KOMPLEETE DICHTWERKEN.

BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

KOMPLEETE DICHTWERKEN

LEIDEN. � A. W. SIJTHOFF.

VOORREDE BIJ DEN EERSTEN DRUK DER
KOMPLEETE DICHTWERKEN.

Met een gevoel van innigen weemoed bied ik aan de vereerders
van Da Costa � neen, van echte, schoone en verhevene Poezy,
wier geest in hem boven velen leefde en aan zoovele zijner dichter-
lijke scheppingen een onsterfelijk leven gaf, � hun bied ik hierbij
het Eerste Deel van des ontslapenen Zangers Kompleete Dicht-
werken aan. � Men zal daarin zijn gedichten zooveel mogelijk
naar tijdsorde geregeld vinden. Wat tot opheldering van den inhoud
scheen te kunnen bijdragen, is door mij in de Toelichtingen
medegedeeld, waarin tevens des Dichters eigen Voorredenen en
Aanteekeningen, bij zijne verschillende werken gevoegd, zijn op-
genomen; en wel z��, dat het niet moeielijk zijn zal, het eigen
werk des Dichters van mijn bijwerk (welk laatste tusschen [ ] is
geplaatst) te onderscheiden. Dat ook in de wijze van uitvoering
alle zorg is besteed om deze uitgave den grooten Zanger waardig,
en aldus als een letterkundig gedenk- en eereteeken op zijn pas
gesloten graf te doen zijn, � ik vertrouw dat een enkele oogopslag
op dezen Bundel genoegzaam zal wezen om den Lezer daarvan te
overtuigen.

En zoo ga dan nu deze nieuwe Uitgave, die de gansche dichter-
lijke Nalatenschap van Da Costa, beide in zijne uitgegevene en
nog onuitgegevene Gedichten, kompleet bevatten zal, haren weg!
Zij verrijke de Boekverzameling van allen, die het w�l meenen
met de Vaderlandsche Letteren en Schoone Kunst! Maar zij vinde
niet daar alleen hare plaats: zij worde opgenomen in de hoofden
en harten van alle kinderen onzes Volks, die vatbaar zijn om door
den klank der dichterlijke luit niet alleen bekoord, gestreeld en
geboeid, maar ook bezield, veredeld, geheiligd te worden. Zoo blijve

Da Costa voor ons volk niet alleen een Zanger bij uitnemendheid,
maar losse de bewondering en waardering van de eenige gave,
hem geschonken, zich op � ik gebruik voor dien wensch hem
betreffende, en in zijnen geest geuit, zijne eigene woorden � �in
de kennis en aanbidding van Hem, die gekend en ge�erd wil wor-
den in Zijne werken en in de werken van Zijne werken!"

VOORREDE BIJ DEN TWEEDEN DRUK.

De goede verwachting, waarmede ik, nu negen jaren geleden,
de eerste uitgave van Da Costa\'s Kompleete Dichtwerken aan
het Nederlandsche volk aanbood, is tot mijne vreugde niet teleur-
gesteld. Niet alleen is de eerste druk geheel uitverkocht, maar het
verlangen naar het bezit van de dichterlijke nalatenschap des on-
sterfelijken zangers blijft voortduren. Zoo is het noodig geworden
eene tweede uitgave ter perse te leggen, waarvan het Eerste Deel
hierbij in \'t licht verschijnt.

In dien herdruk zal men alles kunnen terugvinden, wat in de
eersie uitgave gegeven werd. Maar daaraan zal bovendien nog het
een en ander worden toegevoegd. Behalve eenige noodig geworden
aanvullingen en wijzigingen in de Aanteekeningen, zullen nog
enkele onuitgegeven gedichten de vroegere verzameling vermeer-
deren en verrijken. E.n om aan dit Dichtwerk, nog meer dan
voorheen, het karakter van een schriftelijke gedenkzuil op het
graf des Onvergetelijken te geven, zullen, na de verkregene toe-
stemming der Auteurs, onderscheidene liederen van bekende Vader-
landsche zangers, Da Costa bij zijn leven of na zijnen dood toe-
gezongen, in de Aanteekeningen ter geschikter plaatse worden
opgenomen.

Als een borstbeeld des vereeuwigden aan de voorzijde van dit
gedenkteeken zal eene kopij van de sprekend gelijkende beeldtenis

van Da Costa naar de schilderij van J. G. Schwartze, aan het
hoofd der nieuwe uitgave worden geplaatst. De vergunning daar-
toe is men verschuldigd aan den eenigen zoon des Dichters,
Mr. A. Da Costa, die tevens, even als vroeger, mij zijne zeer ge-
waardeerde medewerking bij de bezorging der nieuwe uitgave wel-
willend heeft toegezegd, waarvoor ik hem hierbij openlijk mijnen
dank betuig.

In de typografische uitvoering is ten deele, ook op raad van
mijn\' hooggeschatten vriend, Dr. Nikolaas Beets, die mede onder
de vrienden van Da Costa steeds eene voorname plaats innam,
en, door dit gevoel gedrongen, ook deze nieuwe uitgave met zulk
een warm blijk van deelneming in \'t openbaar heeft begroet en
verwelkomd (*); vooral op zijnen raad dan, is in den uiterlijken
vorm der uitvoering van dit dichtwerk eene nog al belangrijke
wijziging aangebracht. Zij zal den lezer bij de eerste inzage van
zelf in \'t oog vallen. Men hoopt dat daardoor mede iets zal wor-
den toegebracht, om de poezy des grooten Meesterzangers � die
soms meer rijk en kernachtig van inhoud en zin, dan glad en
effen van vorm, en daardoor niet voor ieder lezer bij de eerste
inzage altijd even licht te verstaan is, � te beter te doen vatten
en genieten. Het is eene eerste proefneming ten onzent, die wel-
licht later ook elders navolging vinden zal.

En zoo geve ik dan hiermede deze tweede vermeerderde en
verbeterde uitgave van Da Costa\'s kompleete dichtwerken aan
het Nederlandsche volk over. Aan het volk, zegge ik met nadruk:
want deze uitgave is vooral bestemd voor dat deel der natie, dat,
wegens de kostelijkheid en kostbaarheid der eerste uitgave, zich
haar niet aanschaffen kon. Dit mocht zoo niet blijven: Da Costa
is altijd een man des volks geweest; zoo mocht ook zijn dichter-
lijke nalatenschap in de hand des volks op den duur niet worden
gemist. Er is geen twijfel aan, of aan die bedoeling van de nieuwe
uitgave zal in hare ontvangst door de natie recht worden gedaan. En
lat te meer, daar de ervaring heeft geleerd, dat, terwijl de lauwer

(*) Zie de Aanteekeningen.

op het graf van vele andere Dichters na eenige jaren al spoedig
min of meer verwelkt, de krans, die op Da Costa\'s eerzuil werd
nedergelegd, steeds even groen blijft, ja, zoo mogelijk, nog rijker
en voller en frisscher wordt van jaar tot jaar. Moge ook de goede
opneming van deze volks-uitgave op die ervaring de kroon druk-
ken, en het alzoo blijken, dat Nederland niet onwaardig was
eenen Da Costa te bezitten, in wiens blijvende vereering het
zich zelve een eerzuil sticht!

J. P. Hasebroek.
14 April 1870.

VOORREDE BIJ DEN DERDEN DRUK.

Deze nieuwe volksuitgave van Da Costa\'s kompleete Dicht-
werken verschilt in zooverre van de vorige uitgaven, dat zij in
een ander formaat en in plaats van in drie of vier deelen, in ��n
deel verschijnt. Tevens ziin hier en daar eenige in de vorige
drukken voorkomende misstellingen verbeterd.

\'t Was nacht als ieder mcnsch het zoete rusten smaakte:

my dacht toen in den droom, dat ik den berg genaakte,

die \'t schoonst verblijf is van Apolloos zustrenrij;

\'k liep langs een welig veld, van koude en hitte vrij,

met myrten rijk beplant en bloeiende laurieren,

waarmee de Musen zich in hare feesten sieren;

geen bloem was daar verwelkt, geen boom van groen beroofd

Hier hief de populier, ginds de eikenboom het hoofd,

dat \'t helder hemelblaauw vermetel scheen te tergen.

Doch van mijn zwakke lier kan ik \'t verhaal niet vergen

van alles wat mijn oog bewonderde in dien oord.

Ik zag er wat ooit ziel en zinnen heeft bekoord.

Maar naauwlijks was ik dus tot Pindus voet gekomen

of \'k voelde me onverwacht door Zefirs opgenomen:

\'k snelde in een oogenblik en lucht en wolken door,

tot dat ik my bevond in Phebus tempelkoor.

Dat schitterend gezicht verbaasde mijne zinnen:

Ily zat in \'t midden van de negen Zanggodinnen:

terwijl niet ver van hem zy, die der Musen gunst

in hunnen levensloop verkregen door hun kunst,

met lauweren bekranst, of zijne zangen hoorden

of zelve in dicht het hart van Pindus God bekoorden.

Daar waart ge, Maro! gy, o roem van \'t Roomsch gebied!

Gy, die Aeneas dain in uw verheven lied

bezongt! gy, zonder wien dees vader der Latijnen

in \'t aaklig duister der vergetelheid zou kwijnen!

Daar waart ge, Ovidius! o dichter van de min!

Wien een tiran uw land ontzeide en gemalin!

En gy, Horatius! die of in hekeldichten

de redelooze schaar der burgers wilt verlichten,

of in verheevner maat, den lof van heldenmoed,

den lof van deugd verheft als \'t eenig ware goed!

Daar was Anacreon en dartele Catullus,

en teedre Sappho en gevoelige Tibullus,

en al die dichters, wier vernuft met kunst gepaard,

hun naam door \'t schoone werk vereeuwigden op aard.

Doch onder dezen kring, in \'t heilig koor gezeten,

zag ik Homerus niet, den koning der po�ten.

Daar ik verwonderd bleef en in gepeins verzonk,

scheen \'t me of Apolloos stem aldus me in de ooren klonk

�Verbaasdheid schildert zich, o jongling, op uw wezen!

�Dat hy, wiens werken steeds met geestdrift zijn gelezen,

�die altijd in het hart van kunstbeminnaars leeft,

�Homerus, in dees stoet geen plaats verkregen heeft...

�geen sterveling beschreef de ramp van Trojes wallen,

�en hoe, nadat het voor de Grieken was gevallen,

�de Vorst van Ithaca tien jaren lang en vrouw

�en kind en vaderland in d\' allerdiepsten rouw

�gedompeld liet, en steeds op aarde en zee moest zwerven,

�en \'t zoo geliefd gezicht van volk en magen derven.

�Ik was \'t, o ja, ik zelf. Apollo was Homeer.

�Na Trojes droevig lot daalde ik op \'t aardrijk neer.

�Daar zong \'k Achilles toorn, Ulysses ongelukken,

�en kon het Godendom door mijn gedicht verrukken.

�Veracht, gehoond, verjaagd zoo lang ik was op aard,

�zag ik weldra mijn naam in Griekenland vermaard.

�Zoo dra \'k my weder naar den Pindus had begeven,

�toen ondervond ik, dat geen dichter in zijn leven

�het welverdiende loon van zijne kunst erlangt,

�en hy, in plaats van eer, belediging ontfangt.

