|
" . — •"•
|
|||||||||
|
HET HEILIGDOM
\'ak 132 VAN
>T. SERVAAS-KERK
TE
MAASTRICHT,
i\'
Opgeluisterd door 54 gravures, en beschreven
DOOR
M. A. H. WILLEMSEX,
Vicaris en Bewaarder der HH. Relieken.
|
|||||||||
|
0 niminm felix Trajectum ! ecclesia feiix
0 tua, Servati! thesauro pracdita unto. |
|||||||||
|
MAAST F^I C H T ,
I/I1KSRI BOGAERTS, opvolger van P. N. VERHOEVEN,
Drukker ca Boekhandelaar van Z. H. Paus Piu) IX.
|
|||||||||
|
r
|
^y-
|
|||||||||
|
v f ^
|
||||||||||
|
\\
|
||||||||||
|
>
|
||||||||||
|
HET HEILIGDOM
|
|||||||||||||||||
|
VAN
|
|||||||||||||||||
|
ST. SERVAAS-KERK
|
|||||||||||||||||
|
TE
|
|||||||||||||||||
|
MAASTRICHT,
|
|||||||||||||||||
|
Opgeluisterd door 84 gravures, en beschreven
|
|||||||||||||||||
|
DOOR
|
|||||||||||||||||
|
M. A. H. WILLEMSEN,
Vicaris en Bewaarder der HH. Relieken.
|
|||||||||||||||||
|
0 niminm fclix Trajectum ! ecclesia felix
0 tui, Servati ! thesauro praedita ianto.
TlflLIOTHECA
CONVENTIE
VISG E.\\b 15. |
|||||||||||||||||
|
MAASTRICHT,
HENRI BOGAERTS, opvolger van P. N. VERHOEVEN,
Drukker en Boekhandelaar van Z. H. Paus Piui IX.
|
|||||||||||||||||
|
Imprimatur.
F. X. RUTTEN, Par.-Dec.
AD HOC DELEGATUS.
Trajecti, 30 Junü 1874.
|
|||||
|
i
|
|||||
|
VOORREDE.
|
|||||
|
De vereering van de Overblijfselen der Heiligen is zoo oud als de Kerk zelve: »De geloovigen," zoo leert
het Concilie van Trente, »moeten de lichamen der Martelaren en der andere Heiligen, die met J. C. leven, vereeren, daar deze lichamen de levende ledematen van J. C. en de tempel des H. Geestes geweest zijn, daar zij eensdaags door Hem tot het eeawig leven opgewekt en met glorie bekleed zullen worden, en Gjd door dezelve aan de menschen vele weldaden bewast. Zij derhalve, die beweren dat men aan de Relieken der Heiligen geene vereering en hulde verschuldigd is, of dat dezelve en andere gewijde gedenkstukken door de geloovigen nutteloos geëerd worden, en dat men te vergeefs de aan de Heiligen gewijde plaatsen bezoekt om hun bijstand te verwerven, moeten volstrekt veroordeeld worden, gelijk de Kerk hen reeds vroeger heeft veroordeeld en ook nu veroordeelt." Deze leering omvat dus niet alleen de Overblijfselen der Heiligen, maar ook de bedevaarten naar dezelve, en is
duidelijk op de H. Schrift gegrond. Om niet te gewagen van het Ou Je Testament, lezen wij in het Nieuwe bij den H. Matthaeus IX, 20, dat eene vrouw, die twaalf jaren lang aan eene bloedvloeiing geleden had, den Zaligmaker volgde en den zoom Zijns kleeds aanraakte, want, zeide zij bij zich zelve: »Indien ik slechts zyn kleed mag aanraken, zal ik gezond worden." En wat deed Jesus? Berispte Hij die vrouw, alsof zij zich aan bijgeloof had plichtig gemaakt? Integendeel, Hij prijst haar geloof en schrijft hare plotselijke genezing toe aan het geloof, waarmede zij zijn kleed had aangeraakt, «lietrouw dochter," zoo sprak Hij, »uw geloof heeft u gezond gemaakt." In de Handelingen der Apostelen, XIX, 12, wordt verhaald dat de Zweetdoe- ken en gordels van den H. Paulus op de kranken gelegd werden. En met welk gevolg? De H. Schiift zelve meldt het ons: «De ziekten weken en de booze geesten gingen van hen uit," Wat was het kleed des Heeren, wat waren de doeken van Paulus anders dan Relieken in den katholieken zin van dit woord? Deze feiten bewijzen ten overvloede, voor al wie niet vrijwillig blind is, dat het niet alleen eene vrome
maar ook eene heilzame oefening is, de Overblijfsels der Heiligen te vereeren. En wat ook is meer gegrond op de heiligste gevoelens en behoeften van het menschenhart? Waarom toch dragen wij zorg dat het ontzielde lichaam van vader of moeder met eere ten grave gedragen wordt? Waarom hechten wij ons nog na vele jaren aan den kouden graf hes vel, waaronder hun gebeente rust? O! het is omdat die lichamen overblijfsels zijn van hen, met wie wij door zoovele en zoo dierbare banden vereenigd waren I Waarom hechten wij waarde aan het aandenken, zelfs aan de handteekeningen van beroemde mannen? Het is omdat wij eene natuurlijke bewondering gevoelen voor hen die hetzij door hun vernuft het veld der wetenschap uitgebreid, hetzij door hunne heldendaden het vaderland gered hebben. Welnu, indien wij op die wijze en terecht da gaven der natuur huldigen, zouden wij dan onverschillig mogen blijven jegens de Overblijfselen van die Martelaren, Belijders en Maagden, die »God in hun lichaam verheerlijkt (1 Cor. VI, 20) en ten allen tijde het sterven van Jesus in hun vleesch gedragen hebben i2 Cor. IV, 10/\'? Zouden wij geene eer en hulde verschuldigd zijn aan de zalige asch van onze vaderen in het geloof, van hen die de volkeren onderwezen hebben in de ware wijsheid (Eccxi. XLIV, 4) en die, ofschoon overleden, ook nog tot ons spreken (Hebr. |
|||||
|
XI,\' 4) door de voorbeelden hunner heiligheid? En zien wij bij onze tegenstanders niet dezelfde handelwijze
ten opzichte van diegenen, die zij als groote mannen beschouwen? Bewaren de godloochenaars niet de overblijfselen van Voltaire, de protestanten niet die van Luther? En zouden wij dan die overblijfselen niet mogen of liever niet moeten vereeren, waardoor God zoo menigmaal wonderen gewrocht heeft? Geen wonder dan ook, dat renls de Christenen der 1ste en der 2de eeuw de Relieken als een onwaardeerbaren schat l«schouwden. Van den H. Martelaar Polycarpus (f 166) lezen wij in den brief der kerk van Smyrna over zijn marteldood: Wij hebben zijne gebeenten, welke ons kostbaarder dan edelgesteenten en annge- namer dan goud waren, verzameld, en op eene geëigende plaats neergelegd. Daar zullen wij, zoo God het toelaat, vergaderen en in jubel en vreugde den verjaardag van zijn sterven vieren, zoowel ter herinnering aan hen, die reeds den strijd volbracht hebben, als ter opbeuring en versterking van hen, die nog strijden moeten." Tegen deze vereering maken onze afgescheidene broeders eenige opwerpingen. Wij willen deze hier niet
herhalen of wederleggen, want zulks is de plaats noch de moeite waard. Slechts ééne zullen wij aanstippen, wijl zij in staat is de eenvoudigen te bedriegen of hun zand in de oogen te strooien. Men zegt dan: De Kerk eert ook valsche Relieken, want op verschillende plaatsen vertoont men dezelfde ledematen of gebeenten, het hoofd bij voorbeeld, van een en denzelfden Heilige; terwijl de mensch toch slechts één hoofd bezit. Ja, het is waar, ieler mensch heeft niet meer dan één hoofd, doch het is niet minder waar dat de maker
van deze opwerping volstrekt geen hoofd gehad heeft, want hij weet niet, of veinst niet te weten, dat van één hoofd b. v. verschillende stukken zijn, en dat ieder dezer stukken, in een borstbeeld ingezet, volgens een heel natuurlijk gebruik, het hoofd van den Heilige genoemd wordt. Om niet tegiaa buiten onze Schat- kamer: daar toont men het hoofd van den H. Servatius, is dit hoofd gansch? Neen! daaraan ontbreekt de kin, welke aan Rome, en de linker bovenkaak, welke, in twee deelen, aan de keizers Hendrik III en Karel IV geschonken werden. Ieder van die deelen werd oudtijds in een zilveren of gouden borstbeeld bewaard. Te Rome, te Quedlinburg en te Praag, waar deze Relieken bewaard werden, zeide men, evenals te Maastricht: Dit is het hoofd van S. Servaas. Heeft S. Servaas nu vier hoofden gehad, of zijn van de vier Relieken er ten minste drie onecht? Neen, de eenvoudige waarheid is, dat in vier plaatsen aanmerkelijke stukken van het hoofd van S. Servaas bewaard en vereerd werden. Hetzelfde geldt van armen, handen of andere gebeenten der Heiligen. Ten slotte zij hier nog vermeld dat Z. H. Paus Pius IX, bij Rescript van 8 Juni dezes jaars, ten
eeuwigen dage aan alle geloovigen die, gebiecht en gecommuniceerd hebbende, gedurende de zevenjarige tooning der Relieken van af 9 tot 23 Juli de S. Servaaskerk bezoeken en hier volgens intentie van Z. H. bidden, een vollen aflaat, aan de zielen in het vagevuur toepasselijk, verleend heeft. |
||||
|
(5
Fig. I. BORSTBEELD VAN DEN H. SERVATIUS, van verguld koper.
