
|
|||||
|
Inwendige Ziekten.
DE HEBSEN-ONTSTEKING.
Bij deze vrij zeldzaam voorkomende ziekte, staan de oogen uitpuilend
en zijn \' het hoofd, de ooren en de hoornen zeer warm. Het dier raast, rukt zich los, en heeft nu en dan stuiptrekkingen in verschillende lichaamsdeelcn. Het bewustzijn is verdwenen, het dier loeit gedurig, is zeer onrustig, heeft een wilden blik en lijdt aan verstopping. Als er een aanval van woede voorbij is, treedt er voor eenigen tijd rust in, en als- dan neemt men eene hevige koorts waar. Bij een volkomen verlies van het bewustzijn, eet en drinkt het dier in het geheel niet. De duur der ziekte is zeer kort; gewoonlijk volgt binnen 36—48 uren de dood, zelden volgt er genezing. Bij de lijk-opening neemt men wezenlijk dezelfde ver- schijnselen waar als bij dezelfde ziekte bij het paard. Men moet zich wacb- ten, deze ziekte niet met de hondsdolheid, waarmede zij eenige overeen- komst heeft, te verwisselen. Oorzaken. Gewoonlijk worden jonge, goed gevoede en krachtige die-
ren aangedaan. Het afbreken der horens en het vatten van koude zijn de gewone aanleidende oorzaken, terwijl ook overvoedering, eene zeer warme stallucht en eene sterke inwerking der zonnestralen de ziekte kunnen voortbrengen. Bij de behandeling moet het dier in de eerste plaats goed bevestigd en vastgehouden worden; daartoe legt men een sterk touw* om de horens, hetwelk men zoo mogelijk door een gat in den muur |
|||||
|
175
|
|||||||
|
DE KEEL-OKTSTEKING.
|
|||||||
|
heen steekt, en aldaar door eenige personen laat vasthouden, doch niet
vastbindt, ten einde den kop desverkiezende vrijer en losser te kunnen laten, terwijl in het laatste geval het dier door het razen en neervallen den hals verdraaien of den nek zou kunnen breken. Nadat men het dier vervolgens eenige emmers koud water over den kop heeft gegoten, doet men eenc aderlating van 6—8 of zelfs van 10 Ned. pd. Op den kop zel- ven bevestigt men een zak met ijs of sneeuw, of men legt er een groot compres op, hetwelk men gedurig met koud water bevochtigt. Ter zijde van den hals kan men, even als bij den kolder des paards, scherpe iuwrijviugen maken. Inwendig geeft men dezelfde middelen als bij de herseu-ontsteking bij het paard, doch niet in pillen of likking, maar in water opgelost, als drank, bijv. i Neem: Braakwijnsteen 2 lood.
Salpeter j ons. TVonderzout | pond.
* Lauw water 2 pond. Maak er eene oplossing van, welke men het dier in 2 malen binnen de
2 uren ingeeft. Van tijd tot tijd, ongeveer alle 2 uren, wendt men klisteeren van koud
water aan, terwijl de verblijfplaats gedurende de behandeling zoo koel mogelijk zijn moet. DE KEEL-ONTSTEKING.
Hierbij is de keelstreek verhoogd warm, gezwollen en pijnlijk; het slik-
ken is belemmerd of geheel onmogelijk, terwijl de opgenomen vloeistoffen Weder geheel of gedeeltelijk door den neus terugkomen; het dier houdt den hals stijf en rechtuit, hoest dikwijls, en heeft eene bemoeielijkte en versnelde ademhaling. Uit den buitengewoon heeten bek loopt veel speek- sel. Dikwijls is er een vreemd lichaam bijv. een aardappel in den slokdarm blijven zitten, in welk geval het dier buitengewoon sterk kwijlt, en niet «W slikken, hoewel er overigens geen algemeene zwelling van den hals aanwezig is. Gewoonlijk is de ziekte niet zeer gevaarlijk en geneest door- gaans binnen 6 dagen. * |
|||||||
|
176
|
|||||||
|
DE OOG-OKTSTEKING.
|
|||||||
|
Behandeling. Om de genezing te bewerkstelligen doet men eene
aderlating van 6—8 ponden, wrijft de keelstreek 2—3 maal daags met ge- lijke terpentijn-olie en vluchtig smeersel in, en bevestigt\'een flanellen lap of schapenvacht los om den hals. Inwendige middelen kunnen doorgaans niet worden aangewend, dewijl
het slikken verhinderd is, en weshalve men van tijd tot tijd den bek, met een mengsel van honig, azijn en water uitwascht. De verblijfplaats moet zeer warm zijn, en dikwijls lauw warm drinken, uit zemel- en lijnkoek- water, toegediend worden. Wijkt de ziekte binnen 4—8 dagen niet, daa kan men aan beide zijden eene etterdracht zetten. DE OOG-ONTSTEKING.
In het begin zijn de oogen glanzend, droog en zeer rood; terwijl zij
spoedig daarna vochtig, tranend en dof worden. De oogleden zijn heet en gezwollen, en na een kort bestaan der ziekte kleven zij meer of minder op den oogbol vast door eene slijmige vloeistof die uit de oogen vloeit. Bovendien is het dier aan de oogen zeer gevoelig, en houdt ze doorgaans gesloten. Behandeling. De genezing volgt gemeenlijk zeer spoedig. Zoolang
er nog geen aanmerkelijke uitvloeiing uit het zieke oog plaats heeft, moet men dit elk uur met het volgende water betten en bevochtigen: Neem: Loodsuiker j lood.
Regenwater 8 ons. Maak er eene oplossing van. Is de ontsteking evenwel te ver gevorderd of te zeer veranderd, dan
helpt dit middel gewoonlijk niet meer; men moet de oogen alsdan gedurig met een in warme melk gedoopt sponsje uitvegen, van de aanwezige slijm zuiveren, en ze daarna 2—4 malen daags met de volgende oplossing betten: Neem : Witte Vitriool (Zwavelzuur zink) ± lood.
Regenwater 8 ons. Maak er eene oplossing van.
|
|||||||
|
f DE LEVER-ONTSTEKING 177
IDE LEVER-ONTSTEKING.
Deze ziekte komt niet dikwijls, doch het meest nog in den winter en
bij stalvoedering voor. Verschijnselen. Bij drukking op de leverstreek geeft het dier
pijn te kennen; het eet en drinkt weinig of in het geheel niet; het wit van het oog, alsmede de tong en het tandvleesch, hebben ecne meer of minder gele kleur; de pis is donker geel, gelijk aan bruin bier, terwijl het dier niet gaat liggen, steunt en slechts moeielijk en waggelend gaan kan. De ooren en horens zijn afwisselend warm en koud, de melkgeving houdt bijna geheel op, en is geelachtig van kleur en bitter van smaak; somtijds wordt een droge en pijnlijke hoest waargenomen, en het dier heeft zoowel in beweging als in rust eene dommelige en bewustelooze houding. Behandeling. Alleen bij zeer sterke en vette dieren moet men
eene aderlating bewerkstelligen van 6—8 ponden bloed. Inwendig dient men het volgende poeder toe: Neem: Braakwijnsteen \\ lood.
Salpeter 4 ,
Wonderzout | pond.
Poeder van Gentiaan-wortel 8 lood.
Meng alles tot een poeder onder elkander, waarvan men alle 4 uur \\
gedeelte met water ingeeft. Wordt de ziekte slepend, dan dient men 2 —3 dagen achtereen, totdat
er sterke diarrhee intreedt, eene pil toe, uit de volgende middelen be- staande. Neem: Zoete kwik \\ lood.
Aloë 2^ , Witte zeep zooveel als noodig is om er eene pil van te maken.
Op de leverstreek, alzoo onder tegen den buik eenigszins naar de rech-
terzijde, wrijft men, ongeveer een handpalm in omtrek, de volgende zalf in. 12
|
||||
|
178 DE ONTSTEKING VAN HET HART.
|
|||||
|
Neem: Poeder van Spaansche vliegen 2 lood.
Gewone Terpentijn i .■,«.,
., . I van ieder 2 lood. Reuzel )
Meng het tot eene zalf onder elkander.
Bij aanhoudende verstopping kan uien ook klisteeren aanwenden. Als
voeder moeten aan de patiënt hoofdzakelijk saprijke stoffen, als bladgroenten en knolgewassen, zooals wortelen, bieten, rapen, enz. gegeven worden. Voor drinken, is zemel water, brandewijn-spoeling, enz. nuttig. In den zomer is, behalve bovengenoemde voedselstoffen, het gebruik van onrijp ooft, als appelen en peren, aan te bevelen. DE ONTSTEKING VAN HET HART.
Deze ziekte, welke vrij dikwijls voorkomt, doch meestal het hart en het
hartezakje te gelijk aandoet, is slechts zeer moeielijk te herkennen. Het door deze ziekte aangedane dier wordt zelfs bij het genot van het
beste voedsel hoe langer hoe magerder, het haar staat stroef en dor op het lichaam, de horens zijn dan eens koud, dan weder warm. Het dier heeft koorts en [de hartslag is öf onvoelbaar, of, en dit is meestal het ge- val, zeer kloppend en bonzend, de ademhaling is steunend en oogenschijnlijk pijnlijk, terwijl het zieke dier niet graag gaat liggen. Als de ziekte langeu tijd bestaan heeft, dan komen aan den hals en voor aan de borst (bet zoogenaamde kossum) aanzienlijke zwellingen voor, waardoor zelfs somtijds de ademhaling bemoeielijkt wordt. Alsdan eet of herkauwt het dier niets meer, er ontstaat een stinkende doorloop, waarop na korten tijd de dood volgt. Somtijds volgt de dood ook wel plotselijk en onverwachts. Opmerkelijk is de lange duur der ziekte, zoodat zij maanden, ja zelfs een geheel jaai duren kan. De Oorzaken der hart-ontsteking zijn gewoonlijk van eenen werktuig-
lijken aard; het een of ander hard en scherp voorwerp, dat door het dier met het voedsel wordt ingeslikt, dringt door de maagwanden en het middenrif in het hart. Op deze wijze neemt men waar, dat spijkers, naai- den, messen en scharen, dikwijls van eene aanmerkelijke grootte, in het hart worden aangetroffen. |
|||||
|
DE MAAG- EN DAKM-US1STKKINC. 179
|
|||||
|
Dat deze voorwerpen hier langen tijd kunnen aanwezig zijn, blijkt uit
den langen duur der ziekte en uit de lijk-opening. Maar ook door inwendige echter onbekende oorzaken kan de ziekte worden teweeggebracht. Behandeling. De genezing gelukt zeer zelden en er kan slechts
alleen dan sprake van zijn, als geen vreemd voorwerp in het hart is ge- drongen, hetgeen bijna nooit kan voóruitgezegd worden. Eene aderlating, het toedienen van een laxeermiddel bijv. van l pond wonderzout in water op- gelost, alsmede een Fontanel op den linker-borstwand of in het kossum, zouden van nut kunnen zijn. Over het algemeen is het echter raadzaam het dier vroegtijdig te slachten. DE MAAG- EN DARM-ONTSTEKING.
Deze ziekte, waardoor gewoonlijk de 3e of 4" maag of de darmen, of
ook wel allen te gelijk worden aangedaan, is eene zeer gevaarlijke, licht doodelijk wordende ziekte. Verschijnselen. Het dier is onrustig, even als bij koliek of buik-
pijn, slaat met de achterpooten naar den buik, ziet dikwijls steunend naar den buik om, kromt den rug, valt neder, springt schielijk weder op, knarst met de tanden en heeft weinig mest-ontlasting; de ooren, horens en snuit zijn koud, de oogen staan glinsterend en uitpuilend, de buik is opgezet en de trek tot eten «f drinken heeft geheel opgehouden. Onder ongunstige omstandigheden gaat de ontsteking binuen weiuige da^en in koudvuur over, waarop de dood dan spoedig volgt. De Oorzaken dezer ziekte zijn: gevatte koude, het gebruik van ver-
giftige gewassen, bijv. van Zevenboom, Heermoes of Faardenstaart enz., terwijl hiertoe ook kalk, Spaausche vliegen en wellicht ook sommige rup- sen behooren. Behandeling. Men bewerkstellige onverwijld eene aderlating van
6—8 pond. uit de halsader, geve inwendig elk uur ; flesch lijn-olie met even zooveel aftreksel van kamillen, en wende gedurig klisteeren van olie of
van andere verzachtende en slijmige middelen aan; bovendien zijn in-
wrijvingen aan den buik van terpentijn-olie, geest van Ammoniak en lijn- olie, van ieder gelijke deelen, alsmede het wrijven van den buik met stroo- wissen of met een borstel zeer nuttig. Zijn er schadelijke eu nadeelige |
|||||
|
180 DB DOORLOOP.
|
||||||||||||
|
kruiden gegeten, dan geeft men elke 2 uren J flesch azijn. Volgt hierop
beterschap, dan geve men den volgenden drank in eens in: |
||||||||||||
|
Neem: Room van Wijnsteen ± ons.
|
||||||||||||
|
Lijn-olie
|
I van ieder J. flesch.
|
|||||||||||
|
Lauwwater
|
||||||||||||
|
Zoo hierop geen ruime mest-ontlasting volgt, dan moet deze drank na
24 uren nog eens herhaald worden. Als drank moet aan het dier lauw warm zemel- of lijnkoekwater toe-
gediend worden, terwijl het dier in de eerste dagen na de herstelling slechts weinig voedsel mag hebben. DE DOORLOOP.
Deze soort van darm-ontsteking doet doorgaans het achterste gedeelte
van het darmkanaal, hoofdzakelijk den endeldarm, aan. Gewoonlijk wordt alleen het jonge vee door den doorloop aangedaan, en blijft bij het loopen in de weide doorgaans onopgemerkt. Gewoonlijk wordt het uitbreken der ziekte door eene lichte diairhee of ook wel door eene verstopping vooraf- gegaan: dikwijls echter ontstaat de ziekte ook plotselijk. Bij deze ziekte heeft een hevig persen op de ontlasting plaats, welke laatste in het begin slechts dun is, later echter in slijm en bloed overgaat. Door het aanhou- dende en hevige persen, dringt doorgaans een gedeelte van den endeldarm naar buiten; hetwelk als een heet en donkerrood gezwel buiten de aars- opening te voorschijn komt. De staart wordt ver van het lijf afgehouden en dikwijls heen en weer bewogen. Gewoonlijk heerscht deze ziekte alleen in het. voorjaar en in den herfst, vooral bij schielijke verandering van weersgesteldheid, als van warmte en koude, terwijl die ziekte ook doorgaans door gevatte koude ontstaat. Behandeling. Inwendig geeft men het dier elk j uur .;■ flesch door-
gezijgd afkooksel van lijnzaad (} ons lijnzaad* met 1| flesch water 1 uur lang gekookt). Bovendien wrijft men den buik 2 a 3 maal daags met het volgende mengsel in: |
||||||||||||
|
I)K ONTSTEKING DER NIEREN EN PISBLAAS. 181
|
|||||
|
Neem: Raapolie £- ons.
Geest van Ammonia 3 lood.
Tinctuur van Spaanscue vliegen 2 lood. Terpentijn-olie 1 ons. Meng alles tot een smeersel onder elkander. Ook zijn herhaalde wrijvingen van den buik met stroowisscu zeer aan
te bevelen. Mocht de doorloop hierop na eenige dagen niet verminderen, dan diene men eenmaal daags het volgende middel toe: Neem : Poeder van Aluin 1 lood.
i) b Tormcntil-wortel 2\' »
» )> Opium 4 •» Meng alles tot een poeder onder elkander, hetwelk men telkens met |
flesch afkooksel van lijnzaad of Althese-wortcl ingeeft. Overigens moet aan het dier verzachtend voedsel, als lauwwarme meeldranken toegediend, en het warm gehouden worden. DE ONTSTEKING DER NIEREN EN PISBLAAS.
Bij deze ziekte staat het dier met een gekromden rug, en geeft bij druk-
king op de nierstreek pijn te kennen, terwijl het daarbij den rug sterk inbuigt; in de lenden of nierstreek wordt een verhoogde warmtegraad waargenomen, er bestaat sterke en aanlioudende aandrang om water te loozeu, hoewel, er slechts weinig ontlast wordt, terwijl de pis doorgaans meer of minder sterk door bloed is rood gekleurd. De gang van het zieke dier is stijf en gespannen; het is zeer dorstig, eet weinig en herkauwt volstrekt niet. Het oog staat strak en uitpuilend, terwijl de blik duidelijk inwendige pijn verraadt. De mest gaat zelden, en dan slechts zeer hard en onder uitingen van pijn af; voelt men in den endeldarm, dan neemt men groote warmte waar. De Oorzaken bestaan in gevatte koude, meer echter nog in het ge-
bruik van schadelijke en scherpe, op de nieren eu de pisblaas werkende kruiden. Ook stooteu en slaan op de lendenen kunnen somtijds tot ont- steking der nieren en pisblaas, alsmede tot Mondwateren, aanleiding geven. Behandeling. Zoo deze niet te laat wordt in het werk gesteld,
|
|||||
|
!
182 HET BI.0 ET/WA TEKEN.
gelukt de genezing nog \'dikwijls. In de eerste pluats doet men ecne adcr-
lating van 6—8 ponden bloed; inwendig geeft men alle 3 uren 1 poeder, uit de volgende middelen bestaande: Neem : Salpeter 1 lood.
Room van Wijnsteen 3 lood.
Wonderzout 1 ons. |
|||||||||
|
Poeder van Althcee-wortel
|
(vuii ieder 2 lood.
|
||||||||
|
Lijnmeel
Meug alles tot 1 poeder ondereen, hetwelk men telkens met eene flescli
afkooksel van lijnzaad (zie liet artikel over den Doorloop) ingeeft. De in den endeldarm aanwezige mest wordt met de hand weggenomen, waarop ge- dnrig klisteeren van eene zout-oplossing worden aangewend. Zoo de ziekte reeds eenige dagen geduurd heeft, dan wrijft men op de lendenstreek de volgende zalf in: Neem: Poeder van Braakwijnsteen ^ lood.
» » Euphorbium j » Reuzel 1 ons.
Meng alles tot eene zalf onder elkander.
Neemt de ziekte hierop echter niet af, dar» geeft men 2 maal daags de
volgende poeder met 1 flesch afkooksel van lijnzaad in: Neem: Kamfer J. lood.
Salpeter 2 »
Wonderzout j. ons. Meng alles tot 1 poeder onder elkander. Overigens mag het dier zooveel koud water drinken als het wil, en tot
voedsel geve men gras, wortelen, zemelen, enz. HET BLOEDWATEEEN (MEERWEIDE.
HOERIGHEID, WEE). Deze ziekte, onder bovengenoemde benamingen in ons laud bekend,
komt menigvuldig en in sommige stiekeu zeer dikwijls bij. verscheidene dieren te gelijk voor. Verschijnselen. De pis die ontlast wordt is meer |
|||||||||
|
183
|
|||||||
|
HET 3L0EDWATEREN.
|
|||||||
|
of minder door bloed rood gekleurd, waarbij het dier, vooral in bet begin,
overigens niets ziekelijks vertoont; het |eet, herkauwt en is vroolijk, terwijl zelfs de melkgeving niet zeer veranderd of verminderd is. Koorts is of in het geheel niet of slechts in eenen geringen graad aanwezig; in de beweging toont het dier somtijds een stijven en gespannen gang en een eigendommelijk naslepen van het achterstel. De duur der ziekte is gewoonlijk lang, en kan zich van eenige weken tot maanden uitstrekken. Gewoonlijk is het bloedwateren niet zeer gevaarlijk, vooral dan niet als icne doelmatige behandeling wordt in het werk gesteld. Ontbreekt het echter hieraan, en blijven de aanleidende oorzaken bestaan, dan wordt de ziekte dikwijls doodelijk. Oorzaken, liet meest en bijna uitsluitend ontstaat de ziekte door
liet gebruik van schadelijke voedselstoffeu, vanwaar het komt dat gewoon- lijk ook verscheidene dieren te gelijk worden aangedaan. In die streken, waar het vee in boschachtige weideu loopt, en in het voorjaar bij-schraal weder en gebrek aan gras door den honger gedwongen wordt, om de knoppen en uitloopsels van boomen, vooral van dennen en pijnboomen, te eten, komt de ziekte het meest voor, en is zij het gevaarlijkst, waarom deze ziekte dan ook in Duitschland, waar vele van zulke weiden gevonden worden, den naam van boscliziekte (Waldkrank heit) draagt. Deze ziekte kan ook op andere weiden door het eten van verscheidene kruiden ont- staan, als Heermoes of Paardenstaart, Wilde zuring, onderscheidene soorten van Boterbloemen, enz. Worden de dieren uit zulke weiden genomen, dan verdwijnt de ziekte
zeer dikwijls van zelf. Daarenboven kan het bloedwateren door het ge- bruik van andere schadelijke voedselstoffen op stal, alsmede door sterke krachtsinspanning of door slaan en stooten op de lendenstreek, ontstaan. Eindelijk kan zij door de aanhoudende inwerking van regen en vochtig weder ontstaan, hetgeen wel een der gewoonste oorzaken is. Behandeling. Om de ziekte te genezen, doet men het dier in eeue
andere weide, of zet het op stal en voedt het met hooi, stroo, aardappelen, zemelen, raap- of lijnkoeken, of met klaver en andere onverdachte en ge- zonde voedselstoffen. Krijgt het vee de ziekte op den stal, dan verandert men insgelijks van voeder, en geeft men in plaats van hooi groenvoeder of omgekeerd. .Alleen door zulk eene verandering van voeder verdwijnt de |
|||||||
|
184
|
|||||||||
|
HEI MILTVUUR.
|
I
|
||||||||
|
ziekte reeds dikwijls van zelf; doch ook dikwijls is zulks niet het geval,
en moeten dan geneesmiddelen worden aangewend. Onder de talrijke aan- geprezen geneesmiddelen verdienen de volgende voorschriften vermelding. Neem: Afkooksel van Lijnzaad (i deel met 24 deelen water 1 uur lang
gekookt) j. flesch.
Verdund Zwavelzuur 1 lood. Maak er een drank van, welken men 2 maal daags, aan elk dier, onder
goed omschudden toedient. of Neem: Terpentijn-olie I . , .... . ,
> van ieder gelijke deelen.
Steen-olie ) Aan elk rund 2 maal daags \\ eetlepel met 1 flesch meeldrauk ingeven.
of Neem: Kamfer \\ lood.
Poeder van Wilgenbast J ons.
» » Aluin 1 lood. Maak er een poeder van, waarvan men \'s morgens en \'s avonds de helft
aan elk rund telkens met 1 flesoh meeldrank toedient. Van deze middelen kiest men er een uit, hetwelk gedurende 6—8 dagen
gebruikt wordt. Helpt het uitgekozen middel na dien tijd nog niet, dan moet men een ander beproeven. Behalve bovengenoemde middelen kan men ook als huismiddel teerwater,
alsmede koelwater uit de smederijen, onder het drinken gemengd geven. HET MILTVUUR.
Deze ziekte, ook wel het bloedvuur of venijn genoemd, ontstaat en
verloopt dikwijls zoo plotselijk, dat zij reeds in weinige uren, ja dikwijls reeds na weinige minuten met den dood eindigt. Daarentegen duurt zij somtijds ook verscheidene dagen, zelfs S dagen en langer. Over bet al- gemeen is het Miltvuur eene in hooge mate gevaarlijke, kwaadaardige en doodelijke ziekte. Zeer dikwijls ontstaat het Miltvuur plotseling, zonder eenig merkbaar
voorteeken, zoodat het dier, hetwelk tot hiertoe gezond was, goeden |
|||||||||
|
HET MILTVÜU11. 185
|
|||||
|
eetlust had on zich vroolijk voordeed, plotseling, als door den bliksem
getroffen, neervalt, en onder stuiptrekkingen binnen weinige minuten sterft. Deze aanvallen duren ook wel eenige uren lang, in welk geval het dier, als door grooten angst aangedaan heen en weer loopt, neer- valt, beeft en siddert, de beenen ver uit elkander zet of ook wel als be- dwelmd stilstaat; of het dier geraakt in eene soort van woede, brult en loeit verschrikkelijk, loopt wild rond en valt eindelijk neer. Of wel, het dier valt onmiddellijk neder, waarbij uit den neus en mond een schuim vloeit, hetwelk niet zelden met bloed vermengd is. Somtijds ontstaan ook stuiptrekkingen, verdraaien van den hals, enz. Met het intreden van den dood, of spoedig daarna, vloeit er gewopn-
lijk bloed uit deu neus en de aarsopening, zwelt de buik in korten tijd door lucht op, en gaat het lijk spoedig in eene zeer stinkende ontbinding over. Heeft het miltvuur niet het bovenbeschreven beloop, dan worden de vol-
gcnde verschijnselen waargenomen : beven en sidderen der achterste lede- maten, trekkingen van de huid, vermoeidheid en matheid. Het zieke dier blijft achter de kudde terug, of zondert zich in de weide] af en blijft met nedergezonken kop staan. Bij melkvee blijft de melk in eens geheel weg of neemt aanmerkelijk af. In sommige gevallen, vooral bij sterke en goed gevoede dieren, begint de ziekte met brullen, loeien en razen, waarbij het dier dikwijls neervalt, met de achterpooteu tegen den buik slaat, trapt, «nz. Vele zieke dieren verliezen den eetlust geheel, andere blijven eten, dikwijls zelfs tot kort voor den dood. De oogen staan vurigeu glinsterend; later wordt de blik mat en dof, terwijl de oogleden eene gele kleur aanne- meu; de ademhaling is steunend en moeielijk, en in den mond wordt eene groote hitte waargenomen. In dezen toestand kan het dier 24—48 uren en zelfs nog langer blijven leven, totdat eindelijk de beenen koud worden, het dier neervalt en onder stuiptrekkingen sterft. In sommige gevallen worden gedurende de ziekte hier en daar aan het lichaam gezwellen of builen van verschillende grootte, die dan eens warm, dan weder koud zijn, aangetroffen; het meest worden zij in den omtrek van de keel waargenomen, waar zij dikwijls, niet alleen het onderste gedeelte van het hoofd, maar ook den hals innemen; evenwel kunnen, ook aan andere lichaamsdeclen gezwellen of builen voorkomen, als aan den schouder, aan den buik en aan de achterpooteu, in welk laatste geval kreupelheid wordt waargenomen. |
|||||
|
186
|
|||||||
|
HET MILTVUUR.
|
|||||||
|
Deze gezwellen worden miltvuurbuilen of Anthrax-gezwcllen genoemd,
en bereiken dikwijls de grootte van een menschenhoofd en nog grooter. In ons land, inzonderheid in de Hollundsche streken komen verscheidene
ziekten onder de benaming van Blaar, Bloeiziekte, Pe pe rvuur enz, voor, die wel wat overeenkomst met het miltvuur hebben en ook dikwijls met uitwendige gezwellen gepaard gaan. Deze gezwellen zijn evenwel van een anderen aard en schijnen deze ziekten niet besmettelijk te zijn. Door de lijkopening is het miltvunr nog zekerder te herkennen dan aan
bet levend dier. Uitwendig is het lijk meestal zeer opgezet en de buik tongvormig opgezwollen. Uit neus en mond vloeit een bloedig schuim of kwijl, terwijl ook uit de aarsopening en de kling, die beiden worstvormig uitgezakt en omgestulpt zijn en ecne donkerroodc kleur hebben, een bloedig vocht vloeit. Onder de huid worden strepen en plekken van uitgestort zwart bloed,
alsmede hier en daar een zultachtin; geel vocht, waargenomen; en daar waar de gezwellen of zoogenoemde karbunkels zitten worden zwarte, don- krrvioletkleurige, door koudvuur of versterf aangedane plaatsen aange- iroffen. Wordt de buik geoprnd, dan dringt er met, geweld eene pestilent stinkende lucht uit; de maag en de darmen zijn met lucht gevalden opgezet en óf slechts hier en daar met donkerroode vlekken bezet, óf zij zijn geheel zwart en door koudvuur aangedaan; de lever is vrij natuurlijk, de milt is opgezet, murw en met een zwart bloed gevuld. De longen zijn somtijds gezond, of zij zijn bijna zwart gekleurd en insgelijks sterk met bloed gevuld. Bijzonder in het oog vallend is de gesteldheid van het bloed, zoowel
bij het aderlaten, als bij het lijk : het stolt niet en is bijna zwart van kleur, niet ongelijk aan dunne teer. De Oorzaken der ziekte zijn tot hiertoe nog niet bepaald aangewezen,
hoewel zij, hoofdzakelijk bij heet zomerweder, inzonderheid bij drukkende onwcershiclit en bij trekdicren na sterke inspanning en na groote marschen enz. voorkomt. Nogtans schijnt eene bijzondere gesteldheid der dainkrings- lucht aanwezig te moeten zijn. Ook schijnt bedorven voedsel, stinkend eu bedorven water uit moerassen, enz. als oorzaak verdacht te zijn. Gewoon- lijk komt het miltvuur bij vele dieren eeuer koppel te gelijk voor, dikwijls ook strekt het zich overgehcele streken uit en komt dan ook bij de varkens voor. |
|||||||
|
187
|
|||||||
|
HET MILTVUUR.
|
|||||||
|
Verder beeft, men grond om te gelooven, dat het miltvuur zich onder
eene koppel door besmetting verspreiden kiin. Bij de Behandeling der ziekte heeft men niet alleen met de ziekte
zelve te doen, maar ook de noodige maatregelen te nemen om de ziekte bij de nog gezonde dieren te voorkomen. Vertoont zich het miltvuur bij eenige dieren onder de koppel, dan stelt men de volgende voorbehoedende behan- deling bij de uog gezonde dieren in het werk. In de eerste plaats doet men elk dier eene vrij groote aderlating, en laat ze vervolgens 2—3 malen daags in koud water baden, of ze daarmede overgieten. Het drinkwater moet volkomen zuiver zijn, terwijl men bij eiken emmer water 3 loodsal- peter, azijn zuurdecsem of keukenzout voegt. Aan goed gevoede en zware dieren geeft men een laxeermiddel van £—I pond wonderzout in water opgelost in. Bij grootte hitte boude men de dieren koel en in de sclia- duw, en vermijde elke opwekkende inspanning door drijven of eenig dienstgebruik. Is de ziekte kwaadaardig, dan kan men, teu minste bij de vetste en,
sterkste dieren, nog een fontanel van den witten nieswortcl (zoogenaamden wrang-wortel) in het kossum aanwenden. De behandeling der zieke dieren zelven wordt op de volgende wijze in-
gericht. Volgens Dr. Wagenfeld doet men eerst eene aderlating van 4—<> ponden, volgens andere veeartsenijkundigen, en waarmede wij ons ook kun- nen vereenigen, zijn bloed-aftappingcn, zoodra de ziekte is uitgebroken, doorgaans uadeclig, terwijl het dikwijls gebeurt dat het dier onder, of kort na, de aderlating sterft. Wij raden derhalve aan, bij het Miltvuur in het algemeen met bloed-aftappingeu voorzichtig te zijn. Inwendig geeft men alle 2\'uren 1 lood salpeter en 1 ons wonderzout iu water opgelost, totdat er ruime mestoutlasting plaats heeft. In plaats van dit laatste kan men ook met voordcel alle uur 1 lood chloorkalk met water toedienen. Als drank geeft men zuiver koud water, waarbij men wat azijn of zwavelzuur voegt, van het laatste middel 3 lood op 1 emmer, zoodat het water een eeuigszins zuren smaak krijgt. Hiervan laat men de dieren zooveel drinken a\'s zij maar willen, terwijl men ze daarenboven uog eenige malen daags over het geheele lichaam met koud water begiet. Uit begieten moet zoo- lang worden voortgezet, totdat het dier over het geheele lichaam begint te beven, waarna het geheele lichaam met stroowisfcheü droog gewreven |
|||||||
|
188 HET MILTVUUR.
|
|||||
|
en een dek wordt opgelegd. Zijn op de eene of andere plaats des lichaams
builen of gezwellen ontstaan, dan zijn de koude begietingen niet raadzaam, naardien door de koude deze gezwellen dikwijls naar binnen slaan, en daar- door het bloed vergiftigd wordt, hetgeen gewoonlijk den dood ten gevolge heeft. Wijders moet het dier van de gezonde dieren gescheiden, zoo koel mo-
gelijk gehouden en slechts met saprijke voedsejstoffen gevoed worden. Bestaat er verstopping, dan wende men klisteeren van koud water niet zout aan. De gezwellen moeten zoo mogelijk met het gloeiend ijzer ge- brand en door bevochtiging met terpentijnolie tot ettering gebracht wor- den. In den laatsten tijd heeft zich de kamfer bij het miltvuur bijzonder werkzaam betoond. Daarvan geeft men alle 1—2 uur £ lood salmoniak en «ven zoo veel salpeter met water in. Sedert eenigen tijd is ook de Ammoniak-geest met buitengewoon groot
nut aangewend geworden. Zoodra een dier door het miltvuur is aangetast, onverschillig in welken graad, geeft men het daarvan, elk {. uur, een eet- lepel vol niet 1 flesch koud water in, hetgeen men 6—8 malen, achter elkander, moet herhalen. Treedt er merkbare beterschap in, dan wordt het middel zeldzamer en alleen om de 2—3 uren gegeven. Zijn er gezwellen of karbonkels voorhanden, dan moeten die insgelijks zeer dikwijls met. Am- moniakgeest bevochtigd worden. Bij deze behandeling moeten bloedaftap- pingen geheel wegblijven. Overigens moet hij de behandeling van liet miltvuur de grootste om
zichtigheid in acht genomen worden. Hoewel de mensch niet door middel van de lucht door de ziekte wordt aangedaan, zoo is toch de besmetting door het bloed en andere vochten van het zieke dier licht mogelijk, en heeft helaas reeds te dikwijls plaats gehad. Men heeft menigvuldige voor- beelden dat meuschen, die op het. zieke vee eene aderlating bewerkstelligd of de gezwellen geopend hadden of den mest uit den aarsdarm gehaald enz. korten tijd daarna aan de handen brandige gezwellen kregen, waaraan zij na weinige dageu onder bijkomende rotkoorts stierven. De besmetting heeft Kies te gemakkelijker plaals, zoo het een of ander vocht, van het zieke dier, in eene wond of op eene gekneusde of gekwetste plaats der huid geraakt. Men heeft zelfs voorbeelden, dat er doodelijkc besmetting plaats had
|
|||||
|
189
|
|||||||
|
HET KCGGE- OF LENDENBLOED.
|
|||||||
|
door vliegen, die uit het lichaam van een door het miltvuur aangetast
dier bloed gezogen hadden en zich spoedig daarna op de handen en het aangezicht van een mensch plaatsten. Het aderlaten, het branden der ge- zwellen enz. moet derhalve geschieden met de grootste voorzichtigheid, met gave handen, die vooraf met olie besmeerd of van handschoenen voor- zien zijn. Daar het doode lichaam evenzoo besmettend is als het levende dier, zoo moet het met huid en haar diep begraven worden; want indien honden, varkens, ja zelfs kippen daarvan eten, sterven zij veelal insgelijks aan het miltvuur. HET RTJGGE- OP LENDENBLOED.
In het begin der ziekte zijn de dieren mat en treurig, trippelen met de
achterbeenen heen en weer, eten en herkauwen niet; de buik is opgezet terwijl de ontlaste mest met geronnen bloed omringd, droog en bijna zwart is, en slechts in kleine hoeveelheden ontlast wordt. Evenzoo is de pis zeer donker gekleurd en dikwijls met bloed gemengd. Met het toenemen der ziekte begint het dier te steunen en geeft pijn te kennen, in den hoog- sten graad der ziekte ligt het aanhoudend en kan niet meer opstaan, waarna het over het geheele lichaam koud wordt en sterft. Oorzaken. Het meest komt deze ziekte in de weide voor, daarentegen
het minst op den stal, terwijl vette, goed gevoede en krachtige dieren er het meest door worden aangedaan. In gunstige gevallen treedt na 8—10 dagen herstelling in; terwijl in het tegenovergestelde geval, reeds na korten tijd, ontsteking en koudvuur in de darmen ontstaat, waarop na- tuurlijk, binnen korten tijd, de dood volgt. De oorzaken van het ruggebloed ziju slechts weinig bekend. Op stal,
bij goed en droog voedsel, wordt het weinig waargenomen; daarentegen komt de ziekte op moerassige en zure weiden, alsmede na het gebruik van bevroren aardappelen en knollen en na het gebruik van berijpt gras en vergiftige kruiden, dikwijls voor. Alle waarnemingen schijnen daarvoor te pleiten, dat het rugge- of lendeubloed niets anders dan eene soort van miltvuur is, waarbij zich de ziekte hoofdzakelijk op den endeldarm geves- t\'gd heeft. Behandeling. Bij goed gevoede dieren doet men eene aderlating
|
|||||||
|
190 DE KWAADAARDIGE IONGBLAAR.
|
|||||
|
van 6—8 ponden bloed en geeft, totdat er eene ruime inestoutlasting plaats
heeft, inwendig 3 malen daags den volgenden drank in. Neem : Wouderzout 1 ons.
Lijnolie 1 »
Water 8 »
Meng liet tot een drank ouder elkander. Hierop kan de geest van Ammoniak, even als bij bet miltvuur, worden
aangewend, doch slecbts om de 3—4 uren. Alle 2—3 uren zet men een klisteer. Het is een zeer gewoon gebruik, de zich in den aarsdarm bevin- dende meststoffen weg te nemen, — het zoogenaamde breken van het ruggebloed. In vele gevallen is het wegnemen van den mest met de hand dan ook doelmatig; doch dit moet met eene gave hand, die vooraf met olie besmeerd is, geschieden, terwyl daarna een zorgvuldig afwasschen en reinigen der handen moet plaats hebben, dewijl vele gevallen van doode- lijke besmetting ook hierbij door onvoorzichtigheid zijn waargenomen. In ons land komt deze ziekte mede dikwijls voor, maar schijnt ook niet
besmettelijk te zijn. DE KWAADAARDIGE TONGBLAAR OF KANKER
IN DEN MOND. Deze ziekte, welke insgelijks eene soort van miltvuur is, doet zich door
sterk kwijlen, groote zwelling der tong en door eene onrustige houding van het dier kennen. Eer de ziekte nog is uitgebroken, en zelfs nog in het begin, eet en drinkt het dier, oogcnschijnlijk zelfs met buitengewone graagte. Onderzoekt men den mond, dan vindt men aan het grondstuk of op den rug der tong, ronde blaarljes of blaasjes, welke in het begin geelachtig wit, later bruin of zwartachtig, en dikwijls zoo groot als eene hazelnoot zijn. Deze blaasjes bevatten een dunnen, scherpen etter, welke de [omringende deelen aandoet. Is de inhoud dezer blaasjes outiast, dan ontstaat eeue bruine korst, waaronder de scherpe etter meer en meer in de tong invreet. Alsdan wordt de uitgeademde lucht stinkend, en de ge- heele mond, alsmede de- slokdarm en de maag, dikwijls door koudvuur aangedaan, en zulks somtijds wel in zeer korten tijd, waarop dan sidderen |
|||||
|
DE KWAADAARDIGE TONG BLAAR. 191
|
|||||
|
en beven, opzetting van den buik en eindelijk, ouder grooten angst, de
dood volgt. Komt bierbij niet zeer spoedig hulp, dan wordt de ziekte meestal doodelijk;
terwijl daarentegen eene vroegtijdige en doelmatige bulp de genezing ge- woonlijk, hoewel altijd vrij langzaam, bewerkt. De Oorzaken van de tongblaar, welke ziekte dikwijls onder heele
kudden groote verwoesting aanricht, zijn geheel dezelfden als bij het miltvuur, iuzouderheid groote hitte, moerassig, slecht drinkwater en seba- delijke kruiden. Hoewel zich de ziekte door de lucht uiet voortplant, zoo brengt toch de in de blaren bevatte scherpe stof, bij den mensch, kwaad- aardige gezwellen voort, die in koudvuur overgaan en daardoor den dood ten gevolge kunnen hebben. Bij het heerschen vim bet mond- en klauwzeer of de tongblaar in ons land schijnen enkele gevallen van het kwaadaardig mondzeer voor te komen. Behandeling. Hierbij wordt de mond geopend en de tong er zoover
mogelijk uitgehaald, hetgeen het best niet eene vau een haudseboen voor- ziene hand kan geschieden. Eenvoudige blaasjes worden met een mesje doorgesneden, en de wondvlakle met azijn en water uilgewasscheu. Bevindt zich onder de blaas reeds een kankerachlige verzwtring, dan wordt deze voorzichtig met zoutzuur aangeraakt, of met een gloeiend ijzer gebrand, en daarna met sterken azijn uitgewasseben. Nog eenvoudiger is de vol- gende behandeling. Nadat men de tong uit den mond getrokken heeft, krabt men met een blikken lepel, die vau zaagtanden en scherpe randen voorzien is, alle blaasjes en zweertjes tot op het gezonde vleesch open en weg, en wascht dan de plaatsen met aziju en pekel uit. Voor dit uitwasschen of bevochtigen kan men zich nog beter van bet
volgende bedienen. Neem : Spaansch Groen (Azijnzuur koper) \'2 lood.
Honig i ons.
Azijn J pond.
Meng het tot eene wasschiug onder elkander. Inwendig zijn doorgaans geen geneesmiddelen nuodig, terwijl het dier
daarenboven gewoonlijk ook niet kan slikken. Doet zich deze ziekte ouder eene kudde voor, dan is het noodig, dat eik |
|||||
|
192 DE KALVKRZIEKTË.
|
|||||
|
stuk 1—2 maal daags in den mond onderzocht worde ten einde de ziekte
onmiddellijk kunne behandeld worden, zoodra zich slechts de geringste kenteekenen van de ziekte voordoen. Geheel in het begin doet ook het gedurig uitwassclicn van den mond, met 1 ons chloorkalk op 1 pond water, goede diensten, terwijl daarenboven de chloorkalk, over het algemeen, steeds een goed middel blijft om de verwonde tong te betten en uit te wasschen. Voor het overige is het met de voorbehoeding even als bij het miltvuur gelegen. DE ONTSTEKINGSKOORTS.
Bij groote of zeer pijnlijke ontstekingen van inwendige, doch ook wel
van uitwendige lichaamsdeelen, doet zich gewoonlijk eeoe ontstekingskoorts voor. De pols en het hait geven dan wel 70—100 slagen in de minuut, terwijl zij gemiddeld slechts 45 slagen moeten geven. Het uit de ader gelaten bloed stolt spoedig tot een vaste koek, en
scheidt weinig of in het geheel geen bloedwei (bloedwater) af. De pis wordt weinig en slechts in kleine hoeveelheden ontlast; de mest is hard eu droog en wordt insgelijks weinig ontlast; er heeft eene geheele ver- stopping plaats. De oogen zijn rood en glanzend; de ooren, de mond en de horens zijn verhoogd warm, terwijl de uitwendig gelegene aderen zeer opgevuld schijnen. In den mond is het zeer heet. De eetlust is gering en heeft bij Da geheel opgehouden; de dorst daarentegen is in het oog vallend vermeerderd. Des avonds neemt de koorts gewoonlijk toe. De duur derzelve hangt af
van de hoofdziekte waardoor zij ontstaat, doch zij pleegt gewoonlijk niet langer dan 5 — 6 dagen aan te houden. Aderlatingen, klisteeren, inwendig salpeter en wonderzout zijn de hoofd-
middelen, zooals dit op de desbetreffende plaatsen nauwkeurig is opgegeven. DE KALVEBZIEKTE, OOK WEL MOERZIEKTE OP
MELKZIEKTE GENAAMD. Deze ziekte, welke gewoonlijk 2—4 dagen na het kalven ontstaat, is zeer
gevaarlijk en dikwijls doodelijk. |
|||||
|
DB KALVEKZIEKTE. 193
|
|||||
|
Het door de ziekte aangetaste dier houdt op met eten, beeft en trippelt
vooral met de achterpooten heen en weer, gaat spoedig daarna liggen, en is dan gewoonlijk niet in staat om weder op de beenen te komen, even alsof het lam in het kruis is. Al deze kenteekenen volgen spoedig op elkander, en binnen 36—48 uren heeft de ziekte hare hoogte be- reikt. De overige kenteekenen der ziekte zijn de volgende: het dier ligt uitgestrekt op \'eene zijde en legt den kop aan de andere zijde op de borst, die, zoo men hem recht wil uitstrekken, spoedig zijne vroegere ligging weder inneemt; later worden horens, ooren, mond en boenen koud, bet dier steunt, loeit en knerst met de tanden, de blik is mat en de oogen zijn vochtig en troebel en worden soms geheel verdraaid; het dier is on- rustig en slaat met de achterpooten heen en weer. De melkafscheiding houd geheel op, de buik is dikwijls opgezet en de
kling heet en gezwollen, terwijl de nageboorte gewoonlijk niet afgaat. Dikwijls gebeurt het dat de koe nog wat tierig is, en in dat geval nog wat eet, en het hoofd recht ophoudt; doch desniettegenstaande kan zij van achteren toch niet opstaan. Het beloop der ziekte is zeer schielijk, en bepaalt zich van 2—5 dagen
zoo niet eerder genezing plaats heeft. De Oo> zaken bestaan hoofdzakelijk in het vatten van koude, moeie-
lijke geboorten, volbloedigheid; ook in het sterke voeden voor het kalven, enz. De Behandeling moet zoo spoedig mogelijk in het werk gesteld
worden, daar het gevaar immer zeer groot is. Het dier moet iu een tochtvrijen stal gebracht, op een zacht en droog stroobed gelegd en aan hetzelve een warm dek opgelegd worden. Gewoonlijk en bijna altijd is er verstopping aanwezig, weshalve de mest
zoo ver mogelijk met de hand moet afgehaald, en gedurig klisteeren van zeepwater moeten gezet worden. Inwendig geeft men alle 4 uur het vol- gende poeder. Neem: Kamfer 2j. wichtje.
Wonderzout 6 lood.
Salpeter 2 »
Poeder van Gentiaan-wortel 3 »
Lijnmeel 9 t 13
|
|||||
|
191 HET HKKRSCHKNDE MOND- EN KLAUWZEER.
Meng alles tot een poeder onder elkander, welke men telkens met 1
flesch aftreksel Tan kamillen ingeeft. Heeft hierop mestontlasting plaats of had reeds bij het begin eene ont-
lasting van weeken en dunnen mest plaats, is het dier daarenboven rustiger en kalmer geworden, en is de blik zeer flauw, dan komen hoven- genoemde middelen niet meer te pas, maar moet men het volgende geven: Neem: Valeriaanwortel { pond.
Laat dit een uur lang met 6 flesschen kokend water trekken en geef
daarvan elk uur \\ flesch aan het dier in, telkens onder bijvoeging van 1 lood zwavel-ether. Op de lendenen en het kruis doet men nu en dan eene inwrijving van het volgende smeersel. Neem: Raapolie 1 ons.
Geest van Ammonia j. »
Terpentijn-olie 1 »
Tinctuur van Spaansche vliegen 2j lood.
Meng het tot een smeersel ondereen. Bovendien moeten de koude beenen met stroowisschen dikwijls gewreven
en het geheele lichaam met een wollen kleed toegedekt worden. Mocht het dier eetlust toonen, dan geeft men bet een weinig zacht en
goed hooi, en als drank, zemel water of lij uk oek drank. Bij zeer vette en sterke dieren is het doelmatig, vooral in het begin,
eene aderlating te doen van 6—8 pond bloed. Heeft de ziekte evenwel reeds vorderingen gemaakt, en is het ontstekingacutig tijdperk voorbij, dan komt de aderlating niet meer te pas. Overigens is het zeer doelmatig den uier telkens uit te melken. HET HEERSCHENDE MOND- EN KLAUWZEER.
Gewoonlijk komen deze ziekten gelijktijdig of korten tijd na elkander
voor en meestal niet allnen onder geheele kudden, maar over geheele dis* Iricten verspreid; en doorgaans komt ze alsdan ook bij schapen en var- kens voor. Het mondzeer doet zich door warmte en roodheid in den mond kennen,
|
||||
|
HET BBERSCHENDK HOND- EN KLAUWZEER. 195
|
|||||
|
waarbij een schuimend speeksel op de tong en aan de lippen kleeft, de
eetlust is verminderd, terwijl de melkgeving gering en van eene dunne en waterige gesteldheid is. Met den 2—3 dag der ziekte ontstaan op de tong of op het tandvleesch
en het gehemelte vele roode punten, welke zich spoedig tot blaasjes vor- men, die de grootte van eene hazelnoot hebben en met eene heldere wa- terachtige vloeistof gevuld zijn. Alsdan kwijlt het dier buitengewoon sterk, en kan wegens de pijn in den mond niet eten; doch het drinkt daaren- tegen meer dan gewoonlijk. In korten tijd breken de blaasjes open, terwijl zich de verdikte en afgestorvene huid loslaat, waarop zich dan de aangedane plaatsen vurig en verwond voordoen. Weinige dagen daarna wordt eene nieuwe opperhuid voortgebracht, wan-
neer het dier weder eet en volkomen gezond is. Gewoonlijk is bet mondzeer zulk eene goedaardige ziekte, dat zij in
korten tijd van zelf geneest, zoo slechts voor een doelmatigen leefregel gezorgd wordt. Op zich zelf is de ziekte bijna nimmer doodelijk. Oorzaken. Deze zijn geheel onbekend en schijnen in eene niet ver-
der bekende, schadelijke gesteldheid der dampkringslucht gelegen te zijn; daarenboven is zij besmettelijk, zelfs door de lucht, en kan zich derhalve op zeer verre afstanden verspreiden. Dikwijls is de ziekte zoo goedaardig, dat zij reeds in weinige dagen ge-
neest; dan weder is zij heviger en duurt van 10—14 dagen. Gelijktijdig met het mondzeer komt dikwijls het zoogenaamde uieruit-
slag voor, in welk geval de uier pijnlijk, heet en gezwollen is, hier en daar eene hoogroode kleur beeft, en de melkafscheiding meer of minder afgenomen is. In korten tijd ontstaan op den uier en zelfs op de spenen zeer groote blazen, die openbreken en korsten vormen, waaronder de huid weder zeer spoedig geneest. Met het heerschen van het mondzeer komt ook dikwijls te gelijk of
kort daarna het klauwzeer voor, en dan wel het meest bij ossen. Hierbij heeft het dier eene vrij harde koorts, eet weinig, heeft weinig en harde ontlasting, enz. Het dier ligt nu en dan de beenen op, en loopt zeer doorzichtig of ook wel kreupel. De klauwspleet en de kroon der klauwen aJn gezwollen en heet, waarop in korten tijd blaasjes ontstaan, die open- bersten, en eene vlakke zweer achterlaten. In enkele gevallen wordt de |
|||||
|
196 HET HEEKSCHENDB VOND- EN KLAUWZEEll.
|
|||||
|
klauw zelve aangedaan, in welk geval de etter in den hoornschoen ver-
zakt en alsdan het afvallen derzelve en de langdurigste kreupelheden kan ten gevolge hebben. Lijdt een dier aan het klauwzeer, dan blijft het ge- woonlijk van het mondzeer verschoond, en zoo omgekeerd. (Wat de schrij- vcr hier zegt, komt niet met het beloop der tongblaar] in ons land overeen; daar de meeste runderen eerst door de tongblaar en later door het klauwzeer worden aangetast.) Gewoonlijk doet het klauwzeer slechts het kleinste getal dieren van de koppel aan. Behandeling. De goedaardigheid van het mond- en klauwzeer maakt
gewoonlijk elke behandeling overbodig: de meeste zieken genezen in kor- ten tijd geheel van zelf. Verkorten laat zich de ziekte niet terwijl de meeste algemeen aangewende middelen slechts dienen om de ziekte lang- duriger of erger te maken. De zieke dieren moeten zooveel mogelijk rust genieten, en in den stal
van een zacht stroobed voorzien of in eene grasrijke weide gedaan wor- den. De blazen in den mond kan men met eene schaar of met een spits mes openen, doch zonder de huid te verwijderen. (Behalve dat deze operatie voor de dieren zeer pijnlijk en bijna onuitvoerbaar is, zien wij er ook volstrekt geen nut in en kunnen haar derhalve niet aanraden.) Zijn er slechts weinig en kleine blaasjes voorhanden, dan laat men ze
van zelf doorbreken. Is de inwendige vlakte van den mond zeer rauw en pijnlijk, en de tong zeer ontveld, zoodat het dier volstrekt niet eet, dan kan men van het volgende middel gebruik maken. Neem: Aluin 1 . . , , .
_, ,... . , [ van ieder 1 lood.
Blauwe vitriool 1
Water 1 pond.
Meng het tot eene wassching onder elkander, waarmede de mond 2—3
maal daags, met een aan een stokje bevestigden doek of lap, voorzichtig wordt uitgewasschen. Honig, azijn en zout en andere niet zeer prikkelende middelen zijn ook aan te bevelen. Is ie uit den mond vloeiende etter stinkend, dan kan men dien 2—3 maal daags met eene oplossing van 1 lood chloorkalk op 1 pond water uitwasschen. Daar het dier doorgaans goed slikken kan zoo geve men het veel meel en zemeldrank. De uieruitslag geneest doorgaans van zelf, doch men kan hierbij de
|
|||||
|
197
|
|||||||
|
HEI M0NDZEE31 DEB KALVEREN.
|
|||||||
|
blazen openen, en de ontstoken plaatsen met olie of room besmeren.
Ontstaan er diepere zweren, dan behandelt men die met oplossingen van Aluin, Blauwe vitriool of met eene oplossing van Loodsuiker. De uier moet dagelijks 2—3 maal voorzichtig uitgemolken worden. Bij het heerschende Mondzeer is de melk voor kalveren en biggen na-
deelig, en dikwijls zelfs doodelijk. Ook voor den mensch is zij nadeelig, daar zij ongesteldheid en eene soort van mondzeer voortbrengt. Er bestaat grond om te vreezen, dat zeer jonge kinderen door zulke melk doodelijk ziek kunnen worden. Ook het klauwzeer geneest doorgaans van zelf; ontstaan er echter
diepe verzweringen, dan zijn wasschingen van 2 lood Aluin, Blauwe vi- triool of van chloorkalk op 1 pond water aangewezen. Alle losse hoorn moet worden weggesneden, opdat de etter goed kan afvloeien. De door de klauwziekte aangetaste dieren aanhoudend in koud water te laten loo- pen, is niet alleen nutteloos, maar zelfs schadelijk. Ze moeten zoo wei- nig mogelijk loopen noch naar verre weiden, noch in het werk, hetwelk over het algemeen geheel moet wegblijven. Een hoog en zacht stroobed alsook grasrijke weiden zijn doelmatig. Een voorbehoedmiddel tegen de ziekte bestaat er niet, en is zij eenmaal
onder eene kudde uitgebroken, dan staat niets hare verspreiding in den weg. De ziekte is in booge mate besmettelijk. Dikwijls is de zeer aan te bevelen inenting toegepast geworden, welke het voordeel heeft, dat de ziekte vrat zachter en lichter verloopt, dat zij spoediger onder de koppel ophoudt, en dat daardoor de klauwziekte meestal voorkomen wordt. Om deze inenting te bewerkstelligen, brengt men wat van de in de blaar be- vatte stof op de tong van het gezonde dier, waarop met den derden dag het mondzeer uitbreekt. HET MONDZEER DER KALVEREN.
Dit gebrek wordt daaraan gekeud, dat het kalf niet zuigt of drinkt, en
daardoor vermagert; dat op de tong kleine blaasjes of puistjes worden gevonden, het tandvleesch rood en gezwollen en de mond vol schuimend «peeksel is. Oorzaken. Doorgaans ontstaat deze ziekte door eene slechte gesteld-
neid der melk. |
|||||||
|
198
|
|||||||
|
SE HBEBSCHENDB LONGZIEKTE.
|
|||||||
|
De Behandeling is gemakkelijk en eenvoudig, en bestaat in het
aanwenden van de volgende wassching: Neem: Vlierbloemen ) . .
Saliebladen. |\'»» «ed« * ons.
Laat dit een nar lang op 1} flesch kokend water trekken, en voegt bij
het doorgezegen vocht lf ons honig en 1 lood Aluin, waarmede men den mond eeuige malen daags uitwascht. Daarenboven geeft men het kalf, gedurende 2 a 3 dagen, eiken morgen het volgende poeder met melk in. Neem: Poeder van Rabarber ; lood.
Magnesia J » Poeder van Salmoniak 1 wichtje.
Meng alles tot 1 poeder ondereen. Willen de rauwe plaatsen in den mond niet genezen, dan bestrijkt men
die eenige malen daags met het volgende mengsel. Neem: Borax 1 lood.
Tinctuur van Myrrhe l£ »
Honig 4 » Meng het tot 1 smeersel onder elkander.
DE HEEESCHENDE LONGZIEKTE.
Deze kwaadaardige ziekte, die sedert 30 jaren reeds (in ons land heerscht ze
reeds sedert 35 jaren) onder ons rundvee heerscht, en daaraan telken jare groote nadeelen toebrengt, is eene besmettelijke ziekte. Verschijnselen. Een nu en dan kuchend hoesten, dat vooral des
morgens, en bij het drinken plaats heeft, is doorgaans het eerste in bet oog vallende verschijnsel. Vroeger of later wordt het dier mat en treurig, begint het haar recht op het lijf en dor te staan, neemt de melkgevingaf, vermindert de eetlust en heeft het herkauwen onregelmatig plaats. In bet begin der ziekte is de mest hard en de ontlasting vertraagd; somtijdsech- ter heeft er diarrhee plaats, die dikwijls in een doorloop overgaat, waarbij dan de mest een zeer stinkenden reuk verkrijgt. Langzamerhand wordt nu de hoest menigvuldiger en pijnlijker, terwijl de ademhaling versneld en met |
|||||||
|
DE HEXBSCHENDB LOKGZIEKTB. 199
|
|||||
|
inspanning plaats heeft. In bet verder beloop der ziekte nemen al deze
verschijnselen in hevigheid toe, hoewel zulks doorgaans slechts langzaam plaats beeft. De ademhaling wordt steeds schielijker, en heeft met eene in bet oog vallende beweging der neusvleugels plaats; de hoest wordt ver- volgens zeer zwak, kort en dof, of ook wel ruim en schor, welken laatsten hoest men gewoonlijk bij genezende dieren opmerkt; de eetlust is zeer ge- ring en ongestadig, terwijl bet herkauwen geheel ophoudt; ook de melk- geving neemt meer en meer af, en houdt eindelijk geheel op. Verder heeft het zieke dier aanhoudend koorts; de ooren en hoornen, die des morgens gewoonlijk koud zijn, worden later zeer warm, uit den neus en den mond vloeit een vuil en taai slijm, de oogen staan flauw en ingevallen, terwijl het dier meer en meer afmagert. Klopt en drukt men ter zijde achter de schouders op de ribben of borstwanden, dan steunt het dier en geeft pijn te kennen, iets, hetgeen men ook bij aangebrachte drukking op de schoft en langs den ruggegraat waarneemt. Eindelijk heeft de dood, zoo er geen genezing volgt, door eene soort van verstikking plaats. Bij de lijkopening zijn de longen gewoonlijk alleen ziekelijk aangedaan,
terwijl de meeste andere ingewanden gezond zijn. Bijna altijd wordt inde borstholte en op de longen eene geelachtige en vezelige stof aangetroffen, welke stof ook in het water aanwezig is, dat gewoonlijk in grootere of kleinere hoeveelheid in de borst voorkomt. De longen zelven, die bijna altijd meer of minder aan de ribben zijn vastgegroeid, hebben eene buitengewone grootte en zwaarte verkregen. In plaats van hunne natuurlijke sponsachtigheid, zijn zij hard en lever-
achtig geworden. Doorgesneden, vertoonen zij eene donkerroode kleur, en door de doorloopeude gele aderen of strepen een mannerachtig voorkomen. Het vlies, dat die longen bekleedt, is dikwijls zeer verdikt en insgelijks geel gekleurd. Over het algemeen is de longziekte eene slepende ongesteldheid, die door-
gaans eenige weken, en zelfs eenige maanden duren kan. Hoewel zij door den veehouder, vooral in het begin, niet zoo gemakkelijk te kennen is, zoo 1» zulks bij de lijkopening toch wel het geval. Oorzaken. Omtrent het ontstaan der longziekte is nog niets zekers
Oekerd. Hoewel het gebruik van slecht voedsel en drinkwater, van jene- verspoeling enz., alsmede het vatten van koude, wel eens als oorzaken |
|||||
|
200 DE HEERSCHENDE LONGZIEKTE.
|
|||||
|
der longziekte zijn beschuldigd, zoo bestaat daarvoor toch niet de minste
groml. Als vrij zeker mag men echter aannemen, dat de longziekte in ons land is gekomen door besmetting, en zich daardoor ook staande houdt en verspreidt, en dat ze in die streken, waar veel handel in vee is, en veel vee op eenen stal geplaatst wordt, gunstige gelegenheid vindt. Daarenboven schijnen nog andere omstandigheden, als het jaargetijde en de weersgesteldheid, invloed op de verspreiding der ziekte te hebben, aangezien de longziekte in sommige jaren erger dan gewoonlijk heerscht. In de meeste gevallen, als de ziekte op een stal of in de weide uit-
breekt, kan men besmetting aannemen, hetzij door het aankoopen van nieuw vee onder den koppel, of doordien de ziekte in eene naburige of aangrenzende weide beerscbt. Ook heeft de ondervinding geleerd, dat van de longziekte gebeterde koeien, en die welke reeds langen tijd (8—10 weken) van de longziekte genezen waren, in staat zijn, andere te besmet- ten. De besmetting heeft door de lucht plaats en waarschijnlijk op vrij verre afstanden terwijl de smetstof door menschen en dieren enz. kan wor- den overgebracht. Behandeling. Hoewel er tegenwoordig, in het grootste gedeelte van
ons land, van eene geneeskundige behandeling der longziekte bijna geen spraak meer is, zoowel wegens het ontoereikende der kunst, als het aan- houdend en algemeen heerschen van deze, zoo zullen wij hier toch korte- lijk die behandeling opgeven, die ons van de talrijke, tegen deze ziekte beproefde en aangeprezen middelen, nog als de beste en eenvoudigste is voorgekomen. Het door de longziekte aangetaste rund brengt men des zomers op eeae
beschaduwde lommerrijke plaats, en des winters op een matig warmen stal, in welk laatste geval men het tevens van een goed stroobed voorzien mo\'et. Het voedsel moet saprijk, week en gemakkelijk verteerbaar zijn, en uit gras, wortelen, bieten, meeldranken en eenig hooi bestaan. Vervolgens, en vooral in het begin der ziekte, mits er geen doorloop
aanwezig zij, diene men het zieke dier van tijd tot tijd wat wonderzout in water opgelost toe (i pond op 1{. flesch water), of geve het nu en dan wat rauwe lijnolie in. Wijders zet men aan beide zijden van de borst, achter de schouders
(PI. VI. fig. f. f.) een etterdracht of fontanel, welke breed en ongeveer |
|||||
|
201
|
||||||||||||
|
SE ÜEÏRSCHENDE LONGZIEKTE.
|
||||||||||||
|
1!—14 duim lang moet zijn, en fiks met terpentijn-olie moet besmeerd
worden. In plaats van een dracht, kan men op dezelfde plaatsen eene scherpe zalf of zoogenaamde trekpleister aanwenden, waartoe de volgende zeer dienstig is. Neem: Poeder van Spaanscbe vliegen 2 lood.
» » Ëuphorbium 1 >
» » Braak-wijnsteen } »
|
||||||||||||
|
Gewone lerpentnn » . ,
_ , Jvan ieder Keuzel
|
||||||||||||
|
ons.
|
||||||||||||
|
Terpentijn-olie 1 lood.
Meng alles tot 1 zalf ondereen.
Aan beide zijden wordt bet haar op de borstwanden, ongeveer ter grootte
van 2 handpalmen in omtrek, weggeknipt en daarop in eens de helft der zalf ingesmeerd, terwijl men 4—6 uren later de andere helft gebruikt. Hierop ontstaat na eenigen tijd zwelling, doorzweting, korstvorming, enz., hetgeen men gebeel aan de natuur overlaat. Zijn de opgegevene voorschriften\' gevolgd, dan doet men de eerste 4—5
dagen verder niets tegen de ziekte. Neemt deze evenwel nog meer toe, en toont het dier duidelijke koortsverschijnselen, dan geeft men het de vol- gende likking: Neem: 13 rauk wijn steen 2 lood.
Salmoniak 4 »
Poeder van Gentiaan | ons.
» » Zoethout ) . . ,
.} van ieder 1 ons.
» » Lijnzaad ) Met honig tot eene likking gemaakt in 4 dagen te gebrniken.
Bij dikwijls opvolgende waterzucht is het toedienen van terpentijn-olie
en jeueverbessen, gepaard met een versterkenden leefregel, aan te bevelen. Sedert eenige jaren heeft men beproefd, het rundvee tegen de longziekte
01 te enten. Deze aan het einde of pluim der staart plaats hebbende in- enting, veroorzaakt aldaar eene doorgaans zachte, en met weinig gevaar verbonden plaatselijke ziekte, waardoor het dier zoo al niet voor altijd, dan toch tijdelijk voor de ziekte beschut wordt. De zaak is wel is waar |
||||||||||||
|
SOS
|
|||||||
|
DE RUN DER- OF VEEPEST.
|
|||||||
|
nog nieuw, doch er zijn reeds zooveel gelukkige gevolgen der inenting on-
dervonden en aan te wijzen, dat het ieder reehouder is aan te raden, ze te beproeven, onverschillig of hij al dan niet de longziekte onder zijn vee heeft. Het verkieselijkste is het evenwel de kunstbewerking opgezond vee, of onmiddellijk bij het uitbreken der ziekte onder den koppel, toe te passen. Dat men de inenting van zijn vee aan een deskundige moet toevertrouwen, spreekt wel van zelf. Om de ziekte, althans hare verdere uitbreiding, zooveel mogelijk te
voorkomen en tegen te gaan, moet men de zieken, verdachten en pasge- beterden van de gezonden scheiden, en zoo ver mogelijk verwijderd hou- den. Eindelijk is bet zuiveren der stallen, en het zooveel mogelijk tegen- gaan der besmettirg, niet genoeg aan te bevelen. DE RUMDER- OF VEEPEST.
Deze ziekte kan bet rundvee op eiken leeftijd en in ieder jaargetijde
aandoen, doel. slechts eenmaal gedurende het leven. De runderpest is eene der meest verwoestende veeziekten, zij is zeer besmettelijk en zoo kwaadaar- dig, dat slechts weinig aangetasten er met het leven afkomen. Gelukkig komt zij slechts zelden voor, en dan gewoonlijk nog alleen in oorlogs- tijden, als wanneer zij door het vervoer van slachtvee uit Podolie, Hon- garië, de Ukraine enz. naar Duitschland of andere Staten, en zoo ver- volgen» naar ons land wordt overgebracht. Behalve enkele gevallen, in het begin dezer eeuw waargenomen, kwam •
deze ziekte in ons land, voor 1865, niet voor, zoodat het schijnt, dat zij zich hier, zonder besmetting van buiten, door vee uit andere landen af- komstig, niet kan ontwikkelen. Verschijnselen. De ziekte begint met koortskoude, beven en schud-
den met den kop; sommige zieken staan treurig, andere daarentegen zij» woest, stampen met de pooten en knersen op de tanden. Langzamerhand ontstaat een in het oog vallende, hol klinkende hoest. De lichaamswarmte is veranderlijk, de neus en mond zijn in het begin warm en droog, de oogen evenwel vochtig, terwijl later uit den neus en de oogen veel slijm vloeit. De herkauwing houdt spoedig op, hoewel het dier nog enkele da- gen aan het vreten blijft. De mond is met speeksel opgevuld en op de |
|||||||
|
DE OFGEBLAZKNHEID OF TEOMMELZUCHT. 203
tong, het gehemelte en aan het tandvleesch ontstaan kleine blaasjes, die
doorbreken, waarna zich de opperhuid in groote stukken loslaat, en een rooden, licht bloedenden grond achterlaat. Drukt men op de leudenstreek, dan buigt het dier diep naar beneden; alle 4 pooten zijn onder het lijf dicht bij elkander geplaatst, en de rug is gekromd. Eindelijk komt er een hevige doorloop bij, waarbij de staart aanhoudend bewogen wordt, terwijl onder de huid luchtgezwellen ontstaan, waarna de dood met den 4—7 dag volgt. Bij de lijkopening vindt men als het voornaamste en in het oog val-
lende verschijnsel, dat de boekmaag zeer uitgezet en hard is, en tusschen hare bladen, bijna tot poeder te wrijven voedsel bevat. De opperhuid der bladen laat zich gemakkelijk los, en is zwart en droog. De lebbe of leb- maag en darmen zijn ontstoken, en somwijlen door koudvuur aangedaan; de milt is bleek, slap en klein, de lever vaal en murw, terwijl de galblaas met eene groote hoeveelheid gal is opgevuld. De longen en de overige lichaamsdeelen zijn doorgaans gezond, behalve dat het vleesch miskleu- rig is. Behandeling. De ziekte is zoo kwaadaardig, dat er van eene be-
handeling nauwelijks spraak kan zijn. Daarenboven is de ziekte, zooals reeds gezegd is, zoo besmettelijk, dat het onmiddellijk dooden en afmaken der dieren zeer raadzaam is, ten einde de verdere besmetting en uitbrei- ding der ziekte tegen te gaan. Wij hebben hier hoofdzakelijk alleen daarom melding van de ïtunderpest gemaakt, omdat zij bij voorkomende gevallen kan herkend worden, terwijl de belangrijkheid der ziekte, waarbij de vee- stapel van een land als het ware op het spel staat, het Gouvernement alsdan die maatregelen tegen de verspreiding doet nemen, die voor bijzon- dere personen onuitvoerbaar zijn. DE OPGEBLAZENHEID OF TROMMELZUCHT.
Deze ziekte, die in sommige streken van ons land ook wel de pof of
de wind genoemd wordt, ontstaat gewoonlijk plotseling en zonder voor- boden. \' Verschijnselen. Het dier houdt eensklaps op met eten en her-
kauwen, de buik zwelt in het oog vallend op, inzonderheid aan de linker- *ijde, en wel in korten tijd zoo sterk, dat niet alleen de zoogenaamde |
||||
|
\'204 DE OrGEBLAZENHKID OF TROUKELZCCOT.
|
|||||
|
hongerkuil geheel gevuld, maar zelfs uaar buiten gewelfd is en uitsteekt.
Slaat men met de vlakke band op den buik, dan geeft dat denzelfJen toon, alsof men op een trommel slorg; vandaar de naam trommelzucbt. Bij bet toenemen der ziekte staat het dier met gekromden rug, zet de becnen dicht bij elkander onder bet lijf en houdt den staart er ver van af, terwijl de aarsopening krampachtig gesloten is. De oogen staan glinsterend en puilen uit, de huid-aderen zijn sterk gevuld, de ademhaling is versneld, bemoeielijkt en benauwd, de mond is heet en met schuimend speeksel gevuld. Dikwijls neemt de ziekte binnen een half of heel uur zoo zeer toe, dat de uitwendig gelegene deelen koud worden, en dat het dier begint te beven, var. benauwdheid heen en weer trippelt, steunt, zich bijna niet meer kan staande houden en eindelijk neerstort, waarop dan de dood door stikking en dikwijls met berstiug van de maag volgt. Oorzaken. De naaste oorzaak der opgeblazenheid bestaat in eene op-
hooping van lucht (sassen), die zich Jn [de groole of eerste maag (pens-maag) van het rund ontwikkelt, en noch door den mond, noch door de aars- opening eenen uitweg vindt. Deze ziekte ontstaat bijna altijd door het overmatig en schielijk ge-
bruik van sommige voedingsmiddelen, als van kool, knollen, jonge klaver, Lucerne, mout, gekookte aardappelen, enz. Worden genoemde voedingsstof- fen te schielijk of in eene te groote hoeveelheid gegeten, dan overwel- digen zij de verteringskraebt der maag, waarop dan eene gisting volgt, waardoor eene groote hoeveelheid lucht wordt voortgebracht, die de op- geblazenheid ten gevolge heeft. Behandeling. Hoewel bij deze ziekte nauwelijks tijdig genoegbnlp
kan verschaft worden, zoo bestaan er gelukkig talrijke middelen, die,tijdig gebruikt, alle gevaar afwenden. Is het gevaar dringend, dan blijft altijd de aanwending van den trokar het beste middel; tot dat einde bedient men zich van een gewonen trokar (PI. VI. fig. 2, a. b.) welken men aan de linkerzijde in den buik steekt, waarop men het stilet of priem (b) uit- trekt, en door de buis (a) de lucht ontsnapt. Bij gebrek van een trokar, kan men zich ook van een spits mes bedienen, waarbij men dan een pen- neschacht of ander dun buisje in de gemaakte opening brengt. Om het punt van insteking nauwkeurig te kennen, bepaalt men, door meten, het mid- dclpunt van de heup, de dwarse uitsteeksels der lendenwervelen en van |
|||||
|
D« OrGEBLAZENIJEID OF TROMMELZUCHT. 205
|
|||||
|
den achtersten rand der valsche ribben (PI. VI. 6g. 1, h. b.) waar men
den trokar of bet mes insteekt (g). Bij het insteken geeft men hetinstru- ment zulk eene richting, dat de punt er van, verlengd gedacht, aau het rechterbeen weder zou te voorschijn komen. Onmiddellijk na het insteken vliegt de lucht met groot geweld en ge-
druis door de gemaakte opening naar buiten; evenwel durft men de buis niet aanstonds wegnemen, dewijl zich de lucht dikwijls weder opnieuw ontwikkelt; ontstaat de opgeblazenheid na geruimen lijd weder opnieuw, dan kan men den trokar of liet gebruikte puntige mes zonder gevaar weder insteken. PI. V. fig. 1, toont de groote of pensmaag in zijne natuurlijke lig- ging aan. Ofschoon nu, zoo als gezegd is, de trokar steeds het beste en zekerste
middel is, om de opgeblazenheid weg te nemen, zoo ontbreekt het den veehouder dikwijls aan moed en de noodige kennis om de operatie te bewerkstelligen, terwijl zij in de meeste gevallen ook gemist en door andere middelen kan vervangen worden. Men kan bijv. de in de maag opgehoopte lucht door den mond ontlasten, door een elastieken stok of balein door den mond en de slikbuis in de maag te brengen, of het beest een band van stroo als een teugel in den mond te geven. Het dier kauwt dan aan- houdend, waarbij dikwijls door oprispingen de lucht uit de maag verwij- derd wordt. Beter nog is de volgende behandeling: Men geeft h_et dier elk half uur een eetlepel geest van salmoniak met eene flesch meelwater in; of een lood chloorkalk; of even zoo veel gebrande kalk, potasch, zwa- vellever of steenolie. Ook [ lood kamfer met eiwit en water afgewreven, alle kwartier uurs ingegeven, is heilzaam. Bovendien zijn dranken van zeepwater en brandewijn, van pekel met brandewijn, alsmede aftreksels Tan kamillen, anijs- en venkelzaad zeer nuttig. Met het toedienen van bovengenoemde, middelen echter moet, vooral bij dikwijls terugkeerende trommelzucht, een laxeermiddel worden gegeven. Het laten rondloopen van het zieke dier, begietingen met koud water, klisteeren, alsmede het Wegnemen van den mest uit den aarsdarm zijn doelmatige hulpmiddelen. Sedert eenige jaren bedient men zich, ter genezing van de trommelzucht dikwijls van eene elastieke lederen buis, die door den mond en slok- darm in de maag gebracht wordt. Daar de omvang der buis vrij aanzienlijk. is, zoo wordt de in de maag aanwezige lucht zeer spoedig ontlast. Het |
|||||
|
806
|
|||||||
|
DS DOLHEID O* RAZERNIJ.
|
|||||||
|
spreekt wel van zelf, dat men bij de aanwending der buis voorzichtig
moet te werk gaan en zorgen, dat deze niet te lang blijft zitten, dewijl anders het dier zou kunnen stikken. DE DOLHEID OP RAZERNIJ.
Deze ziekte ontstaat bij het rundvee alleen ten gevolge van de beet van
een dollen hond, en breekt op zeer onbepaalde tijden uit; van 2—40 weken en zelfs nog later; gewoonlijk echter met de 6\'—8* week. Verschijnselen. Tot op het uitbreken der ziekte doet zich het dier
volkomen gezond voor; breekt zij echter uit, dan vreet het dier gewoonlijk niet meer, laat den kop en de ooren hangen, is buitengewoon schrikachtig, beeft, schudt met hals en kop en waggelt met het achterstel, waarbij door- gaans een eigenaardig gekraak in het kruis is waar te nemen. De oogen zijn mat, uitpuilend en zeer rood, terwijl de mond met een taai slijm is op- gevuld. Het dier brult gedurig en geeft een zeer heesch en wanklinkend geluid. In sommige gevallen belikt het dier de gebeten wonde onophou- delijk, zoodat zij zelfs bloedt, of wrijft ze aan naburige voorwerpen. De voornaamste kenmerken der ziekte zijn echter de volgende: Het dier brult aanhoudend, kwijlt en schuimt sterk uit den mond; er hebben sterke rommelingen in het lijf en aanhoudende persingen op de mestontlasting plaats, waarbij in het begin donker gekleurde, als met olie bestreken mest- stoffen en op het laatst slechts slijm ontlast wordt; daarbij vermagert het dier buitengewoon schielijk, waggelt en trippelt met het achterstel heen en weer, slaat aanhoudend met den staart, terwijl de aarsopening open staat. De meeste door deze ziekte aangetaste dieren houden zich overigens rustig en stil; slechts weinige razen en tieren of stampen met de beenen; en dan wel inzonderheid als zij honden\' of kinderen zien. • Van eene behandeling dezer ziekte kan geen spraak zijn, daar zij in elk
geval doodelijk is, weshalve het raadzaam is, het dier te dooden en af te maken, zoodra de ziekte volkomen herkend is. Slechts dan alleen, als een rund pas door een dollen hond gebeten is, kan de ziekte somtijds nog worden voorkomen, en wel door de gebeten wond onmiddellijk met azijn of pekel uit te wasschen en daarop met een gloeiend ijzer sterk te bran- den. Daarna besmeert men deze plaats met Spaanschevliegzalf, en houdt |
|||||||
|
DX BEENBREUK-ZIEKTE. 307
|
|||||||||
|
de wond daardoor gedurende eenige treken in ettering. Alle inwendige
middelen: als meikevers, Belladonna, enz. zijn tot hiertoe zonder gevolg aangewend. DE BEENBREUK-ZIEKTE.
Deze zonderlinge ziekte wordt zoowel op den stal als in de weide waar-
genomen, en komt gewoonlijk bij verscheidene dieren van een koppel te gelijk voor. Wanneer het door deze ziekte aangetaste dier eenige sprongen maakt, of slechts schielijk opstaat, dan heeft er, zonder verdere aanlei- ding, een breuk van één of meer beenen, inzonderheid aan de ledematen plaats. Behalve dat, neemt men in langen tijd verder niets ziekelijks aan de dieren waar, alleen staat het haar recht en dor op het lijf, is het dier mager, en heeft de neiging om allerlei vreemde en ongewone zelfatandig- heden, als aarde, stukken van gebakken steen, leder, oud houtwerk, ent. niet graagte te verzwelgen. Oorzaken. Het meest komt deze zonderlinge ziekte bij rundvee voor,
hetwelk op zure en moerassige weiden loopt, of met zure, bedorven voe- dingsstoffen en dranken gevoed wordt. In sommige streken is de ziekte bijna onbekend, terwijl\' zij in andere dikwijls voorkomt. Behandeling. Om deze ziekte te genezen en te voorkomen, vermijdt
men de schadelijke weiden of geeft goed en gezond stalvoeder. Bij die dieren, bij welke zich de ziekte reeds geopenbaard heeft wendt men de volgende middelen aan: Neem : Poeder van Jeneverbessen
» » Kalmuswortel |
|||||||||
|
van ieder i ons.
|
|||||||||
|
» » Zwavelzuur
» » Krijt Meng alles tot een poeder ondereen. Van dit poeder geeft men het beest 2—3 maal daags eene groote eet-
\'epel vol onder wat meeldrank. In plaats van ditjpoeder kan men ook eena daags 4 lood krijt en 2 lood keukenzout met water ingeven. Verder kan men nog de volgende middelen aanwenden:
|
|||||||||
|
SOS DE PABELZIEKTE, PARELZUCHT OF INWENDIGE POKKE».
Neem: Poeder van Houtskool
|
|||||||||
|
Bloem van Zwavel
|
van ieder gelijke deelen.
|
||||||||
|
Keukenzout
Potasch Meng bet tot een poeder ondereen, waarvan men eiken morgen 2 eet-
lepels vol icgeeft. Helpt bet eeue middel niet dan beproeve men een ander, en zorge
vooral dat daarmede eene goede en versterkende voeding gepaa\'d gaat. Die dieren, welke een breuk aan de beenen hebben, zijn bezwaarlijk en niet dan met veel moeite te genezen, weshalve het beter is, zulke te slach- ten, zijnde het vleescb niet schadelijk voor de gezondheid. DE PABELZIEKTE, PARELZUCHT OF INWENDIGE
POKKEN.
Deze ziekte is in het begin, en dikwijls gedurende verscheidene maan-
den van haar bestaan, moeielijk met zekerheid te kennen. Als hoofdken- tecken neemt men eene dikwijls terugkeerende geslachtsdrift waar, welke echter ook na de paring blijft bestaan, terwijl bet dier steeds onvrucht- baar blijft. Daar deze toclitigheid gewoonlijk om de 3—é weken terugkeert, heeft
men deze ziekte ook wel eens stierzucht genoemd. In een later tijdperk der ziekte doet zich een kuchhoest voor, waarbij echter de eetlust nog langen tijd blijft voortbestaan, en geen iu het oog vallende vermagering plaats heeft. Eerst na 8—18 maanden, wordt de ziekte doodelijk, als wan- neer de hoest hevig en met inspanning plaats heeft, de haren recht op hetjlijf staan en hunnen glans verliezen, de blik flauw wordt en de oogen invallen, de ademhaling moeielijk, steunend en met inspanning plaats heeft, terwijl het dier, zelfs bij het besle voeder, zeer vermagert. Zoo men ter zijde op de borstwanden drukt of klopt, geeft het dier pijn te kennen, terwijl het den druk ontwijkt en doorgaans begint te hoesten. Eindelijk houdt de eetlust en herkauning geheel op, waarop dan binnen weinige dagen de dood volgt. Bij de lijkopening echler is de ziekte eerst met de meeste zekerheid te kcni.cn, dewijl zich aan het vlies dat de borst en |
|||||||||
|
SE BEVANGENHEID OF HET KHEUMATISME. 209
|
|||||
|
buiksholte inwendig bekleedt, alsmede aan het net en darmsgeil, tallooze
bruine, miskleurige, platte of van een steel voorziene uitwassen bevinden, die de grootte van eene hazelnoot, aardappel en daarboven hebben, en dan eens dicht bij elkander, dan weder ver van elkander worden aangetroffen. Gewoonlijk worden ook aan de longen groote en harde knobbels, dikwijls ter grootte van een vuist, gevonden. De Oorzaken der ziekte zijn bijna geheel onbekend, doch men ziet
de ziekte evenwel het meest bij zulk vee voorkomen, dat met draf, mout en jeneverspoeling gevoed wordt of op lage, zure en moerassige weiden loopt. Yan eene behandeling der parelziekte kan schier geen spraak zijn, daar
zij in de eerste maanden van haar bestaan gewoonlijk niet herkend wordt of, wanneer zij met eenige zekerheid wordt herkend, reeds zoo groote vor- deringen gemaakt heeft, dat alle hulp tevergeefs is. Nogtans heeft in het begin der ziekte het volgende poeder goede diensten bewezen: Neem: Spiesglans j
Zwavel >van ieder 4 lood.
Roet J
Poeder van Gentiaanwortel 1 ons.
Kalmuswortel { ons. Alles tot een poeder ondereen gemengd, \'s Morgens en \'s avonds er twee
eetlepels vol van te geven. Het gebruik van het vleesch kan zonder na- deel geschieden, zoolang het dier nog in goeden staat is en er geen bij- zondere vermagering of ziekwezen heeft plaats gehad. In het tegenoverge- stelde geval, is het vleesch onsmakelijk en het gebruik er van schadelijk voor de gezondheid. DE BEVANGENHEID OF HET RHEUMATISME.
Het door deze ziekte aangedane beest, heeft een stijven en pijnlijken gang,
\'aarbij de gewrichten gedurig een krakend geluid geven; het ligt veel, s\'aat langzaam en moeielijk op, en trilt van pijn. In sommige gevallen eet net nog, in andere gevallen echter weinig of in het geheel niet; de huid »gt zeer vast op het lijf, zoodat men ze niet als gewoonlijk in plooien kan 14
|
|||||
|
310 DE BEVANGENHEID OF HET RHEUMATISME.
|
||||||||||
|
oplichten, terwijl het haar glanzeloos is. De mest wordt zelden ontlast en
is hard; de ooren en hoornen zijn afwisselend koud en warm. Somtijds worden de klauwen door ontsteking aangedaan, die dan pijnlijk en warm zijn, of, en zulks is meer het geval, de ontsteking doet de gewrichten aan, vooral de knie- en sprong- of hielgewrichten, die dan dikwijls zeer ge- zwollen, heet en bij aanraking pijnlijk zijn. De juiste herkenning der ziekte is niet altijd even gemakkelijk, en men moet steeds nauwkeurig onderzoe- ken, of de aanwezige ziekteverschijnselen ook eene andere ziekte aandui- den. Gaat met de bevangenheid koorts gepaard, dan duurt ze gewoonlijk 8—14 dagen; is zulks evenwel niet het geval, dan kan zij weken en maan- den duren. De Oorzaken der bevangenheid zijn in het vatten van koude en in
te sterke voeding gelegen. Behandeling. Hierbij komt het eerst in aanmerking, of de ziekte al
of niet met koorts gepaard gaat. Is zulks wel het geval, dan doet men eene aderlating van 4—6 ponden bloed en geeft inwendig alle 3—4 uur het volgende poeder met water in.. Neem: Braakwijnsteen ± lood.
Salpeter 1 lood. Wonderzout j ons.
Meng het tot een poeder onder elkander. Hiermede houdt men zoolang aan, totdat er eeue weeke mest-ontlasting
plaats heeft. Zijn de klauwen door ontsteking aangedaan, dan moet men ze met koud water bevochtigen of in eene pap van klei met azijn plaatsen. Lijden de gewrichten, dan moeten die dikwijls met een mengsel van 1 lood loodsuiker, 2 pond regenwater en 4 lood Geest van Kamfer gebet worden. Is de ziekte zonder koorts, dan kan men toch, bij zeer vette dieren, met voordeel eene aderlating doen. Inwendig geeft men alsdan de volgende middelen. |
||||||||||
|
Neem: Jeneverbessen
|
van ieder 1 ons.
|
|||||||||
|
Arnika-bloemen
Laat dit samen een uur lang met 4 pond kokend water trekken, en
geef het doorgezegen vocht, gedurende een dag, in 2—3malen in. Voegt |
||||||||||
|
211
|
|||||||
|
HET KOLIEK. Oï DE BDIKriJN.
|
|||||||
|
men bij dezen drank nog: 1 lood Braak wijnsteen en 3 lood Air.moniakzout,
dan is het middel nog werkzamer. Verder moet men het geheele lichaam met stijve borstels of stroowissen sterk wrijven, en den rug en hetboven- ste gedeelte der beenen 2maal daags met gelijke deelen Terpentijn-olie en Geest van Kamfer smeren. Als voedsel geeft men lauw-warme dranken van gekookte aardappelen, wortelen, brandewijnspoeling, enz. Doet zich na 8—14 dagen nog geen merkbare beterschap voor, dan voegt
men bij het boven opgegevene aftreksel telkens ^ lood Kamfer in 2 lood Terpentijn-olie opgelost. Den rug en de bovenste gedeelten der beenen smeert men 1—2maal daags met gelijke deelen Geest van Salmoniak, Ter- pentijn-olie en Raap-olie. Gedurende de behandeling moet het beest warm gehouden, met een wol-
leu kleed gedekt en van een hoog stroobed voorzien worden. Doen zich- hier of daar aan de beenen, weeke en golvende gezwellen voor, dan moe- ten die door eene insnijding van hunnen inhoud ontlast worden. Zijn de gezwellen hard, dan worden zij met Terpentijn-olie, of, zoo zij niet in ver- ettering willen overgaan, met Spaanschevliegzalf ingesmeerd. HET KOLIEK OP DE BtTIKPIJlT.
Het aan buikpijn lijdende rund eet niet, heeft weinig of volstrekt geen
ontlasting, en drinkt doorgaans veel; na eenigen tijd, dikwijls eerst na 2—3 dagen, wordt het dier treurig en ligt veel; ooren en hoornen zijn afwis- selend koud en warm. De pensmaag zet aan de linkerzijde sterk op, zoo- dat men dikwijls hel daarin bevatte voedsel voelen kan. Heeft er na 3—4 dagen geen mest-ontlasting plaats dan begint het dier te steunen, staat met gekromden rug en ziet dikwijls naar het lijf om; de blik wordt flauw en de oogleden zijn gezwollen, terwijl na bijkomend tandenknersen de dood spoedig volgt. Oorzaken. De buikpijn ontstaat doorgaans ten gevolge van overmatig
gebruik van zwaar en moeielijk verteerbaar voedsel, als klaver, meel, ze- toelen, boonen, bedorven of beschimmeld hooi en haver, alsmede door het gebruik van knolgewassen, inzonderheid van aardappelen. Behandeling. Hoewel minder gevaarlijk dan de opgeblazenheid, ver-
°rzaakt het koliek toch niet zelden den dood, zoo niet tijdig hulp ver.
|
|||||||
|
313 SE DUIZELIGHEID EK VALLENDE ZIEKTE.
schaft wordt. Deze bestaat hoofdzakelijk daarin, dat men, met de hand,
den in den endeldarm aanwezigen mest wegneemt, en daarna alle uureen klisteer ran het volgende mengsel lauw-warm aanwendt: Neem: Keukenzout {- ons.
Groene zeep 1 ons. Raapolie 2{ Ned. Ons. Water 2 pond.
Inwendig geeft men alle 4 uur het volgende middel:
Neem: Dubbelzout 3 lood.
Lijnolie 3i ons.
Water j pond.
Meng het tot een drank ondereen. Hiermede houdt men zoolang aan, totdat eene ruime mestontlasting
plaats heeft. Heeft de ontlaste mest een zeer stinkenden reuk, dan diene men later eenige malen daags het volgende middel toe: |
|||||||||
|
Neem: Poeder van Gemberwortel
|
van ieder 1 lood.
|
||||||||
|
» » Mosterdzaad
Onder elkander gemengd, geeft men het, telkens onder bijvoeging van
£• wijnglas vol brandewijn met J flesch water, in. DE DUIZELIGHEID EN VALLENDE ZIEKTE.
Bij de duizeligheid begint het dier eensklaps te waggelen, slingert, valt
eindelijk neer, en blijft eenigen tijd bewusteloos, als dood liggen. Bij de vallende ziekte, doen zich dezelfde verschijnselen voor, behalve
dat het dier hier niet stil en als dood blijft liggen, maar met de beenen en den hals krampachtige bewegingen maakt, waarbij erg steunen en reu- telen, alsmede verdraaien der oogen plaats heeft, terwijl een sterk schuim voor den mond staat. De aanvallen duren gewoonlijk langer dan bij de dui- zeligheid, en wel ±—1 uur, en komen doorgaans op onbepaalde tijden weder. De Oorzaken van beide ziekten zijn slechts zelden te ontdekken.
