* rr

Geene Konßen , geene Wetenfchappen zijn
aan het eindig vernuft der flervelingen hekend^
welke voor het gedmrig kwijnende Mensch-
dom nuttiger ja noodzaaklijker zijn, dan de
GENEES- en HEELKUNDE. — Hoe
veele beruchte verßandeti hehhßn hunn^ da-
gen.^ hunne krachten tot ophouw daar van
niet doorgehragt! en tot welk eenen luister
^ijn dezelven thans niet geßeegen!

Echter is en hlijft Vf m het onbeperkte
veld deezer edele Wetenfihappen nog fieeds Jh fè
genoeg over, mor onderzoekenden en weetgierig
gen 5 om derzelver gedachten hezig te houden.
--— Een Brein, hoe bekwaam, hoe geestig
, is nimmer gefchikt om alle takken
^erzelven met dezelfde naauwkeurigheid te
doorgronden. — Onze Leeftijd is te kort,

JBït meer dan eens heöogende, nam ik de
vrijheid.^ om mijne poogingen meede tot voort-
zetthig deezer Konst en tot nut van derzelver
Leerlingen aan te wenden. — Hier toe ver-
hos ik het geheele Leerftuk der Aderlaatin-
gen en derzelver gevolgen tot onder--werj),_
— Waarlijk em onderwerp , door veelen
met de uiterfle onachtzaamheid befchouwd;
hor anderen als van geen aanbelang aange-
zien;, ja door d€ minstgeöejfendße Leerlingen
gebezigd, —- Een onderwerp., dat^ zo men
het in zijne waare hoedanigheid betracht
niet zeldzaam eene der moeilijkßs^ eene der
neteligste operatiën mag genoemd worden, —•
Hoe menigmaalen zuordt dezelve niet onacht-
zaam of noodeloos verricht? . . . .Hoeveel"
maaien niet achterweege gelaaten daar zij al-
ler-

hrmodzaaUijkst ver\'élscU wierd? . Ho&
dikwerf zijn niet de gevaarlijkjle gevolgen
daar uit voortgevloeid? . . . Hoe veeh
Lijders zijn niet door eenen ongelukkigen af
flegt heflierden aderfieek verminktof huiten
fiaat gefield om ooit het gebruik van dat deel
te konnen hehhen? . ^ En eindelijk., hot
vaak heeft niet de Dood zommigen deezer on-
gelukkigen hier door weggerukt-- Dus

eene Wetenfchap van het tiiterjïe aanbelang
voor eerstbeginnende Heelkundigen, die niet
zelden hun eerfle werk^ veelmaal zonder ge^
voegzaam onderwijs, hier van ma.aken C}.

C*) Het is te beklaagen j dat aan de Leerlingen onzer edele
Koi\'st, het kleinood aller Wetenfchappeu! Zo hier als elders
geene meerdere gelegenheid tot onderwijs, zo noodzaakliik ,
20 nuttig voor allen, gegeeven worde. Hier door zoude de
\'^^\'eg, om Mannen van bekwaamheid te vormen , openftaan; dat
nu maar bij ggiuk, en door oneindig meer njoeice moet ver-
richt worden.

Ik heken dat beroemde Mannen over desr-
ze Stof gehandeld hehhen; doch ßegts weini-x
gen hebben hier over afzonderlijk, en geenen,
zo veel mij hezuust is, in onze Moeder-taal ^
gefcbreeven. — Het eenigße dat over deeze
Sjof gemonlijk nog door de Leerlingen gehe-^,

slöin beroemde, en bij mlj en a!le Konsttninn^ars
höoggcäcbte Hcerea, g. ten häaff en A. Ba\\tha.
24AR hebbea niet dan met reden over die verzuim hua Leed-

Kan men bier zo wei nit^t als op andere plaatzen een open-
baar onderwijs aan Leerlingen verfchafFju ? — Er zijn irarriers
bekwasme Heelkundigen genoeg, die dtc op zich zouden uee»
lïten : ook twijffel ik geenzins, of de IVetgeevènde Machte
die niets dan het waare beoogt, wier Luister in de vermeerde•
dering der Konften en V/etenfchappen gelegen is, zQude hier
xnat ge^^illigheid in toeftemraea. Aan wien, zeg ik dan
Hogmaals, is dit ^ fcha^de^ijk, zu verderflijk verzuim gele-
gen?---- Ik zal voor \'aec tegenswoordige de oplosfing dea-

zgr Vraag, qm ^oogelijk in geeae laistastiagea te vervallen,
met flilzwijgen voorbij gaan.

wordt ^ is de door den Geleerden ten
H a a f f vermeer4erde Proeve van J. van
wijck: — en hoe onvolkomen deeze kundi-
ge Schrijver hier omtrend geweest zij y zal
een Onpartijdige uit de volgende Verhandeling
konnen opmaaken. — Waarfchijnlijk liet
de kortheid zijns hefteks geene grooten uit"
toe»

Reeds lang had ik over deeze Stof al iets
\'Verwacht, en hoopte altoos, dat de eene of
andere Konstmninaar hier op zoude neder zien,
m ten nutte der Leerlingen eene nieuwe en
verbeterde Verhandeling te voorfchijn bren-
gen. — Edoch, tot nu toe is mijne Hoop
verijdeld. — Djt deed mij dierhalven he-
fluiten 5 ze^f handen aan het werk te flaan,

— Met de voornaamfte zo Oude als Heden-
daag fche Schrijver en heb ik raad gepleegd;
hier en daar, vu aar ik het noodig oordeelde,
heb ik hunne eige zuowden gebezigd en veeh
plaatzen, welken geene juiste betrekking, of
niet gevoeglijk in den loop der Verhandeling
konden ingevhchten worden , als Aanteke-
ningen bijgevoegd. Mijne mge denkwijze
en Aanmerkingen, die moogelijk aan vetlen.
nieuw of vreemd zullen fchijnen ^ geef ik aan
het oordeel van kundigen m onpartijdigere
over.

dit Leerfluk heb voor gefield^ aan allen niet
even voldoende zal of kan voorkomen. —
Verfchillende Heelkundigen hebben verf chilien-

de denkwijzen, — Doch ik heh de meest
gehruikUjke , en de door de vmrnaamjls.
Schrijveren meest voorgemelde wijze gevolgd.
—\' Met voordacht hen ik veele verfchillende
jielzels^ om het geheugen of de verkieslust der
Leerlingen niet te verwarren., voorbijgegaan;
wel bewust zijnde, dat door de oejfening aan
veelen eene bijzondere hehlijkheid of gewoonte
eigen -wordt ^ tvelke hen de verkiezing hoveu
de gewoone wijze doet jiellen. — Doch alle
deeze bijzondere wijzen, fchoon moogelijk in
zich zeiven nuttig , konnen als geene Regelen
worden aangemerkt.

Ook oordeelde ik het van geen geringe waar^
de voor oeffenende Leerlingen te zijn , dat
het voornaamjle en wezenlijkjie van dit Leer^
fluk, het welk konde aangetoond zvorden, met
eenige na het leeven getekende afbeeldingen
te voorzien., -— Hier door kari men de den^

kmgskracht derzelven te gemoed komen, en
hen in fiaat ßellen, om door eene eenvoudige
hefchouwing te leeren , het geen anderszins
door veel moeitens gezocht, en zoms wel nim-
mer onder het oog gehrcigt of verkreegen
luordt.

Men verdenke mij echter niet, dat ik hier
door wilverßaan hebben, dat deeze Verhan-
deling dus volmaakt, onverbeterlijk te voor-
fchijn kome.--De fchijn deezer gedachten

zal nimmer in mijnen geest huisvesten / —.
Jk geef dezelve, zodanig als ik die na mijne

wijl niets volmaakts onder ons te vinden is ^
zvensch ik dat het gebrekkige daar van , door
meer geoeffende en diepdenkender vernuften,tot
mijner Leering, en ten algemeene nutte, op
eene befcbeidene wijze zal verbeterd worden,
\'i— Alleenlijk heb ik, wat in mij was^ toe-

gthragt : en deeze mijn goede wil zal aan dt
Wêlmeenende, vertrouw ik, genoeg zijn.

Ik wil wel bekennen, dat zomwijlen hij de
doorblading deezes Leerßuks, het eene of an-
dere zal worden aangetroffen ^ dat voor meer-
geöeffenden van geen nut, van geen belang is:
— doch men bedenke, dat dit geheele zaa-
menßel voor geene bekwaame, bedrevene,
maar voor onkundige, mingedeffende en eerst-
beginnende Leerlingen is ingericht.

Eindelijk ook, waage ik het mijnen Naam
aan het hoofd deezer Verhandeling te plaatfen^
in de vaste overreding, dat Menfchenvrees,
die mij wel eer mijne Hersfenvruchten daar
\'^an ontbloot heeft doen te voorfchijn komen,
\'^^iet anders dan eene loutere op zich zelfs niets
\'beduidende verbeelding is, — IVel eens dier-

lalven fchreef ik: dat wel is waar, nijd en
wangunst gedrochten waaren, welke veel-
maalen eene ontluikende Bloem haaren fteel
ontrukken enz. — Maar een onpartijdig
Leezer^ die de JVetenfchap haaren verdien-
den Lof toezwaaitzal deeze mijne welmee,
nende poogingen^ met geen oog vm verdch\'

partijdigen, die \'er oltoos gevonden worden ^
. of aan ds minachting der onweetenden, die
\'er maar al te veel plaats hebben, zal ik mij

tot deeze eMe Wetenfchap^ en de I^ust om
aan derzelver Leerlingen\'nuttig te zijn ^ de

deling hetrefl ^ daar in hen ik meer endeels:
van de gewoone vjijze afge-weeken. —- 0-
veral heb ik getracht^ zo veel in mij was,,
eene naauwkèurige verdeeling., en eene korte
hepaaling te behouden: begrijpende., dat dit-
de gronden waren waar op het Fundament
eens Leerlings het veiligst konde _ gevestigd
worden.- Veele fiukken heb ik als aan-
geroerd ; en wederom anderen, die meer op-
lettendheid vereischten^ meer uitgebreid: en
om de uitgeflrektheid deezer Verhandeling zo

veel moogelijk te bekorten, en eene lastige her-
haaling te vermijden., heh ik telkens het ge-
zegde 5 daar het noodig was, Qp voorige blad-
zijden aangewezen.

Hier meede wenfche ik aan den Weimei-
nenden voldaan te hebben. En zo ik kan be-
fpeuren^ dat mijne moeite niet te vergeefs is

aangewend, zal zulks mijnen ijver vermeer^
deren, en mijne poogingen, om mijnen Even-
mensch nuttig te zijn, doen verdubbelen.

Aderlaating, Aderopening , bij èt Latijnen ^^^^^^^^^
Venae Sectio, bij de Grieken Phlebotomia gé len zi].
noemd; verönderftelt ééne in de ader gemaakte
Opening, om daar uit na verëisch, eene bepa^tl-
de lioeveelheidbloedste ontlasten.

De Oorsprong deezer konstbewerking is Oor-
baare Geboorte, v/aarfchljnlijkst, noch aan de daaiTau.
Qeit van Galenus, noch aan het Rivier Paard
van plinius, maar, in navolging,aan eene laeil-

bedunkens is de natuur , zo als wij hier bepaald hebben,
als de naaste te rekenen; immers de verlichting, na de
bloedingen uit den Nein^ Lijftmeder^ Aanbei\'én enz. ia
volbloedighaid, getuigt deezen ftelregel.

De eerfte Aderlaatingy zo veel bekend is, is gedaan
door PoDALiaius, aan de dochter van den Koning Dome-
eveaaaljei; beleg vaii tvm?;?» ; »-«w en dus lang
A VOOÏ

hoe^a- De Hoedanigheden van eenen Jderlaater on-
vaf et-^" derfcheicl men, of in zinlijke , of in perfooneel-
r.en f;der- Ujke.

Door de Zinlijke verftaat men eene kennis
of bewustheid van al het geene , dat betrekking
heeft tot het geheele Letrfluk der Aderlaatingen.

Dc Perfconeellijke zijn: een bedaarde geest;
goede Licliaams gelieldheid; een goed gezicht;
o\'cene srove bevende of trillende Handen ; een

fijn en teder gevoel, en eindelijk, het gebraik
zo wel der linker- als rechterhand.
Verdee- ViER afdeelingen maaken het Leerfluk dee-
\'rZecr-Zei-Operatiemt. —als:
■fiuk, i. de Aderlaating in het algemeen,

voor den LeerdjJ van den Grooten hippocrates : ——
Eijnde ca Rekening nu roeer dan drie duizend jaaren ge*
leedea. Zie Uu^oc?l^\'\'s aantekeningen op L. Heister
Heelkundige oadcrwijziiigea, 2. deel, bladZé 464, ■

^n benaaraing eener ader, in tegenfteliing van
eene flagader^ zenuw, -pees en \'watervat; ten fwee-^
de^ — de^&^^i-, waar adergeiaatenkan worden;
ten derde, —- de -werktuigen, benoodigd tot dee-
ze Operatie; ten vierde^ — de oplettendheid
Van bijzondere voorwerpen en gevallen, waar in
men Aderlaat; ten vijfde, — het Handwerk
zelve; tQwzesde^— de hoeveelheid van het afge-
laaten bloed; en eindelijk ten zevende, — de
hefchouwing van hetzelve.

Aderen (vena\') , \'zijn kegelachtige vHezigeWatA^
buizen, neemende haaren oorfprong van het
uiteinde der flagaderlijke zo wel bloed- als wa-
tervoerende v-atjes , holligheden, en oppervlak-
ten der huid; en ehidlgen, van tijd tot tijd
verëcnigende en grooter wordende, iu de rech-
ter holligheid van \'t hart.

Zij beftaan uit vier Vliezen of Rokken (^Meni- Derzel-
feu Tunica^ : als, een vatachtig ^vas- ° \'
culofa-) , een celachtig {celliilofa), een fpier-
achtig <^mufculoja), en een zenuvvilclitig («^r-

De omloop yan het hloed (circulatio fan- Omloop
guinis^ gefchiedt; wanneer dc long in de uita- ^j\'ogj"

deming, door werking der borst- huik- en mid,*
denrifts-fpiïiren, als in een gedrongen wordt;
het bloed als dan uit dezelve, door de longader
(yena pulmonalis^ in het linker oor en de linker
holligheid van \'t hart wordt uitgeftcrt; welke
het vervolgens, door deszelfs zaamentrekking
ifyflole) in de groote flagader (^arteria aö.\'ta)
voortlluuwt, die het eindelijk met beurtelingfche
zaamentrekkingen, door derzelver op - en neder-
gaanden fiam, naar alle de deelen van het Lic-
haam tot deszelfs onderhoud omvoert: ~ van
waar het overgebleevene door de beginfelen der
Aderlijke buisjes wordt opgenomen , en door
dc geduurig van achteren aankomende perling,
gepaard met behulp der Klapvliezen (yalviiW)
en werking der Spieren, al van kleinder in groo-
ter en grooter wordt voortgeftooten, tot dat het
zelve eindelijk in den opper en neder gaanden (lam
der kolader (truncus vena cava fuperior in-
ferior^ overgaat (*}, die het verder in het rechter
Oor en de rechter holligheid van \'t Hart uitftort:
Vervolgens wordt het door de LongOagader {Ar-

(*) De bovenfte flam der Kolader (vena cava adfcen-
dens , vel truncui fuperior^ ontvangt a! bet bloed boven
\'het hart gelegen; als van het ihcfd, deu Hals, de Armen , en
hel bovenfte der Borst. —■ De onderfte flam (^vena cava
defcendem, yel truncus ir\'ferior^, caarentegen, al het
geene, dat van de onder ft s Ledemaaten^ Bekken ^ Buik
cn het ondsrjie der Bont voottkomt.

ieria PulmonaUs\') tot eene nieuwe bereiding,
ïi^et de nieuwe uit de Borsthuh Qductus thora-
cicus) bijgekomen Chijldeelen., in de long over-
gebragt.

Hier nu, in onziclitbaai-e kleine bolletjes ge-
Meinst, bewerkt, en met de verfclie Luchtdeelt-
jes bezwangerd, gaat weder op nieuw, zo als
wij hier voor gezien hebben, in de Longader
over.

Het onderscheid tusfchen eene Ader en ^^nto-
\'S\'/^g^V/^r ligt hier in: voor eerst., de Slagaderen tu&fchen
hebben haaren Oorfproiig uit de linker holligheid
van \'t Hart en verfpreiden zich , iu tegenilel- ader.
ling der Aderen, naar en door alle de deelen van \'t
lichaam i ten tweede, de Slagaderen voeren het
tot voeding bezwangerd bloei-, de Aderen daar ^
entegen, dat geene , welk nieerendeels des-
zelfs voedende kracht verloeren Ix^oSc-., ten derde
de Slagaderen kloppen en voeren haar bloed
fnel en hortende om; de x\\dercn hebben eene
ongevoelige min of meer evenredigè beweeging,\'
ten vierde., de Rokken der Slagaderen, fcboon
met die der Aderen in een getal, sljn diiiker,
ftörkcr, en hebben eene zaamentrekkende bo-
weeging, tegenHeUing van die der Aderen^
ten vijfden., de Aderen zijn wijder, ruimer, ea
het algemeen oppervlakkiger en zichtbaar-
«\'^cr onder de huid geplaatst, dan de Slagaderen;

ten zesckn^ de kleur der Slagaderen is min of
meer wit, daar die der Aderen, uit dunheid haa-
rer Vliezen, bij zommige voorwerpen, welke
eene tedere huid hebben, zich veelmaalen als
B!aaav/aclitig\\t?rtoonen; cn elncelijk/ff?? zevende,
In de Slagaderen worden geene Klapvliezen
ivaivuW^) befpeurd, die echter in de Aderen ge-
vonden woixlen.

OvJer- Eene Ader is onderfcheiden van eene Pees,
t"üïïben derzelver zaarnenftelUng en uiterlijk

gevoel: — want daar eene Ader eene holle
m Pees, vliezige Buis is, zo bellaac eene Pees uit eene zaa-
niengepakte vezeldraadige zelilrandigheid. — Het
gevoel doet eene ader van eene Pees onderfchei\'
den, doordien deeze laatjïe, in tcgenileUing van
eene M,Q-c,een hard, koordachtig,QH "weèerjiree-
vend Lichaam is.

Onder- Ai le ziCFITBAASE ZeNUWEN (jurvi\') (*) zijn bun-
tu\'^fchen ^\'^^Itjes van kleine Zenuwen , door viiesjes afzon"

Deeze bepaaling geeft genoegzaam het onder-
fcheid tusfchen de Ader en Zenuw te verllaan :

C*) Wij zeggen zicht baart Zenuwen, hier door ver-
ftaac men die Zemmkoordcn\', welke onder de huid,
tusfchen of onder de Spierea, of elders gevonden wor«
den.

alleenlijk zullen wij er bijvoegen, dat de Zenuw
zeer duister, of bijna niet voor het zintuiglijk ge-
voel te kennen zij (*).

De anderen zijn in twee focrten onderfcheiden:
de eerjle foort zijn klein, en maaken het begin
der Aderen uit,\' doch dj anderen zijnvatjes Op
zich zeiven en ziju onregelmaatig, niet ver-
fcheide takjes cn buisjes door het Lichaam ver-
fpreid: eindigende gedeeltelijk, of in bloedvoe-
rende Aderen (yen^e\'); in klieren (glanduliC); in
de borstbuis \'"du\'chis thoracicus^; ofwel in andere
deelen. — Hun loop en ligging is bezwaar-
lijk na te fpooren, cn ontduikt meerendeels liet
fijnftc gezicht en iiaauwkeuiiglre gevoel (S).

C) Ulhoorn wil, dat de Zenuw Ijan gevoeld worden,
hij zegt: „ de Zenuw geefc eene ftrakbeid onder de
^^"geren , welke koordachtige ftrakheid bij het buigen van
het Lid verflapt cn als voor de vingeren wijkt." Aant. op
L. Heister Heeikund. Onderw. \'xi- bladz. 493.

(§) Deeze hatfl-en zijn het, welke in de Aderlaatlqg
gekwetst zijnde, eene lekking veroorzaaken.

Verdes. De plaats., Waar Adergelaateii kan worden^
verdeelt men in algemeene en bijzondere.

In alge- De algemeene plaats verönderftelt het ge-
®eene. jiggi^ Lichaam, en wel daar, waar raaar eenige
aanzienlijke Aderen gelegen zijn , welke door
liet Lancet können geopend worden.

En bij- Doch de bijzonder & is het Hoofd, de Hals.,
püïn »Handen, Manlijke reeds, Heup., Kuiten,

en eindelijk de Voeten.
ATereï ^^^^ HooFD worden vijf Aderen geo-
aan het pend: als,

geöpend De voorho&fds-Ader C^^na frontalis}, gele-
ivordéD. gen op het midden van het voorhoofdsbeen, van
tusfchen de wenkbraauwen oploopende.

De Slaap-ader Qvena temporalis\'^., aan de
flaapcn van \'t hoofd, ter plaatfe der ßaapheen-
deren, en de zijdelijke deelen van \'t voorhoofds-
been, gelegen.

De Ooghoeks-ader angularis), geplaatst
tusfchen de oogleden en de zijde van den neus.

De Neus- ader (yena nafalis), gelegen aan
den top van den neus, tusfchen en in liet midden der
t%\'ee nemkraakbeenderen. ( Zie de afbeelding
cn plaats deezer vier Aderen op pl. I. fig. i).

pe Kikvgrsch-Ader (yena ranincé}., onder
de tong ter zijde van den tongriem (^frenulum)
gelegen. De

De vier eerften deezer genoemde Aderen ont-
Jasten haar bioed in de uitwendige Kropäderen t^^i z\\c\\i
ivena: Jugularis externa-)% — doch de vijfde
iaatfle in de inwendige Kr opaderen (yenajugu-
Imls interna.^

Aan den Hals worden de uitwendige Krop-
aderen iVence Jugularis externes^ geopend, ge-
legen ter zijde van de Luchtpijp (afpera artt-
»\'W), en het Strottenhoofd (larynx), —enftoiten
haar bloed uit m de Onderjleutelbeens - aderen
{yena fuhclavi<s), die het verder in den bovenflen
Ham der Helclder overvoeren. (Zie de afbeel-
ding pl. I. fig. I).

De Hoofd-ader (yena cephallca^^ liggende
aan de buitenzijde van het vouwen des Arms.

De Lever-ader (yena baßlicä), aan deszelfs
binnenzijde, ter plaatfe van den arm ßagäder
{arteria brachlalis) gelegen.

Uit deeze twee takken komt de midden-ader
(yena mediana) voort, welke nieerendeels fchuin
van den eenen in den anderen loopt, en waar
onder de Pees van de tweehoofdige - fpier (inus-
culus biceps) en derzelver uitjpanzel iaponeuro-
ßs) gelegen is.

deii binnenkant van den arm, ter plaatfe van
den hinnenften knobbel icondylus internus) van\'t
elleheen. (Zie over deeze aderen pi. I. fig. a.)

Deeze Aderen ontlasten haar bloed in de
Oxel ader {vena axillaris), die het verder, even
als de Strotaderen, aan de onderjleutelbeemader
overgeeft.

op de Op DE Hand wordt de Pinkader (yena faU
vatelld) ciiciQ Hoofd-ader (yena cephalica\') geo-
pend. — De eerfte is die , welke uitwendig op
de Hand na den Pink loopt: de andere heeft
gemeenlijk Eiisfdien den duhn en voo^ften vinger
Plaats. (Zie pl. 1. fig. 3.)
vanwaar Zij zijn beiden afkomflig van de Lever- en
Hoofd-ader.

aan de Aan DE MANLIJKE RoEDE (pents) opent men
\' de ader, die oveï hec bevende van dezelve heen-
loopt; zijnde een tak van diQultv/endigeS>cühAM\'
ADER. (yena pudenda externa), en eindigt in de
uitwendige Darmbeens-ader (vena iliaca ex-
terna).

Aan de Heup wordt de uitwendige Heup-
Iléup. ^(igf (yena isdaiica externa^ geopend, bo-
ven het Dijebeen ter zijde van de Heup ge-^
legen.

^^^eder. ader {^Vena Saphena in & externa^
Slopend: loopende langs den binnen en buiten
^nklaauw, tot over den gebeden voet, (zie pl.

Deeze Vaten, als ook die van cle Kuit en Waar zij
^sup, eindigen in de firoote dtjeader (yena lasten.
cruraVs\'), die verder het bloed in de inwendi-
ge darmheensader {Vena iliaca interna^ en van
<^aar in den nederdaalenden fiam derHoladeroxQt
hrengt.

WERKTüiGEN ünftrumenta\') tot deeze o- Welke
peratie behoorende, zijn de laatband en het
lANCET. zigdwor-

of Saaijm band. — Eén en een lialf Laatband
el lang, en één duitn breed (*).

Het Lancet (lancetta feu pUehotomuf) is een Het Lan-
tlein mesje, welks Lemmer lensgewijs geflee-

^e Laatband moet niet breeder dan ééa duim zijn :
breeder zijnda , zoude hij niet genoegzaam drukken : ta
fma! weezende, knelt hij, en veroorzaakt pijn.

Ook moet men nimmer eenen gehreiden Laatband ge-
\'^ruiken, om dat dezelve te rekbaar is, en deszelfs kanten
bellen.

penis zeer puntig, tweefiiijdend, en vast in
eene welker vleugels of bladen aan derzelver
boveneinde van eikanderen gaan; doch aan het
lemmer door een koper-ftaafje vereenigd zijn.
. Het zdve wordt verdeeld , in zijne kas en

behoudt altoos in zijn midden een weinig dikte;
doch de zijden verminderen aannierMijk, en
inaaken twee zeer fcherpe fneeden en eene zeer
fijne punt uit: — dit gedeelte noemt men het
gebruineerde^ doch het achterfte ftompe het on-
gebrumeerde van het lancec.
DasEelfs De GROOTTE van ten gewoon Lancet moQt aan
deszelfs lemmer ten hoogften ééne duim en zes
Ihtien lang, en vier llnien breed zijn. — Het
gebruineerde dient op zijn minst z£ven linien in
lengte te bevatten. De Kas is , na

evenredigheid van het Ummer, een weinig groo-
ter. —■ Ook moet het lemmer altoos van uit-
muntend goed welgeteinperd Haal zijn.
Vier Viir forten van Lancetten worden in de ge-

{.Lancette à greîns d\'orge ) , hebbende eene
punt in vergelijking eener Garflekorn. — Dit
lancet is breeder dan de anderen, enhetverfinalt
niet dan digte bij de punt.