�\'t Is daarom dat hy hier vermoeid van \'t lange lijden,

�na dat de dood zijn ziel van \'t lichaam heeft gescheiden,

�het ware leven in een stille rust geniet,

�en niets dan vrolijkheid in mijnen tempel ziet.

�Dus blijft verdienste nooit van \'t billijk loon verstoken.\'

Na dat Apol tot my dees woorden had gesproken,
verdween en koor en berg voor mijn verwonderd oog.
Zoo ook, als aan de kim de schittrende Irisboog

LOF DER DICHTKUNST.

in volle sieraad op liet schoonst begint te prijken,
ziet men haar duizendtal van kleuren ras bezwijken.

Aurcor vertoonde nu haar lieflijk morgenrood,
terwijl zy voor de Zon de hemelpoort ontsloot,
en daar geen donkre wolk haar glans ons kwam ontrooven,
scheen zy een\' heldren dag aan de aarde te beloven.
Toen wekte me uit den slaap der vooglen zoet geluid;
toen riep ik, door mijn droom verrukt, dees woorden uit:

De schoonc po�zy zal altijd glansrijk pralen,
zoo lang de gulden Zon haar luisterrijke stralen
zal schieten, en de mensch van edel kunstgevoel
verrukt zal blaken. Gy, die ver van stadsgewoel,
wanneer aan \'s hemels trans de sterren prachtig blinken
Apolloos heilig nat in eenzaamheid gaat drinken,
uw naam sterft nooit, o neen, zelfs als de wreede tijd
den zwarten sluier op uw lichaam heeft gespreid.
Homeer veracht den nijd van driemaal duizend jaren,
gelijk een vaste rots in \'t midden van de baren
de kruin ver uitsteekt en haar ijdle woede tart.

De dichtkunst wekt den moed of streelt \'t gevoelig hart.
Tyrtaeus kon den Griek in oorlogsvuur ontsteken.
Hy zong en geen gevaar deed den Spartaan verbleeken:
doch als Homerus in zijn goddelijk gedicht
toont, hoe Andromache met haar onnoozel wicht
haar lieven Hector van het slagveld poogt te weeren,
hoe ze om het denkbeeld treurt, dat hy nooit weer zal kceren,
wie dan gevoelt zich niet op \'t tederst aangedaan?
Wien rolt langs \'t aangezicht dan niet een zachte traan?

O wonderlijke kracht van dichterlijke tonen!
Het volk, dat zonder wet in bosschen plagt te wonen,
bewogen door het zoet van Orpheus lier en zang,
vereent zich op zijn raad voor \'t algemeen belang.
Van daar verhaalde men, dat tijgers, boomen, stcencn
hem volgden, om het oor aan zijne stem te leenen.
Mijn geestdrift sleept my weg... Ik zie hem zelv\' daar staan!
Omsingeld van het volk, dat luistrend aangedaan,

4 LOF DER DICHTKUNST.

met open oog en mond hem \'t nut van \'t zamenleven
hoort zingen, en gedwee zich laat de wetten geven.
Een man dus door natuur met rijk vernuft begaafd
heeft door welluidend dicht den woesten mensch beschaafd.

De dichter schildert ons wat andren slechts verhalen.
Als Maro en Homeer het bloedig strijden malen,
zie \'k vonken springen uit het bliksemende zwaard:
ik hoor \'t geschreeuw van hen die neergestort ter aard\'
d^n overwinnaar om het leven needrig smeeken;
ik hoor het moordend staal en helm en harnas breken.

Mijn Zangnimf, \'t is genoeg. Onmachtig is mijn toon,
het nut der poezy en haar verrukkend schoon
en onweerstaanbre kracht in sierlijk dicht te zingen.
Laat hen, die Phebus mint, naar dezen lauwer dingen:
ik trek uit mijne lier geen liefelijk geluid,
en druk mijn warm gevoel in zwakke verzen uit.

DE VERLOSSING VAN NEDERLAND.

Als \'t aardrijk weer begint te bloeien,

als \'t land zich dekt met geurig groen,
de stroomen onverhinderd vloeien,

na \'s harden winters hevig wo�n;
als blad en bloem de sneeuw vervangen,

een Zefir d\' onbetoombren storm,
dan klinken Philomeles zangen,

de mensch herleeft � de kleinste worm.

Zoo grijp ik ook, schoon dicht\'ren zingen,
het speeltuig in de zwaV.ke handj

ook ik, ik wil de cither dwingen
voor \'t vrij geworden Vaderland.

DE VERLOSSING VAN NEDERLAND.

Hoe flaauw mijn laaggespannen snaren,
hoe kunsteloos mijn zangster zij,

mijn hart gebiedt, dat \'k uw altaren,
o Nederland! dit offer wij\'!

Wy zijn dan eindlijk vrij! Wy zijn den ijz\'ren band
o Dwing\'land! dan ontrukt, waarin gy Nederland
zoo lang gekluisterd hieldt. De ketens zijn aan stukken,
waarvoor de fiere kop van Hollands leeuw moest bukken,
dien leeuw, te lang door u en door uw volk veracht,
dien leeuw, die reeds te lang naar wraak, naar vrijheid smacht.

Gelijk de reiziger, die aan \'t geweld der baren
ontrukt, zijn Vaderland na duizend doodsgevaren
herziet, met warm gevoel dien dierbrcn grond betreedt,
en sprakeloos van vreugd, \'t geleden kwaad vergeet,
het zoetst genoegen smaakt, nu hy het wo�n der winden,
de golf die \'t ranke schip al draaiend ging verslinden,
al d\' ijsselijken nood, waaraan \'t ten prooie lag,
in veiligheid aan gade en kind\'ren schetsen mag, -�
zoo moet ge, o Hollandsch volk! het slaafsche juk herdenken,
waardoor een vreemd tiran uw voor\'ge roem dorst krenken,
en zweren by de deugd der vad\'ren, by het bloed
van hen, door wie weleer uw vrijheid is behoed:
(wier geesten tot uw heil nog om dees landen zweven)
dat ge eer uw stad, uw land der vlam ten prooi zult geven,
of dat ge uw dijken eer doorbreken zult, uw werk
vernielen, en de zee doen dondren uit haar perk,
eer vreemde meesters weer van vrijheid i berooven,
en in vergetelheid uw\' schoonen naam verdoven. �
o Hoon! o slavernij! o nooit vergeetbre schand!
Afstammelingen van de heldenteelt, die \'t land
van Spanjes wreeden Vorst weleer heeft vrijgeslagen!
Bloost, Nederlanders! bloost, gy hebt den naam gedragen
van woeste snoodaarts, die natuur en recht ten spot,
hun\' koning doemden tot een smadelijk schavot,
hun\' koning, die voor \'t heil van die ontmenschten blaakte,
en eigen veiligheid voor hun behoud verzaakte.

6 DE VERLOSSING VAN NEDERLAND.

Bloost, Nederlanders! bloost, gy hebt het juk getorscht

van \'t monster, dat naar bloed en naar vernieling dorst;

van \'t monster, dat uw land ontzenuwde en uw telgen

den moederarm ontscheurde om rijken te verdelgen

en gantsch Euroop voor hem in \'t stof te zien geknield.

De tijd is daar! Wreekt nu, met d\' ouden moed bezield,

den hoon u aangedaan: gy hebt uw naam herkregen,

gy zaagt Oranje wc�r; klemt den gevreesden degen,

waar \'t Spaansche heir voor vlood; uw sterk gespierde hand

duld\' uu geen Gauler in \'t herboren Vaderland.

Hy viel, hy die Euroop in \'t ijzeren juk wou knellen,

die waande dat geen macht zijn rcuzenmacht kon vellen;

het recht verwon; hy viel: een woesten stroom gelijk,

die de ijdle golven breekt voor d\' opgeworpen dijk.

\'t Was middernacht. De slaap, door \'t menschdom afgebeden,

goot zijn verkwikkend vocht op d\' afgetobde leden.

Maar Frankrijks dwing\'land waakt; door felle smart geprangd

ontvlucht de rust zijn oog, dat na haar zoet verlangt.

Nu dondert in zijn oor de wraakstem van \'t geweten;

zijn bloed verstijft, terwijl zijn leden rillend zweeten,

de kracht zijn ziel begeeft: beweegloos staat hy daar

met strakgespannen oog en opgerezen hair,

daar schrikbre beelden zich in \'t matte brein vergad\'ren,

de schim van Lodewijk hem dreigend schijnt te nad\'ren,

het zwaard te toonen, dat zijn misda�n straften moet,

en hy een bloedrivier ziet zwalpen aan zijn voet.

Zijn moed keert eind\'lijk weer: de nare hersenspoken

verdwijnen: hy barst los, en spreekt in woede ontstoken:

�Neen, schoon mijn oog door u gefolterd eeuwig waakt,

�schoon gy de dagen my tot nare nachten maakt,

�en my mijn wanda�n steeds weergalmen doet in d\' ooran,

�Geweten! \'k trots uw wraak, ik zal uw stem versmoren

�wat menschenbloed, wat ramp het koste, ik zal den tijd

�mijn naam doen sparen, u en gantsch \'t heelal ten spijt.

�Europa hate my! ik zal haar meester wezen;

,,\'k begeer haar liefde niet; \'k wil my van haar doen vrezen.

�Geweien! ja, de straf die gy my dragen doet,

�wordt op dit denkbeeld in het lijdend hart verzoet.

�Welaan! het zwaard hervat! \'k wil tot de verste streken,

DE VERLOSSING VAN\' NEDERLAND.

,,\'k wil tot Europa\'s grens het oorlogsvuur ontsteken �

�het uitgestrekte land, door Peters wijze wet

�in vroeger eeuw beschaafd, zij door mijn volk bezet!

,,\'k Zal overwinnend zelfs tot in zijn hoofdste�n dringen,

�en daar zijn opperheer tot onderwerping dwingen.

�Zoo vestig ik de kroon onwrikbaar op mijn kruin,

�en heersch op heel Euroop of op Europes puin."

Hy spreekt: de zon had naauw haar gouden kar bestegen:

hy roept zijn benden zaam, voorspelt een wisse zegen;

zy volgen hem, hy snelt, verwint; de vijand vliedt,

en \'t zegevierend heir stroomt op zijn grondgebied.

Reeds is \'t op \'s dwinglands wenk naar Moscows wal getogen,

vol hoogmoed nadert hy � wat schouwspel treft zijn oogen !

Een zwarte wilk van rook stijgt op; aan alle kant

vertoont de vu ir\'ge lucht den ijsselijken brand.

De schrik op dit gezicht vermeestert zijne zinnen,

hy snelt vertwijfelend in aller ijl naar binnen,

en ziet.....de ontvolkte stad \'t vernielend vuur ten buit.

Vergeefs barst hy verwoed in lasterwoorden uit:

Zijn volk tracht op zijn last den woesten brand te doven:

Vergeefs! d\' onbluschbre vlam stijgt meer en meer naar boven.

Driewerven rijst de zon, en driemaal daalt ze neer,

de vierde dag verrijst � en Moscow is niet meer!

Ja, edelmoedig volk, door eer en deugd bewogen,

hebt gy den d.ving\'land in zijn\' zoetste hoop bedrogen!

