�\'�* -\'.~;^;"

l ■■■\'.■■

";. Ml, ECHT, WEERT .11 STE1N.

K�peHaan te Bergh-xcrblijt.

SNELPEKSDRUK VAN ). 1. ROMEN

BORN, ECHT, WEERT II STEJN.,

K:i|>i>llaan tt> Bi\'rgli Terblijt.

.-��*w>�^M*^P�S�?A*^�»*»"--

SNELPERSDRl\'K VAN I. 1. ROMEN.

Op het einde der vorige eeuw wilde de openbare ineening,
door de philosophie van dien tijd in het leven geroepen, de
radicale afschaffing der wetten en gebruiken, die tot op
dat tijdstip in voege waren geweest. Alles wat oud was
noemde men versleten , en in niets stelde men meer ver-
trouwen, dan in de toekomst. Om de vrijheid en het geluk
der volken te verzekeren moesten dan ook de instellingen,
die de volken regeerden, vernield worden. »De mensch is
vrij geboren � riep Rousseau uit � en overal ligt hij aan
ijzers geklonken". De achtiende eeuw en de fransche revo-
lutie , die dien kreet vernamen , antwoorden : »laten wij
die ijzers verbreken, en de vrijheid zal heerschen."

Thans zijn die boeijen geslaakt , de volken zijn vrij ;
de koningen zijn gebonden door de constitutie en de
nati�n regeeren zich zei ven. En in weerwil van dat alles,
gaan onze zaken niet veel beter dan die onzer voorouders.
De gebreken, die de samenleving bij ons voorgeslacht
hinderden zijn afgeschaft , maar er zijn nieuwe in de
plaats gekomen, gebreken somwijlen grooter en hinderlij-
ker dan die onzer voorzaten. Deze teleurstelling doet menigeen
terugdenken aan den «goeden, ouden tijd" en men vraagt

zich at\', wat toch eigenlijk den vrede bij onze voorouders
bewaarde. Men studeert hunne wetten, hunne landsgebruiken
en eigenaardige gewoonten en men komt zeer vaak tot de
overtuiging, dat bij hen, naast veel versleten theori�n, ook
veel goeds en bruikbaars te vinden was ; dat bq gevolg
het staatsgezag onzer voorouders wel wat hard is beoor-
deeld geworden, en dat men niet had behooren te breken
met de traditi�n, die de geslachten samen koppelen.

De algemeene wetten der oude landen, graafschappen en
hertogdommen onzer streken zijn genoegzaam bekend ;
daarnaast echter vindt men van onze steden, dorpen en heer-
lijkheden, plaatselijke gebruiken, eigenaardige costuymen,
schepen-cleernissen en gilde-reglementen, die meestal nog
onuitgegeven in de archieven rusten ot in handen zijn van
particulieren, alwaar zij gevaar loopen te gronde te zullen
gaan. Deze stukken werpen niet minder licht, dan de
algemeene wetten , over het openbaar en burgerlijk leven
onzer voorouders ; zij zijn bijgevolg overwaardig om door
den oudheidkundige en den geschiedvorscher bestudeerd
te worden.

Reeds meermalen werd in deze Publicati�n de aandacht
der leden van het Oudheidkundig Genootschap op zulke
stukken gevestigd. Enkele dier documenten hebben reeds
het licht gezien. Wij deelen nog een viertal mede in de vaste
hoop, dat _vonze poging, door de uitgave van meerdere soort-
gelijke bescheiden, moge gevolgd worden.

De twee laatste nummers bevatten zekere privilegi�n
van Weert en Nederweert en de regtsgebruiken van Steyn.

Limburgsche documenten van dien aard, zoo als costuy-
men, hof- en bankrechten, molenrechten, grensscheidingen
van banken en heerlijkheden, costuymen van leen- en
laathoven, die in deze Publicati�n of elders het licht zagen,
hebben betrekking op de volgende plaatsen onzer provincie:

Maastricht (1), Meyel (2), Simpelveld (3), Meersseii (4),
Bergh (�), Bemeten (6), Thorn (7), Asselt bij Swalmeu (8),
Terweijer onder Heerlen (9), Gulpen en Neuborg (10),
Geistcren (11), Grathem (12) Vijhlen (13) en Susteren. Zij
werden meermalen beoordeeld en beschreven. Hun alge-
meene strekking is bekend.

Dit is echter minder het geval met stukken als onze
nummers 1 en 2. Deze zijn bosch- en weiderechten en
hebben betrekking op de twee voornaamste gemeentebos-
schen van ons land : het Echterbosch en de Graath,eide.
Men kan, ons erachtens, deze bosch rechten terugbrengen lot
de markrechteu der Duitsche stammen. Zij handelen immers,
gelijk deze , over een bepaald grondgebied, waarop de
buurlieden uit den omtrek eenig recht bezitten. Zij bepalen
het eigendom van dat gebied en de wijze waarop er
gebruik van gemaakt wordt, alsmede hoe dit gebruik geregeld
en beschermd wordt. Beide bosschen waren echter geen
oorspronkelijke marken. Indien wij den inhoud der bosch-
rechten gelooven mogen, zijn ze ontsproten uit den boezem
van het kroondomein onzer frankische koningen ; het bosch
van Echt uit dat van Pippijn van Herstal en de Graatheide
uit de eigendommen van Swentibold, koning van Lotharin-

(1) PtiM. ete. du Limbourg, t. III p. 252.

(2) Ibid t. XI p. 241.

(3) Ibid t. VII p. 540.

(4) Ibid t. IV p. 33 en VII p. 341.

(5) Ibid t. VI p. 37.

(6) Ibid t. IV p. 45.

(7) Ibid t. VIII p. 195. - �

(8) Ibid t. VI p. 255.

(9) Slanghen. Hef markgraafschap Hoensbroeck, p. 201.

(10) Publ. etc. du Limb. t. VII p. 345 et t. IX p. 280.

(11) Ibid t. IX p. 241.

(12) Ibid t. VIII p. 285.

(13) Quix. Geschichte der Abtei Burtscheidt p. 181.

gen (1). Zij zijn eerst marken geworden ten gevolge der
wegschenking. Hierin verschillen zij dan ook van de oor-
spronkelijke marken en gemeenteweiden, die over den gan-
schen Duitschen bodem verspreid zijn, en waarvan men nog
hier te lande sporen vindt in de gemeenschappelijke heiden
onzer Limburgsche Kempen. (2)

De heer Sloet van de Beele, die zich met de studie der
Geldersche markrechten heeft onledig gehouden en over dit
onderwerp veel licht heeft verspreid ; leert ons dat de mark-
rechten in het algemeen over drie zaken handelen : over den
grond, de personen en de rechten. De uitlegging, die hij
van deze drie zaken geeft, kan ons strekken tot nadere
kennis der boschrechten van Echt en Graatheide, waarom
wij ze hier op het einde dezer korte inleiding mede-
deelen : «Men vindt � zegt hij � door het geheel oude
Duitschland grootere en kleinere grondoppervlakten, bij
verscheidene personen in gemeen gebruik. Zij komen
onder verschillende namen voor. De meest algemeene zijn:
mark, gemark, dikwijls met het bijvoegsel: gemeene en
opene, of samengesteld met veld, bosch, hout of woud.
Sedert de twaalfde eeuw vindt men gemeinde, gemeente,
almennig, almeine, alsmeind en dergelijke woorden, welke
een denkbeeld van algemeenheid, gemeenschap uitdruk-
ken. (3) In Westfalen en in ons land is de benaming van

(1) Zie de boschrechten van het Sustersche bosch uit 1260. in de Pnbl. etc. du
Limb. t. VI p. 538. Ook dit bosch schijnt uit het landsdomein ontsproten te zijn.

(2) Om eene landstreek � zegt de Heer baron Sloet � door een Ger-
maansche stam ingenomen, te doen kennen en als eigendom te doen eerbiedigen,
werden op de grenzen teekenen in de boomen gesneden, aardhopen, stecnen
en palen opgericht, of wallen opgeworpen, die men landweeren of landgracht.cn
noemde. Een alzoo kenbaar afgeteekendc streek werd eigenaardig een gc-
markte genaamd, en, met weglating van het voorzetsel ge, dat dikwerf wegvalt,
cene markte of mark. Sloet, Van Als p. H.

(3) Grimm vertaalt Almende door Silva communis, compascuum. Dezelfde
beteckenis heeft het woord gemcinte in de Clernis van het Echterbosch.

buurschap, boerschap (communio rusticorum), broek, en
op de Veluwe maalschap, zeer gangbaar (1). Deze gronden
hebben bepaalde grenzen, welke dikwerf niet te samen
vallen met die der politieke verdeeling. Vele zijn er, die
niet slechts in verschillende burgerlijke gemeenten, maar
in verschillende Staten liggen (2). Een parochiaal verband
is bij velen op te merken. Wegens de grenzen door boo-
men, steenen, belten enz. gekenmerkt is de naam markt
een der meest karakteriseerendc en meest gebruikelijke.

»De personen, die de marken gebruiken, dragen ver-
schillende namen , meestal in overeenstemming met die,
welke aan de gronden gegeven worden, als daar zijn :
markers, markgenooten, hollen, ganerben, alpgenooten,
schaarmannen, buren, malen. Die van erven, ge�rfden,
erfgenamen , gewaarden , buren zijn in ons land zeer
gangbaar.

»Het gebruik bestaat in het genot der natuurlijke voorl-
brengsels van den grond : hout, plaggen , schadden,
steenen, leem, turf, heide, gras, veeweide, jacht, vis-
scherij. Dit genot is uitsluitend, zelfs zoodanig, dat het
meestal aan de markgenooten niet vergund is, wat de
mark hun oplevert buiten de mark te verkoopen (3). Te-
genover het genot staat de verplichting tot hel onderhouden
der zaken, die ten dienste van allen zijn bestemd : wegen,
stegen, waterleidingen, waterkeeringen (4)

(1) Hier in Limburg noemde men de marken voor zoover mij hekend is :
de gemeente, het gemeen broek, de gemeen heide, hel gemeen boseh enz.

(2) Dit was het geval met de rechthebbende kerspelen op de Graalhelde,
die in de middeleeuwen ten deele tot het land van Borne en ten dcclc
tot dat van Valkenburg hehoorden, en ook later tusschen Gulik en Belgi�
verdeeld bleven.

(3) Vergelijk art. 14 der lleschrievinge van de Graatheide en art 21 der
Clcrnis van het Echterbosch.

(�i) Vgl. art. 12 en 20 der Clernis en art. 0, 10, 11 en 12 der Beschric-
vingc van de Graatheidc.

»Het gebruik der gronden is niet afhankelijk of beperkt
door den rang of stand der personen ; edelen en onedelen,
ridders en knechten, goedshceren, ministerialen en vazal-
len, vrijen en hoorigen, geestelijken en leeken oefenen te
samen gemeenschappelijk dezelfde rechten uit (1). Hieruit
volgt, dat die rechten geen persoonlijke, maar zakelijke
zijn. Oorspronkelijk waren zij verbonden aan een huis en
hof, aan de saaiweer. Later werden zij daarvan afgeschei-
den, vervreemd, en meer dan ��n recht kwam in handen
van denzelfden persoon.

->Omtrent den eigendom van den grond onderscheidt
men in Duitschland twee�rlei, namelijk : of de mark is
vrij en de markgenooten hebhen den onbeperkten eigen-
dom ; of de mark heeft eenen goedshcer of had eenen leen-
heer. In dit geval berust bij dezen, zoo als men zegt, de
echte oppereigendom , terwijl het gebruik uitgeoefend
wordt door de precaire bezitters van huis en hof. Vele
van dezen aard komen er niet voor; en in ons land,
althans in Gelderland, geloof ik niet, dat er op grond van
stellige oorkonden ��ne is aan te wijzen (2).

»Wat de inrichting van de huishouding, de economie en
politie der mark betreft, deze berust geheel en uitsluitend
bij de markgenooten, zelfs in die marken, welke eenen
goedsheer hebben. De markgenooten zijn hun eigene
weigevers en rechters, en hierin is een der meest eigen-
dommelijke kenteekenen van de marken gelegen, die haai
scherp van ieder andere vereeniging, van geineenschap-
pelijke gronden onderscheidt. De markgenooten leven als

(li Zie het additioneel artikel uit 1tl(> van de Beschrievinge der Graatheide,
waardoor eene inbreuk op deze algcniecne bepaling gemaakt wordt.

(4) Over het oppergezag van den heer van Borne op de Graatheide zie art.
2, 5 enz. van de Beschrievinge. en over de.rechten van den hertog van Gel-
dcrland op het Echterbosch zie art. 1, 2 en �fder Clernis van Echt.

zoodanig onder het bestuur van eigengekozen of erfelijke
rechters (I), bepalen zelven eigenmachtig wat recht zal zijn
in de mark, komen in ongeboden en geboden vergadc-
ringen bijeen, zijn de oordeelvindcrs als de bank gespan-
nen is en doen door hunne beambten het gevonden oor-
deel ten uitvoer leggen." (2)

Dit kort betoog zal voldoende wezen, om onze bosch-
rechten naar waarde te kunnen beoordeelen.

Bergh-Terblijt
20 Oct. 1875.

(1) Vgl. art. 9, 17, 18, 19 enz. der Beschi�cvinge der Graetheulo. Het
Holtgeding te Echt bestond uit de burgemecsteren en het gericht, \'maar de
clernis is opgemaakt »in cyn volle vaegtgedinge" bijgevolg in tegenwoordigheid
en met toestemming der buurlieden en markgenooten. Men weet overigens dat
onze vroegere burgemeesters de vertegenwoordigers waren der gemeente.

(2) Sloet van de Bkei.e. Van Alt p, 70-71. Over de markreehten iu Zwit-
serland raadplege men een wel doordacht opstel in de Revue des deux Mondes
jaargang 1873 p. 610.

-■^-i^iTWir-^-

De Graatheide bij Born.

Wij hebben onze zienswijze betrekkelijk liet verblijf van
Swenlibold, koning van Lotharingen (895-900), te Boni
bij Sittard, en diens schenking der Graatheide aan veertien
kerkdorpen uit den omtrek, in onze Geschiedenis van Sus-
teren (Publ. etc. du Limb. 8 IX p? 461, jaargang 1869)
blootgelegd; het is dus overbodig, dat wij hier nogmaals
daarop terug komen.

De beschrijving der schenking van koning Swentibold, die
de boschrechten der Graatheide voorafgaat, is meermalen in
druk uitgegeven. Men kan liet vinden in onze Geschiedenis
van Susteren , en in eene CoIIection de pi�res relatives au
partaqe de la Graatheide, uitgegeven in 1821 door wij-
len den advokaat Sassen , te Maastricht. De boschrechten
tegelijk met het verslag zagen het licht in den Siltarder
Stads und Kreises-kalender auf das Jahr 1823. Dit stuk
evenwel is aldaar uitgegeven volgens een slechte copie en
bijna niet verstaanbaar.

De uitgave der beschrijving en der boschrechten, die wij
hier openbaar maken, is genomen van eene copie op papier
uit 1592, die wel is waar niet geauthenliseerd is, maar
die ons toch als de beste voorkomt, welke wij tot hieraan
gevonden hebben (1).

(1) Afschriften bestaan in menigte in de dorpen der omstreken van Sittard,
maar de meeste zijn onjuist en slordig afgeschreven.

Die beschrievlnge der Graedtheyde.

Het was eenen heer tot Born, der was geboren van
Overlandt, uijt Ungeren (1). Koninck Sanderba�dt was hij
g�nant; die lagh by synder Vrouw en sliep , ende Godl
sandt hem in sijnen sinn, dat he sich mit haer berije (2),
dat hij wolde geven den ermen luijden eene gijffte om
Godt, want hij hadde se dick gebrocht in grooter noot;
ende het beliefde haer, dat hij hun gaf den bosch gehejjten
die Graedt metten heijden ende weijden , omdat hij voor-
tijden dese landen metten luijden dickwijls gebracht hadde
in groot lijden , met rooven ende branden ; soo dat by
aen hon sijn ziele wederom wolde quyten. Ende desselven
morgens, doe hij op was , herhaelde hij aen sijne heeren
die bij hem waren, wat Godt hem hadde gesandt in sijnen
sin ende ginck, doe de miss uijt was, tot einen van
sijnen dienaren, en dede hem op sijn peerdt sitten, terslont
doe die heeren water genoemen hadden voor den eten ;
ende soo straeks riet den dienaer van der bruggen ; ende
koninck Sanderba�dt hadde hem gheseijdt: soo wi veel
kirspel-dui\'peu , dat hij umbrijdeu konde bijnnen der
maeltijdt, die souden op den bosch, heijde, ende weijde
gehooren. Soo reet hij het eerst aan tot Born , van Born
tot G�ttekoven; van G�ttekoven tot Limborch; van Limborch
tot \'Sitlerdt; van Sitterdt tot M�nstergeleen; van M�nster-
geleen tot Opgeleen; van Opgeleen tot Beeck; van Beeck
tot Elsloo; van Elsloo tot Steijn; van Steijn quaem hy aen
Fluijeren (3), ende daer stont een wijtt ros gesadelt, en

(i) Andere handschriften hebben Lotharingen. Koning Swentibold was inder-
daad een Hongaar van geboorte.
(2) Berjje, beraden, in overleg treden.
(5) Een ander handschrift heeft Houserlinde.

sijn peert was moede ; ende hij stont van sijn peert en
satt sich op dat wijt ros ende leet dat sijne op de plaetse
staen, ende reet daervan dannen tot Vrmondt; van Vrmondt
tot Berg; van Berg tot Beecht; van Beecht tot Papenhoven;
van Papenhoven tot B�chten; ende reet alsoo tot Hvltum;
en vandt daer een alt wijft\' bij dem valderen staen , ende
baedt haer, dat sij hem dat valderen op dede, des sij niet
doen en wilde; ende doe vvaerdt hem een teicken gedaen,
dat die heeren geten hadden ; soo reet hij om Ho�tomb,
ende was noch tot Born te goeder tijd , dat koninck San-
derbaudt met sijn heeren wederom water naemen van der
maeltijdt; ende doen vertoeg (1) hij dem heeren, waer hij
all geweest was, en wie dat hem al gegangen was. Doen
ginck koninck Sanderba�dt sitlen ende ordineerde die
rechten, die blijfen souden, ende die breuken die hij ende
alle toecomende heeren van Bom weder solden hebhen ,
ende dat sij overheeren blijven solden aen die meerge-
noemde .gemeinde , ende om des gemeinen orbers wille ,
op dat der bosch niet verganckelijck en worde.

I. In den eersten spraeck der koninck: want die vrouw
tot Ho�tem den dienaer niet door laeten en wolt, soo sijn
die van Holt�mb der gemeinden ten ewigen daghen quijt.

II. Voort soo sal een heer van Born , die nu is of
ommermeer sal worden, een overheijdt blijven , ende sal
den voorgenoemden bosch doen hoeden mit twee fursteren;
der sal hij eenen setten, en die ganze gemeinde van den
XIV kirspelen den anderen; ende dese beijde sullen geeijt
sijn ende gesworen den heer van Born en oock der ge-
meinden, beijden hunne rechten te bewaeren; und daerum
dat een heer van Born desen voorgenanten bosch hoeden
sall, als vorgenant is, soo sal een heer van Born dat

hoghgericht hebben van der voorgenanten gemeinden en
oock dat wijlt dat daerop sal sij n , ende die keuren , die
op vorgenaemden bosch fallen sullen als hiernae be-
schreven staet.

III. Ende oock heeft een heer van Born dat eijod , dal
uijt den voorgenanten bosch gespleeten is, t�r sijnen kamer
brandt, dat geheiten is den Vrijboseh; ende niet meer
rechten sall een heer van Born in den voorschreven bosch
hebben te boschen noch te hawen.

IV. Item dit sijn die rechten, die die gemeinden op den
bosch hebben: In den eersten, soo sal een jeg�ijck
priester , die in die voorsch. XIV kirspelen woont, ende
die kirspels kercken bediendt, hebben des jaers IV waghen
groen houdt uit den voorsch. bosch: dat is te weeten te
alieken hochtijdeu, korsmessen, paschen, pingsten ende
allerheiligenmesse ein foder; ende daer voor sal een jeder
priester voorsch: alle sondags in sijn kirspels kercke
bidden ende doen bidden voor koainck Sanderbo�dt en
sijn huijsvrouwe seelen. Eude voort, soo magh een jeg�ijck
mensch, der woont iu eenig van dese voorsch: xiiij kir-
spelen boschen, wanneer dat hij wilt, op als�lckc keur,
als hier na beschreven staet.