Bij trekvee ontstaat de duizeligheid dikwijls door een te nauw trektuig en |
|||||||||
|
HEI ACHTERWEGE BLIJVEN DER NAGEBOORTE. 918
|
|||||
|
daardoor veroorzaakt toedrokken der keel, zoomede door groote ver-
moeienissen en door groote hitte. De vallende ziekte ontstaat door de- zelfde en geheel onbekende oorzaken. Behandeling. De duizeligheid wordt dikwijls door het wegnemen
der aanleidende oorzaken genezen, verder door eene aderlating en het toedienen van een laxeermiddel uit Aloë of Wonderzout bestaande. De vallende ziekte is bijna nooit te genezen, en is derhalve, zoo de aan- vallen dikwijls terugkeeren, het slachten van het beest aan te raden. HET ACHTERWEGE BLIJVEN DER NAGEBOORTE.
In den gewonen toestand gaat de nageboorte binnen 4—6 uren na het
kalven of nog vroeger, van zelf af; is dit evenwel na 24—36 uren niet het geval, dan is zulks eene onregelmatigheid, die dikwijls vele nadeelen ten gevolge kan hebben. Het gebrek komt het meest voor bij oude|en slappe koeien en bij die, welke te vroeg gekalfd hebben, alsmede bij koeien, die met zoogenaamd verhittend voedsel gevoed zijn. Dit ongemak wordt gemakkelijk daaraan gekend, dat uit de schaamspleet, of zooge- naamde kling, de ei- of vruchtvliezen hangen, op welker ontlasting de koe dikwijls perst. Om de nageboorte te verwijderen, handde men als volgt: Men vatte met de eene hand het uit de kling hangende deel der nageboorte, en ga met de andere beoliede hand langs de nageboorte in de baarmoeder, tot aan het punt waar deze vastzit; dikwijls is dit de kramp- achtig gesloten moedermond, waarin men alsdan de wigvormig toegevou- Wen hand brengt en zoodoende de nageboorte verwijdert. Zit deze evenwel, zooals gewoonlijk het geval is, nog aan de wanden der baarmoeder vast, dan maakt men ze met de eene hand langzamerhand los, terwijl men met de andere hand zachtkens trekt. Daar de koe bij deze verrichting doorgaans onrustig wordt, moet men ze spannen of tusschen twee palen of boomcn plaatsen, ten einde het heen- en weergaan te beletten. Ook 18 het doelmatig om, door een voor het uier aangebrachten gordel of cin- 8e\', den buik wat op te heffen, ten einde de operatie gemakkelijker te maken. Deze kunstmatige verwijdering der nageboorte is dan vooral noo- dl8) als de baarmoeder omgestulpt of uitgezakt is. In alle andere gevallen kan men de nageboorte gerust 2—3 dagen laten
|
|||||
|
214
|
|||||||
|
HET TJITZAKKBN DER BAAHMOEDBR.
|
|||||||
|
zitten, dewijl zij in dezen tijd gewoonlijk van zelf afgaat, of door andere
inwendige middelen kan worden afgedreven. Gaat binnen genoemden tijd de nageboorte niet af, en gaat deze in ont-
binding over, dan houde men de geslacbtsdeelen uitwendig zuiver, en geve het dier 3 maal daags den volgenden drank: Neem: Moederkoorn 2 lood.
Zevenboom 4 » hetwelk meu met 1 flesch kokend water een uur lang laat trekken. Ge-
ringe verbloedingen, die na het verwijderen der nageboorte mochten ont- staan, hebben niet veel te beteekenen. HET UITZAKKEN DER BAARMOEDER.
Het gebeurt somtijds, dat de baarmoeder of draagzak kort na het af-
kalven, en eer nog de nageboorte is afgegaan, uitzakt en omstulpt. Hoewel het gebrek gevaarlijk is, zoo is het toen doorgaans op te heffen. De uit- gezakte baarmoeder is heet, ontstoken en doorgaans door mest enz. bezoedeld. Behandeling. Eer men tot het weder inbrengen der uitgezakte
baarmoeder overgaat, moet men ze vooraf van alle onreinheden zui- veren en met eene slijmige vloeistof, bijv. lauw-warme melk, afwas- schen en bevochtigen, welke bevochtiging men zoolang moet voortzetten, tot de draagzak geheel is teruggebracht. Dit doet men het best, door de baarmoeder in een houten nap, met lauwe melk gevuld, te baden, of met daarin gedoopte doeken te betten, in welk laatste geval men de baarmoeder op een linnen laken legt, en door helpers op gelijke hoogte der kling of schaamspleet laat houden. Zit de nageboorte nog geheel of • gedeeltelijk aan de baarmoeder vast, dan moet die vooraf verwijderd wor- den, hetgeen men, door met de eene hand voorzichtig aan de zoogenoemde druiven der nageboorte te trekken en met de andere hand de baarmoeder- tepels of koekjes te steunen, gemakkelijk verrichten kan. Vervolgens be- smeert men den ontblooten arm, met olie, en neemt een linnen doek, BW gelijks in warme olie gedoopt, in de hand, zet dezen met de vuist tegen de punt der baarmoeder, en schuive die langzaam en voorzichtig, doch |
|||||||
|
DE GEELZUCHT. 215
|
||||||
|
met kracht, naar binnen; terwijl men met de andere hand aan de zijde
der kling drukt en door helpers laat drukken, en zoodoende het inbren- gen der geheele baarmoeder bevordert. Om de kunstbewerking gemakke- lijker te maken, moet men het beest van achteren eene zoo hoog moge- lijke- ligging of stand geven. Is de draagzak weder ingebracht, dan houdt men beide handen met kracht tegen de kling, ten einde het weder uit- zakken van den draagzak te beletten, hetgeen anders, door het sterk persen des diers, licht konde gebeuren. Is de baarmoeder reeds langen tijd uitgezakt, en zeer ontstoken, dan moet eene aderlating gedaan wor- den. Om het uitzakken of omstulpen der baarmoeder verder tegen te gaan, moet men een rooster of zoogenaamd haam aanleggen, terwijl men, door na het inbrengen het beest wat rond te leiden, het sterke persen tegengaat. Helpen ook deze middelen niet en blijven de persingen aan- houden, dan neemt men eene vrij groote blaas, maakt die in lauw water week en vochtig, en brengt die door de kling zoo ver mogelijk in de scheede, zoodat er slechts een kleine gedeelte buiten de kling blijft. Is dit geschied, dan brengt men een houten pijp of ander buisje in de opening der blaas, waarmede ze stijf wordt opgeblazen, vervolgens neemt men de pijp weg en bindt de opening der blaas sterk toe. Bovendien kan men de volgende kramp-stillende middelen toedienen: Neem: Aftreksel van Kamillen 1 llescli.
Geestrijk aftreksel van Opium J lood.
Hetwelk men naar omstandigheden alle 4—6 uren ingeeft. Om het dier in de waterloozing niet te hinderen, moet men de blaas
eenige malen daags wegnemen. Het aanwenden van den rooster, of van eene blaas, is ver te verkiezen boven de wreede handelwijze, welke som- wijlen gebezigd wordt, om de schaamlippen aan elkander te naaien, ten einde daardoor het uitzakken der baarmoeder te verhinderen. DE GEELZUCHT.
Deze ziekte doet zich hoofdzakelijk door eene gele kleur der oogen,
yan de lippen, der tong en van het tandvleesch kennen, terwijl bij witte, of witbonte koeien, ook de huid geel gekleurd is. De pis is donker, van |
||||||
|
i
|
||||||
|
S16
|
|||||||
|
DE HOEST.
|
|||||||
|
eene geelachtig groene kleur, de mest daarentegen is buitengewoon licht
gekleurd; gewoonlijk is er doorloop, doch ook wel verstopping aanwezig. Overigens is het dier mat en treurig, heeft weinig eetlust en eene vuil beslagen tong, en sterft eindelijk aan uittering en waterzucht. Oorzaken. Deze zijn verschillende ziekten der lever, als levcr-ont-
steking, verhardingen, enz. Gewoonlijk is de geelzucht moeielijk te ge- nezen, dewijl de eigenlijke ziekte der lever, of de oorzaak der geelzucht, bijna niet te genezen is. Behandeling. Behalve dat het voeren van groen en over \'t alge-
meen van saprijk voedsel, veel nut doet, en waardoor men dikwijls de ziekte alleen kan genezen, zoo zijn toch de volgende middelen aan te bevelen: Neem: Poeder van Aloë i ons.
» » Kalmuswortel 1 . , ,
_ .. , ,} van ieder 1 ons.
» » Gentiaanwortel \\
» f Jeneverbessen 2 ons.
Meng alles tot een poeder ondereen, waarvan men het beest 2 a 3
maal daags een grooten eetlepel vol toedient.
Mocht er verstopping bestaan, dan kan men bij het opgegeven poeder
nog wat Wonder- of Dubbelzout voegen. DE HOEST.
Lijdt het rund aan een hoest, zonder dat verder iets ziekelijk aan het
beest is waar te nemen, zoo is daarvan doorgaans eene gevatte koude de oorzaak; of wel, de hoest wordt door het gebruik van onzuiver en stof- fig voedsel, of door andere onzuiverheden, die in de keel komen, teweeg- gebracht. Behandeling. Is de hoest door het vatten van koude ontstaan,
dan houde men het dier goed warm, wrijve de huid gedurig met stroo- wissen, en geve het 2 maal daags den volgenden drank lauw-warm in: Neem: Aftreksel van Kamillen) . . ,
_. [van ieder | pond.
Poeder van Braakwynsteen \\ lood.
Meng alles tot een drank ondereen.
|
|||||||
|
HET GEBKBK AAN EETLUST. 317
|
|||||||
|
Als voedsel geve men het dier gras of ander groen en saprijk voedsel,
terwijl het drinkwater eenigszins lauw moet zijn. Wordt de hoest door onzuiverheden, zooals stoffig hooi, enz. teweeg-
gebracbt, dan geve men in plaats daarvan groen voeder of ander zuiver en frisch hooi, of men trachte het hooi door uitschudden van alle ouzui- verheden en stof te bevrijden, waarna men het met pekel besprenkelt. In alle gevallen, waar, bij een langdurigen en slependen hoest, ver-
magering intreedt, zijn doorgaans de longen ziekelijk aangedaan, in welk geval men het best doet, zulk een dier te slachten. Doet zich bij ver- scheidene dieren onder eene koppel een hoest voor, dan lette men nauw- kcurig op, of zich ook andere ziekteverschijnselen openbaren, want niet zelden is zulk een hoest de voorbode der besmettelijke longziekte. HET GEBREK AAN EETLUST.
Dit gebrek komt zelden voor, zonder dat te gelijker tijd de eene of
andere ziekte aanwezig is. Doet zich echter niets ziekelijks voor, is het voedsel goed en zijn er geen gebreken, zooals uitwassen of verzweringen, in [den mond aanwezig, dan kan eene gestoorde spijsvertering alleen de oorzaak zijn. In dit geval geeft men het dier 2 a 3 maal daags twee groote eetlepels vol van het volgende poeder in: Neem: Keukenzout 6 lood.
Poeder van Kalmus 1 ons.
|
|||||||
|
J van ieder li ons.
» » Alsemknoppen ) Meng alles tot een poeder ondereen.
Dit middel moet ten minste gedurende 8 dagen toegediend en door het
beste voedsel ondersteund worden. Mochten verzweringen of andere gebreken in den mond of keel aanwe-
zig zijn, zoo moeten die zoo mogelijk verwijderd worden, waarop dan de eetlust spoedig zal terugkeeren. |
|||||||
|
218
|
|||||
|
DE BLAUWE MELK.
Van alle gebreken der melk, is de zoogenaamde blauwe melk wel het
belangrijkste en meest bekende, hoewel er, ten opzichte van deszelfs ont- staan en oorzaken, nog veel in het duister ligt. Dit gebrek van de melk der koeien komt vrij dikwijls voor, evenwel in sommige streken meer dan in andere, terwijl het op sommige plaatsen bijna nooit voorkomt. Versch gemolken zijnde, doet zich de melk gezond en goed voor, zoo-
wel wat de kleur als hare overige gesteldheid aangaat. Na verloop van ongeveer 24—4S uren evenwel, als de room zich heeft afgescheiden, ont- staan er blauwe vlekken of punten op, die langzamerhand grooter worden, ineenvloeien, en niet zelden de geheelc oppervlakte der melk bedekken. Dikwijls echter bepaalt zich de blauwe kleur slechts tot enkele vlakken, terwijl de kleur en gesteldheid der melk overigens gezond zijn. Deze vlakken, inzonderheid de groote, hebben eene donkerblauwe
kleur, veel met die van indigo of blauw karmijn overeenkomende, terwijl zij aan de randen min of meer groen schijnen. Laat men zoodanige melk langen tijd staan, dan ontstaat er, even als op andere melk, een wit, grauw, rood of ander gekleurd schimmel op, hetwelk dan de blauwe kleur meer of minder bedekt en onkenbaar maakt. Bij eene hooge temperatuur wordt de melk sterker blauw gekleurd dan bij eene lage. Zooals gezegd is, ontstaat de blauwe kleur eerst \'van boven op de room, later breidt zij zich ook door de melk naar beneden uit, die dan gedeeltelijk of geheel wordt blauw gekleurd. Nogtans is de melk nooit zoo sterk blauw gekleurd als de room. Bij het karnen van deze blauwe melk, scheidt de boter zich moeielijk
af, en heeft eene vuil grauwachtige of ook wel hare gewone kleur; de smaak der boter is slechts Weinig of in het geheel niet veranderd, sora- tijds echter min of meer ranzig. De karnemelk daarentegen is sterk blauw gekleurd, zoodat het schijnt,
of alle blauwe kleurstof er in is achtergebleven. De kaas is week, doch ook weinig van kleur veranderd; de wei is slijmig en draderig. Zoowel de room als de melk, is voor mensch en dier onschadelijk. Oorzaken. Reeds sedert langen tijd had men de oorzaken van het
blauw worden der melk nagegaan, toen het eerst in den laatsten tijd |
|||||
|
DE BLAUWE MELK. 219
|
|||||
|
gelukt is, deze te ontdekken. De blauwe kleur der melk, namelijk, wordt door
uiterst kleine, zoogenaamde infusie-diertjes voortgebracht. In het begin zijn deze diertjes slechts in eene geringe hoeveelheid voorhanden, doch spoedig groeien zij tot eene groote menigte aan, en veroorzaken daardoor de blauwe kleur der melk. Alleen bij eene sterke vergrooting kunnen deze diertjes gezien worden. Doet men van zoodanige blauwe melk, bij gezonde, dan wordt deze ook blauw gekleurd, en op die wijze kunnen somtijds vliegen de overdragers der blauwe kleur zijn. Anderen evenwel schrijven het ontstaan van de blauwe kleur der melk
aan het gebruik van sommige planten toe, dewijl er planten en kruiden zijn, die deze kleur aan de melk kunnen geven: als daar zijn, de roode of blauwe Klaver, het Bingelkruid, de Turksche Klaver, enz. Er moeten evenwel nog andere oorzaken zijn, die tot het ontstaan der bkuwe melk aanleiding geven, dewijl men het gebrek niet altijd waarneemt, en som- wijlen slechts aan de melk van eenige koeien, die met de overigen in de- zelfde weide loopen. De duur van het gebrek is zeer verschillend, en blijft van eenige weken
tot eenige maanden onder de koppel aanwezig. Somtijds verdwijnt het plot- selijk, en komt even zoo schielijk terug. Vroeger of later verdwijnt het gebrek evenwel van zelf, en is voor de gezondheid der koe volstrekt niet schadelijk, even als het gebruik der melk volstrekt niet gevaarlijk is. Volgens de ondervinding komt de blauwe melk onder de meest ver-
schillende omstandigheden, op hooge en lage landen, bij droog en nat weder, doch het meest in den zomer voor. Dikwijls komt het gebrek onder geheele koppels, somtijds echter slechts bij enkele koeien voor. Ilchandcling. Aangezien de aanleidende oorzaken nog niet bepaald
zijn aangewezen, zoo bestaat er ook nog geen zekere geneeswijze. Ouder alle omstandigheden schijnt het evenwel geraden, de voeding geheel te veranderen of te wijzigen, en aan de dieren, 8—14 dagen achtereen, de volgende geneesmiddelen toe te dienen. Neem: Gestampt Krijt | ons.
Poeder van Gentiaan 1 »
» » Venkelzaad Ij »
Onder elkander gemengd, tweemaal daags een grooten eetlepel vol met
water aan elke koe in te geven. |
|||||
|
820 DB ROODE Oï BLOEDIGE KELK.
Overigens moet men met de melkgereedschappen de grootste zindelijk-
heid in acht nemen, en ze met heete loog, chlootkalk, enz., zuiveren en uitwasschen. DE GELE MELK.
Met dit niet dikwijls voorkomend gebrek, is het even als met de blauwe
melk gelegen; echter met dit onderscheid, dat hier de kleine diertjes of infusoriën, in plaats van eene blauwe eene gele kleur aanbrengen. De kleur is gewoonlijk gelijk aan die van saffraan. Somtijds komt de
gele kleur gelijktijdig met de blauwe voor, zoodat op dezelfde melk te gelijk blauwe en gele vlakken worden aangetroffen. Komen beide kleuren onder elkander gemengd voor, dan vertoont de melk eene groene kleur. Overigens geldt, van de gele melk, alles wat in het vorige artikel van de blauwe melk gezegd is. DE ROODE OF BLOEDIGE MELK.
De roode kleur der melk kan meer of minder sterk zijn en door ver-
schillende oorzaken worden teweeggebracht. De melk kan eene rood- achtige kleur aannemen, door het gebruik van planten, die er bare roode kleur aan mededeelen. Evenwel zijn nog niet alle zelfstandigheden en voedingsstoffen, die dit vermogen bezitten, bekend. Is de melk door het gebruik van de eene of andere plant rood gekleurd, dan is de kleurstof innig en gelijkmatig met de melk verbonden, en zij scheidt er zich zelfs bij verkoeling niet van af. In andere gevallen kan de melk eene min of meer bloedige kleur aannemen, bijv. na het gebruik van Heermoes, Wolfs- melk, uitspruitsels van denne-, elze en populiere-boomen, enz. Wel is waar ontstaat gewoonlijk na het gebrnik van zulk voedsel het bloedwa- teren, doch ook dikwijls te gelijk de bloedige of roode melk. Eindelijk kan de bloedige melk in den uier zelven ontstaan, door stoo-
ten of verwondingen die den uier treffen, door ongeschikt en ruw melken, door hevige ontsteking, enz., dewijl een en ander verscheuring van kleine aderen kan teweegbrengen. Dikwijls komt in dergelijke gevallen de bloedige melk slechts uit eene speen. Komt het bloed eerst in den uier bij |
||||
|
DE BITTERE KELK. 221
|
|||||
|
de melk, dan stolt het, en zakt als eene korrelige en klonterige massa
naar beneden. Zoo deze melk langen tijd staat, wordt de room somtijds door een rood schimmel bedekt, hetwelk evenwel niets onnatuurlijks is. Behandeling. Het is doorgaans niet moeielijk, de roode melk te
doen verdwijnen. Is het bekend, of bestaat het vermoeden, dat de koe voedingsstoffen gegeten heeft, welke haar roodkleurend bestanddeel aan de melk kunnen mededeelen, dan moeten zulke stoffen zorgvuldig ver- meden worden. Men geeft alsdan ander voedsel, hetwelk volgens ondér- vinding niet verdacht is. Werd de melk door het gebruik van scherpe planten, boomknoppen, enz., bloedig, dan moet ook onmiddellijk zoodanig voedsel verwijderd worden. Alsdan komen ook aderlatingen, Salpeter en Wonderzout te pas, en, naar omstandigheden, sommige andere middelen, die bij het bloedwateren, dat dikwijls met dit gebrek gelijktijdig voor- komt, breedvoerig zijn opgegeven. Wijders moet het hard drijven der koeien, vooral bij groote hitte, alsmede elke groote, het bloed sterk in beweging brengende inspanning vermeden worden. Niet zelden gebeurt het ook, dat de melk, door een ziekelijken toestand van den uier, een bloedig aanzien krijgt, waarom het in alle gevallen, waar zich bloe- dige melk voordoet, noodzakelijk is, het eerst den uier te onderzoeken. Mocht daaraan het een of ander gebrek, als ontsteking, verharding, enz. aanwezig zijn, dan moet daartegen eene gepaste plaatselijke, en desnoods eene algemeene behandeling in het werk gesteld worden. Bij de ziekten van den uier zal hierover verder gehandeld worden.
DE BITTERE MELK.
Bij dit gebrek is de melk niet veranderd in haar voorkomen, maar al-
leen veranderd van smaak, die in meerdere of mindere mate bitter is Somtijds laat zich, bij het karnen van zulke melk, de boter niet goed af- scheiden. Dikwijls is de oorzaak van dezen bitteren smaak, in het voedsel of in het gebruik van andere zelfstandigheden gelegen. Is zulks werkelijk het geval, dan moet zulk voedsel aan de koe ontnomen worden, waarop het gebrek ook, zonder andere middelen, spoedig van zelf verdwijnen zal. Dikwijls echter is een gebrek in de spijsvertering, en nog meer eene lever- ziekte, de oorzaak. In het laatste geval, wordt een gedeelte der gal in |
|||||
|
222
|
|||||||
|
dj; taaie melk.
|
|||||||
|
het bloed opgenomen, en gaat uit het bloed in de melk over. Zoodanige
melk heeft dan niet alleen een bitteren smaak, maar ook eene in meerdere of mindere mate gele kleur, terwijl ook aan de koe zelve het leverlijden doorgaans zichtbaar is. Bij zulk eene koe, namelijk, wordt deze gele kleur aan het wit van het oog, de tong, het tandvleescb, aan den uier en aan alle witte en dun behaarde plaatsen der huid waargenomen. Behandeling. Om zulk een gebrek in de spijsvertering of van de
lever te genezen, geeft men, ingeval de koe aan geen doorloop lijdt, 3 maal daags, en zoolang tot er doorloop ontstaat, eene pil, uit de volgen - de middelen bestaande: Neem: Zoete Kwik -J lood.
Poeder van Braak wijn-steen J »
» » Aloë 2 » Zeep 2 »
Meng alles tot eene pil ondereen.
De bittere smaak, welken door de Aloë aan de melk wordt medegedeeld,
gaat spoedig van zelf over. In plaats van bovengenoemde middelen, kan men ook eenmaal daags
2} Ned. ons Wonderzout, in lauw-warmf Kamillen-thee opgelost, ingeven. DE TAAIE MELK.
Dit gebrek, ook wel het lang worden der melk genoemd, komt nog al
dikwijls voor, of het is reeds aanstonds bij het melken aanwezig, of het ontstaat eerst eenigen tijd daarna. Nadat de melk een korten tijd gestaan heeft en afgekoeld, is, doet zij zich, bij het uitgieten, slijmig, dik en dra- dig voor, terwijl er veel aan de wanden van het vat blijft hangen. De smaak der melk is flauw en walgelijk, er komt weinig room op, en de boter wordt bij het karnen moeielijk en slechts in geringe hoeveelheid afgescheiden. Dikwijls is deze taaie of lange melk ook gelijktijdig zuur, in welk geval zij spoedig stremt, en slechts eene dunne laag room afscheidt; want door- dien in dit geval de stremming te spoedig plaats heeft, eer de room naar boven kan stijgen, wordt een gedeelte derzelve teruggehouden. Oorzaken. Omtrent het ontstaan der lange of taaie melk, is bijna niets
|
|||||||
|
HET SPOEDIG ZUDR WORDEN DER MELK. 223
zekers bekend. In het algemeen beschuldigt men slecht voedsel, zooals
schimmelig hooi, gekookte knolgewassen, zure spoeling, enz. Dikwijls echter mag men aannemen, dat het gebrek door eene slechte spijsvertering, of door\' verslijming der ingewanden, of door te veel zuur in de maag wordt teweeggebracht. In den rijtijd, en bij koeien die dikwijls tochtig worden, komt de taaie melk zeer veelvuldig voor. Of onzindelijkheid, inzonderheid van het melkgereedschap, het gebrek kan teweegbrengen, zooals dikwijls beweerd wordt, is nog niet bewezen. De behandeling bestaat hoofdzakelijk daarin, dat de gestoorde spijsverte-
ring weder geregeld en verbeterd worde. Te dien einde geeft men aller- eerst een laxeermiddel, uit Wonderzout bestaande, en, eenige dagen later, bittere en maagversterkende middelen. Men geve bijv. 3maal daags een grooten eetlepel vol van het volgende
poeder: Neem: Keukenzout | ons.
Poeder van Centiaan 1 »
» » Kalmus | » » » Komijnzaad | »
Meng alles tot een poeder ondereen.
Vermoedt men dat er te veel zuur in de maag aanwezig is, dan voegt
men bij het opgegeven poeder nog | ons Krijt, hetwelk daarenboven als toevoegsel nooit schadelijk kan zijn. Tochtige koeien brengt men bij den stier. Dikwijls ontstaat ook eene gedurig terugkeerende tochtigheid, door gebreken der spijsvertering, in welk geval ook de opgegevene middelen moeten worden aangewend. Wijders moet men voor goed voedsel en voor groote zindelijkheid zorg
dragen. HET SPOEDIG ZUUR WORDEN DER MELK.
Dit gebrek, ook wel het ineenloopen der melk genoemd, komt niet zelden
voor. In dit geval stremt de melk, vooral bij het koken, veel spoediger dan iu den gewonen toestand. Pas gemolken zijnde, doet zich de melk gezond voor; somtijds echter is zij dan al eenigszins zuur en slijmig. Gewoonlijk ia de |
||||
|
SS4
|
|||||||
|
BET SPOEDIG ZUCR WORDEN DEB KELK.
|
|||||||
|
«ure gesteldheid der melk door den smaak moeielijk of in het geheel niet
te ontdekken, doch wel kan men het zuur door scheikundige middelen, zooals door Lakmoes-papier, enz., aanwijzen. Bij het karnen scheidt zich de boter moeielijk af. Somtijds stremt reeds een gedeelte der melk in den uier, in welk geval de melkkanalen verstopt zijn; bij bet melken worden alsdan gestremde stukken melk, in de gedaante van een draadvormig of kaasachtig stremsel, uitgemolken. Als oorzaken beschuldigt men verschillende gebreken der spijsvertering
en voedingsmiddelen, als: zure en slechte voedingsstoffen, te veel zuur in de maag, voorts onreine melkgereedschappen, enz. Bat de melk bij hevige stormen en onweders spoedig zuur wordt en ineenloopt is eene bekende zaak. Hier schijnt alsdan eene zekere electrische spanning de hoofdoorzaak te zijn. Op kaasstof sterk inwerkende zonnehitte, zou hetzelfde ten gevolge hebben. Behandeling. Even als bij alle melkgebreken, moet men ook hier-
bij zorg dragen, dat het voedsel onbedorven en goed zij. De gestoorde spijsvertering tracht men door dezelfde middelen te verbe-
teren, als bij de taaie melk zijn opgegeven. Daarenboven geeft men aan de koe dagelijks 1 lood potasch of 2 lood gestampt krijt. Wijders mag de koe aan geen sterke zonnehitte blootgesteld, en moeten de melkgereedschappen met potasch en kalkloog zorgvuldig gezuiverd worden. Somtijds stremt, zooals vermeld is, reeds een gedeelte der melk in den uier. Neemt men hierbij waar, dat de uitgemolken melk niet de eigenschappen der gewone zure melk heeft, zoodat zij bij het koken niet stremt, dan ligt de oorzaak alleen aan den uier. Een deel der melk, namelijk, blijft zoolang in den uier, totdat zij gestremd is, even als zulks met alle andere gezonde melk na langen tijd zelfs reeds in den uier plaats heeft. Behandeling. Om dit op zich zelf onbeduidend gebrek te genezen,
moet men den uier 4—Smaal daags zacht uitmelken, dikwijls met lauw- warme melk, zeepwater of kamillen-thee baden, en het aangedane kwartier of tepel, \'s avonds met althasa-zalf, reuzel of olijf-olie insmeren. Kan men echter, zelfs na verscheidene drukken, geen melk uit den tepel krijgen, dan tracht men het verstopte melkkanaal, door het voorzichtig inbrengen eener breinaald of een ander passend werktuig, te openen, welke operatie even- wel met de grootste voorzichtigheid moet geschieden |
|||||||
|
Dl WATBRIGE MELK. 235
|
||||||
|
DE WATERIGE MELK.
Bij dit gebrek scheidt de melk weinig room af, bevat weinig boter en
kaasstof, doch daarentegen veel wei. Deze zeer dunne melk heeft, aanstonds na het melken, eene blauwachtige kleur, is aan de randen van het vat min of meer doorschijnend, en heeft het voorkomen, alsof zij met veel water vermengd is, — zooals zulks veelal met de melk in de groote ste- den het geval is. Ook stremt deze melk niet zoo goed als andere. De oorzaken van dit vrij dikwijls voorkomend gebrek zijn zeer tal-
rijk, doch vele zijn onbekend. Het meest komt dit gebrek der melk in den zomer, vooral bij aanhoudend nat weder voor, vervolgens bij hetvoe- deren van knollen, wortelen, gekookt voedsel, slecht hooi, enz.; alsmede bij zwakke en ziekelijke dieren, vooral die aan eene slechte spijsvertering lijden. Jonge koeien, na het eerste kalven, alsmede zeer oude koeien, geven gewoonlijk zeer dunne melk, terwijl zulks ook gedurende, en na zware ziekten, vooral bij oude longgebreken, alsmede na het verwerpen of te vroeg kalven, het geval is. Behandeling. Om dit gebrek der melk weg\'te nemen, moet men
vooral op de oorzaken letten. Is de eene of andere in het oog loopende ziekte aanwezig, dan moet men in de eerste plaats trachten, die te ge- nezen of ten minste te verzachten, daar het zonder dat duidelijk is, dat men geen verandering in de melk-afscheiding kan verwachten. Blijkt het, dat de ziekte ongeneeslijk is, zooals bijv. oude longgebreken,
dan is het aan te raden, de koe te slachten. Is de eetlust en herkauwing gestoord of onregelmatig, of lijdt de koe aan periodische opgeblazenheid, °f aan doorloop, dan moet daartegen eene gepaste behandeling worden aangewend, waarover op andere plaatsen bijzonder gehandeld wordt. Zwakke boeien, of die aan eene slechte spijsvertering lijden, moeten het beste en voedzaamste voedsel hebben, als koren, gebroken of tot brood gebakken, goed hooi, meeldranken, enz. Om de zwakke spijsvertering op te wekken, geeft men bittere en specerij-achtige middelen, bijv. 2 a 3 maal daags, gedurende 6—8 dagen, een eetlepel met water van het volgende poeder: |
||||||
|
15
|
||||||
|
226
|
|||||||
|
HET OPDROGEN DER MELK.
|
|||||||
|
Neem: Braak wijnsteen 1 lood.
Keukenzout J ons.
Poeder van Gentiaanwortel 1 »
» » Kalmus wort cl I . ,
.i ij 1 van ,e«6r J »
» » Alsemkruid ) Meel 1 »
Meng alles tot een poeder onder elkander.
Bij vele koeien echter, is elke poging om ze vettere melk te doen voort-
brengen tevergeefsch.
HET OPDBOGEN DEB MELK.
Eene tegennatuurlijke vermindering of eene geheele opdroging der melk,
behoort tot de meest voorkomende gebreken. Deze vermindering in het melkgeven, gaat ook dikwijls met eene groote wateriglieid der melk ge- paard. Wat de oorzaken betreft, daarvan is weinig bekend. Dat koeien, die aan een koortsige of langdurige ziekte lijden, weinig of volstrekt geen melk geven, is even zoo bekend als verklaarbaar. Groot verlies van vocli- ten, aanhoudende doorloop, slecht en ontoereikend voedsel, vele ziekten en gebreken van den uier, alsmede pijnlijke uitwendige gebreken, hebben hetzelfde gevolg. Zoo geeft bijv. eene aan een klauw veel pijn lijdende koe, veel minder melk
dan andere koeien. Dezulken, die in langen tijd, niet gekalfd hebben, verlie- zen, zooals bekend is, eindelijk de melk, alsmede dezulken die veel vet aan- zetten, verworpen hebben, enz. Verder behooren ouder de oorzaken te wor- den gerekend: de drachtigheid, groote magerheid, dikwijls terugkeerende. tochtigheid, gebreken der spijsvertering, eenige gemoedsaandoeningen, bijv. heimwee, verlangen naar het kalf, enz. Dut sterke inspanningen, bijv. door groote marschen of door bet gebruik
der dieren voor trekdienst, de melkgeving verminderen, wordt door de ondervinding voldoende geleerd. Behandeling. Tegen het aanhoudend opdrogen der melk is bijna geen
slechts eenigermate gunstig middel te vinden, veel minder dus een zeker mid- del, hoe groot het aantal aangeprezen middelen ook zij. Het is intusschen duidelijk, dat bij het groot verschil van oorzaken, hierover in \'t algemeen |
|||||||
|
227
|
|||||||
|
HET OPDROGEN DER KELK.
|
|||||||
|
niet goed iets bepaald kan worden opgegeven. Zijn de oorzaken bekend
of te ontdekken, dan moeten die zoo spoedig mogelijk verwijderd, en tegen de eene of andere plaatselijke en algemeene ziekte eeue gepaste be- behandeling gericht worden. Heeft er bij de koe eene aanmerkelijke aan- zetting van vleesch en vet plaats, en gaat alzoo, zooals men pleegt te zeggen, de melk in vleesch over, dan doet men het best, zulk een dier verder geheel vet te maken en te slachten. De poging om het vet worden door schraler voedsel te verhinderen, zoude, met betrekking- tot de ver- meerdering der melk, ondoelmatig zijn en het geheele verlies der melk des te zekerder teweegbrengen. Ligt de oorzaak in te groote jongheid der koe, dan hebbe men slechts geduld; na het 2de of 3de kalf neemt de melkgeving gewoonlijk toe. Bij koeien, die te vroeg gekalfd hebben, moet het volgende kalven afgewacht worden. Neemt bij zeer oude koeien de melkgeving af, dan kan men zelden op
verbetering hopen. Zeer magere en uitgehongerde koeien moeten beter en goed gevoed worden. Blijft de melk onverwachts en onder buiten- gewone omstandigheden weg, dan is daarvan doorgaans een gebrek in de spijsvertering de oorzaak, zelfs dan, wanneer het soms niet in het oog valt. In zulke gevallen kan men op het terugkeeren der melk hopen, en wel door de aanwending van bittere en specerij-achtige middelen, gelijk aan die, welke bij de waterige en taaie melk zijn opgegeven. Er zijn een groot aantal zoogenaamde melk-bevorderende middelen aanbevolen, waarvan sommige in grooten roep staan; van in het oog vallend of slechts merk- baar nut zijn slechts enkele dezer middelen. Middelen, als komijn, veukel en anijszaad, meesterwortel, peterseliewortel, lijnkoeken, enz., worden bij» zonder geroemd en schijnen somtijds ook eenig gevolg tè hebben. Inzonderheid kan men zich van de volgende verbinding bedienen:
Neem: Komijnzaad ) . , „ , ,
„ , . , Jvan ieder 8 lood. Kalmuswortel )
Keukenzout 1 ons.
Zwavel 5 lood.
Tot poeder gewreven en onder elkander gemengd, 2 maal daags 2 groote
eetlepels vol met water of bier in te geven. |
|||||||
|
228
|
||||||||||||
|
DE DOOKLOOP.
|
||||||||||||
|
DE LEKZIEKTE OF LEKZUCHT.
Deze ziekte heeft veel overeenkomst met de beenbreakziekte of been-
weekheid, en onderscheidt zich alleen daardoor, dat hier het licht breken der beenderen ontbreekt. De dieren hebben meer eetlust dan gewoonlijk, doch mageren evenwel af, geven dunne, waterige melk, eten gaarne stroo, knagen aan houten voorwerpen en eten leder, oude lompen, aarde, enz. op. De gang is traag en waggelend, het haar staat glanzeloos en recht op het lijf, terwijl op en onder de tong kleine blaasjes worden aangetroffen, die eene gele vloeistof bevatten. Wijders loeit het beest gedurig en vertoont nu en dan eene soort van vraatzucht, die door vermindering in den eet- lost wordt afgewisseld. Door deze ziekte worden de koeien het meest aangedaan. Oorzaken. Deze schijnen te bestaan in het gebruik van slecht en
bedorven voedsel, en in het ontstaan van zuren in de maag. Somtijds wordt de ziekte slechts bij een enkel stuk onder den koppel
aangetroffen, ofschoon allen hetzelfde voedsel genieten. In zulk een geval is de oorzaak moeielijk te verklaren en alleen aan eene eigendommelijke niet verder bekende vatbaarheid toe te schrijven. De genezing wordt vrij zeker bewerkt, door aan het dier \'s morgens
nuchteren 2 eetlepels in te geven van het volgende poeder: Neem: Gestampt Krijt
|
||||||||||||
|
Keukenzout
|
> van ieder 6 lood.
|
|||||||||||
|
Alsemkruid
Gentiaanwortel Alles tot poeder gebracht zijnde, mengt men het onder elkander. Verder moet het voedsel bijzonder goed zijn en de mond met water,
azijn en zout worden uitgewasschen. Bovendien kan men aan de dieren om de 8 dagen wat zout, bijv. telkens ongeveer 2 lood, toedienen. DE DOORLOOP.
Deze ziekte, die in elk jaargetijde ontstaan kan, doet meer oud en jong |
||||||||||||
|
929
|
|||||||
|
DE DOOELOOP.
|
|||||||
|
vee, vooral zuigkal veren, dan vel vee van middelbaren leeftijd aan. Bij
zuigkal veren ontstaat zij of door eene schadelijke voeding van het moeder- dier, bijv. door het voeren van bevroren aardappelen of knollen, of door het vatten van koude. De ontlaste mest der kalveren is geelachtig groen; terwijl de zwakte dagelijks toeneemt eu het dier eindelijk aan de uitput» ting sterft. Om dit gebrek te genezen, geeft men daags het volgende poeder met
melk in: Neem: Gestampt Krijt { lood.
» Aluin ) . , . ,
,, , , van ieder i lood.
» Rabarber \\ Boonenmeel 2 lood.
Meng alles tot een poeder ondereen. \'
Bij volwassen runderen heeft de doorloop gewoonlijk niet veel te betee-
kenen. Komt zij in het voorjaar voor, als de dieren pas in de weide komen, dan is het geen ziekte te noemen, dewijl zij spoedig van zelf ophoudt, en hier slechts een natuurlijk gevolg van den plotselijken overgang van droog tot groen voeder is. Wil het gebrek evenwel niet ophouden, komt het ook bij droog voedsel op den stal voor, en houdt het lang aan, zoodat het dier er door vermagert en afneemt,1 dan] moet men het trachten te genezen, waartoe men bijv. de volgende middelen kan gebruiken: Neem: Poeder van Eikenbast \\
» » Jeneverbessen >van ieder 2 lood.
» » Kalmuswortel J
Meng het tot een poeder onder elkander, hetwelk men op een dag 2
maal, en 4—6 dagen achtereen ingeeft. -Somtijds zijn ook prikkelende middelen van nut, bijv.:
Neem: Poeder van Engel wortel 2 lood.
Hertshoorn-olie \\ » Brandewijn 3 \'»
Eenmaal daags met 1 flesch meelwater te geven.
Wijders zijn inwrijvingen van den buik met terpentijn-olie, altmede ge-
|
|||||||
|
830 UET BLOEDMELKEN EN DE ZWELLING VAM DEM UIEB.
durig wrijven met stroowissen, gunstig voor de genezing, terwijl droog en
voedzaam voedsel moet worden toegediend. Dikwijls is eene leverziekte de oorzaak van den doorloop, in welk geval
de genezing zelden plaats heeft. HET BLOEDMELKEN SN DE ZWELLING VAN
DEN UIEB. Bloedmelken noemt men bet gebrek, als bij het melken zuiver bloed of
door bloed rood gekleurde melk te voorschijn komt. Dit gebrek ontstaat door ruw melken, inzonderheid als de spenen verwond zijn; door verwon- dingen en ontstekingen van den uier, enz. In sommige gevallen ontstaat het bloedmelken ook door inwendige oorzaken en meestal door die, welke het bloedwateren veroorzaken, waartoe inzonderheid het gebruik van som- mige planten behoort. De melk is alsdan meer of minder rood gekleurd; terwijl er nauwelijks een spoor van ontsteking aan den uier is waar te nemen. Behandeling. Is ontsteking van den uier aanwezig, hetgeen zich
door zwelling, hitte, roodheid en pijn te kennen geeft, dan doet men eene aderlating van 4—G pond bloed en wascht den uier dikwijls met koud water. Bovendien moet deze 4—5 maal daags voorzichtig worden uitge- molken. Eenige dagen daarna wendt men baden van lauw-warme melk, jeneverspoeling, enz., aan. Zijn scherpe planten de oorzaak van het bloedmelken dan moet men al datgene in acht nemen, hetwelk bij het bloedwateren en bij de roode melk is opgeven. Voor alles moet dan ook hier het voedsel veranderd worden. Knobbels en verhardingen in den uier, welke door stolling der melk ontstaan zijn, verdeele men 6f door baden óf door bet inwrijven van althsea-zalf, reuzel, olijfolie enz. Bij eene zwelling van den uier na het kalven, wrijft men, 2 a 3 maal daags olijfolie met kamfer in, terwijl men den uier 4—6 maal daags voorzichtig uitmelkt. Ook kan men in hetzelfde geval den uier gedurig met kamille-thee baden. Kleine puistjes en zweertjes op de tepels, tracht men door gedurig inwrijven van lood of prsecipitaat-zalf te genezen. |
||||
|
231
|
|||||||
|
DE OPERATIE DER STEENSSEDE BIJ OSSEN.
|
|||||||
|
HET BLIJVEN STEKEN VAN VREEMDE VOORWERPEN
IN DEN SLOKDARM. Bij het voeren van gesneden knollen, wortelen of aardappelen aan run-
deren, gebeurt het somtijds dat een stuk, hetwelk te groot is om naar beneden te glijden, in de zwelgkeel of in den slokdarm blijft zitten. Men ontdekt zulks, doordien het overigens gezonde dier eensklnps sterk begint te kwijlen, oprispingen en neigingen tot braken heeft en niet kan slikken, terwijl men aan den hals, in de zoogenaamde adersleuf, achter de lucht- pijp, een hard en onpijnlijk gezwel waarneemt. Om dit gebrek weg te nemen, bedient men zich van een buigzamen en gladden stok ter dikte van een duim, of nog beter een balein of Spaansch riet, hetwelk men, na- dat men aan het eene einde een in olie gedoopt sponsje of prop van vlas of linnen stevig bevestigd heeft, door de keel in de slikbuis brengt en daarmede het vreemde voorwerp naar beneden stoot. Bij deze kunstbeweiking moet het hoofd van het rund ver in de hoogte,
en de hals zoo recht mogelijk gehouden worden. Bij gebrek aan een goeden stok of balein, kan men zich ook van een
gladden en buigzamen zweepsteel bedienen. DE OPERATIE DER STEENSNEDE BIJ OSSEN.
Stieren en ossen lijden niet zelden aan eene opstopping van het water,
hetwelk door kleine steentjes in de blaas, ter grootte eener erwt, veroor- zaakt wordt. Deze steentjes, namelijk, die bij het waterloozen in de pis- buis gedreven worden, verstoppen deze zoo zeer, dat er geen water meer afvloeien kan. Duurt dit langen tijd, dan hoopt zich in de blaas zooveel water op, \'dat deze berst en den dood ten gevolge heeft. Men besluit vrij zeker tot het aanwezig zijn van eenen steen in de pis-
buis, als het overigens gezonde en tierige dier dikwijls pogingen doet om Water te loozen, en in het geheel niets of slechts eenige druppels onder hevig persen ontlast worden. Na 4—6 dagen wordt het dier onrustig, gaat van de krib terug staan, trippelt van angst heen en weer, ziet naar den buik om en tracht gedurig te wateren, zonder dat er iets van belang ontlast wordt. Nadat in 8—10 dagen volstrekt geen waterloozing heeft |
|||||||
|
332 DE DAMPIGHEID OF KORTADEMIGHEID.
|
|||||
|
plaats gehad, of slechts weinige druppels ontlast zijn, berst de blaas,
waarop de dood spoedig volgt. Opent men den buik, dan vindt men eene opening in de blaas, en 2 a 3 emmers pis in de buiksholte uitgestort. Behandeling. Het eenigste middel, dat hulp kan aanbrengen, be-
staat in de kunstmatige verwijdering van den steen uit de pisbuis. Tot dat einde wordt het dier voorzichtig op een zacht stroobed gelegd en de beeuen vast aan elkander gebonden; vervolgens maakt men, 4 —6 duim onder de aarsopening, juist in het midden van de bilnaad, eene 2—3 duim lange insnijding door de huid, waarna men de pisbuis als eene dikke ronde streng voelen kan. Hierop drukt men de pisbuis over hare geheele lengte, ten einde te ontdekken, waar zich eene gezwollen of pijnlijke plaats be- vindt. Is dit gelakt dan snijdt men met een zeer scherp mes door de pisbuis tot op den steen en neemt dien weg, waarop de wond met eenige hechtingen weder toegenaaid en het dier los- en vrijgemaakt wordt. In plaats van het dier op den grond te werpen, kan men de kunstbewerking nog beter staande verrichten. DB DAMPIGHEID OF KOKTADEMIGHEID.
Slechts zelden wordt het rund door de dampigheid aangedaan. Is zulks
evenwel het geval, dan heeft de ademhaling moeielijk en met veel kuchen plaats, terwijl het dier niet hard loopen of zwaar trekken kan. Overigens schijnt het dier volkomen gezond en is tierig. Oorzaken. Hoewel dit gebrek doorgaans door gebreken der longen
veroorzaakt wordt, die niet volkomen kunnen genezen worden, zoo kun- nen de toevallen der dampigheid toch wel wat verminderd worden, en wel door de volgende Behandeling! Men neemt uiensap en conserf van vlier, van ieder
4 ons, warm bier eene flcsch, en geeft dit eiken morgen 8 dagen achter elkander aan het dier in. Zeer vette en krachtige dieren doet men eene aderlating. Is de kwaal zeer hevig en geneest zij binnen een paar maan- den niet, dan doet men het best, het dier te mesten en te slachten. Behalve de gewone dampigheid komt bij het rundvee dikwijls eene
moeielijke en snorkende ademhaling voor, die door eene ontaarding van het strottenhoofd wordt voortgebracht. |
|||||
|
DB INeEWA.ND8W0RMEN. S33
|
|||||
|
DE INGEWANDSWORMEN.
De ingewandswormen komen bijna alleen bij het kalf voor. Het daar-
door aangedane dier is mager, hoewel bet doorgaans nog goed eet; het haar staat rechtop en heeft zijn glans verloren. Somtijds toont het kalf lichte verschijnselen van buikpuin, terwijl er nu en dan wormen met de mest ontlast worden. Oorzaken. Slecht en te weinig voedsel is doorgaans de aanleidende
oorzaak. Om de ingewandswormen te verdrijven, geve men zeer voedzaam en ge-
zond voedsel, alsmede de volgende geneesmiddelen: Neem: Poeder van Wormkruid S lood.
» » Alsem 3 lood.
* » Gentiaanwortcl | ons.
Hersthoornolie 1 lood
Alles onder elkannder gemengd, maakt men er met sap van gele worte-
len eene likking van, waarvan men het kalf 3—4maal daags een stuk als een half kippenei op de tong strijkt. Volgt hierop in 8—14 dagen geen merk- bare beterschap, dan moeten de middelen nog eens of meermalen herhaald worden. Somtijds ontwikkelen zich bij het kalf buitengewoon veel draad- vormen in de luchtpijpsvertakkingen, waarbij het dier zeer vermagert, ge- durig hoest en kucht; moeielijk ademhaalt en bij het hoesten somtijds wormen opgeeft. De genezing dezer zeldzaam voorkomende ziekte gelukt bijna nooit. Het
inademen van teerdampen gedurende eenige uren daags zoude somtijds ge- holpen hebben. Ook hoornachtige zelfstandigheden, op kolen verbrand, zouden nuttig zijn, dewijl de wormen daardoor gedood en later uitgehoest worden. Sommige willen bij deze ziekte van het toedienen van Tinctuur van
duivelsdrek, Smaal daags een eetlepel, nut gezien hebben. |
|||||
|
"Uitwendig-e Ziekten.
|
|||||
|
DE SCHURFT.
Het rundvee wordt slechts zelden door de schurft aangedaan. Is zulks
echter het geval, dan komt zij het meest aan den hals, op den rug en het kruis voor. Eerst ontstaan kleine knobbeltjes of puistjes, welke ontstoken zijn en^ zoo men ze verwijdert, de huid doen bloeden. Later breiden zich deze puistjes verder uit, waardoor alsmede, door het uitvallen der haren, kale plekken ontstaan, die met eene bloedige of wilte korst bedekt zijn. Behalve dat zich de huid verdikt en rimpelig wordt, wordt het dier door eene hevige jeukte geplaagd, waardoor het zich overal wrijft en schuurt. Overigens heeft de schurft een zeer langzaam beloop, terwijl, zoo niets tot hare genezing wordt aangewend, het dier eindelijk vermagert en zelfs aan de ziekte kan te gronde gaan. Wat de Oorzaken betreft, zoo geldt daarvan alles wat bij de schurft
der paarden is vermeld geworden; zij ontstaat van zelf, doch het meest door besmetting. Behandeling. Om de schurft te genezen moet in de eerste plaats
het aangedane dier van de overige verwijderd, droog en warm gehouden en inzonderheid goed gevoed worden. Vervolgens moet men het dier met groene zeep en warm water of nog beter met aschloog, fiks afwas- schen. Ten einde de huid zoo zuiver mogelijk te maken en van alle korsten te
ontdoen kan men zich daarbij van een boender of borstel bedienen. Daarna wordt } pond groene zeep met 2 pond teer vermengd en boven het vuur warm en dun gemaakt, en daarmede de aangedane plaatsen ingesmeerd, o |
|||||
|
DE KELKKOKST, DÏEGMUIL 01 MtLKMUIL DEK KALVERES. 235
|
|||||
|
men neemt, als meer dieren door de ziekte zijn aangedaan, het volgende
waschmiddel: Neem: Vier pond tabak en kook ze een uur lang met een gewo-
neu emmer regenwater; daarna neemt men den tabak weg, voegt bij het vocht een pond zwavel en ; pond potasch, en laat dit te zamen nog J uur koken, waarna men onder de van het vuur genomene, doch nog warme vloeistof, onder sterk omroeren, nog een pond hertshoorn- olie voegt. Met deze warm aan te wenden vloeistof, wordt de aangedane huid eenmaal daags en 5—6 dagen achter elkander sterk ingesmeerd. Doorgaans houdt daarna het jeuken op en komen de haren langzamerhand terug. Mocht zulks evenwel niet het geval zijn, dan moet de wassching nogmaals herhaald worden. DE MELKKOBST, DEEGMUIL OF MELKMUIL DEfi
KALVEREN. Bij de kalveren komen somtijds aan den kop, vooral om de ooren, lippen
en oogen, kleine witte puisten voor, welke openbreken, eene taaie vloei- stof ontlasten en daarna dikke witte korsten, die naar brooddeeg gelijken, achterlaten; het uitslag gaat met geen jeukte gepaard, zooals de schurft, doch is even besmettelijk als deze. De korsten vallen gedurig af, doch ko- men weder terug, terwijl het kalf vermagert. De Oorzaken zijn in eene slechte gesteldheid der moedermelk, in
slechte vochtige stallen en verblijfplaatsen, enz., gelegen. De Genezing dezer lichte ziekte wordt teweeggebracht, wanneer men
de korsten met een stomp mes losmaakt en verwijdert en den grond Smaal daags met lijn-olie insmeert, of met eene zalf, uit een deel zwavel en drie deelen reuzel beslaande. Bovendien geeft men een purgeermiddel uit de volgende middelen bestaande: Neem: Rabarber ) . . . .
(van ieder i lood.
Magnetia ) Wouderzout 2 lood.
Tot poeder gewreven en onder elkander gemengd, in eens met wat melk
in te geven. |
|||||
|
236 DX WORH- OF VLIEGBDILEN.
|
|||||
|
DE STAAKTWOEM OF VERZWERING VAN DEN
STAART. Bij deze zonderlinge, hoewel slechts zelden voorkomende ziekte, vallen
eerst de haren aan de punt van den staart nit, daarna wordt een scherp vocht uitgezweet, gaan de staartbeenderen of wervelen in verweeking over en ontstaan kwaadaardige verzweringen, waarop eindelijk geheele stukken van den staart afvallen. Zoo, deze ziekte het bovenste of dikke gedeelte van den staart aandoet, kan zij zelfs doodelijk worden. Behandeling. In lichte gevallen, en zoo nog geen verzwering of
verweeking van de beenderen bestaat, zijn aanhoudende wasschingen van azijn en water dikwerf reeds alleen voor de genezing voldoende; bestaat er echter reeds verzwering en groote zwelling, dan is het eenigste en ze- kerste middel, den staart, zoo ver hij door het ongemak is aangedaan, af te hakken en de wond daarna met een gloeiend ijzer te branden, Deze kunstbewerking is zeer eenvoudig en kan bijna met elk scherp
werktuig uitgevoerd worden. Men legt bijv. den staart op een stuk hout of blok en slaat hem met behulp van een hamer en mes af. DE LUIZEN.
Het meest wordeu kalveren, en over het algemeen jong vee, door de
luizen aangedaan, vooral als zij onrein gehouden en slecht gevoed worden. De kop, de hals, de schouders en de rug zijn de gewone zitplaatsen, ter- wijl, zoo niets ter verdrijving wordt aangewend, het dier daardoor zeer verkwijnt. Ter verdrijving van de luizen kan men verschillende middelen aas-
wenden, als afkooksel van tabak met brandewijn, azijn, raapolie, kwikzalf, enz. Reinheid, gedurig poetsen, alsmede gezond en goed voedsel bcvor- deren de genezing. DE WORM- OF VLIEGBUILEN.
In het voorjaar en in den zomer legt de Koehorzel of Bremvlieg (Oes-
trus bovis) hare eieren in de huid van het rundvee, inzonderheid op den |
|||||
|
237
|
|||||||
|
DE WRATTEN.
|
|||||||
|
rog. Deze Bremvlieg is roodbruin, heeft vier zwarte stippels op de borst
en is van bruine haren voorzien. Hare grootte is die eener bij (Fl. Vil, fig. 8). Door deze Bremvlieg wordt het rundvee in den zomer zeer ge- plaagd; uit de in de huid nedergelegde eieren ontwikkelen zich larven, die onder de huid ten koste der sappen van het rund leven. De zitplaats dezer larven wordt door eene ronde buil of zwelling aangeduid, die worm- of vliegbuil genoemd wordt. In het volgende voorjaar komen de larven (fig. 9) uit de huid te voorschijn, en gaan eerst in poppen en daarna in Bromvliegen over. Zoo er veel van deze wormbuilen bij een rund aanwe- tig zijn, kunnen zij het dier, door het verlies aan vochten dat zij ver- oorzaken, nadeelig zijn. Overigens schijnen deze wormbuilen het meest bij gezonde en goed gevoede runderen voor te komen; vandaar waarschijn- lijk de veronderstelling, dat de worm- of vliegbuilen een teeken van ge- zondheid zijn. Om de in deze builen huisvestende wormen of larven te verwijderen
beeft men niets anders te doen, dan deze builen met een scherp puntig mes te openen en er den worm uit te drukken, waarna men voor de ge- nezing eenige druppels terpentijn-olie in de wond giet. DS WRATTEN.
Deze komen aan verschillende lichaamsdeelen voor, als aan den uier,
aan de spenen, aan de melkaders, aan den hals, aan het onderste gedeelte van den buik, enz. Be Oorzaken der wratten zijn grootendeels onbekend, doch het meest
*omen zij bij goed gevoede 1—2 jarige runderen voor. Volgens Dr. Wa- 9\'*feld doen zij somwijlen geheele stallen aan. Of zij besmettend zijn is "iet zeker bekend; dikwijls worden zij buitengewoon groot en verdwijnen °ok dikwijl s van zelf; terwijl zij zelden voorde gezondheid schadelijk zijn. Hebben de wratten een dunnen steel, dan kan men ze door afbinding
verwijderen; hebben zij daarentegen eene breede grondvlakte, dan doet men ze met het mes wegnemen en de wond daarna met een gloeiend ijzer of \'Bet het een of ander bijtmiddel aanraken, |
|||||||
|
238
|
|||||||
|
SE MOK.
|
|||||||
|
DE KNIEZWAM.
Dit gebrek komt bij het rundvee menigvuldig voor, en doet zich door
eene meer of minder groote zwelling voor de knie kennen. Is het gezwel pas ontstaan, zoodat het nog heet en ontstoken is, dan wascht men het aanhoudend met koud water of met een mengsel, uit 2 lood loodazijn, een pond water en [ pond brandewijn bestaande. Is de kniezwam evenwel oud en verhard, dan helpen koude omslagen niet meer en moet de vol- gende zalf worden aangewend: Neem: Poeder van Braakwijnsteen i lood.
» » Spaansche vliegen 1 » » D Euphorbium { i Koningszalf 1 ons.
Meng alles tot eene zalf ondereen, waarmede men het gezwel eenmaal
daags, en 3 dagen achter elkander, insmeert. Dat het dier gedurende de behandeling op een zachten grond liggen
en van een hoog stroobed voorzien worden moet, spreekt wel van zelf. DE MOE.
Dit gebrek komt bij het rundvee veel minder dan bij paarden voor,
het meest nog wordt het bij trekossen, die veel op slijkerige en modderige wegen gaan moeten, waargenomen. De ziekte wordt daaraan gekend, dat een of beide achterpooten, zelden de voorpooten, van onderen dik worden en opzwellen; deze zwelling is heet en pijnlijk, terwijl de gang stijf en mede pijnlijk is: na 2—3 dagen zweet de huid een dun vocht uit, waar- door de haren aan elkander kleven. De kreupelheid wordt nu zeer hevig, in de huid ontstaan diepe kloven en bersten, die een stinkenden en slech- ten etter afscheiden, welke etter somtijds zoo scherp is, dat geheele stuk- ken uit de huid vallen. Somtijds ontstaan op de huid ook uitwassen van wild vleesch, die licht bloed en een slechten etter afscheiden. De Behandeling moet op dezelfde wijze ingericht worden, als bij de
mok van het paard is voorgeschreven. |
|||||||
|
DB KOK. 989
Bij mestvee, dat met jeneverspoeling, soepvoedering, enz. gevoed wordt,
komt somtijds een met de mok overeenkomende uitslag aan de beenen voor, die dikwijls zoo kwaadaardig is, dat de daardoor aangedane dieren er aan te gronde gaan. Onder aan de beenen, inzonderheid aan de acli- terbeenen, namelijk, ontstaat eene ontstekingachtige zwelling der huid, welke ontsteking zeer pijnlijk is en dikwijls tot aan de heupen oploopt. Tusschen de haren ontstaan veel kleine blaasjes, en in de huid bersten en kloven, waardoor cene stinkende vloeistof wordt afgescheiden. Het sterkst heeft deze afscheiding op de huid der zeer gezwollen kroon en aan het kootgewricht plaats. De haren kleven aaneen, en vallen later gedeeltelijk uit, terwijl de huid met dikke korsten bedekt wordt. Overigens heeft het dier veel pijn, is de gang stijf en gespannen, en kan het dier, dat ge- woonlijk ligt, slechts moeielijk opstaan. Niettegenstaande er goede eetlust bestaat, vermagert het dier toch spoedig, door de hevige pijnen. Bij het toenemen der ziekte zwelt het geheele been tot aan de heup of den schouder op, terwijl de ontstane verzweringen, inzonderheid aan de klau- wen, dieper invreten, zoodat deze niet zelden afvallen en de pezen en de beenderen worden aangedaan. Onder deze omstandigheden blijft het dier aanhoudend liggen, waardoor de huid hier en daar door koudvuur wordt aangedaan; eindelijk magert het dier meer en meer af en vervalt in eene rotkoorts, die den dood ten gevolge heeft. Als Oorzaak dezer ziekte beschouwt men het voederen van soepvoe-
dering, inzonderheid van aardappelen, van jeneverspoeling, enz. Behandeling. Zoo deze vroegtijdig begonnen wordt, is de genezing
niet moeielijk; doch van zelf geneest deze ziekte nooit. Om de genezing te bewerken, moet het voedsel, zoo mogelijk, vcran-
derd worden: in plaats van soepvoedering, geve men aan de dieren hooi °\' gras en voedere overigens matig. De patiënt moet zoo droog mogelijk gehouden, het legstroo dikwijls vernieuwJ en de stal gelucht worden, ln- wendig geve men aanvankelijk een purgeermiddel van Wonderzout, later een grooten eetlepel vol gestampt krijt, altijd onder bijvoeging van een bitter en maagversterkend middel. Uitwendig moeten wasschingen en baden vau zachte, slijmige en pijnstillende middelen worden aangewend; bijv. meel- en zemelwater, afkooksels van lijnzaad, enz. Ook kan men daarvoor de dunne met water vermengde spoeling gebruiken. In eiken emmer van |
||||
|
240 HEI INTREDEN VAN SPITSE EN SCHERPE VOOR-WERPEN IN DEN TOET.
deze wassching doet men 2 lood loodsuiker, en herbaalt het baden 6—8
malen daags. Reeds na weinige dagen verdwijnt hierop de ontsteking- achtige zwelling der bui j, die alsdan weeker en onpijnlijker wordt. Bij goed weder kan men het dier wat afleiden of los laten loopen. DE ONTSTEKING EN VERZWERINO IN HET OOR.
Bij dit gebrek heeft bet dier pijn in het oor, houdt het hoofd op zijde,
schudt daarmede en krabt zich ook wel met de achtervoeten aan het oor: binnen in de oorschelp worden zwelling en eene etterachtigc stof aangetroffen. Doorgaans zijn vreemde, in het oor gedrongen voorwerpen er de oorzaak van, zooals stroo, hooi, stof, enz., terwijl hiertoe ook insecten, inzonderheid de wnrmbuilen behooren. Behandeling. Daartoe brengt men het beest op eene heldere en
lichte plaats, onderzoekt het oor en neemt het vreemde voorwerp daaruit weg, waarop men het oor met lauwe melk of zeepwater uitspuit. Zijn in— secten of wormen er de oorzaak van, dan giet men wat olie in het oor of bestrijkt het van binnen, door middel van een penneschacht, met ter- pentijnolie. Bestaat er eene overvloedige etter-afscheiding, dan wascht of spuit men het oor 2 maal daags met eene oplossing van Aluin uit — 2 looden op een flesch regenwater. Is het oor van buiteu gezwollen, heet en ontstoken, dan baadt men het met lauw-warme melk, neemt hierop de zwelling toe, en neemt men eene weeke plaats waar, dan maakt men eene opening, ten einde de stof te ontlasten. De wond wordt daarna met ter- pentijnolie of teer bestreken. HET INTREDEN VAN SPITSE EN SCHERPE VOOR-
WERPEN IN DEN VOET. Somtijds gebeurt het, vooral bij jonge dieren, waarbij het hoorn der
klauwen nog week is, dat een spijker, een stuk glas of ander scherp voorwerp door het hoorn heen in de weeke deelen of in het zoogenaamde leven dringt, waardoor ontsteking en verettering in den voet ontstaan, en hevige kreupelheid kan worden teweeggebracht. Behandeling. In de eerste plaats moet men het vreemde voorwerp
|
||||
|
DS ZIEKTE VAN DEK UUR. . 241
|
|||||
|
uitrekken en verwijderen, waartoe men de opening, zoo men het voor-
werp niet goed vatten kan, rondom wat moet verwijden, iets, hetgeen in alle gevallen is aan te raden. Is het geval nog nieuw, en welt er geen etter uit de wond, dan heeft men verder niets te doen, dan den voet met een doek te omwikkelen en dien zoo dikwijls mogelijk met koud water nat te maken; of wel, men plaatst het rund met den klauw in een pap van koemest of klei met azijn, waarop de ontsteking en vervolgens ook de kreupelheiheid doorgaans verdwijnt. Heeft zich echter reeds etter ge- vormd, dan is de behandeling geheel anders. Alsdan maakt men de ope- ning 2—3 malen wijder en vult die op met vlas of werk, hetwelk men vooraf met onderstaand mengsel bevochtigd heeft. Neem: Tinctuur van Myrrhe 1 . , „ , ,
.,* ! van ieder 2 lood.
» » Aloë ) ■» » Kamfer 1 lood.
Meng het onder elkander.
Wijders moet men, door een klein verband, het vlas in de wond beves-
tigen en de wiek dagelijks vernieuwen, ten einde de etter goed kunne afvloeien. Heeft er evenwel verzakking van etter plaats, dan verwijdt men de opening nog meer, of maakt onder aan de zool eene andere opening, waarmede op dezelfde wijze gehandeld wordt. DE ZIEKTE VAK DEK UIER.
Korten tijd voor en na het kalven, doch ook dikwijls op andere tijden,
komt niet zelden eene pijnlijke zwelling van den uier voor, die of den geheelen uier of slechts een gedeelte (kwartier) aandoet, en waarbij dik- wijls de geheele uier door ontsteking is aangedaan. De zwelling is hard, heet, rood en pijnlijk, terwijl de melkgeving geheel ophoudt of met bloed vermengd is. Is slechts eene helft of een kwartier verhard, zooals door- gaans het geval is, dan komt er dikwijls eene dikke, etterachtige, somtijds roet bloed vermengde stof uit. Overigens heeft de koe koorts, een heeten en droosen muil, grooten dorst en weinig eetlust. De Oorzaken zijn gewoonlijk in het vatten van koude en uitwendige
verwondingen gelegen; ook kunnen inwendige oorzaken, als verplaatsing 16
|
|||||
|
242 * DE ZIEKTE VAN OEN UIBB.
|
|||||
|
van eene ziektestof, het ongemak voortbrengen. Dusgenaatnde harde kwar-
tieren ontstaan dikwijls bij koeien, die kort na het kalven niet dikwijls genoeg en goed worden uitgemolken, alsmede bij koeien, die, voordat zij in de vetweide komen, niet volkomen droog gemaakt zijn. Behandeling. Is de geheele uier ontstoken, dan doet men eene
aderlating van 6—8 pond bloed, en geeft inwendig Smaal daags 2 lood salpeter met 4. pond wonderzout, met water, in. De uier zelf wordt alle uur met lauw-warm goulardwater, zeepwater of brandewijuspoeling gebet, terwijl men de zwelling \'s avonds met de volgende zalf dik insmeert. Neem: Althseazalf 6 lood.
Kwikzalf 3 lood.
Olie van Bilzenkruid 2 lood.
Meng alles tot eene zalf ondereen. Is het gezwel reeds oud, zoodat er weinig hitte en pijn, doch alleen
verharding aanwezig is, dan voegt men bij bovengenoemke zalf nog 1 lood kamfer. Breekt het gezwel op de eene of andere plaats door, dan moet de etter zacht uitgedrukt en . de wond met lauw zeepwater zorg- vuldig gezuiverd worden. De opening van het gezwel wordt opgevuld met vlas, hetwelk men vooraf met de volgende zalf besmeerd heeft. Neem: Twee dooiers van eieren.
Poeder van Aloë 1 . , ,
., , I van ieder i lood.
» » Myrrhe) Dikke Terpentijn 2 lood.
Meng alles tot eene zalf ondereen.
Andere, slechts zelden voorkomende ziekten van den uier zijn de koe-
pokken, waarvan de entstof voor het ineuten der pokken bij den mensch genomen wordt. Het beloop dezer pokken is gewoonlijk zeer bepaald en regelmatig. Eerst doen zich aan den uier, vooral aan de spe- nen, roode puisten voor, die binnen 4—6 dagen iu omvang toenemen en meer te voorschijn komen en met den llen of 13" dag eene witte met eene heldere vloeistof gevulde blaar vormen. Deze blaar verdroogt en laat eene zwarte korst na, waarop in korten tijd de genezing van zelf volgt. |
|||||
|
DE VEKWOS\'IHHGKN DER TONG. 843
|
|||||
|
Somtijds laat de pok eene vuile zweer na, welke even als een gewoon
open uiergezwel moet behandeld worden. Van de wratten aan den uier is reeds vroeger sprake geweest.
Als uit eene speen, zooals niet zelden het geval is, geen melk wil ko-
men zonder dat er juist ontsteking aanwezig is, dan is deze verstopt; in zulk een geval brengt men eene dikke breinaald in de speen, waardoor de verstopping gemeenlijk wordt weggenomen. Kloven en bersten, die dikwijls aan de spenen voorkomen, geneest men door ze 1—2maal daags met loodzalf te smeren en van tijd tot tijd met zeepwater af te wasschen. DE ZIEKTEN EN GEBREKEN DER TANDEN.
Het gebeurt somtijds, dat bij het rundvee de tanden zeer los zittenen
waggelen, zoodat zij geen vasten stand meer hebben; dit gebrek komt in den winter en in het voorjaar het meest voor. De Oorzaken zijn gebrek aan zuivere lucht en beweging, inzonder-
heid echter gebrek aan goed en toereikend voedsel, alsmede inwendige ziekten. Bij dit gebrek moet evenwel niet vergeten worden, dat eene ge- ringe beweeglijkheid en losheid der snijtanden bij het rundvee zeer na- iuurlijk is; ziekelijk is die beweeglijkheid alleen dan te noemen, als de tanden zoo los zitten, dat zij dreigen uit te vallen. Ofscl.oon het te los zitten der tanden gewoonlijk door andere inwendige ziekten veroorzaakt wordt, kan men ze toch meerdere vastheid geven, door het tandvleesch gedurig met eene oplossing van Aluin in Azijn te wasschen. DE VERWONDINGEN DER TONGk
Zoo het somtijds gebeurt, dat een rund slechts weinig of in het geheel
niet eet, en nogtans gezond schijnt, dan moet men de tong onderzoeken, daar dikwijls in de sleuf, die zich op het achterste gedeelte der tong be- vindt, vreemde voorwerpen, als stroohalmcn, splinters, enz., aanwezig zijn, die in de tong dringen, waardoor dit deel ontstoken en pijnlijk wordt, zoodat het dier niet kan en durft eten. Gewoonlijk gaat dit gebrek met sterk kwijlen gepaard. Ontdekt men de oorzaak der kwaal, dan moet die onmiddellijk weggenomen en de mond met een mengsel uit honig, azijn |
|||||
|
944
|
|||||||
|
DS BBBHBBBUUN.
|
|||||||
|
en water bestaande, of slechts met eene slappe pekel, nitgewasschen
worden. Behalve de verwondingen aan de tong komt bij het rnndvee dikwijls
eene kankerachtige verharding van dit deel voor, waartegen echter wei- nig te doen is. DB VERWONDINGEN DOOR HET HAAM OF JUK
BIJ TREKOSSEN.
Het gebeurt niet zelden, dat bij trekossen boven op den hals, kort voor
de schoft, verwondingen en gezwellen, door drukking van het haam of juk ontstaan. Bij behoorlijke rust van het dier genezen deze gebreken dik- wijls zeer spoedig, als men ze dagelijks dikwijls met loodwater wascht. Heeft hierdoor echter geen genezing plaats, dan kan men zich van het volgende mengsel bedienen. Neem: Loodsuiker 2 lood.
Geest van Kamfer j. ons.
Regenwater j pond. Meng het tot eene wassching ondereen, waarmede men, onder omschudden,
linnen lappen bevochtigt en daarmede de wond of zwelling 8—10 malen daags bedekt. Dikwijls komt op dezelfde plaats een gezwel voor, hetwelk niet in ver-
deeling wil overgaan, en in welks midden zich eene weeke plaats bevindt, die eindelijk doorbreekt en veel dunnen etter ontlast. Eer zulk een gezwel rijp is, tracht men het door bestrijken met olie
of boter tot weekheid te brengen, en is zulks het geval, dan maakt men er met het mes eene opening in, ten einde den etter te ontlasten. In de wond kan men vervolgens, totdat de genezing plaats heeft, dagelijks wat tinctuur van Mvrrhe gieten. DE BEENBREUKEN.
Behalve het afstooten der horens, waarover later nog gehandeld zal
worden, komt vrij dikwijls het afstooten der heupen voor, hetwelk eohter |
|||||||
|
DX BREUKEN. 115
|
|||||
|
zelden van nadeelig gevolg is, dewijl zulk een brenk dikwijls van zelf
geneest en het dier er noch door kreupel loopt, noch eenig ander nadeel daardoor ondervindt. Is bij het bestaan der breuk echter veel hitte en zwelling aanwezig, en gaat deze ontsteking wellicht in verettering over, dan moet dezelfde behandeling in het werk gesteld worden, als bij de gezwellen en verwondingen op andere plaatsen is opgegeven. Beenbreuken aan de beenen, komen, behalve bij de beenbreukziekte,
niet dikwijls voor: komt echter zulk een geval bij een oud, doch goed gevoed dier voor, dan doet men beter, zulk een dier te slachten, dan wel het aan een langdurige en twijfelachtige kuur te onderwerpen. Alleen bij jonge en kostbare dieren loont het de moeite, de genezing te beproeven. Om de genezing te bewerken, omwindt men de breuk dikwijls en vast
met linnen strooken, en legt daarover 2—3 spalken van hout of ijzer aan, welke men door lederen riemen of touwen sterk bevestigt. Ook kan men, even als bij het paard, een stijfsel verband aanleggen. Met de verdere behandeling is het even zoo, als met die der beenbreuken van het paard gelegen. DE BREUKEN.
Onder eene breuk verstaat men een rond langwerpig gezwel onder de
huid des buiks, hetwelk, door doorzakking van een gedeelte der darmen, ten gevolge van verscheuring of vaneenwijking der buikspieren ontstaat. Deze breuken, die de grootte van eene vuist tot die van een mcnsclien- hoofd kunnen hebben, worden naar de zitplaats verdeeld in buik-, navel-, Hes- en balzakbreuken. Men moet zich wachten, eene breuk met andere ge- zwellen te verwisselen, waarom men bij bet onderzoek hoofdzakelijk op de volgende omstandigheden moet letten: dat het gezwel doorgaans zacht en deegachtig op het gevoel is, dat men het voor een tijd door drukking geheel of gedeeltelijk kan doen verdwijnen en dat het dikwijls vangrootte of
omvang verandert.
De Oorzaken der breuken zijn: uitwendig geweld, als stooten met
de horens, het springen op palen, enz., terwijl de navelbreuken doorgaans aangeboren zijn. De genezing der breuken gelukt dikwijls, doch niet altijd, en is afhan-
|
|||||
|
246
|
|||||||
|
DE VEHSTUIKIN» VAN HET KOOTGEWBICHT.
|
|||||||
|
keiijk van de grootte der bieuk en of er geschikt een verband enz. kan
worden aangelegd. Zoo de breuk groot en bet rund goed gevoed is, doet men het best het dier te slachten, doch in elk ander geval moet men de genezing beproeven, en daartoe de hulp van een bekwamen veearts inroepen_ Navelbreuken komen zeer dikwijls bij jonge kalveren voor, en kunnen doorgaans en op verschillende wijzen genezen worden. Behandeling. Men bestrijkt bet gezwel door middel van een penseel
of penneschacht voorzichtig met sterk zwavelzuur en herhaalt dit na 8 dagen nog eens. Zekerder is evenwel de operatie, hierin bestaande, dat men den breukzak afbindt of afnaait, na vooraf de ingewanden in de buik- holte te hebben teruggebracht. i DE VLEKKEN OF HET OOG.
Ten gevolge van eene hevige oogontsteking, door verwonding van het
oog, enz., gebeurt het dikwijls dat de oogbol geheel of gedeeltelijk ver- duisterd wordt en als met een vlies overdekt schijnt. Bestaat er geen zwelling of roodheid der oogleden, bijgevolg geen ontsteking van het oog, dan wendt men de volgende zalf aan: Neem: Roode Prsecipitaat \\ lood.
Poeder van Opium ) . , ......
_ , Jvan ieder 1 wichtje.
» » Kamfer) Reuzel 2j. lood.
Meng alles tot eene zalf ondereen.
Van deze zalf strijkt men 2 maal een stuk als eene erwt op den oogbol.
Verdwijnt de verduistering na 3—4 weken niet, dan kan men zich be-
dienen van al de middelen, die voor de behandeling der oogvlekken bij het paard zijn opgegeven. DE VEBSTUIKING VAN HET KOOTGEWBICHT.
Deze verstuiking — zelden eene geheele ontwrichting — ontstaat door
misstappen en uitglijden, of door andere uitwendige oorzaken. Men her- kent bet gebrek daaraan, dat het beest met het aangedane been zeer kreu- |
|||||||
|
DE KRUIS- OF LENDEN LAMHEID. 247
|
|||||
|
pel loopt, en dat de omtrek van bet kootgewricht heet, gezwollen en
pijnlijk is. Behandeling. Is het gebrek nog nieuw, dan plaatst men den roet
eenige dagen in koud water, of omwindt hem met een doek, dien men tel- kens met zeer koud water of met een mengsel, uit 2 lood salmoniak, 1 pond water en 1 pond azijn bestaande, bevochtigt. Neemt de zwelling na eenige dagen af, doch blijft de kreupelheid voortbestaan, dan wrijft men het gewricht 2 maal daags met het volgende smeersel in: Neem: Balsem üpodeldoch i . . ,
/i „ , van ieder 1 £ ons.
beest van Kamfer )
Meng het tot een smeerSel ondereen.
Of neem: Raap-olie 1 ons.
Laurier-olie f »
Geest van Salmoniak J »
Terpentijn-olie J » Tot een smeersel onder elkander gemengd, als het vorige te gebruiken.
DE KRUIS- OF LENDE NLAMHEID.
Dit gebrek wordt daaraan gekend, dat het dier een of beide achterbee-
nen slepend voortbeweegt, dat het met het kruis waggelt, of, zoo de ver- lamming zeer erg is, met het achterstel niet kan opstaan, weshalve het alsdan bestendig ligt. Overigens is het beest gewoonlijk gezond, heeft eet- lust, geeft melk, enz. Oorzaken. Gemeenlijk ontstaat de kruisverlamming door een stoot
of slag op het kruis; wijders door uitglijden en door inwendige oorzaken inzonderheid dpor het schielijk vatten van koude. Behandeling. De behandeling is hoofdzakelijk dezelfde, als die bij
het paard. Is uitwendig warmte en zwelling aanwezig, dan wendt men koude omslagen van water met azijn, of van sneeuw of ijs aan. Ontbreken echter deze verschijnselen, dan doet men dezelfde inwrijvingen, als bij de kruislamheid van het paard zijn opgegeven (zie pag. 83 vv.), trekt drachten over de lendenstreek of wendt het gloeiend ijzer aan. |
|||||
|
248 DE KREUHSLHEID IN DEK SCHOUDER.
|
|||||
|
DE KREUPELHEID IN DEN SCHOUDER (BOEGLAM-
HEID, BOEGKREUPELHEID, BORSTKREUPELHEID.).. Deze kreupelheid treft men hoofdzakelijk aan bij runderen, die voor
trekdienst gebruikt worden, doch komt ook dikwijls bij runderen, die in de weide loopen, voor. Bemerkt men, dat het beest met een voorheen kreupel gaat, dan onderzoekt men eerst nauwkeurig de klauwen; laat zich hieraan niets ziekelijks ontdekken, en is noch de klauwspleet noch eenig ander deel des voets door ontsteking aangedaan, en ziet men daarenboven dat bet aangedane been slechts moeielijk en slepend, en met eene bewe- ging naar buiten, voortwaarts gebracht wordt, dan kan men bijna zeker aannemen, dat de kreupelheid in het schoudergewricht of zoogenaamd in de borst hare zitplaats heeft. De Oorzaken der boegkreupelheid bestaan of in uitwendig aange-
brachte beleedigingen, als stooten met de horens, het loopen met den schouders tegen boomen of palen, of in misstappen en uitglijden, of ein- delijk in eene rheumatische aandoening, welke laatste wellicht het meest voorkomt. Bij de Behandeling komt het eerst in aanmerking, om het dier
volkomen rust te geven en het, zoo mogelijk, zelfs in de weide te laten loopen. Vervolgens doet men bij pas ontstane borstkreupelheden, en zoo ze niet zeer hevig zijn, op de schouderstreek 2—3 maal daags de vol- gende inwrijving: Neem: Balsem Opodeldoch i . ,
_ „ , } van ieder 1 ons.
Geest van Kamfer I
Terpentijn-olie j ons.
Meng alles tot een smeersel ondereen.
Is de kreupelheid daarentegen hevig en zeer verouderd, dan trekt men
eene etterdracht over den schouder of wendt eene sterke Spaanschevlieg- zalf aan. |
|||||
|
DE ONTSTEKING DER VOETZOOL EN HET VERBALLEN. 249
|
|||||
|
HET AFSTOOTEN DER HOORNEN, OF DE
HOOBNBREUK. Het gebeurt dikwijls, dat zich het rundvee een hoorn afstoot en wel
zoodanig, dat of alleen de hoorn van de beenige pit loslaat en afvalt, of dat de beide deelen te gelijk en geheel afbreken. Dit ongemak is zon- der verder gevaar en de genezing heeft gemakkelijk plaats, als men om den bloedenden stomp een met azijn en brandewijn natgemaaktcn doek windt. Den volgenden dag bedekt men het verwonde deel met een lap met teer, waardoor het niet alleen voor uitwendige onzuiverheden bewaard blijft, maar waaronder zich in korten tijd een, hoewel gebrekkige, hoorn ontwikkelt. DE ONTSTEKING DER VOETZOOL EN HET
VERBALLEN. Hierbij gaat het dier kreupel en pijnlijk; de klauwen zijn, inzonderheid
aan de ballen, ontstoken en voor drukken gevoelig. Is de ontsteking hevig en wordt zij niet tijdig weggenomen, dan kan de klauw door ettering afvallen en eene langdurige kreupelheid veroorzaken. Aanhoudend loopen op harde en ongelijke wegen zijn er gewoonlijk de oorzaak van. Behandeling. Zoolang nog geen verettering is ingetreden, gelukt
de verdeeling gewoonlijk, waartoe men of het beest, eenige uren lang in koud water kan laten loopen, of de aangedane klauw met vlas of werk omwikkelen, en dit aanhoudend met water en azijn bevochtigen. Ook het plaatsen der klauwen iu een pap van klei of koemest met azijn doet goede diensten. Is er echter reeds etter in de ballen aanwezig, dan helpen de koude omslagen niet meer, en alsdan moet men trachten, den etter zoo mogelijk een vrijen afvoer te verschaffen, door alle losse hoorn weg te snijden, en de wond met vlas en Aloë-tinctuur te verbinden. Om deze wiek op hare plaats te bevestigen, kan men een verband om den klauw \'eggen. Wijders moet de wond dagelijks verbonden, en daarmede tot de volkomene genezing worden voortgegaan. Gedurende de behandeling moet bot dier rustig op een zacht en hoog stroobed geplaatst worden. |
|||||
|
250
|
|||||||
|
DE WONDEK.
|
|||||||
|
DE WONDEN.
Om de bloeding bij verwondingen te stillen, wascht men ze met zeer
koud water en azijn, of met een mengsel van 4 lood zwavelzuur en^ 1 pond water. Houdt hierdoor de bloeding niet spoedig op, dan vult men de wond met vlas of zwam gebeel op, en legt daarover een vast linnen verband. Somtijds wil ook hierdoor de verbloeding nog niet ophouden, en moet alsdan de bodem der wond met een gloeiend ijzer gebrand, of de bloedende ader onderbonden worden. Is de bloeding gestelpt, of bestond zij slechts in een lichten graad, dan bedekt men de wond met een lin- nen compres en bevochtigt dit aanhoudend met koud water. Is de wond diep en van grooten omvang, dan geneest zij bijna nooit zonder ettering, welke gewoonlijk binnen 4—6 dagen intreedt. Is dit het geval, dan heeft men niets te doen, dan voor het goed afloopen van den etter te zorgen, en de wond van tijd tot tijd met lauw zeepwater af te wasschen. Treedt er geen ettervorming in, of is deze slecht, bloedig en stinkend, en heeft de wond een leelijk, bleek of blauwachtig aanzien, dan moet men deze gesteldheid trachten te veranderen, en wel op de volgende wijze: Neem: Dikke Terpentijn 2 lood.
Dooiers van Eieren 2 stuks.
Meng dit met een ; flesch kalkwater af en bevochtig daarmede de wond
2—Smalen daags; wordt hierdoor de etter na 3—4 dagen niet beter, dan wendt men de volgende middelen aan. Neem: Honig 3 lood.
Tinctuur van Myrrhe i . , _ . ,
,. . [ van ieder 2i lood.
» » Aloë t Brandewijn 2 ons.
Ondereen gemengd zijnde, moet men hiermede de wond dagelijks 2maal
inspuiten en verbinden, en er telkens een verband om leggen, totdat er eene gezonde ettering plaats heeft. In geval er zich wild vleesch in de wond gevormd heeft, dan strooit men er wat poeder van gebrande Aluin met witte suiker op, of anders een mengsel, uit gelijke deelen witte en blauwe Vitriool bestaande. |
|||||||
|
Aanhangsel.
|
|||||
|
HET ADERLATEN.
De aderlating is in de meeste ontstekingsziekten, vooral bij goed gevoede
dieren, een onschatbaar en bijna het eenigste geneesmiddel; men verzuime haar dus niet, waut zelfs in twijfelachtige gevallen zal zij meer voor- dan nadeel doen. De gewone en werkelijk ook de beste plaats, om eene ader- lating te doen, is aan den hals. Nadat men, zoo dicht mogelijk bij de borst, een touw of band om den hals van het beest aangelegd, ze vast aangetrokken en de huidplooien op de ader glad gestreken- heeft, (PI. VI. %• 1. c.) ziet men dat de halsader opzwelt en onder de huid als eene dikke ronde streng te voorschijn komt. Vervolgens neemt men eene vrij groote vlijm, zet die ongeveer op het midden, tusschen de ach ter kaak en de borst (PI. VII. fig. 1. d.) op de ader, en slaat met een zoogenaamden klopper vrij hard en met eene vaste hand op de vlijm, waardoor deze in de ader dringt, en er onmiddellijk een dikke straal bloed te voorschijn komt, welken men natuurlijk zoolang loopen laat, totdat de vereischte hoe- veelheid bloed ontlast is. Daarna neemt men het touw of den laatband Weg, waarop dan, in de meeste gevallen, de bloeding van zelf ophoudt. » dit evenwel niet bet geval en loopt het rund in de weide ver van huis, dan is het veiliger, even als bij het paard, eene speld door de huid- *ond te steken, en eenige haren of een touwtje daarom te winden. Hoenel de laatband vast om den hals moet worden aangehaald, zoo mag men dit \'och niet te sterk doen, daar anders de keel wordt toegedrukt, waardoor wt dier benauwd en onrustig wordt, en eindelijk neervallen en stikken zou. |
|||||
|
252 HET INGEVEN TAN GENEESMIDDELEN.
|
|||||
|
HET ZETTEN VAN ETTERDRACHTEN (HAARVLECHT).
De etterdrachten zijn in vele gevallen niet minder belangrijke jje-
nees- en voorbehoedmiddelen dan de aderlating, want in vele ziekten wordt door deze eene weldadige uitwendige prikkeling en inwendig eene afleiding van zieke deelen teweeggebracht. Derhalve is het ook noodig, de "dracht zoo dicht mogelijk bij het lijdende deel te zetten. Bijv. bij long-ontstekingen ter zijde van de borst of tusschen de voorbeenen. Om eene dracht te zetten maakt men twee openingen in de huid, welke zoo ver van elkander moeten verwijderd zijn, als de dracht lang is. Tot dat einde ligt men de huid in den vorm eener plooi op, en snijdt die zoo ver door, dat er eene opening van 2;—3 duim ontstaat; vervolgens neemt men eene vrij groote dracht naald (PI. VI. fig. 3), trekt door het in deze aanwezig zijnde oog eene haarvlecht of eene 1—2 duim breede strook zelfkant, en steekt haar door de bovenste opening, zoodanig onder de buid door, dat zij weder uit de 2e opening te voorschijn komt. Daarna worden beide einden der dracht aan elkander gebonden of elk van een houten staafje of stokje voorzien, en de dracht zelve met groene zeep of terpen- tijnolie besmeerd. Binnen 4—6 dagen treedt de ettervorming gewoonlijk in; en alsdan heeft men niets te doen, dan nu en dan de dracht eens te vertrekken, en de etter van tijd tot tijd met lauw zeepwater af te was- schen. In die gevallen, waarin geen ettering wil intreden, moet men de dracht met terpentijnolie bevochtigen of met Spaanschevliegzalf besmeren De dracht blijft, naar gelang van het doel, 2—4 weken zitten. HET INGEVEN VAN GENEESMIDDELEN.
Geen onzer huisdieren kan men zoo gemakkelijk geneesmiddelen toe-
dienen als het rund, deels dewijl het te plomp en te log is, om zich aan de vlugge en behendige bewegingen van den mensen te onttrekken, deels ook wegens den bouw zijner slikorganen. De beste vorm, waarin men het rund geneesmiddelen kan toedienen, is
de vloeibare. Om het rund in te geven, plaatst zich een sterk man aan de rechter-
|
|||||
|
DE KENNIS VAN DEN OUDERDOM VAN BEI BDNDVEE. 253
zijde van den hals, brengt den linkerarm achter de hoornen heen, steekt
de vingers in de neusgaten en licht zoodoende, onder het openen van den mond, het hoofd wat in de hoogte; met de rechterhand neemt men ver— volgens de kruik of flescb, en giet het dier den drank zijdelings in den mond. Op deze wijze gaat er niets verloren en wordt daartoe sleehts één persoon vereischt; met twee personen evenwel gaat het ingeven nog ge- makkelijker. Wil men het geneesmiddel als poeder ingeven, dan strooit men dit over
wat kort voeder, of roert het onder een slobber van meel of zemelen. Ook kan men het poeder, met water, als drank ingeven. Pillen kunnen bij het rundvee doorgaans vermeden worden, terwijl men
likkingen, even als bij het paard, met een spatel op de tong strijkt. HET AANWENDEN VAN KLISTEEREN.
Er komen bij het rund vele ziekten voor, waarbij openende klisteeren
van het beste gevolg zijn. Tot dat einde bedient men zich van eene spuit van tin of blik, of ook wel van hout, en neemt daartoe verschillende mengsels, als: lauw zeepwater met wat raap- of lijnolie, keukenzout en water (| ons op 1 pond), enz., en spuit daarvan om de 1—2 uren eene halve flesch vol in. DE KENNIS VAN DEN OUDERDOM VAN HET RUNDVEE.