Gy hebt ten offer aan \'t geliefde Vaderland

(het menschdom zag \'t verbaasd) uw eigen\' stad verbrand.

Die daad heeft aan Euroop de vrijheid weer gegeven,

en dankbaar zal \'t uw naam, zoo lang \'t bestaat, doen leven.

en gy, o Nederland! gy, dat dit voorbeeld ziet!

herleeft in u de gloed der vrijheidsliefde niet?

Denkt ge aan uw Reddren niet, den schrik der dwingelanden,

wier vuist u heeft verlost van Spanjes wreede banden?

Gord, gord in \'t eind het zwaard, o Ne�rland! aan uw zij!

En wreek in \'s vijands bloed uw voor\'ge slavernij!

Zoo zag de Dwingland dan die stad in asch verkeeren,

waar hy de strengste ko� zich vleide te trotseren.

Het kondigt al de komst des grijzen winters aan:

reeds vloeit de stroom min snel, en blijft beweegloos staan,

en dekt zich met een korst: de droeve, lange nachten

DE VERLOSSING VAN NEDERLAND.

verdubblen nu de ko�: het krijgsvolk voelt zijn krachten

ontzinken: \'t zwaard ontvalt de machtelooze hand.

Daar ligt gy zonder hulp, ver van het vaderland,

rampzaligen! weleer ontscheurd aan vriend en magen,

om voor een snood tiran de wreedste smart te dragen.

Daar ligt gy blootgesteld aan d\' akeligsten dood,

vermoeid, verteerd, verstijfd, van ko� en hongersnood.

Met monster ziet elk dag zijn volk by drommen sneven;

d\' een zinneloos van pijn, derft gillende zijn leven,

een ander valt verstijfd en afgemarteld neer:



		Vak 152

		*r /*

		DA COSTA\'S

		KOMPLEETE DICHTWERKEN

		UITGEGEVEN

		DOOR

		J. P. HASEBROEK.

		■

		LEIDEN. � A. W. SIJTHOFF.



		12 AAN M". W. BILDERDIJK EN M^R. D. J. VAN LENNEP.

		laurier en palm, den prijs van dichterzangen, ik sierde er u den achtbren schedel me�. Wilt dan dees blaan toegefelijk ontfangen, en met dees blaan, de oprechtste hartebe�. Bloeit, bloeit nog lang om kennis te verspreiden, om Hollands eer te staven, om de bloem der jonglingschap op \'t eenzaam spoor te leiden, dat naar de bron van Wijsheid voert en Roem! Brengt hen te rug, der Dichtkunst gouden dagen, op Netrlands grond, als Griekens, thans weer vrij! En word\' haar dank u beiden opgedragen van na- tot nageslacht, zoo vurig als van my!

		DE PERZEN, DRAMATISCH DICHTSTUK.

		PERSONAADJEN. xerxes. Koning van Perzi�. atossa, weduwe van Darius en moeder van Xerxcs. REI VAN TEKZISCHB GRIJZAARTS. DB SCHIM VAN DARIUS. EEN BODE. Het Toonccl is te Suze, in den voorhof van het koninklijk paleis, naby het graf van Darius.

		EERSTE TOONEEL. DE REI. Het heir der Perziaansche scharen dat voor \'t gewoel der krijgsgevaren den vaderlandschen grond verliet, heeft ons de zorg van al hun schatten



		17
		DE PERZEN.


		Waartoe, waartoe, die ramp gespeld ? Neen! voelen we ons van zorg doorknagen voor hunne ons overdierbre dagen, � kom, laten we eer naar de aankomst vragen eens boden, die ons licht den staat van \'t leger meldt, en tijding geeft van \'s vorsten leven, en wie verwinnaar is gebleven: de boog der schutters van het Oost of \'t puntig staal van Griekens kroost? � Maar \'s Konings moeder richt haar schreden tot ons, met glans omstraald gelijk het oog der go�n. Gy, bidt haar aan naar onze zeden, en zij uw hulde haar al knielend aangebo�n!

		TWEEDE TOONEEL. ATOSSA, DE REI.

		DE REI. Verheven Koningin der trouwe Perzianen! Ontfang den welkomstgroet van minnende onderdanen, gy, eedle koningsweeuw en moeder van een god van welvaart voor dees Staat, zoo \'t albestierend lot niet keerde, maar ons steeds voor rampen blijft behoeden! ATOSSA. Helaas! dit enkel woord doet my het harte bloeden. \'t Is daarom, dat ik thans het vorstlijk huis verlaat, en troost en balsem wacht, mijn vrienden, van uw raad. Ik zal u de oorzaak van die jagende angst verklaren. \'k Vrees voor ons Staatsgebouw, te hoog in bloei gevaren. Och! dat dit roemrijk werk, door hemelsche gena gevestigd, niet op eens ter neer storte en verga! Een volk, hoe talrijk, zoo \'t van rijkdom is verstoken, is kwijnend, maar zijn kracht wordt eerder nog verbroken, waar \'t rijk, van schatten vol, gebrek aan manschap heeft. Die ramp is \'t, waar mijn hart (en zonder end) voor beeft. Wee, wee ons, zoo dit land zijn jonglingschap moest derven! Getrouwen ! laat ik heul van uwe reen verwerven! 2



		20 DE PERZEN.

		ATOSSA. En heeft ze ook schatten, waar de steden meest door bloeien? DE REI. Ja, mijnen heeft ze, die van zilver overvloeien. ATOSSA. En zijn hun schutters vlug met pijl en schietgewecr ? DE REI. Zy strijden met geen boog, maar met den vasten speer. ATOSSA. Wat vorst is aan hun hoofd? DE REI. Zy noemen dit, als slaven in \'t onverdraaglijk juk van koningen te draven! ATOSSA. Een ordelooze hoop durft de onzen dan weerstaan? DE REI. Ach! eens deed zulk een hoop Darius heir vergaan. ATOSSA. O al te wreede zorg voor \'t weeke moederharte! DE REI. Versmoor, Mevrouw! een wijl die pijnigende smarte. Een bode nadert ons. Verkondig\' hy ellend of heil 1 de onzekerheid, voor \'t minste, spoedt ten end.

		DERDE TOONEEL. ATOSSA, DE REI, EEN BODE.

		DE BODE. O smart! o vaderland! o eenmaal blijde steden van \'t schittrend Azi�! Wat hebt ge een ramp geleden! Hoe deed een enkle dag der Perzen heil vergaan met heel uw voor\'gen glans! Helaas! wat gaat my aan?



		DE PERZEN.
		2Cj


		verschenen, die my \'t lot mijn ramp ten voorbod zond! Gy, grijzen, die dien wenk miskendet, toen uw mond mijn angst wou stillen, \'k zal uw raad niet minder volgen: \'k zal plengen aan de Go�n, op ons geslacht verbolgen, en offeren aan de aard en \'t bleeke schimmenrijk. Ik weet, \'t geleden kwaad is onherroepelijk. Maar \'t noodlot kan ons nog voor nieuwe jammren dekken. O! laat uw trouwe zorg my thans tot hulp verstrekken! Beraadt u onvermoeid en naar der zaken eisch; en als mijn droeve zoon het vorstelijk paleis genaakt, leidt gy hem in en troost hem, o mijn vrinden! En laat zijn lijden hier voor \'t minst een eindperk vinden!

		VIERDE TOONEEL.

		DE REI. O machtige Oppervorst der Go�n, wiens albeschikkende gebo�n de ontelbre macht van onze helden op vreemden grond ter neder velden, zie door uw gramschap Ekbataan en Suzes vest in smart vergaan! Zie op de tranen onzer vrouwen; zie ze om ons onheil troostloos rouwen, en rukken met de zachte hand zich hoofdhair af en zilvren band! Zie heel een schaar van trouwgenooten, die pas den echtknoop heeft gesloten en reeds den echtgenoot betreurt, haar in \'t noodlottigst uur ontscheurd! O kwelling naauwlijks te verdragen! Zy zal de schoonste van haar dagen van \'t zuiver heilgenot beroofd, haar in dien blijden staat beloofd, in \'t aaklig weduwbed verteeren! Wat kan de wanhoop van haar keeren? Ik zelf, helaas! ik voel elk oogenblik mijn rouw verdubblen, nog verpletterd van den schrik. EERSTE KEER. Hoe treuren de omgelegen velden,



		III

		van Da Costa naar de schilderij van J. G. Schwartze, aan het hoofd der nieuwe uitgave worden geplaatst. De vergunning daar- toe is men verschuldigd aan den eenigen zoon des Dichters, Mr. A. Da Costa, die tevens, even als vroeger, mij zijne zeer ge- waardeerde medewerking bij de bezorging der nieuwe uitgave wel- willend heeft toegezegd, waarvoor ik hem hierbij openlijk mijnen dank betuig. In de typografische uitvoering is ten deele, ook op raad van mijn\' hooggeschatten vriend, Dr. Nikolaas Beets, die mede onder de vrienden van Da Costa steeds eene voorname plaats innam, en, door dit gevoel gedrongen, ook deze nieuwe uitgave met zulk een warm blijk van deelneming in \'t openbaar heeft begroet en verwelkomd (*); vooral op zijnen raad dan, is in den uiterlijken vorm der uitvoering van dit dichtwerk eene nog al belangrijke wijziging aangebracht. Zij zal den lezer bij de eerste inzage van zelf in \'t oog vallen. Men hoopt dat daardoor mede iets zal wor- den toegebracht, om de poezy des grooten Meesterzangers � die soms meer rijk en kernachtig van inhoud en zin, dan glad en effen van vorm, en daardoor niet voor ieder lezer bij de eerste inzage altijd even licht te verstaan is, � te beter te doen vatten en genieten. Het is eene eerste proefneming ten onzent, die wel- licht later ook elders navolging vinden zal. En zoo geve ik dan hiermede deze tweede vermeerderde en verbeterde uitgave van Da Costa\'s kompleete dichtwerken aan het Nederlandsche volk over. Aan het volk, zegge ik met nadruk: want deze uitgave is vooral bestemd voor dat deel der natie, dat, wegens de kostelijkheid en kostbaarheid der eerste uitgave, zich haar niet aanschaffen kon. Dit mocht zoo niet blijven: Da Costa is altijd een man des volks geweest; zoo mocht ook zijn dichter- lijke nalatenschap in de hand des volks op den duur niet worden gemist. Er is geen twijfel aan, of aan die bedoeling van de nieuwe uitgave zal in hare ontvangst door de natie recht worden gedaan. En lat te meer, daar de ervaring heeft geleerd, dat, terwijl de lauwer

		*() Zie de Aanteekeningen.**



		LOF DER DICHTKUNST.

