� �*W v*---------� �

PUnGEMEESTEI^ VAM fjOBNSDROECK,

J. J. KOMEN EN ZONEN.

;:::_-_:"izi-"^:

\'i*�fi-~-S -" -->>->

HET TEGENWOORDIGE

HERTOGDOM LIMBURG,

J3uRGEMEESTEI^ VAN fiOBNSBROBCK.

WGUOTHEEK DEft
RIJKSUNIVERSITEIT

OOt-L. TKOMAAS.3E

SNEBPERSDRUK VAN J. J. ROMKN EN ZONEN.

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

Toen wij, in 4865, het eerste deel onzer Bijdragen in \'t
licht zonden dachten wij niet, dat het daarbij aangekondigde
vervolg zoo lang zoude uitblijven. Van vele zijden daartoe
aangezocht hervatten wij den aangevangen arbeid. � Wij
zeggen het ons zelven na: Wij geven wat we hebben in
afwachting dat zij, die over meer stof en meer kundigheden
beschikken onze leemten zullen aanvullen.

Hoensbroeck Januari 1878.

EEN BLEK OP YALRINB��BB,

LANDEN VAN OVERMAAS,
�esi-iees.

Les pi�ces ne sont pas* mon ouvrage;
je n\'y ai d\'autre part que Ia recherche ,
Ie choix et 1\'arrangement.

De oorzaak van het bestand of tr�ves , waarover wij in
\'t vorige hoofdstuk gewaagden, lag daarin dat zoo wel van
Spaansche zijde, als van den kant der Vereenigde Neder-
landsche Provinci�n, behoefte gevoeld werd aan geld en
aan manschappen. De landen waren uitgeput en de legers
verzwakt, en toch kon men het over eun finalen vrede
niet eens worden ; weshalve in afwachting, den 9 April
1609, te Antwerpen, tusschen de Aartshertogen en den
Koning van Spanje ter eenre, en de vereenigde Staten ter
andere zijde, een wapenstilstand gesloten werd voor 12
jaren, bekend onder den naam van Twaalfjarig bestand.

Dit bestand liep , den 9 April 1621 , ten einde en de
vijandelijkheden, of de zoogenaamde tachtigjarige oorlog,
werd op nieuw herval.

Beducht voor de onheilen die de Overmaasche landen
door het weder uitbarsten der krijgsbedrijven te wachten

(1) Dit opstel is het derde vervolg eener Verhandeling die, in onze Bijdra-
gen lot de geschiedenis van Limburg, is verschenen.

stonden, werd, in de Statenvergadering, den 2 Mei 4621,
op \'t kasteel Limburg gehouden, overeengekomen, dat Ge-
deputeerden, namelijk de Erfmaarschalk Adriaan van Hoens-
broeck en Martijn Snijders, Scholtis van Amstenrade en van
Gclcen , naar \'s Gravenhage zouden worden gezonden om
aldaar te onderhandelen over een tractaat van Contributie,
en bijgevolg de bescherming van Hun Hoogmogende de
Staten Generaal te verwerven (1).

Dit tractaat, voorat door Martijn Snijders ontworpen ,
werd door Hun Hoogmogende, op enkele wijzigingen na,
aangenomen. Het bestond uit de volgende artikelen :

1°. In den iersten versueckt men wel oytmoedelyk dat
onder die Sauvegarde van Edel Hoogmogende Staeten
sullen verstaen en begrepen worden alle Officieren van den
Stedekens ende landen van Overmase , als namentlyk den
Stathouder, Meijer, Voocht, Drossaert ende Schepenen van
Limburg; Slathouder, Voocht, Drossaert en Luitenant
Drossaert van Valkenburg; Landtdrost van Daelhem en dye
van Herlogenrade ; die Rentmeysteren, Schoutet, Schepenen
en voorts alle ander subalterne officieren, so in de stedekens
als ten platten lande wonende oft residerende ; ende dat
duer dijen dat sye dye Justytie moeten admynistreren,
oock dese contrybutie taxeren ende collecteren, en dye
defaijlanten executeren, \'t welk duer hun niet en soude
gevordert worden wanneer sye niet mede en souden genieten
d\'effcckt van den voerschreven sauvegarde.

2°. Ten tweden allen dye geijstelyckheyt, so werlijke
Presters als Abten en Relygioesen, mans ende vrouwen
kloisters, oock den adeldom metle borgers ende ingezetenen

(I) liet aandeel van Valkenburg in de kosten dezer bezending (reyscostcn,
schenekagien en deboursemcnlen) bedroeg 1580 gulden "2 stuivpr, in de rcke-
ning des jaars 1031�22 geleden. Hier onder waren begrepen 000 gulden, op-
genomen bij den Burgemeester Mathijs Cocnen.

so van den voorschreven stedekens als van den platten lande,
de famylien en goederen derselver merende en onruerende.

3°. Oock daeronder versueckt men te begrypen, dye
gene dye eertyds syn geweest onder die bende van
Ordonnantien en nu in vele jaeren niet gedicnt noch gagie
getrocken en hebben, maer in effecte syn gekasseert.

4". Seyn oock dye gedeputeerden versueckende dat
dese contrybutie mach aft\'eckteren dye drie Staeten van de
landen ende alle goederen in deselve gelegen, sonder dat
sich iemants sal mogen exempteren, eenige partyculiere
Sauvegardc te verwerven, of worden getrocken onder
eynige partyculiere contrybutien onder pretcxte van confis-
catie ofte anderssints.

5°. Ende voor soe veel \'t selve in eynege difficulteyt
mocht getrocken worden ten regarde van de pastors omdat
dye predykanten van dese syde niet opentlyk in de sauve-
garde van den Eertshertogen en schynen geexprymeert te
wesen, verhoepende ten minsten dye gedeputeerden dat
bysonder dyeselve predykanten, kerken bedenende ten
platten lande dye onder contrybutie stacn, in de Sauvegarde
van den Eertshertogen worden verstaen, sonder deselve
partyculeerlyk te belasten met eynige confiscatie, dat deselve
pastors \'t selve beneficie sullen komen te genieten.

Dit �*¹*¹ artikel was in margine geamendeerd aldus :
«Mits dat onse Predicanten niet erger en worden behandelt
»als de Roomsche Priesters."

6°. Dat het voorschreven landt sal mogen gestaen mits
betalende hunne contrybutie, sonder belast te worden met
dubbele of extraordinarisse maenden ofte met eynige inle-
gerynge, en in cas dat sye van iemants vcrongelyckt
woerden dat Hun Hoogmogende daerin sullen versien en
niet toelaten dat eynige Capeteyns, Officieren ofte soldaten
de ondersaeten sullen moghen kwellen, onder pretext van

eynige partyculiere acti�n, macr dat alles sal gcregneert
worden duer middel van justytie nae de nature ende
vereisch van den saken.

7". Versucckt men ook wel oytmoedelyk dat elck lan-
deken oft quartier sal gestaen met goede betaelinge van
synen tauxt van drye maenden tot drye maenden, waervan
den iersten tcrmyn sal beginnen den 9 Apprillis lestleden
ende eynden 8 July nacstcomende, sonder dat eyn landt sal
mogen aengesproken ofte geexccuteert worden voer het ander.

8". Wel verstaende oft binnen middeler tyde noch
eynich bestandt ofte cessatie van waepenen woerde getroffen,
dat in dyen gevalle, dye van de landekens van Overmaze
hier duer niet en sullen verbonden syn voerders dan
andere quartieren.

9". Ende of t gebuerde dat eynige executien (d\'welk men
niet en verhoept) tegen eynige moetwilligen moest geschieden,
dewelcke dye van den lande niet genoechlyk en souden
konnen geeftectueren, dat in dyen gevalle ende des versocht
synde, Hun Hoogmogende dye goede handt sullen reyken
ende doen executeren dye defaylanten bye dye van den
lande over te geven.

10°. Op welke condytien presenteren dye van den
landen van Overmaze te betalen maendelyks dye somme
van twe dusent guldens, wesende het uterste dat hetselve
landt soudc kunnen opbrengen, biddende over sulx seer
oytmoedelyk dat de Edel Hoogmogende Heeren gedyent sy
hun daermede te laten gestaen, opdat de arme ingezetenen
oock kunnen leven, consideratie nemende dat het landt
van Overmaze in vele platsen, jae meer als den derden deyl,
is sterile ende niet en kan gecultivecrt worden, dat onder
denselven lande vele neutrale platsen syn onder den
Romschen Ryke gehorende, dye niet mede en contrybueren,
ende dat naer alienatie van alle de gemeynte met lanckheyt

van tyde so hoge geengageert eade verschuil is, dat men
gene remedye en kan bekomen om hetselve te staveren
ende te lybereren van de sware interessen dye jaerlyx
moeten betaelt worden, en sullen dye van \'t voerschreven
landt van Overmaze hun uterste devoyr doen om cautie en
versekerheyt van de voerschreve somme te bekoemen ende
paserende hierop, eene trostelykc resolutie ende ordonnantye
in alle onderdaenighcyt verwachten.

Dit laatste artikel werd door Hun Hoogmogende gcwij-
zigd aldus : »Is eyntelick geaccordeert ende gesloten op
twe duysent vier honderd vijftig gulden, Actum 15 Mey
1621" (I).

Het alsoo gesloten tractaat, werd, bij de akte van accep-
tatie, nog eenigszins gewijzigd of verduidelijkt. Dit stuk is
van den volgenden inhoud:

»Den raedt van State der Vereenigde Nederlanden, geleth
«hebbende op \'t versoeck ende remonstrancie gcdaen by de
«Gedeputeerdenvan den Landenvan Limbourg, Valckenbouig,
«Daelhem ende \'s Hartogenraedl, noopende derselver uiux
»van contributie, ende gelioort hel rapport van conferentie
«tusschen deselvc, ende den geenen daertoe by den Raide
«gecommitteert, gehouden op de procuratien by deselvc
«gedeputeerden geexhibeert, heft geaccordeert ende accordeert
«by desen, dat de voorschreven vier Landen gesamentlyk
«sullen gestaen met eenen maendtlycken taux van twee
«duysent vier hondert vyflich ponden te 50 grooten, gedu-
«rende den tyt van een geheel jacr, ende dat deselve
«somme by de voorschreven Gedeputeerden proportionaliter
«sal worden verdeelt op yeder een der voors. Landen,
«gelyck oyck deselve verdeelt is, namentlyck op die van
«den Lande van Limbourg thien hondert vyflich ponden,

(1) Wanneer wij gecne andere bron aangeven, dan putten "wc uit ons eigen
archief.

«Valckenbourg seven hondert ponden, \'s Hartogenraedt drye
«hondert vyflich ponden ende Daelbem gelycke drye hondert
«vyftieh ponden, alles mede te 50 grooten. Ende dat ydcr
»der respective Landen in conformiteyt van den bespreke
»ten fldvenante van dien, sal gehouden zyn van drye tot
«drye maenden te doen behoirlycke betalinge in handen
»van den ontfanger Francoys de Jonge, daervan d\'eerste
»drve maenden omtrecomen sullen wesen den 9 Juny
«toecomende ; Ende daervoor stellen goede ende suffisante
«cautie voor dato van den voors. 9 Juny is t doenlyck, oft
«binnen drye weken oft een maendt uyterlyck daerna, ten
«contentemente van den voors. Raedt, ende den voors.
«Ontfanger, mit d\'welck in cas van cenige onverwachte
«onwillicheyt van eenige Bancken, dorperen ofte leden van
«eenige der voors. Landen, d\'executie van dien sal blyven
«aen ydcr een derselver Landen ; Ende wanneer zy daertoe
«de macht van deser zyde mochten vannoode hebben, zal
«naer gedane behoirlycken versueck, desclve haer toegestaen
«worden, alles onvermindert den besproecken tyt van beta-
«linge ende cautie. Is oyck de expresse meyninge tgene
«yder van de respective Landen per restant van voorige tyt
«noch schuldich soude mogen wesen, dat zy tselve promptelijk
«sullen hebben op te leggen ende te voldoen in handen van
«den voors. Ontvanger. Ende so sy luyden van des alles
«naer te comen blyven in gebreke, dat den Raedt sal
«vermoegen de voors. Landen wederom van nieuws te
«stellen op soodanigen maendelycken taux ende daervooren,
«als oyck ten regarde van voors. restanten, doen executeren,
«sulcx als ten dienste van den Lande bevonden sal worden
«te behoiren".

Aldus gedaen in den Raede van State in \'s Gravcnhage
den 47 Mey 1621 (was geteekend) P. Schaghen.

Ter ordinantie van den Raedt van State (get.) Chr. Huygens.

Het land Valkenburg had in deze Sauvegarde, oorlog-
schatting of contributie aan den vijand, te dragen */,, dat
van Limburg \'/, en die van Daelhem en Hertogenrade elk
\'/, gedeelten. Deze schaal van verdeeling of repartitie dei-
lasten is waarschijnlijk ontstaan toen voor de eerste maal,
na de vereeniging van Valkenburg met het Hertogdom
Limburg en andere landen van Overmaze, onder een en
hetzelfde Gouvernement, eenige schatting, bede of belasting
van deze landen gevraagd is geworden.

Het komt ons niet ondoelmatig voor, in onze dagen
waar zoo veel aan contributien wordt opgebracht, een kort
woord daaromtrent mede te deelen. De oude benaming
bede, afkomstig van bidden (bedelen) schijnt aan te duiden,
dat hier aan geen dwang moet gedacht worden. Inderdaad,
de beden werden aanvankelijk niet anders gevraagd, dan
bij troonsbeklimming vanden regeerenden Vorst, bijzijn
huwelijk of bij dat zijner kinderen ; vervolgens ter gele-
genheid van zwaren oorlog, en eindelijk bij continuatie;
dat is, van jaar tot jaar. � In 1G13, kwamen de Staten van
Overmaze, tegen deze manier van bij continatie de bede te
vragen, in verzet, als zijnde deze manier strijdig met het
oude gebruik, volgens welk een ronde som kon gevraagd,
maar ook geweigerd worden.

In de oud feudale tijden, wordt dikwijls gewag gemaakt
van velerlei schattingen, die de grondheeren hieven van
hunne domeinen, en die door de onvrijen moesten worden
opgebracht. De schattingen nu eens geschat of verponding,
dan weder husloth of huslada genoemd, kunnen, te zamen
met de beden, als de oudste vorm van onze hedendaagschc
grondbelasting worden beschouwd. Personeele belasting
op deuren en vensters, hoofdelijke omslagen, hoofd- of
kopgeldcn bestonden niet, ten ware men de tiende, en de
heerendiensten daaronder wilde rangschikken. Accijnsen

of belastingen op voorwerpen van verbruik kende men
evenmin ; des echter hief de stad Valkenburg van oudsher
eenen impost op wijn en bier (1).

Wij zeiden zoo even, dat het land Valkenburg in de
Sauvegarde of\' Hollandscho contributie te dragen had \'/,
gedeelten of 700 gulden \'s maands. Dit bedrag werd, naar
ouder gewoonte, gerepartiseerd \'/, over de algemeene
leengoederen, en */, over de vier hoofdbanken, als Meerssen,
Beek, Klimmen en Heerlen. Daar het echter was gebleken
dat de leenen met dit \'/, te zeer bezwaard waren, zoo
heeft men daarbij nog gevoegd zes heerlijkheden als :
Hoensbroeck, Wijnandsrade, Vaesrade, Elsloo, Eckelrade en
Ter-Blijt. � En terwijl de hoofdbanken onderling in opper-
vlakte en bundergetal verschilden, zoo heeft men, om meer
gelijkheid, bij de bank Meerssen gevoegd de heerlijkheden
lltercn, Guel en Borgharen ; bij de bank Beek, de heer-
lijkheid Bergh en Bemelen alsmede die van Geleen, Spaubeek
en gebroken Schinncn; bij de bank Klimmen, de heerlijk-
heden Eysdcn, Oud-Valkenburg en Strucht; en bij de
bank Heerlen, de zoogenaamde onderbanken met de heer-
lijkheden van Oirsbeek en Brunssum.

De repartitien werden gemaakt door twee Commissarissen
(bedezetters), gewoonlijk twee leden uit de Ridderschap,
die de taxen uitschreven en toezonden aan de regeerders
der heerlijkheden en der banken. Deze verdeelden ze op

(1) Andere steden, vooral de Noord-Nederlandschc, waren haar, onder dit
opzicht, als wij het zoo eens mogen noemen, wijt vooruit. .Daar hief men, in
de 16 en 17 eeuw, imposten op de wijnen, hrandewijiien, nieren, op zout en
zeep, op meel en op vleesch, op de steur en de salm, op de fruiten en de
kaarsen, op de wollen lakens, op de olie en de kolen, op de turf en het brand-
hout, op den tabak en de boter, de pik en de teer, de koffie en de thee, de
speelkaarten en de dobbolsteenen, alles ten bate der stedelijke kassen. Een
schrijver uit dien lijd deelt mede, dat van een schotel visch met eene ordente-
lijkc saus op tafel gebracht, dertig verschillende belastingen waren betaald.

hunne beuvt over de respectieve dorpen van hun ressort,
om vervolgens d��r de schatheffers ge�nd en overgestort
te worden in handen der Ontvangers generaal.

Zoo werd van den tax der bank Meerssen, \'/, afgetrokken
wezende bestemd, ��n deel voor Borgharen en twee deelen
voor Guel. Wat na aftrek van dit \'/, overbleef, daarvan
kreeg Itteren \'/,, Houthem \'/,�, en van het dan resteerende
kwam 43% op Meerssen, 22% op Ulestraten, 23"/_u op
Ambij en 12"/₀ op Bunde.

Van den tax der bank Beek kreeg Bergh en Bemelen,
bij gelijke deelen, \'/₁₂ hetwelk afgetrokken, kwam van het
restant \'/� op Schinnen. Van de alsdan overblijvende som
viel \'/, op Geleen en na aftrek , \'/, op Spaubeek ; het
restant was het aandeel van Beek.

Uit den tax der bank Klimmen ging \'/_g, verdeeld gelijk
2: 1, naar Oud-Valkenburg en Strucht, en \'/,� naar Schin
op Guel; het restant kwam, bij vierden gedeelten, op
Klimmen, Hulsberg, Schimmert en Nuth.

Van den tax der bank Heerlen viel 35 \'/₂ ten honderd
op de onderbanken, als : op Oirsbeek \'/� en de andere
twee derden, bij gelijke deelen, op Jabeek, Brunssum en
Schinveld ; de resteerende 64\'/₂ °/� bleven voor Heerlen en
dependenti�n, als daar waren: Voerendaal, Schaesbergh en
Nieuwenhagen.

Op dezen voet werden de belastingen, die \'t land Val-
kenburg nu en dan op te brengen had voortijds om-
geslagen. Maar, toen die lasten allengs in belangrijkheid
toenamen, en vooral ten tijde van het bovenbesproken
tractaat van contributie met de Staten der Vereenigde
Provinci�n, beweerde de heerlijkheid Elsloo, alsmede die
van Eckelrade en Ter-Blijt, in deze Hollandsche contributie
niet te moeten dragen, en wel op grond, dat zij zouden

wezen Rijks, dat is, vrije Rijksheerlijkheid, staande onder
het gezag van het Roomsch Keizerrijk.

Schoon deze bewering onjuist was, althans ten opzichte
van Elslo (1), en niettegenstaande dat tegen dit beweren
werd aangevoerd, dat alle de leenen binnen de limieten
van het land Valkenburg gelegen, om het even of zij Val-
kenburgsche, dan wel Keulsche, Wickerader of andere
leenen waren, altoos gezamenlijk hadden gedragen in alle
voorkomende lasten, zoo bleven evenwel de genoemde drie
heerlijkheden, in hunne voorgenomen weigering, volharden;
weshalve zij, voor den Raad van Brabant te Brussel , een
langdurig en buitengewoon kostbaar proces tegen \'t land
van Valkenburg te verdedigen hadden.