Hoogte 0,655 m.; breedte 0,51 m. — XVde en XVIdc eeuw. |
||||||
|
Fig. I. Dit beeld bevat bet boofd van den H. Servatius, Bisscliop en Patroon van
Maastricht, en is een geschenk van Hendrik, hertog van Beieren, die hier op won- derdadige wijze genezen werd; de mijter en het onderste gedeelte, welke in het beleg van 1579 waren verloren gegaan, werden op kosten van den prins van Parma ver- nieuwd. Onder den mijter, die met schroeven op het boofd bevestigd is, bevindt zich een insgelijks bevestigd zilveren verguld kapje, in welks midden cene opening is, in den vorm eencr kruin, waardoor men de Relieken zien kan. De kin van den H. Servatius en een gedeelte van het bovenste kakebeen werden, voor eeuwen, aan de Sl. Pieterskerk te Rome en aan de Roomsche keizers Hendrik III en Karel IV geschonken. |
||||||
|
Fig. H. DE NOODKIST: VOORGEVEL.
Hoogte 0,7i m.; breedte 0,49 m. Xllde eeuw. |
||||||
|
Pig. II en III. De
Noodkist, van verguld koper, aldus geheeten wijl zij in tijden van al- gemeenen nood terver- eering werd uitgesteld, bevat, behalve een ge- deelte der gebeenten en der asch van den H. Ser- vatius 1), overblijfselen van zijne kleederen en bijna al de gebeenten van den H. Martinus, bisschop van Tongeren. De laatste plechtige opening dei- Noodkist had op den 9 Nov. 1863 plaats, onder voorzitterschap van Z. D. H. den Bisschop van Roer- mond. Op den voorgevel (Fig. II) is de H. Servatius in zijne verheerlijking voorgesteld, de handen opheffend, hetzij om de stad, welker Patroon hij is, te zegenen, hetzij om voor haar te bidden. Een engel, rechts, houdt den bisschopsstaf vast; een andere, links, biedt den Heilige het Boek des levens aan, met de \\voor- dcn: Bekleed u met on- sterfelijkheid. Op den achtergevel zetelt de Hei- land, komende om de we- reld te oordeelen, en ieder naar verdienste te vergel- den. Langs de beide zijgc- vels (Fig. III.) zitten de 12 Apostelen, die met Chris- tus ten oordeel komen, terwijl op de dakgevels de rechtvaardigen en de zondaars, de verdiende vergelding ontvangend, zijn voorgesteld. 1) lene landen kilt, uit het vroegen\'
hoegaltaar il het huidige overgeplaatst, bevat da overige gebeenten van den E. Servatm», «elke nog is daiekerk berusten. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Fig. IV.
BISSCHOPSSTAF VAN DEN H. SERVATIUS.
Lengte 1,745 m.
IVdc eeuw.
Fig. IV en V. De stal is liet zinnebeeld
van het gezag, en was, van af de eerste eeuwen der Kerk, bij de Bisschoppen in gebruik. Zelfs vinden wij in het leven van den H. Cesarius, bisschop van Arles (f 542), dat, onder de geestelijken die den bisschop vergezelden, er een was, notaris genoemd, wiens oflicie bet was den stat des bisschops te dragen. In de 8ste eeuw werden de bisschopsstaven reeds zoo al- gemeen van kostbare metalen vervaardigd, dat de H. Burchardus, bisschop van Wurtz- burg, bijzonder geprezen wordt, wijl hij nog een bouten staf bezigde. Volgens de overlevering werd deze staf, welke van riet is met ivoren krul en knop, door een engel van het altaar der H. Maagd geno- men en den H. Servatius in handen ge- steld, toen hij, na den dood van den H. Valentinus, tot bisschop der Tongeren werd aangesteld. Bij de verhefïing van den H. Servatius in het jaar 726 door den H. Hubertus, laatsten Bisschop van Maas- triebt, werd de staf ter rechterzijde van den Heilige liggend gevonden. De versie- ringen van verguld zilver dagteekenen uit het begin der 13de eeuw. Wij laten hier het opschrift (Fig. V) vol-
gen, dat op den vergulden rand onder den knop te lezen staat: |
|||||||||
|
\'mwmmimmmmim
|
|||||||||
|
Fit?. V.
|
|||||||||
|
Fig. VI. Sinds de eerste eeuw reeds waren er altaren van steen, en deze moesten,
volgens Apostolisch voorschrift, met het heilige chrisma gezalfd worden; van af de 3de eeuw bestaat het gebod Relieken der Martelaren erin neer te leggen, en reeds in de 4de eeuw worden altaren aangetroffen van goud met edelsteenen versierd, want niets was te kostbaar om den Heilige der Heiligen te dragen. Draagbare of reis-altaren waren, in de eerste dagen der Kerk, noodzakelijk voor de priesters, die aan de onge- loovigen het Evangelie gingen verkondigen. Ten einde gemakkelijk vervoerd te kunnen worden, waren zij licht en klein in omvang. De altaarsteen (een groene slan- gesteen) van den H. Servatius rust in hout, omgeven van gegraveerd zilver, welks randen, met vergulde wijngaardbladeren, uit de 12de eeuw schijnen te dagteekenen. |
|||||||||
|
9
Fig. VI. DRAAGALTAAR VAN DEN H. SERVATIUS.
Lengte 0,19 m.; breedte 0,15 ra.; hoogte 0,06 m.
IVdc eeuw.
|
||||||||||
|
De zilveren omvatting is in het jaar 1873 hersteld, en de onderste plaat, van verguld
koper, door eene zilveren vervangen. |
||||||||||
|
Fig. VII. ZEGEL VAN DEN H. SERVATIUS,
in natuurlijke grootte.
lilde of IVde eeuw. |
||||||||||
|
Fig. VII. Het zoogenaamde Zegel van den H. Servatius, van oudtijds aan het altaar
bevestigd, is eigenlijk een lensvormige bloedsteen, van een zilveren ring omgeven, en voorstellende, van den eenen kant een zevenhoofdigen draak, van den anderen kant een borstbeeld, wellicht van den H. Apostel Joannes, die de rechterhand opheft en in de linker een kruis draagt; beide figuren zijn omgeven van een, tot dusverre onopgehelderd, Grieksch opschrift, welks letters de 3de of 4de eeuw kenmerken. Volgens sommige geleerden heelt deze steen een gnostischen oorsprong, en zou dus |
||||||||||
|
10
|
|||||||
|
aan liet altaar prijken als zegeteeken over eene ketterij, welke de menschheid van
Jesus Christus en zijn kruisoffer loochende en door den H. Servatius krachtig be- streden werd. Anderen, vooral op het Gricksch opschrift en op de figuur van den Heilige steunend, zien in deze voorstelling de zegepraal verbeeld, welke Jesus Chris- tus, ol de gelrouwe Christen, op den jongsten dag over den helschen draak, die in de Openbaring van den H. Joanncs meermalen genoemd wordt, zal behalen. Voor deze christelijke beteekenis schijnt ook de visch te pleiten, welke achter een der kop- pen van den draak zichtbaar is en bij de eerste Christenen als het zinnebeeld van Jesus Christus gold. Fig. VIII. ZIJDEN STOF,
gevonden in het reisaltaar van den H. Servatius,
XHIde eeuw.
|
|||||||
|
Fig. VIII. Deze zijden stof bevond zich tot dusverre onder het hout van St. Ser-
vaas reisaltaai, waarschijnlijk ter beschutting der Relieken, welke er oudtijds, volgens het bekende voorschrift, aanwezig waren. Deze stof dagteekent ten minste uit de 13de eeuw en schijnt uit Sicilië herkomstig. Behalve de versieringen, aan het plan tenrijk ontleend, stelt zij het bovenste gedeelte van een hoofd, waarschijnlijk van een leeuw, voor. Sinds de boven (bl. 9 onder Fig. VI.) vermelde herstelling, is deze merkwaardige stof gevoegd bij de vele oude in deze kerk bewaarde stoffen, waar- onder zich nog een stuk bevindt, dat bij het hier verbeelde schijnt te behooren. |
|||||||
|
.!
|
|||||||
|
Fig. IX.