		\'t Was nacht als ieder mcnsch het zoete rusten smaakte: my dacht toen in den droom, dat ik den berg genaakte, die \'t schoonst verblijf is van Apolloos zustrenrij; \'k liep langs een welig veld, van koude en hitte vrij, met myrten rijk beplant en bloeiende laurieren, waarmee de Musen zich in hare feesten sieren; geen bloem was daar verwelkt, geen boom van groen beroofd Hier hief de populier, ginds de eikenboom het hoofd, dat \'t helder hemelblaauw vermetel scheen te tergen. Doch van mijn zwakke lier kan ik \'t verhaal niet vergen van alles wat mijn oog bewonderde in dien oord. Ik zag er wat ooit ziel en zinnen heeft bekoord. Maar naauwlijks was ik dus tot Pindus voet gekomen of \'k voelde me onverwacht door Zefirs opgenomen: \'k snelde in een oogenblik en lucht en wolken door, tot dat ik my bevond in Phebus tempelkoor. Dat schitterend gezicht verbaasde mijne zinnen: Ily zat in \'t midden van de negen Zanggodinnen: terwijl niet ver van hem zy, die der Musen gunst in hunnen levensloop verkregen door hun kunst, met lauweren bekranst, of zijne zangen hoorden of zelve in dicht het hart van Pindus God bekoorden. Daar waart ge, Maro! gy, o roem van \'t Roomsch gebied! Gy, die Aeneas dain in uw verheven lied bezongt! gy, zonder wien dees vader der Latijnen in \'t aaklig duister der vergetelheid zou kwijnen! Daar waart ge, Ovidius! o dichter van de min! Wien een tiran uw land ontzeide en gemalin! En gy, Horatius! die of in hekeldichten l



		DE VERLOSSING VAN NEDERLAND.
		9


		�diep lag \'t vernederd in de ketens die het knelden, �door-een gevloekt tiran, Europes schrik, verdrukt. �Diep lag het Hollandsen volk, diep lag \'t in stof gebukt. �De Godheid hoorde in \'t eind ons hartverscheurend weenen; �zy wenkt.... de vrijheidszon, zoo lang voor ons verdwenen, �schiet ons haar stralen weer. Ja, Ne�rland! gy zijt vrij! �Geen vreemde hand alleen verbrak uw slavernij. �Welaan dan! kondt ge zelf uw ketens helpen breken, �gy kunt dan ook uw ramp op Frankrijks dwingland wreken. �Zie ons ten strijd gereed! wiens hart staat niet in brand ? �Wie offert zich niet op aan \'t heilig Vaderland? �O Goddelijke kracht van haat tot slavernije, �zie hoe de Spanjaard zich \'t geweld der dwinglandije �onttrok, en brandend voor zijn vrijheid en zijn Vorst �der Gallen legermacht met moed verwachten dorst. �Hy ziet zijn vruchtbaar land door \'t oorlogsvuur vernielen, �maar voelt met nieuwen moed zijn eedle borst bezielen, �en zweert dat eer de vlam zijn land verteren zal, �eer hy zich onderwerp\' aan den gehaten Gal. �Het was in Nederland, (helaas! in andre dagen, �toen \'t heir van trotschen Flips uit Holland werd verslagen,) �dat de Iber ondervond hoe alles zwichten moet, �als vrijheidsmin een volk het zwaard aanvaarden doet. �Heeft hy dan uit zijn land den wreevlen Gal verdreven, �en zou het Ne�rlandsch volk voor \'s dwinglands benden beven ? �Wy vliegen dan ten strijd en vreezen geen gevaar �voor \'t dierbaar Vaderland: gy teedre vrouwenschaar, �die ons het leven schonkt! o stort om ons geen tranen; �wy scharen ons vol moed om vaderlandsche vanen; �de zege volgt het recht: wy keeren winnaars we�r: �de dwingland en zijn rot valt voor ons zwaard ter neer. �Of doet een droevig lot ons \'t leven strijdend derven, �denkt dan hoe schoon het is voor \'t Vaderland te sterven! �Dus werd het voorgeslacht van Spanjes dwang bevrijd �na tachtig jaren krijg. Dus zag, in later tijd, �der Gaulen Vorst, die tot dees landen was gedrongen, �zich overwonnen tot vernedering gedwongen. �Oranje! aan uw geslacht zij Hollands dankbaarheid! �\'t Was Eerste Willem, door wiens moed en wijs beleid �de Nederlander op zijn beulen ti�umfeerdc,



		10 DE VERLOSSING VAN NEDERLAND. �die de eendracht onderhield, den tegenspoed trotseerde, �en alles wagen dorst voer \'t welzijn van den Staat. �Ja, toen hy lag geveld door \'t schandelijkst verraad, �rees zijn doorluchtig Kroost, in \'t zelfde vuur ontstoken, �en streed tot dat de Belg zijn keetnen zag verbroken. �Wat Nederlander is zijn vaadren zoo ontaard, �dat hy Oranjes naam niet in zijn hart bewaart? �Zoo lang dit edel bloed regeert op Hollands Staten, �zal nooit de dapperheid het Ne�rlandsch volk verlaten. �Wij vliegen dan ten strijd. Wiens hart staat niet in brand? �Wie offert zich niet op aan \'t heilig Vaderland? �Neen, nooit vergeten we u, gelukkigste aller dagen! �toen wy den heldentelg, Oranje, wederzagen. �Hoe klinkt nog in ons oor de zuivre vreugdezang, �door \'t afgemarteld volk, na jaren ramp en dwang �van \'t haatlijkst monster vrij, met duizenden van tongen, �o Vorst van Nederland, by uwe komst gezongen! �Toen zwoert ge, o Hollands volk! met een onschcndbren eed, �dat gy de ketens, door den dwingeland gesmeed, �alom vernielen zoudt. Wil, wil dien eed gedenken, �en vrij, aan andren ook de vrijheid helpen schenken. �O Gy, die met ��n wenk \'t oneindig Al regeert! �Gy, wiens onperkbaarheid, al wat bestaat, vereert! �Hergeef Euroop de rust, zoo lang by haar verloren, �verlos haar van \'t gedrocht, tot hare straf geboren, �en droog de stroomen van \'t gestorte menschenbloed! �Door eeuwen vrede zij de afgrijsbre krijg vergoed! �\'t Geluk herrijz\' voor ons na zoo veel tegenhedei, �en Ne�rland bloeie weer door Eendracht, MocJ en Zeden!" 1S14.

		AAN DE WEL EDELE HEEREN Mr. W. BILDERDIJK en Mr. D. J. VAN LENNEP. Aan de eedle twee, wier oog mijn wankle schreden op \'t glibbrig pad der Dichtkunst gadeslaat, tot Hollands eer door beider voet betreden, biedt hier mijn hand in Nederlandsch gewaad



		AAN M^R. \\V. BILDERDIJK EN M^R. D. J. VAN LESNEP. II den grootsclien zang van d\' oorlogshaften dichter, wien Melpomeen haar eersten lauwer schonk, wiens naam en roem, als kunst- en vrijheidsstichtcr, nog in den vloed der eeuwen niet verzonk; den grootschen zang, roemruchtig zegeteeken op vreemd geweld en dwingelandenwaan, door d\' eigen arm, die \'t vaderland hielp wreken, gevestigd eens, om nimmer te vergaan. Maar wien, wien durft mijn lente \'t bloemtjen wijden, onsierlijk kroost van d\' eersten zonnegloed? Aan \'t hoog vernuft, den glans van onze tijden, in \'t heiligdom der Dichtkunst opgevoed; wiens stoute veer, i;i d\' opgang van zijn jaren een Sophocles in \'t Hollandsch lied herschiep, die op den klank der onwe�rstaanbre snaren den outerdienst van d\' echten smaak herriep? En hen, die me� in vaderlandsche streken zoo menig spruit der Grieken heeft herplant; wiens kindschheid reeds de Roomsche luit deed spreken, niet wagg\'lend in de meesterlijke hand; wien de eigen gloed het hart wordt ingedreven door Latium-; en Hollands dichtrengo�n ? Het is aan U, door zoo veel roem verheven, door \'t fijnst gevoel voor \'t hemelsch kunstenschoon, dat geestdrift voor de kunst, wellicht vermeten, een gunstig oor, voor wat ze voortbracht, vraagt. Wat zeg ik? Neen: niet aan de puikpoCten, waar de oude vest des Amstels roem op draagt, erstout ik my dees ruwen zang te heiligen, op dat hun naam, op Pindus aangebe�n, de te�re vrucht der jonkheid mocht beveiligen, of als een gift, hun grootheid waardig; neen! Wier milde zorg geleerdheids e�lste schatten ontdekt heeft aan \'t verlangen van mijn jeugd, en in dien les den kostbrer wist te omvatten van \'t ware goed, van wijsheid, recht en deugd; dien biedt mijn hart dees versch gelezen bloemen van Griekschen stam, ofschoon verbasterd, aan. Vermocht mijn tuin op geurig loof te roemen, of gaarde ik eens op de ingerende baan



		DE PERZEN.
		13


		op \'s Konings voorbeeld op doen vatten, die heel zijn machtig rijksgebied vertrouwde aan dees zijn uitverkoren. Darius, dierbre telg! ach keer! Breng ons die fiere manschap weer! O! mocht ik \'t voorgevoel versmoren dat my een gruwzaam lot voorspelt! Trok niet heel Azi� te veld? Terwijl we in eindelooze klachten om onze jonglingschap versmachten, vergeefs van dag tot dag verbeid, en in de wreedste onzekerheid een bo� zelf vruchteloos verwachten. Gy Suze, Cissa, Ekbataan! gy zaagt uw muren dan verlaten, uw jeugd, gewapend tot soldaten, in woesten moed\' naar \'t strijdperk gaan. Hen voert de bloem van onze Grooten, Ainistres, Artaphernes aan, en Megabazes, deelgenooten van vorstelijke macht en eer, en hoofden van een talloos heir van zaamgedrongen ruiterscharen en schutters vol ervarenheid; een leger, tuk op krijgsgevaren, wiens enkele aanblik schrik verspreidt. Niet minder uitgelezen helden verzeilen stouten Pharnaces, Im�us en Artembares; daar zelfs de korenrijke velden, bevrucht door \'s Nijlstrooms koestrend slijk, ontelbare onverschrokken benden volijvrig tot hun koning zenden. _a Pegaston, in \'t Egiptisch rijk geboren, en die Memphis muren en Thebes oude vest besturen, zijn aan de spits dier legermacht, \'t Moerassig land geeft vlugge knapen om \'t handig roeien hoog geacht. De Lydifir, in wulpsche pracht



		DE PERZEN.

		verzonken, rukte me� te wapen, en volgt geheel het vasteland, dat van het edelst krijgsvuur brandt, en schaart zich moedig om de vanen van \'s konings machtigste onderdanen, wicn hy decs streken heeft vertrouwd. Het vorstlijk Sardes, rijk in goud, geeft keur van kostbre wagenscharen, wier breede rangen ijzing baren. Maar Mardon voert van Tmolus voet zijn krijg\'ren aan, in \'t heetst verlangen den Griek in ketenen te pranger. Het roemrijk Babel zendt een stoet van scheerlingen, en schuttersdrommen die met geoefend oog en hand den taaien booc; niet vruchtloos krommen, Ja! heel dit uitgestrekte land heeft wat maar wapenen kon dragen verlaten, en zijn\' Vorst verzeld. Nu slij;en we onze droeve dagen, het hart vol zorgen en bekneld. By ouders beide en echtgenooten, steeds in hun hoop te leur gesteld, dient ieder dap, met angst geteld, slechts om hun kommer te vergrooten. KEER. Ontzachlijk heir! gy zijt gegaan! Gy hebt den Griekschen grond betreder., en brengt den vijand en zijn steden in ieder tred verwoesting aan. De zee, d\'e Hella heeft verzwolgen, had u vergeefs den weg ontzegd; har.r heeft, hoe schriklijk ook verbolgen uw arm in ketenen gelegd. TEGENKEER. De koning heeft aan alle kant \'t verraschte Grieken overvallen