Alvorens dit proces aan te hangen , en in de hoop de
weigerachtige heerlijkheden te bedaren , vervoegde zich de
Valkenburgsche Regeering , bij adres , aan den Raad van
State te \'s Ilage , betoogende dat v��r of tijdens het slui-
ten van het twaalfjarig bestand, elk dorp in \'t bijzonder,
nopens de sauvegardes had onderhandeld, en dat toen eenige
plaatsen, onder anderen Elsloo , hetzij door conniventie of
door onwetendheid der Ministers, hetzij onder voorgeven
van neutraliteit of van Rijks te wezen, hadden vrij gegaan;
maar dat, na het eindigen van het bestand, staats- ol lands-
gewijs nopens de sauvegardes gecontracteerd was geworden;
in dier voege, dat alle degene die, met het land Valken-
burg, dragende waren in de beden van Zijne Majesteit den
Koning, ook zouden contribueeren in de sauvegardes.
Weshalve de supplianten verzochten, dat hel Hun Iloogm.
believe, ingevolge art. 9 van het gesloten tractaat, die van
Elsloo, Eckelrade en Ter-Blijt tot betaling te helpen be-
dwingen; ten ware dal het Hun Iloogm. behage de quoten
dezer heerlijkheden Ie korten.

(1). Zie N" 1 der aanhangsels.

Op de kantzijde van dit adres was de volgende afwij-
zende beschikking gesteld: »De goede meeninghe van den
«Raedt van State is wel eenichsints conform dit versoeck,
«doch eenige questie dien aengaende voorvallende sullen par-
»thyen heur addresseren mogen aen heuren competenten
«Rechter ende soo sy te rade sullen vinden".

Actum in \'sGravenhage den 14 Junij 1622. (get.) Chr.
HUYGENS.

Toen het land Valkenburg, in October 1622, twee termijnen
van bovenbedoelde sauvegarde ten achtere was ontving de
Stadhouder, Wol ter Hoen van Hoensbroeck (1) eenen brief,
waarbij Philip de Jonghe, Ontvanger te \'s Gravenhage,
zich zeer verwondert over de nalatigheid van die van
Valkenburg in de betaling van de contributie, daar zij
toch alle drie maanden promptelijk daartoe waren gehouden
en borg te stellen voor de schuld. Weshalve hij verzocht,
dat de twee vervallen termijnen, in den kortsten tijd, bij
wissel werden overgemaakt «ofte by gebreke van betalinghe
«sal naer veertien daghe, van de gequalificeerde van \'t
«landt, doen halen soo van vvege de contributie als de
«restanten. UEd. Eerenfeste sal gelieven te bevoorderen
«dat de schade voorgecomen worde, want sal niet meer
«waerschouwen als metten slach".

De gewesten die sauvegarde verworven of zich onder
contributie gesteld hadden, genoten daardoor ook zekere
voordeelen. Deze voordeden bestaande hoofdzakelijk in het
verkeer met de steden en plaatsen onder het gebied der
vereenigde Provinci�n gelegen, werden, zoo door het
krijgsvolk als door de ingezetenen, soms verkeerdelijk be-
grepen; weshalve bij resolutie van den 20 Mei 1622,
specifiek werd opgegeven welke en hoeveel koopwaren en

(1) Het wapen van Hoensbroeck is vun zilver vier maal gebalkt van keel
waarover een klimmende tweestaartige leeuw van sabel. 2

producten vrij zonder paspoort in- of uitgevoerd konden
worden (l). Zij echter die den vijand, sedert den tr�ves,
gediend hadden, konden, onder den dekmantel van sauve-
garde der plaatsen waar zij woonden, niet van deze
resolutie profiteeren dan na alvorens akte van abolitie te
hebben verzocht en verkregen.

Het tractaat van contributie of sauvegarde was verleend
voor ��n jaar eindigende den 9 April 1622; weshalve de
landen van Overmase, mei uitzondering echter van Limburg,
andermaal gevolmachtigden naar \'s Hage afzonden, met last
om de vernieuwing van dat stuk aan te vragen (2). Zij
waren houders van het volgende project:

»Die gedeputeerden der landen van Valckenbourg, Daelhem
en Hertogen raet geven te kennen dat se expresselyck syn
afgezonden om aan Edel Hoogm. Heeren van den Rade
van State te verclaren ende te remonstreren, dat die
\'t samentlyke leden oft Staten van den selven lande willich
syn te blyven contribueren, ende dienvolgende UEdel
Hoogm. te bidden deselve in hun versoeck te ontfangen".

1°. «Ende dat opte selve conditien gelyck int voorgaende
jaer hun deselve syn geaccordeert behoudelyck dat hun
belast is aen Hun Hoogm. te remonstreren die grote
armoede van den landen ende het gemeen bederffenis van
dien, als cunnende met waerheyt seggen, dat binnen den
tyt van veertig jaren herwerts, eenige quartieren nooit
soo seer en syn bedorven als in dit legenwoordich jaer,
gecauseert deur het belech der stadt Gulick, ende dat

(1) Eene uitzondering was gemaakt: «voer alle de wolle laeckencn comendc
»van Wcerdt ende Tilburg welcke de lijcenten volgens de lijste" moesten
betalen.

(2) !>\'\'/<� bezending kostte den lande van Valkenburg voor «schenckagien,
pasporten, teeringen en vacatieu", de som van 056 gulden 10 st. Voorts, voor
een schip door de gedeputeerden te Elslo gehuurd, 22 gulden, en voor twee
Herfschc kazen, den Ontvanger Phil. de Jonglie geschonken, U gulden 4 stuiver.

daerenboven bet lant is gelegen langs die Mase, contineronde
\'t eener opte stadt Maestricht ter andere syde op het lant
van Gulick, ende voor sulcx moet uytstaen allen die
passagien ende repassagien uyt ende naer Brabant ter
saecken van oorloch gebeurende. Ende daeromme souden
de voorschreven Gedeputeerden involgende hunnen last
aen Hun Hoogm. wel willen bidden, gelyck sy biddende
syn mits dese, dat Hun Hoogm. gedient waren deselve
contributie te modereren op twee duysent gulden \'s maens,
des te meer omdat diegene die eenige eoophandel waren
doende, uytten lande syn vertrocken, waerdeur die gene
die hunner handen moeten leven ende daeraen hunnen
cost plochten te halen nu den schamelen cost niet en
weten te crigen, veel inin cunnen contribueren, in der
voegen dat allen den last is redunderende op die ge�rfden
diewelcke mits redenen voorschreven noch in sommige
plaetsen ganschelyck syn geruineert."

Dit artikel 4 was in margine geapostilleerd: «Fiat
«nieuwe sauvegarde als de voorgaende voor den tydt van
»een jaer \'t welk expireren zal den 9 April 1623, mits
«contribuerende als \'t voorgaende jaer."

2°. »Ten anderen, dat wanneer die van den lande van
Overmase yet aen Hun Hoogm. hebben te remonstreren
ende aen te dienen, dat se tot dien eynde eenen ofte meer
personen herwerts over sullen mogen deputeren sonder
daervoor telkens gehouden te syn alhier tenselven effecte
\'t obtineren paspoort, behoudelyck dat se niemant en
sullen seynden dan personen die sich in \'t minste niet en
moeyen of bewint en hebben van eenige sake militaire,
of anderssins contrarie van desen Staet, ende dat dienvol-
gende sullen geremitteert worden de 288 gulden diewelcke
voor een paspoort tot dese deputatie hun worde ge�ischt".

«Bovenstaand art. 2 was geapostilleerd in margine:" By
»den inhouden der Sauvegarde ende der note van inter-
«pretatie in dato 20 Mei 11. sullen de Bemonstranten
«verstaen hoe sy haer desaengaende zullen gedraghen."

3°. «Aengesien dese contributie nu wordt verdeelt staets-
wyse, opten voet als sy aen den Princen van den lande
syn contribuerende, ende dat oversulcx deselve wort ver-
deelt over d\'erfgoederen, zoo verzoeken die gedeputeerden
dat Hun Hoogm. believen te declareeren dat de peerden
soowel binnen Maestricht diverterende, bevonden oft
achterhaelt wesende opte erfgoeden alhier contribuerende,
ende denselven gront labourerende mits gaende ende
kerende, sullen worden verclaert vry."

Het art. 3 was in margine geapostilleerd: «Dit en kan
nyet toegestaan worden."

\' 4°. «Dat die dorpen omtrent Maestricht gelegen worden
geregeert den meestendeel deur personen in deselve stat
residerende, diewelcke geen debvoir en willen of conncn
doen, noch die contributie setten ende advancheren tensy
dat se mogen vry ende vranck doorcomen, daerdoor die
dorpen hun niet en schicken te betalen; daeromme biddende
dat Hun Hoogm. gedient sy deselve persoonen te verclaren
vry ende begrepen te syn onder die gemeene sauvegarde,
ten minste wanneer sy om justitie te administreren en
ordre onder die gemeente te stellen uyteomen, welcke
persoonen sy oock by desen syn naemhaflich makende, als
in den eersten Heere Wynant Van Gelre ende Heer Gerart
Van Meer, beyde Canonicken van St. Servaes, regerende
die heerlicheyden van den Capittel van St. Servaes, alhier
mede contributie betalende onder het lant van Overmaze
daer sy deselve syn gelegen als Heer ende Scharn, Bergh,
Bern, ende Vaesrade; Heere N. Conrardi, canoniek van
van �nse L. Vrouwe van Maestricht, regerende het dorp

van Bemelen; Michiel Coocken, Dirk Verheven, Jan Conincx
schepenen, met M\' Nicolaes Cortenhach ende Nicolaes
Breusterbosch Procureurs van den bancke van Meerssen,
Jcronimus Stas als schout van Haren".

Dit 4 art. was geapostilleerd in margine: »Nae d\'ordre
»van \'t landt en kan dit nyet toegestaen worden dan by
«speciale pasport daertoe te versoecken ende te verkrygen".

5°. »Ten leste dat Hun Hoogm. sal gelieven te declareren
by acte te verstaen, dat allen diegenen tot dese maentelycke
contributie sullen hun quote dragen, dewelcke gewoon syn
metten lande van Overmase van allen ouden tyden te
contribueren in alle subsidien ende lasten die aldaer aen
den Prince (dat is den koning van Spanje) gegeven ende
geaccordeert worden, tot sulcken eynde revocerende ende
houdende voor sub ende obreptys allen \'t gene wes eenige
dorpen \'t selve verswygen en andersins, door sinistere
remonstrancen, contrarie van dien mochten geobtineert
hebben, het waren die van Elslo, Blijt ofte Eckelrade,
oft andersins dat heurlieden quote den lande sal worden
gecort, want sonder d\'een oft d\'ander, souden die ander
leden van den lande daerdoor alle hunne gewoonlycke
smaldeelinge, oft emmers die quartieren daeronder die
gepretendeerde vryheyt gelegen syn, moeten veranderen,
en daerenboven te hoger beswaert syn, ende den last
moeten dragen van hun melleden".

Hierop was in margine geapostilleerd: «Einighe questie
»dienaengaende voorvallende sullen partteyen heur adres-
«seren aen heuren competenten Hechter ende zoo zy
«zullen te rade vinden."

6°. «Daerom biddende Hun Hoogm. hun deselve articlen

te accorderen, ende daerenboven noch dat die ingesetenen

\'van Overmase met hunne ware en coopmanschap sullen

allenthalven mogen passeren ende repasseeren, soo op

neutrale plaetsen, als die landen ende territoiren van den
Hertoge van Brabant en dese ge�nieerde Provinci�n,
deselve ingesetenen als contribuanten nemende onder
sauvegarde ende protectie".

Was geapostilleerd: »De Remonstranten zullen hun
«regulieren nae den inhouden der sauvegarde ende de
«nota van interpretatie daerop gegeven."

\'s Gravenhage den 14 Juny 1622.

Ter ordonnantie van den Raedt van State,
(get.) Chr. HUYGENS.

Uit het hier aangevoerde kan men afleiden hoedanig
het, in dees benarde ryden, met onze Overmaaschc
landekens gesteld was. Zij gingen krom onder den last
van dubbelvoudige contributien, dubbel begrootingen en
dubbel rekeningen. Het was van den eenen kant de
Hollandsche of Staatsche contributie, afgeperst door stroop-
tochten gevangenneming van personen en dergelijken;
en van den anderen, dat is van den kant der Spaansche
Vorsten, die de kasteelen Valkenburg, Limburg, Herto-
gcnrade en omstreken, alsmede de stad Maastricht in
bezit hadden, de gewone bede van 72,000 gulden \'sjaars,
verzwaard nu en dan met buitengewone beden, met
onderhoud van krijgsvolk en bijkomende lasten. Elk dezer
contributien werd zooals gezegd, afzonderlijk gereparti-
scerd, ontvangen en verantwoord. Er was een Spaansch
en een Hollandsch memoriaal, eene rekening over de
beden en eene over de sauvegardes.

Wij zeiden, bl. 100 Deel l, dat de Gouverneur
Markies de Marnay, in Augustus 1620, de Valkcnburgsche
Ridderschap opriep om den Kapitein-Generaal Ambrosius
Spinola, op zijne doortocht naar Duitschland, te Maastricht
te gaan begroeten. Deze doortocht betrof de belegering \'
der stad Gulick, beleg waardoor de aangrenzende landen

van Hertogenrade en van Valkenburg, wegens troepen
beweging, inkwartiering en dergelijken, veel te lijden
hadden. Te Heerlen en omstreken logeerde te dezer tijd
eene kompagnie curassiers van Don Inigo de Hortado.
Wij vonden, met betrekking tot dezen Gulickschen oorlog,
een bevel afgegeven door evengenoemden Spinola (:gecon-
tresigneerd De la Motte:) te Brussel, den 4 April 1622,
waarbij het den officieren en. soldaten streng, verboden
werd te gaan logeeren, zonder uitdrukkelijke order, in
bovenbedoelde landen (1).

Waar de Staten van Overmase ongaarne me� te maken
hadden, dat waren de inkwartieringen, het oudeihoud
van oorlogsvolk, de doortochten van militair; niets werd
ongedaan gelaten om ze te voorkomen of te doen op-

(1) Anibrosio Spinola Marquis de Sesto, du conseil d\'Estat de sa Maj^le Catho-
liquc, Capilainc-Gencral de son Armee au Palatinat et Maitre de Camp general
de celles des PayS-bas &<>.

Sur la remonstrance faicte par les Estats des Pays d\'Outremcuse avons
ordonn� & ordonnons bien expresscnicnt a tous Officiers, soldats ou Conducteurs
de gens de guerre cstant soubs notre charge et commandement, passant par
Ie Pays de Limbourg, Faulqucmont, Daclhcm et Rodeleducq Oultrcmcusc, que
venant a loger en quelque lieu desdits Pays, ils n\'ayent a demander plus de
billcts que nc portent lc nonibre des gens cflcctifs qu\'ils conduiront, mais se
contenteront du repartissement du logement qu\'cn conformitc\' de cc les officiers
ou Magistrats ordonneront; De plus ordonnons que nul gens de guerre csUint
soubs notre ditc charge et commandement s\'advanccront d\'aller loger aux dits
Pays sans ordre ou passeport vaillable, a peine d\'en respondre.

Faict a Bruxelles lc 4 d\'Avril 1622.

Bezijden staat het cachet van den Generaal, verbeeldende een geschakeerde
balk, waarop een staande degen; het schild is omhangen met de versierselen
van het gulden Vlies.

houden. De landsrekeningen wemelen van onkosten, van
bezendingen, van geschenken ten deze gedaan. In October
1622 waren Henri de Berlaimont en Conrad Ulrich Van
Hoensbroeck als gedeputeerden te Brussel, om te onder-
handelen over de bede van 72,000 gulden aan Zijne
Majesteit geaccordeerd, alsmede over een extraordinair
subsidie van 7000 gulden, tegelijk met nog 8000 gulden,
die geeischt werden voor het verplaatsen der evenbedoelde
kompagnie curassiers van Don Inigo de Hortado. De
kosten dezer bezending beliepen , voor \'t land Valkenburg
352 gulden 3 st., in de rekening 1622�23 geleden. Wij
vinden in diezelfde rekening, dat aan den Graaf van
Salazar een stuk wijn is vereerd geworden, ad 128 gulden
3 st. 1\'/, oort; aan den Graaf van Anholt en zijn
Kwartiermeester, 140 gulden 15 stuiver; aan den Kapitein
Don Loys de Bonavides, 40 gulden; aan den Graaf
Claudius de Lannoy de la Mottry, Gouverneur van Maas-
tricht, met voorkennins en advies van die der Bid-
derschap en der banken, 66 gulden 13 st. 2\'/₂ oort,
voor zijne diensten »int divertieren der passagie van
»verscheyden orlochsvolck ende het land verschoent heb-
»bende van verscheyde logeringen" (1).

(1) In de stadsrekeningen van Valkenburg toopendc over de jaren 1620�30
komt een post voor van 1 gulden 16 stuiver betaald aan Peter Laven voor het
hangen der nieuwe klok.

Item 1621, eene som van 0 G. voor 30 pond kaarsen verbruikt door de
wacht van den Luitenant Mcndoza.

Item, aan Geurt Van Aubel 1 G. 4 st. dat hij gewerkt heeft aan \'t torentje
van de Guelpoort en aan de Tatcrenbrug.

Item, aan Libert Mans 1 G. 11 st. voor 2 sloten en twee paar gehingen in
de school.

Item 1623, aan Jan Wijnen 7 G. voor een rad, dat de ruiters hem genomen
hadden.

Item den 28 Mei 1623, betaald 4 Gl. 16 st. voor een ton zes oortsbicr,
vereerd aan de kompagnie van Don Andrea de Prada, die in de processie mede
om was gereden.

In 1623 werd de Hollandsche contributie op den ouden
voet gecontinueerd. De rekening van dit jaar wijst eene
uitgaaf aan van 50 gulden 15 stuiver voer Herfsche
keezen waer mede vereert syn eenige Ministers van den
VereenUjde Staten; en verder eene som van 54 gulden
10 stuiver, door de Gedeputeerden geschonken aan Philip
De Jonghe, Ontvanger te \'s Gravenhage.

In de Spaansche rekening van dit jaar vinden wij, dat
aan den Luitenant Don Andrea de Prada, liggende op \'t
kasteel Valkenburg, betaald is geworden 32 gulden voor
zijn service, dat is, tafel- en beddegoed.

Den 4 December 1623, is Frederic Randenraedt, Luit.
Drossaard van Valkenburg (\\\\ op verzoek van den Procu-
reur-Generaal en van Jan van Weert (2) naar Limburg

Item den 4 Mei 1624, op processionsdag, 2 G. voor een half ton vijf oortsbicr,
voor de schutten.

Item den 8 en 9 November lfi-�i, betaald aan Jan Hoen, ten wiens huize
gelogeerd hadden 8 soldaten van Limburg, genoten hebbende elk 2 maaltijden,
en nog 3 maaltijden van 9 soldaten, ad 6 st. per persoon zonder het bier, maakt
12 G. 18 st.

Item den 50 Mei 1626, betaald voor de schutten een half ton zes oortsbier,
ad 2 G. 8 st.

Item in 1627, door dienaars van den Gouverneur van Limburg, toen deze
den eed gedaan had in de kerk van Valkenburg, verteerd bij Jan Hoen 11 G.

Item den 25 Mei 1628, betaald een half ton zes oortsbicr, voor de schutten.

Item in 1629 betaald aan Geurt Van Aubcl, gewerkt hebbende aan de wippe
daar die papegai op geschoten is 1 G. 10 st.

Item voor 3 brandhaken, wegende 99 pond, het pond a 3 st., maakt 14
G. 17 st.

(1) Zijn cachet vertoont, even als dat der dynastische familie van dien naam,
een geschakeerd schild.

(2) J. Ilabels, in zijn werkje over Jan van Weert bl. 15, verhaalt dat deze
held, in 1622, als Luitenant, deel nam aan het beleg van Gulik; dat hij in zeker
nacht, met 50 man, eene afdecling Hollandsche ruiters aanviel, die een konvooi
levensmiddelen in de stad wilden brengen , en dat hij in \'t leger terugkeerde
met twee maal zoo veel gevangenen als hij manschappen kommandcerde; voor
welk feit hij tot Ritmeester bevorderd werd.

gereden en aldaar verbleven 3 dagen lang, wegens de
repartitie van 6 kompagnie�n komende uit Itali�.