V. Hem is het saecken dat jemandt in desen voorsch:
bosch veert met wagen , als hij houdt soo roept hij ; ais
hij lijedt (1) soo biddt hij; als hij vaert soo fluidt hij (2).
Kan hij dan alsoo seer gefaeren, dat hij mit zijn vorste
peerdt op sijnen hoff kan komen, daer hij woont, dat die
v�rster hem nae komen, soo sal dan der geene , der den
wagen drijeft, sijne roede achlerwarts schieten, ende daer
met sal hij quijl zijri op dij tijdt.

(1) Liedt: den wagen belaadt met hout.

(2) Als hij wegrijdt zal hij fluiten.

VI. Maer is het saecken dat hem die f�rsters te achter
volgen konnen , eer hij op sijnen misthoff kan kommen ,
ende dat hij geladen heeft eenig van drijen ke�rha�t: dat
is te weeten, eijcken , beucken ofte linden, soo sal der
ftirster dat ierste peerdt uijt spanne en penden fur drij
rinsche gulden, sonder eenigh wider segghen des geenen,
der dat peert is ofte dat ha�t; ende van dese voorsch :
drij rijnsche gulden sullen ij sijn dem heer van Boni ende
eenen den voorscli. fursteren.

VII. Vort ist saecken dat die f�rster emandt tinden
houwen keur l�audt, die niet en vaert met waghen , den
sullen die fursteren penden dat wapen ofte dat bijel, daer
hij mit houwt, ende laten hem dat niet loseu sij en
willent. Vort so magli men tacken van dem ke�rho�t
houwen inde all ander hout van der erden, sonder die
drij k�erho�t, eijcken, b�eekeu ende linden vorsch.; ende
waer het saeck , dat emandt ke�rho�t gehouwen hadde
ende blijff daer liggen over den derden dagh , en enigh
mensch van den xiiij kirspelen viudet, ende kan het
bewijsen, dat het soo langh af is geweest, soo is het ver-
leegen hout ende soo mag eenig mensch van de xiiij
kirspelen het wegvaereu sonder misdoen.

VIII. Item ist saeck dat emandt in den bosch ten ontijl
vaert met wagen ende dat hij wederom op sijnen boft
kommen kan, soo is hij frij , maer finden hem die
fursteren , soe mogen sij dan dat voorst peerdt penden ,
fur ein vat even of V schillingen daervan te geven, ende
een kerr f�r iij schillingen ; ende eenen kre�twagen f�r
XV penninghen ; een bussel, soo eenen mensch draeght,
f�r een alt meureken ; ende dat des daghs niet meer als
eens. Die kleijn keuren sijn den fursteren ; ende daer
heeft der heer niet aen , en waer het saeck dat emandt

eenigh ke�rhaiit atsniede met seegen, dat war gestoolen,
ende des heeren will, sonder lijff of lid te neemen.

IX. Ende want een heei\' van Bom seijdt ofte verneempt,
dat der bosch voorsch: te seer verfijlt ofte schangen geijt,
soo magh he den bosch doen te vreeden leggen met
raedt der xiiij kirspelen-dorpen voorsch:, op einen dagli
als hij wilt; maer soo mott hij clan des nesten sondags
dar bevoorn doen gebijeden in de voorsch: xiiij kirspels-
kercken, dat sij komen op eenen gemeinen dagh in de
eerst genoemde weeck aen denselven bosch thegen Bergh,
op dem Roorsack (1). Ende blijfft eenigh van den voorsch:
kirspeldorper buijten , ende die, wer der Heer van Born
ende des bosch recht niet souden gehoorsamen op den
genoemden dagh , der in de kereke geboden were, soo
magh den Heer van Born mit raedt der anderen, die daer
waren, soo vern als emandt uijt den kirspel op de
voorsch: ho�tghoding were, wael afsluijlen; maer wer
daer eenigh ander kirspel van de xiiij kirspelen sterek
van le�den, die mogen hun wael leeneu man van hunnen
luijden, en dacrmil sullen sij noch bij hunne gerechtigheid
blijfen, die sij tot den voorsch: bosch hebben. Ende daer
sal hij mit raede der gemeinden van den xiiij kirspelen
den voorschreven bosch te vreeden leggen, v jaer oflen
iij jaer, daer nae dat dit den Heer met der gemeinde
oorberlijck dunkt te sijn in als�lcker maeten.

X. Of het saeck were dat emandt binnen den tijden ,
dat hij te vreeden ligt boscht {"2), het were groen hout
ofte tacken van den voorsch. drijer ke�rho�t, met wagheu,
karren ofte busselen, den die f�rsteren vinden, eer hij op

(I) Andere handschriften hebben Neursacck of Remsaek.
<�>) Hout kapt.

sijnen hof! quaem als voorschreven is, den sullen die
voorsch. fursteren penden f�r den hoogen keur.

XI. Ende were het saeck dat desen voorsch: bosch te
vreeden lagh, en dat dan een heer van Boni emandt hout
in den voorsch: bosch geeft, het were luttel ofte veel ,
soo moghen alle de voorsch: gemeinden wederom bosschen
als eerst, eer hij te vreeden gelacht was.

XII. En were het oock saeck dat emandt flihr door of
neven den bosch mit kar ofte met waghen, ende dat hem
iet brak aan zijn getouw, ein rond ofte ein tonge ofte ein
witze, die magh ein ander in den bosch houwen ende
legghen dat alde op de stadt, of den bosch te vreeden
ligge of niet, sonder eeuigh misdoen.

XIII. Vort were het saek dat de fursteren emandt
fanden, der geboscht hadde in den vorsch: bosch met dei-
nacht ofte daege op sondag ofte op geboden vijerdaghen ,
den mogen sij borchtochten ofte fangen tot des Heeren
wille van Borne sonder hem lijff of lidt af te nemen.

XIV. Item ofte emandt die woont in den voorsch: xiiij
kirspelen hout in den bosch gehohlt hedde en heddet vrij
heijm op sijn goedt, ende droget ofte fuhret uijt den xiiij
kirspelen, ende die fursteren of emandt der in die xiiij
kirspelen woont mogen die l�ijden dan aenbrengen ende
borchtochten ; die dat gedaen hebben sullen aen den Heer
sijn verfallen , sonder lijf ofte lid te nemen , tot sijnnen
wille. Ende desgelijcke ofte een huijs van den hout uijt
den bosch getimmert were, en magh men niet brecken
ende buijten den kirspelen verkopen ; ende wer dat eerst-
werff aenbrengt sal syn borchtocht daeraf hebben ofte die
f�rster het gedaen liedden.

XV. Ende were het saeck dat emandt boschde iu
vorsch: bosch , der niet en woont in eenig van den
vorsch: xiiij Kirspelen, het were mil waghen of sonder

waghen, en dat dien emandt vonde, dei* woonde in den
xiiij kirspelen, die moghtem penden fiir den hochsten
keur, gelijck of�em die forsten gepandt liedden.

XVI. Wanneer een heer van Boni eenig hout weggeeft,
soo ist dergeene dem dat hout gegeven is , als hij het
afhoudt, schuldig den f�rsteren van sijnen hout eenen
alden groot.

XVII. En were het oock saeck , dat emandt van den

f�rsteren borchtocht were , ende seggen wolde, hij en \\.

were niet te recht geborchtocht, soo sal der Heer,van
Bom, tot sijnen genoegde, dan een houdtgeding doen
maecken, wie dat voorschreven is, en wat dan die xiiij
kirspelen hem wisen nae der kunden van der f�rsteren
ofte goede luijden, dat magh he nemen.

XVIII. En were het saeck dat emandt gewisen wordt
op des hoflfs hogen keur, het were man ofte wijflf, ende
stelde den keur niet af, soo sal en mag der Heer van
Born die f�rstcr senden in die kirspel daer hij woont, en
doen desen menschen geseggen , dat sij hem zenden te
Born voir sijnen keur; ende doen sij des niet, soo sullen
sij allen van desen kirspel der gemeinden met sijnem toe-
behoor q�ijt sijn, soo verre hij hem krijgen konnen; Ende
als hij hem te Born heeft, soo magh hij hem doen halden
ter tijdt toe, dat hij die keuren ofte keur betaelt, soo wij
dat gelegen is.

XIX. Ende wilt ein Heer van Born nader bescheidt sien
ofle horen van den vorsch: xiiij kirspelen, so sullen sij
dit bewisen met hun bosschen ende houwen, drijven ende
vlieten ende varen tot der vorsch: gemeinde uijt ende in,
so als sij dat f�r mennigen jaren her gebracht hebben,
ende mit hunne gemeine veestraeten, die uyt elcken kir-
spelen komen op den vorsch: gemeinden; ende dat sijn
bon segelen ende brief, die van gantzer werde sullen sijn

totten ewigen daghen toe, gelijck die hier to gehalden en
gegeven sint.

XX. Item die t�rsteren sullen alle sondaghs te Boni Ier
misse komen en als de misse uijt is, oock mit op der
borch gaen, en dan sal men hun die sop geven, ende
sullen bij hunnen eijdt, den sij gedaen hebben, de rechte
wacrheijdt seggen aan den Heer van die keuren ende
br�eken, die binnen der vorsch: weeke verschenen ende
gefallen sijn ; ende dan is den Heer elicken f�rster allo
jaers eenen grauwen winter tabbert schuldig.

Item in dem jaer ons heeren 1486 werd gauz ver-
draeghen , dat alle de gheene , die in den xiiij kirspelen
woonen ende opgaende bruggen hebben dat die voortaen
op den voorsch: bosch geen recht hebben, want sij fi�r
hun selven herlichheijdt hebben ; en willen , men sall sij
borchtochten off sij daerop doen bosschen of houwen.

Eenig halffener, die in die xiiij kirspelen wonen , ende
met hunnen nab�eren geen gebuurschap halden en willen,
sullen afgeslooten worden tot der tijdt toe, dal sij gemoet
sijn met den nabe�ren lijft ende leijdt te lijden , doen sij
daerboven, men sal sij borchtochten.

Al deese puncten staen tot erkentenis der 28 man , te
weten van ider kirspel twee.

Item dat vors. is gecollationcert mytten principael, dal
ich vonden hebbe int ampt van Born , op dinsdach in
juny genaemt hoymaent, Anno xvxxxiiij.

II.
Echt en het Echterbosch.

De Wel Eerw. Heer G. Peeters, kapellaan te Blerick,
heelt een uitvoerige beschrijving geleverd der gemeente
Echt. Deze heelt het licht gezien in deel IV p. 52-145
dezer Publicati�n. Het komt ons dus onnoodig voor over
de geschiedenis van Echt hier nogmaals uit te wijden.
Daar de geachte schrijver evenwel een merkwaardig do-
cument dier plaats, de Clernis van het Echterbosch, niet
bespreekt en misschien ook niet gekend heeft, schijnt het
ons passend dit stuk hier als bijdrage tot zijnen arbeid
te laten volgen.

De «Clernis vander gemeynte van Echt" wordt ingeleid
door eene beschrijving der limieten van het toenmalig
kerspel Echt, die tamelijk wel met die der hedendaag-
sehe gemeente overeenstemmen. Echt grensde, toen gelijk
nu, aan de Oude-Maas en aan de dorpen Maasbracht,
Montlbrt, Posterholt, Waldfeucht, Saelelen, Havert, Suste-
ren en Roosteren. Deze omtrek bevatte de inwoners, die
met de hoef Gerborgh, onder Roosteren, rechten hadden
op het bosch. Zij handelt verder over het «Echterwalt" ,
hetwelk de bewoners, volgens den inhoud van dit stuk
van koning Pippyn hadden ten geschenke bekomen (art.
2.); over den graal\' van Gelder als beschermheer van het
bosch, over de vorsters de boschrechten, de boschgedin-
gen, enz. Men moet zich niet laten misleiden door het
woord «gemeynte" hetwelk zich in het opschrift en in
den text van dit stuk bevindt. Dit woord wordt hier niet

altijd gebruikt in den zin van ons modern woord ge-
mcente, commune; maar het beteekent ook, zoo als wij
dat hierboven reeds bemerkten de onverdeelde gronden
der inwoners, de gemeenzame veeweide en het gemeen-
zame bosch, silva communis, compascuum.

De Clernis van het Echterbosch dagteekent uit 1477 en
is gevolgd door eene uitspraak van den hertog van Gulik
des jaars 1554 betrekkelijk verscheidene moeielijkhedeu
gerezen tusschen de inwoners van het hertogdom Gelder
en die van het hertogdom Gulik , betrekkelijk hun
wederzijdsche belangen. De voornaamste punten, die in dit
stuk besproken worden, raken : het turfsteeken, het hout-
houwen en de veedrift der Gulikschc inwoners in het
Echterbosch, het herstellen der oevers van de beek bij
Nieuwstad, de limieten tusschen Susteren en Roosteren,
Echt en Ophoven, Echt en Waldfucht, Saefelen en Havert,
tusschen Echt en Karcken, tusschen Lierop en Melick,
tusschen Beesel en Belfelt ter eenre en Mulbracht en Kal-
dekirchen ter andere zijde, tusschen Lobberich en Breyll
enz.

De Clernis met de zoo even gemelde Bijlage werd gedrukt
te Roermond bij Frans Maxmiliaan van Ophoven (1721-
1749) en telt elf bladz. in fol. Wij danken een exem-
plaar van dit uiterst zeldzaam schrift aan de vriendschap-
pclijke goedheid van den Hoog Edelgeboren Jonkheer van
den Bergh, procureur-generaal bij het provinciaal hol te
Maastricht. In den Catalogus der Handschriften, nagelaten
door wijlen den Heer Notaris Guillon, komt onder N" 9
een geauthenticeerd afschrift dezer Clernis voor. Andere
exemplaren zijn ons niet bekend.

Clernis vander geineynte van ECHT.

IN N0M1NE DOMINI Amen. Idt is tho weten dat der
bijfanck ind Rcinonge der Gemeinten van Echt aengiet op
ter Lieftiegen to duchten op ter Maesen, int soo vort op
Hoemborgh, van Hoemborgh vort die straet langs neven Sint
Joest die straet all u\\t, so wat op desesijde geseeten -is,
gehoort in onser Gemeynten, ind is in onsen bijfanck,
van der straeten vort neven Sinl Joest op Hupsen boem,
van Huysen boem vort langs G�rsseller, van Gersseller op
Rijsdijck , van Rijsdijck voert langs Monffotder veldt, soo
voert langs ghen Ouwen, ind gen Ouwen en hoert in
onsen beifanck niet, van gen Ouwen voert langs der
Mvnnixbosch, van dan soo voert langs Postert ind soe
voert tot Kierenssen aen de Cluyse, van der Cluyseti voert
te Suepert aen den boem, van dan voert langsgen Harenre-
veldt, van den Haretirevelde soe voert fur Fucht op tie
Hollerstraet, ind daer so ligt ein guet is geheyten Ruttings
guet, dat guet gehoert in onsen beifanck, het gefiele sich
op eyne tiet dat der Amptman des Heeren van Heynsbergh
einen misdedigen man gefangen hadde op desen selven
Ruttings guet ind der Amptman van Montfort mit den van
Echt verforden ind vervolghden dat soo verre dat der selve
man wederomme op \'t selve Rutgens guet gelieven waert
in soe wes gerichts daer van quaem geschieden overmits
der Greve van Gelre ind anders nemants; ind daeromme
dat de selve Ruttings guet der kircken van Echt ongelegen
is heeft die kirck van Echt erffelichen alle jaer van den
selven Guede vier pont Was ind VI d" t\'sins ind daer mede

soe moeguu die selven die opten guede vurss. woendeii
off ouch noch woenen moeghen hoen kirckrechten tol
Fucht ontfangen ; item van Ruttings guede soe voert op
ten Duven poel, van de Duven poel aen gen Santgaet, ind
van dan voert aen gen Leuwen buecke, van dan voerls
langs gen Sastelre veldt, ind van dan soo voert op Heylare
voirt tot Hoyngen in der beecken; ist saken dat jemant were
der broeckig holt geladen hedde ind ennig vande furster
tot de queeme ind dat steil peerdt ter halver beecken, met
syne roede achter op synen aers ruerden, der selve sall
noch op onsser Gemeynten gepant syn , want die halve
beecke noch in onsen beifanck is; van der Beick voirt
langs dat veldt op die Raeverder veestege van der Veestegen
voirt langs Haeverdervelt ind toe vort op gen Laeehbane
tusschen die twe brueck recht door die heide op Milis
Grove , van Mylis Grave op Vermaletteneyck, van dan voirt
op ten Witten stem langs Dieterveklt, ind soe voirt op
ghen Hulfshegge , van dan voirt in Boenigher hegge, ind
van dan voirt in ghen Doetbroeck, van dan voirt op gen
Hoege brugghe,, van der Hoeger bruggen recht voirt op die
Nielie Maese, soe recht op ten thooren van Akten Eyclc.

1. Alle die geene die binnen desen beifanck vurss: woenhet-
tigh syn die gehoeren op dese Gemeynte van Echt, uytgeschey-
den eyn hoff geheyten Vroenhoff onsen genedigen Landtheer
toebehoorende gelegen t\' genen Breuck der nu onbetimmert
is ; weert saecke dat der hoff betimmert wurde ind daer
op lude woenden, die en sullen gein gemeinschap hebben
met den luden van Echt in der Gemeynten vurss: ind die
saecke daeromme der selve hoff vurss: gein gemeinte
gebruycken en solde is, dat idt is geweest op ein tiet dat
ein Greve van Gelre ter tiet onse genedige Heere eynen
dienre hadd den toebehoerden den hoff t\' Gerborgh tot
Tuide gelegen , in den kirspel van Roesteren , ind omme

trouwen dienst wil derselve dienaer den Greve van Gelre
synen Heer gedaen hadde, baet der Greve der Gemeynlen
van Echt, dat sey den hoff t\' Gerborgh mit hoen gemeynten
geven wolden, welker beeden hem geweygert waert; soo
vraechden der Greve of he. in den kerspel van Echt gey-
nen hof en hedde der in der gemeynden gehoerden,
men sacht jae, und hem waert voorgelacht der Vroenhoff
vurss :, soe saecht der Greve soo neeme ich mynen hove
sync gemeynten, ind geve sy den hoeve t\' Gerborgh, ind
der hoff der Vroenhoff¹ was berauf\'t syner gemeynten ind
waer vcrgencklich in den timmer, ind nog huden dis daechs
is indder hoft t\' Gerborgh gebruickt und mach gebruycken
der Gemeynten van Echt gelyck den luyden van Echt.

II. Item id is ouch to weten dat die van Echt hoen Ge-
meynle, als den waldt, boss, bruecke, heyde und weide niet
verkregen en hebben noch oen gegeven en is van hoenen
Lantheer, meer van eynen der geheiten was Goninck Pippijn,
umb eeren in dienst will die luyde van Echt den selven
Goninck Pippijn gedaen ind bewesen hadden ; ouch soo
sulden die van Echt toll vry syn alsoe verre sy hoere
lantheeren lyen durften ind alle die rechten te gebruycken
die die Stadl van Aecken heeft, (1),

(I) Het is geschiedkundig dal Pippijn van Herstal den heiligen bisschop
Wii\'o, te Odilienberg gevestigd, tut zijnen zielsbestierder had gekozen en dions-
volgens meermalen te dier plaatse bezocht. Van uit zijne landgoederen te
Herstal, Meerssen, (�angelt of Zusteren leidde de oude romeinsche beerhaan, te
midden door het Eehterbosch, in de rigting van Melick en Odilienberg. Het is
op ��n dier bezoeken, dat deze zinsnede der Clernis duit. De Ecrw. Heer Alb.
Wolters in zijne Geschiedenis der Uil. W\'iro, Pleehelmus en Odgerus p. 37
verhaalt omtrent dit koninklijk bezoek hel volgende : »In de omstreken van
Odilienberg blijft nog eene herinnering aan de bezoeken van Pippinus voortleven
in den naam van eene brug tassehen Echt en Waldvucht op den weg van
Snateren naar St. Odilienberg gelegen, en die den naam van Pippinusbrug be-
houden heeft. Daar zoo luidt de overlevering, te midden van het moerassige
broek, voer Pippinus in zijn voertuig gezeten, zich eensdaags vast. De naburige

III. Item als dan die van Echt desen waldt mille ge-
meynlen daer toe gehoerende langen tiet beseten ind in
Treeden gebrueckt hadden, ind seer wydt ind breit gelegen
was, waerdt hun vast ongereick daer aen gedaen van den
om me geseten uytweldige luden des sy niet wael bij hoer
selven gekeren en konden, soe dat sy om me noitz wille
daeromme by hoen genome ind gekoere hebbe hoene
Lantheer, doe ter tiet eyn Greve van Gel re was, dat he sy
beschudden ind besehirmen sulde vur alle uytweldige
luyde , in des soe suldc he hebben dal derde deyl van
alle broecken oft beteringen, die daer van den walde ind
gemeynte verlieten ; indes soe sette eyn Heer van Gelie
tot der beschirmus as hoen Lantheer eynen Furster, inddie
van Echt twee Furster die alltiet in den hoff tot Echt geeidt
ind geswaeren werden, ind die sullen alle luide penden
die sy opten wald ind die gemeynten broeckigh fynden.