		DE PERZEN.

		met onze duizend-duizend tallen, ter zee gewapend en te land. Hy voert hen aan, met al de Grootcn omgeven van zijn bloeiend rijk; de Vorst, uit godenbloed gesproten, en goden-zelf in rang gelijk! Met oogen schitt\'rend van den gloed van heldenvuur en leeuwenmoed, en op een rijkversierden wagen aan \'t hoofd der benden omgedragen, voert hy den Perziaanschen boog de Grieksche spietsen tegen. Wat vijand hoopt nog op de zegen, die tegen hem ten strijde toog? Wie waagt het, de opgezwollen stroomen met dijk of paalwerk in te toornen ?. Zoo schriklijk zijt ge, o Perzisch volk! Maar ach, een akelige wolk benevelt, blijde hoop! uw luisler. Der goden wegen zijn ons duister: wat sterv\'ling kan hun wil weerstaan ? Des noodlots ijzren wet ontgaan ? Of \'t loosgespannen net vermijden, hem door der goden hand gespreid? Te dikwerf door hun gunst misleid, tracht hy zijn loopkring te verwijden j en, altijd verder afgedwaald, ziet hy zich eindelijk verraden, vervoerd op afgelegen paden, Waar alle vluchtenspoging faalt! EERSTE KEER. Der goden bijstand heeft dit land beveiligd, en van alle kant ten welvaarts top verheven. Dankt, Perzen! dankt het haar alleen, die zelfs de sterkst bemuurde steen voor uwe vuist deed beven.



		16
		DE PERZEN.


		EERSTE TEGENKEER. Dankt haar, die u den wijden vloed, in \'t golven schuimend en verwoed, in \'t eind deed overkomen. Toen ge u een veilgen overtocht op zaamgebonden kielen wrocht, betemmers van de stroomen! TWEEDE KEER. O! laat die gunst n nooit verlaten! Klink\' nooit die rouwkreet door uw straten, o Suzes te�rgelijfde vest! Die kreet, wiens doffe klank mijn harte ontzet door ongekende smarto: wee, wee het Perzische gewest! TWEEDE TEGENKEER. Hegeeft my, aaklige gedachten! Zoudt ge ook, o Cissa, van die klachten weergalmen in uw hoogen wal? Uw vrouwen zich de sluiers scheuren, door geen vertroosting op te beuren, in wanhoop om des legers val? DERDE KEER. Gelijk een digte bij�nwolk stoof overal het dappre volk uit onze rijkbewoonde steden. De zee, die ons van d\' overkant wou weeren, ligt gedwee in band: en Xerxes leger heeft Europische aard betreden. DERDE TEGENKEER. De teedre vrouw slijt dag en nacht in afgebroken klacht op klacht, en \'t eenzaam bed is nat van tranen. Het jeugdig, zacht gevoelend hart kwijnt weg in nooit verpoosde smart om d\' ega. die haar liet voor \'s Konings heldenvanen.



		i8
		DE PERZEN.


		Op n heb \'ksteeds gesteund: het is uw grijzend hoofd wiens wijsheid my ook thans voldoenden raad belooft. DE REI. Doorluchtigste! zoo naauw aan \'t vorstlijk huis verbonden, hebt ge ons in raad en daad steeds blakende gevonden ; en nimmer wordt die gloed in \'t dankbaar hart gebluscht. ATOSSA. Mijn slaap wordt ieder nacht door droom op droom ontrust, sints mijn geliefde zoon, verwoed op Griekens steden, op keur van benden trotsch, hun bodem heeft betreden. Maar nooit nog heeft me een droom met zulk een angst bekneld als \'tnachtspook dat mijn geest dees nacht werd voorgesteld. Een jeugdig vrouwenpaar verscheen me, en hield mijn oogcn door dracht en houding van verwondring opgetogen. De een hing het Perzisch kleed bevallig om de leen, maar de andre sierde een Grieksch, bel in aanloklijkhe�n onovertrefbaar. In de fijnbesneden trekken was aanstonds op het klaarst haar zusterschap te ontdekken. Gescheiden door het lot, had deze op Griekschcn grond, gene in dit werelddeel haar zetel. Nu ontstond er twist en grimmigheid, dat beider oogen blonken. Maar Xerxes nadert haar, en dooft die oorlogsvonken, maar voert ze met zich me� op \'t eigen oogenblik, en kromt haar onder \'t juk, nog roerloos van den schrik, slaat haar zijn teugels om, en ketent ze aan zijn wagen. De een biedt geen tegenstand, vereerd den boei te dragen van d\' onverwinbren Vorst van \'t Perzische gebied: maar de andre brandt van toorn, daar zy geen rang ontziet, en rukt zich spartlend los, en waagt het, vrij van banden, den vorstenwagen vol verwoedheid aan te randen, en trapt het haatlijk juk en scheurt de wielen af. De vorst stort neer. Ik zie Darius, uit zijn graf verrezen, met een zucht dit droef tooneel aanschouwen, en mijn verne�rden zoon in steeds ontroostbrer rouwen versmelten, \'k Zag dit, en het nachtgezicht verdween, \'k Stond op, en liep vol drift naar zuivre bronnen heen om met een reine hand de goden te vereeien met offers, dat hun gunst dit onheil af mocht keeren. Op eens vernam mijn oog een snellen adelaar



		^^m 1302.



		BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

			A06000029456997B

		2945 699 7







	*I II\'*



		DE PERZEN. �
		19


		(een havik vloog hem na) zich spoedend naar \'t altaar. Ik voelde op dit gezicht mijn gorgel toegeknepen. Reeds heeft de haviksklaauw den vluchtende aangegrepen en pijnigt hem den kop, die zelfs geen weerstand biedt. Ziedaar wat in mijn hart die siddring achterliet. Wat roem had Xerxes van een zegepraal te wachten! En thans � voorzie \'k den val van zoo veel legermachten. Zoo \'t noodlot hem verried.... o! Blijv\' hy slechts gespaard, geen ne�rlaag maakt hem ooit de koningskroon onwaard. DE REI. Wy wagen \'t niet, Mevrouw! dit wonder te verklaren: roep Godenbystand aan, en wil geen offers sparen, opdat hun almacht die verschrikkelijke wolk verdrijve en zegen storte op u, uw kroost en volk; en pleng een heilig vocht aan de onderaardsche streken; licht schenkt uw echtgenoot, vol deernis met uw smeeken en nederige offers, uit het diepst van \'s afgronds nacht versterking aan dit rijk en zijn doorlucht geslacht. Dees raad slechts kunnen we u in uw bekommring geven � en mooglijk wordt zy dus in beter uur verdreven. ATOSSA. Mijn dierbren! in dees taal, voor \'t lijdend hart zoo zoet, blinkt schittrend in mijn oog uw vroom, uw trouw gemoed. Het lot vervulle uw wensch! \'t Paleis weer ingetreden, draal ik geen oogwenk meer met reukwerk en gebeden en aarde- en hemelgo�n te naadren. Melde uw mond my dit nog: aan wat kant ligt toch de Atheensche grond? DE REI. In \'t Westen. ATOSSA. En dees stad poogt Xerxes te vernielen? DE REI. Heel Grieken zou met haar voor \'skonings schepter knielen. ATOSSA. En waakt een groote macht tot hoede van haar muur? DE REI. Ons heir beproefde \'t eens. En ach! het stond ons diurr.



		21
		DE PERZEN.


		Ik breng, tot overmaat der jammren die my drukken, u nog de bittre maar van al uw ongelukken. Maar ach! het moet zoo zijn. \'k Weersta den nood niet meer: Verneemt, verneemt den val van \'t gantsche Perzisch heir. DE REI. � EERSTE KEER. Helaas! wat donder trof mijn ooren? Wat schrikbre ramp brengt my dees dag? Wie zal in tranen niet versmoren na zulk een pletterenden slag? DE BODE. \'t Is alles redloos. \'k Heb ter naauwernood mijn leven van \'t hoogst gevaar gered en my tot u begeven. DE REI. � EERSTE TEGENKEER. O droevig einde van mijn dagen! Ik heb te lang, te lang geleefd! Nu de ijslijkste van \'s noodlots slagen mijn dierbaar land getroffen heeft. DE BODE. Helaas! het is te waar. Geen ander deelde my \'t verhaal dier ne�rlaag me�. Ik zelf, ik was er by. DE REI. � TWEEDE KEER. Helaas! de keur van onze helden werd vruchtloos uitgerust ten strijd. Zy vielen neer op Griekens velden, aan \'t machtig Godendom gewijd. DE BODE. Het strand van Salamis en de omgelegen vlekken zag \'k met d\' onmeetbren hoop dier lijken gantsch bedekken. DE REI. � TWEEDE TEGENKEER. Daar dobbren dan die dappre scharen op de altijd rustelooze zee, ten spel der hobbelende baren met de afgedwaalde wrakken me�! DE BODE. Geen moed, geen wapen mocht hier baten; heel de vloot vond in den heetsten strijd een jammerlijken dood.



		DE PERZEN.
		22

		DE REI. � DERDE KEER. O wee! wat kan ons leed verzachten, o Perzen! by uw ondergang? Stort uit, stort uit uw bittre klachten � � in \'t allerroerendst treurgezang! DE BODE. O haatlijk Salamis! o hatelijk Athenen! Hoe zullen we ooit uw naam herdenken zonder weenen\' DE REI. � DERDE TEGENKEER. Hoe dikwerf, ach! hebt ge onze vrouwen, Atheen, tot raadloosheid gebracht; terwijl ze om de echtgenooten rouwen die door uw handen zijn geslacht! ATOSSA. \'k Bleef sprakeloos, van schrik, by zulk een maar, verplet, die me al mijn krachten stremt, en \'t schreien-zelf belet; en bevend vrage ik u \'t verhaal dier ongelukken. Maar ach! de stervling moet voor \'s noodlots wetten bukken. Herneem dan zelf den moed, en ik, ik hoor bedaard uw andwoord aan. Wie heeft de wreede dood gespaard? Wat hoofden zaagt ge hem \'t verstrooide volk ontscheuren ? Wat helden moet ons hart, met \'s legers val, betreuren ? DE BODE. Voor \'t minst uw zoon, Mevrouw! is \'t stervenslot ontvlucht. ATOSSA. O onverwachte troost! Gy geeft mijn boezem lucht. Een straal van vreugde dringt zich heen door zoo vee¹, wolken voor heel ons treurend huis en zijn verne�rde volken. DE BODE. Maar \'t hoofd van duizenden, de stoute Artembares, viel neer op \'t bloedig strand, en veldheer Dadaces werd, doodelijk gewond, in \'t bruischend nat bedolven. Hier stort op Ajax grond, omsingeld van de golven, het lijk van Tenago, dien neren Bactriaan; daar valt Pheresbus met Adeua, van de monden des afgelegen Nijls uw zoon ter hulp gezonden,