KEISKELK VAX DEN II. SERVATIUS, van. verguld zilver.
Hoogte 0,125 m.; doorsnede van den voet 0,09 m., van de cuppa 0,09 m.; diepte van
de cuppa 0,042 m.; doorsnede van de pateen 0,123 m. |
|||||||
|
Fig. IX. Deze kelk heelt niet meer den vorm, dien hij had ten tijde van den
H. Servatius. Even als de drinkbeker, welke hierachter volgt (hl. 15), werd hij, naar alle waarschijnlijkheid, in de verwoesting der tijden of oorlogen, beschadigd of gebioken, en uit de oorspronkelijke stol\' vernieuwd, zoodat hij sinds nog altijd als de kelk, door den H. Servatius bij het Misoffer gebruikt, is vereerd geworden. Der- gelijke verwisselingen van vorm hadden oudtijds meer plaats, zonder iets aan de waarde der Reliek te verminderen, zooals onder anderen het geval is met een van de kruisnagels des Heeren, dien de moeder van keizer Constantinus den Groote, de H. Helcna, voor het keizerlijk paard in een gebit deed veranderen, dat nog im- mer onder den naam van den heiligen Nagel, te Carpenlras in Frankrijk de hoogste vereering geniet. Behalve dezen kelk bezat de Schatkamer voorheen nog een kelk van den H. Servatius. Deze was van kristal, met gouden voet, rand en hand- vatsels, en verdween tijdens den inval der Franschcn in 1797. |
|||||||
|
12
|
|||||||
|
Fig. X. BISSCHOPPELIJK GEWAAD VAN DEN H. SERVATIUS.
Doorsnede der kringen 0,28 in.
ÏVde eeuw. |
|||||||
|
Fig. X. Reeds in de eerste eeuwen droegen de Priesters bij het H. Misoffer uit
eerbied bijzondere gewaden, welke zich van de gewone kleederen door kostbaarheid onderscheidden. Bij de verheffing van den H. Servatius, in 726, vond men zijn li- chaam, volgens oud gebruik, nog bekleed met het bisschoppelijk gewaad, dat sinds, met zijne gebeenten, in de Noodkist bewaard bleef. Toen deze in 1863 was geopend, werd een gedeelte van bctzelve afgenomen en in cene bijzondere Relieken-kast be- waard. De liguren (een hcidensch olïcr), die hetzelve versieren, geven duidelijk den tijd van zijn ontstaan te kennen: in de vierde eeuw toch had het Christendom nog geen algemcenen invloed op de kunst, en toen deze, na de invallen der barbaren, herleefde, was zij bepaald christelijk. Ofschoon onze Figuur de zijden stof als onge- schonden voorstelt, is zij, door het lange tijdsverloop, op vele plaatsen beschadigd. |
|||||||
|
13
|
|||||||||||||
|
Fig. XI. SLEUTEL VAN DEN H.\'SERVATIl:s-
Lengte 0,29 in.
IVde eeuw. |
|||||||||||||
|
Fig. XI. De diepe eerbied, dien men van den
beginne af de overblijfselen van den Prins der Apostelen toedroeg, was oorzaak dat van zijn heilig lichaam, in de eerste eeuwen, niets werd afge- nonien; om echter aan den aandrang der geloo- vigen te voldoen, schonken de Pausen soms aan Bisschoppen of andere hoog geplaatste personen, zijden doeken welke op het graf des H. Petrus ge- rust hadden, of wel vijlsel of stukjes van de ke- tencn, waarmede hij was geboeid geweest. Dat vijlsel of die stukjes werden besloten in een ring, welke de schakels van de ketenen nabootste, ol ook in een kruis of sleutel, beide zinnebeelden van den marteldood en van het oppergezag des H. Petrus; kruis en sleutel werden aan den hals gedragen. Ofschoon de geschiedenis meerdere sleutels, gewoonlijk Sleutels van S.-Pieter gehceten, vermeldt, zijn er thans nog slechts twee bekend, die namelijk, welke de H. Petrus aan den H. Servatius en aan den H. Hubertus schonk. Onze eerste Bisschop ontving dezen Sleutel, die thans zijn naam draagt, toen hij, omtrent het jaar 376, naar de graven der Apostelen was getogen, om den ondergang van zijn volk af te weren. Bij de verhefling, in 726, werd de Sleutel aan de linker- zijdc van zijn heilig lichaam gevonden, en was, zooals onze oude dichter, Heynrijck van Veldeken, zingt, van oudsher het voorwerp eener bijzondere |
|||||||||||||
|
\'Hij lach viiclo scone
Die (lods ghebencdiede:
Tc zijnre rcclilcr sijden
Lach der liusscop slalT;
En anc dandcr sijilc, dat hocm ga IV
Sinte Peter, ducn hij te Romen was.
Den sloetcl, dien hij gall\' Sinte Scrvaes,
Van hiemclschen ghewerke,
Die noch is in sijnre kerken.
Des is gheeert alle dit lanl."
|
|||||||||||||
|
«Dien bevel noch sijnc kereke
Tc lijlcikcn ende te troostc." |
|||||||||||||
|
Bij het einde der boetprocessiën gaf de Deken van het Kapittel aan het volk daar-
mede den eegen. |
|||||||||||||
|
!\'.
|
|||||||||
|
Fig. XII. PELGRIMSSTOK VAN DEN H. SERVATIUS.
Lengte 1,14 m.: breedte van het handvalsel 0,11 na. IVdo eeuw. |
|||||||||
|
Fig. XII. Toen de H. Ser-
vatius van zijne bedevaart naar Rome terugkeerend, reeds in liet bisdom van Spiers was aangekomen, zat hij op zekeren dag neder om uit te rusten en voor zijn brandenden dorst lafenis te zoeken; doch nergens was eene waterbron te bespeu- ren. In dien hoogen nood wendde hij zich, vol betrou- wen, tot Dengene, wiens bij- stand hij reeds zoo menig- maal had ondervonden. «Heere Jesus," zoo bad hij, «Gij die de bron van alle goed en immer barmhartig zijt, wees mij genadig! Uit uwe heilige zijde vloeide voor ons wateren bloed, dat heil- zaam is tegen den eeuwigen dorst en tegen het eeuwig verderf...," en ziet, terwijl hij met zijn pelgrimsstok in |
|||||||||
|
de aarde het kruistceken
maakte, ontsprong cens- klaps, als eertijds onder de roede van Mozes, eene hel- dere en verkwikkende bron, bij welke in de volgende tij- den vele zieken genezing vonden. Deze pelgrimsstok, die den vorm heett van een griekschen bisschopsstat, wordt nog altijd in de kerk van S.-Servaas bewaard. Het ivoren handvatsel, waarvan een stukje verloren was, is in 1870 hersteld en verraadt, door zijne versiering, een grieksch-italiaanschen oor- sprong; de rieten stok, die, wegens zijn hoogen ouder- dom, herhaaldelijk gebroken was, is in 1873 in eene zil- veren doorgebroken bus op- gesloten, waardoor hij steeds zichtbaar blijft. |
|||||||||
|
i:>
|
|||||||||
|
Fig. XIII. DRINKBEKER VAN DEN H. SERVATIUS.