IV. Item omme dese Gemeynte te gebruycken ind toe
genieten, s� syn daer t�e geordineert ind gesat in der
weecken twee Boss-daegen vur die ackerlude, als des
Maendaechs ind des Freidaechs, ind vur die koeler dat
syn die geyn waegen noch peert en hebben des Dinsdaeghs
ind Saterdaeghs, meer die selven moegen hoen holt hou-
wen ouch des Maendaechs ind des Frydaeghs, ind nemant
en sal eycken holt houwen anders dan op syne broecken
et en sy hem dan geoerloft van den Gericht, ind hie toe
soo syn gerechtight alle die ghene die toe der kircken
van Echt gehoeren ind aldaer hoer kirckregten ontfangen

landlieden snelden hem nu ter hulp, waarop Pippinus, ter belooning voor dezen
bewezen dienst, aan de ingezetenen van Echt, het uitgebreide terrein schonk,
\'hans hekend onder den naam van Echterbosch". Ook Knippenberc HUI. eccl.
ducnlm Gelrue p. 55 verhaalt deze overlevering, maar met eenc kleine afwij-
king. Melden wij ten sl"ttc dal tot aandenken aan de schenking van Pippijn
een gedeelte van het Echterbosch den naam van Koningsbosch draagt.

ind in desen byl\'anck sitten, ind anders nemanlz sonder
der hoff t\' Gerborgh daer vur aeff verclaert is.

V. Item dese drie Furster sullen penden allo lude die
sy- brueckich fijnden in onsser Gemeynten oft in onssen
byfanck, jae bis ten eynde ind ter plaetsen dat dat steel
peert op ten mist hoff is, ind koemen die Furster soe het,
soe sal der man daer van ontfaeren syn ind (juijt syn.
Van ingeseeten luiden; ouch meer eenich man, die lot Echt
in die doup gekeerstent is ind aldaer woenatligh is, is
ein geboeren Furster op der Gemeynte van Echt, al soo
verre als hy pendt ind die pende in den hoff lot Echt
bringt; ouch soe moegen alle gemeynte dat syn alle lude
die toter kircke van Echt geboeren ind daer woenhatligli
syn, vuer und flamme op-gaende hebben, alle vuytweldige
lude die sy brueekigh fynden op ter gemeynten vurfs :
penden gelijck den Fursteren, maer sy en sullen gein in-
geseten lude peynden eet en were dat dan gebreick aen
den Fursteren were, soe moegen t\' Gericht sy penden.

VI. Item soo wes dan die Fursteren van ingeseten ludeu
penden, sullen sy des aevents in de hoeff tot Echt brin-
gen ind laeten hun belaelen die broick die daerop gesath
is, gelyck sy hoennen eydt daerop gevvoenlich syn te doen,

Vil. Item soo wat die Furster oft die gesellen, dat syn
Ingeseeten van vuitweldige ludden broeckig finde sullen
sy pende ind iu den hoeff tot Echt bringen, oft doen
gelove ; ind ist saecke dat die uytweldige gebroeckt heeft
ind genade begeert sal men hem gnade doen daer nae hy
gebroeckt heeft, begeert hy ouch rechts, men sal hem des
waldts in haeffs rechts laeten geschien ind wederfaeren,

VIII. Item gebuert sich wael dal onderwylen twistinge
is tusschen den Fursteren, den gesellen, ind den uytvvel-
digen luden die gepant syn, die eine seggen sy hebben

gebroeckl die ander seggen daerentegen ; als men anders
daer van gein waerheyt meer en weyt, soe sal mens den
Fursteren geleufen op boenen eidt, ind die gesellen sullent
op ten heyligen behalden, in die uitweldige gepande luden
niet, want dat alsoe des waldts ind hoeffsrechts is.

IX. Item id is wael geschiedt, dat die gesellen som-
mige tiet vuytweldige lude overbroeckich holt gepandt
hebben ind die uytvveldige luden niet geerne gepant to
haeflfve comen en weren ind hebben mit den gesellen
gecoinponiert ind hebben hoen penningen gegeven daer
mede den Her in der Gemeynten van Echt nae des haef-
fsrechtz seer groet ind veel te koert geschieden ; ind die
selven die dat gedaen hadden als men dat vernaem, wor-
den daer van seer van den Gerichte gestraft; ind moesten
daer van den Heer ind der Gemeynten op gnadc gottbe-
leringe doen, want dat seer svverlichen verhoeden is, ind
niet to myn so en sulden die vuytweldige gepande lude,
hedl men sy moegen crygen, gepant bleven syn, want sy
leghen des waldt und haeffs rechtz gedaen hadden.

X. Item den Heer en magh gein holt ewech geven
sonder die Burgemeisters in den Gericht van Echt, die
Hurgemeisters ind \'t Gericht van Echt en moegen ouch
gein holt ewech geven sonder den\' Heer, mer semptlich
nis men iemant holt geven sal, weerisaeke dat ennig van
hoen sonder den anderen holt ewech geve ind der gene
der dat holt hieff ott haelden daer over gepant vvierde
van den Fursteren oit van den Gesellen hij sulde broe-
ckigh syn,

XJ Item id is wael gesciet dat lude gepant syn geweest
van den Fursteren die saechten sommige gesellen hebben
hoen t\' holt gegeven oft vercocht, oft sy syn wael van
gesellen gepant gewiest ind saechten die Furster oft
eiinigh ander hed hoen t\' holt gegeven oll vercoufft neit

toe min soe en bleven sy gepant, meer alst die gepande
lude in der waerheyt by konden bringen, dat hoen dat
holt alsoe gegeven oft verkoucht was, heft men die selve
gracelyk gehandelt ind deckwyle hebben die selven die
dat holt alsoe vercougt hadden die gepande luden moeten
quyten, ind worden seer daer over gestrafft want et den
gantzen lande kondig is dat nemants des holis megtig
en is dan der Heer milten Burgemeisteren ind den ge-
richt van Echt.

XII. Item die van Echt moegen hoeren waldt ind bruecke
mit willen ind consent hoens Landtsheeren in treden
leggen wanneer hoen dat genoegt, meer der Heer en
sals niet doen sonder den van Echt, nog die van Echt en
sullens niet doen sonder den Heer , meer sementhek
wanneer hoen des genoegen suil sonder jemants bekroenen.

XIII. Item eyn jegelyck sal syne Bossdaege halden weert-
saecke dat jemants buyten Bossdaege bossden ind holt
haelden salmen penden op die broeck die daer op steit.

XIV. Item nemant en sel eyeken hout houwen ; toch
einre tiet uytgescheyden op den Kyrsavent dan soo mag
ein jegelich nae den gueden alden Herkhomen ein voeder
eyeken holts haelen tot synen Kerssstock (1); meer isl
saecke dat jemant is der timmeren wilt, der sal by dat
Gericht komen ind gesinnen timmerholt, ind sal seggen
wat hy timmeren wilt, ind daer nae dat dan syn timmer
syn sall, sullen hem die Burgemeisteren ind t\' gericht
timmerholt geven nae der gueder alder gewoenten.

(1) Van den kerstblok of kerststock, la buche de Koel, wordt ook melding
gemaakt in de Boschregten van Susteren. (Publ. etc. dn Limbourg, VI p. 540,)
Op den huidige» dag bestaat het gebruik der kerstschobbe nog in vele l.im-
burgsche huisgezinnen. Daar de kerkdiensten op kersdag vroeg in den morgen
&mangen, wordt liet vuur \'s avonds te voren niet uitgedoofd maar door eenen
� kerstblok" aangehouden. Zie verder het woord kerstenblock in hel Vlaamsen
Idioiiron van Schuermans p. 353.

XV. Item soo wanneer die gesellen iemant gepant heb-
ben, mit wagen ind perden, die lude ind perde gehoeren
den Heer ind der Gemeynten, ind wage ind gelouwe den
gesellen, die lude moegen mitten gesellen gedingen ind
componeren soe nae sy konnen, wanneer die gesellen
jemant penden sonder waegen ind perde sullen die gepande
lude t\' yeerst mitten gesellen gedingen ind componeren
nae der broeck sy gebroeckt hebben, ind dan voirt mit
den Heer ind den Burgemeisteren, ind oft die gepande
lude niet wael mit den gesellen sig vereenigen en konnen
ind die gesellen te voel hebben wolden, dat sal slaen op
goedtduncken des Gerigtz ind daer mede suilen die gesellen
sig dan laeten genoegen.

XVI. Item soe wanner eyn Eycker gewassen is soe sullen
die Burgemeisteren mitten naebueren op ten bosch gaen
ind den Eycker toe besien ; ist saecke dat eyn voll Eycker
is soe sal der plueger opstaen ses vereken ind die koeter
drie ; ind ist saecke daltet gein voll eycker en is salmen
dat raemen daer nae hoen dunckt dat nutt syn sall, ind
als men desen eycker aldus besien heeft eerrr.cn opsleit ,
sullen die Burgemeisteren oft einsdeels vande Gericht tot
Montfort gaen tot hoene Drossart, in doen hem kont sullichs
alsdan op te Bosch is, ist ein voil eycker sall men mit
hem overkommen nae synre koecken, ist oug gein voll
eycker, sal men oug dat fuegen nae den gewass der eycker
gewassen is, anders so en sal gein man meer vuordeyls
hebben boven den gemeynen man, men willes hem dan
gonnen ; ind dese vereken die aldus op ten eycker gaen
sullen sal men bonen mit den Brandt von Echt ; weert-

(I) Over don eikelenoogst en hot dryven dor varkens in het bosch handelen
ook do boschregten vau Sustercn. Om den eikelenoogst te bevorderen dienden
de bepalingen, die verboden eiken- beuken- en lindonhout te kappen. Zie art.
6 der Besehrievingc dor Graathcide hierboven p. ">i)8.

saecke dat daer eenige vereken sonder den Brandt van
Echt op ten Boisch gingen, sullen verbeurt hebben ein deyl
den Heer ind twee deyl der Gemeynten van Echt, uytge-
scheyden die vereken die van des Drosseten wegen daer
op gedaen worden.

XVII Item ennigh ingeseten man der eyeken holt heft
gehouwen ind niet is ontfaeren, und daer en boven wurdt
gepant der sal boetetig syn X broddrager, ind sullen dat
peerdt setten in der herbergen ter tyt toe dat betaelt is.

XVIII Item als men eyeken holt eweg heeft gegeven dat
sall werden gehouwen in bywesen der Fursteren, ind of\'t
die Furster eweg gingen sullen sey laeten staen by die
Heuwers hoenen staeff oft hoen overste kleidt op dat men
mireken sulde dat der Furster daer by sey geweest.

XIX. Item soo wat hier beschreven is dat hebben Schollis
Burgeineisteren ind Schepenen in die alste guede Knaepen
van Echt die mitertijt syn gehoert ind geleert van hoenen
Vurvaederen ind Vuralderen ind van alder toe Aldereu ,
dat sy dat op hoen eide genoemen hebben ind die wael-
gebaeren lude op hoen huldinge, ind wir halden dat noch
huyden to daege vur recht ind vort halden sullen gelyck
als onse Vurvaederen ind Vurelderen dat gehalden und
gelaeten hebben, want ons onsse Lantheeren alle wege
hir in gehalden ind daer by gelaeten hebben.

XX Item soe alsdan ein tijd lanck ind bysonder in
desen laeren LXXVI ind LXXVII der Bosch seer gehouwen
ind vernielt is, soo wael van den binnens luden als van
den butens luden , daer by groot scade den Heer ind der
Gemeynten geschiet is , ind omme dat nu voormen beter
te verhoeden, soe ist ingesat overmits Heeren Wilhelm
van Flodrop Ritter erff-Vaeghi toe Ruremunde Drossart lot
Montfort, den Burgemeisleren ind gantzen Gericht mit
gefukhgeniKnen der gmtzer Gemeynten van Echt dat gein

man voirtaen, ind nao deser tyl geyn eycken holt houwen
en sall et sy op den bosch oft in den brueek anders dan
op syne bruecken, weer daer in broickich wurde den
sollen die Furster penden ind die perde in dei\' Herberge
settcn, die perden daer uyt niet to nemen die broecke en
is aen gelde betaelt, nemant daer in te spaeren.

XXI Voirt soe wanneer dat jemant timmerholt geheist
heeft ind hem gegeven is sal hy houwen, ind wes soppe
daer van komen, en sal men geinen butens luden ver-
coupen, mer die selve die dat timmerholt gehouwe heeft
maich selve die soppe nae hem nemen, ind geven den
Furslere van illicker vueder soppe J. Brasser, ind istsaeke

�dat hy selve der soppe niet en wilt, mag eyn ander
uytter de Kerspel van Echt die soppe nae hem nemen ind
geven den Fursteren als vurss. is.

XXII Item heeft ons Heer\' den Drossari vurss. ouch
bewillicht dat syn Huyswaegen geyn soppe meer den van
Fucht noch nemant anders verkoupen en sall, meer hy sall
sy toe brande op \'t Huys to Montfort Cueren, off hy wilt,
off ein ander Ingezeten mach sy nae hem voeren,
soe verre der Huyswagen der niet en begeert, weirtsaecke
dat der waegenknegt ennige soppe hir en boven ver-
koucht ind die lude daer over gepant wurden sullen sey
gepant syn.

Weirt ouch saecke dat jemant Timmerholt hieffve ind dat
niet en vertimmerden mer dat verbrende ofle vercoufft,
dal sal staen op straefinge des Gerkhts,

Ouch sal men dat Holt dat tot timmer geheist is ver-
timmeren oft beginnen toe timmeren daer nae dat hy dat
gehaell heelt binnen ses weken,

Ouch soe ist ingesal dat die Fuister dien sie nu op
datum hier onder beschreve alle verdenckenisse opsegge

sullen ind sy noch die nae hoen kommen, en sullen
nemandt verdengen vortaen , et en is mit willen des
Drosseten der Burgemeisteren ind des gantzen Gerichts,

lnd dit sullen die Furster aldus halden op hoenen Eydl
ind voert op sulcke peen als ons genedige Heer Hertogh
Aleph op hoen gesat heeft als by der galgen,

Dit vuns. deser syden is geschiet Anno XIIII^e ind seven
ind zeventigh , XVIII. daghen ind den Meye ind geslaeten in
einen vollen vaeght-gedinge, overmits ind in teghenwerdigheyt
Heeren Wilhelm» Drossart vurss. ind der ganser Gemeynten.
Onderslont Gecollationeert met seecker oudt Quohier in Syne
Majesteyts Reicken-camere van Gelderlant berustende en is by
my Griffier der selver bevonden te accorderen Was onderss:
G: SCHOUTEN

Gecollationeert teghens de Authentijcke
Copie is by my Secretaris der Stadt ende
Heufsiyericht Echt bevonden (\'accorderen,
Quod attestor

De grensscheiding tnsschen Grulik en Gel-
derland, als Bijlage bij voormelde C Ier nis.

Van Gots gnaden wir Wilhelm Hertzog zu Guilich, Cleve
Und Bergh , Grave zu der Marck und Ravensberg Her zn
Ravensteyn Cc. Doin Allen den Jhenigen den dissei\' unser
Brieff furbracht wirdet, zu wissen, nachdem allerley
irthumbcn und gebrechen hiebevor gewest und lange
gestanden haven, zusschen den Amptluiden und Bevelha-
veren des Fursthenthombs Gelre an einer, und_H den
Amptluiden und Bevelhaveren des Furstendumbs Guilich
an der ander syden betreffende die bepaelingen und schei-
dungen der Hoocheyt, und beider vurgenanter Fursthen-
thummen, Jurisdictions, und auch zuissche ettlichen
L\'ntherthanen der selver Furstenthummen angainde die
Vehedrift, Heidhauwen, Torfsstechen, Holtzhauwen und
anders mit Sambt vielerley pendungen wederpendungen,
geweiden, und anderen beswerungen darussz erfolgt, und
aber zu hinlegung und vergleichin solcher irthumben und
gebrechen in dem vergangen Jaer eyn und funfszigh
zusschen der Romischer Keiserlicher Majestatt unsers
allergnedigsten Herren Commissarien und unseren Rethen
und verordenthen Gutliche Bykompst und Communicatien
gehalten, welcke Commissarien sambt unseren Rethen und
verordenthen nach fleissiger besichtigung der strydigen
plaetsen , und als sie beyde partyen aen ieder siden wal
und in \'t lange verstanden ire bescheydt gesehen und sig
uff alles waill und wie sig gebuert informirt hadden ,
entlich uff hoich gedachter Keizerlicke Majesteit und unser
wailbehaegen und believen einen freundtlichen Verdrach
z�isschen beiden gemacht und uff gericht haven , daervan
der inhalt van wortt zu wortt hier nach volgt :

Als die Romische Keiserlicke Majestatt unser allergnedichster
Hew die Edele ende Hoichgelerten Adrian Nicolai oerer Mait.
Gantzeler des Furstenthumbs Gelre, Christoffel Grenen van
Moers, Meester. Johannen Baedt, Meester van Requesten
Ordinaris in oerer Majt. Grooten Raede ende Doctor
Johan Stalbergh oerer Mat. Raed ther einer ende die
Doorluchtigh, Hooghgebooren Fwster WILHELM Hertoug tho
Gulich, Cleve umi Bergh etc. die Erentvesten ende Hoogge-
lerlen Johannen Ghogrieff Cantzeler, Wemheren van Hoeste-
den Hofsmeister ende Amptman tho Grevenbroich ende
Gladbach, Atexander van Drynbom IIofFmeister ende Amptman
tho Bom ende Godarlen Gropper der rechten Doctoren ter
ander syden verordent, die gebrecken die sich tusschen
den Amptluiden ende Bevelhebberen der bepaelingen ende
hoocheyt halven beider Furstentummen Gulich ende Gelre
ende ouch tusschen etlichen Onderdaenen van wegen der
Vehedriflt, Heidhauwens, Torffstechens, Holthauwens, ende
anders tho gedraegen ende eyn tijt lanck erhalden (wa
moiglich) gutlich tho verglijcken ende tho vereynigen,
daer nae hebben de vurgemelte Verordenthe Rede tho
beyden syden die strijdige plaetsen besichtiget, den voir-
gebrachten bewijs ende kondtschappen verhoert, oick sich
der gelegentheyt soo veel moglich erkundigt ende nae
veel gutlicker underredingen ende communicatien sig in
der gutlicheyt soo veel moglich erkundigt ende nae veel
gutlicker underredingen ende communicatien sig in der
gutlicheyt op wailgefallen ende behagen Keiserlicke Majes-
, teyt ende Hoichgedachte Herthogen vergliecken ende ver-
draegen in maeten wee hernahe volgt:

Ten eersten als sich gebrecken erhalden tusschen den
Amptluyden, Bevelhebberen ende Muileren tho Millen ende
der Nuwerstadt, van wegens eynes Dijcks oit Dhams ende

Kallen oft Canails gelegen onder Sittart op der beecke so
doer Sittart loept, soe ist verdragen dat die Moelenaer van
der Nuwerstadt sall laeten leggen in den Dliam ofte �Hjck
tegens den stroum nae der Moeiten van Milten hin aff up
synen kost een Grondt block ofte Vloer, gelyck den grondt
van der overster beecke ende daer upsetten in \'t waterpass
een Canall ofte Kaal thien voet lauck ende haldende einen
voet waters binnen in \'t .vierkhant ende die onderste
plancken van den Canaell sullen niet dicker sein dan
Schipplancken; ende die van der Nuwerstadt soo well om
desen Dijck ofte Dham tho maecken, als om den selven,
mit sambt die boert der Beken tho onderhalden, sullen
moegen die erde nemen up den Guyllichssen grondt, mits
oirlof begerende welck oirloff men hem niet en sal mogen
weygeren , des sullen sy die selve erde gehouden syn te
nemen ter plaetsen daer men hem wijsen sal, ther minsten
schaeden ende ther naester gelegentheyt; ende die Dham
sal nitt hooger gemaeckt werden dan die bempden syn
ende up ter ander syden nae der Gemeynten eyn palm leger
ofte nederer dan ander syden nae den bempden; ooek
sullen die van den Nuwerstadt die vurss: Canaill ende
Dham onderhalden ende als van nooden syn sall die vurss
vloer ofte grondt block mogen fegen doch niet dieper nog
anders maecken dan vorgeseet is,