		DE PERZEN.
		23


		van uit het hooge schip in zee; aan de andre zij Metallus, \'t strijdbaar hoofd der zwarte ruiterij. Dees, prachtig uitgedoscht in \'t schitterende wapen, ziet overal den dood hem dreigend tegengapen, en verwt in eigen bloed de schoone, blonde baard. \'k Zag wijzen Arathus ne�rtuimelen ter aard. hem volgden Artames en dappere Arimardes, (ontzettelijke ramp voor \'t glorierijke Sardes!) Amistris, Sisames, Amphistreus, zoo geacht om \'t slingren van zijn schicht met meer dan mannenkracht. De schoone Tharybis, die vijfmaal vijftig schepen ten strijd voert, wordt met hen door \'t moordstaal aangegrepen. Syennezis vindt me� den eedlen heldendood; hy, die den krijg\'ren van Cilicie gebood, hy, steeds gewoon in \'t bloed van vijanden te baden, en om zijn deugd geroemd als om zijn oorlogsdaden. Zie daar, die \'s noodlots toorn ons heir betreuren deed, en ach! hoe weinig nog by alles wat het leed! ATOSSA. Wat treurenswaard verlies van onze grootste helden, wat onuitwischbren smaad kwaamt ge ons, bedroefden, melden! Heeft dan zoo groot een macht gebukt voor Griekens vloot? Gy, spreek! wat stelde ons toch aan zulk een onheil bloot? Hoe groot dan was \'t getal der Grieksche schepelingen? Hoe dorst het tegen ons naar de overwinning dingen? DE BODE. Helaas! o koningin! \'k beken \'t, tot onze schand, de vijand had, naar \'t scheen, slechts luttel tegenstand te bieden, en zijn vloot scheen lichtlijk te vernielen. Zy streden met niet meer dan vijfmaal zestig kielen, tien uitgelezen, en de Perzen met een macht van duizend, uitgerust met ongelijkbre pracht. En echter vielen wy, door \'t Grieksche staal verwonnen. Gewis, ter kwader uur werd deze krijg begonnen! De wreedheid van een God, ons eenmaal bloeiend land vijandig, boog de schaal van \'t noodlot naar hun kant. ATOSSA. Een God beschermt de stad, Minerva toegeheiligd.



		DE PERZEN.
		24


		DE BODE. Onneembaar is ze, ja, en voor geweld beveiligd, zoo lang der burgren arm haar vestingmuur bewaart. ATOSSA. Maar was de Grieksche vloot het eerst ten strijd geschaard? Of heeft mijn dierbre zoon den vijand aangevallen, vertrouwend op de hulp van zoo veel duizendtallen ? DE BODE. Voorzeker heeft een God of woedend helgedrocht, v��r d\'aanvang van \'t gevecht, die nederlaag gewrocht. Ons had een vluchteling van uit het heir der Grieken bericht, dat als de nacht zijn zwartgeverwde wieken zou uitslaan, hunne vloot, voor onze macht beducht, geen zeestrijd wagen, maar een onverwachte vlucht te baat zou nemen en \'t gevreesd gevaar ontloopen, als stond geen andre weg voor hun behoudnis open. Naauw had de looze Griek ge�indigd, of uw zoon (onkundig van zijn list en van den haat der Go�n) geeft overal bevel dat, als de zonnestralen ten westen, en de nacht op \'t aardrijk neer zou dalen, de gantsche vloot zich schaar\' op een driedubble rij, op dat de vlucht ter zee den Griek onmooglijk zij, en \'t strand van Salamis aan alle kant besloten; en zoo de vijand nog, zich reddende in zijn boten, \'t gevaar ontkomen mocht en onze waakzaamheid, dan was den schepeling een wisse straf bereid. Wy zouden, vruchteloos geknield voor \'s konings voeten, onze onvoorzichtigheid met onze hoofden boeten. Zoo waant hy, vol van hoop; helaas, hoe min verdacht op de ongend van \'t lot en \'t onheil dat hem wacht! Op \'s konings hoogen wil stelt elk der schepelingen zich onverwijld in staat den vijand te bespringen, gesterkt met spijs en wijn; en bindt de riemen aan, om op den eersten wenk ten vaart gereed te staan. Maar toen de glans der zon den hemel had verlaten, vliegt alles saam naar \'t strand, en roeiers en soldaten, en klimt de schepen op, en spoort vol vuur en moed zijn tochtgenooten aan tot d\' allermeesten spoed. Wy glijden op en neer op \'t wentlen van de baren,



		25
		DE PERZEN.


		gehoorzaam aan \'t bevel der hoofden, en bewaren den uitgang ons vertrouwd, en hadden heel den nacht met brandend ongeduld den vijand afgewacht. Nu was de duisternis reeds van den trans geweken; nog merken we aan het strand geen kiel of vluchtensteeken. Maar naauwlijks breekt de zon de bleeke kimmen door, of ijlings treft een kreet ons gretig luistrend oor, een kreet met zang vermengd, dien de Echo van de rotsen verdubbeld wijd en zijd tot ons te rug doet botsen. Een plotselijke schrik gaat onze dappren aan, vervallen op dien klank van hun langduurgen waan: Want ach! het is geen klacht van weeke vluchtelingen, maar heldenoorlogszang, wat thans de Grieken zingen, ontstoken op \'t geschal der hooge krijgstrompet: reeds bruischt de holle zee door hunne vloot bezet, reeds schuimt zy op den slag van \'t samenruischcnd roeien; en eindlijk zien wy hen tot onze kielen spoeien. De rechtervleugel gaat de gansche macht vooruit, op \'t schoonst ten strijd geschaard; terwijl een woest geluid van kreten zonder end zich opheft tot de wolken, en dus onje ooren treft: �O Griekens eedle volken! �Strijdt, strijdt uw vaderland van vreemde heerschzucht vrij, �uw vrouwen en uw kroost van \'s vijands woestaardij, �met de outers van de Go�n, met uwer vaadren graven: �dees dag beslist uw lot, en maakt u vrij of slaven!" Ons heir heft van zijn kant een schrikbren wapenkreet, elk in zijn tongval, aan, tot strijden bel gereed. Nu raakt men handgemeen: de menigte der schepen heeft reeds van wederzij elkander aangegrepen. Een Grieksche hulk, die \'t eerst aan \'t hoofd van \'s vijands vloot \'t gevecht begon, vernielt een Perziaansche boot. Wy hadden moedig reeds den aanval afgeslagen,. tot we allen eensklaps ons op \'t naauwst besloten zagen in de engten, dat geen schip tot \'s anders redding spo�n, noch iets de Perzen voor een ne�rlaag kon beho�n. Wy hooren het gebots der saamgehorte kielen, en zien onze eigen vloot zich in dien schok vernielen. De wreede winnaar valt met dubbel woeden aan, en doet de schepen in \'t verzwelgend nat vergaan. De golven zijn verkeerd in purperroode stroomen,



		26
		DE PERZEN.

		met wrakken overdekt; de menigte, omgekomen in \'t strijden, ligt op rots en bank en strand verspreid. Wy hadden vol van schrik ons tot de vlucht bereid, maar nog moest \'s vijands wraak de matte vloot vervolgen. Hy laat geen oogwenk rust, maar slaat, op \'t felst verbolgen, ons droevig overschot, gelijk een visschenzwerm, met brokken mast en riem te pletter. Een gekerm van smart en wanhoop doet zich onophoudlijk hooren, tot daar de schaduw der nacht dien gruwbren moord kwam storen. Neen! \'k melde u niet al \'t kwaad dat Xerxes leger leed, al breidde ik dit verhaal tien dagen uit. Want weet dat nooit de zonnekar de kimmen heeft beklommen, ter neer ziende op den dood van zoo veel heldendrommen. ATOSSA. Wat onbeperkte stroom van rampen zonder tal brengt met ons vaderland heel Azi� ten val! DE BODE. En \'k deed u nog niet eens de helft der plagen hooren, wier ijslijkheid ons trof. Nog was ons ��n beschoren, die op \'t verdrukte hoofd met dubble zwaarte woog. ATOSSA. Wat nog verschrikbrer lot viel op ons van omhoog? Ach! meld my, welk een slag na zoo veel bittre slagen ons tot nog dieper smaad en wanhoop kon verlagen? DE BODE. Helaas! die fiere rij van onze schoonste jeugd, die schitterend in rang, en groot in oorlogsdeugd, met onverbreekbre trouw des konings macht verzelde, werd uitgedelgd door \'t zwaard, dat heel ons leger velde. ATOSSA. Mijn vrienden! ik bezwijk, verwonnen van de smart. \'kWil echter, \'k wil, bedrukte, in weerwil van mijn hart, al \'t onheil weten dat dien braven is we�rvaren. DE BODE. Niet ver van Salamis, aan d\'andren kant der baren, ligt midden in hun schoot een naauwgenaakbaar land, waar Pan zijn herderen ten feestdans voert op \'t strand.



		DE PERZEN.
		27


		Daar wordt die eedle jeugd v��r \'t strijden heen gezonden, op dat zy, zoo de Griek, door ons geweld ontbonden, daar hulp en veiligheid of nieuwe krachten zocht, zijn laatste poging in zijn bloed versmoren mocht, en de onzen redden uit den drang der zeegevaren. Maar anders moest de wil der Goden zich verklaren! De zege had zich nu aan \'s vijands zij gehecht, en hy, nog afgemat van \'t bloedige gevecht, springt straks zijn kielen uit en schaart in naauwe kringen zich om het eiland rond; dat onzen jongelingen geen uitkomst overblijft, noch wegen om te vli�n. Zy zoeken in dien nood nog wederstand te bi�n met vlugge pijl op pijl en pletterende steenen; maar alles is vergeefsch: hun doodsuur is verschenen. De vijand valt op eens vereenigd op hen aan (onmachtig dit geweld nog langer te weerstaan) en staakt zijn woede niet, van trots en wrevel dronken, voor ze allen aan zijn voet zieltogend zijn gezonken. Uw zoon barst middlerwijl in bittre tranen los: van op een heuveltop naby het golfgeklots had hy op \'t moordtooneel zijn benden ga geslagen. Nu ziet hy ijzend neer op d\' afgrond onzer plagen en scheurt, van wanhoop dol, het vorstelijk gewaad aan stukken, geeft bevel tot d\' aftocht, en verlaat het slagveld, om met ons op \'t spoedigste te vluchten. Die mare hadt gy nog by al uw ramp te duchten! ATOSSA. o Go�n! wat valsche hoop hebt gy ons aangebo�n! Is dit, is dit de wraak voor d\' onvergeetbren hoon, dien \'t wijdberoemd Atheen ons eenmaal deed we�rvaren? Of heeft geen bloed genoeg van Perziaansche scharen op \'t ons noodlottig veld van Marathon gevloeid ? En moest dan, als mijn zoon dien schandvlek zoo verfoeid poogt uit te wisschen, een nog schrikbrer onheil volgen? Ach! meld my waar het lot, op de onzen zoo verbolgen, der schepen overschot voor \'t minst belanden deed ? DE BODE. De hoofden stelden zich ter wilde vlucht gereed, en vli�n, op willekeur van golf en wind gedreven.