Den 14 December daaraanvolgende, zijn te Valkenburg
aangekomen Don Martin de Gouware en de Kapiteins Ausias
Rodrigue, Don Juan Xiron, N. d\'Anduchar en Michiel La
Croux. Den 26 derzelver maand, arriveerde de Veldoverste
Don Juan Nino.

De rekening over het jaar 1624, wijst een post aan van
77 G. 16 st. voor twee vergulde zilveren flesschen, waar-
mede de Hertog Van Croy vereerd was geworden; verder eene
uitgaaf van 60 G. 8 st. »om te diverteren die passagien van
»\'t regiment van den Grave Jan van Nassouwen, dat van
«Asscnbergh en het regiment van Cratz, diewelcke geschapen
«waren duer het landt Valckenborch te passeren." Vervolgens
ecne betaling van 36 G. 15 st. wegens mondbehoeften voor
den Graaf van Anholt mits syiie keucken qualyck versien
was van spijse, en eindelijk een geschenk van 40 G. aan
denzelfden Graaf, als dankbetuiging dat hij 7 kompagnie�n
paardenvolk eenige dagen buiten het land had doen logeeren.

Het is allicht met het oog op deze vereeringen en ver-
dere uitgaven, gedaan door de Commissarissen, destijds
Conrard Ulrich Van Hoensbroeck en Arnt Van Brempt (1)
dat, volgens een extract uit het register der recessen, reso-
lutien en andere akten, betreffende den Staat en de regee-
ring des lands Valkenburg, in de Statenvergadering van 16
April 1624, eene instructie voor de Commissarissen werd
vastgesteld. Dit stuk, in 6 artikelen, bepaalt 1° dat de
hefregisters (kohieren) gesteld moeten worden als ten tijde
der Commissarissen Fr. Van Schaesbergh (2) en Walraf van

(1) Zijn wapen verbeeldt 5 fasecn.

(2) Zijn cachet is gcvierdecld 1 en i drie koekjes 2�1 waarboven een
lambel; 2 en 3 een massacre.

Schellaerdt (1). 2° dat de Commissarissen niets in de vastge-
stelde kohieren zullen mogen veranderen, dan met advies
van den Stadhouder en der Staten. 3° dat de Commissaris-
sen niet bevoegd zullen wezen schenkingen of remuneratien
te doen, anders dan met voorkennis der Staten; het ware
dan in dringende omstandigheden, voor welk geval zij niet
hooger mogen gaan dan ter concurrentie van een aam wijn
whetwelck sy dan aenstonts sullen hebben te adverteren
»aen den Staet." 4° dat telken jare een der Commissarissen
zal afgaan, doch wederom verkiesbaar zal wezen. 5° dat
zij geene commissien zullen geven, noch voor hen zelven
aannemen, dan met advies van den Staat. En 6° dat zij
verplicht zullen wezen in de smaldeeling der landslasten
behoorlijke egaliteit te houden, alsook in de logeering van
soldaten welke, op \'s Konings bevel, over \'t land gezonden
worden gereserveert in desen, dat sy by provisie van sodaenighe
logeringhe SHlIen exempteren die hnysen ende voerhoeffen van die
van adel daer dese hunne ordinarisse residentie syn houdende.

In September van ditzelfde jaar, passeerde de Prins van
Polen, oudste zoon des Konings, door \'t land van Valken-
burg; weshalve de Ridderschap, op last der Aartshcrtogin
Isabella, door den Gouverneur de Marnay (2) werd opge-
roepen, om, onder de leiding zijns schoonvaders, Graaf
de Fallez, den Poolschen Prins, korpsgewijze en in tenue,
te gemoet te rijden en hem te begeleiden als ware hij den
overledenen Aartshertog Albert in eigen persoon.

In cene vergadering der Staten van Overmase, op Lim-
burg gehouden, den 27 Januari 1625, eischte de Gouverneur
de Fallez, namens Zijne Majesteit van Spanje, Philippus IV,

(1) Zijn cachet verbeeldt een klimmende leeuw.

(2) Zijn cachet is gcvierdeeld, i en 4 een keper, 2 en 3 drie balken, waar-
ovcr een band beladen met drie leli�n, het al omgeven met de versierselen van
het gulden vlies.

eene extraordinaire bede van zes en dertig duizend gulden.
Deze bede, op grond van den notoiren armoed dezer landen,
eenpaarlijk door de Stalen geweigerd, werd om verscheiden
redenen , den 27 April daaraanvolgende , ingewilligd.

In ditzelfde jaar 1625, kort na de overgave der stad
Breda, berichtte de Gouverneur van Maastricht den Stad-
houder van Valkenburg, dat de Graaf Van Anholt, met
6000 man infanterie en 18 kompagnie�n te paard, op marsch
was naar Maastricht, in de meening om zijne doortocht,
naar Duitschland, te nemen over \'t land van Valkenburg;
weshalve de Commissarissen met eenige leden van de
Ridderschap, benevens den Ontvanger-Generaal, op den
12 en 13 Juli, naar Maastricht reden om zoo mogelijk
den Graaf van zijn voornemen te doen afzien. Daar echter
de Graaf ongenegen was aan dit verzoek te voldoen, omdat
hij kwalijk naar den Rijn konde komen zonder zijn eerste
kwartier te nemen in \'t land van Valkenburg, zoo liet hij
zich evenwel, vermits dit land door de vorige passagien
en konvooien veel geleden had, bewegen om zijnen weg
te nemen over neutrale plaatsen; onder voorwaarde echter,
dat die van Valkenburg zorg zouden dragen voor de noo-
dige levensmiddelen zijner troepen. Hierin wilden de afge-
vaardigden niet toestemmen, maar zij kwamen eindelijk,
met voorweten van eenige principalen van adel en der
schepenen van de hoofdbanken, met den voormelden Graaf
overeen, dat deze, voor alle zijne pretenti�n, zoude ont-
vangen ineens 400 pattacons, of 960 gulden.

Als nu de Graaf met zijne troepen op weg was om, over
de Rijksheerlijkheid Wilre, het Rijk van Aken te bereiken,
geviel het, dat de Guel zoodanig was opgezwollen, dat er
geene mogelijkheid bestond met paarden en wagens daarover
te komen; zoodat hij genoodzaakt was, in het ressort dier
heerlijkheid, voor een dag, kwartier te nemen. En terwijl

d�dr de gewenschte proviand niet voorradig was, zoo zond
men, om beterswil, daarheen: 6 malder haver, 14 potten
wijn, 1 ton bier, 1 vetten hamel, 1 koppel kapuynen,
voor 3 gulden kiekens, en voor 3 gulden tarwebrood,
doende met inbegrip van drie achtergeblevene linnen zakken,
55 G. 14 st. 2 oorl.

Volgens de overeenkomst, moesten de bedongen pattacons
in weinige dagen uitbetaald worden. De dagen verstreken
en het geld nog niet ontvangen zijnde, liep eensklaps een
trompetter, opgevolgd door officieren en soldaten, te Val-
kenburg binnen met last de bedoelde geldenj des noods
door geweld, in te vorderen; weshalve de Commissaris
Arnt van Brempt, de Rentmeester de Groot (1) en Renier
van Meer (2), Burgemeester van Valkenburg, in aller haast
naar Richterich, bij Aken, vertrokken om de penningen
aldaar over te tellen.

Nauwelijks was deze plaag geweken of er hing een
nieuw onweder aan de lucht. Den 6 Augustus, kregen
de Regeerders der landen van Overmase bericht, dat het
regiment van Don Fernando de Gusman op weg was, met
uitdrukkelijke order om, gedurende den aanstaanden winter,
garnizoen te houden in de voormelde landen. Nu was
goede raad duur. Er werd, in eene statenvergadering,
gehouden op Limburg, besloten dat afgevaardigden naar
Maastricht zouden vertrekken, om te verzoeken, dat voor-
meld regiment aan gene zijde der Maas blijve, tot dat door
den Gouverneur, Graaf de Fallez , zij beslist hoe en op
welke wijze deze troepen , over de bedoelde landen zou-
den verdeeld en gelogeerd worden. Dit verzoek werd
in zooverre ingewilligd dat het regiment door Maastricht

(1) Zijn cachet is gevicrdeeld, in 1 en i een bulk, in 2 en 5 een klim-
mendc leeuw.

(2) Zijn cachet verbeeldt een gedeeld wapen, het eerste gebalkt, in het tweede,
drie boefrizera 2�1.

getrokken zijnde, te Gronsfeld, Rijcholt, Breust en omlig-
gende plaatsen, zoolang verbleef tot het verwachte besluit
genomen was. Ter gelegenheid van deze bezending werd
door die van Valkenburg, in gezelschap van eenige offi-
cieren van bedoeld regiment, als den Sergeant-Majoor,
Don Diego de Caravassal, den Kapitein Cherudo, Pascal
d\'Arreras en anderen, in den Wintmolen te Maastricht,
voor \'s lands rekening verteerd, 133 G. 47 st. De geza-
menlijke landen vereerden daarenboven den Sergeant-Majoor
met 200 pattacons, omdat hij, tot merkelijk voordeel dezer
landen, het regiment in \'t veld gehouden had vier dagen
aan gene zijde, en nog vijf dagen aan deze zijde der Maas.

Ingevolge de gemaakte verdeeling over de vier landen,
kwamen 5 kompagnie�n van voormeld regiment ten laste
van Valkenburg; ze arriveerden den 14 Augustus. Ten-
zelfden dage begaven zich de Stadhouder, de twee Com-
missarissen, de Luitenant-Drossaard en de Griffier Coene-
gracht naar Meerssen, en kwamen aldaar oyereen wegens
de sub-repartitie van 3 kompagnie�n. Vervolgens gingen
zij naar Heerlen de twee overige kompagnie�n onder dak
brengen. De officieren als Kapiteins, Vaandrigs en Ser-
geanten werden bekostigd, overeenkomstig het te Beek
genomen besluit, van 11 Augustus, door \'t land in het
algemeen, en de gemeen soldaten bleven ten laste der
respectieve banken en heerlijkheden.

Zoo was de Kapitein Don Louis de Bonavides, nader-
hand opgevolgd door Don Louis de Lichaldo, gelogeerd
te Valkenburg, zijn Vaandrig te Bergh en zijn Sergeant
te Guel. De Kapitein Lacroux te Meerssen, de Vaandrig
op Guesselt en de Sergeant te Eysden. De Kapitein Don
Nino d\'Arreras te Wolfhagen bij Jan Ghielen, zijn Vaandrig
te Geleen en zijn Sergeant te Schinnen. De Kapitein Don
Martin de Gouwara te Heerlen, bij de weduwe van den

Scholtis Jan Van den Hoeffe, de Vaandrig te Oirsbeek en
de Sergeant ter herberge van Peter Cloot te Heerlen. De
Kapitein Don Juan Xiron, later vervangen door Alonso
Ortys, te Heerlen bij de weduwe Van den Hoeffe, zijn
Vaandrig op Heyenhovenshof te Schinveld en zijn Sergeant
bij Mathijs Cloot te Heerlen (1).

Pas hadden de officieren en soldaten hunne aangewezen
kwartieren betrokken of zij leidden het op aan tot een
zeer kostelijk onderhoud, waaruit niets anders dan gansch
het bederf der landen te wachten was. Om dit zoover
mogelijk te voorkomen werd, den 18 Augustus, in eene
Statenvergadering te Herve, besloten den Heer Spragnier,
Luitenant van \'t kasteel Limburg, naar hove, destijds te
Duinkerken, te deputeeren, met last den ellendigen toestand

(1) Bij dit garnizoen voegden zich ook soms nog andere troepen, zooals blijkt
uit de volgende circulaire aanschrijving :

«Nous Herman de Bourgoignc, Comte de\' Fallez, gouverneur et capitainc ge-
neral des. Pays et Duch� de Limbourch Faulquemont, Dalem et autres pays
d\'outremeuse pour sa Ma¹*.

Sur les doleances et plaintes que ceux de notre Gouvernement nous ont faitc
par diverses fois que plusieurs trouppes de soldats tant a cheval qu\'a pied
s\'avancent de se venir fourrer et loger audit gouvernement saus aucun ordre
ny respect, par ou ceux du plat pays se trouvent joumellement grandement
interessez et endommagez. Nous pour obvicr a semblablcs foullcs avons ordonn�
et ordonnons par ecste a tous Drossarts et Officiers desdits Pays de Limbourch,
Faulquemont, Rollcducq et Dalem et autres de mon dit gouvernement qu\'ils
n\'aient a loger ny accommodcr aucuns soldats de cheval ou a pied, soyent
grandes trouppes ou petites, en facon que ce soit, s\'ils ne leur monstrent ordre
suffisant et comme il appartient et s\'opposcr a ceux qui par force ou autre
voye indirecte se voudront ingercr a y loger, et faire assembier les paysans de
leur district par son de cloche, ou autremement comme ils ie trouveront conve-
nir pour les apprehender et constituer prisonniers ou du moins les empecber
Tentr�e dans leurs offices. Avant ordonn� au Sicur de Spragnier notre Lieute-
nant au chasteau de Limbourch de leur donncr a eest effect toute assistauce
en estant requis".

Fait en notre chasteau de Fallez ce 6 Sept. 1625.

(Sign�) H. de Bourgoignc

Ter zijde zijn cachet vertoonende het dikwerf gedeeld Bourgondisch wapen.

aldaar bloot te leggen, en dusdanige order uit te lokken
als tot ontlastinge der arme landen dienstig zoude wezen.

Het was ten gevolge van deze bezending dat den supplU
anten, van wege den Kapitein-Generaal Spinola, een order
werd toegezonden, geteekend Pedro de San Juan, waarbij
bepaald was, dat men aan eiken Kapitein, voor hem en
zijne paarden, moest geven 4 gulden \'s daags, en voor zijn
service 3 bedden, 2 tafellakens en 12 servietten. Aan eiken
Alpherus (Vaandrig) met zijn paard, 30 stuivers en 2
bedden voor zijn service. Aan eiken Sergeant met zijn
paard 14 stuiver en een bed, en aan eiken soldaat 6
stuiver per dag (1).

De soldij was nu in zooverre geregeld, maar de onge-
bondenheid der soldaten daarom niet verminderd. Hier
zochten ze, boven hunnen kost, aan meer daggeld te
geraken; daar poogden ze, door slaan en stooten, betere
spijzen te bekomen ; ginds bedorven ze de waranden en
de vijvers van die van adel. Te Heerlen bedreven ze
excessen bij de vleeschhouvvers en door het inhalen van
veldvruchten; waarover de Commissarissen op 8 September,
een onderzoek in loco instelden. Den 7 November, kwam
de Sergeant-Majoor, gelogeerd te Herve, met zijne Garde
en een talrijk gevolg van officieren te Valkenburg, alwaar
hij de 5 kompagnie�n, die over het land lagen, deed
bijeenkomen, en een bando liet uitgaan en meerdere
beklaagden in de ijzers deed slaan.

Bij missive van den 21 December 1625, gaf de Gouver-
neur de Fallez den Heer van Guel, Stadhouder van Valken-
burg, te kennen, dat Zijne Majesteit, om meerdere welvaart
der landen van Overmase, genegen zij het regiment van
Don Gusman te verplaatsen, mits dat deze landen voor die

(1) Het service van den Kapelaan-Majoor van \'t Regiment werd berekend
tegen fl stuiver daags.

ontlasting zouden betalen eene som van penningen, onder-
ling te bepalen met den Heer van Boisschot, als zijnde
daartoe speciaal door Zijne Maj\'. gemachtigd. Om ten deze
te onderhandelen was eene algemeene statenvergadering
noodig. Deze werd gehouden te Valkenburg, den 27
December, en den 29 dier maand vertrok de voormelde
Stadhouder, Conrard Ulrich van Hoensbroeck-Guel, met
vier bedienden en vijf paarden naar Brussel, alwaar hij
met de gedeputeerden der drie andere landen verbleef tot
den 6 Februari.

Behalve het vertrek der 5 kompagnie�n had de Heer van
Guel, tijdens zijn verblijf te Brussel, tot \'s lands merkelijk
voordeel, ook nog verkregen dat het regiment van den Graaf
Jan van Nassau, hetwelk order had om door Maastricht
over Valkenburg naar Duitschland te trekken, eenen anderen
weg insloeg.

Volgens de getroffen overeenkomst met den Heer van
Boisschot, vertrok\'het Spaansch garnizoen den 48 Januari
1626 (1); intusschen moesten de gezamenlijke landen de
soldij, op den voet van monstering, voldoen tot en met
den laatsten April daaraanvolgende. Dit kwam den lande
van Valkenburg te staan op circa 9000 gulden, niet inbe-
grepen de reis- en negociatiekosten des Heeren van Guel,

(1) Acht dagen later schreef de Markies Spinola aan den Gouverneur van
Maastricht het volgende :

«Monsieur de la Mottry. Ce mot servira pour vous dire que lorsque vous
envoijcrez les escortes de cavallcric vers Sittart vous en advertissicz en prealable
celui qui commande au dit lieu alln qu\'il 1\'cnvoye rencontrer a my chcrain, et
que 1\'une et 1\'autre cavalleric puissc retourner Ie menie jour a sa garnison sans
se pourmencr par Ie pays comme Pon est adverti par les plaintes que font ccux
du Duch� de Linobourg et principaleinent du quartier de Faucquemont. Et si en
cas il convient de faire quclque convoi k Miers vous leur donnerez un temps
limit� afin d\'eviter leur sejournement sur Ie pays. Et sur cc je prie Dicu,
Monsieur de la Mottry, vous tenir en sa saintc garde. De Bruxelles Ie 28
Janvier 1G2G. � (Sign�) Ambrosi Spinola. 3

berekend ad 750 gulden 10 st. Wij vonden met betrekking
tot dit losgeld, dadelijk betaalbaar, het volgende document:
»Wy lieutenant Vooght ende Scheepenen der stadt
«Valckenborgh, Overmaese, doen condt attesteren ende
«certificeren mits deesen dat op gisteren den zevenden
«Aprilis 1626 omtrent tien ure voer middage ten overstaen
»van den officiers en de Commissarissen des landts Valcken-
«borgh voers. eene seeckere groete quantiteit van ingese-
»tenen en gekoezen beedesetters van den bancken voerge-
»houden ende punctelyken voergelesen is geworden seeckere
«declaratie van \'t gheene het landt van Valckenborgh
«gehouden is op te brenghen off eensdeels aireede opge-
«bracht heeft tot het onderhoudt van den regiment van
«Don Fernando de Gusman met andere onkosten dienthalven
»oock gedreven, alles naer dien soe wy verstanden hebben
«dat een iegelyck tot het aenhoeren bedacht is geweest,
«Sondag oeck nae den dienst van der misse respectieve
«voer de kercken van Meerssen, Climmen, Beeck ende
«Herlen alwaer gemeenlyck publicatien gewoen syn te
«geschieden. In oirconde der waerheyt van \'t ghene voer-
«schreven hebben deese beneffens die signature van onsen
«Griffier oock met onsen gemeenen scheepen ampts siegel
«bevesticht. Aldus gedaen tot Valckenborgh deesen 8
«Aprilis 1626 (get.) Alarts" (1).

