VAN EENIGE HEMELSCHE GUNSTKN ,

BEKOMEN DOOR DE VEREERING VAN HET BEELD

0. L. Y, MOEDER VAN ZOETIGHEID

in de Hoofdkerk van St. Jan Evangelist

TE \'s-HeKTOGENBOSOH.
NAAR HET LATIJN

OTHO ZYLI�S, S. J.

met cene inleiding over de geschiedenis van het Beeld
en deszelfs vereering.

G. MOSMANS,
Markt, A. 14, \'s-Bosch.

BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

VAN EENIGE HEMELSCHE GUNSTEN,

BEKOMEN DOOB DE VERBEBING VAK HIT IlKKi.l)
VAM

0. L. V., MOEDER TAS ZOETIGHEID

in da Hoofdkerk van St. Jan Evangelist

TE \'S HERTOGENBOSCH.

~~......»"■~~■ "Wi i ~~WWW~~

BIBLIOTHEEK OER
RIJKSUNIVERSITEIT

OTH5^Rffi!f�s,
COLL THOMAASSC

met eene llllBlBTinff" \'W6P d� JB�HBHfa van het Beeld
en deszelfs vereering.

D�bl�ot\'voek
SSDERBRO��E»

Markt, A. 14 \'s Bosch.

J. H. WENSING.
Ultraj. 3 Dec. 1878. Emer. Prof. lAbr. Ons.

BEVATTENDE DE GESCHIEDENIS VAN HET BEELD DEB
ZOETE MOEDER EK DE8ZELFB VEBEEBINO.

De stad \'s-Hertogenbosch heeft gewis de
feestvreugde niet vergeten, die den 27 Decem-
ber 1853 de harten harer katholieke bevolking
deed trillen, en waarvan duizenden, van alom,
vooral uit het diocees, toegestroomd, getuigen
en deelgenooten waren, toen, na eene afwezig-
heid van meer dan twee eeuwen, het geliefde
beeld hunner Allerzoetste Moeder in zegepra-
lenden optocht in den grijzen tempel van St.
Jan werd teruggebracht.

Het vijf en twintigste jaar sinds dien heu-
gelijken dag gaat eindigen in de blijde viering
van een zilveren jubelfeest, nog verdubbeld
door eene luisterrijke hulde, door den stede-
houder Gods op aarde aan de Moeder Gods
in haar bevoorrecht beeld gebracht. De Vader
aller geloovigen, onze geliefde Opperherder
Paus Leo XIII, gaat zich, ten aanzien der
gansche wereld, openlijk aansluiten bij de on-
afzienbare rijen van godvreezende christenen,

die van overoude tijden in de kapel der Zoete
Moeder hare beeltenis hebben vereerd. Op
zijne hooge lastgeving en in zijnen naam zal
die beeltenis door onzen doorluchtigen Kerk-
voogd, Z. D. H. Adrianus Godschalk, Bisschop
van \'s-Bosch, plechtiglijk worden gekroond.

Niets wordt verzuimd, wat strekken kan om
die beteekenisvolle handeling met de meest mo-
gelijke pracht te omringen; de algemeene geest-
drift heeft zich reeds betuigd in de milde
bijdragen, tot dat einde door de vereerders der
Zoete Moeder gebracht, zoowel als in de be-
langstelling , waarmede de toebereidselen tot
den hoogplechtigen dag door allen worden
gadegeslagen; elkeen wenscht, en terecht, dat
aan de verheerlijking der Moeder van Zoetig-
heid niets ontbreke.