		2S
		DE PERZEN.


		Van \'t ons nog ovrig heir verloor een deel het leven naby Beotie, van dorst en hitte droog, daar reeds een frissche bron zich opdeed aan hun oog. Wy, moede en uitgeput, van rust en spijs versteken, wy loopen Phocis af en Doris hooger streken, en waar Sperch�us \'t veld met vruchtbre stroomen drenkt tot daar Thessalie ons een korte schuilplaats schenkt. Hier zagen wy op nieuw ontelbren onzer vrinden in honger en gebrek het aakligst sterflot vinden. Wy, door Magnezie en het Macedonisch rijk by Axius rivier en Bolbes rietig slijk tot aan Pang�us berg in \'t eind gevorderd, spoedden naar \'t naadrend Thraci�, wanneer \'t ontijdig woeden des winters ons den stroom des zilvren Strymons sloot. Nu smeekten we of ons aard of hemel bystand bood, en zelfs wie voor dien tijd het Goddelijk vermogen miskend had, hief met ons zijn noodgebed ten hoogen. Dus bidden wy de Go�n om hulpverleening aan en wagen het den rug der waatren op te gaan. Wy stappen veilig op de toegevroren baren, zoo lang wy nog geen glans aan de Oosterkim ontwaren: maar teen de zonnekar in brandend licht verscheen, drong zich zijn hette door \'t kristal der stroomen heen en smelt ze. \'t Ovrig heir dat d\' overkant der golven nog niet bereikt had, werd geheel in \'t nat bedolven: en zalig die het eerst den veegen aam verloor ! Wij � kwamen Thraci� en haar hindernissen door, en zien u eindlijk weer, o vaderlandsche streken! Maar ach! hoe moet die komst het Perzisch harte breken, wien onze kleine hoop herinnert aan \'t gemis der dierbre manschap die ons afgestorven is! Zie daar een deel, Mevrouw, dier onoptelbre plagen, waarmee der Goden toorn dees landen heeft geslagen. DE REI. Ontzachelijke Go�n! hoe heeft uw overmacht in onbeperkte woede ons rijk ten val gebracht! ATOSSA. Zoo is dan onze jeugd, o Perzie! omgekomen. Neen! gy bedroogt my niet, gy spoken, me in mijn droomen



		DE PERZEN.
		30


		van heel haar mannenteelt ontbloot! Ach Xerxes, Xerxes! moest ge uw helder ten offer voeren aan den dood? Och! of een God u had we�rhou�n van \'t roekloos macht- en zelfvertrouwen by d\' aanvang dier onzaalge tocht, en \'t spoor doen volgen van uw\' vader, die, held en vreedzaam vorst te gader, zijn\' volken niet dan weldaan wrocht? EERSTE TEGENKEER. Gy! zwarte, vluggewiekte kielen, met onzer mannen keur belaan! Gy zaagt die dappren dan vernielen, en alles in hun val vergaan! De koning zelf, in vreemde landen ter naauwernood uit \'s vijands handen behouden door een snelle vlucht, keert, eindlijk dit gevaar ontkomen, door Thracies bevroren stroomen terug in vaderlandsche lucht. TWEEDE KEER. Helaas! hoe menig onzer braven, op Cychreus heilig strand gedood, ligt daar misvormd en onbegraven, verlaten in dien bangen nood! Jal laat ons treuren! laat ons klagen! Dat niets voor \'t minst na zoo veel plagen de klanken onzer droefheid stuit\'; en, \'t hart door rouw van ��n gereten, galme Echo onze wanhoopkreten door lucht en wolk ten hemel uit! TWEEDE TEGENKEER. Hun lijken dwarrlen met de golven van holle draai- tot draaikolk mee, of zijn in d\' afgrond reeds bedolven, of \'t aas der monsters van de zee. O vaders, wien uw zoetste panden door \'t staal in \'s overwinnaars handen vat) \'t bloedend harte zijn gerukt,



		DE PERZEN.
		3\'


		hoe stelt ge een eindpaal aan uw klachten? Wat zal het foltrend leed verzachten, wiens last uw grijze haren drukt? Nu zal der Perzen vorst geen wetten aan heel dit werelddeel meer zetten, noch van de hoogte van zijn troon de schatting, knielend aangebo�n, ontvangen; want, o smaad! zijn luister verzonk voor eeuwig in het duister met d\' ouden rijkdom, bloei en macht. Ja! by \'t vervallen onzer kracht, zal elk dier volken \'t juk verbreken, als vrijgeboren handlen, spreken, niet meer bedwongen door geweld. Helaas! waar \'t leger is geveld, daar werd, met hun ontzielde leden, geheel het Perzisch rijk in \'t bloedig stof vertreden.

		VIJFDE TOONEEL. ATOSSA, DE REI.

		ATOSSA. Wien \'t wanklend hulkjen op de golf van \'t leven voert, zoo lang geen stormgeweld den afgrond nog beroert, verheft zich op de rust der winden, vol vertrouwen, dat \'t noodlot hem ter gunst hen zal geketend hou�n. � Maar de opgeruide zee heeft op zijn kiel gewoed; vervlogen is de waan in \'t kommervol gemoed; het kleinste golfjen baart hem doodsangst. Dus, mijn vrinden! voel ik my \'t krimpend hart van zorg en rouw verslinden. In ieder voorwerp, waar \'t beneveld oog zich wend\', dreigt my de haat der Go�n. \'k Hoor zuchten zonder end, en klachten, die een kou verspreiden door mijn aadren. Ziet thans uw koningin verslagen tot u naadren, van koninklijken praal en kleederdracht ontbloot. \'k Breng treurige offers aan den Vorst, mijn echtgenoot: Sneeuwwitte melk, de vrucht van vetgeweide koeien, zal op \'t gewijd altaar zijn schim ter eere vloeien,



		32 DE PERZEN. met honig die de bij uit keur van bloemen wrocht, en onvermengden wijn, en \'t kristallijne vocht van bronnen, in wier stroom nooit stervelingen baadden. Het steeds herboren groen der malsche olijvenbladen en \'t kroost der weeldrige aard, tot kransen zaamgevlecht hang ik het outer om. Gy, middlerwijl, ontzegt me uw zangen niet, en moog\', geroerd door uwe beden, Darius ��nmaal nog dees dierbren grond betreden! DE REI. Vervul, Vorstin! vervul den offerplicht, die \'t aardrijk gunstig moge ontfangen! Wy storten lof- en offerzangen, aan de onderaardsche Go�n gericht, en smeeken de uitkomst op \'t u dringende verlangen. Gy, sombie Godhe�n onder de aard! Gy, die de do�n in Plutoos rijk vergaart! Gy zelf, o Opperheer der dooden! zy door dees kreet Darius geest ontboden in \'t langgemiste levenslicht, en \'t hoog besluit der strenge Goden ons door zijn bleeken mond bericht! EERSTE KEER. O Vorst, gezegend van de Go�n! daalt niet dees noodbe� tot uw ooren, als we in de angstvallighe�n, die ons de ziel doorboren, met luiden, hartversmeltbren toon de rust van aard en hemel storen? Treft, treft ons prangend zielsverdriet in \'t diepst zelfs van de hel uw teedren boezem niet? EERSTE TEGENKEER. Ontsluit, o hel, de onschendbre poort, van diamanten zaamgeklonkcn: zij hy ons schreiend oog een oogwenk we�rgeschonken, de Vorst, de God, met wiens gcboort\' dit eens zoo bloeiend rijk mocht pronken! Hergeef, hergeef hem aan den dag, o aard, wier bodem nooit zijn wedergade zag!



		DE PERZEN.
		33


		TWEEDE KEER. Ja, heilig zijt ge ons, en het oord waaraan we, o Vorst, uw asch betrouwden! Worde onze klaagstem aangehoord! Herzie, op Plutoos krachtig woord, \'t paleis, waarin we uw\' glans zoo menigmaal aanschouwden! TWEEDE TEGENKEER. Geen dolle zucht naar macht en roem kwelde, onder u, de Perzianen, noch riep des noodlots ijzren doem op uwer jongelingen bloem, o vader, aa igebe�n van dankbare onderdanen! DERDE KEER. Ontzachbre, groote, dierbre Koning! sla onze hartebe� niet af! Rijs uit de holle doodenwoning op d\' oever van uw heilig graf! Verschijn voor onze eerbiedige oogen, gy, nog door gantsch uw volk geloofd! van \'t purpren koningskleed omtogen, de rijke sluierkroon op \'t hoofd! DERDE TEGENKEER. Wy zullen vreemde jammren melden, verschriklijk voor het Perzisch oor: den dood der duizend duizend helden, die \'t rouwend vaderland verloor. De Styxkolk met verpeste dampen besmette de onbewolkte lucht: verschijn, verschijn, verneem de rampen waar onze bange borst om zucht! SLOTZANG. Wy zitten troostloos aan de randen van uw door tranen vochtig graf. Want ach! de schepter in uw handen weerde allen rampspoed van ons af. De dood, die u heeft aangegrepen, sleepte onze welvaart met u me�: I



		DE PERZEN.
		34


		en � met de menigte onzer schepen zonk onze welvaart in de zeel

		ZESDE TOONEEL. DE SCHIM VAN DARIUS, DE REI, ATOSSA.

		DE SCHIM. Getrouwe grijzaartsrij en steunsels van dit rijk, my, in der jaren bloei, in ouderdom gelijk! Wat onverwachte ramp heeft u dus overvallen? Van waar dit naar gekerm in Suzes dierbre wallen? Wat jammren trof mijn oor in \'t stil verblijf der dood? Ik nam het offer aan, dat my mijn gade bood, en rees, gedrongen door uw sombere gezangen. De hel ontsluit zich licht om hoopen do�n te ontfangen, maar laat geen uitgang vrij aan d\'eens verzwolgen buit: my echter liet haar Vorst, mijn rang vereerend, uit, en \'k vloog, om in den rouw die u verteert, te deelen. Gy, spreekt, en wilt my niets van wat u trof verheelen. DE REI. Op dccs ontzachelijken stond staar \'k roer- en spraakloos op den grondj de stem besterft my in den mond. DE SCHIM. Iji het koel verblijf der schimmen werd mijn rast door u gestoord, \'k Hoorde uw bede, en ijlings spoedde ik naar dit onvergeetbaar oord. En nu draalt ge en blijft beweegloos, ach, verdrijft dien ijdlen schrik! \'k Toef niet lang, de tijd is kostbaar, maakt gebruik van \'toogenblik. DE REI. \'k Tracht vruchteloos mijn vrees te smoren, ik zal u jammeren doen hooren, die heel dit volk het hart doorboren. DE SCHIM. Heerscht die vrees zoo onverwinbaar in dees eerbiedwaarde rij, dierbre vrouw, eens deelgenoote van mijn sponde, meld dan gy wat dit zuchten, vrat dit snikken, in ons Suze deed ontstaan?