De eersïheginnenden moeten zich van dit
foort bedienen, ora dat zij, liier meede alleen
fteekende, eene genoegzaame opening maakeii.

Het tweede is het Haver-Korn Lancet
(lancette à grains d\'avoine.;) dit heeft de punt

gemaklijken meest in gebruik, en zeer gefchikt om
zo wel diepe als oppervlakkige vaten tC opcnen.

Het derde is het ijramieds of Sxangentongs perde
Lancet Qanceïte à pyramide\'), hebbende eene^\'^""\'
lange fijne fpitze fcherpe punt, beginnende van
zijn achterfte (bij de kas) af fmalder te worden,
loop ende geftadig minder tot aan de punt. —
Het wordt in de diepstliggende vaten gebezigd,
en moet nimmer van eenen Leerling of onhandi-
gen Aderlaater gebaiikt worden.

L)e vierde en laatfte zijn kleine nette lan- Vierde
csTjEs, (lancette à petit fer genoemd). — Zij "
zijn zeer gemaklijk in de handen van een geoef-
i^nd Aderlaater ^ bij den welken zij meermaaleii
oe voorkeur boven de anderen hebben, (zie de af-
beelding deezer lancetten pl. i fig. 5.6. 7. 8.) C^X

Inleiding. De Aderlaatingen , welken door eenen Ge-
neesheer zijn voorgeileld, konnen min of meer

aan de ima^fde Eeuw een puntmes (b%ßorie) in gebruik
■was, -— Daarna heefc men een foort van vlijm uitge-
dacht , dat hier te lande nog door de Smits, om Paarden
ader te laaten, gebezigd word. — Eenige Heelkundigen
in Frankrijk hebben een inftrument op de manier als eenen
boog, waar in de vlijm d,s.npijl verbeeldt, en door eene
veerachtige voortftuuwing in de ader wordt ingedrukt, uit-
gedacht. — hinderen wederom hebben lancetten met
kromme punten voorgefleld , welke Zij , om de kwetfing
van onder of bij gelegene deelen te ontgaan , fnijdende ge-
bruilien. — Doch alle deeze foorten van bijzondere in-
ftrumenten zijn, zo niet ten miaften meerendeels,

ook bier als elders), gebruilien lancetten met eene fpring-
VQQX {Snepper genoemd) tot deeze operatie ; doch, onzes
bedunkens is het lancet boven dit werktuig te verkiezen:
yoor eerif, omdat de bewerking van da Snepper meercn-
deels buiten onze direSiie, en bij gevolg zeer ligt i^diep ^
te ondiep, of (vooral in flappa losfe vaten) kan misflaaa,
en hier door min of meer ongemakken veröorzaaken: —•
ten anderen , konnen de Sneppers nimmer veilig in diep
liggende vaten, of bij zulken, waar onder onmiddelijk
eene Slagader , Pees]f het BeenvUei euz, gelegen is, ge

^\'^Üig aan den kant des Aderlaat er szonder na-
öer onderzoek, of in achtneeming van bijzonde-
^^ gevallen of omßandigheden verricht wor-
den (*).

Echter gebeurt het veelmaaleu, dat, zonder
het voorfchrift van eenen Geneesheer, Aderlaa-
tingen worden in het werk gcfteld; dierhalve«
is het niet alleen noodzaaklijk, maar ten uiterde
iioodig, dat de geenen, welken deeze Operatie
<5eiFenen, eene naauwkeurige kennis bezitten,
Van al het geene , dat tot bijzondere voorwer\'
pen en gevallen betrekking heeft.

bruikt worden: — en eindelijk, maaken de Sneppers^ bij
bet affpringai hunner veeren , een min of meer geluid, het
welke, bij aandoenlijke Lijders veelroaalen fchrik veroor-
zaakt. — Dit alles heef: men van hec Lancet minder te
Wachten, het welks van de beßierlag onzes vrijen vuils al-
leen afhanglijk ;s.

Wij wilien dierhalven liever kerende Jderlaaters
aanraaden, i;icti aan het gebruik van het Lancet te gewen-
nen , en geene andere infirumenten, vooral ongeoefend ge-
bruiken.

O Nogihans is e2n oplettend A\'derlaater in de ver-
plichting, dat> wanneer hij overtuigd is van het onnut of
de fchaadelijkheid der voorgemelde aderlaaung , dit alvo-
rens onder het oog van den Geneesheer te brengen , ea
deszelfs advies nader af te wachten. — Immers zoude
buiten dit de Aderlafiter zich zeiven, vfillens en •wèetenit
van verzuim bezoedeld vinden.

Waarop De OPLETTENDHEID vaii eeiieii Adcrlaaterxmtl
faa"er ^ dierlialven bepaald zijn:

dient acht Yqq^ eerst, op de kraclitèn, den ouderdom, dé
te gee- . ■ „ . -j

Ten tweede, omtrent den tijd,-
Ten derde, bewustzijn, in welke gevallen hij
mag en moet aderlaaten;

Ten vierde, toezien, of \'er geene oniftaiidig-
hden of toevallen zijn, welke de aderlaating ver-
bieden; eii eindelijk.

Ten vijfde, in acht ncemen , welks,, en wan-
neer eener zwangere vrouw, mag, en moet ader-
geöpend worden.

1.) Omtrent de krachten maakt men onder-
fcheid tusfchen ßerke en tedere perfoon^en ; ter-
wijl de eerßen met minder fchroom vrij groote
en aanzienlijke aderlaatingen verdraageiikonnen,
daar nogthans bij de laatflen de ontlasting zeer
klein, omzichtig, en in weinig hoeveelheid ge-
fchieden moet.

2.) De OUDERDOM koiiit in aanmerking , om
dat aan Kinderen, noch bij Hoog Bejaarden eene
aderlaating nimmer, dan in dringende omflan-
digbeid , moet in \'t v/erk gefield worden.

De reden deezer uitzondering beftaat , daar in
dat naainelijkbij Kinderen zowel als bij Hoog Be-
jaarden , de middelen van htms leevens - onder-
houd, min of meer; dooide venniiidewg van hun

oeffenen, zwaar arbeiden en fierke voêdzelen ge-
bruiken ji met minder fchroom mogen en können
Adergelaaten worden^ welken juist

De Gewoonte, eindelijk, leèrt den Aderlna-Gewoon
ter, dat hij bg de geenen, welken gewoon zijn^®*
\'e\'en^ of meermaalen \'s jaars, op gezette tijdeii
Ader geopend te worden, bij dezelve vrij onbe-
fchroomd deeze Opératie (zo \'er gêene verbiedtn-
dè omftandigircden zijn) kan verrichten: —- daar
nogthans bij die, welken dit niet gewoon zijn^
t>f wel nooit zijn adergelaaten meer omzichtigheid
\'iioet plaats grijpen.

Deï« tijd dek Aderlaating verdeelt men5 ^
in een\' Hjd yan Noodzaaklijkheid, en in\' eenen
iijd van verkiezing:

. De tijb van Noodzaaklijkheid is dié, waar ^^
men aanftonds de Operatie moet verrichten, noodzaak
«tt vomrekt géén uitflel om drijigéndeRedfinen"^^\'"®\'^
^an gedoogd wordeni

Tijd van I5e ïijd van veakïe-zïng komt in Aanmerking
^^g omtrent het jaargetij en den tijd, van den dag.
Wanneer men volgens gewoonte ofvoorbelioe-
■ dend aderlaat, verkiest men dc Lente of Herfst
als de gemaatigfte tijden van \'t jaar: — doch wan-
neer dit in den Zomer gefebiedt, het koelftevan
den dag. — de tijd van den dag wordt het best
V morgens, nüchteren , of V namiddags vier of
Vijf urn-en na den eeten genomen (*> — Zo de
maag ledig is, zijn alle uuren van den dag tot
de aderlaating van het zelfde nut.
Gevaii-n 3. De voornaamlle gevallen, waar in eene Ader-
A- ^^^^^ » zuiiew wijtot^^g^ bijzon-

Wanneer nicn kort na den eeten aderlaat, tapt men
gfiiiecniijl: veel chijl {chijhis} met het aderlijke bloed
sf; doordien net zelve in zo c;n konen tijd , nog
lïist gcnosgsaam bereid, en tot voeding van het lichaam
ksn gefchikt zijn; ffisar noodwendig dit iaatfle,éoQï den
O/ervloed ui: de Slagaderen in de Aderen moet over-
gaan: --dit bewijsr ook de mtfe melk\'dshtige kont

(f/, dia irseu op het (anderszins gezeude) kort na den
eetcn afgetapte bioed gewsar wordt.

In eerie vcorbehoedeitde aderlaating wordt vooraf
de zuivering dïr eerße wegen (^Fiic Prima) zeer sange-
prcezen, doordien deeza onzuiverheden overgeble(^ven
Zijnde, in da !edig gemaakte aderen pndringen, en hec
bioed met deeze haare deeltjes döen bazwangercü.

ï. ïn bijna alk Heelkundige gevallen, Waar-
in Ontjleeking en Koorts gévreesd wordt: als ^
Beenbreuken {fraUura), Uitlediugen Quxa-
fiongs), Kneuzingen (contufiones\') , Woiideii
{Fulnerd) , Brandingen iambufiiones^ enz.

2. In hevige Bloedilortingeii [Jiamorhagio-
fiss\') het zij uit den Neus, de Long, de Baar-
inoeder, Aanbeien of elders.

3. In alle foorten van Ontfleekingen (jnfiA-
inmiones), en in \'t bijzonder in die der Hersfé-
nen (phrenites), Óogen (opthalmi^s). Keel (^an-
gincs^, Long QeripneUmoniié) , FdbbenvÜes
ipleüriiBs\') of andere deelen.

4. In hevige pijnen,fpanningen, benaauwd-
lieden, ftuiptrekldngen, beroërtenSj hartklop-
pingen enz.

6. Bij Drenkelingen, Verworgden, en bij
zulken, die door befinette lucht, of dampen,

de Icevèndmaakcndê beweegiogen fcbielijk
door een of ander toeval geflremd worden.

7- In verfïoppingen der gewoone ontlastin-
gen , als die der maandmiveringen, Aanbei-
en enZi

^e\'^adS- fiha adeltjk , en zomwijlen gevaar tijk kan
laacing zijn, ziillcn wij in veertien kïasfen begrijpen, als: ■
Sk^ïr ï^ij zwakke en krachtelooze Lijders, \'t

(*)■ E>e waare Eloedrijkheid (^Plethora) koiöt
meereadeels bij zodanige voorwerpen , welken gewoon
zijn gulzig és meer Ee eeien, daa tot leevens onderhöud

en flilzitteud leevea. —- Als ook door verzuim van na-
tuurlijke of door konst gemaakte bloed-ontlastingen.

Dii Kentekenen zijn: eene bloezende roode kleur; eene
opfpanning der bloedvaten; loomheid en vermoeidheid der
Leden; na eenig werken , wandelen of buicengewoone be-
weeging, volgt gemeenlijk eene fchielijke krachteloosheid,
vermoeidheid, moeijeüjke ademhaaling en hartkloppingen;
veelmaaJen worden dusdanigen met fterke en aanhouden-
de hsofdpijnen gekweld; zommigen hebben eenen diepen,
anderen wederom eenen onrustigen afgebroken flaap; fchie-
lijk bukkende, worden zij ligthoofdig en duizelig;^in de
Bofsc wordt zomwijlen eene persfing en benaauwdhéid
waargenomen ; en eioddijk, als na eene natuurlijke of ksm-
tige bloed - entlasting verligting befpeurd wordt.

Hevigs bloedßortingen , ia éa uitwendige ontfteekin-
gen, heete koorcfen, zinkingen, kramptrekkingea, fchie-
lijke beroertens, fterke flaauwtetji, verftcppingen, vochts-
bederving en nog veele acderea, ^ziju de gevolgen déeger
ziekte.

а. Bij die , bij welken zich eenen flappen,
zwakken, flaauwen, onëvenredigen Pols opdoet.

3. Bij die, wiens uxtejfte Ledeniaaten veel»
tijds of altoos koud zijn; eene fchraale Lee-
venswijs hebben; en weinig voedende fpijsen
gebruiken.

Bij deeze vijf voorgeftelde voorwerpen kan
de natuur niets misfen; bij gevolg zoude men
door bloed-ontlastingen, de bronnen dier onge-^
ileldhedens, nieuw voedzel aanbrengen.

б. In verhardingen (jndurationss), verette-
ringen {fiippurationef)., het vuur ifphacelus\\
en gezwellen {tumores), daar noch volbloedig-
heid, noch koorts plaats heefc.

In gezwellen en verzweeringen, welken
uit eene Ziekte - fcheiding (crifisj voortkomen;
of in die, welken tot eene verettering (fuppu-
ratio\') moeten overgaan.

8. Bij h\\QQ.A&.otimgQu(Jicemorhagiones), daar
reeds een al te groot gebrek van bloed plaats
heeft.

h\'/mdaartige koonzQii (jehres Catharrales &
malignd), en vooral wanneer de Lijder zwak
is.

11. In tusfchen- poozende koortzen, ifehres
internüuens\'^, als ook\'in eene huivering, wel-
ke de voorboode eener koortze zij,

1Ten tijde van zomraige ontlastingen,
als hevige Biiikzuiveringen, Buik en Roode-
loop, ÜÊrke uitwaasfemingen , vloeijing der
Aanbeien, Maandzuiveringen enz.

14. Eindelijk moet men nimmer aderlaaten
hl befmeUelijke zlektens: want door de ver-
mindering der bloedkolom ^ wordt het befmet-

C\') Pa alk foorten van Waterzucht kan en mag de
adedaating niee achter weege gelaacen worsten; vooral
eict, wan^ieer de w^aterzucht ontftaat i) door dac hac
bloed niet genoeg bevrijd wordt vm die waterachtige
deelen, welke het In eene te groote menigte bezit; 2)-het
gebrek fcuidlj\'s oiuftsan zijnde, en de lijder fterk en
bloedrijk is; en eindelijk. 3) ia eene pas ontflaiise wa-
terzucht, tusfchen vel en vieesch, wasr de longen zeer
zijl aangedasn, en waar raeede koorts verzeld gaat....
Zie hier over de Verhandeling der Waterzucht door den
Hooglcera.^r mo>;ro biads, 3p. en de daar uevens zijnde

teiicl gilt (virus) fpoediger, vrijer en gemaklij-
ker door de geheele masfa verfpreid (*).

onaer zwangere Vrouwen, om zich op üe neiit Zwange-
Iiaarerdragt eene ader te doen openen;— doch
deeze gewoonte, hoe algemeen ook, heeft ccli-
ter haare uitzonderingen, en zoude gevoeglijk
onder deeze volgende regelen können begreepen
worden.

Ten eerße^ of eene Vrouw gezond, llcrk Tv\'nrdc in-
en arbeidzaam is. - uifv^l^.^

Ten vierde, of eene zwangere vrouw, voor
haar zwangergaaii, gewoon was, aan hevige en
fterke maandzuiveringen, en eindelijk

O Schoon wij nogthaas in de Ziehtens en ongefleU-
hcitn%, weiken iu deeze voorgefielde veertien afdeeün-
geu begreepen zijn, de aderlaaüpg onnut en fcbasddijk
hebben voorgeflild, lionnen er echter omfendighedea ziju,
welke dringende Redenen to: het doen deezer operatie
geeven ; en hier ,op dient een Oplettend Aderlaater
keurig een waaiiend oog ce vesdgen.

de omftandigheden, waar in het aderlaaten ver^
eiPcht wordt, zicli voordoen.
^etHe en Wat dg twee eerstgenoemde (fchoon twee te-
li\'.r, genftrijdige voonverpen) betreft, daarin behoeft,
ja behoort mijns bedunkens, in de loop haarer
gelieele zwangerheid nimmer adergeiaaten te wor-
den : want in de eerfle werkt de natuur regehnaa-
tig , en zal door de arbeidzaame leevenswijze tot
geene overtollige bloedsvermeerdering gelegen-
heid geven. En bij de tweede zoude de ader-
1 aaiing fcliadelijke gevolgen kennen hebben;
döoixüeu uil: de vermindering van het bloed, de
vermindering van \'s leevens onderhoud geboorei^
woi\'dv; eii bij gevolg zoude hierdoor Moeder en
Kind van \'t" noodige Leevensvoedzel beroof4
worden, .

Derde, l-n het derde voorwerp is de aderlaating, iii
tegenfteUing der twee voorigen, nuttig ja nood-
zaaklijk: want door de bloedrijkheid en derzelver
geduurige vermeerdering worden de bloedva-
ten te veel opgevuld; de Vrucht ontvangt meer,
dan vereischt \'wordt; en de noodisie\' uitzet-
ting der Baarmoeder wordt belemmerd: hieruit
zoude eene miskraam (abortus\') of andere toeval-
len, zo de aderlaating verzuimd wierd, verwekt
worden.

Vierde. ^^^ ^^^^ vidrde geval is het noodzaaklijk onj
tegen den tijd der geviToone maandelijkfche ont-
^ las-

laningen eene ader te openen, en dit eenige
niaanden achter den anderen, ja zomwijlen v/el
de geheele dragt door, ieder maand te herhaa-
len , om een te menigvuldig bloed van de Baar-
moeder af te leiden, het welk anderzins veel-
ïnaalen doet miskraamen.

En eindelijk, wat het laatße gtfj\'tf/betreft,Vijfde,
daar in kan en mag men altoos van den gewoo-
nen regel afwijken. — Immers zijn de geval-
len van Keelontßeekingen, Zijdeween en menig-
vuldige andere hevige ziektens genoegzaam in
getal, waar in men zonder nadeel Van Moedcf
en herhaalde aderlaatingen verricht hadde

Door\'het handwerk verftaat men de werkü)- Wat het
ke uitvoering der operatie zelve. haadwerfe

De oplettendheid van Aderlaat er moet be-
paald zijn, wat voor , wat onder en wat na de
OPERATIE moet verricht worden.

^ (*) Hier van] vindt raeu, onder anderen, een aanmerke-
lijk geval, in Uari de Saignef pag. 71, alwaar verhaald
■Wordt van eene Vrouw, die agt en veertig maaien ge-
diiarende haare zwangerheid, met een gelukkig gevolg, was
adergelaatsn,

Wat vosrttQé7A]\\i\\^méQVinoodïgen ïo^y?^/,\'welke befraatJiis
de ver ^ ccn laathand, lancetten , een hekken of kommet-
wordt ^^^^ bloed tc ontvangen, eene [pons, een

kom met water, (en zo men op de hand of den
voet aderlaat een vat of emmer mee genoegzaam
warm water gevuld,) één of twee kompresfen,
\' een zwachtel, twee of m^zt[pelden^ een glas met
•water, azijn, brandewijn , of ander geestrijk
vocht, z^-ïi handdoek^ ww^igt helpers, enemde-
lijk, zo men van het daglicht geen gebruik kan
maaken, een ontfiooken, wasch of kaarslicht.
Wat cn- \' ^ndür de operatie wordt yoor eerst acht ge-
der de 0\' geeven op de plaatsing van den lijder: welke

verricht plaatfin g is, of modzüaMijk of verkieslijk.
wordt. In de plaatftng van Noodzaak kan men gce-
Plaatfing, ^^^ fcliikldiig maaken; maar de Operatie wordt
gemeenlijk op het bed liggende verricht.

In de plaats van Verkiezing zet men door-
gaans den lijder op eenen ftoel, in eene ge-
niaklijke houding, zo voor zich zeiven, als voor
den Aderlaater^ ten warende Lijder van een
zwak en zieklijk gcftel was, en gewoon onder
het aderlaaten flaauw te worden, als dan, om
dat te verhoeden, verricht men veelraaalen te
bed liggende dit handwerk.

Daarna, vjovèt^de druk of knelband aange-
legd; op die wijze, als in de afzonderlijke Ader-
laatingen zal gezegd worden.i

Vervolgens het vat bepaald hebbende ^ neemt
men het Lancet tusfchen den duim en wijsvinger
in het midden van deszelfs lemmer, niet te laag
liij de punt, om niet belemmerd te worden, en
niette hoog bij de kas, om het behoorlijk te
konnen ftieren (zie pl. 1. fig. 9.)- rusten-
de met de overige vingeren op dat deel, hetwelk
adergelaaten zal worden. — Eindel|)i buigt men
de twee vingeren, die het lancet houden, en met
7.e uit te ftrekken doorfteekt men de bekleedze-
len op de bepaalde plaats, zagjes diaxkkende tot
binnen in het vat, \'t welk men gewaar wordt
uit de ligte weêrftand bieding van de ader, en
uit eenige uit het wondje fijperende droppelen
bloeds. —. Dan brengt men het lancet, door
bet zelve een weinig op te ligten, terug, ora daar
door de opening te vergrooten.

Ty/ee tijdperken neemt men in acht, in hetDatijd-
docn deezer handgreep, dt fieek naamelijk, ei^SeezSo-
de Gpfnijding. peratie

is om den weg van buiten naar binnen te maaken.
De op. De OPSNIJDING is de tijd, die noodig is om
den weg van binnen bmtenwaards te verwijde-
ïen. — Gedumende den eerfien tijd, doet men
den fteek met de punt en de twee fnijdende zij-
den: — en geduurende den tweeden., vergroot
men de opening van liet vat en der bekleedzelen
met het bovenllë fnijdende deel van het lancet.

Het inbrengen van het lancet is verfchillende,
Hoe het oppervlakkige.^ en in diepliggende vaten.

gebragc of meeringevoei\'d: docli in diepliggen-
de moet bet bijna loodrecht ingebragt worden (*).
i De Opening DER vaten gefchiedt in de groo*
Hoe de te recht, de kleine dv/ers en de middelmaatig&

■wqrden. dunkens, deeze laatlle, in alle fooiten van vaten
de verkieslijkfte zij. — De eerjie manier kan
ligtelijk door de wegrolling van \'t vat misfen; en
het bloed loopt veelmaalen niet genoegzaam
lüt: — \'m het tweede-gevalloopt men niet zo
geer gevaar om de Ader afteileeken, maar heë

Wanneer ?Ben in diepliggende vaten het lancet
fchuin wilde invoeren , zoude men veelligt over de Ade;

yefte perfoonen plaats j en bij zodanige is minder vresg
voor Slagader )Pee$ of Zenuwkwei&ingt

Avondje heeft zomwijlen eene traage Sluiting: —
hij gevolg blijft de laatfle, waar in dit voornoem-
de na evenredigheid zo veel niet te vreezen is,
als de veihglle over

los, (verönderftellentie dat er bloeds genoeg ont- tie ver-
las zij) ; men zuivert liet wondje , en voorziet
het verder met een behoorlijk verband (\'f).

C*) Èr wordt verfcliillende gedacht, of raen naamelijfc
«éne groote , dan wel eene kleine opening in de Aderlaating

maaken moeti —— Oet beste hier in is, dat ae grootte
Väa de opening geêvenredigd zij aan de grootte van het vatï

nie, dan eene kleine opening de voorkeur verdient.—-
Niet Zo zeer, gelijk veelen te onrecht gelooven, alsfof
Men door esna kleine opening het beste bloed aftspta; die
■SS eên verkeerd gevoelen, nadien de veneuze bloedbollet»
jêSjhet zij dezelven in een groot of klein getal zijn, echter

huti eigea wezen behouden; en bij gavolg zo wel in hun
kleinder ais grooter deelen (zo er ieis plaats heeft} oniäart
tonnen zijn: — raaar tneii verkiest eene grooter opening,
om dat het bloed hier door vrijer en ruimer kan uitloo-
pen en dus fpoediger aan het oogmerk zonde voldoen.

(t) Mea moet deeze geheele operatie met zo weinig
omflag verrichten, als immers moogelijk ig, om geene on-
noodige vrees of fchrik aan de omftanders, veel min aiti
t^en geenen, die adergelsaten zal worden, aan te brengen.
\' Diowis verhaalt van eenen in zijn tijd voornaarne CV/t^
, welke messe ïoe aderlaaten ce Parijs gebruikt

ééne, dan wel tot lierhaalde Aderlaatingen.
Hoe vee! Het is niet iigrelijk tebepaalen\', boe veel bloed
een?op eenmaal moet afgelaaten Worden. — Eene
ge!a«en laatirog tusfchen vijf en tien meen zal in de mees-
te gevallen genoeg zSjn. Doch hier in moet
in aanmerking komen j de krachten van den Lij-
der, en de Redenen waarom hij adergelaateii
wordt. — In de meeste gévallen is het be-
ter wat minder, dan te veel aftelaaten: veelmaa-
len ^s het nuttiger, dat men twee dagen na elkan
deren aderlaat, dan dat men ap eenmaal te
veel bloeds afcappe, en hier door het lichaam
te veei verzwakke

wierd\'; „ dezen, zegt feij, doe? deuren en vensters flui-
,, len, hi] wil riet dat \'er iemand zal fpreeken of over
„ dc kamer gnsn: hij maakt zo groote bereSdfels en neemt
„ zo veel voorzorg ora eene ader te laaten, als of hij ée-
„ nen srni cf een b;e?- ging afzetten". Chir, Oper, pag.\'
511. Te recht belach: éa&ze beroemden Heelmeii\'

Q\'y Het b.ste teken, zeggen zommigen, dat er bloeds
genoeg «oor deLaatieg ontlsst is, is, ais h« hooger van
kleur wordt; —- en dit gefchsedt gemeenlijk na dat vier
zes of agt oneen afgelaaten zijn. — l^ogthans zien wif
deezen regel niet altoos vast gaw.

Hoe veelmaalen eene laating herhaald moet
vvorden, daar van moet d& Ziekte, Lichaams-
geßeldheid, tijd, Jaaren enz. des lijders, tot
eene Lijdfter verftrekken.

Doch onnoodig aderlaaten, \'t zij ongeregeld,
of op gezette tijden van het jaar, kan nimmer
dan kwaad en zomtijds van nadeehge gevolge«
zijn (*).

Herhaalde adeiiaatingen geeft eene gefteld-
heid tot bloedrijkheid, nadien het bloed bij fter-
ke perfoonen zich fpoedig weder herftelt:Ct-) —

(*) De Baron van Swieten zegt, in de aantekeningen
op de korte llellirigen van Boemaave , „ mannen, die
j, aan dikwils herhaalde aderlaatingen gewoon zijn, üj-
„ don omtrent den gewoonen tijd der aderlaatingen dezelf-
J5 ongemakken,als de vrouwen van opgehouden raaand-
>, ftonden enz." I. Deel bladz. 288.