Bij het rundvee is de ouderdom niet zoo zeker te bepalen als bij het
paard en het schaap, zoodat, vooral bij oude dieren, eene zekere bepaling, althans voor ieder jaar, niet wel mogelijk is. Het kalf brengt 8 melk- tanden mede ter wereld, die langzamerhand uitvallen. Met het einde van het 1\' jaar, vallen de beide binnenste melktanden uit, en worden door nieuwe en blijvende tanden vervangen; met de 18—24 maanden vallen de beide binnenste middelsten, met het einde van het 3e jaar de beide bui- tenste middelsten en met het einde van het 4e jaar eindelijk de beide hoek- tanden uit. Op dezen ouderdom zijn alle blijvende tanden aanwezig en njn zij glad, even lang, blinkend en beitelvormig. Met het 5« jaar echter heginnén de tanden te veranderen, en wel in dezelfde orde, als zij zijn te |
||||
|
254 DE KENNIS VAK OEN OUDERDOM VAK HET RUNDVEE.
voorschijn gekomen; de kleur wordt geel, vuil en zwart, de voorste ran-
den breken en de kronen slijten af, totdat met bet 16—18 jaar doorgaans alle tanden tot op den wortel zijn afgesleten. De overige kenteekenen des ouderdoms, als: aan de hoornen, de grove
stem, plooien voor den kop, breede en lange klauwen, enz., zijn onzeker «n bedrieglijk. Men rekent namelijk van de punt van den hoorn tot aan den eersten ring 3 jaren, en voor eiken volgenden ring een jaar meer. Ia het dier ouder dan 14—16 jaren, dan komt deze rekening zelden meer uit, of zij is niet goed meer mogelijk, dewijl de ringen eindelijk zoo dicht bij elkander komen, dat zij bijna onmerkbaar in elkander vloeien. Bij oude dieren zijn de hoornen dicht bij den kop dunner, dan wat verder er af. Overigens is de voedingskracht in den ouderdom minder sterk, dan in den jeugdigen leeftijd. |
||||
|
DE ZIEKTEN VAN HET SCHAAP.
|
|||||
|
Inwendig-e Ziekten.
DE HERBEN-ONTSTEKING.
Verschijnselen. Het schaap eet niet, laat den kop hangen en is
treurig; de ooren, het voorhoofd en de inwendige deelen van den mond zijn verhoogd warm, de oogen zijn rood en puilen uit, terwijl de adem war- mer dau gewoonlijk is. De gang van het schaap is waggelend en tuimelend, even als bij de draaiziekte: wijders ligt het dier veel, legt eindelijk den kop op den grond en sterft gewoonlijk onder stuiptrekkingen en krampen. Heeft er slechts eene gedeeltelijk genezing plaats, dan ontwikkelt zich later licht de draaiziekte. De Oorzaken zijn: te sterke voeding, heet weder, slaan en stooten
°P den kop, volbloedigheid, enz., weshalve de ziekte het meest bij zeer sterk gevoede dieren voorkomt. De Behandeling bestaat in de eerste plaats in het doen van eene
aderlating van 4—5 ons bloed, en daarop in het toedienen van de vol- gende middelen: Neem : Salpeter 1; lood.
Wonderzout 6 »
Meng dit onder elkander en geef het alle 2—3 uur met water in. Vervolgens brengt men het schaap op eene koele beschaduwde plaats
en begiet den kop aanhoudend met koud water of legt er een doek op, |
|||||
|
250 DE KEEL-ONTSTEKIHG.
|
|||||
|
dien men met koud water aanhoudend nat en koel houdt. Hebben de he-
vigste toevallen opgehouden, dan trekt men een dracht over het voor- hoofd, of smeert het hoofd, nadat men het van de wol ontdaan heeft, met Spaanschevliegzalf in. , DE KEEL-ONTSTEKING.
Oorzaken. Eet schielijk vatten van koude, als het schaap op een
Tochtigen en natten grond gaat liggen, of als het, uit een zeer warmen stal, in eene erge koude komt, of als het zeer koud water drinkt, brengt niet zelden eene ontsteking der aan den hals gelegene deelen teweeg. Verschijnselen. Het schaap is treurig en houdt den kop naar be-
neden, vooruitgestrekt, alsof de adem er uitgaat, terwijl de ademhaling rochelend en pijpend is en met wijd opensperren der neusgaten gepaard gaat. De oogen ziju zeer rood; de dorst is hevig, doch de eetlust geheel verdwenen. Wijders is de bals in den omtrek van de keel zeer gezwollen en pijnlijk. Neemt de ziekte toe, dan kan het schaap niet meer slikken, gaat in het geheel niet meer liggen, haalt met de grootste inspanning adem en sterft eindelijk aan verstikking. Behandeling. Eene ruime aderlating, die men zoo de ziekte niét
spoedig afneemt, herbalen moet, mag niet verzuimd worden. Inwendig geeft men eene likking, uit de volgende middelen bestaande: Neem: Salpeter 1| lood.
Wonderzout 6 »
Zoutzuur 4 .» Honig 6 ii
Heng alles tot eene likking ondereen, waarvan men het schaap alle
uur een stuk als een duivenei op den tong strijkt. Kan het schaap niet meer slikken, dan spuit men het van tijd tot tijd
een mengsel van honig, azijn en lauw water in den mond. Uitwendig op de zwelling scheert men de wol weg en wrijft de huid met het vol\' gende smeersel in*. |
|||||
|
I
|
|||||
|
DE NIER-ONTSTEKING. 257
/
Neem: Geest van Salmoniak 3 lood.
Terpentijnolie ) . . „
_ , . .. [ van ieder 6 »
Kamferspintus ) Meng het tot een smeersel ondereen.
Als drank moet aan het zieke dier lauw-warm meelwater gegeven worden,
zwak verzuurd met azijn. De verblijfplaats moet tamelijk warm zijn. DE BORST- OP LONG-ONTSTEKING.
Geheel dezelfde oorzaken, welke de bals-ontsteking veroorzaken, bren-
gen somtijds eene long- of borst-ontsteking voort, hetgeen inzonderheid na het scheren het geval is. Even als bij de meeste ontstekingsziekten, zijn ook hier treurigheid, verloren eetlust en het ophouden der herkauwing alsmede droge en vertraagde ontlasting, enz., aanwezig. Het schaap haalt schielijk adem, met sterke beweging der flanken en neusvleugels. De hoest is dof en onderdrukt; de dorst is groot, doch het dier drinkt slechts met kleine teugen. Verschijnselen. Bij het toenemen der ziekte, krijgt het schaap,
dat bijna nooit gaat liggen, een waggelenden gang en leunt tegen de wanden van den stal of tegen andere voorwerpen. Eindelijk sterft het dier, gewoonlijk nadat de ziekte 4—6 dagen geduurd heeft. Wordt de ziekte vroeg genoeg herkend, dan is zij, bij eene doelmatige
Behandeling, doorgaans geneeslijk. In de eerste plaats doet men eene aderlating van 3—5 ons bloed, en geeft aan het dier vervolgens eene purgatie van $ lood salpeter en 5 lood wonderzout, in lauw water opgelost, alle 6—8 uren voorzichtig in. Vervolgens wendt men openende klisteeren van olie, zout en water aan, alsmede aan beide zijden der borst een dracht van 12—16 duim lengte. Het voedsel moet zout of gezuurd Zljn, en de verblijfplaats matig warm en droog. DE NIER-ONTSTEKING.
"Verschijnselen. Het schaap vertoont alle teekenen van koorts,
a\'s hitte in den mond, droge tong, roode oogen, enz.; terwijl de nier- 17
|
|||||
|
258 DE LEVEH-ON\'TSTEKING.
|
|||||
|
streek voor drukking zeer gevoelig is. Het schaap staat met een gekrom-
den rug, is treurig en beeft geen eetlust; de gang is gespannen en pijn- lijk en kenmerkt zich door het wijd uit elkander zetten der achterbeenen; er bestaat een groote aandrang tot waterloozing, doch er wordt slecht/ weinig donkere, bijna bloedige pis ontlast. Het schaap ziet dikwijls naar de zijde om en krabt met de voorbeenen. Eindelijk ontstaat eene alge- meene siddering waarop spoedig de dood volgt. Oorzaken. De ziekte ontstaat gewoonlijk öf door uitwendig, werk-
tuiglijk op de nierstreek of lendenen inwerkende oorzaken öf, en zulks is wel het meest het geval, door het gebruik van schadelijke voedselstof- fen, als bijv. van jonge uitspruitsels en loof van denne- en eikeboomen, van heermoes of paardenslaart, enz.; kortom, al die planten en voedsel- stoffen, die ook het bloedwateren kunnen teweegbrengen. De Behandeling der ziekte bestaat in de verwijdering der oorzaken
.en in het toedienen van veel slijmige en verzachtende dranken, in ver- binding van salpeter en wonderzout, alsmede in het aanwenden van klis- teereu, die op dezelfde wijze als bij de long-ontsteking moeten worden toegediend. Vervolgens zijn in bet begin koude omslagen op de lenden- streek, en later scherpe inwrijvingen op deze, nadat men de wol vooraf heeft weggeschoren, van groot nut. Tot zulk eene inwrijving kan men zicb van de volgende zalf bedienen. Neem: Braakwijnsteen { lood.
Euphorbium 1 »
Venctiaansche Terenptijn 2} ons.
Reuzel | » Meng alles tot eene zalf ondereen.
DE LEVER-ONTSTEKING.
Verschijnselen. Bij de ontsteking, die gewoonlijk zeer slepend is,
vertoont het schaap de kenteekenen van een algemeen ziekwezen; bet dier vermagert, de wol valt uit en krijgt eene vuile kleur; het tandvleesch, het wit der oogen en de zichtbare huid, hebben eene meer of minder gele kleur. Later doen zich alle verschijnselen der geelzucht en der lever- bot-ziekte voor. |
|||||
|
DE DAKU-0KTS1KKING. 259
|
|||||
|
De Oorzaken bestaan gedeeltelijk in eene oorspronkelijke ontsteking
der lever, gedeeltelijk in het aanwezig zijn van leverbotten, verzweringen en galsteeuen in de lever, terwijl aanhoudend nat, bedorven en in hetal- gemeen slecht voedsel, de aanleidende oorzaken kunnen zijn. Behandeling. Hoewel de genezing zeer moeielijk is, zoo\' brengen
de volgende middelen toch dikwijls hulp aan: Neem : Schoorstecuroet \\
Poeder van Alsemkruid >van ieder 4 lood.
» » Eikenbast J
Keukenzout Ij. ons.
Terpentijnolie ) . . „ . .
_ | van ieder 3 lood.
Teer J
Meug alles tot eene likking ondereen, welke men van 1—8 dagen, 6—8
malen toedient.
Het voedsel en de verdere leefregel moet als bij de behandeling der
leverbot-ziekte ingericht worden. DE DARM-ONTSTEKING.
Oorzaken. Deze ziekte kan bij de schapen niet alleen door het eten
van vergiftige kruiden, maar ook door het vatten van koude van allerlei aard, ontstaan, en in \'t algemeen door al die oorzaken, die het buikwee of koliek kunnen teweegbrengen. De Kentcckencn zijn van die van het buikwee moeielijk te on-
derscheiden; alleen is bij de darm ontsteking de pijn heviger en aanhou- dender, terwijl er tevens eene koortsige gesteldheid bij aanwezig is. Behandeling. Zoo vroegtijdig hulp wordt verleend, gelukt de ge-
üezing dikwijls. Men doet eene aderlating van 4—5 ons bloed, en geeft inwendig alle half uur \\ lood salpeter en £ ons raapolie, met eene slij- ttige vloeistof lauw-warm in: bijv. met een afkooksel van lijnzaad. Ge- lijktijdig wendt men klisteeren van zeep, olie en water aan. Als drank geeft men lauw-warme zemel-, meel- of lijndrank. Zoe er beterschap volgt, dan kan men langzamerhand wat groen voeder geven. Hooi en ander droog voedsel moet nog eenigen tijd vermeden worden. |
|||||
|
260 DE DUIZELIGHEID.
|
|||||
|
DE KOLIEK OE DE BUIKPIJN.
Deze ziekte heeft verschillende Oorzaken; gedeeltelijk ontstaat aij
door het vatten van koude, gedeeltelijk door verstopping, door overvreten, door het gebruik van schadelijke kruiden en somtijds ook door wormen. Verschijnselen. Het scbaap geeft hevige pijn in den buik te ken-
nen, terwijl het gedurig naar den buik omziet, met gekromden rug staat, neervalt, geheel met eten ophoudt en van pijn angstig blaat. De ont- lasting van mest en pis zijn vertraagd. Zoo de ziekte 20—30 uren duurt kan het door overgang in darm-ontsteking doodelijk worden. Behandeling. Ter genezing geeft men, zoo ecne gevatte koude de
oorzaak is, ; lood poeder van gemberwortel met }. flesch warm bier, in eens in, of een weinig peper met 2—4 eetlepels vol brandewijn. Ontstaat de buikpijn door wormen of door overvoeding, dan geeft men het dier alle drie uur 2 lood wonderzout met kamillen-thee, of 1—2 ons olie met wat zeep en lauw water in, en wel zoo lang, totdat de buikpijn ophoudt of ontlasting plaats heeft. Wijders moeten alle uur klisteeren van zout, olie en lauw water worden aangewend. DE DUIZELIGHEID.
Verschijnselen. Bij het ontstaan van dit gebrek laat het schaap
het hoofd hangen, loopt waggelend en als dronken heen en weer, blijft achter de kudde terug, zet de beenen ver uit elkander, ten einde niet te vallen, doch valt spoedig daarna op den grond neder. Hierop blijft het dier korten tijd als machteloos liggen, staat vervolgens weder op, eet, volgt de kudde en doet zich weder geheel als een gezond schaap voor. Deze aanvallen komen op onbepaalde tijden terug, en zoo dit niet te
dikwijls plaats heeft, dan kan het schaap er langen tijd bij leven en zelfs vet worden. Oorzaken. Deze zijn of geheel onbekend of komen met die der
hersen-ontsteking overeen. Behandeling. Daar bijna alleen jonge en zeer goed gevoede dieren
door de duizeligheid worden aangedaan, is dezelfde behandeling als bij de |
|||||
|
BE ONTSTEKING* KOORTS. S61
|
|||||
|
herben-ontsteking, ook hier in toepassing te brengen. Keeren de aanvallen
dikwijls terug en magert het schaap af, dan doet men het best, ze te slachten, daar het vleesch zonder twijfel voor het gebruik geschikt is. DE VALLENDE ZIEKTE.
Verschijnselen. Evenals de duizeligheid, doet zich ook de vallende
ziekte door een tuimelenden en waggelenden gang, en door neervallen kennen; met dit onderscheid echter, dat het schaap hier, gedurende den aanval, niet rustig en stil blijft liggen, maar door stuip- en kramptrek- kingcn met de beenen heen en weer slaat, de oogen verdraait, tanden- knerst, terwijl er een schuim voor den mond komt en de mest en urine onwillekeurig ontlast worden. Zulk een aanval kan van eenige minuten tot half uur duren, waarna
het schaap weder volkomen gezond schijnt. Zijn de aanvallen menigvul- dig, dan magert het schaap af en sterft spoedig; blijven zij daarentegen weken of maanden lang uit, dan blijft het schaap goed in staat en kan zelfs gezonde lammeren voortbrengen. In het eerste geval moet men het dier slachten, en in het tweede de genezing beproeven, welke evenwel niet dikwijls gelukt. Behandeling. Men trekt 2 etterdrachten dicht bij of over het hoofd
en houdt die eenige weken in. ettering. Goed gevoede dieren doet men eene matige aderlating en geeft om den anderen dag, 14 dagen achtereen, de volgende likking in: Neem: Kamfer i lood.
Poeder van Valeriaan 1 d
» » Doodkruid { » Duivelsdrek | » Honig 2 »
Olie van Dippel \\ »
Meng alles tot eene likking ondereen.
DE ONTSTEKINGS-KOORTS.
Oorzaken. Deze ziekte komt bijna alleen bij heet zomerweder voor, |
|||||
|
269 HET MILTVUUR.
|
|||||
|
als de schapen ver naar de weide moeten loopen en door de honden te
sterk gedreven worden, of als zij, vooral bij gebrek aan drinkwater, aan- houdeud in de zon moeten staan. Verschijnselen. Men herkent de ziekte daaraan, dat het schaap
ophoudt met eten, daarentegen veel dorst heeft, dat het de kudde langzaam en vermoeid volgt, dat de oogcn zeer rood en de mond en de neus ver- hoogd warm zijn. Neemt de koorts toe, dan houdt de ontlasting van mest en pis op, het dier begint te beven, de gang wordt waggelend, de adem- haling versnelt, de warmte in den mond neemt af en het slijmvlies krijgt eene blauwe kleur, terwijl het dier eindelijk onder stuiptrekkingen sterft. Binnen 18—30 uren heeft er of eene volkomene genezing plaats o( volgt de dood, somtijds onder het bijkomen eener hersen- of long-ontsteking. Behandeling. Daar deze ziekte hijna alleen bij volbloedige dieren
voorkomt, zoo bewerkstellige men onmiddellijk eene groote aderlating en geve het dier alle 2 uur | lood salpeter en 3 lood wonderzout, in water opgelost, in; als drank geeft men koud, met azijn of zuurdeeg verzuurd water, waaronder wat meel of zemelen geroerd worden. Overigens moet het schaap op eene koele en lommerrijke plaats rustig gehouden en met wat gras of ander groen voedsel gevoed worden. Om deze ziekte te ver- minderen en zooveel mogelijk te voorkomen, lette men op hetgeen omtrent de oorzaken vermeld is. HET MILTVUUR.
Het miltvuur, ook wel heerschende bloedziekte genoemd, is in sommige
streken eene der verwoestendste ziekten; somtijds bepaalt zich deze slechts tot Cenige gevallen, doch meestal doet zij zich als eene heerschende ziekte in eene streek of onder de kudde voor. Gewoonlijk ontstaat de ziekte plotselijk, zonder dat er vooraf iets zieke-
lijks aan het schaap is waar te nemen. Verschijnselen. Het dier begint te beven, houdt op met eten, plaatst
de beenen ver van elkander, slingert en waggelt, loopt bewusteloos tegen alles aan, valt neer, knerst met de tanden en haalt versneld en met in- spanning adem; de oogen staan verdraaid, het slijmvlies in den mond is blauwachtig rood, de mest en pis loopen onwillekeurig af, en zijn dikwijls |
|||||
|
HET MILTVUUR. 263
|
|||||
|
met bloed vermengd; et ontstaan kramptrekkingen en stuipen, even als bij
de vallende ziekten, terwijl er dikwijls een bloedig schuim voor den mond komt. De aanvallen duren dikwijls niet langer dan 5—15 minuten, waarop de dood volgt; oude en sterke schapen krijgen echter meer aanvallen, waarop zij na eenige uren sterven. De aanval der ziekte is, zooals reeds gezegd is, gewoonlijk zeer plotse-
lijk; terwijl namelijk het schijnbaar gezonde schaap eet en vroolijk is, begint het eensklaps (e waggelen, valt neer en sterft: dikwijls zeer rustig, meestal echter ouder stuiptrekkingen. Heeft deze bloedziekte eeu langza- mer beloop, dan blijft het schaap achter de kudde terug, laat het hoofd en de ooren hangen, en heeft een zwakken en tragen gang. Wijders zwelt de hals op, worden de oogen zeer rood en het mondvlies blauwrood van kleur, terwijl de dood vervolgens, onder opgenoemde verschijnselen, eerst na 2—3 dagen plaats heeft. In sommige gevallen ontstaan onmiddellijk bij het uitbreken der ziekte, inzonderheid aan de binnenste vlakte der schen- kelbeenen, roode vlekken, die zich spoedig uitbreiden. De aangedane huid is eerst rood, wordt echter zeer spoedig violet of blauwrood, zwelt meer of min op en bevat hier en daar eenige waterblaasjes. Deze vorm der ziekte wordt het heilig of St. Anthonius-vuur genoemd. Zij is dikwijls on- middellijk doodelijk, dikwijls echter ook eerst na,16—24 uren, en is even zoo gevaarlijk als het miltvuur in \'t algemeen. De lijken gaan buitengewoon spoedig in ontbinding over, er ontstaat
een krengachtige reuk, de buik zwelt tonvormig op en uit de aarsopening, den neus en den mond vloeit een dun en zwart bloed, terwijl onder de huid uitgestort bloed wordt aangetroffen. De bepaalde Oorzaken van het miltvuur zijn slechts weinig bekend.
Aanleg of vatbaarheid voor "de ziekte hebben alle schapen, zonder onder- scheid van ouderdom of geslacht, enz.; intusschen ziet men dat goed ge- voede en vette schapen, alsmede dezulke, die met zeer voedzaam voedsel gevoed worden, het eerst door de ziekte worden aangedaan. Magere kudden worden niet zoo licht door de ziekte aangetast. Gebrek aan beweging en drinken, groote hitte en het gebruik van schimmelig en bedorven voedsel, zijn als oorzaken te beschouwen. Door de lucht schijnt de ziekte niet aan- stekend of besmettelijk te zijn; wel echter is het bloed, enz., besmettelijk, vooral als het op èene verwonde plaats der huid voorkomt. Daar reeds |
|||||
|
264 DE OPGEBLAZEKHEID.
menig schaapherder op deze wijze aan de bloedziekte gestorren is, blijft
groote voorzichtigheid aanbevolen. Behandeling. Hiervan kan nauwelijks sprake zijn, aangezien de ziekte
zoo buitengewoon schielijk verloopt en ook zoo kwladaardig is, dat elke poging tot genezing mislukt. Daarentegen is het wellicht mogelijk, de ziekte meer of minder te voorkomen, en hierop dient te meer gelet te worden, als zich de ziekte in de nabijheid vertoont. De overgang van de wintervoedering tot die in de weide mag slechts
langzamerhand plaats hebben, voor het uitdrijven des morgens, moetende schapen wat stroo ljebben; terwijl, om volbloedigheid te voorkomen, vette en krachtige weiden moeten vermeden worden. Bestaan er niet dan vette en krachtige weiden, dan moeten zij, eer ze in den stal komen, eenige uren zonder voedsel blijven. Het is goed de schapen des nachts in de vrije of opene lucht te laten,
doch niet onmiddellijk na het scheren, of op een vochtigen of natten grond. In den stal moet voldoende luchttrekking zijn, terwijl aardappelen en aardappelen-loof, alsmede het likken van steenzont, is aan te raden. Vuil en bedorven drinkwater is bepaald nadeelig. Is de ziekte onder een koppel uitgebroken, dan begiet men alle schapen eenmaal daags met koud water, drijft ze er ia of laat ze desnoods in den regen loopen. Een zeer werkzaam middel bestaat in het zetten eener fontanel, waartoe men 5—10 grein witten nieswortel kan gebruiken, welken men voor de borst in eene kleine, in de huid gemaakte opening brengt, en 4—6 weken laat zitten. De Behandeling, der reeds zichtbaar zieke dieren, schijnt geheel
vruchteloos te zijn. DB OPGEBLAZENHEID.
Het schaap, dat tot hiertoe volkomen gezond en tierig was en met
graagte at, wordt eensklaps treurig en moede, eet en herkauwt niet meer en laat het hoofd hangen. Het lijf wordt zichtbaar dikker, opgezet en ge- spannen, inzonderheid aan de linkerzijde; slaat men met de platte hand op den opgezwollen buik, dan ontstaat een geluid, alsof men op een trom- mcl slaat. Het dier staat met een krommen rug en plaatst de beenen dicht |
||||
|
DE OPGEBLA.ZENHEID. 265
|
|||||
|
bij elkander, terwijl het den staart ver van bet lijf houdt. De oogen pui-
ion uit, en er wordt noch mest noch pis ontlast. De ademhaling is kort en moeielijk en geschiedt met wijd opengesperde neusgaten; de mond is met kwijl gevuld. Gewoonlijk neemt het opzwellen des buiks reeds in korten tijd, in één of slechts in weinige uren zoo zeer toe, dat het dier van angst heen en weer trippelt, begint te wankelen, moeielijk en steunend ademhaalt en eindelijk neervalt, waarop het spoedig sterft, en wel ten gevolge van het bersten der maag of door verstikking. Oorzaken. Men ziet de trommelzucht vooral na het overmatig en
schielijk gebruik van sommige voedselmiddelen .ontstaan, waarbij de maag niet in staat is ze te verteren, waarop dan gisting, en ten gevolge daarvan ontwikkeling van lucht ontstaat, waardoor de buitengewoon sterke uitzetting der maag veroorzaakt wordt. Voornamelijk doet zich de ziekte na het eten van groene klaver, lucerne, kool, en van loof van knollen en boekweit voor: inzonderheid dan, als de dieren des morgens hongerig op zulke landen gedreven worden; ook het opdrijven tegen een sterken wind kan het ongemak teweegbrengen. Behandeling. Er is bijna geen ziekte, waarbij zoo spoedig hulp vcr-
eischt wordt, als bij deze. Zoodra men derhalve het geringste teeken van trommelzucht aan het schaap ontdekt, dan werpt men het aanstonds eenige malen in koud water, of begiet het daarmede zoo lang dat het begint te beven, waarop het door drijven in aanhoudende beweging gehouden wordt. Helpt dit niet, dan geeft men het schaap alle kwartier een wijnglas vol azijn, of een theelepel vol gebrande kalk met melk, in, of wel een glas brandewijn : 30—40 druppels geest van salmoniak, 1—2 lood snuiftabak of veel zeepwater en vele dergelijke middelen, welke inderdaad doorgaans zeer werkzaam zijn. Neemt desniettegenstaande de opzwelling van den buik toe, en doen zich door eene korte, schielijke en steunende ademhaling, trippelen met de beenen, enz., teekenen van het grootste gevaar voor, dan blijft nog a\'s laatste en eenigste middel de trokaar over, welk werktuig, behalve dat het de helft kleiner is, volkomen gelijk is aan dat, hetwelk men bij net rundvee gebruikt, (zie PI. V. 2). Wil men de kunstbewerking ver- ïichten, dan scheert men aan de linkerzijde op de weeke buikzijde, of de zoogenaamde hongergroeve, voor en onder de heup, de wol weg en steekt net werktuig tot aan het einde toe in de pens. Bij gebrek aan eene trokaar |
|||||
|
266 DE VERKOUDHEID OF HBT SNUIVEN.
kan men zich ook van een smal en spits mes bedienen, doch moet opge-
merkt worden, dat de kunstverrichting, onverschillig of zij met eene trokaar of met een mes geschiedt, niet geheel zonder gevaar is, terwijl daarna somtijds eene maag- of darmontsteking ontstaat, waaraan het schaap later sterft. Zij moet derhalve niet dan in gevallen van het grootste gevaar ge- daan worden. Met de plaats van insteking kan men zich niet licht vergis- sen, als het midden tusschen de heup, de nierstreek en de achterste of laatste rib genomen wordt. PI. V. fig. 1, vertoont de pensmaag in hare natuur- lijke ligging, alsmede de plaats waar moet worden ingestoken. Uit deze afbeelding blijkt het duidelijk, dat de pens bijna de geheele linkerzijde der buiksholte inneemt, en het er derhalve niet zoo nauwkeurig op aan- komt, waar men de trokaar insteekt, om ze te treffen, en daardoor het doel te bereiken. Bij dreigend gevaar verzuime men derhalve de kunstbewerking niet, ten einde het dier aan geen zekeren dood over te geven. DE HOEST.
Bij nat en schielijk veranderend weder, inzonderheid als schapen in het
voorjaar uit eenen warmen stal in de koude lucht komen, ontstaat bij vele onder de koppel een hoest. Deze hoest is doorgaans zonder gevaar en verdwijnt gewoonlijk van
zelf; duurt hij echter langen tijd, dan kan men hem gemakkelijk wegnemen, door aan de schapen de volgende likking toe te dienen: |
|||||||||
|
Neem: Bloem van Zwavel
Poeder van Jeneverbessen
|
( van ieder
[gelijke deelen. |
||||||||
|
» o Keukenzout
Maak er met meel en honig eene likking van, waarvan men het schaap 2—3 maal daags wat op de tong smeert. Elke hoest, waarbij zich tevens andere en hevige verschijnselen voor-
doen, is een gevolg van andere ziekten en behoort derhalve hier niet toe. DE VERKOUDHEID OE HET SNUIVEN.
Dit ongemak ontstaat door dezelfde oorzaken als de hoest, doch is van
|
|||||||||
|
267
|
|||||||||||
|
DE LEVEllBOTZIEKTE.
|
|||||||||||
|
meer beteekenis. De schapen, inzonderheid de lammeren, niezen gedurig,
de oogen staan dof en waterig, uit de neusgaten loopt eeue in het begin dunne, later meer dikke slijm, waardoor ze dikwijls zoo verstopt wor- den, dat het dier bijna geen adem kan halen, zoodat het den kop hoog oplicht en den mond open houdt. Zoo de ziekte niet zeer hevig is, verdwijnt zij gewoonlijk van zelf,
doch somtijds duurt zij zeer lang, wordt kwaadaardig en gaat dan in de zoogenaamde snot of droes over, die den dood kan ten gevolge hebben. Behandeling. In de lichte gevallen komt het alleen daarop aan, de dieren aan het natte en koude weder te onttrekken en voor het vat- ten van koude te bewaren. Verder geeft men aan de schapen 1—2 maal per week, de bij den hoest voorgeschreven likking in. Duurt de verkoudheid echter langen tijd en magcren de dieren af, dan
moet men de zieken van de gezonden scheiden; de eersten houdt men in een warmen stal en strijkt hun, 2 maal daags, een stuk ter grootte van eene groote okkernoot, van de volgende likking op de tong: Neem: Bloem van Zwavel Poeder van Salmoniak
|
|||||||||||
|
van ieder i lood.
|
|||||||||||
|
» >> Anijszaad
» » Kalmuswortel
Terpentijn-olie Ij. lood. Maak er met Honig eene likking van.
Het voedsel moet gezond en voedzaam en het drinken niet te koud zijn. DE LEVERBOTZIEKTE.
Deze ziekte is zeer slepend, heeft veel overeenkomst met het ongans of
de zoogenaamde galligheid, en is bijna zoo verwoestend als deze. In het begin heeft deze ziekte geen zeer in het oog vallende kenteekenen, doch heeft zij eenige vorderingen gemaakt, dan doet zij zich duidelijk kennen. Verschijnselen. Het oog is bleek en met slijm bedekt; het dier
wordt lusteloos, vermagert en krijgt een dikken buik, terwijl elke druk- king op de leverstreek pijn veroorzaakt. De eetlust is vermiuderd, de dorst daarentegen zeer groot; het schaap eet gaarne aarde en kalk en knabbelt aan houten en andere voorwerpen. De meststoffen zijn tot groote stukken ge- |
|||||||||||
|
268 DE LEVERZIEKTE.
|
||||||||||
|
bald, of ook wel week en dun. Het verdere beloop der leverbotziekte komt
nu bijna met dat van het ongans of der galligheid overeen, hetgeen zich ook bij de lijkopening openbaart. Onder de huid en in de verschillende holten des lichaams, vindt men uitstortingen van water, het vet is geheel verdwenen en alle deelen zijn in het oog vallend week en bleek. Wat vooral de leverbotziekte van het ongans onderscheidt, is de ge-
steldheid der lever, die hier zeer murw en opgezet is, dikwijls dubbel zoo zwaar als in den gezonden toestand; hare oppervlakte heeft eene vale, blauwachtige, of ook wel eene loodgrauwe kleur; terwijl het weefsel van knobbels en waterblazen voorzien is. In de galblaas en in de galleiders, wordt eene groote hoeveelheid van zoogenoemde leverbotten aangetroffen, welke ingewandswormen van eene ovale gedaante, glad, ongeveer Ij duim lang en 4—5 streep breed zijn. De leverbotziekte is gewoonlijk nog slepender van beloop dan het on-
gans, en kan een daardoor aangetast schaap, bij goed voeder, nog jaren lang in het leven gehouden worden. Omtrent de Oorzaken der leverbotziekte weet men tot hiertoe nog
niets zekers; het meest echter komt zij onder dezelfde omstandigheden als de galligheid voor: in natte jaren, bij slecht voedsel, enz. De leverbotten ontstaan, even als alle ingewandswormen, door vrijwillige voortplanting. Van buiten, zooals sommigen zeggen, komen zij niet in het lichaam voor. Met de Behandeling en Voorbehocding is het even als met
het ongans gelegen; doch daar de leverbotten moeielijk of in het geheel niet verwijderd kunnen worden, zoo is de genezing zeldzaam. Desniettemin gelukt het somtijds de ziekte in het begin te genezen, d. i. ze tot staan te brengen, en daardoor het nog niet verzwakte leven van het schaap te behouden. In de lever van vele volkomen gezonde schapen zijn leverbotten aanwezig, doch zonder eenig nadeel. Bij de Behandeling kan men zich van de volgende middelen be-
dieneu: |
||||||||||
|
Neem : Poeder van Alsemkruid
|
j van ieder { ons.
|
|||||||||
|
» >> Kalmus
Schoorsteenroet
Terpentijn-olie \\ 9 » 2. lood.
Hertshoorn-olie J
|
||||||||||
|
HET ONGANS OF DE GALUGHEID. 369
|
|||||
|
Maak er met wat meel, zout en water eene likking van, waarvan men
aan elk schaap 2—3maal per week, 2—3 lood toedient. Als drank is kalkwater, of water waarin ijzervitriool, 2 lood op een
emmer, is opgelost, dienstig. Heeft de leverbotziekte reeds groote vorderingen gemaakt, dan is ze
ongeneeslijk en is het afmaken van het schaap aan te raden. Alle van deze ziekte verdachte schapen, moeten niet tot de voortteling gebruikt worden. HET ONGANS OP DE GALLIGHEID.
Het ongans is eene ziekte, die doorgaans verscheidene dieren in eene
streek of van een koppel aandoet, en de schapenteelt dikwijls buitenge- woon veel nadeel doet; terwijl zij aan de leverbotziekte zeer verwant is. Verschijnselen. Gewoonlijk is het aan het ongans lijdende schaap,
reeds in de verte aan den vermoeiden en tragen gang, aan het slingerende hoofd en de hangende ooren te herkennen, waarbij het dier achter de koppel terug blijft en zich afzondert. Het schaap eet slecht, is zwak, biedt bij het grijpen en vasthouden slechts weinig tegenstand en buigt, zelfs bij weinig aangebrachte .drukking, den rug sterk in. Het oog staat flauw, het bindvlies (wit van het oog) is zeer wit en vertoont geen roode aderen, terwijl de oogleden gezwollen zijn, overigens staan de oogen waterig en hebben hunnen glans verloren. Het tandvleesch, het slijmvlies der mond- uolte, alsmede de huid onder de wol is bleek. De wol verliest haren glans en verwart, terwijl men ze met groote vlokken kan uittrekken. De spijsvertering is meer of minder gestoord, terwijl er gewoonlijk doorloop aanwezig is. Met het toenemen der ziekte, ontstaat in den keelgang en aan het bovenste gedeelte .van den hals een niet pijnlijk gezwel, hetwelk langzamerhand in omvang toeneemt. Het schaap magert af, wordt krach- teloos en vervalt; de eetlust neemt af en het herkauwen houdt bijna geheel °Pi doch er bestaat groote dorst. De slijm druipt uit de oogen, het tand- vleesch wordt gezwollen en geraakt licht in bloeding: de buik zwelt op, terwijl er zich water in ophoopt; eindelijk blijft het zeer vermagerde dier bestendig liggen, krijgt een stinkenden doorloop en sterft. De duur der ziekte is in de verschil\', nde gevallen uiteenloopend; dikwijls duurt zij slechts 8—10 weken, doch somwijlen kan zij 8—10 maanden bestaan, eer z\'j den dood veroorzaakt. |
|||||
|
270
|
|||||||
|
HET OKGANS OF DB GALLIGHEID.
|
|||||||
|
Bij de lijkopening wordt veel water onder de Luid, in de buiksholte
en doorgaans ook in het bartezakje aangetroffen; liet bloed is bleek, dun en waterig; alle ingewanden, inzonderheid het hart en ook het tandvleesch, zijn buitengewoon bleek. Het ongans heeft menigvuldige Oorzaken, doch vele zijn nog niet
nauwkeurig bekend; het gemakkelijkst ontstaat het in natte jaren, door het gebruik van bedorven voedsel, door het weiden op moerassige en zure weiden, alsmede op berijple landen, enz. Na natte zomers ontstaat het on- gans gewoonlijk eerst laat in den herfst, blijft dan gedurende den geheelen winter heerschen, en vernietigt dikwijls eerst met het begin van den zo- mcr de geheele koppel. In het voorjaar schijnen vochtige weiden veel minder nadeelig te zijn dan in den herfst. Over \'t algemeen moet men echter aannemen, dat tot het ontstaan van het ongans onderscheidene schadelijk- Leden medewerken. De Genezing van het ongans gelukt niet zeer dikwijls en men mag
ze dan alleen verwachten, als de ziekte nog geen belangrijke vorderingen gemaakt heeft. Van veel meer belang is derhalve het voorkomen der ziekte;" daartoe vermijde men alle vroeger opgenoemde onschadelijkheden, verwij- dere de schapen van moerassige, zure en lage weilanden; geve hun op stal goed droog voeder, enz. Inzonderheid geldt dit voorschrift in natte en re- genachtige jaren. Bij aanhoudend regenachtig en mistig weder l.oudt men de schapen insgelijks op stal, of drijft ze des morgens niet te vroeg uit, terwijl men ze somtijds likkingen van keukenzout met terpentijn-olie, teer, alsemkruid, kalmuswortel, jeneverbessen, enz. geeft. Ter genezing van de reeds ontstane galligheid, wordt eene buitengewoon goede voeding ver- eischt; inzonderheid moet men voor goed hooi, meeldranken en wat koren- Toedsel zorg dragen. Ook wil men, dat de jeneverspoeling, dagelijks aan- gewend, van goede uitwerking is. Te gelijker tijd echter, wordt ook het gebruik van geneesmiddelen vereischt, welke men het doelmatigst in den vorm van likkingen kan toedienen, bijv.: Neem: Poeder van Kalmuswortel i . , ,
T , [van ieder li pond.
» » Jeneverbessen ) r
» » Keukenzout 1 »
Maak er met meel eene likking van, welke men 2 maal per week aan
100 schapen toedient.
|
|||||||
|
DE DHAAIZIEKTE. 271
|
||||||||||
|
Ook de volgende likking is doelmatig:
|
||||||||||
|
Neem: Poeder van Mostaardzaad
» » Jeneverbessen Keukenzout Maek er met meel eene likking van. |
J pond.
van ieder 1 » |
|||||||||
|
Steeds moet het gebruik dezer middelen langen tijd worden voort-
gezet. Heeft het ongans echter eonen hoogen graad bereikt, dan doet men het best, geheel van de genezing af te zien. Hoewel het vleescb zeer mager en bleek is, is het toch niet schadelijk voor de gezondheid. DE DRAAIZIEKTE.
Deze ziekte, die bijna uitsluitend de lammeren aandoet, komt het meest
op den leeftijd van 5—8 mannden, zelden na den ouderdom van 12 maan- den voor; zoo zij later voorkomt, behoort zulks tot de zcldzaamhcden. Be tot ontwikkeling gekomen ziekte, doet zich door de hieronder vol- gende Verschijnselen kennen: Het aangedane schaap is meer of minder van zijn bewustzijn beroofd: is
mat en traag in zijne bewegingen, blijft achter de koppel terug, laat het hoofd hangen, heeft een waggelenden gang, gaat dikwijls liggen, en eet weinig en langzaam. Het schaap draait gewoonlijk naar de linker- of rech- ter zijde en beschrijft dan in het loopen een grooteren of kleineren boog. Later, als de ziekte op haar hoogst is, maakt het schaap al draaiende eenen steeds kleineren cirkel; slechts zelden blijft het in eene rechte rich- ting voortloopen, in welk geval het de beenen zeer hoog opbeurt en met net hoofd overal tegen loopt, enz. De bedwelming en de bewustelooze toe- stand nemen meer en meer toe; het dier is niet meer in staat zijn voedsel te zoeken, en eet alleen dan, als men \'t voedsel in den mond steekt. In \' algemeen is de toestand gelijk aan dien bij den stillen kolder van het paard. Op het einde der ziekte houdt het schaap geheel op met eten, ligt aanhoudend, legt het hoofd aan eene zijde,\' is als in een slaapzuchtigen toestand, beweging- en gevoelloos en sterft eindelijk onder stuiptrekkin- gen, hetgeen of reeds eenige weken na het uitbreken der ziekte, of eerst na eenige maanden plaats heeft. |
||||||||||
|
272 DE DRAAIZIEKTE.
|
|||||
|
Is de ziekte reeds Ter ontwikkeld, dan kan men in zeer veel gevallen,
door met den duim op het een of ander punt van den schedel te drukken, eene meer of minder weeke en buigzame plaats ontdekken, waaronder de later te beschrijven blaasworm hare zitplaats heeft. Door het bestaan van dezen blaasworm, worden de toevallen teweeg-
gebracht, die, naar gelang van de zitplaatsen van den worm, verschillend zijn. Heeft de blaasworm op zijde of in de groote hersenen hare zitplaats dan draait het schaap naar de zijde om, waar de worm hare zitplaats heeft. Somtijds zit de blaasworm op de achterste gedeelten der hersenen, in welk geval het schaap den kop vooruit steekt en meer rechtuit loopt; of de worm is aan de bazis der hersenen gelegen^ waarbij de kop naar bene- den gehouden wordt. Bij de lijkopening worden op de eene of andere plaats der hersenen, een
of meer met water gevulde blazen, ter grootte van eene hazelnoot of van een kippenei aangetroffen; de blaas zelve bestaat uit een dun vliesje, aan welks uitwendige vlakte zich een aantal witte lichamen of punten bevinden, die niets anders dan de hoofden van den blaasworm zijn en zich van de herse- nen voeden. Zit de blaasworm dicht onder de schedelbeenderen, dan worden deze daardoor langzamerhand zoo dun, dat men ze van buiten kan indruk- ken en waardoor men de zitplaats van den blaasworm kan ontdekken. De Oorzaken der ziekte, dat is, die het ontstaan der blaaswormen
ten gevolge hebben, zijn nog niet nauwkeurig bekend. Sommigen meenen, dat eene slepende hersen-ontsteking, die evenwel niet zeer in het oog valt, de aanleidende oorzaak is. Deze ontsteking ontstaat inzonderheid bij heet zomerweder, door de inwerking van sterke zonnestralen en door het genot van sterk en^krachtig voedsel, waardoor eene te\'groote volbloedigheid ont- staat. Vooral is, ten dezen opzichte, de schielijke overgang van schraal tot voedzaam voedsel schadelijk, terwijl daardoor de bloedmassa te snel ver- meerderd wordt. Wellicht is het mogelijk, dat de draaiziekte door eene zorgvuldige, leefregelkundige verzorging kan verhoed worden. De lamme- ren mogen in den zomer niet aan zonnestralen worden blootgesteld, terwijl ook in den stal de warmte niet te groot mag zijn. Worden de lammeren, die gedurende den winter zeer schraal gevoed zijn, in het voorjaar eens- klaps in een grasrijke weide gedaan, dan kan men bijna verzekerd zijn, dat er in den herfst vele draaizieke schapen zullen komen. |
|||||
|
D£ 8CHAFEN-BH1MVIJEG. 273
De Genezing der reeds ontstane ziekte is zeer onzeker en gelukt zel-
den. Het eenige middel, dat in sommige gevallen nog kan helpen, bestaat daarin, dat men de in het hoofd aanwezige blaas vernietigt, waartoe men zich van het een of ander spits werktuig bedienen kan, doch het doel- matigst is een kleine trokaar. In de eerste plaats zoekt men de zitplaats van den blaasworm te ontdekken, die, zooals vroeger reeds is aangemerkt aan eene weeke en dunne plaats des schedels te kennen is. Op deze plaats scheert men de wol af en steekt dan voorzichtig met de trokaar J—J duim door den schedel. Vervolgens trekt men de stilet er uit en geeft den kop zulk eene ligging, dat het water der blaas, door de in de ope- niug stekende tubus kan afvloeien. Somtijds zit de blaasworm dieper, in welk geval men zich van eene dunnere trokaar (PI. VII. fig. 10) moet bedienen, waarmede men, door dezelfde opening, de blaas tracht te door- steken. Doch zelfs in geval de blaas ontlast en het schaap beter wordt, gaat het toch doorgaans later aan bersen-ontsteking te gronde. Behalve deze operatie, helpt overigens geen bekend middel, noch het zetten van wrang- of vuurwortels, noch het aanwenden van etterdrachten of van zout- zuur zink. Derhalve is het in alle gevallen aan te raden, het aan de draaiziekte lijdende schaap te slachten, zoodra zicb de ziekte duidelijk doet kennen. DE SCHAFEN-BriEMVLIEC-.
Het gebrek, hetwelk door de larven der Scbapeu-brenivlieg veroorzaakt
wordt, heeft veel overeenkomst met de draaiziekte. Het gebeurt namelijk n\'et zelden, dat de Schapen-bremvlieg bare eieren iu de neusgaten van jonge schapen legt, waaruit na korten tijd larven ontstaan, die vervol- gens in de yoorboofdsboezems kruipen en daar verder ontwikkelen, terwijl 21J van het slijm en de vechten der voorhoofdsboezems leven. Door het be- s,eudige knagen dezer larven, geraakt het slijmvlies in ontstekingen wordt daardoor pijn veroorzaakt, die het schaap het hoofd gedurig doet in de D(>ogte steken en schudden, waarbij dikwijls niezen en uitvloeijing van slijm Ult den neus plaats heeft. Bevinden zich veel van deze larven in de voor- noofdsboezems, dan kan het slijmvlies daardoor in versterf overgaan en den do°d van het schaap ten gevolge hebben. 18
|
||||
|
974 DB DRAVKBZIKKTE OF KKUISr.MKHEI».
|
|||||
|
Behandeling. Somtijds kan bet gebrek nog daardoor worden wegge-
nomen, dat men het schaap wat snuiftabak of poeder van witten nies- wortel, met een fijn buisje, hoog in den neus" blaast, waardoor sterk niezen en somtijds uitwerping der larven wordt teweeggebracht. Baat dit echter niet, dan neemt men eene trokaar, boort daarmede tot in de voorhoofds- boezems, en giet door de buis wat terpentijn- of hertshoorn-olie, waardoor de larven sterven. Om ze vervolgens te verwijderen, gebruikt men de bo- venvermelde niesmiddelen. DE DRA VERZIEKTE OF KKUISLAMHEID.
Deze ziekte, ook wel schrikziekte geuoemd, komt het meest in het 2\'
levensjaar voor: zelden voor het le half- en evenzoo zelden na het 3e jaar. In het begin zijn de kenteekenen der ziekte zeer gering, dewijl zij zich zeer langzaam ontwikkelt. Verschijnselen. Men neemt aan het schaap eene eigenaardige stijf-
heid in het achterstel waar; de gang is onzeker, eenigszins waggelend, zoodat eene zwakheid in het achterstel niet te miskennen is. Met het toenemen der ziekte wordt de gang nog meer in het oog vallend, terwijl bij het loopen het kruis rechts of links gedraaid en als het ware wordt nage- sleept. Bovendien neemt men eene soort van siddering aan het geheele lichaam waar, hetgeen vooral aan den kop en de ooren plaats heeft en inzonderheid dan hevig is, als men het dier oplicht en weder op den grond laat vallen. Eene geringe drukking op den rug, doet het dier neerzakken, terwijl het steeds magerder en zoo zwak wordt, dat het nauwelijks meer kan opstaan. Eindelijk ontstaat er een doorloop, waarop de dood volgt: doorgaans echter eerst eenige maanden na het uitbreken der ziekte. De meeste kruislamme schapen wrijven zich met het achterstel aan alle voor- werpen, even alsof zij er eene hevige jeukte gevoelen; om dezelfde oor- zaak bijten en knagen zij ook aan den staart, de lendenen enachterpooten, hetgeen dikwijls zoo sterk is, dat niet alleen de wol uitvalt, maar de huid zelfs een bloedig aanzien verkrijgt. De Oorzaken dezer ziekte zijn bijna geheel onbekend. Gewoonlijk doet
de ziekte gezonde en goed gevoede schapen aan, en zulks in den herfst peer dan in andere jaargetijden: het meest doet zij edele en veredelde dieren |
|||||
|
DE WORMAAKDIGK LQMGZIIKIB. 375
|
|||||
|
aan; hoewel gemeene landschapen er niet geheel van verschoond blijven.
De dood is bijna de eenige uitgang der ziekte, hoewel nu en dan, als de ziekte slechts eene geringe hAogte bereikt, ook enkele schapen beter wor- den. De ziekte schijnt in een veranderde en ziekelijke gesteldheid des rug- gemergs gelegen te zijn en met de draaiziekte eene zekere wisselwerking te hebben, en wel op die wijze, dat, bij het veelvuldig voorkomen der draaiziekte, weinig draverziekte, en zoo omgekeerd, wordt waargenomen. De draverziekte schijnt ook bepaald overerfelijk te zijn. De Genezing heeft zoo zelden plaats, dat het slachten steeds is aan
te raden. Daarentegen gelukt bet waarschijnlijk de ziekte te voorkomen, zoo men de volgende regelen in acht neemt: Men wachte zich voor te sterke wintervoedering, inzonderheid granen, en tracht de voeding zoo gelijk- matig mogelijk te maken; ingelijks vermrjde men te weelderige zomerwei- den en laat geen springrammen toe onder kudden, onder welke zich de ziekte vertoont; ingelijks koope men geen rammen uit kudden, welker gezondheid betwijfeld wordt; eindelijk vermijde men de teelt met al te teedere rassen. DE WORM AARDIGE LONGZIEKTE.
Door deze ziekte, die alleen lammeren en jaarlingen aandoet, worden
dikwijls geheele kudden verwoest. Verschijnselen. Reeds bij het begin der ziekte doet zich het lam
zwak en lusteloos voor, blijft achterlijk in den groei en heeft bleeke vliezen. Bovendien zijn teekenen van verkoudheid en snuiven, en een gedurige en schrapende hoest aanwezig, welke laatste spoedig dof en klankeloos wordt: het dier niest dikwijls en strekt het hoofd vooruit, even alsof het wilde waken. De ademhaling is versneld en heeft met inspanning plaats. Niette- genstaande eene goede voeding, wordj het lam steeds magerder en zwakker, terwijl het eindelijk aan verstikking sterft. De ziekte duurt doorgaans eenige maanden. "$ de lijkopening vindt men de longen zeer slap en bleek, en in de
lochtpijpavertakkingen eene groote menigte Ij.—2 duim lange en zeer dunne wormen, met veel slijm omhuld en dikwijls tot klompen vereenigd. De Oorzaken schijnen in slechte voeding en verpleging, met bijkomend
vatten van koude, gelegen te zijn. |
|||||
|
\' 276 SE SOTACIIIIGE OF KWAADAARDIGE LOSG-ÜNTSTEXING.
De Oenezing gelukt slechts in het begin der ziekte, en wel daardoor,
dat de wormen in de longen gedood en daarna door hoesten uitgeworpen worden. Daartoe sluit men de lammeren in Cene kleine en dichte ruimte op, en laat hen daarin om de 2 dagen, eenige uren lang, dampen inademen welke door het verbranden van wol, hoorn, teer, vederen en door chloor- kalk worden voortgebracht. Hierbij moet men vooraf onderzoeken, hoeveel de dieren kunnen verdragen, zonder te stikken; mocht het laatste het ge- val zijn, dan laat men de buitenlucht onmiddellijk foe. Onder al deze mid- delen schijnt de chloorkalk de voorkeur te verdienen. Behalve de beroo- kingen, moet het beste en krachtigste voedsel worden toegediend, en aan elk schaap eens daags 1 eetlepel geestig aftreksel van duivelsdrek gegeven worden. DE ROTACHTIGE OF KWAADAARDIGE LONG-
ONTSTEKING. Bij deze ziekte staan de oogen dof en zijn de vliezen slap en bleek,
terwijl het dier zeer zwak en mager wordt; er bestaat een zwakke hoest, de ademhaling heeft met inspanning plaats, en de dood volgt doorgaans na verloop van eenige maanden. Bij de lijkopening vindt men water in de borstholte en in het harte-
zakje; de longen zijn bleek en slap, en met ettergezwellen, slijm of water- blazen opgevuld. De Oorzaken zijn: Slecht of bedorven voedsel, gebrek aan voedsel,
gewone long-ontsteking, verkoudheid of zoogenaamd snuiven, enz. Behandeling. De genezing heeft slechts zelden en alleen in het
begin der ziekte plaats. Men geeft de volgende middelen: Neem: Groene Vitriool (Zwavelzuur IJzer) J. pond.
Keukenzout 4 » Poeder van Eikenbast \\
» » Gentiaanwortel(vaniederl *
» » Jencverbessen J Meng alles tot een poeder ondereen, waarvan men ieder schaap dage-
lijks 2 maal 1 lood toedient. |
||||
|
sa pisvloed. 977
Of men geeft 2 maal daags een stuk ter grootte van een kippenei ran
bet volgende middel: Neem-. Bloem van Zwavel i
Poeder ran Alsemknoppen >van ieder 1 ons.
» » Kalmuswortel J
Teer 2J. » Meng alles tot eene likking onder elkander, en houd daarmede eenige
weken vol. In bet begin der ziekte kan men voor in de borst eene etterdracht zet-
ten. Overvloedig en gezond voedsel is bovendien bij de behandeling on- misbaar. DE PISVLOED.
Deze ziekte komt wel is waar zelden, doch alsdan bij de geheele kudde
te gelijk voor. Het schaap ontlast ieder oogenblik eene grootere of kleinere hoeveelheid waterheldere pis, waarbij tevens een buitengewoon groote dorst bestaat. Het dier loopt met de achterpooten stijf en wijd vaneen «ii magert, niettegenstaande het beste voedsel, aanmerkelijk af. De ziekte kan weken en maanden duren, eer zij doodelijk wordt. Eindelijk wordt >>et dier zeer zwak, kan van achteren niet meer opstaan, en er wordt bloed met de pis ontlast. De Oorzaken bestaan in aanhoudend slecht en nat weder; inzonder-
heid echter in het gebruik van zekere schadelijke planten, als van uit- loopsels van denne- en pijnboomen, jong loof en bladeren van eiken- en wilgenhout, van het heermoes of den paardenstaart, enz. De Behandeling bestaat in de eerste plaats in het verwijderen der
schadelijke voedingsstoffen, waarom men liever eenigen tijd droog voedsel °P stal geeft. Wijders geeft men aan elk schaap dagelijks eenmaal het rol- gende middel in. Neem: Kamfer 1 wichtje.
Poeder van Wilgenbast 1 . . a . .
_ " | van ieder 2 lood.
» » Oentiaan \\
|
||||
|
278 se DocmLoor.
|
|||||
|
Meng het tot een poeder onder elkander, hetwelk men telkens met wat
meelwater ingeeft. Dikwijls is het reeds voldoende, wat aluin of ijzer-vitrool onder het
drinkwater te doen, bijv. 2 lood aluin of 2 lood ijzer-vitriool onder een emmer drinkwater. HET BLOEDPISSEN.
Ook deze ziekte, die zich door de ontlasting van meer of minder bloedige
pis doet kennen, ontstaat niet zelden door het gebruik van jong loof van denne- en eikeboomen, alsmede na het gebruik van het heermoes, den paardenstaart en de wilde zuring. Het schaap is hierbij zeer verhit, heeft grooten dorst, perst gedurig op het water en heeft nu en dan toevallen, even als bij het koliek. In het ergste geval ontstaat nier-ontsteking en de dood. Behandeling. Dikwijls wordt reeds met de verandering van het
voedsel de ziekte weggenomen, waarbij men natuurlijk geheel onschadelijk voedsel geven moet. Daarenboven geeft men in het begin 2 maal daags | lood Salpeter met 1—2 lood wonderzout in water opgelost, en later eenmaal daags i—; lood aluin. DE DOORLOOP.
Bij volwassene schapen ontstaat niet zelden een doorloop, die de geheele
kudde of veel schapen te gelijk aandoet door schielijke verandering van droog tot groen voedsel, en bijgevolg doorgaans in het voorjaar, zoodat in dit geval het gebrek even zoo gering i», als bij het rundvee. In som- mige gevallen echter kan het door langdurigheid en onder zekere omstan- digheden gevaarlijk worden, en door bet bijkomen van persloop en darm- ontsteking zelfs den dood veroorzaken. Onder eerstgenoemde omstandigheden geeft men slechts droog voedsel
en van tijd tot tijd likkingen uit alsemkruid, eikenbast, kalmuswortel en keukenzout bestaande. Ook dranken van aftreksel van jeneverbessen, met «en weinig brandewijn of terpentijn-olie, zijn doelmatig. |
|||||
|
DE DOORLOOP. 279
Menigvuldieer en ook gevaarlijker is de doorloop der lammeren, die
daaraan dikwijls in menigte sterven. Deze ziekte ontstaat plotselijk; het lam is lusteloos, staat met een krom-
men rug en ligt veel. De zeer dikwijls afioopende mest is dun, wit of groen- achtig, later waterig en eindelijk bloedig. Het lam zuigt en eet niet meer, heeft grooten dorst, blaat dikwijls, heeft buikpijn en perst gedurig op de ontlasting, hoewel er op het laatst bijna niets meer afgaat. Er heeft schie- lijke vermagering plaats, de buik is dun, en binnen 2—5 dagen volgt de dood. De beste lammeren worden (volgens Lr, Wagentoeld) het eerst door de ziekte aangedaan; dikwijls echter, als de ziekte een heerschend karak- ter beeft, worden alle lammeren zonder onderscheid aangetast. Oorzaken. De doorloop ontstaat door het vatten van koude en door
nat en vochtig weder, alsmede door het ondoelmatig voederen der moe- derschapen. Hoe krachtiger en overvloediger het lam door de moeder ge- voed wordt, des te eerder wordt het door de ziekte aangetast, en wel doorgaans weinige dagen na de geboorte. Bijzonder gevaarlijk vertoont zich de ziekte in den winter, in heete stallen, als er sterf gevoerd en met zeer koud water gedrenkt wordt. In Holland komt bij de lammeren de doorloop bij koud en vochtig weder, in de maanden Mei en Juni, dik- wijls heerschend voor en heeft dan veel sterfte ten gevolge. De Genezing gelukt niet dikwijls, terwijl het meerendeel der aan-
getaste lammeren sterft. Derhalve is het van belang de ziekte zooveel mogelijk te voorkomen, en wel door vermijding van gemelde schadelijkheden. Droog voedsel, meeldranken en een warm verblijf zijn noodzakelijk. Vertoont zich de ziekte onder eene kudde, dan moet men in ieder geval de voedering der moederdieren veranderen, als is het voedsel ook volkomen goed en gezond. De Behandeling der lammeren zelven komt geheel met die van de-
zelfde ziekte der schapen overeen, alleen met dat verschil, dat hier onge- veer het derde gedeelte der daarbij opgegevene giften moet toegediend worden. Ook kan men met nut de volgende middelen geven: Neem: Poeder van Opium 4 wichtje. » » Rabarber 1 »
» » Krijt i lood. Meng alles tot een poeder ondereen, hetwelk men 2—3 maal daags met
wat Kamillen-thee in eens ingeeft. |
||||
|
280 HEI MONDZEER OF BB 8rEDW DEK LAMMEKEN.
|
|||||
|
Aan de moederschapen -geeft men onmiddellijk een laxeermiddel van Won-
derzout en water in. SE DOLHEID OF RAZERNIJ.
De Verschijnselen komen met die bij het rundvee overeen. Het
schaap is traag en lusteloos, spoedig echter wordt het woest en onrustig en springt, even als bij de tochtigheid, bijna onophoudelijk op andere scba- pen; de blik is wild en dreigend, het schaap kent geen vrees meer en loopt tegen menseben en dieren stootend in. Het dier is schrikachtig en onrus- tig, loopt heen en weder, stampt met de beenen, stoot met bet hoofd tegen den grond, maakt groote en kluchtige sprongen en bijt in verschillende voorwerpen. Vele schapen blaten met eene schelle en doordringende stem, eetlust en dorst zijn verdwenen, en reeds in de eerste dagen der ziekte ont- staat eene verlamming, zoodat het dier bijna niet meer loopen of staan kan. Watervrees is nooit aanwezig. De dood volgt altijd en doorgaans na den 4—6 dag der ziekte. De ziekte ontstaat alleen door de beet van een dollen hond, en het uit-
breken der ziekte heeft op verschillende tijden plaats; somtijds reeds na8 dagen, somtijds echter eerst na eenige maanden. Met de voorbehoeding is het even als bij bet rundvee en de paarden gelegen. HET MONDZEER OP DE SPRUW DER LAMMEREN.
Dit gebrek doet zich bij de lammeren daardoor kennen, dat zij niet zui-
gen, afmageren, en in den mond kleine blaasjes worden gevonden, die open- breken en een vochtigen en vurigen grond overlaten. De mond is overigens met een kwalijk riekend speeksel gevuld. Gewoonlijk ontstaat deze ziekte door eene slechte hoedanigheid der moe-
dermelk; weshalve men ter genezing aan het moederschaap een laxeermid- del van 5 lood wonderzout, in water opgelost, geven moet. Het lam zelf wordt de muil gedurig met het volgende mengsel uitgewasschen: Neem: Geestrijk aftreksel van Myrrhe 3 lood. Borax 1} » Honig 6 »
Azijn 2 ons
Meng alles ondereen.
|
|||||
|
HET HBERSCHEHDK MONDZEER (TONRBLAAB). 381
|
|||||
|
Inwendig geeft men van een poeder, uit gelijke deelen magnesia en ra-
\'barber bestaande, zooveel als de punt van een mes bedekt, alle 3—6 uren met wat moedermelk in. DE KOPZWELLING.
Het gebeurt somtijds, dat bij zeer fijne en edele schapen, een gezwel op
het hoofd ontstaat, hetwelk eene groote hoeveelheid van een waterachtig vocht bevat; waarbij het schaap koorts h\'eeft en grooten dorst, traag en lusteloos het hoofd laat hangen en ophoudt met eten. Be Oorzaken zijn met geen zekerheid op te geven, doch het schijnt
dat het ongemak door eene roosachtige ontsteking aan het hoofd wordt te- weeggebracbt, welke waarschijnlijk door het voedsel, alsmede door sterke zonnestralen veroorzaakt wordt. Behandeling. Men opent het gezwel door verscheidene insnijdingen,
drukt er het vocht uit en bestrijkt vervolgens de wond met wat olie. Hoopt zich echter opnieuw vocht in de blaas op, dan trekt men er een paar wollen draden door, die men vooraf, met terpentijn-olie bestrijkt en 8—12 dagen laat zitten. DE MUILSCHURFT OP VURIGE UITSLAG OM DEI*
MOHTD.
Bij lammeren en ook bij oude schapen ontstaat zeer dikwijls een korstige
uitslag om den mond, de oogen en de ooren, welke somtijds het geheele aangezicht inneemt. Het ongemak is geheel zonder gevaar en geneest ge- woonlijk van zelf; in die gevallen echter, waarbij de lippen en de oogen zijn aangedaan, is het gebrek, inzonderheid bij lammeren, zeer lastig, waar- om men alsdan iets er tegen moet doen. Met het een of ander stomp werktuig krabt men de korsten af, en be-
smeert de buid daarop met wat room of olie, of wel eens daags met eene zalf uit 1 lood zwavellever en 3 lood reuzel bestaande. Somtijds is ook \'een laxeermiddel van wonderzout doelmatig. HET HEERSCHENDE MONDZEER (TONGBLAAR).
Bij deze ziekte is de mond inwendig heet en met speeksel gevuld, het |
|||||
|
282 DE LAMMERZIEKTE.
|
|||||
|
schaap heeft grooten dorst, doch eet bijna niets; de lippen, de tong en het
tandvleesch zijn gezwollen, op welke deelen zich blaasjes vertoonen, die doorbreken en eene vlakke roode zweer achterlaten. Gewoonlijk komt deze ziekte over geheele kudden verspreid en met goedaardig Klauwzeer ver- bonden voor, en wanneer onder het rundvee en de varkens insgelijks het mond- en klauwzeer wordt waargenomen. Daar de ziekte gewoonlijk een goedaardig beloop heeft, is de genezing
gemakkelijk te bewerken. De mond van het schaap wordt eenige malen daags met honig, azijn en water uitgespoten, of door middel van een doekje bevochtigd. Als drank geeft men meel-, zemel- en zuurdeegwater of lijn- koekendrank. In enkele gevallen worden de zweren in den mond kwaad- aardig, vreten dieper in en ontaarden dan in eene soort van tongkanker of kwaadaardige tongblaar. In dit geval wascht men den mond gedurig met het volgende mengsel uit: Neem: Blauwe Vitriool 1 lood.
Tinctuur van Mvrrhe I ons.
Honig | »
Water ] pond.
Meng alles tot eene wassching ondereen.
In plaats daarvan kan men ook eene oplossing van chloorkalk in water (i ons op 1 pond) of sterk afkooksel van eiken- of wilgenbast, met bijvoe- ging van 1| lood aluin en 2 ons geest van kamfer op 1 pond, gebruiken. DE LAMMERZIEKTE.
Door deze ziekte worden gewoonlijk edele of veredelde lammeren aan-
gedaan, terwijl zij zoo kwaadaardig is, dat dikwijls de helft der kudde er aan te gronde gaat. Gewoonlijk worden de lammeren in de eerste 2—8 weken na de ge-
boorte, en in de maanden Februari, Maart en April door de ziekte aange- tast. Het tot nu toe gezonde lam wordt alsdan\'traag en lusteloos, blijft bijna aanhoudend liggen en kan niet dan met moeite opstaan; er ontstaat eene soort van stijfheid, die of aan de voorste óf aan de achterste ledematen be- gint en zich gewoonlijk in korten tijd over het geheele lichaam uitbreidt. |
|||||
|
DE I.AMMEBZIEKTE. 283
|
|||||
|
In dezen toestand is het lam niet in staat zich te bewegen, zoodat het
niet eens aan den nier van de moeder kan komen. Op verschillende plaat- sen des lichaams, doch vooral aan de gewrichten, ontstaan meer of minder groote gezwellen; of wel, er doet zich een schurftachtige uitslag voor; ein- delijk treedt er een sterke doorloop in, waarop in korten tijd de dood volgt. De Oorzaken zijn menigvuldig, hoewel nog niet met zekerheid be-
kend; wellicht brengen de lammeren eene zekere voorbeschiktheid (disposi- tie) voor deze ziekte mede ter wereld, waardoor men tot het moederdier moet terugkeeren. Moederschapen, die gedurende de drachtigbeid met bedorven voedsel en
slecht drinkwater gevoed worden, krijgen het meest lammeren, die aan deze ziekte onderhevig zijn; inzonderheid is dit ook met moederschapen het geval, die aan het ongans of de leverbot-ziekte lijden. Bij deze lammeren nu, die voor de lammerziekte veel vatbaarheid hebben, ontstaat de ziekte doorgaans door het vatten van koude, vooral na ruw en stormachtig we- der. Zwakke en zeer dunwollige schapen worden het eerst door de ziekte aangetast. Met de Genezing der ziekte is het slecht gesteld, waarom men het oog
hoofdzakelijk op het voorkomen der ziekte vestigen moet. Het voedsel der moederschapen moet gezond zijn: in den winter geve men goed hooi, afge- wisseld door stroo en knolgewassen. Overigens moet men alle bedor- vene voedingsmiddelen, alsmede koekdranken, vermijden. De lammeren mo- gen niet lang van de moederschapen verwijderd blijven; uiterlijk binnen 3—5 uren moeten zij weder aan den uier gelaten worden. Al de lammeren, die korten tijd na de geboorte geen gele en vloeibare ontlasting hebben, loopen gevaar de lammerziekte te krijgen. Om deze verstopping weg te ne- men, geeft men elk lam een theelepel wonderzout met lauw water in, en herhaalt dit alle 8 —10 unr, totdat er eene dunne «ntlasting intreedt. Deze eenvoudige behandeling is dikwijls reeds voldoende om de ziekte te voor- komen. Het reeds zichtbaar zieke schaap krijgt insgelijks een laxeermiddel van
wonderzout, en wordt ook alleen daardoor in vele gevallen weder gezond. Somtijds moet men tot andere middelen zijne toevlucht nemen. In het begin der ziekte heeft het volgende middel bepaald nut gedaan. Vijf deelen anti- |
|||||
|
284
|
|||||||
|
DB L4.MHERZIBKTK.
|
|||||||
|
monium worden met een deel boter vermengd, en daarvan het schaap 4raaal
daags een stak als een hazelnoot op de tong gestreken; of men neemt het volgende middel: Neem : Braakwijnsteen { lood.
Ammoniak-zout 3 » Wonderzout 6 » Los dit op in Ij flesch aftreksel van vlierbloemen, en geef daarvan
4msal daags 1 eetlepel aan elk lam in. Bovendien zet men klisteeren en wrijft de dieren 1—Smaal daags met een mengsel van 1 deel terpentijn- olie en 4 deelen kamfergeest in. Bestaat er doorloop, dan geve men wat magnesia met rabarber, zooals bij den doorloop der lammeren is voorge- schreven. Heeft de ziekte reeds groote vorderingen gemaakt, of is zij zeer kwaadaardig, dan baten geneesmiddelen zelden meer, doch dan kan men nog het volgende middel beproeven: Men lost j. lood extract van de braaknoot, in 1 pond water op, en geeft
daarvan Smaal daags, 1 eierlepel vol aan het lam in. Aan de stijve beenen plaatst men een kleine etterdracht, of wendt daar de bovenvermelde inwrij- ving, of eene nog sterkere van spaanschevliegzalf aan. Volgt hierop eerst eene geringe beterschap, dan is de genezing bijna zeker, en men beeft dan alleen daarvoor te zorgen, dat de lammeren goed warm gehouden en gedurig aan den uier der moeder gebracht worden. De verkromde ledematen worden van zelf weder recht. Een geloofwaardig veearts beweert de lammerziekte door de volgende
homoèopathische behandeling bijna altijd genezen te hebben. Bij het ont- staan der ziekte bekomt het lam onmiddellijk 2—6 druppels tinctuur van aconithum (monnikskap) met een eetlepel vol water; een uur daarna een druppel tinctuur van coccnlus (zaad van eene Oostindische bedwelmende plant), ingelijks met een eetlepel vol water. Dit laatste middel wordt ver- volgens eenmaal daags, gedurende 6 dagen achter elkander gegeven, waar- mede de behandeling geëindigd is. De tincturen moeten de 6* homoèopathische verdunning erlangen. Dezelfde Behandeling zon men bij de draaiziekte der lammeren in
practijk moeten brengen, evenwel bij het eerste ontstaan der ziekte. |
|||||||
|
DE SCHAAFSFOKKF.M. 285
|
|||||
|
DE SCHAAPSPOKKEN.
Deze ziekte, welke het schaap slechts eenmaal gedurende zijn leven aan-
doet, behoort tot de meest verwoestende ziekten. Men neemt bij de pokken een eigenaardig beloop en bijzondere tijdperken waar, welke laatsten el- kander zeer bepaald opvolgen, nl: Het tijdperk der besmetting, van het uitbreken, der rijpwording en van opdroging; doch hangt de regelmatig- heid dezer bijzondere tijdperken dikwijls van gunstige of ongunstige om- standigheden af. De duur van het tijdperk der besmetting (verborgen of onwikkelings-
tijdperk) strekt zich van 5—7 dagen uit, en neemt van het oogenblik, dat de besmetting of de mededeeling van het gift heeft plaats gehad, een aan- vang, doch is enkel en alleen bij de kunstmatige besmetting of de inenting zoo nauwkeurig te bepalen. In de eerste 3 dagen is niets ziekelijks aan het schaap waar te nemen en
eerst met den 5—7 dag komen er eenige teekenen der ziekte te voor- schijn, als wanneer het schaap lusteloos wordt, een stijven en slependen gang heeft, vooral met het achterstel, en weinig eet. Met den 7—8en dag begint het tijdperk van uitbreken, met koorts, koude
en be ven; daarop neemt de warmte over het geheele lichaam toe, inzon- derheid aan den mond en de ooren, terwijl de oogen rooder dan gewoon- \'ijk zijn. Het schaap plaatst de beenen dicht bij elkander onder het lijf, en laat het hoofd ver naar beneden hangen; met de achterbeenen gaat het gewoonlijk kreupel en het heeft grooten dorst, doch bijna volstrekt geen eet- lust. Spoedig daarop ontstaat er eene uitvloeiing van een dun en water- achtig slijm uit den neus, waarbij men te gelijker tijd waarneemt, dat alle \'au wol bevrijde plaatsen op het lichaam, door roode vlekken bedekt morden, hetgeen gewoonlijk eerst in de nabijheid der geslachtsdeelen, aan de inwendige vlakten der schenkelbeenen, aan den buik, om den mond en om de oogen het geval is. Met den 8—9el1 dag beginnen deze, op vlooien- beten gelijkende vlekken, zich tot puistjes te ontwikkelen, en zwellen 4e aangedane plaatsen op, hetgeen aan het hoofd dikwijls zoo erg is, dat de 00geu en de nens er door gesloten worden. Onder aanhoudende koorts oeemt dit opzetten der roode vlekken, gedurende eenige dagen, toe, in welken tijd zij zich langzamerhand tot blaasjes en pokken ontwikkelen |
|||||
|
886
|
|||||||
|
DB SCHAAPSFOKKEX.
|
|||||||
|
De opperhuid, namelijk, laat zich van het onderliggende weefsel los,
wordt weelcer en dikker, en vult zich met eene waterheldere vloeistof (lymphe) op, als wanneer het tijdperk van de rijpheid der pokken een aanvang neemt, hetgeen met deu 11—13" dag na de besmetting plaats heeft. De op deze wijze ontstane goedaardige pokken, zijn zoo groot als linzen
of erwten, somtijds evenwel zijn zij veel grooter, in geringe hoeveelheid aanwezig, op zich zelven staande, wit van kleur en door een rooden rand of kring omgeven. Tusschen de pokken, zoo zij dicht bij elkander staan, is de huid gezwollen en insgelijks vochtig, bijzonder sterk is de opzwelling aan de lippen en de oogleden, waarbij veel speeksel uit den mond en slijm uit de oogen vloeit. Onder aanmerkelijke afname der koorts begint met den 13—16en dag
het tijdperk van opdrogen. De etter in de pokken, en wel eerst in de het vroegst te voorscuiju gekomene, wordt dik en geel, terwijl de pokken lang- zamerhand inzakken en tot zwartbruiue korsten opdrogen. Op de plaatsen, waar de pokken zitten, alsmede in derzelver nabijheid, valt de wol uit. Het opdrogen duurt gewoonlijk van 5—7 dagen, gedurende welken tijd het schaap weder geheel gezond schijnt. Hoe minder pokken er aanwezig zijn, des te zachter verloopt de ziekte, en is dan nauwelijks merkbaar. Niet altijd heben de pokken een zoo goedaardig karakter en doen zich
dikwijls als eene zeer kwaadaardige ziekte voor. Bij de kwaadaardige pok- ken is het beloop noch regelmatig noch nauwkeurig aan tijdperken gebon- den. Het hoofd zwelt ongemeen op, de oogleden kleven door een etter- achtig slijm aan elkander; uit de neusgaten loopt een taai, miskleurig en kwalijk riekend slijm, de ademhaling is moeielijk en snuivend, terwijl de neusgaten gezwollen en door de slijm verstopt zijn; het schaap ademt met open mond en knerst op de tanden, terwijl de omringende lucht een aas- achtigen reuk verspreidt. De met zulke Verselifjneleii gepaard gaande pokken zijn blauwach-
tig rood, bijna zwart, door een valen kring omgeven, vlak en ingevallen; zij komen niet als blaasjes te voorschijn, hebben geen ronde gedaante of vorm en vloeien met andere pokken ineen. Aan het hoofd gaan deze pok- ken in kwaadaardige verzwering over, waardoor de oogen, de lippen en groote stukken van de huid verwoest worden. De dood volgt meestal met |
|||||||
|
DK SC1IAAPSP0KKEN. 287
|
||||||
|
den 18—21en dag der ziekte. Moederschapen lijden gewoonlijk het meest
aan deze ziekte. Oorzaken. De pokken ontstaan bij ons alleen door besmetting, en
deze is zoo sterk, dat zij, op aanzienlijken afstand, door de lucht plaats heeft. De besmetting lieeft niet alleen door pokkige schapen, maar ook door middel van andere voorwerpen, zoogenoemde dragers der smetstof, plaats, als: door kleederen, menschen, allerlei gereedschappen, door mest- stoffen en voedingsstoffen, door honden, en zelfs door gevogelte. Heefteen schaap echter eenmaal de pokken gehad, dan krijgt het die niet weder. Ge- woonlijk blijven van de 100 schapen 4—6 stuks, wegens gemis aan vat- haarheid, van deze ziekte verschoond. De Behandeling van een door de pokken aangetasten koppel richt
zich hoofdzakelijk daarnaar, of de ziekte goed- of kwaadaardig is, hoewel zij zich noch in haren loop stuiten noch bespoedigen laat. In de eerste plaats moet men trachten, de zieken van de nog gezond schijnende af te zon- deren, waardoor de verdere verspreiding der ziekte somtijds nog v\'oorko- men wordt. De door de goedaardige pokken aangetaste schapen worden bij droog
en warm weder buiten gedreven, doch bij nat en koud weder in een war- men en drogen stal gehouden. Zoo de ruimte het toelaat, is het doel- matig de kudde in verscheidene kleine koppels te verdeelen; want door het te zamen zijn van veel schapen, in eene kleine ruimte, wordt de lucht bedorven, hetgeen zoowel op de reeds ziek gewordene, als op de gezonde schapen nadeelig werkt. Geneesmiddelen zijn doorgaans te ontberen, hoe- wel het doelmatig is alle 4—8 dagen eene likking van zout toe te die- Qen, welke, op 1 pond, 6 lood zwavel bevat. Het voedsel moet gezond en bijzonder goed zijn. Onder gelijke leefregelkundige behandeling moeten ook de door de kwaadaardige pokken aangedane schapen gehouden worden, behalve dat hier het voedsel nog voedzamer en uit goed hooi of groen voeder, en uit meeldranken bestaan moet. Inwendig dient •oen de volgende likking toe: Neem: Kamfer 1 lood.
Poeder van Valeriaanwortel .
» » Engel wortel [van ieder 1 ons.
» » Jeneverbessen ) |
||||||
|
\\
|
||||||
|
288 DE SCHAArsPOKKEN.
Maak er met meel en water eene likking van, waarvan men het schaap
2—3 malen daags een stak als een duiven-ei op de tong strijkt. Slechts zelden echter richt men hiermede veel uit, terwijl de meeste
aangetaste schapen sterven. Eene plaatselijke behandeling der zweren is vruchteloos en ondoenlijk, terwijl het aantal zoo groot is, dat zij door- gaans het geheele lichaam bedekken. Men is steeds op middelen bedacht geweest om de pokziekte te voor-
komen, doch tot nu toe zonder eenig gevolg. Is de ziekte in de nabijheid, dan bestaat er groot gevaar voor besmetting, doch in de inenting bezit mee een voorbehoedmiddel even als in de inenting der koepokken bij den mensch. Het groote voordeel der inenting bestaat daarin, dat de ziekte veel goedaardiger dan de natuurlijke pokken verloopt en bijna zonder ge- vaar is, zoodat zeer weinig of in het geheel geen schapen sterven en duur- door eene gansche kudde gelijktijdig kan worden aangedaan, zoodat bia- nen 3—4 weken de geheele kudde weder gezond en dan volkomen voor de natuurlijke pokken beschut is. Heerschen daarentegen de natuurlijke pokken onder eene kudde, dan sterven er niet alleen vele schapen aan, maar de ziekte blijft maanden lang onder den koppel bestaan. Bij de inenting onderscheidt men in de eerste plaats de nood-inenting, welke
bij schapen van een reeds besmetten koppel bewerkstelligd wordt, doch die nog van de ziekte bevrijd zijn; vervolgens heeft men de voorbeboe- dings-inenting, welke in eenen nog door de ziekte aangetasten koppel be- werkstelligd wordt, ten einde die voor de in den omtrek heerschende na- tuurlijke pokken te vrijwaren. Om de nood-inenting te bewerkstelligen, zondert men alle nog schijn-
baar gezonde schapen van de zieken af, zoekt vervolgens onder deze laat- sten er een uit, die slechts weinige ronde, met lymphe gevulde pokken heeft, ten einde daarvan de inentstof voor de andere schapen te nemen. Is er echter geen schaap aanwezig, waarbij de pokken met lymphe gevuld zijn, dan neemt men een schaap, waarvan de pokken nog niet rijp en met geen korst bedekt zijn. Zulk eene ontstoken, zeer roode pok, opent men met een mesje, zoodat er bloed uitvloeit en ent met dit bloed in, hetwelk juist dezelfde en gevaarlooze diensten bewijst als de zuivere üel- dere lymphe. Tot het inenten bedient men zich van eene gewone inentnaald (PI VIII.
|
||||
|
DE HEERSCHESDE KLATJWZIEKTE OF HET KLAUWZEER. 289
lig. 6) waarvan de punt, die van eene sleuf voorzien is, met de vloeistof
uit de pok gevuld wordt. De beste plaats om de inenting te doen, is de inwendige vlakte van
het oor, 1 —1| duim van de punt verwijderd. Hierbij wordt de naald 2—3 strepen diep onder de opperhuid ingestoken, en de lymphe of het vocht door omdraaiing der naald in de wond ontlast. In plaats van de bijna rijpe pokken vooraf met een mes te openen, kan
men ze ook met de inent-naald aansteken en zoodoende de stof op het in te enten schaap onmiddellijk overbrengen. Men wachtc zich wel van stof te nemen van eene pok, welke zich reeds in het tijdperk van opdro- ging bevindt, terwijl het bloed en de stof uit zulk eene pok onwerkzaam zijn. Geheel op dezelfde wijze als de nood-inenting, heeft de voorbehoedings-
inenting plaats, met dit onderscheid echter, dat hier de lymphe van eene ingeente pok genomen is, en wel op den 11—13en dag na de inenting, waarbij nog moet worden aangemerkt, dat het er niet op aankomt, hetgeen niet altijd mogelijk is, dat alle schapen met zuivere lymphe ingeënt wor- den, terwijl het uit de pok opkwellende bloed dezelfde werking doet. De hoofdzaak blijft steeds de behoorlijke rijpheid der pok, doch in twijfelach- tige gevallen moet men liever eene onrijpe dan eene overrijpe pok kiezen- Met den 11—13en dag worden alle ingeente schapen nagczien, om die, waarbij de inenting niet gevat heeft, nogmaals in te enten, waartoe dan lymphe genoeg voorhanden is. Eene bijzondere behandeling der inentelin- gen is verder niet noodig, ten minste het bepaalt zich tot hetgeen van de natuurlijke pokken gezegd is. Niets is nadeeliger dan koude en vochtig, heid, waarom de uiterste zorg moet gedragen worden, dat deze schadelijk- heden niet kunnen inwerken. Door eene enkele regenbui kan de inente- \'ingzeer verderfelijk worden aangedaan. Rust, of slechts weinig beweging, gezonde, droge en warme lucht zijn zeer aan te bevelen. DE HEERSCHENDE KLAUWZIEZTE OP HET
KLAUWZEER. Er bestaan werkelijk twee soorten van klauwzeer, namelijk: een goed-
aardig en een kwaadaardig. 19
|
||||
|
390 DE HBEBSCHENDE KLA.UWZIBKTE OF HET KLAUWZEER.
De goedaardige klauwziekte komt doorgaans met het mondzeer tegelijk
voor, is, even als deze, gewoonlijk over geheele streken en onder geheele kudden verspreid en is waarschijnlijk besmettelijk. Het schaap gaat hierbij met een of meer pooten kreupel, en onderzoekt men deze, dan neemt men aan de klauwen eene verhoogde warmte waar, alsmede zwelling en roodheid in de klauwspleet en aan de kroon. Later breken deze plaatsen door, en worden zwerende oppervlakten, die eerst eene dunne vloeistof, later een stinkenden etter afscheiden. De ziekte gaat met eene lichte koorts, dikwijls ook met het heerscheud mondzeer gepaard, heeft een schielijk beloop van 6—10 dagen, en geneest meestal van zelf, zonder eenige hulp der kunst. Ten einde echter de Genezing spoediger en zekerder te doeu plaats
hebben, kunnen de klauwen dagelijks met pekel gewasschen worden, waarbij de te lange klauwen tot op eene doelmatige lengte worden afgesneden. Tot voedsel geeft men de schapen lijn- en raapkoeken-drank, of ook wel zuurdeeg met water, drijft ze in eene grasrijke weide en voedt ze goed op stal. Het kwaadaardig klauwzeer kan men aan de volgende teekenen kennen:
Het schaap gaat met den aaugedanen poot kreupel, hetgeen dan eens met een, dan weder met twee of meer pooten het geval is; de aangedane klauw is verhoogd warm en aan de ballen, alsmede in de klauwspleet, eenigszius gezwollen, waardoor de zieke klauwen iets verder dan in den gezonden staat van elkander staan; de huid der klauwspleet is rood, terwijl somtijds reeds in het begin eene afscheiding van eene kwalijk riekende stof plaats heeft, welke stof bij het toenemen der ziekte vuil etterachtig wordt en niet alleen de omringende huid aandoet, maar somtijds ook tot in den hoorn- schoen verzakt, zoodat deze zich gedeeltelijk loslaat en in het ergste geval geheel afvalt. Is dit laatste het geval, dan is het schaap niet in staat om te loopen, kruipt op de knieën voort, of ligt aanhoudend, waarbij het, niet- tegenstaande goeden eetlust, zeer vermagert. Hoewel het klauwzeer op zie" zelven niet doodelijk doch zeer langdurig is, zoodat bet verscheidene maan- den bij hetzelfde dier kan bestaan, zoo wordt het, bij gemis aan kunst- hulp en aan zich zelven overgelaten, toch eindelijk doodelijk, deels dooi herhaalde verwoesting der voetbeenderen, deels door het aanhoudende I\'S\' gen van het dier, waardoor het koudvuur, vooral in de nabijheid van he |
||||
|
SE HEERSCHEXDE KLAUWZIBKTE OF HET KLAUWZEER. 291
borstbeen, ontstaat. Overigens werken de hevige pijnen en de daardoor
veroorzaakte vermagering, ook tot eenen doodelijken afloop mede. De Oorzaken van bet kwaadaardig klauwzeer zijn bijna uitsluitend in
besmetting gelegen, terwijl bet bijna alleen bij edele en veredelde scha- pen wordt aangetroffen. Oorspronkelijk schijnt deze ziekte van Spaan- sche schapen afkomstig te zijn. Niet weinig veeartsen, echter, zijn van meening, dat het gebrek zich ook bij inheemsche schapen oorspronkelijk kan ontwikkelen, dat het derhalve niet door Spaansche schapen behoeft ingevoerd te worden, dat de ziekte in \'t algemeen geen specifiek karakter beeft, en dat elk goedaardig klauwzeer ia kwaadaardig kan overgaan. Voor de prac- tijk is het verschil in meening tamelijk onverschillig; vooral daar allen daarin overeenstemmen, dat het klauwzeer ontwijfelbaar besmettelijk is. De besmetting heeft door de vochten plaats, die door den aangedanen voet worden afgescheiden, terwijl het gebrek zich gewoonlijk 4—6 dagen na de plaats gehad hebbende besmetting openbaart. In het begin gaan gewoonlijk slechts enkele schapen van de kudde kreupel, en door deze verspreidt zich het gebrek zoo er geen afzondering plaats heeft, binnen 6—10 weken onder de geheele kudde. De besmetting heeft inzonderheid door den mest plaats, als zieke schapen met gezonde in denzelfden stal verblijven; ja, om de besmetting te bewerken is het voldoende, dat gezonde schapen over eene plaats gedreven worden, waarover kort te voren aan de klauwzickte lijdende schapen gedreven zijn. Bij de Behandeling der ziekte moet men in de eerste plaats voor
eene nauwkeurige afscheiding van de nog gezonde schapen van de zieke 2org dragen. Elk dier, waaraan kreupelheid wordt waargenomen, wordt van de overige, nog gezonden, gescheiden en aan de volgende behandeling on- derworpen: Alle zieke schapen worden 2—3 uren lang tot aan de knieën iu het water gedreven, ten einde het hoorn der klauwen wat weeker worde; daarop wordt met een scherp mes alle losgelaten hoorn, tot op het vleesch, weggesneden. Deswege is het somtijds noodig, den geheelen hoornschoen \'e verwijderen, hetgeen ook zonder eenig gevaar kan geschieden, want oa eenigen tijd wordt het hoorn weder voortgebracht. Men snijde derhalve liever te veel dan te weinig weg; want blijft slechts de geringste hoeveel- heid etter onder het hoorn verborgen, dan steekt dit opnieuw aan; ook °P kleine verbloedingen bij het snijden komt het niet aan. |
||||
|
892 DE HEERSCHENDE KLAÜWZIEKTE OF HET KLAÜWZEEB.
Onmiddellijk na het snijden wordt de zieke klauw door middel van een
penseel of een penneveer met een doelmatig middel bestreken. Hoewel er verscheidene middelen zijn, zoo bewijst toch een mengsel, uit
chloorkalk en koud water bestaande, den besten dienst. Bijv. 1 pond versche chloorkalk wordt in een emmer koud water gedaan, goed omgeroerd, en daarna de zoo helder mogelijk afgegoten vloeistof in een ander vat gedaan. Met deze oplossing wordt vervolgeus door middel van een doekje of kwastje de goed besneden klauw fiks ingewreven. Andere werkzame middelen zijn de volgende: 1 deel poeder van Spaanscli
groen, met drie deelen lijn-olie; of houtazijn, hertshoorn-olie, gebrande aluin, salpeterzuur, blauwe vitriool, Egyptische zalf, enz. Alle 3 — 4 dagen worden de patiënten onderzocht, en worden er zwerende
plaatsen aangetroffen, dan wordt daarmede op de bovenvermelde wijze ge- handeld. Daar de ziekte buitengewoon besmettend is, zoo moet men de grootste zorg dragen, dat er geen nieuwe besmetting plaats heeft. De ge- nezeue schapen zondere men derhalve van de zieke af, en men verwijdere de afgesneden boorndeelen, en in \'t algemeen alles, waaraan zich de smet- stof kan hechten. Overigens zijn zindelijkheid, bij schoon weder het verblijf in hooge en
grasrijke weiden, bij regenachtig weder in droge en luchtige stallen, die van een hoog stroobed voorzien zijn en dikwijls uitgemest moeten worden, voor de genezing onmisbaar. Inwendige geneesmiddelen zijn onuoodig, alleen zorge men voor goed voedsel, somtijds eene zoutlikking gevende en de die- ren geen groote marsenen latende maken. Na de volkomene genezing wordt de stal zoo zorgvuldig mogelijk uitgemest en schoongemaakt; de muren, boomen en ruiten, enz., met eene pap van kalk besmeerd, en de herstelde schapen worden eerst weder na 4 — 6 weken onder de gezonde gelaten. Vroeger, toen men de klauwziekte minder nauwkeurig kende, zocht men
de zitplaats derzelve in het zoogenaamde klauwzakje; men geloofde dat hier een worm was ingedrongen, of ten minste dat dit beursje ontstoken was, en zich het ongemak van daar verder verspreidde. Deze meening rust evenwel op eene volkomene dwaling. Boven de klauwspleet, namelijk, be- vindt zich eene kleine opening, welke den ingang tot een zakvormig ka- naal vormt, hetwelk ongeveer J. duim diep onder de huid ligt en daar
blind
eindigt. In dit kanaal wordt eene vetachtige stof afgescheiden; brengt meu
|
||||
|
DE SCHUBFT. 293
|
|||||
|
er uu eene genoegzume drukking op aan, zoo komt er eeu dik smeer uit
de opening te voorschijn, hetwelk men, hoewel ten onrechte, om deszelfs gedaante, voor een worm gehouden heeft. Bij de eigenlijke klauwziekte blijft het klauwzakje steeds van de ziekte verschoond. DE SCHURFT.