Doorsnede 0,1 m.; diepte 0,06 m.
IVde eeuw.
|
|||||||||
|
Fig. XIII en XIV. Van ai de 12de
eeuw zijn er bewijzen voorhanden, dat de gcloovigen, om van do koorts genezen te worden, uit den beker van den H. Servatius kwamen drin- ken, en dat hun vertrouwen niet beschaamd werd. Volgeus de overlevering werd deze
beker (Fig. XIII) door een engel aan den H. Servatius gebracht, even- als zulks ten gunste van den pro- feet Elias had plaats gehad, toen God de reeds vermelde fontein had doen ontspringen: «Eynen nap hem dinghel broehtc,
Daer hij des borns mede drincken mochtc
Die noch in sijn monster es;
Ende die vanden febres
Sicck sijn ende onghesont,
Comen daer te mengher stont,
Ende beghecren mit grolcn vlijt,
Om der sieeheit te werden quijt,
Ende dat sij moghen daer uut drencken;
Want sij dan te ghenesen dencken,
Alst ouch deckwijle gheschict, dals wacr.
Daer omme soe comen deckwijle daer
Voele volcks van vrouwen en van mannen."
Stol en vorm van den beker, die
van glas is, brengen zijn ontstaan onbetwistbaar terug tot de dagen van den H. Servatius. Waarschijnlijk door het veelvuldig gebruik werd de beker gebroken, en in de 16de eeuw in een zilveren vergulden bokaal (Fig. XIV) ingezet, waarin hij nog voort- durend tot boven gemeld doel ge- bruikt wordt. |
|||||||||
|
Fig. XIV. BOKAAL DEN DRINKBEKER
BEVATTEND. Hoogte 0,18 m.; doorsnede 0,13 in. XVIde eeuw. • |
|||||||||
|
16
|
|||||||||||||
|
Fig. XV.
|
|||||||||||||
|
GOUDEN KRUIS MET IVOREN CHRISTUSBEELD
Lengte 0,165 m.
Xde eeuw. |
|||||||||||||
|
Fig. XV. Het was ter-
wijl hij bij dit kruis bad, dat de hertog van Beie- ren, die in 1403 het borstbeeld van S. Servaas ten gesehenke gal\' (bl. 5), genezen werd. Oudtijds bevatte het Relieken van verschillende Heiligen. Het grieksch kruis, dal
boven het hoofd van het Christusbeeld is ingezet, is wellicht het gouden kruis, dat bij de vcrhcf- liug van S. Servaas in 726 op diens borst ge- vonden werd: dit zoude dan ook de reden zijn, waarom dit merkwaardige |
|||||||||||||
|
Fig. XVI.
PROCESSIEKRUIS, van bergglas.
Breedte 0,24 m.
XHde eeuw.
|
|||||||||||||
|
kruis soms als het kruis van den H. Servatius wordt
aangeduid. Kruisen als het onderhavige werden voor- heen onder cene kroon boven het altaar gehangen, om den volke te verkondigen dat Christus heerscht en dat in het kruis alleen heil en roem te vinden zijn. |
|||||||||||||
|
Fig. XVI. De steel van dit prachtige kruis, met ko-
peren verguld invatsel, is in 1873 hernieuwd. |
|||||||||||||
|
\'Fig. XVII. STEENEN GRAFTOMBE, a. VOORZIJDE.
Lengte 1,56 m.; hoogte 1,32 m.; breedte 1,09 m.
IVde eeuw.
|
|||||||||||
|
Fig. XVII en XVIII.
Deze zware graftombe, thans in de Relieken- kapel geplaatst, stond vroeger achter het al- taar der krocht van S.-Servaas, en diende, naar allen schijn, oor- spronkelijk als familie- graf, waarin de hei- densche Romeinen de asch hunner doodeu bewaarden. Volgens de overlevering legde de H. Servatius, bij zijne komst van Tongeren naar Maastricht, daarin het lichaam van zijn voorganger, den H. Martinus, Bisschop van Tongererr, dat later bij het gebeente van on- |
|||||||||||
|
Fig. XVIII. b. DOORSNEDE in de breedte.
|
zen Beschermheilige
|
||||||||||
|
zelven in de Noodkist
werd bijgezet. Toen bij de kerk- wijding van S.-Servaas in 1039 de lichamen der HH. Monulphus en Gondulphus, Bisschoppen van Maastricht, verheven waren, wcr- den zij den 10 Augustus in deze kist neergelegd bij de lichamen der HH. Valentinus en Candidus. Deze vier heilige lichamen bleven er in rusten tot 1797, in welk jaar de kerk door de Franschen werd ontheiligd, en bevinden zich thans in eene prachtige vergulde houten kist, terwijl in de oude steenen kist, van ieder der vier heilige Bisschoppen, kleinere Be- liekcn zijn neergelegd. De Figu- ren der Bisschoppen, die de voor- zijde sieren, dagteekenen van het jaar 1623, toen de tombe plechtig onderzocht werd. |
|||||||||||
|
Is
KiS. XIX. RELIEKEN-TAFEL DER H. CATHARINA*
van verguld koper. .;
Hoogte en breedte 0,33 m. XIII — XlVde eeuw. |
||||||
|
Fig. XIX. Onder de vier traliën, bezijden bet middelkruis, bevinden zich even
zoovele glazen fleschjes, gevuld met wonderlijke olie uit de overblijfselen der H. Maagd en Martelares Catharina gevloeid. In bet midden is een stuk van het H. Kruis; daarboven een stuk van de kolom, waaraan de Zaligmaker, bij de geeseling, gebon- den was; beneden het kruis berusten Relieken van den\' heiligen Apostel Mathias. Deze tafel, welke in den loop der tijden veel had geleden, is in 1873 hersteld. Ten opzichte van het lasterlijke beweren van Calvijn, als zoude bet getal der bestaande Relieken van het H. Kruis zoo groot zijn, dat zij, bij elkander gevoegd, een kruis zouden uitmaken, wel honderd maal grooter dan dat, waaraan de Zaligmaker gestor- ven is, zij hier uit het werk van M. Rohault de Fleury, (Mémoire sur les instruments de la Passion), opgemerkt, dat al de thans bekende Relieken nog niet het 40ste gedeelte vormen van de grootte, welke men aan het Kruis des j Heeren moet toeschrijven. |
||||||
|
I!l
|
||||||
|
Pig. XX. PATRIARCHAAL KRUIS van verguld zilver.
Hootfle 0,73 m.; doorsnede van don voet 0,41 m.
XVdc eeuw.
|
||||||
|
16
|
||||||
|
20
|
|||||||||
|
Fig. XXI. Dit kostbare kruis (zie hl. 15), in 1490 door den Manstrichtschen goud-
smul, meester Ulric, vervaardigd, l)evat 35 Lij elkander gevoegde stukken van het heilig kruishout des Hecrcn. Het werd van oudsher op den Goedenvrijdag en op de lepslda^en van Kruisvinding (3 Mei) en Kruisverhefling (14 Sept.) ter vereering uitgezet, en is in liet algeloopen jaar hersteld geworden. |
|||||||||
|
Fig. XXI. RELIEKENTAFEL VAN HET H. KRUIS, in steen.
Hoogte 0,34 m.; breedte 0,16 m.; dikte 0,03 m.
XlIIde eeuw.
|
|||||||||
|
Fig. XXII. Deze Reliekentafel, van achteren met kostbare oude zijde bekleed, be
vat, evenals no^ twee andere van dcnzclfden vorm, gedeelten van het H. Kruis. |
|||||||||
|
21
|
|||||||||
|
Fig. XXII. RELIEKENTAFËL VAN HET R. KRUIS, in horensteen.
Hoogte 0,29 m.; breedte 0,245 m.; dikte 0,028 m.