(f) Dodart heefc opgemerkt, dat zestien oneen bloed
door aderlaatiag ontlast, in een niet verzwakt mensch bin.
nen vijf dagen herfield worden. Hiß, dc ÜAcad. des
Sciences Van. 1707. pag. ^34.

Deeze fpoedige bloedsher&lling blijkt nader in het ge-
"fal van eene iFejntje Andrie%, welke tot haar een en zes-
iigfte jaar met eene overmaat van bloedrijkheid, meer dan
zeven honderd maaien is adergeöpend, telkens van twaalf.
Veertien, of zestien oneen: — hier komt bij, dac dea-

Vrijster nog vier Jaaren achter den anderen, van zo
eene hevige bloedftorting ex uter» achtervolgd wierd, dac
213 in ai dien tijd daar van geen halvcn dag bevrijd was.

want door gediiurigé Adeflaatingén Worden de
vastedeelen van het lichaam nnnder veerkrachtig!
en geeft bij gevolg gelegenheid tot ruimer uit-
zetting voor aankomende nieuwe en vermeer-
derde vochten. ___ Dierhalven is het nuttig ^
de gewoonten van veelmaalen in het jaar bij ge-
zonde Menfchen voorbehoedend ader te openen,
zo niet geheel, ten" minsten nieerendeels uit dè
Genees- en Heelkunde te verwijderen (*>

èie ScuLTETus ïVapinhiis der Heelmeesteren ^ 2 deel
bladz. 837. en van eene Jufvrouw^ welke drie Jaaren
lang tweemaal in eene aiaaad deeze operade onderging,
ibid bladz. 840.

Nog aanraerklijker ls het geen verhaald wordt In het
hecueil de Medlcine Ckir, é? toni. VI. pag. 392, van
éen Vroinvs\'perfoön , die in negentien jaaren, (van haar
zestiende afj gereekend) in opftopping der menfirua voor
deeze ongefteldheid dtdzend ett tmntig maaien h ader-
gelaaten: 80 maal op den voet, en 940 maal op den atm,

Om 21\'ch vsn het onüoodig adedaaten te g\'ewennen,
moét men dit in navolging der natuuf, zio als dit bij het
ophouden der menßruis plaats heeft, (die van tijd toe tijd
in hoeveelheid verminderd worden, en komen tia langer
verloop van tijd voor den dag, tot dat ze geheel ophou-
den: want fchielijk ophoudende, volgen \'er doorgaans läs-
sige loevaiiea op,Jin faoèveéiheid, eu ia tijd doen vef-

(JLlementa)\\ als Water ( Jqud)^ Vuur of vlam- gcaeid^
vattende doffe (Ignis feu phlogiston), Zout QSal),
en Aarde (Terray

Onmiddellijk na de Aderlaating vertoont zich Ëoe het
het Bloed als een dikachtig, donkerrood eendaan-
tig vocht: doch ftitftaaiide en koud Wordende j ping ^^ich
verdeelt het zelve zichtbaar lijk in een rood
Vast y en in em Wit Geelachtig dunner ge-
deelte C).

Het roode vaste gedeelte (Cruor Sangul-
nis} is eene Vezel- en Vliesachtige Zelfilandig- getictHc.
heid; en welke door eene herhaalde afipoehng,

s^inddren i -—bij voorbeeld, men wagt eênlge weekeii
ianger, en tapt eenige oacrn minder af dan na gewoon-
te j dit neemt men in de volgende keer weêr in acht,- tot
men einJeiijk op bet Isatsc daar van geheel ophoud;
en niet dan uit Koodzaak scierlm!:.
O Hat Bl;ed nog warm (afgetapt) zijnde, dampt\'er
waafem of geest uit, evenredig san Water- deelen; en
nit de goede of kwaada Reuk deeze^ uitclsrapendeTtoffsn ,
ksn Czeggen zoMtnigen) veelmaalea des blojids hoedanig;-
Jjeid afgeleid worden.

tot een wit vezelachtig draadweefzel overgaat
De Wijc. Het witte oeelachtige gedeelte, Wije
{Serum\') genoemd, is eene dmine lijmachtige
vloeibaare Zelfftandigheid, van aart als het wit
der Eijëren; fchijnende een zaamenmengfel van
water, fiijm en zoiitdeelen (f).

Waaruit ^^ Evenredigheid, die zich tusfchen deeze
men de twee deelen (naamelijk het vaste en vloeibaare)
hdd^van moet bevinden, derzelver aart., en de onder-
\'t bloed fcheide kleuren, waar van zij zaamengefteld
deelt. zijn, doen over de hoedanigheid van \'t bloed
oördeelen.

De evekredigheid heeft geen vasten ftelre-
redigheid. g^U nogthans zoude men dezelve gevoeglijk
konnen bepaalen in eene gelijke koeveelheid van
het vaste met het vloeibaare: —. zo dat,
wanneer hst eerfte het laatfte aanmerklijk over-
treft,

Bij eene herhaalde affpoeliiig, Tclieidt de Bloed-
Ifloinp (Cruor Sanguinii) in een Vezelachtig (^an JibrO\'
Ja) , en in een Rood gedeelte (pars Rubra.\')

(f) In de fflje is het water het overvloedigtst; in
hec R-oode gedeelte heeft het vlamvattende de overhand 5
doch in het Fezelachtige vindt men de meeste aarddee-

Zie hier omtrent meer bij A. Dal\'ïhaza.vr Heelk. Ziektek,
I deel bladz.^ S^ö cc Seqq.

treft, het bloed als dan te dik, te taaij en te
onvloeibaar is: en in tegendeel, wanneer \'er
meer Wijeachtige, in évenrediglieid van het ve-
^lachtige gevonden wordt, als dan eene te
groote verdiinning en vloeibaarheid van het bloed
plaats heeft

Door den aart vérftaat men de hoedanigheid, De aarh
Van het vaste vezellchtige en van het vloeibaare
gedeelte van \'t bloed.

Wanneereer[ïe minder of kngzaamer, daii
na gewoonte zaamenilolt, veronderftelt zulks een

O Docli deeze ftetrège! Heeft veel beswaar in; want
N den eenen Menfch ftolt het bloed, afgetapt zijnde,
Ichielijker clan bij den anderen; bf wanneer het langzaam
én als droppelende uuloopï» is het veelmaalen > eer het
gefcheiden is, koud en verdikt: ook maakt de tijd
Van \'t jaar, als Zomer en vyinter, hier veelmaalen ver-
fchil in.

Ook is het bloed, in *t algemeen, in zeer jonge men"
fohen dun en waterachtig 5 dat van oude Heden dik ert
2\\vart; doch die van een midden ouderdom zijn \'t ge-
reedst om eene bloedrijke gefteldheid te krijgen.,

Zommige Natuurkundigen bepaaien, dat in eehè te groo-
te veriijeei-dering van het vezelachdge gedeelte j de zwa^t-
Saüige geraaatigdheid (jemperaméntiim melancholicuni) i
de overvloed van vvije, de waterachtige gefteJdheid
(^smperdmenium phlegmaticuni), èn in eenen te bovsa
van het Roode gedeelte, de galachtige gemaaugd"
^eitl Qempsrcsiksnihin Cliolericum\') zoade bïllaar^
C A

gebrek van genoegzaame hoeveelheid deezer ftof-
fe, of eene te overvloedigheid van water of
flijmdeelen, of eene te groote beweegmg van
het zelve, of ook wel eindehjk, het gevolg
uit gebrek van noodzaaklijke voedzelen.

Wanneer het laatjie, namelijk de wyV, van
een te lijmigen aart is, dan is dezelve vervuld
met eenen overvloed van flijmdeelen. — Wan-
neer zij door ftilftaan en koud te worden, even
als liret vezelachtige ftolt en dik wordt, geeft
zij eene ontfteekingachtige gedeldheid te kennen.
De kleu. De kleur van het bloed heeft meede be-
trekking, of tot het vane, of tot \\\\tt vkeibaa-
re gedeelte-

Hét bloed is gezond, wanneer de kleur noch
te fchitterend, noch te donker, maar bruin
rood is.

Van liet Hec vasts., of mii? gedeelte, kan, ofte bleek,
deelie^*^\' rood^ of wel te zwart zijn.

Wanneer het te bleek is, veronderftelt zulks een
gebrek, of niet genoegzaam bewerkte, of door
eenige ziekte ondergehouden roode bloedilolFe.

Eene te hooge roodheid geeft eene te fnelle
beWeeging, omlooping, en eene tc groote ver-
dunning van de roode bioeddeelen met de
wije te l{ennen: en ontftaat door eene prikke-
ling, ui; overvloed van loog, pekel, ofplszou-
ten, die onder hetzelve vermengd zijn.

De zwarte kleur is meerendeels een medge-
Zellinne van onderfcheiden fclierpteiis, en liet
gevolg van bijzondere ontaarting van den ge-
heelen voehthoop.

Het eer [ie ontftaat gemeenlijk, als de laating
te vroeg na den eeten gedaan is, en daar door
de Chijl, onder dezelve vermengd, meede afge-
tapt wordt (zie bl. 18*}.

f^et laat [ie wordt door de vermenging der gal
{J?ilus) onder dezelve voortgebragt,

Zomwijlen vertoont zich eene witachtige/(w/;\' De korst
icrusta} op liet vaste roode gedeelte. — En
deeze is, of goed- of kwaadaart \'g.

Goedaartig., wanneer dezelve zacht en vast- Goedaar-
houdend is, overeenkomt met geftolde melk,"2>
tusfchen de vingeren frnelt enz. — Deeze is
als dan niet anders dan Chijl, en bewijst eeile
te vroeg na deu Maaltijd verrichte Aderlaating.

Kwaadaartlg^ is wanneer deeze korn te
dik, te vliezig, of zomwijlen geel of groenach- ofkwaad
tig is, — cnma phlogifiiea genoemd; en heeft
eene vastheid gelijkende na zwoort, — voort-
komende uit de meerdere zamenpakking-en ver-
dikking der vaste Zelfftandigheid van den algc-
^T^eenen bloedhoop.
£>eeze korst viui^tmenbij lijders, die aan heet.Q
C \'5 ziek-

ziektens onderhevig zijn; en is meerendeels het ge=
volg eener plaatfelijke, of voorafgegaane ont-
fteeking O-

Het Wanneer het fchuhi}, dat zich den eenen tijd
i^huira» anderen tijd minder, op het afgelaaten

bloed vertoont, niet dan zeer langzaam, en na
eenen geruinien tijd (fomtijds in het geheel niet)
verdwijnt; geeft eene te taaije lijmiichtigheid de,^
bloeds te kennen.

Viß mes dooriiieeden wordt; — de roode bloed-
klomp insgelijks (fchoon minder dan de ontftee-
i«ngs-:korst) taaij is; — dan is het buiten te-
genfpraak noodzaak\'.ijk, herhaalde Aderlaatin-
gen werkllellig te maaken.

Het is Aantnerkenswaardig, dat op het bloed vati
Zwangere Frèuwea zich bijna altoos (fchoon anderszins ge-
zond zijnde) eene ontfteekings- korst vertoont. —
buiten twijiFsl komt du,,onzes bedunkens, door de uit»
zetting der Baarmoeder, waar door derzelver, en bij ge-
legen, vaten gedrukt, en in hunne vrije werking belem-
merd worden ; en bij gevolg hier door hnnne doorftr^a-
lende vochten min of tneer, als waare het, doorcenes^-
tmrlijkc craflccking beledigt en aaiidoet,.

flap zaamenhangen; de korst op het bloed mmder
taaïj, ligt deelbaar, verfchilleild van kleur, groen-
achtig, en het bloed onder dezelve ontbonden
gevonden wordt: — in dit geval, zullen de
Aderlaatingen meer fchaade dan voordeel aan-
brengen.

Be Aderlaating moet niet, zo lang de ont- ^
fteekings-korst zich op het bloed vertoont, tel-iaating
kens herhaald worden. — Men zoude buiten
twijffel veelmaalen tot den laat[ïen droppel dit
verfchijnzel waameemen.

Doch hier in gaat men zo lang te werk, tot
dat de bloedrijkheid voorbij, de overige ge-
weldige verfchijnfelen verminderd, en de te
Vooren harde polsOag verzacht zij (¹).

De uitwerkselen van het Aderlaaten be- verdee-
paalt men, of algemeen of hijzonder te zijn. ling.

1 De bloote befchouwing van het Bloed is veelmaa-
len niet genoegzaam, om eene goede voorzegging te kon-
fea jdoen; maar men moet, gelijk de Hoogleeraar:de
^aen zegt, tevens taet alle de overigs tekenen der ziekte
^iadpieegea.

/^^gsraeen Doof eeii algemeen uitwerkfel verHiaat men
fei.\'^^\'^\'^ cle vermindering en ontlasting van den algemee-
nen bloed- hoop.

werkfclen verfchiilend en veelvuldig bij zommigen opge-
geeven: echter zullen wij dezelven, in navol-
. g|ng van pderen, tot vier foorten bepaaien, als:
I. in uitledigende (evacuaHva),
9. _ afleidende (^derivativa\'),
3= aantrekkende (revulßva), en
4. — verminderende (JpoUativcey

tiag. te van de masfa van het bloed te verminderen.
Derzelver De uitwerkjelen deezer Aderlaating zijn dier-

de hoeveelheid van bloed,\' ontlast de te gezwol-
len vaten; verflapt de overlaadene, verfterkt
de vaste, en maatigt de verlütte deelen; beguns-
tigt den vrijen omloop des bloeds; verwekt
e,ene gemaklijker affcheiding der vochten ^ en
lierftelt eindelijk de natuurlijke werMngen.
Hoe lang Deeze Aderlaating moet zo dikwerf her-
herhaald woi\'den, tot dat de bloedskolom haare

Verëifclite hoeveelheid heeft (*): dit wordt ge-
kend aan de evenredigheid der natuurlijke wer-
kingen, Hchaatns gefteldheid, krachten, lee-
venswijze, jaaren enz. ten opzichte van het
voorwerp.

Doch, wanneer de vaste deelen r<?eds ver- Waaria
„ .. , ■ , , . , n 1 • fchaade-

De afleinpinde Aderlaating (derivcitivsS) Afleiden-
is die, welke het bloed, dat te overvloedig ^iier-
in eenig deel gevonden wordt, afleidt. laatmg.

Somtijds, wel iswatr, wordt deeze rege! bij nood-
zaaklijkheid wsl te buiten gegaan; doch, dit kan bij ver-
eischte omflandighedeii min of meer veilig gefchieden, voor-
al , zo de hoeveelheid ia de vaten maar groor genoeg
blijft, om de leevendige werkingen te honnen verrichten:
dit kan wel met geen zekerheid bepaald worden, doch de
gefteldheid en krschtea van hec onderwerp moetea dea
weg hier ia aanwijzen.

Het eerße heeft plaats in fdiieüjke en hevi-
ge toevallen, als zwaarekwetfingeiivan\'tHoofd,
het zijdewee, verftikkingen enz.

Het andere gefchied, of na lengte van
het Lichaam, het zij aan de voeten in ziektens
aan het Hoofd; of aan het Hoofd, Hals of Ar-
men, in gebreken of ontfteeking der onderfte
Ledemaaten: — of na de breedte van ha Lkh-
ßam, het zij van de rechter na de linker,
of van deeze na de overgetlelde zijde: — of
eindelijk ten derde, van binnen na huiten , ge-
lijk men bij voorbeeld de ßrot ader opent iu
eene hevige keelöntfteeking.

Veelmaalen is het nuttig, dat men in hevige
gevallen eerst nahij het beledigde deel, en
vervolgens op afgelegen plaatfen bloed ont-
last

Nat dee; Deeze Aderlaating is noodig in verftoppin-
ontfteekingen, bloedilortingen enz.

De Aantrekkend^ Aderlaating (revulßvte) Aantrete-
is die, in welke meer voedend bloed in een deel, ^eriaa- \'
dan het gewoon was, wordt aangevoerd. dng.

Deeze opening moet dierhalven in die plaat-
fen, in welke men den overvloed van bloed gedaan
wil vermeerder en zo veel moogelijk is, gemajikt \'
worden.

Zomwijlen wordt door deeze Aderlaating
eene meerdere toevloeijing na eenig verflopt
deel beoogd, ora daar door eene fpoediger ont*
lasting te verwekken. -— Pit ziet men in
eene verftopping der Baarmoeder door eene
Aderlaating op den voet gebeuren (*).

De Verminderende Aderlaó.ting (fpoliati- vermin,
V^s) is die, waar in men zich voorftelt, de^^jgjja®,
evenredige hoeveelheid van het vaste gedeelte dng.
Van \\bloed te verminderen.

C) Over de al - of onbegaanbaarheid der afleidende
en aantrekkende Adedaatingen is veel getwist! doch onzes
bedunkens, bevestigt, onderanderen, de beroemde Halles.
door onwraakbaare Waarneemingen de beftaanbaarheid van
beiden. Zie het 2 deel der uitgezochte Verhmtdelingen
^(ndz, 75, Seqa.

dit uitwerkfel voort: —want, doordien het laat-
fte zich fpoediger dan het eerfte herftelt, moet
natuurlijk volgen, dat na eenige, kort op eikan-
deren verrichte, Adeilaatiiigen, de bloedkolom
hier door in haaren Natuuiilaat zal weder-
keeren.

Verdee- De Bijzondere Aderlaatingen verdeelt men
in gewoonen, minder gewoonen, qw zeldzaamen.

Ij,i ge- Door de Gewoon en verftaat men de Ader-
wQonen, j.-iatingen van den Arm, de Hand en den Voet.

Minder Minder Gewoonen zijn die van den Hals^\'
gewoo- J^gj Voorhoofd en het Oojr.

En Zeld- Zeldzaamen , eindelijk zijn de Aderlaatin-
zaamcn. gen oftder de tong, deflaapen van het Hoofd,
den Ooghoek, den Neus, de Mannelijke-roede 5
de Heup en de Kuiten.

Door Armlaating vcrilaat men die laating, Bepaa-
welke aan het vouwen des Arms gefchiet.[

Pier Aderen konnen ter deezer plaatfe ge Welke A-
opend worden: als de Hoofd icephalica) Mid-^p
den (mediana). Lever- (Ba/ilica\') euEllepijps- worden.
Ader {cuhitea}. (Zie bladz. 9.)

War het cerfle en tweede deezer Afdeehngen Noodige
aangaat, daar van is reeds in het tloofdjïuk van p^^^^g\'^gj

leenlijk komt bij bet laatfle nog in Aanmerking^
dat, wanneer de Lijder op eenen Stoel zit,
deszelfs Schoot ën Kleederen,, of zo dezèlvè
te bed is, over den Deken of het Laken éen
Servet of Handdoek, voor de bèvuiling van *t
Bloed, moet gelegd worden.

Onder- 3.) Na dit bezorgd te hebben, ontbloot men
van\'den den Armtot vier Vingeren breed bovenden elle-
Arm enz. boog; zorgdraagende, dat de boord der kleèdé-
ren niet te veel knelle, het welk zomwijlen in
het toemaaken van het wondje moeilijkheden
zonde veröorzaaken. - Zo men dit niet kon-
de beletten, moeten de knellende kleederen uit-
getrokken, of anderen, die riümèr zijn, in der-
zelver plaats aangedaan worden.

Vervolgens laat men de hand gèöpend iiit-
flrekken, met de palm derzelve tegen het on-
der lle der Borst van den Aderlaater fteunende,
om datde fpieren van den voorarm niet gefpan-
nen zijnde, de ligging der Aderen zoude doeij
veränderen.

Men onderzoekt dé Aderen cn de ügging der
Slagader en Peezen, om dezelven in de Ader-
laating te konnen vermijden.
De aanleg 4.) Hier van genoegzaam verzekerd, neemt
iSland den Laat- oi Knelband (Jbladi. n.) bijna
in deszelfs midden, laatende het binnensarms

Iiangende eind een weinig langer, om den ftrik
te maaken: men legt denzelven, zonder opftrij»
king van de Huid (¹), één of één en een half
duim boven de plaats, daar men de opening maa-
Iten wil, tot meerder vastheid aan. Mén over-
kruist de twee einden achter den arm, doende
het buitenfte eind binnen door over den arm
naar buiten gaan, om aldaar eenen enkele!en ftrik
te maaken, waar van de luts na boven, en de
twee einden na beneden afhangen (zie pl. I»

Men haalt den band niet meer tOC, datl
noodig is, om^ de Ader te drukken, zonder
nogthans de Slagader te knellen (t)«

1 Veele zijn gewoon, om, wanneer zij den Laatband
aanleggen , de huid daar naeede cp te fchuiven en te fpan-
öen; —— doch dit geeft veelraaalen gelegenheid, dat^
als de Laatband wat los raakt, de Opening van de huid
toet die van het vat niet over een kome, en bij gevolg
^aar door veeltijds eene belette uitvloeijing, of andere toe-
vallen gebooren worden.

(f) De Redenen, waarom men den band om dan arm,
boven de plaats, die men openen wil, aanlegt, is, om
den terug !oop van het bloed te verhinderen ^ het welk
door de Slagaderen naar de vingeren overgebragt zijnde,
Van daar door de Aderen weder in zijnen loop door den
omgelegden Band gefiuit en tegengehouden wordt, \'t Welk
Ratuutiijk ds Aderea onder den Baud does zwdlea,

Men verldcst de Ader, welke zich het opper-
Vla :kigst voor het oog vertoont, en min of meer
vrij ligt van Slagader en Peezèn.
Het doen 6 ) Dit bepaald hebbende, neemt men het
\' welk men opent cn in den mond (leekt
iZie hladz. sf.); vérvolgens vat men den On-
derarm des Lijders, en brengt denzelveu uitge-
ftrekt tegen het ondeifle zijdelijke deel der Borst;
laatende de hand flidten met den duim tu: fcheii
de vingeren, op dat de Spieren de Aderen naar
buiten zouden drukken en onderfteunen.

1 Eenigen raaden aan, zo de vaten niet genoegzaam
zichtbaar worden, dezelve roer etna Spons in warm water
gedoopt te beften: of zo Anderen willen, de hand, eil
zelfs wel dpn Ond^^raim, in warm water te bonden, waar
door het bloed verdund vvordeude, de vaten doet zwel-
len.

of losfer, indieil hét nooäig is; claarriä omvat
inén den Arm, (met de Linkerhand bij voor-
heeid , als mea den Rechtere ^ en met deèze laat\'
ße, als men den Linkerarln Aderlaat j) zoda-
hig, dat \'de difim op het vat, twéé of drié viiï-^
geren breedte onder de bepaalde plaats der opé-
ï^ing, en de hafld achter beneden den elleboog
iomt te (leunen. Als danbevoele mCn nogmaals
^éeze plaats met den top des voorülen vingers,
öm te onderzoelien, of dc Ader dOot de bewee-^
ging, welken de arni gemakt heeft, niet van
ligging veranderd is. —- Indien» men als nog
\'3e Ader in den voorigefi ftaat, of völdoénde om
geopend te wordeügelegen vindt; zöneemt iriên
het Lancet (zonder die plaats uit het gezicht tè
verliezen) tusfchen den duim en voorllen vihgerj
ïnaakende eene opening zo als wij\' reeds Uadii
27 Seqq. geleerd hébben.

7.) Het bloed ontfprrügf zo dra men liét laïï- TvVodïgé
^et te rtTg haJalt.\' —- Eén omdaiïder of heipér, t^in^gèn\'?
Welken achter dên lijder flaat, (ten wäre mén "P\'^e\'" het
^enzelveiï op hët bédliggehdé moést Adercpe- van\'c\'
lien, en men zich fcliikkén moést, nä de gelé-\'^^®®^\'
genheid der plaats,) ontvangt in eén Bekken,
^at hij onder dön aïra des lijders heeft doorgei
ftooken, het uiefpringende bloéd.Aanftondi
^a deeze verrichtiug, fluit mén het lanéet, eii
^^gt het zelve in her kommetje\', waar in\' héê
0 wa-

\\¥rler met de fpons is, om he;: voor het aaiTt
Meeven van \\ blosd te beveiligen. -— Zo liet
iBloed met driftig genoeg uitloopt, laat men den •
lij der zijne vingeren beweegen, of men geeft
liem iets in de hand om rond te draaijen, cm
dat door de bewceging der fpieren, het bloed
ï fcliielijker uit de inwmdige^ in de uitwendige
Aderen overgaat.

Zo lang het bloed loopt, onderftemit men den
rooranii des lijders. — Doch indien het bloed
■ geenen Boog maakt, of niet genoegzaam ftraalt,
maakt men den laatband , zo dezelve te ftijf
gebonden mogt zijn, een weinig los; — op
dat het bloed vrijer door de ilagader zoude ken-
nen loopen: in tegendeel, zo de Band tc los
is, en de Ader niet genoegzaam gedrukt v/ordt,
haak men denzelyen v^at naaviwer toe; zorgdraa-
gcnde, de opening, der bekleedzelen tegen over
die der Ader te houden, en den arm in zo eenc
gedaante, als in de tijdftip der opening, tca
éinde de verdraaijiiig der fpieren te verhoeden.

h\'t Ver- heeft, maakt men met de. linker- hand (veron-
baad. derlleUende, dat men op den rechter- arm gelaaten
heeft,)den band los,terwijl men met de anders
een zacht Sponsje tegen het wondje houdt. —
De Band v/cggenomea zijnde, houdt men den
duim van de hand,, welke de Operatie ïiiet ge>

\'^aan heefc, even boven de gemaakte Opening;
drukkende veiTolgens het fponsje langs de Ader
^ledervvaards, zodanig» dat de duim, die daar bo-
^en ligt, hetzelve onmiddellijk kan dekken (¹):
Opening aldus bepaald hebbende, laat men
"^en arm een weinig buigen, en reinigt, met de
%ons, het overige van dat deel. •

Hierna neemt men de, Kompres tusfchen
^en duim en voorften vinger, welke men vaa
^Wen opwaards langs de huid (dezelve een wei-
\'lig plooijende) opvoert; intasichen doet men
\'ien duim nederwaavds, langs de iLrefc\'kir.ïg det
^der,zakken, om de ultvloeijing van hec bioed
te beletten: — plaatfende op dit oogenblik da
^^ompres, welken uit een agt of meer dik ge- Wat de
Vouwen, droog zuiver linnen lapje bellaat,

1 Veelmaalen houdt het bloed , zo dra da bsnd
^ordc !o?ptïïaakt, met uitvloeijeü op, en vervorderd ?j}-
\'\'Cfv nEtauflsjken weg: in dit geval behoeven zo veele

^OQwijlen, fchoon de Laatband is ve-eg genomen, biijfc
drifc der ultvloeijing duureu j \'t welk mefarendaels door
enge knellende Mouwen veroorzaakt wordt, die dc
^der als eea tweede Knelband blijven druiiksn: dit 20
lijnde , moet zulks ui t den weg genomen worden, har zij niet
•^özelve een weinig op te ruimen, of wat aftetrekken:
hier door aau het bloed ruinste te gseven^, op dar
\'^öc VI ij er door de Aderen kan oniioopea.