Ue erkenning van deze ziekte is gemakkelijk. Bemerkt men onder de kudde
eenige schapen, die op sommige plaatsen van het lichaam enkele vlokken wol uit de vacht hebben hangen, welke vlokken witter zijn dan de overige wol, terwijl het schaap zich aanhoudend aan deze plaatsen bijt en krabt, en zich aan alle voorwerpen schuurt, dan zijn deze verschijnselen bijna al- leen voldoende, om tot het bestaan van de schurft onder den koppel te besluiten. Onderzoekt men de aangedane plaatsen nauwkeurig, dan vindt meu de huid van kleur veranderd, bleeker dan den omtrek, groenachtig geel, of somtijds ook wel roodachtig; de huid is verdikt, min of meer vochtig, en licht men ze met eene plooi op, dan geeft het schaap pijn te kennen; krabt en wrijft men deze plaatsen evenwel, dan geeft bet dier zijne aangename gewaarwordingen te kennen, door met den kop naar die zijde om te draaien, met den staart te kwispelen, met de tong en den mond levendige bewegingen te maken, enz. De wol valt uit of kan gemak- keiijk worden uitgetrokken, terwijl zij, door de uitzweeting der huid, lang- zamerhand aan elkander kleeft en met korsten bedekt wordt. Het dier wordt door de hevigste jeukte geplaagd, en tracht zich daarvan door wrij- ven te ontdoen. Door dit schuren en wrijven erlangt de wol nog een vui \'er aanzien en valt des te meer uit. Gewoonlijk openbaart zich de schurft het eerst op den rug, aan de zijde
oer schouderen en van den buik; het hoofd, de beenen en de onderste vlakten van den buik worden slechts zelden aangedaan. Veelal openbaart zich de ziekte in het begin slechts op enkele plaatsen; dikwijls echter breekt zij op verschillende plaatsen te gelijk uit. Steeds begint zij op eene zeer kleine plaats, breidt zich van hier meer en meer uit, totdat na geruimen tijd de geheele huid is aanged.ian, waartoe gewoonlijk 6—8 maanden vereischt worden. Op warme stallen en in den zomer maakt de schurft groote vor- deringen, terwijl zij door koude in hare ontwikkeling wordt belemmerd. |
|||||
|
294 DE SCHUWT.
|
|||||
|
«Hoewel de schurft op zich zelve niet gevaarlijk is, zoo kan zij toch bij
zeer langen duur en als bet geheele lichaam is aangedaan, doodelijk wor- den; en wel door opvolgende vermagering, uitputting en bet bijkomen van andere ziekten. Wordt het schaap echter sterk gevoed, dan kan bet dier er jaren mede in het leven blijven. Gewoonlijk ontstaat de schurft door besmetting, doch 200 het schijnt
kan zij ook van zelf ontstaan en wel door aanhoudend nat weder, door slechte voedering en door gebrek aan voedsel, enz. De besmetting beeft binnen 10—16 dagen plaats. Doch niet alleen door onmiddellijke aanraking, maar ook door allerlei andere voorwerpen kan de besmetting ontstaan; bijv. wanneer een gezond schaap aan een paal wrijft, waaraan zich kort te voren een schurflig schaap geschuurd heeft. Bestaat de schurft ook maar bij een enkel stuk onder den koppel, dan kan men zeker zijn dat de geheele kudde wordt aangestoken, al duurt het ook eenige maanden eer het zoo ver is. De Behandeling der ziekte vereischt slechts uitwendige middelen;
inwendige zijn gewoonlijk overbodig, behalve dat somtijds, bij zwakke en vermagerde schapen, versterkende zoutlikkingen te pas komen. Het voedsel moet ruim en voedzaam zijn. Zijn eerst enkele schapen door de schurft aangedaan, dan gelukt bet somtijds de verdere verspreiding onder den koppel, door eene spoedige afzondering, te voorkomen. Doet het gebrek zich echter bij vele schapen te gelijk voor, dan moet de geheele koppel als besmet beschouwd en derhalve geheel in behandeling genomen worden, terwijl de afzondering en de behandeling van enkele stukken, geen waar- borg voor de radicale genezing van den geheelen koppel verleenen. Door de volgende behandeling wordt de schurft in elk geval zeker, en
binnen weinige weken genezen. Men bereidt voor 100 schapen de volgende wassching: 10 pond gemeene tabak worden met 150 Ned. kan waler 2—3 nar lang gekookt, het afkooksel in eene ton of ander open vat gegoten, en de bladeren, als niet meer bruikbaar, weggeworpen. Vervolgens wordt in een ijzeren of ander doelmatig kookwerktuig, 3 Ned. pond gebrande kalk door besprenkeling met water gebluscht, en hierbij 3 Ned. pond pot- ascb, en vervolgens 6 Ned. kan water gevoegd, welk mengsel een uur lang onder gedurig omroeren gekookt wordt. Hierop wordt deze loog van het vuur genomen, er onmiddellijk 2 Ned. kan teer, 4 Ned. pond terpentijn- |
|||||
|
295
|
|||||||
|
DE ZWELLING VAN DEN UIER.
|
|||||||
|
olie en even zooveel hertshoorn-olie bijgevoegd en gedurig omgeroerd,
waarna dit mengsel bij het afkooksel van tabak gevoegd en alles door aanhoudend omroeren, goed onder elkander gemengd wordt. Nu is het middel klaar. Om het aan te wenden, ga men op de vol-
gende wijze te werk: Het schaap wordt op de eene zijde op eene ta- fel of bank gelegd, een der helpers maakt nu van den bals tot aan de ach- terschenkels, ongeveer 4—6 duim langs den ruggegraad heenloopende, eene schiiding in de wol en giet daarin van de nog warme loog. Vervolgens wordt het schaap op de andere zijde gelegd, en daarna evenzoo gehandeld; eindelijk wordt het schaap weder op den grond gezet en eene scheiding van den nek tot aan den staart gemaakt, en hier ook van de loog ingego- ten. Men heeft voor elk schaap hoogstens eene kan loog noodig, welke hoeveelheid zelfs voor langwollige schapen voldoende is. Op de door de schurft aangedane en wollooze plaatsen wordt de loog met de hand wat ingewreven. Om zeker te gaan moet men het middel na 8 dagen nog eens herhalen. Zijn de schapen wellicht korten tijd te voren geschoren, dan kan men zeer geschikt het geheele schaap, uitgezonderd het hoofd, in de loog dompelen. Na de wasschiug moeten de schapen goed warm, en, bij ruw en nat weder, in doelmatige stallen gehouden worden. Bij warm zomerweder kunnen zij echter buiten gelaten worden. Na de plaats gehad hebbende genezing, of nog beter, onmiddellijk na de
2e wsssebing, moeten uit den stal alle meststoffen verwijderd en alle daarin aanwezige voorwerpen: als ruiven, wanden, palen, kribben, emmers, enz., met kalkbrij ingesmeerd worden. DE ZWELLING VAN DEN UIER.
Als in den lammertijd de aandrang van melk in den uier te sterk is,
gebeurt het somwijlen dat de uier ontstoken wordt en in verharding en verettering overgaat. Men bestrijkt de zwelling dagelijks 2—Smaal met eene zalf, uit gelijke deelen ahheea- en kwikzalf bestaande; volgt hierop binnen ~8 dagen geen genezing, zoo komt dezelfde behandeling te pas als bij "etzelfde ongemak der koeien is opgegeven. |
|||||||
|
296 HBT INTREDEN VAN VREEMDE VOORWERPEN IN DE TOETEN.
|
|||||
|
DE OOG-ONTSTEKING.
Het ontstoken oog is rood en pijnlijk, gedeeltelijk gezwollen, en daaruit
vloeien tranen, die na eenige dagen in een dik slijm overgaan, waardoor du oogleden aan elkander kleven en Let oog gedeeltelijk gesloten wordt. Behandeling. In het begin, als het oog zeer pijnlijk en heet is, bet
men het aanhoudend met koud regen- of rivierwater, of met een afkook- sel van lijnzaad; later met eene wassching, uit 1 lood loodsuiker op 1 pond water bestaande; heeft er reeds afscheiding van veel slijm plaats, dan neme men in plaats van loodsuiker, J lood witte vitriool (zwavelzuur- zink). HET VERBALLEN DER VOETEN.
Als het schaap aanhoudend over harde wegen gedreven wordt, inzo n-
derheid bij warm en droog weder, dan geraken de klauwen dikwijls in ontsteking (het zoogenaamde verballen), zoodat het dier hinkt en pijnlijk en moeielijk loopt. Onderzoekt men daarop den voet, dan vindt men dat de klauw warm, aan de ballen gezwollen en voor drukking pijnlijk is. In deze gevallen is het gewoonlijk reeds voldoende, het schaap tot aan
de knieën in het koude water te plaatsen, en zoo te behandelen, als bij het goedaardig klauwzeer is opgegeven. Somtijds wordt het schaap ook kreupel, als het aanhoudend op een vochtigen en natten grond staan of loopen, en daarna langen tijd over een harden grond loopen moet. Door vermijding der vochtigheid zal het ongemak spoedig verdwijnen.
HET INTREDEN VAN VREEMDE, SCHERPE EN PUN-
TIGE VOORWERPEN IN DE VOETEN. Somtijds gebeurt het, dat het schaap zich een spijker, glasscherf, doorn,
enz., in den voet trapt, waardoor ontsteking en kreupelheid wordt teweeg- gebracht. Alsdan moet men het vreemde voorwerp onmiddellijk uittrekken, de klauw afwasschen en vervolgens dezelfde behandeling als bij het rund is opgegeven, aanwenden. |
|||||
|
DK BEENBREUKEN\'. 297
|
|||||
|
DE WONDEN.
Kleine beleedigingea genezen geheel van zelf; doch om er in den zomer,
als reeds verettering is ingetreden, de insecten af te houden, besmeert men ze eenmaal daags met terpentijn-olie of teer. Is de wond diep en scheidt ze een stinkenden etter af, dan bet men ze eenige malen daags met eene oplossing van chloorkalk in water ({. ons op een Ned. kan water.) HET AFBREKEN DER HOORNEN.
Het gebeurt niet zelden dat bokken zich een hoorn afstoot en, waardoor
dikwijls zulk eene hevige verbloeding ontstaat, dat zij gevaarlijk wordt, In dat geval moet men linnen eompressen op de wond leggen, die, door aanhoudend begieten met koud water en azijn, nat gehouden worden; houdt hierna de bloeding niet op, dan neemt men een mengsel, uit 6 lood zwavelzuur en 1 pond water bestaande. Is de bloeding gestelpt, dan legt men een met teer bestreken doek op de wond, ten einde de lucht en on- zuiverheden af te houden. Met uitzondering van eene mogelijk sterke ver- bloeding is overigens het afbreken van den hoorn niet verder gevaarlijk eu geneest doorgaans zonder eenige verdere hulp. DE BEENBREUKEN.
Beenbreuken komen bij het schaap naar evenredigheid veel zeldzamer
yoor dan bij de overige huisdieren, en dan nog wel bet meest bij lamme- ren. De herkenning is zoo gemakkelijk, dat het geen verdere beschrijving behoeft. Behandeling. Nadat men het been weder in zijne natuurlijke rich-
hiig gebracht heeft, omwindt men de breuk met linnen windsels, waarover vervolgens 2—3 spalken van licht hout door banden bevestigd worden. In de eerste dagen begiet men het verband gedurig met koud water, on- derzoekt na 6—8 dagen door het wegnemen van het verband nauwkeurig, °f de breukeinden nog behoorlijk gelegen zijn, legt dan het verband weder |
|||||
|
298 DE KENNIS VA» DEN OUDERDOM AAN DE TANDEN.
|
|||||
|
en wat vaster dan te voren aan, en laat het dan tot de volkomene ge-
nezing van het been zitten, waartoe doorgaans 3—4 weken noodig zijn. DS SCHAPENLUIZEN.
Bij schapen en lammeren vermenigvuldigen zich de luizen dikwijls zoo
zeer, dat de dieren daardoor wegkwijnen, terwijl krachtige en goed gevoede dieren nooit zooveel door deze insecten lijden, dat zij er zichtbaar door weg- kwijnen. Hoewel de luizen, bij het schaap, na het scheren van zelf ver- dwijnen, zoo kan men ze toch ook op andere tijden verwijderen, en wel daardoor, dat men, door middel van eene aarden pijp, tabaksrook onder door de wol laat gaan, waarna de luizen sterven (volgens Dr. Wagenfeld), of wel, men wascht de schapen met een afkooksel van tabak (1 pond op 10 Ned. kan water). HET ADERLATEN.
In het algemeen komt de aderlating bij het schaap, slechts bij weinige
ziekten te pas. Om ze te bewerkstelligen, scheert men aan den hals, ter plaatse, waar de halsader gelegen is, ongeveer in den omtrek van een rijksdaalder, de wol weg, legt vervolgens een touw of laatband, even als bij het rund, om den hals aan, en slaat met een laatvlijm in de ader, waarop men dan naar omstandigheden 3—6 ons bloed afneemt. Daarna neemt men den band weder weg en sluit de opening met eene speld toe. In plaats van een vlijm, kan men zich ook van een ander scherp werk- tuig, lancet of snepper bedienen. Overigens gaat men met het aderlaten bij het schaap, evenals met dat bij rundvee te werk. Het gewone gebruik, van het schaap onder de oogader te laten, is on-
doelmatig, terwijl daarbij geen genoegzame hoeveelheid bloed ontlast wordt. DE KENNIS VAN DEN OUDERDOM AAN DE TANDEN
Het schaap heeft, even als het rund, geen snijtanden in de bovenkaak,
maar daarentegen 8 tanden in de onderkaak. Het lam brengt gewoonlijk 8 melktanden mede ter wereld. Zoodra het schaap 2 jaar oud wordt, val- len de binnenmelk- of lammertanden uit, en worden door 2 schapentanden |
|||||
|
DE KENNIS TAN OEN OUDERDOM AAN DE TANDEN. 299
vervangen, als wanneer het schaap een jaarling genoemd wordt. Met het
3e jaar vallen weder 2 tanden uit en worden weder door 2 schapentanden vervangen. Op dezen ouderdom, als het schaap dus 4 tanden beeft, noemt men het een tijdig schaap. Gaat het schaap in het ±\' jaar, dan vallen we- der 2 tanden uit, en eindelijk, met het 5J jaar, de twee laatste of hoek- tanden. Met het 6* jaar ziju de tanden gewoonlijk nog zoo wit en gelijk als op het 5e jaar, met dit onderscheid echter, dat zij wat langer zijn. Met het 7e jaar is reeds eene merkbare verandering aan de tanden te be- speuren , de tanden worden geelachtig van kleur, terwijl de voorste scherpe rand van de binnenste tanden afslijt en ongelijk wordt. Met het 8e jaar zijn de tanden volkomen geel en ongelijk afgesleten; met het 9* jaar breken en slijten de kronen der 4 middelste tanden meer of minder ge- heel af, en met het 10e tot 12e jaar zijn alle tanden tot op den wortel afgebroken, als wanneer het schaap vermagert en gebrekkig wordt. Overigens hangt de verandering der tanden veel van de constitutie en
de levenswijze van het schaap af, zoodat sommige schapen het 10" jaar nog alle tanden hebben, terwijl zij bij anderen met het 7—8e jaar reeds geheel verdwenen zijn. De Merino\'s of Spaanscbe schapen behouden de tanden gewoonlijk zeer lang. |
||||
|
DE ZIEKTEN DER VARKENS.
|
|||||
|
DE HERBEN-ONTSTEKING.
Deze ziekte begint, zonder bijzondere voorboden, met eene soort van ra-
zernij; het varken heeft een wankelenden gang, laat den kop zakken, loopt tegen alles aan, stampt en krabt niet de voeten, vliegt tegen muren en wanden op en is geheel woest. Op het einde van den aanval valt het dier gewoonlijk neder, waarbij het krampachtige aandoeningen heeft, tandeknerst en het schuim voor den muil komt. De ooren, de muil en de snuit zijn warm, en de oogen zeer rood. Heeft er geen beterschap plaats, dan blijft het dier eindelijk gevoelloos liggen, knort en steunt, trekt nu en dan met de pooten en sterft binnen korten tijd, doorgaans binnen 24—28 uren. De Oorzaken zijn dezelfde als van de duizeligheid, terwijl de dood de
gewone uitgang is. Wil men echter de genezing beproeven, dan moet bet varken onmiddellijk op eene koele plaats gebracht en eene groote bloed- ontlasting bewerkstelligd worden. Vervolgens begiet men den kop aanhou- dend met koud water, geeft inwendig alle 2 uur 4—J lood salpeter en 1—2 lood wonderzout, met lauw water, hetgeen men zoolang voortzet, tot- dat er doorloop ontstaat. Heeft het varken vergiftige voorwerpen gevre- teu, dan dient men het een braakmiddel van den witten nieswortel toe, of geeft het dikwijls achtereen wat azijn in. Neemt het dier merkbaar in be- terschap toe, dan doet men aan de zijden van den hals eene scherpe in- wrijving, of trekt daar ter plaatse eene etterdracht. |
|||||
|
DE MAAG-ONTSTEKING. 301
|
|||||
|
DE LONG-ONTSTEKING.
Hierbij is de ademhaling kort en schielijk, de uitgeademde lucht heet,
de bestaande hoest menigvuldig en zwak. Bij het grijpen of aanraken schreeuwt het dier met eene zwakke en schorre stem, het gaat weinig lig- gen, leunt met den snuit op den grond, loopt weinig eu moeielijk, slaat met de flanken en heeft zeer roode oogen. Het vatten van koude, on voor- zichtig ingeven van geneesmiddelen, breken der ribben, koud drinken als het lichaam zeer verhit is, zijn de gewone oorzaken. Behandeling. In de eerste plaats doet men eene groote aderlating
en dient inwendig hetzelfde middel toe als bij de hersen-outsteking is op- gegeven. Later bereidt men eeue likking van 1| lood salpeter, 2 lood sal- moniak, J ons zoethout-poeder en 2\'t ons honig, waarvan men het varken alle 2 uur een stuk ter grootte van eene walnoot op de tong strijkt. Aan beide zijden der borst doet men, ter omvang van 2 handpalmen, eene in- wrijving, van eene zalf uit \\\'t lood poeder van \'JSpaansche vliegen, 3 lood dikken terpentijn en 3 lood reuzel bestaande. Als voedsel geeft men meel- en zemeldranken, wei, karnemelk, dunne
spoeling, enz. Neemt hierop de ziekte binnen 4—5 dagen niet af, doch wordt daarentegen de uitgeademde lucht stinkend, ontstaat er eene vuile "itvloeiing uit den neus, blijft het dier aanhoudend liggen en vreet het volstrekt niets meer, dan is de dood onvermijdelijk. DE MAAG-ONTSTEKING.
Dit ongemak ontstaat niet zelden door het te schielijk inslikken van te
heet voedsel, doch kan ook door het vreten van vergiftige plantaardige en dierlijke zelfstandigheden ontstaan. Het varken heeft kramptrekkingen aan den kop, kauwt en kwijlt sterk, knort, is onrustig, heeft oprispingen en braakt. Sommige varkens worden geheel lam, in welk geval er geengene- z\'ng plaats heeft en alsdan het slachten moet aangeraden worden- Bij de Behandeling doet men in de eerste plaats eene aderlating van |—1 pond bloed, en geeft vervolgens alle uur J ons olijf-olie met wat lauw.warme melk in; is er verstopping aanwezig, dan voegt men hierbij |
|||||
|
302 SS MAZELEN.
|
|||||
|
nog een lood room van wijnsteen (cremor tartari), en zet bovendien nog
klisteeren van olie en zeepwater. Als drank geeft men zemelwater, koek- drank, karnemelk, wei, alles steeds lauwwarm. DE POKZIEKTE.
Evenals runderen en scbapen, lijden ook somtijds de varkens aan pokken,
welke wel is waar ook besmettelijk, maar bijna nooit gevaarlijk zijn. Bij deze ziekte heeft het varken koorts, is lusteloos, laat den kop hangen en heeft geen krul meer in den staart, terwijl de borstels recht op het lijf staan. Vervolgens ontstaan op de huid roode vlekken, die binnen weinige dagen in omvang toenemen en zich tot eene, met een heldere vloeistof gevulde blaas ontwikkelen; deze blazen drogen in korten tijd tot bruine korsten op, welke in 4—5 dagen afvallen en een rood, diep litteeken ach- terlaten. Het meest komen de pokken aan den kop en aan de inwendige vlakte der achterpooten voor, waardoor de gang stijf en pijnlijk wordt en de oogen door de ontsteking toczwellen. De jonge varkens lijden het meest aan de ziekte. Zoodra zich de ziekte onder eene koppel openbaart, moeten de zieken
onmiddellijk van de gezonden verwijderd worden. Eene warme en droge verblijfplaats, zeer veel lauwwarme dranken, bijv. zuurdeegwater, gekarnde melk, enz., zijn doorgaans voldoende om de genezing te bewerken. Zijn de oogen zeer ontstoken, dan moeten zij eenige malen daags met lauw- warme melk gebet worden, terwijl groote zweren somtijds met wat olie moeten bestreken worden. De inwerking van regen en vochtigheid moet zorgvuldig vermeden worden. DE MAZELEN.
Deze ziekte doet zich door roode vlekken kennen, die aan den snuit,
aan de oogen, ooren en onder aan deu buik voorkomen, waarop na korten tijd de opperhuid als eene dunne korst afvalt. Voor het uitbreken dezer vlekken heeft het dier koorts, weinig eetlust, roode, later dragende oogen. Dikwijls heeft er ook braking plaats. De ziekte is niet gevaarlijk; mits het varken warm gehouden en met we1
|
|||||
|
de roos (belroos). 303
|
|||||||||||
|
of warme dranken gevoed wordt. Somtijds wil de uitslag niet goed te
voorschijn komen, in welk geval men een braakmiddel toedient eu 12 uur later een pil, uit de volgende middelen bestaande. |
|||||||||||
|
Neem: Kamfer
Goudzwavel
Poeder van Althajawortel
» » Engelwortel Maak er met water eene pil van.
|
|||||||||||
|
j van ieder 20 grein.
I » » IJ lood. |
|||||||||||
|
Kleine varkens en biggen moet men de helft der gift geven.
DE BOOS (BELROOS).
Deze ziekte ontstaat gewoonlijk plotselijk.
Verschijnselen: Het varken is lusteloos, vreet niet, heeft een wag-
gelenden gang, roodc uitpuilende oogen en brakingen, onder welke ver- schijnselen aan den snuit, den bals, aan de voor- en acht er poolen, doch inzonderheid\' onder aan den buik, roode vlekken ontstaan, die spoedig in omvang toenemen, in elkander vloeien en dikwijls het grootste gedeelte des buiks innemen. In het begin hebben deze vlekken eene hoogroode kleur, zeer spoedig echter worden zij blauwachtig, violet en zelfs zwart- achtig. Met het uitbreken der roode vlekken of van de roos, neemt de ziekte
in hevigheid toe; het varken wordt zeer benauwd en onrustig, staat als bedwelmd wordend en beeft over het geheele lichaam van inwendige koorts- koude. De ademhaling heeft met inspanning plaats; de huid van den snuit wordt koperkleurig of blauwrood; uit neus en muil komt dikwijls een bloe- dig schuim, terwijl er geen ontlasting van mest of pis plaats beeft. Ove- rigens heeft de ziekte een buitengewoon schielijk beloop, en zoo er niet spoedig hulp verschaft wordt, is de dood bijna onvermijdelijk. Het gebeurt niet zelden, dat een tot hiertoe gezond varken, eensklaps
begint te slingeren, moeiel ijk ademhaalt, neervalt, de oogen verdraait, met de pooten heen en weer slaat en dikwijls binnen weinige minuten sterft. Aan het lijk wordeu vervolgens, behalve andere verschijnselen, ook de ■niskleurige plaatsen op de huid waargenomen. Somtijds volgt de dood |
|||||||||||
|
304 BE KOOS (BELROOS).
|
|||||
|
niet zoo schielijk. De ziekte duurt van 8—12, of ook wel 24 uren. In
het algemeen verloopt de ziekte heviger wanneer het voorste gedeelte langzamer en ook wat goedaardiger als het achterste gedeelte des lichaam.- is aangedaan. De Oorzaken zijn dezelfde als bij de keel-ontsteking en het miltvuur.
De ziekte is buitengewoon gevaarlijk, doorgaans doodelijk, en neemt dik- wijls een groot aantal varkens onder een koppel of in eene streek weg. Alleen dan is nog op genezing te hopen, als de ziekte een langzaam be- loop heeft. Is een varken door de roos aangetast, dan stelt men de vol- gende behandeling in het werk: Men doet, naar de grootte van het varken, eene aderlating van {— 2
pond bloed, welke aderlating echter slechts in het begin der ziekte te pas komt. Vervolgens wordt het dier op eene koele plaats gebracht en zooveel mogelijk met koud water overgoten. Behalve dat men gedurig klisteeren van water en zout aanwendt, geeft men het dier alle uur \\ lood salpeter en J. lood wonderzout met water in, hetgeen men zoolang voortzet, totdat er doorloop ontstaat. Heeft de ziekte reeds groote vorderingen gemaakt, dan geeft men, in plaats van het afvoermiddel, alle half uur ^—1 lood chloor- kalk in water opgelost in, of 5—10 grein kamfer, in een theelepel vol brandewijn opgelost, met meelwater. In vele gevallen is in het begin der ziekte een braakmiddel zeer doelmatig. Men geeft 3 grein braakwijnsteen, met 6 tot 10 grein poeder van nieswortel, in eens met wat water in. Kleine varkens krijgen slechts de helft der gift. Neemt het dier in beter- schap toe, dan geeft men het groen voeder, inzonderheid distelen, salade, aardappelen en knolgewassen, alsmede karnemelk. De roosachtige plaatsen zelven, besmeert men met eene pap van klei en azijn, onder bijvoeging van wat chloorkalk, hetgeen men alle 6—8 uur herhaalt. Van meer belang en beter gevolg dan de behandeling der ziekte, is het
voorbehoeden tegen de ziekte, hetgeen in de meeste gevallen gelukt. Men vermijde te sterke voeding en het grazen op stoppelweideu, terwijl daar- entegen het loopen op braaklanden zeer doelmatig is. Het is verder zeer goed, gedurig van voedsel te veranderen, even als zulks bij de bloedziekte der schapen het geval is. Het verre en harde drijven moet vermeden wor- den, terwijl daarentegen het baden en liggen in koud water zeer nuttig is. In den stal moeten de varkens gedurig met koud water overgoten, |
|||||
|
DE KWAADAARDIGE KBEL-ONTSTÏKING OF KEELZIEKTE. 305
schraal gevoed en met zure dranken gedrenkt worden.
Onmiddellijk bij liet uitbreken der ziekte geeft men elk varken een
braakmiddel in, en herbaalt dit zoolang de ziekte duur\', van 6—8 dagen. Bovendien kan men ook eene aderlating bewerkstelligen en met voordeel
eene fontanel van 10—20 grein nieswortel aan de borst plaatsen, welke fontanel men 2—3 dagen laat zitten. De roos is eene soort van miltvuur, en even zoo besmettelijk voor menseben en dieren, als het miltvuur en de bloedziekte van runderen en schapen. DE KWAADAABDIGE KEEL-ONTSTEKING OF KEEL-
ZIEKTE.
Deze vorm van het miltvuur, die bet meest bij het varken voorkomt,
tast doorgaans vele dieren te gelijk aan. Het begin der ziekte is even nis bij de roos. Binnen zeer korten tijd, dikwijls binnen eenige minuten, begint de ademhaling rochelend en kuchend te worden en doet Let varken een heesch geluid booren. Aan den kop, de ooren en den snuit neemt men eene verhoogde warmte waar, de oogen zijn rood en puilen uit, terwijl de blik wild is. Dikwijls beeft er een aanhoudend oprispen, of zelfs braken plaats. In den omtrek van het strottenhoofd ontstaat een heet gezwel, het- geen zeer spoedig grooter wordt eu zich over den hals tot aan de borst, uitstrekt; de huid van het gezwel is even zoo gekleurd als bij de roos. Dikwijls is de zwelling slechts gering, doch de roode vlekken ontbreken nooit. Al deze Verschijnselen nemen spoedig in hevigheid toe, de adem-
ualing wordt steeds moeielijker, het varkeu houdt den bek ver open en dreigt bijna te stikken; de muil is met speeksel gevuld, en binnen weinige uren, zelden later, volgt de dood. Bij geringe zwelling volgt deze dikwijls eerst na 12 tot 24 uren. Het lijk gaat, eveu als bij het miltvuur, zeer spoedig in ontbinding over; bet verspreidt onmiddellijk eene krengachtige lucht, terwijl de buik door de lucht als een trommel gespannen en opgezet wordt. Uit den neus en den muil, en dikwijls ook uit de aarsopeuing, bloeit een zwart bloed. De Behandeling is in de hoofdzaak dezelfde als bij de roos; de
zwelling aan den bals bestrijkt men met eeue pap van leem, azijn en 20
|
||||
|
306 DE KRAAM- Oï WERPKOORTS.
|
|||||
|
chloorkalk, of men brandt er met een gloeiend ijzer 6—8 diepe strepen
over. DE GARSTE-KORREL OP TONGBLAAR.
Deze ziekte doet ziel) in \'t algemeen door dezelfde verschijnselen als de
roos kennen. Het varken is onrustig, beeft, verliest den eetlust, heeft een hecten met speeksel gevuldeu muil eu kauwt onophoudelijk.; hierop ontstaan op de toug, aan het gehemelte en het tandvleescli, blaren, ter grootte van eene erwt of boon, die spoedig eene bruine of zwarte kleur aanuemen, eene zeer scherpe dunne vloeistof bevatten, doorbreken en spoedig in tot ver- sterf overgaande zweien veranderen, waardoor de aangedane deeleu niet zelden grootendeels verwoest worden. Op deze verwoesting volgt zeer spoe- dig de dood, dikwijls reeds binneu weinige, zelden na 12—24 uren. De algemeeue Behandeling komt. met die der roos overeen, behal-
ve dat hier nog eene plaatselijke behandeling gevorderd wordt. De door" versterf aangedane blaren en zweren in den muil, moeten zoo spoedig rao- gelijk vernietigd worden, ten eiude het verder verspreiden te voorkomen. Daartoe steekt men het varken een stok dwars door den bek, haalt de
tong er uit en krabt, met een blikken, van eenige kleine tanden voorzienen lepel, de aanwezige blaren en zweren tot op den grond weg. Ten einde de handen niet door de kwade stof bezoedeld en daardoor
wellicht besmet worden, windt men er een doek om of trekt een hand- schoen aan. Voor en na de kunstbewerking kan men den muil met azijn, pekel, of met eene oplossing van 6 lood chloorkalk op 1 pond water uit- wasseben, terwijl daardoor de verdere besmetting in den muil voorkomen wordt. Zijn in den muil reeds diepe verzweringen aanwezig, dan brandt men die fiks met een rood gloeiend ijzer, eu wascht vervolgens den muil gedurig met bovengenoemde chloorkalk-oplossing of met pekel of azijn uit. DB KRAAM- OP WERPKOORTS.
Twaalf tot 24 uren na het werpen, weigert de zeug het voedsel, heeft
«rootcn dorst en een zeer heeteu muil; de borstels beginnen rechtop te staan, de geslachtsdeelen zwellen op, de oogen staan dof en zijn vochtig, de adem- |
|||||
|
307
|
|||||||
|
DE BOBSTELZIEKTE.
|
|||||||
|
haling is kort en moeielijk, terwijl de tong en muil droog en heet zijn.
Reeds in de eerste dagen der ziekte doen zich kramptrekkingen voor, waar- door dikwijls slechts enkele lichaanisdcelen worden aangedaan; bij eiken aanval worden de oogen verdraaid, uit den muil vloeit een schuimend speeksel, terwijl het varken, even als bij de vallende ziekte, op de tanden knerst. De Oorzaken bestaan in het vatten van koude of in overvoeding,
voor of na hel werpen. Tot Genezing dezer ziekte wordt warm houden, wrijvingen van den buik
met slroowissen, klistecren en het zetten van wraogwortelen aan de ooren noodzakelijk. Inwendig geeft men alle 2 uur 4 lood duivelsdrek, in wat sterk aftreksel van kamillen opgelost, in, waarop gewoonlijk binnen weinige (lagen de genezing volgt. Als drank geeft men lauwwarme karnemelk, ze- meldranken enz. DE BORSTELZIEKTE.
Deze ziekte is doorgaaus langdurig. Het varken vertoont algemeene ziekte
verschijnselen. Het tandvleesch zwelt op, wordt pijnlijk en geraakt licht m bloeding, vooral door het kauwen van bard voedsel: de muil is heet en "iet speeksel gevuld. De huid van het varken doet zich opgezet voor, de naren en borstels staan rechtop, zijn zonder glans en vallen van zelf uit, 01 laten zich gemakkelijk uittrekken, waarbij zich de haarwortel bloedig eu verdikt voordoet. Bij een hoogea graad der ziekte ontstaan onder de nuid roode vlekken van uitgestort bloed. Na verloop van eenige maan- len wordt het varken zoo mager, dat het bijna niet meer loopen kan en daardoor meestal op het achters^el blijft zitten; het vreet volstrekt niets \'"eer en krijgt een doorloop, "waarop eindelijk de dood volgt. De borstelziekte komt doorgaans bij varkens voor, die aanhoudend iu
v°cutige en ongezonde stallen of hokken moeten verblijven, nooit eene be-
weging hebben en met slecht en bedorven voedsel gevoed worden. In de
e\'de en bij het genot van gezond voedsel, ziet men de ziekte bijna nooit
ontstaan.
|
|||||||
|
308 SE GORTIGHEID, GAKSTIGHEID OF VINNIGHE1D.
|
|||||
|
DB GORTIOHEID, GARSTIGHEID OP VINNIGHEID.
Deze ziekte doet zich bij het levende varken, ofschoon zij zich reeds door
het geheele lichaam verspreid heeft, onder zoo weinig zekere kenteekenen voor, dat het gewoonlijk zeer moeielijk is, voor den dood haar bestaan met zekerheid te bepalen. Dikwijls echter, en vooral als er vele vinnen aanwezig zijn, neemt men lusteloosheid, zwakheid, vermagering, verminder- den eetlust, zwelling onder aan den kop, heesch geknor en geschreeuw en eenen stinkenden adem waar; ook kunnen de haren en de borstels ge- makkelijk uitgetrokken worden, en is het varken bijzonder zwak in het achterstel. Een hoofdkenmerk der ziekte is gewoonlijk het aanwezig zijn van vinnen
onder de tong, die dan duidelijk kunnen gevoeld worden, doch zij kun- nen hier wel eens ontbreken, als zij in andere lichaamsdeelen gevonden worden. Eerst na den dood doet zich deze ziekte duidelijk kennen. Alsdan vindt
men door het geheele lichaam verspreid, inzonderheid in het vetweefsel, vele grootere of kleinere korrels of knobbels, welke de grootte van een gierstekorrel tot die eener kleine erwt hebben, en die het vleetch en spek bij het koken en eten doen knappen. Bij pas geslachte en nog warme var- kens, kan men de blaaswormen of vinnen nog zien leven. Onderzoekt men deze wormen, dan doen zij zich als eene dunne, met water gevulde blaas voor. Zelden wordt het varkeu vóór ziju 2e jaar door de gortigheid aan- gedaan. Op zich zelven zijn de vinnen voor het leven van het varken niet <,re-
vaarlijk; de ziekte kan jaren bij het varken bestaan, zonder zelfs voor de vetmesting schadelijk te zijn: doch zij is in zooverre nadeelig, dat het vleesch en spek maar door weinigen zonder walging gegeten wordt en ook een minder goed en gezond voed>el oplevert. De Oorzaken dezer ziekte zijn nauwelijks in de verte bekend. Slecht
voedsel, gebrek aan gezonde lucht en beweging, het voeden niet spoeling, alsmede het mesten niet eikels, worden het meest als van nadeeligen in- vloed beschouwd. Gelten worden het minst door de ziekten aangedaan. Sommige varkenrassen en streken schijnen voor deze ziekte veel voorbe- |
|||||
|
309
|
|||||||
|
DE LONGZIEKTE.
|
|||||||
|
schiktheid te hebben. Besmettelijk is de ziekte niet, doch zeer waarschijn-
lijk overerfelijk. Wat de Behandeling der ziekte aangaat, daarover valt even weinig
als van de oorzaken te zeggen. Spiesglans, zwavel, houtasch, aluin, ijzer- vitriool en vele andere middelen zijn aangeraden; intusschen is de ziekte doorgaans zoo onzeker te herkennen, dat van eene genezing of behandeling nauwelijks sprake kan zijn. Bijna alles wat men doen kan, bestaat daarin, dat men het varken zoo spoedig mogelijk vetmest, zindelijk houdt en be- wcging geeft. Zijn er maar weinig vinnen in het vleesch of spek aanwezig, dan kan het wel gebruikt worden en smaakt ook zoo walgelijk niet. Heeft het varken echter in een hoogen graad aan de gortigheid geleden, dan doet men beter het vleesch niet te gebruiken en het te begraven. DE LONGZIEKTE.
Deze gewoonlijk slepende ziekte, en die doorgaans het gevolg is van
vroeger bestaan hebbende ontstekingen, gaat met verettering en verwoesting der longen gepaard. In het begin is zij modelijk te herkennen, terwijl, behalve hoesten, slechts de teekenen van een algemeen lijden aanwezig zijn. Later wordt de ademhaling moeielijker en gaat met in het oog val- lende beweging der flanken gepaard; de steeds toenemende hoest wordt zeer zwak, er heeft uitwerping van etter plaats, en niettegenstaande het genot van goed voedsel, magert het dier meer en meer af. Uit deze laatstgenoemde Verschijnselen is de ziekte vrij zeker te
herkennen. Na den dood worden in de longen ettergezwellen en verzwe- ringen gevonden, hier en daar verweeking of verharding derzelve, terwijl dikwijls in de luchtpijpsvertakkingen vele draadwormen worden aange- troffen. De Oorzaken dezer dikwijls zeer verderfelijke ziekte, zijn in het we-
zen der zaak dezelfde als bij de borstelziekte. De genezing gelukt zelden en slechts in het begin der ziekte. Men dient alsdan de volgende mid- delen toe: Neem : Poeder van Alsemkruid \\
Spiesglans f van ieder
Zwavel l gelijke deelen.
Roet \'
|
|||||||
|
310 DE BUIKWATEHZUCHT.
|
|||||
|
Meng alles tot een poeder ondereen, waarvan men bet varken, 2maal
daags, 1 eetlepel vol onder bet voedsel toedient. Het vleesch der zieke varkens is onschadelijk voor het gebruik, ten
minste als de ziekte niet den boogsten graad bereikt heeft. DE VALLENDE ZIEKTE.
Hierbij valt het varken eensklaps neder en heeft stuip- en kramptrek-
kingen, die ook bij andere dieren worden waargenomen. Vroeger of later komt de ziekte gewoonlijk terug. Zij komt dikwijls voor en is somwijlen doodelijk. Wil men de genezing beproeven, dan geve men van tijd tot tijd een braakmiddel, houde het dier koel en voedere matig. Gewoonlijk is het slachten van liet varken, boven de behandeling aan te raden. DE BEVANGENHEID.
Bij deze ziekte heeft het varken een stijven gang, zet de acbterpootcu
ver onder het lijf, staat en loopt met een gekromden rug en waggelt met het achterstel, alsof het kruislam is; wegens de pijn ligt het varken bijna aanhoudend, gromt, en komt bijna niet van zijne plaats. Het heeft grooten dorst, een heeten snuit, roode oogen en lijdt aan verstopping. Het vatten van koude en overvoeding zijn de gewone oorzaken. In de lichte graden geneest de ziekte van zelf, inzonderheid door honger lijden en warm hou- den: dikwijls blijft het varken, zijn gebeele leven door, kreupel of stijf. Om de ziekte te genezen, voede men matig, geve men bij verstopping
een afvoermiddel van wonderzout, doe aan sterke dieren een aderlating en houde ze goed warm en droog. In vele gevallen is onmiddellijk in het begin der ziekte een braakmiddel zeer doelmatig. De stijve leden worden gewreven en geborsteld, en tweemaal daags met gelijke deelen terpentijn- olie en kamfergeest ingewreven. Zijn de klauwen warm en ontstoken, dan slaat men ze met koemest in, welke, door begieten met koud water, aanhoudend nat moet gehouden worden. Als voedsel geeft men zemel- dranken, aardappelen, knolgewassen enz. DE BUIKWATERZUCHT.
Hierbij is het dier treurig en lusteloos, weigert te vreten en vermagert,
|
|||||
|
BE BUIKPIJN OF HET KOLIEK. 311
|
|||||
|
de buik zwelt langzamerhand op en bij het betasten van denzelven, neemt
men de golvingen van het vocht waar. Gewoonlijk is de ziekte ongeneeslijk, doch men kan het volgende be-
proeven, hetgeen gezegd wordt in het begin der ziekte geholpen te heb- ben: \\ lood coloquint, met 1 pond bier, tot op de helft verkookt, door- gezegen en in 4 malen, in 2 dagen ingeven: volgt hierop geen laxeeren dan wordt het middel op dezelfde wijze 1—2 malen herhaald. Neemt de spanning van den buik evenwel na eenigen tijd niet af, dan dient men dagelijks zoo lang een pil uit \', lood terpentijn en 1 lood poeder van je- neverbessen toe, totdat er eene ruime waterloozing plaats heeft. Heeft ook hierin geen beterschap plaats, dan is het slachten aan te raden. DE TBOMMELZUCHT OP OFGEBLAZENHEID.
Als de maag en de darmen zoozeer door lucht zijn uitgezet, dat de buik
daardoor opzwelt en bij kloppen op denzelven, een geluid ontstaat alsof men op een trommel slaat, dau noemt men dit de trommelzucht of de op- geblazenheid. Het dier krijgt deze ongesteldheid gewoonlijk doordien het zich aan winderig voedsel, als: klaver, rogge, kool, knollen, enz, over- vreet, of doordien liet zich aan zoete wei en andere, zelfs licht verteerbare voedselstoffen verslikt. Bovendien gaat deze ziekte ook dikwijls met de maag- en darmontsteking gepaard. Daar deze ziekte niet zonder gevaar is, moet. men onmiddellijk eene be-
handeling in het werk stellen. Men wendt gedurig klisteeren, aan en geeft inwendig elk half uur een wijnglas vol azijn of een theelepel vol gebluschte kalk met melk, of \\y,el een theelepel vol brandewijn in Zijn de ver- schijnselen cener darm- of maagontsteking aanwezig, dan doet men eene ruime aderlating, geeft olie en melk in en wendt gedurig klisteeren aan. Het varken moet gedurende de behandeling warm en droog gehouden en gedurig gewrevpn worden, alsmede de buik met terpentijn-olie worden ingesmeerd. DE BUIKPIJN OP HET KOLIEK.
Door zijne groote gulzigheid wordt het varken, niet zelden, door het ko- |
|||||
|
312 HET BRAKEN OF DE BRAAKZIBKTB.
|
|||||
|
liek aangedaan. Alsdan kromt en wringt Let zich, loopt onrustig heen en
weer, keert zich dikwijls bij\'het liggen om, knort, steunt en heeft somtijds stuiptrekkingen: de ontlasting is vertraagd, en de ooren en snuit zijn koud. Dikwijls is ook de buik door lucht opgezet of er heeft braking plaats. In sommige gevallen komt er ontsteking bij, waarop de dood gewoonlijk volgt. De Behandeling hangt van verschillende omstandigheden af. In de
1° plaats moet het varken in een drogen en warmen stal, of hok, gehou- den worden. Zijn wormen de oorzaak van het koliek, hetgeen men ont- dekt, doordien er vroeger met de mest wormen ontlast werden, dan geeft men de volgende middelen: Neem: Hertshoorn-olie J
Schoorsteeuroet > van ieder | lood.
Teer J Meng dit onder elkander en strijk daarvan het varken 2 maal daags een
stuk ter grootte van eene walnoot op de tong. Heeft het varken zich aan zwaar voedsel overvreten, dan geeft men eerst
een braakmiddel en daarna gedurig dranken van olie en melk in. Heeft het varken vergiftige zclfstandighrden gegeten, dan past dezelfde behan- deling. Bestaat er ophooping van lucht, dan handele men even als bij de op- geblazenheid. Onder alle omstandigheden moeten gedurig klisteeren worden aangewend. HET BRAKEN OF DE BRAAKZIEKTE.
Het braken is bij het varkeu dikwijls slechts het verschijnsel eener an-
dere ziekte, en kan alsdan heilzaam zijn. Somtijds echter is de oorzaak van het braken in eene zwakte of te groote gevoeligheid van de maag gele- gen, waarbij het dier het genoten voedsel onmiddellijk weder uitbraakt. In zulke gevallen geve men het, vooral niet veel in eens, maar weinig voedsel, als mecldrank, aardappelen, distelen of ander goed groen voeder, terwijl men inwendig 2maal daags wat kamillen-thee, met 2—4 grein opi- um toedient. Mocht het varken schadelijke stoffen gevreten hebben, dan kan men het geschikt een braakmiddel toedienen. |
|||||
|
313
|
|||||||
|
DE DOLHEID OF RAZERNIJ.
|
|||||||
|
DE DOORLOOP.
Hiervan is veelal de oorzaak in het vatten van koude of in het voeH-
sel gelegen; dikwijls is de doorloop het verschijnsel eener andere ziekte. Duurt zij langen tijd, dan houdt het varken op niet vreten, ver- magert en ontlast ook wel bloed, terwijl eene bijkomende darm-ontsteking dikwijls den dood veroorzaakt. Bij de behandeling moet voor eene warme en droge lig- en verblijfplaats gezorgd en inwendig, aftreksels van ka- millen, van kalmus, enz., toegediend worden. Helpen deze niet, dan geeft men afkooksels van eiken- of wilgenbast, of van tormentilwortel, met bijvoeging van 10—15 grein ijzervitriool, of 3—5 grein loodsuiker op elke halve flcsch, die men ingeeft, en herhaalt deze gift 2—3maal daags. Be- staan er kenteekenen van buikpijn of darm-ontsteking, of is de mest bloe- dig, dan dient men afkooksels van lijnzaad of opgeloste lijm toe, 3maal daags | flescli, telkens niet 2—4 grein opium. Ook eiwit met water ge- schud, zoude bij bloeddiarrhee nuttig zijn. Heeft het varken vergiftige kruiden gevreten, dan dient men eerst een braakmiddel en daarna azijn toe. Bij zuigbiggen ontstaat door slechte moedermelk dikwijls een doorloop;
bierbij verandert men het voedsel der zeug en geeft erwten, booneu, ei- kels, enz. Helpt dit niet genoeg, dan dient men den biggen dikwijls eiwit met water, onder bijvoeging van een weinig rhabarder en krijt, toe (van de beide laatsten zooveel als de punt van een mes bedekt) en herhaalt dit 2—liniaal daags. Bovendien neemt men de biggen zoo spoedig mogelijk van de zeug af en voedert ze met melk en zemeldranken. DE DOLHEID OF RAZERNIJ.
Het uitbreken dezer ziekte, na den plaats gebad hebbenden beet van
een dollen hond, is zeer onbepaald; dikwijls duurt zulks 8 dagen, dikwijls echter 6—10 weken. Bij het ontstaan der ziekte doet zich het varken on- rustig en opgewekt roor, het loopt wild en woest rond, woelt hevig met den snuit in den grond, knarst op de tanden en kwijlt sterk. Spoedig vertoont zich eene groote neiging tot bijten, zoodat het dier in alle om- |
|||||||
|
314 DE HERSEN-ONTSTEKIKG.
ringende voorwerpen bijt, terwijl andere varkens en zelfs menschen, aan
hetzelfde gevaar zijn blootgesteld. Het varken knort dikwijls met eene heesclie stem, de eetlust houdt geheel op, doch nimmer bestaat er eigenlijke watervrees. «.De oogen zijn rood en de blik is woest. Na korten tijd merkt men eenen verlamden toestand op, waarbij het dier bijna altijd op eene zijde ligt, doch ook dan nog duurt de bijtzucht voort; bijv. door in een stok of ander voorwerp te bijten, als men zoo- danig voorwerp aan het varken voorhoudt. Overigens heeft er eene buitengewoon schielijke en erge vermagering plaats, terwijl na 4—6 dagen de onvermijdelijke dood volgt. Bij de lijkopening vindt men in de maag dikwijls hout, vederen, leder, wol, aarde, enz. De Voorbehoeding tegen de ziekte gelukt dikwijls, nimmer echter
de genezing der reeds uitgebroken ziekte. Is een varken gebeten, dan handel e men even zoo als bij de overige dieren; hebben de beetwor- men aan de ooren of aan deu staart plaats gehad, dan snijdt men deze deelen geheel af. Het lijk moet zorgvuldig begraven worden. DE HERSEN-ONTSTEKING.
Deze ziekte doet zich dan eens door een tragen en stompzinnigen toe-
stand, dan weder door geweldige en hevige bewegingen kennen. In het laatste geval loopt het varken tegen alle voorwerpen aan, krabt en stompt met de pooten, bijt rondom zich heen eu blijft dan weder als bedwelmd staan. Dikwijls komen er ook kramptrekkingen, tandkuarsen, enz., bij. De snuit en de ooren zijn heet, de oogen zeer rood en glinsterend. Wordt deze toestand binnen 24 uren niet beter, dan gaat het varken na 2—3 dagen aan stuiptrekkingen en hersen-ontstekiug te gronde. De Oorzaken bestaan in verhittingeu en nog meer in het gebruik
van zekere schadelijke zelfstandigheden, zooals pekel van haring, scheer- lingkruid, nachtschaduw- of doodkruid, bilzenkruid, moederkoren, boek- weit, enz. Ter Genezing moet de zieke zeer koel gehouden, eene ruime ader-
lating gedaan en klisteeren gezet worden. Behalve dat, wendt men koude omslagen op den kop aan, en dient inwendig in het begin der ziekte een sterk braakmiddel toe. Later geeft men inwendig salpeter en wonderzont, |
||||
|
DE OOG-ONTSTEKING. 315
|
|||||
|
totdat er laxeemi plaats heeft. Aan beide zijden van den hals doet men
inwrijvingen van Spaanschevliegen-zalf. HET GEBREK AAN EETLUST.
Hoewel dit gebrek doorgaans een verschijnsel van vele andere ziekten
is, schijnt toch somtijds eene gestoorde spijsvertering alleen de oorzaak te zijn, en wel als een gevolg van schadelijke voedingsstoffen of van over- v reten. Gewoonlijk moet men bij dit ongemak de behandeling met een braak-
middel beginnen, waarop mcu dan vervolgens, naar de grootte en den ouderdom van het dier, {—1 eetlepel vol van het volgende poeder, 2—3 maal daags, toedient: Neem: Keukenzout J. N. O.
Poeder van Gentiaan 1 van ieder
» » Alsemkruid j 1 N. O. » » Kalmus 5. N. O.
Meng alles tot een poeder ondereen.
DE OOG-ONTSTEKING.
Dit ongemak, hetwelk het meest bij biggen en jonge varkens voorkomt,
ontstaat door de pokken of door andere toevallige, uitwendige oorzaken. De oogen zijn zeer rood en tranend, de oogleden gezwollen, rood en door slijm of etter aan elkander gekleefd. Daar de oogen dikwijls geheel zijn toegezwollen, ziet het varken niet eu loopt dus tegen alle voorwerpen aan. Om dit ongemak te genezen, verwijdere meu in de eerste plaats de aan-
leidende oorzaken, als de zich in het oog bevindende vreemde voorwer- Pen, enz.; hierop worden de ontstoken oogen met warme melk, door middel Tan een spons of linnen doek gezuiverd, uitgewasschen en daarna nader onderzocht. Is de ontsteking nog nieuw en is de roodheid en zwelling zeer hevig; dan bet men de oogen aanhoudend met koud water, of nog beter, met eene oplossing van } lood lood azijn op 1 pond regenwater. Bij verouderde ontstekingen, waarbij de roodheid en zwelling minder hevig, |
|||||
|
316
|
|||||||
|
DE SCHURFT.
|
|||||||
|
maar de slijmafscheiding daarentegen zeer sterk is, neemt men eene op-
lossing van zinkvitriool in water (4 lood op 1 pond regen-water), waarbij men in zeer verouderde gevallen nog J lood geest van kamfer voegen kan. De lichtere gevallen van oog-ontsteking genezen meestal van zelf, terwijl men over bet algemeen slechts zelden blinde varkens ziet. DE UITZAKKING VAN DEN ENDEL- OF AABSDABM.
Dit gebrek, dat in eene uitzakkirjg en omstulping van den endel-of aars-
darm bestaat en zich buiten de aarsopening als een roodachtig gezwel voor- doet, komt het meest bij jonge varkens voor, en ontstaat veelal doordien het varken te veel warm voedsel krijgt, bijv. warme spoeling. Of dit ge- brek is het gevolg van hevigcn doorloop, enz. Ter Genezing moet de uitgezakte darm weder in het lijf gebracht
worden. Tot dat einde zuivert men het uitgezakte gedeelte voorzichtig met lauwe melk, besmeert het vervolgens met olie of boter, en brengt daarna den darm naar binnen. Heeft de uitzakking reeds lang plaats gehad en is de darm reeds donkerrood, dan wascht men hem vooraf met ver- dunden, warmen azijn. In beide gevallen spuit men, na de terugbrenging, elk half uur wat verdunden azijn, of eene oplossing van aluin in water (1 lood op 1 pond) in. Het voedsel moet in de eerste dagen in geringe hoeveelheid gegeven worden, en slechts in karnemelk, wei of zemel- en meel water bestaan. DE SCHURFT.
Dit ongemak, hetwelk bij het varken niet dikwijls voorkomt, wordt
daaraan gekend, dat het dier zich overal aan schuurt en wrijft, dat zich op de huid kleine blaasjes vcrtoonen, die openbreken en dikke korsten en schubben achterlaten. Somtijds vallen hierbij de borstels uit of worden door het gedurig schuren afgewreven, De Oorzaken bestaan in het genot van slecht en te weinig voedsel,
onreinheid en besmetting. De Genezing is niet moeielijk. Men kookt 1 pond tabak met 12 pond
water {. uur lang, en voegt bij het doorgezegen vocht 2j ons potasch en |
|||||||
|
317
|
|||||||
|
HEI UITSLAG DER BIGGEN.
|
|||||||
|
2} ons terpentijn-olie. Met deze wassching wordt de aangedane huid da-
gelijks tweemaal sterk bevochtigd, üf men bedient zich van het volgende middel: 2 lood zwavel Ie ver worden met 1 ons raap-olie gemengd, en daar- mede de huid dagelijks eenmaal ingesmeerd. Ongeveer om den 3—4 dag wasclit men de huid met groene zeep en warm water fiks af. Inwendige middelen zijn geheel overbodig, terwijl voor zindelijkheid en goed voedsel moet gezorgd worden. DE LUIZEN.
Bij het varken komen dikwijls luizen voor, inzonderheid bij biggen en
jonge varkens, die onzindelijk gehouden en slecht gevoed worden. Zijn de luizen in eene groote hoeveelheid aanwezig, dan schuurt zich het varken onophoudelijk, wrijft de borstels uit en de huid woud. Onder zeer onguu- stige omstandigheden magert het dier af en raakt achterlijk in den groei. In dit geval is bet noodzakelijk de luizen te dooden en te verwijderen, waartoe men op de volgende wijze te werk gaat : Eerst wascht en reiuigt men het varken door middel van een borstel of
boender, met lauw zeepwater, en brengt het daarna op eene van droog stroo voorziene plaats, waarop men de meest aangedane plaatsen eenmaal daags met eene zalf, uit 1 lood salpeterzuur-kwikzilver en \'2\' ons groene zeep, dun insmeert. Eiken dag wordt de zalf vdór het weder inwrijven door middel van een borstel en lauw water afgewasschen. Mocht dit mid- del niet baten, dan wendt men sterken brandewijn, of afkooksels van ta- bak of peterseliezaad aan. In sommige gevallen doet het wasschen niet room de luizen verdwijnen. Voor goed voedsel en zindelijkheid moet ge- zorgd worden. HET UITSLAG DER BIGGEN.
Als de zeug te sterk gevoed wordt, dan ontstaat er bij de biggen, om
den snuit, de oogen en de ooren, somtijds een uitslag dat zich als een dikke bruine korst voordoet, en waarbij de oogen te gelijker tijd door ont- steking woiden aangedaan. Hoewel het uitslag niet gevaarlijk is, kuunen de jonge varkens er toch door vermageren en achteruitgaan. |
|||||||
|
318
|
|||||||
|
Ut; KLAUWZIEKTE Or KLAUWZEER.
|
|||||||
|
De Oorzaken zijn doorgaans in eene slechte gesteldheid der moeder-
melk gelegen. Derhalve dient men liet moedervarken een laxeermiddel van 5—6 lood wonderzout, in water opgelost, toe. De biggen zelven ontdoet men met een stomp mes of ander werktuig van de korsten, en smeert daarop de huid met room of olie in. Ontstaan er weder nieuwe korsten, dan bet men de aangedane plaatsen eenige malen daags met eene oplos- sing van zwavelzuur-koper (blauwe vitriool) in water (J lood op J pond). Eene oplossing van 2 lood zwavellever in {. pond water is insgelijks een doelmatig middel. HET VERBALLEN.
Als de varkens langen tijd over steenachtige wegen moeten loopen, dan
worden de klauwen, vooral aan de ballen, door eene ontsteking aauge- daan, welke zeer pijnlijk is en derhalve erge kreupelheid veroorzaakt. Is de ontsteking zeer hevig en blijven de oorzaken voortbestaan, dan ontstaat er verettering, waarbij de hoornschoen kan afvallen. Men kan het verballen daardoor voorkomen, dat men de varkens van
tijd tot tijd eens in liet water laat loopen. Is het gebrek echter eens ont- staan, dan laat men het dier eenige uren aanhoudend in het water loopen, of in een stal, waarin, eenige duimen hoog, vochtige koemest of klei aan- wezig is. Is er reeds etter ontstaan, dan snijdt men al het losse horen van de klauwen weg en bevochtigt de wond 3—Imalen daags met wat aloë- tinctuur. Is er een geheele schoen afgevallen, dan omwindt men de klauw met een lap met teer. DE KLAUWZIEKTE OF HET KLAUWZEER.
Als het mond- en klauwzeer onder het rundvee heèrscht, dan komt
laatstgenoemde ziekte gewoonlijk ook bij de varkens voor. Hierbij gaat het varken aan een of meer pooten kreupel; de klauwen zijn heet, ge- zwollen, voor drukking zeer gevoelig, terwijl in de klauwspleet, welke rood en gezwollen is, eenig vocht wordt afgescheiden. Dikwijls vallen hierbij de horenschoenen af, in welk geval het dier verscheidene dagen niet kan loopen, aanhoudend blijft liggen en pijn heeft. |
|||||||
|
319
|
|||||||
|
se beenbreuken.
|
|||||||
|
Dikwijls breidt zich dit ongemak onder geheele koppels of over groote
streken uit, in welk geval men ook blaren aan de klauwen en den snuit vindt. Bij volkomene rust volgt de genezing van zelf; in kwaadaardige gevallen moet men de klauwen 2—Smaal daags met eene oplossing van cbloorkalk, blauwe vitriool of van aluin in water (2 lood op 1 pond) be vochtigen. Dikwijls is reeds hel bestrijken met teer voldoende. Is er ver- ettering in de klauwen aanwezig, dan moet de behandeling als bij het verballen worden ingericht. SE WORMEN IN DE OOREN.
Als varkens, met lange en hangende ooren, gedurig aan de inwerking
van heete zonnestralen zijn blootgesteld, dan krijgen zij licht scheuren of kloven in de ooren, waarin dan de vliegen eieren leggen, waaruit maden ontstaan. Het daardoor aangedane varken geeft, door hevig schudden met de ooren, door zich aan alle omringende voorwerpen te schuren eu door zich de ooren met de achterpooten te krabben, eene erge jeukte te ken- nen. Deze wormen of larven moeten gedood en verwijderd worden, hetgeen het best geschiedt, door het aangedane oor met wat terpentijn of herts- hoorn-olie, of met wat teer te bestrijken. DE BLOEDGEZWELLEN AAN HET OOR (BLOEDOOR).
•Bij het varken doet zich somtijds een aanmerkelijk gezwel aan bet oor
Toor, hetgeen óf het gevolg van de beet van een ander varken, öf door andere beleedigingen veroorzaakt is. Opent men het gezwel, dan vloeit e\' eene aanzienlijke hoeveelheid bloedig vocht uit. De wond wordt daarna met pekel uitgewasschen en vervolgens met terpentijn-olie of met teer be- streken. DE BEENBREUKEN.
■Eene beenbreuk aan den eeneu of anderen poot, ontdekt men daaraan,
dat men hem op zekere plaats kan buigen, waar zulks anders wegens ge- mis aan een gewricht niet kan geschieden. Het lid hangt alsdan slap en |
|||||||
|
320 SE ONTWRICHTINGEN.
|
|||||
|
slingerend naar beneden, waarbij het zich tevens wat verlengd voordoet,
zoodat de toonen den bodem raken, ofschoon het varken niet op den poot kan rusten. Om het gebroken been te genezen, omwindt men het dikwijls en vrij
vast, met een linnen zwachtel, en legt daarover eenige spalken van bord- papier of dun hout aan, welke men met banden of riemen bevestigt. De verdere behandeling komt met die van de beenbreuken der honden overeen. DE ONTWRICHTINGEN.
Niet zelden gebeurt het, dat het varken met den eenen of anderen poot
beklemd of vastgeraakt, en zich bij het losrukken het been ontwricht, waardoor aanmerkelijke zwelling, ontsteking en kreupelheid kan worden teweeggebracht. Pas onstaande zijnde, tracht men, door st»rk trekken, het gewricht weder in zijne behoorlijke positie terug te brengen, waarop men het been met eeu linnen /.wachtel omwindt, en dezen met het vol gende mengsel aanhoudend bevochtigt: Neem: Poeder van Ammoniakzout . van ieder
Gee&t van Kamfer f 2 lood.
Azijn i pond. Water 1 »
Meng alles tot eene wassching ondereen.
Bestaat er slechts eene geringe ontsteking, en heeft er, zooals gewoon-
lijk het geval is, slechts eene verstuiking plaats gehad, dan wendt men de volgende wassching aan: Neem: Kamfer J lood.
Witte Zeep 2 »
Terpentijn-olie 2f »
Brandewijn J •>
Tot eene wasschiug ondereen gemengd, het gewricht er 3—4maal daags
mede te smeren. |
|||||
|
HET ADERLATJiH. 321
|
|||||
|
DE GEZWELLEN, VERWONDINGEN EN ZWEREN.
Door uitwendige, gewelddadige inwerking, bijv. door stooten, slaan,
bijten, enz., ontstaan somtijds meer of minder groote gezwellen aan de beleedigde lichaamsdeelen, die, zoo zij zich niet verdeelen, in verettering en verzwering overgaan. Om dit laatste te voorkomen, moeten dergelijke gezwellen zoo dikwijls mogelijk met koud water bevochtigd worden (op elk pond water kan men 2 lood loodsuiker voegen). Des avonds kan men ze met eene zalf van | lood kamfer, 2 lood kwik en 2 lood al- thseazalf inwrijven. Eenvoudige verwondingen, waarbij alleen de huid en de spieren (vleesch)
beleedigd zijn, genezen van zelf; doch als de noodzakelijke ettering aan- wezig is, kau men ze in den zomer met teer of terpentijn-olie bestrijken, ten einde de vliegen en de maden af te weren. Zweren worden op dezelfde wijze behandeld, of men bestrooit ze met
chloorkalk, blauwe vitriool of gebrande aluin. HET ADERLATEN.
Bij het varken is, van alle huisdieren, de aderlating het moeielijkst te
bewerkstelligen, want aan den hals bijv. ligt de ader diep onder het vet verborgen, zoodat men ze modelijk kan vinden; derhalve moet men trach- ten aan andere plaatsen de vereischte hoeveelheid bloed te ontlasten, het. geen trouwens [ook niet .altijd gelukt, ten minste niet in voldoende hoe- veelheid. Gewoonlijk doet men de aderlating aan de ooren of aan den staart. Om aan het oor een bloedontlasting te bewerkstelligen, snijdt men de huid aan de buitenvlakte van het oor, dicht aan deszelfs grondstuk, rondom tot op het kraakbeen door, waarop doorgaans eene aanmerkelijke bloeding ontstaat; is deze evenwel niet voldoende, dan kan men het aan net andere oor herbalen. Om aan den staart ader te laten, heeft men anders niets te doen dan den
staart, 2—3 duim van de aarsopening verwijderd, met een scherp mes af \'e snijden. Mocht de bloeding langer duren dan men verlangt, dan bindt ■nen aan het einde van het nog overgebleven gedeelte staart een band vast 01I>. De bloeding aan bet oor houdt van zelf op. 21
|
|||||
|
322 DE BRAAK- ES AFVOERENDE (LAXEER-) MIDDELEN.
|
|||||
|
HET INGEVEN DER GENEESMIDDELEN.
Men kan het varken slechts moeielijk, en dikwijls niet zouder gevaat
voor het dier, geneesmiddelen ingeven. Daar het varken bijna onophoude- lijk onder het ingeven schreewt, geraakt licht iets der geneesmiddelen in de luchtpijp (verkeerde keel), hetgeen zeer nadeelige en somwijlen doo- delijke gevolgen kan hebben. Zeer doelmatig kan men de geneesmiddelen in den vorm eener likking geven, welke men met een houten spatel op de tong strijkt; kleine hoeveelheden van een poeder, bijv. een braakmiddel, kan men droog op de tong strooien, of men dient het in een uitgeholden appel of aardappel, of in een stuk deeg toe. In vele gevallen echter, vooral als men eene spoedige werking verlangt, kan men de dranken niet goed missen; men giet deze langzamerhand met een lepel in, en fkiest daarvoor de oogenblikken als het varken niet schreeuwt. Om deze dranken in te geven, houden eenige helpers het varken vast
en brengt men een matig dikken stok in schuinsche richting in den bek, waarop men langzamerhand den drank ingiet. Ook kan men met de noo- dige helpers het varken op zijn achterste zetten, en zich in plaats van een stok, van een rooster of mondspiegel bedienen. DE BRAAK- EN AFVOERENDE (LAXEER-) MIDDELEN.
Zeer heilzaam doen zich deze middelen in vele ziekten kennen.
Als braakmiddel kan men zich zeer geschikt van den witten Nieswortel
bedienen, waarvan men, aan een groot varken, een kleine theelepel vol geeft. Ook de braak wijnsteen, in giften van 4—10 grein, is zeer doelmatig en nog zekerder in de gevolgen. Als afvoeringsmiddel geeft men aan een volwassen varken 4—6 lood
wonderzout, of 4—6 lood room van wijnsteen (Cremor tartari) met water, of ook wel 3—4 lood dubbelzout. |
|||||
|
DE ZIEKTEN DER HONDEN.
|
|||||
|
DE HEESEN-ONTSTEKING.
Bij deze ziekte, waardoor de hond slechts zelden wordt aangedaan, is
hij treurig, laat den kop hangen, eet niet, terwijl de oogen, de tong en het tandvleesch rooder dan gewoonlijk zijn. Vervolgens loopt de hond traag en waggelend rond, of blijft onrustig op zijne plaats liggen en blaft. De kop is warm op het aanvoelen, terwijl er verstopping en somtijds ook bra- king aanwezig is. Na 2—3 dagen ontstaat er gewoonlijk een toestand van razernij, waarin de hond niet zelden in de hem omringende voorwerpen bijt en spoedig onder stuiptrekkingen sterft. De Oorzaken bestaan in uitwendige beleedigingen die den schedel
treffen, vervolgens in de inwerking van sterke zonnestralen en in het te vast toetrekken van den halsband, waardoor het bloed in het hoofd wordt opgehoopt, enz. Gewoonlijk worden alleen vette en sterk gevoede honden door de hersen-ontsteking aangedaan. De Genezing heeft slechts zelden plaats. Hiertoe brengt men den
hond op eene koele en donkere verblijfplaats, en wendt aanhoudend koude omslagen op den kop aan, zoo mogelijk van ijs of sneeuw, of ten minste Tan zeer koud water. Inwendig dient men een laxeermiddel van J.—2 lood wonderzout, in water opgelost toe. Ten einde de ontlasting te bevorde- reQ. zet men gedurig klisteeren van zeepwater. Wordt de ziekte slepend, dan kan men met voordeel een of twee etterdrachten aan den hals zetten. DE KEEL-ONTSTEKING.
Verscbynsclen. De hond houdt op met vreten, kan slechts nioeie-
|
|||||
|
32* DE LONG-ONTSTEKING.
|
|||||
|
lijk of in het geheel niet slikken, kwijlt sterk, doet bij het blaffen een
heesch geluid hooren en doet, alsof hem iets ia de keel zit, waarbij hij eindelijk dan ook gewoonlijk braakt. De oogen zijn rood, terwijl de hond mat en treurig is, en bijna aanhoudend blijft liggen. De keelstreek zwelt meer of minder op en is voor drukking zeer gevoelig-, de hond houdt den hals stijf en recht uitgestrekt, de ademhaling is doorgaans moeielijk en heeft dikwijls met een open bek plaats. Neemt de ontsteking spoedig toe en be- reikt zij een fcoogen graad, dan kan zij reeds in 2—3 dagen doodelijk worden. Men wachte zich wel, de later te beschrijven stille hondsdolheid met de keel-ontsteking te verwisselen; doch daar beide ziekten in haaruit- wendig voorkomen veel overeenkomst hebben, wende men zich liever tot eenen deskundige om raad. Bij de Behandeling moet de hond op eene droge en warme plaats
gebracht worden, vervolgens wrijft men den hals 2—3maal daags met bet vluchtig smeersel, of met gelijke deelen terpentijn- en raapolie in, en dient., zoo het slikken nog mogelijk is, een laxeermiddel van lf—3 lood won- der- en bitterzout, in water opgelost, toe. Bovendien wendt men gedurig klisteeren aan. Het voedsel moet vloeibaar zijn en uit lauwe melk of andere slijmige dranken bestaan. DE LONG-ONTSTEKING.
Oorzaken. Deze ziekte ontstaat gewoonlijk plotselijk en na het vat-
ten van koude; in zeer veel gevallen is zij een gevolg van de zoogenaamde t hondenziektc of gaat met deze gepaard. Verschijnselen. De hond houdt zich bijna altijd in eene zittende
houding en gaat bijna nooit liggen. De ademhaling is versneld en heeft niet inspanning plaats, zoodat daarbij de buik en de ribben sterk bewogen wor- den terwijl er een meer of minder menigvuldige en zwakke hoest plaats beeft. Bovendien is de hond treurig, mat en zonder eetlust. De Genezing gelukt niet dikwijls, aangezien de behandelinggewoon-
Hjk te laat in het werk gesteld wordt; men kan ze evenwel beproeven- Nadat uien den hond op eene warme en stille plaats gebracht heeft dient men het volgende middel toe: |
|||||
|
DE T,E VER-ONTSTEKING. 325
|
|||||
|
Neem: Salpeter 1 lood.
Wonderzout 2—3 ,
Ammoniakzout 4 , Alles onder elkander in lauw water opgelost, geeft men er elk uur een lepel vol van in, totdat er eene fiksche diarrhee ontstaat. Vervolgens wrijft men aan beide zijden op de ribben ongeveer ter grootte
van een rijksdaalder in omtrek, van de volgende zalf in: Neem: Poeder van Spaansche vliegen ! lood
Braakwijnsteen 1 wichtje
Reuzel j van ieder
Gewone Terpentijn \\ 1 \\ lood.
Meng alles tot eene zalf ondereen. Ten einde te voorkomen dat de hond de zalf niet aflikt, wordt de borst
met een doek omwonden, doch dit moet slechts los geschieden, opdat er geen drukking op de borst plaats heeft. Nemen de verschijnselen in he- vigheid af en komt er weder eenige eetlust, dan dient men het volgende middel toe: Neem: Goudzwavel 2—3 grein.
Poeder van Zoethout j van ieder
» » Altheea ( \\ lood. Hetwelk men 2—3maal daags met wat melk ingeeft. Als voedsel geeft men den hond zachte en slijmige dranken, als: melk
niet water, havergortpap, karnemelk, bouillon, enz. Heeft de long-ontste- *ing reeds een uitgaDg genomen, bijv. in waterzucht, dan is de dood bijna niet meer af te wenden. DE LEVER-ONTSTEKING.
Bij deze gewoonlijk langdurige en slepende ziekte, is de ontlaste pis
donkerbruin en kleurt de met haar bezoedelde voorwerpen geel; het wit van het oog, het mondvlies, alsmede andere dunbehaarde plaatsen, hebben eene gele kleur. Overigens is de hond mat en treurig, de eetlust is gering |
|||||
|
336
|
|||||||
|
DB DABM-OKISTEKING.
|
|||||||
|
en de ontlasting bijna zoo wit als krijt. In sommige gevallen is de lever-
streek gezwollen, en bij aanraking pijnlijk. Ter Genezing wrijft men de leverstreek 2—3 maal daags met een
mengsel van gelijke deelen kwikzalf en raap- of olijfolie in, en geeft 2—3 maal daags zooveel als de punt van een mes bedekt, van het vol- gende poeder aan den hond in: Neem: Calomel 6 grein.
"Witte suiker | lood.
Meng alles tot een poeder ondereen. Ontstaat hierdoor diarrhee, dan houdt men met het middel op. De te
houden leefregel komt met die bij de long-ontsteking overeen. DE DARM-ONTSTEKING.
Deze ziekte ontstaat gewoonlijk door het vatten van koude, vergiftiging,
overvreten, enz., en doorgaans plotselijk. Verschijnselen: De hond is mat en treurig, zoekt koele en belom-
merde plaatsen op en is zeer onrustig, terwijl de dorst groot en de eetlust geheel verdwenen is. Overigens zijn de oogen rood, de buik is gespannen en opgezet en voor drukking zeer gevoelig. Van tijd tot tijd heeft er een krampachtig braken\' en oprispen plaats, terwijl er zelden doorloop, maar daarentegen gewoonlijk verstopping aanwezig is. Bij deze ziekte is het ge- vaar groot, terwijl de Genezing niet dikwijls gelukt. Inwendig geeft men alle 2—3 uur een eetlepel vol olijfolie, waarbij men, zoo er hardnekkige verstopping aanwezig is, eenige greinen zoete kwik voegen kan, en zet in dit geval tevens gedurig klisteeren van melk en olie. Over den geheelen omtrek des buiks smeert men alle 3—4 uur wat van een mengsel, uitge- lijke deelen vluchtig smeersel en terpentijnolie bestaande in, en bedekt dien daarenboven met een wollen kleed. Heeft de hond brakingen, dan geeft men hem, 2—Smaal daags, 5—15 druppels opium-tinctuur met wat van een slij- mig middel, bijv. stijfselpap, afkooksel van lijnzaad of van altbxawortel, of met wat melk in, bij bestaanden doorloop geeft men insgelijks tinctuur van opium met slijmige middelen, en laat de olie, alsmede de klisteeren, natuurlijk weg. Als voedsel moeten verzachtende en slijmige middelen gegeven worden. |
|||||||
|
HET BLOEDWATEREN. 327
|
|||||
|
DE BLAAS-ONTSTEKING.
Als Verschijnselen bij deze ziekte, die slechts zelden voorkomt, heeft
de hond koorts, grooten dorst, en is in de lenden- of nierstreek zeer warm en pijnlijk. Verder is het dier onrustig, heeft een stijven en waggelenden gang en eene versnelde ademhaling. De pis wordt öf in het geheel niet óf slechts druppelsgewijze ontlast eH heeft gewoonlijk eene bloedige kleur. Gewoonlijk is er verstopping aanwezig. Ter Genezing geeft men den hond alle 2—3 uur het volgende poeder
met het een of ander slijmig middel in: Neem : Salpeter 5—10 grein.
Wonderzout |—2 lood.
en herhaal het zoo dikwijls, totdat er vloeibare ontlasting plaats heeft. Op de lenden- of nierstreek wrijft men de volgende zalf in:
Neem : Poeder van Braakwijnsteen 20 grein.
Reuzel 1 lood. Laurierolie £ »
Meng alles tot eene zalf ondereen.
Bovendien zet men gedurig klisteeren van lauw zeepwater. Als voedsel
geeft men verzachtende en slijmige middelen, bijv. afkooksels van haver- gort, garst enz. HE T BLOED WATEREN.
De Oorzaken dezer ziekte zijn zeer talrijk en verschillend, als: slaan
en stooten op de nierstreek, het bestaan van nier- en blaassteenen, het genot van zekere scherpe zelfstandigheden, ontsteking der nieren of van de °laas enz. Dikwijls verdwijnt na eenige dagen het gebrek van zelf, dik- wijjs echter is het hardnekkig en zelfs ongeneeselijk, inzonderheid als er steenen in de nieren of blaas aanwezig zijn. Het wezenlijke kenteeken der ziekte bestaat in de ontlasting van eene
meer of min door bloed roodgekleurde pis. Bovendien zijn somtijds nog |
|||||
|
3S8 HET REEUMAIISME (BEVANGENHEID).
andere toevallen of Verschijnselen aanwezig, al naar denaard der oor.
zaken, als verminderde eetlust, stijve gang enz. Blijft de ziekte lang bestaan, dan magert de bond meer en meer af en sterft eindelijk. Behandeling. Is uitwendig geweld de oorzaak van het bloedwate-
ren, dan wendt men koude omslagen op het kruis aan, zet gedurig klis- teeren, en geeft van tijd tot tijd |—2 lood wonderzout, in water opgelost, in. Is het gebruik van vergiftige zelfstandigheden verdacht, dan geeft men alle 2 tot 3 uur een eetlepel vol olijf-olie of azijn. Is de ziekte het ge- volg van zwakte of van eene onbekende oorzaak, dan geeft men, alle 4—6 uren, 5 tot 10 grein aluiu met even zooveel poeder van kinakast met wa- ter in, of dagelijks een eierlepeltje vol van een mengsel, uit 4 lood terpen- tijn-olie, het wit van één ei en 5 lood water bestaande. Een verzachtend en schraal dieet is doorgaans het doelmatigst, bijv. melk met water, aard- appel-brei, groenten, enz. Het gebruik van vleesch is in de meeste geval- len nadeelig. HET RHEUMATISME (BEVANGENHEID).
Dit ongemak behoort tot die ziekten, waardoor de boni het meest wordt
aangedaan. Oorzaken. Het vatten van koude, van welken aard ook, kau het
teweegbrengen, inzonderheid het baden in koud water, vooral als het lichaam door hard loopen sterk verhit is; de inwerking van tocbtlucht en koude winden, van vochtige en koude stallen, alsmede in \'t algemeen elke plotselijke afwisseling van temperatuur, waardoor ook bij den mensch zoo dikwijls dezelfde ziekte ontstaat. Het rheumatisme doet gewoonlijk slechts de uitwendig gelegene lichaams-
deelen aan, en hiervan slechts enkelen, of allen te gelijk; het meest zijn de spieren en pezen de zitplaats der ziekte, die gewoonlijk bijna plotse- lijk ontstaat. Hierbij is de beweeglijkheid der aangedane deelen meer of minder belemmerd, waardoor de hond een stijven en moeielijken gang heeft; de beweging der leden, vooral het opstijgen van trappen, veroor- zaakt niet zelden hevige pijn, zoodat de hond een schreeuw geeft. Het" zelfde heeft bij drukken, betasten en buigen van het aangedane deel plaats. Is het rheumatisme zeer hevig, dan zijn er ook algemeene Verschijnselen, als koorts, enz. aanwezig. |
||||
|
DE KORTADEMIGHEID, KNGBOKSTIGHEID. 329
|
|||||
|
Behandeling» De op eene warme en droge en van eer.e zachte
ligging voorziene plaats gebrachte hond, moet zeer rustig gehouden worden. Vervolgens geeft men hem, alle 3—4 uren, 1—2 eetlepels vol olijf-olie in, totdat er eene vloeibare ontlasting plaats heeft, en wrijft de stijve leden 2 tot 3maal daags met een mengsel in, uit gelijke deelen vluchtig smeer- sel en geest van kamfer bestaande. Bovendien moet de hond met een wollen kleed bedekt worden. Volgt hierop binnen 2—3 dagen geen beterschap, dan geeft men Smaal daags een heelen of halven eierlepel vol van het volgende poeder met melk in : Neem: Braakwijnsteen 4 grein
Ammoniakzout \\ lood.
Poeder van Venkelzaad j van ieder
, ii Zoet hout wortel \\ 2 lood.
Meng alles tot een poeder ondereen. In zeer hardnekkige gevallen, als bovengenoemde middelen niet helpen,
zet men eene etterdracht, die 2—4 weken blijft zitten. SE KORTADEMIGHEID, ENGBORSTIGHEID.
Boor dit ongemak worden doorgaans alleen zeer vette honden, en die,
welke zeer oud zijn of weinig beweging hebben, aangedaan. Men ontdekt liet aan een menigvuldigen, drogen en doffen hoest, die niet zel- den door het uitbraken van een schuimend speeksel wordt afgebroken; de ademhaling is, inzonderheid bij het oploopen van trappen, enz. zeer bemoeielijkt en kuchend, dikwijls derwijze, alsof het dier stikken zou. In zulk een toestand evenwel, kan de hond nog lang leven, zonder opvallend nadeel voor zijne algemeene gezondheid. Eindelijk neemt echter de ziekte dermate toe, dat de hond tot op het been toe afmagert, of in borstwater- zucht vervalt, waaraan hij later sterft. Behandeling. Eene volkomene genezing is bijna niet te bewerken,
alleen slechts eene verzachting der kwaal, waardoor het leven nog langen to]d kan behouden worden. Dagelijks eene matige beweging, zonder inspan- "Ing, het verblijf op eene niet zeer warme, noch koude of vochtige plaats, alsmede het genot van weinig en schraal voedsel, zijn de leefregelkundige |
|||||
|
330
|
|||||||
|
DE BORSTWATERZCCHT.
|
|||||||
|
voorwaarden der behandeling. Van tijd tot tijd dient men den hond een
pnrgeermiddel van {—2 lood wonderzout, in water opgelost, toe, of ook wel een braakmiddel van 1—2 grein braak wijnsteen en 5—10 grein braak- wortel met wat water. Bestaat er reeds groote vermagering, buik- of borst- waterzucht, dan is doorgaans elke behandeling vruchteloos. DE BORSTWATERZUCHT.
De herkenning dezer ziekte is voor den leek zeer moeielijk.
Verschijnselen. De ademhaling is moeielijk en heeft met inspanning
plaats, terwijl nu en dan een zwak en dof hoesten, alsmede over \'t alge- meen de kenteekenen van kortademigheid aanwezig zijn. De borstkas is meer dan gewoonlijk uitgezet en de huid, inzonderheid aan de borst en aan den hals, waterzuchtig gezwollen. De gewone Oorzaken zijn: kortademigheid, long- en borstvliesont-
stekingen, verouderde en teruggedreven schurft, enz. ... In de tot nu toe waargenomen gevallen, is de ziekte bijna altijd doo- delijk geweest, waarom het afmaken van het dier altijd is aan te raden, zoodra de ziekte zeker herkend is. Meer dan de borst waterzucht komt de buik waterzucht bij de honden,
vooral bij jonge honden voor. Hierbij is de buik buitengewoon uitgezet en gespannen, terwijl de hond overigens gezond schijnt. In vele gevallen ge- lukt de genezing daardoor, dat men het in den buik aanwezige water, door middel van een fijnen trokar, ontlast. Als plaats waar men den tro- kar wil insteken, kiest men de navelstreek. Niet zelden hoopt zich na kor- ten tijd weder eene nieuwe hoeveelheid water in de buiksholte op, in welk geval de met weinig gevaar verbonden kunstbewerking herhaald moet wor- deu. Overigens moet dè hond goed en met veel vleesch gevoed en warm gehouden worden, terwijl eene matige beweging heilzaam is. Inwendig dient men 2maal daags van het volgende middel toe: Neem : Venetiaansche Terpentijn 1 lood.
Een Eierdojer Water 6 ,
Onde* elkander gemengd, er telkens J.— 1 eetlepel vol van te geven.
|
|||||||
|
331
|
|||||||
|
DB DOORLOOP.
|
|||||||
|
DE BEENWEEKHEID OF ZOOGENAAMDE
ENGELSCHE ZIEKTE. Deze bij de honden zeldzaam voorkomende ziekte is bij de geboorte reeds
aanwezig, of zij worden spoedig daarna er door aangedaan. Bij deze ziekte doen zich de gewrichten buitengewoon dik en opgezet voor, terwijl de pijpbecndereu dikwijls zoo week zijn, dat zij door de zwaarte des li- chaams krorogebogen worden; ook is de buik buitengewoon dik. Dikwijls geneest de ziekte met het toenemen van den leeftijd; terwijl de kunst er weinig of niets tegen vermag. DE DOORLOOP.
Oorzaken. Gevatte koude, overvreten, vooral van zeer vette voedsels,
het genot van schadelijke of bedorven zelfstandigheden, zijn de gewone oorzaken van den doorloop. Behandeling. De hond moet warm gehouden en ander voedsel aan
hem gegeven worden. Bouillon, slijmige soep of dranken, rijst enz. zijn bij deze ziekte de beste voedingsmiddelen. Verdwijnt hierop binnen eenige dagen de doorloop niet, dan wordt de aanwending van eenige geneesmid- delen gevorderd, dewijl anders de ziekte een slechten uitgang kan nemen. Men dient alle 3—4 uur het volgende middel toe: Neem: Rabarber 10 grein.
Krijt of Magnesia 20 »
Cascarillenwortel 10 » Onder elkander gemengd, met wat kamillenthee ia te geven. Of men
neemt 1—2 grein opium, met ^ lood poeder van eikenbast en eene gelijke hoeveelheid krijt. Perst de hond echter sterk op de ontlasting, zakt de endel- of aarsdarm uit en heeft de hond geen eetlust, daarentegen veel dorst, dan is een ontstekingachtige toestand aanwezig. In dit geval geeft n>en het volgende: |
|||||||
|
332 DE VERSTOPPING.
|
|||||
|
Neem: Arabische Gom 2 lood.
Tinctuur van Opium 30 druppels.
Water 2 ons. ünder elkander gemengd, er alle 2 uur een eetlepel vol van in te
geven. Gaat de doorloop met eene andere ziekte, bijv. met de hondenziekte
gepaard, dan moet de bij die ziekte opgegevene behandeling in het werk gesteld worden. DE VERSTOPPING.
De hond lijdt zeer dikwijls aan verstopping, die door zeer verschillende
bekende of onbekende oorzaken ontstaan kan, en het meest bij die kou- den voorkomt, die weinig of in het geheel geen beweging hebben. De aan verstopping lijdende hond, tracht dikwijls, doch tevergeefs, zijne mest te ontlasten, waarbij hij niet zelden zeer onrustig heen en weer loopt, met den staart kwispelt, met den aars over den grond schuurt en ook dikwijls schreeuwt, enz. Duurt de verstopping langen tijd, dan kan zij door over- gang in darm-ontsteking doodelijk worden. Behandeling. In lichte gevallen- is het voldoende, een stukje witte
zeep in de aarsopening te steken, een klisteer van lauw zeepwater te zet- ten, of van tijd tot tijd wat olijf- of wonder-olie in te geven; van de eerste alle 3—4 uur een geheelen, van de laatste slechts J eetlepel vol. Kan men door deze middelen het doel niet bereiken, dan dient men alle 3—& uur 1—3 lood wonderzout, in lauw water opgelost, toe. Dikwijls wordt de ontlasting verhinderd, doordien de meststoffen in den aarsdarm met harde bcenstukken vermengd zijn en daardoor zitten blijven. In dat geval brengt men den met olie besmeerden vinger in den aarsdarm, en tracht het beenstuk te verwijderen. Perst de hond gedurig, doch tevergeefs, op de ontlasting, en heeft hij kort te voren veel beenderen gevreten, dan kan men vrij zeker zijn, dat er eene verzameling van gekauwde beenderen in den aarsdarm beklemd zit. Derhalve verzuime men nooit, met den beolie- den vinger den aarsdarm te onderzoeken. |
|||||
|
Dl INGBWANDSWORJtEN. 333
|
|||||
|
DB VERGIFTIBTGEN.
Toevallig of door boos opzet ontstaat somtijds eene vergiftiging van den
hond. In vele gevallen braakt hij het gebruikte vergif weder uit en ont- gaat daardoor den dood. Heeft de hond sublimaat geslikt, dan volgt er een hevig en bloedig braken, de adem wordt kwalijk riekend, terwijl na korten tijd de dood onder stuiptrekkingen volgt. Spoedig aangebracht en herhaald ingeven van eiwit, van melk of van zeepwater kan den hond somtijds nog redden. Na het gebruik van rattenkruid (arsenicum) zijn de toevallen bijna dezelfde, en komt de behandeling met de vorige overeen. Heeft de hond Spaausch groen (azijnzuur koper) gevreten, dan braakt hij het spoedig weder uit en sterft er zelden aan. Ook door loodwit kan een hond vergiftigd worden, waarvan hij slechts zelden genezen wordt. Somtijds laat men uit kwaadwilligheid den hond een spons opvreten, in welk geval een braakmiddel het beste is. Is de spons evenwel zeer groot, dan sterft er de hond bijna altijd aan. Heeft de hond kraansoogen gevreten, dan krijgt hij stuiptrekkingen, valt neder en blijft zoo stijf als een stuk hout liggen. Een spoedig toegediend braakmiddel kan den hond somtijds nog redden. DE INGEWANDSWORMEHT.
Zeer dikwijls ontwikkelen zich bij den hond wormen in de ingewanden,
waarvan de spoelworm en de lintworm de voornaamste zijn. Er bestaat geen zeker teeken waaruit men het aanwezig zijn van wormen kan weten, dan alleen, dat van tijd tot tijd met de mest wormen ontlast worden. Zijn er veel wormen in de darmen aanwezig, of heeft de hond een lint- worm, dan kunnen daaruit zeer nadeelige gevolgen ontstaan, [als: ver- raagering, of dat de hond van tijd tot tijd buikpijn heeft, waarbij hij een schreeuwend geluid geeft, wild rondloopt, zich wentelt, enz. Ook kramp- achtige toevallen, zooals vallende ziekte, zijn dikwijls de gevolgen van wormen, inzonderheid van den lintworm. Gewoonlijk is de aan ingewands- wormen lijdende hond zeer vraatzuchtig, hoewel hij desniettegenstaande eerder magerder dan vetter wordt; dikwijls wisselt doorloop met verstopping af. Er bestaat eene groote hoeveelheid middelen, waardoor de wormen ge-
|
|||||
|
334
|
|||||||||||||
|
DE VALLENDE ZIEKTE.
|
|||||||||||||
|
dood en afgedreven kunnen worden. Wij zullen hier echter alleen de voor-
naamste vermelden: Een sterk afkooksel van knoflook met melk heeft dikwijls het gewenschte gevolg. Zeker werkt het volgende middel: Neem: Zoete Kwik 5 grein.
Guttegom 10 »
Poeder van Zeverzaad j van ieder
» » Valeriaan i \\ lood.
Meng alles ondereen, en maak er met water en zeep 10 pillen van, waarvan
men er den hond dagelijks 1—2 ingeeft. Of men dient de volgende pillen toe : Neem: Terpentijn-olie i van ieder
Hertshoorn-olie j i lood.
|
|||||||||||||
|
Poeder van Wormkruid
» » Valeriaanwortel |
van ieder
i lood. |
||||||||||||
|
» » Althseawortel
Maak er met water 60 pillen van, waarvan men er den hond dagelijks 2—4 ingeeft. DE VALLENDE ZIEKTE.