Thern anderen als oock irdomb geweest is tusschen
den Gerichteren tho der Nuwerstadt ende tho Bom der
Hoocheyt halven ende den Decken tho Sittart ende den
Heeren van Roemen, des Thienden halven by den Wolf}\',
up eenen stuck Landts van der plaetsen an dar die
breide eyck gestain heeft, bis up ein klein eycksken da die
Herlicheit Lymborgh aengaet, d\'welk stuck in den hojf\' to
Gutlinckoven hoert, ende vormails heide geweest aver nu to
Lande gemackt, is in prsesentie des Decken van Sittart

(d\'vvelck soviell hem aengaet geconsen tiert heeft in \'t geenc
dat doer ons soude gehandelt werden) doei* ons Commis-
sarien veraccordiert, dat die voorseyde platz mit der
hoocheit ende Tkienden nae der Nuwerstadt blyven sall ,
ende dat op die platz daer die breide eick gestaen heeft,
ende paelstein, ende ein ander boem, en an dat ander klein
eicksken oock ein paelstein sullen gesat werden , ende ist
den Herren van Hoemen up behaegen als boven gecon-
sentiert, die Thiende up den selven Lande liggende nu
ende voirtain inne to toeren sonder prajuditie nogtans
eins jeders Gerechtigheydt, indien dat Verdrag by Keiseri.
Majest. ofte Hoichgedachten Hertogen niet aengenomen
en worde,

Ten derden als tussen den van Susteren ende Dieterm
ter einer ende den van Roesteren ter andere zyden lange tyt
gebreeken geweest syn aengaende de reyninge ende bepae-
linge der Hoocheit, oick den gebruvck etlicker Gemeynden
up die Geleen ende vloedt Graeff schietende , die Koeckeler
ende Sijpe genoempt, syn die selve nae besichtigung der
plaetsen, verhoer der kuntschappen ende bewijs tho beyden
dheylen dogh up behaegen wo voirss. mit voirweten ende
believen beyder partien verdragen, wo volcht: Nemlich dat
die bepaeling ende scheydinge der Hoicheit hin furder syn
ende gehalden werden sall, van der Alderlerssen wyden
biss in die Heerstraet voirt alle die Heerstraet aff biss an
Brysacksgutt tusschen huys ende schuyr, alsoo dat datt
huys up den Gellerschen und die schuyr up Gulischen gronde
verblyven , van daer vort biss up dat steegh oft vonderen
in die Geleen ende soo voirt die Geleen aff biss an den
Kuchelaer, van den Kuckelaer uit der Geleen langs die Thuin
biss uff den vloedtgraeft vort van dar langs die Thuin s�
an der sypen stain, alsoo dat die Geleen boven den Kuckeler
ende die Tuyn an dem Kuckeler ende sypen die hoicheyt

scheyden on die Kuckeler en sypen in die Getlersche hoicheyt
verblyven ende die Bempden ende andere Erfschaft so
over die Geleen ende Tnyn nae Uieteren liegen in die
Gulissche hoicheyt gehoeren; van dem Tnyn der sypen langs
Berndt van Gressenichs Bempden ende langs Rochus Bempden
ende langs Tl�er Qwalichs Bempgen hinder dem huys ende
langs Pollarts Bempden biss up die Leymkuyll, daer ein
brugge plag to slaen alsoo dat die vurss. Berndt van
Gressenichs Bempden ende Rochus Bempden , Thier Qwalichs
Huys ende Bemptgen, derglichen Pollarts Benden in die
Getlersche hoocheyt ende die Kessels ende Lysbercks Bembden,
voirt alle andere Bempden ende Erfsschaff\'en nae Weieren
in die Gullisschen Hoogheyt gehoeren sullen; van den Leym-
kuylen upt landt van Putten vort all den graff aff in einen
graff dairtegens gelegen die vijf bome, van daer doer den
ho/f\' tho Boeningen , also als die alde schuyr daer plag to
slaen, over den Denne achter door den Bongardt, van daer
in Vencken hoeff\'ken, van daer oever die straet doer Boenin-
ger bempden bis an den stappen by dem fonderen, van den
stappen bis an die kuyll der oversten kanails o/ft rennen in
den doden broick. Wes Bempden olie Er/l\'scha/ft nu vermoge
descr voorss. reynigen up der einer oft der ander syden
lygen ende bequam werden sullen mit aller Hoocheyt oock
da hin gehoeren, doch sullen die van Dicteren ende Back-
hoven wanneer die Bempden aepen lygen, up den Kuckeler
ende Sypen wie van alders, mit oerer beesten die voir
ende nae weyden mit gebruyeken , ende durch die van
Roesteren dar innen nit verhindert werden, ende off der
van Roesteren beesten door die Tuyn wanneer sy aepen
lygen loepen, mag men sie kehren oft uith dry ven ende
nit schutten, so vern sie niet dar in gedreven oft gehoidt
werden; derglicken sal idt oick up den Kuckeler ende

Sypen mit den willigen gehalden werden, ende ein jeder
der synen gebruicken woe bis her geschiet,

Ten vierden in den gebrecken tusschen den van Susteren
ende Lieteren ther einer ende den van Echt ende Uphoven
ther ander syden belangende die Hoocheyt ende Gebrueck
der weuUn mit den Beesten up dem Doedenbroick, Hambroick
ende Veheweyd ende van der bepaeling up dem velde
tusschen beide gelegen is gutlicken verdragen, dat die
hoicheyt in den dooden broick sal gedeillt werden , nemlich
van die Kuyl des oversten Canails by den vloedtgraff dwers
over den Dodenbroick recht uit bis aen die hegge daer die
voetpatt aen dat Dodenbroick schuyt, alsoo dat dat deyll
nae Boningen bempden ende velde, Overmeer gcnoemt, tho
Susteren ende dat ander verblyvende deyll neest den
vloetgra/f mit der hooicheyt tho Echt gehoeren sall, ende
dat die voetpatt oft foer van den Dodenbroick over dat
velt in Cormtz graeff daer ein steyn ligt, recht uit biss op
die straet die scheydung der hoicheyt syn ende blyven sall.
Ende als die van Susteren ein deyll des Hambroicks ende
die Veheweyd samen in oere bepaelung gain, ende die van
Echt dat gantze Hambroick, ende eyn groet dheyl vander
Veheweyden, biss aen den wittensteyn nae sich gaen , so is
verdragen dat solick geschillen tusschen beyder dheils
reynungen halff ende halff gedeilt sullen werden , alsoo
dat t\' gene soe nae Dieteren velde gelegen mit hoicheyt tho
Susteren ende dat ander dheill tho Echt gehoeren sall, ende
sullen tusschen beyden Paelsteyn gesat ende in den
Gemeynten vurss. Graven upgevvorpen werden die hoocheyt
tho intscheyden. Ende soveill die Velie-driff\'t ende Weid
der Beesten aengaet, sullen sie in den gedeilten plaetsen,
so wel in den Dodenbroick als in den Hambroick ende
Veheweid tho gelijck gebruycken, ende dat grass mit den
monde dheilen , avers tho geiner syden sal men plaggen

of\'t reysschen mehen. Ende ingefall mit beyder deilss bewil-
ligung hiernamails bedacht wurde, dat eyn jeder up syner
syden verblyven soll mochten sie oick doin. Ende van
dem wittenstein sall die reynunge en bepaeling voirt oever
ghain up die platz dar vermaleten eick gestaen heeft, van
dar vort op Nelis gra/f, van daer dwers doer dat Venne
all die Laeckbane aff tusschen Sttsteren ende den heseler
broick bis up die Rheyn eyck ,

�en vunfsthen als tusschen den Ampteren Montfort ende
Millen ende sunderlings den Underthanen van Echt eins,
ende den van Fucht, Havert ende Sae/felen anderdeils van
der Hoicheyt , Gerechtigheyt ende Gebruyck des Waldts ende
Gemeynten lange tijdt twijst geweest, ende aver in den
jair vyffthien hondert negen en dertigh up den sievenden
dag van May tho Montfort ein verdrag upgerigt wie id
mit der Geregtigheit ende gebruick der onderdaenen tho
beyden deillen sall gehalden werden , ende hoe well dar
innen oick allerley gcbrecken gefallen, so is dog jetzundet
mit bewilligung beider partien wederomb verdragen ende
verabscheydt, dat men sich to beiden deillen dem selven
verdrage to Montfort opgericht wie die tho ende dusses
affscheyts van wordt tho wort salll gestalt ende inseriert
werden, in allen puncten ende artijckelen gemeeshalden
ende van geynen deyl daer tegens gedain ofte voirgenomen
werden sall. Dweill aver in dem vurss. verdrage die be-
paeling der hoocheyt uit uitgedruckt ende derhalven oick
twijst geweest, alsoe dat die Amptluiden tho Millen idt
daer fur gehalden, dat ein deill des waldts in die hoocheyt
tho Millen gehoeren solde, so is up behaegen wie vurss.
verdragen dat die hoocheyt des vurss. waldts tho Montfort
gehoeren , en" dit bepaeling ende scheydung der hoocheit
lussclien den Ampteren Montfort ende Millen syn en

gehalden werde~sall in maeten vvoe her nae folcht: Ten
eersten van der plaetsen daer die Rein Eick op der Laeck-
banen tusschen dem Susterer ende der van Havert ende
Echterbroick gestain heeft, all die Laeckbaen recht uit na
dem. bossch to bis up den wegh der langs den bossch gaet,
vort al den selven wegh op bis an den Heilre, van daer
langs den Heilre bis up den wegh der nest den graven
ende heggen van dein Stae/feler vehlt gaet, alsoe dat die
Heilre in die hoocheit des Ampts Millen verblyven sall ,
doch voirbehalden dat die van Echt, wanneer Eck�r up
den Waldt is die vereken oever den Heilre biss in die
saeffel sullen dryven ende drencken mogen, woe van
alders gewoinlig; vorts den jetztgemelten wegh allet uit
langs de voirss. hegge ende graeff\'en by den Staeffeler velde
dwers over die straet die in Staeffelen gaet allet langs die
ander heggen bis an die Lewenbock , van der Lewenboecken
die Landtwerung aff bis an gen sandtgaet, van dan die
Landtwerung aft\' biss up den Doven poell van den �uven
poeli bis aen die seven bonre up dem Hidterkamp , langs
die hegge des hulteren kamps biss an dat lantt so in dem
selven kamp ligt ende einen Burgher to Vucht tobehoert,
van dair langs die ruwe hegge so daeromme gelacht is bis
an die Hulterstraet alsoe dat die Hulterkamp to Echt ende
dat stuck landts, so demBurger van Vucht toebehoert, to
Fucht gehoeren sall , vort die hegge up bis an die heide,
jedoch sal die straete geheel Gulissch verblyven ende die
voedtpatl ende stegh so oeuer den Hulterkamp gaet sal ver-
blyven, ende van den van Vucht onverhindert gebruyekt
werden ; vort oever die Hulterstraet langs dat Hulterveldt
ende der van Vucht erff biss an dat ort desselven veldts,
van dem orth den wegh recht uyt bis op dat ort ende
graven tusschen Tieler ende Rijndtwegerveldt, daer ein

wegh van Tieler veldt afFcompt, van daer den wegh up
neest d� velde biss an die platz- dar die Streupeick gestain
heeft, van dair dat velt langs biss up die platz dair die
Panhuys ekk gestain heeft, van daer dat veldt langs biss
an Harenre dhaill, vort om me den selven Harenre tlhaill
wederumb aen Harenre veldt, vort langs Harenre veldt bis
op dat ort desselven veldts, van daer recht d�n wegh op
langs die ekk so by dat bihlen-stocksgenstraet, vort den wegh
recht aff langs dat erve dat die Cluise up staet biss an
Kupgens schorensteen, doch sal Kupgens huis ende er ff" so
daer aen ligt op Gelrischen Gronde verblyven ,

Ten sesten, als oick tusschen den van Echt ende den van
Kareken der hoocheit, weidtganckt, drifften ende des Heeren
van Milendonck tho Schlaelis halven irtbomb geweest, syn
solcke gebrecken verdragen : Erstlich das die scheidung
ende bepaeling der hoocheit tusschen den Ampteren Heins-
bergh ende Montfort hin forder syn sal, van dem orde an
Kupgens erve recht uit door die Brantlaeck bis op dat ort
des Heeren vail Montfort bempden tegens Karcke naert bosch
an den Graeff also dat die selve bempden mit sambt de
Dham ofte Wahl inde hoocheit van Montfort gehoeren sal ;
soviell oock den weidtganck aengaet sullen die van Kareken
ende insgelycken die onderdane des Ampts Montfort oeren
weidtganck ende vehedrifft behalden ende onverhindert ge-
bruyeken, woe solicks van Alders geschiet ende gehalden
is worden, so waill in des einen als in des anderen Herren
hoicheit ; ende die van Kirckhoven sullen oick ire vehedrifft
dirglycken oeren gebruyek des plaggenmehens ofte heidt-
houwens mogen behaiden biss aen die Brandtlaeck woe van
alders geschiet,

Ten sievenden in den gebrecken die sich tusschen den
van Vlodrop ende Kareken filialen hebben, is nae verhoer

der saecken soviell die Hoocheit aengaet verdragen, da\'t die
scheydinge der koocheit syn sal van der plaetsen an dar
die Noppeneick gestanden beeft bis in die beke, al die beke
up bis an die Landtwehr ende so vort op Pottschorenstein,
dweill aver des Herren van Tusschenbroick ende Joirgem
van Hoengen hoeve so up der syden nae Vlodrop gelegen,
derglicken der Pastoir iho Vlodrop op der Heinsberchscher
sijden oock ennich Landt hebben, sullen die selve wanneer
dat veldt ledigh is, mit oeren biesten over die voorseyde
beke bis an die schudeick mit den van Karcken dryven
moegen woe sy van alders gedain.

Ten achten , aeugaende die twyst so tusschen den van
Lirop als Gellerschen eins ende den van Melich ende Hercken-
busch Gulisschen Onderdaenen des Ampts Wassenbergh ander-
dheills geweest is, betreffen ettlicke Kempe ende Gemeinte
over die Ruir op der syden nae Melich ende Herckenbussch
liggende, is nae besichtigung ende verhoer der sachen ver-
abscheydt: dat die Ruijr an der voirss. gemeinden die Hoov-
heijt scheyden ende de stridige Kempe ende Gemeijnten inder
Hoocheijt van Wassenbergh verblyven sullen, voorbehalden
den underdaenen then beyden syden oeres gebruycks ende
gerechticheyt, woe ein jeder solicks van alders gehadt heeft.

Ten niegenden "als sig irthumb ende gebreeken erhalden
hebben tusschen den van Besell, Belveldt ende hoe eins ende
den van Bracht ende Kaldekirchen anderdeils angaende thein
dheill die Hoocheyt ende sunst dem gebruick des flincken
ende heidhauwens, tor/fsteekens ende weydgancks in dem
Merlenbroick, so syn die selve gebreeken mit bewilligung
ende voorweten beider voirss. partyen, naevolgender
maeten vergliecken : ende tem eersten soviell die Hoocheyt
aengaet is verabscheydt ende up wallgefallen Keys. Majt.
ende Hoichgedachtes Fursten van Gulick verdragen , dat die
bepaeling ende soheydung der Hoocheijt gain sal uith der

Maesen in die Aelbeecke ende uyt der Aelbeke die Vehe ende
Rijff\'erstraei recht up den Mirgelweg bis an den Ber<7, van
daer vort oever den Berg bis an den hoenderkamp ende
van daer langs den Muilenweg tot ter plaetzen boeven der
Moeiten naer Venloe toe , dair men ein Pael stellen sall,
ende van daer vorts over die Heyde recht uith biss aen
den Patt daer die Spitzeler Hondtschap den Vehe van dein
Bergh affdrijtt by dem Hoff to Molbeeck ende soo vort langs
die Erff\'scha/f desselven Hoffs in den wegh der tussen den
Kamp des gedachten Hoffs ende de opgegraeven Bempden
gaet, den wegh vort op doir idt Brokk bis up den
Steimveg den man noemt Konig Karls Weg under de
hoogen stall, de selve Weg vort regt uit bis an die vijff
eicken , van de vijff eicken onder langs den Berg daer dat
Gericht up staet, dat Gericht Gelrisch, ende die ander syde
Gulissch , van dair vort bis in die Swalm. Ende belangen
den Gebruyck des Merlenbroicks is verdragen , dat die van
Bracht ende Caldenkircken oere Beesten die sie in oere
Hoeven ende Stellen vyt winteren in dat Merlenbroick
neffens ende met den van Besel, Kelveldt ende hoe , woe
van alders gewoonlich dryven ende weyden mogen , ende
van den uppersten orde van den stem ofte Konigh Karin
wege onder den hoogen stall naer den Hoeve genoempt
die Groole Hoeve linie recht uyt sal in der rechter midden
van den broock oft heiden ein pael gesat werden, ende van
daer recht door idt brokk biss up dat underste nae der
Maesen tho van den alden vuytgegeven Bempden, van daer
langs die Erffscha/ft des Hoffs tho Moelbeeck biss aen dem
bergh , in welcken voorseyden Bezirck sullen ende mogen
die van Bracht ende Caldenkircken mit den van BeselI, Bel-
feldt ende Loe t\' samen jlincken hauwen ende die van Cal-
denkircken sullen in demselven bezirck oock da selfs mit den

van Besell, Belveldt ende Loe torff steken moegen , doch
dat den van Brackt ende Caldenkircken onbenommen sy ,
tusschen stall ende den wege tho Moelbeeck , daer sig die
Hoocheyt scheyden sall heyde te hauwen, aevers niet oever
den voorseyden weg, den voirss. van Besell, Belveldt en Loe
insglycken, voirbehalden tusschen den voorss. weg , ende
den Berg van Moelbeeck aft\' totten Hooyenstall to oeren ge-
bruyck van heyden, iveyden, torff\' ende flinckensteckens naer
alde gewoonte , dei\'gelycken off die Beesten van Bese� ;
Belveldt ende Loe op den Berg ofte over den stein oft Ko-
nig Kavels weg tem -bosschwart ongeverd ende ongedrieven
liepen, en sullen om Vrede ende Guede naberschap to onder-
halden niet gepandt offte geschutt, aver wel moegen te rugge
gekeert werden en gedreve sonder die selve to quetsen ofte
schedigen, ende so lang als men dat groene broick befrieden
sall ende sullen oock die van Bracht ende Caldenkircken in
\'t selve voirsoviell dat sich binnen de voirss. Limiten strec-
ken mag gein Torven oft (Hacken stecken oft hauwen mogen.
Ten thienden, aengaende die gebrecken tusschen den van
Lobbrich an einer ende den van Breill anderdeils is verdra-
gen dat die Nett oft beke soo van boessen heraff khomt,
wie sie nu loopt van dem achtersten steege an Peter Baren
pesschgen up wege moellen an to rekenen, bis an dat Kir-
spell van Leuth die bepaeling der Hoocheit syn ende blyven
sal, also dat die twee Moeien ende was up der syden van
der Netten naer Lobbroich ligt Gelrischen Grondt ende Hooc-
heijt ende die andere twee Moeien, ende wat up der syden
nae Breill light Gulischen Grondt ende Hoocheyt syn sullen.
Ende zoo veel dat Torfstecken belangt is- verdragen : dat
tusschen der voirseder beken ofte Netten ende den Dijck
ofte Dham, so im Smaelenbroick under weg Muilen ligt
ende soo voirt recht uit up dat alde Berghfnd in gen Roid,

die van Breill ende Lobbrich tosamen sullen torven mogen,
doch niet up der Erffschaft, to dem Goede in gen Roid
gehoorig, ende under dem Goede in gen Roid sullen sie
oock tosamen torven , van dem voirseyden Bergfridt recht
uit bis up dat Moeien ratk, van Smelser moeien nae der
Nelten toe, ende als in dem selven broick acht Morgen
gelegen, die der Schollis ende etlijcke andere van Breill
voir erffschafft halden wilden, sullen der selvigen vier
Morgen fry gehalden werden, also dat die van Lobbroich
deer innen niet torven, aver in die ander vier Morgen
sullen sy glyek den van Breill torven mogen, oock sullen
die van Lobbroich in den beyden voorseyden broecken, dat
sy torven sullen, gras mit der Sichten mehen mogen glijcks
den van Breill, susz uit gescheyden die twee voirsz. plaet-
sen, sall ein jeder der voorsz. Kerspel mit den torff stecken
up den oeren blyven; so veel aver den Weidtganck belangt,
sullen die Beesten woe van alders ungeschut under einan-
deren gain ende die vier Moeleners sullen oere Demme
mogen maken ende die erde am unschedlighsten nemen ,
wqe sy van alders gedain ende en sall men niet mogen
ter eyner ofte ter ander syden voirnemen , dat mit die
voirss. Moeien wege eenighsints bespert oft verhindert
worden; ferner is up alle voirss. twisten veraffscheyt, dat
ein jeder van synen bempden ende erffschafft synen Chyns,
pacht, Thienden, Khurmudden ende Renten betaelen ende
syn Gutt tolehen halden sall daer sich dat behoirt ende
van alders geschiet, oick susz ein jeder by syner alder
Fryheit unde Gerechligheyt verblyven; oft oick iuniche ver-
richnissen, updrachten, keupc ende verkeupe ofte andere
contrasten van ennigen erff ende Guederen an einen Gerichte
geschiet waeren, ende in desen Verdrage befonden geweest
dat solicke Erven ende Goeder onder ein ander Gericht
gehoerden ofte nu dain geordineert worden , soo sullen

alsulke Perrichnissen, Updrachte, koepe ende cerkoepe ende
andere Contracten, die voir den anderen Gericht geschiet
waeren, darom niet van unweerde syn, sonder glycke wall
vorbestendigh gehalden werden, in aller maeten als ofl
sie an dem Gericht geschiet waeren; da hin solicke Erven
ende Gueder nu durch dissen Verdrach mit der Hoicheyt
gewijst werde en sulle up de plaetse daer des van nooden
syn wirdet paelslein gesat ende boem gepoett worden die
Hoocheit to entscheyden, derglycken sullen die Schollissen
ende Schepen to allen vier jaeren in der Quatirtemper
nae Exaltulionis Crucis up Frydaegh, wanneer idt Schadt
jaer is, tho beyden syden ende tho glyck die Bepaeling
beleiden ende tho sien, dat die Paehtein ende boem nae
dissen Verdrage onverandert gehalden worden. Alsus ge-
schiet ende gesloeten up behaegen Keyserl Maf. ende
Fiirsllic/te Gnaden to Venloe op Saterdagh den Negenthienden
Seplembris Anno vijffthien hondert en ein en vyfftig en van ons
Commissaris Vurss. onderteickent. Alsoo underzcichent Nicolai
Johan Ghogrieff, ChristofJ\'el Wernher van Hoessteden, J; Bart.
Ahxander van Drijnborn, Jo: van Stalbergh und G Gropper.