Is het den schrijver dezer regelen niet ge-
geven , tot de uiterlijke praal der feestviering
het zijne bij te dragen, hij wenscht althans
zijnerzijds iets te doen, dat tot verheerlijking
van Onze Lieve Vrouw van \'s-Hertogenbosch
en tot verhooging der innerlijke feestvreugde
moge strekken. O, ware het eens mogelijk ,
onze voorvaderen thans weder op te roepen, om
zich op dien dag met hunne naueven om den
troon der Moedermaagd te scharen , hoevele dui-
zenden stemmen zouden uit hun midden opgaan,

die uit eigen ondervinding zouden betuigen,
dat de allerzoetste Moeder hier niet te vergeefs
dien liefelijken naam heeft gedragen! Konde
men eens rondom het geliefde beeld weder de
tallooze offergaven op hare plaats herstellen,
weleer door hunne dankbare liefde daar bijeen-
gebracht, en elkeen laten verhalen, wat zij eens
te dezer plaatse van Maria\'s macht en goed-
heid kwamen getuigen, en wat, uit hunnen
mond opgevangen, iu de oude oorkonden zorg-
vuldig werd geboekt! Gelukkig, dat een goed
deel dier oorkonden tot op onzen tijd is be-
waard gebleven; wellicht zal later iemand,
wien de bekwaamheid en de tijd tot zulk een
werk niet ontbreekt, den rijken inhoud dier ge-
gedenkstukken meer volledig openbaar bekend
maken, dan tot heden toe geschied is. Ons is
niets anders mogelijk geweest, dan in de wei-
nige dagen , waarover wij konden beschikken ,
in haast hier en daar een greep te doen uit
hetgeen, naar diezelfde oorkonden, in 1632 door
Otho Zylius, ^]) met goedkeuring van Z.D.H.
Micha�l Ophovius is medegedeeld, � en zoo
een volkomen echt verhaal aan te bieden van
eenige dier hemelsche gunsten ²), waardoor God

>) Historia miraculorum B. M. SylvaducensiB.
Antwerpiae 1632.
²) Het register bevatte er meer dan 490; 225 daar-

zijn welgevallen in de vereering der Allerzoetste
Lieve Vrouwe van \'s-Bosch herhaaldelijk deed
blijken.

Eer wij echter dit verhaal beginnen, zullen
wij, naar dienzelfden schrijver, tevens gebruik
makende van latere navorschingen \') de ge-
schiedenis van het beeld en zijne vereering
eenigszins uitvoerig beschrijven.

Toen op het einde der dertiende eeuw (1280)
de oude (waarschijnlijk Romaansche) St. Jans-
kerk buiten de stad, voor de aldaar achterge-
bleven of bijgekomen bevolking dienende, werd
afgebroken en vervangen door een grooteren
gotischen tempel, ²) die later (1419�1520)

van heeft Zijlins alleen opgeteld, de overige omstan-
dig beschreven.

\') Wij raadpleegden Wichmans, Foppens, Coppens,
Schutjes, en vooral J. C. A. Hezenmans, met name
diens boek over de St. Janskerk. De geleerde schrij-
ver zal, hopen wij, het niet euvel duiden, dat wij
dikwijls letterlijk zijne woorden overnemen, zonder
telkens te citeeren.

^a) Denkelijk bestond reeds het uitzicht, dat de
stad naar die zijde uitgelegd, en de St. Jan binnen
hare muren getrokken zou worden, hetgeen in 1318 ,
zes jaren nadat het dak op de nieuwe kerk was ge-
legd, plaats had. Te voren bleven de vesting werken,
tusschen de Leuvensche of Gevangen-poort, en de
Antwerpsche of Lieve-Vrouwe-poort, op 200 M. af-
stand van de St. Jan.

tot de tegenwoordige St.-Jan zou worden omge-
bouwd, bestond reeds aan het noordwestelijk
uiteinde dier allereerste kerk eene ziikapel,
omstreeks 1268 gebouwd, dezelfde, waarin
thans het beeld van O. L. V. van den Bosch
zich bevindt. Het is zeer aannemelijk, dat
die kapel toen reeds aan de H. Maagd gewijd
was; maar dat het beeld, waardoor zij later
zoo vermaard werd, uit diezelfde kapel afkom-
stig was, kan men met geen genoegzamen
grond beweren; wel echter, dat het onder andere
beelden ergens in de oude kerk, misschien in
een vergeten hoek, aanwezig moet zijn geweest,
en van daar in de bouwloots is gekomen, waar-
uit het in 1380, zoo als wij zullen zien, te
voorschijn kwam.