(zie pl. I. pg. II.) op het wondje, en beves^
tigende dezelve verder door den Zwachtel.

Zwachtel otid linnen, zonder naaden of zoomen, twee el\'
len lang^ en één duim hreed.

saoge- hand, zo men op den Rechter-arm heelt AdergC\'
iaateii, en in de P^echter zo men den Linker^
arm lieeft geöpend. De rechter - hand bepaalt
als nog met de twee voorile vingeren de kom-
pres op het wondje. — Men laat den zwach-
tel een half voet ontrollen, leggende deszelfs
eind even over de fcompres bimiens- arms aan: —
de vingeren verlaaten een voor eendendrukdoek,^
cm den zwachtel op denzelven tefteiinen; intiis-
fchen gaat men met de hand, die den zwachtel
heeft, biiiteiiwaards onder den elleboog iieenr
cverkniifende voor de eerfcemaal de korapres;
men verplaatst de vingeren wederom beurtelings,
Cen dit doet men bij elke overkruisfmg); — ver-
volgens gaat de zwachtel boven den elleb/oog
heen, en keert ook weder boven denzelven aan\'
den binnenkant terug; overkruisfende ter plaatfe
van dc kompres, zo lange totdat de gehee-
fc zwachtel ten einde is (*). — Dit einde be-

vestigt men (te lang ofte kort zijnde, fiaat men
dat deel binnenwaards een weinig oiii,) met twee
fpeklen, ter piaatfe van de kompres; in aclit
neemende, dat beiden,oïten minften één derzel-
ven , tot op en in den dmkdcek, ter meerdere
Vastheid doorgaat (*). (^lepl. IL fig. i.)

2|jn, is het nuttig (voora! bij woelende Lijders, of als
het tegen den nacht gaat), deeze met eenen Speld, welken
tot op de Koinpres doorgaat, tot eene naauwkeariger
vanhechting te verzekeren. — Ook Iaat men na één of
twee OKiflagen, den arm een weinig buigen, waar door
het verband gefchikter kaa aangelegd worden.

C*) Die is de tegenswoordige bij ons, en bij ds meeste
Adetlsiaters gebruiklijkfte manier. —^ Voorheen , gelijk
iJog heden bij weinige gefchied, yestigde men den zwachsel
mettoeknoiDpingder beide einden, of met één eind dat opge-
fteeden was, of wel met Banden die aan de eirtden gehegl

»Is wij aangetoond habben: aUeenlijk met dat verfchil, da;
Wc eerfte eind langer binnensarms blijft overhaagea,
en iT de oingsande gangen van den Zïs\'achtoi niet begree-
ï>sn wordt; deeze bijna ten einde zijnde, neemt men bei-
da de einden, en maakt dezelven achter den elleboog niet-
^enen Knoop en Strik vast. Volgens de twseit. manier,
•laameliik met een eind opgefneeden, wordt de Zwachtel,
®vea als inde Verhandeling geleerd is, aangelegd; doch
Wt opgefiieeden eind ,| dac het kaïfts is, wordt met geene
\'"pelden gehecht; maar een der opgefneeda eiadin gaat te
\'\'"R over den arm , en wordt aan h(?t andersn,£!s het voo»
\'\'\'ë?, vsrbondin. ——• De derde wijze ^ door Banden
D 3 nsa-

Dc ba- 9.) Eindelijk gaat men tot de hez&rging, zo
zprgia^, ^^^^ deel, als K\'m.den lijier over.

Zo van EerfteUjk fchikt men de kleederen voorzich-
den Arm, ^^ hmmo plaats: vervolgens laat men deii
arm, cp dat het verband niet afglijde, of kome
te verfchiiiven, een weinig geboogen voor het
liji, en eenigen tijd fiil houden.

Als vsa Omtrend den lijder komt in a.2.nmevkng^ of
der.^\'^"\' dezelve bedliggende ziek, of op zijnde en ge-
zond is. - In het eerße geval., kan men den-
zelven wat meer toegeeven, en eenige verfter-
kende middelen noodig zijnde, toedienen: ook

Doch is Doch, bij dzirlaatßen, en bij ßerke Perfoo-
zoratijds moet men met denzelven omzichtiger te

lüij. w^erk gaan; nadien door woelen, oïandere be^
wegingen, ligtelijk het verband zoude könne«
los geraaken, en eene min 01 meerdere fterke
bloedtlorting verwekken: ook is het voordeelig\'

naamelijk,is nog wel, (in tegen (lelling deezer genoemd\';,)
d(j beste; denze Banden zijn aan ieder eind ccs Zwscbiel^
één, en \'vVorden, wanneer deZwacbrel is aangelegd, achiÊ\'\'
den eliebocg met eenen Knoop ea Strik bevestigd.

fte bij cleezen, van zich eenigen tijd in bewee-
ging te houden;, om daar-door niet alleen eene
betere menging en beweeging in de vochten te
Verwekken, maar ook eene fpoediger en heil-
^aamer uitwerking te veroorzaaken.

I.} Wanneer men bij het verricliten der Laa* Hoe bet
ting eene Kaars oï Komtllcht noodig heeft, moet pfa\'^r
de geene, die het zelve houdt zodanig achter wordt.

den Lijder geplaatst worden, dat het Lichtfchijn-
zel jtiist op de Ader tegen de punt van het
Lancet aanfchijne.

lï.) Men moet nimmei- fleeken, als men de Geene
Ader, noch zien, noch voelen \\i-i\\i; al was er

Zelfs een lidteken, dat de plaats aanwees: want gezicht of
men zoude niet dan bij geluk treffen,\' het g^^^i

inen in dit geval den anderen arm, of zo het
daar hetzelfde is, de hand, denwi?^, oï eenig
mder deel openen, dan onbedaclit den weg der
blinden inüaan (*).

(\'*) Er zijn nogtazzseanige (doch denkelijk siaar Mfsinige)
^\'eehneesten, welk e in di: geval raaden; de huid te door.
■l^^ijden , de Ader te zoeieri, en den te epmsn.---

©e plaats ÏH.) Waiiiieer het Vat zo diep ligt, dat meu
l^ef gef het zelve niet dan door het gevoel kan ont-
zicht ver-fïekken; zo moet men die plaats, daar men het
■ gevoeld heeft, niet uit het gezicht verliezeni

Daar zijn Vaten, welke zich met doen voelen,
zo dra de baud gelegd is ; maar wel eenigen
tijd daarna -

We\'^ge? IV.) Iu het algemeen moet men de Ader
bpend opciicn, daar dezelve zich het klaarfte voordoet,
v/ordï^ onder het lidteken van voorige Aderlaatingen:
want indien men haar op het lidteken zelve
opende , zoude men niet alleen meer pijn ver-
vi\'ekken; maar het bloed zoude zo goed niet llraa-
len, om qac. de iidte|ïens de middenlijn der A-

laater, uit voorzorg voor volgende Ader iaatingea,
de Ader voor de eerfce reize zo hoog als moo -
gelijk is, en geduurig nederdaalende, doet hij de
openingen zeer nabij elkaiideren, om altoos voor
eene volgende eene plaats over te liouden.

Dodi deeze Hancciwijs van Aderlaaten fcbijnt niet alleen
Wreed, raaarweinige Pacienten zonden zich hieraan
onderwerpen , en aan wcike moeilijkhedtn is dezelve niet
verki-ocai?

VL) ¥len is zomtijds in de noodzaaklijkheid, om Omzictj.
de Vaten, welke vlak op eene Slagader;Pees ofj^ly^^,
op het Peesachtig-uitfpanfel liggen, te openen, niige a-
Docli hier in moet men ten\' uiterlle omzichtig gga.
zijn, en de punt van\' het Lancet bijna horizon-
tüal houden, tot dat het in de holligheid van \'t
vat gekomen is, en dan opligtende (eleverende^,
met deszelfs bovenft« fnijdende deel de opening
vergrooten.

Zo men het lancet loodrecht infteekt, loopt
men gevaar om eene der zo even opgenoemde
deelen te kwetfen. —— Beter is het nogthans,
dat men nimmer op deeze plaatfen Aderlaat, maar
veel liever een weinig hooger of laager, daar de
Ader vrij is, fchoon dieper hggende.

VU.) Midden- en Lever- ader (yena medi- Omzlch-
ana & hafilica\'), worden het meest, als dc ge- ^f^i^\'jd!"^
maklijkile en gefchiklle vaten geopend; doch in den-en

beiden moet men zeer omzichtig, uit vrees voor g^err
de tweehoofdige- fpier en Armfagader, te werk

voorzichtiger doen, de hoofd- of ellepijj)s~ ader
(yena cephaliea & cubitea), als vrij zijnde van
Slagader en Peezen, in moeilijke gevaUen te ope-
D 5 nen.

wel 20 vlug en fierlijli niet, als uit de anderen:
doch het is bete? > zegt Dïosis, eene laating te
doen 3 die in het oog van de om\'mnders zo be-
vallig niet is, dan zicli in gevaar te ftellen van
andere deelen tc kvvetfen.

Otnzïcb-piiatin?;, lijders, ten tijde Kinderziekte te
tigheid . , ■ ■ j^. , , , ,

hïofaï ^^^ dengeoefendften, de grootfte oplettendheid:
vooral zo de arm ter plaatfe der ader met pok-
hen bezet is. ... „ Men moet hier in omzichtig
te werk gaan; en zo zij droog zijn, dezelven al-
voorens te dier plaatfe, die men verkiest te ope-
nen, eerst affchilveren.

IX.) Een zelfde moeilijkheid baait het dik-
Omzich\' werf, als fVaterzuchtigen (die zo als wij hladz.
^\'■^Wa ^^ aangetoond, in eenige gevallen,

lerzachd- of door bijkomende omftandigheden deeze
gen. Operatie ondergaan moeten) moeten Adergelaa-
ten worden: bij deeze voorwerpen zijn, voor-
al als het eene algemeene Waterzucht (hijdrops
Univerfalis) ïsalle hunne deelen zodanig ge-
fpannen en gezwollen, dat hunne vaten, zo niet
geheel, ten minfte Voor het meeste gedeelte,

moet, zo als klaarblijklijk is, de uiterfte om-
zichtig- en naauwkeurigheid, gepaard met een

en achter den lijder ftaan, en hunnen geheelen arm ader-
arm brengen, over den opperarm des Lijders
en dus voorzichtig eene der Aderen openen.

Echter moet deeze wijze, zo weinig als mooge-
lijk is, gevolgd, maar van den beginne af met
de linkerhand gewend woi\'den.

Handlaating , is 012 laatiiïg, welke op den
rug der hand, meerendeels ter plaatfe der na-i^ög.
bands - beenderen, verricht wordt. \' ■

Dc Pink en Hoof dader (yena Sahatella & v/eike
cephalica\') of eene van derzelver takken Czie bladz, A\'-rs ga-

Voor- Alvooreiis men tot deeze Operatie begint,
gorgen, ^^^^ ^^^^^^ ^^ Hand (de mouwen een weinig op-
geftroöpt of omgeflagen, indien het noodig is)
eenige minuten in warm water houden; wrijven-
de dezelve een weinig, op dat de vaten, die hier
veeltijds klein zijn, meer bloed ontvangen, eii
daar door beter zouden opzwellen (¹). Vervol-
gens fchiktmen den noodigen toeftel (bladz. 26)
in gereedheid, en zet den Lijder op eene be-.
IvWaame plaats.

laatband- even boven de voorhand aan, op dezelfde wijze
als bij dc Aderlaating op den knn (bladz. 46)
is aangeweezen: in acht neeinende den Strik aan

Laatende dezelve als dan weder op nieuw in \'t
water houden, tot zo lange men ziet, dat de
Aderen genoegzaam gezwollen zijn.

Hoe ge- Daarna droogt men de hand met een hand-
Sr^"clQek af; men onderzoekt de Ader; en deeze

1 Zo de Vaten zeer groot en vol zijn, gelijk bij eenige
voorwerpen plaats heeft, behoeft deeze voorzorg niet.—
doch dit niet zijnde, moet men zich asn den Regel hou^
den: echter in acht iieemen, dat het water genoegzaam
vinarm, doch niet te heet zij,- en ook dat de Hr.nd daar
niet te lang inbiijve: otn dat daar door de huid bol en
opgezmlien zoude worden; \'t welke de Operatie en. uit-
vl-oeijing van \'c bloed veeicijds hinderlijk maakt.

paald zijnde, doet, men de hand Üüiten om de
huid te ipannen, en opent dezelve even als wij
in het handwerk (hladz. 27) hebben aangetoond«

De Ader geopend zijnde, en het bloed willende
niet uitvloeijen gelijk veelmaalen gebeurt, laat \'
men de hand van den Adergelaatenen weder in
het warme water fteeken; wanneer niet zelden
het bloed genoegzaam uitloopt.

Bloed genoeg ontlast hebbende (*}, neemt
men de hand uit het water; men maakt den band
los; zuivert liet wondje met de fpons; leggende
op hetzelve een drukdoek , en hier OVer het
wilidzel.

Het VERBAND tot dceze xAderiaatmg beftaat Het Ver-
uit een éénhoofdig v/indzel, anderhalf el lang,
en één duim breed. — Veele gebruiken uit
welftaandshalve een zwart zijde lint ; lengte
en breedte als het voorige.

(*} Het is uiet wel moogelijk, if? detzé^ zö V/el als fft
de Vsetlaatingy de hoeveelheid van het uitgeloopsn bloed
naauwkeurig te konnen Weeten. —~ Da fnelheid , wasr
jneede het uit de Ader vloeit, en de grootte van de Ope-
ning doen hier best over oordeeien: té meer, als men eea
Wéinig in een Kopje kan öaEvafigan, en daar uit kaa af-
leiden, den tijd, die lot voiloopen noodig is.

Eenigea gisfen uic de klmr van het water, dat met het
bloed vermengd wordt, doch dit is meerendeels,zo uit de
verfchilletide Bloedsgefteidheid , als uic desjelfs min of
Eseerdere kleurigheid jZseronaeker.

aan de Yoorhand bij den duim; en leidt den zei-
ven\' fc\'iiiins ovci- de koirprcs en het achteifle
nalkiiids beentje, uitwaards om den pink; en
tusfchen den duim en voo\'.ftcn vinder doorhaalen-
dc, gaat men fcludn over den voorgaanden om-
flag, in dc gedaante van een dwerfch kruis, na
het achteiile en bovcnfte der voorhand; men
daalt acliter onder dezelve heen, en veivolgtwe-
der boven den duim, als vooren:-men maakt

na drie dusdanige omwindingen het windzel in
de rondte om de voorhand vast. (izie fL II.
fig. 2),

Bepaa- VoETLAATiNG is die, wclke op of aan de
hültenzijde des voets, of wel aan den binnen en-
klaauv/ (nialltölus internus,\'^ bij den grooten
toon verricht wordt.
Welke A- De in- en uitwendige Moeder- aders (Fenis
Saphem-^ in- st extern^ (bladz. lo) worden in
worden, deczc 0|.,eratie geopend, (pl. 1. fig. 4.)
Vüorsor- Men iaat den Lijder, aan welken men devoet-
laating zal in \'t werk ftellen, eenigen tijd te voo-
ren, met beide dc voeten (*)? iii een emmer of

tobbe met water, zo warm als lijdelijk is, zitten,
Intusfchen is men bedacht den noodigen toe-
flel (bladz. 26) in gereedheid te brengen.

Ds Aderlaater plaatst zich zittende op eene Operatie,
knie voor den Lijder en laat deszelfs voet, den
een\' voor den anderen, op den kant des emmers
of van de tobbe zetten, om ze beiden te onder-
zoeken, en verklede dien, waar cp de vaten zich
het beste voordoen.

Ora deezen legt hij den laatband, ev&n hoven
den enklaauw (*} in acht neemende, dat de
ftrik buitenwaards gelegen moet zijn (zie pl. I.
fig. 4); laatende vervolgens den voet weder in
het Water zettenen maakt intusfchen zijn Lan-
cet (\'t welk hij als meermaalen gezegd is, in den
ïnond fteekt) klaar; — zettende zich als vooreii

den, om dat, wanneer één derzelvea tot de laating niet
gefchikt was, men als dan des noods zijnde dea anderen
hier toe zoude konnea verkiezen.

Q) Zommigen willen den laatband even onder de
knie, daar de Frouy^en gevv^oon zijn , kouzebanden te
draagen, aangelegd hebben, om dat, zeggen zij, als men
den band boven de enkels legt, belet bet fcheen • en
kuitbeen en de Peei vm Achillm, dat hij de bloedvaten
genoegzaam drukke, en wordt ook llgtelijk nat en flap:
in tegendeel onder de hnie üggende , belet niets zijne
drukking ^ heeft geene oorza»ken van Slapwording; ea
öoet de vaten bij gevolg beter zaneUen, en zicfetbaar wor-

op eenc knie voor clCn Lijder, èii den gebondeïi
toet met een Handdoek afgedroogd hebbende,
zet hij denzelven mét de hiel op den kant van dein
emmer of dc tobbe welke alvoorens meteen dub-
bel gevouwen doek bedekt is C^) 3 neder: on-
derzoekende nogmaals de Ader, welke hij ope-
nen \\til, en bevestigt dezelve met den duim
<kr Linkerhand i en opent met de Rechter dé
bepaalde plaats (f).

Verder gaat men tê werk, als in de Ade\'rlaa-
ting van dc hand (^\'/^dfs. 61) gezegd is (§).

Het Ver- Het Vérhand beftaat in een kompres en zwach-
tel-. wordende dészelfs aanleg in het algemeeii
jïijgheugel iflapes) genoemd.

De zwachtel is een éénhoofdig windzel, drie
ellen lang, en één duim breed.\' — Het eind

Zo moa een Plankje, of iets diergelijks bij de hand
heeft otn over den emmer te leggen, zoude de Lijder
daar we! zo gemaklijk zijaen voet op doen fteunen.

(f) Ik zegge met de Rechterhand , terwijl dit op
beide de voeten met deeze zeer wel gefchiedeu kan, ten
ware men Hnks was, en liever met die hand de Operatie
verrichte.

(0 Men neeme in Rcht, d\'at men den voet of de hani
waar op gelaaten is, niet te diep in of onder het wateS
. hoiide,- want door dé drukking of zwaarte der Waterko-
lom; wordt zomwijlen vrijen »itloob des bloeds be»
iemmerd.

wijl anderszins ligtelijk, zo door de Voos en Bol- ^\'^r^en;
heid van de huid, als door het PFater , de Ope-
ning ligt jluit , töezuigt of het bloed op dezel-
2elve doet floUen, (¹).

1 Zosntnigen prijzen aaa, de Voetlaating \'s namid-
dags te doen, of dat de lijder Qzo hec gefchieden konde)
alvoorens met \'wandekn, gaaH, of andere hezigkedeft
zich wat beweege , om dat, wanneer dezelve zich meer
bewoogsn heeft, het bloed meer neèrzakt y en de Add-
tea des te beter dö2c zwellen,

Bepaa. HêLStAATlKG, ftOÈmt riieii de Laatiiig , WMt
liijg. eej^e ^ley uitwendige Kfopaderen C Vetids Jugu-

laris externa) (bladz. 9.) geopend wordt.
Voafzor- Men neemt den Regel, 20 öilitrend den toé-
ftel als omtrend de plaats in adit,(2^V bladz 26)*
v4ïe? öntbloot den Hals, en een gedeelte der

leggende voorts een dd< gevouwe kompres op
cie Ader, bij het Sleutelbeen, aan de zijde,wel-
ke men openen wil; hier over den Laatband»
doende met denzelven twee omflagen om den
Hals^ zodanig, dat zij den dralidoekfleunen,* eïi
vestigende vervolgens denzelven, in den Kuil der
Nek, min of meer ftijf aanhaalende, met een\'
knoop en ftrikvast; doende alvoorens, eer meïl
denzelven vastmaakt, Lind of anderen Band.,
voor, bij de Luchtpijp (aspera Ar ter ia) onder
denzelven heenhaalen,\' laatende den Lijder, of
deeze buiten ftaat zijnde, een Helpei\', de ein-
den van deezen laatflen band na vooren trek-
ken, --- om daar door de Ademhaaling te be-
veiligen, en eene naauwkeuriger drukking op de
kompres te verwekken, {zlepl. Lfig^ i>

Het Vat zich genoég vertoonende (¹), laat Opsrade*
ïnen het Hoofd van den Lijder een weinig ach-
ter over houden; mén legt den duim der linker-
hand op dendrukdoek, en den voorften Ving#r
een weinig daar boven, om liet Vat te verzekeren
en de huid te fpanneni — Men iieemt h«t
Lancet uit den mond, en opent in de Lengte
met de Rechterhand^ de, tusfchen den duim en
wijsvinger, gèzwolle Ader.

Het Vat geöpend zijnde 4 laat mên den Lij- ^afe tia
der een weinig voor over buigen, houdende hetpj„g ^^
hoofd uirgeftrekt; doch indien het bloéd niét
genoegzaam vloeide , geeft men aan denzelveu
iets in den mond (verönderftelt zulks te konnen
verrichten) te kaauwen i ora daar door den aan«
drang van\' het bloed te vermeerderen.

Zomwijlen, of veeltijds loopt het bloed längä
de huid af; in dit geval bedient nien zieh väii

1 to ^e Strstaièi\' äan tJe eéne zijde niet genoeg,
zaam zichtbaar wierd , verandert mefl tie KoKpres, en
iaat dezelve op de tegendvergeftélde zijde drukken»
cm als daa die Ader te opehen. —— Doch indien zij
beiden zo diep liggen, dat ze tiet zichtbsar können gé-
fiiaakt worden, opent men twee van haare takken, meéf
öa vooren liggende , zo dezelve grooï genoeg zijn 9 oßä
«^a liet od^msrk Ce Voldoen^

dat men met de eene zijde tegen de huid ónder
de Opening houdt, om liit de andere zijde het
bloed in een Bekken, of in iets anders te ont-
vangen^

Bioeds genoeg ontlast hebbende, maakt mert
den Drukband los; hebbende ten gevolge, dat
meestentijds het bloed als dan met ukvloeijen
ophoudt ; om dat hetzelve na beneden vallende
minder weêrftand vindt om de richting der A-
der te volgen , wanneer de band is afgedaan ,
dan om door de Opening tè ontfpringen.
Doch iudien het van zeiven niet ophield, zet men
den vinger op de Opening, en reinigt het bloed
van den Hals, en der overige deelen..

Het Ver« Men legge vervolgens over het wondje een
welkleevend Pleistertje (bij voorbeeld de Dia-
falma , de Diahylum cum Gummi of iets dierge-^
lijks), een Kompresje, en over dit een WindzeL
Tot een Windzel gebruiken zommigen maar
eene s^ewoone Das; anderen wederom eenen een-
voudigen rondgaanden Zwachtel: è.0Ql\\ wij willen
liever in navolging van den Heer H. Bass (¹)
dit volgende gebruiken: — men legt op liet
midden van \'t Hoofd een\' kleinen Band , één el
lang en één duim breed, welkers einden tot op

de Schouderen komen; over deeze einden, en
den dmkdoek, windt men een éénhoofdig wind-^
zei, omtrend of ruim anderhalf el lang, en drie
vingeren breed,in de rondte om den hals ; ihaa-
kende deszelfs einden met Spelden vast: —^
de twee op de Schouderen hangende einden
van den op het hoofd gelegden band, fiaat men
om , en worden aan den Kringswij üen band ge-
vestigd (zie pL IL fig. 4>

Zo men geen verband genoegzaam tot druk-
king voldoende, uit aanmerking der Luchtpijp Konstt
(Jspera Arterid) aanleggen ;zo kan men
veilig en met nut van het Konst - tuig bij Pi.at-
NER befchreeven en afgebeeld (*), gebruik maa-
ken : dit Inftrument maakt op de geopende Ader
eene Drukking, en geeft aan de Luchtpijp ge-
noegzaame ruimte^ tot Ademhaaüng (j),

(t) In eenige gevallen, b, v., bij Drenkalingen, ver-
flikten of andere perfoonen, bij welken eene Strotadee
geopend is, is het veelmaalen moeilijk een behoorlijk ver-
band aan te leggen: eens deels, om dat de Lijders gemeen-
lijk uitgeftrekt op den grond neder liggen, en daar do.oi;
het bloed ter dier pJaatfe, in zijnen vrijea loop verhinderd
Tvordt, —— Anderdeels j, om dat men bij dusdanige V^or-
Vverpen geen fluitend of knellend verband, om hunne reeds
ïe veel benaauwde halzen kän aanleggen: —ecHter is,

Bepas- VooRHooFDSLAATiNG, iioemt men de Laatiiig^
ling- welke aan bet Voorhoofd op eene der Voorhoofds^
aderen (Fencsf rontalisy ibladz. 8.) verricht wordt,
Voorzor- Wanneer men deeze Laating zal in \'t werk
iPf ftellen, plaatst men den Lijder, zo voor ziek
a1s voor hem gemaklijk , o^p ge^n te hoogen
ftoel.

de uitvloiijing van bloed bij deeze zomwijlen overvloe-
dig; en niet zeiden kan hier door de werkeHde Heelmees^

ter belemmerd worden. —■ Zoude het dan in diergelijk®
OBiflandigheden buiten den Regel zijn, dat men dat wond.
je met een fijn Naaldje dwers doorftak i omwindende de-
zelve eindÊü met eea draad of iets anders, even als de
hunne Paarden Adergelaaten hebbende, gewoon zija
te doenl..... Hier docr zoude, mijns bedunkens, ia
deeze of fooftgelijke gevallen, de Bloeding veilig tegea.
gegaan ;ea deeze Vrees voorbijzijnde, eenigen tijd daasna^
des begeerende, een nieuw en gepast Verband konneci
\'i worden aangelegd.