Ëvcn als aan krampachtige en stuipachtige aandoeningen in het algemeen,
is de hond aan vallende ziekte onderhevig. De aanvallen zijn altijd slechts periodiek. Bij hun ontstaan, hetwelk doorgaans plotselijk plaats heeft, geeft de hond groote angst en onrust te kennen, kwispelt met den staart, huilt, loopt in het rond en valt eindelijk op den grond neder; alsdan verdraait hij de oogen, knarst op de tanden en heeft krampachtige trekkingen aan den hals en de pooteu, waarbij een schuim voor den mond komt. Nada\' zulk een aanval—gewoonlijk slechts van 5--10 minuten—geduurd heeft, springt de hond weder op, en is, behalve eenige vermoeid- en lusteloos- heid, weder volkomen gezond. Somtijds valt de oogenschijnlijk gezonde hond plotselijk, als door den bliksem getroffen, op den grond neder, wan- neer men onmiddellijk al de opgenoemde verschijnselen kan waarnemen. In sommige gevallen valt de hond niet neder, doch loopt alleen zeer angstig en schielijk, en onder schreeuwen en huilen en met den staart tusscheu de beenen, aanhoudend in het rond en wel tot grooten schrik van de om- |
|||||||||||||
|
DE HUIDWATERZUCHT. 335
|
|||||
|
staande personen. Het terugkeeren der aanvallen is zeer verschillend; dik-
wijls blijft het bij eenen aanval, dikwijls echter ook komen zij van 10—18 maal op een dag terug. Behandeling. Deze bestaat alleen iu hut voorkomen der aanvallen,
dewijl een bestaande aanval door niets weg te nemen, ja zelfs niet te verzachten is. Is de aanval eenige uren voorbij, dan dient men met voor- deel een braakmiddel of een sterk laxeermiddel toe, voede matig en zorge voor voldoende beweging in de vrije lucht. Gelooft men dat wormen de oorzaak zijn, dan dient men de daartegen aangewende middelen toe, ter. wijl men in alle andere gevallen 2—3maal daags 1 eetlepel vol van het volgende middel geven kan: * Neem: Aftreksel van Valeriaanwortel 6 lood.
Geest van Hertshoorn ) van ieder
Zwavelether \\ i lood.
Meng alles tot een drank ondereen.
DE BBAAKZUCHT.
Bij de groote gulzigheid van den hond is het braken cene dikwijls voor-
komende, en doorgaans onbeduidende en met weinig gevaar verbonden ziekte. Hondt het braken echter eenige dagen lang aan en vertoonen zich daarbij nog andere ziekte-verschijnselen, als bijv. gebrek aan eetlust, dorst, lusteloosheid, enz., dan moet er iets tegen gedaan worden. Heeft de hond te veel gevreten, dan dient men hem een afvoermiddel toe van 1—2 lood wonderzout, met water. Bij aanhoudend en krampachtig braken, hetgeen door zwakte of ovcrprikkeling van de. maag ontstaat, geeft men gekookte melk met havergort, waarbij men, alle 3—4 uur, 3—8 druppels opium- tinctuur voegt. Dit laatste middel is ook doelmatig als het braken met door- loop gepaard gaat. Van het door vergiftiging veroorzaakte braken is reeds vroeger sprake geweest. DE HUIDWATERZUCHT.
Deze ziekte bestaat in ophoopiug van een waterachtig vocht, tusschen
•to huid en het vleesch; de huid is hierbij gezwollen en heeft op de onbe- |
|||||
|
336 DE HONDENZIEKTE.
|
|||||
|
haarde plaatsen een glanzend en gespannen voorkomen. Op het gevoel doet
zich deze zwelling decgachtig voor, zoodat de gemaakte vinger-indrukken er langen tijd in aanwezig blijven. Gewoonlijk is de huidwaterzucht met andere ziekten verbonden, inzonderheid met buik- en borst,waterzucht; intusschen schijnt zij ook somwijlen op zich zelve staande voor te komen. De Genezing mag men dan alleen verwachten, als de hond nog niet
oud is en te zwak, en er te gelijker tijd geen andere gevaarlijke ziekte aanwezig is. Behandeling. Goed, toereikend en zeer krachtig voedsel, alsmede het
verblijf in eene droge, zoo mogelijk warme lucht, zijn voor de genezing onmisbaar. Vervolgens wrijft men de gezwollen plaatsen 2 a 3maal daags met kamfer-spiritus in, windt den hond in eene wollen deken en verschaft hem, bij droog en goed weder, dagelijks eene matige beweging. Inwendig dient men den hond dagelijks J—1 theelepel vol van het vol-
gende poeder toe: Neem: Poeder van Vingerhoedskruid 10 grein.
Zee-ajuin 15 » Room van Wijnsteen 2 lood.
Meng alles tot een poeder ondereen.
Of men geeft 2—.\'Smaal daags een halven of beelen theelepel vol van
het volgende: Neem: Terpentijn-olie i lood.
Eierdojers 2 Water 2 ons
Hetwelk door omschudden onder elkander gemengd wordt.
DE HONDENZIEKTE.
De ziekte, welke onder de benaming van hor.denziekte vrij algemeen
bekend is, komt onder zeer verschillende vormen en verschijnselen voor, van welke laatste evenwel eenige in de bijzondere gevallen nooit ontbreken, en die als de wezenlijke kenteekenen der hondenziekte moeten beschouwd worden. Verschijnselen. Gewoonlijk doet zich de hondenziekte in het begin
|
|||||
|
DE HONDENZIEKTE. 337
|
|||||
|
als eene verkoudheid voor, die met dezelfde ziekte bij den mensck veel
overeenkomst heeft. Eerst heeft een, meer of minder dikwijls, droog hoesten plaats, waarbij de hond afwisselend door koortshitte, en dan weder door koortskoude wordt aangedaan, zoodat hij warme plaatsen opzoekt; hij is traag en lusteloos, niest dikwijls en eet weinig of niet. Eenige dagen daarna heeft er uitvloeiing van een dik, groenachtig geel slijm uit den neus plaats, waardoor de neusgaten dikwijls geheel verstopt geraken, tengevolge waarvan de ademhaling moeielijk en snuivend wordt en de hond zich ge- durig aan den neus krabt, of deze over den grond wrijft, om lucht te krijgen. Ook de oogen zijn met een dik slijm gevuld en daardoor dikwijls geheel gesloten, waarom de hond zich de oogen ook dikwijls krabt en wrijft. Alsnu is de hond in het oog loopend ziek, zeer slap en lusteloos, eet niets meer en vermagert; ook kan hij zich moeielijk staande houden en heeft een waggelenden gang. Gewoonlijk is er verstopping, zelden door- loop aanwezig. Zoo de ziekte niet zeer hevig is, verdwijnen de verschijnselen langza-
merhand van zelf, zoodat de hond zich na eenige weken weder geheel ge- zond voordoet Dikwijls echter neemt de ziekte eene ongunstige wending, als wanneer er een hevige doorloop ontstaat, de oogen door verzwering worden aangedaan en de hond geheel gevoelloos en uitgeput sterft, dik- wijls onder stuiptrekkingen of eene bijkomende long-ontsteking. Als eene naziekte, of gevolg der hondenziekte, neemt men dikwijls ver-
lamming van het achterstel en stuiptrekkingen aan verschillende lichaams- deelen waar, welke veelal mettertijd verdwijnen, doch ook wel gedu- rende het geheele leven blijven bestaan, ofschoon de hond er geheel ge- zond bij zijn kan. Dikwijls gaat ook eene long-ontsteking met de hondeu- ziekte gepaard, terwijl men haar eindelijk enkele malen in hondsdolheid heeft zien overgaan. De Oorzaken der hondenziekte zijn gewoonlijk onbekend ; alleen zoo-
veel is zeker, dat zij veel voorkomt en wel hoofdzakelijk in het eerste le- vensjaar; verder, dat zij gevaarlijk is, en meer dan de helft der zieken Wegneemt. Het vatten van koude, gebrek aan beweging en frissche lucht, alsmede eene teedere constitutie, schijnen het ontstaan der ziekte zeer Ie begunstigen. Bovendien schijnt zij onder sommige omstandigheden ook be- smettelijk te zijn. Hoe groot ook steeds het aantal der tegen de honden- 22
|
|||||
|
33S DB H0NDENZIEX.TE.
|
|||||
|
ziekte aangeprezene middelen moge zijn, zoo bestaat er toch geen enkel,
hetwelk in de meeste gevallen bepaald nut gedaan heeft; want maar al te dikwijls lijden alle geneesplannen op de kwaadaardigheid der ziekte schipbreuk. Behandeling. Onder alie omstandigheden moet de hond op eene
warme, tochtvrije en droge plaats gehouden worden. Gedruis en elke ruwe en ongeschikte behandeling moet zorgvuldig vermeden worden. Bij den gewoonlijk bestaanden geringen eetlust, kan die onbepaald met eiken begeerden kost bevredigd worden. Geheel in het begin der ziekte, bewijst in de meeste gevallen een braakmiddel goede diensten, waartoe men den hond 3—6 grein poeder van deu witten nieswortel op den tong strooit. Ook kan men J—2 grein braakwijnsteen met suiker, of in water opgelost, ingeven. Zijn de oogen en de neus met veel slijm gevuld, dan geeft men het volgende: Neem: Braakwijnsteen 1 grein.
Ammoniakzout 20 »
Honig 4 lood.
Aftreksel van Kamillen 2 ons.
Meng alles tot een drank ondereen, waarvan men den hond om de 3
uren 1—2 eetlepels vol ingeeft. De oogen en neusgaten moeten herhaalde malen daags met lauwwarme melk gereinigd worden. Heeft de hond stuip- trekkingen en een waggelendeu gang, dan dient men 3malen daags een eetlepel vol van de volgende middelen toe. Neem: Aftreksel van Valeriaanwortel J van ieder
» » Kamillen j 1 ons.
Manna Ij. lood.
Zwavel-ether 20 druppels.
Meng alles tot een drank ondereen.
Bij verstopping zet men klisteeren, terwijl in vele gevallen van verlam-
ming des achterstels nuttig is, het kruis met gelijke deelen vluchtig smeer. gel en kamfergeest, 2maal da;.gs, te smeren. Of men trekt daar ter plaatse eene etterdracht. |
|||||
|
339
|
|||||||
|
SE H0ND3-D0LHE1D.
|
|||||||
|
HET HOESTEN.
Zeer dikwijls is het hoesten slechts een verschijnsel eener andere ziekte,
bijv. van de hondenziekte, of van de keel- of long-ontsteking. Somtijds echter komt de ziekte op zich zelve voor, en wel bij gemis van alle ver- schijnselen eener andere ziekte. Van dit laatste nu, is hier alleen sprake. De Oorzaken bestaan in het vatten van koude en in erge vetbeid.
Behandeling. De hond moet warm gehouden en voor vochtigheid
en sterke inspanning bewaard worden. Gaat de hoest met braken van slijm gepaard, dan geeft men, vooral in het begin, een braakmiddel; later geeft men 2maal daags het volgende poeder met wat warme Kamillen-thee in: Neem : Braakwijnsteen 4 grein.
Ammoniakzout 4—6 » Is de hoest zeer hardnekkig, dan heeft zich somtijds het volgende raeng-
sel heilzaam betoond: Gelijke deelen olijfolie en dikke haverslijm, door aanhoudend schudden onder elkander gemengd, 3 a 4maal daags er een eetlepel vol van ingeven. Bij dit middel kan men nog 2—4 grein goud- zwavel voegen. DE HONDS-DOLHEID.
Deze ziekte is ook onder den naam van razernij, dolheid en watervrees
bekend. Hoewel deze vreeselijke ziekte reeds sedert onheuglijke tijden bekend, en ofschoon zij wegens hare vatbaarheid om op den mensch over te gaan, algemeen gevreesd is, zoo zijn er toch bij het volk, tot op den tegenwoordigen tijd, nog vooroordeelen en dwaalbegrippen omtrent deze ziekte blijven bestaan, die maar al te dikwijls de treurigste gevolgen na zich hebben gesleept. Deswege is het hoogst noodzakelijk, eene zoo nauw- keurig mogelijke beschrijving der ziekte te geven. Wat in de eerste plaats de Oorzaken der hondsdolheid aangaat, zoo is
men het daarover nog volstrekt niet eens; hierin ligt nog veel duisters en een tal van tegenstrijdigheden. De sterk opgewekte, maar niet bevredigde geslachtsdrift, schijnt tot de voornaamste oorzaken te behooren; of groote |
|||||||
|
340 BAZEKDB DOLHEID.
|
|||||
|
hitte en koude of wel het voedsel, oorzaken kunnen zijn, is twijfelachtig.
Somtijds, hoewel zelden, wordt de hondsdolheid als een gevolg der hon-
denziekte waargenomen. Ontegenzeglijk echter ontstaat de hondsdolheid het meest door den
beet van een dollen hond, alzoo door besmetting; doch men kan niet met grond beweren, dat de ziekte zich niet oorspronkelijk ontwikkelen kan. Van vele gebetene honden worden gewoonlijk slechts eenigen dol; wat hiervan de oorzaak is, is tot nog toe niet verklaarbaar. Het dolgift is niet alleen in het speeksel, maar ook in bet bloed en in andere vochten des lichaams aanwezig, en schijnt, nog eenigen tijd na den dood van den dol- len hond, deszelfs besmettend vermogen te behouden. Om te besmetten, wordt niet volstrekt de beet van een dollen hond ver-
eischt; maar het is dikwijls reeds voldoende, als het speeksel in eenc wond geraakt of met eene slechts in geringe mate beleedigde plaats ia aanraking komt. Het uitbreken der dolheid bij den hond, na den ontvangen beet, is aan
geen bepaalden tijd gebonden. De gewone tijd is van 3—8 weken, doch men ziet de ziekte dikwijls vroeger en oek wel later ontstaan. Niet altijd doet zich de ziekte onder dezelfde verschijnselen voor, doch
men kan haar werkelijk in 2 hoofdvormen verdeelen: namelijk in de ra- zende en in de stille honds-dolheid. u. BAZENDE DOLHEID.
Deze begint doorgaans met eene verandering in de houding en het ge-
drag van den hond; dikwijls valt dit sterk in het oog, doch is dikwijls ook zoo gering, dat het alleen bij groote oplettendheid wordt waargeno- men. De hond wordt óf schijnbaar vroolijker, vriendelijker, vlugger, gevoe- liger en door geringe aanleiding licht toornig, of hij wordt traag en lus- tcloos. Kleine, in de huiskamer levende honden, toonen niet zelden eene bijzondere neiging, om papier, vederen, touw, stroo, enz., in den bek te nemen, daarop te kauwen en ze dan weder te laten vallen. Dikwijls krab- ben de honden het stroo onder zich, doch niet zooals zij dit bij het ge- reed maken van hunne ligplaats gewoon zijn te doen, maar, zooals het schijnt, om het tegen hunnen buik te drukken. Meestal vertoont zich ook zeer |
|||||
|
KAZENDE DOLHEID. 341
|
|||||
|
spoedig de in bet oog vallende neiging, om ongewone dingen, als leder,
stroo, enz., stuk te bijten en in te slikken. In enkele gevallen bestaan de eerste ziekte-teekenen daarin, dat de houd de geslachtsdeelen van andere honden, of konde voorwerpen, als steenen, de spijkerkoppen in den grond, enz. aanhoudend belikt. Een der eerste Verschijnselen is dikwijls, dat de hond zijn eigen
pis oplikt, zelden dat hij zijne meststoffen opeet, daar het opeten van zijne eigen meststoffen of die van andere bonden, ook in gezonden staat wordt waargenomen. Daar er bijna geen andere ziekte is, waarbij deze onnatuurlijke eetlust wordt waargenomen, moet op dit verschijnsel bijzon- der gelet worden. De meeste dolle honden, doch niet allen, happen ge- durig in de lucht, even alsof zij vliegen willen vangen. In het eerste tijdperk der ziekte is het uitwendig voorkomen van den
dollen hond zoo weinig veranderd, dat een leek daardoor volstrekt niet tot het bestaan der dolheid besluiten kan. Eerst met den 2«n of 3"1 dag wor- den de oogeu wat rood en somtijds gedurende kleine oogenblikken geslo- ten. Daar de oogen eenigszins gevoelig voor het licht zijn, wordt de huid er rondom in plooien samengetrokken; waardoor de hond een donker en knorrig aanzien krijgt. Later worden de oogen nog meer veranderd: zij worden nog rooder, terwijl de blik mat, troebel en schuw wordt, waardoor de hond een niet wel te beschrijven afschuwelijk voorkomen krijgt. Som- tijds zwelt de kop, of alleen de neus, de lippen of de tong eenigermate op. Bij de meeste dolle honden is de eetlust onmiddellijk bij het ontstaan der ziekte verdwenen; dit gebrek aan eetlust is een zeer gewichtig ken- teeken der honds-dolheid, want de hond is daarbij in de eerste dagen der ziekte dikwijls zoo vroolijk en tierig, dat een leek hem voor gezond houdt. Bij elke andere ziekte echter, verdwijnt de eetlust bijna nooit anders, dan nadat zich zeer in het oog vallende verschijnselen eener bepaalde ziekte hebben vertoond. Bijna elke dolle hond lijdt aan verstopping, en spant zich tevergeefs in om mest te ontlasten; slechts zelden wordt nog wat dunne mest ontlast. Reeds bij het begin der ziekte, doch ook wel later, "ertoont de hond eene zekere onrust; hij loopt doelloos heen en weder, heeft nergens rust, zoekt gedurig eene andere ligplaats op en tracht steeds de deur uit te komen. Deze toestand van angst en onrust wordt door tijd- perken (perioden), waarin de hond rustig op zijn leger blijft liggen, af- |
|||||
|
342
|
|||||||
|
BAZENDE DOLHEID.
|
|||||||
|
gewisseld. Overigens schijnen donkere plaatsen hem het best te bevallen. Bij
bijna alle dolle honden bestaat eene in het oog vallende neiging om weg te loopcn, zoodat zij niet zelden uren ver in eene streek ronddwalen, totdat zij in eene rustige periode naar huis terugkeeren en zich jegens bekende personen vriendelijk gedragen. Zelden plegen zij bij hunnen terugkeer hun- nen heer of meester, of andere personen, aanstonds te bijten. Het wcgloo- pen van een hond uit het huis zijns meesters, dien hij anders getrouw was, en zijn vrijwillige terugkeer, zijn steeds verdachte teekenen. In het begin der ziekte volgen de dolle honden hunnen meester op de
gewone wijze; zij gaan met hem op de jacht, met den herder naar het veld, doen de aangeleerde kunsten, enz. Een dolle hond kwispelt met den staart en komt hem, dien hij wil liefkoozen, vriendelijk te gemoet. Ofschoon deze gewone volgzaamheid en gewilligheid met het toenemen der ziekte meer en meer verandert, zoo wordt de dolle hond toch slechts zei- den wederspannig tegen zijn heer of verzorger, en herkent hem tot kort voor zijnen dood. Uitzonderingen hebben echter dan plaats, als de hond bestraft, of door de eene of andere aanleiding opgewekt wordt. In het begin der ziekte is de gang van een dollen hond gelijk aan dien
van een gezonden, de staart wordt geheel als anders gedragen, tenzij de hond niet vervolgd of op de vlucht gejaagd wordt: later evenwel, als algemeene zwakte intreedt, hangt de staart slap naar beneden. De meeste honden krijgen gedurende de ziekte een ruw en dor aanzien, vele worden in korten tijd zeer mager, waggelen met het achterstel en worden daarin eindelijk geheel lam. Vroeger of later wordt altijd eene neiging tot bijten waargenomen, die evenwel tijdelijk (periodisch) en ook niet altijd van ge- lijke hevigheid is. Rustige, stille en phlegmatieke houden vertoonen slechts eene geringe neiging tot bijten; bij bijtzuchtige honden evenwel gaat het bijten in eene bepaalde bijtwoede over, waarin zij zelfs in levenlooze voor- werpen of wel in hun eigen lichaam bijten. Het eerst en het hevigst openbaart zich de bijtzucht tegen katten, al hebben zij vroeger ook uit éénen bak gevreten; later tegen honden en andere dieren, en eindelijk tegen menschen. Gewoonlijk geschiedt het bijten zeer stil en bestaat ge- woonlijk slechts in een somtijds verscheidene malen herhaald happen of bijten. Bij alle dolle honden wordt de bijtzucht door uitwendige prikkels licht
|
|||||||
|
STILLE HONDS-DOXHEID. 343
|
|||||
|
opgewekt en verhoogd; zelfs bij niet bijtzuchtige honden neemt men toch
een neiging waar, om zich tegen elke bedreiging te verzetten. Groote honden verachten somtijds elke bedreiging of gevaar, of zij keeren zich onder liefkoozingen, die hun welgevallig schijnen, in eens om en bijten naar den hen streelenden persoon. Komen dolle honden met anderen bijeen, dan gebeurt het dikwijls, dat de eersten de laatsten aan den bek, den aars of de geslachtsdeelen ruiken en likken en daarbij vriendelijk met den staart kwispelen en dan plotselijk in die deelen bijten. Het is eene zeer valscue meening, dat gezonde honden een dollen hond uit instinct ontwijken en voor hem zouden wegloopen. Even zoo onjuist is de meeniug, dat een dolle hond altijd rechtuit loopt.
Is de bijtwoede ontstaan, dan loopt en springt de hond naar elke richting om zijn beet te volbrengen. De geslachtsdrift is gewoonlijk niet verhoogd; de muil is doorgaans droog en zonder speeksel of schuim. Geen dolle hond lijdt aan watervrees, maar kan alle vloeistoffen zien en deels ook door- slikken. De naam van watervrees is derhalve eene even zoo valsche als on- juiste benaming en is alleen op de dolheid bij den mensch toepasselijk, waarbij dit verschijnsel steeds aanwezig is. Een der voornaamste kenteekenen, eindelijk, is de verandering van de
stem bij het blaffen. De voortgebrachte geluiden zijn steeds rauw, heesch: dan eens hooger, dan weder dieper, angstig en wanluidend. Het eerste aanslaan bij het blaffen gaat immer in een kort gehuil over, zoodat het geluid het midden tusschen huilen en blaffen houdt. Vele dolle honden blaffen weinig of in het geheel niet, anderen bijna onophoudelijk. Eindelijk, tegen het einde der ziekte, wordt de stem steeds heescher. b. STILLE HONDS-DOLHEID.
Ook bij dezen vorm der ziekte vindt men de vroegere verhouding en
gedraging van den hond op de eene of andere wijze veranderd. Hij is ech- ter minder levendig en onrustig, doch meer stil en treurig, ja somtijds als in zichzelven verdiept en slapend. De neiging om weg te loopen, alsmede om te bijten, is slechts in geringe mate aanwezig. Het blaffen is, evenals bij de razende dolheid, bijna nog heescber en zeldzamer. Gebrek aan eet- lust, spoedige vermagering, verstopping, verlamming van het achterstel, enz., |
|||||
|
344 DE SCHURFT.
|
|||||
|
zijn ook hier aanwezig, ten minste neemt men dit waar in de meeste gevallen.
Te gelijk of onmiddellijk na het ontstaan der ziekte, hangt de achter-
kaak als verlamd, naar beneden, waardoor de bek meer of minder open staat. Deze verlamming der achterkaak is het zekerste kenmerk der stille hondsdolheid. De meeste zieken kunnen den bek niet meer sluiten; eenige echter kunnen hem in opgewekten toestand oogenblikkelijk sluiten en zelfs een sterken beet doen. Wegens de verlamde onderkaak is het slikken bijna geheel verhinderd en loopt er daarom eene groote hoeveelheid laai speeksel uit de mondholte. De honds-dolheid is steeds doodelijk; haar tijd van duur bedraagt van
4 tot 6, zelden 9 dagen. Is iemand door een dollen hond, of ook slechts door een verdachten ge-
beten, dan is het noodig, zoo spoedig mogelijk de hulp van een geneesheer in te roepen. Tot aan diens komst moet de wond met goed warme asch- loog, door middel van een spons of linnen doek, onophoudelijk gebet wor- den, opdat de bloeding zeer lang blijve. voortduren. In geval van nood kan men de wond ook met warme urine uitwasschen. Het is eene zeer afkeuringswaardige gewoonte, een verdachten hond, die een mensch gebe- ten heeft, onmiddellijk te dooden. Nooit moest dit geschieden, en liever den hond, zoo het maar eenigszins zonder in het oog loopend gevaar ge- schieden kan, met de noodige voorzichtigheid opgesloten en zoolang be- waard worden, ten einde naar gelang van de uitkomst, de gebetene zich of aan eene voorbehoedende kuur onderwerpen of zich over den geleden beet zou kunnen gerust stellen. Helaas echter is in de meeste landen de onmiddellijke dooding van een dollen of daarvan verdachten hond, door de politie-verordeningen geboden. DE SCHUBFT.
Deze dikwijls voorkomende ziekte ontstaat door verschillende oorzaken.
Honden, die aanhoudend met zeer vet en krachtig voedsel gevoed, en in vuile, koude en vochtige plaatsen of stallen gehouden worden, zijn het meest aan de schurft onderhevig. Daarenboven ontstaat zij zeer dikwijls door besmetting. De herkenning der ziekte is aan weinig moeielijkheden onderhevig; op
|
|||||
|
DB SCHURFT. 345
|
|||||
|
verschillende plaatsen der huid, inzonderheid aan den hals, op den rug
en aan den staart vallei: de haren uit; de naakte huid is met dunne kor- sten bedekt of zweet een kwalijk riekend vocht uit, of zij is als met een grauwachtig stof bedekt. Van welken aard de schurft ook zijn moge, of waar zij hare zitplaats
ook hebbe, zoo schijnt de huid steeds ontstoken, verdikt, rimpelig en week te zijn; de hond ondervindt eene hevige jeukte, zoodat hij zich aanhou- dend met de pooten krabt, met de tanden bijt en knaagt, over den grond rolt, of zich aan het een of ander voorwerp schuurt. Zonder eene geneeskundige behandeling geneest de ziekte nooit van
zelf, maar breidt zich integendeel steeds meer en meer uit, totdat zij de geheele oppervlakte der huid heeft ingenomen, in welk geval de hond, als is het dan ook dikwijls eerst na jaren, aan de ziekte sterft. De Genezing is doorgaans niet moeielijk. Er bestaan eene groote
menigte in meer of mindere mate heilzame middelen, waarvan wij hier slechts de voornaamste zullen vermelden: Neem: Zwavellever 1 lood.
Groene Zeep 4 » Terpentijn-olie } » Maak er eene zalf van, waarmede men de aangedane plaatsen der huid,
dagelijks eenmaal, dun insmeert. Of men lost 3 lood zwavellever in J pd. water op, waarmede de hond dagelijks eenmaal gewasschen wordt. Ook kan men 2 lood witten nieswortel, met 1 pd. water, } uur lang koken, en daarbij 1 lood potasch en even zooveel zwavellever voegen, waarmede men eenmaal daags de huid bevochtige. Eindelijk heeft ook eene oplossing van chloorkalk in water (4 lood op 1 pd.) dikwijls geholpen. Inwendige middelen komen zelden te pas. De hond moet zeer droog,
zindelijk en warm gehouden worden. Goed gevoede en vette honden geeft men slechts weinig voedsel, hetgeen noch te zout noch te vet zijn mag. *s de hond door de schurft daarentegen zeer verzwakt en mager gewor- oen, dan moet men hem vleesch en ander goed voedsel geven. Is de liond genezen, dan moet zijne ligplaats en bedekking veranderd en ver- nieuwd, of met warm zeepwater gezuiverd worden, dewijl deze besmette voorwerpen anders licht de ziekte weder zouden kunnen doen ontstaan. |
|||||
|
346
|
|||||||
|
HET KROPGEZWEL.
|
|||||||
|
DE ZWELLING DER OORSCHELP (BLOEDOOR).
Het gebeurt niet zelden, dat, vooral bij honden met lange ooren, daar-
om bijzonder bij jachthonden, de oorschelp door eene groote zwelling wordt aangedaan. Het aangedane oor is heet, ontstoken en dikwijls aanmerkelijk gezwollen. De hond schudt aanhoudend met den kop en houdt dien scheef naar de aangedane zijde, krabt met de pooten aan het oor en kau het niet oprichten. Keert men het oor om, dan vindt men de inwendige vlakte gespannen, opgezet en glanzig, terwijl men onder de huid eene vloeistof waarneemt. Ter Genezing is het voldoende, het gezwel met een mes of schaar
aan de binnenvlakte, over zijne geheele lengte open te snijden, zoodat er al het vocht uitloopt, en vervolgens wat terpentijnolie in de wond te gieten, waarop eene matige ettering ontstaat, die spoedig door eene vol- komene ettering gevolgd wordt. Mocht zich de wond te vroeg sluiten en opnieuw een gezwel ontstaan, dan moet men de vroegere behandeling herhalen. Gedurende de behandeling moet het aangedaue oor door middel van een verband aan den kop bevestigd worden, opdat de hond er noch met den poot aan krabben noch het kau schudden. Nog moet opgemerkt worden, dat het gezwel niet eerder geopend mag worden, dan alvorens zich duidelijk vochtigheid daarin vertoont. HET GEZWEL AAN DE KEEL (KROPGEZWEL).
Verschijnselen. In den omtrek van het strottenhoofd ontstaat som-
tijds een gezwel, hetwelk, ofschoon zich niet zeer ontstoken en pijnlijk voordoende, evenwel in korten tijd zeer in omvang toeneemt, en zich tot aan den kop, of ook wel naar beneden, langs den hals uitstrekt. Gewoon- lijk word dit gezwel binnen 4—8 dagen week en zacht, terwijl men door drukking met den vinger licht kau waarnemen, dat het gezwel eene vloei- stof bevat. Behandeling. Met een puntig mes snijdt men het gezwel wijd open
en ontlast zijn inhoud, waarop de genezing gewoonlijk van zelf volgt. Mocht die evenwel te lang duren, dan giet men wat terpentijnolie in de wond en zuivert haar van tijd tot tijd met zeepwater. |
|||||||
|
DE UITWENDIGE OORWORM ENZ. 847
|
|||||
|
DE UITWENDIGE OORWORM, OOK WEL KANKER
AAN HET OOR GEHEETEN. Door dit slechts moeielijk te genezen gebrek, worden bijna uitsluitend
jachthonden, of dezulken, die lange en hangende ooren hebben (zoogenaamd zwaar behangen zijn), aangedaan. De Oorzaken zijn hoofdzakelijk in uitwendige beleedigingen alsmede in huiduitslag gelegen. Dikwijls lijden beide ooren te gelijk, dikwijls echter ook maar een. De herkenning van het gebrek is niet moeielijk. Aan de eene of andere
plaats van het oor, het meest echter aan den buitensten rand en de punt der oorschelp, alsmede op hare buitenste vlakte, ontdekt men een of meer plaatsen, die opgezet, ontstoken, heet en bij drukking zeer gevoelig zijn. Deze plaatsen zijn door eene donkerroode, van bersten voorziene en moei- elijk te verwijderen korst bedekt, waaruit dikwijls bloed te voorschijn komt- Om zich van het pijnlijke gevoel te ontdoen, krabt zich de hond gedurig aan het oor en schudt bijna aanhoudend met den kop, waarbij de ooren tegen denzelven worden aangeslingerd. Van tijd tot tijd nemen deze plaat- sen in omvang toe, waarbij somtijds ook wel kleine stukjes van het oor verloren gaan, zoodat de rand der oorschelp zich dikwijls zaagtandig eu als uitgebeten voordoet. Om de Genezing te bewerken is het boven alles noodig, dat het
krabben en schudden der ooren beiet worde, dewijl daardoor het gebrek verergerd en de genezing bijna onmogelijk wordt. Tot dat einde worden de ooren door eene soort vau kap of muts van zacht leder, of van sterk \'innen, zoo aan den kop bevestigd, dat zij niet meer kunnen bewogen wor- den en de hond verhinderd wordt, met den poot aan het lijdende oor te krabben. Vervolgens worden in lichte gevallen de aangedane plaatsen eenige malen daags met loodwater (Goulardwater), of met eene oplossing van | lood blauwe Vitriool in | pond water gebet, of eindelijk met een sterk afkooksel van eikenbast bevochtigd. In vele gevallen helpen de genoemde middelen zelfs bij wekenlange aanwending niet, zoodat men tot de vol- gende zijne toevlucht moet nemen, b. v. Neem: Roode Fraecipitaat ± lood.
Basilicum 2 » |
|||||
|
348
|
|||||||
|
DE NAVELBREUK.
|
|||||||
|
Maak er eene zalf van, waarvan men 2maal daags wat op de aangedane
plaatsen smeert, die daarna met zacbt linnen moeten bedekt worden, of men besmeert deze 2maal daags met kwikzalf, of raakt ze om de 2—3 dagen met helschen steen of bijtende potascb aan. Ook het branden der aange- dane plaatsen met een gloeiend ijzer heeft somtijds geholpen. Wil geen der middelen na wekenlange aanwending helpen, alsdan blijft niets anders over, dan het aangedane gedeelte des oors met eene scherpe schaar of met een mes weg te nemen, hetgeen volstrekt geen gevaarlijke operatie is, doch alleen de gedaante van het oor in meer of mindere mate ontsiert. HET ONGEDIERTE.
Bij jonge honden, alsmede bij dezulken, wier ligplaats en bedekking
nooit vernieuwd of gezuiverd wordt, worden niet zelden vlooien, zooge- naamde hondenteeken en kleine luizen in zulk eene groote hoeveelheid aangetroffen, dat de hond daardoor niet alleen zeer geplaagd wordt, maar er zelfs door vermagert en kwijnt. Om dit gedierte te dooden en te verdrijven, heeft men verschillende
middelen, bijv. neem: coloquint 2 lood, kook dit een uur lang met 1 pond water en bevochtig daarmede om de 3—4 dagen de huid. Ook een af- kooksel van den groenen bast van walnoten, waarbij men na doorzijging i Azijn voegt op dezelfde wijze aangewend, verdrijft het ongedierte. Ook eene oplossing van subliinaat in regenwater, of eindelijk het wasschen met warmen brandewiju, doet het ongedierte verdwijnen. De luizen ver- dwijnen spoedig, als men hier en daar 10 grein salpeter, kwikzilveroxydul, in Ij- lood water opgelost, op de huid inwrijft. Het ontstaan van onge- dierte wordt door gedurig kammen, door reinheid en zindelijkheid der lig\' plaats, alsmede door van tijd tot tijd herhaalde wasschingen van zeep- water tegengegaan. Laat het jaargetijde het toe, dan moet men den door ongedierte aangedanen hond geheel kaal scheren. DE NAVELBREUK.
Deze komt hoofdzakelijk bij zeer jonge honden voor en doet zich als
een week en rond gezwel, ter grootte van eene hazelnoot of grooter, on- |
|||||||
|
DE OOKPH*. 349
|
|||||
|
der aan den buik, aan den navel kennen. Legt men den hond op den
rug en drukt men op liet gezwel, dan verdwijnt het, terwijl de inge- wanden alsdan in den buik terugzakken. De Genezing wordt, gemak- kelijk en zeker, op de volgende wijze bewerkt: Nadat men den hond 24 uren heeft laten vasten, legt men hem op den rug en breugt de in den breukzak aanwezige ingewanden in den buik terug. Om den na ledigen breukzak bindt men een paar maal dubbel genomen touw of band vast aan en snijdt de einden kortaf, opdat ze niet afgebeten kunnen worden. De breuk behoeft verder geen behandeling, dewijl de afgebonden huid na 8—10 dagen afvalt en de wond van zelf geneest. Wil men de breuk niet afbinden, dan moet men ze eens of meermalen met verdund zwavel- zuur, door middel van een houten staafje, aanraken. Bij oude honden ko- men de breuken meestal in de liezen voor en zijn somtijds van grooten omvang. Om zulk eene breuk te genezen, wordt eene operatie gevorderd, die men aan eenen bekwamen veearts moet overlaten. DE VERHARDINGEN IN DE BORSTKLIEREN.
In de melkklieren der honden ontstaan somtijds kleine, doch langzamer-
hand grooter wordende, harde en korrelige gezwellen, die later in ver- zwering overgaan en alsdan eene scherpe en stinkende etterachtige stof afscheiden. Hieruit ontstaan nu werkelijk kankerzweren, die zich deels van zelf, deels door het aanhoudend belikken, enz., uitbreiden, en het dier groote pijn veroorzaken. Deze zweren genezen nooit van zelf en hebben, al is het ook na langen tijd, den dood ten gevolge. Behandeling. Zijn de gezwellen nog niet in verzwering over-
gegaan, dan gelukt somtijds hunne verdeeling nog, door er 2 maal daags wat van eene zalf op te smeren, uit -i lood jodkalium en 2 lood kwik- zalf bestaande. Blijft dit middel echter zonder gevolg, dan moet de ver- harding door het mes worden weggenomen. Bij het aanwenden van bovengenoemde zalf moet men zorg dragen,
dat de hond ze niet kan aflikken. DE OORPIJN.
Door dit ongemak worden gewoonlijk alleen kamerhonden en windhon-
|
|||||
|
350 HET BLIJVEN ZITTEN VAN VREEMDE VOORWERPEN.
den aangedaan. De overigens gezonde hond loopt eensklaps onder luid
schreeuwen heen en weder, schudt men den kop, krabt met de poolen aan het aangedane oor, schuurt en wrijft het over den grond, enz. Eenigen tijd daarna is de hond weder geheel rustig, totdat er weder een nieuwe aanval intreedt. Onderzoekt men het oor, dan neemt men niets ziekelijks waar, weshalve het ongemak geheel van een zenuwachtigen aard schijnt te zijn. De genezing is niet gemakkelijk en heeft eerst na langen tijd plaats. Daartoe houdt men den hond warm en bewaart hem voor vochtigheid en koude, terwijl het wasschen en baden moet vermeden worden. Vervolgens druppelt men eenige malen daags wat lauwwarme melk in het oor, of wat olie van bilzenkruid, of een weinig van het vol- gende mengsel: Neem: Kamfer 10 grein.
Tinctuur van Opium 30 druppels.
Olijfolie Ij lood. Ook moet dikwijls het baden, met dampen van een warm aftreksel van
kamillen, geholpen hebben. HET UITSLAG AAN DEN MUIL.
Bij jonge zuigende honden komen somtijds blaasjes en zweren aan de
tong en het tandvleesch voor, waardoor het zuigen pijnlijk en gebrekkig wordt. Het op zich zelf niet gevaarlijke gebrek wordt daardoor weg- genomen, dat men de aangedane plaatsen 3—G maal daags uitwascht met een mengsel uit .£. lood borax, 3 lood honig en een theekopje vol water bestaande. Aan het moederdier dient men tevens een laxeermiddel toe. HET BLIJVEN ZITTEN VAN VREEMDE VOORWERPEN
IN DEN SLOKDARM OF DE SLIKBUIS. Bij zeer gulzige en vreetaohtige honden gebeurt het somtijds, dat hun
een stuk been of ander vreemd voorwerp in den slokdarm blijft steken hetwelk men op deeene of andere plaats van denhals, als een onnatuurlijk, en in meer of mindere mate hard gezwel waarneemt. Hierbij schraapt |
||||
|
DE OOG-ONTSTEKING. 351
|
|||||
|
en kwijlt de hond sterk, heeft neiging tot braken en spert den bek wijd
open, doch is niet in staat iets door te slikken. Onder deze omstandig- heden moet men trachten het vreemde voorwerp door middel van een dun en buigzaam stokje of van een baleintje, door de slikbuis naar beneden in de maag te stooten. Bij deze kunstverrichting moet de kop van den bond zoo hoog mogelijk gehouden worden. Daar de stille hondsdolheid met bovengenoemden toestand, wat de verschijnselen aangaat, eenige over- eenkomst heeft, moet men zich zorgvuldig voor dwaling wachten, dewijl daardoor anders treurige gevolgen zouden kunnen ontstaan. DE VERWONDINGEN.
Bij deu hond genezen de wonden gewoonlijk zeer gemakkelijk, waartoe
bet gedurig belikken waarschijnlijk veel bijdraagt. Eenvoudige verwondin- gen van de huid, bijv. kleine beten van honden, genezen van zelf. Vreemde, in de huid gedrongen voorwerpen, als spliusters, doornen enz., neemt men weg. Doordringende borst- en buikwonden worden met naald en draad gehecht. Enkele, bijna geheel afgescheurde toonen, worden met eene scherpe schaar afgesneden. DE DBUIPERZIEKTE.
Bij mannelijke honden vloeit dikwijls uit de voorhuid en de roede eene
dikke, somtijds groenachtig gele, etterachtige stof, die dikwijls zoo scherp is, dat daardoor de voorhuid en de roede in ontsteking geraken. Het aan- houdend baden met zeepwater brengt somtijds de genezing tot stand. Wil de ziekte hiervoor echter niet wijken, dan geeft men het volgende middel: Neem: Venetiaanscbe Terpentijn { iood.
Arabische Gom 1 » Water 1 »
Onder elkander gemengd, aan eenen grooten hond in 2 dagen in te geven.
DE OOG-ONTSTEKING.
Verschijnselen. Het aangedane oog is meer of minder volkomen |
|||||
|
352 DE BEENBREUKEN.
|
|||||
|
gesloten, zeer gevoelig voor het licht, en rood; er vloeit eene waterach-
tige, slijmige of etterachtige stof uif, waarmede het ook bedekt is. De oogleden zijn heet en gezwollen, terwijl dikwijls ook eene witachtige ver- duistering van het doorschijnend hoornvlies wordt waargenomen. De Oorzaken zijn of inwendig of uitwendig; in het eerste geval
zijn gewoonlijk beide oogen te gelijk aangedaan. De Behandeling is in beide gevallen genoegzaam dezelfde. In het
begin bet men het oog alle 2—3 uren met eene oplossing van J lood loodsuiker in J pd. regenwater. Verdwijnt hierop de ontsteking na eenige dagen niet, dan wendt men eene even sterke oplossing van witte vitriool in water aan, met bijvoeging van } lood opiumtinctuur. Is de ontsteking verdwenen, doch het hoornvlies nog wit en ondoorschijnend, dan wendt men de volgende zalf aan: Neem: Roode Prsecipitaat 4 lood.
Poeder van Opium 15 grein. Reuzel 2 lood. Meng het tot eene zalf ondereen, waarvan men 2 maal daags de hoe-
veelheid ter grootte eener erwt tusschen de oogleden strijkt. DE VERWONDING DER TOONEN OP VOETEN.
Als de hond langen tijd op een harden grond of over ruwe wegen loopen
moet, dan worden daardoor de ballen onder aan den voet, niet zelden ge- kwetst, ontstoken en pijnlijk, ten gevolge waarvan de hond erg kreupel loopt. De Genezing wordt door rust, het baden met azijn en brandewijn
of met Goulardwater, alsmede door het bedekken der ballen of kussens met eene pap van eiwit met wat aluin, spoedig bewerkt. DE BEENBREUKEN.
Beenbreuken komen bij den hond niet zelden voor, terwijl hare genezing
doorgaans gemakkelijk, ja dikwijls zelfs zonder eenige hulp der kunst plaats heeft. Zijn een of meer korte of kleine beenderen aan de beenen gebro- |
|||||
|
DE KENNIS VAD DEN OUDERDOM. 363
|
||||||
|
ken, dan heeft men voor niets anders te zorgen, dan dat de bond rust
hebbe en de ontsteking niet te hevig worde. Om het laatste te voorko- men, omwindt men het been met een linnen of katoenen zwachtel, welken men gedurig met water en azijn, of met Goulardwater bevochtigt. Is een pijpbeen gebroken, dan legt men een verband van honten en bordpapieren spalken aan, op dezelfde wijze als bij het schaap en het varken. Ingeval de hond het verband aan stukken bijt moet men hem een muilkorf aandoen of zich van blikken spalken bedienen. DE KENNIS VAN DEN OUDERDOM.
Evenals bij de overige huisdieren, wordt ook bij den hond, hoewel met
geen groote zekerheid, de ouderdom aan de tanden gekend. Is de hond 4 maanden oud dan verliest hij de beide middelste sn ij-
tanden en krijgt daarvoor twee nieuwe in de plaats; met de 6" maand vallen ook de beide andere snijtanden, alsmede de hoektanden uit. Is de hond 9 —12 maanden oud, dan hebben de tanden hunnen volkoraenen was- dom bereikt. Zij hebben eene melkwitte kleur en zijn aan de punt (kroon) en de randen half doorschijnend als porselein: verder zijn zij spits en hebben scherpe randen. Hoe ouder de hond nu wordt, doen zich lang- zamerhand veranderingen voor; de scherpe randen en de punten slijten af; de hoektanden worden stomp, terwijl de vroegere witheid verdwijnt en de tanden geel worden. Het eerst doet zich deze gele kleur aan het grondstuk (wortel) der tanden dicht bij het tandvleesch voor eu daarna wordt langzamerhand de geheele tand geel. Bij hoogen ouderdom zijn de tanden tot aan den wortel afgesleten, of vallen langzamerhand uit, terwijl alsdan het haar aan den hals, op den neus en boven de oogen grijs wordt. De volstrekte ouderdom, dien een hond bereiken kan, is niet met zeker-
oeid te bepalen, doch men mag 12 jaren voor den gemiddelden levensduur houden. Eenige honden hebben reeds met het 10\', anderen eerst met het 20—26» jaar huu natuurlijk levenseinde bereikt. |
||||||
|
23
|
||||||
|
DE VERLOSKUNDE VAN HET PAARD
EN HET RUND. |
||||||
|
DE GEBOORTE- OF GESL.ACHTSDEELEN.
In dit hoofdstuk zullen wij kortelijk die deelen beschrijven, welke op de
paring, de drachtigheid en het baren of werpen der dieren betrekking heb- ben, en waarvan de kennis ommisbaar is voor hem, die in noodzakelijke gevallen geschikte en doelmatige hulp wenscht aan te brengen. De deelen, welke in dat opzicht dienen gekend te worden, zijn: het
bekken, de baarmoeder of de draagzak, de scheede en de schaamspleet of de klink. Het bekken is eene uit onderscheidene beenderen en banden samengestelde
buis, waarin voor het grootste gedeelte de weeke en zachte geboortedee- len gelegen zijn, en door welke, bij de geboorte, de vrucht moet worden doorgeperst. Het bekken wordt gevormd van boven door het staart- of kruisbeen, ter zijde door de heup- of darmbeendereu, en van onderen door het schaam- of uierbeen en het zitbeen. Het schaambeen, dat van voren de grondvlakte van het bekken vormt, is aan deszelfs bovenste vlakte wat verdiept of uitgehold en wordt ook wel de brug genoemd, dewijl over hetzelve, de vrucht bij de geboorte, als over eene brug, geschoven wordt. Deze beenderen nu, die onderling de beenige buis aan het einde van
den romp of het zoogenaamde bekken daarstellen, vormen aan deszelfs in- gang eene ronde of hoepelachtige oppervlakte, welke ook wel den naam van beenring of heenhoepel draagt. Aan deszelfs ingang binnenwaarts, be- |
||||||
|
DK GEBOORTE- OF GESLACHTSDZELEN. 355
|
|||||
|
zit het bekken eene grootere ruimte dan buitenwaarts of naar de klink toe,
terwijl het daarenboven aan deszelfs uitgang, door de uitsteeksels der heupbeendereu, nog eene aanmerkelijke vernauwing ondergaat. De ruimte welke tusschen deze uitsteeksels en het staartbeen gevonden wordt, wordt door vezelige vliezen, de. zoogenaamde banden, aangevuld, die, door hunne rek- baarheid bij de verlossing, eene meerdere ruimte aan den uitgang van het bekken geven, en daardoor den doorgang van het jong gemakkelijker maken. Tot de zachte of weeke geboortedeelen behooren de klink of schaam-
spleet, de scheede en de baarmoeder, terwijl daartoe ook, hoewel niet on- middellijk met de baring of het werpen in verband staande, de uier moet gebracht worden. De klink of de schaamsplcet, die door de schaamlippen gevormd wordt,
verleent toegang tot de inwendige geboortedeelen en gaat in de scheede over. De scheede is eene vliezige en rekbare buis of kanaal, ongeveer van eene
palm lengte, die zich van de schaamspleet tot aan den hals der baarmoe- der uitstrekt en onder den endel- of aarsdarm, doch op of boven de wa- terblaas gelegen is. Men onderscheid! aan dezelve het voorste en ach- terste gedeelte. In het voorste gedeelte, dat den hals der baarmoeder om- vat, steekt de buitenste opening vau den hals der baarmoeder (baarmoe- der-mond) als eene ronde, van vele plooien voorziene verhevenheid of wrong uit, terwijl het achterste gedeelte der scheede in de schaamlippen overgaat. Overigens is de scheede, zoowel bij het paard als bij het rund, van vele overlangs en dwarsloopende plooien voorzien, terwijl op de on- derste vlakte van het achterste gedeelte derzelve, de opening van den pis- weg uitkomt, die door eene plooi van het inwendig be.kleedende vlies der scheede (slijmvlies) bedekt wordt. Bij het rund is de scheede langer en van een dikkeren spierrok voorzien.
Van uit de scheede komt men door den uitwendigen moedermond iu den
hals der baarmoeder. Deze hals, die als het vare het achterste gedeelte der baarmoeder uitmaakt, voert door eene opening (de inwendige moeder- mond) in de holte der baarmoeder zelve. Bj de verlossing wordt de hals der baarmoeder met hare twee openingen (de in- en uitwendige moeder- mond) gewoonlijk de ring genoemd. |
|||||
|
356 DE VERBINDING VAN DE VRUCHT MET, EN BASE LIGGING IN DE BAARMOEDER.
Bij het rund is de hals der baarmoeder kraakbeenig op het gevoel en
van vele plooien omringd, terwijl de baarmoedermond zoowel bij de merrie als bij de koe, bij nooit gebaard hebbende dieren weinig, doch bij dikwijls geworpen hebbende dieren, vrij sterk geopend is. De baarmoeder, ook wel ligger, draagzak, kal ver- of veulenbuis, of ook
wel het lijf genaamd, is een groote vliezige zak, welke gedeeltelijk in de buiksholte en gedeeltelijk in het bekken gelegen is. Zij dient om de vrucht te bevatten, te ontwikkelen en eindelijk uit te drijven. In den onbezwangerden toestand bezit dit deel slechts een kleinen om-
vang, doch in den drachtigen of bezwangerden toestand neemt het derwijze in omvang toe, dat het somtijds twee vruchten met hare vliezen en voch- ten bevat. Na de verlossing trekt zich de draagzak echter weder tot zijnen vorigen
omvang samen. Uitwendig heeft de baarmoeder de gedaante van twee tegen elkan-
der gekeerde hoornen, waarvan de punten gaffelvormig uit elkander loopen. Gewoonlijk bevat slechts een der hoornen ééne vrucht, doch in de dubbele
dracht is in eiken hoorn eene vrucht aanwezig. Bij het rund zijn de hoornen langer en sterker gekromd dan bij liet
paard. Het vlies (slijmvlies), dat de scheede inwendig bekleedt, zet zich tot in
de baarmoeder voort en vertoont, bij het rund, van 75—90 tepels of ver- hevenheden, die bij dit dier in den bezwangerden of drachtigen toestand, de zoogenaamde moedertepels vormen. DE VERBINDING VAN DE VRUCHT MET, EN HARE
LIGGING IN DE BAARMOEDER. Zooals reeds gezegd is, is de vrucht, in den draagzaak bevat, door vliezen
en vochten omringd en geheel ingesloten. Het vlies, dat de vrucht het eerst omsluit, wordt het lamsvlies genaamd,
en bevat, behalve de vrucht, ook nog de navelstreug en het lamsvocht. De hoeveelheid van dit vocht groeit aan, naarmate de drachttijd vordert, en kan op het einde der dracht verscheidene ponden bedragen. |
||||
|
DE VERBINDING VAN DE VRUCHT HEI, EN HAEE LIGGING IN DE BAAKKOXDZB. 357
Het tweede vlies is het zoogenaamde pisvlies, hetwelk de vrucht slechts
gedeeltelijk omringt en een zak vormt, waarin de pis van de vracht tot aan de geboorte bewaard wordt. Het derde of buitenste vlies, is het zoogenaamde ader- of vaatvlies, liet-
welk de vrucht, met de twee vorige vliezen en derzelver vochten, geheel insluit. Deze vliezen en vochten dienen niet alleen om aan de vrucht eene
zachte en veilige ligplaats te verschaffen, maar ook en vooral wat het laatstgenoemde of het vaatvlies betreft, om de vrucht met de baarmoeder te verbinden, hetgeen op de volgende wijze plaats heeft: Eenigen tijd na de bevruchting ontstaan op het alsdan gezwollen en
zeer bloedrijke slijmvlies der baarmoeder, vele groefjes en verhevenheden, welke zich met de uitwendige vlakte der moederkoek verbinden en zich bij de koe in den zwangeren staat tot de zoogenaamde baarmoeder-tepels ontwikkelen. Deze tepels, die hoofdzakelijk uit eene vereeniging en sa- menvlechting van bloedvaten bestaan, zijn bij ,het rund ten getale van 75—90 aanwezig. Even zoo ontwikkelt zich de zoogenaamde vrucht of moederkoek, als
het buitenste omhulsel der vrucht. Dezelve bestaat uit eene ronde spons- achtige massa, welke door de vaten en het weefsel van het vaatvlies ge- vormd wordt. Bij het paard vormt de vrucht of moederkoek als het ware een gelijk—
matig vlokkig overtreksel om de vrucht, en is aan derzelver oppervlakte van eene menigte kleine, dicht bij elkander gelegen wratachtige verhe- venheden voorzien, welke derwijze in de in het slijmvlies aanwezige groefjes passen, dat beide vliezen gemakkelijk van elkander kunnen ge- scheiden worden. Bij het rund is de moederkoek in verscheidene deelen gescheiden, welke
afdeelingen eenigszins van elkander verwijderd zijn en in hoeveelheid met net getal der aan het slijmvlies der baarmoeder aanwezige moedertepels overeenkomen. Deze laatsten zijn zoodanig met de moederkoeken ver- bonden, dat de tepelvormige uiteinden van deze in de verdiepingen der moedertepels worden opgenomen. Deze verbinding is op het einde der dracht minder sterk, zoodat de moederkoeken gemakkelijk van het slijm- vlies der baarmoeder kunnen gescheiden worden. Na de geboorte van het |
||||
|
358 DB VERB1NDIKG VAM DE VRUCHT MET, EN HARE LIGGING IN DE BAARMOEDER.
jong echter, wordt hunne verbinding geheel opgeheven, dewijl alsdan de
vliezen onder den naam van nageboorte of navuil worden uitgedreven. Uit de talrijke bloedvaten der moederkoek nu, ontstaat gedeeltelijk de
navelstreng, die door den navelring in den buik dringt en daarin eindigt. Zij heeft ongeveer eene halve el lengte en dient ora de vrucht met het moederdier te verbinden. Uit het medegedeelde blijkt dus, dat de baarmoeder niet alleen tot eene
veilige verblijfplaats van het jong dient, maar ook dat op eene doelmatige wijze voor deszelfs onderhoud en ontwikkeling gezorgd is. De vrucht aldus in de baarmoeder met het moederdier vereenigd, ver-
keert in de 2e helft der dracht in zijne meest natuurlijke ligging. Het veulen ligt alsdan eenigszins zijdelings, met het voorste gedeelte des lichaams in de baarmoeder en met het achterste gedeelte in een harer hoor- nen; de rug is tegen den rechterbuikwand van het moederdier gekromd, de kop en hals op de in de knieën gebogen voorbeenen gelegen en naar den moedermond gericht. Bij het rund ligt het kalf op bovengenoemde wijze in een der hoornen,
doch in eene meer schuinsche richting, zoodat het eene einde meer naar de rechter-, het andere naar de linkerzijde gericht is. Op het einde van de dracht wordt het jong meer op den buik en voor-
waarts gebracht, zoodat het kort voor de geboorte in eene rechte strekking voor den moedermond gelegen is, waarbij de kop, welke alsdan op de voor- pooten rust, met den snuit naar den moedermond gericht is. Dat deze ligging van het jong als de meest gunstige en natuurlijke voor
de verlossing mag beschouwd worden, is duidelijk, dewijl de voorpooten op welke de kop gelegen is, als voor eene wig dienen, om de zachte geboortedeelen van het moederdier te verwijderen en ze voor den doorgang van het jong geschikt te maken. Alle liggingen der vrucht der- halve, die in meerdere of mindere mate, van de beschrevene afwijken, be- hooren tot de tegen-natuurlijke, waardoor de verlossing in meer of mindere mate bemoeielijkt wordt. Ëene afwijking van bovengenoemde ligging ech- ter, die toch tot de natuurlijke kan gerekend worden, is de zoogenaamde stuitgeboorte, waarbij het jong met de achterpooten vooruit en op den buik gelegen, geboren wordt. |
||||
|
D£ KENMERKEN EN TIJDREKENING DEK DJUACHTIGHÜ1D, ENZ. 359
|
|||||
|
DE KENMERKEN EN TIJDREKENING DER DRACH-
TIGHEID, EN HETGEEN OMTRENT DE DRACHTIGE DIEREN DIENT IN ACHT GENOMEN TE WORDEN. a. BIJ DE MERRIE.
Het eerste toeken, waaruit men met eenige zekerheid mag besluiten dat
de merrie drachtig is, bestaat daarin, dat zij, \'gedekt zijnde en na negen dagen, zooals geschiedt, wederom bij den hengst gebracht, dezen afslaat. In sommige gevallen gebeurt hit evenwel dat de merrie, gedekt zijnde, den hengst een of meermalen afslaat, zonder evenwel drachtig te zijn, wes- halve het raadzaam is, ten einde van de drachtigheid zeker te zijn, de merrie verscheidene malen bij d«n hengst te brengen. Ook gebeurt het somtijds, dat de drachtige merrie zich wederom laat dekken. Volgens sommigen zou zich de merrie, als zij drachtig geworden is, in
de weide van de andere paarden afzonderen en zich jegens hen onverdraag- lijker betoonen, terwijl volgens anderen de pas bezwangerde merrie vroo- lijker dan gewoonlijk zou zijn. Later echter, als de buik meer en meer uitzet, de uier begint te zwellen, het paard stiller en trager wordt en meer dan gewoonlijk eet, kan men zich van de drachtigbeid verzekerd houden. Ook kan men in de laatste helft der drachtigheid de bewegingen van het veulen waarnemen. Eene drachtige merrie moet goed gevoed, verzorgd en van zwaren ar-
beid of hard loopen verschoond blijven. Een matige arbeid en beweging is daarentegen nuttig, dewijl daardoor de spijsvertering bevorderd en andere toevullen, als zuchtige zwelling der beenen voorkomen wordt. Ongeveer eene maand voor liet veulen, moet de merrie van allen arbeid verschoond worden. De drachttijd der merrie bedraagt gemiddeld acht en veertig weken of
336 dagen. Zelden duurt de drachttijd 12 maanden, en ook zelden heeft het veulen vóór de elf maanden plaats. De - teekenen, waaraan men ontdekt dat de verlossing kort op handen
is, zijn: dat de zwelling van den uier, na gemaakte beweging of arbeid, niet meer verdwijnt, maar daarentegen meer en meer toeneemt, en dat |
|||||
|
360 DB KENMERKEN EN TIJDREKENING DEK DBACHIIOHEID, ENZ.
men er een weiachtig en kleverig vocht uittrekken kan; vertoonen
zich eindelijk aan de spenen druppels van een dik en melkachtig vocht> dan kan men de verlossing binnen 24 uren verwachten. Alsdan moet alles in gereedheid gebracht en een waakzaam oog over de merrie gehouden worden, ten einde deze of het veulen geen nadeel bekome en men in moeielijke en tegen-natuurlijke verlossingen de noodige hulp en bijstand kan verschaffen. *. BIJ DB KOE.
Als de koe door den stier besprongen, na 3 weken of 21 dagen niet
tochtig wordt, mag men aannemen dat zij drachtig is geworden. Somtijds echter wordt de koe, die men meende dat drachtig was, na verloop van 6 of meer weken opnieuw tochtig, als wanneer men zegt, dat de koe op- gebroken of omgcspeeld heeft Het is waarschijnlijk, dat vele van zulke koeien bij de eerste bespringing niet gevat hebben en na dien tijd, lioc- wel men het niet heeft opgemerkt, al meermalen tochtig zijn geweest. Daar sommige koeien 2—3 malen moeten bereden worden, om te vatten,
zoo hebben sommige veehouders de gewoonte, de koeien voor het besprin- gen, het een of ander sterk prikkelend middel, als jenever, brandewijn, enz. in te geven, ten einde, zooals men meent, vatbaarheid om drachtig te wor- den te bevorderen. Daar zulke middelen echter niet dan schadelijk kunnen zijn, is het niet ongepast daarvoor te waarschuwen. Ook is het niet doelmatig de koe of merrie kort voor en na het bespringen, vooral bij zeer warm weder, ver te laten loopen; beter is het de dieren een half uur voor en na het be- springen te laten staan, of hen, zoo het land nabij is, bij het andere vee in de weide te doen. De drachttijd der koeien kan gemiddeld op 40 weken of 280 dagen ge-
steld worden; de verlossing kan echter, zonder eenig nadeel, eenige da- gen vroeger of later plaats hebben; zoo kalven koeien, die voor de eerste maal drachtig zijn, gewoonlijk eenige dagen later af. Gedurende de eerste helft van den drachttijd kan men aan de uitwendi-
ge teekenen weinig of niets van de drachtigheid waarnemen; met de 5* maand echter, begint de buik meer en meer uit te zetten en kan men, aau de rechter weeke buikzijde der koe, het kalf niet alleen voelen, maar zijne |
||||
|
DB NATUURLIJKE VERLOSSING, ENZ. 361
|
|||||
|
bewegingen met het bloote oog waarnemen. Hoewel de kalfdragende koe
meer voedsel behoeft dan in den guisten staat, zoo is het evenwel na- deelig, de koe al te sterk te voeden ; insgelijks is het onvoorzichtig en nadeelig drachtig vee bevroren voedsel te geven, het laatj in het najaar bij guur en koud weder in de weide te laten loopen of in het voorjaar te vroeg er in te doen. Acht of tien weken voor het kalven, mag de drachtige koe niet meer gemolken worden, dewijl het kalf alsdan meer voedsel behoeft en de koe de noodige krachten moet verzamelen, om de verlossing tot een goed einde te kunnen brengen. Een der teekenen, welke aanduiden, dat de drachttijd ten einde loopt,
is, dat de uier begint te zwellen, hetgeen men gewoonlijk uren, uieren, of wel de koe is aan de nuring, noemt, en ongeveer 14 dagen tot 3 we- ken voor het afkalven een aanvang neemt. Alsdan verslappen ook de banden en vallen langzamerhand weg, wanneer men zegt dat de koe ont- sluit of los wordt. Ook om dezen tijd begint de klink sterk te zwellen en vloeit er, vooral in de laatste dagen, veel slijmig vocht uit, dat kort voor het afkalven dikwijls eene bloedige kleur aanneemt. Doen zich nu (leze teekenen voor, dan moet alles in gereedheid gebracht en, even als bij de merrie, een waakzaam oog gehouden worden, ten einde naar omstandig- lieden hulp te kunnen aanbrengen. DE NATUURLIJKE VERLOSSING EN HETGEEN GEDU-
RENDE EN NA DEZELVE OMTRENT HET MOEDER- DIER EN HET JONG DIENT IN ACHT GENOMEN TE WORDEN. Als de tijd der verlossing daar is, wordt het dier onrustig, trippelt vooral
■net de achterpooten heen en weder, gaat gedurig liggen en opstaan, ziet &u en dan naar den buik om en neemt dikwijls de houding aan, alsof \'■et moet water loozen, terwijl er over het geheele lichaam een zweet ont- *taat. Vervolgens doen zich persingen, zoogenaamde weeën voor, die het gevolg zijn van de eigendommelijke samentrekking der baarmoeder, en die, ouder ontsluiting van den mond der laatste en met behulp van de mede- werking en drukk ing der buikspieren, moeten dienen om het jong uit te drijven en te doen geboren worden. |
|||||
|
362
|
|||||||
|
DE NATUURLIJKE VERLOSSING, ENZ.
|
|||||||
|
Nadat door deze eerste weeën, ook wel voorbereidende genoemd, de
mond der baarmoeder ontsloten is, wordt eerst een gedeelte der vliezen, waarin het jong besloten is, buiten de klink geperst, welk gedeelte zich als eene met water gevulde blaas voordoet. Deze blaas, doorgaans de wa- terblaas genoemd, wordt door eene tweede, de zoogenaamde voet- of slijmblaas gevolgd, die bij de koe, wegens den langeren duur der verlos- sing, gewoonlijk duidelijker dan bij de merrie wordt waargenomen. Deze blazen nu, dienen om de zachte geboortedeelen, als: de baarmoeder-mond, de scheede en de klink, langzamerhand te verwijderen en ze bij het ber- sten met haren inhoud vochtig en glibberig te maken. Nadat de blazeu gebersten zijn, beginnen de weeën krachtiger en menigvuldiger te worden, waardoor bij eene natuurlijke ligging (d. i op den buik, de kop en hals uitgestrekt en op de voorbeenen gelegen en met deze naar den moeder- mond gekeerd) het jong verder in de geboorte geperst en uitgedreven wordt. Hoewel bij eene natuurlijke verlossing de navelstreng gewoonlijk van zelf breekt, en men doorgaans van de zijde van het jong voor geen verbloeding te vreezen heeft, is het evenwel doelmatig, vooral bij de mer- rie als deze staande baart, de navelstreng ongeveer eene handbreedte van den buik van het veulen af te binden, ten einde bij het neervallen van het jong, het opscheuren van den buikwand te voosomenr. Als het moederdier gezond is en de verlossing regelmatig en op den
rechten tijd heeft plaats gehad, worden, na de geboorte van het jong, de van de baarmoeder losgelaten vliezen onder den naam van nageboorte uit- gedreven en waaraan, bij de koe, de zoogenaamde moeder- of vruchtkoe- ken, onder den naam van druiven bekend, aanwezig zijn. Deze nageboorte, bij de merrie de ham of haal en bij de koe het licht, bet
navuil, of ook wel eenvoudig het vuil genoemd, gaat bij de merrie gewoon- lijk binnen £ uur en bij de koe binnen J—2 uur, of eerst na meer uren af. Daarna heeft er nog gedurende eenige dagen uitvloeiing van eene met bloed vermengde en slijmige stof plaats, die gewoonlijk de korte stof genoemd wordt- Hoewel bij eene natuurlijke verlossing de waterblaas van zelf berst,
kan toch het kunstmatig breken daarvan met de vingers, of met het een of ander werktuig, in de volgende gevallen noodig zijn: 1°. Als de waterblaas wegens de sterkte der vliezen niet van zelf berst.
2°. Indien men wil onderzoeken of het jong goed gelegen is.
|
|||||||
|
DB NATUURLIJKE VERLOSSING, ENZ. 363
|
|||||
|
3°. Bij trage en zwakke weeën en als men, door aan het jong te trek-
ken, de verlossing wil bespoedigen. Over het algemeen echter moet men zich wachten, de blazen te spoedig
te breken, dewijl daardoor de verlossing dikwijls nog meer vertraagd en bemoeielijkt wordt. Bij zwakke moederdieren wordt de verlossing somtijds vertraagd, door-
dien de weeën te zwak zijn en te lang uitblijven, waardoor de geboortear- beid niet sterk genoeg wordt doorgezet. In dat geval moet men de krach- ten van het moederdier ondersteunen, door het van tijd tot tijd een stuk rog- gebrood, wat bier of eenige eieren te geven. Zijn de voorbeenen tot in de klink genaderd, dan kan men touwen er om aanleggen en, door onder de weeën te trekken, de verlossing bevorderen. Ook is het doelma- tig hierbij te gelijker tijd, bij de ondeikaak, aan den kop te trekken. Nog- tans moet men bij eene voldoende werking van de zijde van het moeder- dier niet te schielijk aan de pooten of den kop van het jong trekken, de- wijl daardoor het jong niet alleen te sterk uitgerekt, maar ook het moe- derdier beleedigd, verwond en onnoodig pijn veroorzaakt wordt. Somtijds hebben er zoogenaamde valsche weeën plaats, welke in eene
krampachtige aandoening der buiksingewanden gelegen zijn en waardoor de verlossing vertraagd en tegengehouden wordt. Men herkent de valsche weeën daaraan, dat het dier zeer onrustig is, veel pijn te kennen geeft, aanhoudend met de beenen slaat en krabt, gedurig gaat liggen en weder opstaat, enz. Onderzoekt men het, inwendig, dan bevindt men, dat de baar- moeder-mond (de zoogenaamde ring) zich onder de vlagen of weeën kranip- achtig toetrekt en zich op het gevoel als een harde ring voordoet. In zulk een geval moet men den buik van het dier gedurig wrijven, en
van tijd tot tijd een klisteer van aftreksel van kamillen met olie aanweu- den. Inwendig dient men te gelijker tijd ^ lood opium-tinctuur, insgelijks met wat kamillen-thee of met lauwwarme melk, toe. Bij zeer krachtige en goed gevoede dieren kan ook dikwijls eene aderlating van nut zijn. Is het moederdier van twee jongen drachtig, dan wordt doorgaans het
eene zeer spoedig geboren, terwijl na verloop van korteren of langeren wjd het tweede wordt uitgedreven. Men kan eene tweeling-geboorten ver- moeden, als na de geboorte van het eerste jong de weten blijven aanhouden, en er, daar elk jong in zijne eigene vliezen besloten is, opnieuw eene blaas |
|||||
|
364
|
|||||||
|
DE MOEI E IJK E V EK LOSSINGEN.
|
|||||||
|
gevormd wordt. Hoewel het tweede jong doorgaans met de achterpooten
vooruit, in de geboorte komt (stuitgeboorte), heeft de verlossing van twee- lingen, doordien zij kleiner dan de gewone jongen zijn, nogtans gemeen- lijk voorspoedig plaats. Staat het moederdier na de verlossing niet spoedig op, dan moet men
het daartoe door toediening van voedsel, als door andere middelen, aanzet- ten, terwijl daardoor dikwijls eene dreigende uitzakking der baarmoeder kan voorkomen worden. Als het jong geboren is, moet men deszelfs neus en mond van de daarin
aanwezige slijm ontdoen, en het, zoo men het wil aanhouden, aan het moederdier ter aflikking voorgelegd, en daarna aan den uier gebracht worden. DE MOEIELIJKE VERLOSSINGEN.
Behalve door oorzaken van de zijde van het moederdier afkomstig, kan
de verlossing ook van de zijde van het jong, al is dit ook in zijne natuur- lijke ligging bij het moederdier aanwezig, door zijne grootte en zwaarte bemoeielijkt worden. Hebben de weeën, nadat de waterblaas gebroken en het water is afge-
vloeid, geen verdere uitdrijving van het jong ten gevolge, en doen zich binnen korten tijd geen der voorpooten buiten de klink voor, dan moet men niet verzuimen het moederdier te onderzoeken of, zooals men het noemt, te onderslaan, ten einde, naar bevinding, doelmatige hulp aan te brengen. Dit onderslaan heeft op de volgende wijze plaats: Nadat de waterblaas
van zelf of kunstmatig gebroken is, verwijdt men de opening in de vhe- zen, en brengt daardoor de met olie besmeerde rechterhand en arm in de scheede, en verder door den mond der baarmoeder of zoogenaamden ring naar binnen, totdat men het jong bereikt heeft Hierbij moet de hand kegelvormig toegehouden en al draaiende worden ingebracht, ten einde bet moederdier niet te beleedigen of pijn te veroorzaken. Bevindt men dan, dat het jong wel goed gelegen, maar in evenredigheid van de geboorte- deelen van het moederdier, vooral wat bet bekken betreft, te groot en te zwaar is, dan ondervindt de verlossing, naarmate van deze onevenredig- beid (verschil), een meerderen of minderen tegenstand, die door de kracht |
|||||||
|
DE HOEIELIJKE VEBLOSSINGKN. \'365
|
|||||
|
der weeën moeielijk of in het geheel niet kan overwonnen worden en
waardoor het jong in het hekken raakt vastbeklemd. Op deze wijze kan het jong in zijne natuurlijke ligging met den kop op
de voorpooten, in de geboorte komende, inzonderheid op twee plaatsen be- klemd raken, als: aan de kruin en aan de schouders met de borst, terwijl beide beklemmingen ook gelijktijdig kunnen voorkomen. Om het jong uit de eerste beklemming te verlossen, ga men op de vol-
gende wijze te werk: Nadat men de klink en de scheede fiks met olie be smeerd en ingespoten heeft, tracht men den snuit en de voorpooten te vatten en deze door wringen en wiggelen en ze eenigszins naar boven te trekken, zoodoende uit hunne beklemming los te maken. Gedurende deze bewerking is het doelmatig, dat men eene met oüe besmeerde hand tus- schen den kop en de klink inbrengt, ten einde door eene zachte en strij- kende beweging deze laatste te verwijden, en alzoo het doorschieten van het jong te bevorderen. Ook moet de klink, ten einde scheuring derzelve te voorkomen, door een helper goed ondersteund worden. Insgelijks is het doelmatig striktouwen (PI. IX, 6g. 5) om beide poolen en aan de kin aan te leggen, dewijl daaraan, terwijl men den kop en de pooten wringt en draait, door helpers naar behoefte gelijktijdig kan getrokken worden. Bieden de schouders en de borst grooten tegenstand, dan moet men
trachten de hand achter den schouder te brengen en deze heen en weder te bewegen, terwijl de helpers aan den kop en de pooten blijven trekken. Ook is het doelmatig bij deze beklemming beurtelings aan een der pooten te trekken. Gaat men op deze wijze niet vooruit en wordt het jong niet verder in de geboorte gebracht, dan kan men zich nog van den hefboom (PI. IX, fisr. 18) bedienen, welk werktuig men voorzichtig, onder de pooten en den kop van het jong door, in de baarmoeder brengt, zoodanig, dat deszelfs uitgeholde oppervlakte tegen de borst vau het jong gekeerd is. Terwijl nu, door helpers, zacht aan den kop en aan de pooten getrokken wordt, tracht men, door op het uitstekende einde van den hefboom te "rukken, het jong op te lichten en verder in de geboorte te brengen. Om "\'j deze beklemmingen zoowel aan den kop als aan de schouders geschikt te kunnen trekken, kan men zich van den geboortehalster bedienen (PI. IX, "§• 7), of eenen kleinen, scherpen of stompen haak (PI. IX, fig. 1 en 2) \'n de oogkuilen en van onderen in den kinhoek slaan. Daar deze haken |
|||||
|
366 SE ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINKEN DE BAABMOXDXB, ENZ.
evenwel bij het hard trekken licht uitglijden, zijn de stompe haken boven
de scherpe te verkiezen. Ook kan er eene beklemming met de heupen van het jong plaats hebben, hetwelk zoowel bij een kop- als stuitgeboorte het geval kan zijn, en vooral bij kalveren met paarden- en steenbillen voorkomt. Heeft deze beklemming bij eene stuitgeboorte plaats, dan neemt men de
achterpooten aan de klauwen vast in de hand en tracht, door eene wrin- gende en draaiende beweging, de heupen los te maken en zoodoende het kalf, door er gelijktijdig aan te trekken, te doen geboren worden. Staat de grootte en zwaarte vau het jong volstrekt in geen verhouding
tot de ruimte van het bekken, of is dit laatste scheef of ingedrukt, of zijn er uitwassen of verhevenheden in aanwezig, waardoor de ruimte vermin- derd en verkleind wordt, zoodat de verlossing op bovenvermelde wijze on- mogelijk is, dan moet men tot de ontleding van het jong binnen de baarmoeder overgaan. DE ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINNEN DE BAAB-
MOEDEB, HOOFDZAKELIJK OP HET KALF
TOEGEPAST.
De ontleding van het kalf binnen de baarmoeder dient, om door het
wegnemen van eenige lichaamsdeelen het te verkleinen, en daardoor de verlossing mogelijk te maken. Ook kan zij bij de zoogenaamde onregel- m.itigc of tegennatuurlijke verlossingen, waarover later zal gehandeld wor- den, hare toepassing vinden. Deze ontleding kan op tweeërlei wijze geschieden, met of zonder door-
snijding der huid. Bij de eerste wijze wordt de huid van de daaronder liggende deelen losgemaakt en deze na doorsnijding der gewrichten ver- wijderd, terwijl bij de tweede de huid te gelijk met de daaronder liggen" de deelen wordt doorgesneden. Zij bepaalt zich hoofdzakelijk tot het weg- nemen van den kop, de voor- en achterpooten en de ribben, terwijl hier- bij nog het openen van de borst- en buiksholte en het wegnemen van de ingewanden moet gebracht worden. Kan de koe derhalve door de in het vorige hoofdstuk opgegevene middelen en kunstgrepen niet verlost worden en is het kalf in zijne natuurlijke ligging in de geboorte aanwezig, dan komt de ontleding van hetzelve te pas, waarbij men op de volgende wijze |
||||
|
DE ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINNEN DE BAARMOEDER, ENZ. 367
te werk ga: Nadat men het moederdier vooraf van een ruim en dik stroo-
bed voorzien en van achteren hooger dan van voren gelegd heeft, en nadat men eerst wat verzachtende middelen, als: olie, lauwe melk, enz., in de scheede gespoten heeft, ten einde de geboortedeeleu glad en glibberig te maken, gaat men met de insgelijks met olie besmeerde hand en arm in de baarmoeder, zoekt den kop op, vat den snuit stevig vast en tracht zoodoende, bij bestaande beklemming, - den kop wat terug naar beneden of naar de zijde te brengen, ten einde meer ruimte te krijgen, om, naar omstandigheden, of den kop of de voorpooten weg te kunnen nemen. Daar de voorpooten gemakkelijker dan de kop kunnen worden wegge-
nomen, kan men, zelfs in geval de grootte en zwaarte van den kop de oorzaak der beklemming zijn, eerst beproeven, of door het wegnemen van een der voorpooten, het kalf kan geboren worden. Wil men dus een voor- poot wegnemen, en wel met doorsnijding der huid, dan ga men op de volgende wijze te werk: Nadat men eerst een touw boven het kootgewricht aangelegd en daarmede den poot bevestigd heeft, brengt men de beoliede hand, waarvan de middelste vinger door het ringmesje (PI. IX, fig. 15) gewapend is, langs de buitenzijde van den poot dien men wil wegnemen, in de baarmoeder. Is men uu met de hand tot aan den schouder van den poot gekomen, dan zet men, terwijl de poot eenigsziDS aan en naar boven getrokken wordt, het mes van achteren tusschen den borstwand en den schouder, en snijdt dezen laatsten voorzichtig en langzaam van het lichaam af. Dit geschied zijnde, trekt men de hand uit de baarmoeder terug, ten einde den losgesneden poot verder los te maken en uit te trekken. Mocht deze echter door onafgesneden spieren en huid nog te vast aan het lichaam bevestigd zijn, dan moeten deze verbindingen ook weggeno- men worden, waarbij men zich weder van hetzelfde ringmesje kan be- dienen. Mocht de schouder nog slechts zwak met het lichaam verbonden zijn, dan wordt deze verbinding dikwijls alleen opgeheven, door wat aan den poot te trekken en te draaien. Bij het inbrengen, hetzij van het ringmes of andere snijdende en pun-
tige werktuigen, moet men zorgen dat de snijdende zijde naar het kalf gekeerd en zooveel mogelijk met de hand bedekt is. Indien nog geen ge- ooegzame ruimte ontstaan is door het wegnemen van een voorpoot, moet ook de andere op dezelfde wijze weggenomen worden. |
||||
|
368 DE ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINNEN DE BAARMOEDER ENZ.
Voordat men echter tot het wegemen van den tweeden poot overga,
moet men aan die zijde, waar de schouder is weggenomen (op de hoogte van de 1* en 2- ribj, een haak, waaraan een touw bevestigd is, inslaan. In plaats van eenen aan een touw bevestigden haak, kan men zich ook van een grooten ijzeren haak bedienen (Fl. IX, fig. 3). Is nu de tweede poot ook weggenomen, dan slaat men aan die zijde, alsmede in een der oogkuilen, ook een haak in of legt den geboortehalster aan, en tracht, door aan alle drie de touwen gelijkmatig te trekken, het kalf te doen ge- boren worden. Ten einde de baarmoeder niet te beleedigen, is het echter voorzichtiger
de pooten onder de huid los te maken, en ze op die wijze weg te nemen. Daartoe wordt insgelijks een touw om den poot aangelegd en deze
zoo ver mogelijk in de scheede getrokken. Vervolgens wordt de huid aan beide zijden van het kootgewricht, ongeveer 5 duim in de lengte door- gesneden en eerst met een kleinen spatel tot over de knie en daarna met een grooten spatel (PI. IX, fig. 9), tot over den schouder losgemaakt. Dit losmaken moet met de eenc hand al schuivende geschieden, terwijl
men met de andere hand op de huid des kalfs, den loop des spatels volgt en bepaalt. Is dit geschied, dan wordt met het bedekte mes de huid tot aan den elleboog opengesneden en de nog bestaande verbindingen van de huid, met de daaronder gelegene deelen, weggenomen. Hierop snijdt men de huid aan de koot dwars door en trekt het been al draaiende en wringende uit. Zoo de andere poot ook moet worden weggenomen, han- dele men op dezelfde wijze. Kan het kalf echter na het wegnemen van de beide voorpooten nog uiet
geboren worden, dan moet tot het wegnemen of verkleinen van den kop worden overgegaan, waarbij het wegnemen van de onderkaak het eerst in aanmerking komt. Nadat men vooraf eene kleine insnede op den neus gemaakt heeft, waarin een kleine haak bevestigd wordt, voorzien van een touw, dat door een helper wordt vastgehouden, maakt men tusschen den voorsten rand van een der takken der achterkaak en de binnenste vlakte der achterlip, eene insnede in het tandvleesch, en tracht met duim en vin- ger de huid zoover van het tandvleesch en de kaak los te maken, dat een spatel kan worden ingebracht. Hiermede maakt men de huid eerst aan de |
||||
|
DB ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINNEN DE BAARMOEDER ENZ. 369
huitenvlakte, en daarna aan den ondersten rand der kaak los, waarna men
den spatel naar de binnenzijde van de kaak wendt, en hier de verbinding van de tong met de kaak, al schuivende, wegneemt. Is op deze wijze de kaak aan beide zijden losgemaakt, en heeft men de nog vastzittende huid, aan de kin en de kaakranden doorgesneden, dan brengt men onder de huid, langs de bnitenvlakte der kaak, een haak, zoo ver mogelijk achter de kaak- rondine, om, hiermede zacht naar zich toetrekkende, de spierverbinding tusschen de boven- en onderkaak op te heffen. Is dit geschied, dan brengt men een haak achter de kaakionding, dicht bij het kaakgewricht, en tracht hiermede de losgemaakte kaak in eene horizontale richting uit te trekken. Sommigen geven op, om bij het wegnemen van de onderkaak, de wangen met eene schaar of met eene geknopte bistourie of mesje, zoo ver moge- lijk door te snijden en daarna de kaak uit te trekken. In sommige gevallen, zooals bij het waterhoofd, is ook eene verkleining
van den schedel noodzakelijk. Hiertoe maakt men op den neus eene over- langsche insnijding in de huid, waarin men een «patel brengt en daarmede de huid tot op den schedel losmaakt. Vervolgens brengt men een scher- pen snijdenden haak onder de huid door, tot achter de kruin, en tracht daarmede den schedel in horizontale richting, al trekkende, door te snij- \'len. Ook kan men beproeven, zonder de huid los te maken, met een scherp ringmes de naden der schedelbeenderen door te klieven en daarna de beenstukken met eene daartoe geschikte tang weg te nemen. Bij eene beklemming der heupen moet het achterstel ontleed of de beide
iicliterpooten weggenomen worden, hangende zulks hiervan af, of het jong roet den kop of met het achterstel vooruit in de geboorte komt. Is het eerste het geval en heeft er eene beklemming der heupen plaats, zooals dikwijls bij kalveren met zoogenaamde paarden- of steenbülcn het geval lsi dan moet de ontleding van het kruis worden bewerkstelligd. Tot dat einde snijdt men het buiten de klink aanwezige gedeelte van
"et jong zoo ver af, dat men de borst- en buiksholte geopend heeft en de ingewanden verwijderen kan. Vervolgens maakt men inct den grooten spa- iel de huid van de nog overgeblevene ruggegraat en ribben los, waarbij men op den rug aanvangt, en zoo over de ribben naar het borstbeen gaat. is dit zoo goed en ver mogelijk verricht, dan gaat men met de hand on- er de huid, om de nog vastzittende draden en vezelen weg te nemen.
24
|
||||
|
370 DE ONTLEDING VAN DE VRUCHT BINNEN DE BAARMOEDER ENZ.
Hierop tracht men de ribben van de ruggewervelen los te maken, hetgeen
men op die wijze kan verrichten, door telkens achter elke rib, en zoo dicht mogelijk bij de ruggegraat of wervelkolom ecnen snijdenden haak te plaat- sen, en daaraan met eene vaste hand, doch langzaam te trekken, en zoodoende de verbinding op te heffen. Nadat men nu op deze wijze alle ribben van de ruggegraat heeft afge-
sneden en ze van het borstbeen en de spieren heeft losgemaakt en ver- wijderd, gaat men tot het wegnemen van de ruggewervelen over. Hiertoe maakt men de wervels van boven insgelijks van de spieren los, en knijpt öf met eene daarvoor vervaardigde tang (PI. IX, lig. 10) de wervelen één voor één, öf men trekt ze er met eeu haak uit. In het laatste geval moet de onderlinge verbinding der wervelen, door middel van een scherpen haak zooveel mogelijk opgeheven worden. Heeft men zoodoende het geheele kruis of staartbeen weggenomen, en
daarenboven nog de schaam- en zitbeensvereeniging doorkliefd, dan wordt door het tot elkander schieten der heupen, en door aan de buiten de klink hangende huid te trekken, het kalf gewoonlijk spoedig geboren. Komt het kalf echter met de achterpooten in de geboorte en heeft er
eene beklemming der heupen plaats, dau moet men trachten, op dezelfde wijze als bij de voorpooten, een of beide achterpooten weg te nemen. Tot dat einde wordt een touw aan een der pooten gedaan, en even boven het kootgewricht eene overlangsche insnijding door de huid gemaakt, waarin men vervolgens een spatel steekt en daarmede de huid tot op het kruis en tot aan het kniegewricht losmaakt. Hierbij moet men zorgen.dat de huid rondom den hiel en de daarover loopende pezen (de zoogenaamde Achilles-pees), goed wordt losgemaakt. Is dit geschied, dan snijdt men met het bedekte mes de huid tot aan het kniegewricht door en neemt alle nog bestaande verbindingen met de hand weg, waarop men met het ringmes het kniegewricht tracht door te snijden en den poot uit te trek- ken. Hierop bindt men een touw om de achtergebleven huid en tracht, door hieraan en aan den anderen poot te trekken, het kalf te doen ge- boren worden. Kan dit echter nog niet geschieden, dan moet ook de an- dere poot worden weggenomen. Men kan de achterpooten ook op de volgende wijze wegnemen: Nad»
men ze zoo ver mogelijk in de scheede getrokken heeft, snijdt men |
||||
|
DE HOEIELIJKE VERLOSSINGEN DOOR EENE ONREGELMATIGE ENZ. 371
met een geknopte bistourie of ander roes de bovengenoemde pezen en
vervolgens ook het hielgewricht door, en neemt daarna den afgesneden poot weg. Hierop bevestigt men een baak of touw aan het nog overge- blevene gedeelte van den poot en tracht dien dan verder tot aan het kniegewricht of de heupkom los te maken en weg te nemen. Is men hierin geslaagd, dan legt men de groote of kleine haken aan
beide zijden in de heupen aan en tracht, door daaraan met klimmende kracht te trekken, het jong te doen geboren worden. DE MOEIEIiIJKE VERLOSSINGEN, DOOR EENE ONRE-
GELMATIGE OF TEGENNATUURLIJKE LIGGING
VAN DE VRUCHT VEROORZAAKT.
Daar bij de groote huisdieren, als het moederdier gezond en sterk is
en er zich geen van de in de vorige artikelen opgegevene hindernissen voordoen, de verlossing vrij spoedig verloopt, kan men, als de geboorte- arbeid reeds ^—1 uur geduurd heeft, zonder dat de voorbeenen met den daarop gelegen kop in de geboorte te voorschijn komen, tot eene tegen- natuurlijke ligging der vrucht besluiten. Deze tegennatuurlijke liggingen der vrucht kunnen tot meer of minder
moeielijke verlossingen aanleiding geven, en zonder de hulp der kunst tot tot geen goed einde gebracht worden. Zij worden verdeeld:
1° in tegennatuurlijke kopliggingen.
2° » i voetliggingen.
3° » » stuitliggingen.
Bevindt men dus bij het onderzoek dat wel de beide voorbeenen in de
geboorte aanwezig zijn, doch de kop niet, dan moet men verder onder- zoeken hoe deze laatste gelegen is. Is de kop tusschen de beide goed gelegen voorbeenen door, of zooals
men het gewoonlijk noemt, in den uier gezakt, zoodat de snuit tegen de borst gekeerd is, dan moet men trachten den kop aan den snuit te vatten, en zoodoende naar boven en op de voorbeenen te brengen, het geen bij niet al te sterke weeën doorgaans gelukt. Is de kop echter te veel doorgezakt en met den snuit naar de navelstreng onder den buik |
||||
|
372 2« TEGENNATUURLIJKE LIGGING VAN DEN KOr, JBNZ.
gelegen, zoodat, zich de nek of het bovenste gedeelte van den hals voor
den moedermond of den ring voordoet, dan is, zoo bij tijds geen doelma- tige middelen worden aangewend, eene langdurige en voor het leven van het oude en jonge dier gevaarlijke verlossing te verwachten. Daar het in dit geval onmogelijk is, den kop met de hand iu zijne behoorlijk positie te brengen, dewijl men dien gewoonlijk niet genoegzaam bereiken kan, zoo moet men trachten, nadat men het moederdier van achteren eerst een hoogeren stand gegeven heeft, met de geboorte-sonde een touw of band om den hals, achter het achterhoofd, of om den kop over den neus te brengen. Is dit geschied, dan laat men daaraan door helpers, bestendig en met
klimmende kracht trekken, terwijl de verloskundige zelf, den kop bij de kruin en den nek tracht terug te brengen, ten einde zoo doende den snuit te kunnen vatten en den kop op de voorpooten te brengen, waarop dan de verlossing gewoonlijk spoedig volgt. 2°. TEGENNATUURLIJKE LIGGING VAN DEN KOP,
WAARBIJ DEZE NAAR DE EENE OP ANDERE
ZIJDE IS TERUGGESLAGEN, DOCH DE VOOR-
BEENEN GOED GELEGEN ZIJN.