Hoewel het land Valkenburg en de andere overmaasche
landen in \'t bezit waren der rechtmatige Vorsten, ja
zelfs Spaansch garnizoen hadden, zoo belette dit niet, dat
de sauvegarde of Hollandsche contributie stiptelijk moest
worden bijgehouden. In de betrekkelijke rekening over

(I) Dit zegel verbeeldt, zooals wij het in ons Deel I bl. 190 gcteckend heb-
ben, twee knielende personen houdende tusschen hen beiden een schild, waarop
een rechtstaanden leeuw niet dubbelen staart. Het omschrift luidt: �eu Soepen

VAN VALKENBOEKCH.

het jaar 1625, komt eene uitgave voor van 230 gulden
wegens onkosten gemaakt door Staatsche soldaten in het
halen van gevangenen (otagen); en daar de Ontvanger
Ph. de Jonghe dreigde met eene tweede executie, zoo
reed de Commissaris, Arnt van Brempt, voorzien van de
noodige penningen, naar Maaseyck om ze te voorkomen.
1 ii ditzelfde jaar hadden die van �er-Blijt den Ontvanger
van Meer te Valkenburg, twee koeien ontnomen, geschat
ad 23 gulden elke, waarover het land hem moest schadeloos
stellen. Van zijnen kant had gemelden Van M,eer, door den
leenbode, Martijn Widdershoven, op den huize Ten-Eicholt,
wegens achterstallige Hollandsche contributie, doen beslag
leggen op een paard van Vrouwe Maria van Eynatten,
genaamd Beulaert, niet tegenstaande dat haar man en
huisheer, met een zijner beste paarden, was dienende
legen den vijand, onder de bende van ordonnantie des
Hertogen van Aerschot. Tenzelfden tijde had het land
Valkenburg ook moeielijkheden met \'t kapittel van St.
Servaas te Maastricht, wegens \'t dorp Bergh, en met het
kapittel van O. L. V., wegens Bemelen. Deze twee dorpen
hadden steeds met gemeld land gedragen in alle voor-
komende lasten; maar toen die lasten, ter zake van
het Spaansch garnizoen , uitermate toenamen poogde de
Rijproost Conrardi, bijgestaan door zijn Secretaris ISicolaas
van Cortenbach, zich te verzetten, en wel op grond, dat
Bemelen niets gemeen had met \'t land van Valkenburg, en
dat dit dorp in de beden en belastingen had gedragen,
veelmeer om bclerswil, dan dat de middelen zouden hebben
ontbroken om zich daaraan te onttrekken.

Het evenbedoeld Spaansch garnizoen was nauwelijks
verlegd en de bedongen som voor onderhoud uitbetaald,
of er werd verzocht om continuatie van dit onderhoud nog
voor twee maanden. Dit verzoek wezen de Staten van

Overmase, in eene algemeene vergadering, van de hand.
Op een landdag te Valkenburg, den 15 Juni 1626, kwam
een schrijven ter tafel van den Ontvanger Ph. de Jonghe,
uit \'s Gravenhage, dreigende met executie, wegens achter-
stalligc Hollandsche contributie. Op dezen landdag waren,
ten huize van Renier van Meer, gecompareerd, de Commis-
saris Leeck, de Heer van Hoensbroeck, de Heer van
Wijnandsrade, de Heer van Schinnen, de Heer van Lysemael,
Jonker Schaloen, Jonker Hoen, Jonker Schwartsenborch,
Jonker Michiel van Schaesbergh, Jonker Dobbelsteyn,
Jonker Passaert, de Heer Drossaard, de Secretaris Coene-
gracht, de Scholtis Holtbeckker, Thijs Hannot, een troin-
petter en 15 dienaars.

In Juli 1626, waren de Ridderschap en de Schepenen
der vier hoofdbanken te Valkenburg vergaderd om, in over-
leg met de andere landen van Overmase , maatregelen te
nemen en te protesteeren tegen het door den Koning uit-
gevaardigde reglement van 23 December 1625, zijnde eene
ampliatie van dat van 13 December 1622, betreffende het
heffen der beden in de landen van Overmase. De Staten
beweerden, dat dit reglement strijdig was met hunne oude
rechten en gebruiken, strijdig vooral met de bevoegdheid,
die zij van oudsher tot nu toe gehad hadden , om alle
voorkomende lasten te dekken, te repartiseeren en te innen ;
weshalve Werner van Bongart (1), Heer van Wijnandsrade
en de Commissaris van Brempt, voorzien van de noodige
instructien, naar Brussel werden afgevaardigd.

De Gouverneur Herman de Bourgogne, Graat van Fallez,
overleed den 16 Juni 1626, en den 19 November daaraan-
volgende, legde zijn opvolger, de Graat de Novelles (2),
in de kerk van Valkenburg, den eed af. Hij werd te dezer

(i) Het wapen Van Bongart vertoont een keper van keel op zilver.
(2) Zijn cachet verbeeldt een zeer gedeeld wapen.

gelegenheid, van \'s lands wege vereerd met een zilveren
vaatwerk van 637 gulden 10 stuivers, en met een maaltijd
van 240 gulden, gehouden ten huize van den Rentmeester
Adriaac de Groot, Heer van Strucht, als zijnde het kasteel
Valkenburg daartoe te ongemakkelijk. � Op dezen diner
waren onder anderen tegenwoordig Don Juan Ninio de
Gouware, de Graaf d\'Ognate en meerdere ridderlijke
Hecren. � Een paar weken later werd de Gouverneur
officieel te Valkenburg ontvangen, ten huize van den Burge-
meester Renier van Meer, waar hem een maaltijd van
525 gulden werd aangeboden. Hierop waren genoodigd :
Claudius de la Mottrij (1) Gouverneur van Maastricht, de
�Deken van St. Servaas, verscheidene krijgsoversten, de
adeldom benevens de Schepenen der hoofdbanken. � En
daar de gasten te veel in getal waren dan dat ze allen bij
van Meer aan tafel konden komen, zoo hebben eenigen hun
repas genomen ten huize van den Burgemeester Nicolaas
Daems , terwijl anderen, zooals de bedienden van de Gou-
verneurs, de wachten en de soldaten, gespijsd werden bij
Jan Hoen en bij Andries Daems, te zamen voor 122 g. 17 st.

De rekening over 1626�27 wijst alsnog eenc uitgave
aan van fl^s 3000 betaald, bij gelijke deelen, aan de weduwe
van den Gouverneur de Marnay, aan de weduwe van den
Gouverneur de Bourgogne , en aan den Graaf van Novelles
den tocnmaligen Gouverneur. Voorts eene vereering van
100 pattacons aan den nieuwen Cancelier, eene van fl³ 304
aan den Procureur-Generaal van Groesbekc, en eene van
fl^s 240 aan den Luitenant van het kasteel Limburg, voor
merkelijke groote diensten den lande bewezen.

In de maand Januari 1627, hadden de Gouverneurs van
Limburg en van Maastricht, op verzoek der Infante en des

(I) Zijn cachet is gevierdeeld; i en i �cartcl�, 2 en 5 drie hamers, een
hartschildjc over \'t geheel en drie leeuwtjes op de hoeken van \'t schild.

Markiezen de Balbaces, garnizoen gelegd op verscheidene
particuliere huizen in den lande van Valkenburg. � Tot
gemak dezer garnizoenen moesl dit land eene brug bouwen
over de Geul te Hartelstein, hetwelk de Staten gaarne wilden
doen, als zij maar het noodige bouwhout daartoe hadden.
Weshalve zij door den Raad van Financi�n, bij resolutie
van 2 Februari 1627, gemachtigd werden om dit bouw-
hout in de domaniale bosschen te doen kappen, (1)

Den 7 Januari 1627, waren de Heer Van Guel en de
Commissaris Brempt op Limburg beroepen om de repartitie
te helpen maken van 3 kompagnie�n Spaansche ruiterij ,
over \'t land Valkenburg in kwartier gezonden. Deze kom-
pagnie�n, aangekomen den 3 Januari, bleven tot laatsten Mei;
zij waren gelogeerd te Valkenburg, Heerlen en omstreken.
Hun service bedroeg 5 realen voor den Luitenant, 4 realen
voor den Alfcrus of Vaandrig, en 1 reaal daags voor de
soldaten. Het kostgeld was bepaald op een gulden voor

(I) Les chefs Tresoricrs et Commis des flnances. Tres chcr S^r et special
Aniy, Comme les Gouverneur General de Faulquemont et celuij de Maestricht
out par ordre de sou Altezc et du Marquis de Balbaces, faict metlrc quelque
garmson sur certaines maisoiis au district dudict pays, et que pour respectivc
commodit� desdicts garnisons lis ont ordonn� aux Estats du pays de Faulqucmont
de faire mettre et asscoir wig pont sur la reviere du Gueul a Hartelstein;
Lesdits Estats nous ont repr�sent� qu\'ils scraient tres prompts pour obeir audict
commandement, ne fut que la disette du bois necessaire a la construction dudict
pont retint l\'effect de leur bonne volont�, ayant avec la remonstrance de cc que
dessus requis, qu\'ils en fussent deschargcz, ou du moins que leur fust sub-
ministr� du bois a cc necessaire. Cause pourquoy nous faisons ecste pour vous
ordonner qu\'avcz a faire abaltre autant de chesnc que scront trouv�s ncccs-
saires a la construction dudict pont et ce en presence des Officiers de Sa Maj"
les leur vendre au pris courant, vendant Ie surplus au plus ofl�ant aussy en
presence desdicts Officiers, en faisant recepte comme il appartient. A tant n\'y
faites faulte. Tres cher S^r et special Amy, Dieu vous ait en sa s" garde, de
Bruxclles, au bureau des finances In 2 de Febvrier 1027 (gel.) Vleminghs. Het
adres was: Nostrc � tres cher et special Amy Adricn de Groote, Receveur des
Domaines au quartier de Faulquemonr.

de officieren, en 10 stuiver voor de gemeen soldaten. Het
hooi en de haver voor de paarden werden uit het magazijn
verstrekt; Mathijs Cloot van Heerlen was magazijnmeester.
Zijne vrij uitvoerige rekening en verantwoording, opge-
maakt door den Notaris Caspar Rhoe, geeft de plaatsen
aan, die de leveringen gedaan hadden. De heerlijkheden
en de banken hadden geleverd 9753 pond hooi en 31
malder 5 vat haver; de leengoederen 3940 pond hooi en
39 malder 3 vat en 2 kop haver. Deze fouragie werd den
soldaten uitgeleverd tegen comptante betaling ad 12 stuiver
licht geld per vat haver, en 4 stuiver den steen (22 pond)
hooi. Met het bedrag dezer gelden deed de magazijn-
meester nieuwe inkoopen van hooi, als 4000 pond van
zijn eigen gewas, 7500 pond van Mevrouw tot Schaesberg
en 3100 pond van den Heer van Hoensbroeck, de twee
eerste ad 25, de laatste ad 29 stuiver per 100 pond.
Bovendien was aan den Kapitein Bovadilla, die vier weken
te Heerlen gelogeerd had, aan den Luitenant Englada, van
de kompagnie van Don Louis de Bonavides, aan Laurens
Vijghen, Lemmen Roosboom, Crijn Sutendaal, Steven Knoo-
ren, Mathijs Palant, Joncker Strijthagen, Jan Harst en anderen,
waar de soldaten van den kapitein Don Juan De Vivero,
te Weiten en Frusschenbergh, in kwartier hadden gelegen,
eene hoeveelheid hooi en haver geleverd geworden, waarop
nog geene betaling ontvangen was.

Te Valkenburg en omstreken lagen de soldaten van de
kompagnie van Don Louis de Bonavides, de Luitenant
Gonsales de Castillo, alsmede de Luitenant en soldaten van
de kompagnie van Don Diego Mexia.

In ditzelfde jaar 1627, beklaagden zich de ingezetenen
van Elslo, dat de Gouverneur van Maastricht, den 5 Januari,
in hun beweerde vrije heerlijkheid was gekomen en aldaar
in garnizoen had gelaten 30 soldaten, om te beletten het

oveiioopen van den vijand in de landen van Overmase ;
dat zij adressanten aan dit volk, vergezeld van vrouwen
en kinderen, kost en drank hadden verschaft alsmede
het noodige service ; weshalve zij de Valkenburgsche regee-
ring aanspoorden tot teruggave niet alleen van deze kosten,
maar ook van die welke gedaan waren tot het maken der
schans, waarop de soldaten de wacht hielden, bedragende
met de uitgaven voor licht en brandstoffen, tot en met
30 September, 451 gulden 12 st.

De strijd dien de Koningen van Spanje, als Hertogen
van Brabant en Limburg, genoodzaakt waren te voeren
tegen de in opstand gekomen Hollandsche provinci�n, duurde
lang. De penningen, het merg van den oorlog, werden
bij den dag schaarscher. Het was niet genoeg de beden
of contributi�n uit te schrijven, de knoop lag in ze te
recouvreerep. Wij vonden uit deze bedroefde tijden on-
telbare lijsten van faulten, dat zijn achterstallige belas-
tingen , die ten huidigen dage misschien nog te innen
blijven.

Om de ledige schatkist wat te vullen waren, in 1626,
verscheiden Valkenburgsche dorpen tot heerlijkheden bevor-
derd , en vervolgens aan particulieren tegen klinkende
munt verpand geworden. Thans was het aan de beurt der
hoofdbanken. Ook deze zouden vervreemd of aan den meest-
biedende verpand worden ; een project waar de respectieve
Schepenen en ook de ingezetenen scherp tegen aanzagen.

Dientengevolge werd de Stadhouder Conrad Ulrich van
Hoensbroeck-Guel, destijds voor zijne particuliere zaken te
Brussel vertoevende, van wege de hoofdbanken verzocht om
te hove, en bij de Heercn van financi�n, middelen in te
spannen om de voorgenomen verpandingen, �f door het
geven eener som gelds �f anderszins, te voorkomen. Deze
last eerst mondeling, vervolgens bij requeste volbracht

zijnde, adviseerden de Heeren van de rekenkamer daarop
gunstig, zoo dat aan den Heer van Guel, bij resolutie
van den 20 Maart 1627, werd opgedragen om, van Zijner
Majesteits wege , met de betrokken banken in overleg te
treden. En terwijl deze Heer kennis had gekregen , dat
eenige kwartieren in Vlaanderen, onder anderen \'t land
van Dendremonde, wegens dezelfde aangelegenheid ook
eene overeenkomst getroffen hadden , zoo liet hij zich,
ten kantore van den Griffier Vlemincx, kopie geven, zoo
van de brieven van octrooi,^- als van het accoord der
10,000 gulden door die van Dendremonde gestort, ten einde
uit die stukken te kunnen overnemen, wat den lande van
Valkenburg dienstig mocht wezen.

Toen de Gouverneur van Limburg en de overige Hoofd-
officieren van oordeel waren, dat de onderhandelingen, door
den Heer van Guel aangeknoopt, verder dienden vervolgd
te worden, liet deze de Officieren, de Schepenen benevens
de meest be�rfden der vier hoofdbanken, te Valkenburg,
te Meerssen en te Heerlen ontbieden, en maakte hun bekend
met hetgene hunnerzijds moest worden gedaan, wilden zij alle
verdere verpandingen voorkomen. Hierop gaven zij den
Heere van Geul andermaal commissie om, met Zijne Maje-
steit en den Raad van financi�n, een contract te sluiten,
de akte te doen zegelen, en voorts octrooi te verwerven
om de noodige penningen op rente te mogen lichten.

Daar uit de missiven van den Thesaurier Kinschot, en
uit de brieven van den Ontvanger-Generaal van Oncle,
gebleken was, dat de bedongen som van 12,000 gulden
terstond moest uitbetaald worden, en terwijl dit geld, noch
in \'t land Valkenburg, noch te Maastricht te vinden was,
zoo werd de Secretaris van den Hoeffe naar Brussel gezon-
den om eene som van 6400 gulden aldaar te negociceren.
Na aan vele deuren te hebben geklopt kwam men eindelijk

terecht bij zekeren Karel van der Campen te \'s Hertogen-
bosch, onder voorwaarde nogtans, dat de Heer van Geul
tot hypotheek moest stellen al zijne goederen onder Oir-
schot gelegen.

Wij vonden met betrekking tot deze verpandings-questie
vier gelijkluidende akten, behoorlijk onderteekend, waarvan
wij eene alhier letterlijk wedergeven :

»Alsoo op heden den seven en twintigsten dach van
»April in den jare sestienhondert ende seven en twintich
»ons Schepenen der hooftbanck Beeck, lande van Valcken-
»borch Overmaeze, dooi" den Heere van Guel tot sulex ge-
«authoriscert synde by den Raede van finantien van Hare
»Majesteijt van Spngnien als gebleken is by syne commissie
«van dato den twintichsten Marly lestleden, ende met hem
«gevueght Frederick van Handerade Luitenant Drossardt
«deses landts Valckenborch, voerts last ende bevel heb-
«bende van onsen Heere Gouverneur Grave van Novelles,
»in substantie voergehouden is worden als dat Hare Maj¹«tot meerderen haren dienste, ende om te subveneren aen
«allen nodelichcden tot desen tcghenwoerdigen oerloghe
«van herwerts oevere geprocedeert heeft tot verpandinghe
»van verscheyden jurisdictien ende heerlicheden Hare Maj¹«toestaende, ende onder anderen oyck airede gesien is
»binnen desen lande van Valckenborch verscheyden dorpen
«beleent te wesen, uyt alwelcke verpandinghen, by soe
«verre deselvc bennen voertganck souden hebben, ver-
«scheyde groote swaericheden geschapen souden syn op te
«staen, soe docr die mennichte van den pandtheeren als
«Officiers, ende \'t selve tot merckelichen achterdeel ende
«irreparabel prejudicie van den gemeenen ouderdaen, ende
«tol dien oick te kennen gegeven is als dat Hare Maj¹«gcinclineert wesende tot meerdere ruste van hare onder-
«daenen, lichtelicken verstaen soude lot het ophouden van

«soedanighe verpandinghen by soe verre deselve haere
»onderdaenen hen resolveren mochten tot het opbrenghen
»ende furneren van eene redelicke somme van penninghen
»gelijck men mochte ovcreencoemen metten voerschreven
«Raede van finanlien, om by dien middele t\' ontgaen alle
»voirdere versettinghen. � Soe is\'t dat bij ons Schepenen
»der hooftbanck Beeck voerschreven op dach ende dato
«als boven oever het voerschreven voergheven in\'t langhe
«gedelibereert, ende hieroever oick geroepen ende present
«geweest synde zeeckere groote quantiteyt.van den inne-
«gesetenen ende best gegoeden der voerschreven hooft-
»banck, als namentlich Willem Smilz, Hendrik Didden,
«Jan Odekercken, Jan Coumans, Peter Crins, Gerken Didden,
«Peter Harlboom, Thijs Banens, Kerst Haegemans, Peter
«Nysten, Henrick van Essen, Jan Frommen, Thys Haege-
«mans, Dirich op Vurtenbach, Jan Gielkens, Claes Roberts,
«Peter Kerckhoffs, Matthys Kerckhoffs ende den Heer
«Paslocr, hebben eendrachtelich verdraghen ende bewillicht
«om \'t ontgaen alle voirdcre verpandinghen ende s\\vae-
«richeden die daeruyt anderssints mochten resulteren tot.
«achterdeel van deser hooftbanck, aen Hare Maj^l voer haer
«quote ende rato van een van den vier hooftbancken te
«gheven een vierdcdeel van den twclff duysent gulden
«naerders gcmelt in de commissie van den voerschreven
«Heerc van Guel, metten verstande nochtans by soe verre
«men soude konnen gestaen met eenighe mindere somme
«ten opsien van dese benaauwden tyden dat men \'t selve
«is stellende in de ervarenthcyt ende industrie van den
«voerschreven Heere van Guel, om dien aengaende metten
«voerschreven Raede van flnantien oever !e coemen ende
«veraccorderen. Alles oick met dezen bcspicecke ende
«conditie dat ons van Hare Maj\' verleent sal worden be-
«hoerliche octroije om deselve somme met allen\'t gheene

«daeraff dependeert ende annex is te mueghcn uytsettcn
»ende repartiseren oever die hoofibanck van Beeck, halff
»tot laslc van den proprietarissen ende eygenaeren ende
«halff tot laste van den paehtenacrs, ende by soe verre
»dic penninghen in der haesle souden gefurncert ende
«opgebracht moeten worden, dat ons gepermitteerd sal
«worden deselve te lichten op interest tegen den penning
«sesthien, ten laste als voer, ende alsoe metten selven
«interest uyt te setten in een off eenighe meer jahren
«gelyck by ons sulex tot meerdere dienste van Hare Maj¹,
«ende minder gevoelen van den gemeenen innegesetenen
«\'t geraedtsamste mochte gevonden worden. Ende tot dien
«oick acte sal gegeven worden dat wy by dese occasie
«onverpandt sullen blyven, ende by soe verre in tockoe-
«mende tyde Hare Maj\' wille mochte wcsen off die wille
«van Hare Hoirs ende Successeurs die hooftbanck Beeck
»te verpanden niettcgestaandc deze onsc bcwillinghc, dat
»in sulckcn gevalle deselve Hare Maj¹ Hare Hoirs ende
«Successeurs gehouden sullen wesen der voerschrevcn
«hooltbanck te restitueren ofte doen restitueren de somme
«van penninghen dewclcke dezelve hoofibanck in crachtc
«deses sal hebben op te brenghen om niet by dese con-
«juncture verpandt te worden. Committerende voirders
«\'t ghecne tot meerdere onse assurantie in desen mochte
«gehandclt worden doer vernufftheyt van den voerschreven
«Hccre van Guel, denwclcken wy hiermede tot sulex syn
«authoriserende. In Oirconde der waerheyt van \'t geene
«hier voerschreven stact, hebben wy Schepenen der hool\'t-
«banck Beeck deze bcneffens onze Officieren met eygene
«handen onderteekent. (get.) Conrad l\'lrich van Hoens-
«broeck � Fredericq , Randcnraedt � J. H. Mutscnich �
«Peter van Oensel � Otto Haagmans � Gerart Odekercken

»in name van Jan Hugens nyet schryven connende � F.
«Romans � Jan Nyssen en Holtbecker secretaris."