Het beeld zelfs draagt alle kenteekenen van
een hoogen ouderdom, die zeer goed met den
tijd der eerste kerk overeen komt. Gelaat en
handen verraden zelfs geen middelmatige kunst;
de drapeering is grootendeels verwaarloosd; in
een woord, voorstelling en behandeling getuigen
evenzeer, dat het minstens van een of twee
eeuwen vroeger dagteekont dan het tijdstip,
waarop deszelfs zekere geschiedenie voor ons
aanvangt. Hiervoor pleit nog de omstandig-
heid, dat het Kind, gelijk Zylius bericht,
toen bijna vergaan was, en hernieuwd moest

worden; vandaar ook, dat dit beeldje beter
bewerkt is.

Onaanzienlijk op zich zelf, schijnt het beeld
ook niet als een voorwerp van bijzondere ver-
eering eenige aandacht tot zich te hebben ge-
trokken, noch ook schijnt daaraan eenige volks-
overlevering verbonden te zijn geweest. Hoe
anders verklaren, dat bij deszelfs eerste weder -
verschijnen in de St. Janskerk niemand zich
om het beeld bekommerde; of liever, hoe ver-
klaren, dat reeds in 1312, toen de kerk onder
dak kwam, niet iemand aan dat beeld zou
gedacht hebben, om het zoo spoedig mogelijk
eene plaats in de nieuwe kerk te geven? Nog
meer : de Illustre Lieve-Vrouwe-Broederschap,
in 1317 of kort te voren gevormd, en in 1318
kerkelijk opgericht, had in haar koor een altaar
en beeld der H. Maagd; welnu, dit beeld is
door het nageslacht altijd aangeduid als de
oude Lieve Vrouw, in tegenstelling van het beeld
der Zoete Moeder, dat de nieuwe Lieve Vrouw
genaamd werd; van daar dat de latere kapel
dier broederschap, eerst in de vijftiende eeuw
boven het noorder dwarspand gebouwd, toch
de Oude Lieve-Vrouwe kapel bleef heeten, terwijl
die bij den toren als de Nieuwe- Lieve- Vrouwe-
kapel werd aangeduid. Vanwaar die benaming
van Nieuwe Lieve Vrouw, tenzij omdat dit beeld

in 1380 en 1381 aan het toen levende geslacht
voor het eerst bekend werd ?

Het beeld der Zoete Moeder lag dus nog in
de bouwloots der kerk vergeten, nadat men
reeds acht en zestig jaren voor de inwendige
opluistering der St. Jan aan allerlei kunst-
werken arbeidende was, toen God, wiens in-
zichten aan do gissingen van den menschelijken
geest ontgaan, goedvond, hetzelve tot eere te
verheffen.

Het was in het begin van 1380. Een steen-
houwer raapte het oroogelijk beeld, met schim-
mel overdekt, in de bouwloots op, en vond het
nergens goed voor dan voor brandstof aan den
haard. Reeds greep hij naar de bijl om het in
stukken te kappen , toen een der bouwmeesters,
uit eerbied voor de II. Maagd , dit verhinderde,
en den gezel over dezen misslag nadrukkelijk
berispte. Deze luisterde naar hem, en om het-
geen hij misdaan had , goed te maken, bracht
hij op Witten Donderdag, toen onderscheidene
beelden uit de loots naar de kerk werden ge-
dragen, ook het Lieve-Vrouwe beeld derwaarts,
en zette het tusschen de andere neder. Doch
de kosters vonden het niet geschikt, om iets
ter versiering der kerk bij te dragen, en zet-
ten het ter zijde. Ten laatste toch trok een
godvreezend kloosterling, met name Valerius,

zich het beeld aan, en plaatste het op het
altaar van St. Micha�l \') , waar het stond tot
een weinig na Lichtmis van het volgende
jaar 1381.