Doet zich deze ligging voor, dan is de verlossing zeer moeielijk en voor
het leven van het moederdier, zoowel als voor het jong, dikwijls zeer ge- vaarlijk, dewijl daarbij de kop dikwijls zoo ver is teruggeslagen, dat men hem met de hand of op de eene of andere wijze niet bereiken en terug- brengen kan. Bij deze ligging moet men trachten, door middel van de geboorte-sonde,
een touw of band om den kop of den hals van het jong te brengen en, door daaraan sterk te trekken, deze deelen naar voren te brengen. Gedurende dit trekken moet de verloskundige den gebogen hals naar ach-
teren schuiven, terwijl door een helper, buiten op de zijde van het moe- derdier, waar de kop van het jong gelegen is, eene zachte en stootende drukking, van voren naar achteren, wordt aangebracht. |
||||
|
3\' TEGENNATUURLIJKE LIGGING VAN DEN KOP, ENZ. 373
|
|||||
|
3, TEGENNATUURLIJKE LIGGING VAN DEN KOP,
WAARBIJ DEZE RUGWAARTS OP ACHTER-
OVER GELEGEN IS.
Van deze ligging komen twee soorten voor, als:
1°. De kop is zoodanig achterover gebogen, dat de snuit over of boven
den moedermond, tegen liet kruis of staartbeen gericht is, terwijl de voorbeenen goed gelegen zijn. 2°. Is de achteroverbuiging zoo ver gegaan, dat de kop en de hals op
of ter zijde van den rug gelegen zijn, terwijl twee of meer beenen naar den moedermond gericht zijn. Eerstgenoemde ligging komt nog al eens bij jonge en sterke dieren voor,
waarbij de weeën krachtig zijn en weinig vruchtwater aanwezig is. Zij is zelden gevaarlijk en kan slechts door eene verkeerde behandeling een slecht einde nemen. Bij deze ligging moet men bedacht zijn, niet te sterk aan de voorpooten te trekken en het moederdier van achteren hooger dan van voren te plaatsen, terwijl men met de hand den snuit omvatten, of door middel van een strik of touw den kop naar beneden en op de pootcn in den moedermond brengt. Laatstgenoemde ligging is doorgaans een gevolg van verkeerde hulp bij
eene rugligging der vrucht, als namelijk bij eene stuitgeboorte, in plaats van aan de achterbecnen, aan de vooibeenen getrokken wordt en daardoor dikwijls 3 of 4 beenen voor den moedermond gebracht worden. Deze lig- ging is zoo moeielijk te herstellen, dat men dikwijls niet weel op welke wijze men het jong zal doen geboren worden. Hier doet men het best °m, als men den kop niet kan bereiken, maar eer.e stuitgeboorte te be- werken. Daartoe legt men om eiken achterpoot een striktouw, waaraan door helpers met klimmende kracht getrokken wordt, terwijl de verlos- kundige zelf den kop en de voorpooten naar binnen of terug tracht te brengen. Kan men echter den kop van het jong bereiken en den geboor- tehalster of een striktouw aanleggen, dan moet men hem naar den moe- dermond trekken, terwijl men het achterstel met kracht terugbrengt. |
|||||
|
374
|
|||||||
|
TEGENNATUURLIJKE LIGGING, ENZ.
|
|||||||
|
De tegennatuurlijke ligging- der
Voorbeenen.
i\' TEGENNATUURLIJKE LIGGING, WAARBIJ DE KOP
EN EEN VOORBEEN IN DE GEBOORTE, DOCH
EEN BEEN TERUGGESLAGEN EN ONDER
DEN BUIK GELEGEN IS.
Bij deze ligging moet het achtergebleven been te voorschijn gehaald
worden, hetgeen men of alleen met de hand, of met een door middel van de geboorte-soude om het been gebracht band of touw bewerkstelligt. Bij het op deze wijze terechtbrengen van het voorheen, moet men voor-
zichtig zijn de baarmoeder niet te beleedigen en daarom, zoo de hoef of klauw te bereiken is, deze met de hand omvatten. T TEGENNATUURLIJKE LIGGING, WAARBIJ BEIDE
VOORBEENEN TERUGGESLAGEN ZIJN, DOCH
DE KOF GOED GELEGEN IS.
Bij deze ligging moet men, op dezelfde wijze als bij de vorige, beide
beenen beurtelings terughalen en in de geboorte brengen. Mocht in dit geval de kop reeds te ver in de scheede gedrongen zijn,
waardoor men geen ruimte heeft om de pooten te kunnen bereiken, dan moet men eerst den kop trachten terug te brengen, waarbij men zich zeer doelmatig van den zoogenaaindeu stootbeker bedienen \'kan. 3« TEGENNATUURLIJKE LIGGING, WAARBIJ EEN OP
BEIDE VOORBEENEN IN DE KNIE ZIJN TERUG- GESLAGEN, DOCH DE KOP GOED GELEGEN IS. Als een of beide voorbeenen teruggebogen en met de knie voor den
inoedermond gelegen zijn, dan moet men, om ruimte te krijgen en nadat men den geboortehalster of een striktouw om den snuit heeft aangelegd, eerst den kop trachten terug te brengen en daarna een of beide beenen beurtelings naar boven brengen. |
|||||||
|
TEGENNATUURLIJKE STUITGEBOORTB, ENZ. 375
|
|||||
|
Mocht men dit echter om de eene of andere oorzaak niet meer gedaan
kunnen krijgen, dan moet men de beencn in het kniegewricht doorsnijden en zoo wegnemen. Ook hier moet men, ten einde de baarmoeder niet te verwonden, bij het te recht brengen, de hoeven of de klauwen met de hand bedekken. i\' TEGENNATUURLIJKE LIGGING, WAARBIJ EEN OP
BEIDE VOORBEENEN KRUISELINGS OVER DEN NEK
GESLAGEN EN NAAR BOVEN, TEGEN HET KRUIS
OP STAARTBEEN GERICHT ZIJN.
Bij deze ligging, die meer bij het paard dan bij het rund wordt waar-
genomen, moet men de beenen een voor een in het kootgewricht vast nemen en voorzichtig naar beneden in den moedermond brengen, terwijl men den kop aan de kruin terugzet. Is de kop hierbij reeds te ver in de geboorte gedrongen, zoodat men de beenen niet goed kan bereiken, dan moet die met de hand of met den stootbeker eerst teruggebracht worden. DE TEGENNATUURLIJKE LIGGING DER VRUCHT
BIJ STUITGEBOORTEN. Stuitgeboorten komen dikwijls voor en kunnen even zoo spoedig en ge-
lukkig afloopen, als elke andere verlossing, waarom zij dan ook, zooals reeds vroeger gezegd is, bij eene regelmatige ligging der achterbeenen tot de natuurlijke verlossingen gebracht worden. U TEGENNATUURLIJKE STUITGEBOORTE, WAARBIJ
HET JONG OP DEN BUIK MET DEN STUIT VOOR- LIGT, DOCH DE ACHTERBEENEN IN HET SPRONGGEWRICHT GEBOGEN EN ONDER DEN BUIK GELEGEN ZIJN. Bij deze ligging moet men de achterpooten met de hand, of door middel
van een er om geslagen band of touw naar voren breugen, en den stuit tevens terugzetten, waarbij bet doelmatig is, het moederdier op den rug te leggen. Kunnen echter de achterpooten niet naar voren in de ge- |
|||||
|
376 HET JONG MEI DEN KOF VOOR DEN MOEDERMOND, ENZ.
boorte gebracht worden, doordien het jong met den stuit en de hielen
der sterk gebogen achterbeenen te dicht voor den moedermond ligt, dan moeten de achterpooten in liet hielgewricht doorgesneden en weggenomen worden waarbij verder, zooals in het 6e Hoofdstuk (over de ontleding van de vrucht) is opgegeven, moet gehandeld worden. 2\' TEGENNATUURLIJKE STUITGEBOOBTE, WAARBIJ
HET JONG OP DEN BUG GELEGEN IS, EN DE
ACIITEBBEENEN NAAB DEN BUIK
GESLAGEN ZIJN.
Deze zelden voorkomende ligging heeft weinig nadeelige gevolgen, voor
zooverre geen andere bijkomende oorzaken de verlossing vertragen en moeielijk maken. Bij deze ligging moet men, evenals bij de vorige, de achterbeenen in de
geboorte trachten te brengen, want daardoor is men alleen in staat de geboorte spoedig te doen plaats hebben. Heeft men daartoe striktouwen om de boenen aangelegd, dan laat men daaraan door helpers trekken, ter- wijl de verloskundige zelf den stuit met kracht terugzet. Om het jong zoowel bij deze als bij de vorige ligging met het achter-
stel terug te brengen, kan men zich met voordeel van een zoogenaamden kruk bedienen (PI. IX, fig. 20). In geval van nood kan men zich ook van een houten mik bedienen, zijnde een stokje, aan welks einde eene kleine vork ot gaffel gemaakt is en hetwelk zoo lang moet zijn, dat het buiten de klink goed kan aangevat worden. De eene tand van deze vork of gaffel nu wordt in de aarsopening van het jong gebracht, terwijl de andere tegen den stuit onder den staart geplaatst wordt. HET JONG MET DEN KOP VOOR DEN MOEDERMOND,
DOCH OP DEN RUG GELEGEN. Zoo zich geen verdere afwijkingen voordoen, kan het jong bij deze lig-
ging ook gemakkelijk en spoedig geboren worden. In de eerste plaats moet men hierbij bedacht zijn, den geboortehalster aan te leggen, ten einde den kop te kunnen bevestigen; vervolgens tracht men de beide voorbeenen U» |
||||
|
BE BAABMOEDEU-ONTSTEKING. 377
de geboorte te brengen, waaraan ook strikt ouwen moeten gelegd worden,
en zoodoende, door aan den kop en de voorbeenen te trekken, tracht men het jong te doen geboren worden. Na al deze kunstmatige verlossingen moeten de dieren met zorg ver-
pleegd worden, terwijl dikwijls het toedienen van een opwekkend en ver- sterkend middel aan het moederdier, zooals wijn, bier, eieren, enz., zeer nuttig is. DE BAARMOEDER-ONTSTEKING.
Hoewel reeds bij de inwendige ziekten van het rundvee over eenige na
de verlossing voorkomende ziekten eu toevallen (zie Hoofdst. 14, 26 en 27) gehandeld is, zullen wij hier ten slotte nog de herkenning en de behan- deling der baarmoeder-ontsteking opgeven. Verschijnselen. Behalve aan de koorts, waarbij de ooren, de hoor-
nen en de beenen gewoonlijk beurtelings koud en heet zijn, wordt deze ziekte hoofdzakelijk aan de zwelling, roodheid en hitte der schcede, met bijkomende persingen, en aan uitvloeiing van een slijmig of bloedig vocht uit dezelve gekend. Bij drukking op de lendenen, de klink en de flanken, geeft liet dier pijn te kennen, terwijl het in de flasken of weeke buik- zijden dik en gezwollen is. Wijders is de gang stijf en wankelendj en blijft het dier, dat door steunen en onrust veel piju toont, op het laatst aanhoudend liggen. Naar den duur der ziekte kan men ze in eene schie- lijk (acute) en in eene langzaam verloopende (chronische) of slepende baarmoeder-ontsteking onderscheiden. De eerste, die het meest bij de merrie, na zware verlossingen en na
plaats gehad hebbende erge verwondingen der baarmoeder, zoomede bij de koe voorkomt, duurt van 12 uren tot 2 dagen en eindigt dan in genezing of door koudvuur in den dood. De slepende (chronische) baarmoeder-ontsteking komt het meest bij de
koe voor, duurt van 8—14 dagen en kenmerkt zich door minder hevige koorts- en ontstekingsverschijnselen, terwijl de uitvloeiing uit de schcede Tan eenen meer slijmachtigen aard is. Gaat deze ontsteking binnen genoemden tijd niet in genezing over, dan
blijft er gewoonlijk eene langdurige uitvloeiing van slijm uit de klink be- |
||||
|
378 DE BAARMOEDER-ONTSTEKING.
|
|||||
|
staan, waardoor bet dier zeer vermagert en wegkwijnt. Ook kan verharding
en ontaarding der baarmoeder, met daarmede gepaard gaande onvrucht- baarheid, er het gevolg van zijn. Oorzaken. Deze bestaan hoofdzakelijk in beleedigingen en verwon-
dingen bij moeielijke en tegennatuurlijke verlossingen, veelal het gevolg van ruwe en onhandige hulp. Ook kunnen slagen, stooten of andere be- leedigingen, alsmede uitzakking der baarmoeder, en alle gedurende den drachttijd van buiten op de baarmoeder inwerkende schadelijke invloeden tot het ontstaan der baarmoeder-ontsteking aanleiding geven. Eindelijk kan door het inbrengen van peper of andere scherpe zelfstan-
digheden in de scheede, bij koliek en pis-opstopping, ten einde daardoor zoo men meent, de waterloozing te bevorderen, insgelijks eene baarmoeder- ontsteking worden voortgebracht. Behandeling. Daar de schielijk verloopende baarmoeder- ontste-
king tot de gevaarlijkste ziekten behoort, moet onmiddellijk eene ruime aderlating bewerkstelligd worden, terwijl men inwendig de volgende mid- delen toedient: Neem: Salpeter Ij ons.
Wonderzout 1 pond.
Poeder van Lijnzaad 4 ons.
Meng alles tot een poeder ondereen, hetwelk men op een dag, in vier- malen, telkens met eene flesch lauw water ingeeft. Om de ontlasting te bevorderen, wendt men slijmige en olieachtige
klisteeren aan en doet tevens lauwwarme inspuitingen,\'.van slijmige en ver- zachtende middelen in de scheede en baarmoeder, welke inspuitingen, vooral bij beleedigingen en verwondingen der laatste, zeer heilzaam zijn- |
|||||
|
DE VERZORGING DER HUISDIEREN.
|
|||||
|
SAMENSTELLING VAN HET DIERLIJK LICHAAM.
Alle levende organismen, hoe onderscheiden ook van gedaante of vorm,
ontwikkelen zich uit dezelfde grondbestanddeelen. Het dier komt even als de mensch uit de eenvoudige cel te voorschijn, zijn geheel lichaam ont- wikkelt zich al verder uit cellen, die kleine, slechts door den microscoop zichtbare blaasjes vormen, waaruit zich op de meest verschillende wijze, zijn weefsel, zijne organen, organische toestellen en systemen samenstel- len, welke het dierlijk lichaam tot de meest uiteenloopende levensverrich- tingen iu staat stellen. DE VERANDERING DER STOF.
In alle organismen heeft cene onophoudelijke werkzaamheid plaats, eene
steeds voortdurende wisseling der stof waaruit zij bestaan, hetwelk gewoonlijk als stofwisseling wordt aangeduid en van welks onophoudelijke en op normale wijze plaats hebbende voortgang het leven en de gezondheid afhangen. ZIEKTE.
Onregelmatigheden in de stofverwisseling geven aanleiding tot ziekte;
met het ophouden van de wisseling der stof houdt ook het leven op, de oplossing der stof (ontbinding, verrotting) volgt. |
|||||
|
380 DE. SPIJSVERTERING.
|
|||||||
|
GEZONDHEID.
De gezondheid is een toestand van het leven even zeer als de ziekte.
Beiden vooronderstellen een leven en kunnen zonder hetzelve niet gedacht worden. De gezondheid echter is die toestand, waarin het levende orga- nisme zich over zijne normale ontwikkeling, zijn bestaan en zijne voort- planting, bij volkomene overeenstemming zijner verrichtingen verheugt. Een levenstoestand, die zonder merkbare verandering, zijne levensver
richtingen in voortdurende overeenstemming volbrengt, nogtans geene toe- of afneming van gezondheid aanduidt, derhalve eene volmaakte gezond- heid, bestaat bij de ons bekende levende wezens niet. De gezondheid is steeds betrekkelijk, zij is onvolmaakt en dit geldt dus ook voor onze huis- dieren, die wij met het oog op economische doeleinden, b. v. het mesten, zelf» dikwijls in toestanden brengen, welke hunne gezondheid belemmeren, hunnen levensduur verkorten. ZIEKELIJKHEID.
De toestand, dien wij bij den meusch met den naam van ongesteldheid,
ziekelijkheid bestempelen, komt gewis ook bij de dieren voor, hij is ech- ter bij hen zelden met juistheid te bepalen, daar hij gewoonlijk niet ver- gezeld gaat van in het oog loopende verschijnselen. |
|||||||
|
De voeding- in het bijzonder.
De grondslag van de zorg voor de gezondheid is de kennis van die
processen, waardoor de verandering der stof of de voeding in de uitge- breidste beteekenis van het woord wordt teweeggebracht. Als zoodanig komen in aanmerking de spijsvertering, de opneming (assimilatie) en de uitwerpselen uit het dierlijk lichaam. DE SPIJSVERTERING.
De spijsvertering bestaat in eene reeks van bewerkingen, waardoor de
|
|||||||
|
MET SPIJSVERTERINGSPROCES. 381
|
|||||
|
door de dieren opgenomen voedingsstoffen zulk eene verandering onder-
gaan, dat daaruit eerstens de vorming van melk- of spijssap, vervolgens van bloed mogelijk wordt. Zij begint dus niet de opneming der voedings- stoffen en houdt op, wanneer het daaruit bereide melksap met het bloed is verecnigd Door de assimilatie (vereenzelviging, verandering van het voedsel in de
stoffen van het dierlijk lichaam) wordt de verandering van het bloed in het cellenweefsel teweeggebracht en door de uitwerpselen het in het lichaam niet langer bruikbare daaruit verwijderd. DE SPIJSVERTERINGSORGANEN.
De spijsverteringsorganen, die deels aan het hoofd liggen (lippen, tong,
tanden, speekselklieren), deels in de buikholte (maag, darmkanaal, lever, buikspeekselklier, milt), staan door de spijsbuis (den slokdarm) met elkaar in gemeenschap. De maag is bij de eenhoevigen (paard, ezel enz.) bij het varken en de
vleeschetende dieren (hond, kat), eene eenvoudige, bij de herkauwende die- ren (rund, tchaap, geit) eene uit vier afdeelingeu samengestelde, vliezige holte of zak. Het darmkanaal, dat bij de maag begint en met den aars eindigt, is
eene lange, vliezige buis, die bij de verschillende dieren in breedte, lengte en ligging is onderscheiden. De lever, het orgaan waardoor de gal uit het bloed wordt afgescheiden,
is eeue klier, die bij de eenhoevigen en het varken in verhouding tot het lichaam het grootst, bij de herkauwende dieren het kleinst en bij de vleesch- etende dieren van middelmatige grootte is. Bij al deze dieren, de eenhoe- vigen uitgezonderd, is de lever van een vliezig blaasje, de galblaas, voorzien. De buikspeekselklier Lis bij de eenhoevigen het grootst, bij de herkauwende dieren naar verhouding het kleinst. Evenzoo is het gesteld met de milt. HET SPIJSVERTERINGSPROCES.
Wanneer de door de dieren opgenomen, in de mondholte gebrachte, door
|
|||||
|
382 HET SPIJSVERTERINGSPROCES.
kauwen vermaalde, door speeksel geweekte, tot beeten gevormde en dan
ingeslikte voedingsstoffen in de maag zijn gekomen, dan begint de eigen- lijke vertering in de maag, de bereiding tot een gelijkmatig mengsel, spijs- brij genaamd, die bij de eenhoevigen echter niet volkomen is, maar door eene vertering in de dikke darmen voltooid wordt, daar hunne maag te klein is om zooveel voedsel en drinken te bevatten, als zij tot verzadiging noo- dig hebben. Bij de dieren met eene viervoudige maag (rund, schaap, geit) de zooge-
naamdc herkauwende dieren moet het voedsel teu minste gedeeltelijk uit de maag weder in de mondholte gebracht worden, om nogmaals gekauwd te worden, waardoor de vertering bij hen veel ingewikkelder wordt dan bij de overige dieren. Men heeft de beide eerste magen met den krop, de derde met de voor-
maag der graanetende vogels vergeleken. De vierde maag (lebmaag) is de eigenlijke maag. Het herkauwen is bij het, spijsverteringsproces der herkauwende dieren
van groot belang en nog niet ia alle opzichten volkomen opgehelderd, zooveel is echter zeker, dat het na de opueming der voedingsstoffen regel- matig en op de gewone wijze moet plaats hebben, anders zal zich zeer spoedig eene stoornis in de gezondheid openbaren. Men heeft het met het braken vergeleken, waarmede het slechts van
verre eenige overeenkomst heeft. Terwijl het herkauwen een normaal, on- der den invloed van den wil staand, physiologisch proces is, hetwelk zonder onpasselijkheid, zonder krampachtige bewegingen plaats heeft, is het braken, hetwelk bij de herkauwende dieren ook voorkomt, een ziekelijk, van on- gesteldheid vergezeld en met krampachtige bewegingen verbonden proces. Het herkauwen begint overigens eerst dan, wanneer de dieren vaste voe-
dingsstoffen tot zich nemen, bij zuigelingen komt het niet voor. Is de spijsbrij in het, darmkanaal gekomen, dan wordt zij door de worin-
vormige beweging der darmen verder gevoerd, met gal, buikspeeksel en darmsap vermengd en ondergaat langzamerhand zulke veranderingen, dat daaruit het melksap wordt gevormd; dit is eene slijmerige, taaie, witgele, melkachtige vloeistof, die door opslorping in het bloed komt en dan zelve in bloed veranderd wordt, die voedingsvloeistof vau het geheele lichaam, aan welker nieuwe vorming behalve de chylus (melksap) ook de door de |
||||
|
DB UITWERPSELEN. 383
|
|||||
|
zuigaderen of waterraten opgenomen lympba een zeer werkzaam aandeel
neemt. Het in de dunne darmen onopgelost gebleven gedeelte der voedingsstof-
fen wordt in de dikke darmen gevoerd, alwaar de verdere opslorping der vloeiende bestanddeelen en der hier nog opgeloste stoffen plaats heeft. DE UITWERPSELEN.
a. Door hel darmkanaal. Alles wat onverteerbaar was of onverteerbaar
bleef, wordt met overblijfselen van spijsverteringssappen, slijm, hars enz., grooter of kleiner hoeveelheid water, in den vorm van uitwerpselen door de aarsdarm naar buiten gelaten, waarbij te gelijker tijd eene ontwikke- Hng van verschillende gassoorten plaats heeft. Het dierlijke organisme wordt nog langs andere wegen bevrijd van die
stoffen, welke het niet verder gebruiken kan en wel door de huiduitwase- ming, de longuitademing en door het urine loozen. Derhalve volgt hier ook in korte woorden iets over elk dezer uitscheidingen. b. Door de huid uitwaseming. De huiduitwaseming, welker belemmering
niet alleen de gezondheid maar ook zelfs lichtelijk het leven der dieren in gevaar brengt, heeft zichtbaar en onzichtbaar plaats. Het eerste bestaat in afscheiding van het huidsmeer en zweet en heeft de afscheiding van het zweet, dat overigens bij verschillende diersoorten meer of minder sterk is en bij honden in het geheel niet voorkomt ten gevolge, om de verbruikte en ontbeerlijke stoffen uit het bloed te verwijderen. Door de onzichtbare en onmerkbare huiduitwaseming wordt voornamelijk door de huid water verdampt en koolzuur afgescheiden. e. Door de longuitademing. Door de longuitademing worden voornamelijk
water en koolzuur afgescheiden. Het koolzuur echter is eene giftige gas- soort en eene stof die zich in het bloed niet verzamelen mag, maar on- ophoudelijk verwijderd moet worden, wil het leven der diereu niet zeer spoedig in gevaar worden gebracht. d. Door het loozen van urine. Door het loozen der urine worden die on-
bruikbare en overvloedige stoffen uit het lichaam verwijderd, welke niet door de huid, de longen en de uitwerpsels worden ontlast. Voor de gezondheid der dieren is zulks dus van groot belang, zoodat stoornis of |
|||||
|
384 de lucht.
|
|||||||
|
verandering te dien opzichte steeds ziekelijke toestanden te kennen geeft.
Alle in liet dierlijk organisme werkende processen worden echter door
eene daarin werkzame kracht bestuurd, zonder welke geen leven gedacht kan worden en welke men derhalve ook met den naam van levenskracht bestempelt. Op zich zelve zou deze echter niet tot ontwikkeling gera- ken, wanneer niet zekere uiterlijke krachten (levensprikkels) van haren kant medewerkten. Dit zijn lucht, warmte en licht, ook behoort de electriciteit hiertoe te worden gebracht, voorts voedsel en drank. |
|||||||
|
De levens- en voedingsstoffen.
DE LUCHT.
De voortdurend veerkrachtige, uitzet bare vloeistof, welke onze geheele
aarde omgeeft, noemen wij atmosplieriscbe lucht, dat gedeelte echter, waarin alle meteorologische processen, als regen, wind, onweder enz. plaats hebben, en waarin alle organische wezens moeten leven, noemt men de atmospheer of den dampkring, De hoofdbesianddeelèn der atmospherische lucht, die er zich steeds in
gelijkmatige verhouding in bevinden, zijn stikstofgas en zuurstofgas; hare andere onmisbare bestanddeelen: koolzuurstof en waterdamp nemen in hoe- veelheid af en toe. Ook is er ammoniak in gevonden en in den jongsten tijd is eene bijzondere reukstof van de lucht, het ozon, ontdekt, eene eigenaardige gasvormige stof, waarschijnlijk eene wijziging vau de zuurstof, en welke zich, zooals men aanneemt, onder den invloed der electriciteit vormt en in zeer ongelijkmatige hoeveelheid in de lucht voorkomt. Zonder atmospherische lucht kunnen de organismen ontstaan noch voort-
leven, uit welke omstaudigheid hare groote beteekenis voor dezelven ee- noegzaam blijkt. Immers het geheele ademiugsproces berust op de inne- ming der zuurstof (levenslucht) uit de atmospherische lucht in en de af- scheiding van koolzuur uit het bloed. Slechts in frissche, van vreemde bijmengsels gezuiverde lucht ziet men vertier onder de dieren, daar |
|||||||
|
385
|
|||||||
|
BI LUCHT.
|
|||||||
|
genieten zij de weldaad eener goede gezondheid. Onzuivere lucht kun-
nen zij niet verdragen. Eene zeer dikwijls voorkomende besmetting der lucht is het gevolg
van dierlijke uitwerpselen, wanneer dieren in besloten ruimten, in stallen bijeen staan, vandaar dat men op het inrichten van deze laatste vooral moet letten. Zulke verontreinigingen der lucht, welker nadeelige gevolgen men uit de daaruit ontstane ziekten kent, welker aard men echter tot op heden niet heeft kunnen bepalen, noemt men miamen, onder welke vooral het stalmiama eene niet zelden voorkomende oorzaak van ziekten hij dieren is. Aard- en moerasmiasmen spelen bij haar ontstaan eene niet minder groote rol. Ook heeft de besmetting der lucht niet zelden plaats door het opnemen
en verder verbreiden van smetstof (contagium), dat is de zoodanige, welke gedurende het verloop der ziekte wordt ontwikkeld. Het bederven der lucht geschiedt voorts door stof, ook door giftige
stoffen, als arsenicum en andere minerale zelfstandigheden, die somtijds het leven der dieren in gevaar kunnen brengen. De temperatuur der lucht heeft op de dieren, ofschoou zij de bronnen
eener zekere temperatuur in zich dragen, zoowel ten opzichte van hunne ontwikkeling als van hun groei, grooten invloed. Voor de uitersten der luchttemperatuur, derhalve voor hitte en vorst, zijn de dieren het gevoe- ügst; bij zekere warmtegraden, die al naar de verschillende diersoorten onderscheiden zijn, gevoelen zij zich bet gezondst, en tieren het best. Zoo houdt het paard het meest van warmte en is zeer gevoelig voor koude, liet rund integendeel kan beter tegen kou dan tegen warmte, evenzoo is het gelegen met het schaap, dat de strengste koude het best verdraagt. Op het varken heeft felle warmte zoowel als strenge koude steeds na- deeligen invloed. Bij honden is zulks verschillend al naar de soort waar- toe zij behooren. Dat bovendien bij alle dieren zoowel ras en ouderdom als gestel en gewoonte hun invloed doen gelden, leert ons de dagelijksche ondervinding. Plotselinge en zeer grillige verandering van temperatuur heeft bij de
dieren dikwijls ziekte ten gevolge. Minder algemeen is zulks het geval bij verandering in de drukking der lucht; daarentegen werken de veranderin- gen in vochtigheid en droogte, de neerstortingen uit de atmospheer, zoo- 25
|
|||||||
|
386 DE ELECTKICITEIT.
|
|||||
|
als nevel, dauw, regen, rijp, sneeuw nu eens meer dan eens minder voor-
deelig op de dieren. HET LICHT
De invloed van het licht is op de dieren van groot belang, namelijk
op het hoogere dierlijke leven, hetwelk door zijne werking toeneemt, maar door zijue onttrekking zeer vermindert In het bijzonder is het licht zooals bekend is van veel belang voor het gezichtsorgaau, eene behoorlijke in- werkiug van het licht op het oog is een bepaald vereischte om dit laatste gezond te houden. DE ELECTRICITEIT.
De invloed der electrieiteit op de dieren door middel van de atmos-
pheer is uit velerlei verschijnselen op hen zichtbaar, wanneer zij namelijk in te hoogen of te geringen graad hare werking doet gevoelen. Derhalve verdient zij als oorzaak van ziekte alle belangstelling, maar heeft als zoo- danig nog verder onderzoek noodig. Nadat hier in het kort den invloed is medegedeeld, dien de lucht op
de dieren oefent, dient nog slechts te worden gewezen op het groote ge- wicht, hetwelk de jaargetijden voor de gezondheid der dieren heb- ben, in zoover ieder jaargetijd op zich zelf zich niet alleen door zeer in het oog loopende veranderingen in den dampkring kenteekent, maar ook met betrekking tot de geheele houding der dieren, hunne woonplaats, hunne wijze van leven, voeding enz., zeer opmerkenswaardige afwijkingen vordert. Niet minder belangstelling voor de verzorging der dieren verdienen het
klimaat en de grondsgesteldheid, waarin zij moeten leven en waaraan zij blootgesteld zijn. Hier komt zoowel het geographische, als in het bijzonder het physische klimaat in aanmerking, welk laatste door de gesteldheid der aardoppervlakte, door verdeeling van water en land, door verschillende aardsoorten, als zand, leem, kalk enz., door den stand van den planten wasdom, de ontwikkeling der boomcultuur en overvloed ofge- brek aan wouden bepaald wordt. |
|||||
|
387
|
|||||||
|
SAMENSTELLING DEK VOEDINGSMIDDELEN.
|
|||||||
|
Heeft de gesteldheid van den bodem betrekking op het voedsel en den
drank der dieren, dan blijkt daaruit ook duidelijk, van welk belang de voedingsstof voor de gezondheid is. VOEDSEL EN DRANK
Voedsel en drank worden als levensprikkels aangemerkt en zij zijn voor
bet dierlijk organisme van zoo gewichtige beteekenis, dat eene bijzondere behandeling van dit onderwerp te dezer plaatse wel gerechtvaardigd zal schijnen Honger en dorst zijn de beide machtige natuurdriften, welke de dieren
tot opneming van voedsel en drank noodzaken. Van de bevrediging dezer driften hangt het voortbestaan van hun leven af. De tijd, gedurende wei- keu dieren buiten voedsel of drank kunnen, is zeer verschillend. Plant- etcnde dieren sterven den hongerdood vroeger dan vleeschetende dieren. Indien de dieren water zonder voedsel erlangen, dan heeft de hongerdood later plaats, dar: wanneer beide hun onthouden wordt. SAMENSTELLING DER VOEDINGSMIDDELEN.
Voedingsmiddelen zijn geen enkelvoudige maar samengestelde lichamen,
die deels uit het dieren-, deels uit het plantenrijk voortkomen en die vereenzelvigd met het dierlijk organisme, dienen om dit in het leven te behouden. Zij leveren het dus bestanddeeleu voor de vertering, voor de schadeloosstelling der door de levenswerkzaamheid verloren gegane stoffen alsmede voor het onderhoud der dierlijke warmte. Het zijn zulke zelfstan- digheden, die uit eiwit, vetten en minerale stoffen bestaan en in de spijs- verteringssappen oplosbaar zijn. De voedingsmiddelen zijn samengesteld uit voedingsstoffen of voedstof-
fen, welke laatste weder van eeuvoudigen of samengestelden aard zijn, Zoo zijn gras, hooi, melk, vleesch voedingsmiddelen, daarentegen vet, ei- w\'t voedingsstoffen. Een volkomen voedingsmiddel is slechts zulk een lichaam, waarin alle
drie verschilleude klassen van voedingsstoffen voorhanden zijn: eiwit, sUkstofvrije voedingsstoffen (vet en koolhydraten) en zout, en zulks in zoo |
|||||||
|
388 OBOANISCHE VOEDINGSSTOFFEN.
|
|||||
|
groote menigte, dat het voor bet onderhoud van het organisme vol-
doende is. De voedingsstoffen worden verdeeld in organische en anorganische, gene
weder in 2 hoofddoelen: 1° in stikstofvrije en 2° in stikstof houdende voe- dingsstoffen; beide deelen komen echter met elkander in de voedingsmid- delen voor, geen voedingsmiddel bestaat slechts uit stikstofvrije of stik- stofhoudende voedingsstoffen. ORGANISCHE VOEDINGSSTOFPEN.
A. Stiltstofvrije. De stikstofvrije voedingsstoffen, ook koolstofhou-
dende lichamen, brandstoffen, vetten genaamd, zijn verbindingen van koolstof, waterstof en zuurstof en of gereed gemaakte vetten of lichamen, die in het dierlijk organisme gemakkelijk tot vet veranderd kunnen wor- den. Zij zijn in de dierlijke en planthouder.de voedingsmiddelen voorhan- den, in de laatste in grootere hoeveelheid dan in de eerste. De stikstofvrije voedingsstoffen dienen vooreerst om na hare opneming
in de lichamen in vet te veranderen, door hare verbranding (waardoor zich water en koolzuur vormt) dierlijke warmte te ontwikkelen en deze in de dieren tot eene zekere bestendige temperatuur te behouden, voorts wordt een gedeelte er van tot de dierlijke weefsels gebruikt, daar deze alle tot hunne vorming en hun onderhoud niet alleen stikstofhoudende maar ook stikstofvrije voedingsstoffen behoeven. Eene verdere werking der stikstof- vrije voedingsstoffen bestaat daarin, dat zij de oplossing der proteïne-zelf- standigbeden in het lichaam vertragen en daardoor zijne behoefte daar- naar verminderen. Of het lichaam ook, zooals beweerd is geworden, ge- heel zonder toevoer van stikstofvrije voedingsstoffen kan bestaan, is nog niet uitgemaakt. Men verdeelt de stikstofvrije zelfstandigheden in koolstofhydraten, vet-
ten en stikstofvrije organische zuren. 1. Koolstofhydraten, Suikerstoffen zijn lichamen, welke slechts
uit koolstof, zuurstof en waterstof bestaan, waarin de beide laatste elemen- ten in dezelfde gewichtsverhouding voorhanden zijn als in het water en die de eigenschap der kool hebben, niet alleen zelfs geen aanleg tot ver- rotting bezitten, maar ook de daartoe overhellende lichamen er voor vrijwaren. |
|||||
|
ORGANISCHE VOEDINGSTOFFE». 389
|
|||||
|
Men vindt de koolstofhydraden niet in de dierlijke voedingsmiddelen
behalve in de melk, die melksuiker bevat, maar slechts in de planthou- dende, waarin zij zeer zijn verbreid. Zij vormen een voornaam bestand- deel voor menseben en dieren. Daartoe behooren:
a. Het zetmeel, een der meest verbreide en voornaamste voedings-
stoffen in het plantenrijk en in alle plantenspijzen op den voorgrond staande, het is namelijk in zaden en wortelen b.v. in de aardappelen, in de peulvruchten, in het graan, in kastanjes en eikels in groote hoeveel- heid voorbanden: in gerst ongeveer tot 33%. in aardappelen (droog) tot 7 %, in haver tot 33 a 34%. b. De gom bevat bijua dezelfde bestanddeelen als de suiker, zij is
echter als voedingsstof van geringe waarde. c. De suiker is insgelijks in het plantenrijk zeer verbreid en in de
plantensappen opgelost, zij is voorbanden iu de echte grassen, voorna- meiijk echter in de knollen, het suikerriet, het fruit, de druiven en in de peulvruchten voordat zij rijp zijn. Ook komt zij voor in het dierlijke lichaam, b. v. in de melk en in de lever. De suiker dient tot het voortbrengen van het vet en tot de warmte-
ontwikkeling; zij draagt waarschijnlijk ook bij tot samenstelling van vloei- bare en vaste bestanddeelen des lichaams en vermindert het afnemen der stikstofhoudende organen en der tot hunne vergoeding dienende proteïne- voeding in nog hoogere mate dan het vet; zij maakt dat er bij de voeding minder stikstofhoudende voedingsstoffen verteerd worden. a. De plantvezelen, houtvezelen, de celstof vormt den vasten
grondslag, den steun van alle planten, zij bevindt zich in stengels, bloe- men, bladeren, vruchten en wortelen en is in deze laatsten licht te verte- ren, terwijl zij in stroo, in hooi en in de doppen der graansoorten moeielijk verteerbaar is. Herkauwende dieren verteren ze gemakkelijker dan paarden. e. D e p 1 a n t e n s 1 ij m is in vele planten voorhanden, zonder reuk
of smaak. De plantengelei (pectine) eene gomsoort, die in vele vruchten en wor-
telen, in fruit, aardappelen en knollen wordt aangetroffen, komt de kool- stof üydraten zeer nabij. 2. De vetten (oliën) bevinden zich in alle dierlijke en planthoudende
|
|||||
|
390 ORGANISCHE VOEDINGSSTOFFEN.
voedingsmiddelen, in de laatsten slechts bij uitzondering in groote hoe-
veelbeden, b. v. in de vetachtige zaden der olieplanten (papaver, raapzaad, lijnzaad) en der beuken. Onder de dierlijke zelfstandigheden treft men het vet aan in den meest
vloeibaren toestand, voornamelijk in de melk en in vast weeken vorm b. v. in de hersenen, in het vleesch en in de lever. Het vet is vrij van stikstof het bestaat alleen uit koolstof, waterstof
en zuurstof en onderscheidt zich slechts daardoor van de koolstofhydraten (suiker, zetmeel enz.), dat het eene veel mindere hoeveelheid zuurstof bevat. Alle vetten zijn lichter dan water, daarin onoplosbaar, hebben geen bij-
zonderen reuk of smaak en ondergaan door de lucht allengskens eene ver- andering, die men het ranzig worden noemt en welks oorzaken men tot heden nog niet uitgemaakt heeft. Het vet wordt uit het darmkanaal opgeslorpt en later ten nutte van
het lichaam aangewend; bijzonderlijk levert het van alle voedingsstoffen de meeste dierlijke warmte. De reeds als vet toebereide aan het organisme toegediende voedingsstoffen worden spoediger en lichter verteerd, dan die stikstofvrije lichamen, welke eerst in vet veranderd moeten worden, om ze te kunnen verteren. Zeer voordeelig is het, wanneer in het voedsel eene zekere hoeveelheid
vet aanwezig is, daar dit eene in het oog loopend gunstige werking te- weegbrengt. Het vet namelijk bevordert de vertering der eiwit-zelfstandig- heden, de verandering der melksuiker in melkzuur en boterzuur, bevordert de verteerbaarheid der plantenvezelen (houtvezelen) en neemt deel in de vorming der gal. 3. De stikstofvrije organische zuren, die in verschillende planthou-
dende voedingsmiddelen in groote hoeveelheid voorhanden zijn, zijn wel is waar licht verteerbaar maar niet zeer voedzaam, b. v. het citroen-, appel-, azijn-, wijn- en klaverzuur. Het belangrijkste organische zuur is het melkzuur, hetwelk in zure
melk, in spoeling, in gistend groen voeder, in vleesch enz. ontstaat. Het helpt het verteringsproces bevorderen en brengt de vetvorming in het lichaam teweeg. B. Stlkstofhoudentle. De stikstofboudende voedingsstoffen, die ook
plastische, eiwitaohtige zelfstandigheden, albuminen, proteïne-lichamen, bloed- |
||||
|
ORGANISCHE VOEDINGSSTOFFEN. 391
|
|||||
|
en vleeschvormers genoemd worden, maken een wezenlijk en belangrijk
bestanddeel van het dierlijke lichaam uit, maar zijn ook in het plantenrijk en voornamelijk in de zaden verbreid. Tot deze stoffen behooren eiwit, vezelstof en kaasstof. Deze drie voedingsstoffen zijn in hare samenstelling en in hare chemische
verhouding zoo na aan elkander verwant, dat men ze als toevoegsels van eene en dezelfde zelfstandigheid beschouwt. Zij bestaan uit !;oolstof, water- stof, zuurstof en stikstof, waarbij nog zwavel (ongeveer l°/o) eene kleine hoeveelheid phosphorus en alkali komen. Zij zijn de gewichtigste stoffen voor de groeikracht en voor de plaatsver-
vanging der door het levensproces gebruikte en uitgescheiden zelfstandig- heden, zij zijn de eigenlijke weefsels vormende stoffen, zij brengen den voortduur der krachtsinspanning teweeg, zijn de voornaamste, onor.tbeer- lijkste, door geene andere stoffen te vervangen voedingsbestanddeelon en mogen derhalve in de voeding niet gemist worden. Zij zijn van meeraun- belang dan de vetten, omdat het dierlijk organisme ze niet uit andere be- standddeelen kan trekken, terwijl het tot vorming van vet en koolstofhy- draten zelf in staat is; het eene eiwit-lichaam kan het andere evenwel vervangen. Behalve de genoemde bestemming komt nog voor rekening der eiwit-
lichamen, vet in het leven te roepen en tot ontwikkeling van warmte te dienen, slechts moeten zij vooraf omgezet worden. Nogtans vermogen ook zulke dieren vet te vormen en warmte te ontwikkelen, die uitsluitend met proteïne-zelfstandigheden, b. v. met vleesch zonder vet gevoed worden; dan wordt gewis het vet gevormd uit het eiwit van het vleesch. Met betrekking tot de warrate-ontwikkeling staan zij echter bij de stik-
stofvrije lichamen zeer achter ; men heeft berekend, dat, om de warmte, welke 12 pond zetmeel of 5 pond vet voortbrengen, door eiwit-zelfstandigheden te vervangen, ODgeveer 40 pond mager, volkomen droog vleesch van noode zijn. De dieren trekken de proteïne-stoffen even zeer uit planten (de plan-
tenvretende dieren) als uit dierlijke lichaamsdeelen (de vleeschetende die- ren); de dierlijke lichamen bevatten echter meer van deze zelfstandigheid dan de plantgewassen; niettemin zija in alle voedingsstoffen ten dienste der plantenvretende dieren behalve vetten, koolstofhvdraten en zouten, ook nog proteïne-lichamen voorhanden. |
|||||
|
392 ORGANISCHE VOEDINGSSTOFFEN.
|
|||||
|
De proteïne-lichamen uit het plantenrijk komen iu hunne eigenschappen
met de van dieren voortkomende proteïne-lichamen volkomen overeen; in beide vindt men de reeds genoemde grondstoffen in gelijke verhouding. Het meerendeel onzer huisdieren trekt de proteïne-stoffen (evenals de vetten) uit de planten. Proteïne-lichamen zijn:
1. Het dierlijke eiwit. Dit is rijk aan stikstof en men vindt het opge-
lost in de meeste vloeibare en vaste bestanddeelen van het dierlijke lichaam, namelijk in het bloed, in het melksap (chylus), in de lympha, in het vleeschsap, in de klieren, in het ei. liet planten-eiwit is in zaden en sappen van verschillende plantgewas-
sen voorhanden: in knollen, kool, aapdappelen enz. 2. De vezelstof. Deze is in het bloed, in het melksap, in de lympha
eu in het vleesch voorhanden, en wel iu de vochten in vloeibaren, in het vleesch in gestolden toestand. De plantvezelstof, de lijm, is eene zeer belangrijke plantaardige voe-
dingsstof, van welker meerdere of mindere aanwezigheid in het graan de voedingswaarde van dit product afhangt; in groote hoeveelheid is zij voorhanden in het zaad der graansoorten en der peulvruchten en in hare chemische samenstelling komt zij met het vleesch overeen. 3. De dierljjke lijm, de gelei schijnt in het dierlijke lichaam niet be-
reid te bestaan, maar zich eerst bij bet koken uit eene andere eiwitstof te vormen. Men verkrijgt ze uit huiden, peezen, bindweefsel, beenderen en kraakbeeuderen. Volgens hiernaar gedane proefnemingen treedt zij onmid- dellijk bij de verandering der stikstof houdende lichamen op, brengt warmte teweeg en waarschijnlijk ook kracht. 4. De dierlijke kaasstof bevindt zich in opgelosten toestand met na-
tron verbonden en met phosphorzure kalk vermengd in de melk en in het bloed. De plantenkaasstof, het legumine maakt een voornaam bestanddeel uit
van de peulvruchten, bijzonder van erwten, boonen en linzen, ook in ohe- achtige zaden wordt zij aangetroffen. De voedzaamheid, de voedingswaarde der dierlijke en planthoudende
|
|||||
|
ANORGANISCHE VOEDINGSSTOFFEN. 393
voedingsmiddelen staat in juiste verhouding tot de daarin voorkomende
proteïne-stoffen. Een dier kan echter even min uitsluitend van deze als van eene andere soort van voedingsstoffen (vetten, minerale stoffen, water) leven. Voedert men een dier alleen niet stikstofhoudende stoffen, dan sterft het, maar niet zoo spoedig als wanneer het. alleen met stikstofvrije voe- dingsmiddelen gevoederd wordt. De stikstofhoudende en stikstofvrije voedingsstoffen moeten in eene ze-
kere verhouding tot elkander gegeven worden; nauwkeurig is deze ver- houding nog niet bepaald, doch algemeen is aangenomen, dat, wanneer het alleen om het behouden van dezelfde lichaaraszwaarte te doen en van geen arbeid enz. sprake is, de stikstofhoudende voedingsstoffen tot de stikstof- vrije moeten staan als 1: 8, dat echter, als liet dierlijke lichaam in werk- zaamheid gebracht wordt en het verbruik -der stof toeneemt, eene even- redige vergoeding voor dat verbruik moet worden geboden en in zulke gevallen de verhouding der stikstofuoudende tot de stikstofvrije voedings- stoffen als 1:3 tot 1: 5 moet zijn. Het jeugdige organisme, waarin de gezamenlijke organen groeien, heeft
nog incer stikstofhoudende voedingsstoffen noodig dan het werkende dier; in zijne voeding moeten derhalve de proteïne-stoffen tut de stikstofvrije bestanddeelen zich verhouden als 1:3 tot 1: 4. Worden aan een dier te veel proteïne-stoffen gegeven, dan worden ze
niet verteerd maar grootendeels ongebruikt afgescheiden. ANORGANISCHE VOEDINGSSTOFFEN.
Ook deze heeft het dierlijk lichaam noodig, omdat ook zij wezenlijk tot
zijne samenstelling en vorming bijdragen en in alle vloeibare en vaste lichaamsdeelen voorhanden zijn. Tot de anorganische voedingsstoffen behooreu voornamelijk: kali- en
natronverbindingen, kalk, phosphorzuur, ijzer, bestanddeelen die zich in vol- doende hoeveelheid in de voedingsmiddelen en in het water bevinden. De plantenvretende diereu trekken ze uit de planten, de vleeschetende dieren uit de dierlijke voedingsmiddelen. De voornaamste anorganische voedingsstoffen, zonder welke het lichaam
niet kan bestaan, en door welker toevoeging de overige vroeger be- |
||||
|
394 AH0B6ANISCHE VOSDINGSSTOMEN.
|
|||||
|
sproken voedingsstoffen eerst in staat zijn, het leven te behouden, zijn:
1. De phosphorzure en de koolzure kalk, die wezenlijke bestanddee-
len vormen van alle vaste en vloeibare deelen van het dierlijke lichaam, namelijk de tanden en beenderen, die meer dan J van hun gewicht daarvan bevatten. Het volwassen dier verkrijgt de kalk door de voedingsmiddelen en het
water, de zuigeling uit de melk, die voornamelijk in den eersten tijd van hare afscheiding rijk aan phosphorzure kalk is. De kalk, bijzonder de phosphorzure, brengt in verbinding met de lijm-
gevende zelfstandigheid het wedeistandsvermogeu en de vastheid der been- deren teweeg. Van bijzonder belang is zij voor drachtige, zuigende alsmede voor jonge nog in hun groei zijnde dieren, omdat zij ze behoeven tot op- bouwing van hun geraamte (skelet), dat in verhouding tot andere stelsels nog achterlijk is in zijne ontwikkeling, derhalve mag zij in het voeder van deze dieren niet ontbreken. Gebrek aau phosphorzure kalk houdt de ont- wikkeling van het beendergebouw tegen. 2. Het keukenzout is in alle weefsels, organen en in alle vloeibare be-
standdeelen des liciiaams, namelijk in het bloed en in de spijsverterings- sappen voorhanden en als voedingsstof voor het onderhoud van het or- ganisme onmisbaar. Het brengt teweeg en bevordert de assimilatie van verscheidene in het voeder voorhanden voedingsstoffen en wordt het li- chaam door de voedingsmiddelen en dranken in tamelijke hoeveelheid be- zorgd, die niettemin niet in alle gevallen voldoende is en derhalve door het bijzonder toevoegen van zout aangevuld moet worden. 3. Het ijzer is een gewichtig en wezenlijk bestanddeel van het bloed;
men heeft het echter ook in het maagsap, in het melksap, in de lympha, in de melk en in de urine aangetroffen. Het lichaam trekt het uit de voedingsstoffen, het is namelijk in de proteïne-lichamen voorhanden. 4. Het water. Behalve de genoemde anorganische stoffen speelt het
water in de dierlijke huishouding eene zeer voorname rol, is voor haar volkomen onmisbaar en wordt of als gewoon water öf in verbinding met voedingsmiddelen opgenomen. Het; bedraagt ongeveer 70°/0 of { van het geheele gewicht van het dierlijke lichaam. Het wordt spoedig en onveranderd uit het verteringskanaal opgeslorpt; een gedeelte wordt in het lichaam terugbehouden, een ander gedeelte in korten tijd |
|||||
|
VOEDZAiMHEID EN VERTEERBAARHEID DER VOEDINGSMIDDELEN. 395
door de urine-werktuigen en nog een deel door huid en longen uitge-
gescheiden. Het water dient als oplossingsmiddel bij de spijsvertering, als bemidde-
laar van alle chemische processen, van de af- en uitscheidiugen en is een reinigingsmiddel voor het bloed, daar het bij het verlaten des lichaams opgeloste stoffen, overvloedige zouten enz. met zich medeneerot. Het ver- oorzaakt de weeke, veerkrachtige, lenige gesteldheid der organen, onttrekt bij zijne loozing warmte aan het lichaam en draagt aldus bij tot het re- gelen der temperatuur. Wel is waar heeft het geene voedende kracht, want geen dier kan van water alleen leven, maar zonder water is noch de ontwikkeling noch het onderhoud van het dierlijke lichaam mogelijk, zou- der water dus geen stofwisseling en geen leven. VOEDZAAMHEID EN VEBTEEBBAARHEID DER
VOEDINGSMIDDELEN. Die voedingsmiddelen, welke rijk zijn aan eiwitachtige (bloedvorménde)
voedingsstoffen en welke na de vertering slechts weinige onverteerbare overblijfselen achterlaten, noemt men voedzaam, voedend, b. v. graan, vleesch, melk. Voedingsmiddelen welke arm zijn aan eiwitlichamen, b. v. aardappelen, knollen, gras, noemt men min voedzaam, zonder pit. Van twee voedingsmiddelen, die bij gelijk gewicht verscheidene hoe-
veelbeden voedingsstoffen bevatten, zal een dier van het aan voedings- stoffen armere eene grootere hoeveelheid tot zich nemen om de noodige hoeveelheid voor zijn lichaam te erlangen dan van het andere. Een pond koren voedt meer dan een pond knollen, een pond vleesch meer dan een pond aardappelen. Licht verteerbaar noemt men de voedingsmiddelen, in- dien zij zich in betrekkelijk korten tijd in het verteringskanaal oplosssen en zoo fijn verdeeld worden, dat zij als melksap opgeslorpt en in het Woed kunnen worden opgenomen. Moeielijk verteerbaar noemt men ze, \'Qdien zij de oplossende en de hen scheikundig veranderende werking der verteringssappen langen tijd wederstaan. Licht verteerbaar zijn : gras, "aver, gekookte aardappelen, melk, vleesch; moeielijk verteerbaar: peulvruch- ten, maïs, rogge. Om moeielijk verteerbare voedingsmiddelen lichter verteer- baar te maken, worden zij aan verschillende toebereidingen onderworpen. |
|||||
|
396 NATUURLIJKE VOEDING DER DIEBEN.
|
|||||
|
Onverteerbaar noemt men die bestanddeelen der voedingsstoffen,
welke door de verteringssappen niet opgelost worden en onveranderd of slechts weinig veranderd het darmkanaal verlaten, b. v. de doppen van vele zaden, harsen enz. Die verteerbaarheid der stof is echter ook bij de onderscheidene diersoorten verschillend. Wat voor de eenen moeielijk of zelfs onverteerbaar is, is voor de anderen licht verteerbaar. De houtve- zelen b. v. van het stroo en hooi worden door het rund en het schaap veel lichter verteerd dan door het paard. Gras wordt door de vleeschetende dieren in het geheel niet verteerd. NATUURLIJKE VOEDING DER DIEREN.
ledere diersoort is van nature op bepaalde groepen van voedingsmidde-
len gesteld, die als met haren aard overeenkomende voor hare gezondheid het geschikste zijn en waardoor zij het langste in bet leven wordt ge- houden. Onze huisdieren zijn echter allengskens meer en meer vervreemd gewor-
den van hunnen natuuistaat, hunne voeding is derhalve ook langzamer- hand rnenigvuldiger geworden en staat meer in verhouding tot verschillende doeleinden; niettemin bevinden zij zich daarbij zeer wel, wanneer de voe- dering slechts met de noodige voorzichtigheid en zaakkennis plaats heeft. Van onze huiszoogdieren behooren de paarden en herkauwende dieren
tot de plantetende, de varkens tot de alles-etende, de bond en dekatvol- gens hun gebit tot de vleeschetende dieren, zij worden echter zooals be- kend is van jongs af aan planthoudcnd voedsel gewend. In den eersten tijd huns levens vorderen alle zoogdieren, alsmede onze
huiszoogdieren, uitsluitend dierlijk voedsel, namelijk de melk. Wat overigens de meest met de natuurlijke gesteldheid der verschillende
dieren overeenkomende voeding betreft, over het algemeen kan men bet volgende aannemen: Het paard vordert slechts planthoudcnd voedsel, en daarbij vaart het
het best, daar niet alleen zijne betrekkelijk kleine maag maar ook de dikke darmen, die als zijne tweede maag kunnen worden beschouwd, tot verwerking van het voedsel behoorlijk het hunne moeten bijdragen. Behalve een voedsel rijk aan proteïne vereischt bet paard ook een voedsel dat veel plaats o |
|||||
|
NATUURLIJKE V0EDIN6 DEB DIEREN. 397
|
|||||
|
ruimte inneemt (koren en ruw voeder). Hoe hoogere eischen men het
dier stelt, hoe vaster zijn beenderstelsel, hoe krachtiger zijne spieren, hoe sterker zijne pezen en hoe degelijker zijn voedsel ziju moet. Wortelgewassen (knollen en rapen) en overblijfels van technische stof-
fen, welke voldoende hoeveelheid proteïne, omvang en plantenvezels miq- sen, maar daarentegen veel water bevatten, zullen slechts in zeer geringe mate voor paarden gebezigd mogen worden en slechts dan, wanneer men niet te veel van hunne krachten en van hunne volharding vergt. Het rund dat van vruchtbare nogtans niet moerassige vlakten, laag-
landen en dalen houdt, maar ook op grasrijke bergen, als deze niet te ruw en steil zijn, tiert, vordert sappige, vullende voedingsmiddelen, alle betere gras- en klaversoorten en hoog gewassen, niet zure planten. Op kale van kort gras voorziene weiden zal het spoedig verarmen. Ook wortelsoorten en de verschillende overblijfsels uit fabrieken neemt
het op, als slechts de verhouding aan voedingsstoffen over het geheel ge- regeld is en als men het voldoende .hoeveelheden ruw voeder geeft tot vulling van de groote maag en tot herkauwen. Granen moeten, indien zij worden gegeven, bijzonder toebereid worden,
dan zijn zij onder omstandigheden, b. v. bij het aankweeken, bij werkvee, mestvee en ook bij melkdieren zeer voordeelig te gebruiken. Het schaap is gesteld op grassen en op wortelachtige planten, zooals
zij op het droge, bergachtige land groeien. Van de grassen eet het bij voorkeur de teedere wortelblaadjes, die het ook zeer dienstig zijn. Wate- terige voeding is dit dier schadelijk, daar het gewoonlijk geen groote be- hoefte aan drinken heeft. Granen worden door het schaap beter gegeten dan door het rund. Wortelplanten en overblijfsels uit fabrieken, die rijk aan waterdeelen zijn, moeten, indien zij aan schapen worden gegeven, rijkelijk met ruw voeder, stroo enz. vermengd worden, opdat zij hunne gezondheid niet in gevaar brengen. Het varken, een dier dat alles vreet, kan van planthoudend en dier-
lijk voedsel leven, het wordt echter bij voorkeur met voedingsmiddelen uit het plantenrijk gevoed. Daar het zeer sohrokkig vreet en onvolkomen kauwt, moet zijne voeding licht oplosbaar en verteerbaar zijn; het kan van wortelen, vruchten en grassen leven, het kan insgelijks met den afval uit de keuken of uit fabrieken gevoed worden. |
|||||
|
398 NATUURLIJKE VOEDING DEK DIEKKM.
|
|||||
|
Een uitstekend voedsel voor varkeus is de zure, afgeroomde melk. Yau
de granen verteren de varkens het best de haver, het slechtst bij waterig voedsel de gerst, bij droog voedsel de rogge, paardeboonen beter dan erw- ten, welke beide meu hen liefst droog moet geven, in den vorm van meel of ten minste goed gekneusd, onvermengd met andere voedingsmiddelen. Hond en kat zijn wel is waar van nature op dierlijk voedsel gesteld,
maar door hunne voortdurende afhankelijkheid van den mensch zoo aan planthoudend voedsel gewend, dat zij zich hierbij ook zeer goed bevinden. Wanneer aan de kracht, de vlugheid en de volharding der honden hooge eischen worden gesteld, b. v. bij jacht, drijfjacht euz. dan geeft men hun gekookt of rauw vleesch en dierlijk afval: ingewanden, darmen enz. Ge- zouten en sterk gekruide spijzen zijn al zeer spoedig schadelijk voor dit dier, zoodat honden, die van de wel voorziene tafels hunner heeren of vrouwen ook hun deel krijgen, niet alleen het genot maar ook den last van het hun toegevoegde ondervinden. Aan zuiver water mogen honden nimmer gebrek hebben. De welvaart onzer huiszoogdieren, en daarbij het met hen beoogde huis-
houdelijk voordeel, dat immers niet buiten rekening blijft, hangt nu nog van verschillende omstandigheden af. Zoo moet men vooral daarop letten dat zij, voor zoover de huishoudelijke middelen het toelaten, zooveel mo- gelijk gelijkmatig worden gevoederd, dat een grillige overgang van schrale tot rijkelijke, en omgekeerd, van rijkelijke tot schrale voeding, van de eene voedingswijze tot de andere, zooals van de zomer- tot de wintervoeding vermeden worden. Voorts moet er in het regelen van het voedsel, waar- aan de dieren zich zeer spoedig gewennneu, eene zekere regelmaat gehou- den worden, het getal der voedertijden, met bijzondere inachtneming der diersoort en de wijze van gebruik, vastgesteld worden, ook moet op eene zekere hoeveelheid der te geven voeding worden gelet, ten einde den eet- lust gaande te houden. Al naar de verschillende doeleinden, die men beoogt, zal de voeding der
dieren ook zeer verschillend moeten zijn en vooral de ouderdom der die- ren in acht genomen moeten worden. Vooral moet er gelet worden op den tijd, dat zij nog jong zijn, omdat deze voor de ontwikkeling van het lichaam van het grootste belang is, vergissingen in de voeding moeten dan volstrekt worden vermeden, daar zij later zelden weder te verhelpen zijn. |
|||||
|
HET KLEIN MAKEN. 3U9
|
|||||
|
De eenige natuurlijke voeding der dieren in hun eerste levenstijdperk
is de melk, die jongen dieren niet te vroeg moet onthouden worden, veu- lens niet voor 16 weken, de tot opkweeking bestemde kalveren niet voor 12 weken, de lammeren niet voor 3 a 4 maanden, biggen niet voor 4 a 6 weken. Langzamerhand geve men reeds in dezen tijd aan de jonge dieren ander
voedsel, dat rijk aan stikstof en licht verteerbaar moet zijn en dat hen, wanneer zij ten tijde van het spenen reeds daaraan gewend zijn, in staat stelt, behoorlijk op te groeien. Beide uitersten moeten dan vermeden worden, men mag noch eene te
rijkelijke noch eene te schrale voedering geven, opdat de dieren hunne volkomene lichamelijke ontwikkeling erlangen en later het grootste voor- deel opleveren. Is hunne lichamelijke ontwikkeling 200 ver gevorderd, dat zij gebruikt worden, dan zal de aard van hun gebruik (het houden tot den aanfok, tot den arbeid, tot melk- of wolproductie) de maatstaf zijn voor hunne verdere voedering. HET TOEBEREIDEN DER VOEDINGSMIDDELEN.
Reeds is vermeld, dat men het voeder, de voedingsmiddelen der huis-
dieren op de eene of andere manier toebereidt en dat zulks geschiedt om ze lichter verteerbaar te maken. Somtijds tracht men ze daardoor ook smakelij- ker te maken; de wijze van toebereiding voor deze doeleinden is dus ver- schillend. Of men maakt het voeder fijn, snijdt het klein, of men weekt het, of wel men brengt de verandering teweeg door een chemisch proces. HET KLEIN MAKEN.
De granen worden klein gemaakt en wel door stampen, kort snijden
of malen. Voor paarden en schapen is deze manier van toebereiding der voedering
slechts dan zeer dienstig, als zij niet meer in staat zijn het met hunne eigen tanden fijn te malen, in dit geval wordt het gewoonlijk gestampt. Doelmatiger is deze voederbereiding voor rundvee, bij hetwelk de gra-
«en in zijn geheel onverteerd het lichaam verlaten. |
|||||
|
400
|
|||||||
|
HET WEEKÏK
|
|||||||
|
Het kort snijden van liooi, stroo, groenvoeder moet dienen om harde
van grove stengels voorziene voedingsstoffen zachter te maken, hare ver- menging met ander voeder in de hand te werken en voorts om voeder te besparen. Paarden legt men gewoonlijk het stroo als baksel voor en het rundvee
geeft men stroo als haksel, wanneer men het met ander voeder, b. v. ge- sneden knollen wil vermengen, het nooi slechts dan, wanneer het van slechte qualiteit is en wanneer men het met smakelijker voeder wil ver- mengen. Groenvoeder geeft men het rundvee gesneden, als het eerstge- noemde nog jong is, omdat het dan dikwijls opblazend en afvoerend werkt én deze werking van minder kracht is, wanneer men het snijdt en met stroo vermengt. Het geschiedt echter ook, als het groenvoeder zeer oud en hard geworden is, het den dieren niet smaken wil en zij er veel van vermorsen. Schapen geeft men het ruw voeder gewoonlijk ongesneden, het stroo
als haksel wanneer men granen, oliezaadkoeken, wortelen voedert, of wan- neer men ze in jaren dat groen voeder schraal is, stroo in groote hoeveel- heid geven moet en het dan met het voeder vermengt, hetwelk hun meer bevalt dan stroo. Wortelsoorten (aardappelen, knollen) snijdt men om ze met ander voe-
der te kunnen vermengen, ze moeten echter dan zoo kleiu worden gesne- den, dat ze niet in de keel der dieren blijven zitten; men moet ze hun ook zoo versch mogelijk geven, omdat zij in kleiue stukken gesneden en aan de lucht blootgesteld, zeer spoedig allen smaak verliezen. HET WEEKEN.
Het weeken der voedingsstoffen geschiedt door ze in de week te leggen,
te koken of te stoomen. In de week gelegd worden boonen, erwten en rogge dikwijls aan
paarden gevoederd, opdat ze gemakkelijker gekauwd kunnen worden en om het uitzetten in de maag tegen te gaan. Runderen en schapen geeft men de genoemde voedingsmiddelen liever gestampt, varkens daarentegen geeft men het liefst erwten en boonen droog dooreen zonder verdere toe- bereiding. |
|||||||
|
DE TOBBEREIDIHG DER VOEDINGSMIDDELEN ENZ. 401
|
|||||
|
Door het broeien moeten harde, grove en moeielijk verteerbare
voedingsstoffen weeker gemaakt worden. Te dien einde worden zij, voor- namelijk stroo, met beet water of beete spoeling begoten en blijven eeu tijdlang staan. Zulk voeder wordt bijna uitsluitend aan rundvee en wel aan melkbecs-
ten en mestvee gegeven, voor paarden en schapen is het niet geschikt, ook wordt het nut dat het voor rundvee zou hebben dikwijls tegenge- sproken. Het koken van granen, wortelgewassen (met uitzondering van erwten
en boonen) is zeer aan te bevelen voor varkens. Paarden en schapen geeft men geen gekookt voeder, ook voor rundvee komt het niet in aanmerking. Tot het s t o o ui e ii van het voeder worden bijzondere toestellen ver-
eischt. Aardappelen worden gestoomd, daar zij het rundvee beter smaken dan rauw. Ook hard, zuur hooi en kaf, is men gewoon door stoomen te weeken en in dien toestand met goed gevolg aan het, rundvee te geven. Doorgestoomd voeder zou 10% besparing aan voeder of 10°/0 winst op
vleesch, vet en melk bereikt worden. Derhalve is het boven het broeien van het voeder zeer te verkiezen.
DE TOEBEREIDING DER VOEDINGSMIDDELEN DOOR,
MIDDEL VAN EEN CHEMISCH PROCES De wijze van toebereiding der voedingsmiddelen, waaraan eene chemi-
sche verandering hunner voedingsstoffen verbonden is, geschiedt door mou- ten, roosteren, zelfverwarming en zuurmaken. Het mouten, waartoe alle zetmeelhoudende vruchten en zaden gebruikt
knnnen worden, wordt bijna uitsluitend met het oog op het dieet der dieren aangewend; evenzoo is het gelegen met geroosterd koren en vruch- ten, die voordat zij worden toegediend, gestampt of gekookt, moeten worden. De zelfverwarming van het voeder heeft plaats, wanneer men ruw voeder
(stroo of een mindere soort van hooi) tot baksel maakt en daaraan kaf, knolschillen, koolstronken, hooizaden, ook oliezaadkoeken, knollen, aard- appeleu toevoegt, er heet water over giet en het geheele mengsel laat gisten. Uet daardoor te verkrijgen voedsel heeft een aangenamen, wijnzuurach-
26
|
|||||
|
408 DE (JHANKN.
|
|||||||
|
tigen reuk, is licht verteerbaar en wordt door de dieren gaarne gegeten.
Het is echter alleen voor rundvee geschikt en vereischt bij de bereiding zeer groote oplettendheid. Het zoogenaamde bruinhooi wordt door zelfverbitting van het groen-
voeder verkregen, waardoor namelijk zure en vaa harde wortels voorziene, grassen en planten gemakkelijker verteerbaar worden gemaakt. Het zuurmaken van het voeder wordt dan aangewend, wanneer de voe-
dingsmiddelen niet behoorlijk droog zijn binnengebracht of wanneer zij naar den aard van het voedsel niet spoedig drogeu Men maakt derhalve bladeren van verschillende knolsoorten zuur, voorts beetwortels, koolsoor- ten, aardappelgroen, groenen maïs, het nagras der weiden, late lupinen enz. Ook kunnen klein gesneden knollen en aardappelen daaraan toegevoegd wor- den, en zulks is voornamelijk aan te bevelen, als zij des winters bevroren zijn. Eveuzoo bewaart men overblijfselen van knollen en aardappelen uit sui-
kerfabrieken en jeneverstokerijen, langen tijd. Is het inzuren op doelmatige wijze geschied, dan heeft de ingelegde
massa na 6 a 8 weken een eigenaardigen zuurkooiachtigen reuk aangeno- inen, kan dan gevoederd worden en wordt vooral met voordeel aan rund- vee toegediend. Men heeft ook het voederen met brood beproefd, namelijk het toedienen
van rogge- en tarwebrood aan paarden, echter is bevonden, dat men daarbij aan vele bepalingen gehouden is. Het schijnt namelijk niet goed te zijn voor paarden die dikwijls hard moeten loopen. Ook zou het aanleiding geven tot slechte spijsvertering en opgeblazcnheid. In geen geval kan men hierbij buiten gewoon voeder. |
|||||||
|
De voedingsmiddelen in het bijzonder.
Beschouwen wij nu de voedingsmiddelen op zich zelven meer in het
bijzonder dan zullen de granen en de peulvruchten het eerst onze aan- dachl trekken. * DE GRANEN.
De graankorrels tiju door haar aanzienlijk gehalte aan oplosbare voe- |
|||||||
|
DE GKaNBN IK HUT BIJZONDER. 403
|
|||||
|
dingsstoffen (72 tut 80 percent) onderscheiden, waarvan de stikstofhoudende
het zesde tot zevende deel uitmaken. De peulvruchten daarentegen bevat- ten ongeveer J van alle voedingsstoffen aan proteïne. Daarbij zijn de schil- len zwaar, gedeeltelijk onverteerbaar. Granen en peulvruchten zijn degelijk voedzaam, maar mocielijk en langzaam te verteren, de eenen meer, de au- deren minder. Zij behoeven derhalve gezonde en krachtige verteringsorga- dcu en in het tegenovergestelde geval, moeten zij worden toebereid, voor- dat men ze geeft. Bovendien behoort men bij het gebruik daarvan wel degelijk den ouderdom, de gezondheid, de manier van verbruik en nutti- giug der dieren in aanmerking te nemen. Paarden kunnen wel is waar zonder granen opgevoed worden, zij kun-
ueu er echter niet buiten zoodra men diensten van hen vereischt. Al naar hun ouderdom en de wijze van verbruik zal men nu eens met deze dan weder met andere granen zijn voordeel doen, en hunne vermenging met andere voedingsstoffen kunnen aanwenden. Over het algemeen geeft men ze hun grof gemalen, dit is echter niet
onder alle omstandigheden aun te bevelen. Evenzoo zullen zemelen slechts met het oog op het dieet der paarden de voorkeur verdienen. Dat men de moeielijk te vertereu granen over het algemeen weekt,
voordat men ze toedient, is reeds vroeger aangemerkt Geeft men de granen aan rundvee, dan moeten ze vooraf doelmatig toe-
bereid worden, dan zullen ze goed worden verbruikt en goede diensten bewijzen. Schapen verteren ze veel beter, ook zonder voorafgaande toebe- reiding; geeft men dit voedsel aan deze diereu, dan dient men echter nog op vele andere zaken te letten. Wil men varkens mesten dan zijn granen onontbeerlijk, deze voedering
vereischt echter ook bijzondere oplettenheid, wil zij hun ten goede komen en niet onverbruikt verkwist worden. DE GRANEN IN HET BIJZONDER.
a. De haver. Vau alle granen is de haver het lichtst te verteren.
Voorheen meende men dat nieuwe haver nadeelige eigenschappen bezit, doch deze bepalen zich slechts tot nioeielijker verteerbaarheid eu eenigszius afdrijvende werking, vaudaar dat. men aan oude haver de voorkeur geeft boven nieuwe. |
|||||
|
404 DE GRANEN IN HET BIJZONDER.
|
|||||
|
Voor paarden is de haver het beste korenvoeder en een uitstekend
paardenfokker van de zeventiende eeuw, de hertog van Cavendisb, zeide reeds: goede haver is voor paarden het beste voedingsmiddel dat er be- staat, en de Engelschen zeggen: het geheim, om zulke groote en schoone paarden te fokken, zooals zij leverden, bestaat alleen in den haverzak. Haver is goed voor alle paarden zoowel jonge als oude, het is voor
hen het geschiktste voeder onder alle levensomstandigheden. Men geeft ze het voordeeiigst in haar geheel met haksel, slechts voor veulens en zeer oude paarden wordt zij gestampt. Geen van de vele in hare plaats aanbevolen en beproefde surrogaten
heeft haar kunnen vervangen. Als een voortreffelijk huismiddel bij vele ziekte-gevallen van het paard
zij hier nog de uit fijn, zoet havermeel of ook havergort bereide slijmerige pap aanbevolen, waarbij men gewoonlijk nog een weinig keukenzout voegt. Ook voor rundvee is de haver het heilzaamste koren, voor kalveren,
zogende koeien, melkvee, springstieren, zwakke dieren is zij bijzonder ge- scbikt; minder voor het mesten. Voor deze dieren moet men ze echter meest geweeken, koken of malen. Schapen, voor welke de haver onder dezelfde omstandigheden is aan
te bevelen, verteren ze volkomen maar ook slechts, indien zij vooraf ten minste gekneusd is. Varkens geeft men de haver slechts in den vorm van havermeel,
wanneer zij niet jong zijn; ook voor jonge varkens is zij een licht ver- teerbaar voeder. b. De gerst. Deze bevordert den vleeschgroei veel meer dan de overige
granen, zij is echter moeielijk te verteren en wordt in de maag spoedig zuur. Voor paarden over het algemeen minder gebruikelijk, wordt zij hun het meest malen gegeven. Bij het rundvee wordt haar, indien men wil mesten, boven ander graan
de voorkeur gegeven. Varkens, tot hetzelfde doel aangehouden, is zij het heilzaamst en voor deze
dieren ook zeer goed te verdragen, als zij slechts droog en in den vorm van meel of ten minste goed gestampt, onvermengd met ander voeder werdt gegeven. Het gersternout, wanneer het namelijk bruin geroosterd is, is om zijne
|
|||||
|
DE GRANEN IN HET BIJZONDER. 405
|
|||||
|
lichtere verteerbaarbeid ceu zeer geacht huismiddel, bij herkauwende dieren
en bij schapen, wanneer zij aan galligheid, waterzucht of wormziekten lijden. c. D e r o g g e. De rogge is het beste krachtvoedsel (intensief), is echter
ook het moeielijkst te verteren en wordt het spoedigste zuur. Zij moet derhalve vooral in verschen toestand, slechts roet groote voorzichtigheid worden gevoederd en is bovendien slechts geschikt voor dieren, die hard moeten werken, b. v. voor werkpaarden, die ze als gedeeltelijke tegemoet- koming voor de haver erlangen. Zonder deze gevoederd wordende moet zij geweekt of gekookt worden. Bij herkauwende dieren wordt de rogge bijna alleen voor werkossen als
voeder gebruikt, bij schapen bijna in het geheel niet en bij varkens, die ze slecht verteren evenmin. De z e me 1 e n, die met veel water aangemengd moeten worden, worden het
best slechts aan herkauwende dieren gegeven, bij welke zij als melkvoe- der voor koeien, als mestvoeder voor schapen in den laatsten tijd zeer zijn aanbevolen, voornamelijk indien zij vooraf op doelmatige wijze toebereid, behoorlijk gebonden en hierdoor lichter verteerbaar geworden zijn. d. D e tarwe. Dit aan proteïne-stoffen zeer rijke graangewas, wordt
als voeder voor dieren slechts weinig gebezigd. Daarentegen wordt van de tarwezemelen, die even als de roggezemelen proteïne-stoffen, zetmeel, gom, suiker, vet, enz., maar gewoonlijk minder meel bevatten, veel ge- bruik gemaakt, als dieetmiddel voor paarden, als melkvoeder voor her- kauwende dieren en als mestvoeder voor varkens. De toebereiding is de- zelfde als die van roggezemelen. e. De boekweit is ook slechts weinig als voedingsmiddel voar die-
ren in gebruik en is van meer bekendheid door eigenaardige ziekte-ver- schijnselen, die zij bij witte en witgevlekte dieren, met name bij schapen en varkens voornamelijk dan teweeg kan brengen, indien zij in haren bloei tot voeder wordt gegeven, en de dieren korten tijd na het gebruik i" den zonneschijn gebracht worden. Zij geraken dan in een eigenaardigen toestand, die de bedwelming zeer nabijkomt. f. De maïs is door zijn rijk gehalte aan vet en zetmeel eene zeer de-
gelijk voedende voedingsstof en als zoodanig zeer geschikt tot mesten. Voor paarden wordt hij slechts zelden gebezigd en dan bijna uitsluitend voor
werkpaarden, grof gemalen, met toevoeging van haksel en goed nat gemaakt. |
|||||
|
406
|
|||||||
|
DE PEULVRUCHTEN.
|
|||||||
|
Voor herkauwende dieren bijzonder Ms mestvocdscl gebruikt, wordt hij
aan runderen gemalen, aan schapen in zout water geweekt gegeven, met toevoeging van raapkoek of ander proteïne-houdend voedsel. Voor varkens is de maïs een uitstekend mestvoeder, dat hun gewoon-
lijk droog, zonder voorafgaande toebereiding gegeven wordt. DE PEULVRUCHTEN.
Erwten, buonen en wikken zijn zeer rijk aan proteïne-ve rbindingen, zij be-
vatten namelijk een met de kleefstof overeenkomend (lichaam), het legumine, in niet onaanzienlijke hoeveelheid; zij zijn derhalve zeer voedzaam en ne- men eene eerste plaats in onder de voedingsmiddelen die kracht bijzetten en de kern uitmaken van het mestvoeder. Echter zijn zij zeer moeielijk te verteren en vereischen bij het gebruik groote voorzichtigheid. a. Erwten en boonen. Deze worden slechts aan trekpaarden ge-
voederd, die hard moeten werken, nogtans zelden alleen, meestal als toe- spijze, gewoonlijk geweekt of gemalen. Voor rundvee zijn zij een krachtig voedsel, voor mest- en werkdieren,
voor fokdieren toespijs; zij moeten echter in beide gevallen vooraf toebereid worden. Ook voor schapen zijn zij een krachtig voedsel, als deze gemest moeten
worden. Aan lammeren geeft men ze als toespijs bij de haver in geweek- ten toestand. Voor varkens zijn zij een krachtig voedsel voor het mesten en toespijs
voor den aanfok. Voor het eerste doel geeft men erwten en boonen liefst droog bijeengevoegd, voor het laatste gemalen of geweekt. b. De wikken geeft men somwijlen als versterkend voedsel aan zulke
paarden, die hard moeten werken. Aan de overige dieren worden zij als bijvoeder wel in kleine hoeveelheid gegeven, doch bij fok- en melkvee kan men ze slechts zelden met goed gevolg aanwenden. Gemalen wikken werken de melkafscheiding tegen. Wil men b. v. bij koeien, die in korten tijd gemest moeten worden, de melkafscheiding beperken, dan zal men dit doel het best door toedienen van gemalen wikken bereiken. c. De lupinen zijn in den jongsten tijd bij wijze van proefneming
voor alle dieren aangewend, wegens hun gehalte aan bitterstof zijn zij er |
|||||||
|
DE KNOL- IN WORTELGEWASSEH. 407
echter niet zeer op gesteld. Slechts voor schapen maken zij een deugdelijk
versterkend voedsel uit, bovendien verdienen zij met het oog op het dieet wel in aanmerking te komen bij verschillende langdurige ziekten der scba- pen, als bleekzncht, wormziekte enz. HET LIJNZAAD.
Hierop moet de aandacht gevestigd worden, dewijl dit vooral voor melk-
vee in den laatsten tijd is aanbevolen en bijzonder voor koeien, die te vroeg gekalft hebben, ten einde eene overvloediger melkafscheiding teweeg te brengen. Gemalen en gekookt moet het de melk bij het spenen en bij liet opkweeken der kalveren vervangen; ook geeft men het even als meel, hetwelk over ander voeder gestrooid of daarmede vermengd wordt. Scha- pen verteren ook de slechts grof gestampte korrels. DE KNOL- EN WORTBLGEWASSEN.
Deze verdienen als voedingsmiddel voor onze huisdieren onze bijzondere
aandacht, daar zij wel is waar volgens hunne geheele samenstelling het tegendeel van de granen en peulvruchten uitmaken, maar toch niet min- der een doelmatig gebruik vinden, wanneer in het aan de dieren toegc- diende voeder eene juiste voedstof-verhouding bewaard wordt. De wortelgewassen bevatten slechts weinig proteïne-stof, daarentegen
veel zetmeel en suiker, bovendien behalve extractiefstoffen en minerale bestanddeelen, veel water. Zij zijn licht verteerbaar, daar de onverteerbare plantvezels er slechts in
geringe mate in voorhanden zijn, doch daar hun de voor de voeding ver- eischte proteïne-stoffen in voldoende mate ontbreken, zullen zij nimmer, alleen toegediend, op den duur eene normale voedering kunnen uitmaken. Bijzonder voor paarden zullen zij als voedingsmiddel slechts zeer zelden
gebruikt worden, maar in vele gevallen met betrekking tot het dieet zeer goede diensten bewijzen. Voor herkauwende dieren en varkens zijn zij» indien zij namelijk doelmatig worden toebereid, van groote waarde. Overigens mag niet onvermeld blijven, dat, de wijze van grondbemes-
ting en andere gesteldheid van den grond niet in aanmerking genomen, |
||||
|
408 DE KNOL- EN WOBTELGEWASSEN.
|
|||||
|
de tijd van bewaring der wortelgewassen van groot belang is. Knollen
worden, als men ze lang bewaart, taai, stokkerig en ondergaan eene ver- mindering van hunne voedende bestanddeelen, namelijk van de suiker; ook aardappelen veranderen bij lange bewaring op zeer in het oog loopende wijze; al hunne voedingsstoffen nemen af bij het spruiten; ten koste van hunne stikstofhondende bestanddeelen begint het solanine, eene scherp nar- cotische stof van hevige werking, in hen te ontwikkelen en hunne voe- dingsstof vermindert allengskens al meer en meer. a. De aardappelen bevatten gemiddeld 25 procent vaste zelfstandig-
heid, die grootendeels uit zetmeel en voor ongeveer T\'r uit proteïne bestaat. Met stikstofvrije voedingsmiddelen toegediend leveren zij derhalve een
voedzaam voeder, in bet tegenovergestelde geval gaat een groot gedeelte vau het daarin voorhanden zetmeel onverteerd verloren. Geeft men ze rauw dan worden zij tengevolge van de daarin voorhan-
den scherpe stof zeer spoedig nadeelig voor de dieren, vandaar dat men gewoon is ze vooraf uit te loogen, te koken of te stoomen. Over de waarde der aardappelen als voeder voor paarden loopen de ge-
voelens zeer uiteen. Zooveel is echter bepaald zeker, dat zij voor paar- den geen krachtig voedsel zijn en voor het fokvee niet deugen. Wil men ze voor werkpaarden gebruiken, waarvau men geeu zwaar werk vereischt, dan kunnen zij rauw of liever gekookt worden toegediend; ander voeder mag hierbij echter niet achterwege blijven. Ook voor den aanfok van herkauwende dieren zijn de aardappelen niet
geschikt, daarentegen wel als voedingsmiddel bij volwassen dieren, zoo- wel rauw als gekookt, in het laatste geval voornamelijk als mestvoeder. Bij melkvee vermeerderen zij, als zij rauw worden toegediend, de rnelk- afscheiding, de melk is echter waterig en wordt slechts moeielijk tot bo- ter verwerkt.-Gekookt toegediend, maken zij, dat de. melk eene groote hoeveelheid botervet bezit. In ieder geval moet men er eene voldoende hoeveelheid ruw voeder aan
toevoegen, en mag een meer proteïne bevattend voeder niet ontbreken. Voor drachtige koeien en schapen moeten de aardappelen zooveel mo-
gelijk vermeden worden. Koeien brengen niet zelden kalveren ter wereld met zeer vleezige navelstreng en schapen verlammen ten gevolge van aard- appelvoeder. |
|||||
|
409
|
|||||||
|
QROEHVOKDEK.
|
|||||||
|
Voor varkens zijn de aardappelen uitmuntend, gekookte nog beter dan
rauwe en voornamelijk dan, als men daaraan eeu veel proteïne-stof be- vattend voeder toevoegt. Met het oog op bet dieet verdienen de aardappelen bij onze dieren de
grootste oplettendbeid, zij zijn aan te bevelen bij eene menigte ziekten: bij gestoorde spijsvertering, bij ziekten die uit gebrekkige bloedvermen- ging voortspruiten enz. b. I)c topin ambo urk nollen komen in hunne uitwerking de aard-
appelen zeer nabij en kunnen, waar zij geteeld worden, juist zooals deze worden gebruikt, in het voorjaar verdienen zij echter de voorkeur boven de aardappelen, omdat zij later spruiten. c. De wortelen welker verschillende soorten voornamelijk suiker
en zeer veel water bevatten, zijn lichtelijk en zeer spoedig te verteren, op zich zelven echter niet zeer voedzaam, daar zij arm aan proteïne zijn. Voor paarden worden bijna alleen de witte worteleu gebruikt, wanneer
een meer intensief voedsel dan granen en zelfs dan aardappelen toegediend moet worden. Voor herkauwende dieren zijn bijzonder de beetwortelen van belang,
namelijk als een voedingsmiddel dat de melkprodructie zeer bevordert. Bij toediening hiervan wordt de melk rijker aan vet en wclsmakend, de boter evenals na het gebruik van groenvoeder. Niettemin mag het den dieren hierbij aan ruw voeder, bijzonder aan hooi, niet ontbreken. Varkens krijgen slechts zelden wortelen, die bij hen wat voedzaamheid
betreft, bij aardappelen verre achterstaan. GROENVOEDER.
Als groenvoeder worden voor onze huisdieren eene menigte planten
gebruikt, welker stengels en bladeren in frisschen, sappigen toestand, ver- scheidene voedende bestanddeelen, als eiwit, suiker, slijmsap, gom, extrac- tiefstof enz. bevatten. Al naar hare standplaats en de omstandigheden, onder welke zij ge-
groeid zijn, en ook naar baren ouderdom, is de voedingswaarde zeer ver- schillend. Hoe meer lucht, licht, warmte en matige vochtigheid de planten gedurende haren groeitijd erlangen, des te beter is hare qualiteit als voe- |
|||||||
|
410
|
|||||||
|
GROEN VOEDER.
|
|||||||
|
dingsplant. Derhalve zijn grassen, die op bergen en hellingen groeien ge-
woonlijk voedzamer, dan die van laagvlakten en open velden, grassen op zuidelijke en oostelijke hellingen beter dan die op westelijke en noorde- lijke. Grassen, welke op humusrijke gronden zijn gegroeid, geven een zuur, ongezond voeder. De groenvoedergewassen, bijzonder de gras- en kiaversoorten, hebben in
de verschillende tijdperken van hunnen wasdom een zeer ongelijk ge- halte aan voedingsstoffen en aan houtvezelen. Tot aan hunnen bloeitijd nemen de stikstofhoudende bestanddeelen toe, later nemen deze af, terwijl daarentegen eene vermeerdering van houtvezelen en stikstofvrije voedings- stoffen plaats heeft. Paarden kunnen bij groen voeder leven, zij zullen echter niet zoo goed
en zoo lang werken, als wanneer zij granen erlangen. Anders is het gelegen met de herkauwende dieren, die als teel-, melk-
en werkdieren, ook als mestvee, bij groenvoeder zeer goed tieren. Varkens worden met alle groenvoeder zeer goed gevoed, zij kunnen er
echter niet mede gemest worden. Met betrekking tot het dieet is het groenvoeder voor al onze huisdie-
ren in velerlei ziekten, namelijk zulke, die uit stoornis in de spijsverte- ring of uit eene gebrekkige bloedsmenging ontstaan, zeer heilzaam, derhalve is de aanbeveling van jonge, sappige groenten, in het begin des voorjaars voor zieke, zwakke en achterlijke dieren, door de ondervinding volkomen gerechtvaardigd. Men onderscheidt de zoete of de eigenlijke grassen van de zure of half-
grassen, welke laatste arm zijn aan voedingsstoffen, rijk aan adstringee- rende (samentrekkende) stoffen, zuren en zouten, welke derhalve niet al- leen niet gezond, maar voor de gezondheid der dieren wezenlijk nadee- lig zijn. Behalve de eigenlijke groenvoederplanten (dus de grassen en de nog te
beschouwen peulvruchten) worden ook de jonge graanzaden als groen- voeder gebezigd: rogge, haver, maïs, welke bijzonder als melk voeder zeer goed aangeschreven staan. Onder de klaversoorten en peulvruchtgewassen komen als groenvoeder-
planten voornamelijk in aanmerking: de roode en witte klaver, delucerne, esparcette, de erwten en de wikken, die alle rijk aan proteïne- en extrac- |
|||||||
|
♦11
|
|||||||
|
GROENVOEDER.
|
|||||||
|
tiefstoffen zijn, door al onze huisdieren zeer gaarne gevreten worden, en
hun ook heilzaam zijn, indien bij het gebruik de noodige voorzichtigheid wordt in acht genomen. De klaver is in vereeniging met grassen het best te verdragen, zij
heeft dan ook niet zoo lichtelijk nadeelige gevolgen, als opgeblazenheid enz. Lupinen zijn als groenvoeder namelijk voor schapen niet alleen als
voedingsmiddel zeer aan te bevelen, maar ook met het oog op het dieet en als voorbehoedmiddel tegen de reeds vroeger genoemde cachcctische ziekten (kwaadsappigheid) zeer dienstig. Wat voordeeliger is, de dieren het groenvoeder in den stal toe Ie dienen
of hen in de weide te jagen, opdat zij de groene planten op de weide kunnen verteren, hierover zijn de meeningen uiteenloopend. De vele zuiver economische opmerkingen niet in aanmerking genomen,
is het ontwijfelbaar, dat er meer voeder afgeweid dan afgemaaid kan wor- den, en daar bovendien de planten door de dieren in de weide steeds jong kunnen gegeten worden, zoolang zij nog malsch en sappig zijn, zoo zullen de dieren bij het in de weide loopen zich beter bevinden dan bij groenvoedering in den stal. Natuurlijk komen er omstandigheden voor, dat het laten begrazen der
gronden niet kan plaats hebben, wanneer zij in natte jaren ten gevolge van hunne gesteldheid of ligging moeielijk drogen, of wanneer er sprake is van voedingsstoffen, die door net maaien in grooter hoeveelheid ver- kregen worden, als maïs, groene wikken, lucerne enz. De welvaart der dieren wordt door het loopen in de weide overigens
niet alleen bevorderd ten gevolge van het hun daar aangeboden voedsel, maar ook in menig ander opzicht. De beweging in de vrije lucht, de ver- harding tegen den invloed van het weder zijn voornamelijk voor alle jonge dieren van groot belang, en de ondervinding leert, dat de in den stal grootgebrachte dieren zich nooit zoo volmaakt ontwikkelen, als die, welke de gelegenheid hebben, in het vrije veld te dartelen, hunne krachten te oefenen en hunne spieren te harden. Dat voor werkdieren en gedeeltelijk ook voor mest vee, de groen voede-
fing in den stal voordeeliger kan zijn, zal natuurlijk niet tegengesproken kunnen worden. Welke wijze van voedering men ook verkieze, steeds zullen er vele
|
|||||||
|
412 HM HOOI.
|
|||||
|
regelen en voorschriften moeten worden in acht genomen, welker uitvoe-
rige behandeling tot het gebied der bijzondere voederingsleer behoort, waar- uit het voornaamste later nog in het kort behandeld zal worden. In den jongstcn tijd heeft men de uitsluitende droogvoedering van het
rundvee en in het bijzonder van de koe aanbevolen, terwijl men tegen de groenvoedering gewichtige bedenkingen heeft gemaakt. Vooral heeft men hierbij de ongelijkmatigheid der voeding op den voorgrond gesteld. Reeds de verandering der verschillende groenvoedersoorten, welker smaak even verschillend is, werkt nadeelig op de voeding der dieren. Maar ook de enkele groenvoedersoorten veranderen allengskens meer en meer, zooals reeds verklaard is. Behalve de ongelijkmatigheid van het voeder heeft men echter ook de
kosten van het bijeenzamelen tegen de groenvoedering ingebracht, die door de groote met het groenvoeder in den stal gebrachte hoeveelheid water aanzienlijk vermeerderd worden. Al kan ook niet worden tegengesproken, dat door uitsluitende droog-
voedering eene grootere gelijkmatigheid in de voedering bereikt wordt, toch zal het droogvoeder in zijne qualiteit aan vele veranderingen onderhevig zijn en zulks wel al naar het gewin, de wijze en den tijd der bewaring enz. Bovendien heeft de groenvoedering zooveel voor en hare nadeelen laten zich zoo ver beperken, dat het volhouden eener uitsluitende droog- voedering, van de koe namelijk, gedurende den zomer, slechts bij wijze van uitzondering en onder geheel bijzondere omstandigheden is aan te bevelen. HET HOOI.