De gelijkluidende akte opgemaakt den 19 April, in de
hooftbank Meerssen, geeft als best gegoede ingezetenen
dier bank aan: uit \'t dorp Meerssen Jan Driessens, Lo-
dewick Driessens, Dirck Daemen, Gerken Weenten, Dries
Philippens, Jan Janssen, Jan Willems, Willem Philippens,
Derick Weenten, Peter Willems, Reintje Coemans, Jan
Schepers, Ghiel Bunnen, Willem Cluijten, Ghilis van Eysdcn.
Uit \'t dorp Ambij : Jan Aussems, Henrich.Sleypen, Peter
Grouwels, Arnt Weechmans, Peter Heuten, Lam Hermans.
Uit \'t dorp Limmel: Peter Dolmans, Willem Dolmans, Thys
Dolmans, Willem Bellart, Jan Overstacker. Uit \'t dorp
Houthem: Goessen Wijnandts, Peter Stassen, Frans Calden-
borch als ingezetenen, en Adriaen De Groot en Renier van
Meer, als be�rfden, (was geteckend) Conrad Ulrich van
Hoensbroeck � F. Randenraedt � H. Coencgracht, schepen
L. Verheven, schepen � Thomas Fabritius, schepen �
J. Coumans, schepen � Micli. Cocx, schepen � L.
Janssen � Barth. Meessen � Alarts � 1\'. Stassen �
Wijdershoven � Van den Iloeffe � Carl Schuegben.

Dezelfde\' akte opgemaakt, den 9 April, in de hoofdbank
Klimmen, noemt als best gegoeden: de Heer Pasteer,
Johan Wedershoven, Jacob Moenen, Jan Moenen, Dries
Zenden, H. Houben, hen sterk gemaakt hebbende voor
meer andere ingezetenen van Climmen ; de Heer van
Wijnandsrade en de Heer van Beusdael, grondeigenaars
aldaar. Uit \'t dorp Hulsberg �honis Jeucken, Jacob Moenen,
Thys Maenen, Willem Boschouwers, Jan Odenkercken,
Willem Raeven, Ghelis Spee; en als be�rfden : Joncker
Johan Van Strabach, Adriaen de Groot, Conrad Decker en
Ogier Dammerier. Uit \'t dorp Schimmen: de Heer Paslocr,
Joncker Peter Van Bock, Gerard Odenkercken, Vaes op de

Hoefve, Direk Debets, Jan Schroeten, Vaes Boschouwers,
hen sterk gemaakt hebbende voor meer andere naburen,
als voor Johan Habets, Jan Noelen, Geraedt Ghysen en
Geurt Wauben. (:was get:) Conrad (Jlrich van Hoensbroeck �
Fredericq Randenraedt � M. Knubben � Werner Reitrae �
Willem Willems � W. Veldorps � Reyner van Meer �
L. Alarts en Gerart Odekercken Secretaris.

In de hoofdbank Heerlen was de akte opgemaakt en
geteekend geworden den 19 Mei. Als meest gegoede inge-
, zetenen komen daarin voor: Niclaes Hoeckels, Jacob Schils,
Poter Muter, Willem Schul, Jan Hoeckels, Jaspar Bisschops,
Jan Douven, Simon Freuterst Jan Roest, Willem Syben,
Jan Muters en Henrich Kochartz. Uit Nieuwenhagen: Gerard
Moers, Clacs Vleck en Hans Vleck. Uit Vrusschenbroeck :
Cryn Suetendael, Claes Krekels, Gerart R�osboom, en
Willem Roosboom. Uit Caumer: Jan Spierts, Jan Creuwcn,
Gerardt Leufkens, Herberich Hamers en Jan Oertmans. �
Uil Weiten: Jan Harst en Nijs Muncx. (was geteekend)
Conrard Ulrich van Hoensbroeck � F. G. van Schaesberch
wegen des huus Rentsenraedt � Fredericq Randenraedt �
H. Van den Hoeff, schouteth tol Herle � Dionijs Cleingen,
schepen � Peter Veijgheu, schepen � Jan Seyben,
schepen � Peter Cloett, schepen � Jan Dortant, schepen �
Jan Cruwen, schepen � Johan Fleck � Johan Doutzenbergh
secretaris der hooftbancke Herle en mede voor Henrich
Jongen, schepen, Jacob Schils en Hans Vleck, gesworeneh
mits hunne absentie ende dut sy niet schrijven en cunnen. �
Malhias Cloott, L^l. vooicht der hoftbanck Herlen. � Jan
Hokel Burgemeister tot Herlen, als oeck in naem mijnes
vaders Niclaes Hokel als gedeputeert van die genanten.

De bestede som van 12,000 gulden voor afkoop van
alle verdere verpanding, hetzij der hoofdbanken, hetzij van
dorpen daaronder ressorteerende, was, wegens de gerezene

onkosten, gestegen tot 12,473 G. 9 stuiver, te verdeden
over de vermelde banken en de daarin gelegene leenen.
De reeds verpande dorpen Nuth en Voerendael, alsmede
de oudere heerlijkheden, te weten: Hoensbroeck, Wijnands-
rade, Schaesbergh en andere, waren in deze verdeeling
niet betrokken.

Op den algemeenen landdag van 11 Augustus 1627 ,
werd den Koning wederom eene extraordinaire bede van
36,000 gulden toegezegd.

In November van dit jaar, lag de kompagnie ruiters van
den Graaf Herman Frederik van den Bergh (1), zoon van
den beruchten Generaal Hendrik van den Bergh, te Sittard
en omstreken, van waar zijne soldaten soms uitstapjes
maakten in \'t land Valkenburg. Dit blijkt uit eene voor ons
liggende missive aan \'t adres van den Graal de Noyelles,
Gouverneur van Overmase (2). In de rekening, loopende
van den 1 November 1627 tot ultimo October 1628,
vinden wij, dat eene som van 201 gulden betaald is
geworden aan schippers die de bagage van den Markies
Campo Laterra naar Roermond hadden gevaren. � Eene
som van 28 G. aan den Luitenant van den Kwarticrmeesler-
Generaal Franquin, omdat, door diens toedoen, het regiment
van den voormelden Markies door \'t land van Valkenburg
getrokken was zonder te rafraicheeren. Eene som-van 68 G.
aan den Kwartiermeester zelven, voor goede diensten den

(i) Zijn cachet verbeeldt een links klimmende leeuw omzet met bulletjes.



		� 45 �

		onkosten, gestegen tot 12,473 G. 9 stuiver, te verdeden over de vermelde banken en de daarin gelegene leenen. De reeds verpande dorpen Nuth en Voerendael, alsmede de oudere heerlijkheden, te weten: Hoensbroeck, Wijnands- rade, Schaesbergh en andere, waren in deze verdeeling niet betrokken. Op den algemeenen landdag van 11 Augustus 1627 , werd den Koning wederom eene extraordinaire bede van 36,000 gulden toegezegd. In November van dit jaar, lag de kompagnie ruiters van den Graaf Herman Frederik van den Bergh (1), zoon van den beruchten Generaal Hendrik van den Bergh, te Sittard en omstreken, van waar zijne soldaten soms uitstapjes maakten in \'t land Valkenburg. Dit blijkt uit eene voor ons liggende missive aan \'t adres van den Graal de Noyelles, Gouverneur van Overmase (2). In de rekening, loopende van den 1 November 1627 tot ultimo October 1628, vinden wij, dat eene som van 201 gulden betaald is geworden aan schippers die de bagage van den Markies Campo Laterra naar Roermond hadden gevaren. � Eene som van 28 G. aan den Luitenant van den Kwarticrmeesler- Generaal Franquin, omdat, door diens toedoen, het regiment van den voormelden Markies door \'t land van Valkenburg getrokken was zonder te rafraicheeren. Eene som-van 68 G. aan den Kwartiermeester zelven, voor goede diensten den (i) Zijn cachet verbeeldt een links klimmende leeuw omzet met bulletjes. (2) Monsieur Je suis estc tres mary d\'avoir entendu par la vostre du 5 du courant les incurssions que dictc mes soldats faire journellemcnt au detriment des inhahitants de vostre Gouvernement, de quoij je ne m\'en peu asse esmcr- veiller voyant que jusques a present je n\'cn ay encor entendu aucuncs plaintcs,

			A8C
		aulti\'cmcnt je n\'cusse manqu� d\'y remcdicr, vous asseurant que non pas scule- ment en ecste occasion, mais aussy en tout aultre je vous l\'eraij paraistre eu effect que je suis, Monsieur Votre tres hamblo et oblig� servitcur. (Sign�) Uerman Krod. Comte de Bergh. De Sittart Ie IC 9>>"> 1152".



		� 94 �

		der Croaten te Valkenburg veel wanorde te weeg bracht, door- dien elk soldaat zich trachtte te logeeren naar zijnen smaak; weshalve men dadelijk voor 20 gulden roggenbrood heeft doen bakken ; dat de Secretaris van den Kolonel Guasco, op verzoek van de Schepenen der hoofdbanken, van \'s lands wege, vereerd is geworden met 100 gulden, omdat hij hen van dienst was geweest in verschillende executi�n ; dat de Kapitein Don Diego de Larracabal, diens Luitenant en zijn Veltwebel vereerd werden met een wagen hooi en zeven malder haver; de Kommandant van \'t kasteel Valkenburg, Anton de Tregnier, met elf\' malder haver en twee wagens hooi ; de Kommandant van de Schans te Elve, met twee amen wijn, opdat hij niet te eilig overga lot executie van de aanwijzingen, die hij, ten laste van \'t land Valkenburg, mocht ontvangen, en dat hij alzulke orde houde onder zijn soldaten, als waardoor de gemeene huisman ongekweld met Vis� en andere plaatsen zou kunnen verkeeren. Deze laatste vereering geschiedde waarschijnlijk daarom, wijl kort te voren 40 soldaten het land Valkenburg twee dagen lang hadden geexcuteerd, als zijnde het in gebreke te betalen de halve soldij van het garnizoen op Elve (1). Toen de Staten van Valkenburg, in Februari 1639, in de Heeck vergaderd waren, deelde de Commissaris Eynatten, (I) Het fort Elve of Navagnc, gelegen op de Maas, boven Eysdcn, werd (1654) door de Spaanschen gebouwd, om van daaruit de stad Maastricht te hernemen; hierin niet geslaagd, zochten zij ze met list te bemeesteren. Een brouwer, wonende in de Heistraat, maakte een onderaardschen gang, waardoor

			727
		de vijanden, \'s nachts, de stad zouden binnensluipen. Deze waren reeds de vestingswerken genaderd, toen het verraad aan den dag kwam. De pater Gardiaan van de Franciscanen, drie paters Jesuitcn en een priester werden van medeplichtig- heid beschuldigd, als hebbende het plan niet ontdekt. Zij werden, door den krijgs- raad, veroordeeld en (1038) op den markt onthoofd. De koppen van twee der paters, en die van drie wereldlijke personen, in dezelfde zaak betrokken, werden op slaken gezet en geplaatst achter het Franciscaner klooster, op een bolwerk, dat nog de naam voert: Aan de vijf koppen. (Aunuairc de la Provioce de Limbourg 1850.)



� 108 �

overige landen van\' Overmase ook, ten volle, met inkwar- tiering belast waren, en dat die van Valkenburg zich hadden te verstaan met den Ritmeester Kaas, niet alleen over het logis, maar tevens over geheel \'t onderhoud, alsmede over de fourage der paarden, ad 16 pond hooi en een vat haver per 4 dagen, tot dat door Zijne Excellentie anders zou worden geordonneerd. (1) Deze Dencmatkschen, later gebracht op �O manschappen, waren te Valkenburg gebleven tot den 26 Juni. � Mathijs Coencgracht, oud-Grifher was hun magazijnmeester. Wij lezen in cene specificatie door hem overgegeven, wegens moeiten, kosten, schaden als anderszins bij hem geleden, door de leverantie der fourrage en de uitbetaling der soldij, dat het hooi en het stroo geleverd werden door de dorpen en de heerlijkheden ; dat hij eenen knecht had moeten nemen ad 15 stuiver daags, om het hooi en stroo te binden en te herbinden , te wagen en te herwagen ; dat hij telkens in persoon het geld der soldij had moeten (1) Lc Seigneur et Comte de Wiltz, Baron de Uouelan et de Verzet, Seigneur de Husy de Loray et de Lengny, du Conseil de guere du Roy, Gouverneur et Capitainc genera! du Duch� de Liruborch, Faucqueinont, Dalem, Rolducq et aultres pays d\'Outreraeuse. Ensuicte de 1\'ordre de son Ex^c Don Franoisco de Melle, Gouverneur genera! des Pays bas et de Bourgogne du 7 de Janvier, et en consideration que ceulx du Pays de Faucqueinont, n\'ayant aulcune charge pour n\'estre oblig� qu\'a rccep- voir et simplcmcnt faire loger a 1\'accousturae les vingt et uu chevaulx aveeque Ie Lieutenant de la Conip^i,! du (\'apitainc Madril, envoyez en garnison en la ville de Faucqueinont, et que tous les aullres pays d\'Oultrciueusc sont extraordinair

rement surchargcz a co	08187114	ntribucr argent pour les troupes Danois et aultremcnt,

Nous ordonnons de la part de Sa Maji* que ceulx du pays de Fauquemont auront a s\'accordcr aveeque Ie Ritm\' Herman Kaas, pour son entretien et trai- tement de Capitaine, uiesmc de continucr ii contribucr les rations du fourage et avoine, scavoir seize liv. de foing et une mesure d\'avoinc pour quatre jours, scloii nostre precedent ordre pour ti\'ei/.o chevaulx de service, ensemble l\'cntrc- tien de vingt et cinq soldats a pied de la mesme comp^le Danois qui retourneront au liet Faiiiquemoi.t pour y estre rescu et log� et aussy continuez les contribu- tioiis et les fourages susdits jusques a aultre ordre de sa dicte Kv.



� HO -

Valkenburg, aan dezelfde kompagnie, 38 rationen hooi en haver voor 1558 gulden. Het eindcijfer dezer specificatie bedroeg 24,236 gulden 8 st. Met het oog op zekere aanspraak, door de Vereenigde Provinci�n gemaakt ten opzichte van de buitengewone sub- sidi�n, welke de landen van Gwermase, in de twee voor- gaande jaren den Koning bewilligd hadden, benoemden de Staten dezer landen, in hunne vergadering van 12 Februari 1G42, eene commissie, bestaande uit N. van Dobbelsteyn , Heer van Eynenbergh, Jean Pelser en Lambert Soons, welke zich naar \'s Gravenhage zoude begeven om, ter zake van deze moeilijkheid, met den Raad van State te onderhandelen. � Toen deze commissie, teruggehouden naar \'t schijnt door sommige van Valkenburg, geen spoed maakte om den haar opgedragen last te volvoeren, zond de Gouverneur, aan \'t adres der Heeren Commissarissen van Valkenburg, eene missive, waarvan wij den inhoud in nota wedergeven. (1) (1) Messieurs � Coulx de 1\'Estat du Ducbti de Liuibourg en leur assemblee du 12 de febvrier dernier, avant prins rcsolution de faire partir leurs depntez

vers la Have en Ho	2	llande, ensuitte de la denomination <\|ue la auparavant at est�

faiete des personnes du Scign^r d\'Eynenbergh, Jean Pelser et Lambert Soons par ceidx de la generalit� de certe Province, et estant adverty que du depuis aulcuns de vostre district y vouldroicnt apporter de la difllcult� pour empeeher Ie cours de la mesine deputation; j\'en suis cste de tuut plus emerveill� puisque vous scavcz que les S" du Cunseil d\'Estat de Hollande, presente-ment a Maes- tricht, out eulx meines jiig� tros a propos et necessaire, alin que par leur moven et bon rapport Pon puissc moyenner par dela qu\'une fois pour toute vienne a eesser la pretention des Estats dudict Hollande du subside extraordinaire que Ie Itoy n\'at eu demandc que par anticipation des aijdes tutiires, ainsij <\|u"il est notoire et sure, conliant que vous vous vouldrez eonformcr en ce regard, comme en toule aultre cliose a ce qu\'est <lu bien publique de mon Gouvernement et que vous envoyerez incontinent l\'aete en ce cas requis, je seray en attendant, Messieurs elc. De Limboui\'i; ce O Avril 11(1:2. (Get.) J. Comte de Wiltz.



		� 156 �

		In Augustus van hetzelfde jaar, bevond zich de Ambassadeur de Bruijn te Spa, van waar hij den Drossaard van Meer ontbood om over \'s lands aangelegenheden te cont\'ereeren. � Op verzoek van den Ambassadeur deed van Meer, uit \'t fort Navagne, een konvooi van 50 man naar Spa komen, om Zijne Excellentie te begeleiden eerst naar Vis�, en van daar tot in de Meyery van \'s Hertogenbosch, tot Gemert, alwaar hij zijne intrede nam bij den Ridder Caspar lilrich van Hoensbroeck, Kommandeur der Duitsche orde aldaar. (1) Over het dienstjaar 1631�52 werd , vanwege de Staten van Holland, den 4 Mei 1651 , een tax uitgezonden van 4508 gulden 9st., enden 6 November, een van 27,000 gulden. � De Koningsbede over dit jaar bedroeg als naar gewoonte 20,571 gulden 8 st. 2 oort. Hierbij werd nog omgeslagen eene som van 12,657 gulden 5 st. tot be- strijding der onkosten, den lande overkomen, als: het donatief aan den Graaf van Grobbendonck, Gouverneur der landen van Overmase, 1392 gulden 13 st. � Daar de heer- lijkheid Elslo, v��r dezen, altijd had gedragen in alle beden en lasten tot in \'t jaar 1632, als wanneer zij, na de overgave van Maastricht, niet meer wilde bijdragen (\\vaar- over proces in den Souvereinen Raad van Brabant) zoo werd gemelde heerlijkheid, tot tijd en wijl de principale zaak worde uitgemaakt, in dezen tax aangeslagen ad 1218 gulden 4 st. 2 oort, welke som als oninbaar in uitgave moest worden gebracht. � Item, voor onkosten gedaan door Seryaes van den Houfve, Scholtis van Heerlen, door de Staten van Valkenburg naar Brussel gedeputeerd, in zake tegen Elslo, 248 gulden. � Item voor onkosten te Maas- tricht, in de gevangenis, gedaan door Willem Fredericx, (1) Deze konimandciir was oen geletterd man, zeer ervaren in Staatkunde,

			�6C
		en niet zonder invloed bij de woderzijdsrhe regceringcu. Hij stierf Ie \'s Ura- venhage, den 31 Juli 1655, en werd te Gemert, in bet koor der kerk, begraven.