XIII—XlVde eeuw.
|
|||||||||
|
Fig. XXII. Ook deze tafel
bevat, evenals de drie vorige, onder bergkristal, kleine stukken van bet H. Kruis. Oorspronkelijk scbij- nen deze vier tafels, wellicht ten tijde der kruistochten, voor draagaltaren gediend te hebben, en later tot het bewaren van Relieken te zijn gebezigd. Al de vermelde Relieken-
tafels zijn nog voorzien van stevige zijden koorden, waar- mede zij bij de Proeessiën om den hals gedragen werden. Fig. XXIII. In dit keurige
kistje rusten drie stukken van den linnen doek, waarin het Lichaam onzes Heeren Jesus Christus in het graf is neergelegd. Deze stukken zijn 0,02 m. breed en heb- ben gezamenlijk eene lengte van 0,12 m. Op hel linnen zijn nog duide- lijk rood- en purper- achtige vlekken zicht- baar, wellicht merktee- kenen van het aller- heiligste Bloed of van de kostbare reukwerken, waar- mede Joseph van Arimathea en Nico- demus het Lichaam des Heeren in den grafdoek gewikkeld hebben. De stof, waarop de Reliek bevestigd is, is met stikwerk versierd en geeft, het volgend |
|||||||||
|
Fig. XXIII. KISTJE VAN VERZILVERD HOUT
met vergulde versieringen.
Lengte 0,235 m.; breedte 0,13 m.; hoogte 0,09 m.
XÏVde eeuw.
|
|||||||||
|
M
|
||||||||||||
|
Fig. XXIV.
|
||||||||||||
|
vers uit het Ofïicie van don allerheiligsten
Grafdoek te lezen: «Hel merk Hor wreede doodstraf Blaat
(ii\'dnikl in \'I heilig doorgewaad."
I)e eerbiedwaardige Beda bemerkt, dat, ter
herinnering aan \'• Hoeren Grafdoek, het H. Misoffer niet op zijden ol\' gekleurde stoffen
maar op wit linnen wordt opgedragen. Het kisije zelf, dat in 1HT.\'! is hersteld geworden, is vervaardigd uit eiken hout, van binnen en van buiten verzilverd, en bedekt niet ópen- gewerkte versieringen van verguld tin. Hel viertal dieren dat zieli regelmatig herhaalt, bestaat uit een dubbelen adelaar, een hert, een leeuw en een griffoen. Fig. XXIV geelt, in natuurlijke grootte,
eene der llguren weder, welke het kistje van den Graldoek des Hoeren versieren. |
||||||||||||
|
Fig. XXVI. b. ZIJKANT vail
Fig. XXV. |
||||||||||||
|
Fig. XXV. HLS VAN\' VERGULD KOl\'ER, met
geëmailleerde versieringen. — a. Voorkant. Hoogte 0,15 m.; breedte 0,14 m.; diepte 0,03 m. Xllde eeuw. |
||||||||||||
|
Fig. XXV—XXVI. Relieken van
het Graf des Hoeren weiden door onze vrome voorouders in de hoog- stc eere gehouden: dat Graf toch was de wieg, waaruit voor ons liet loven ontsproten is. Bovenstaande bus bevat meerdere stukjes steen van het
iicili\'r Graf.
|
||||||||||||
|
23
Fig. XXVII. Deze Engel, met nog een
dergelijken, behoorde, voor de Fransche revolutie, aan de Schatkamer van de Onze Lieve Vrouwe-kerk te dezer stede. Bei- den bevatten voorheen Relieken. Het wierookvat, dat zij dragen, herinnert aan het woord van het Bock der Openbaring (Kap. 8, v. 3): ,/Een engel kwam en plaatste zicli voor het altaar, en hij had eene gouden rookschaal; en hem werd veel reukwerk gegeven, opdat hij van de gebeden aller Heiligen zoude leggen op het gouden altaar dat voor den troon Gods is. En de rook des reukwerks van de gebeden der Heiligen steeg van de hand des engels voor Gods aange- zicht op." Fig. XXVIII. STRUISVOGELSEI.
Doorsnede in de lengte 0,17 m.
XlVde eeuw.
|
|||||||
|
Fig. XXVII. ENGEL VAN VERGULD KOPER.
Hoogte 0,59 m.; breedte 0,21 m.
Xllde eeuw.
|
|||||||
|
Fig. XXVIII. Het ei is een zinnebeeld
onzer toekomstige verrijzenis: vandaar liet gebruik der Paascheieren. Dit struisvogelsei bevat Relieken van de
H. Prisca, Maagd en Martelares (f omtrent liet jaar 54, den 18. Januari) en van de H. Walburgis, Maagd (f 25 Februari 778). Uit het graf dezer laatste, te Eichstatt, vloeit nog steeds eene wonderbare olie. |
|||||||
|
3-i
|
|||||||||||||||
|
Fig. XXIX
|
MONSTRANS VAN VERGULD ZILVER.
|
||||||||||||||
|
Hoogte 0,50 m.; breedte des vocts 0,21 m.
XlVde eeuw. |
|||||||||||||||
|
Fig. XXIX. Relieken van het hoofdi
haar der Heiligen werden reeds in de eerste eeuwen der Kerk met eer bied bewaard, evenals zulks heden nog het geval is met haren van per- sonen, welke ons dierbaar geweest zijn. Geen wonder derhalve, dat de haren der H. Maagd Maria, welke, volgens Joodsch gebruik, na haren dood waren afgesneden geworden, met de grootste zorg bewaard blc- ven. De H. Gregorius, bisschop van Tours (•;• 17 Nov. 595) verhaalt van zich zclvcn dat hij baren der H. Maagd, in een gouden kruis beslo- ten, op de borst droeg. Deze mon- strans bevat, in bet onderste kristal, van liet baar der allerzaligste Maagd, en in het bovenste, van bet baar van den H. Joannes Evangelist, den lcer- liiiK dien Jesus liefhad. |
|||||||||||||||
|
Fig. XXX. IVOREN DOOS.
Hoogte 0,05 m.; doorsnede 0,096 m.
XlVde eeuw.
|
|||||||||||||||
|
Fig. XXX. In deze ivoren doos, met zilveren beslag, bevinden zich Relieken
van de HH. Japanschc Martelaren (f 5 Februari 1597). |
|||||||||||||||
|
28
|
|||||||||||||||||||||
|
Fig. XXXI. ZILVEREN BORSTBEELD VAN DEN H. JOANNES DEN DOOPER.
Hoogte 0,115 in.; breedte van den voet 0,115 m. — XlVde eeuw. Fig. XXXI. In dit
hoofd worden Re- lieken bewaard van den heiligen Voor- looner des Hoeren, van wien de Zalig- makor zeil" getuigde, dat er onder de zonen der vrouwen niemand was opge- staan, meerder dan Joannes de Dooper. (Malth. XI, 11.) Het beeldje zeil
is als kunstwerk hoogst merkwaar- dis:. |
|||||||||||||||||||||
|
Fig. XXXIII.
IVOREN DOOSJE
Hoogle 0,00 m.
XlVde eeuw. |
|||||||||||||||||||||
|
Fig
|
PAX-TAFELTJE VAN VERGULD ZILVER.
Hoogte 0,078 m.; breedte 0,056 m. — XVIde eeuw. |
||||||||||||||||||||
|
Fig. XXXII. Dit lijn bewerkte tafeltje, de
kruisiging des Heeren voorstellend, werd vroeger in het koor aan de geestelijkheid te kussen tocgcreikt voor de H. Communie. Fig. XXXIII. Dit merkwaardige doosje
bevat Relieken van den Nicomedischen ge- neesheer, den H. Pantalcon (f 27 Juli 303), |
|||||||||||||||||||||
|
^^ffffi?\'^xtiÈi:/it eei1 der \'roemrijkste Martelaren ten tijde der
|
|||||||||||||||||||||
|
ïrmiK:.rr™ttï sa
|
|||||||||||||||||||||
|
vervolging van de keizers Diocletianus en
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||
|
Fig. XXXIV. ARM VAN GEDREVEN ZILVER.
Hoogte 0,89 m.; doorsnede van den voet 0,215 m.
XVde eeuw.
Deze zilveren arm, met kostbare steenen
versierd, bevat den rechter-bovenarm van den heiligen Apostel Thomas. De eerste christelijke koning van Jcrusalem,
Godfried van Bouillon, wiens broeder Boude- vvijn de stad Edessa, waar de H. Thomas begraven lag, in 1097 bad veroverd, schonk deze kostbare Reliek aan de St. Servaas-kerk. Op deu feestdag van den H. Thomas (21
December) is aan alle geloovigen, die de St. Ser- vaas-kerk godvruchtig bezoeken, een volle Af- laat verleend door Paus Leo XII, op de gewone voorwaarden. Fig. XXXV. LEDEREN BEURS.