Hernach fblgt der vurss. �ractaet van Montfort.

So sich mennichfuldige irthum , twijspaldung, gewel-
tiche Misbruychung ind Oevertreddung lange tyden
van jaeren herwarls erhalden ind begeven hebben , tus-
schen den semenllichen Kerspels Luyden ind Under-
daenen der Gerichts und Dinckbanck van Echt eins, ind
den gemeynen Underthanen ind Kerspels Luyden van Vucht,
Havert ind Saeffelen, anderdeils, daromb mennichfuldige
Dachfarten ind Bykhomsten to verscheyden tyden ind plat-
sen beraempt ind gehalden syn geweest, doch allenthalven
wo bevoorens in twyst und twyspalt verblyven, alsoo datt
tblgentz Anno Sieven ind twintigh den \'XXI. Martij tho
Slockhem eine nye Bykhompst tusschen gemelten Partyen

iho beyden deyllen verraempt ind aldaer in Tegenwoor-
digheyt der Wollgebooren jonckeren Roprecht van der Marrk
Herren van Arenburch etc. ind Meister Franlz van der Hulst
Raidt Ordinarius in Brabandt mit toedoin Daniell van Ghoir
Stadthalter Her van der Wyer, Herman van Ghoir Stathalter
des Hertouchdombs van Lymbourg ind Her van Vyliaer, ind
Johan van Groesbech Her to Groesbeck Drost tot Stockum, van
wegen Keyserl. Majt. in.der tydt in Naem ind tho behoeft
des Huys, Heerlicheyt ind Ampts Montfort au eine, ind der
verordente des Dourchluchtigen , Hoichgeboren Fursten
Hertougen tho Cleve, Gulich etc. Unsers gnedigen Her ne-
mentlich Joncker Wilhelm Her tho Rennenbergh ind Suelen
etc. Johan van Palant Her tho Bergh ind Wildenborgh Landl-
drost, Wilhelm van Harve Her tho Alstorp, ind Meister Peter
Klappis Doctor in naem ind van wegen der Underdaenen der
Kerspelen Vucht, Haverden und Sae/felen anderdeils, ind is
aldair ter selver tyt ein gutlig Recesz upgerigt, beruerende
den Echter waldt ind den gebruich desselven ten beydeh
dheyllen , wilche van worde tot worde luydt als volgents :
Nae dien die Commissarij und Gedeputeerde va der Keys.
Maj. by name Joncker Roprecht Graff van der Marck ind
Arenburg, Burchgraff van Breussel, Her va Reeckom, Boi-
cholt etc. ind Meis*ter Frantz va der Hulst Raids Ordinaris
in Brabant, ind mit hun geweest Daniel va Ghoir Here va
Wyer , Herman va Ghoir , Stadtholder des Hertouchdombs
van Limbourgh, und Her van Vyliaer ind Johan van Groes-
beeck, Drost tot Stockom ind Her tot Huemen etc. ter ein-
der, ind die Gedeputeerde Commissarien van dem Hoichi
geboeren Furst des Hertougen van Cleve ind Gulich etc.
by namen Juncker Wilhelm Her van Renneberg ind van
Suylen etc. Jonckher Johan van Palant Landtdrost van
Gulich Her van Berge und Wildenburg etc. Wilhem Harve

Her van Alstorp ind Meister Peter van Clapis Doctor ther
ander syden , diverse Communicatie gehouden hadden , so
tip Echter waldt als tot Stockum, aengainde die differentien
opgestain ind geresen lusschen d\'Fngesetenen van Echt ter
einder ind d\'Ingeseten van Vmht ind Ravert ter ander
syden, ind want die Gedeputeerde und Commissarij van
dei- Keyserl. Majt. voor gemelte Partyen gehoert, soe by
monde als by Geschriften bevonden van noode te syn,
gemerckt die gelegentheyl van der saeken umb behoirlyck
te procedieren, dat men dwalt dairaff van dem gebruick
desselven Qutestie ind Gescheel wer solde moeten visitieren
ind Copie hebben van alsulcke Brieven, als van wegen
der van Havert einsdeels hadde gelesen geweest, und dat
selve gedain men oock lnformatien nemen sold, soe vern
als dan den Commissarien voorgemelt noitduchte und oer-
berlig totten welcken die Gedeputeerden und Commissarien
van der Keyserl. Majest. in allen gereyt waeren, indien
s�o verre als in hun were nae te volgen und die Gedepu-
teerden Commissarien des voorgemelten Fursteri Hertogen
van Cleve ind Gulich bedogte, dat des van geynen noeden
en wer, besonder gemerckt dat diese Dachfart mer en
were angeheven, umb mitter minnen ind mit frundtschappen
te communitieren, oick seide egeinen last oft macht te
hebben va hueren Furst dat also to doin olt to laeten
geschieden , niettemin in dem dar inne die Commissarien
ind Gedeputeeiden der Keyserl. Majt. solden persisteren,
begeirden dairvan huren Her ind Furst te advertieren umb
by hum syne gude beliefften geweten dair nae te volgen;
und want die Gedeputeerde Commissarien der Keys. Majt.
voirs. by diverse reden und middelen persisteerden in
luier voirgemelt voirnemen, so is by allen den voirgemelten
Commissarien-ind Gedeputeerden einsementlyck geaccordiert

iiid geschloeteu voir ein affscheydt dat die voirgemeltc
Commissarien ein jegelyck van den voirgemelt is, synen
Prince ind Fursten sal advertieren ten einde dat elck van
hun den anderen sal moegen advertieren hoe sy in mey-
nongen syn, dat herinne voirder gedain ind gehandelt sal
werden, t\' sy ander Dachfarten to halden oft niet, und ten
einde dat tusschen middelen tyden egein ongemack forste
oft gewalt tusschen den voirgl. partyen en geschie, is
geordineert indgeschloeteneindrechtelicken, dat die voirge-
melle partie op d\'indignatie van hueren Prince ind Furst,
hangende diesen niet en sullen procediereu by wegen van
feyte, mer sullen schuldig syn te regulieren als hier nae
volghl, to weten : Dat die van Vucht, Haverl ind Sae/felen
sullen twee dage in die weke des Maendaechs ind Frydachs
mogen doetholt liggende in den Bosch raipen ind oick
aff bauwen breinnen Hertenholt, sullen niettemin oick mogen
raipen snaden oft ryseren, die die van Echt laeten liggen
verstroet ind niet gehoept sonder vorder innich ander op-
gainde Holt ie moegen affhauwen, sullen oick moegen
weiden in den voorgl. Bussch huere Beesten ; beheltelyck
dat sie gehoedt worden, dat sie niet en gain aio noch
op\'t jonck Holt, niet boeven geschreven, noch geen dry
jaer alt synde ; sullen oock muegen die van Vucht, Havert
ind Sae/felen op hun syde und buyten den Hoult oft Walde
heyde moegen hauwen, niet alleen op die twee voorgl. dage
mer oock up anderen bequemen tyden then minsten schae-
den, ind daer gein hoult en sleit; und so vern in ennich van
desen Puncten contrarie gedain sal syn, sullen die geene
die contrarie dede bruiklich ind pandtwer syn, tot elcken
reysen twee pondt Vlems off op gnaid, sonder hier mede
eenighsints te verclaeren offte t\' selve toegelaeten is by
gracien oft van rechtz wegen; ind en sall niemants mogen
penden dan die geswoeren voerster off eenich van dyen,

mer sullen die van Echt, daer by moegeii komen helpen
oirkonden; und soo vern die gepanl sye synen keur niet
en betaelt, sal die Drosten van Millen des voirsoieht synde,
van dem Drost van Montforl schuldig syn den die gepant
is, sulcz te hebben, dat hie den kuer oft broicken voorgl.
betale, sonder verdrag oll dem selven in dien te hebben
recht ende justitie te verwachten voor Scholtis ind Schipenen
van Echt ind t\' selve des die voorgl. Scholtis ind Schepenen
van Echt wysen sullen genoich syn und t\' selve te gedu-
rende totten naester Dachfart und tott datt dar inne vorder
sall syn gehandelt, off to lange den voirgl. Princen helie-
ven sall ind niet langer. Dit geschiet ind verdraegeu tho
Stockom mit Underteeckeninge der Gedeputierden Commis-
sarien hieunder beschreven, op den ein und twentichslen
dach inde Meert Anno vijtfthieuhonderl und sieyeu und
twintich. Onderschreven stont Roprecht Graff van der Marck
und Arenburgh, Frans van der Hulst, Rennenbergh LandlDrost.
So nu midler tyt avermaels die genanten Partyen
to beyden deillen diesen voirberoerten Reces niet nahe
komen dan mennichf\'aldiglick overtreden, und der oirsachen
die van Vucht mit hoeren tostant vurss. up den lesten Landt-
dach tho Ruremtmd vur den verordente der Bannerheren
ind Sleden des Furstenthumbs Gelre und Graeffschap Zutphen
clachtich geworden, ind oever die van Echt suppliciert,
ind is die saecke durch gedachte Verordenthe der Landt-
schap to einer besichtinge remittiert, und au raede des
Durchluchligen Hoochgeboren Fursten, Hertougen to Gelre,
Gulich, Cleve ind Berg etc. unsers gnedigen Herren, ind
der Verordente des Furstendombs Gelre ind Graeffschap
Zutphen, die tusschen den Underdaenen der Kerspelen van
Elmt ind Swalmen de besichtinge t\' doin verordent, als
dan by den selven dese besichtinge gelichfals to geschien,
ind daer nae dar in gedain to werden, wes recht, redelick

ind billich syn stil , Demnae hebben Hoichgemeltes
onsers gnedigen Herren Raede nementlich die Eirwirdige,
erentvesten ind fromen Her Johan van Vlotten Proest tho
Sancten, ind Scholasler tho Aiken etc. Diederich van der
Lippe, g�nant Hoen Her tho Ai/ferden ind Gribbenvorst, Drossert
des Lanls van Kessel, ind Verordenthe der Landl.schappen,
nementlich die eienveste ind {rome Erbare, ind (\'ursichlige
Gocssen van Honsseler Drossert tho Krackauwen. Johan Her
to Elmpt ind Burgaitw, Alert van Ghoir tho Kaldenbroick,
Meister .lacob Catiis der rechten Lwentiaet van wegen der
Stiidl Nijmegen, Patich van Camphuysen van wegen der Stadt
Ruremonde, Johan van Cruchten, van wegen der Stadt Venloe,
die seinentliche gebrecken up der strydiger malstatt naer
noitturffi allenthalven genoichsam besichtigt und folgenlz
beyde parthien itliche mit synen bescheydt, schijn ind
bewijs grundtlich verhoert, duersieu ind betracht, so dan
die van Vucht mit hoeren Adherenten erliche alde brieven,
einen de dato im jairen 1216, den anderen de dato 12** ,
den derden de dato 1288, den vierden de dato 1392,
mit anderen schein ind bescheydt getoent hebben, dar mit
sic sich to dem Echter walde int gemeint gerechlicht to
syn erhalden , dar tegen die van Echt vilveldich schein
und bewijs vurbracht, waer mede sy gedachte van Vucht
vermeinen van der Gemeynten aff to keren , so dan nu
durch den willen des Almechtigen beyde Furstendombs
Gelre ind Gulich tot lyfflicher eindracht ain einen Fursten
tinseren gnedigen Herren gekommen syn, umb dan tussch\'en
gemelle partyen frundliche naberschap to underhalden, ind
nemants an synen rechten noch lanckwyligen gebruich to
laeten verkorten, hebben opgemelte Furstliche Raide und
Verordente des Furstendombs Gelre ind Graeffschap Zutphen
mit verwilligung beyder partyen sich eindrechtlich verdragen
ind uitgesproeken als hier nae volgt:

In den ersten dat der Reces in \'t Jair 1527. den XXI.
dag Martij tot Scockum upgericht in allen synen artykelen
und inhalt van beiden deillen bestendig gehalten ind ach-
tervolgt werden sall , ind hebben dem selyen Reces noch
tot ordentlicher onderhaldunge und beterunge des Waldts
vur sich tho gedain, als dat niemant van gedachten partyen
van nu voirtain geyne Geyten ind geyn Schuep in den
vurss. Waldt dryven en sullen ten euwigen dagen to, ten
were saick dat sich voirgl. partyen hiernaemails mit fur-
wieten ind believen unsers gnedigen Herren eindrechtlich
sich des anders verdroegen.

Tem andere sulle die va Vacht, Havert ind Saeffelen
hoer Holt dage und gebruyck desselv�" hald�" nae inhalt
des Reces to Siockum gegeven, mit den todoin dat sie alde,
verdorde, doede stocken so op den walde stonden und men
den jongen Holtz geinen schaide niet en dede, mogen uyt-
werpen ind gebruycken op voirbenoimpte dage ind anders niet.

Ten derden sullen duckgemelte beyde partyen mit den
anderen verglycken, ende den rechten drittendeill des
Waldts vurss, gelick affschlain, bevreden ind ungebruyckt
liggen laeten acht jair lanck , oft\' so veul langer als die
noitturfti des erfordert; und als die tyt unibkornen is, .soo
sullen sie den bevreden vurss. in maeten als vurss. gc-
bruicken ind ein ander derdendeill des Buss weder be-
l\'reden, ind den selven die tijdt der acht jaeren als vurs.
uiibruyckbaer halden; und nae i.mbganck der jairen alsdan
sullen die twee dheill die bevredet geweest syn gebruyekt
werden und dat leste derdendeill befredet werden, und
volgens die ordnong ten euwigen dagen to onderhalden
und sonder voir\\veten und believen unsers gnedigen Her-
ren, und beyder Partyen eindrechtlich die Waldts gegen-
wirdige opgerichte ordnonge niet veranderen, und \\vor nu

van beyden Partyen in der Geyten und Schaep opdrit�,
und in der Befredung des dritten deils des Busch man-
gelich befonden wurde der sal daer an gebreuckt hebben
tot ellicker reysen Vier pont VUmisck. Sal men ouch
jederen voii\'gl. Kerspelen hoeren weg wysen und halden
nae dem minsten schaede, up dat unbefrede deill des
Waldts lo mogen kommen und gebruicken sonder den
befrieden Waldt in synen Vredungen to verhinderen of\'t
beschadingen ; vorder sullen alle Broecken uythgepant
werden als hier nae volgt: Nementlich datt van nu
vortain uiemant up den Bussch ott Waldt den anderen
sall muegen penden anders dan die dry gesworen Waldt-
voersters van Echt und der Scholtis , die Burgemeister,
die Schepen ind twee Gerichts Boeden daer selftste; ind
die Waldtvoersters sullen goede, frome, erliche, unberuch-
tichde, geloeffliche Luide byn und wes diese voirss. up
hoeren Eydt uithdragen, dat sal geleufflich und bestendich
gehalden und erkant werden, ind off die selven iemant
penden wolden und der selve sich der pendung weigerden
off entliep den sullen sie simpelich und guetlich aenroepen
ind dan met recht forderen, dat sall so bundigh syn off
sy den selven aen syn Weer ind Waepen gepandt hadden
und der selve sal alsdan dobbelde Breuchen geven daer
hee sunst einfeldige schuldig were; ind der Drosset tho
Millen in der lydt is off khomen mach, sal gehalden syn
den bruckhafftigen in den Hoff ind Hoffs Gericht to Echt
lo schicken, umb sich der Bruecken mit recht to entwereu
off to betaelen so duck als sulcz oit gebeuren sall, off
oick die van Echt in der updrift der Geyten ind Schaep
und ind der bevredung des Waldts tot eeniger tyt breuck-
haffiich bevonden wurden, sullen die selve glijcksfals die
Bruecken mit recht off mit gelde affdraegen , regt und
also off sie uitheymsche weren, ind daerinne en sal dal

Gericht niemant schoenen off aensien, het sy wes Stants
off Staets her wesen mach, dan sullen uprechtigh richten
und wysen op hoeren Eydt, und alle andere ungeburliche
pendungen sullen nu voirtain verblyven und niet vurge-
nomen werden; wer die selve doinde oft vurnemende
bevonden wurde sall der selve an Lijff und Gutt straeff-
baer syn in exempel van anderen; so auch dese Waldt-
voerster, Scholtis, Burgemeisteren, Schepen, Geswoeren,
Gerichtzboden vurss. jemant pandtbaer off bruchafflich to
syn, mit unwaerheyt aenbrechten, und sulcz mit t\'romen,
unparlielichen Luyden den selv�n genoichsaem overwiesen
wurde, sal der selver ter hoichster kheur ind straff Mynem
Gnedigen Herren vervallen syn, ind stain ter straften
Lijffs und Gutts; ouch en sullen die van Echt, noch die
Waldtvoersters by hoeren Eide niet gestaden, dateenige
Naeberen off dorpen, die tott den Echter Waldt und Ge-
meinten niet van alders gerechticht syn geweest , dat
Waldt heyde und Gemeinte in einiger manieren sullen
mugen gebruycken ouch geine giften, gaeven off gonsten
van jemant derhalven entfangen.