Geen ander voedingsmiddel biedt in zijne qualiteit zulk eene verschei-
denheid aan als het hooi. Hoe beter de daartoe gebruikte groenvoederstof- fen zijn, hoe beter ook het daaruit bereide hooi zal wezen. Zijne qualiteit hangt ook in het bijzonder van zijne bereiding af. Trekt door veel regen de kracht er uit, dan verliest het veel van zijne waarde, niet minder, wan- neer het te lang aan de zonnehitte is blootgesteld geweest en verdroogd is. Goed hooi moet een aangenamen, aromatischen, krachtigen honigreuk
verspreiden en zooveel mogelijk weinig zure, sterk overheerschende be- standdeelen bevatten. |
|||||
|
413
|
|||||||
|
HET HOOI.
|
|||||||
|
Verscli hooi, hetwelk zijn zelfveihittings-proces nog niet heeft geëindigd,
nog niet heeft uitgebroeid, zooals men het neemt, is «el is waar, zooals nieuwe proeven bewezen hebben, niet zoo nadeelig voor de gezondheid als men vroeger meende, het moet zelfs in hunne lijvigheid eene gunstige verandering teweegbrengen, nogtans is het raadzaam, ten minste eenige weken na het maaien te wachten, voordat men het als voeder geeft, daar bij dieren, die versch hooi verteerd hebben, zich toch menige verschijn- selen voordoen, die aanleiding geven hunnen welstand in twijfel te trekken. Hooi, hetwelk langer dan eenjaar is bewaard, verliest in ieder opzicht
in waarde. Het van het etgroen gewonnen hooi ging vroeger voor een voeder van
geringe waarde door. Wanneer het echter goed binnengebracht is, dat is te zeggen, weinig of in het geheel niet van den regen te lijden heeft gehad, dan heeft het, omdat het uit jongere en oplosbaarder planten bestaat, eene hoogere voedingswaarde dan het groene hooi. Het bevat minder onoplos- bare houtvezels, meer stikstofrijke stoffen, meer suiker, gom, vet enz. en is derhalve voor het melk- en rr.estvce beter te verdragen dan gewoon hooi. Door bet samenpersen van het hooi, hetwelk echter in ons land nog
weinig gebruikelijk is, zal het beter den invloed van het weder kunneu weerstaan en gemakkelijker vervoerd kunnen worden. Daar bovendien door het persen zelf bij nat weder gewonnen hooi zich goed houdt, geen schim- mei vormen en zijne voedingswaarde behouden zal, verdient zulks waarlijk wel onze bijzondere belangstelling. Geperst hooi moet echter voordat men het als voeder toedient doorgesneden en uiteengespreid worden. Voor paarden van welke men slechts eenigen arbeid vergt, is hooi als
enkel voeder niet gebruikelijk; als toevoegsel bij ander voedsel echter is goed, aromatisch hooi om zijne gunstige uitwerking zeer aan te bevelen. Ook het hooi vau klaver, lucerne en esparcette is voor hen zeer goed te verdragen en voedzamer dan gewoon hooi. Slecht gewonnen, duf en stoffe.rig hooi en dat hetwelk van zure gras-
sen is gewonnen, is zeer nadeelig voor de paarden, het maakt hen kort- ademig en vatbaar voor andere ziekten. Ook aan de herkauwende dieren is men gewoon hooi, en zulks ■wel uit
een economisch opzicht, niet uitsluitend als voeder toe te dienen, maar men geeft het hun met minder krachtig voedend voeder. Voor het fokvee |
|||||||
|
414 HET SIKOO.
|
|||||
|
voor drachtige en zogende moederdieren mag het niet achterwege blijven.
Aan rundvee geeft men het langere, grovere, aan schapeu het fijnste, kort- ste en op drogen grond gewassen hooi. De voeding der verschillende klaversoorten, de lucerne, esparcette, spur-
ric en seradelle is in den jongsten tijd voor de veeteelt van veel belaDg geworden. Voor drachtige en zogende uioederdieren, bijzonderlijk voor lam- meren moeten de genoemde voedingsmiddelen echter om hunne voedende kracht steeds met voorzichtigheid en niet alleen gebruikt worden. Het van kunstweideu dikwijls iu groote hoeveelheid gewonnen hooi heeft
men als de oorzaak van vele ziekten beschouwd en het ten minste eene op- wekkende voediugskracht ontzegd. Dienaangaande zul de ondervinding ons echter nog veel moeten leereu. HET STROO.
De meening, dat het stroo als voeder voor onze huisdieren weinig of
niets waard is, is voornamelijk sedert dien tijd grondig wederlegd, toen men het bewijs geleverd heeft, dat de tot dusverre als volkomen ouver- teerbaar beschouwde plantenvezel geenszins geheel onverteerbaar is. De verschillende soorten van stroo bevatten wel is waar in het geheel slechts weinig voedingsstof, het stroo van peulvruchten meer dan dat van halm- planten, zij zullen dus nimmer als uitsluitend voeder kunnen gebezigd worden, maar gevoegd bij voeder dat rijk aan voedingsstoffen is, even als bij alle veel water bevattende voedingsmiddelen, zijn zij voor al onze huis- dieren, uitgenomen de varkens, van groote waarde. De verhouding der voedingsstof in het stroo is natuurlijk zeer verschillend
en hangt van vele omstandigheden af, het meest van de plantensoort, waar- van het gewonnen wordt. Het stroo der granen is armer, dat der peul- vruchten rijker aan proteïne-stoffen. Ook komen nog in aanmerking de grond waarop de planten zijn gegroeid, de oogsttijd, het weder bij het oog- sten, de wijze van bewaring, de tijd dien het gelegen heeft enz. De herkauwende dieren verwerken het stroo beter dan de paarden. De-
zen laalsten even als het rundvee geeft men het bijna altijd gesneden tot baksel, den schapen meestal ongesneden. De bijzondere loebereiding van het stroo is reeds vroeger besproken. |
|||||
|
DK OLIEZAADKOEKEN. 415
|
|||||||
|
Haverstroo geeft nien voornamelijk aan paarden en schapen, gerstestroo
aan rundvee, namelijk aan melkkoeien, roggestroo aan ossen, het stroo der peulvruchten bij voorkeur aan herkauwende dieren, ter gedeeltelijke of geheele vervanging van het hooi. Wikkenstroo is het moeielijkst te ver- teren, vandaar dat het lichtelijk stoornis in de spijsvertering veroorzaakt. Ook boekweitstroo geeft bij schapen meermalen aanleiding tot ziekte- Terschijnselen. Alle door plantenziekten (brand, honigdauw, bladluizeu enz.) aangedane
stroosoorten zijn nadeelig voor de gezondheid der dieren en derhalve niet als voeder bruikbaar. Het rundvee kan groote hoeveelheden stroo in zijne maag opnemen en
ook verwerken. Bij drachtige koeien moet men echter de opvulling van de maag met stroohaksel en over het algemeen met zeer volumineus voedsel trachten te vermijden, omdat de drukking die daardoor op de baarmoeder wordt uitgeoefend, zoo groot is, dat het dikwijls het te vroeg kalven ten gevolge heeft. Kaf (de zaaddoozen der granen) en schillen van de peulvruchten, wor-
tels en knollen staan in betrekking tot hunne voederwaarde gelijk met het stroo, zij kunnen derhalve in vereeniging met ander voeder (spoeling, wor- telgewassen enz.) zeer voordeelig als veevoeder gebruikt worden. Boekweit- en lijnzaadkaf met heet water aangemengd, is zeer voedzaam
voor varkens. Ook verschillende bladersoorten kunnen gedroogd als voedsel voor dieren
worden gebezigd, ofschoon zulks in het groot slechts zeer zelden wordt gedaan. Meer algemeen worden zij met het oog op het dieet bij de wiu- tervoedering der schapen met voordeel aangewend. |
|||||||
|
.Aival uit fabrieken.
DE OLIEZAADKOEKEN.
Voor de voedering in het groot komen slechts lijn- en raapkoeken in
aanmerking, van welke de lijnkoeken eenigszins rijker aan voedingstoffen |
|||||||
|
416 DE ÏEMBLBN.
|
|||||
|
dan de andere zijn en den dieren veel beter smaken, daar zij niet de aan
de raapkoeken eigene, scherpe, vluchtige olie bevatten, welke dezen een bijzonderen, ranzigen smaak mededeelen, waaraan men de dieren eerst ge- wennen moet. Alle oliezaadkoeken zijn rijk aan proteïne en vet, derhalve zeergeschikt
om aan voedingsmiddelen die weinig proteïne-bestanddeelen bevatten, zoo- als stroo, wortelgewassen enz. eene juiste verhouding van voedingsstof te geven. Zij zijn licht verteerbaar, maar werken toch, wanneer zij in groote hoeveelheden en aanhoudend worden toegediend, verslappend op de inge- wanden. Voor paarden zijn zij om deze laatste reden slechts met het oog op het
dieet dienstig. Voor de herkauwende dieren daarentegen zijn zij van groot belang als het krachtigste voeder voor rundvee als mest- en melkvoe- der. De melkafscheiding wordt door oliezaadkoeken nog meer bevorderd dan zelfs door peulvruchten, bij koeien echter, die aanleiding tot vetwor- den hebben, zijn zij dit doel dan ook meer bevorderlijk. Voor schapen verdienen zij voor dezelfde doeleinden insgelijks aanbeve-
ling, ook voor zogende moederschapen. Bij varkens worden zij insgelijks wel gebruikt als mestvoeder, maar kun-
nen voor dit doel het graan toch niet vervangen. Voor vervalschingen der oliezaadkoeken, b.v. met mosterd, moet men
op zijne hoede zijn, men moet insgelijks acht geven op de wijze hoe zij bereid worden, op hunnen ouderdom en op de wijze van bewaring. Heet- geperste oliezaadkoeken zijn minder waard dan koud geperste. Slechte olie- zaadkocken, bijzonder lijukoeken, schijnen de melk te bederven en haar een onaaugenamen reuk te geven. DE ZEMELEN.
Van de zemelen hebben wij reeds vroeger gesproken, alleen zij hier nog
aangemerkt, dat zij als mest en melkvoeder van groote waarde zijn, dat zij, met name de tarwe-zemelen, om hunne lichte verteerbaarheid de lijn- koeken kunnen vervangen. De in de zemelen voorhanden voedingsstoffen worden veel meer oplosbaar, dat wil zeggen, voor de verteringssappen licu- ter toegankelijk gemaakt, wanneer men lichte ongeveer 1 a 2% bevattende |
|||||
|
DE MODTKIEMES. 417
|
|||||
|
oplossingen van koolzure alkaliën of van keukenzout met de zemelen eeni-
gen tijd omroert. Door de opname van zulke zoutoplossingen neemt hun volumen aanzienlijk toe. DE BRANDEWIJNSFOELING.
Deze wordt gewoonlijk uit aardappelen, zeldzamer uit graan verkregen,
bevat weinig vet, zetmeel, proteïne en zeer veel water, zelfs tot 95%, zoo- dat zij van alle voedingsmiddelen het rijkst aan waterdeelen is. Haar gehalte aan proteïne maakt haar bijzonder aanbevelingswaardig tot
het gisten van volumineuze, moeielijk oplosbare en aan proteïne arme stof- fen, zooals stroo, kaf. Met ruw voeder toegediend, is zij licht verteerbaar en ook voedzaam, alleen echter zal men het er niet lang mede volhouden. Voor paarden die hard moeten werken en voor jonge paarden is zij als
voeder over het algemeen niet geschikt; voor paarden echter die gedurende de wintermaanden slechts nu en dan gebruikt worden kan zij worden ge- bezigd. De beste diensten bewijst zij bij runderen, voornamelijk bij mestvee,
dan volgen melk- en werkdieren, minder goed is zij echter voor jong vee. Zij mag nogtans niet meer dan de gedeeltelijke voedering uitmaken en niet uitsluitend worden toegediend. Aan schapen mag men ze slechts in zeer matige hoeveelheden en nooit
gedurende te langen tijd geven, anders zou dit nadeelig werken op hunne gezondheid. Voor lammeren deugt zij in het geheel niet. HET BIERDRAF
wordt bijna uitsluitend voor rundvee gebruikt, in het bijzonder voor
melkkoeien, bij welke het de melkafscheiding buitengewoon doet toenemen. DE MOUTKIEMEN
gebroeid of gestoomd, zijn voor rundvee en ook voor varkens een voed-
zaam voeder. Aan kalveren toegediend zullen zij bijna dezelfde uitwerking als de moedermelk teweegbrengen en de spoedige ontwikkeling dezer die- ren zeer bevorderlijk zijn. |
|||||
|
418 I\'E AFVAL Uil DE STIJFSELBEREIDINO.
|
|||||
|
Men begiet ze voor het gebruik onder toevoeging van een weinig zout
met heet water en dient ze lauwwarm toe. Van ander afval uit fabrieken vermelden wij nog met een enkel woord :
De beetwortel-afval uit suikerfabrieken, de beetwortel-melasse (siroop) en de afval bij de stijfselfabricatie. HET PERSSAP.
Het na het uitpersen der beetwortelen overgebleven perssap wordt voor
rundvee en schapen tot mestvoeder gebezigd, hierbij wordt echter eene groote hoeveelheid stikstofrijk voeder gevorderd, daar het zeer arm aan stikstof, daarentegen zeer rijk aan water is. DE BEETWORTEL-MELASSE.
De beetwortel-melasse, die met water of spoeling verdund moet worden,
geeft men aan rundvee en schapen onder toevoeging van hooi, haksel enz., en nooit in te groote hoeveelheid, daar haar aanzienlijke gehalte aan zou- ten en organische zuren haar lichtelijk nadeelig maakt voor de gezondheid. Jonge dieren en drachtige beesten mogen ze dus onder geen voorwaar -
den gebruiken. DE AFVAL UIT DE STIJFSELBEREIDING.
Bij de aardappel-stijfselbereiding wordt uit de aardappelen eene onder
den naam van aardappelenvezel bekende massa verkregen, die wel is waar niet zooveel voedstof bevat als de aardappelen, maar nogtans als voeder voor runderen en varkens in het geheel niet te verachten is, wanneer daarbij nog een zeer degelijk voedsel en voor rundvee nog ruw voeder wordt gevoegd. Als een zeer voedzaam voeder voor varkens mogen hier nog de eikels
vermeld worden, die behalve dat zij rijk zijn aan stikstof nog bitterstof bevatten, door varkens gaarne gevreten worden, hen zeer goed mesten en een vast, pittig spek leveren. |
|||||
|
VLAS- EK HENNIPAFVAX. 419
|
|||||
|
DK MELK EN DE WEL
Een voedingmiddel op hetwelk alle jonge dieren in hun eerste levens-
tijdperk gesteld zijn, is de moedermelk, die door geen surrogaat volkomen vervangen kan worden. Niet zelden moet de koemelk niet alleen bij kalveren, maar ook bij veu-
lens, lammeren en biggen de moedermelk vervangen en zij is daartoe bij goede toepassing zeer geschikt. De zure melk, karnemelk en de wei worden bijzonder met het oog op
het dieet bij de dieren gebruikt, het zeldzaamst wel bij paarden (name- lijk in laaggelegen streken), het meest bij varkens. DE EIEREN
geeft men wel aan kalveren, die gemest moeten worden en ook aan ver-
zwakte fokdieren, namelijk aan hengsten. VLEESCH
wordt dikwijls tot het mesten van varkens gebruikt, namelijk op paarden-
villcrijcn. waar zij bijna uitsluitend daarmede gevoed en in korten tijd vet gemaakt worden. VETTEN EN OLIËN
zijn eerst sedert korten tijd als voedingsmiddel in aanmerking genomen en
bij het. mesten der dieren als de voornaamste stoffen die het vet aanbren- gen, erkend. Raapolie, lijnolie en levertraan worden als zoodanig gebezigd. Etne rationeele mestvoedering vereischt noodwendig het toevoegen van een dezer vetten bij het mestvoeder, dewijl daardoor de mesttijd aanzien- lijk wordt bekort en het mesten dus veel goedkooper wordt. VLAS- EN HENNIFAFVAL
zijn in den laatsten tijd ook als voedingsmiddelen aanbevolen geworden,
|
|||||
|
480 DE DRANKEN IN HET BIJZONDER.
|
|||||
|
tot welk doel men ze tot meel laat malen. Zij bevatten veel voedstof, na-
meiijk stikstofhoudende en worden met ander voeder vermengd aan de dieren gegeven. DE DRANKEN IN HET BIJZONDER.
De voor alle dieren het best te verdragen en tevens onontbeerlijke drank
is het water, dit maakt ook in alle andere dranken dat bestanddeel uit, hetwelk den dorst lescht. Hier moet tevens de aandacht er op gevestigd worden, dat het lesschen van den dorst een eerste vereischte is, dooreen verzuim in dit opzicht mist de geheele voeding hare werking, worden le- ven en gezondheid van het dier in gevaar gebracht. Al naar de diersoort, de wijze van gebruik en het den dieren toegediende
voedsel doet zich de behoefte tot opneming van dranken op verschillende wijze voor. Ook de gesteldheid der lucht, hare temperatuur, haar graad van vochtigheid oefent daarop invloed uit. Over het algemeen nemen varkens het meeste drinken, schapen zijn in
dit opzicht het matigst, terwijl het paard meer noodig heeft dan het rund. Bij doelmatige voedering en goed onderhoud der dieren laat men de
behoefte tot bet opnemen van dranken het best aan het natuurlijk in- stinct over. Geeft men hun te waterig voedsel dan willen zij niet drinken en dit moet vooral bij paarden en schapen voorkomen worden. Geeft men hun water, waarin zich andere voedende zelfstandigheden bevinden, zooals grof gemalen graan, raapkoek enz. dan gebruiken zij daarvan lichtelijk te te veel en ook dit mag niet geschieden. Slechts voor rundvee en varkens zijn ten behoeve der melkproductie en voor het mesten zulke dranken en zulks in warmer toestand te verdragen. Bijzondere doeleinden niet in aanmerking genomen is helder, zuiver
water van eene temperatuur van 8 tot 10° R. voor de dieren het best ge- schikt. Slechts het rundvee kan ook troebel, door organische toevoeging onzuiver gemaakt water, zooals het in slooten of meren gevonden wordt, zonder nadeel verdragen, dikwijls zelfs geeft het daaraan boven helder en zuiver water de voorkeur. Omstandigheden, waarin eene geheele onthouding van het water voor
de dieren verdraaglijk zou zijn, komen niet voor, vandaar ook dat eene |
|||||
|
HET KEUKENZOUT. 491
|
|||||
|
geheele onthouding van water gedurende den weitijd der schapen over het
algemeen afgekeurd wordt en daardoor lichtelijk gevaar ontstaat, dat de dorstende dieren van iedere gelegenheid gebruik maken om alle water dat onder hun bereik valt, al is het ook schadelijk, te drinken. Natuurlijk kunnen er omstandigheden voorkomen, die eene oogenblikke-
lijke onthouding van water gebiedend voorschrijven, zooals b.v. groote ver- hitting der dieren ten gevolge van lichamelijke inspanning, het gebruik van opblazend of zulk voeder, dat in het water uitzet, zooals erwten, rogge, boonen. Bij paarden mag men niet nalaten, hen, voornamelijk na het ge- gebruik van zeer koud water, in beweging te brengen, ten einde eene ver- koeling van de maag en de ingewanden te voorkomen. Men geeft hun derhalve ook liever kleine hoeveelheden en dikwijls. Heeft het drinken na het voederen plaats, dan moet het niet onmiddellijk daarop volgen maar eerst eenigen tijd daarna, opdat bet voeder niet door het water, maar door de maagsappen opgelost wordt. Aan verhitte paarden geeft men slechts lauw geworden water, in niet te groote hoeveelheid en zoodanig, dat men eene handvol hooi op den vollen emmer met water legt, zoodat de paarden genoodzaakt worden, het water langzaam tot zich te nemen en het langer in den mond te behouden. HET KEUKENZOUT.
Het keukenzout is voor het geheele levensproces van een groot phy-
siologisch gewicht, hetwelk reeds blijkt uit het aanzienlijke gehalte van keukenzout in het dierlijke organisme. Alle vloeistoffen en alle weefsels van het dierlijke lichaam bevatten keukenzout, het speelt derhalve zoowel in chemisch als in physisch opzicht eene belangrijke rol in de dierlijke huishouding en reeds het instinct der dieren spoort hen tot het gebruik van zout aan. Bieren, welke honger lijden, scheiden zeer spoedig in het geheel geen
zout meer af door de pis, daar alle weefsels en sappen het met alle ge- weid terughouden. Waren de voedingsstoffen, welke men aan de dieren geeft, steeds van
volmaakte qualiteit en zoodanig samengesteld, dat hunne voeding volkomen met de natuurlijke voeding overeenkwam, was in alle voedingsmiddelen de noodige hoeveelheid zout voorhanden, dan zouden bijzondere giften |
|||||
|
422 HEI VERBLIJF, DE OPVASSING EN DE VERZORGING DER DIEREN.
geen vereischte zijn. Daar echter over het algemeen juist het tegendeel
het geval is, zoo mogen bij onze huisdieren ten behoeve eener regelmatige voedering deze giften niet achterwege blijven, welke natuurlijk al naar de diersoort, den ouderdom, de soort van voeder, dranken en het doel, dat men met de dieren beoogt, zeer verschillend zullen zijn. Ten opzichte van de diersoort hebben schapen de grootste hoeveelheid
noodig, daarop volgen het rund, het varken en het paard. Te veel zout kan nadeelig werken, zelfs vergiftigend worden. Het in-
stinct der dieren leidt hen hierin gewoonlijk het best, maar men moet hen dan het zout in zoodanigen vorm toedienen, dat zij niet te groote dosis in eens tot zich kunnen nemen, waarom men hen dan ook het doelmatigst steenzout kan voorleggen. Geeft men aan dit laatste om bijzondere redenen de voorkeur boven het zoogenaamde veezout, dan moet dit in bepaald af- gemeten giften toegediend worden en wel met het voeder te gelijk, hetzij droog uitgestrooid, hetzij in water opgelost, waarmede men dan het voeder natmaakt, of men kan het ook toedienen in bijzonder toebereide dranken. Voor schapen is het vooral aan te bevelen, hun gedurende het geheele
jaar eene zekere hoeveelheid zout te geven, welke al naar het doel dat men voorheeft grooter of kleiner moet zijn. Dezen dieren zal men behalve het zout ook nu en dan nog aromatische
specerijen met voordeel kunnen toedienen, daar zij bij ongunstig weder zoo spoedig van waterzucht hebben te lijden en ook wormziekteu gewoon- lijk zeer dikwijls bij hen voorkomen. Bittere en aromatische middelen met toevoeging van ijzervitriool en gemalen koren of zemelen zijn daartoe het beste voorbehoedmiddel. |
||||||
|
Het verblijf, de oppassing en de verzor-
ging der dieren. Van hoeveel belang voor de gezondheid onzer huisdieren eene doelma-
tige voedering is, zij is op zich zelve toch niet voldoende, veel meer heeft men acht te geven op de geheele oppassing en verzorging, waarom ook hierover het voornaamste zal worden medegedeeld. |
||||||
|
433
|
|||||||
|
HET VERBLIJF DER DIEREN.
|
|||||||
|
HET VERBLIJF DER DIEREN.
Al onze huisdieren, namelijk de zoogdieren bij den landbouwer aange-
fokt, zijn genoodzaakt ten minste een gedeelte van het jaar in besloten ruimten door te brengen, dit is voornamelijk toe te schrijven aan den in- vloed van het weder, hetwelk in ons klimaat dikwijls zijn nadeeligen in- vloed op hen uitoefent. Het is dus eene zaak van belang aan deze ruim- ten, dus aan de stallen, onze bijzondere oplettendheid te wijden. Daar zij al naar de diersoort bijzondere inrichting vereischen, zullen zij
hier in het kort elk op zich zelveu worden behandeld. a. De paarden stal. De stalverzorging is voor de paarden van te
meer belang, daar de meeste dezer dieren meer dan een derde deel van den tijd in de stallen, moeten doorbrengen. Niettemin gaan deze dikwijls, zoowel wat aanleg als inrichting betreft, aan groote gebreken mank en hieraan moet menige ziekte der paarden worden toegeschreven. Vooreerst moet men er op letten den stal te bouwen op een drogen
grond met eenigszins hooge ligging, die de mest laat afloopen, en niet in de nabijheid van slooten met stilstaand water, moerassen, riolen, enz., daar zich in het tegenovergesteld geval lichtelijk schadelijke dampen ont- wikkclen, die de stallucht bederven. Doelmatig is het, het hoofdfront van paardenstallcn naar het westen te
richten, daar de temperatuur der westenwinden gedurende het geheelo jaar het gelijkmatigst is en zachter dan die der noorden- en oostenwin- den, bovendien omdat des zomers de avondzon niet met zooveel kracht hare hitte op het gebouw doet stralen als de middagzon. Kan de stal aan de noord- en aan de oostzijde door belendende gebouwen worden besehut, dan is dit een voordeel, hetwelk niet uit het oog mag worden verloren. Paardenstallen worden gebouwd van veldspaath, leemwanden, hout en
gebrande metselsteenen. Gebrande metselsteenen zijn boven alle ander materiaal te verkiezen, omdat zij slechte warmte-geleiders zijn, derhalve den stal des zomers koel, des winters warm houden, omdat daarbij demu- ren droog blijven en zij geene nadeelige uitwaseming veroorzaken. De afmetingen van den stal staan in verhouding tot het aantal, de ver-
deeling en de plaatsing der paarden. Over het algemeen wordt voor een |
|||||||
|
434
|
|||||||
|
HET VERBL1» DER DIEREW.
|
|||||||
|
enkel paard van gemiddelde grootte eene ruimte van 3} meter lengte
en ten minste 1} nieter breedte gerekend, bovendien mag achter de paar- - den een vrije gang niet ontbreken, die, wanneer de paarden in twee te- genovergestelde rijen staan, ten minste "? meter breed moet zijn. De uitgangen van den stal moeten zonder dorpels, met naar buitenslaande
deuren voorzien en de deurposten rond afgewerkt zijn. De deuren moeten goed sluiten en van binnen mag een overdwarse balk of een ketting niet ontbreken, ten einde het wegloopen der paarden, als de deuren toevallig mochten openstaan, te voorkomen. De hoogte der uitgangen moet 3j en hunne breedte ten minste Ij meter bedragen, opdat een ruiter te paard er onder door kan. Wanneer dit kan, brengt men ze slechts aan een* zijde van den stal en wel aan die, waar de vensters zijn geplaatst, ten einde tochtlucht te verhinderen. In groote stallen, waar men de paarden in twee rijen plaatst, brengt men ze aan den gevelmuur. De ramen moeten groot en helder zijn, slechts aan ééne zijde en zulks
wel tegenover de kribben aangebracht worden, opdat de paarden niet door onmiddellijk op de oogen vallend licht gehinderd worden. Staan de paar- den in twee rijen, dan moeten de ramen zoo hoog mogelijk gesteld wor- den. Van boven invallend licht is in dit geval het doelmatigst, tot dus- verre wordt deze inrichting echter weinig in practijk gebracht, daar de boven de stallen aanwezige ruimte over het algemeen tot woningen, hooi- zolders enz, gebruikt wordt. Ten einde het toestroomen van versche lucht in den stal te kunnen bevorderen, is het goed de ramen zoo in te rich- ten dat hun bovenste gedeelte zich gemakkelijk laat opendoen en sluiten, het best geschiedt zulks door het draaien om eene horizontale as. De zolder van den paardenstal, welks hoogte al naar het aantal der
te plaatsen paarden 4 tot 7 meter bedragen kan, is het stevigst, indien hij gewelfd wordt. Gewelven zijn echter wat de ventilatie betreft de on- doelmatigste zolders, daar zij de stallucht bijzonder tegenhouden. Gestuka- doorde plafonds zijn niet aanbevelenswaard, daar zij door de inwerking der staldampen lichtelijk loslaten, derhalve zijn houten zolders het doel- matigst, zij moeten echter goed samengevoegd zijn of aan de bovenzijde met leem bestreken worden. De vloer van den stal moet gelijk zijn en naar achteren eene geringe
helling hebben om het afloopen van de urine te bevorderen, voort» moet |
|||||||
|
425
|
|||||||
|
HET VERBLIJF DEK DIEKEH.
|
|||||||
|
bij uit dichte en vaste bouwstof bestaan. Asphalt zou daartoe het ge-
schiktst zijn, als het niet zoo duur was. Men neemt derhalve over het algemeen goed gebakken klinkers, die in eene dubbele laag op den vooraf vastgestampten en gelijk gemaakten grond in cement of ook slechts in goede kalk zoo gelegd worden, dat de onderste laag op de vlakke zijde, de bovenste echter op den hoogen kant ligt. Deze vloer is voor het staan en liggen zeer gemakkelijk, hij is zuiver, in den zomer koel en zeer duur- zaam. Onmiddellijk achter de staanplaats der paarden moet een goot ge- metseld zijn, die door eene opening van den muur aan het einde van den stal in een afleidingskanaal uitloopt. Een steenen vloer heeft vele bezwaren: de paarden glijden er lichte-
lijk op uit, tusschen do steenvoegen zijpelt de urine door en wordt weldra een kwalijk riekende poel; de paarden beschadigen op de steenen hunne beenen en het hoef beslag, indien zij verhit zijn, veroorzaakt de trekking lichtelijk verkoudheid, wanneer er niet overvloedig gestrooid wordt. Flanken worden dikwijls voor stalvloeren gebezigd, het zijn slechte warmte-
geleiders, verleenen den paarden eene goede ligging en zijn niet glad; de vloeistoffen dringen er echter spoedig in, vandaar dat zij van tijd tot tijd vernieuwd moeten worden. De vloer der stalgangen wordt het best van steenen plaveisel gemaakt,
dat dan met een tegelvloer van geslagen leem bedekt wordt. \'Zoodanige vloer is zuiver, niet glad en duurzaam, daar de tegels slechts eens in het jaar eene reparatie noodig hebben. Schooner maar ook kostbaarder zijn houten vloeren. De schotten tusschen de paarden worden óf door solide hokken daarge-
steld, welke de grootste zekerheid tegen kwetsing aanbieden of door zoo- genaamde iatierboomen, die zoo ingericht moeten zijn, dat zij zonder eenige medehulp uit hunne hengsels gelicht kunnen worden, zoodra een onder den boom geraakt paard wil opstaan. Een zoogenaamde loopstal mag in geene groote paardenstallen ontbre-
hen, om daarin zieke paarden en drachtige merriën te kunnen brengen. De houten kribben, bestaande uit een doorloopenden trog, zijn niet zeer
aan te bevelen, daar zij moeielijk kunnen worden schoongemaakt, de paar- den er gaarne aan knagen en zulks tot kwetsing aauleiding kan geven, bovendien dragen zij ziektestoffen van het eene paard op het andere over. |
|||||||
|
426
|
|||||||
|
UET VERBLIJF DEK DIEREN.
|
|||||||
|
Steenen kribben daarentegen, zoo ingericht dat ieder paard een afzonder
lijken bak erlangt, zijn zeer voordeelig, slechts voor kribbebijters niet geschikt. IJzeren kribben in den vorm van een trog, kunnen zoo geplaatst worden, dat zij bij het schoonmaken geheel weggenomen kunnen worden, de smalle randen, bemoeielijken het kribbcbijtcn en kribbeslijpen, maar de paarden verliezen er lichtelijk voeder uit en des winters zijn zij als goede warmte-geleiders, wanneer de paarden nat voeder krijgen, niet zeer, practisch. Steenen kribben mogen dus voor de meest practische gehouden worden. Het vastmaken der paarden aan de kribbe geschiedt het doelmatigst,
wanneer aan een ketting in het midden van de krib een gewicht bevestigd is, dat zich vrij op en neer beweegt, zoodat het paard nimmer in den ketting verward kan geraken. De ruiven bestaan uit houten latten, die door den ganschen stal langs
de wanden loopen of uit ijzeren korven. De eersten worden met den on- dersten rand vast tegen den muur bevestigd, terwijl de bovenkant omge- veer een voet er van verwijderd blijft. De laatslen bestaan uit 10 a 12 gesmeed ijzeren staven, die in den vorm van een halven cirkel samenge- voegd zijn. Zij worden met de opene zijde aan den muur bevestigd en hebben boven de eerstgenoemden voor, dat zij het ruw voeder voor ieder paard afzonderlijk kunnen bevatten en gemakkelijk schoougemaakt kunnen worden. De lucht in de stallen is zoowel met het oog op den gezondheids*
toestand, de welvaart der dieren en de waarde van het voeder als bij niet zeer sterke gebouwen op den duur van deze laatsten van groolen in- vloed. Het paard moet zuivere lucht inademen en zich in eene voor dit dier
verdraaglijke temperatuur bevinden. De stallucht wordt echter bedorven 1° door vermeerderd koolzuur, hetwelk zich door het ademingsproces der dieren in gesloten ruimten opeenhoopt en 2° door de plaats hebbende verrotting van de uitwerpselen, namelijk van de urine. Het zal derhalve de plicht van elk paardenhouder zijn, de stallucht in een toestand te be- houden, die voor de gezondheid van het paard het meest geschikt is. Voor paarden is de doelmatigste stalwarmte 12° R,., halfbloed-paarden vereischen des winters tot 14° E., volbloed-paarden zelfs tot 16° R. Zuiver houdt men de lucht in de stallen, als men de verrotting binnen |
|||||||
|
HET VERBLIJF DER DIEREN. 427
|
|||||
|
kunne ruimte tegengaat, den mest vochtig houdt, de urine wegveegt, het
afvoeren van de urine bevordert door gooten, die men dikwijls met water doorspoelt en die in een goed gedekten put uitloopen. Voorts zorge men voor eene behoorlijke ventilatie in de stallen, laat de warme, vochtig ge- worden lucht door frissche en koude lucht vervangen, door het aanbren- gen van luchtgaten en wel onmiddellijk onder den zolder bij gestuka- doorde plafonds, een voet daaronder bij houten zolders. Ook zoogenaamde verrotting tegengaande middelen worden in den jongsten tijd in destallen aangewend, ouder anderen het middel van Mac Dugall, dat uit een meng- sel van carbolzure kalk en zwavelzure magnesia bestaat en in den stal gestrooid wordt om iedere willekeurige oplossing der verrotting te voor- komen. In de nabijheid der paardenstallen moet men plaatsen inrichten, waar
de jonge paarden kunnen dartelen. Hoenderhokken moet men er ver van daan houdeu, omdat dit lichtelijk aanleiding geeft tot het overbrengen der hoenderluizen op de paarden. b. De rundveestal. Wat den aanleg betreft, geldt hier hetzelfde dat bij
den paardenstal dient in acht genomen te worden. In den laatsten tijd zijn gewelfde stalgebouwen over het algemeen aan de orde, deels omdat zij in vergelijking met stallen, die van houten zolders zijn voorzien, meer brand- vrij zijn, deels omdat het op de zolders bewaarde voeder beter beschut is voor de dampen, die uit den stal opstijgen. Met betrekking tot de ven- tilatie is het bovengenoemde van toepassing. De hoogte en de andere afmetingen van den stal staan in verhouding
tot het aantal dieren, dat men er in wil plaatsen. Voor licht en venti- latie dient even zoo gezorgd te worden als in de paardenstallen. De ruimte voor groot vee wordt al naar het ras op 1^. a 2j. meter lengte en 1 al{- meter breedte berekend, voor den mestgang zijn 1 a l\\ meter breedte en voor den voedergang 1| a 1| meter benoodigd. De breedte der krib wordt ge- nomen op 1 a 1-j meter. Over het geheel vereischt dus een stuk vee van kleiner soort 3| a 4, van middelsoort ongeveer 5 en van het grootste soort 6 a 6| vierkante meter stalruimte. De stand van het dier is in den regel bevloerd of met planken belegd en moet zoo ver opgehoogd zijn, dat de vochtigheid van den grond geen invloed kan uitoefenen, van voren moet hij echter eenigszins hooger zijn, opdat de urine kan afvloeien: 7j- duim |
|||||
|
438
|
|||||||
|
HET VERBLIJF DEK DIEREN.
|
|||||||
|
helling naar achteren is voor dit doel voldoende. Achter den stand is
de goot gelegen, welke de urine naar een vergaarbak voert. Bovendien mag tot meer gemak bij het melken, tot beter opzicht over het vee en tot gemakkelijker verwijdering van den mest een gang achter het vee niet ontbreken. De voedertroggen worden reeds vrij algemeen zonder ruiven gemaakt en
zooals reeds gezegd is, zoo laag mogelijk, zoodat de rand van de krib niet meer dan 4, hoogstens 4i palm boven den stand van het vee uitkomt. Men vervaardigt ze tegenwoordig meerendeels van gebakken steen en bepleistert ze van binnen met hydraulische kalk. Kan men de voedergangen zoo boog aan- leggen, dat zij slechts 7 a 9 duim lager zijn dan de rand der krib (men bestraat ze met goed gebakken metselsteenen) dan dienen zij tevens tot het toedienen van het lange voeder, (hooi, stroo, groenvoeder) waardoor het voederen vergemakkelijkt en minder voeder vermorst wordt. Het korte voeder wordt in den trog toegediend. In de plaatsing van het rundvee gaat men te werk op verschillende
manieren, die door het aantal te plaatsen dieren bepaald worden; nu eens moet er eene, dan weder moeten er verscheidene rijen gesteld wordeu, die of met den kop óf met het achterdeel naar elkander moeten staan. Het vastmaken geschiedt het best, door zoogenaamde koekettingen om den nek van het dier te doen, hetzij enkelvoudige, hetzij dubbele, welke door mid- del van omloopende ringen aan de stalboomen bevestigd zijn, die in den staldorpel en aan een bovensten ring zoodanig worden vastgemaakt, dat zij er uitgenomen kunnen worden. Opdat het vee niet met de pooten in de krib treedt en het voeder vuil maakt, bevestigt men ongeveer \\ meter boven den rand van de krib nog een lijst. Voor eene behoorlijke strooiing moet zorg gedragen worden.
Waar bet aan toereikend strooisel niet ontbreekt, laat met den mest
3 a 5 weken onder het vee liggen, omdat de mest alsdan minder aan mestende bestanddeelen verliest dan wanneer hij langer op de mestvaalt bewaard wordt. Waar de mest langer blijven moet, mag de stal echter niet te laag aangelegd zijn, ten minste eene hoogte van 3 a 3j meter heb- ben. De doelmatigste temperatuur voor rundvee is ongeveer 12° R. Voor kalveren moeten in den stal bijzondere ruimten beschikbaar zijn,
waarin zij vrij kunnen rondloopen, en waarin zij in het begin alleen worden |
|||||||
|
HET VERBLIJF DEK DIEREN. 429
|
|||||
|
gehouden, omdat zij gaarne aan elkaar zuigen. Zulke ruimten moeten eene
grootte van 2 a 3 vierkante meter hebben, voor j. tot 1 jarige, waarvao er 2 a 4 in een stal gaan, zijn 3 a 3| vierkante meter per stuk vol- doende. Eene pomp, die volop water geeft, mag in een stal niet ontbreken en
zij wordt het best zoo geplaatst, dat het water bij het drinken geven aan het vee in de kribben kan worden gepompt. Ook moet er plaats genoeg zijn tot het bewaren en bereiden van het voeder voor een of meer da- gen, vaten tot het weeken der raapkoeken en andere voedingsmiddelen, haksel-, snij machines enz. Omheinde open plaatsen in de nabijheid van den stal, waartoe ook wel
hier en daar de mestplaatsen gebezigd worden, mogen niet ontbreken, c. De schapenstal. Ook deze moet op een drogen niet te laag ge-
legen grond gebouwd worden en in zijne omgeving eene groote vrije plaats hebben. Hoog gelegen en zonnige plaatsen zijn tot het aanleggen van schaapstallen geschikt, zij mogen echter niet van scherpe winden te lijden hebben, omdat deze op fijn wollige, teedere schapen zeer nadeelig werken. Wat de wijze van bouwen betreft, kunnen de schaapstallen al naar het
klimaat uit vlechtwerk met leem, pisé-bouw of metselwerk bestaan, zelfs zouden dikwijls in plaats van de prachtige gemetselde stallen eenvoudige houten kooien voldoende zijn. De plaatselijke ruimte mag echter niet te bekrompen zijn. Men rekent
voor ieder schaap gemiddeld, hetzij groot of klein, £ vierkante meter, daarbij komen nu nog in rekening de plaatsen voor voedergangen, bereiden en verdeelen van het kort voeder enz. De hoogte van den stal zal 3.J. me- ter kunnen bedragen. Aan deuren en vensters mag in schaapstallen geen gebrek-zijn, bovendien moet men alle zorg wijden aan bet verkrijgen van eene goede ventilatie, daar de schaapstallen in den regel tot opname vau een groot aantal dieren bestemd zijn en eene goede luchtverversching dus van te grooter belang zal zijn. Doelmatige ruiven en kribben zijn voor schapen eene wezenlijke be-
hoefte, daar de wol, welke zij dragen, zooveel mogelijk voor het bevlek- ken met fijnere of grovere voederdeelen bewaard moet blijven en zulks slechts door eene doelmatige inrichting der ruiven kan geschieden. Men heeft ruiven van verschillende constructie, wandruiven, losse van verschil- |
|||||
|
430 HET VERBLIJF DER DIEREN.
|
|||||
|
lenden vorm, lange, ronde enz., welke alle echter daarin met elkander
overeenkomen, dat zij met de kribben verbonden zijn. Haar aantal moet in verhouding staan tot het aantal schapen en zoo groot zijn, dat deze laatsten voldoende ruimte hebben om hun voeder tot zich te nemen, dat zij elkaar daartoe niet behoeven te verdringen en vooral dat zwakke en vreesachtige dieren niet te kort komen. De schaapstal zal bovendien verschillende afdeelingen moeten bevatten,
waarin do moederdiereu, tweejarigen, eenjarigen, hamels afgescheiden wor- den, en deze kunnen weder in kleinere afdeelingen verdeeld worden, zoo- dat cene scheiding kan plaats hebben tusschen schapen, die in het laatste tijdperk harer drachtigheid verkeeren en die, welker drachttijd nog niet zoo ver gevorderd is, tusschen oude schapen met slechte tanden en nog jonge dieren. Zieke schapen moeten van de gezonde geheel gescheiden worden en ook den rammen mag het aan bijzondere stalling niet ont- breken. Aan goed strooisel mag in de schaapstallen geen gebrek zijn, want scha-
pen vereischen goed, droog stroo. Daartoe wordt graan- en peulvruchten- stroo gebezigd, nadat het door de schapen vooraf nagelezen is, bij gebrek hiervan ook riet, mos, loof enz. Hierbij moet worden opgemerkt dat in- dien men zich van weinig en hard strooisel bedient de wol der schapen aan de beenen, den buik, de borst enz. er onder lijdt. Is het stroo zeer droog en ligt het bovendien hoog, dan wordt het al te warm, daaruit ont- wikkelen zich eene groote hoeveelheid ammoniak-dampen, die op de ge- zondheid der schapen nadeelig werken en bovendien eene verzeeping van het vet, zweet der wol ten gevolge kunnen hebben, ook trekken de hoe- ven na lang staan op een warmen vloer sterk te zamen en veroorzaken den dieren veel pijn. Is het stroo daarentegen te nat, dan lijdt ook hierdoor de wol, de scha-
pen worden koud, hunne klauwen groeien te spoedig, ze worden zacht, de klauwzakjes worden ontstoken, pijnlijk en komen de dieren dan later op een harden grond, dan neemt het kwaad toe ten nadeele van de dieren en van hunnen bezitter. De verwijdering van den mest uit de stallen moet, indien de genoemde
gebreken vermeden worden, drie- of viermaal in het jaar plaats hebben. Wanneer zich in den tusschentijd daaruit te veel ammoniak-dampen ont- |
|||||
|
HET VERBLIJF DER DIEKBM. 431
|
|||||
|
wikkelen, dan laat men tijdelijk droge turf, leem of klei strooien, nog be-
ter werkt het bestrooien met gips of het besprenkelen van het stroo met verdund zwavelzuur, hierbij moet echter zeer voorzichtig te werk worden gedaan, ten einde de wol en de klauwen der schapen niet te bescha- digen. Zuivere lucht en eene behoorlijke temperatuur zijn in schaapstallen een
bijzonder vereischte. Bij 9 a 10° R. bevinden zich de merinoschapen het best, grofwollige schapen en vleescbschapen kunnen tegen eene nog la- gere temperatuur, zogende schapen met hare lammeren vereischen eene hoogere. Heete stallen zijn voor de schapen niet dienstig en voornamelijk moet men des nachts een dicht gesloten stal en des morgens eene te plot- selinge afkoeling der temperatuur trachten te vermijden. Boven de schaapstallen heeft men gewoonlijk zolders tot bewaring van
het voeder, opdat dit echter niet in qualiteit vermindere, moeten de zol- ders behoorlijk dicht zijn. Doelmatig is het wanneer de zolders met den stal in gemeenschap staan en wanneer het voeder door luiken naar be- ueden wordt gelaten. Eene ruime, droge plaats voor den stal, waarop eene pomp is gezet en waar de schapen voor en na het drinken, alsmede ge- durende men de ruiven van voeder voorziet, zich vrij kunnen bewegen, zal mede niet goed ontbeerd kunnen worden. d. De varkensstal. Iu de meening dat het varken minder op rein-
hcid is gesteld en er ook minder behoefte aan heeft dan andere dieren, veronachtzaamt men dikwijls de doelmatige inrichting van den varkensstal en toch is zij voor het aankweeken en mesten der varkens van groot be- lang. Is ook de eigenaardige dikke huid van het varken, vooral wanneer
zij met dichte borstels bezet is, minder gevoelig voor de koude dan de huid van andere dieren, dit verandert toch, als de huid door toenemende veredeling en kruising met dieren welke eene dunnere huid hebben, dun- ner en minder met borstels bezet is. De dieren moeten dan, vooral in den jeugdigen leeftijd, warm gehouden worden, om te groeien. Maar daarente- gen is eene te groote warmte lichtelijk nadeelig voor de varkens, vandaar dat gemetselde varkensstallen de voorkeur verdienen, omdat deze des zo- mm frisch genoeg en des winters gelijkmatiger warm worden. Aan be- boorlijke luchting mag het niet ontbreken, evenmin aan reinheid en aan |
|||||
|
433
|
|||||||||
|
DE VERZORGING DER HUID.
|
|||||||||
|
eene droge ligging. Eene omsloten, vrije plaats voor het hok is voor fok-
dieren en andere varkens noodzakelijk, terwijl eenige daarop staande schaduwrijke boomen hen des zomers tegen de brandende middaghitte zul- len beschutten en hun tevens gelegenheid geven tot het schuren en wrij- ven der huid. |
|||||||||
|
Het verzorgen en oppassen der dieren.
DE VERZORGING DER DIEREN IN \'T ALGEMEEN.
DE VERZORGING DER HUIS. Bij de hooge physiologische beteekenis, welke de huid der dieren heeft,
daar zij zich niet alleen leent tot de afscheiding van verbruikte stoffen, maar ook bij de geheele stofverandering haren invloed uitoefent, zal het blijken, hoe zeer hare bijzondere verzorging voor het gezond houden der dieren van het grootste belang is. Door de met een dik haar bekleede opperhuid der dieren wordt hua
eene bijzondere bescherming verleend. Daar de toestand van het haar ech- ter niet het geheele jaar hetzelfde blijft, zoo moet hierop bij de verzor- ging der huid wel bijzonder acht geslagen worden. De haren vermeerderen namelijk met het begin van het ruwe jaarge-
tijde, de dieren erlangen eenen winterpels, hetwelk voornamelijk bij paar- den zeer duidelijk wordt waargenomen. Maar ook bij vele soorten van honden, alsook bij katten, geiten en varkens groeit een zekeren winterpels Bij paarden zijn de winterharen ruwer dan de zomerharen, bij andere dieren zijn zij fijn en wolachtig. Met den aanvang van zachter weder val- len de winterharen uit, de dieren verliezen hun haar, de kleur van het haar verandert, het wordt lichter, dunner en gladder. Daar de dieren op die tijden zeer gevoelig zijn voor den invloed vau
het weder en stoornissen in het verharen lichtelijk zeer nadeelig voor hunne gezondheid worden, moeten zij alsdan ceer in acht genomen worden. |
|||||||||
|
DB VERZORGING DEK HUID. 433
Wat nu de verzorging der huid in bet bijzonder aangaat, zij vereischt
vooral bij paarden de grootste oplettendheid, zoodat men de op haar verzamelde onreinheden door poetsen, afwrijven, wasschen en baden tracht te verwijderen. Het schoonmaken met roskam, kartets en stroowisseben moet dagelijks
ten minste eenmaal plaats hebben, het afwrijven, wanneer de paarden ver- hit en het wasschen, wanneer zij bij nat weder bespat zijn. Zeer alge- meen is hierbij het gebruik de beenen te wasschen, zonder zorg te dragen dat zij ook behoorlijk afgedroogd worden. Dit laatste mag echter niet worden nagelaten, vooral niet wanneer de paarden verhit zijn, omdat anders velerlei kwalen als: gezwellen, mok, kloven in de huid enz. daar- uit volgen. Het baden en zwemmen gedurende den zomer op heete dagen ge-
schiedt ter verfrissching, veel minder tot reiniging der huid; zonder zorg- vuldig schoonmaken wordt door het bad de reiniging niet in voldoende mate bevorderd. Tot de verzorging der huid behoort ook nog het bedekken met dekens,
deels om ze tegen koude, deels om ze tegen stof en insecten te bescher- men en ze een kort glad haar te doen krijgen. Het knippen en zeugen van het haar over het geheele lichaam, dat
het eerst in Engeland in zwang kwam en ten doel bad, de temperatuur van het dierlijke lichaam, voornamelijk van de huid, naar de behoefte kunst- matig te regelen, vond in het begin op het vasteland ook ijverige voor- standers, over het geheel heeft het echter weinig opgang gemaakt. Meer algemeen gebruikelijk is het afknippen van bet haar aan de onderste dee- len der schenkels, namelijk aan de kooten. Het werkt echter nadeelig op de gezondheid van zulke paarden, die aan den invloed van een vochtigen, modderigen of geheel doornigen bodem zijn blootgesteld, of die in stallen met een kouden ondergrond moeten staan. De langere haren aan deze zeer gevoelige deelen dienen zoowel om ze te verwarmen als om ze te bescher- men tegen verwondingen. Het afknippen van dit haar vergemakkelijkt natuurlijk het schoonmaken der pooten bij het wasschen met water; maar het is voor dit doel slechts dan veroorloofd, wanneer na ieder voetbad, de pooten volkomen droog gewreven en daarop met flanel omwonden worden of wanneer men ten minste na het wasschen het paard zoo lang 28
|
||||
|
434
|
|||||||
|
DE VERZORGING DER HOEVEN EN KLAUWEN.
|
|||||||
|
in beweging houdt, totdat de voeten weder droog en verwarmd zijn. Waar
noch het een, noch het ander kan geschieden, moet men de pooten noch knippen, noch wasschen, maar er zich toe bepalen, ze,nadat het vuil be- hoorlijk gedroogd is, door wrijven en borstelen schoon te maken. Dat ook het rundvee bij eene goede verzorging der huid beter tiert
dan bij gebrek daaraan, leert de ondervinding, ook is het schoonhouden van melk- en mestdieren reeds algemeen in zwang, üf het knippen, dat bij het rundvee hier en daar wordt toegepast, den lof verdient, dien het is toegezwaaid moeten latere waarnemingen leeren. Men heeft het name- lijk bij ter mesting bestemde dieren aanbevolen, maar heeft ook door proe- ven, die men op ossen heeft genomen, bevonden, dat de niet geknipte ossen meer in gewicht waren toegenomen dan de geknipte. Bij schapen komt ten opzichte van de verzorging der huid het
scheren bijzonder in aanmerking. Daar het wolvlies de warmte der dieren gebonden houdt en hare uitstraling matigt, wordt de op eens van de wol ontdane huid in hoogen graad gevoelig, er heeft een grootere toevloed van bloed tot haar plaats, lichtelijk vat het dier koude en ten gevolge daar- van wordt het aangedaan door rheumatisclie kwalen, buikloop enz. Maar ook de invloed van heete zonnestralen op de naakte huid kan slechte ge- volgen hebben, voorts kan ongedierte (vliegen, bremsen) de dieren meer kwellen, zoodat geschoren schapen eene bijzondere oplettendheid ver- eischen. Hoe rijkelijker men de dieren na het scheren voedt, hoe spoediger de
wol weer aangroeit en boe spoediger de dieren voor de bovengenoemde ongemakken gevrijwaard zijn. Varkens is men wel is waar gewoon niet schoon te maken, toch is het
borstelen der huid somtijds zeer dienstig. In ieder geval moeten zij droog en schoon gehouden worden, en is des zomers bij heet weder bet over- gieten met koud water of het zwemmen in koud water hun zeer heilzaam. DE VERZORGING DER HOEVEN EN KLAUWEN.
Deze bepaalt zich voornamelijk tot het schoonhouden, afsnijden en
korten wanneer zij te lang zijn geworden. Bij schapen namelijk groeien de klauwen zeer spoedig, waardoor zij door hun weinig afslijten dikwijls |
|||||||
|
BEWEGING, BUST, SLAAP. 435
zulk eene lengte er. zoodanigen vorm erlangen, dat de schapen niet meer
behoorlijk kunnen loopen. Ook trekken de klauwen somtijds zeer krom te zamen, hetwelk een hinken ten gevolge heeft. Zulke lange en krom ge- trokken klauwen moeten voorzichtig afgenepen en recht gesneden worden. Over het bewerken en geschikt maken van den hoef voor het beslag is (blz. 165) reeds het noodige medegedeeld. BEWEGING, BUST, SLAAP.
Tot de verzorging der dieren behoort ook, dat zij in de gelegenheid gesteld
worden de noodige beweging te nemen, dat men hun van den anderen kant de noodige rust gunt en dat zij ook een behoorlijken slaap kunnen genieten. Het paard is naar zijn gebeelen lichaamsbouw tot beweging be-
stemd, het moet ook dagelijks daartoe in de gelegenheid worden gesteld en van jongs af aan mag het dit dier hieraan niet ontbreken. Tot op den tijd dat het klaar is gemaakt, of met andere woorden, aan zijne toekom- stigc levenswijze gewend moet worden, moet het gelegenheid hebben, vrij te kunnen spelen en dartelen. Later, wanneer het in gebruik is genomen, maar niet dagelijks gebezigd kan worden, zooals zulks namelijk bij paarden van weelde niet zelden het geval is, moet het eerst zooveel beweging ge- nieten, dat de eetlust opgewekt is en daarna zooveel, dat het de opgeno- men voedingsstoffen behoorlijk verteren kan. Ook voor het rundvee is eene matige beweging zeer heilzaam, slechts
voor mestvee is de meest mogelijke rust een hoofdvereischte, zoodat iedere stoornis buiten de voedertijden bij deze dieren zooveel mogelijk moet wor- den vermeden. Schapen, die des winters in ruime stallen gehouden worden, hebben
gedurende dezen tijd zooveel beweging als hun dienstig is. Des zomers als zij naar de weide gaan, moet men vooral oppassen, dat zij, bij het drijven niet te hard loopen en door de honden gejaagd worden, ook dat zij de noodige middagrust genieten. Daar felle hitte hun zeer lastig wordt, zij bij groote vermoeidheid ook
niet willen eten, ook door de vliegen erg geplaagd worden, zoo is het des te meer noodzakelijk, tijdens den middag met het drijven op te houden «n den schapen eene behoorlijke rust te gunnen. |
||||
|
436
|
|||||||
|
KEUZE EN VERZORGING DER ÏOKDIEREN.
|
|||||||
|
Voor varkens geldt, wanneer zij uaar de weide gedreven worden,
hetzelfde, zij moeten dan ook niet overhaast, uoch door slagen mishandeld, of door honden gejaagd worden, des zomers middags moeten zij naar scha- duwrijke plaatsen worden gevoerd, waar zij water vinden en tijd om be- hoorlijk te rusten. Rust hebben alle dieren dan noodig, wanneer zij zich verzadigd heb-
ben, voornamelijk de herkauwende dieren, om het genoten voedsel behoor- lijk te kunnen herkauwen. Het herkauwen geschiedt wel is waar ook ge- durende de beweging maar altijd slechts onvolkomen. Opdat de rust verkwikkend zij, moeten de dieren zich gemakkelijk kun-
neu nederleggen. Er zijn wel is waar paarden, die zulks nooit doen, maar veel staan is nadeelig voor de beste beenen en pooten, en hoe meer een paard ligt, hoe meer het kan werken. De slaap is voor elk dier onmisbaar, daar geene werkzaamheid in het
dierlijke organisme aanhoudend ongestoord kan worden voortgezet. Op ze- kere tijden regelmatig wederkeerende en bijzonder na vermoeienis doet zich de behoefte naar rust en verademing en naar slaap gevoelen. Met hoe hooger organen de dieren begaafd zijn en hoe levendiger de levensverrich- tingen plaats grijpen, hoe meer deze behoefte ook op den voorgrond treedt. De slaap der huisdieren is overigens zeer licht, zij worden wakker
bij het minste gedruis en juist omdat honden zulk een lichten slaap heb- ben, zijn zij zoo goed tot waken geschikt. Vette en jonge dieren slapen langer dan magere en oudere. Enkele dieren droomen in den slaap, hon- den b. v. blaffen, keffen, huilen in den slaap en bewegen hunne pooten. De verzorging* der verschillende dieren
in het bijzonder. KEUZE EN VERZORGING DER FOKDIEREN.
Zonder op het veel omvattende gebied der voorttelingsleer hier dieper
te kunnen indringen, een gebied, dat in den laatsten tijd door rijke onder- vinding en zeer verdienstelijke geschriften bijzonder beoefend is geworden, |
|||||||
|
KEUZE EN VERZORGING DER FOKDIEREN. 437
|
|||||
|
zij hier slechts in het kort aangestipt, dat men bij de roortteling der die-
ren hoofdzakelijk drie verschillende wegen pleegt in te slaan. Men kiest namelijk den weg der binnenteelt, daarin bestaande, dat men in een ras, in een veestam, in een slag zonder vermenging met andere en zonder inachtneming van bloedverwantschap, die dieren ter voortteling bezigt, welke de meeste gewenschte hoedanigheden aanbieden, eene manier, die langzamer maar zekerder en met .geringer kosten tot het doel leidt dan eenig andere. Ten tweede kan men de reinteelt kiezen, tot welk einde men zich voorziet van een erkend goed ras man- nelijke en vrouwelijke dieren, dit ras teelt men voort, terwijl men zich van den tot dusverre gehouden veestam langzamerhand geheel ontdoet, eene manier, die kostbaarder is en veel oplettendheid vereischt. Eindelijk kan men de kruising aanwenden,\' doordien men uit een erkend goed ras mannelijke dieren neemt tot verbetering van het voorhanden ras, eene manier, welke het midden houdt tusschen de beide genoemde wijzen van verbetering, maar groote voorzichtigheid vereischt om tot de gewenschte resultaten te geraken. In alle drie gevallen kan als regel gelden, dat beide ouders over het
algemeen gelijken invloed uitoefenen op de vorming en de hoedanigheden van het jong. Een gedeelte der nakomelingen schijnt meer op den va- der, esn ander meer op de moeder te gelijken, ook komen er soms gelij- kenissen met de grootouders en met nog vroeger geslachten voor. Bij de paring van twee dieren oefent het sterkere steeds den grootsten
invloed op het jong uit. De dieren planten niet alleen hunne natuurlijke hoedanigheden maar
ook de door aankweeking, voeding enz. verkregen hoedanigheden voort; zoo wordt b. v. door aanhoudende, krachtige voeding de geschiktheid tot mesten ontwikkeld. Steeds wordt op den individueelen lichaamsbouw der fokdieren bijzonder acht geslagen. Te groot verschil tusschen de ter paring bestemde dieren moet vermc-
den worden, daar de aanfok onder zulk eene omstandigheid zelden aan de gekoesterde verwachtingen voldoet. Zoo mag men b. v. zeer groote, zware stieren niet met te lichte koeien paren. Bij de paring der dieren die in dichten graad aan elkander verwant
zijn, moet men groote voorzichtigheid in acht nemen. Hier worden even |
|||||
|
438
|
|||||||
|
KEUZE EN OUDERDOM DEK 1\'OKPAARDEN.
|
|||||||
|
zeker de goede als de slechte hoedanigheden overgedaan. Faringen tusschen
ouders en kinderen zijn bepaald af te raden, tusschen kinderen onderling zijn zij minder nadeelig. Eene te lang voortgezette paring in nauwe bloed- verwantschap moet bovendien vermeden worden, daar de ondervinding leert, dat zij algemeene zwakte en ten slotte geheele onvruchtbaarheid der vrouwelijke dieren ten gevolge heeft. Voorts gelden als algemeene regelen bij den aanfok, dat de dieren
noch te jong, noch te oud mogen zijn, dat mcu echter den tijd der eerste paring niet te ver verschuive, daar anders de geslachtsdrift onderdrukt en het vrouwelijke dier niet drachtig meer wordt. Zieke dieren of de zoodanige, die een bijzonderen aanleg tot ziekte in
zich omdragen, mag men niet tot de voortteling bezigen; de voorttelings- kracht van mannelijke dieren mag men niet uitputten. Daar het manne- lijke dier gewoonlijk met een groot aantal vrouwelijke dieren wordt ge- paard, terwijl men van een vrouwelijk dier slechts weinige, meerendeels slechts een jong bekomt, blijkt hieruit de groote invloed, dien het eerste op de voortteling uitoefent en zal men dus verplicht zijn zich met groo- te voorzichtigheid in zijne keuze te laten leiden. KEUZE EN OUDERDOM DER FOKPAARDEN.
De fokh engst moet alle hoedanigheden van een deugdelijk paard be-
zitten, hij moet bij voldoende kracht de noodige zwaarte hebben, welke echter niet moet bestaan in een beenderbouw met uitwassen en aanzien- lijke vetmassa\'s maar in een sterk ontwikkeld spierstelsel. De spieren moeten aan een breeden en diepliggenden romp en aan stevige, korte bee- nen gelegen zijn. Eene diepe, breede en lange borst, die een groot hart en breede Ion-
gen in zich bevat, mag bij een fokhengst niet ontbreken. In het bijzonder echter mogen ongeveer de volgende eischen aan den
lichaamsbouw van een Hinken fokhengst gesteld worden: Hij moet van het hoogste punt der schoft tot onder de borst zoo hoog
zijn, als van hier tot op den grond en van het voorste gedeelte van het schoudergewricht tot aan liet achterste van het kruis zoo lang, als hij van den grond tot aan het hoogste punt der schof hoog is; een of twee |
|||||||
|
KEUZE EN UUDEJIDOM DER FOKFAARDEN. 439
|
|||||
|
duim meer lengte dan hoogte kan geen kwaad. Grootere hoogte dan lengte,
is in geen enkel geval dienstig. De hengs^moet voorts van het midden tus- schcn beide ooren tot aan het achterste gedeelte der schoft langer zijn, dan van hier naar achteren en daarbij evenwel een lang kruis hebben. De schoft moet niet te mager, maar ten minste twee duim hooger dan
het kruis zijn en zacht in een horizontalen, liefst scherpen, maar korten rug overgaan, waaraan zich korte, breede, volle lenden aansluiten, welke zonder eenige helling met het kruis zijn verbonden en waar het mogelijk is op de middcllijn ecni-gszins booger dan bet kruis zijn. De hengst moet voorts breed zijn, namelijk van voren gezien, eene
krachtige, breede borst hebben, zijne ribben moeten ver naar buiten ge- bogen zijn en vooral dicht achter de ellebogen (ten einde ruimte voor een groot hart te verkenen) aan de borstkas een goeden boogvorm geven, ook moeten zij aan het achterste gedeelte der borst zich ver naar achteren uitstrekken en ook hier door haren sterken boogvorm het dier eene goede breedte geven, bovendien moet het borstbeen lang zijn, opdat niet alleen het tuig, maar ook de zadel gemakkelijk zit. De flanken moeten kort zijn, zoodat tusschen de heup en de laatste rib slechts 3 a 4 vinger breedte aanwezig is, de heupen moeten lager staan dan de bovenste lijn van het kruis, zoodat het kruis van achteren gezien aan beide zijden naar de beu- pen gelijkmatig afloopt; bovendien moeten de heupen niet verder vooruit staan, dan de welving der ribben, met andere woorden, bet paard moet niet eenheupig zijn. Het kruis moet voorts recht, zoo breed mogelijk en zooals reeds is gezegd zoo lang mogelijk zijn, in den omtrek der heupgewrichten zoo breed als in de heupen en ook achter deze heupen breed en lang. De knieschijfgewriebten moeten slechts weinig of in het geheel niet ach-
ter de loodrechte lijn der heupen wijken, wanneer de hoef loodrecht on- der het heupgewricht staat, bovendien moeten zij verder naar buiten staan dan de heupen. De billen moeten lang en vol zijn, zoodat de Achilles- pees slechts kort schijnt, het spronggewricht moet van ter zijde gezien breed en niet bekrompen zijn; het pijp- of scheenbeen moet kort zijn en loodrecht staan, wanneer de hoef zich zooals boven in de richting van het heupge- wricht bevindt, en dan moet de van den achterkant der beenpijp naar boven verlengde lijn, de achterzijde van het kruis raken. De koot of kogel moet breed en kort zijn, rechtuit naar voren wijzen, bijna in een halven rechten |
|||||
|
440 KEUZE EN OUDERDOM DER FOKPAAEDZN.
|
|||||
|
hoek den grond raken en in een gezonden, kracbtigen boef overgaan.
Het voorheen van het paard moet in een langen, breeden, kracbtigen schou-
der eindigen, die met zijn bovenste gedeelte ver achter de schoft ligt en zich in het schoudergewricht met een lang, niet recht maar zeer schuin achteruit in het elleboogsgewricht eindigend armbeen vereenigt. De spie- ren boven den elleboog moeten vol en sterk ontwikkeld zijn. Het onder de borst vrij vooruitstekende been moet een zooveel mogelijk breeden, sterken en langen voorarm hebben, die ook onder de knie, ter zyde ge- zien, eene goede breedte heeft. De knie moet, van voren gezien, breed zijn en naar achteren langzamerhand, maar niet met groote helling, in de korte beenpijp overgaan, de beenpijp moet loodrecht onder den voorarm staan en zoowel van voren als van ter zijde gezien breed zijn en sterke pezen bezitten. De koot moet zich in een halven rechten hoek naar den grond en rechtuit naar voren richten, bovendien breed en kort zijn, de hoef moet gezond zijn en met zijne voorvlakte de voorlijn van den koot voortzetten. De leden moeten bovendien droog, kop en staart zoo schoon mogelijk
zijn. De hals moet lang, niet te zwaar en zeer lenig zijn. De fokhengst moet echter ook eene bestendige gezondheid genieten en
krachtige spijsverteringsorganen bezitten; ook moet zijn temperament, dat zoo lichtelijk op het jong overgaat, hem aanbevelen: boosheid, luiheid, groote prikkelbaarheid en schuwheid maken hem zoo goed als ongeschikt. Voorts vereischt zijn gang een nauwlettend onderzoek. In den stap, in
den draf, in galop moet hij eene regelmatige, krachtige, lichte en volhar- dende beweging aan den dag leggen. De fokmerrie zal over het algemeen aan dezelfde eischen moeten vol-
doen, welke den fokhengst gesteld werden en die hierboven zijn vermeld. Vooral zal ook zij korte lenden, lang kruis, gespierde en gezonde leden en hoeven, bovendien een breeden, ineengedrongen lichaamsbouw moeten bezitten. Lange flanken en breede heupen, die dikwijls als het kenteeken van eene goede fokmerrie worden beschouwd, komen als zoodanig geens- zins in aanmerking. Lange flanken, die door te groote lengte der lendenen en daardoor ge-
vormd worden, dat de ribben niet ver genoeg naar achteren, de heupen daarentegen niet ver genoeg voorwaarts reiken, dragen niets bij tot de |
|||||
|
ONDERHOUD DER FOKPA.ARDEN. 4*1
uitzetting van den buik, zij kannen dus ook de ontwikkeling van het jong
in den buik niet bevorderen, evenmin hebben breede heupen, namelijk zoodanige, die boven de ribben uitsteken, den geringsten invloed op de breedte van den geboorteweg. Geheel iets anders is een breed, goed ge- vormd kruis, is dit aanwezig dan mag men ook een goeden vorm van bet geheele bekken vooronderstellen. Hengst en merrie moeten vrij van erfelijke gebreken zijn, waaronder
behooren: kolder, maanblindlieid, grauwe, groene, zwarte staar, longziekte, gallen, hoefgewrichtslamheid, spat, gallen, mok, kanker, slechte hoeven. Al deze gebreken komen eerst dan te voorschijn, wanneer de dieren
moeten werken, en de aanleg daartoe gaat op de nakomelingen over, ook zelfs dan, wanneer bij de ouders ten tijde der teling de voorhanden aan- leg tot erfelijke gebreken het kwaad nog niet tot ontwikkeling heeft ge- bracht. Al blijven de eerste nakomelingen soms ook verschoond van deze erfelijke gebreken, zoo doen zij zich toch niet zelden bij latere geslachten weder voor. Wat den ouderdom der fokpaarden betreft, gebruikt men ze in den regel
niet voor hunne volkomen ontwikkeling, of met andere woorden, niet voor de volbrachte verwisseling der tanden, dus niet voor het vijfde jaar en voor men zich van hunne geschiktheid tot werken overtuigd heeft. Onder omstandigheden, dat men den paardenstam waarvan men fokken wil, nauw- keurig kent, wanneer hij door voortreffelijke hoedanigheden uitmunt, kun- nen natuurlijk hengsten en merriën reeds vroeger, de laatsten namelijk met het derde jaar, voor het eerst ter paring worden gebezigd, zij zullen dan zelfs het gemakkelijkst den heugst toelaien en met meer zekerheid bevrucht worden, dan wanneer zij eerst later ter paring bijeengebracht worden. ONDERHOUD DER FOKPAARDEN.
Be fokhengst moet met krachtig voedsel onderhouden maar niet gemest
worden, hij moet buiten den dektijd werken en gedurende dien tijd dage- Hjks eenige uren in beweging zijn. Hij moet niet te veel dekken, maar ■dagelijks slechts tot twee sprongen gebruikt worden, op den ouderdom van 3 jaar gedurende den dektijd (van het laatst van Februari tot het laatst van Juni) 20 merriën, op 4 jaar 40, tot op 5 jaar 60 en op lateren laeftgd tot hoogstens 80 merriën dekken. |
||||
|
442 KEU/E BN OUDERDOM DER FOK Dl EREN BIJ HET RUNDVEE.
Ook de fok merrie moet werken, maar men mag van haar geen buiten -
gewone inspanning vorderen, zij moet in goeden staat worden gehouden maar mag niet vetgemest worden. Het begin der tochtigheid mag bij haar niet worden over het hoofd gezien, zoodra men dit waarneemt, moet de merrie gedekt worden en zulks wel het best, 24 a 48 uren na de eerste waarneming. Merriën, die geworpen hebben, worden het zekerste tusschen den vijfden en deu negenden dag na de geboorte weder gedekt, wanneer het vocht uit de geslaclitsdeelen helder begint, te worden. Houdt de tochtig- heid langer dan vier dagen aan, dan brengt men de merrie weder bij den hengst, anders laat men haar op den negenden dag weder dekken, indien zij hem toelaat. KEUZE EN OUDERDOM DER FOKDIEREW BIJ HET
RUNDVEE.
Ook bij de keuze van een fokstier lette men vooral op zijn lichaams-
bouw. Hij moet sterk zijn, zonder dat hij plomp en zwaar van beenderen is, de kop moet licht, de borstkast diep en breed, het lichaam goed ge- ribt, de rug recht, het kruis breed en krachtig, de oogen groot, levendig, goedaardig, huid en haar glad, de ledematen goed geëvenredigd zijn. Wat de vrouwelijke runderen betreft, kieze men dieren van meer fijnen
dan groven lichaamsbouw, met een vrouwelijk uitzicht, lichten kop en hals, fijne, glimmende horens, diepliggenden buik, dunnen staart, een na het melken zachten, naar achteren tusschen de beenen hangenden uier, sterke melkadereu met wijde openingen bij den overgang in de buikholte, glad en fijn haar. Ook den in den laatsten tijd veel besproken melkspiegel mag men niet
onopgemerkt laten, In den regel kan de jonge foksAier (bul) reeds op 1{. a l£ jaar in ge-
bruik genomen worden, wanneer hij van jongs af steeds goed en krachtig voeder heeft bekomen. Ook goed grootgebrachte runderen (vaarsen) moet men op I4, hoogstens
2 jaar toelaten, bij wijze van uitzondering zelfs reeds met 16 maanden. Dit zal echter dan slechts worden toegestaan, wanneer zij van de ge- boorte af zeer krachtig gevoederd zijn geworden en zij zich vroegtijdig ontwikkeld hebben. |
||||
|
ONDEKHOUD VAN HET TOKVEE. 443
|
|||||
|
ONDERHOUD VAN HET FOKVEE.
Mcu rekent gewoonlijk 60 a 70 koeien op een stier, die ze in den loop
van het geheele jaar bespringen kan, zonder daardoor in zijne voortte- lingskracht te veel verzwakt te worden. Op boerderijen echter, waar de koeien op zekere bepaalde tijden in het jaar kalven en dieuovereenkom- stig besprongen moeten worden, mag men niet veel meer dan 40 koeien voor een stier beschikbaar houden. Jonge stieren laat men het eerste springjaar slechts 20 a 25 koeien bespringen, in het tweede een dubbel zoo groot getal en eerst in het derde springjaar mag men hen het vol- ledige getal toelaten. Wanneer de stier het geheele jaar tot den dienst geschikt gehouden moet
worden, laat men hem in den regel slechts eens per dag springen; waar de koeien slechts op bepaalde tijden besprongen worden en de stier ge- durende den overigen tijd tot zijn verhaal kan komen, mag men hem twee- maal daags daartoe bezigen. Ofschoon weinig gebruikelijk, is het toch zeer aan te bevelen, den stier
aan een doelmatigen arbeid te gewennen, hem, nadat hij bij goede ver- zorging en zooveel mogelijk beweging in den stal, een jaar oud gewor- den is, een ring door het middelschot der neusgaten te steken, hem daar- door zachtzinnig en gezeglijk te maken en dan in het tweede jaar in te spannen en hem tot velerlei dienstverrichtingen te gebruiken. Bij koeien moet men nauwkeurig acht geven op de tochtigheid, die zich
bij haar, wanneer zij goed gevoed zijn, soms reeds eenige weken na het kalven voordoet, maar die men laat voorbijgaan, in afwachting dat er on- geveer drie maanden verloopen zijn, zoodat de koe juist na verloop van eeu jaar weder kalft. Een een- tot tweemaal overslaan der tochtigbeid kan in den regel geen
kwaad, dit mag echter niet zonder bijzondere reden geschieden, omdat na meermalen onbevredigd gebleven geslachtsdrift de koeien niet meer zoo zeker drachtig worden. Gewoonlijk blijft de koe volle 24 uren tochtig, laat men haar gedurende
dien tijd bespringen, dan blijft zij het meestal na ééne paring. |
|||||
|
444 KEUZE EN OUDERDOM DER FOKSCHAFEN.
|
|||||
|
Vette en volbloedige dieren worden moeielijker drachtig, bij deze is
het doelmatig, ze in den tijd van 10 a 12 uren tweemaal te laten besprin- gen, en wanneer dit niet baat, ze minder krachtig te voeden, ze tot trek- dienst te bezigen en haar 6 a 8 uren voor het bespringen eenige ponden bloed af te nemen. Bij zeer vette vaarsen, die of in het geheel niet tochtig worden of niet
vatten, begint de tochtigheid en vatten de dieren gemakkelijk, wanneer de uier door het zuigen van een kalf in beweging gebracht wordt. Hier- door ontstaat de melkafscheiding en wanneer deze eenigen tijd heeft plaats gegrepen, is het bovenstaande doel bereikt. Ook eene flinke voedering van aardappelen, bijzonder in rauwen toestand,
moet de geslachtsdrift bevorderen. KEUZE EN OUDERDOM DER FOKSCHAFEN.
Om reeds vroeger aangehaalde redenen zal ook de keuze van den ram
de grootste oplettendheid vereischen. Hierbij komt niet alleen zijn lichaams- bouw maar ook de hoedanigheid van zijne vacht bijzonder in aanmerking, wanneer het niet voornamelijk om vleesch-productie te doen is, in welk geval op de wol minder behoeft gelet te worden. Een goede ram heeft een grooten, breeden kop met vooruitstekend voor-
hoofd, een wijden neus met groote neusgaten, boven de neusgaten en aan de kin eene gerimpelde huid, groote en levendige oogen, sterke en zoo- danig gekromde horens, dat zij de wangen niet raken. De kop is voorts dicht met wol tot onder de oogen bedekt en dat gedeelte van het gezicht waar wol wordt gemist, is met kort, glad haar begroeid. De hals is kort en gedrongen, de schoft, rug en lendenen zijn zoo breed
mogelijk, evenals het kruis, hetwelk niet moet afhollen en van een breeden staart voorzien moet zijn. Borst en buik verlangt men diep en wijd, de beenen flink gebouwd, niet te hoog, de huid sterk, rimpelig, dezaadballen groot, grof en prikkelbaar, de balzak ver omlaag hangende. De wol moet over de geheele lichaamsoppervlakte gelijkmatig verdeeld en dicht bezet zijn en de andere voor het doel hetwelk men beoogt beste hoedanighe- den bezitten. Voorts moet de ram vrij zijn van erfelijke ziekten, zooals de draver-
|
|||||
|
445
|
|||||||
|
ONDERHOUD DER FOKSCHAPEN.
|
|||||||
|
ziekte of kruislamheid, het kwaadaardig klauwzeer en longziekte.
Al wordt ook bij de keuze der moederschapen of ooien met minder nauw-
geze*heid te werk gegaan, toch moeten ook zij wel gevormd en hare vacht zonder gebreken zijn. Bovendien moeten zij gezond zijn, niet te oud, van goede tanden en een onberispelijk en uier voorzien. De ouderdom, waarop de schapen tot den aanfok worden gebezigd, wordt
geregeld naar de vroegere of latere ontwikkeling van het ras. Marsch- schapen, de Engelsche, de Duitsche merino-bastaardschapen kunnen reeds als zij van jongs af aan goed gevoed zijn geworden, met £ of 1 jaar toe- gelaten worden. Merinoschapen mogen niet paren voor volbrachten twee- jarigen leeftijd en is het te doen om eene flinke lichaamsgrootte en eene overvloedige wol-produclie, dan mogen de schapen eerst op 2\\ of 3 jaar, dus als zij geheel volwassen zijn, ter paring toegelaten worden. Gezonde moederschapen blijven somtijds tot in haar twaalfde of vijf-
tiende levensjaar vruchtbaar. In den regel houdt men echter grofwollige ooien slechts tot haar zesde of zevende, ooien van Engelsche vleeschstam- men slechts hoogstens tot in haar vijfde, en merinoschapen, als zij als woldraagsters geene groote waarde hebben, slechts tot haar zevende le- vensjaar ter voortteling aan. Ooien uit zeer fijne kudden bezigt men dan nog tot mesten of ook nog wel tot den aanfok voor kudden van een minder edel ras. De rammen van grofwollige en vroeg ontwikkelde stammen mogen voor
het volbrachte eerste levensjaar niet tot den aanfok gebezigd worden en Southdown-bokken niet voor Ij jaar. Merino-bokken laat men tot den geregelden aanfok niet voor 2 j. of 3 jaren toe. Men gebruikt ze zoolang zij nog krachtige jongeu voorttelen, en alzoo
kunnen zij bij eene goede verzorging tot in hun zeveude, achtste levens- jaar, somtijds ook nog langer, als springrammen goede diensten bewijzen, ONDERHOUD DER FOKSCHAPEN.
De rammen, tot den aanfok bestemd, moeten indien men wil dat zij zeker
bevruchten, goed en krachtig voeder erlangen en gedurende den springtijd nog bijzondere giften aan haver en gerst bekomen; inspanning die hunne kracht te boven gaat, mag niet ran hen gevorderd worden. |
|||||||
|
446 KEUZE EN OUDERDOM DEK KOK VARKENS.
|
||||
|
Al naar de springmethode geeft men hun:
bij den vrijen sprong (als men de rammen onder de moederkudde brengt
en zoo lang daarbij laat, totdat de moederdieren bevrucht zijn en de vast- gestelde springtijd afgeloopen is) 40 a 50 ooien; bij den wisselsprong (als men bij den vrijen sprong de rammen verwis-
selt, altijd slechts een gedeelte onder de nioederkudde laat en dit dan door anderen vervangt) 50 a CO ooien; bij den klassprong (waarbij voor eene bepaalde afdeeling van moeder-
dieren een enkele bok ter paring bestemd is) 60 a 70 ooien en bij den sprong uit de hand (waarbij elke ter paring bestemde bok de
voor hem bestemde en toegevoerde moederdieren bevruchten moet) 70 a 80 ooien. Eene enkele paring is voldoende om een schaap te bevruchten, terwijl
een bok dagelijks niet meer dan drie ooien mag bespringen. De tochtighcid bij het schaap duurt gewoonlijk 2 a 3 dagen, gedurende
welken tijd het dier steeds geneigd is, den ram toe te laten. Daar de springtijd gewoonlijk op een bepaalden tijd, in den regel tot 6 we-
ken beperkt wordt, moeten de ooien gedurende dezen tijd zeer overvloe- dig en goed gevoederd worden, wanneer het zijn kan, giften van gerst en haver ontvangen, ook moeten zij warm gehouden worden, opdat de toch- tigheid regelmatig plaats hebbe en verloope. KEUZE EN OUDERDOM DER FOKVARKENS.