Hoogte 0,124 m.; breedte 0,10 m. — XlVdc eeuw. |
||||||
|
Fig. XXXV. Deze merkwaardige
beurs van geprent leder met ver- gulde koperen versieringen bevat Relieken van den H. Antonius, Abt (f 17 Januari 356), en van den H. Walericus, Bisschop (f 4 Juli 973). |
||||||
|
27
|
||||||||
|
Fig. XXXVI. ARABISCH KISTJE VAN IVOOR, 1)
Lengte 0,28 m.; hoogte 0,18 m.; breedte 0,19 ra. — XlIIde eeuw. |
||||||||
|
Fig. XXXVI. Het hoofd Jvan een der Gezellen van den H. Gereon, hetwelk in dit
prachtig uitgesneden en opnieuw versierde kistje bewaard wordt, werd den 2. Au- gustus 1374, niet nog verschillende andere Relieken van dezelfde Martelarenschaar (f 10 Oct. 287) aan het Kapittel van St. Servaas, door dat van den H. Gereon te Keulen, geschonken. Fig. XXXVII. IVOREN DOOSJE.
Hoogte 0,075 m.; breedte 0,13 m.; diepte 0,025 m.-XlVde eeuw. Fig. XXXVII. In dit zeld-
[ zame doosje, evenals het vorige en het volgende vanOosterschen oorsprong, rusten Relieken van de hoofden der HU. Martc- lai essen Amant ia, Valen- lina, Felicissima en Gon- stantia. Eene der schuiven, welke
verloren was, is in 1873 hersteld. |
||||||||
|
1) Dit kistje werd ui de Schitjtamer gtschonken door de erfgeitaen Tin dei Uoijwelgtboreii heer 1. C. H. ïiciieli.ni Verdujnei.
|
||||||||
|
Fig. XXXVIII. ARABISCH KISTJE VAN IVOOR.
Lengte 0,:>65 m.; breedte 0,20 m.; hoogte 0,15 m.
XWde eeuw.
|
||||||||
|
Fig. XXXVIII. Dit uiterst rijk versierde kistje, dat mede in 1873 hersteld is, bevat
eene ribbe van een der zeven Martelaren van Ephese, in de Kerk vereerd onder den titel van Sc p tem dormientes (f 27 Juli 250), en gebeenten van nog andere Mar- telaren. De deksel is versierd met een visch, bet zinnebeeld van de verrijzenis en van de zegepraal van hen, wier gewijde overblijfselen in het kistje bewaard wor- den. De voorkant is voorzien van een geheim slot, waarop vier kringen met ara- bische letters, en in dezer midden vier beweegbare naalden, welke de letters van het thans verloren geheime woord moesten aanwijzen. |
||||||||
|
Fig. XXXIX. ZILVEREN KRAM.
Doorsnede 0,15 m.
XVIdc eeuw. Fig. XXXIX. Deze kram, van
gedreven zilver met vergulde iigu- ren, stelt den H. Servatius voor, terwijl hij met zijn pelgrimsstok eene fontein doet ontspringen en een\' Engel hem den drinkbeker brengt (zie bl. 14 en 15). |
||||||||
|
:>!>
|
|||||||||
|
Fig. XL. MONSTRANS VAN VERGULD ZILVER.
Hoogte 0,80 m.; doorsnede van den voet 0,22 in. — XVde eeuw. |
|||||||||
|
Fig. XL. Deze Monstrans van
liet Allerheiligste Sacrament, welke in 1873 hersteld werd, is een van de merkwaardigste voortbrengselen der Maastriclitsche ^oudsnieedkunst in de 15de eeuw. Sedert de gemelde her- stelling is het beeldje van St. Servaas, onder liet baldakijn, vervangen door Maria met het kind Jesus, terwijl de schoorpijlcrs met vier Bisschoppen van Maastricht prijken, te weten: de H. Servatius, de H. Monulphus, de H. Theo- dardus en de H. Lambertus. Fig. XLI. ZILVEREN MONSTRANS.
Hoogte 0,146 m.; breedte van den
voet 0,049 m. — XlVde eeuw.
|
|||||||||
|
Fig. XLI. Dit zilveren Mons-
transje bevat eene Reliek van de beroemde Syraeusaanschc Maagd en Martelares* de H. Lucia (f 13 Dec. 303). |
|||||||||
|
30
|
|||||||||||
|
Fig. XLII. IVOREN BUS,
met verguld zilveren beslag.
Hoogte 0,07 m.; doorsnede 0,083 m.; hoogte
van liet koepeltje 0,00 m.; doorsnede van
het voetstuk o,036 m.
Xllde eeuw.
|
|||||||||||
|
Fig. XLII. In deze merkwaardige bus met
verguld zilveren koepeltje, welke oorspronko- lijk bestemd was om liet Allerheiligste Sacra- menl Ie bewaren, berust een gebeente van den grooten Kerkleeraar den II. Ambrosius (f i April 307), hetwelk vroeger in den Engel (Fig. XXVII) bewaard werd. Het beslag is in 1873 hersteld, de voet er bijgevoegd, en het binnenste met verguld koper be- kleed. Vooral het verguld zilveren koe- peltje, op twaalf heerlijk bewerkte rond- bogen rustend, dat het busje bekroont, geeft aan hetzelve een uiterst sierlijk aanzien. |
|||||||||||
|
Fig. XLIII. IVOREN KISTJE, MET ZILVEREN BESLAG*
Lengte 0,173 m.; breedte 0,08 m.; hoogte 0,067 m.
XlVde eeuw*
|
|||||||||||
|
f Fig. XLIII. Dit fraaie kistje bevat Relieken van de HH. Alexius (f 17 Juli 404),
Walericus (f 1 April, 7de eeuw), en Brandanus (f 16 Mei 577), Belijders. Op den deksel prijkt een lelievormig kruis, welks uiteinde tot slot dient; een medaillon met zesbladige roos, te midden van twee kleine medaillons met leliën, siert den voorkant; op den bodem is een groot medaillon bevestigd, waarop een ster met zes punten, welke in leliën eindigen. |
|||||||||||
|
31
|
|||||||
|
Fig. XLIV. TAFEL VAN
VERGULD KOPER. Hoogte 0,31 m.; breedte
0,3-2 in.
XHIde ca XVIde eeuw. Fig XLIV. In deze tafd,
welke van drie zijden ml een prachtig bewerkten k;m omgeven is, worden Relie- ken van de HU. GerniaiHS, liisscliuj) van Parijs (f 28 lei lui\')) en Aldegonda, Maajd, (t 30 Januari 685) bewaa\'d. Hel opengewerkt ge«l-
vormig kaslje, dal de Reic- ken beval, is in de XVde eeuw aan de tafel togo voegd. |
|||||||
|
Fig. XLV. BIS ViN
VERGULD HOUT mei verguld koperen bslag.
Hoogle 0,12 in.; door.-iede
0,13 m.
XlVde eeuw.
Fig. XLV. Deze bus, \\vel-
ke in 1873 hersteld s, be- vat Relieken van én H. Mauritius, Martelaar e) over- ste van het Tbebfinscbe legioen (f 22 Septembtr 286"). De blauwe zijde met jouden leeuwen, waarmede lo bus van oudsher inweidig be- kleed is, is van Spamschen oorsprong. |
|||||||
|
?d
|
|||||||||||||
|
Fig. XLVI.
BORSTBEELD van gedreven
zilver.
loogte 0,09u 111.;
Ireedte van don
voel 0,09G m.
XlVdc eeuw.
|
|||||||||||||
|
Fig. XLVI. In
dl borstbeeldje baindt zieli een tatd met nog anlcre Relieken val den H. Livi- nui, Bisschop en Martelaar (f 12 Notember 657). lit beeldje en
het onder Fig. XXL vermelde zijn geschenken van Abten van Ton;erloo. |
|||||||||||||
|
FiK. XLVII. IVOREN KISTJE MET ZILVEREN BESLAG.
|
|||||||||||||
|
hoogte 0.04 in.
|
|||||||||||||
|
breedte 0,066 m.
XlVde eeuw. |
|||||||||||||
|
Lengte 0,11** Da-
|
|||||||||||||
|
Fig. tLVII. Dit kistje, waarvan het zilveren slot zeer fijn bewerkt is, bevat Rc-
lieken tan de HH. Franciscus van Sales, Bisschop van Genevc (f 28 Dec. 1622), Donatui Martelaar (f 7 Aug. 362), en Francisca Romana, Weduwe (f 9 Maart 1440). |
|||||||||||||
|
33
|
|||||||||||
|
FiS. XLVIII. IVOREN HOREN
met verguld zilveren en geëmailleerd beslag.