Naedem sich dan in voortyden mennichfoldige gewelt-
liche daitliche handling ind doitschlege in anders an
beyden syden erlyeden begaen syn, umb dan eens voir
all derhalven ein erff-soen ind eynicheyt tusschen gemellen
partyen to maecken und guetliche frundtliche Naberschap
vorder onderhalden, soo hebben Hooehgemeltes unsers
gnedigen Herren Raide ind Verordenthe der Landtschap
vurss. eindrechtelich uitgesproecken, ind overmits diesen
uitsprecken, dat alle folche geweltliche overgrijff, daitliche
handelinge, doitschlege ind ander moitwill, woe sich die
ouch enichsints bis an her voir dieser tydt begeven
mochten hebben , vort alle gerichlhangende umgeende
Iwyst des Waldts halven, voirt van den geweldtlichen

daeden ind brueckent herkommende, und wes burgen ein
den anderen dairvoir gesat muchten hebben to diesen
dage to, sullen to samen doett, to niet ind quijdt syn
ind wat schaden jeder daerover gelieden heelt off verteert
hebben, oich sall jeder den schaede selver draegen ind
betaelen, und niemant en sall den anderen darvoir nae
datum van diesen mit recht off anders hebben antosien ,
dan sullen sig nu voirtain als eins Fursten gehoirsaem
l\'ndersaeten in frundtlicher, lieflflicher Naberschap erhalden,
ind hier enthenders sall einen itlichen syne bepaelinge
und alde gerechticheyt unvercordt vurbehalden syn und
blyven. Vorder so sich die van Vucht, Havert und

Sae/leten to dem Mast und Eickell des vurss. Waldts ouch
gerechtigt to wesen antrecken, darup hoeren gebruyck
atlegierende, dar tegen die van Echt hoen geiner gerech-
ticheyt off behoerlycken �ytell des gebruycks gesteu-
dich; So dan der Hoichgeboren Furst unser gnediger
Herre als der Landtfurst und Her van wegen des Fur-
stendumbs Gelre und Huys Montfort mede to dem Waldt
gerechticht is, hebben Furstliche Raide ind Verordente
der Landtschappen mit believen der Partyen den iweys-
paldt gestalt an syne F. G., in dem f\'all so wes syn G.
dar van erkennen werden sullen duckgemelte Partyen
sonder wederspraeck halden, und vollrecken, ind is darup
up syner G. gemuedt und uytspraecken, dat die van
Vucht, Havert und Saefl\'elen to samen van nu vortain to
den Ecker und Mast gerechticht syn sullen, in der voegen
als hier nae volgett und anders niett, als nementlich: So
wanneer ein voll Ecker west und geraedet, alsoe dat die
van Echt iren Ackerman, der perde und ploich heeft, seess
Vereken to geve^- to eickele^-, so sullen die van Vucht,
Havert und Saeffel up dat Waldt hebben vijl\' und t\'seventich
Vercken ind niet mer, vurbehalden dat die selve mit der

van Echt lser gebrand werden sullen ; ende als geinen
vollen Eickell is sullen sy alsdan nae advenant des eckers
genieten und misgelden ain den vurgte getaill, daer nae
dat die van Echt hueren Ackerman genieten laeten ; des
sullen die van Vticht, Havert und Saeffelen der Heilliger
Kercken to Echt van illicher Vereken geven, als sic plegen
und van alts gewontlich , nementlich einen Johannes Bras-
pennynck oft die weerde darvoir; und sullen hiermede
duckgeroerte Partyen aller hoerer irtumb ind twyst gutlig
ind frundtlig entscheiden syn und blyven , nu ende ten
eeuwigen dagen, to oirkondt der waerheydt syndt disser
scheidt-reces dry van worde to worde gelyckludende, und
mit Hoechberoembtes unsers gnedigen Herren Siegel bestedig
opgerigt, der unser gnedigen Her ein an synen G. behalden
und jederen Partyen, den van Echt ein und den van Vucht,
Havert und Sae/felen dat ander hebben , laeten to stellen.
Actum tho Montfort den seoenden Dagh May Anno 1500 nuyn
und drissig. Ondergeschreven D. Prcepositus Zanteilsis D.
de Aeff er den, Drost van Krackanwen , Hoentzeler, M. Jacob
Canis, Alart van Ghoir und getzeickent J. Schenck.

Dwijl wyr dan van wegen der voirgemelten Amptluide ,
Bevelhaver und Undertanen unsers Furstendoms Gulich
angesoicht sein unsere meinong und believen uff den
vurss. Verdrag zu ekleren , und wir zu underhaltung der
guder Aliancien, so mit Hoichgenanter Keyserl. Majt. uff-
gerigt begeiren und geneigt sien, dat alle gude f\'rundtlige
Naberschafft und frid zusschen den Underdaen beyder
Furstentumben, underhalden, und alle oirsachen van zwey-
dragt und beswereng vermieden und verhoedt werden
moegen, so haven wir Hertzog etc. vurgeroirt nach furge-
hapten Rait den vurss. Verdrag in allen synen puncten
und artickelen hieboeven inseriert, fur uns, unsere Erven

uud Nachkomlingen Hertzogen und Hertzoginne~zu Gulich
approbiert und ratificiert, approbieren und ratificieren over-
mits dissen unseren Brieft und willen dat der selviger
Verdrag gentzlig und unverbruglig gehalden werde , und
zu merer bevestigung desselven, und umb all misverstandt
und nuwe oirsach van irtumb zu verhoeden , haven wir
vernigtigt und vernigtigen hiemit alle beifuege, beraemungen,
und beleide, mittsambt Kundtschafften und Certificatien so
fur dato van diessen gehalden und gedain , welche dem
vurgeroirten Verdrage, oder innichen Puncten und Artickelen
desselvigen zu vvidder und willen das denen , so vill als
sie den vurgenanten Verdrage und Abscheide zu gegen
sein mogen, gein Gelouve gegeven werde. Des zu urkhundt
haven Wir Hertzog etc. vurgemelt Unser Ziegell an diesen
Brie ff doin hanghen. Gegeven, zu Duysseldorff\' in den Jaeren
unsers Herren duysent vunff\'-honderd und vier und funffsich
<ten zwelfsten dagh des Monats Aprilis. Aldus onderzeickent
eude ondergeschreven WILHELM Herzogh tzu Gulich etc. V.
NB. Bevelh. meins gnedigen Herren Hertzogenn etc. Hoichgemelt
Ger. Jul. Onderstont geschreven gecollationeert tegens de
Originale Brieven van Coniirmation, ende is bevonden
accorderende by my ende onderteickent J. Berty. Leger stont:
Gecollationeert teghens seecker oudt Quohier in de Con.
Majls. Reeckencamere berustende, onderteickent als boven
ende is daemede bevonden t\'accorderen oirkonde myne
Signature ende Cachet der voors : Caemeren, Was Onrierss.
G. Schouten. Ter syden was gedruckt eenen Zegel van
syne Con. Majt. van Spanien mit roode Syde daer aen
vast geheght.

Dese tegens de Authentijcke Copie Gecol-
lationeert is by my onderss. Secretaris der
Stadt en Heuft-Gericht ECHT bevonden te
accorderen , Quod attestor.

Weert en Nederweert.

De stad Weert en de heerlijkheid Nederweert waren

bezittingen der oude graven van Horne. Zij maakten geen

deel uit van het graafschap van dien naam, maar stonden

onder het hooge gebied van het vorstendom Gelderland,

en werden door afzonderlijke reglementen bestuurd. Zulk

een reglement treffen wij aan in een stuk des jaars 1482,

dat hier volgt. Het is eene soort van inhuldiging of

»blijde inkompst" door graaf Jacob II aan zijn trouwe

onderzaten van Weert en Nederweert verleend. Het oor-

spronkelijk document bevind zich in het archief der stad

Roermond en word voor deze uitgave bezorgd, door den



		UT HET HERTOGDOM LIMBURG.

		Op het einde der vorige eeuw wilde de openbare ineening, door de philosophie van dien tijd in het leven geroepen, de radicale afschaffing der wetten en gebruiken, die tot op dat tijdstip in voege waren geweest. Alles wat oud was noemde men versleten , en in niets stelde men meer ver- trouwen, dan in de toekomst. Om de vrijheid en het geluk der volken te verzekeren moesten dan ook de instellingen, die de volken regeerden, vernield worden. »De mensch is vrij geboren � riep Rousseau uit � en overal ligt hij aan ijzers geklonken". De achtiende eeuw en de fransche revo- lutie , die dien kreet vernamen , antwoorden : »laten wij die ijzers verbreken, en de vrijheid zal heerschen." Thans zijn die boeijen geslaakt , de volken zijn vrij ; de koningen zijn gebonden door de constitutie en de nati�n regeeren zich zei ven. En in weerwil van dat alles, gaan onze zaken niet veel beter dan die onzer voorouders. De gebreken, die de samenleving bij ons voorgeslacht hinderden zijn afgeschaft , maar er zijn nieuwe in de plaats gekomen, gebreken somwijlen grooter en hinderlij- ker dan die onzer voorzaten. Deze teleurstelling doet menigeen terugdenken aan den «goeden, ouden tijd" en men vraagt



		_ 4 � zich at\', wat toch eigenlijk den vrede bij onze voorouders bewaarde. Men studeert hunne wetten, hunne landsgebruiken en eigenaardige gewoonten en men komt zeer vaak tot de overtuiging, dat bij hen, naast veel versleten theori�n, ook veel goeds en bruikbaars te vinden was ; dat bq gevolg het staatsgezag onzer voorouders wel wat hard is beoor- deeld geworden, en dat men niet had behooren te breken met de traditi�n, die de geslachten samen koppelen. De algemeene wetten der oude landen, graafschappen en hertogdommen onzer streken zijn genoegzaam bekend ; daarnaast echter vindt men van onze steden, dorpen en heer- lijkheden, plaatselijke gebruiken, eigenaardige costuymen, schepen-cleernissen en gilde-reglementen, die meestal nog onuitgegeven in de archieven rusten ot in handen zijn van particulieren, alwaar zij gevaar loopen te gronde te zullen gaan. Deze stukken werpen niet minder licht, dan de algemeene wetten , over het openbaar en burgerlijk leven onzer voorouders ; zij zijn bijgevolg overwaardig om door den oudheidkundige en den geschiedvorscher bestudeerd te worden. Reeds meermalen werd in deze Publicati�n de aandacht der leden van het Oudheidkundig Genootschap op zulke stukken gevestigd. Enkele dier documenten hebben reeds het licht gezien. Wij deelen nog een viertal mede in de vaste hoop, dat _vonze poging, door de uitgave van meerdere soort- gelijke bescheiden, moge gevolgd worden. De twee laatste nummers bevatten zekere privilegi�n van Weert en Nederweert en de regtsgebruiken van Steyn. Limburgsche documenten van dien aard, zoo als costuy- men, hof- en bankrechten, molenrechten, grensscheidingen van banken en heerlijkheden, costuymen van leen- en laathoven, die in deze Publicati�n of elders het licht zagen, hebben betrekking op de volgende plaatsen onzer provincie:



		� 5 �

		Maastricht (1), Meyel (2), Simpelveld (3), Meersseii (4), Bergh (�), Bemeten (6), Thorn (7), Asselt bij Swalmeu (8), Terweijer onder Heerlen (9), Gulpen en Neuborg (10), Geistcren (11), Grathem (12) Vijhlen (13) en Susteren. Zij werden meermalen beoordeeld en beschreven. Hun alge- meene strekking is bekend. Dit is echter minder het geval met stukken als onze nummers 1 en 2. Deze zijn bosch- en weiderechten en hebben betrekking op de twee voornaamste gemeentebos- schen van ons land : het Echterbosch en de Graath,eide. Men kan, ons erachtens, deze bosch rechten terugbrengen lot de markrechteu der Duitsche stammen. Zij handelen immers, gelijk deze , over een bepaald grondgebied, waarop de buurlieden uit den omtrek eenig recht bezitten. Zij bepalen het eigendom van dat gebied en de wijze waarop er gebruik van gemaakt wordt, alsmede hoe dit gebruik geregeld en beschermd wordt. Beide bosschen waren echter geen oorspronkelijke marken. Indien wij den inhoud der bosch- rechten gelooven mogen, zijn ze ontsproten uit den boezem van het kroondomein onzer frankische koningen ; het bosch van Echt uit dat van Pippijn van Herstal en de Graatheide uit de eigendommen van Swentibold, koning van Lotharin- *(1) PtiM. ete. du Limbourg,* t. III p. 252. (2) Ibid t. XI p. 241. (3) Ibid t. VII p. 540. (4) Ibid t. IV p. 33 en VII p. 341. (5) Ibid t. VI p. 37. (6) Ibid t. IV p. 45. (7) Ibid t. VIII p. 195. - � (8) Ibid t. VI p. 255. (9) Slanghen. Hef markgraafschap Hoensbroeck, p. 201. (10) Publ. etc. du Limb. t. VII p. 345 et t. IX p. 280. (11) Ibid t. IX p. 241. (12) Ibid t. VIII p. 285. (13) Quix. Geschichte der Abtei Burtscheidt p. 181.**



		� 6 -

		gen (1). Zij zijn eerst marken geworden ten gevolge der wegschenking. Hierin verschillen zij dan ook van de oor- spronkelijke marken en gemeenteweiden, die over den gan- schen Duitschen bodem verspreid zijn, en waarvan men nog hier te lande sporen vindt in de gemeenschappelijke heiden onzer Limburgsche Kempen. (2) De heer Sloet van de Beele, die zich met de studie der Geldersche markrechten heeft onledig gehouden en over dit onderwerp veel licht heeft verspreid ; leert ons dat de mark- rechten in het algemeen over drie zaken handelen : over den grond, de personen en de rechten. De uitlegging, die hij van deze drie zaken geeft, kan ons strekken tot nadere kennis der boschrechten van Echt en Graatheide, waarom wij ze hier op het einde dezer korte inleiding mede- deelen : «Men vindt � zegt hij � door het geheel oude Duitschland grootere en kleinere grondoppervlakten, bij verscheidene personen in gemeen gebruik. Zij komen onder verschillende namen voor. De meest algemeene zijn: mark, gemark, dikwijls met het bijvoegsel: gemeene en opene, of samengesteld met veld, bosch, hout of woud. Sedert de twaalfde eeuw vindt men gemeinde, gemeente, almennig, almeine, alsmeind en dergelijke woorden, welke een denkbeeld van algemeenheid, gemeenschap uitdruk- ken. (3) In Westfalen en in ons land is de benaming van (1) Zie de boschrechten van het Sustersche bosch uit 1260. in de Pnbl. etc. du Limb. t. VI p. 538. Ook dit bosch schijnt uit het landsdomein ontsproten te zijn. (2) Om eene landstreek � zegt de Heer baron Sloet � door een Ger- maansche stam ingenomen, te doen kennen en als eigendom te doen eerbiedigen, werden op de grenzen teekenen in de boomen gesneden, aardhopen, stecnen en palen opgericht, of wallen opgeworpen, die men landweeren of landgracht.cn noemde. Een alzoo kenbaar afgeteekendc streek werd eigenaardig een gc- markte genaamd, en, met weglating van het voorzetsel ge, dat dikwerf wegvalt, cene markte of mark. Sloet, Van Als p. H. (3) Grimm vertaalt Almende door Silva communis, compascuum. Dezelfde beteckenis heeft het woord gemcinte in de Clernis van het Echterbosch.



		� 8 �

		»Het gebruik der gronden is niet afhankelijk of beperkt door den rang of stand der personen ; edelen en onedelen, ridders en knechten, goedshceren, ministerialen en vazal- len, vrijen en hoorigen, geestelijken en leeken oefenen te samen gemeenschappelijk dezelfde rechten uit (1). Hieruit volgt, dat die rechten geen persoonlijke, maar zakelijke zijn. Oorspronkelijk waren zij verbonden aan een huis en hof, aan de saaiweer. Later werden zij daarvan afgeschei- den, vervreemd, en meer dan ��n recht kwam in handen van denzelfden persoon. ->Omtrent den eigendom van den grond onderscheidt men in Duitschland twee�rlei, namelijk : of de mark is vrij en de markgenooten hebhen den onbeperkten eigen- dom ; of de mark heeft eenen goedshcer of had eenen leen- heer. In dit geval berust bij dezen, zoo als men zegt, de echte oppereigendom , terwijl het gebruik uitgeoefend wordt door de precaire bezitters van huis en hof. Vele van dezen aard komen er niet voor; en in ons land, althans in Gelderland, geloof ik niet, dat er op grond van stellige oorkonden ��ne is aan te wijzen (2). »Wat de inrichting van de huishouding, de economie en politie der mark betreft, deze berust geheel en uitsluitend bij de markgenooten, zelfs in die marken, welke eenen goedsheer hebben. De markgenooten zijn hun eigene weigevers en rechters, en hierin is een der meest eigen- dommelijke kenteekenen van de marken gelegen, die haai scherp van ieder andere vereeniging, van geineenschap- pelijke gronden onderscheidt. De markgenooten leven als (li Zie het additioneel artikel uit 1tl(> van de Beschrievinge der Graatheide, waardoor eene inbreuk op deze algcniecne bepaling gemaakt wordt. (4) Over het oppergezag van den heer van Borne op de Graatheide zie art. 2, 5 enz. van de Beschrievinge. en over de.rechten van den hertog van Gel- dcrland op het Echterbosch zie art. 1, 2 en �fder Clernis van Echt.



		� 9 �

		zoodanig onder het bestuur van eigengekozen of erfelijke rechters (I), bepalen zelven eigenmachtig wat recht zal zijn in de mark, komen in ongeboden en geboden vergadc- ringen bijeen, zijn de oordeelvindcrs als de bank gespan- nen is en doen door hunne beambten het gevonden oor- deel ten uitvoer leggen." (2) Dit kort betoog zal voldoende wezen, om onze bosch- rechten naar waarde te kunnen beoordeelen. JOS UABETS. Bergh-Terblijt 20 Oct. 1875. � � (1) Vgl. art. 9, 17, 18, 19 enz. der Beschi�cvinge der Graetheulo. Het Holtgeding te Echt bestond uit de burgemecsteren en het gericht, \'maar de clernis is opgemaakt »in cyn volle vaegtgedinge" bijgevolg in tegenwoordigheid en met toestemming der buurlieden en markgenooten. Men weet overigens dat onze vroegere burgemeesters de vertegenwoordigers waren der gemeente. (2) Sloet van de Bkei.e. Van Alt p, 70-71. Over de markreehten iu Zwit- serland raadplege men een wel doordacht opstel in de Revue des deux Mondes jaargang 1873 p. 610.

		-■^-i^iTWir-^-



		I.

		De Graatheide bij Born. Wij hebben onze zienswijze betrekkelijk liet verblijf van Swenlibold, koning van Lotharingen (895-900), te Boni bij Sittard, en diens schenking der Graatheide aan veertien kerkdorpen uit den omtrek, in onze Geschiedenis van Sus- teren (Publ. etc. du Limb. 8 IX p? 461, jaargang 1869) blootgelegd; het is dus overbodig, dat wij hier nogmaals daarop terug komen. De beschrijving der schenking van koning Swentibold, die de boschrechten der Graatheide voorafgaat, is meermalen in druk uitgegeven. Men kan liet vinden in onze Geschiedenis van Susteren , en in eene CoIIection de pi�res relatives au partaqe de la Graatheide, uitgegeven in 1821 door wij- len den advokaat Sassen , te Maastricht. De boschrechten tegelijk met het verslag zagen het licht in den Siltarder Stads und Kreises-kalender auf das Jahr 1823. Dit stuk evenwel is aldaar uitgegeven volgens een slechte copie en bijna niet verstaanbaar. De uitgave der beschrijving en der boschrechten, die wij hier openbaar maken, is genomen van eene copie op papier uit 1592, die wel is waar niet geauthenliseerd is, maar die ons toch als de beste voorkomt, welke wij tot hieraan gevonden hebben (1). (1) Afschriften bestaan in menigte in de dorpen der omstreken van Sittard, maar de meeste zijn onjuist en slordig afgeschreven.



		� 11 � Die beschrievlnge der Graedtheyde. (895�900.) Het was eenen heer tot Born, der was geboren van Overlandt, uijt Ungeren (1). Koninck Sanderba�dt was hij g�nant; die lagh by synder Vrouw en sliep , ende Godl sandt hem in sijnen sinn, dat he sich mit haer berije (2), dat hij wolde geven den ermen luijden eene gijffte om Godt, want hij hadde se dick gebrocht in grooter noot; ende het beliefde haer, dat hij hun gaf den bosch gehejjten die Graedt metten heijden ende weijden , omdat hij voor- tijden dese landen metten luijden dickwijls gebracht hadde in groot lijden , met rooven ende branden ; soo dat by aen hon sijn ziele wederom wolde quyten. Ende desselven morgens, doe hij op was , herhaelde hij aen sijne heeren die bij hem waren, wat Godt hem hadde gesandt in sijnen sin ende ginck, doe de miss uijt was, tot einen van sijnen dienaren, en dede hem op sijn peerdt sitten, terslont doe die heeren water genoemen hadden voor den eten ; ende soo straeks riet den dienaer van der bruggen ; ende koninck Sanderba�dt hadde hem gheseijdt: soo wi veel kirspel-dui\'peu , dat hij umbrijdeu konde bijnnen der maeltijdt, die souden op den bosch, heijde, ende weijde gehooren. Soo reet hij het eerst aan tot Born , van Born tot G�ttekoven; van G�ttekoven tot Limborch; van Limborch tot \'Sitlerdt; van Sitterdt tot M�nstergeleen; van M�nster- geleen tot Opgeleen; van Opgeleen tot Beeck; van Beeck tot Elsloo; van Elsloo tot Steijn; van Steijn quaem hy aen Fluijeren (3), ende daer stont een wijtt ros gesadelt, en (i) Andere handschriften hebben Lotharingen. Koning Swentibold was inder- daad een Hongaar van geboorte. (2) Berjje, beraden, in overleg treden. (5) Een ander handschrift heeft Houserlinde.