^elaaten heeft, het npodi^j zij, noS eene Ader aan dea
vqet ta openen. H^ndkidinge tot de Chirurgie ss (leel^

Vet^ om het bovenfte van den hals, door deii
Lijder of een Helper, 20 vggl hij kan verdraagen,
toe-\'raaijen: zodanig nogthans , dat de tusfchen
yuimte d.ef twee einden juist voor , op de
Luchtpijp kome

De Ader genoegzaj|m zichtbaar zijnde, plaatst operade.
men zich achter den Lijder, en bepaalt het vat
jnet den Ijnker - duim, ten einde het g:ldii3 be-
paald zijnde, na gewoonte te openen.

Zo dra de opening gemaakt is, laat men het
Hoofd, tot beter oiit|asting van \'t bloed, voor-
fiyer houden.

Men laat vervolgen^ (bloeds genoeg ontlast
hebbende) den Knelband los draaijen, en voor-
ziet liet eindelijk met een kompresje en eea be-
hoorlijk verband.

Dit Verband is, of het Qnderfcheïd^nd (des¹nè\\ Var«
crimen^)., of wel het Schuit - verband (^Scapha).

Het E^rße deezer, is een op één hoofd op- gg^^g
gerolde Zwachtel, van omtrend vier ellen lang, foo"»
en twee vingeren breed. Het wordt gelegd
op de volgend^ wijz^: men neemt met fiet einde
van den band de maat van het voorhoofd tot
aan den nek j daarna laat men het gemeete ein-
de

1 Zoföüijgan willen, in plaats van dit, den Kne&aad
^yea boven de Wenkbraauwen aangelegd hebbets,

de over ket Aangezicht hangen, en gaat mef
den baaid , die men boven op de kruin laat A\'ast-
houdeu, over de pijlnaad QSamra fyghalls\'y
tot den nek ; men flaat den band over , en leidt
die iü de rondte om het Voorhoofd, ora den
eer tien omgang te leggen; het over het voor-
hoofd nederliangende einde , keert men te rug

en .legt het over den kringswijzen omgang, en
eerilen omflag, naar het achterhoofd, om het al-
daar met den aan de andere zijde rondloopen-
den omgang te bedekken en va^^t te maaken: het
overige van den band windt men zo lang om het
hoofd j tot dat hetzelve ten einde zij, en aan de
- zijde van liet hoofd wordt vastgemaakt (zie pL

Tweede • tweede of Schuh - verhand C Scapha )
iqorr» is van even gelijke lengte en breedte, als het

voorgaande, en verfchilt alleenlijk hier in, dat,
iu plaats van op het midden van \'t voorhoofd
over de Pij Inaad naar achteren te loopen, ditfchttm
over het voorhoofds-been,naar den nek gelegd
wordt; en van daar over deooren weêr naar het
voorhoofd, tot het maaken van eenC/m//: het
nederhangende eind flaat men te rug, en leidt
hetzeIvén ook Jchuln o^qx de andere zijde, naar
het achterhoofd; alwaar men het met de Krings-
wijze Omgangen, even als het voorige, vestigt
izje pl, //. fig. 6),

Door OoGLAATiNG verllaat men de opening g^pg^.
van eene oï meerdere Takjes, welke door liet
Bindvlies van \'t oog verfpreid zijn.

Mimnier wordt dezelve in \'t werk gefield, waar
dan daar , waar eene hevige Oogontfteeking
(Opthahnia) de bloedvaten van \'t Bindvlies iAd-
vata feu Alhuginea\') doet zwellen en zichtbaar
Worden.

Men plaatst den Patiënt, zo als voor Hem, Voorzon
cn den Aderiaater het gemakiijkst is, in eene
behoorlijke geftalte: men houdt door den duim
en voorden vinger j of, dat nog beter is, door een
\'Qogfpiegel (Speculum oculï\') de Oogleden van
eikanderen. \' ^

Men opent als clan , met een Lancet, de Maniet
meest gezwollen vatjes ; of doorfnijdt ze met van Ope^
een fijn Schaartje; of, zo zommigen willen,
door een fijn krom Mesje, ligtende dezelve met
de punt daar van, of ook des noods door eene
ïlaald of haakje daar toe, een weinig op (*).

Zie omtrend dit laatfte J. Z. PtATNER in zijn raeeï
•Uemelde werk i. deel, bladz, 296.

Oogeiitroost Cßuphroßa), H\'^fop (ffyfopus\'^^ Eg^
rsnprijs iFeronra) , of andere verdunnende
Kruiden, nat gehouden worden, om daar doof
liet bloed voor ftremmen H bevrijden, en de uit-
vloeijing te bevorderen.

Het Ver- Vfït Verhand beftaat uit een opéénhoofd ge-
rolden ^wachtel, twef en cfn half el lang, ea
twee duimen breed.

De a.anleg daar van begint tiieu onder het
oor van het gelaaten oog, fchiiin over de wang
en de kompres opklimmende; loopende boveiï
het andere oor naar het achterhoofd, tot op de
plaats, daar dezelve begonnen was; maakende
dus drie fchuine Kringswyze Omflagen, en ein-
digt met een ronden omgang om het Veor- en Ach\'
terhoofd; verzekerende eindelijk het einde met
Spelden vast. iZie pl. IL fig. 7,).

Okder tokos-laating , noemt men de Laa- jjj^g
ting, waarin ééne of beide de Kikvorsch - Ade-
ren iVente Kanin^e) Qladz. 8.), geopend wo?-

Den lijder behoorlijk geplaatst hebbende, legt
Hen den Knelband, even als reeds in de Ader-
laating voor het Voorhoofd <J$ladz, 70.) ge-
legd is.

Men richt het Hoofd zodanig, dat het Licht- Operatii,
fchijnzel op de beftemde plaats nederkome; druk-
kende vervolgens met den\'voorsten vinger de tip
der tong een weinig achterwaards naar het ver-
hemelte — men vat het Lancet,tot digte bij de
punt bewonden zijnde, niet op de gewoone ma-
nier , maar in eene rechte ftrekking, op de wij-
ze eener Schrijfpen, tusfchen den duim en voor-
ften vinger C*^ en opent beide de aderen.

maalït men den drukband los, en de mond meÉ
Azijn en Water uitrpoelende,Iioudthet bloed ge-
meenlijk met loopen op:_dit niet zijnde, brengt

men een weinig plukzel, in Brandewijn , Aluin\'
water ^QÏ\'m. eenige andere zaamentrekkende mid-
delen gedoopt \'er tegen aan , ~ en dit nog niet
genoegzaam zijnde, legt men een ftukje Zwam
{Agarkm^tc^zn de wondjes; of vnlle anderszins
dat deel zodanig met Pliikzel op , dat het te-
gens de voorde Tanden aanftenne,* laatende ver^
volgens de tong nederwaards drukken,-— en dee-
ze zullen in Zwaare zo wel als in Ligte gev^th
kn genoegzaam, zijn.

Slaap van \'t hoofdlaating , is die , welke
ter plaatfe der Slaapbeenderen, en zijdelijke dee-
len van\'t voorhoofds-been , op eene der Slaap-
aderen iVena temporalis) verricht wordt.

Deeze Aderiaating heeft , zo omtrend de
plaats des lijders, als aanleg van deu laat- of
■■ knelband, even het zelföe, ais die, welke wij
bij de Aderiaating op he$ Voorhoofd (bladz. 70)
hebben aangeweezeu.

Operaiie. Het Vat aan een\' der zijde genoegzaam ge-
zwollen zijnde, bepaalt men het zelve met deis

öuim der Linkerhand, en opent liet in de Leng-s
te; laatende het Hoofd vervolgens zijdewaards
overhouden i op dat het bloed niet over het aan-
gezicht loope.

Na dat genoegzaam bloed uitgeloopCn is , Wat na
draait men den Knelband los ; zuiverende het J.je^^^g
Wondje, en de omgelegene door bloed befmet-doen.
te deelen, met de fpons leggende eindelijk een
Drukdoekje , en hier over een Zwachtel aan. Het Vef-

Deezs Zwachtel beftaat uit een éénhoofdig
Windzel, vier of vijf ellen lange en twee vinge-
ren breed. — Men begint op de kompres ^
gaande over het Hoofd na de andere zijde, tot
onder de kin door; doende dus na de lengte van
\'tHoofd eenen ronden Circul; hier meede ver-
volgt men, tot omtrent de helft van den Zwach-
tel; wanneer men op de kompres een omilag
maakt , en deezen met eene fpeld op dezelve
Vestigt; vervolgens leidt men\' den Zwachtel om
het Achtcrhoofi.1 naar het Voorhoofd, in de rond-
te ; ovcrkruifende aan de Slaapen des Hoofds
de eerfte Omwinding ; — dit gefchiedt zo lan-
ge met rondgaande Omgangen ^ tot dat dezel-^
Ve ten einde is ; moetende als dan , ter plaatfó
der overkruiiing, aan beide de zijden, met vSpel-
den worden vast gemaakt, (^zie pL 11. fig. 8.)

^ Bepaa- OoGsrioEKLAATiNG iioémt men, wamieer een^
der Aderen in den grooten Ooghoek tusfcheïJ
den neus en de oogleden gelegen, geopend wordt.
VooN Wat de Vöorbereidzelen, Plaats en Ligging\'
aorgeu. desKnelbaiids aangaat, is in dit geval, even als

wij hladz. 70 hebben aangetoond.
Operatie. Alvoorens men deéze Ader opent, laat mei»
den lijdér het oog fluiten; en zo dra de opening
gemaakt is, het Hoofd vöor over houden.
Het Ver- Het Verhand beftaat in een driehoeks gevoU\'
wenKompresje izie pl. I. fig. 12) ^ en een Wind\'
zei, dat wij reeds , als ook deszelfs aanleg\'
ging, bij de Laating op het Oog (J;ladz. 74.)
hebben befchreeven.
Noodi- B\'J deeze Aderlaating, als ook bij die van het
ge Voorhoofd en Slaapen van Hoofd, moet de
> Punt van het Lancet zeer voorzichtig-, een wei-

perpendiculair wierd ingebragt, het Beenvlies
\' (^Periostimn), waar op deeze vaten onmiddellijk

De Adêr, welke aan den top van den Neils , Bepaa«
tnsfchen de twee Kraakbeenderen, 8) ge-

De Plaats des Lijders en ligging van den Knel- Voorbe-
band is, als in voörige Hoofdftiikken (hladz.o.)

Men plaatst zich voor den Lijder; bevelende Operade.
ïijne Oogen te fluiten, om voor\'t gezicht van het
lancet niet te fchrikken; men vat den Neus tiis-
fchen den duim en vinger der Linkerhand, hou^
dende denzelven aldus geflooten,-men neeme het
Lancet, \'t welk tot digte bij de punt moet be-
Wondenzijn, en brenge deszelfs punt tusfchen de
genoemde Kraakbeenderen j een weinig opwaards
duuvvende, zo verre, dat men het bloed ter zij-
dé van het lancet ziet uitkomen, of dit niet zijn-
de j zo verre de punt ontbloot is , binnen.

Zo men het geluk gehad heeft, de Ader te
trefièn (dat echter maar bij geval is, en veel-
tijds misfen kan , doordien deeze kleine ader, zo
Voor het gezicht, als voor het gevoel, meeren-
deels onvatbaar is), dan laat men het Hoofd
Voor overhouden, om het bloed dus zindelijker
te doen uitloopen.

Genoegzaam bloed ontlast hebbende, maakt Wat na
lïien den Knelband los , en hier door houdt ge. raUg^fg^\'
^eenlijk, de verdere uiïvloeijing op. — Ecliter <^oen.

moet liet Woiidje ilcgthaiis met eene KompreS
en Zwachtel voorzien worden,
ilët ver- Na alvoorens dan het wondje en de omlig-
baad. geude déeleri, door de Spons, van het bloed ge-
zuiverd te hebben, legt men over hetzelveneea
liompresje, en hier over eén zwachtel aan. V

Deeze moet twee vingeren breed en een half el
iaiig zijn, aan beide de zijden opgefneeden, laa-
tende omtrend drie vingeren breed tusfchen bei-
den heel blijven,\' moetende dit laatfle heel ge-
bleeven deel in deszelfs onderïle inet twee rou\'^
de openingen voor de Neusgaten voorzien zijn.

Men legt denzelven met het heel gebleeveii
eind op de punt van den neus aan ^ zo, dat dc
Openingen tegen over de Neusgaten geplaatst
zijn, laatende de twee onder fis einden ho\\mi de
Ooren naar achteren gaan, alwaar zij vast gc
maakt, of aan de Muts gefpeld worden, de twee
hovenße einden leidt men onder de Ooren naar ach-
teren , bevestigende dezelven als de voorigeu (*).

Weleer, (en moogelyk nog weU^deëden i^Spati\'
jaarden en lialiaanen, voor Hoofd pyn, en Oog Kwaa-
ien , Aderlaadngen in den Neus , door eene Penne-
fchacllt, welks zy in vieren fpleeten en oiïigeboogen in de»
ïMeus bragtén i dezelve dan driftig terug trekkende , zoda*
nig, dat de omgekeerde

punten het binnenste neusvlin^
(Membrana Pituitaria Schneidert) kwame te febeuretf

De Aderlaating der Roede ipenls^ wordt Waarhi
nooit in \'t werk gefield, dan\'in eene Ont-
fieeking van dat deel, of céne Ikngduürige 0«-
willige Sryfheid {EreUie) van het zelve. — En
\'in deeze gevallen zijn dé Vaten, welke over
derzelver bovenfte verfpreid zijn (bladz lo) gé^
ïioegzaam zichtbaar ; behoevende daar toe (troü-
wens , dit is ook niet wel moogelijk) geenen Khel^
Band , tot derzelver opzwelling aangelegd te
woi\'den.

Alles iii gereedheid hebbende , opent mëii operatie«,
voorzichtig eene der grootflie Aderen ; zorg draa-^
gende , dat men het lancet niet te diep , maar
Ibbiiln opligtende beftieré.

Men laat het bloed loopen, tót dat de Roe^
de begint te verflappen , en week te worden %
of dat men uit de omilandigheden kali oordeeien,
geiioegzaam bloed ontlast te zijn. Ye^

Vervolgens legt men op het wondje, één of
twee Komprésjes,eil een rondgaande.Zwachtel,
wélken men óm den Middel vast maakt. In acht

eiï te kwetz^n» -— Dit nogtbans gefchiedt nooit zondet
gevaar • en moet dierhalven nimmer nagevolgd worden.

Sterke Bloedingen, Ontfleekingen, Verzweenngen, Neug=
proppen enz, zyn de gevolgen deezer handelwijs.

njep.de, van bet deel niet te veel te knellen ;
liet welke Pijn, en meerdere Toevallen verwek-
ken zouden. \\

Doob Heuplaating verftaat men de ILaa-
ting, welke op eene der uitwendige Heup- ade-
ren {Vena Iscatica extern<s) (bladz. !o), wordt
in het werk gefteld.

Ver- Bloeds genoeg ontlast hebbende, zuivert men
band. liet wondje, en de omliggende deelen : — voor-
ziende vervolgens het zelve , met een druk-
doek , en een rondgaande langen Zwachtel ;

Voor- Om deeze Vaten (bladz. lo) te openen, laat
zorgen. ^^^^ alvojreiïs in waiiii water hou-

\'^txi(bïadz. 6a), tenware de aderen zieli genoeg-
zaam vertoonden. — Leggende vervolgens den
ÏCnelband even onder de Knie aan (bladz, 63 *).

De Vaten genoegzaam zichtbaar zijnde, droogt
iiien het deel af, laatende den Lijder zich om-
Wenden , (leimende met de Knie tegen een ftoel j
of iets anders.— De plaatst zich ach-

ter den zeiven, zittende op eene knie , en opent
^enen der zichtbaarfte takken. — Hier na laat
men den Lijder zich omwenden , om het bloed
Öes te beter te ontlasten : dit niet genoegzaam
Vloeiiende, dcet men het been op nmm in \'t
\'Water houden.

Na genoegzaam aan het Oogmëvk voldaan te
Jiebben, maakt men den knelband los , zuivert te doen;
Wt wondje,en de omliggende deelen vanhetbloedi

Eindelijk belegt men het zelve ^ met een figj Ver=
kompres , en een cp één hoofd op gerold Wind-
iel, van omtrend drie ellen lang, en twee dui\'
\'iien breed: dcende dit eèrst eenige fiagen om
^let been , ter plaatfe van dè Kompres gaan ;
^\'ervolgens hooger opwindende, om ter meerde- ■
\'\'e vastheid, het aldaar met fpelden te verzekeren.

gen aan bijzondere Lichaamsdeeleïi na de Konst
te konnen verrichten; maar eenen Aderiaater is
hetvolftrekt noodzaakelijk te weeten, waaröin
men in die gevallen deeze., en wederom in ande-
re , andere Aderen opent.

Den. Het is genoegzaam bekend, dat de Oude Ge-
Oudetf^\'^ en Heelkundigen , voor dat aan hun den
hierover. Omloop des bloeds bekend was, zeer omzich-
tig ter uitkiezing van bijzondere Aderen, of der-
zelver bijzondere Takken , in onderfcheidenc
.Qg^jjg,Ziektens te werk ghigen. De verlichte Eeuw
dendaag- is van deexe ftelling gezuiverd: nogthans, uiet-
tegengaande het bloed , als ware het ^tot eene
vergaderplaats van alle zijne deelen , tot het Hart
wederkeert, (zie bladz. 4.) en dus op eene
plaats»verminderd wordende , de , geheele Mafia
deeze vermindering ondergaatzo zijn \'er ver-
fcheide gefleldhedens echter, die, willen wij ge-
lukkig flaagen , in bijzondere deelen, tot fpoe-
diger en nuttiger uitwerking , Aderlaatingeiï
vereifeheni — Wij zullen dierhalven, kortelijky
de voornaamfte in aanmerHng neemen.
Armlaf- De Armlaating is de gemeenste, en meest ge*
bruikeüjkstevan allen;zo om de gefchiktheid def
plaats, als om de hgging én grootte der Ader"
takken. — In meest alle Ziektens of Ongc
lleldheden, waar in Aderlaatingen worden voor^
gefchreeven , is dezelve genoegzaam voldoeir

cle. Eenige echter en welke wij in cle Ades?-
laatingen der overige deelen zullen fiannierken,
zijn hier van uitgezonderd.

Het is altoos niet om% even, of men op den
Rechter, dan wel op den Linker- ami Aderlaat: dik-
werf ziet men, dat hoe meer nabij het beledig-
de deel de opening gemaakt wordt, de uitwer-
king des te fpoediger volgen zal.

een Geneesheer voorgefchreeven ; ten ware dee-
ze Opei-atie op den Arm niet konde verricht
worden.

De uitwerkzelen deezer Aderlaating zijn
het zelfde , als die van den Arm: —\' Doch
deeze laatfte,. zal boven de Hand de Voorkeur
hebben; zo om de gefcliiktheid der plaats, als
Wel voornaamelijk ora dat hèt bloed vrijer en
fpoediger, uit een\' der armtakken , die groo-
ter zijn , dan die der hand , zal konnen uis-
Vloeijen.

Voetlaating wordt aangepreezen in de meeste ^J®
Ziektens der Baarmoeder, oorfpronglijk uit ver-
ftopte Maandzuiveringen (Menflruce\'); in ophou-
ding van den gewoonen vloed der Aanbeien ; iu
ontfteekingen, of verrtoppingen van eenige Hoofd-
of Borst ingewanden; en eindelijk, in Bloedftor-
^\'Ingen der ^ovenfle Lichaams deelen» —Zie des»

Verdronkene, Gefmoorde , of Verflikte Voor-
werpen — wordt insgelijks aangepreezen , in
heevige Ontfreekingen van den lïals , dc Keel, de
Hersfenen , en Oogen ; in Zwaarmoedigheid en
raazende Koortfen,
Voor- VoorJwojds en Slaapen van het Hoofd Laa-
ïioofds - tingen , zijn in liunne uitwerking het zelf-

pen van de; en hangen alleenlijk van de verkiezmg at.
Êiaci^\'eenigen aangepreezen, in Zwaa-
re Hoofd pijnen , Zwaarmoedigheid, Krankzin-
nigheid, Oog- en andere langdtiurige en hevige
, Hoofd-ziekteiis.
Ooglaa« Ooglaating komt te pas,in alierhevigfte Oog-

1 Zie hier over L. Heister Heelk. Onderw. 9
deel. bladz. 644. — en J. Z. Pi.ATNER Handl. tot
CUux Deel,bladz,\'x^é^

Neuslaating wordt thans zeldzaam, doch werdt Neiisla§-
welëer ineenigeZieklijke ongefteldhedens van den\'
Neus, Puisten van het aangezicht enz. verricht—,
DtoNis zegt, dat in zijn tijd aan zommige Proeve\'-
lingen^ in de Schooien van iS". Cos mus, de ope-
ning deezer Ader als een Proefftuk wierd voor-
gefteld Qy

Alle deeze Aderlaatingen; welke aanhetHoofd Noodige
gedaan worden , worden zeldzaam en zo veelenjj^^g^
willen, nog omioodig verricht. — Met de Ope-
ning der Halsader.) die de ontvangbak van bij-
na alle deeze voorgenoemde takken is (zie hladz ^
9) , wordt niet alleen fpoediger, maar ook ge-
maklijker aan het oogm^erk voldaan. — De groot«
te van derzelver vaten geeft ,^elegenheid, dat
het bloed hier vrijer kan uitvloeijen, en bij ge-
Volg ook een fchielijker en heilzaamer uitwerp
king zal konnen voortbrengen. —. Alleenlijk flui-
ten wij de Ooglaating.,Qn., in eennaauwer zin,de
Ondertongslaating uit; welke beiden ,in zommi-?.
ge gevallen , van beter uitwerking dan de Hals-
laating zijn koimen.

Heuplaating wierd van de Oude (doch te- pjeHg.
genwoordig zeldzaam) in eene hevige
Jicht Qlseiaticus) gedaan.

ouzes bedunkens, dit noodig zijnde , gevoeglij\'
ker, en moegelijk met meer nut op de voeten
zoude komien verricht womcn (X).

d^Adeï Wanneer men voorziet, dat de Aderlaating
laaciDg. kort na de eerlle Reize zal dienen herhaald te
worden,maakt menhet kompre&|emet O//^voch-
tig, waar door het wondje zal openblijven ; en
met den aanleg van den drukband hoven, en eene
ligte klopping onder de Opening , veeltijds het
bloed zal doen uitlpringen, — Dit mislukkende

is men verpligt eene nieuwe opening te maaken:
doch die moet nimmer op of in het voorige
vyondje verricht worden.

Schoon wy alle deeze voorgeftelde Aderlaatingen
Hiet noodzaaklyk in de beöéffening oordeelen, nadien dooc
de Opening van de meest gewoone Aderlaatingen , nie""
zeldzaam, en moogelyk beteraaa het voldoenend oogmerk
beantwoord wordt; zo hebben wy echter ten nutte der
J-Ieelkundige Leerlingen, niet ondienftig gevonden , om
alle, zo weleer als nog gebruildykfte Aderlaatingen ,kors;-

eg omfiandigheden voordoen , waar in dan wel eens dee-
ze , en op een\' anderen tyd, eene andere Plaats en Ader
ter opening wordt a\'aabevocietj.

ÏI. Het Bekken of waarin men het bloed Waar in
ontvangt, moet niet plat en ondiep, maar eene
redelijke holte hebben; en zonder veel te fchud-\'fangen

men aau de vaste zelfßandigheid beter gele-
geTiheid om zich van heï wyeächttge (ßladz. 33)
nf tefcheiden, dat, zo het Bekken plat is, of
veel gefchud wordt, te fpoedig verkoudt en (lolt;
cn dus de behoorlijke affcheiding belet; \'t welk
■ de Beoordeeling van \'t bloed meerendeels bedrie-
gelijk maakt.

bloed in kleine en verfcheida Kopjes te ontvan-
gen; willende liever al hetafgelaatene in één Vat
doen loopen, en het zelve alvoorens een wei-
nig warai gemaakt hebben.

III. De Aderlaaters zijn verpligt, daags na De Lfj-
de Operatie hunne Lyders te-komen bezoeken, daa^rna"^
en het ßelaaten deel te bezichtigen: men neemt ^ie-Ope-
den Zwachtel, en hec Kompre&je, dat zomwijlen zocht

gewoon, als dan een eenvoudig Pleiflertje op het
Wondje te leggen^ doch wij oordeeien,zo die laatst-
genoemde genoegzaam geOootenis, \'er niets aan
te doen, maar het deel 0^ zich zeiven te laaten be -
rusten : of uit voorzichtigheid, dan wel\'s noods
Zijnde, eenfchoonKom esje, enden Zwachtel op
nieuw alü yooren, doch wat lo^fer daar oveiaante-
heggen, F 5 \' VIER.

Valien tegennatuuliijke omftandigheden , dewelke zich
onder of na deKonstbewerV ing voordoen.

In ligte. Onder Ligte Toevallen worden begreepen, de
Misfteek, Fhaauwte, Wederöntfpringlng van het
bloed, Ontfteeking van het wontije , Blaauwe
vlek, enBloedronniiig.

toeval- Kwetzing van het Beenvlies, - van het Pees-
achtig uitfpaufel,-eene Pees, Zenuw, en van eene
Slagader.

Oorzaa- De Oorzaahen deezer toevallen moet men al-
toos bij ongeluk aanmerken: zij konnen zo web.
fchoon minder, bij eenen Geöeffenden voorzlch-
tigen, als bij eenen onbedreeven onbedachten A\'
derlaater voorvallen.

Aan den kaut des Jderlaaters naamelijk, door Doos
eene ongelukkige of onvoorziclitige beftiering
van liet Lancet, — Ongelukkig, wamieerliij eene
Zenuw of Watervat kwetst : want deezen zijn,
gelijk wij (bladz. 7- 8.) gezegd hebben, voor het
gezicht en gevoel verborgen. — Onvoorzichtige
als dezelve eene Pees, Skigader, of eenig ander
deel, voor eene Ader aanziet en opent.