		VOORWOORD.

		Toen wij, in 4865, het eerste deel onzer Bijdragen in \'t licht zonden dachten wij niet, dat het daarbij aangekondigde vervolg zoo lang zoude uitblijven. Van vele zijden daartoe aangezocht hervatten wij den aangevangen arbeid. � Wij zeggen het ons zelven na: Wij geven wat we hebben in afwachting dat zij, die over meer stof en meer kundigheden beschikken onze leemten zullen aanvullen. DE SCHRIJVE».

		Hoensbroeck Januari 1878.

		sr



		�

		EEN BLEK OP YALRINB��BB, EN. ANDERE LANDEN VAN OVERMAAS, �esi-iees.

		Les pi�ces ne sont pas* mon ouvrage; je n\'y ai d\'autre part que Ia recherche , Ie choix et 1\'arrangement. *III ().** De oorzaak van het bestand of tr�ves , waarover wij in \'t vorige hoofdstuk gewaagden, lag daarin dat zoo wel van Spaansche zijde, als van den kant der Vereenigde Neder- landsche Provinci�n, behoefte gevoeld werd aan geld en aan manschappen. De landen waren uitgeput en de legers verzwakt, en toch kon men het over eun finalen vrede niet eens worden ; weshalve in afwachting, den 9 April 1609, te Antwerpen, tusschen de Aartshertogen en den Koning van Spanje ter eenre, en de vereenigde Staten ter andere zijde, een wapenstilstand gesloten werd voor 12 jaren, bekend onder den naam van Twaalfjarig bestand. Dit bestand liep , den 9 April 1621 , ten einde en de vijandelijkheden, of de zoogenaamde tachtigjarige oorlog, werd op nieuw herval. Beducht voor de onheilen die de Overmaasche landen door het weder uitbarsten der krijgsbedrijven te wachten (1) Dit opstel is het derde vervolg eener Verhandeling die, in onze Bijdra- gen lot de geschiedenis van Limburg, is verschenen.



		� 6 �

		stonden, werd, in de Statenvergadering, den 2 Mei 4621, op \'t kasteel Limburg gehouden, overeengekomen, dat Ge- deputeerden, namelijk de Erfmaarschalk Adriaan van Hoens- broeck en Martijn Snijders, Scholtis van Amstenrade en van Gclcen , naar \'s Gravenhage zouden worden gezonden om aldaar te onderhandelen over een tractaat van Contributie, en bijgevolg de bescherming van Hun Hoogmogende de Staten Generaal te verwerven (1). Dit tractaat, voorat door Martijn Snijders ontworpen , werd door Hun Hoogmogende, op enkele wijzigingen na, aangenomen. Het bestond uit de volgende artikelen : 1°. In den iersten versueckt men wel oytmoedelyk dat onder die Sauvegarde van Edel Hoogmogende Staeten sullen verstaen en begrepen worden alle Officieren van den Stedekens ende landen van Overmase , als namentlyk den Stathouder, Meijer, Voocht, Drossaert ende Schepenen van Limburg; Slathouder, Voocht, Drossaert en Luitenant Drossaert van Valkenburg; Landtdrost van Daelhem en dye van Herlogenrade ; die Rentmeysteren, Schoutet, Schepenen en voorts alle ander subalterne officieren, so in de stedekens als ten platten lande wonende oft residerende ; ende dat duer dijen dat sye dye Justytie moeten admynistreren, oock dese contrybutie taxeren ende collecteren, en dye defaijlanten executeren, \'t welk duer hun niet en soude gevordert worden wanneer sye niet mede en souden genieten d\'effcckt van den voerschreven sauvegarde. 2°. Ten tweden allen dye geijstelyckheyt, so werlijke Presters als Abten en Relygioesen, mans ende vrouwen kloisters, oock den adeldom metle borgers ende ingezetenen (I) liet aandeel van Valkenburg in de kosten dezer bezending (reyscostcn, schenekagien en deboursemcnlen) bedroeg 1580 gulden "2 stuivpr, in de rcke- ning des jaars 1031�22 geleden. Hier onder waren begrepen 000 gulden, op- genomen bij den Burgemeester Mathijs Cocnen.



		� 8 �

		eynige partyculiere acti�n, macr dat alles sal gcregneert worden duer middel van justytie nae de nature ende vereisch van den saken. 7". Versucckt men ook wel oytmoedelyk dat elck lan- deken oft quartier sal gestaen met goede betaelinge van synen tauxt van drye maenden tot drye maenden, waervan den iersten tcrmyn sal beginnen den 9 Apprillis lestleden ende eynden 8 July nacstcomende, sonder dat eyn landt sal mogen aengesproken ofte geexccuteert worden voer het ander. 8". Wel verstaende oft binnen middeler tyde noch eynich bestandt ofte cessatie van waepenen woerde getroffen, dat in dyen gevalle, dye van de landekens van Overmaze hier duer niet en sullen verbonden syn voerders dan andere quartieren. 9". Ende of t gebuerde dat eynige executien (d\'welk men niet en verhoept) tegen eynige moetwilligen moest geschieden, dewelcke dye van den lande niet genoechlyk en souden konnen geeftectueren, dat in dyen gevalle ende des versocht synde, Hun Hoogmogende dye goede handt sullen reyken ende doen executeren dye defaylanten bye dye van den lande over te geven. 10°. Op welke condytien presenteren dye van den landen van Overmaze te betalen maendelyks dye somme van twe dusent guldens, wesende het uterste dat hetselve landt soudc kunnen opbrengen, biddende over sulx seer oytmoedelyk dat de Edel Hoogmogende Heeren gedyent sy hun daermede te laten gestaen, opdat de arme ingezetenen oock kunnen leven, consideratie nemende dat het landt van Overmaze in vele platsen, jae meer als den derden deyl, is sterile ende niet en kan gecultivecrt worden, dat onder denselven lande vele neutrale platsen syn onder den Romschen Ryke gehorende, dye niet mede en contrybueren, ende dat naer alienatie van alle de gemeynte met lanckheyt



		� 9 � van tyde so hoge geengageert eade verschuil is, dat men gene remedye en kan bekomen om hetselve te staveren ende te lybereren van de sware interessen dye jaerlyx moeten betaelt worden, en sullen dye van \'t voerschreven landt van Overmaze hun uterste devoyr doen om cautie en versekerheyt van de voerschreve somme te bekoemen ende paserende hierop, eene trostelykc resolutie ende ordonnantye in alle onderdaenighcyt verwachten. Dit laatste artikel werd door Hun Hoogmogende gcwij- zigd aldus : »Is eyntelick geaccordeert ende gesloten op twe duysent vier honderd vijftig gulden, Actum 15 Mey 1621" (I). Het alsoo gesloten tractaat, werd, bij de akte van accep- tatie, nog eenigszins gewijzigd of verduidelijkt. Dit stuk is van den volgenden inhoud: »Den raedt van State der Vereenigde Nederlanden, geleth «hebbende op \'t versoeck ende remonstrancie gcdaen by de «Gedeputeerdenvan den Landenvan Limbourg, Valckenbouig, «Daelhem ende \'s Hartogenraedl, noopende derselver uiux »van contributie, ende gelioort hel rapport van conferentie «tusschen deselvc, ende den geenen daertoe by den Raide «gecommitteert, gehouden op de procuratien by deselvc «gedeputeerden geexhibeert, heft geaccordeert ende accordeert «by desen, dat de voorschreven vier Landen gesamentlyk «sullen gestaen met eenen maendtlycken taux van twee «duysent vier hondert vyflich ponden te 50 grooten, gedu- «rende den tyt van een geheel jacr, ende dat deselve «somme by de voorschreven Gedeputeerden proportionaliter «sal worden verdeelt op yeder een der voors. Landen, «gelyck oyck deselve verdeelt is, namentlyck op die van «den Lande van Limbourg thien hondert vyflich ponden, (1) Wanneer wij gecne andere bron aangeven, dan putten "wc uit ons eigen archief.



		� 10 � «Valckenbourg seven hondert ponden, \'s Hartogenraedt drye «hondert vyflich ponden ende Daelbem gelycke drye hondert «vyftieh ponden, alles mede te 50 grooten. Ende dat ydcr »der respective Landen in conformiteyt van den bespreke »ten fldvenante van dien, sal gehouden zyn van drye tot «drye maenden te doen behoirlycke betalinge in handen »van den ontfanger Francoys de Jonge, daervan d\'eerste »drve maenden omtrecomen sullen wesen den 9 Juny «toecomende ; Ende daervoor stellen goede ende suffisante «cautie voor dato van den voors. 9 Juny is t doenlyck, oft «binnen drye weken oft een maendt uyterlyck daerna, ten «contentemente van den voors. Raedt, ende den voors. «Ontfanger, mit d\'welck in cas van cenige onverwachte «onwillicheyt van eenige Bancken, dorperen ofte leden van «eenige der voors. Landen, d\'executie van dien sal blyven «aen ydcr een derselver Landen ; Ende wanneer zy daertoe «de macht van deser zyde mochten vannoode hebben, zal «naer gedane behoirlycken versueck, desclve haer toegestaen «worden, alles onvermindert den besproecken tyt van beta- «linge ende cautie. Is oyck de expresse meyninge tgene «yder van de respective Landen per restant van voorige tyt «noch schuldich soude mogen wesen, dat zy tselve promptelijk «sullen hebben op te leggen ende te voldoen in handen van «den voors. Ontvanger. Ende so sy luyden van des alles «naer te comen blyven in gebreke, dat den Raedt sal «vermoegen de voors. Landen wederom van nieuws te «stellen op soodanigen maendelycken taux ende daervooren, «als oyck ten regarde van voors. restanten, doen executeren, «sulcx als ten dienste van den Lande bevonden sal worden «te behoiren". Aldus gedaen in den Raede van State in \'s Gravcnhage den 47 Mey 1621 (was geteekend) P. Schaghen. Ter ordinantie van den Raedt van State (get.) Chr. Huygens.



		� 11 �

		Het land Valkenburg had in deze Sauvegarde, oorlog- schatting of contributie aan den vijand, te dragen /,, dat van Limburg \'/, en die van Daelhem en Hertogenrade elk \'/, gedeelten. Deze schaal van verdeeling of repartitie dei- lasten is waarschijnlijk ontstaan toen voor de eerste maal, na de vereeniging van Valkenburg met het Hertogdom Limburg en andere landen van Overmaze, onder een en hetzelfde Gouvernement, eenige schatting, bede of belasting van deze landen gevraagd is geworden. Het komt ons niet ondoelmatig voor, in onze dagen waar zoo veel aan contributien wordt opgebracht, een kort woord daaromtrent mede te deelen. De oude benaming bede,* afkomstig van bidden (bedelen) schijnt aan te duiden, dat hier aan geen dwang moet gedacht worden. Inderdaad, de beden werden aanvankelijk niet anders gevraagd, dan bij troonsbeklimming vanden regeerenden Vorst, bijzijn huwelijk of bij dat zijner kinderen ; vervolgens ter gele- genheid van zwaren oorlog, en eindelijk bij continuatie; dat is, van jaar tot jaar. � In 1G13, kwamen de Staten van Overmaze, tegen deze manier van bij continatie de bede te vragen, in verzet, als zijnde deze manier strijdig met het oude gebruik, volgens welk een ronde som kon gevraagd, maar ook geweigerd worden. In de oud feudale tijden, wordt dikwijls gewag gemaakt van velerlei schattingen, die de grondheeren hieven van hunne domeinen, en die door de onvrijen moesten worden opgebracht. De schattingen nu eens geschat of verponding, dan weder husloth of huslada genoemd, kunnen, te zamen met de beden, als de oudste vorm van onze hedendaagschc grondbelasting worden beschouwd. Personeele belasting op deuren en vensters, hoofdelijke omslagen, hoofd- of kopgeldcn bestonden niet, ten ware men de tiende, en de heerendiensten daaronder wilde rangschikken. Accijnsen



		� 12 �

		of belastingen op voorwerpen van verbruik kende men evenmin ; des echter hief de stad Valkenburg van oudsher eenen impost op wijn en bier (1). Wij zeiden zoo even, dat het land Valkenburg in de Sauvegarde of\' Hollandscho contributie te dragen had \'/, gedeelten of 700 gulden \'s maands. Dit bedrag werd, naar ouder gewoonte, gerepartiseerd \'/, over de algemeene leengoederen, en */, over de vier hoofdbanken, als Meerssen, Beek, Klimmen en Heerlen. Daar het echter was gebleken dat de leenen met dit \'/, te zeer bezwaard waren, zoo heeft men daarbij nog gevoegd zes heerlijkheden als : Hoensbroeck, Wijnandsrade, Vaesrade, Elsloo, Eckelrade en Ter-Blijt. � En terwijl de hoofdbanken onderling in opper- vlakte en bundergetal verschilden, zoo heeft men, om meer gelijkheid, bij de bank Meerssen gevoegd de heerlijkheden lltercn, Guel en Borgharen ; bij de bank Beek, de heer- lijkheid Bergh en Bemelen alsmede die van Geleen, Spaubeek en gebroken Schinncn; bij de bank Klimmen, de heerlijk- heden Eysdcn, Oud-Valkenburg en Strucht; en bij de bank Heerlen, de zoogenaamde onderbanken met de heer- lijkheden van Oirsbeek en Brunssum. De repartitien werden gemaakt door twee Commissarissen (bedezetters), gewoonlijk twee leden uit de Ridderschap, die de taxen uitschreven en toezonden aan de regeerders der heerlijkheden en der banken. Deze verdeelden ze op (1) Andere steden, vooral de Noord-Nederlandschc, waren haar, onder dit opzicht, als wij het zoo eens mogen noemen, wijt vooruit. .Daar hief men, in de 16 en 17 eeuw, imposten op de wijnen, hrandewijiien, nieren, op zout en zeep, op meel en op vleesch, op de steur en de salm, op de fruiten en de kaarsen, op de wollen lakens, op de olie en de kolen, op de turf en het brand- hout, op den tabak en de boter, de pik en de teer, de koffie en de thee, de speelkaarten en de dobbolsteenen, alles ten bate der stedelijke kassen. Een schrijver uit dien lijd deelt mede, dat van een schotel visch met eene ordente- lijkc saus op tafel gebracht, dertig verschillende belastingen waren betaald.



		� 13 � hunne beuvt over de respectieve dorpen van hun ressort, om vervolgens d��r de schatheffers ge�nd en overgestort te worden in handen der Ontvangers generaal. Zoo werd van den tax der bank Meerssen, \'/, afgetrokken wezende bestemd, ��n deel voor Borgharen en twee deelen voor Guel. Wat na aftrek van dit \'/, overbleef, daarvan kreeg Itteren \'/,, Houthem \'/,�, en van het dan resteerende kwam 43% op Meerssen, 22% op Ulestraten, 23"/_u op Ambij en 12"/₀ op Bunde. Van den tax der bank Beek kreeg Bergh en Bemelen, bij gelijke deelen, \'/₁₂ hetwelk afgetrokken, kwam van het restant \'/� op Schinnen. Van de alsdan overblijvende som viel \'/, op Geleen en na aftrek , \'/, op Spaubeek ; het restant was het aandeel van Beek. Uit den tax der bank Klimmen ging \'/_g, verdeeld gelijk 2: 1, naar Oud-Valkenburg en Strucht, en \'/,� naar Schin op Guel; het restant kwam, bij vierden gedeelten, op Klimmen, Hulsberg, Schimmert en Nuth. Van den tax der bank Heerlen viel 35 \'/₂ ten honderd op de onderbanken, als : op Oirsbeek \'/� en de andere twee derden, bij gelijke deelen, op Jabeek, Brunssum en Schinveld ; de resteerende 64\'/₂ °/� bleven voor Heerlen en dependenti�n, als daar waren: Voerendaal, Schaesbergh en Nieuwenhagen. Op dezen voet werden de belastingen, die \'t land Val- kenburg nu en dan op te brengen had voortijds om- geslagen. Maar, toen die lasten allengs in belangrijkheid toenamen, en vooral ten tijde van het bovenbesproken tractaat van contributie met de Staten der Vereenigde Provinci�n, beweerde de heerlijkheid Elsloo, alsmede die van Eckelrade en Ter-Blijt, in deze Hollandsche contributie niet te moeten dragen, en wel op grond, dat zij zouden



		� 14 �

		wezen Rijks, dat is, vrije Rijksheerlijkheid, staande onder het gezag van het Roomsch Keizerrijk. Schoon deze bewering onjuist was, althans ten opzichte van Elslo (1), en niettegenstaande dat tegen dit beweren werd aangevoerd, dat alle de leenen binnen de limieten van het land Valkenburg gelegen, om het even of zij Val- kenburgsche, dan wel Keulsche, Wickerader of andere leenen waren, altoos gezamenlijk hadden gedragen in alle voorkomende lasten, zoo bleven evenwel de genoemde drie heerlijkheden, in hunne voorgenomen weigering, volharden; weshalve zij, voor den Raad van Brabant te Brussel , een langdurig en buitengewoon kostbaar proces tegen \'t land van Valkenburg te verdedigen hadden. Alvorens dit proces aan te hangen , en in de hoop de weigerachtige heerlijkheden te bedaren , vervoegde zich de Valkenburgsche Regeering , bij adres , aan den Raad van State te \'s Ilage , betoogende dat v��r of tijdens het slui- ten van het twaalfjarig bestand, elk dorp in \'t bijzonder, nopens de sauvegardes had onderhandeld, en dat toen eenige plaatsen, onder anderen Elsloo , hetzij door conniventie of door onwetendheid der Ministers, hetzij onder voorgeven van neutraliteit of van Rijks te wezen, hadden vrij gegaan; maar dat, na het eindigen van het bestand, staats- ol lands- gewijs nopens de sauvegardes gecontracteerd was geworden; in dier voege, dat alle degene die, met het land Valken- burg, dragende waren in de beden van Zijne Majesteit den Koning, ook zouden contribueeren in de sauvegardes. Weshalve de supplianten verzochten, dat hel Hun Iloogm. believe, ingevolge art. 9 van het gesloten tractaat, die van Elsloo, Eckelrade en Ter-Blijt tot betaling te helpen be- dwingen; ten ware dal het Hun Iloogm. behage de quoten dezer heerlijkheden Ie korten. (1). Zie N" 1 der aanhangsels.