		� 12 �

		sijn peert was moede ; ende hij stont van sijn peert en satt sich op dat wijt ros ende leet dat sijne op de plaetse staen, ende reet daervan dannen tot Vrmondt; van Vrmondt tot Berg; van Berg tot Beecht; van Beecht tot Papenhoven; van Papenhoven tot B�chten; ende reet alsoo tot Hvltum; en vandt daer een alt wijft\' bij dem valderen staen , ende baedt haer, dat sij hem dat valderen op dede, des sij niet doen en wilde; ende doe vvaerdt hem een teicken gedaen, dat die heeren geten hadden ; soo reet hij om Ho�tomb, ende was noch tot Born te goeder tijd , dat koninck San- derbaudt met sijn heeren wederom water naemen van der maeltijdt; ende doen vertoeg (1) hij dem heeren, waer hij all geweest was, en wie dat hem al gegangen was. Doen ginck koninck Sanderba�dt sitlen ende ordineerde die rechten, die blijfen souden, ende die breuken die hij ende alle toecomende heeren van Bom weder solden hebhen , ende dat sij overheeren blijven solden aen die meerge- noemde .gemeinde , ende om des gemeinen orbers wille , op dat der bosch niet verganckelijck en worde. I. In den eersten spraeck der koninck: want die vrouw tot Ho�tem den dienaer niet door laeten en wolt, soo sijn die van Holt�mb der gemeinden ten ewigen daghen quijt. II. Voort soo sal een heer van Born , die nu is of ommermeer sal worden, een overheijdt blijven , ende sal den voorgenoemden bosch doen hoeden mit twee fursteren; der sal hij eenen setten, en die ganze gemeinde van den XIV kirspelen den anderen; ende dese beijde sullen geeijt sijn ende gesworen den heer van Born en oock der ge- meinden, beijden hunne rechten te bewaeren; und daerum dat een heer van Born desen voorgenanten bosch hoeden sall, als vorgenant is, soo sal een heer van Born dat

		(1) Vertelde.



		� 13 �

		hoghgericht hebben van der voorgenanten gemeinden en oock dat wijlt dat daerop sal sij n , ende die keuren , die op vorgenaemden bosch fallen sullen als hiernae be- schreven staet. III. Ende oock heeft een heer van Born dat eijod , dal uijt den voorgenanten bosch gespleeten is, t�r sijnen kamer brandt, dat geheiten is den Vrijboseh; ende niet meer rechten sall een heer van Born in den voorschreven bosch hebben te boschen noch te hawen. IV. Item dit sijn die rechten, die die gemeinden op den bosch hebben: In den eersten, soo sal een jeg�ijck priester , die in die voorsch. XIV kirspelen woont, ende die kirspels kercken bediendt, hebben des jaers IV waghen groen houdt uit den voorsch. bosch: dat is te weeten te alieken hochtijdeu, korsmessen, paschen, pingsten ende allerheiligenmesse ein foder; ende daer voor sal een jeder priester voorsch: alle sondags in sijn kirspels kercke bidden ende doen bidden voor koainck Sanderbo�dt en sijn huijsvrouwe seelen. Eude voort, soo magh een jeg�ijck mensch, der woont iu eenig van dese voorsch: xiiij kir- spelen boschen, wanneer dat hij wilt, op als�lckc keur, als hier na beschreven staet. V. Hem is het saecken dat jemandt in desen voorsch: bosch veert met wagen , als hij houdt soo roept hij ; ais hij lijedt (1) soo biddt hij; als hij vaert soo fluidt hij (2). Kan hij dan alsoo seer gefaeren, dat hij mit zijn vorste peerdt op sijnen hoff kan komen, daer hij woont, dat die v�rster hem nae komen, soo sal dan der geene , der den wagen drijeft, sijne roede achlerwarts schieten, ende daer met sal hij quijl zijri op dij tijdt.

		(1) Liedt: den wagen belaadt met hout. (2) Als hij wegrijdt zal hij fluiten.



		� 44 �

		VI. Maer is het saecken dat hem die f�rsters te achter volgen konnen , eer hij op sijnen misthoff kan kommen , ende dat hij geladen heeft eenig van drijen ke�rha�t: dat is te weeten, eijcken , beucken ofte linden, soo sal der ftirster dat ierste peerdt uijt spanne en penden fur drij rinsche gulden, sonder eenigh wider segghen des geenen, der dat peert is ofte dat ha�t; ende van dese voorsch : drij rijnsche gulden sullen ij sijn dem heer van Boni ende eenen den voorscli. fursteren. VII. Vort ist saecken dat die f�rster emandt tinden houwen keur l�audt, die niet en vaert met waghen , den sullen die fursteren penden dat wapen ofte dat bijel, daer hij mit houwt, ende laten hem dat niet loseu sij en willent. Vort so magli men tacken van dem ke�rho�t houwen inde all ander hout van der erden, sonder die drij k�erho�t, eijcken, b�eekeu ende linden vorsch.; ende waer het saeck , dat emandt ke�rho�t gehouwen hadde ende blijff daer liggen over den derden dagh , en enigh mensch van den xiiij kirspelen viudet, ende kan het bewijsen, dat het soo langh af is geweest, soo is het ver- leegen hout ende soo mag eenig mensch van de xiiij kirspelen het wegvaereu sonder misdoen. VIII. Item ist saeck dat emandt in den bosch ten ontijl vaert met wagen ende dat hij wederom op sijnen boft kommen kan, soo is hij frij , maer finden hem die fursteren , soe mogen sij dan dat voorst peerdt penden , fur ein vat even of V schillingen daervan te geven, ende een kerr f�r iij schillingen ; ende eenen kre�twagen f�r XV penninghen ; een bussel, soo eenen mensch draeght, f�r een alt meureken ; ende dat des daghs niet meer als eens. Die kleijn keuren sijn den fursteren ; ende daer heeft der heer niet aen , en waer het saeck dat emandt



		IS �

		eenigh ke�rhaiit atsniede met seegen, dat war gestoolen, ende des heeren will, sonder lijff of lid te neemen. IX. Ende want een heei\' van Bom seijdt ofte verneempt, dat der bosch voorsch: te seer verfijlt ofte schangen geijt, soo magh he den bosch doen te vreeden leggen met raedt der xiiij kirspelen-dorpen voorsch:, op einen dagli als hij wilt; maer soo mott hij clan des nesten sondags dar bevoorn doen gebijeden in de voorsch: xiiij kirspels- kercken, dat sij komen op eenen gemeinen dagh in de eerst genoemde weeck aen denselven bosch thegen Bergh, op dem Roorsack (1). Ende blijfft eenigh van den voorsch: kirspeldorper buijten , ende die, wer der Heer van Born ende des bosch recht niet souden gehoorsamen op den genoemden dagh , der in de kereke geboden were, soo magh den Heer van Born mit raedt der anderen, die daer waren, soo vern als emandt uijt den kirspel op de voorsch: ho�tghoding were, wael afsluijlen; maer wer daer eenigh ander kirspel van de xiiij kirspelen sterek van le�den, die mogen hun wael leeneu man van hunnen luijden, en dacrmil sullen sij noch bij hunne gerechtigheid blijfen, die sij tot den voorsch: bosch hebben. Ende daer sal hij mit raede der gemeinden van den xiiij kirspelen den voorschreven bosch te vreeden leggen, v jaer oflen iij jaer, daer nae dat dit den Heer met der gemeinde oorberlijck dunkt te sijn in als�lcker maeten. X. Of het saeck were dat emandt binnen den tijden , dat hij te vreeden ligt boscht {"2), het were groen hout ofte tacken van den voorsch. drijer ke�rho�t, met wagheu, karren ofte busselen, den die f�rsteren vinden, eer hij op

		(I) Andere handschriften hebben Neursacck of Remsaek. <�>) Hout kapt. i



		� 16 �

		sijnen hof! quaem als voorschreven is, den sullen die voorsch. fursteren penden f�r den hoogen keur. XI. Ende were het saeck dat desen voorsch: bosch te vreeden lagh, en dat dan een heer van Boni emandt hout in den voorsch: bosch geeft, het were luttel ofte veel , soo moghen alle de voorsch: gemeinden wederom bosschen als eerst, eer hij te vreeden gelacht was. XII. En were het oock saeck dat emandt flihr door of neven den bosch mit kar ofte met waghen, ende dat hem iet brak aan zijn getouw, ein rond ofte ein tonge ofte ein witze, die magh ein ander in den bosch houwen ende legghen dat alde op de stadt, of den bosch te vreeden ligge of niet, sonder eeuigh misdoen. XIII. Vort were het saek dat de fursteren emandt fanden, der geboscht hadde in den vorsch: bosch met dei- nacht ofte daege op sondag ofte op geboden vijerdaghen , den mogen sij borchtochten ofte fangen tot des Heeren wille van Borne sonder hem lijff of lidt af te nemen. XIV. Item ofte emandt die woont in den voorsch: xiiij kirspelen hout in den bosch gehohlt hedde en heddet vrij heijm op sijn goedt, ende droget ofte fuhret uijt den xiiij kirspelen, ende die fursteren of emandt der in die xiiij kirspelen woont mogen die l�ijden dan aenbrengen ende borchtochten ; die dat gedaen hebben sullen aen den Heer sijn verfallen , sonder lijf ofte lid te nemen , tot sijnnen wille. Ende desgelijcke ofte een huijs van den hout uijt den bosch getimmert were, en magh men niet brecken ende buijten den kirspelen verkopen ; ende wer dat eerst- werff aenbrengt sal syn borchtocht daeraf hebben ofte die f�rster het gedaen liedden. XV. Ende were het saeck dat emandt boschde iu vorsch: bosch , der niet en woont in eenig van den vorsch: xiiij Kirspelen, het were mil waghen of sonder



		� 17 �

		waghen, en dat dien emandt vonde, dei* woonde in den xiiij kirspelen, die moghtem penden fiir den hochsten keur, gelijck of�em die forsten gepandt liedden. XVI. Wanneer een heer van Boni eenig hout weggeeft, soo ist dergeene dem dat hout gegeven is , als hij het afhoudt, schuldig den f�rsteren van sijnen hout eenen alden groot. XVII. En were het oock saeck , dat emandt van den f�rsteren borchtocht were , ende seggen wolde, hij en \\. were niet te recht geborchtocht, soo sal der Heer,van Bom, tot sijnen genoegde, dan een houdtgeding doen maecken, wie dat voorschreven is, en wat dan die xiiij kirspelen hem wisen nae der kunden van der f�rsteren ofte goede luijden, dat magh he nemen. XVIII. En were het saeck dat emandt gewisen wordt op des hoflfs hogen keur, het were man ofte wijflf, ende stelde den keur niet af, soo sal en mag der Heer van Born die f�rstcr senden in die kirspel daer hij woont, en doen desen menschen geseggen , dat sij hem zenden te Born voir sijnen keur; ende doen sij des niet, soo sullen sij allen van desen kirspel der gemeinden met sijnem toe- behoor q�ijt sijn, soo verre hij hem krijgen konnen; Ende als hij hem te Born heeft, soo magh hij hem doen halden ter tijdt toe, dat hij die keuren ofte keur betaelt, soo wij dat gelegen is. XIX. Ende wilt ein Heer van Born nader bescheidt sien ofle horen van den vorsch: xiiij kirspelen, so sullen sij dit bewisen met hun bosschen ende houwen, drijven ende vlieten ende varen tot der vorsch: gemeinde uijt ende in, so als sij dat f�r mennigen jaren her gebracht hebben, ende mit hunne gemeine veestraeten, die uyt elcken kir- spelen komen op den vorsch: gemeinden; ende dat sijn bon segelen ende brief, die van gantzer werde sullen sijn



		� 18 � totten ewigen daghen toe, gelijck die hier to gehalden en gegeven sint. XX. Item die t�rsteren sullen alle sondaghs te Boni Ier misse komen en als de misse uijt is, oock mit op der borch gaen, en dan sal men hun die sop geven, ende sullen bij hunnen eijdt, den sij gedaen hebben, de rechte wacrheijdt seggen aan den Heer van die keuren ende br�eken, die binnen der vorsch: weeke verschenen ende gefallen sijn ; ende dan is den Heer elicken f�rster allo jaers eenen grauwen winter tabbert schuldig. Item in dem jaer ons heeren 1486 werd gauz ver- draeghen , dat alle de gheene , die in den xiiij kirspelen woonen ende opgaende bruggen hebben dat die voortaen op den voorsch: bosch geen recht hebben, want sij fi�r hun selven herlichheijdt hebben ; en willen , men sall sij borchtochten off sij daerop doen bosschen of houwen. Eenig halffener, die in die xiiij kirspelen wonen , ende met hunnen nab�eren geen gebuurschap halden en willen, sullen afgeslooten worden tot der tijdt toe, dal sij gemoet sijn met den nabe�ren lijft ende leijdt te lijden , doen sij daerboven, men sal sij borchtochten. Al deese puncten staen tot erkentenis der 28 man , te weten van ider kirspel twee. (Onder stont:) Item dat vors. is gecollationcert mytten principael, dal ich vonden hebbe int ampt van Born , op dinsdach in juny genaemt hoymaent, Anno xvxxxiiij.

		*<m&*



		II. Echt en het Echterbosch. De Wel Eerw. Heer G. Peeters, kapellaan te Blerick, heelt een uitvoerige beschrijving geleverd der gemeente Echt. Deze heelt het licht gezien in deel IV p. 52-145 dezer Publicati�n. Het komt ons dus onnoodig voor over de geschiedenis van Echt hier nogmaals uit te wijden. Daar de geachte schrijver evenwel een merkwaardig do- cument dier plaats, de Clernis van het Echterbosch, niet bespreekt en misschien ook niet gekend heeft, schijnt het ons passend dit stuk hier als bijdrage tot zijnen arbeid te laten volgen. De «Clernis vander gemeynte van Echt" wordt ingeleid door eene beschrijving der limieten van het toenmalig kerspel Echt, die tamelijk wel met die der hedendaag- sehe gemeente overeenstemmen. Echt grensde, toen gelijk nu, aan de Oude-Maas en aan de dorpen Maasbracht, Montlbrt, Posterholt, Waldfeucht, Saelelen, Havert, Suste- ren en Roosteren. Deze omtrek bevatte de inwoners, die met de hoef Gerborgh, onder Roosteren, rechten hadden op het bosch. Zij handelt verder over het «Echterwalt" , hetwelk de bewoners, volgens den inhoud van dit stuk van koning Pippyn hadden ten geschenke bekomen (art. 2.); over den graal\' van Gelder als beschermheer van het bosch, over de vorsters de boschrechten, de boschgedin- gen, enz. Men moet zich niet laten misleiden door het woord «gemeynte" hetwelk zich in het opschrift en in den text van dit stuk bevindt. Dit woord wordt hier niet



		� 20

		altijd gebruikt in den zin van ons modern woord ge- mcente, commune; maar het beteekent ook, zoo als wij dat hierboven reeds bemerkten de onverdeelde gronden der inwoners, de gemeenzame veeweide en het gemeen- zame bosch, silva communis, compascuum. De Clernis van het Echterbosch dagteekent uit 1477 en is gevolgd door eene uitspraak van den hertog van Gulik des jaars 1554 betrekkelijk verscheidene moeielijkhedeu gerezen tusschen de inwoners van het hertogdom Gelder en die van het hertogdom Gulik , betrekkelijk hun wederzijdsche belangen. De voornaamste punten, die in dit stuk besproken worden, raken : het turfsteeken, het hout- houwen en de veedrift der Gulikschc inwoners in het Echterbosch, het herstellen der oevers van de beek bij Nieuwstad, de limieten tusschen Susteren en Roosteren, Echt en Ophoven, Echt en Waldfucht, Saefelen en Havert, tusschen Echt en Karcken, tusschen Lierop en Melick, tusschen Beesel en Belfelt ter eenre en Mulbracht en Kal- dekirchen ter andere zijde, tusschen Lobberich en Breyll enz. De Clernis met de zoo even gemelde Bijlage werd gedrukt te Roermond bij Frans Maxmiliaan van Ophoven (1721- 1749) en telt elf bladz. in fol. Wij danken een exem- plaar van dit uiterst zeldzaam schrift aan de vriendschap- pclijke goedheid van den Hoog Edelgeboren Jonkheer van den Bergh, procureur-generaal bij het provinciaal hol te Maastricht. In den Catalogus der Handschriften, nagelaten door wijlen den Heer Notaris Guillon, komt onder N" 9 een geauthenticeerd afschrift dezer Clernis voor. Andere exemplaren zijn ons niet bekend.



		Clernis vander geineynte van ECHT. 1447. IN N0M1NE DOMINI Amen. Idt is tho weten dat der bijfanck ind Rcinonge der Gemeinten van Echt aengiet op ter Lieftiegen to duchten op ter Maesen, int soo vort op Hoemborgh, van Hoemborgh vort die straet langs neven Sint Joest die straet all u\\t, so wat op desesijde geseeten -is, gehoort in onser Gemeynten, ind is in onsen bijfanck, van der straeten vort neven Sinl Joest op Hupsen boem, van Huysen boem vort langs G�rsseller, van Gersseller op Rijsdijck , van Rijsdijck voert langs Monffotder veldt, soo voert langs ghen Ouwen, ind gen Ouwen en hoert in onsen beifanck niet, van gen Ouwen voert langs der Mvnnixbosch, van dan soo voert langs Postert ind soe voert tot Kierenssen aen de Cluyse, van der Cluyseti voert te Suepert aen den boem, van dan voert langsgen Harenre- veldt, van den Haretirevelde soe voert fur Fucht op tie Hollerstraet, ind daer so ligt ein guet is geheyten Ruttings guet, dat guet gehoert in onsen beifanck, het gefiele sich op eyne tiet dat der Amptman des Heeren van Heynsbergh einen misdedigen man gefangen hadde op desen selven Ruttings guet ind der Amptman van Montfort mit den van Echt verforden ind vervolghden dat soo verre dat der selve man wederomme op \'t selve Rutgens guet gelieven waert in soe wes gerichts daer van quaem geschieden overmits der Greve van Gelre ind anders nemants; ind daeromme dat de selve Ruttings guet der kircken van Echt ongelegen is heeft die kirck van Echt erffelichen alle jaer van den selven Guede vier pont Was ind VI d" t\'sins ind daer mede



		� 21 �

		soe moeguu die selven die opten guede vurss. woendeii off ouch noch woenen moeghen hoen kirckrechten tol Fucht ontfangen ; item van Ruttings guede soe voert op ten Duven poel, van de Duven poel aen gen Santgaet, ind van dan voert aen gen Leuwen buecke, van dan voerls langs gen Sastelre veldt, ind van dan soo voert op Heylare voirt tot Hoyngen in der beecken; ist saken dat jemant were der broeckig holt geladen hedde ind ennig vande furster tot de queeme ind dat steil peerdt ter halver beecken, met syne roede achter op synen aers ruerden, der selve sall noch op onsser Gemeynten gepant syn , want die halve beecke noch in onsen beifanck is; van der Beick voirt langs dat veldt op die Raeverder veestege van der Veestegen voirt langs Haeverdervelt ind toe vort op gen Laeehbane tusschen die twe brueck recht door die heide op Milis Grove , van Mylis Grave op Vermaletteneyck, van dan voirt op ten Witten stem langs Dieterveklt, ind soe voirt op ghen Hulfshegge , van dan voirt in Boenigher hegge, ind van dan voirt in ghen Doetbroeck, van dan voirt op gen Hoege brugghe,, van der Hoeger bruggen recht voirt op die Nielie Maese, soe recht op ten thooren van Akten Eyclc. 1. Alle die geene die binnen desen beifanck vurss: woenhet- tigh syn die gehoeren op dese Gemeynte van Echt, uytgeschey- den eyn hoff geheyten Vroenhoff onsen genedigen Landtheer toebehoorende gelegen t\' genen Breuck der nu onbetimmert is ; weert saecke dat der hoff betimmert wurde ind daer op lude woenden, die en sullen gein gemeinschap hebben met den luden van Echt in der Gemeynten vurss: ind die saecke daeromme der selve hoff vurss: gein gemeinte gebruycken en solde is, dat idt is geweest op ein tiet dat ein Greve van Gelre ter tiet onse genedige Heere eynen dienre hadd den toebehoerden den hoff t\' Gerborgh tot Tuide gelegen , in den kirspel van Roesteren , ind omme