Zij konnen ook door denX^ii^r,\'t zij toeval* ^^^^
ïig, of uit onvoorzichtigheid ontfraan. — den Lij\'
yaUig^ wanneer dezelve van een teder vreesach-
tig geftel is, dat fpoedig Bezwijmt: of van eene
Kwaadfappige hoedanigheid, waar uit de Ver-
zweering van den Laatfteek, en VLoeijing op dat
deel, gebooren worden. — Onvoorzichtige wan-
neer hij zich onder, of na de] Konstbewerking, /
liiet ftil houdt.

ter, of wel den Lyier onder het oogenblik van
den fteek ftoote; of eene fchaadelijke beweeging
^omt toe te brengen.

iioemd,is, wanneer het Lancet door de huid teï
\'zijde, of niet tot in de holte van het vat ftee-
kende doorgaat, en hier op geen, of zomtijds
maar weinig droppelen bloeds volge.

^en^ \' De Oorzaak des Mißeeks komt veelmaalen ,
door de kleinte , diepe, of losfe en rollende lig-
ging der vaten; of dat het Lancet te fchuin,be-
zijden , of niet genoeg tot in de ader wordt
ingebragt,- of eindelijk ook wel dat de Lijder,
onder de operatie, het deel terug trekt, en dus
aan den Aderlaater gelegenheid tot eenen Mis-
fteek veroorzaakt.
Genee- Deeze Kwetzingis, zo \'er tevens- geene ande-
re deelen door het lancet geraakt zijn, van wei-
nig belang. ,— Men herhaalt de Operatie bij de-
zelve, of op eene andere plaats; en verbindt en
geneest vervolgens , even als in eene gewoone

lißg. meerdere aandoening ces Lijders, waar door al-
le zijne Zintuigen verdoofd,en als ware het, in
eene benaauwde bedwelming , en belemmerde
werking geraaken.
Wordt Twee Trappen van hevigheid worden in dit
onder- l^oe-

Toeval onderfcbeiden. — In d^i eersten trap fcheidéa
wordt het aangezicht bleek, de oogen donker jJJgppg^®
de ooren nüsfchen, waar bij zomtijds eeneDui-

keren^is de Lijder eenigen tijdlang zonder ge-
waarwording , zomtijds zonder gevoel , en de
Pols en Adem zeer zWiik.

Aandoenlijke, zwakke, of wel vreesachtige Voor -
werpen zijn aan dit toeval het meeste onderwor-werpen
pen. .—. Nogthans bij fterke of andere perfoo -
nen, bij welke fpoedig eene groote hoeveelheid
bloeds ontlast wordt, ziet men insgelijks dikwerf
dit toeval gebeuren: want het Hart, op dat oogen-
blik minder dan na gewoonte bloed ontvangen- \'
de, raakt als in eene verflaauwing zijner
werking,en onthoudt bij gevolg.aan de Hersfe-
nen voor dien tijd hunne gewoone hoeveelheid
Arteriëus bloed; waar door natuurlijk het ge-
bruik der zintuigen verdoofd of belemmerd raakt.

beurt,houdt het bloedt gemèenlijk Van zelt met^jer.deO^
uitvloeijen op; dit niet zijnde, zet men den duim pei^^ne.
op de opening van het vat, en laat eenige Geest-
rijke middelen, als, Azijn ^ Brandewijn, Eau de
Luce of iets anders onder den neus houden (*)>

(f) Men moet, a\'s men iets onder den neus houdt, in
«chc neemen, daï men aiet beide de Neujgatea te gelijk

Lijder bij zich zei ven kom\'ende, laatmen het bloéd
( zo\'er noch niet genoeg ontlast is ) weder uit-
loopen : anderszins maakt men, intusfchen dat
ten ander bezig is de geesten op te wekken ,
het wondje door het verband toe (*).

Ka de Veelmaalen gebeurt dit Toeval, na dat de O-
Opera- pCratie verricht, en het deel verbonden is. —^
Men bezigt de voorgeftelde middelen en laat dé
Lijder op zijnen rug, in eene Horizontaale plaat--
ling nederliggen, en zo het .moogelijk is,iu eene
andere , of open plaats verfche lucht inademen.

Genee- Wünneer men in een fterker Flaauwte, doof
hmwee voorgeftélde tniddelen geene genoegzaame be-
4e foort, tering befpem\'d, wordt het gebruik van de Spi-
ritus Sal\'ts Anmoniacionèex den neus gehouden^
en aan de llaapen gewreeven,zeer aangepreezen;

shet den doek (zd daar vdn gebruik tvördt gemaakt) toe-
Ifoppe ; mr.ar dezelve verw^sfeiende, dan tegen beieeties\'
en dan tegrn het andere sanlegge: anderszins zoude inen
de Aderabsling, die in die geval reeds vry zwak is, ver-
der belemmeren.

(«) Men kan echter in dit toeval eenige voorzorgeii
gebruiken ; met naatnlijk zulken , die hier sa\'\' onderhe-
vig zijn, op het bed liggende Ader lelaaEen,- .^-i—n f, on-
der het bloed ontlasten , telkens van oogenblik tot oogen»
blik fchoon water doen dnnken, Azijn laaten ruiken | ea
Biet toeftaaa, veel na het bloed te zien«

Okofum Sylvil, Spiritus Cernu Cerj^/, of lietZi-
quor Cornu Cervi Succuratm enz. gebruikt wor-
den. -— Zij zijn inwendig tot opwekking, ver-
meerdering , en verfterking der Leevensgeesten^
Van vijf-en-twintig ^tot vijftig Droppelen in Wit-
te Wijn of Water gebruikt , ook van grooteö
dienst,

ÖNTSPRiNGiNG VAN HET BLOED noemt men, Êépai«
Wanneer het Bloed , \'t zij kort of langer na het
aanleggen van het verband, ondsroi iöörhetzel-

De gelegenheid geevende Oöfzijn, of De Oot-
aan den kant van den Aderlaater ^ of wel aan dien Q^^j^ggf,*
desXjif^ijf^.——De ^^m^ontftaat, wanneer het ver door dea
hand niet behoorlijk vast , of wel verkeerd is aan- ^^^^
gelegd : Verkeerd noeme ik , als de kompres
Jiiet behoorliik op, maar ter zijde, of wel bo-
Ven de Opening geplaatst wordt. — De Door dea
, naameüjk waar de oorzaak zelve bij .

öen Lijder te zoeken is, komt daar van , dat
dezelve het gelaatene deel in geen acht, en ge-
iloegzaame rust gehouden heeft.

Veelmaalen door eene driftige en onbedachte
^ech uitllrekking , waar door het onderdeel van

den zwachtel als open , en gaapend, én het ßo*
venfte als eenen ring om den arm geflootert
wordt.

Ofdoor Zomwijlen ook kaii dit toeval gebeuren, waiï*
o^ßsm onmiddelijk boven of op eene Slag\'

digheden. ader gelegen en geopend is; of dat dezelve naasf\'
ééne, of tusfchen twee hoog opgezette Peezen >
alwaar de opening niet genoegzaam door de koni.«
pres kan gedïukt worden,haare plaats lieeft.

Herftel- ^^ HerflelUng beftaat in het wechneemen va«
Hflg. zwachtel eh kompres, wanneer gemeenlijk .het
bloed dan ophoudt met lütvloeijen. —— Meïï
reinigt de met bloedbefmette deelen en legt op
nieuw een fchoon, en, zo het nodig is, een b^\'
paalder en drukkender verband aan Q*).

Dit toeval is veeltnaalenwanneer men \'er Cpoe-
, dig bij is, van weinig belang : —— nogthans heeft dé

Ondervinding tneermaalen doen zien, dät diergelijke Voöf\'\'
vsllen.bij u^^/^g-e« ,doodelijke uitvverkfelen gehad hebbefl-
\'t zij dat dezulken in den S/aap of Éénzaam in eeti^
Flaauwte geraakt zijnde,het gelaatenadeel is los geraakte
het bloed zo iang heeft doen uitloopen, dat, eer men het ont\'
waar wierd , het Leeven des Lyders zo verre gedooke»
was, dät het niet konde opgewekt worden ; of by andé-
féö teeds zelfs geheel was uitgeblust.

Be Oorfprongis meerendeels in eene geduurige
beweeging vau het gelaatene deel, of wrijving van
eene muwe,of door bloed hard geworde Kom-
pres, tegen, en over de opening der ader, ge-
le jren.

De Geneezing befraat in het aanleggen van eene cene^,
^.uivere limie Kompres, met Witten Wijn, Azijn
enz. bevochtigd;hier over het gewoon Verband,

Dit toeval ontdekt zich niet eerder, dan na Bepaa-
het afneemen van het eerfte Verband: — en ,
Vertoont een oppervlakkig zacht, rood, blaauw
of geel gezwel. Ooj..

Verm\'zaakt door eene indringing des bloeds,
in de V/ijevaten der huid; of van het vet; of van >
eene Uitvaüng van bloed tusfchen deeze bekleed-
I2elen.

In denbeginne vertoont het zich rood ofblaauw»
achtig, wordende vervolgens geel, waarna het \'
eindelijk verdwijnt.

Vette perfoonen, of die, welke eene dunne en Welke
tedere huid hebben , zijn na eeue Aderlaating

ilerk gedaan hebbe; \'t zij, dat de band te lang
en te itijf gebonden zij geweest,- \'t zij,, dat \'er
eene Kreuk in den band of de kompres was ,\'\'t zij,
dat de zieke zijnen arm , eer de wond geneezen
was, te veel heeft uitgcllrekt; \'t zii eindelijk, dat
het een gevolg van de Bloedrorining zij.
Geuee- B\'Ien gemekt dit Toeval, \'t welk doorgaans
van weinig belang is, met het een of ander GiJ^J"/\'
rijk Middel,- als , met , fFijn, Brande-

De Bloed-ronking , ook wel Bloedgezwel ge-
noemd, is een min of meerder groot ( * ), zom-
wijlen rood of loodkleurig gezwel, \'t welk zich
onmiddelijk na den fteek, of onder het Aderlaaten,
in den omtrek van het wondje, voordoet.

Nsa.cta De Naaste Oorzaak van dit Toeval is eene
oorzaak, fpoediger en meerdere uitvloexjing uit het wondje
der fider,dan wel uit dat der huid: hier uit moet
Hiii-Liuriijk volgen, dat het Vetvliss {Cellulofa\') in

De grootte van dit gezwel, is geèVenredigd, aaa
de oorzaak gèevende gelegenheid, en kan van de grootte •
e^üs tot dat van een Jlocnder aangroeijen.

Zeldzaam , of laat ik liever zeggen , nooit^he-r
hoefc iiienhkv Yooi\'Ferzweering of hevige toe-
^>.Uen te vreezeiK ~ het bloed is buiten an-
G 2 de-

dere\' toevallen uit zich zelfs hier onbekwaaöï
toe (*); maar zal eerder , dat echter in dit toe-
val weinig gebeurt , tot Verrotting overgaan.__

de geestrijke middelen, Spiritus ViniCam\'
phoratus , Spiritus Salis Ammoniaci en meer
anderen, van veel dienst zijn.

(*) Wanneer het bloed in \'t Vetvlies is uitgeftort, kan het
Eiffliner, gelijk wij gezegd hebben , tot VeRzweering over-
gaan, doordien het zelve in geene bijzondere Arteneii-
fe Vatjes (Fafa Arteriofa\') wordt opgehouden , die io
eene vermeerderde hitte, fpanning en verftopping, ein-
delijk breeken i en met de vermenging van hec ingefloote
Veckt, Fet, en hunne eige verbfookent deeltjes, de ver\'
zweeringstof (Paj) uitmaaken. Maar het.keert veel-
tijds fpoedig iti de ontlaste ader terug ; of deszelfs dunne
en fyne deelen worden door de opflorpende vatjei
(vafa Abforbsntia\') fpoedig op genomen, en het dikke
Aardachtige, van tijd tot tijd, door da warmte en fchuU\'
ring verdund en verünoUen zijnde , gsat eindelijk s\'®
het voorige den zelfden weg. -- Dit bewijst over-
tuigendede van tijd tol tijd verminderende zwarte of blaaU\'
wü kleur.

fioor en door geftooken zijnde, Iiet bloed in de
Cellulofa tiisfclien de Bekleedzelen en Spieren
komt uit te Horten.

in den hegunie eene min of meerdere uitgebrei-
de, donkere, roode, of blaauwe Zwelling voor-
doet, welke veelmaalen het deel doof gevoelig

ftaande alle voorzorgen , het geheele deel doet
opzwellen, Groote Fyn., ontfieeklng., ]^ïowiti]ds
het vuur QSphacelus} enz. voortbrengt

De Geneezing beftaat, in het deel zacht, en Genec«
weinig drukkende te verbinden , gee&trijke en^-\'\'^\'
zuure middelen aan te leggen.

Het uitgevate en geih\'emde bloed moet vloei-
baar gemaakt en de verrotting verhoed wor-
den : — hier toe wordt zeer aangepreezen Am-
moniäc Zout, in twintig maal zo veel Water om",
honden., met bijvoeging van een vief de gedeelte
Wijn ^ en een agtße Azijn ; welke Stooving wann >
gebezigd, aan deeze oogirterken beantwoordt (f^^^

(*) Veele Schrijver en, en mooglyk we! de meeste
Heelkundigen , verwwreu de Bluauwe vlek met da Uit\'
Vating oni^er elkanderan — doch zomen de bijzonde-
re oorfprong en aart derzelve befcliouwc, doet het ons nies
4én , maar met x^chi twee ondetfcheidene toeyaJlennoQTXiZn.

Doch, indien deeze, of foortgeiijke middelen;
iiiet voldoende bevonden wierden, maar de toe-
vallen vermeerderden, moeten, om de verfterving
tegen te gaan, eenige Openingen op de gezwollen
fte plaatfen met het Lancet tot in het Vetvlies ge-
maakt worden, om dus het uitgeftorte bloed te
ontlastten, en de fpanning daar door te vermin-
deren.

Vervolgens belegge men het deel met de eeiie
of andere Refolveerende Stooviiig , als b. v. de
Herb. Scord., Thym , Absinth., waar onder de
Acetiiin en Spiritus Fint vermengd zijn. —■
Zo er Verfterving {Sphacelus^ moet de

Siippuratie, door uitwendige veretterende, cn in-
wendig VCrilerkende middelen, bevorderd wor-
den.

een Klein Zenuw - Takje , de Inwendige
Huid\'Zenuw ( Nervus Cutaneus Internus ) ge-
noemd, de Leverader (Vena Baßlica} xcn&lt \'
een ander, naamelijk de Spier en Huid-zenuW
{^Nervus Musculo Cutaneus\') loopt achter de Mid\'
■den- en over de Hoofd ader : en een takje van
de Voorsts Scheenbeens Zenuw {Nervus Tibialis
Amicus^ verheit de Motdcräder ter piaatfe van

den Enklaauw : en eindelijk , één of meer
kleine takjes van liet Tweede Paar der HaUzS\'
fiuwen verfpreiden zicli over de iiitvtfendige
ICropäderen (*).

Zomwijlen gebemt/het , dat men bij bet o-_ Bepaa-
penen deezer Aderen eene van deeze kleine Ze-oorzaa-
iiuwtjes ßeeki of affnydL — Als men dezelve\'-en.
alleenlijk fteekt, verwekt men eene hevige pijn,
die zich langs liet geheele deel uitftrekt, en ge-
duurende eenigen tijd, doch in minder hevigheid
doet gevoelen. — Wanneer de Zenuw geheel is
doorgefneeden,is de pijn voor een oogenblik he-
vig; doch wordt gevolgd, van eene Doof gevoe-
ligheid., Verßramming QiVerßf/mg van dat deel,
waar langs het gekwetste zenuwtakje zich uit-
fpreidt.

telijks verminderd: —- doch zo niet, wrijve
men het geheele pijnlijke deel met een mengzel
uit Oli van zoete Amandelen (Oleum Amygda-
larimDulcium^^Oiivan JVot";nen(()leum Lumhri^
corum) en Brandewijn (Spiritus Vini).

(«) Zie bier nader over den Koogleeraar, A. Mon-
ro s, Verhandelingo/fif de Zenuwen en/, vertaald door dea

De Ferftramming geneest men met Balfern
van Floraventie ( Balfcmum Floravemi) en OU
van Wormen (Olemn Lumbricorum\') onder etisan-
deren vermengd, waar meede men Warm ge^
maakt zijnde 5 liet deel moet wrijven.

Bspaa- Wanneer men eenige uuren, of daags na de
laatiiigjhet Verband nat, en zomtijds eene ligte
Bolachtige Zwelling , /;onder verandering der
ï-liiid"s kleur, in den omtrek van bet Vvfondje
vindt, betekent, dat \'er één of meerdere
cïJ-Fatervatjes met de Ader te gelijk door-,

deifn°g Tn ^^ ^^^ Toeval befpeurt, doorweekt
Genee- men eene Kompres in eenig geestrijk vocht, Wyn\'
oï Bier-Azyn bij voorbeeldt , of wel de Spiri-
tus aceti, en belegt daar meede, het zelve, zo het
nodig is, eenige reize herhaalende ■ het beledig-
de deel. - En niet zeldzaam ziet men dit ge-
brek hier door binnen weinige dagen herftel-
len.

Doch zomtijds, in weerwil deezer Middelen,
ïioudt de Uitvloeijing aan 5 of\'er wordt een ge-
^welletje door uitfioriing in de« omtrek van het
k woild^

wondje gevormd:als dan is men verpligt,daar in
eene kleine opening te maaken, om uitgang aan

kende vervolgens op de geopende plaats, door
een zacht dotje Plukzel ^ Kompres en Windzel
eene m.aatige Drukking.

Dit niet helpende, zijn eenigen gevifoon om de
Alcohol Fini^oï Spïr. Terebinthin.^ op het Wond-
je, en een fluitend Verband , van de toppen der
vingeren (verönderflelt het gebrek aan den Arm
te zijn; tot aan den Schouder aan te leggen. —•
Doch onzes bedunkens, zal het gebruik van den
Helfchen Steen (Lapis itifs^nalis), welke bepaal-
der zijne werking verricht , op de opening van
het wondje gehouden, van beter en veihger uit\'
iverking zijn Hier door het Watervat toe-
fchroeijende, en de Eeltachtigheid verdelgende ,
wórdt de geheele zaamenhechtmg van her vat, en

De Loodwit Pleister {emplajlnm de eer us fa)
op de opening gelegd, en de Drukking na het ge-
braik van den Helfchen s^een, volbrengen de Ge-
neezing C).

je niet na gexvopnte (Init, maar eenige dagen ach-
ter den anderen openblijft, en de omtrek pijnlijk,
rood, ontflooken, en zich als een Etterend

gif, wanneer liet Lancet of de Spons , waur
wetidig. nT^eede de Bewerking verriclit is, niet genoeg-^
zaanirein en gezuiverd was, of dat eene geduuri-
ge fchuming, van de met bloed hard geworde
Kompres, liet wondje doet open blijven, en ont-
fteeken,\' of dat een ftukje van het Vetvlies, tus-
fchen het wondje is ingeraakt, en de aanëen-
groeijing belet, of eindelijk ,dat de wond wat groot,
door eenftomp Lancet gefpheurd en niet welbe-
zorgd is. (*) -- Inwendig eene ongefleldheid der
vochten, welke door hunne fcherpce de Herëeni-

Genf e- öie, welke uit Uitwendige Oorzaaken ontftaan,
zing in genoegzaam zuiveren en heclen, doorliet

ge ^Qi-Ungueraiim Bige[iivum oï Balfamum Arc\'<si op
zaaien, ^iclit wiekjc gefmccrd j iiicr d^tEmplas-

(*\') A. Titzing merkt aaa , dac eene Ontfieeking en
Ztt-eering in het Laatgai, door opfnijding der Klapvliezen
kan outflsan. Zie Ferdonkerda Heelkomt, bladz.
■ aieerendeeis kan men de Swetzing deezer Klap-vliefen
ontgaan, zo men acht geefc, vau nimmer op de z-ickihaa\'
re mniondlngen der Adertakken te laaten; naardien deeze
plaatzeu altoos van Klapvliezen voorzisn zijn.

irum Defenflvum of Diapalmiini enz,: of men kan
eenvoudig liet w^ondje dekken met een vet ge«
fineer Je Emp. Defenfivum Vigonh.

Zo de Randjes eenigzins hard mogten zijn, ge-
bruikt men de Emplajirum Saponatum, qïMu-
cllago^ onmiddelijk op dezelve gelegd.

(lelde middelen , de Vochtlh-oom alvoorens ,
door daar toe bekwaanie voorfchriïten , verbe-
terd en gezuiverd worden.

Zomtljds ziet men, dat na eene Aderlaating_ _ Bepaa-
fchoon na de konst, zonder kwetziiig vaii an\'
dere dselen verricht, — echter Iioit, of eeni-
gen tijd na de Operatie, het geiaaten deel be-
gint te zwellen, lloosachtig, Öntjboken, Rood
en Pijnlijk te worden^ ja zomwijlen zo fpoedig
en vreesliik toeneemt, dat het deel in p-ev.iar

Zie hier van een voorbeeld bij Dïonis , daar reeds
den isveeden dagx\\-i dis; Toevsl het Vuur (^/m-/.-«) en den
derden de Dood volgde. Cf>ir. Oper. tkdz.. 532

om den Aart der Ziekte met gepaste Hulpmidr
delen tegen te gaan.
Uitwen- IJit\'Windig gebruikt men, zo het gebrek nog in
digehuip- den beginne en hgt is,verkoelende, en verzachten-
jea. de Stoovingen (^fomenta), als bij voorbeeld :
Warm gemaakten Witte • Wijn ( Vinum AU
hum\')\\ of wel.

De Geest van Camfer Brande\'A\'yn ( Spiritus
Vtni CamphoratuO , -^zyn van Goudglit {Ace",
turn Lithargyrii) en Kalk water Qaqua Galeis)
onder eikanderen vermengd, en telkens een wei-
iiig warm met kompresfen over het deel ge»
legd.

Ook is in dit geval het Unguentum Nutri\'
turn & Album Camphoratum op linnen gefmeerd
enherliaalde reizen aangelegd, van veel dienst.

Doch zo het gebrek hevig is zullen de Pap-
pen (^Gataplasmata) van meer nut zijn, —•
Hier toe kan deeze volgende of diergelijke

Kamillen en Vlier Bloe-
men \\ Altea en Malva-
Bladeren^ van ieder een
hand vol : kookt het in
half Melken Water ^ tot
een Pap.

Herbis altheue
——Malva:, a. a. m.j!
coque in lac êulcis ö?
aq^ua commune P-
ceq, q. s. ttt. F. Cala-
plasma.

Deeze Pap moet bloot op het beledigde deel,
en zo warm als mooglijk is , doch wel uitge-
waazemd, om de drie of vier uuren herhaald, aan-
gelegd worden.

Zo het toeval hevig wordt, en verdikking
drijgt, moet het deel op eenige plaatfen met
Infnijdingen (Scarificationes\') , en met die mid-
delen, welke in het Heet- en Koudvuur (Gan-
grena &\' Sphaceluî) bij de HeelkundigeSchrij-
veren genoegzaam te vinden zijn , behandeld
worden O-

(•) Van eerdgen wordt In dit geval herhaalde Ader-
laatingen op het tegen over gefielde deel aangepreezen : —-
doch hier door fteit men die deelen in een en hetzelfde
gevaar als het esrfle en zal dierhalven door voorzichtige
Cenees en Heelkundigen, hier in ,. nimmer goedgekeurd
worden.

ling^^^^\' Wanneer de Ellepijps-Ader op den Arm, da
Moeder - Ader aan de binnen enklaauw, of eeni-
gen aanhet Hoofd geöpend worden , loopt men,
zo men het Laocet te di-p (leekt, gevaar van
hec Beenvlies ( Periostium ) te kwetzen.

Kentee- Een bdten gewoon gevoel, op het oogen-
keeen. fteek , de weêrftand van het Lancet \'t

welke vcrftompt en zomtijds zonder punt te rug
komt, veeltijds verzeld van pijn j fpanning en
ontileeking, welke zich langs het been, welks
Vlies gekwetst is, uitilrekt enz., zijn de aantoo-
jiende Kentekenen, eenerkwetzing van dat deel.

Gsafg, Zo de Toevallen niet aanmerklij li. Zijn, verge-
ving in j|Qee.t men zich met Kompresfen , in een vijfde
ligte loe- ...

re toevai-toevlugt tot pijnftiilende Pappen. —- hier toe
kan men met vrucht gebmiken ;

krumivan witte Brood, Saffraan (Crocus),
zoete Melk (Lac dulcis}: of die, welke
wij reeds bl^dz. 109 hebben voorgefteld.

Dit noch anderen niet helpende, is men ver-
plicht, het gekwetfte en gefpanne Beenvlies, tot
venrindering der fpanning,. en bedaaring dertoe-
vallen, te doorfuijden.

Jiana) o^ den Arm, ter plaatfe van de twee-
hoofdige Spier, waar van dit uitfpanzel affcamt,
is men meerendeels, zomtijds ook op de Hand en
Voet,aan de kwetzing vandat deel onder worpen(*).

Eene Pijn, die zich aanftonds door het geheele Kenteke-^
deel verfpreidt, en van tijd tot tijd vermeerdert,
gevolgd zomwijlen van Zwelling en Hardheid, ter
plaatfe van de opening en een tegenftand aan
de pmit van het Lancet, zijn de Tekenen deezer
Jïwetzing\'

Omfiagen van zachte en verkoelende midde- cenee»
len, in den beginne gebruikt, konnen van veel zing.

C*) De Peezeir. ( Tendins%) beftaan uit digt op elkan-
dare gepakte vezeldraaden {_f.bra") ; maakende eene Ron-
de dikke of platte üaart der Spier : anderen breiden zic^
als een dun Vlies uit^ en dit iaatften is het, \'t welk ge-
ißeenlijk Peesachtig uitfpßnfel (^Aponeziroßs ) g^notmè
\'Woidc.

Doch zo de Toevallenhevlg zijn, en\'er zwaare
pijn, hardheid, zwelling en outficeking plaats
heeft, moet men verzachtende en pijn Ifillende
Pappen {Catapla\'imatd)(J?ladz, 109 en 110)aan-
leggen.