		� 15 �

		Op de kantzijde van dit adres was de volgende afwij- zende beschikking gesteld: »De goede meeninghe van den «Raedt van State is wel eenichsints conform dit versoeck, «doch eenige questie dien aengaende voorvallende sullen par- »thyen heur addresseren mogen aen heuren competenten «Rechter ende soo sy te rade sullen vinden". Actum in \'sGravenhage den 14 Junij 1622. (get.) Chr. HUYGENS. Toen het land Valkenburg, in October 1622, twee termijnen van bovenbedoelde sauvegarde ten achtere was ontving de Stadhouder, Wol ter Hoen van Hoensbroeck (1) eenen brief, waarbij Philip de Jonghe, Ontvanger te \'s Gravenhage, zich zeer verwondert over de nalatigheid van die van Valkenburg in de betaling van de contributie, daar zij toch alle drie maanden promptelijk daartoe waren gehouden en borg te stellen voor de schuld. Weshalve hij verzocht, dat de twee vervallen termijnen, in den kortsten tijd, bij wissel werden overgemaakt «ofte by gebreke van betalinghe «sal naer veertien daghe, van de gequalificeerde van \'t «landt, doen halen soo van vvege de contributie als de «restanten. UEd. Eerenfeste sal gelieven te bevoorderen «dat de schade voorgecomen worde, want sal niet meer «waerschouwen als metten slach". De gewesten die sauvegarde verworven of zich onder contributie gesteld hadden, genoten daardoor ook zekere voordeelen. Deze voordeden bestaande hoofdzakelijk in het verkeer met de steden en plaatsen onder het gebied der vereenigde Provinci�n gelegen, werden, zoo door het krijgsvolk als door de ingezetenen, soms verkeerdelijk be- grepen; weshalve bij resolutie van den 20 Mei 1622, specifiek werd opgegeven welke en hoeveel koopwaren en (1) Het wapen van Hoensbroeck is vun zilver vier maal gebalkt van keel waarover een klimmende tweestaartige leeuw van sabel. 2



		� � 16 �

		producten vrij zonder paspoort in- of uitgevoerd konden worden (l). Zij echter die den vijand, sedert den tr�ves, gediend hadden, konden, onder den dekmantel van sauve- garde der plaatsen waar zij woonden, niet van deze resolutie profiteeren dan na alvorens akte van abolitie te hebben verzocht en verkregen. Het tractaat van contributie of sauvegarde was verleend voor ��n jaar eindigende den 9 April 1622; weshalve de landen van Overmase, mei uitzondering echter van Limburg, andermaal gevolmachtigden naar \'s Hage afzonden, met last om de vernieuwing van dat stuk aan te vragen (2). Zij waren houders van het volgende project: »Die gedeputeerden der landen van Valckenbourg, Daelhem en Hertogen raet geven te kennen dat se expresselyck syn afgezonden om aan Edel Hoogm. Heeren van den Rade van State te verclaren ende te remonstreren, dat die \'t samentlyke leden oft Staten van den selven lande willich syn te blyven contribueren, ende dienvolgende UEdel Hoogm. te bidden deselve in hun versoeck te ontfangen". 1°. «Ende dat opte selve conditien gelyck int voorgaende jaer hun deselve syn geaccordeert behoudelyck dat hun belast is aen Hun Hoogm. te remonstreren die grote armoede van den landen ende het gemeen bederffenis van dien, als cunnende met waerheyt seggen, dat binnen den tyt van veertig jaren herwerts, eenige quartieren nooit soo seer en syn bedorven als in dit legenwoordich jaer, gecauseert deur het belech der stadt Gulick, ende dat (1) Eene uitzondering was gemaakt: «voer alle de wolle laeckencn comendc »van Wcerdt ende Tilburg welcke de lijcenten volgens de lijste" moesten betalen. (2) !>\'\'/<� bezending kostte den lande van Valkenburg voor «schenckagien, pasporten, teeringen en vacatieu", de som van 056 gulden 10 st. Voorts, voor een schip door de gedeputeerden te Elslo gehuurd, 22 gulden, en voor twee Herfschc kazen, den Ontvanger Phil. de Jonglie geschonken, U gulden 4 stuiver.



		� 17 �

		daerenboven bet lant is gelegen langs die Mase, contineronde \'t eener opte stadt Maestricht ter andere syde op het lant van Gulick, ende voor sulcx moet uytstaen allen die passagien ende repassagien uyt ende naer Brabant ter saecken van oorloch gebeurende. Ende daeromme souden de voorschreven Gedeputeerden involgende hunnen last aen Hun Hoogm. wel willen bidden, gelyck sy biddende syn mits dese, dat Hun Hoogm. gedient waren deselve contributie te modereren op twee duysent gulden \'s maens, des te meer omdat diegene die eenige eoophandel waren doende, uytten lande syn vertrocken, waerdeur die gene die hunner handen moeten leven ende daeraen hunnen cost plochten te halen nu den schamelen cost niet en weten te crigen, veel inin cunnen contribueren, in der voegen dat allen den last is redunderende op die ge�rfden diewelcke mits redenen voorschreven noch in sommige plaetsen ganschelyck syn geruineert." Dit artikel 4 was in margine geapostilleerd: «Fiat «nieuwe sauvegarde als de voorgaende voor den tydt van »een jaer \'t welk expireren zal den 9 April 1623, mits «contribuerende als \'t voorgaende jaer." 2°. »Ten anderen, dat wanneer die van den lande van Overmase yet aen Hun Hoogm. hebben te remonstreren ende aen te dienen, dat se tot dien eynde eenen ofte meer personen herwerts over sullen mogen deputeren sonder daervoor telkens gehouden te syn alhier tenselven effecte \'t obtineren paspoort, behoudelyck dat se niemant en sullen seynden dan personen die sich in \'t minste niet en moeyen of bewint en hebben van eenige sake militaire, of anderssins contrarie van desen Staet, ende dat dienvol- gende sullen geremitteert worden de 288 gulden diewelcke voor een paspoort tot dese deputatie hun worde ge�ischt".



		� 18 � «Bovenstaand art. 2 was geapostilleerd in margine:" By »den inhouden der Sauvegarde ende der note van inter- «pretatie in dato 20 Mei 11. sullen de Bemonstranten «verstaen hoe sy haer desaengaende zullen gedraghen." 3°. «Aengesien dese contributie nu wordt verdeelt staets- wyse, opten voet als sy aen den Princen van den lande syn contribuerende, ende dat oversulcx deselve wort ver- deelt over d\'erfgoederen, zoo verzoeken die gedeputeerden dat Hun Hoogm. believen te declareeren dat de peerden soowel binnen Maestricht diverterende, bevonden oft achterhaelt wesende opte erfgoeden alhier contribuerende, ende denselven gront labourerende mits gaende ende kerende, sullen worden verclaert vry." Het art. 3 was in margine geapostilleerd: «Dit en kan nyet toegestaan worden." \' 4°. «Dat die dorpen omtrent Maestricht gelegen worden geregeert den meestendeel deur personen in deselve stat residerende, diewelcke geen debvoir en willen of conncn doen, noch die contributie setten ende advancheren tensy dat se mogen vry ende vranck doorcomen, daerdoor die dorpen hun niet en schicken te betalen; daeromme biddende dat Hun Hoogm. gedient sy deselve persoonen te verclaren vry ende begrepen te syn onder die gemeene sauvegarde, ten minste wanneer sy om justitie te administreren en ordre onder die gemeente te stellen uyteomen, welcke persoonen sy oock by desen syn naemhaflich makende, als in den eersten Heere Wynant Van Gelre ende Heer Gerart Van Meer, beyde Canonicken van St. Servaes, regerende die heerlicheyden van den Capittel van St. Servaes, alhier mede contributie betalende onder het lant van Overmaze daer sy deselve syn gelegen als Heer ende Scharn, Bergh, Bern, ende Vaesrade; Heere N. Conrardi, canoniek van van �nse L. Vrouwe van Maestricht, regerende het dorp



		� 19 �

		van Bemelen; Michiel Coocken, Dirk Verheven, Jan Conincx schepenen, met M\' Nicolaes Cortenhach ende Nicolaes Breusterbosch Procureurs van den bancke van Meerssen, Jcronimus Stas als schout van Haren". Dit 4 art. was geapostilleerd in margine: »Nae d\'ordre »van \'t landt en kan dit nyet toegestaen worden dan by «speciale pasport daertoe te versoecken ende te verkrygen". 5°. »Ten leste dat Hun Hoogm. sal gelieven te declareren by acte te verstaen, dat allen diegenen tot dese maentelycke contributie sullen hun quote dragen, dewelcke gewoon syn metten lande van Overmase van allen ouden tyden te contribueren in alle subsidien ende lasten die aldaer aen den Prince (dat is den koning van Spanje) gegeven ende geaccordeert worden, tot sulcken eynde revocerende ende houdende voor sub ende obreptys allen \'t gene wes eenige dorpen \'t selve verswygen en andersins, door sinistere remonstrancen, contrarie van dien mochten geobtineert hebben, het waren die van Elslo, Blijt ofte Eckelrade, oft andersins dat heurlieden quote den lande sal worden gecort, want sonder d\'een oft d\'ander, souden die ander leden van den lande daerdoor alle hunne gewoonlycke smaldeelinge, oft emmers die quartieren daeronder die gepretendeerde vryheyt gelegen syn, moeten veranderen, en daerenboven te hoger beswaert syn, ende den last moeten dragen van hun melleden". Hierop was in margine geapostilleerd: «Einighe questie »dienaengaende voorvallende sullen partteyen heur adres- «seren aen heuren competenten Hechter ende zoo zy «zullen te rade vinden." 6°. «Daerom biddende Hun Hoogm. hun deselve articlen te accorderen, ende daerenboven noch dat die ingesetenen \'van Overmase met hunne ware en coopmanschap sullen allenthalven mogen passeren ende repasseeren, soo op



		� 20 �

		neutrale plaetsen, als die landen ende territoiren van den Hertoge van Brabant en dese ge�nieerde Provinci�n, deselve ingesetenen als contribuanten nemende onder sauvegarde ende protectie". Was geapostilleerd: »De Remonstranten zullen hun «regulieren nae den inhouden der sauvegarde ende de «nota van interpretatie daerop gegeven." \'s Gravenhage den 14 Juny 1622. Ter ordonnantie van den Raedt van State, (get.) Chr. HUYGENS. Uit het hier aangevoerde kan men afleiden hoedanig het, in dees benarde ryden, met onze Overmaaschc landekens gesteld was. Zij gingen krom onder den last van dubbelvoudige contributien, dubbel begrootingen en dubbel rekeningen. Het was van den eenen kant de Hollandsche of Staatsche contributie, afgeperst door stroop- tochten gevangenneming van personen en dergelijken; en van den anderen, dat is van den kant der Spaansche Vorsten, die de kasteelen Valkenburg, Limburg, Herto- gcnrade en omstreken, alsmede de stad Maastricht in bezit hadden, de gewone bede van 72,000 gulden \'sjaars, verzwaard nu en dan met buitengewone beden, met onderhoud van krijgsvolk en bijkomende lasten. Elk dezer contributien werd zooals gezegd, afzonderlijk gereparti- scerd, ontvangen en verantwoord. Er was een Spaansch en een Hollandsch memoriaal, eene rekening over de beden en eene over de sauvegardes. Wij zeiden, bl. 100 Deel l, dat de Gouverneur Markies de Marnay, in Augustus 1620, de Valkcnburgsche Ridderschap opriep om den Kapitein-Generaal Ambrosius Spinola, op zijne doortocht naar Duitschland, te Maastricht te gaan begroeten. Deze doortocht betrof de belegering \' der stad Gulick, beleg waardoor de aangrenzende landen



		� 21 �

		van Hertogenrade en van Valkenburg, wegens troepen beweging, inkwartiering en dergelijken, veel te lijden hadden. Te Heerlen en omstreken logeerde te dezer tijd eene kompagnie curassiers van Don Inigo de Hortado. Wij vonden, met betrekking tot dezen Gulickschen oorlog, een bevel afgegeven door evengenoemden Spinola (:gecon- tresigneerd De la Motte:) te Brussel, den 4 April 1622, waarbij het den officieren en. soldaten streng, verboden werd te gaan logeeren, zonder uitdrukkelijke order, in bovenbedoelde landen (1). Waar de Staten van Overmase ongaarne me� te maken hadden, dat waren de inkwartieringen, het oudeihoud van oorlogsvolk, de doortochten van militair; niets werd ongedaan gelaten om ze te voorkomen of te doen op- (1) Anibrosio Spinola Marquis de Sesto, du conseil d\'Estat de sa Maj^le Catho- liquc, Capilainc-Gencral de son Armee au Palatinat et Maitre de Camp general de celles des PayS-bas &<>. Sur la remonstrance faicte par les Estats des Pays d\'Outremcuse avons ordonn� & ordonnons bien expresscnicnt a tous Officiers, soldats ou Conducteurs de gens de guerre cstant soubs notre charge et commandement, passant par Ie Pays de Limbourg, Faulqucmont, Daclhcm et Rodeleducq Oultrcmcusc, que venant a loger en quelque lieu desdits Pays, ils n\'ayent a demander plus de billcts que nc portent lc nonibre des gens cflcctifs qu\'ils conduiront, mais se contenteront du repartissement du logement qu\'cn conformitc\' de cc les officiers ou Magistrats ordonneront; De plus ordonnons que nul gens de guerre csUint soubs notre ditc charge et commandement s\'advanccront d\'aller loger aux dits Pays sans ordre ou passeport vaillable, a peine d\'en respondre. Faict a Bruxelles lc 4 d\'Avril 1622. Bezijden staat het cachet van den Generaal, verbeeldende een geschakeerde balk, waarop een staande degen; het schild is omhangen met de versierselen van het gulden Vlies.



		� 22 �

		houden. De landsrekeningen wemelen van onkosten, van bezendingen, van geschenken ten deze gedaan. In October 1622 waren Henri de Berlaimont en Conrad Ulrich Van Hoensbroeck als gedeputeerden te Brussel, om te onder- handelen over de bede van 72,000 gulden aan Zijne Majesteit geaccordeerd, alsmede over een extraordinair subsidie van 7000 gulden, tegelijk met nog 8000 gulden, die geeischt werden voor het verplaatsen der evenbedoelde kompagnie curassiers van Don Inigo de Hortado. De kosten dezer bezending beliepen , voor \'t land Valkenburg 352 gulden 3 st., in de rekening 1622�23 geleden. Wij vinden in diezelfde rekening, dat aan den Graaf van Salazar een stuk wijn is vereerd geworden, ad 128 gulden 3 st. 1\'/, oort; aan den Graaf van Anholt en zijn Kwartiermeester, 140 gulden 15 stuiver; aan den Kapitein Don Loys de Bonavides, 40 gulden; aan den Graaf Claudius de Lannoy de la Mottry, Gouverneur van Maas- tricht, met voorkennins en advies van die der Bid- derschap en der banken, 66 gulden 13 st. 2\'/₂ oort, voor zijne diensten »int divertieren der passagie van »verscheyden orlochsvolck ende het land verschoent heb- »bende van verscheyde logeringen" (1). (1) In de stadsrekeningen van Valkenburg toopendc over de jaren 1620�30 komt een post voor van 1 gulden 16 stuiver betaald aan Peter Laven voor het hangen der nieuwe klok. Item 1621, eene som van 0 G. voor 30 pond kaarsen verbruikt door de wacht van den Luitenant Mcndoza. Item, aan Geurt Van Aubel 1 G. 4 st. dat hij gewerkt heeft aan \'t torentje van de Guelpoort en aan de Tatcrenbrug. Item, aan Libert Mans 1 G. 11 st. voor 2 sloten en twee paar gehingen in de school. Item 1623, aan Jan Wijnen 7 G. voor een rad, dat de ruiters hem genomen hadden. Item den 28 Mei 1623, betaald 4 Gl. 16 st. voor een ton zes oortsbicr, vereerd aan de kompagnie van Don Andrea de Prada, die in de processie mede om was gereden.



		� 24 �

		gereden en aldaar verbleven 3 dagen lang, wegens de repartitie van 6 kompagnie�n komende uit Itali�. Den 14 December daaraanvolgende, zijn te Valkenburg aangekomen Don Martin de Gouware en de Kapiteins Ausias Rodrigue, Don Juan Xiron, N. d\'Anduchar en Michiel La Croux. Den 26 derzelver maand, arriveerde de Veldoverste Don Juan Nino. De rekening over het jaar 1624, wijst een post aan van 77 G. 16 st. voor twee vergulde zilveren flesschen, waar- mede de Hertog Van Croy vereerd was geworden; verder eene uitgaaf van 60 G. 8 st. »om te diverteren die passagien van »\'t regiment van den Grave Jan van Nassouwen, dat van «Asscnbergh en het regiment van Cratz, diewelcke geschapen «waren duer het landt Valckenborch te passeren." Vervolgens ecne betaling van 36 G. 15 st. wegens mondbehoeften voor den Graaf van Anholt mits syiie keucken qualyck versien was van spijse, en eindelijk een geschenk van 40 G. aan denzelfden Graaf, als dankbetuiging dat hij 7 kompagnie�n paardenvolk eenige dagen buiten het land had doen logeeren. Het is allicht met het oog op deze vereeringen en ver- dere uitgaven, gedaan door de Commissarissen, destijds Conrard Ulrich Van Hoensbroeck en Arnt Van Brempt (1) dat, volgens een extract uit het register der recessen, reso- lutien en andere akten, betreffende den Staat en de regee- ring des lands Valkenburg, in de Statenvergadering van 16 April 1624, eene instructie voor de Commissarissen werd vastgesteld. Dit stuk, in 6 artikelen, bepaalt 1° dat de hefregisters (kohieren) gesteld moeten worden als ten tijde der Commissarissen Fr. Van Schaesbergh (2) en Walraf van

		(1) Zijn wapen verbeeldt 5 fasecn. (2) Zijn cachet is gcvierdecld 1 en i drie koekjes 2�1 waarboven een lambel; 2 en 3 een massacre.



		� 25 �

		Schellaerdt (1). 2° dat de Commissarissen niets in de vastge- stelde kohieren zullen mogen veranderen, dan met advies van den Stadhouder en der Staten. 3° dat de Commissaris- sen niet bevoegd zullen wezen schenkingen of remuneratien te doen, anders dan met voorkennis der Staten; het ware dan in dringende omstandigheden, voor welk geval zij niet hooger mogen gaan dan ter concurrentie van een aam wijn whetwelck sy dan aenstonts sullen hebben te adverteren »aen den Staet." 4° dat telken jare een der Commissarissen zal afgaan, doch wederom verkiesbaar zal wezen. 5° dat zij geene commissien zullen geven, noch voor hen zelven aannemen, dan met advies van den Staat. En 6° dat zij verplicht zullen wezen in de smaldeeling der landslasten behoorlijke egaliteit te houden, alsook in de logeering van soldaten welke, op \'s Konings bevel, over \'t land gezonden worden gereserveert in desen, dat sy by provisie van sodaenighe logeringhe SHlIen exempteren die hnysen ende voerhoeffen van die van adel daer dese hunne ordinarisse residentie syn houdende. In September van ditzelfde jaar, passeerde de Prins van Polen, oudste zoon des Konings, door \'t land van Valken- burg; weshalve de Ridderschap, op last der Aartshcrtogin Isabella, door den Gouverneur de Marnay (2) werd opge- roepen, om, onder de leiding zijns schoonvaders, Graaf de Fallez, den Poolschen Prins, korpsgewijze en in tenue, te gemoet te rijden en hem te begeleiden als ware hij den overledenen Aartshertog Albert in eigen persoon. In cene vergadering der Staten van Overmase, op Lim- burg gehouden, den 27 Januari 1625, eischte de Gouverneur de Fallez, namens Zijne Majesteit van Spanje, Philippus IV, (1) Zijn cachet verbeeldt een klimmende leeuw. (2) Zijn cachet is gcvierdeeld, i en 4 een keper, 2 en 3 drie balken, waar- ovcr een band beladen met drie leli�n, het al omgeven met de versierselen van het gulden vlies.