Lengte 0,478 m.; grootste doorsnede
0,075 m. XlVde eeuw.
|
|||||||||||
|
Fig. XLIX. JACHTTOONEEL
op Fig. XLVIII. |
|||||||||||
|
Fig. XLVIII—XLIX. Uit de jachltoonee-
len, waarvan Fi«^. XLIX een gedeelte in natuurlijke grootte voorstelt, evenals uit het oud-Fransclic opschrift (Fig. L) op de zilveren handen van dezen horen gegraveerd, blijkt dat hij oorspronkelijk voor de jacht gediend heelt. Thans bevat hij eene rib en een tand met nog andere Relieken van eene Gezellin der H. Ursula. (v 21 October 451). Het aantal dergenen, die met de H. Ursula den marteldood ge- leden hebben en, wegens de groote meer- derheid, Maagden genoemd worden, of- schoon ook geloovigen van andere standen zich er onder bevonden, wordt in ronde cijfers gebracht op elf duizend. Dit groote getal, dat overigens op zich zeil\' niets on- waarschijnlijks heelt, berust op de oudste en zekerste geschiedkundige bescheiden, wier echtheid niet kan betwijfeld worden. |
|||||||||||
|
Fig. L. Deze spreuken bctcekenon:
«\'t Is rechl dat edel jager heet,
Wie \'I vlugge liert Ie treffen weet." «Voor hem past deze horen niet,
Wiens pijlen de ever slecds ontvliedt." |
|||||||||||
|
34
Fig. L. TWEE SPREUKEN op Fig. XLVIII.
|
|||||||||
|
Fig. LI. BRUINE HOORN MET VERGULD BESLAG.
Lengte 0,78 ui. ; grootst»; doorsnede 0,14 m.
XVde eeuw. |
|||||||||
|
Fig. LI. Deze groote hoorn, van een buflelos afkomstig, diende aanvankelijk,
volgens een /eer oud gebruik en naar luid van het daarop gegraveerd oud-Duitsch opschrift 1), tol drinkhoorn en bevat thans meerdere gebeenten van Martelaren uit het Thebaanschc legioen (f ±2 Sept. 280). Het beslag werd in 1873 hersteld. |
|||||||||
|
li Dit opschrift luidt: per tranh btx in beme Ijoïiic iöt,bcn jjeoenne uitö (I>e drank.
\'ie in den hoorn is, (jedije ons.)
|
|||||||||
|
38
Fig. LIL MONSTRANS VAN
VERGULD ZILVER.
Hoogte 0,34 m.; breedte van
den voet 0,128 ni.
XlVde eeuw.
Fig. LIL Deze monstrans,
in 1873 hersteld, bevat het stuk eener rib en andere Relieken van de beroemde Maagd en Martelares, de H. Agnes (f 21 Jan. 305), wier lol\', volgens de getuigenis van den H. Hiëronynius, door alle volken wordt bezongen. Het beeldje, dat op den
voet van den cilinder beves- tigd is en de Heilige voor- stelt, houdt in de linker- hand eenige haren der Mar- telares, en in de rechter een steentje, dat van haar grat schijnt genomen te zijn. Hij de herstelling is de ei*
linder van bergkristal, die gebarsten was, door een an- deren vervangen. |
||||||
|
Fig. LlII. In dezen achthoekig
gesneden hoorn bevinden zich Relieken van den H. Rema- clus, Bisschop van Maastricht (f 3 September 0(58) en van den II. Henricus, keizer (f 14 Juli 1024). De banden, welke geroofd waren tijdens de Fransche revolutie, zijn in 1873 in verguld zilver her- steld. |
||||||
|
30
|
|||||||||
|
Fig. LTTI. IVOREN HOHËN
met verguld zilveren beslag.
Lengte 0,32 m.; grootste
doorsnede 0,70 m.
XlVdc eeuw.
|
|||||||||
|
Fig. LIV. WITTE HOREN
met verguld zilveren beslag.
Lengte 0,55 m.; grootste door- snede 0,066 m. XlVde eeuw. |
|||||||||
|
Fig LIV. In dezen horen,
waarvan bet niet duidelijk blijkt dat hij uit ivoor bestaat, zijn Relieken van de HH. Adrianus (f 4 Maart 306) en Vitalis, Martelaren. Deze beide Rclickenhoudcrs,
zoowel als de bij Fig. XLVIII vermelde, hebben oudtijds tot jachtborens gediend. Dergelijke horens werden mce-
rcndcels in het noorden van Frankrijk vervaardigd, ten tijde dat de valkenjacht bij den hoo- gen adel in zwang was. Even- als vele andere kostbare voor- werpen, welke oorspronkelijk cene ongewijde bestemming had- den, werden zij voor en na door hunne vrome bezitters aan kerken geschonken, en dan als Relickenhouders benuttigd. |
|||||||||
|
37
|
||||
|
RELIEKEN BERUSTEND IN HOUDERS OF KASSEN, WELKE
NIET ZIJN AFGEBEELD.
I. Van de windelen en van de doornen Kroon van onzen Heer Jesus Christus,
in eene vergulde koperen monstrans.
II. Van de kleederen der Allerheiligste Maagd Maria (18 Aug.) in een uit ivoor gesneden kastje. III. Van den mantel van den fl. Joseph (19 Maart) in een zwarten hoorn met zilvo
ren beslag.
IV. Eene ribbe van de H. Moeder Anna (26 Juli) in eene vergulde zilveren
monstrans.
|V. Van de H. Elisabeth (5 Nov.), de nicht van Maria, in een zwarten hoorn met verguld koperen beslag.
VI. De lichamen van de HH. Valentinus, • Monulphus, Gondulphus en Candidus, Bisschoppen, in eene prachtig vergulde houten kist.
VII. Van het hoofd van den H. Martinus, Bisschop van Tongeren (f 21 Juni 276) in een verguld houten borstbeeld.
VIII. Van het hoofd van den H. Valentinus, Bisschop van Tongeren (f 7 Juni, be- gin der 4de eeuw,) in een verguld houten borstbeeld.
|lX. Van het hoofd van den H. Monulphis, Bisschop van Maastricht (t 16 Juli 599 in een verguld houten borstbeeld.
X; Van het hoofd van den H. Gondulphus, Bisschop van Maastricht (f 16 Juli 607), in een verguld houten borstbeeld.
XI. Van het hoold van den H. Amandus, Bisschop van Maastricht (f 6 Febr. 684), in een verguld houten borstbeeld.
XII. Van het hoofd van den H. Candidus, Bisschop (f 7 Juni, einde der 4de eeuw),
in een verguld houten borstbeeld.
XIII. De dalmatica van den H. Monulphus, in eene ivoren kist.
XIV. Een vinger van den H. Domitianus, Bisschop van Maastricht (J- 7 Mei 560),
in eene vergulde koperen monstrans.
XV. Van den H. Lambertus, Bisschop van Maastricht en Martelaar (f 17 Sept.
709), in eene vergulde en geëmailleerde monstrans.
XVI. Van de HH. Petrus en Paulus, Apostelen, (f 29 Juni 67), en van den H.
Stephanus,* eersten Martelaar (f 26 Dec. 35), in eene vergulde koperen
monstrans. \'
XVII. Van den arm van den H. Bartholomeus (f 24 Aug.\'71) en van den H. An-
dreas (f 30 Nov. 62), Apostelen, in eene vergulde koperen monstrans;
XVIII Van de HH. Simon en Judas Thaddeus (f $8 Oct. 1ste eeuw) Apostelen, in eene vergulde koperen monstrans.
XIX. Van het bloed der HH. Apostelen, in een verguld zilveren hartje. XX. Van het kruis van den H. Apostel Andreas, en van den H. Aegidius, Abt, (f 1 Aug. 6de eeuw), in twee zilveren harten.
XXI. Van den H. Amor, Belijder (f 8 Oct. 9de eeuw), in een"\' houten kistje, met
verguld koperen beslag
XXII. Van de H. Maria Magdalena f 22 Juli, 1ste eeuw) in een zwarten hoorn.
|
||||
|
38
|
|||||
|
XXIII. De voorarm van den |H. Mauritius |MarteIaar, in een houten verzilver-
den arm.