In het wondje druipt men (het zelve eert
weinig van eikanderen haaiende, of des noods
zijnde, het nog wat verwijderende) Warme Ter^
psntijn Olie ; of ook de zonder Aicali gepre-
pareerde TinUuur van Barnfteen met Baljem
yan Peru vermengd. -— Anderen prijzen aan,
den Balfem ven Arceus, van Copaiven, of de O-

met moet zorg draagen, dat dezelve, (of zo de
Oliën en Ballems in het wondje gedraipt wier-
den , ook deezen) niet te lieec zij, hier door zou-
de meer pijn en zwaare toevallen verwekt wor-
den.

venswijze,verkoelende en ontbindende Hulpmid-
delen , ten uiterfte en allernoodzaaküjkst, in de aan\'
houding of vermeerdering der toevallen, vereifch.

de toevallen niet bedaaren, is men verpligt
de Opening te verwijderen en met de voorge^
üelde middelen aan te lioitden. — Zomtijds \\
worden\'er Ettergezwellen(^yfk^{/i/j) boven of
onder de kv/etzing voortgebragt, welke moeten
geopend, gezuiverd , en geheeld worden.

Deeze, KwetzJng kan niet alleen op de Hand . Èepaa^
en den Voet, maar ook, en wel het meesl,
het vouwen van den Arm , aan de tweehoofdige
fpier > onder de Midden Ader geleegen {bladz. 9)»
voorvallen.

De hevige Pijn, die de Lijder op het oogenblik Kenta»
der fteek, door den geheelen Arm, (verönderllelt
\'op dat deel gelauten te zijn) tot aan het Sehou-

derbeens-hoofd (Caput Os fis Humeri\'y gevoelt , .
en den tegenftand, dien de Aderlaater aanMe punt
van zijn Lancet ontwaart, doen kennen, dat dit
deel, of wel deszelfs Scheede ( Vagina) ge™
kwetst is (*).

(*) De Beroemde Hallèr beweert, daj Peezen en Pees-
achtige Uitbreidingen van gevoel ontbloot zijn ^en de toe-
vallen, die uit de kwetzing dier deelen ontfiaan, alleen af-
ha«glijk 2i]n van gekwetste Zenuwiakjes, welke in alla
Lickaams deelen het gevod verwekkend zintuig uitmaa-
ken. —— Doch de Baron van Swieten betoogt, datde.

In den beginne zijii (op den anderen arm) her-
2ingl haalde Aderlaatingen, welke de aangroei der toe-
vallen verhinderen, zeer nuttig. — Men dekke
het deel met een pijnftillende Pap of Stooving
(bladz* io9_ en iio) en behandele het wondje,
als in het voorige Hoofddeel (bladz. 11ge^
zegd Is.

Door af- Nietteegenftaande deeze voorzorgen, de toe\'
fayding. vallen echter vermeerderende, is de veiligfle eri
eenigile wijze , om het deei en Leeven van den

ouraiddeüjke asnraakißg der Peezen, welke van haar bekleed\'
zei ontbloot sijn, aanmerkiijke toevallen verwekken i masr

hier van een overtuigend geval, door zijn Ed. verhaald, in
de Aatnekeningen op de Korte Stsliogeu van BoERHAAViS
i deel bladz. 451 6? fcqq.

Wij zullen derhslven in bet verfchil dér Geleerden, 0-
ver dbgevoelig\' of sngevoeligheid d*r psezeti, niet intre-
den, ---\'t Is genoeg dat wij bewust zijn, dat uit de

kwetzing dier deelen eene Pijn , en daar uit veelmaales
hevige en zwaare Toevallen onülaan konnen.

fchende toevallen geilait en door eene goede
Plaatfing j en behoorlijke Balfemachtige midde-,
len, heeft men meermaalen diergelijke deelen ^
Sionder verlamming zien lieïëenigen Cf).

Men kan geene fcheiding des geheels maa- Bepaê-;
l^en, op wat deel van \'t Lichaam ook, of \'er^^^\'^*
zijn Kleine Zenuw-Vezeltjes in begreepen; —,
doch wij htQO\'im mot Qmt ZenuW\'Kwetzing^
eeriC Kv/ctzing van eenen der zichtbaare takken ,
welke bundeltjes zijn, en met eene fcheede be-
dekt Qzie hladz. ö).

Bi] eene gekwetste Pees rekken derzelver liesl ge-
bleeven vezeldraaden geweldig uit, en verwekken na rcfiate
dceser uitrekking, eèn min of caeerdere trap vnn Pi]r., en
deéze de verzeilende loevsüen. -- Dierhalven , zo de-
zelve niet fpgedig bednaren, is de gehee\'e affnijding van
dat deel onvermijdlijk. Zelden echter zijn de tofi\'
vallen zo bev;g, dat deeze Operatie verëifcht v.\'ordt.

(t) Dat de Doorfrdjding der Pess het deel niet altooö
verlamt, blijkt lüt verfcheido gegronde waarneeraingen. —■
Heer Geenier had de Pees van de Tiveehoofdige-
Spier. digca bij hasre inplanting, afgcfueeden en echte?
wierd de beweeging en krachten van den Arm hnTtild.
Sie ds Franfchs Merc. van Julij i7S4»

mfest ge-derzelver Zenuw, en deeze is hetj welke het
wotdf nieest»ongelukkig,bij eene Aderlaating gekwetst

wordt. —- Zie ookbladz- 102.
Kentekê- Bijna dezelfde Toevallen, doch wel zo hevige
als bij de Pees-Kwetzing, doen de Zenuw-Steek
kenneri.

Toeval- Hoe ecueZcnuw meer gefnannen is,hoe wei-
derzeivS\' niger vezelen eener Gekwetfte Zenuw geheel zijn
ouizaa- gebleeveUj des te grooter zal derzelver rekking
zijn; des te zwaarder toevallen zullen \'er komen;

Pijn ontftaat Koorts en Ontfteeking ; niet zei*
den komen \'er ook Stuiptrekkingen uit voort;—.

op de ontfteeking volgt zomwijlen het Vuur ;
doch zomtijds formeeren zich na de Zenuw toe,
in het Vet als ook op afgelegene plaatzen, Ver-
zweeringen (Ahscesfus) : — inzonderheid wor*
den de Klieren daar door aangedaan ; en hier-
van blijven allerleie Boezems, cn op het laatst
Fijpzweeren over.

Maar op eene minder gefpannen, of ook ge-
heel doorgefneeden Zenuw , zullen diergelijke
fchriklijke ongemakken niet volgen

(®) De Zenüw op zich zelve is eeae zachte « weeke
zameiifleiüDg, voortkomende uit het Merg der Hersfenen

Ds behandel\'ng van dit toeval eveKaart aan Genea^
dat der Pees-Kwetzing, - datis, men Heit her-
haalde Aderlaatingen > eene naauwkeurige week-
maakende en verkoelende Leevenswijs, zachte en
pijniHüende middelen, in \'t werk.

Gaande vervolgens zo dit vruchteloos is, tot
de behandeling, als bij hevige Pees-Kw et zingen
(hladz. r»4) geleerd is , over (*). —^ Echter
motten wij aanmerken , dat de Zwarte BaU
fem van Peru in het wondje gedruipt, door van
SWIETEN ,als een krachtdaadig middel in de Ze-
fJUW en Peeswonden wordt aangepreezen Cf}.

(MeduHa Gsrebriy, doch het Vües, dat vrij dik is , en
waar tseede ieder afzonderlijk zenuwtje, en ook alle te
gelijk meede belj^eed zijn , gaaft de taaij- en hardhaid
aan dit wezeo. —- Dierhalven ha!?gt de geheele uitrek»
king , en de daar op volgende toevallen, van deeze Vlifl.
zen of Rokken, en de vatjes., die door dezelve verfpreici
ïijn, en niet van het zenuw wezen zeiven,af.

(*) Doch bier onder is begreepen, dat eene afgefnee-
de Zenuw eene ongevoeligheid, en veriamoiiog van dat
deel, daar de ze\'v,; (oe gerchHct is , verwekt, es! nimmer,
nocli door da Natuur , noch door de Konsi kaa herèe-
Êigd of herfteld worden.

pe en uit honig bereide middelen nadeelig» —
Ook moet de aandoening der luclr: geweerd en
gemyd worden.

Het is in veele opzichtcnmocielijkuinde Toe-
Het ken. vallen te beiiuiten, welke deelen door het Lancet
zer toe- gekwetst zijn , door dien deeze vier laatdeia

geöeffenden , eenige hier toe opliclitende be-
denkingen mededeelen.
Tekenen De Kwetzing van het Beenvlies gefcliied zel-
derkwet-^^ ^p ^^gp^ Vo£t, aan het Hoofd, en op

iiecßecn-dc Ellcpijps - Ader , cn onderfcheidt zich
door eenc in den beginne minder hevig en iu

ook dat ter plaatze der fccek geene Peezen of
Zenuw-Takken geleegen zijn.
Tekenen ^ fjet Peesachtig Uitfpanzel toont zich gekvrctst
kwerzing te zijn, door de nabij gelegenheid van Pcezen ,
vzn \\ t^e bcwuï\'dieid, dat het Lancet niet op dczel-
dg uit- ve geraak.t lieeft.- — Hevige pijn in den omtrek
fpanzei. ^^^^^ ^^^^ ^ fpoedig opkomende hard*

hcid enz, doch eene mindere hedgheid van toe-
vallen, dan iii de Pees- en Zenuw-Iiwetzing

Eene Pesskweiztng blijkt uit de ligging, en Tekeneii
aanwezendheid eener Pees juist onder de ge
maakte opening , —~ verzeld van de daarkwec-^
bij (bladz, opgegeeven toevallen, die zïcli

echter in den beginne niet verder, dan tot in de
Inplanting van derzelver deelen uitftrekt, •

Doch de Zenuw - Kwetzing ontdekt zich, dat Tekenea
tiaar ter piaatfe geene Pees, geen Uitfpanfel, of
Beenvlies gelegen is : ten minsten dat men be- ï^wet-

wust is, dat deeze deelen door het Lancet niet
zijn geraakt: — en echter de hevige aanhouden-
heid van de pijn, welke z5ch , door en over
andere deelen uitftrekt. Veelmaalen worden
deeze Kwetzingen ook fpoediger gevolgd vaii
ontfteeking, Krump , Koorts, en andere toeval-
len. c^..

(«) Men moet omtrent slle deaze Toevallen in acht
ncemen, of zij alken uit de aangebragte Kwetsing, dan
wel, of ze met eene Kwaad-Sappige L|chaams gefteldheid

Ook zullen zij in een fterk en zwak Lichaam verfchil-?
Jen : wa.^t bi] den eersten wordt het bloed met meer ge-
weld sm, en na het gekv.^etfte dee! gedreevcn, dan bij
den Laatzen , en verwel^t hier door des tc heyiger ^
fsweldiger toevalier«

Sa arm^ ^^ BaJÏÏka) opent, kan zomwijlen de Arm Slag-^
" {Arterïa Brachialii)^ welke nevens of on-

onvoorzichtigheid gekwetst worden. (*).
Verdoe- Deeze Kwetzingis in derzelver Holte door-

gaande, of alleenlijk in^haare buitenfte Vlie-
zen. ___ Die, welke tot in haare Holte door-
gaat , is weder onderlcheideii, door dat, het
bloed buiten de liuid en bekleedzelen uit>
ilort, of onder de huid en tusfchen de bc

O Het is echter ciet altoos zeker , dat de Arm-Slagä"
^er de Lever-Ader verzelt : —bij zommige Voorwer-
pen ligt de Slagader zeer diep ; bij anderen boven da
Spieren even onder de huid ; en wederom bij aaderea

de loop deezer Slagäder wel eens van haare natuurlijke lig_
gingïfi cn de Waarneeraingen bevestigen , dat zij meerr

Dierhalven is bet ( dat nogthans maar al te veel ver-
zuimd wcrdt) van de uiterfte noodsaaklijkheid, zo men
een deezer Vaten wil openen, alvoorens men den Band
legge, de Plaa:% en Ligging dar Slagiider (als bladz.
geleerd is) te onderzoeken.

Wij vinden bij C. Guattani, dat ook een der KIei;:e
Takken van de Arteria Jibialis , op den Rug des voets
gelegen, bij eene- Laating op dat deel kan gekwetst wor-
den. - Zie hier van een Voorbeeld in zijn Ver-

Ideedzelen invloeid: aan welke laatfte men den
naam van valsche slagaderbreuk (Aneurisma
Sptiria) heeft toegevoegd.

ter (wel meest bij het openen der Lever-Ader
op den arm) ongelukkig de Slagader gg/^^^?/ of
ten deele doorileekt— 2.) en vooral kan dit
gebeuren, wanneer de Slagader zich boven de A-
der verheft, en dus dezelve voor de iaatlle doet
aanzien; — 3.) ook wanneer de Lijder door
Stuiptrekkingen is aangetast, waar door het deel
in eene gediuirige bevveeging. is, en dus de Ader
moeilijk van de Slagader kan onderfcheiden wor-
den ; — 4.) of dat aan den Aderlaater geen ge*
iioegzaame tijd, om den arm gade te Haan, ge»
gund wordt; - sO ^n eindelijk , dat men bij
het openen der voorgemelde Ader de punt van
het Lancet te Perpendiculair , en niet fchuin E-
Jeverende genoeg, inbrenge«

In het Eerfie Geval, naamelijk, als de Slag- Tekenea
• ader tot in derzelver Holte geopend is, fpringt kwVtztng

het Slagaderlijke Bloed met geweld als eene ftraal tot in der-
„ , .. , , zalvahoi-

Hoe zich Zo dra men uit deeze verfchijnfelen liefpemt,
gêXrl^/^ de Slagader geopend te hebben, m.oet men zich
gen, vrijmoedig en onbefchroom.d aanfteilen, en het
ongeiuk. is het moogelijk, voor Lijder en Om-
ftanders verbergen (*}.

Men trekt den Knelband zo ftijf toe, als moo-
gelyk is, laatende een Helper den arm onder-
flcunen; intusfchen dat de Aderlaater eenander^
en ftcviger verband \'gereed maakt , bedaan-
de in een ftukje Zwam CAgaricu.s\') , of bij ge-
brek van dit, een ftukjc gekaauwd en uitgeperst
Papier, ter groote van eene Nootuiufcaat; twee
of drie Kompresjes , de eene grooter dan de
andere; en eindelijk een Zwachtel van vijf of ze^

(-■) Om dit gepp-sE te doen, nioet de Adedaater voor-
geeven, dat hot bloed van den Lijder zeer driftig is, en
bij gevolg meer ontlast en nsauwksuriger verbonden moet

misflag markten, moet hij dit niet ftijfhoofdig blijven ont-
kennen; maar de fout, als iets dat den geöelFendlleri Ader-
laater kan fetbenren, openhartig belijden, en voorgeevfüi,
dat \'er geene zwaarigheid is, zo de Lijder zich maar ftü
houdt, ea aan de bevelen van de« Aderlaater gehop?\'
zasmt.

%zt men den duim boven de opening, neemende
den Laatband weg , en na alles gezuiverd te
liebben, legt men liet /tukje. Zwam, of het ge^
kaauwdFapier op het Vv^ondje,- hierop de klein-
fte Kompres en vervolgens de overigen, zo-
danig , dat dezelve boven het waterpas van den
arm uitfteeken: hier over legt men den Zwach-
tel, doch flijvcr dan in de gewoone Aderlaating
fian, bevelende den arm voor het lijf geboogen,
en zeer ftil te houden.

Men bezoekt den Lijder heriiaalde keeren,
om te zien of het bloed niet door het verband
heen dringt ; en beveelt den Zwachtel nog
eenige dagen, uit aanmerking van de drift des
bloeds , om te houden; maakende denzelveii
den tweeden of derden dag, alleenlijk een weinig
iosfer, zonder nogthans aan eene der Krompres-
fen te ra?Jien. —- En zomtijds is men gelukkig

nadeelige gevolgen kosaen hebben. —— Bij eene Zwan-
gere Frouw, of bij Perfoonen, welke dit toeval niet ligt
ondergaan ,was het gavsarlijk. —— Zomwijlen loops het
bloed onder de huid in het Vetvlies (Cellulofa), en ia
dit geval, is de toema3\'\'^ing hoe eer hoe beter nuttig.

Men Richt zich dan liever na de hoeveelheid bloed,
•ivelke de gekwetfte Slagader ontlast heefc, en na de om-
ftandigheid der verfchijnzeien.

Valfche Doch het geluk bcgunftigt hier in niet al-
fl^apder- ^^^^ ^^^^ Aderlaater : ___ veelmaalen loopt het
bloed, en vooral zo de opening van de Slaga-
^ der niet over een komt met die der huid;of dat
het zelve zo driftig niet uit het laatstgemelde
kan ultvloeijen,in de Cellulofa tusfchen de Spie-
ren onder de huid uit,\'_of wel, indien de ope»

ning in de Slagader zeer klein is, en het bloed
niet door de bekleedzelen kan uitloopen, ftolc
het alvoorens het een merklijken afftand der ope-
ning van het vat is voortgertooten , en maakt een
beletzel voor eene verdere uitvioeijing en ver-
fpreiding van het volgende bloed in de Cellulo\'

Zie een Voorbeeld, en dierjelijke gelukkige Ba-
handeling, bij Dio nis, Chir. O^er. iïadz, 435.

Het woord Geneezen bcöogt niet, dat de Vliezen der
geopende Slagader (gelijk in de Aderen gebeurt) wezent-
lijk weder hei eenigen. Het tegengeftelde is te klaar be-
toogd: en zo men bezeft, dat de Slagader in eene geduu-
rige beweeging is, de gekwettle Spiervezeitjes altoos zijn
gewoon in te krimpen, en hier door hec Openingje doen
verwijderen, zo zal men klaar bevatten, dat de Her\'éeni\'
gingy zo niet onniooglijk, center zeer bezwaarlijk, ett
maar zeldzaam zijn kan. — Maar door Geneezen ver-
ftaaa wij, dat hec Wondje der Slagader door een foort vatt
Callus of eeitachtigheid (denkelijk door bij gelegene deelett
feformeerd) gefloo:en worde.

fa , bet welk in kort als een vast en bard Li-
chaam wordt ( * ). Zomwijlen formeert dit
bloed, onder de Aponeurofis^ een gezwel, ge-
lijkende na eene waare Slagaderbreuk (f).

Winding van het geheele deel, als het bij Onder-
vinding best en veiligfte\' middel, aangewend wor-
den.

digde zijde ontbloot èn wel geplaatst hebben- ding.
de) met op het wondje eene welgedroogde Ke-
gelvormige fijne Spons te leggen, waar van de
Punt uit de buiten fpons beftaat; hierover een
plat, doch grooter fluk, en vervolgens trapswij-
ze drukdoekjes ,• leggende op den Stam der Slag*
ader aan den Oppeiarm, eene lange dikke Kom-
pres aan, —Dit alles wordt zo lang vast gé-
houden tot dat men alle de vingeren der hand ,
ieder afzonderlijk met eenen zwachtel van een\' i

Zie hier over de ftaaije Verhandeling van den Hoog-
ieeraar Monro, Edenburgfche Proeven, 2 deel, bl^dz, •
168 & Jsqq-

(t) Zie zodanig een Voorbeeld, door den Heer Pe»
ÏIT, dans les Mm, de des Sciences 4e

•en kmisfende dienen te zijn) tot onder de Oxel j
en zelfs eenigen oni de borst doende, heeft om-
wonden en vast gemaakt (*} — wordende dit

(■■) Het verband tot de Hand en den Arm beflaat, zo
als gezegd is, uit twee Zwachtels , ieder op één hoofd
opgerold , waar van de eerfte één duim breed en om-
trend zes eile Isng is , doch de andere moet een half
daim breeder, én wel eens 20 lang zlja.

Dit Verband wordt dusdanig volbragt: alsffien het
Windzel (veronderrlelt hec fmalfte) op één hoofd geroli
heeft, maakt men het met car.ige kringswijze fiagen om de
voorhand vast daarna leidt men hec zelve fchuin ovef
denahand, tusfchen den Ringvinger en den Pink, bedekt
den Pink mét kruipende oitigahgen, cn gsai weder lang®
de Hahand rugwaards tot de voorhand om eene Krings-
wijze leiding te maaken« —Men moet ih seht nee-
ïnen zo dikwijls men te rug keert, dat men altoos otó
de voorhand een kringswijzen Omgang maakt, om het ver-
band vast te doen liggen. — Van de voorhand gaat meö
met het windzel weder fchuin opwaards over de nahand ca
den Ringvinger, om denzelven, gelijk ais de Pink, taec
gesaelde kruipende flagen te omwinden; en leidt\' hec zei\'
ve weder te rug , fchuin o ver de nahand en den voorigeff
omgang om een X ce maakenvan daar koiiit iPiCn wedec
tot de voorhand. —«— Met zodanige omwindingen vaaff
men voort, tot dac de overige twee Vingeren en den Duin\'
bewondcn zijn i omwindende vervolgens de hand inft
kringswijze omfiagen, tot aaa den oadararm, alwaar roe®

beginnende daar meede ter plaatzc daar hec eerlla geeindig\'^
isg loop2£ide voorts opwaards, zodanig dac de eene Ou^\'

Dit Verband wordt om den anderen of derden
dag vernieuwd / en eenigzins vaster aangefloo-
ten; zonder dat nochtans de Drukdoekjes of
Sponsjes worden aangeroerd , \'t welk niet voor
den zestienden of twintigften dag moet gefchie-
den (t).

ilag een gedeelte van den anderen bevat, tot aan het vou-
wen van den Arm, ter plaacze der kwetzing, alwaar mea
eenige Kraakelingswijze omflägen onder en boven den ei-^
leboog doet, even als in het gewoone verband tot de Ader-
laating {bladz. 52) gcbruiklijk is. Daar na loopt men
verder opwaards tot oaderdea Oxel;dea zwachtel over de
Schouder heen leideade, brengt men denzelven over de Borst
ouder den overgelegen Cxel door, bevestigende denzelveiï
met één of meer omwindingen, na maate de lengce des
zwachrels is, om het bovenlijf vasc (zie pl IL Fig. 8.)

(*) Bij het gebruik der Spons moet wel in acht genomea
worden, dat dezelve volmaakt droog , fijn, en zonder
eenig bloed befmet, op het wel afgedroogde wondje der
Slagader gelegd wordt , waar op zij aanflonds vastkleeft,
«n zwellende , eene zachte veerachtige drukking maakï.
Zonder hier op acht te geeven is zij veeltijds Nuüoos.

(f) Zie over dit Verband en deszelß niudgheid, het
^anhangzel van dan kundigen Hand-Arts J. van derflAAÄ,
achterde Verhandeling over de Slagadergszwellen van Güat-
ïani geplaatst. — Als ook J. Z. Plaxner Handl. Eotda
Cjür. I Deel bladz. 4©8. & Seqq.

In dit geval word liet Draaikoord (Tourni-
quet\') (10. om den Opperarm (verönderftelt het

(fJ) \'Er zijn twee foorten van Teurniquets , het eenè
dat door Konst bereid is, en hec andere Eenvtudige of
Gewoone, dat in tijd van noodzaaklijkheid, en bij gebrst

Het eerße , zijnde een Scbroef\'tuig, mïskt op den Stata
der flagäder eene bepaalde drukking. Zie deszelfs Be-
fcbrijving eu Afbeelding onder anderen bij J. Z, PLatne&
Handl. tot de Chir. ph i fig.

ftaat uit een vast opgerold windzel , dne of vier Vings-
ren breed : gefchikt om op den ftam der Arm-Slagäder
binnenwaards op den opper-arra aangelegd te worden; waar
over men een\' langwerpige Kompres, ora den arm aan-
voegt over welke laatfte weder een fterke Band of Koord
tweemaal omwonden worde, bevestigende denzelven aan
de buitenzijde met eenen Knoop en Strik vasc ; onder
welken Band ter piaatfe der Knoop men een ftukje Bord-
papier fteekt, en daar over een ftevig Houtje, ter lengte
en dikte eens vingers , door welk laatfte om te draaijen meö
deu Band zo digt coehaald, als men noodig oordeelt »•kon-

Yoorige verband alvoorens weggenoomen heb-
bende) op den Stam der Slagader, omtrend vier
of vijf vingeren breed, onder het hoofd van \'t
Opper-arm-been aangelegd ; zodanig , dat des\'
zelfs drukkende Magt, aan den binnekant des
arms, juist op den Stam\'der Slagader aankome
(zie/»/, n fig. I).

Het Tourniojmt genoegzaam toegedraaid heb-
bende , verwijdert men de wond der bekleedfe-
len, om uitgang aan het ondergeloopen en uit-
geilort Bloed te geeven, hierna ftrijkt men, met
eene zachte drukking, op de omliggende en met
het uitgeftort bloed geviilde deelen na deeze ge-
ïiiaakte opening ter ontlasting aan. Vervol^
gens legt men op het w^ondje der gekwetste
flagäder een ftukje Zwam QAgaricus^^hiQv ovqx
weder een grooter, en nog een grooter , ver-
volgens wat Plukzel, eenige Kompresfen , en ijfi
eindelijk het Verband aan. Zie bladz. 125 (*),

om het üif kan heengaan j maar uit aanmerking van het
Tourniquet, tot am qï onder heEselve raafit aangeiegd e\\\\
^svesdgd worcien.

weinig los, doch niet meer dan dat men even
den Polsfïag voelen kan , en neeme het zelve
niet eerder, dan na verloop van eenige dagen ,
uit vreeze voor nieuwe en gevaarlijke Bloédftor-
tingen, eindelijk, van tijd tot tijd het iets losfer ge-
maakt hebbende , geheel weg. ^ Verder behan-
delt men, als in het voorige Géval bladz. i^J
gezegd is.

Q^gr. Dit niet helpende , iS men veipHgt om den
gang tot Arm en Lijder, zo het moogelijk is te behou-
fch^p-^^"^" den, en voor het dringend gevaar te redden ,
als dan de Operatie der Onderfchepping te be-
proeven.

de Bekléedfelen boven en onder de kwetzing
genoegzaam verwijderd zijnde, (men veronder-
&.Q\\\\Q.^6i?Ltli,QtTourniquet is aangelegd,en zoda-
nig toegedraaid, dat de klopping der Pols-Slag-
ader (.«rj^r/miïiliS\'i/^ï«) niet meer gevoeld wordt)
brengt men een fijn Sfiktje na boven in het
wondje der gekwetste Slagader,ligtende haar met
het zelve een weinig op , om dus van de naast-
aangehechte deelen, en, zo het moogelijk is ,

neemt men twee kromme ftompe Naalden ,
met gewafclite draaden voorzien,brengende een
boven, en den anderen beneden het wondje der
Slagader, om dezelve aldaar (het Stilctje alvoo-

rens weggenomen hebbende) met een tweemaal
doorgeftooken, oï Heelmeesters-Knoop ves-
tigen.

om door de inkrimping der einden, geene af-
fcludving der draaden, en dus geene nieuwe
bloeding of andere toevallen te verwekken.