		� 26 �

		eene extraordinaire bede van zes en dertig duizend gulden. Deze bede, op grond van den notoiren armoed dezer landen, eenpaarlijk door de Stalen geweigerd, werd om verscheiden redenen , den 27 April daaraanvolgende , ingewilligd. In ditzelfde jaar 1625, kort na de overgave der stad Breda, berichtte de Gouverneur van Maastricht den Stad- houder van Valkenburg, dat de Graaf Van Anholt, met 6000 man infanterie en 18 kompagnie�n te paard, op marsch was naar Maastricht, in de meening om zijne doortocht, naar Duitschland, te nemen over \'t land van Valkenburg; weshalve de Commissarissen met eenige leden van de Ridderschap, benevens den Ontvanger-Generaal, op den 12 en 13 Juli, naar Maastricht reden om zoo mogelijk den Graaf van zijn voornemen te doen afzien. Daar echter de Graaf ongenegen was aan dit verzoek te voldoen, omdat hij kwalijk naar den Rijn konde komen zonder zijn eerste kwartier te nemen in \'t land van Valkenburg, zoo liet hij zich evenwel, vermits dit land door de vorige passagien en konvooien veel geleden had, bewegen om zijnen weg te nemen over neutrale plaatsen; onder voorwaarde echter, dat die van Valkenburg zorg zouden dragen voor de noo- dige levensmiddelen zijner troepen. Hierin wilden de afge- vaardigden niet toestemmen, maar zij kwamen eindelijk, met voorweten van eenige principalen van adel en der schepenen van de hoofdbanken, met den voormelden Graaf overeen, dat deze, voor alle zijne pretenti�n, zoude ont- vangen ineens 400 pattacons, of 960 gulden. Als nu de Graaf met zijne troepen op weg was om, over de Rijksheerlijkheid Wilre, het Rijk van Aken te bereiken, geviel het, dat de Guel zoodanig was opgezwollen, dat er geene mogelijkheid bestond met paarden en wagens daarover te komen; zoodat hij genoodzaakt was, in het ressort dier heerlijkheid, voor een dag, kwartier te nemen. En terwijl



		� 27 �
		*


		d�dr de gewenschte proviand niet voorradig was, zoo zond men, om beterswil, daarheen: 6 malder haver, 14 potten wijn, 1 ton bier, 1 vetten hamel, 1 koppel kapuynen, voor 3 gulden kiekens, en voor 3 gulden tarwebrood, doende met inbegrip van drie achtergeblevene linnen zakken, 55 G. 14 st. 2 oorl. Volgens de overeenkomst, moesten de bedongen pattacons in weinige dagen uitbetaald worden. De dagen verstreken en het geld nog niet ontvangen zijnde, liep eensklaps een trompetter, opgevolgd door officieren en soldaten, te Val- kenburg binnen met last de bedoelde geldenj des noods door geweld, in te vorderen; weshalve de Commissaris Arnt van Brempt, de Rentmeester de Groot (1) en Renier van Meer (2), Burgemeester van Valkenburg, in aller haast naar Richterich, bij Aken, vertrokken om de penningen aldaar over te tellen. Nauwelijks was deze plaag geweken of er hing een nieuw onweder aan de lucht. Den 6 Augustus, kregen de Regeerders der landen van Overmase bericht, dat het regiment van Don Fernando de Gusman op weg was, met uitdrukkelijke order om, gedurende den aanstaanden winter, garnizoen te houden in de voormelde landen. Nu was goede raad duur. Er werd, in eene statenvergadering, gehouden op Limburg, besloten dat afgevaardigden naar Maastricht zouden vertrekken, om te verzoeken, dat voor- meld regiment aan gene zijde der Maas blijve, tot dat door den Gouverneur, Graaf de Fallez , zij beslist hoe en op welke wijze deze troepen , over de bedoelde landen zou- den verdeeld en gelogeerd worden. Dit verzoek werd in zooverre ingewilligd dat het regiment door Maastricht (1) Zijn cachet is gevicrdeeld, in 1 en i een bulk, in 2 en 5 een klim- mendc leeuw. (2) Zijn cachet verbeeldt een gedeeld wapen, het eerste gebalkt, in het tweede, drie boefrizera 2�1.



		� 28 �

		getrokken zijnde, te Gronsfeld, Rijcholt, Breust en omlig- gende plaatsen, zoolang verbleef tot het verwachte besluit genomen was. Ter gelegenheid van deze bezending werd door die van Valkenburg, in gezelschap van eenige offi- cieren van bedoeld regiment, als den Sergeant-Majoor, Don Diego de Caravassal, den Kapitein Cherudo, Pascal d\'Arreras en anderen, in den Wintmolen te Maastricht, voor \'s lands rekening verteerd, 133 G. 47 st. De geza- menlijke landen vereerden daarenboven den Sergeant-Majoor met 200 pattacons, omdat hij, tot merkelijk voordeel dezer landen, het regiment in \'t veld gehouden had vier dagen aan gene zijde, en nog vijf dagen aan deze zijde der Maas. Ingevolge de gemaakte verdeeling over de vier landen, kwamen 5 kompagnie�n van voormeld regiment ten laste van Valkenburg; ze arriveerden den 14 Augustus. Ten- zelfden dage begaven zich de Stadhouder, de twee Com- missarissen, de Luitenant-Drossaard en de Griffier Coene- gracht naar Meerssen, en kwamen aldaar oyereen wegens de sub-repartitie van 3 kompagnie�n. Vervolgens gingen zij naar Heerlen de twee overige kompagnie�n onder dak brengen. De officieren als Kapiteins, Vaandrigs en Ser- geanten werden bekostigd, overeenkomstig het te Beek genomen besluit, van 11 Augustus, door \'t land in het algemeen, en de gemeen soldaten bleven ten laste der respectieve banken en heerlijkheden. Zoo was de Kapitein Don Louis de Bonavides, nader- hand opgevolgd door Don Louis de Lichaldo, gelogeerd te Valkenburg, zijn Vaandrig te Bergh en zijn Sergeant te Guel. De Kapitein Lacroux te Meerssen, de Vaandrig op Guesselt en de Sergeant te Eysden. De Kapitein Don Nino d\'Arreras te Wolfhagen bij Jan Ghielen, zijn Vaandrig te Geleen en zijn Sergeant te Schinnen. De Kapitein Don Martin de Gouwara te Heerlen, bij de weduwe van den



		� 29 �

		Scholtis Jan Van den Hoeffe, de Vaandrig te Oirsbeek en de Sergeant ter herberge van Peter Cloot te Heerlen. De Kapitein Don Juan Xiron, later vervangen door Alonso Ortys, te Heerlen bij de weduwe Van den Hoeffe, zijn Vaandrig op Heyenhovenshof te Schinveld en zijn Sergeant bij Mathijs Cloot te Heerlen (1). Pas hadden de officieren en soldaten hunne aangewezen kwartieren betrokken of zij leidden het op aan tot een zeer kostelijk onderhoud, waaruit niets anders dan gansch het bederf der landen te wachten was. Om dit zoover mogelijk te voorkomen werd, den 18 Augustus, in eene Statenvergadering te Herve, besloten den Heer Spragnier, Luitenant van \'t kasteel Limburg, naar hove, destijds te Duinkerken, te deputeeren, met last den ellendigen toestand (1) Bij dit garnizoen voegden zich ook soms nog andere troepen, zooals blijkt uit de volgende circulaire aanschrijving : «Nous Herman de Bourgoignc, Comte de\' Fallez, gouverneur et capitainc ge- neral des. Pays et Duch� de Limbourch Faulquemont, Dalem et autres pays d\'outremeuse pour sa Ma¹. Sur les doleances et plaintes que ceux de notre Gouvernement nous ont faitc par diverses fois que plusieurs trouppes de soldats tant a cheval qu\'a pied s\'avancent de se venir fourrer et loger audit gouvernement saus aucun ordre ny respect, par ou ceux du plat pays se trouvent joumellement grandement interessez et endommagez. Nous pour obvicr a semblablcs foullcs avons ordonn� et ordonnons par ecste a tous Drossarts et Officiers desdits Pays de Limbourch, Faulquemont, Rollcducq et Dalem et autres de mon dit gouvernement qu\'ils n\'aient a loger ny accommodcr aucuns soldats de cheval ou a pied, soyent grandes trouppes ou petites, en facon que ce soit, s\'ils ne leur monstrent ordre suffisant et comme il appartient et s\'opposcr a ceux qui par force ou autre voye indirecte se voudront ingercr a y loger, et faire assembier les paysans de leur district par son de cloche, ou autremement comme ils ie trouveront conve- nir pour les apprehender et constituer prisonniers ou du moins les empecber Tentr�e dans leurs offices. Avant ordonn� au Sicur de Spragnier notre Lieute- nant au chasteau de Limbourch de leur donncr a eest effect toute assistauce en estant requis". Fait en notre chasteau de Fallez ce 6 Sept. 1625.* (Sign�) H. de Bourgoignc Ter zijde zijn cachet vertoonende het dikwerf gedeeld Bourgondisch wapen.



		� 30 -

		aldaar bloot te leggen, en dusdanige order uit te lokken als tot ontlastinge der arme landen dienstig zoude wezen. Het was ten gevolge van deze bezending dat den supplU anten, van wege den Kapitein-Generaal Spinola, een order werd toegezonden, geteekend Pedro de San Juan, waarbij bepaald was, dat men aan eiken Kapitein, voor hem en zijne paarden, moest geven 4 gulden \'s daags, en voor zijn service 3 bedden, 2 tafellakens en 12 servietten. Aan eiken Alpherus (Vaandrig) met zijn paard, 30 stuivers en 2 bedden voor zijn service. Aan eiken Sergeant met zijn paard 14 stuiver en een bed, en aan eiken soldaat 6 stuiver per dag (1). De soldij was nu in zooverre geregeld, maar de onge- bondenheid der soldaten daarom niet verminderd. Hier zochten ze, boven hunnen kost, aan meer daggeld te geraken; daar poogden ze, door slaan en stooten, betere spijzen te bekomen ; ginds bedorven ze de waranden en de vijvers van die van adel. Te Heerlen bedreven ze excessen bij de vleeschhouvvers en door het inhalen van veldvruchten; waarover de Commissarissen op 8 September, een onderzoek in loco instelden. Den 7 November, kwam de Sergeant-Majoor, gelogeerd te Herve, met zijne Garde en een talrijk gevolg van officieren te Valkenburg, alwaar hij de 5 kompagnie�n, die over het land lagen, deed bijeenkomen, en een bando liet uitgaan en meerdere beklaagden in de ijzers deed slaan. Bij missive van den 21 December 1625, gaf de Gouver- neur de Fallez den Heer van Guel, Stadhouder van Valken- burg, te kennen, dat Zijne Majesteit, om meerdere welvaart der landen van Overmase, genegen zij het regiment van Don Gusman te verplaatsen, mits dat deze landen voor die (1) Het service van den Kapelaan-Majoor van \'t Regiment werd berekend tegen fl stuiver daags.



		� 3i �

		ontlasting zouden betalen eene som van penningen, onder- ling te bepalen met den Heer van Boisschot, als zijnde daartoe speciaal door Zijne Maj\'. gemachtigd. Om ten deze te onderhandelen was eene algemeene statenvergadering noodig. Deze werd gehouden te Valkenburg, den 27 December, en den 29 dier maand vertrok de voormelde Stadhouder, Conrard Ulrich van Hoensbroeck-Guel, met vier bedienden en vijf paarden naar Brussel, alwaar hij met de gedeputeerden der drie andere landen verbleef tot den 6 Februari. Behalve het vertrek der 5 kompagnie�n had de Heer van Guel, tijdens zijn verblijf te Brussel, tot \'s lands merkelijk voordeel, ook nog verkregen dat het regiment van den Graaf Jan van Nassau, hetwelk order had om door Maastricht over Valkenburg naar Duitschland te trekken, eenen anderen weg insloeg. Volgens de getroffen overeenkomst met den Heer van Boisschot, vertrok\'het Spaansch garnizoen den 48 Januari 1626 (1); intusschen moesten de gezamenlijke landen de soldij, op den voet van monstering, voldoen tot en met den laatsten April daaraanvolgende. Dit kwam den lande van Valkenburg te staan op circa 9000 gulden, niet inbe- grepen de reis- en negociatiekosten des Heeren van Guel, (1) Acht dagen later schreef de Markies Spinola aan den Gouverneur van Maastricht het volgende : «Monsieur de la Mottry. Ce mot servira pour vous dire que lorsque vous envoijcrez les escortes de cavallcric vers Sittart vous en advertissicz en prealable celui qui commande au dit lieu alln qu\'il 1\'cnvoye rencontrer a my chcrain, et que 1\'une et 1\'autre cavalleric puissc retourner Ie menie jour a sa garnison sans se pourmencr par Ie pays comme Pon est adverti par les plaintes que font ccux du Duch� de Linobourg et principaleinent du quartier de Faucquemont. Et si en cas il convient de faire quclque convoi k Miers vous leur donnerez un temps limit� afin d\'eviter leur sejournement sur Ie pays. Et sur cc je prie Dicu, Monsieur de la Mottry, vous tenir en sa saintc garde. De Bruxelles Ie 28 Janvier 1G2G. � (Sign�) Ambrosi Spinola. 3



		� 32 �

		berekend ad 750 gulden 10 st. Wij vonden met betrekking tot dit losgeld, dadelijk betaalbaar, het volgende document: »Wy lieutenant Vooght ende Scheepenen der stadt «Valckenborgh, Overmaese, doen condt attesteren ende «certificeren mits deesen dat op gisteren den zevenden «Aprilis 1626 omtrent tien ure voer middage ten overstaen »van den officiers en de Commissarissen des landts Valcken- «borgh voers. eene seeckere groete quantiteit van ingese- »tenen en gekoezen beedesetters van den bancken voerge- »houden ende punctelyken voergelesen is geworden seeckere «declaratie van \'t gheene het landt van Valckenborgh «gehouden is op te brenghen off eensdeels aireede opge- «bracht heeft tot het onderhoudt van den regiment van «Don Fernando de Gusman met andere onkosten dienthalven »oock gedreven, alles naer dien soe wy verstanden hebben «dat een iegelyck tot het aenhoeren bedacht is geweest, «Sondag oeck nae den dienst van der misse respectieve «voer de kercken van Meerssen, Climmen, Beeck ende «Herlen alwaer gemeenlyck publicatien gewoen syn te «geschieden. In oirconde der waerheyt van \'t ghene voer- «schreven hebben deese beneffens die signature van onsen «Griffier oock met onsen gemeenen scheepen ampts siegel «bevesticht. Aldus gedaen tot Valckenborgh deesen 8 «Aprilis 1626 (get.) Alarts" (1). Hoewel het land Valkenburg en de andere overmaasche landen in \'t bezit waren der rechtmatige Vorsten, ja zelfs Spaansch garnizoen hadden, zoo belette dit niet, dat de sauvegarde of Hollandsche contributie stiptelijk moest worden bijgehouden. In de betrekkelijke rekening over (I) Dit zegel verbeeldt, zooals wij het in ons Deel I bl. 190 gcteckend heb- ben, twee knielende personen houdende tusschen hen beiden een schild, waarop een rechtstaanden leeuw niet dubbelen staart. Het omschrift luidt: �eu Soepen VAN VALKENBOEKCH.



		� 33 �

		het jaar 1625, komt eene uitgave voor van 230 gulden wegens onkosten gemaakt door Staatsche soldaten in het halen van gevangenen (otagen); en daar de Ontvanger Ph. de Jonghe dreigde met eene tweede executie, zoo reed de Commissaris, Arnt van Brempt, voorzien van de noodige penningen, naar Maaseyck om ze te voorkomen. 1 ii ditzelfde jaar hadden die van �er-Blijt den Ontvanger van Meer te Valkenburg, twee koeien ontnomen, geschat ad 23 gulden elke, waarover het land hem moest schadeloos stellen. Van zijnen kant had gemelden Van M,eer, door den leenbode, Martijn Widdershoven, op den huize Ten-Eicholt, wegens achterstallige Hollandsche contributie, doen beslag leggen op een paard van Vrouwe Maria van Eynatten, genaamd Beulaert, niet tegenstaande dat haar man en huisheer, met een zijner beste paarden, was dienende legen den vijand, onder de bende van ordonnantie des Hertogen van Aerschot. Tenzelfden tijde had het land Valkenburg ook moeielijkheden met \'t kapittel van St. Servaas te Maastricht, wegens \'t dorp Bergh, en met het kapittel van O. L. V., wegens Bemelen. Deze twee dorpen hadden steeds met gemeld land gedragen in alle voor- komende lasten; maar toen die lasten, ter zake van het Spaansch garnizoen , uitermate toenamen poogde de Rijproost Conrardi, bijgestaan door zijn Secretaris ISicolaas van Cortenbach, zich te verzetten, en wel op grond, dat Bemelen niets gemeen had met \'t land van Valkenburg, en dat dit dorp in de beden en belastingen had gedragen, veelmeer om bclerswil, dan dat de middelen zouden hebben ontbroken om zich daaraan te onttrekken. Het evenbedoeld Spaansch garnizoen was nauwelijks verlegd en de bedongen som voor onderhoud uitbetaald, of er werd verzocht om continuatie van dit onderhoud nog voor twee maanden. Dit verzoek wezen de Staten van



		� 34 �

		Overmase, in eene algemeene vergadering, van de hand. Op een landdag te Valkenburg, den 15 Juni 1626, kwam een schrijven ter tafel van den Ontvanger Ph. de Jonghe, uit \'s Gravenhage, dreigende met executie, wegens achter- stalligc Hollandsche contributie. Op dezen landdag waren, ten huize van Renier van Meer, gecompareerd, de Commis- saris Leeck, de Heer van Hoensbroeck, de Heer van Wijnandsrade, de Heer van Schinnen, de Heer van Lysemael, Jonker Schaloen, Jonker Hoen, Jonker Schwartsenborch, Jonker Michiel van Schaesbergh, Jonker Dobbelsteyn, Jonker Passaert, de Heer Drossaard, de Secretaris Coene- gracht, de Scholtis Holtbeckker, Thijs Hannot, een troin- petter en 15 dienaars. In Juli 1626, waren de Ridderschap en de Schepenen der vier hoofdbanken te Valkenburg vergaderd om, in over- leg met de andere landen van Overmase , maatregelen te nemen en te protesteeren tegen het door den Koning uit- gevaardigde reglement van 23 December 1625, zijnde eene ampliatie van dat van 13 December 1622, betreffende het heffen der beden in de landen van Overmase. De Staten beweerden, dat dit reglement strijdig was met hunne oude rechten en gebruiken, strijdig vooral met de bevoegdheid, die zij van oudsher tot nu toe gehad hadden , om alle voorkomende lasten te dekken, te repartiseeren en te innen ; weshalve Werner van Bongart (1), Heer van Wijnandsrade en de Commissaris van Brempt, voorzien van de noodige instructien, naar Brussel werden afgevaardigd. De Gouverneur Herman de Bourgogne, Graat van Fallez, overleed den 16 Juni 1626, en den 19 November daaraan- volgende, legde zijn opvolger, de Graat de Novelles (2), in de kerk van Valkenburg, den eed af. Hij werd te dezer (i) Het wapen Van Bongart vertoont een keper van keel op zilver. (2) Zijn cachet verbeeldt een zeer gedeeld wapen.



		� 35 �

		gelegenheid, van \'s lands wege vereerd met een zilveren vaatwerk van 637 gulden 10 stuivers, en met een maaltijd van 240 gulden, gehouden ten huize van den Rentmeester Adriaac de Groot, Heer van Strucht, als zijnde het kasteel Valkenburg daartoe te ongemakkelijk. � Op dezen diner waren onder anderen tegenwoordig Don Juan Ninio de Gouware, de Graaf d\'Ognate en meerdere ridderlijke Hecren. � Een paar weken later werd de Gouverneur officieel te Valkenburg ontvangen, ten huize van den Burge- meester Renier van Meer, waar hem een maaltijd van 525 gulden werd aangeboden. Hierop waren genoodigd : Claudius de la Mottrij (1) Gouverneur van Maastricht, de �Deken van St. Servaas, verscheidene krijgsoversten, de adeldom benevens de Schepenen der hoofdbanken. � En daar de gasten te veel in getal waren dan dat ze allen bij van Meer aan tafel konden komen, zoo hebben eenigen hun repas genomen ten huize van den Burgemeester Nicolaas Daems , terwijl anderen, zooals de bedienden van de Gou- verneurs, de wachten en de soldaten, gespijsd werden bij Jan Hoen en bij Andries Daems, te zamen voor 122 g. 17 st. De rekening over 1626�27 wijst alsnog eenc uitgave aan van fl^s 3000 betaald, bij gelijke deelen, aan de weduwe van den Gouverneur de Marnay, aan de weduwe van den Gouverneur de Bourgogne , en aan den Graaf van Novelles den tocnmaligen Gouverneur. Voorts eene vereering van 100 pattacons aan den nieuwen Cancelier, eene van fl³ 304 aan den Procureur-Generaal van Groesbekc, en eene van fl^s 240 aan den Luitenant van het kasteel Limburg, voor merkelijke groote diensten den lande bewezen. In de maand Januari 1627, hadden de Gouverneurs van Limburg en van Maastricht, op verzoek der Infante en des (I) Zijn cachet is gevierdeeld; i en i �cartcl�, 2 en 5 drie hamers, een hartschildjc over \'t geheel en drie leeuwtjes op de hoeken van \'t schild.