XXIV. Vaa den arm van den H. Urbanüs, Paus en Martelaar, (f 28 Mei 230),
in een vergulden houten arm.
XXV. Van den arm van den H. Bertuinus, Bisschop (f il Nov. .698), in een
vergulden houten arm.
XXVI. Van de HH. Severinus, Bisschop, (f 23 Oct. 403), Bernardus, Abt en
Kerkleeraar (f 20 Aug. 1183) en Geiiacus, Kluizenaar, (f 8 Jan. 1170),
in een ivoren kistje. XXVII. Van de HH. Switbertus (t 1 Maart 713) en Ludgerus (f 26 Maart 809), Bisschoppen, in een ivoren doos.
XXVIII. Van den H. Remigius, Bisschop, (f 13 Jan. 833), in een ivoren kistje. XXIX. Van de H. Philomena, Maagd en Martelares (f 10 Aug. 3de eeuw), in eene vergulde monstrans. /\' XXX. Van den H. Petrus, Martelaar, (f 29 April 1282) en van nog andere Hei-
ligen, in eene koperen vergulde en geëmailleerde bus.
XXXI. Van de H. Barbare, Maagd en Martelares f 4 Dec. 306), in een gedreven beeldje van verguld koper.
XXXII. Van de H. Cecilia, Maagd en Martelares (f 22 Nov. 230), in een gedreven beeldje van verguld koper. XXXIII. Van de HH. Juliana, Maagd en Martelares (t 16 Febr. 299), Walburgis,
Maagd, Margarita, Maagd en Mart. (f 20 Juli 278) en Petronilla, Maagd
(t 31 Mei, 1ste eeuw), in een ivoren kistje met zilveren beslag. XXXIV. Van de HH. Euphemia, Maagd en Martelares (t \'16 Sept. 303) en Felicitas,
Martelares (f 23 Nov. 164) in een ivoren kistje met zilveren beslag.
XXXV. Van den H. Magnus, in een bruin hoorn met verguld koperen beslag. XXXVI. Van de HH. Eligius, Bisschop (t \'1 Dec. 689) en Marculphus, Abt (t 1 Mei 858) in eene zilveren doos.
XXXVII. Van den H. Hyacinthus, Belijder, (f 16 Aug. 1257), in eene zilveren doos.
XXXVIII. Van den H. Medardus, Bisschop (t 8 Juni 848) in een kistje van albast.
XXXIX. Van den H. Ignatius, Belijder (f 31 Juli 1886) in |een verzilverd houten
kistje.
XL. Een vingerlid van den H. Franciscus Borgias, (f 10 Oct. 1872), in een
ivoren kistje met koperen beslag.
XLI. Van den H. Liborius, Bisschop (f 23 Juli 390) en van den zaligen Petrus Canisius (t 21 Dec. 1597), in een venetiaansch doosje.
XLII. Van den H. Carolus Borromeus, Bisschop (f 4 Nov. 1584), in een ivoien kistje.
XLIII. Van den H. Antonius van Padua, Belijder (f 13 Juni 1231), in een ivo- ren busje.
XLIV. Van de H. Amelberga, Weduwe (f 10 Juli 690), in een kasuarisei, met zilveren beslag.
XLV. Van de H. Isoburgis, Maagd, van den H. Mauritius en andere Heiligen, in eene uitgesneden kokosnoot, met zilveren invatsel. XI.VI. Van den H. Paulus van het kruis, Belijder (f 28 April 1778), in een ivoren kistje. |
|||||
|
RELIEKEN, VOOR WELKE MEER PASSENDE HOUDERS NOG
MOETEN1 VERVAARDIGD WORDEN. |
|||||||||
|
I. Van den H. Laurentius, Martelaar (f 10 Aug. 258).
II. Van den H. Theodardus, Bisschop van Maastricht en Martelaar (f 10 Sept. bö8).
III. Armbeen van den H. Blasius, Bisschop en Martelaar (f 3 Febr. 316).
IV. Armbeen van den H. Sebastianus, Martelaar (f 20 Jan. 288).
V. Van de HH. Marcellinus en Petrus, Martelaren (f 2 Juni 304). VI. Van de H. Jacobus, Stephanus, Martinus van Tours en Margarita.
VII. Van de HH. Georgius (t 23 April 303), Christophorus (f 25 Juli, 3de eeuw)
en Mauritius, Martelaren.
VIII. Van de HH. Agnes en Lucia, Maagden en Martelaressen.
IX. Van den H. Benedictus, Abt (f 21 Maart S43).
X. Van de HH. Monulphus en Gondulphus, Bisschoppen.
XL Manipel van den H. Franciscus van Sales, Bisschop.
XII. Preek van den H. Alphonsus, Bisschop en Kerkleeraar (f 1 Aug. 1787).
XIII. Van de HH. Victoria en Agatha.
XIV. Van de HH. Apollinaris, Bisschop en martelaar, Vincentius, Felix, Peregrinus
en andere Martelaren.
XV. Van de H. Euphemia, Maagd en Martelares.
|
|||||||||
|
GEBED DER KERK,
op luit Feest ier Heilira, wier Meten in leze M risten.
|
|||||||||
|
O God, die in de overblijfselen uwer Heiligen wonderen uitwerkt, vermeerder in
ons het geloof aan de verrijzenis, en maak ons deelachtig aan de onsterfelijke glorie, waarvan wij het onderpand in hunne asch vereeren. Door Christus, onzen Heer. Amen. |
|||||||||
|
AANHANGSEL.
|
|||||||
|
In de Antiquités sacrées conservées a Maestrkht zijn op bl. 27 de plechtigheden vermeld,
bij de zevenjarige tooning der HH. Relieken gebruikelijk. Na de verschijning van gemeld werk is het gelukt eenige bescheiden terug te koopen, welke voor ongeveer 20 jaren uit de Schatkamer verdwenen waren en meer bepaalde inlichtingen omtrent die plechtigheden in de 18de eeuw verstrekken. Op de galerij achter het koor werden dan getoond: ie de Grafdoek jmdariumj .van
S. Servaas, en zijn Bisschopsstaf; 2e een rood of purperen kleed dat evenals het voorgaande bij hem in het graf had gelegen, en zijn Pelgrimsstok; 3e een kleed met prachtige figuren, dat bij de verheffing in 726 op zijn lichaam gelegd was, en zijn Kelk met pateen; 4e het Hoofd van S. Servaas, zijn gouden kruis, en de arm van den H. Apostel Thomas. Voor iedere tooning riep de priester, die belast was de Relieken aan te kondigen:
«Laat ons bidden den Almachtigen God, dat wij dit waardig heiligdom zoo mogen aanschouwen, dat daar Gods eer aan gelegen zij en onzer zielen heil." Na de vierde aankondiging vestigde dezelfde priester de aandacht der pelgrims op de overige Re- lieken, welke binnen de kerk te zien waren, herhaalde de woorden: «Laat ons bid- den" enz., en voegde daarbij tot besluit: »want wy hyer versaemt syn om aflaat ende genacde te verwerven, soe laet ons bidden eerst voer den geestelycken Staet, voer onsen heyügen Vader den Paus van Romen, voer syn Cardinalen, Busschoppen, son- derlinge voer onssen Eertsbusschop van Cuelen ende voer onssen genedighen Heer Busschop van Ludiek, ende voer alle geestelycke persoenen waar sy woonachtich syn. Voert soe sult ghij mij oeck helpen bidden voer den werentlycken Staet, voer onssen alder genedichste Heer den Roemschen Keyser, voer onssen genedighen Heer den Koninck van Romen, ende sunderlinghe voer onssen genedighen Heer Philips Hertoge van Oistenryck, Burgondien, Brabant, etc. Ende voert voer allen anderen Koninghen, Hertogen, ende graven, ende voer die Kerke van Sint Servaes, voer die goede stadt van Tricht, ende voer alle persoenen die sich met Godt geneeren, voer die titlycke vruchten, voer alle pelgrims die hier geweest syn oft moegen coemen, ende sunderlinghe voer alle levenden en doeden tzo troesten en tzo halpen. Spreekt algader Pater noster ende Ave Maria. |
|||||||
|
ERRATUM.
Bladz. 26, laatste regel, staat Walericus, lees: Udalricus.
|
|||||||