		DE PERZEN. 35 Wees bedaard; gij weet, geen stervling kan des noodlots wil ontgaan: tegen hem spant de aarde zamen met den hemel, met de zee, om zijn leven te verbittren door onafgebroken wee. ATOSSA. O gelukkigste der vorsten toen gy \'t levenslicht genoot! Hoogstgelukkig in de welvaart van het rijk dat gy geboodt, dat uw troon vereerde en aanbad als den zetel van een God! Ik benij uw zalig sterven. Ja, het eigen zeegnend lot sloot uw oogen voor de rampen die ons thans ter nederslaan. Slechts ��n woord omvat al \'t onheil: \'t is met PERZie gedaan. DE SCHIM. Wat geluid verrascht mijn ooren? Viel dit bloeiende gewest door het oproer onzer volken of door d\' adem van de pest ? ATOSSA. Neen! ons leger werd verpletterd voor de muren van Atheen. DE SCHIM. Onder wien van onze telgen trok het Perzisch heir daav heen ? ATOSSA. Onder Xerxes, heet op krijgsroem. \'t Gantsche volk vloog met hem me�. DB SCHIM. Toog \'t te land naar \'s vijands steden, of op de ongetrouwe zee ? ATOSSA. \'t Had zich tot een heir vergaderd, en een sterke vloot bemand. DB SCHIM. En hoe toog het voetvolk over naar het vijandlijke land? ATOSSA. Hellaas engte werd gesloten door een breede schepenrij. DE SCHIM. En de zee, voor Xerxes zwichtend, liet hem dan den doortocht vrij ? ATOSSA. Ja: een Godheid was het, zeker, die hem bijstond met zijn raad.



		3 6 DE PERZEN. DE SCHIM. Ja, een helsche Godheid bracht hem tot die roekelooze daad. ATOSSA. De uitkomst leerde \'t, welk een onheil deze poging baren zou. DE SCHIM. Wat was de oorzaak van die rampen, die u dompelen in rouw? ATOSSA. Onze vloot, uit een geslagen, sleepte \'t landvolk in zijn val. DE SCHIM. Zoo verging dan \'t Perzisch krijgsvolk in dien strijd geheel en al ? ATOSSA. Tuig\' dit Suzes doffe rouwkreet en haar le�ggestorven vest! DE SCHIM. Onze roem is dan verloren met den steun van dit gewest? ATOSSA. Bactri� verloor de hoop zelfs van het volgende geslacht. DE SCHIM. O mijn Xerxes! welke krijg\'ren heeft uw waan ter dood gebracht. ATOSSA. Hy ontkwam (zoo zegt men) \'t onheil, van een zwakken stoet verzeld. DE SCHIM. En wat middel voert hem weder in dit land waarnaar hy snelt? ATOSSA. Hy bereikte reeds \'t gevaarte dat Euroop aan ons verbindt; \'t lijdt geen twijfel dat hy thands reeds zich in veiligheid bevindt. DE SCHIM. Heil\'ge orakels van de Goden! in mijn zoon werdt gy volbracht. Op zijn schedel borst hun gramschap. Aan een later nageslacht hoopte \'tzorglijk vaderharte dat die straf beschoren was; � maar wie \'t wraakvuur tergt des hemels, slaat de bliksem dra tot asch. Wat onperkbren vloed van plagen heeft uw onbezonnen hand, o mijn Xerxes! doen ontspringen voor dit aangebeden landl



		37
		DE PERZEN.


		Ach! de moed van \'t jeugdig harte had u \'t heldere verstand met een duistre wolk omneveld, toen ge een gruwelijken band om de Hellespontsche golven, als hun meester, durfde slaan. Toen ge een\' God waagde aan te randen in zijn riooitverstoorbre baan, en de vlakte van zijn waatren dekte met een kielenrij waar uw leger over heen toog naar den grond van de overzij, al den Goden in Neptunus tot een nooit verzoenbren smaad. Licht misleide! neen, gy zaagt niet, dat de rijkdom van uw Staat binnen kort ten prooi kon liggen aan uitheemsche plonderzucht. ATOSSA. Haatlijk ras van laffe vleiers! al die rampen zijn de vrucht van de heerschzucht die uw omgang in mijn Xerxes wortlen deed, toen uw mond in \'s vaders lofspraak hem zijn werkloosheid verweet, hem de vrede leerde haten, en, de hand aan \'t oorlogszwaard, dag aan dag den schat vermeerdren dien mijn ega had vergaard. Gy zijt de oorzaak van zijn dwaasheid, gy zijt de oorzaak van dien tocht, die den val van onze grootheid in des legers ne�rlaag wrocht! DE SCHIM. Zoo is dit grootsch ontwerp met schand ten eind gebracht! Een schrikbaar voorbeeld tot voor \'t verste nageslacht, eens noodlots, als nog nooit op Suzes burgren woedde, sints de Opperste der Go�n der volken macht en hoede den deugden van ��n\' Vorst vertrouwde, \'t Was een Meed die \'teerst dees streken voor zijn schepter knielen deed: zijn kroost, zijn edel kroost, dien vader waard in wijsheid, verving in \'t rijksgebied zijn afgeleefde grijsheid, en sterkte dag aan dag den vaderlijken troon. Hem volgde Cyrus op, de liev\'ling van de Go�n, wiens \'s helden deugd behaagde en hartelijke beden. Dees deed door krijgsbeleid de rondgelegen steden de macht erkennen van zijn onafweerbaar staal, maar schonk zijn volk de vrucht van zege- op zegepraal, een duurzaam vredeheil. Naauw meester van dees staten, verloor zijn zoon het licht, \'t Rijk werd ten prooi gelaten aan de eerzucht van een Maag, wiens schaamtelooze voet den troon betreden dorst van dit doorluchtig bloed, tot Artaphernes en zijn moedige eedgenooten (door loosheid of geweld) des dwinglands val besloten.



		38 DE PERZEN.

		Zoo schonk my \'t gunstigst lot de koninklijke kroon en zegen aan mijn volk. Ik-zelf, \'k was me� gewoon aan \'t hoofd te strijden van mijn dappre legerbenden, maar nooit, door zucht naar roem de rust van \'t land te schenden. Mijn zoon vergat de les die ik hem stervend gaf, en stichtte uw onheil. Neen, nooit dreigde zulk een straf, (gy weet het, dierbren, wien een vroeger eeuw zag bloeien) wat vorst den troon bezat, de Perzen uit te roeien. DE REI. Ach! meld veeleer wat raad \'t geledene vergoedt, of \'t kwaad kan stuiten dat zoo ijslijk op ons woedt. Wat baat het, of uw taal ons, felbezorgden grijzen, de deugd der vaadren op dit uur poogt aan te wijzen? DE SCHIM. Geen Pers stoor immer niet een God verwaten arm de rust van Griekenland door \'t staal, al hadt ge een zwerm van strijdren, grooter nog dan \'t leger waar we om klagen. Hun grond zelf is in staat den vijand te verjagen. DE REI. Hoe! de onbezielde grond biedt onzen krijgren weer? DE SCHIM. Die \'t zwaard ontvluchten mocht, valt van gebrek ter neer. DE REI. No� is ons, voor het minst, ��n leger bijgebleven. DE SCHIM. He\'.aas! dit derft weldra op d\' eigen grond het leven. DE REI. Heeft ons die zaalge hoop bedrogen, dat het me� te rug toog over \'t nat van Hellaas enge zee? DE SCHIM. Slechts weinig zal de ro� van \'t straffend noodlot sparen, \'t Orakel spelde \'t my, wiens echtheid wy ontwaren in \'t onheil dat ons drukt. Verblind door wanhoop, liet mijn zoon dat leger na in \'tvijandlijk gebied, daar, waar Azopus vloed zijn onberoerde wateren in \'t rijk Beoti� door hem bevrucht, doet klateren.



		DE PERZEN.
		39


		Daar opent zich voor hen een onvermijdlijk graf; hun dolle plonderzucht tot een gerechte straf, wier hand zich niet ontzag de Godgewijde altaren en \'t beeld der Goden in hun woede niet te sparen. Maar heel den tempelraad te rooven, en in \'t end de heil\'ge tempels zelf, door hen alleen miskend, ten offer aan de vlam te geven. Ja, de Goden, door zulk een hoon getergd, verpletteren die snoden met neer- op ne�rlaag. Want nog hangt een zwangre wolk het overschot op \'t hoofd. Een ijsselijke kolk van bloed breekt op den dag der Dorische geweeren Plat�aas vlakten uit. Het nageslacht zal leeren, wanneer \'t den moord verneemt van dien verschrikbren dag, dat zich geen sterveling zoo stout verheffen mag. Der menschen trotschheid maait een oogst van bloed en tranen voor alles wat zy zaaide, o! Laat de Perzianen, Atheen en \'tgansch tooneel van de ondergane schand\' gedachtig, nimmer weer den bloei van \'t vaderland voor \'t lokkend uitzicht op veroveringen wagen. Er leeft een Jupiter, die hovaardij verlagen en \'t kwaad, door haar gesticht, ten goede keeren kan. En nu, daar Xerxes naakt, geliefde rei! verban den hoogmoed uit zijn hart, die menschen tergt en Goden: zijn afgematte geest heeft wijzen raad van nooden. Gy, teedre en dierbre Gd! breng uw bedroefden zoon een kleeding naar zijn rang. Door d\' onverduurbren hoon, die al zijn hoop verwoest, in \'t harte diep gebeten, heeft hy het vorstlijk kleed uit rouw van een gereten. Nu hangt het achteloos aan flarden om zijn lijf. Voor alles, dat uw stem die woeste drift verdrijv\'. Door haar slechts kan de rust in Xerxes borst weer dalen. Vaart wel: ik keer te rug in Plutoos sombre zalen. Gy, dat die felle ramp u niet in wanhoop stort\'! Geniet van dag tot dag dien levenstijd zoo kort, waarin ge op \'s noodlots gunst u nimmer kunt verlaten: in \'t rijk der dooden zal geen rijkdom meer u baten!



		DE PERZEN.
		4<


		noch van den troon zelfs was geweken. Zoo werd hy meester van den grond gelegen aan des Strymons mond, naast Thracies onvruchtbre streken. Maar dieper in het vasteland lag stad op stad in d\' eigen band, met die de Hellespontsche stroomen en die Propontis zee omzoomen, en Pontus onherbergzaam strand. Ook de eilanden, om wie de golven klotsen door Egeus val berucht, bestierden zijn gebo�n: als Lesbos, rijk in druiventrossen, met Naxos, Chios, wien de Go�n den mildsten wijnoogst steeds verleenen, en Paros, door haar mannersteenen beroemd, en Andros, en Mycoon; en de aan de zee nabijgelegen steden, de hoofdvest van Ikaar, en Temnus, Rhodus, Gnidus, waar de Mingodin op \'t sterkst wordt aangebeden; en Paphus, Solus, Cyprus glans; en gy, o Salamis! die \'t aanzijn hebt gekregen van \'t plekjen, waar de Grieksche lans het heir der Perzen heeft doorregen. Al wat de Griek in Azi� bezat werd in Darius rijk omvat, en \'t bleef door zijn beleid den ouden bloei bewaren. Zijn troon werd ondersteund door duizend heldenscharen, en op den eersten wapenkreet was bond- by bondgenoot gereed, voor hem ten krijg te spoeden. En nu � nu zuchten we onder \'t woeden van d\' op ons rijk vergramden God. Achl in de roodgeverwde golven waarin ons leger werd bedolven, toont zich de willekeur van \'t omgewenteld lot.