Doch ook nu bleef het beeld vergeten en
onge�erd, «zoodat Valerius besloot, voor zich
zelven het bezit daarvan te vragen. Zijn ver-
zoek werd gereedelijk ingewilligd, zegt Zijlius,
door den kerkbewaarder of kerkmeester (aedi-
tuus) Theodorus Loetius ²), die al evenmin
aan het nietige ding eenige waarde hechtte.
Valerius kwam dus, omtrent Lichtmis, om
het naar zijne woning te halen; maar toen hij
er de handen aan sloeg, werd het hem zoo
zwaar, dat hij het onmogelijk van zijne plaats
konde verzetten. God wilde blijkbaar niet, dat
het beeld, bestemd om, tot zegen voor ontelbareu,
openbaar te worden vereerd, enkel een voorwerp
van bijzondere godvrucht voor een enkelen kloos-
terling zou worden. Valerius zag dan van zijn
plan af, en het beeld bleef waar het was.

i) Te oordeelen naar eeue lijst der altaren van de
kerk v��r 1419, in verband met latere opgaven, was
dit de eerste der straalkapellen ten noorden, naast
de middelste straalkapel achter het priesterkoor.

2) Hezenmans gist, dat hier wel kan bedoeld zijn
het hoofd der bouwgezellen, die naar het gebruik
der middeleeuwen den bijnaam �in die loetse" zal ge-
dragen hebben, alzoo: �Meester Dirk in de loots."

Een e wijle later nam men het beeld van
St. Micha�ls altaar weg , en bracht het in eene
andere noordelijke kapel \'). Doch waar ook
geplaatst, het bleef evenzeer verwaarloosd, tot
innig zielsverdriet van den vromen Valerius.
Toen omstreeks Pinksteren die kapel beschil-
derd werd, verzocht hij den meester, toch het
beeld niet voorbij te gaan , doch te vergeefs.
Met veel moeite verkreeg hij, dat diens zoon
er zijne kunst aan zou beproeven ; nieuwe
teleurstelling! het beeld won onder de onbe-
kwame of slordige hand zoo weinig in voor-
komen, dat het weldra ook in deze kapel te
veel was en ter zijde werd geschoven.

Nog gaf Valerius den moed niet op. Hij
had intusschen een kleed ten geschenke ontvan-
gen, om het tot een mantel over het beeld te
laten verwerken; zekere aanzienlijke vrouw
Oda belastte zich, op zijn verzoek, met dien
arbeid; maar zij had er zoo weinig haast mede,
dat Valerius er het geduld bij verloor. Ondanks
al dien tegenspoed werd het beeld hem met
den dag dierbaarder; \'t was of een geheimzin-

i) De tegenwoordige hooge kapel, eerst op het einde
der volgende eeuw gebouwd, kan hier niet bedoeld
zijn; w�l het vroegere koor der Illustre-Lievre-
Vrouwe-Broederschap langs het schip der kerk, of
eene der meer noordelijke straalkapellen.

nige magneet hem met een hemelsche lieflijk-
heid aantrok, zoodat zelfs de slaap van zijne
oogen week. Hij sloeg dan zelf de handen aan
het werk en maakte een mantel, die meer van
zijn haastigen ijver dan van bekwaamheid ge-
tuigde ; ook liet hij het Kindje, dat bijna ver-
gaan was, hernieuwen.

Nu kreeg Valerius zijn geliefd beeld geplaatst
op het St. Maartens-altaar \') ; vooreerst echter
bleef hij nagenoeg de eenige, die het zijne
aandacht waardig keurde. Het beeld, eer beklad
dan beschilderd, met zijn wonderlijken optooi,
scheen ook meer geschikt om bij min ernstige
lieden de lachlust op te wekken, dan om aan de
bezoekers der kerk eenige belangstelling in te
boezemen. Werkelijk lieten twee vrouwen zich
in vrij oneerbiedige bewoordingen over het beeld
uit; doch nu was het oogenblik gekomen, waarop
hetzelve uit de duisternis te voorschijn ging
treden, om weldra in een stralenkrans van
glorie voor aller oogen te schitteren. De beide
lichtzinnige vrouwen werden plotseling door
Gods hand getroffen: eene harer werd in eene
nachtelijke verschijning door de H. Maagd be-
straft; eene smartelijke kwaal kluisterde de