Het mannetjes-varken of de beer moet in den hoogsten graad van
volkomenheid die lichaamsvorming en eigenschappen bezitten, welke men voor een behoorlijk gebouwd en tot den aanfok geschikt varken als de voortreffelijkste heeft leeren kennen. Een korte kop met een fijnen en spits toeloopenden snuit en vleezige
kinnebakken, dunne, rechtstaande, beweeglijke ooren, een gespierde nek, korte, dikke hals, een breede schoft, niet veel hooger dan de rug, die met een vleezigen schouder en met eene breede, laag neerhangende borst goed verbonden is, zijn de kenteekenen van een goed ontwikkeld voorstel. Daaraan moet een breede, rechte, een weinig ingevallen, aan beide zijden afgeronde rug vereenigd zijn, die met een even zoo breed |
||||
|
447
|
|||||||
|
KEUZE EN OL\'DKKDOM DEB FOK VARKENS.
|
|||||||
|
en goed afgerond kruis met goed aangezetten staart verbonden is. Een
lang, breed, goed afgerond lijf met volle, breede zijden is van groot belang voor de ontwikkeling der borst- en buikholte, dewijl biervan weder de vorming der inwendige organen afhangt en de mogelijkheid, dat zich groote spekzijden ontwikkelen en bet vet zich overvloedig kan aanzetten. Van groot belang voor den goeden lichaamsbouw van den beer is voorts
de ontwikkeling van het geheele achterstel, te meer daar het bij het huis- varken van nature gebrekkig is, dewijl het kruis bij dit dier afhelt, met scherpe beenderen uitloopt en weinig beantwoordt aan het doel van het gebruik. Opdat alzoo juist de kostbaarste doelen van het varken, de hammen,
zeer breed en zwaar kunnen worden, moet het achterdeel breed en goed gevormd zijn, waardoor de waarde van den beer als fokdier verhoogd wordt, omdat een breed, goed gevormd kruis met volle lendenen en goed ge- vulden stuit, breede en gespierde schenkels met eene korte beenspleet aan het dier de kracht geven, om de paring met energie uit te voeren. Ook de pooten van den beer komen in aanmerking, zij moeten insgelijks
breed geplaatst, goed en rondgevormd en sterk zijn, zij mogen niet te lang maar ook niet te kort zijn, daar in het laatste geval, vooral bij toe- nemende zwaarlijvigheid, de paring bemoeielijkt wordt en de dieren alsdan spoedig ongeschikt voor de paring worden. Het geheele lichaam van den beer moet met eene niet te dikke huid
bedekt, zijne ooren moeten fijn, doorschijnend en met weinig haar be- zet zijn. Bij een van nature zoo buitengewoon wild en wederspannig dier, als
het varken is, moet op het temperament van den beer acht geslagen wor- den, te meer daar dit zoo lichtelijk overerft. Door vriendelijke behande- ling kan men de aangeboren wildheid tot op een zekeren graad tempe- ren, maar bijzonder ontembare, kwaadwillige beren moet men niet tot den aanfok bezigen; alle echter moet men de slagtanden afbreken, om ze in alle geval onschadelijk te maken. Daar het temperament der dieren zich afspiegelt in het oog, zal een beer met levendige, zachte oogen, boven een met kleine, schuw en valsch voorkomende gezichtsorganen steeds de voor- keur verdienen. Ka het eerste levensjaar kan de beer, wanneer hij goed gehouden
|
|||||||
|
448
|
|||||||
|
ONDERHOUD DER FOKDIEREN.
|
|||||||
|
is, tot den aanfok gebruikt worden, bij rassen die zich spoedig en
vroeg ontwikkelen, zelfs nog eenige maanden vroeger; heeft de ontwik- keling echter langzaam plaats dan zijn zij ook eerst later geschikt. In het tweede tot derde levensjaar is hij het vruchtbaarst en het best tot zijn werk in staat, later wordt bij ten gevolge van zijn toenemenden aanleg tot vet worden ongeschikt voor den aanfok. Wat de lichamelijke vormen der zeug betreft, hiervoor geldt geheel en
al datgene wat bij den beer wordt vereischt. Voornamelijk moet haar li- chaam lang en van achteren breed, met ver uiteenstaande schenkels voor- zien zijn. Aan een lang lichaam heeft men een grooter aantal tepels en een meer ontwikkelden uier; hoe meer tepels de zeug heeft, hoe vrucht- baarder zij gewoonlijk is. Bij een breed achterstel is ook het bekken altijd wijd en ruim en biedt de vereischte ruimte aan voor de ontwikkeling van het jong in het moederlijf. Ook bij de zeug moet op het temperament wel degelijk acht geslagen
worden. Men moet de jonge tot den aanfuk bestemde dieren dus goed be- handelen, ze aan de menschen gewennen, zeer wederspannige, boosaar- dige dieren van den aanfok uitsluiten en later ook zulke zeugen, die hare jongen na de geboorte kwetsen of die zelfs neiging aan den dag leggen om ze op te vreten, eene omstandigheid die niet zelden voorvalt. Op den ouderdom van 10 tot 14 maanden kunnen de zeugen tot den
aanfok gebezigd worden, bij rassen welke zich spoedig ontwikkelen iets vroeger. Zij blijven dan tot op haar derde tot vierde jaar vruchtbaar, brengen later ook nog wel jongen voor, maar in kleiner aantal, zopdat men ze dan met meer voordeel kan vetmesten. ONDERHOUD DER FOKDIEREN
Nadat men de jonge beren als zij 10 a 12 weken oud zijn van de vrou-
welijke varkens gescheiden heeft, opdat er niet te vroeg eene paring plaats hebbe, moet men zorgen, dat zij goed en krachtig voeder erlangen, maar ook dat, als zij bijzonderen aanleg tot vet worden aan den dag leggen, dit niet door de voeding bevorderd wordt. Men geeft hun dan eene licht verteerbare spijs en laat hen zich in de vrije lucht bewegen, hetwelk ook geschieden moet, als zij van te voren voor den aanfok gebruikt werden. |
|||||||
|
VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGENDE MOEDERDIEREN ENZ. 449
Bij groote hitte mag hun de gelegenheid niet ontbreken, zich in koud wa-
ter te baden en in de schaduw van lommerrijke boomen tegen de brandende zonnestralen bescherming te vinden, indien zij in de open lucht loopen. Bij de zeug zal men op den tijd en de teekens der ritsigheid zeer goed
moeten letten, die zich gewoonlijk doet kennen door onrustigheid, knor- ren, gebrek aan eetlust, zwelling en roode kleur der uitwendige geslachts- deelcn, dikwijls echter ook als zoogenaamde stille brons zich minder dui- deüjk openbaart. De ritsigheid begint bij goed onderhouden jonge dieren reeds als zij 6
of 7 maanden oud zijn en herhaalt zich, nadat zij in den regel verschei- dene dagen geduurd heeft, na 4 weken. Na het werpen der biggen doet zij zich na 8 a 9 weken voor, somtijds echter ook reeds vroeger. De zeug werpt tweemaal in het jaar en is gemiddeld 4 maanden drachtig. Groote aanleg tot vet worden verhindert bij de zeug de vruchtbaar-
heid en is zij drachtig geworden dan werkt zulks nadeelig op de krach- tige ontwikkeling der biggen. Men moet ze derhalve licht verteerbaar voeder geven, de dieren, die een zeer bijzonderen aanleg tot vet worden hebben, geheel van den aanfok uitsluiten, daar deze öf niet vatten, of wanneer zij vatten gemeenlijk kleine, niet zeer ontwikkelde biggen ter wereld brengen, een kleinen uier hebben, weinig melk geven en de biggen slecht zoogen. VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGENDE
MOEDERDIEREN EN AANKWEEKING DER
JONGEN.
a. Verzorging der dragende en zoogende merriën en der
ve u Ie ns. Wanneer de merrie besprongen is en drachtig is geworden, houdt hare paardigheid op, zij wordt trager, gaat meer liggen, heeft meer trek naar voeder en wordt prikkelbaarder tegenover de andere paarden; zij neemt m omvang toe en moet met zorg opgepast en behandeld worden. Zij moet van buitengewone inspanning verschoond blijven, mag geen te zware vrach- ten trekken, niet springen, niet aanhoudend en te hard loopen, niet verhit en verkoeld, niet beleedigd worden. Hare voeding moet overvloedig en regelmatig, het haar toegediende voe-
29
|
||||
|
450 VERZORGING DER DRAGENDE EK ZOOGENDE MOEDKRDIEKEN.
der van onberispelijke qualiteit zijn; bet best is haver en baksel met toe-
voeging van booi en groenvoeder. Opblazend, met rijp bedekt, bevroren voeder, mag men haar niet geven, haar derhalve ook noch te vroeg noch te laat in het jaar laten grazen, ook mag meu niet zoo spoedig vau voe- der veranderen; het baar tot drinken voorgezette water rnag niet te koud zijn. Wel is waar moet de drachtige merrie tot kort voor het ophouden der
draagtijd beweging genieten, maar deze moet langzamerhand verminderen en geen inspanning vereischen. In een luc\'.itigen stal moet zij eeue afge- sloten ruimte hebben, die groot genoeg is, om zich gemakkelijk te kun- nen neerleggen en uitstrekken, men moet haar ook zeer zacht stroo geven; wanneer de geboortetijd nadert, moet zij opgepast en tijdens de geboorte voor allen belemmerenden invloed (honden enz.) behoed en is het noodig bedaard geholpen worden. Heeft de geboorte van bet veulen regelmatig en zonder hindernis plaats
gehad, dan verwijdert men eerst de nageboorte, wanneer deze, gewoonlijk op zijn laatst na eenige uren, gevolgd is, geeft acht op de behandeling van de moe- der ten opzichte van het jong, welke in den regel zeer vriendelijk, toege- veud, somtijds echter ook bij groote prikkelbaarheid der merrie in het be- gin terughoudend is, dient de merrie iu de eerste dagen licht verteerbaar voedsel toe: zemelendrank, hooi en langzamerhand eerst weder haar ge- woon voeder. Mocht zij door het een of ander ongeval er het leven bij inschieten of,
zooals wel gebeurt, haar uier geen melk afscheiden, dan moet het veulen met andere melk, waartoe men zich van koemelk kan bedieuen, gedrenkt worden. Daar koemelk, wat hare samenstelling betreft, echter van merriën- melk verschilt, veel rijker aan kaasstof en vet is, zoo moet zij met ge- lijke deelen warm water verdund worden. De merriënmelk is daarentegen veel rijker aan melksuiker, maar toch behoeft er bij de koemelk, als zij tot voedingsmiddel van veulens moet dienen, geen suiker gevoegd te wor- deu. Wordt slechts de melk van dezelfde koe genomen, ieder keer verscli vau de koe, met water verdund en melkwarm toegediend, dan kan bet veulen daarbij zeer goed tieren. Reeds zeer vroeg, na eenige dagen, kan men bet veulen dagelijks een paar
keeren enkele halmen fijn stroo en eenige korrels gekneusde haver ge- |
||||
|
VERZORGING DER DRAGENDE EK ZOOG..NDE MOKDERDIEUEN ENZ. 451
veD, zoodat het reeds, als het 3 weken oud is, eeu pond haver met een
weinig hooi vertereu kan. Langzamcruand voegt men er ook wat haksel bij, zoodat het op den ouderdom van 16 weken dagelijks 6 a 7 pond haver, 1 pond fijn haksel en 3 pond zoet hooi kan bekomen. Is het tien dagen oud, en sterk, het weder gunstig, dan mag het met
de merrie naar buiten en is het drie of vier weken oud geworden, dan kan men de merrie langzamerhand haar gewone werk laten verrichten. echter moet men haar dan, als zij verhit thuis komt, de melk afmelken, voordat het veulen bij haar komt zuigen. Het spenen van het veulen, dat of plotseling of langzamerhand geschiedt,
mag na 10 weken volgen, mits het veulen volkomen gezond is, in bet te- genovergestelde geval stelt men dit uit, totdat het dier weder geheel is hersteld. Ka het spenen moet het veulen gelijkmatig krachtig gevoed worden,
daar juist in de eerste levensjaren zijne groeikracht het grootst is en een verzuim in dit opzicht later nooit weder goedgemaakt kan worden. Niet- tcgenstaande dit feit, hetwelk door wegen en meten zoo duidelijk mogelijk bewezen is, wordt deze regel over het algemeen uit het oog verloren en het veulen op een ontoereikend dieet gesteld in de verkeerde meening, dat eerst dan eeu krachtig voedsel moet worden toegediend, wanneer bet dier zal beginnen te werken en nuttig te zijn. Het opkweeken der veulens is bij droog voeder alleen mogelijk, men
kan echter ook zijn doel bereiken door er groenvoeder aan toe te voe- gen. Ontbreekt het aan voldoende weiden, moeten de veulens in den stal aangekweekt worden, dan moet men ten minste zorgen voor groote om- heinde parken, waarin zij iu elk jaargetijde naar welgevallen kunnen rond- loopen. Alleen bescherme men ze tegen scherpe noorden- en oostenwin- den, maar gewenne ze overigens aan alle weersverandering. Het vroeger opgegeven voederrantsoen vermeerdert men langzamerhand
zoo ver, dat het een jaar oude veulen 8 pond haver, 1 pond haksel en 10 pond hooi erlangt, maar steeds slechts goed hooi, en kan men dit niet be- komen, dan liever in het geheel geec. Des zomers kan men in plaats van hooi groenvoeder, als: gras, klaver, lucerne enz. toedienen, de haver mag ech- ter ook dan niet ontbreken en evenmin door ander graan vervangen worden. Het opgegeven rantsoen is voor de veulens voldoende, totdat zij tot
|
||||
|
452 VERZORGING DEK DRAGENDE EN ZOOGENDE MOKDERDIEREN ENZ.
den arbeid gebezigd worden; men moet ze echter na het spenen in kleine
hoeveelheden en dikwijls voederen, omdat de maag der veulens grootere hoeveelheden nog niet kan verteren. De voedertijden moeten derhalve langzamerhand verminderd, de hoeveelheden echter vermeerderd worden. Kan men de veulens des zomers droge, hooggelegen, krachtige weiden
afstaan, dan is dit zeer aan te bevelen, zij tieren er te beter door. Men zorge echter ze niet te vroeg in het voorjaar er in te doen en mag ze ook niet te laat in den herfst buiten laten. De vraag, wanneer bet tijdstip is gekomen, veulens aan den arbeid te
gewennen, wordt in de practijk zeer verschillend beantwoord. De veulens worden belaas! tot hun nadeel en ten nadeele van den paardenteelt over het algemeen te vroeg daartoe gebezigd. Men ziet veulens reeds met het tweede jaar in het span, en toch moest men voor het derde jaar geen veulen tot moe wordens toe laten werken, en ook later altijd nog in acht nemen, dat er van de krachten en de volharding van het dier niet veel mag worden gevergd, voordat het zijn volkomen wasdom verkre- gen heeft. Van groot belang voor hiet gebruik van het paard is de eerste vorming
en ontwikkeling van zijne hoeven, er kan niet nadrukkelijk genoeg op gc- wezen worden, dat de hoeven reeds bij veulens\' in de eerste levensjaren de meeste zorg vereischen, anders ontwikkelen zich alle mogelijke boef- kwalen, nog voordat het veulen volkomen geschikt is tot den arbeid. b. Verzorging der dragende en zoogende koe en van het
kalf. Ook dragende koeien, moeten voor alle uitwendige beleedigingen: stooten, slaan, hard jagen enz. bewaard worden. Zij moeten een krachtig voeder erlangen, des winters hooi en raapkoe-
ken, des zomers eene goede weiden of met kracht ontwikkelde groen- voederplanten. Voor drachtige koeien, omdat zij langzamerhand minder melk geven, niet
al te veel zorg over te hebben, haar karig te voederen, is eene onverge- felijke dwaasheid, daar de ontwikkeling van het jong daardoor belet en het moederdier verzwakt wordt. De bezorgdheid, dat rijkelijk gevoede koeien, groote kalven voortbrengen en de geboorte aldus wordt bemoei- lijkt is volkomen ongegrond. Het tegendeel heeft gewoonlijk meer plaats: de kalven van goed gevoede koeien zijn zelden groot en de krachtige |
||||
|
VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOOENDE MOEDERDIEREN ENZ. 453
toestand, waarin de laatsten zich bevinden, verlicht de geboorte. Van eene
mestvoedering mag natuurlijk geen sprake zijn, daar hierdoor de vorming van het jong niet minder belet wordt, even als te vette dieren minder spoedig drachtig worden. Al het voeder, dat men aan drachtige koeien geeft, moet van uitmun-
tende qualiteit zijn, geen vochtig, muf of hoe ook bedorven voeder is dienstig, het mag ook niet zeer opblazend zijn of eene afvoerende wer- king hebben, zoodat bevroren, gesproten aardappelen, bevroren knollen, berijpt gras, vele knolbladeren, zuur bierdraf enz. niet toegediend mo- gen worden. Reeds voor de geboorte en dan slechts nog korten tijd daarna wordt in
den uier van het moederdier eene melk, het zoogenaamde colostrum (ge- woonlijk biest geheeten), afgescheiden, dat een aanmerkelijk verschil op- levert met de later afgescheiden melk, daar het rijk is aan eiwit en de zoogenaamde colostrumlichaampjes bevat. Het mag den jongen dieren niet, zooals dit somtijds geschiedt, onthouden worden. Om de afscheiding in den uier te vermeerderen moet men den koeien
voedende dranken, namelijk gestooten en gekookt lijnzaad geven, vooral aan vaarzen, die voor het eerst kalven, daar dit op het melkgeven van grooten invloed is. Oudere koeien, die reeds gekalfd hebben, mogen niet te lang en tot zeer korten tijd voor het kalven gemelkt worden, zij moeten minstens zes weken voor het kalven droog staan. Zooals reeds vroeger werd aangemerkt, is ook voor het pasgeboren kalf
even als voor andere jongen dieren de melk van de moeder de eerste en de krachtigste voeding, die het, als het mesten op den voorgrond staat ten minste 6 a 8 weken, en als melkproductie de hoofdzaak is, ten minste 4 weken moet worden gegeven. Men laat het kalf of aan de moeder zuigen of verwijdert het onmiddel-
lijk na de geboorte en voedt het door dranken met de moedermelk op. Beide methoden hebben haar voor en tegen, het laten drinken vereischt groote oplettendheid en zorg. Ten tijde van het spenen mag aan het kalf de moedermelk nog niet geheel
onthouden maar zij moet eerst langzamerhand door afgeroomde, afgekookte melk vervangen worden. Later kan men overschot van de melk, karnemelk, dikke melk en wei toedienen, vervolgens zemelen-, lijn- of raapkoekdranken, |
||||
|
454 VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGENDE MOEDERDIEREN ENZ.
erwten- of havermeelpap enz. Daarbij voegt men ook een weinig goed,
fijn hooi. Al gaat het dier later in de weide dan is in het eerste jaar het volhouden met drinken te geven, vooral voor toekomstig melkvee, zeer raadzaam. Alle drank moet overigens lauwwarm gegeven worden. Zijn de kalven 3j maand oud dan kunnen zij reeds een weinig fijnge-
stampte knollen met een weinig fijn haksel alsmede eene zekere hoeveel- heid hooi verteren, of des zomers, indien daartoe gelegenheid bestaat, goed, zoet hooi, maar geen klaver, die niet dienstig voor hen is. Langzamerhand geeft men de dranken zoodanig, dat de koude er even af is, niet meer warm, daarbij voegt men, gekneusde haver en droge, in kleine stukken gebroken raapkoeken. Heeft men voor de jonge dieren eene goede weide, zij zullen er goed op
tieren, zoo niet, dan moet men hun ten minste schaduwrijke omheinde per- ken verschaffen, waarop zij in de vrije lucht kunnen dartelen. Zij moeten daar ook bescherming vinden tegen koude en vochtigheid. Over hun ver- blijf in den stal is reeds vroeger gesproken. Op den ouderdom van £ tot 1 jaar geeft men den jongen dieren een
minder degelijk voedsel, bij overvloedig en goed hooi, namelijk witte peen, beetwortelen; minder doelmatig zijn aardappelen; bij droog voeder mag het drinken niet vergeten worden. Raapkoeken en zout in lauwwarm drin- ken is zeer heilzaam. Met het tweede jaar zendt men het jonge vee naar eene gezonde weide,
daardoor wordt de lichamelijke ontwikkeling en latere arbeidzaamheid zeer bevorderd. Voor het aankweeken van kalveren is een goed, gezond hooi het voornaamste voedingsmiddel, daar het den jongen dieren de voor de krachtige ontwikkeling hunner beenderen benoodigde hoeveelheid kalk aan- brengt. Men geeft het hun in toenemende hoeveelheid, zoodat zij op den ouderdom van 12 weken reeds 2 a 3 pond en op hun eerste jaar 8 a 10 pond verteren. Is er gebrek aan hooi en bevatten de toegediende voedings- middelen geene genoegzame hoeveelheid kalk, dan geeft men fijn geprepa- reerde phosphorzure kalk of fijngekookt beendermeel met de dranken tot eene dosis van 15 grein per dag en per kop. c. Verzorging der dragende en zoogende ooien en der
lammeren. Drachtige ooien, die geweid worden, leidt men naar de dichtst bij gelegen weide, opdat zij niet te ver behoeven te loopen, in den herfst |
||||
|
VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGENDE MOEDERDIEREN ENZ. 455
drijft men ze \'s morgens niet te vroeg naar buiten en \'s avonds niet te laat
naar den stal, geeft haar bij vochtig weder voor het uitdrijven eerst een weinig goed droog voeder en handelt eveneens bij het terugkeeren. Hard drijven en jagen met honden mag niet plaats grijpen. Des winters zorgt men voor goed, overvloedig voedsel en let er op dat
de ooien noch te vet noch te mager worden. De voedering moet zoo ge- regeld mogelijk geschieden, namelijk kort voor en na het lammeren. Weide- en klaverhooi, esparcette- en lucernehooi, goed zomcrgraan- en peulvruch- tenstroo, wortelen alsmede raap- en lijnkoeken zijn voor drachtige ooien het meest dienstig. Men scheidt de moederdieren al naar het toenemen der drachtigheid in
kleine afdeelingen, houdt de overige schapen van haar verwijderd, behan- delt ze voorzichtig bij het uit- en indrijven, zorgt dat zij niet wor- den gedrongen of gestooten, maakt een goed strooisel voor haar ge- reed enz. Heeft de geboorte van het lam plaats gehad dan bekommert men zich
weinig meer om het moederdier en het lam, namelijk als zij slechts tot eene minder edele soort behooren; kostbare moederdieren echter brengt men met hare lammeren in bijzondere vakken en laat ze daar 6 a 8 da- gen, totdat men ze bij de gemeenschappelijke moeder- en lammerkudde terugbrengt. Schapen, die hare lammeren niet willen laten zuigen, en lammeren, die
met het zuigen niet overweg kunnen, moet men in zijne bijzondere be- scherming nemen. Eene zelfde zorg vereischen tweelinglamraeren. Alle lammeren moeten de eerste moedermelk hebben, dus ook de zoogenaamde biest. Neemt een lam niet al de moedermelk tot zich, dan moet de uier uitgemolken worden. Aan zwakke of moederloos geworden lammeren geeft men zoogsters,
waartoe of zulke schapen die hare lammeren verloren, of die welke te veel melk hebben, geschikt zijn. Bij zeer fijne schapen worden somtijds grof- wollige schapen als zoogsters gebezigd, of men houdt daartoe geiten welke 3 a 4 lammeren zoogen. Zijn er geen zoogsters dan geeft men den lam- meren koemelk, die, als zij te vet is, met water wordt verdund. Aan zoogende schapen geeft men goed gewonnen schapenhooi met
goede peulgewassen- en zomergraanstroo, waaraan men nog kan toe- |
||||
|
456 VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGENDE MOEDERDIEREN ENZ.
voegen goede wortelen of gesnedea aardappelen. Alle bedorven voeder
moet vermeden worden. Is het voeder niet voedzaam genoeg dan geeft men den ooien lijnkoek, zemelen, ook graan, doch men wachte zich wel voor draf, hetwelk haar niet goed bekomt. Aan voldoende drinken mag het haar niet ontbreken evenmin aan goede ligging. De temperatuur in den stal mag niet te laag zijn, niet beneden 10° S,.
Bijzondere aMeelingen voor de lamineren naar hunnen ouderdom mogen niet ontbreken. Zijn de lammeren 2 a 3 weken oud geworden, dan beginnen zij te vre-
*en, men geeft hun dau het beste hooi, voornamelijk goed nahooi, fijn es- parcette-, klaver- of lucernehooi, vergeet echter niet hun daarbij lauw water tot drank te geven. Zijn zij 6 a 8 weken oud geworden, dan krij- gen zij bij goed hooi ook nog eenig graanvoeder, haver of erwten, de eer- sten grof gemalen, de laatstcn geweekt of gekneusd, voorts ook gebroken lijnkoek, gele knollen, beetw ;rtelen of klein gesneden aardappelen met haksel of haverkaf. Daarbij laat men de lammeren 8, 12 ook wel 16 weken zuigen, voordat
men ze van de moeder afneemt, speent ze echter niet in eens geheel maar \'angzamerhand, doordien men ze eerst slechts tijdelijk van de moeders verwijdert. Na het spenen geve men aan de lammeren, als zij naar de weide gedre-
ven moeten worden, niet te ver afgelegene weideplaatsen met goed gras, klaver of esparcette, drijft ze niet te vroeg uit en niet te laat terug, zorgt bij nevelachtig weder of na voorafgegane regen voor goed droog voeder bij het uitdrijven, evenzoo na den terugkeer en laat ze bij koud weder ge- heel in den stal. Voorts lette men er op dat zij voldoende water hebbeu en niet te gauw gedreven worden. Houdt men de lammereu in deo stal dan geeft men huu groenvoeder-
gras, esparcette, wikkenhaver, lucerne en klaver, voorts als droog voeder : esparcette, lucerne cu klaverhooi alsmede goed peulvruchten- en zomerstroo, ook wel wat wortelen, of men geeft hun groen en droog voeder te tarnen. Ook haver, gerst, erwten, zemelen, lijnkoek en knollen geeft men aan
deze dieren en vergeet vooral niet het noodige zout er bij te voegen. In den laatsten tijd zijn ook de lupineu als voeder voor zomerlammeren
|
||||
|
VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOGEMDE MOEDERDIEREN ENZ. 457
zeer aanbevolen, ook door granen, wordt hun groei zeer bevorderd en hun
gezondsheidstoestand begunstigd. Tot aan bet einde van het eerste levensjaar is een groot gedeelte van
de licbaamsontwikkeliog voltooid, de groeikracht echter nog niet geëin- digd, de dieren kunnen zich derhalve met minder goed voeder: hooi, na- gras tevreden stellen en meer wortelgewassen, namelijk gele wortelen, aard- appelen en stroo bekomen, zij hebben ook minder uitmuntende weiden uoodig, maar aan toereikend voeder mag het bun niet ontbreken. Na vol- brachten tweejarigen leeftijd krijgen zij hetzelfde voeder als oudere schapen. Bezitten de voedingsmiddelen de voor eene doelmatige voeding der die-
ren ver\'eischte hoeveelheid phosphorzure kalk niet, dan zal eene gift van beenderenmeel, ongeveer een eetlepel daags, den lammeren zeer dienstig zijn. d. Verzorging der dragende en zoogende varkens (zeugen)
en der biggen. Is de zeug drachtig geworden, dan laat men haar voor- loopig onder de andere varkens, geeft haar dikwijls gelegenheid tot vrije beweging, laat haar zelfs bij warme zomers des nachts buiten. Bij gevor- derde drachtigheid, als deze reeds uitwendig zichtbaar is geworden, dus gewoonlijk reeds in de derde maand, moet men haar vrijwaren voor uiter- lijke, nadeelige invloeden en ze wanneer de andere varkens naar de weide gedreven worden, in den stal houden. Men voedt ze met licht verteer- baar voeder, houdt ze in een vrij goeden staat, maar zorgt er voor dat zij niet vet wordt. Ongeveer 14 dagen voor de geboorte der biggen moet de zeug in een
afgescheiden, behoorlijk ingerichten stal gebracht worden, alwaar zij een goed strooleger vindt en zoo min mogelijk gestoord wordt. Het licht verteerbare, zooveel mogelijk op de melkafscheiding werkende voeder geeft men haar in kleine hoeveelheden en meer dan anders, om stoornis- sen in de spijsvertering te voorkomen. Is de geboorte der biggen gelukkig afgeloopen, is de nageboorte en zijn
de bijna dood geboren biggen, welke de zeug gaarne opvreet, weggeruimd, dan moet de oppasser de biggen aanleggen en wel de sterkste, de meest belovende aan de melkrijkste, dus de aan de borst en den buik gelegen tepels, daar de biggen zich dadelijk aan de tepel gewennen, waaraan zij het eerst gezogen hebben. Zijn er meer varkens geboren dan er tepels bij de zeug voorhanden zijn, dan is het raadzaam de zwakste biggen af |
||||
|
458 VERZORGING DER DRAGENDE EN ZOOOENDE MOEDERDIEREN ENZ.
te zonderen of ze bij andere zeugen te brengen, die minder jongen
hebhen. De zeug moet nu zoo weinig mogelijk verontrust, het voeder haar in
een gemakkelijken, lagen trog toegediend en haar leger zoo bereid worden, dat de biggen droog en warm liggen. Het den zeugen toegediende voeder moet licht verteerbaar, voedend
zijn en de melkafscheiding onderhouden en bevorderen. Zuur voeder, fa- brieksoverschot, voornamelijk aardappelendraf is haar niet dienstig, terwijl zij daarentegen bij gekookte aardappelen, knollen, gesneden groenvoe- der, klaver, haver, gerstemeel, overschot van de melkerij enz. zich zeer goed bevinden. Zijn de biggen 2 a 3 weken oud geworden dan zijn giften van haver-
meel, gerstemeel, afgeroomde melk bijzonder aan te bevelen. Men laat dan ook de biggen in de vrije lucht, gewent ze langzamerhand aan an- der voeder dan de moedermelk, waartoe gerst en koemelk zeer geschikt zijn, geeft hun gelegenheid, bij goed weder met de moeder in de vrije lucht mee te gaan en zich aan het wroeten in de aarde te gewennen, zonder hetwelk varkens bijna in het geheel niet aangekweekt kunnen worden en speent ze dan als zij 5 of 6 weken oud zijn, zelden later. Slechts wan- neer de zeug ritsig wordt, hetwelk gewoonlijk niet geschiedt als zij de biggen zoogt, maar toch somtijds voorkomt, verwijdert men ze reeds op dezen tijd van de moeder, omdat hun dan de moedermelk niet goed be- komt, zij aan doorloop lijden, vermageren en dikwijls sterven. Na het verwijderen der biggen wordt de zeug gewoonlijk ritsig, vat dan
het gemakkelijkst en wordt derhalve bij den beer gebracht, wanneer zij zich in goeden lichaamstoestand bevindt en niet te veel afgevallen is. Hoe zwakker de biggen na de verwijdering zijn, hoe meer zij nog eene ver-
dere verzorging behoeven, vooral hebben zij melk noodig die hun van de koe het best lauwwarm wordt toegediend. Behalve de melk geeft men hun gerst in geheele korrels, ook gerste- of havermeel, fijn gestampte, gekookte aard- appelen enz. Langzamerhand onthoudt men hun de melk geheel en al of roomt ze van te voren af en geeft hun wei; minder doelmatig is zure of karnemelk. Zijn zij 3 of 4 maanden oud dan worden zij zooals de andere varkens gevoed, waarbij dan het geschiktste voeder wordt toegediend, al naar het doel waarvoor zij bestemd zijn. |
||||
|
459
|
|||||||
|
VBRZOBGING DER WERKDIEREN.
|
|||||||
|
VERZORGING DER WEEKDIEREN.
a. Verzorging der werkpa arden. Het paard, tot de meest uiteen-
loopende dienstverrichtingen geschikt en gebruikt, moet zoo vroeg, als zijne lichamelijke ontwikkeling znlks veroorlooft, door toenemende voorbereiding en oefening aan zijn toekomstigen arbeid gewend en daarin met de noodige toegevendheid onderhouden worden. Te dien einde moet het krachtig gevoed worden, zonder dat zijne ge-
schiktheid door bovenmatige vetheid worde beperkt, het moet ook de noo- dige rust genieten, om zijne door den arbeid verloren krachten terug te erlangen. Het paard wordt niet alleen gebezigd tot het verroeren van zware las-
ten en tot inspannenden arbeid in langzamen tred, maar het wordt ook in de meest verschillende bewegingen niet alleen als trekdier maar ook tot den snelsten en langdurigste*: rit onder den man gebruikt. Niet alleen zijne kracht maar ook zijne vlugheid worden dus dikwijls op zware proef gesteld. Beide staan echter in eene zekere verhouding tot elkander, aan beide
mogen niet te gelijker tijd de hoogste eischen geteld worden. In hoe hoo- ger mate dit geschiedt, hoe meer het paard zich moet inspannen en des te vroeger heeft het weer behoefte aan verademing en rust. Bij zijn gebruik zullen dus velerlei voorschriften, die op het dieet be-
trekking hebben, in acht genomen moeten worden, tegen welke belaas maar al te dikwijls gezondigd wordt. En toch moest elk paardenhouder bedenken, hoeveel langer hij\'zijn paard gezond, vrij van gebreken en tot den arbeid geschikt zou houden, hoeveel meer hij zijn daarin gestoken kapitaal vermeerderen zou, indien hij bij het gebruik van bet paard ze- kere regelen steeds zelf wilde behartigen en zorgen, dat ze ook door zijn dienstpersoneel behartigd werden. Zooals reeds is gezegd moet het paard aan zijn arbeid gewend, in ge-
stadige oefening gehouden en al naar den aard van zijne werkzaamheid op de daarmee overeenkomende manier behandeld worden. Een paard, dat tot groote reizen of marsenen gebruikt zal worden, moet vooraf aan de verandering van het weer, van den stal, van het voeder worden gewend, |
|||||||
|
460 VERZORGING DER WERKDIEREN.
|
|||||
|
het mag niet plotseliug, na misschien langere rust, nrenverre tochten afleg-
gen. Een paard, dat gewoon is, dagelijks eene zware kar langzaam voort te trekken, zal des Zondags, voor eene lichte phaëton gespannen, niet met fierheid en moed in gestrekten draf groote rijtoeren kannen maken; een rijpaard, hetwelk bestemd is, om zijn heer die voor het grootste gedeelte van den dag aan het werk is, dagelijks een uur de voorgeschreven zeer matige en weinig schokkende lichaamsbeweging te verschaffen, niet in staat zijn, plotseling en geheel onvoorbereid eene drijfjacht mede te ma- ken enz. Het werkpaard, dat dagelijks tot matigen arbeid in stillen tred gebe-
zigd wordt, heeft geene bijzondere oppassing en verzorging noodig. Voor paar- den daarentegen <i;\'! iospannenden arbeid en zulks in snellen gang moeten verrichten, moeten de volgende regelen in het bijzonder in acht genomen worden. Van huis mogen paarden niet overjaagd, maar zij moeten langzamerhand
sneller aangezet worden, vooral indien zij vooraf pas gevoederd zijn en gedronken hebben. In een stillen, gelijkmatigen draf kunnen paarden groote afstanden af-
leggen, zonder dat zulks veel inspanning van hen vereischt. In snelleren gang daarentegen, in gestrekten draf, galop enz. mogen de paarden niet te aanhoudend en zonder dat men hen nu en dan eens rust gunt, blijven doorloopen. Men verandert dus nu en dan den tred en het tempo, laat de paarden ook wel eenigen tijd stapvoets gaan, daar zich hierbij hunne ingewanden ontlasten en men hierbij ook het gemakkelijkst zien kan, of het noodig is dat zij de waterblaas ledigen, de urine loozen, daar een ver- zuim [in dit opzicht voor de paarden lichtelijk nadeelige gevolgen kan hebben. Op grootere reizen moet behalve op de eigenlijke voedertijden ook
nog op bijzondere plaatsen worden halt gehoudeD, voornamelijk bij groote hitte, als wanneer de paarden bij een snellen rit spoediger moede worden dan anders. Men versterkt hen door het geven van drinken, verkoelt hen, het- welk onder omstandigheden zelfs door het begieten met koud water mag plaats hebben. Zulks benadeelt hunne gezondheid niet, als zij slechts goed afgedroogd en weder aan het loopen gebracht worden. Verkoeling door een kouden tocht moet natuurlijk verhinderd worden, tot dit doel moe- |
|||||
|
VERZORGING DER WEEKDIEREN. 461
ten steeds dekens medegenomen en deze bij de pleisterplaatsen op de
paarden gelegd worden. Het voeder, dat de paarden op reis erlangen, moet krachtig en voedzaam
maar daarbij ook licht verteerbaar zijn en \'t is het best dat het bestaat uit voedingsmiddelen, waaraan zij gewoon zijn. Dat voorzichtig drinken op den voorgrond staat, spreekt van zelf. Voordat de paarden in den stal terugkeeren, moeten zij allengskens lang-
zamer rondgevoerd en de adem en de bloedsomloop weder bedaard wor- den. Zulks is bijzonder noodzakelijk, als de stal dompig en heet is, om- dat dan een sterk nazweeten plaats heeft, waardoor de dieren zeer uitge- put worden. Is de stal, waarin zij komen, daarentegen koud, dan koelen zij des te gemakkelijker af, als zij zeer verhit en vermoeid terugkeeren. Sterk zweetende, ook door den regen nat geworden paarden moeten,
voordat zij in den stal worden gebracht, met zeer veel zorg behandeld worden. Heeft men geen lieden genoeg tot zijn dienst, dan is het raad- zaam, de paarden vooraf een tijdlang rond te leiden, totdat zij langza- merhand afgekoeld zijn; dan eerst legt men hun warme dekens op en brengt ze in den stal. Is de stal onder dezelfde omstandigheden tamelijk warm, dan licht men zadel en tuig even op, legt eene deken over het paard en spant eerst dan uit en laat het dier wasschen, zoodra het zwee- ten onder de deken heeft opgehouden. Het beste is natuurlijk, sterk verhitte of natte paarden ter deeg af- en
droog te laten wrijven, nadat men het zweet vooraf met de zweetschaaf (een blikken of houten, ongeveer 12 duim lang en lf duim breed, krom en aan eene zijde tamelijk scherp werktuig) verwijderd heeft. Daarna laat men ze pas met wollen dekens bedekken. Na alle inspanning moeten de paarden behoorlijke rust en verzorging
genieten, zij moeten goed gevoederd worden en te drinken krijgen, doch voeder en drinken mogen zij niet bekomen, voordat het werken der Ion- gen is verminderd en de bloedsomloop geheel bedaard is, Bij matigen arbeid, namelijk zoodanigen die stapvoets geschiedt, kun-
nen paarden vele jaren en tot in hun hoogsten ouderdom gebruikt wor- den, arbeid waarbij sneller beweging wordt gevorderd put hen vroeger uit, koetspaarden zijn dikwijls reeds op na eenige jaren, paarden die be- paalde afstanden in bepaalde schriel berekende tijdruimten moeten afleggen, |
||||
|
462
|
|||||||
|
VERZORGING SER WEKKDIKREN.
|
|||||||
|
nog eerder, en jacht- eu renpaarden zouden nog veel vroeger dan zulks
in den regel geschiedt, onbruikbaar worden, als men van hen het geheele jaar lang dezelfde diensten vorderde. b. Verzorging der trekossen. Het rand leent zich veel minder tot
inspannenden arbeid dan het paard, om in snellen gang te werken is het geheel en al ongeschikt. Onder zekere omstandigheden kan men het zeer goed als trekdier bezigen, hetwelk in sommige landen vrij algemeen wordt gedaan. Bij voorkeur r/orden de gesneden, mannelijke dieren, de ossen tot trek-
ken gebezigd; met het volbrachte derde jaar kunnen zij langzamerhand tot dit doel worden aangewend, maar eerst met volle vier jaren mogen zij voortdurend dienst doen. Zij blijven dan, al naar het ras, vele jaren tot den arbeid geschikt. Het llongaardsche ras houdt het \'t langst vol; met het oog op het mesten vindt men het meestentijds voordeeliger, de ossen slechts een paar jaar als trekdier te gebruiken en ze dan door andere te vervangen. Wanneer zij op harde, steenachtige wegen en straten gebruikt worden,
moeten hunne klauwen worden beslagen, anders is dit niet noodzakelijk. Bij hun gebruik mogen de volgende regelen wel in acht genomen
worden. De ossen moeten zoolang rust hebben, dat zij behoorlijk hun voeder tot
zich kunnen nemen en het ook geregeld kannen herkauwen. Men is der- halve gewoon ze bij den arbeid te verwisselen, zoodat altijd een ge- deelte arbeidt, terwijl een ander gedeelte rust en zulks zal ten minste onvermijdelijk zijn, indien zij bij den arbeid op de weide hun voedsel zoe- ken. Worden zij in den stal gevoederd, dan heeft er geen verwisseling noodig, dan kunnen zij den geheelen dag werken met eene tusschenpoozing van 2j a 3 uren rust. De ossen moeten voorts in bedaarden, langzamen tred arbeiden, zoodat
zij in elk geval kunnen herkauwen; bij felle zomerhitte en ook bij strenge vorst moeten zij ontzien worden, daar zij voor beide uitersten gevoeliger zijn dan paarden, ook kunnen zij niet zoo goed tegen scherpe en koude winden. Op een doelmatig ossentuig moet men bijzonder acht geven, het beste
is het kopjuk, dat het best geschikt is voor den beender- en spierenbouw van het rund en tot de grootste krachtsinspanning in staat stelt. Ook liet |
|||||||
|
VEEZOKGING DEK WEEKDIEREN. 463
|
|||||
|
uekjuik, dat het dier groote vrijheid van beweging bij het trekken laat,
is an.ii te bevelen, beide manieren van inspanning verdienen de voorkeur boven dubbeljuk en gareel. Hoe langer en hoe zwaarder de ossen moeten werken, hoe krachtiger
voeder zij moeten bekomen. Over de waarde der verschillende voedingsmid- delen is wel is waar reeds vroeger gesproken, meaig lezer komt niettemin ten kort overzicht, over de voedering der trekossen, de melkkoeien en van het mestvce toch wcnschelijk voor, derhalve zullen wij er hier een laten volgen, waarbij van de laatste eu verdienstelijkste waarnemingen en opmerkingen vau erkende autoriteiten is gebruikt gemaakt. Des zomers is voor trekossen bij stalvoedering goed groenvoeder, voor-
namelijk uit klavergras en wikken bestaande, alsmede stroo en bij zwa- ren arbeid eenige ponden hooi het deugdzaamst. Het stroo wordt te ge- lijk met het groenvoeder gesneden en wanneer er gebrek is aan hooi, wordt dit vervangen door grof gemalen koren en raapkoeken. Later is maïs, mede vermengd met raapkoek zeer doelmatig. Zijn nog later in het jaar aardappelen tot voeder te bekomen, zijn zij dus niet te hoog in prijs dan worden zij met haksel toegediend, bij gebrek aan aardappelen, ver- vangt men ze door knollen. Waar knolplauten gebruikelijk zijn kunnen deze met groenvoeder en raapkoek als uitsluitend voeder gedurende den geheelen zomer dienen, en waar het aan grocnvoeder ontbreekt, zal de droogvoedering juist bij ossen de beste uitkomsten opleveren. Raapkoek met haksel gemengd kan als een voortreffelijk voeder worden ge- bruikt, als de dieren daaraan langzamerhand gewoon worden en wanneer zij daarbij nog hooi erlangen. Bij zwaren arbeid geeft men hun behalve hak- selvoeder ook granen: grof gemalen rogge, grof gemalen peulvruchten, ge- kookte rogge, geweekte erwten enz. Aan toereikend drinken mogen de trekossen nooit gebrek lijden, men
geeft hun koud water twee- of driemaal daags. De trekossen, die ter mesting bestemd zijn, moet men tegen den herfst
al meer en meer ontzien, den dieren echter, die blijven werken en den geheelen winter als zoodanig gevoederd moeten worden, geeft men als het met het werk gedaan raakt, juist nog krachtiger voedsel, indien zij door den ar- beid zeer afgevallen zijn; anders krijgen zij gedurende den vrijen tijd slechts zooveel als voor hun onderhoud noodzakelijk is, waartoe gewoonlijk van |
|||||
|
464
|
|||||||
|
VERZORGING VAN HET MELKVEE.
|
|||||||
|
stroo wordt gebruik gemaakt. Eerst ongeveer 4 a 6 weken voor den aan-
vang der voorjaarsbezigbeden gaat men weder tot deugdelijker en dege- lijker voeder over. Dat ook een matige arbeid voor de stieren zeer dienstig is, is reeds
vroeger aangemerkt. Niet minder is het gebruik der koeien tot den ar- beid aanbevelenswaard en ook wel in zwang. Dit beeft bijzonder waarde voor den kleinen boer, die bij het toedienen van degelijk voeder van zijne koe een arbeid vorderen kan, welke de kosten van het voeder volkomen dekt, zonder dat de melkafscheiding door den arbeid noemenswaard beperkt wordt. VERZORGING VAN HET MELKVEE.
Onder den naam van melkvee worden bijna uitsluitend de koeien begre-
pen. Toch worden ook geiten om hare melk gehouden door arme lieden, daglooners enz., en is de geitemelk wat hare samenstelling betreft, zeer ge - schikt om bij den mensch de koemelk te vervangen, daar zij rijk is aan eiwit, boter en suiker; maar in het groot wordt de geitenmelk weinig ge- bruikt, vandaar dat er over het geheel aan de verzorging en voeding der geiten weinig moeite wordt besteed. Met het oog op het dieet verdient ook de ezellinnemelk onze aandacht,
daar zij naar verhouding arm aan boter, maar rijk aan melksuiker en zout is, zoodat zij het meest met vrouwenmelk overeenkomt. Ezellinnen wor- den echter, ten minste in ons land, slechts zelden als melkvee en in de meeste gevallen slechts alleen gehouden. De hooge inkomsten, waartoe het houden van melkvee (koeien) in staat
stelt en het groote belang, dat de geheele melkerij voor den landbouwer heeft, rechtvaardigen de zorg, welk men aan het melkvee besteedt ,en ves- tigen de opmerkzaamheid meer en meer op zulke rassen, die door de groote hoeveelheid melk welke zij geven, uitmunten. Op het ras alleen komt het hierbij natuurlijk niet aan, want in elk ras
vindt men dieren, die met betrekking tot de melkproductie, zeer verschil- len. Steeds zal de voeding der dieren een zeer grooten invloed op de hoe- veelheid en de goede qualiteit der melk uitoefenen en het spreekwoord t |
|||||||
|
VERZORGING VAN HET MELKVEE. 465
|
|||||
|
«geef gij mij in \'t kropje, ik geef u in \'t kopje" zal ten allen tijde zijne
volle waarde behouden. Derhalve kan men eerst dan over do waarde eener melkkoe met zekerheid zijn oordeel vellen, als de voeding steeds niets te wenschen overliet. Dat zekere, door de ondervinding bewaarheid geworden teekens voor
de goede melkproductie, bij de keuze van melkvee in acht moeten geno- men worden, zij hier in het bijzonder vermeld Deze reeds vroeger in het kort aangewezen teekens, hier ter plaatse samengevat, zijn: eene fijne, wei- nig bindweefsel bezittende, met de daaronder gelegen lichaamsdeelen los verbondene huid, fijn, glanzig haar, fijne beenderen met duidelijke onder- scheiding der daarin uitloopende spieren, een fijne, uitdrukking in het ge- zicht toonende, kleine kop, een goed ontwikkelde uier bedekt met eene dunne fijne, zachte, met fijne dekharen bezette huid, waarbij de uier tevens eene zekere vastheid moet bezitten, een goede, breede melkspiegel, met an- dere woorden, duidelijke scheiding der op de huid (van den uier) voorhan- den haren ; van de op de aangrenzende huid aanwezige dekharen sterk ont- wikkelde buikhuidbloedaders, zoogenaamde melkaders, en groote melkgroeven, dat wil zeggen: verdiepingen in de buikspieren daar, waar deze aderen gene doorboren om de borstholte te bereiken en het bloed naar de inwendige bloedaders te geleiden. Kan uit deze teekens ook nimmer de hoeveelheid en de qualiteit der melk met zekerheid vooruit worden bepaald, zijn zij bij eene koe aanwezig, dan is dit voldoende om haar als eene goede melkkoe aan te merken. Dat zekere rassen en daarin weder enkele stammen en familiën zich boven
andere door bijzondere melkproductie onderscheiden is door de ondervin- ding voldoende bevestigd. Men bedenke echter dat er juist bij hoog ge- waardeerde en gezochte veerassen tijdens het aankwecken geen groot on- derscheid gemaakt wordt, dat er derhalve bij het aankoopen dezer dieren groote voorzichtigheid wordt vereischt om werkelijk goed vee te erlangen. Het niet in acht nemen dezer voorzichtigheid brengt zelfs het geheele ras in een kwaden naam. In de inleiding werd aangemerkt, dat bij de verzorging der dieren, het doel
waartoe zij gebruikt worden, voornamelijk dient in het oog gehouden te wor- den, en zulks had alleen betrekking op het melk- en mestvee; de lichame Hjke ontwikkeling wordt naar geheel bijzondere richtingen bevorderd, bij het melkvee derwijze, dat het de grootst mogelijke hoeveelheid melk voort- 30
|
|||||
|
46G
|
|||||||
|
VERZORGING VAN HEI MELKVEE.
|
|||||||
|
brengt, bij het mestvee zoodanig, dat het in den kortst mogelijken tijd de
grootst mogelijke hoeveelheid vleesch en vet van beste qualiteit aanzet. In beide gevallen wordt daardoor natuurlijk een onregelmatige toestand in de dieren ontwikkeld, maar juist deze is het, waardoor zij het meeste winst afwerpen. Om den aanleg tot melkproductie te ontwikkelen, verdient het alleaan-
beveling, den kalftijd der voor het eerst barenden ten tijde van de volle groenvoedering te doen plaats hebben. Voorts zal men hem door het eerste en tweede kalf minstens vier weken te laten zuigen zeer bevorderen. Ook late men eerstelingen niet te vroeg droog staan, maar melkt ze bij het toedienen van overvloedig en goed voeder, als het mogelijk is, tot 6 we- ken voor het volgende kalven. Dat men aangeraden heeft, bij vaarzen, die den ouderdom van l£ tot
2 jaar bereikt hebben, door werktuiglijke prikkeling der melkklieren met de hand van een melker of door het zuigen van een kalf, de vroegtijdige melkafscheiding te bevorderen, is reeds vroeger aangemerkt. De hoeveelheid en de qualiteit van het voeder oefenen, zooals reeds
gezegd is, een wezenlijken invloed op de hoeveelheid en de qualiteit der melk, derhalve zal men het vee steeds voldoende moeten voederen. Vooral moet men zich eene gelijkmatig goede voedering der koeien ten
doel stellen en hiernaar de omstandigheden, waarin men ten opzichte van het gewas verkeert, regelen. Voor de zomervoedering komt zoowel het loo- pen in de weide als de stalvoedering in aanmerking. Het eerste is bepaald zeker natuurlijker en toch zal het slechts onder zekere omstandigheden b. v. in rijke laaglanden en overal waar een vochtig klimaat den gras- bouw bevordert, met voordeel aangewend kunnen worden, anders zal daar- entegen de stalvoedering grooter voordeel opleveren, zonder dat daarom het grazen in de weide geheel uitgesloten behoeft te worden. Daar namelijk het welzijn der dieren bijzonder bevorderd wordt, als zij
ten minste een gedeelte van den dag op de weide doorbrengen, moet men hun een hoekje klavergras afstaan. Na den oogst, kunnen zij stoppelvelden en met de noodige voorzichtigheid bet jonge klaver afweiden. Is het er voornamelijk om te doen veel melk te erlangen en de afge-
molkeii koeien dadelijk aan den slager te verkoopen, dan zal het natuur- lijk voordeeliger zijn, ze in het geheel niet uit den stal te laten, haar ie- |
|||||||
|
VERZORGING VAN HET MELKVEE. 467
|
|||||
|
dere beweging te ontzeggen, daar reeds het uitlaten, om te drinken tot
eene vermindering van melk aanleiding geeft. Wanneer men zich echter een uitmuntenden veestam aangeschaft heeft en men wil dien door voort- teling behouden, dan mag men den dieren de beweging in de vrije lucht niet geheel onttrekken, in de vooronderstelling namelijk, dat zij niet te groote afstanden moeten afleggen om in de weide te komen. Hoe vroeger met de groenvoedering wordt begonnen, hoe overvloediger
de melkproductie der koeien zal wezen. Het aankweekeu van vroeg groen- voeder zooals lucerne, rogge enz. mag derhalve niet verzuimd worden, boven- dien zorge men voor jong gras, hetwelk echter door getopt, groen ko- ren, waar dit gewonnen kan worden, op uitnemende wijze wordt ver- vangen. Voornamelijk komt de klaver voor de stalvoedering der koeien in aan-
merking, namelijk een mengsel van roode klaver en Italiaansch raaigras, hetwelk zoo vroeg mogelijk gemaaid wordt, opdat de tweede snee een be- hoorlijken wasdom kan bereiken. In den tusschentijd kan men niet beter doen dan wikkeuhaver te voederen; op lichtere gronden zaait men spurrie, een voeder dat op de melkproductie zeer voordeelig werkt. Later heeft men aan den groenen mais een zeer uitmuntend voeder, namelijk indien deze met ander voeder is vermengd. Voor den herfst dient men weder voor ander voedermengsel te zorgen, b. v. erwten met haver en gerst enz., of wel men voegt bij het voorhanden doch reeds smakeloos geworden groen- voeder uit lijnkoek bereide dranken. Daar de dieren in de klaver en in ander groenvoeder, dat rijk aan pro-
teïne is, wanneer het in het begin van den bloei gevoederd wordt, meer proteïne ontvangen, dan zij noodig hebben, is het goed, stroo er onder te snijden of des avonds goed gerstestroo langen tijd voor te leggen, waar- door het groenvoeder gespaard en daaruit meer voordeel getrokken wordt. Volgt na de bij voedering van stroo nog eene hoeveelheid licht oplos-
bare kolenhydraten, waarin grof gemalen koren, namelijk haver gegeven wordt of in plaats daarvan, grof gemalen rogge, voedermeel of zemelen, dan wordt van het stikstofrijke groenvoeder het meeste voordeel ge- trokken. Is het groenvoeder niet toereikend of heeft het aan voedingswaarde
verloren, dan kan er hooi onder gesneden worden en is dit niet voorhan- |
|||||
|
468
|
|||||||
|
VEBZORGISG VAN HET MELKVEE.
|
|||||||
|
den, dan moeten meel- en zemeldranken worden gebezigd. Ook bij nat
ingebracht groenvoeder wordt behalve stroo ook zeer doelmatig des mid- dags hooi gegeven. Groenvoeder dient men steeds in kleine hoeveelheden toe, laat het nooit te lang aan de zon blootgesteld en geeft den dieren ook niet onmiddellijk daarna te drinken. Om het vermorsen van het groenvoeder door de dieren te voorkomen
en het beter met andere voedingsmiddelen, namelijk met stroo te kunnen vermengen, is het kort snijden het best bevonden. Voor de voedering van het laatst van September tot het begin der knol-
lenoogst is het aankweeken van stoppelknollen (knollen die in de stoppel- velden gezaaid worden) zeer aan te bevelen, daar deze op de melkafschei- ding zeer gunstig werken. Ook knollen- en beetwortelbladeren met zomer- stroo maken een zeer goed melk voeder uit. Hiermede wordt langzamerhand de overgang tot het wintervoeder be-
reikt, ook de sluitkool waar deze wordt geteeld, komt nog in aanmer- king en dan volgt het in kuilen verzamelde zure voeder. Dat in den laatsten tijd uitsluitend de droogvoedering voor de melk-
koeien gedurende den zomer is aanbevolen, werd reeds vroeger aange- merkt; alleen zij hier nog de aandacht gevestigd op de omstandigheid, dat de boven beschreven voedingsmethode de voordeelen der droogvoedering zeer nabij komt, zonder dat van de voortreffelijkheid der groenvoedering geheel en al moet worden afgezien. De wintervoedering van het melkvee is verschillend al naar men over
bet overschot van fabrieken te beschikken heeft of zulks moet ontberen. Waar veel branderijen zijn, maakt de spoeling een zeer voornaam deel van het wintervoeder uit. Zooals reeds vroeger werd gezegd, is zij door haar aanzienlijk stikstofgehalte een zeer krachtig en degelijk voedingsmiddel, dat wel is waar, door net groote watergehalte veel droog voeder noodzu- kelijk maakt, maar daarvan door de volkome vertering het hoogste nut trekt. Als zoodanig wordt stroo in den vorm van baksel bijzonder daartoe gebruikt. Ook waar knollen het hoofdvoeder uitmaken, kan men de spoe- ling met veel voordeel aanwenden, slechts zal men ze over het algemeen niet in zeer groote hoeveelheden, hoogstens tot 25 pond per stuk en per dag, moeten toedienen, omdat na het gebruik hiervan melk en boter geene voortreffelijke qualiteit erlangen. |
|||||||
|
469
|
|||||||
|
VERZORGING VAN HET MELKVKE.
|
|||||||
|
Het overschot van stijfsel- en beetwortelsuiker-fabrieken verdient meer
aanbeveling als mestvoeder dan als melkvoeder. Daarentegen is bierdraf een zeer uitstekend melkvoeder. Waar geene fabrieken gedreven worden, zijn de hakvruchten van bij-
zonder belang, namelijk de koolsoorten, waaronder de koolrapen den gun- stigsten invloed op de hoeveelheid der melk, de beetwortelen en pastina- ken op de qualiteit en den smaak der boter uitoefenen. De aardappel is, sedert de knolteelt meer is toegenomen, als voeder voor melkvee zeer op den achtergrond geraakt. Moet hij echter als zoodanig worden gebruikt dan geeft men hem het best rauw, gestampt in vermenging met baksel; gestoomd en gekookt levert hij minder maar betere melk op. Met gestampte mout vermengd en daarin geweekt en na verloop van 10 a 12 uren toe- gediend, geeft hij de beste uitkomsten. Na de aardappelen maken hooi en stroo een hoofdbestanddeel van het
wintervoeder uit. Stroo is van groote waarde, wanneer het wordt toege- voegd aan sappig voedsel, hetwelk rijk aan proteïne is en dient dan om het voor rundvee noodzakelijke volumen te vormen, het moet te dien einde tot baksel worden gesneden, hetwelk niet te kort mag zijn. Winter- stroo leent zich daartoe het best en tarwestroo verdient de voorkeur bo- ven roggestroo. Wat het zomerstroo betreft, moet gerstestroo boven haver - stroo verkozen worden. Ook het kaf der verschillende granen, behalve dat van gerst, kan "voor de koeien zeer doelmatig gebruikt worden. Hooi en nagras van goede grassoorten en goed gewonnen, hebben op
de qualiteit van melk en boter zulk een merkbaren invloed, dat zij voor melkvee bijna onmisbaar zijn. Klaver- en spurriehooi verdienen boven wei- dehooi de voorkeur. In kleine hoeveelheden toegediend, kan het hooi lan- gen tijd gegeven worden, in grootere hoeveelheden gevoederd, wordt het zeer doelmatig onder het baksel gesneden. In het bijzonder bij drachtige koeien moet een rijkelijk voeder van hooi in plaats van stroo gegeven worden, daar eene met hooi gevulde maag veel minder weegt, dan een die met stroohaksel gevuld is. Hierdoor wordt de drukking, die, zooals reeds vroeger vermeld is, aan de zijde van de maag op de door het jong aangevulde baarmoeder uitgeoefend wordt, aanzienlijk verminderd en en alzoo eene niet zelden voorkomende oorzaak van het te vroeg kalven weggenomen. |
|||||||
|
470 VERZORGING VAN HET MELKVEE.
|
|||||
|
Als versterkend voeder voor melkvee staan de oliezaadkoeken bovenaan.
De lijnkoeken zijn een weinig rijker aan voedingsstof dan de raapkoeken, deze laatste zijn echter goedkooper, waarom er meestal de voorkeur aan gegeven wordt. Zij moeten altijd droog, in stukken gebroken of als meel toegediend worden, omdat zij eene eigenaardige, scherpe, vluchtige olie bevatten, die in water oplost en aan de melk en de boter een onaangena- meii smaak mededeelen. Indien het noodzakelijk is voegt men er zemelen bij, ook wel gestampt
of gekookt lijnzaad. Peulvruchten werken niet zoo gunstig op de melkaf- scheiding, het meest nog grof gemalen erwten en boonen, daarentegen moe- ten grof gemalen wikken, zooals ook reeds is gezegd, voor melkkoeien ver- meden worden. Ook de lupiuen zijn haar als melkvoeder niet dienstig. Waar bij goede hakvruchteu aan stroo en goed hooi gebrek is, is ha-
vermeel bijzonder aan te bevelen, zooals over het algemeen aan de haver als versterkend voedsel voor melkvee onder de granen boven alle overige halmplanten de voorkeur moet gegeven worden. Alle versterkende voedingsmiddelen worden in heet water opgekookt, als
lauwwarme slobber met een weinig gekookte aardappelen of knollen, opge- kookte, gedroogde koolraapbladereu en zout toegediend, ofwel het hakvoeder wordt met oliezaadkoeken-, grof gemalen meel- of zernelwater aangemengd. Slechts wanneer de melkkoeien op de hier aanbevolen manier overvloedig
gevoed worden, zal de melkproductie hare gezondheid niet schaden, zij zul- len daarbij dan niet afnemen aan lichaamszvvaarte, maar integendeel zelfs een weinig aan gewicht winnen. Zulks zal noodzakelijk en des te meer in aanmerking komen, daar eene hoog toegenomen melkproductie lichtelijk uitteringsziekteu, namelijk longziekten, ten gevolge heeft. Vermindert dus bij overvloedige melkproductie de lichaamszwaarte der dieren, dan is dit een bewijs dat zij gebrekkig gevoederd worden. Wat de verdere verzorging van het melkvee betreft, zal eene bepaalde rege-
ling van het voeder en het vaststellen van bepaalde voedertijden van grooten invloed zijn. Gedurende de spijsvertering moeten de dieren voorts zoo wei- nig mogelijk gestoord worden, alle werkzaamheden aan hen, zooals melken, schoonmaken enz., voorts het schoonmaken van den stal, het strooien, eerst dan geschieden, wanneer het voeder verteerd is, opdat de melkproductie niet verhinderd worde door onrust en prikkelbaarheid der dieren. Hierom |
|||||
|
471
|
|||||||
|
VEKZOHGING TAN HET MESTVEE.
|
|||||||
|
is het ook vaii invloed, hoe dikwijls per dag de koeien gemolken worden,
en het verdient vermelding, dat een driemaal daags melken eene grootere hoeveelheid melk heeft opgeleverd dan wanneer zulks maar tweemaal daags geschiedde. Over de verzorging der huid, de inrichting van den stal, het stellen
der kribben, over de luchtverversching in den stal enz. is reeds vroeger gesproken. Alleen zij hier nog slechts opgemerkt, dat het orgaan hetwelk aan de melkafscheiding het grootste aandeel heeft, namelijk de uier, een voorwerp zij van nauwlettende zorg, dat het voor nadeelige invloeden: stooten, slaan, koude enz. zooveel mogelijk worde behoed en wanneer deze het hebben aangedaan, zoodra mogelijk onschadelijk gemaakt worden. Men meende in het castreeren der koeien een middel te hebben gevon-
den, om de melkafscheiding bij haar ten minste voor jaren, te kunnen uitbreiden. De ondervinding echter heeft deze bloeddorstige hoop in gee- nen deele bevestigd. VERZORGING VAN HET MESTVEE.
a. Verzorging van het te mesten rundvee. Tot het mes-
ten worden koeien gebezigd, die voorde melkerij ongeschikt zijn geworden, en ossen, die niet langer tot den aanfok geschikt zijn of die daartoe niet langer gebruikt moeten worden. Onbruikbaar geworden bullen mest men gewoonlijk niet, maar men bezigt ze tot de worst fabricatie. Waar eene on- middellijke speculatie op mestvee goede winsten afwerpt, worden reeds jonge 2 a 3jarige diereu tot mesten gebezigd, die wel is waar weinig vet, niaar een zeer gezocht, volsappig, doorwasseu vleesch leveren. Ook kal- ven worden gemest, maar zeldzamer bij ons dan in Frankrijk, in de om- streken van Parijs, alvvaar zij te dien einde tot drie maanden gemest wor- den en dit wel alleen met melk, niet slechts van de eigen moeder, maar ook met de melk van eene andere koe, waaraan later nog meelballetjes ter grootte van een duivenei worden toegevoegd. Bij het mesten is het eene hoofdzaak het toppunt in den kortst moge-
lijken tijd te bereiken en zulks geschiedt, gesteld dat de dieren tot mes- ten geschikt zijn, het zekerst door overvloedige voedering en door het toedienen van een licht verteerbaar, degelijk voedsel. Het mag dus het |
|||||||
|
472
|
|||||||
|
VKKZORGING VAN HET MESTVEE.
|
|||||||
|
mestvee niet aan proteïue, ook niet aan vette oliën en licht verteerbare,
stikstofvrije voedingsstoffen ontbreken; toch moet een plotselinge overgang van de gewone voedingswijze tot het volle mestvoeder worden vermeden, maar er moet een geleidelijke overgang van voedingsmiddelen, welke arm zijn aan proteïne, tot die welke veel proteïne en vetstoffen bevatten, plaats hebben. Al uaar het mesten meer of minder volkomen geschiedt, onderscheidt
men den halfmest en den vollen mest, al naar het mestproduct, den vleesch- en vetmest, kernmenst en spoelingmest. Tot halfmest bezigt men oudere dieren, welke minder tot mesten ge-
schikt zijn; een volle mest zijn slechts die dieren waard, welke zich goed laten voeden en eene voortreffelijke qualiteit leveren. Tot den vleeschmest, waarbij men zich een goed doorwassen vleesch ten doel stelt, leenen zich slechts jonge dieren, tot den vetmest slechts oudere, bij welke geene ver- meerdering der spiervezels meer plaats heeft, maar slechts eene saprijke spier- en tevens vetontwikkeling. De kerumest, dat wil zeggen, liet sappigste vleesch en het meest vaste
vet bij het geringste watergehalte, welke zich, terwijl het bij magere die- ren bijna */, van de lichaamszwaarte bedraagt, tot op ongeveer 456/0 vau de geheele lichaamsmassa vermindert, wordt verkregen door grof gemalen graan, een spoelingsmest door voeder hetwelk veel water en geen prikkel- bare zelfstandigheden bevat. De hoeveelheid en de samenvoeging van het voeder, het toebereiden en
het toedienen der voedingsstoffen, de regeling van het voeder, het geheele gestel der dieren, dit alles is van zeer grooten invloed op den goeden uit- slag van het mesten. Regelmatige maaltijden, zoo verdeeld, dat het herkauwen volkomen
kan geschieden, zijn onmisbaar, iedere beweging en prikkeling der dieren moet vermeden, het drinken hun in matig warme, slechts even verlichte stallen toegediend worden, zoodat zij niet eens worden uitgelaten om te drinken. Door gestadig schoonhouden der huid vermeerdert men hare lenigheid;
iedere stoornis in de spijsvertering, zooals bij het begin van het mesten lichtelijk voorvalt, neemt men op zekere tijden waar en tracht ze, wan- neer het noodig is, door eene aderlating weg te nemen. |
|||||||
|
473
|
|||||||
|
VERZORGING VAN HET MESTVEE.
|
|||||||
|
Al naar de bij het mesten gebruikt wordende voedingsmiddelen onder-
scheidt men: melkmest, groenvoeder.Tjest, hooimest, graan mest, spoeling- mest enz. De melk wordt slechts gebezigd bij het mesten van kalveren, zooals reeds
is gezegd, en slechts daar levert zij werkelijk voordeel op, waareropeene andere manier niet meer partij van getrokken kan worden, en waar vette kalveren een winstgeveuden handel uitmaken. Op de weide worden de volwassen dieren voornamelijk iu volle, door
een vochtig klimaat en weelderigcn grasbouw uitmuntende lage landen ge- mest, waardoor men eene voortreffelijke qualiteit van vleesch erlangt. Aan voldoende, zuiver drinkwater mag het hun daar niet ontbreken. Met het mesten op de weide vereenigt zich het mesten door groenvoe-
der, klaver of wikken. Doelmatig gesneden, is het licht verteerbaar, rijk aan stikstof en derhalve een voortreffelijk mestvoeder, zoolang het slechts tot in vollen bloei wordt toegediend. Met gesneden hooi of met gesneden stroo ondereengemengd, desnoods onder bijvoeging van grof gemalen meel, zal het groenvoeder ook in latere tijdperken van zijn groei tot een goed mestvoeder dienen. Ook hooi is een goed mestvoeder, het levert een uitstekend mestpro-
duct, maar wordt toch zelden alleen als zoodanig gebezigd. Daarentegen in vereeniging met baksel en groenvoeder is het zeer algemeen als mest- voeder in zwang. De aardappel komt hierbij slechts bij wijze van uitzondering in aanraer-
king, omdat hij veel als meuscholijk voedsel enz. gebruikt wordt; daaren- tegen zijn de witte peen en beetwortel een zeer voortreffelijk voedsel, wanneer zij zijn gesneden en met stroo-of hooihaksel vermengd. Eene toevoe- ging van hooi, voornamelijk klaverhooi, mag daarbij niet achterwege blijven Als versterkende voedingsmiddelen bij het mesten komen voornamelijk
de tarwezemelen, de oliezaadkoeken en de peulgewassen: boonen, erwten, wikken en lupinen in den vorm van grof gemalen meel in aanmerking. Om in de toe te dienen voedingsmiddelen het min of meer ontbrekende olie- gehalte te vervangen is het lijnzaadmeel zeer aan te bevelen. De oliezaad- koeken geeft men als meel of in stukken gebroken, lijnzaad, zemelen, grot gemalen meel als eene lauwwarme soep, -waarbij men niet vergeten mag zout te voegen. |
|||||||
|
474 VEKZOBGIXG VAN HET MESTVEE.
b. Verzorgiug van de te mesten schapen. Onder de schaper)
zijn de Engelsche vleeschrassen het meest tot mesten geschikt, daarop vol- gen bastaarden van deze met Duitsche en Marschschapen, voorts de Duit- sche en Marschschapen en het minst de merinoschapen. Het.geslacht maakt bij deze dieren geen wezenlijk onderscheid, wat de
aanleg tot mesten betreft. Daar de ooien echter in den regel eerst, op late- ren leeftijd tot mesten bestemd worden, geeft men aan jongere hamels van 2 ■a 3 jaar boven haar de voorkeur, omdat jonge dieren zich beter tot mes- ten leeneu dan oudere. Vleeschrassen, die zich vroeg ontwikkelen, zooals de Southdowns, worden ook reeds met "/„, 1 of l\'/4 jaar tot mesten be- stemd en zoo gevoederd, dat het mesten in drie maandeu afgeloopen is. Boven de vijf jaar oude schapen te mesten, zal zelden voordeelig zijn. Daarentegen zullen lammeren van spoedig volvvasseu rassen het grootste voordeel opleveren. Dat volkomen gezonde dieren en zoodanige die zich vroeger reeds iu
goeden staat bevonden hebben, het best tot mesten geschikt zijn, leert de ondervinding en zulks laat zich ook physiologisch- bewijzen. Overigens gelden voor het mesten der schapen dezelfde regelen als voor
het mesten van rundvee, en wat, de resultaten betreft, mag gerust naarde in den laatsten tijd genomen voediugsproeven verwezen worden. Eene doelmatige keuze en toebereiding van het voeder, eene aangename
afwisseling in de spijzen, regelmaat in het toedienen van het voeder en het geheele gedrag van de tot mesten bestemde schapen zullen van den- zelfden invloed zijn op de resultaten van het mesten als bij het rundvee. Alleen zij hier nog in \'t bijzonder vernield, dat het scheren der dieren met het oog op eene vermeerdering van voedsel en een volkomen stofwis- seling van zeer groot belang is, daar geschoren mestschapen veel tieii- ger zijn, grooteren vrcetlust aan den dag leggen en meer in lichaamszwaarte toenemen dan wanneer zij lange wol dragen. Wat het toedienen van zout aan mestschapen betreft, dit zal vooral dan
wanneer het hun gegeven voeder niet van onberispelijke qualiteit is, alle aanbeveling verdienen ; ook mag men aan tot mesten bestemde schapen eens zooveel zout geven als aan die welke tot den aanfok worden gebezigd; zeer veel zout zal echter het beest niet zooveel vet aanbrengen, als vroeger algemeen gedacht werd, toen als grondregel gold: Een pond zout geeft een pond smout. |
||||
|
VEKZOHGING VAN HET MESTVEE. 475
|
|||||
|
c. Verzorging der te mesten varkens, liet varken vermag
het hem toegediende voedsel spoedig in vet te veranderen, het kan der- halve gemakkelijk gemest worden en behoort tot onze nuttigste huisdieren. Daar het echter zeer gulzig vreet, de opgenomen voeding haast niet kauwt en ze spoedig inslikt, moet zij behoorlijk toebereid worden, wil het varken er zooveel mogelijk nut van trekken. Tot de voedingsmiddelen, die voornamelijk tot het mesten van varkens
gebezigd worden, behooren de aardappelen, welke echter te dien einde door stoomen of koken toebereid moeten wordeu en waarbij men met veel voor- deel prof gemalen meel voegen kan. Voorts de witte peenen, die ook gestoomd of gekookt moeten worden,
en waarbij men ook gebruik maakt van het water of van het bij het stoo- men afvloeiende sap, omdat daarin de in de peen voorhanden suiker is be- sloten. Ook de aardappelspoeling is een zeer goed mestvoeder voor varkens,
doch hierbij behooren knollen eu aardappelen, die nadat zij gekookt zijn, er mede begoten worden. Tegen het einde van den mesttijd voegt men bierbij nog een weinig grof gemalen meel. De spoeling moet dagelijks 5 of 6maal en steeds versch en lauwwarm
toegediend worden. Is zij koud en zuur geworden dan is zij voor varkens niet dienstig. Zure en ook\' afgeroomde melk zijn uitmuntende voedingsmiddelen om
varkens te mesten. Onder toevoeging van grof gemalen meel bevorderen zij het mesten bijzonderlijk. Gekneusde of gemalen gerst is een voortreffelijk mestvoeder en vindt der-
halve als zoodanig algemeene toepassing. Ook gepelde boekweit in ge- kneusden toestand gegeven, is licht verteerbaar en voedzaam. Vooraf moe- ten echter de doppen met behulp van eene zeef van het meel verwijderd worden, dewijl het gebruik daarvan even als dat van in bloei staande boek- weit bij varkeus tot eigenaardige ziekte-verschijuselen aanleiding geeft. De peulvruchten, erwten en boonen nemen om haar groot gehalte aan
proteïne-verbindingen (leguinine) als eigenlijk uitmuntend mestvoeder voor varkens eene eerste plaats in, zij leveren een vast spek, dat zich lang goed houdt en gemakkelijk bewaard kan worden. Daar zij moeielijk ver- teerbaar zijn, worden zij meestal door stampen en koken tot-gebruik toe- |
|||||
|
476 VERZORGING VAN HET MESTVEE,
|
|||||
|
bereid, maar het schijnt toch dat varkens, zooals reeds vroeger werd aan-
gemerkt, ze zonder voorafgaande toebereiding goed kunnen verteren. Een uitstekend mestvoeder maakt het lijnzaad uit, dat echter insgelijks
gekneusd en dan gekookt moet worden, omdat de dop, die de oliehou- dende kern omgeeft, buitengewoon vast is. De lijnzaadkoeken, die geene verdere toebereiding dan het oplossen in water vereischen, zijn voedzaam «n licht verteerbaar. Zij mogen echter slechts in kleine hoeveelheden ge- geven worden, omdat na een overvloedig gebruik hiervan, het spek lich- telijk week wordt en eene olieachtige zelfstandigheid aanneemt. Waar de maïs geteeld wordt, worden ook de zaadkorrels dezer plant als
een voortreffelijk mestvoeder op prijs gesteld, zij moeten echter gekneusd en gekookt toegediend worden. De tarwe- en roggezemelen worden aan tot mesten bestemde varkens
gevoederd, zij moeten echter, zooals reeds vroeger vermeld werd, met water gebonden worden, opdat de vertering des te volkomener zij; als mestvoeder voor varkens staan zij echter beneden grof gemalen ger- stemeel. De eikels worden veel tot mesteu gebezigd, te dien einde verzameld, in
de lucht of in den oven gedroogd en voordat men ze toedient gekneusd, gemalen en dan in water geweekt of met heet water begoten. Wat de vermenging der voedingsmiddelen met het oog op hun gehalte
betreft, daaromtrent geldt ook voor de tot mesten bestemde varkens het- geen reeds vroeger is medegedeeld ; alleen zij hier nog opgemerkt, dat al naar den ouderdom der varkens en de wijze van mesten, zooals nauwkeu- rig gedane waarnemingen en proeven geleerd hebben, de verhouding der stikstofhoudende tot de stikstofvrije voedingsstoffen bij nog niet volwassen varkens als 1 tot 3 of 4, bij volwassen en degelijk gemeste varkens als J tot 4 of 6 en bij uitmuntend gemeste varkens als 1 tot 6 of 8 in het oog gehouden moet worden. Men moet voorts voor eene doelmatige keuze en afwisseling der voe-
■dingsmiddelen al naar den voortgang van het mesten zorgen, eene bepaalde regelmaat bij de voeding in acht nemen, de voedertijden verkorten, maar meermalen herhalen, het beste is 4maal daags, men moet zorgen dat de dieren niet meer voeder erlangen dan zij kannen verteren en dat zij na de voedertijden eene ongestoorde rust genieten. Men laat derhalve ook het |
|||||
|
477
|
|||||||
|
VERZOKGING VAN HET MESTTEE.
|
|||||||
|
schoonmaken van den stal, dat dagelijks moet geschieden, het best des
morgens vroeg verrichten. In den steeds overvloedig van stroo voorzienen stal, waar eene goede
ventilatie niet mag ontbreken, zal eene temperatuur van 8 tot 10° 11. des winters het doelmatigst zijn; des zomers moet de stal door het openzet- ten van deuren en vensters gedurende den nacht en door ze overdag te sluiten, zoo frisch mogelijk gehouden worden. Bij groote hitte zal men de tot mesten bestemde varkens verfrisschen door hen met koud water te be- gieten en door het vochtig houden van hunne ligplaatsen, omdat hunne gezondheid anders zeer licht gevaar loopt. Het toedienen van zout aan tot niesten bestemde varkens is dikwijls
aanbevolen ; wanneer hun niet uitsluitend slechts verslappend voedsel wordt gegeven, waardoor het doel der mesting echter nooit volkomen bereikt zou worden, heeft het op den uitslag van het mesten niet alleen geen gunstigen, maar een nadeeligen invloed gehad. Men moet aan de diereu derhalve slechts dan zout geven, wanneer zij, reeds tamelijk gemest, den eetlust verliezen en ook in dit geval slechts in zeer kleine hoeveelheid. Vooral echter wachte men zich hun pekel te geven, daar zulks bij varkens reeds meermalen nadeelige gevolgen na zich heeft gesleept en in de meeste gevallen den dood heeft veroorzaakt. |
|||||||
|
/
|
||||
|
J /tl\'6
|
||||
|
om zonder cijferen te weten, het einde van den dragttijd der Zoogdieren bij den Landbouwer aangefokt.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KOE.
|
ZEUG.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ooi.
|
GEIT.
|
GEIT.
|
OOI.
|
ZEUG.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KOE.
|
KOE.
|
GEIT.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MERRIE
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KOE.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KOE.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEUG.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OOI.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MERRIE
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GEIT.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KOE.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OOI.
|
GEIT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ZEUG.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
April
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Mei 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
|
Julij
|
Mei
- 24
- 25
- 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Junij 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13,
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
|
Julij
— 26
27 — 28
— 29
— 30
— 31
Aug. 1 2
3 4 5 6 — 7
8 9 10
11 12 13 14 15 lfi 17 18 19 20 21 22 23 24 — 25
|
Junij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Junij
|
No-
vember — 8
— 9
— 10
— 11
— 12
~ 13 — 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Dec. 1 — 2
— 3
— 4
|
Junij
|
Febru-
arij |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Decem-
ber — 7
|
Mei
— 28
— 29
— 30
— 31
Junij 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— ■ 7
8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 , 25 ■ 26
■ 27
|
Janu-
arij — 7
8 9 10
11 13 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Febr. 1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Octo-
ber — 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
_ 18 — 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
_ 28 — 29
— 30
— 31
Nov. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
|
Decem-
ber — (
— 7
— 8
9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Jan. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Augus-
tus - 2
-*- 3 - 4
- 5
~ 6 - 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
Sept. 1 |
Maart
- 7
- 8
9 - 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
April 1 - 2
- 3
- 4
- 5
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Janu-
arij — 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Febr. 1 — 2
— 3
— 4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Augus-
tus — 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Sept. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— • 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
|
Julij
— 22
23 _ 24
25 — 2fi
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Aug. 1 — 2
— 4
— 5
— 6
— 7
— S
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
|
Fcbru-
arij — 6
— 7
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
April
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sep-
tember 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 — 25
— 26
27 28 — 29
— 30
Oct. 1 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Octo-
ber |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
öep-
tember — 25
— 26
— 27
|
Augus-
tus — 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Sept. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— IE
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mei
— 7
8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Junij 1 — 2
— 3
— 4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Maart
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Octo-
ber — 26
27 28 — 29
— 30
— 31
Nov. 1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
■ 22
23
! 24
|
No-
vember — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Dec. 1 |
Sep-
tember - 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
2
3 4
5 6 7
8 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
21
22
2:;
24
2,
25
87
88
2!)
80
1
2
3
4
5
fi
7
8
9
1(1
11
12
13
14
15
1(1
17
IS
19
2(1
21
|
1
2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
2 3
4
5 G 7 8 9 10 11 12 13 14 15 lfi 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 29
— 30
Julij 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 9,3
— 24
— 25
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Mei 1 — 2
— 3
__ 4 — 5
— 6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
April 1 — 2
3 — 4
— 5
— 6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3
4
5 6 7 8 9 10
11 12 13 .14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
\'.)
10 II 12 18 14 15 16 17 is l\'.i 80 21 80 83 24 25 86 27 88 29 80 81 1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
9
10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Julij 1 — 2
— 3
— 4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Maart 1 2 3 4 5 — 6 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 30
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Julij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oct.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jan,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aug
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 3
— 4
5 6 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
25
|
Nov
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
/
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ejy^^£££
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ooi.
|
GEIT.
|
ZEUG.
|
MERRIE KOE
|
OOI.
|
GEIT.
|
JHEjy^jJl^j^^ ^nnr
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MERRIE KOE
|
JjgJT
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mi.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
—
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Junij
|
Janu-
arij - 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
Febr. 1 2
3 4 5 6 7 8 9 10
11
12
13
14
15
. 16
■ 17
. 18
.•19
. 20
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Janu-
_arlj26
27 — 28
— 29
30 — 31
Febr. 1 2
3 4 5 6 7 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Janu-
arij — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Febr. 1 |
April
— 4
— 5
~ 6 — 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
-■ 18 — 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Mei 1 — 2
— 3
|
Febru-
arij
21
22
23
24
• 25
26
27
■ 28
Maart 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
: l
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Julij
— 7
_ 8 _ 9 _ 10 _ 11 — 12
— 13
— 14
_ 15 _ 16 — 17
_ 18 — 19
_ 20 _ 21 — 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
_ 28 — 29
_ 30 — 31
Aug. 1 — 2
— 3
— 4
_ 5 — 6
|
De-
cember — 26
- 27
|
No-
vember 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Dec. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 • 12
13 14 ■ 15
■ 16
17 ■ 18
• 19
■ 20
■ 21
|
Augus-
tus |
Febru-
arij 2 3 4 5 6 7 |
De-
cember
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Jan. 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
lfi
17
■ 18
19 ■ 20
|
Julij
— 8
— 9
_ 10 _ 11 _ 12 — 13
— 14
— 15
_ 16 — 17
— 18
— 19
— 20
— 21
_ 22 _ 23 — 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Aug. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
|
Febru
arij — 25
— 26
— 27
— 28
Maart 1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
|
Augus-
tus 8 9 10
11 ■ 12
13 , 14
■ 15
16 17 ■ 18
■ 19
■ 20
• 21
22 23 ■ 24
25 • 26
■ 27
■ 28
• 29
• 30
■ 31
Sept. 1 __ 3 — 3
— 4
— 5
— 6
|
Maart
— 28
— 29
— 30
— 31
April 1 2
3 4 5 6 — 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mei
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
Junij 1 2
3 4 5 6 7 |
Sep-
tcmber — 6 7
|
Octo-
ber — 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Nov. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
April
— 7 |
Maart
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
April 1 — 2
— 3
|
No-
vember |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De-
cember
— 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
— 8
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Jan. 1 |
Octo-
ber — 21
— 22
— 23
— 24
— 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Nov. 1 — 2
— 3
— 4
— 5
— 6
|
Mei
4
5 6 - 7
8 9 - 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
Junij 1 - 3
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sep
temb |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
No-
vember 25 — 26
— 27
— 28
— 29
— 30
Deo. 1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
. 19
■ 20
■ 21
■ 22
23 . 24
25 |
Maart
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
April 1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
BIJ
6
7
8 9 10 11 12 13 14 13 ir, 17 is 19
20
21
22
23
84
25
86
27
88
29
30
1
2
3
i
5
e.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 9
— 10
— 11
— 12
— 13
— 14
— 15
— 16
— 17
— 18
— 19
— 20
— 21
_ 22 — 23
_ 24 — 25
— 26
— 27
— 28
— 29
— 30
— 31
Sept. 1 — 2
— 3
— 4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
|
3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3
4
5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
9
10 11 12 13 14 15 L6 17 IS 19 20 21 22 23 M 25 2C, 27
M 29
30 1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
8
9 10 11, 12 13 I I 15 Lfi 17
Is 1\'.; 20 21 ■22 23 21, 25 26 87 2S
29 ,",0 1 2 3 4 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
29
30
31
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
II
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
10
II
12
13 14 15 lfi 17 is 19
20 21 22 23 2|, 25 86 27 88 29 30 1 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jan,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
10
11 12
13 14 15 |
9
10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
9
10
II 12 13 11 15 lfi 17 IS |
16
17 18 19 20 21 22 23 24 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
18
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0
10
11
12
13 14 15 16 17 18 19 20 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Julij
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
25
19 — 26 20— 27
21— 28
22 Maart 1 23|_ 2 241— 3 I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mei
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oct.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oct
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dec
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 2
— 3
— 4
— 5
— 6
— 7
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 2
— 3
— 4
— 5
— 6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
— 6 —
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
k. Gesteld eene Merrie heeft gehengst op 10 Januarij, zoo zoek dien dag op in de gele kolom, volg dan
ii de linker- naar de regterhand, tot onder het woord Merrie, dan zult gij vinden »1G December": op dien de Merrie veulen. Koe hij den Slier geweest op 25 Maart, zoek dan dien dag op in de gele kolom : en den regel volgende van de
urde refflerhand. lot onder het woord Koe, dan vindt gij » 28 December" : dat is de dag waarop zij moet kalven. UW» Zeug heel\' gebeerd op 12 Junij, zoek ook dien dag op in de gele kolom, en volg dien regel insgelijks iker- naar de regterhand, tot onder het woord Zeug, dan zult gij vinden dat zij moet keuen werpen op den ier", — enz., enz., enz. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aanteekcning. Eene Merrie draagt 340—3JJ0 dagen; is elf dagen na het veulen weder hengstig. — De Ezelin draaft
36Ü dagen; hengst in April en Mei.— Eene Koe draagt 280 dagen; (eene zware en gezonde 8 dagen langer; eene Vaars 8 dagen korter);— bolt alle 3 weken.— Een Schaap (Ooi) draagt 147 dagen, ramt eerst de T- maand na het Lammen, en vervolgens alle 3 weken van half September lot in en na December.— De Geit draagt 1!J4 dagen, bokt van September lot laat in December. — De Zeug draagt 112—119 dagen, beert alle 5 weken. — De Konijn draagt 50 dagen, en werpt 8 maal \'sjaars. — De Teef draagt 60—65 dagen.— De Kat \'66 dagen.— De Hen en de Duif broeijen 21 dagen.— De Paauwin, Eend, Gans en Zwaan 28 dagen. — De Kalkoe» broeit 30 dagen. — De Faisanl 24—2G dagen; en de Ooijevaar 23 dagen. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
UITGEGEVEN EN GEDRUKT DU D. NOOTHOVEN VAN GOOU, TE LEIDEN.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bij alle Boekhandelaren verkrijgbaar:
|
|||||||
|
W.Bavink, Volledig Handboek der Prac-
lische Veeartsenijkundc. Ken goede en voor ieder begrijpelijke raadsman, om de voorko- mende in- en uitwendige gebreken derpaar- den en runderen op de eenvoudigste, spoe- digsle, zekerste en goedkoopste manier zelf te genezen, benevens cene handleiding voor de verloskunde, het aderlaten, zetten van fontanellen, dragten, banden, scarificcren, enz. enz. Naar onuitgegeven aanteekeningen van den Veearts 11. VV. Ilcntzc. 2 dln. met 4 uitsl. platen, 714 pag, druks groot 8° f 5,90. F. Clater, De Paardcri-arls, of de kunst
om zijne Paarden zelf te genezen ; nagezicn, verbeterd en vermeerderd door 11. J.C. Itijn- ders, Veearts der 1ste klasse aan \'s Hijks Veeartsenijschool te Utrecht. 224 pag. druks post 80 f 1,25. J. F. C. Dieterichs, De Kunst van
het lloefbcslag, of Handleiding om zoowel de gezonde als gebrekkige hoeven der Paarden] op eenc doelmatige wijze te behandelen en te beslaan. Uit bet Hoogd. door J. W.A. Hart, niet ecne voorrede van Dr. A. Nutnan. Met eene plaat 286 pag. druks post 8° f%—. I. Ellerbrock, Het Boeren-boekje,
inhoudende eene op ondervinding steunende practische Handleiding om den Droes van liet paard, de Opgeblazenbeid van bet rund- vee, bet lilnedwateren bij het rundvee, en de Klaauwzickte der schapen door eene doelma- tige behandeling zeker en spoedig te genc- zen. 122 pag. druks klein 8» ƒ 0,60. F. A. -Ënklaar, De bekwame Land-
man, of Handleiding voorden Nederlandschen landbouwer, om de grootst mogelijke winst van zijn bedrijf te trekken. 260 pag. druks. post 8" f 0,90. F. C. Hekmeijer, Handleiding tot de
leer vau het lloefbcslag, met cene uitsl. plaat. 96 pag. druks klein 8». f 0,90. F. C. Hekmeijer, Verhandeling over
den Kolder der Paarden. Met eene voorrede van Dr. A. Numan. 115 pag. dr.gr.8°/\'0,75. Prof. L. A. J. Burgersdijk, De
Dieren, afgebeeld, beschreven en in hunne levenswijze geschetst. Compl. in 20 a 24 all. tekst en 35 a 40 afl. gekleurde plat. Per all. f 0,90. Gr. J. Jacobson, AbZ. Receptenboek
voor bet huisgezin, den landbouw en het |
|||||||
|
fabriekwezen of Verzameling van 487 Raad-
gevingen en Voorschriften uit den nieuweren tijd, die men elk oogenblik in het dagelijksch leven tot zijn voordeel, nut en genoegen met goed gevolg kan toepassen. Naar het Hoog- duilsch. Met een Voorwoord van den Hoog- leeraar L. Mulder. 390 pag. dr. kl. 8° f 0,90. Corstiaan de Jong, Handwoorden-
bock der Natuurkundige wetenschappen,648 pag. druks in klein i°, gezet in 2 kolommen, logen, f 11,20. Gcbond.in prachtb./ 11,60. De artikelen in dit Woorden-
boek die betrekking hebben op Natuurkunde, Scheikunde en Mathesis, zijn van af pag. 24 al- len nagezien en zoo noodig ver- beterd door W. M. Logeman te Haarlem. J. Hartman, Nieuw Handboek voor
Kooplieden en Winkeliers, waarin men met een opslag van het oog kan zien, als de prijs van bet stuk, de el, hel Ned. pond (kilo) of het mud bekend zijn, hoeveel de som van den gebeelen verkoop bedraagt; voorts : Ta- fels van Interest of Korting, van een half tot 6 per Cent opklimmende, van de verdee- ling der Ncderlandscbe Maten, Gewigten en Munten, Vergelijkingslafels van de oude met de nieuwe Maten en Gewigten en omgekeerd, de Wisselkoersen, de voornaamste vreemde Munten, met derzelvcr waarde in Nederl. Munt, de berekening van Coupons bij de Ad- ministralie-kantoren, lijst van de in den Ef- feclenhandel het meest voorkomende Nederl. en fluiten!. Effecten, Administratie-kantoren van de Nederl. Werkelijke Schuld, waarden van de Ituitenlandsche Coupons en van de uitgelntcn Obligatiên aan de Beurs van Am- sterdam, \'.Tarief van het Zegel enz. 3e verbe- terdc en vermeerderde druk, door H.G. Wit- lage. 420 pag. dr. kl. 8° f 1,25, gcb. fi,55. Mr. CThemmen,Oe Raadsman. Hand-
boek voor liurgers en Kooplieden, Inh.: voor- beelden van Akten, welke in Burgerlijke Z3- ken eu Zaken van Koophandel volgens de Wet ondersbands mogen worden opgemaakt, 5de dr. Naar de tegenwoordige behoefte geheel omgewerkt, en vermeerderd met vele Formu- lieren, aanwijzingen omtrent Zegel en Regis- tralieregten, nieuwe Zegeltarievcn, enz. door W.de Gelder. 216 pag. druks post 8° f 0,90. |
|||||||
|
l\'rof. A. Ysabeau, De Huisdokter. Ge-
neesknndige Gids, behelzende aanwijzingvan alle tot bewaring der gezondheid noodwendige voorzorgen. 459 pag. druks post 8° ƒ 2,24. Aaltje,de volmaakte enzuinige keuken-
meid. Nieuw Nederl. Keukenhoek voor Koks Keukenmeiden en Huismoeders; 14de op- nieuw veel verbeterde druk 360 pag. druks post 8° en 30 plaatjes. Ing. /"1,20. Geb. ƒ1,60, Elsje Visser, Do bekwame Huishoud-
ster, Handleiding voor Huisvrouwen en Jonge dochters uit den aanzienlijken en den hur- gersland. Versierd met 7ti platen. 278 pag. druks post 8U ƒ1.25. Mr. A. Ouderaan, De Nederlandsche
Welhoeken, benevens de Grondwet en eenige andere wetten, besluiten en reglementen, met opgave der schrijvers, welke overdezegehan- deld hebben enz. Voorzien van een beredc- |
|||||||||||||||
|
Mr. J. A. Molster, Het Wetboek van
Koophandel ten gebruike van den Koopman, den Zeevarende en den Winkelier, vermcer- derd met Formulieren, Uijlagen en Registers. 3de vermcerd. dr. 205 pag. dr. post 8™/" 1,23. Groot Brievenboek of Volledig
Handboek voor den Nederl. briefstijl, inhou- dende geen vertaalde, maar echt oorspronkc- lijke modcl-brieven voor al de veelsoortige gevallen en omstandigheden, waarin het van aanbelang is hetzij aan familiebetrekkingen, hetzij aan vrienden en kennissen, hetzij aan bekenden of onbekenden van hoogeren, gel ij- ken of ondergeschikten stand in de maat- schappij een fatsoenlijken brief te kunnen schrijven. 474 pog. drukspost 8°ƒ1,25. Idem gebonden ƒ 1,65. S. Van der Ley, Leerboek dcrKonp-
mans-Correspondentie, voor handelsscholen |
|||||||||||||||
|
en andere inrichtingen van middelbaar .on- neerd alphabet. regist. 1092 pag. druks, 4de
|
|||||||||||||||
|
derwijs. 65 pag. druks post 8" ƒ0,50.
|
iherziene en vermeerd. dr. Zakf. geb. in heel
|
||||||||||||||
|
Pror. M. J. Schleiden, He plant en!linnen band. ƒ4,90. Idem kanloorf. ƒ6,25.
baarleven.Populair beschreven. Naarden 6den| Dr. J. R. Wagner, Handboek der Fa- Hoogil. druk, geheel opnieuw bewerkt en van: briekscheikunde. Voor Nederlanders bewerkt aanteek. voorzien door Dr. I). J. Coster. Met door Dr. C. C. J. Teerlink. Met 46 nitsl. pla- fig. en ü gekl. platen. 2de dr. Co in pi. in 12 ten, 2 dln. 2274 pag. royaal 8°. ƒ 32,45. Geb. |
|||||||||||||||
|
in 3 geheel linnen prachtb. ƒ 35,—.
J. PromnitZ, De l\'ractische Timmer-
man. Handboek voor Architecten,ïimmerlie- deu. Opzichters en Leerlingen, door M. E. 0. |
|||||||||||||||
|
a 14 aflev. van 32 pag. posl 8°. per all. ƒ0,30.
Dr. F. "W. C. Krecke, Handboek der
Algemcene Natuurkundige Aardrijkskunde
378 pag. druks gr. 8°. 3e verbeterde en ver-
|
|||||||||||||||
|
meerderde dr. met 5 kaarten in kleurendr. enll\'lcmp. Compl. in 9 allev. van 48 pag. druks
fraaie liontgravnr. ƒ 3,10. \'groot 8°, 45 cents de allev. De uitsl. gelith. Dr. W. F. A. Zimmermann, De platen worden berekend a 15 cents.
Wonderen der Voorwereld, Eene populaire; Nieuw Toastenboekje ofHandlei- voorstelling van de geschiedenis der schep- ding voor Ceremoniemeesters en Gasten. In ping eu den oorspronkelijken toestand der proza en poëzie door II. L. A. Meijer.2de dr. In aarde, en van de verschillende tijdperken derjeart. bandje met gesteendrukt omsl. 240 pag. ontwikkeling van hare oppervlakte, hare druks kl. 8° ƒ 1,25. planten en hare bewoners. Met een album Gezelschapsliederen of uitgc-
van 16 groote steendrukplaten, voorstellende zochle verzameling van 132 Nederlandsche belangrijke tafcreclen uit de voorwereld, naar zangen met de in gebruik zijnde melodiëu, L\'ngcr en onge\\cer 250 afbeeldingen in den en waarvan 19met piano-forte-accompagne- lekst gedrukt. De nieuwe of derde druk van, ment.-I\'rijs in nel geïllustreerd omslag ƒ1,50. dit belangrijk werk beslaat 600 bladz. druksj Gezelschapsspelen of de kunst om gr. 8° en is verkrijgbaar gesteld in gesleen- zich in alle jaargetijden zoowel in de open drukt omslag a ƒ 4,80, gebonden a ƒ 5,20. -lucht als binnenshuis aangenaam en nuttig Dr. W. F. A. Zimmermann, De bezig ie houden. 156 pag. dr. post8«^ 0,90.
Aardbol en zijne Natuurwonderen. £en| Polyhymnia of verzameling van de Volkshandboek \'voor Natuurkundige Aard- beste en in ons land alom bekende en meest ryksbeschrijving. De tweede druk van ditjgeliefkoosde Hoogduilsche Romancen, Bal- werk beslaat in 2 deelen, met steeudrukpla- laden, Gezelschaps- en Volksliederen met ten, 8 kaarten en 222 houtgrtv. 1051 pag. accompagnement van 1\'iano-Forte, I steen 2de druks gr. 8° ƒ 8,80. Geb. in 2 prachtb. ƒ 9,60.; Bundel. Elk vau 80 pag. druks post 8° a ƒ 1,00- |
|||||||||||||||