Klopping, (*) begint te herleeYen, men ver-\'
volgt als dan met de Ferëttering,Zuivering enz»
m de wond, tot de geneezing Cf),
s " Nï

(*) ik zegge zomtijds i \'watic bij aldien men eeniges
djd na deOperatie denPolsflag in dsRadiiSU niet gewaar wierd,
moet dit geenzins a!s een voor dat deel doodiijk gevolg
aangemerkt worden; nadien zomwijlen die nirainar daar itj
ïneer gevoeld wordt, en echter in kracht en fterkta kan hst-

(f) De Ontleedkunde leert, dat de Arm-Slagader (//r-
teria brachiaiiQ in het buigen van den Arm, zomtijds
hooger dan\'laager , zich in twse takken verdeelt, welke
na den Voorarm en Hand loopen. -— Veelen dan, raaden
de Ondenchepplog, in geval de kwetzing boven de vet««
^ifieling plaats hsd,\'volftrekt af, uit aanmerking, dat daw

4oor de Leevend-roedende invloed, na het ondergelegen
deel, ondetfchépt en beletniiierd wordt, en hier uit , na-
ïuur!i|k eeKe verfterving voQrïvloeit.

Doch onzes bedunkens kan. de Onderfchepfmgtn Toß-
Unding, fchoon boven de verdeeling, echter veiiig , ea
veelmaalen met eene heilzaame uitwerking werkftellig ge-
maakt worden.-De osuleedkunde lee.rt, en de Ondervin-
ding bevestigt, dat\'er bij het bovenfte deezer Slagader, een
aanzienlijke Tak afflpnt, welke na den Onderarm loopt,
en bij ontbeering van deezen,. konnen de kleine zijtakjes,
die geduurig uit de Arteria Brachialis voortkomen, en
in mondingen (inofculaiiones^mQi kadi/ea tn Ulnarii
maaken. gencegsaam verwijderen, om eene genoegsaame
isoeveelh^eid bloeds, a^u dq oadergelegfn daelsa te ver-
Itfhaffc*!,

Na de Operatie, ( fchoon geneezea zijnde j
blijft zömvvijleil eene Zwakheid in daf deel over.de Ope-
Hier toe zal liet gebruik van hdtUnguemum Ner-^^^^"\'
ifinum., liet v;eik met krachtige gedillilecrde ö-
liën aangezet is, van veel dienst zijn.

twintig uuren , het deel onder de binding onge-fchijazg.»
voelig enkoud blijft , geen Polsflag zich ver-\'®®\'

Wi] zuilen tot meerdèr opheldering van dit gezegdè
iiortelijk twee gewichtige gevallen van Slagader-Kwetziri*
iingen , weike onder vele anderen gelukkig door de Ope\'^
rsEie geneezen zijn, hier bijvoegen. —i- Hec eerjle geval
befchrijft de Hoogkeraar Mokro^ zijnde eene Kwetzing
van den Stam der Arms - flagader, door eene ongelukkige
Aderlaating veroorzaakt , en welke na verloop van eeii
jaar door de Operatie, in korten tijd , zónder verminde-
ring van Sterkte of beweeging van dat deel, herfteld wierd,
£ie de Edenb. Proeven 4 deel, blads. 185 feqq.

Hef anderen verhaak Severinüs , betreffende een Jon-
geling i welken de Slagader in het midden der Dije (Fe-
mor) gewond was, en eene hevige bloedftorcing verwek-
te ; doch door een Verband öp dien tijd geOootèn wierd.
Échter liep het bloed in de Cellulosa tsit, ea verwekte dsii
volgenden dag eene groo£e zwelling en klopping den veer-
tigften dag wiérd de plaats geöpend , wordende omtrend
zvs Ponden klonterig bloed ontlast: de Slagader wierd bo-
ven en beneden de opening onderfchepten gebonden 5 en was
ia verloop vaa zes V/eeken, zonder het minfte nadeel
de Dije of aaa liet Been toe té brengen,génaezei}«^\'^«
de tfficsd medicina Y l. part a, pag. 51.\'

toont, Blaaren Fe firn\') op de hand komen ,
Blaauwe Viekken zich voordoen enz. toont,
dat \'er verftikking en aanftaande verderving van
\\ geheele deel plaats heeft, en noodzaakt den
Heelmeester, als dan het zelve , even onder den
Schouder, tot behoud van \'t Leeven wech te
neemen. __ Zie over de manier deezer Opera-
tie Le Dran, Sharp en meer anderen.

vliezen d^v Slagader gekwetst heeft, zo
worden de binnenften, doordien zij den tegen-
ftand van het aanvlietende bloed niet wederftaaii
lionnen, door de opening der buirenfte heen ge-
dreeven, en maakt langzaam of fpoediger, een
min of meerder groot Gezwel ter plaatfe der
twetzing : — \'t welk men eene waare slaga-
der breuk (^Aneurisma Fcra) noemt.

Kentcke- Kentekensn]\\\\: (\'t zij het gezwel kort ,
of lang na de kwetzing zich voordoet) dat men
op het zelve drukkende eene Klopping ontwaart,
evenals in de Slagader gevoeld wordt; -— lig.
telijk kan men het, zo het nog klein is, door druk-
king doen verdwijnen; doch keert, de vingeren
of drukkende Macht wegneemende, oogenblik-
lijk weder; behoudende de huid haare natuurlij-
ke kleur.

Genee- De GeneezJngvmi dit gebrek beflaat riJöré\'^w,
na het gezwel alvoorens te rug geduuwd? en het

deel in zijn natuixrßaat gebragt te hebben, in eene
bepaalde en aanhoudende Drukking , door het
daar toe van den Hoogleeraar Senf iiitgevonden
Konsttuig

Dit niet genoegzaam voldoende, (dat moge-
lijk maar al te veel bewaarheid is) gaat men tot
de tweede, en hij ondervinding aangepreezen ma-
nier, de Bezwachteling naamelijk, van den ge-
heelen arm, als reeds bladz-> 125 geleerd is ,
over.

Doch wanneer het Gebrek zeer groot en uit-
gebreid IS, loopt men gevaar dat \'er eene Fal-
fche Slagader.Spat QAn&urisma Sptiria^ zal ge-
booren worden. —— Dierhalven is het in dit ge-
val beter de O.nderfcheppïng, evea als in het voo-
rige te beproeven, dan geduphter Toevallen af
te wachten. — Alleenlijk moet men hier bij aan-
merken, dat, wanneer het leel boven en onder
gebonden zijnde, de Zak, die de Aneurisma
maakt,moet geopend, en het inhebbende bloed
ontlast worden (j).

(t) Omtrend de Waare SlagMerfpat (Aneurima Fe.-
rd) welke gelukkig door de Operatie geneezen is, is on-
der anderen Leezenswaardig de Verhandeling van den Heer
John IVIargill. zie het Tweeds Deel der Edenhurgfehè
Proeren, l>lads, 158 feqq.

in betrekking tot derzelver Operatie , met deeze
aamnerldng : dat, vparaieer het bloed (door het
openen der bekleedzelen) uit de bijliggende va-
ten , dit fijne handwerk mogt belem.meren, men
als dan de gemaakte wond, alvoorens men ver-
der gaat, inet Plukzel belegge en opvulIe,even
gelijk men in de Trepaan Stelling gewoon is.—
Dit verzekerd en het bloeden opgehouden zijn-
^^ ? gaat men op nieuw zonder verhindering tot
de verdere Operatie over (*}<

(*) Zie hier over den geleerden Brief van den Heer
Sermes in de Rusi Uuren v«n A, Titsing, bM^, 139«

Om oogmerk Wäs om de Aderkatiag
zonder de Slagaderopening den Leerlin-
gen voor te pellen ; -- docb by nader

■inzien, oordeelden wij het niet ondienfiig,
deeze laatftè hij wijze van Aanhangzei tot
dit deel te voegen. - Immers de over-
eenkomst is te naauw aan dtn anderen ver-
knocht om dezelve daar van geheel af te zon^^
deren.

lijk eene door konst in de Slagader gemaakte
opening, om daar uit na vereifch bloed te ont-
, lasten.

Waar ver- Slagaderen ^ vj&lliQ onmidlijk op een been lig\'
lichc gen,en voorliet gevoel en gezicht vatbaar zijn,
zijn bet gefchiktlle tot deeze opening. Uitdien
hoofde wordt hier toe gemeenlijk de Slaapjlag\'
ader {Arteria Temporalis\') verkoozen (*}.

Lijder op eene bekwaame plaats, laatende zijn
hoofd zijdewaards houden. — Men legge een
fmallen Band even hven de plaats daar men de
Opening maaken wil aan ; om daar door dit
Vat des te beter te bepaalen, en te doen zwel-
len ct>

Daarna neemt men een ge woon doch ftevig Operati®.
Lancet,\'t welk men geopend in den mond fteekt
(zie hladz. 27)__Men tekent met inkt of iets an-
ders, zo de Sla;-,äder niet genoeg zichtbaar is ,
de plaats daar men dezelve gevoeld heeft, en
die men verkiest te openen. — Men fpanne de
huid met den duim en voorflen vinger , en tus\'
fchen deeze beiden maakt men de Opening ,
even als in de Aderlaating (hladz. 27 ) gef-
leerd is.

kleinste Takjes deezer Slagader gelieel dwers af\'
fnyden;Q.\\\\ hier door kan de bloeding veiliger ge-
ftild worden.

titeit , wil het van nut ^jn, dient te wezen) werking
moet men bedacht zijn het zelve gevoeglijk te ^"otd"^
fluiten__Hier toe maakt men den Band los in-
tusfchen zet men den duim der linkerhand onderst
opening, op het Vat, om het zehe genoegzaam te
drukken;raen zuivert het wondje en de omliggende
deelen met de fpons,leggende vervolgens een ftukje

alleenlijk het vat mee den vinger. — Dit is goed wan«
Beer de Slagader vol en zeer zichtbaar is doch dit nies
Äijnde ,is het zekerder,een band te leggen.

Zwamo^ de welafgedroogde opening derS lagader,:
hier over een Kompres je, en over dat een grooter,
zo , dat de meeste drukking op het wondje be-
paald zij ^ verzekerende dit eindelijk door het
Verband.

Het ver-. Dit Verhand (Knao^-Y^îh^tià. Fafda NodO\'
dïïzeiS genoemd) bellaat uit een op twee hoofden
Éanieg, opgerold fterk Windzel, van omtrent vyfoï
zes elkn lang en één duim breed. — Het mid\'
den wordt ter plaatfe der wond op de Kompre^
aangelegd, gaande de eene rol over het Voor-
\' hoofd boven de WenfebraaüWen\', en de an"\'
dere om het Achterhoofd tot aan de overgeftel\'
de zijde aldaar verwisfeit men de Rollen val\'
Hand en gaan ieder langs den zo even genoeifl\'
den weg tot op de begonnen plaats ; alwaar mei^
anderaiaal de Rollen verwisfeit, en op de koni\'
pres een Kruis of zogenaamde Knoop maakt ^
om de Slagader wel toe te drukken; men brengt
als dan de bovenfte rol over het hoofd tot aaP
de tegenoverftaande Slaap, gaande met de an*
dere onder de Rin door, en-aan de andere zij\'
de weder opwaards, tot dat men op die flaap
insgelijks de Rollen verwisfeit, brengende d®
bovenfte néderwaards onder de Kin, en de aü\'
dere opwaards over het hoofd beiden tot op
de Kompres,\' alwaar op nieuw de Rollen vcf\'
wisfeld worden ? om een Tweeden Knoop

■ der als 4e eerstemaal om het Voor- en Achter-
lioofd 5 aan de tegenoverzijde verwisfelende,
gaat men weder tot op de kompres , leggen-

\' de als dan den Derden Knoop ; en na het Wind-
fel ftijf aangehaald te hebben, eindigt men met
: ïiog een enkeld^en omgang in de rondte oni het
hoofd, om als dan met fpelden vast gemaakt
te worden ( zk pL II. §g. 9.) Men is be-
dacht , dat intusfchen de Aderlaater den Zwach- ^
tel aanlegge , een Helper met zijne Vingereii
den omgang van den zeiven op de kompres, en
deeze laatfte op het wondje, of in een woord
I het geheele Verband zodanig fteune, dat door
j de geweldige aanpers van het Arterieufe bloed,"
\' de Aderlaater in zijn werk niet belemmerd ,
: en de aanleg des verbands niet vruchteloos ge-
j isiaakt werde.

■ Dit Verband blijft eenige dagen zitten ; be- Hoe ver«.
Velende den Lijder eene geduurige rust en ftil« Jjn^gjgn\'
te, laatende hem niet dan dunne voedfelen ge-
brifiken.

Wanneer hetzelve wordt afgenomen ^ (dat
Uogthans in de eerste vier of vijf dagen niet ge-
rchied,)moet men met voorzichtigheid te werk
gaanen zo het Smkjs- Zwam was vastgekleefd,
dit niet aanroeren, maar opjiieuw het voorige
Verband iets losfer aanleggen.

Waar in In gevaarlijke Beroertens, lievige en laiigdi^\'
rige Hoofdpijnen, Oogontfteekingen en fpoedi\'
ge door volbloedigheid veroorzaakte Bliii\'i"\'
heid enz., is deeze wijze van Laating meermals\'
len van vrucht geweest.

Verteont een Hoofd aar aan de Aderen tot ds.
\'^derlaating betrekkelijk konnen gezien worden j
met den knelband orn den Hals,

de voorhoofds-ader.
h .. de Ader van de flaap des Höofds,
c ,, de Ooghoeks ader,
dt. .. de Hals-ader.

de Knelband om den hals aangelegd, v.\'aa.r
van de einden in den nek gevestigd zijn.
f . . de kompres op de hals-ader, op of even bo-
ven het jleutelbeen gelegen-, zodanig nogthans,
dat dezelve onmidlijk op een derzelver takken
eene drukking makken kan.
g . . het handje onder den knelband door ge fob-
ken, om door hetzelven aftrekkende, de Adem-
haalingte beveiligen , en de kompres op de <3-
der te doen drukken.

^ de laat- cf knelband, mens flrik am de
buitenzijde des arms met de luts ng, hov§n ge-^
legen is.
h .. de Hoofd ader.

c . . een tak van de hoofd-ader^ welke met
^ een tak van de Lever^ader — de midden*

\'plaats daar dezelve gewoonlijk gelegd wordt.
b b . de-in- en uitwendige Moeder-Aders ?n der^
zeher takkeiu

Vertoont het Havérkorn -lancet (lancette k gfaiii
B\'avoine), j/? de gedaante van eenenjiaauwen driehoek
geboogen, even als tot de Aderopening vereifcht wordt.

den duhn en wijsvinger werdt gehouden , zodanig
als om eet:e ader te openen, verëifcht mrdt.

Vertoont eene Ader, die op drie onderfcheidenc
wijzeniin eene natuurlijke grootte, geopend is.

\' a . - eene fchuine opening.
b . . eene dwerfe opening,
t . . eene rechte of na de lengte van het vat loGr
pende opening.

Vertoont de gewoone kompres of dntkdoek toege-\'^
vouwen^ in haare natuurlijke grootte^
Fig.\' 12.

Vertoont den driehoeks gevouwen drukdoek, voor
de laating op den ooghoek gebruiklijk, in zijné
waare grootte.

Vertoont eenen arm^ wäar om het géwoóne to-Jr-
niquet en het verhand tot ds laating van den arm
gelegd is.

a . . wijst, hoedanig de aanleg van het eenvou-
dige of gewoone draaikoord (^ tourniquet) gele-
gen is.

Vertoont een voet, waar om het verhand, tot deÈ^,
zelfs laating gefchikt, gelegd is.

h . - de rondom den hah gaande zwachtel^ waar
aan de Band a met Spelden vóór het affclmiven,
gehecht wordt.

Vertoont het onderfch\'êidend verband (défcrimeii)
tm de laating aan het voorhoofd.

Vertoont het Schuit-verband (Sz^ihsC), zijnde ah
Fig. 5 tot de veorhoofds\'laating gebruiklijk.

Vertoont het êén cogdig verband (oculus firnplex)^,
\'waar van de driehoekige kompres ter plaatze vati
den neus, onder het verhand, kan gezien worden.

Vertoont het verhand tot de Aderlaating aüh ié
Slaap van ^t hüofd: —. en de hewinding van de ge-
heele hand en den arm.

. .. het verhmd tot de iaating -aan de flaap
van V hoofd,
h. b - * de geheele hewinding van de hand en den
arm.

Q. c . de kruiiwijze windingen^ ter plaatze van
het vouwen des arms.
r d. d . de omflagen , welken om de Borst hopen,
ü , l de omflag^ welke van onder den arm over
den Schouder na de over gefielde zijde loopt ^ en
waar van de yyindingcn d. voortkomen.

Vertoom het knoop^verhand (Fafcia Nodofa), tot-
Je Slagdder-laating aan de flaap des Hoofds, of tot\'
derzelver kwetzing gehruikUjk.

N. B, Van alle deeze afbeeldingen is afzonder-
lijk en min of meer na deszelfs vereifch omfiandig

,2.) Plaats der. Adf.ulaatino. bl.8
"Verdeeling in algemeene, en bijzondere plaatzeti. 8

vier foorten van lancetten ; en welke. ibid
wel\'cie inftriiaenten in vroeger tijd om adef tc laatea

.,) De OPLETTENHEip VAN blJZONDERE VOORWER.
PEN EN GEVALLEN WAAR IN MEN AdERLAAT. bi. (4
Inleiding. ibid

het is noodig, dat een Aderlaater bijzondere voorwer-
pen en gevallen gade (laat. 15
ïl^aatingen , welke door een geneesheer zijn voor«
gefield , können altoos niet veilig verrichr wor-
den. ibid ¥
waar op een Aderlaater dient acht te geeven. 16
1. op de krachten. ibid
. , , ouderdom. ibid
. . . manier van leeven. 17
. . . gewoonte. ibid
a. tijd van Aderlaating ibid
wordt onderfcheiden in een tjjd van noodzaaklijk-
heid \' ibid ^
en in een tijd van verkiesing. 18
men moer niet kort na den eeten aderlaaten. ibid*
in eene voorbehoedende Aderlaating worde de zui»
vering der eerfte wegen aangepreezen. ibid

S\' Pe Adeilaating bi] zwangere vrouwen wordt
in vijf klasfen verdeeld. \' • 23

een geval door Dionis verhaald van een ongemeen
omflagtige Aderlaater. \' \' ibid

hce veel bloeds op eens afgelaaten wordt. ibid
wat zommigen voor een teken ^ dat \'er genoegzaam

% onnoodig Aderlaaten is fchKadelijk, en ge-ift gele«
genheid tot bloedrijkheid. . bl. 31

voorbeelden van menigvuldige Aderlaatingen. ibid
hoe men zicU van \'t onnoodig Aderlaaten omwent. 3a *

hoe het zelve na de aftapplng zich vertoont. ibid
liet bioed nog warm a:lgetapt zijnde , dampt\'er een
wafem uitjen wat penigeii daar van gevoelen, ibid*
liet vaste gedeelte, wat het zij, 33

waar uit men de hoedanigheid van \'t bloed beoor-
deelt. • ■ ll^l^
de evenreijigbeid. - ibid
. . Aart. 35

Het bloed van zwangere vrouwen is meest altoos ffle£
eenontfteekings-korst bezet,Tfiden hiervan, bl. 38*
boe iang de Aderlaating herhaald wordt
de bloote befchouwing van het bloede is alleen niet
genoegzaam. ibid*

TWEEDE AFDEELING.
Over pe uitwerkzelen van het Aderlaaten.
Verdeeling vau dit Hoofdftuk.\' BI. 3$?

De aankg van den Laatband. ibid
De huid in \'c aanleggen van den band niet opfchui-

11. Geene aders zonder het gezicht of gevoel te ope-
nen. ibid
Verkeerd gevoelen van eenige Heelmeesters hier o-
ver. ibid *

57
ibid

ibid

VIII.. • . bij iiet aderlaaten in de kinderziekte.
iX. . . . bij waterzuchtigen.
X. Hoe men met de rechterhand op den linker- arm

IJl. De plaats niet uit het gezicht verliezen.

IV. Waarde ader geopend moet worden.

V. Hoe men de pees van de tweehoofdige Ipier ont-

De opening moet altoos ruim gemaakt Worden, ibid
De Voetlaating wordt aangepreezen \'s namiddags té
doen;en waarom. ibid\'^

Wat na de opening te doen. ibid
Wanneer de ftrotäder niet zichtbaar is , konnen

Bepaalipg. Bl. 78
Voorzorgen deezer Operatien. iijid
Hoe dezelve verricht wordt. ibid
Het Verband. ibid
Noodige voorzorgen , betreklijk de voorhoofds- Stau-
pen van het Hoofd • en Ooghoekslaating, ibid

OVER DE REDEIS™, WAAROM MEN ZO VEE-
LE ONDERSCHEIDENE ADEREN OP
VERSCHILLENDE LTCBAAMS
DEELEN OPENT,

Denkwijs der Ouden óver de bijzondere aderlaa-
tingen. 84
, ... der hedendaagfché hierover; ibid
Nut der Arinlaating. ibid
é\' . t . Handlaacing. 85
.... Voetlaating. * ibid
é . . . HaLlaating. S6
t . . , Voorhoofds- en flaapen van het hoofd laa-
tingen. iHd
, . . . Ooglaating^ ibid

Herhaalde aderlaating. 88
Waar in het bloed moet ontvangen wordeii. 89
De Lijder moet daags nä de operatie bezocht wor-
den. \' ibid

Bepaaling.

Oorzaakeri.

Geneezing.

Wordt onderfcheiden in twee trappen.
Bij welke voorwerpen plaats heeft.
Geneezing ouder de operatie,
... na de operatie.
... in het tweede foort.

of door andere omRandigheden. ,
Herftelling van dit toeval.
Kan zóratijds gevaarlijk zijn.

ibid
ibid
93
ibid

94-
ibid

te ge-
93\'

9$
ibid

ibid

ibid
ibid \'

bl.

9Ö

ïoo
joa

104.
105\'

1. Vloeijing op het gelaaten deeL
11. Kwetzing van het Beenvlies.
lll, van het Peesachtig uitfpanzeL
iv. Pees-Kwetzing.
v. Zenuw- kwetzing.

107

110

111

113
115

Bepaaling. 113
iveriiekenen» ibid
Verfchil over de gevoel - of ongevop.%heid der Pee-
zen. ibid*
Gevólgen geezer kwetzing, 114
Geneezing. ibid

JSoodzaa\'viijkheid der aflhijdïng. 115*
Pe affnijding der Pees geeft altoos geene verlam-

Eene afgefneede Zenuw verlamt het deel daar de-
zelve toe gefchikt is. ibid*\'
Welke middelen in dit toeval fchaadelijk zijn. 117
( ^

Qper het onderfcheid der kennserken, hij ds
Beenvlies- Peesachtig Uitfpünzel- Pees-
en Zenuw -kwetzingen.

Het oiiderfcheide kenmerk deezer toevallen is moei-
lijk. 11^.
Tekenen der kwetzing van het Beenvlies. ibid
, , . . van de kwetzing van \'t Peesachtig Uit-

Deszelfs ligging is veifchillend in onderfcheiden Voor-
werpen. 120*
Deeze kwetzing kan ook door eene laating op den

Over ds M\'mdergewoone Aderlaatingen.
i. Aêerlaating aan den\'Hak.
II, ------— op het voorhoofd.

V, ——op de manlijke roede.
-VI. —.—•—:— aan de Heup.
vil. —----- \'aan de kuis.

7°
73

7§

79
8i

iidd

Oï

il. Bd

ibid*
138

135?
ibid

140

141
14®

Voorzorgen tot deeae operaties
Opennie.
Eerfte wijzë.
Tweede wijze.
Wat onder de konstbewerking verricht wördt.
Het verband en deszelfs aanleg.
Hoe verder in dit geval gehandeld wordÉi
Nut dezer Operatie.

Bepaaling.	ibid
Naaste oorzaak.	ibid
De hoegrootheid van dit gebrek.	ibid *
Afgalegen oorzaaken.	99
Voorzorgen.	ibid
Geneezing.	ibid
Gaat nimmer tot versweeriag over»	ibid
Reden daar van.	ïoo ^
II. K L A S S E,
OVER DE AANMERKLIJKER OF GEWICH-
TIGER TOEVALLEN.
I. De uitvating.
Bepaaling.	loq
Kentekenen.	loi
Veele verwarren de Blamwe vlek met de uitvating ,
doch tè onrecht.	10 ï
Geneezing.	jox
II. Pijn en verstramming.	1
Bepaaiing. /	i©5

è L A D W Ij Z Ê R.
Men Iaat het bloed loopen j tot dat de Lijder flaauw
wordt.	bl. 122
Doch dit is zomtijds gevaariijk.	ibidf
Wat door het woord Geneezen in dit toeval verftaan
wordt.	124*
Valfche flagiiderfpat.
Wat dezelve zij.	124
Behandeling beftast
In de bewinding.	1^5
Hoedanig, en waar door dat verband wordt aange-
legd.	laó*
Inwendige behandeling.
Tweede manier van binding.	ïs8
Het tourniquet., hoe veel foorten.
Waaruit beHaac, en hoe aangelegd wordt.	ibidf
Overgang tot de Onderfchepping.	130
Hoedanig deeze Operatie verrirht wordt.	ibid
Gevolgen daar van.	131
Dat de klopping der pols niet wederkomt	is altoos
geen bewijs, dat het deel verllerft.
Veiligheid der onderfchepping aangetoond.	ibidf
Zwakheid na de Opetatie.	133
Doodlijke verfchijnfelen.	ibid
V/aare flagiiderfpat.	134-
Kentekenen, en
Geneezing.	ibid
Vereischt veelraaalen de Operade.	135
Aanmerking tot befluit.	J36
Bericht, waarom wij de flagäderlating bij dit Leerftuk
gevoegd hebben.	137