		� n � trouwen dienst wil derselve dienaer den Greve van Gelre synen Heer gedaen hadde, baet der Greve der Gemeynlen van Echt, dat sey den hoff t\' Gerborgh mit hoen gemeynten geven wolden, welker beeden hem geweygert waert; soo vraechden der Greve of he. in den kerspel van Echt gey- nen hof en hedde der in der gemeynden gehoerden, men sacht jae, und hem waert voorgelacht der Vroenhoff vurss :, soe saecht der Greve soo neeme ich mynen hove sync gemeynten, ind geve sy den hoeve t\' Gerborgh, ind der hoff der Vroenhoff¹ was berauf\'t syner gemeynten ind waer vcrgencklich in den timmer, ind nog huden dis daechs is indder hoft t\' Gerborgh gebruickt und mach gebruycken der Gemeynten van Echt gelyck den luyden van Echt. II. Item id is ouch to weten dat die van Echt hoen Ge- meynle, als den waldt, boss, bruecke, heyde und weide niet verkregen en hebben noch oen gegeven en is van hoenen Lantheer, meer van eynen der geheiten was Goninck Pippijn, umb eeren in dienst will die luyde van Echt den selven Goninck Pippijn gedaen ind bewesen hadden ; ouch soo sulden die van Echt toll vry syn alsoe verre sy hoere lantheeren lyen durften ind alle die rechten te gebruycken die die Stadl van Aecken heeft, (1), (I) Het is geschiedkundig dal Pippijn van Herstal den heiligen bisschop Wii\'o, te Odilienberg gevestigd, tut zijnen zielsbestierder had gekozen en dions- volgens meermalen te dier plaatse bezocht. Van uit zijne landgoederen te Herstal, Meerssen, (�angelt of Zusteren leidde de oude romeinsche beerhaan, te midden door het Eehterbosch, in de rigting van Melick en Odilienberg. Het is op ��n dier bezoeken, dat deze zinsnede der Clernis duit. De Ecrw. Heer Alb. Wolters in zijne Geschiedenis der Uil. W\'iro, Pleehelmus en Odgerus p. 37 verhaalt omtrent dit koninklijk bezoek hel volgende : »In de omstreken van Odilienberg blijft nog eene herinnering aan de bezoeken van Pippinus voortleven in den naam van eene brug tassehen Echt en Waldvucht op den weg van Snateren naar St. Odilienberg gelegen, en die den naam van Pippinusbrug be- houden heeft. Daar zoo luidt de overlevering, te midden van het moerassige broek, voer Pippinus in zijn voertuig gezeten, zich eensdaags vast. De naburige



		_ M _

		III. Item als dan die van Echt desen waldt mille ge- meynlen daer toe gehoerende langen tiet beseten ind in Treeden gebrueckt hadden, ind seer wydt ind breit gelegen was, waerdt hun vast ongereick daer aen gedaen van den om me geseten uytweldige luden des sy niet wael bij hoer selven gekeren en konden, soe dat sy om me noitz wille daeromme by hoen genome ind gekoere hebbe hoene Lantheer, doe ter tiet eyn Greve van Gel re was, dat he sy beschudden ind besehirmen sulde vur alle uytweldige luyde , in des soe suldc he hebben dal derde deyl van alle broecken oft beteringen, die daer van den walde ind gemeynte verlieten ; indes soe sette eyn Heer van Gelie tot der beschirmus as hoen Lantheer eynen Furster, inddie van Echt twee Furster die alltiet in den hoff tot Echt geeidt ind geswaeren werden, ind die sullen alle luide penden die sy opten wald ind die gemeynten broeckigh fynden. IV. Item omme dese Gemeynte te gebruycken ind toe genieten, s� syn daer t�e geordineert ind gesat in der weecken twee Boss-daegen vur die ackerlude, als des Maendaechs ind des Freidaechs, ind vur die koeler dat syn die geyn waegen noch peert en hebben des Dinsdaeghs ind Saterdaeghs, meer die selven moegen hoen holt hou- wen ouch des Maendaechs ind des Frydaeghs, ind nemant en sal eycken holt houwen anders dan op syne broecken et en sy hem dan geoerloft van den Gericht, ind hie toe soo syn gerechtight alle die ghene die toe der kircken van Echt gehoeren ind aldaer hoer kirckregten ontfangen

		landlieden snelden hem nu ter hulp, waarop Pippinus, ter belooning voor dezen bewezen dienst, aan de ingezetenen van Echt, het uitgebreide terrein schonk, \'hans hekend onder den naam van Echterbosch". Ook Knippenberc HUI. eccl. ducnlm Gelrue p. 55 verhaalt deze overlevering, maar met eenc kleine afwij- king. Melden wij ten sl"ttc dal tot aandenken aan de schenking van Pippijn een gedeelte van het Echterbosch den naam van Koningsbosch draagt.



		� 25 �

		ind in desen byl\'anck sitten, ind anders nemanlz sonder der hoff t\' Gerborgh daer vur aeff verclaert is. V. Item dese drie Furster sullen penden allo lude die sy- brueckich fijnden in onsser Gemeynten oft in onssen byfanck, jae bis ten eynde ind ter plaetsen dat dat steel peert op ten mist hoff is, ind koemen die Furster soe het, soe sal der man daer van ontfaeren syn ind (juijt syn. Van ingeseeten luiden; ouch meer eenich man, die lot Echt in die doup gekeerstent is ind aldaer woenatligh is, is ein geboeren Furster op der Gemeynte van Echt, al soo verre als hy pendt ind die pende in den hoff lot Echt bringt; ouch soe moegen alle gemeynte dat syn alle lude die toter kircke van Echt geboeren ind daer woenhatligli syn, vuer und flamme op-gaende hebben, alle vuytweldige lude die sy brueekigh fynden op ter gemeynten vurfs : penden gelijck den Fursteren, maer sy en sullen gein in- geseten lude peynden eet en were dat dan gebreick aen den Fursteren were, soe moegen t\' Gericht sy penden. VI. Item soo wes dan die Fursteren van ingeseten ludeu penden, sullen sy des aevents in de hoeff tot Echt brin- gen ind laeten hun belaelen die broick die daerop gesath is, gelyck sy hoennen eydt daerop gevvoenlich syn te doen, Vil. Item soo wat die Furster oft die gesellen, dat syn Ingeseeten van vuitweldige ludden broeckig finde sullen sy pende ind iu den hoeff tot Echt bringen, oft doen gelove ; ind ist saecke dat die uytweldige gebroeckt heeft ind genade begeert sal men hem gnade doen daer nae hy gebroeckt heeft, begeert hy ouch rechts, men sal hem des waldts in haeffs rechts laeten geschien ind wederfaeren, VIII. Item gebuert sich wael dal onderwylen twistinge is tusschen den Fursteren, den gesellen, ind den uytvvel- digen luden die gepant syn, die eine seggen sy hebben



		� 26 �

		gebroeckl die ander seggen daerentegen ; als men anders daer van gein waerheyt meer en weyt, soe sal mens den Fursteren geleufen op boenen eidt, ind die gesellen sullent op ten heyligen behalden, in die uitweldige gepande luden niet, want dat alsoe des waldts ind hoeffsrechts is. IX. Item id is wael geschiedt, dat die gesellen som- mige tiet vuytweldige lude overbroeckich holt gepandt hebben ind die uytvveldige luden niet geerne gepant to haeflfve comen en weren ind hebben mit den gesellen gecoinponiert ind hebben hoen penningen gegeven daer mede den Her in der Gemeynten van Echt nae des haef- fsrechtz seer groet ind veel te koert geschieden ; ind die selven die dat gedaen hadden als men dat vernaem, wor- den daer van seer van den Gerichte gestraft; ind moesten daer van den Heer ind der Gemeynten op gnadc gottbe- leringe doen, want dat seer svverlichen verhoeden is, ind niet to myn so en sulden die vuytweldige gepande lude, hedl men sy moegen crygen, gepant bleven syn, want sy leghen des waldt und haeffs rechtz gedaen hadden. X. Item den Heer en magh gein holt ewech geven sonder die Burgemeisters in den Gericht van Echt, die Hurgemeisters ind \'t Gericht van Echt en moegen ouch gein holt ewech geven sonder den\' Heer, mer semptlich nis men iemant holt geven sal, weerisaeke dat ennig van hoen sonder den anderen holt ewech geve ind der gene der dat holt hieff ott haelden daer over gepant vvierde van den Fursteren oit van den Gesellen hij sulde broe- ckigh syn, XJ Item id is wael gesciet dat lude gepant syn geweest van den Fursteren die saechten sommige gesellen hebben hoen t\' holt gegeven oft vercocht, oft sy syn wael van gesellen gepant gewiest ind saechten die Furster oft eiinigh ander hed hoen t\' holt gegeven oll vercoufft neit



		� 27 �

		toe min soe en bleven sy gepant, meer alst die gepande lude in der waerheyt by konden bringen, dat hoen dat holt alsoe gegeven oft verkoucht was, heft men die selve gracelyk gehandelt ind deckwyle hebben die selven die dat holt alsoe vercougt hadden die gepande luden moeten quyten, ind worden seer daer over gestrafft want et den gantzen lande kondig is dat nemants des holis megtig en is dan der Heer milten Burgemeisteren ind den ge- richt van Echt. XII. Item die van Echt moegen hoeren waldt ind bruecke mit willen ind consent hoens Landtsheeren in treden leggen wanneer hoen dat genoegt, meer der Heer en sals niet doen sonder den van Echt, nog die van Echt en sullens niet doen sonder den Heer , meer sementhek wanneer hoen des genoegen suil sonder jemants bekroenen. XIII. Item eyn jegelyck sal syne Bossdaege halden weert- saecke dat jemants buyten Bossdaege bossden ind holt haelden salmen penden op die broeck die daer op steit. XIV. Item nemant en sel eyeken hout houwen ; toch einre tiet uytgescheyden op den Kyrsavent dan soo mag ein jegelich nae den gueden alden Herkhomen ein voeder eyeken holts haelen tot synen Kerssstock (1); meer isl saecke dat jemant is der timmeren wilt, der sal by dat Gericht komen ind gesinnen timmerholt, ind sal seggen wat hy timmeren wilt, ind daer nae dat dan syn timmer syn sall, sullen hem die Burgemeisteren ind t\' gericht timmerholt geven nae der gueder alder gewoenten. (1) Van den kerstblok of kerststock, la buche de Koel, wordt ook melding gemaakt in de Boschregten van Susteren. (Publ. etc. dn Limbourg, VI p. 540,) Op den huidige» dag bestaat het gebruik der kerstschobbe nog in vele l.im- burgsche huisgezinnen. Daar de kerkdiensten op kersdag vroeg in den morgen &mangen, wordt liet vuur \'s avonds te voren niet uitgedoofd maar door eenen � kerstblok" aangehouden. Zie verder het woord kerstenblock in hel Vlaamsen Idioiiron van Schuermans p. 353.



		� 28 �

		XV. Item soo wanneer die gesellen iemant gepant heb- ben, mit wagen ind perden, die lude ind perde gehoeren den Heer ind der Gemeynten, ind wage ind gelouwe den gesellen, die lude moegen mitten gesellen gedingen ind componeren soe nae sy konnen, wanneer die gesellen jemant penden sonder waegen ind perde sullen die gepande lude t\' yeerst mitten gesellen gedingen ind componeren nae der broeck sy gebroeckt hebben, ind dan voirt mit den Heer ind den Burgemeisteren, ind oft die gepande lude niet wael mit den gesellen sig vereenigen en konnen ind die gesellen te voel hebben wolden, dat sal slaen op goedtduncken des Gerigtz ind daer mede suilen die gesellen sig dan laeten genoegen. XVI. Item soe wanner eyn Eycker gewassen is soe sullen die Burgemeisteren mitten naebueren op ten bosch gaen ind den Eycker toe besien ; ist saecke dat eyn voll Eycker is soe sal der plueger opstaen ses vereken ind die koeter drie ; ind ist saecke daltet gein voll eycker en is salmen dat raemen daer nae hoen dunckt dat nutt syn sall, ind als men desen eycker aldus besien heeft eerrr.cn opsleit , sullen die Burgemeisteren oft einsdeels vande Gericht tot *Montfort* gaen tot hoene Drossart, in doen hem kont sullichs alsdan op te Bosch is, ist ein voil eycker sall men mit hem overkommen nae synre koecken, ist oug gein voll eycker, sal men oug dat fuegen nae den gewass der eycker gewassen is, anders so en sal gein man meer vuordeyls hebben boven den gemeynen man, men willes hem dan gonnen ; ind dese vereken die aldus op ten eycker gaen sullen sal men bonen mit den Brandt von Echt ; weert- (I) Over don eikelenoogst en hot dryven dor varkens in het bosch handelen ook do boschregten vau Sustercn. Om den eikelenoogst te bevorderen dienden de bepalingen, die verboden eiken- beuken- en lindonhout te kappen. Zie art. 6 der Besehrievingc dor Graathcide hierboven p. ">i)8.



		� 29 � saecke dat daer eenige vereken sonder den Brandt van Echt op ten Boisch gingen, sullen verbeurt hebben ein deyl den Heer ind twee deyl der Gemeynten van Echt, uytge- scheyden die vereken die van des Drosseten wegen daer op gedaen worden. XVII Item ennigh ingeseten man der eyeken holt heft gehouwen ind niet is ontfaeren, und daer en boven wurdt gepant der sal boetetig syn X broddrager, ind sullen dat peerdt setten in der herbergen ter tyt toe dat betaelt is. XVIII Item als men eyeken holt eweg heeft gegeven dat sall werden gehouwen in bywesen der Fursteren, ind of\'t die Furster eweg gingen sullen sey laeten staen by die Heuwers hoenen staeff oft hoen overste kleidt op dat men mireken sulde dat der Furster daer by sey geweest. XIX. Item soo wat hier beschreven is dat hebben Schollis Burgeineisteren ind Schepenen in die alste guede Knaepen van Echt die mitertijt syn gehoert ind geleert van hoenen Vurvaederen ind Vuralderen ind van alder toe Aldereu , dat sy dat op hoen eide genoemen hebben ind die wael- gebaeren lude op hoen huldinge, ind wir halden dat noch huyden to daege vur recht ind vort halden sullen gelyck als onse Vurvaederen ind Vurelderen dat gehalden und gelaeten hebben, want ons onsse Lantheeren alle wege hir in gehalden ind daer by gelaeten hebben. XX Item soe alsdan ein tijd lanck ind bysonder in desen laeren LXXVI ind LXXVII der Bosch seer gehouwen ind vernielt is, soo wael van den binnens luden als van den butens luden , daer by groot scade den Heer ind der Gemeynten geschiet is , ind omme dat nu voormen beter te verhoeden, soe ist ingesat overmits Heeren Wilhelm van Flodrop Ritter erff-Vaeghi toe Ruremunde Drossart lot Montfort, den Burgemeisleren ind gantzen Gericht mit gefukhgeniKnen der gmtzer Gemeynten van Echt dat gein



		� 30 -

		man voirtaen, ind nao deser tyl geyn eycken holt houwen en sall et sy op den bosch oft in den brueek anders dan op syne bruecken, weer daer in broickich wurde den sollen die Furster penden ind die perde in dei\' Herberge settcn, die perden daer uyt niet to nemen die broecke en is aen gelde betaelt, nemant daer in te spaeren. XXI Voirt soe wanneer dat jemant timmerholt geheist heeft ind hem gegeven is sal hy houwen, ind wes soppe daer van komen, en sal men geinen butens luden ver- coupen, mer die selve die dat timmerholt gehouwe heeft maich selve die soppe nae hem nemen, ind geven den Furslere van illicker vueder soppe J. Brasser, ind istsaeke �dat hy selve der soppe niet en wilt, mag eyn ander uytter de Kerspel van Echt die soppe nae hem nemen ind geven den Fursteren als vurss. is. XXII Item heeft ons Heer\' den Drossari vurss. ouch bewillicht dat syn Huyswaegen geyn soppe meer den van Fucht noch nemant anders verkoupen en sall, meer hy sall sy toe brande op \'t Huys to Montfort Cueren, off hy wilt, off ein ander Ingezeten mach sy nae hem voeren, soe verre der Huyswagen der niet en begeert, weirtsaecke dat der waegenknegt ennige soppe hir en boven ver- koucht ind die lude daer over gepant wurden sullen sey gepant syn. Weirt ouch saecke dat jemant Timmerholt hieffve ind dat niet en vertimmerden mer dat verbrende ofle vercoufft, dal sal staen op straefinge des Gerkhts, Ouch sal men dat Holt dat tot timmer geheist is ver- timmeren oft beginnen toe timmeren daer nae dat hy dat gehaell heelt binnen ses weken, Ouch soe ist ingesal dat die Fuister dien sie nu op datum hier onder beschreve alle verdenckenisse opsegge



		- 31 �

		sullen ind sy noch die nae hoen kommen, en sullen nemandt verdengen vortaen , et en is mit willen des Drosseten der Burgemeisteren ind des gantzen Gerichts, lnd dit sullen die Furster aldus halden op hoenen Eydl ind voert op sulcke peen als ons genedige Heer Hertogh Aleph op hoen gesat heeft als by der galgen, Dit vuns. deser syden is geschiet Anno XIIII^e ind seven ind zeventigh , XVIII. daghen ind den Meye ind geslaeten in einen vollen vaeght-gedinge, overmits ind in teghenwerdigheyt Heeren Wilhelm» Drossart vurss. ind der ganser Gemeynten. Onderslont Gecollationeert met seecker oudt Quohier in Syne Majesteyts Reicken-camere van Gelderlant berustende en is by my Griffier der selver bevonden te accorderen Was onderss: G: SCHOUTEN Gecollationeert teghens de Authentijcke Copie is by my Secretaris der Stadt ende Heufsiyericht Echt bevonden (\'accorderen, Quod attestor

		■:



		� 33 �

		Als die Romische Keiserlicke Majestatt unser allergnedichster Hew die Edele ende Hoichgelerten Adrian Nicolai oerer Mait. Gantzeler des Furstenthumbs Gelre, Christoffel Grenen van Moers, Meester. Johannen Baedt, Meester van Requesten Ordinaris in oerer Majt. Grooten Raede ende Doctor Johan Stalbergh oerer Mat. Raed ther einer ende die Doorluchtigh, Hooghgebooren Fwster WILHELM Hertoug tho Gulich, Cleve umi Bergh etc. die Erentvesten ende Hoogge- lerlen Johannen Ghogrieff Cantzeler, Wemheren van Hoeste- den Hofsmeister ende Amptman tho Grevenbroich ende Gladbach, Atexander van Drynbom IIofFmeister ende Amptman tho Bom ende Godarlen Gropper der rechten Doctoren ter ander syden verordent, die gebrecken die sich tusschen den Amptluiden ende Bevelhebberen der bepaelingen ende hoocheyt halven beider Furstentummen Gulich ende Gelre ende ouch tusschen etlichen Onderdaenen van wegen der Vehedriflt, Heidhauwens, Torffstechens, Holthauwens, ende anders tho gedraegen ende eyn tijt lanck erhalden (wa moiglich) gutlich tho verglijcken ende tho vereynigen, daer nae hebben de vurgemelte Verordenthe Rede tho beyden syden die strijdige plaetsen besichtiget, den voir- gebrachten bewijs ende kondtschappen verhoert, oick sich der gelegentheyt soo veel moglich erkundigt ende nae veel gutlicker underredingen ende communicatien sig in der gutlicheyt soo veel moglich erkundigt ende nae veel gutlicker underredingen ende communicatien sig in der gutlicheyt op wailgefallen ende behagen Keiserlicke Majes- , teyt ende Hoichgedachte Herthogen vergliecken ende ver- draegen in maeten wee hernahe volgt: Ten eersten als sich gebrecken erhalden tusschen den Amptluyden, Bevelhebberen ende Muileren tho Millen ende der Nuwerstadt, van wegens eynes Dijcks oit Dhams ende



		� 34 �

		Kallen oft Canails gelegen onder Sittart op der beecke so doer Sittart loept, soe ist verdragen dat die Moelenaer van der Nuwerstadt sall laeten leggen in den Dliam ofte �Hjck tegens den stroum nae der Moeiten van Milten hin aff up synen kost een Grondt block ofte Vloer, gelyck den grondt van der overster beecke ende daer upsetten in \'t waterpass een Canall ofte Kaal thien voet lauck ende haldende einen voet waters binnen in \'t .vierkhant ende die onderste plancken van den Canaell sullen niet dicker sein dan Schipplancken; ende die van der Nuwerstadt soo well om desen Dijck ofte Dham tho maecken, als om den selven, mit sambt die boert der Beken tho onderhalden, sullen moegen die erde nemen up den Guyllichssen grondt, mits oirlof begerende welck oirloff men hem niet en sal mogen weygeren , des sullen sy die selve erde gehouden syn te nemen ter plaetsen daer men hem wijsen sal, ther minsten schaeden ende ther naester gelegentheyt; ende die Dham sal nitt hooger gemaeckt werden dan die bempden syn ende up ter ander syden nae der Gemeynten eyn palm leger ofte nederer dan ander syden nae den bempden; ooek sullen die van den Nuwerstadt die vurss: Canaill ende Dham onderhalden ende als van nooden syn sall die vurss vloer ofte grondt block mogen fegen doch niet dieper nog anders maecken dan vorgeseet is, Thern anderen als oock irdomb geweest is tusschen den Gerichteren tho der Nuwerstadt ende tho Bom der Hoocheyt halven ende den Decken tho Sittart ende den Heeren van Roemen, des Thienden halven by den Wolf}\', up eenen stuck Landts van der plaetsen an dar die breide eyck gestain heeft, bis up ein klein eycksken da die Herlicheit Lymborgh aengaet, d\'welk stuck in den hojf\' to Gutlinckoven hoert, ende vormails heide geweest aver nu to Lande gemackt, is in prsesentie des Decken van Sittart