\') Naar boven vermelde lijat, stond dit in de mid-
delste straalkapel, achter het hoog koor, waar nu
het altaar der H. Anua is.

andere gedurende veertien dagen aan het ziek-
bed , en slechts aan hare ootmoedige smeekingen
tot de beleedigde Moedermaagd dankte zij hare
genezing. Beide wilden nu de H. Maagd ook
door eenig geschenk eeren en gaven eenige
penningen, tot versiering van het beeld bestemd.
Dit feit werd weldra in de stad bekend, en
men begon het verachte beeld met andere oogen
aan te zien. \'s Hertogenbosch kon reeds ver-
moeden, welk een schat de Goddelijke Voor-
zienigheid haar had geschonken. �Van nu af,
zegt wederom Zylius, was het, alsof de ader
�getroffen was, die eene altijd vlietende bron
�deed ontspingen, waaruit, in stroomen, mild
�genoeg om te voldoen aan de gretigheid en
�de menigte dergenen, die er uit wilden putten,
�allerlei hemelgunsten gingen vloeien." Nu
verhaalt hij ^l) de eerste wonderbare genezing,
in September 1381 voorgevallen, en zegt ver-
der, hoe het beeld betamelijker beschilderd en
versierd, zijne vaste plaats vond in de lage
kapel, alwaar het tot in zijnen tijd was ver-
bleven. Het eene wonder volgde nu op het
andere; eene menigte offergaven en ex-voto\'s
sierden weldra het heiligdom der Zoete Moeder;
pelgrims kwamen van heinde en verre ; en de

■ i) Zie dit verhaal hier achter, bladz, 1�3.

kleine kapel werd de roem, de vreugde, de
kroon der oude Hertogstad.

Wij hoorden Zylius zooeven zeggen, dat
het beeld tot op zijnen tijd terzelfder plaatse
had gestaan : dit is te zeggen , dat het in d�
berk nimmer eene andere had gehad. Wel is
het een en andermaal voor eenigen tijd uit
kapel en kerk verwijderd geweest; Zylius zelf
vermeldt ons het eerste geval als volgt:

�De H. Maagd, die voor eens anders goed
�zooveel zorg droeg¹), konde zich omtrent
�haar eigen goed niet zorgeloos betamen. Dit
�kwam (1381) door een onvoorzienen brand
�in groot gevaar. Men weet niet hoe deze
�brand ontstond, maar hij woedde spoedig in
�de gansche kapel. Toen op het hulpgeschreeuw
�der eersten, die in de nabijheid kwamen,
�velen ter blussching opdaagden, stond reeds
�alles rondom het beeld in vlam. De andere
�heiligenbeelden , de troon en de mantel van
�het Lieve-Vrouwe-beeld zelf waren reeds ver-

^l) Zylius had juist te voren verhaald hoe de
H. Maagd een vrouw verwittigde van een diefstal,
die te haren huize gepleegd werd. Onmiddellijk na
het hier medegedeelde volgt het voorval, dat hier-
achter op bl. 7 wordt vermeld. De brand schijnt
dus niet lang voor St. Willebrordsdag in 1381 te
zijn geschied.

�brand, en andere zaken in de nabijheid door
�den gloed verschroeid, toen eenige moedige
�personen het beeld , dat alleen door de vlam
�gespaard was, tusschen de brandende stoffen
�uithaalden, en terstond er mede naar een
�schilder liepen, om het op nieuw te doen
�versieren. Intusschen verspreidde zich in de
�stad het gerucht, dat het beeld de prooi der
�vlammen was geworden, en de geheele be-
�volking geraakte in de uiterste verslagen-
heid. Alom hoorde men jammerklachten over
�het verlies van hetgeen elk de bescherming,
�de hoop, den troost der stad noemde. Zoo-
�dra echter de ongegrondheid van dit ge-
�rucht bekend werd en men van vertrouwbare
�getuigen wist, dat het beeld uit den brand
�behouden was gebleven en nu nieuw beschil-
�derd werd, kwam er aan wederzijdsche ge-
�lukwenschingen en vreugdebetoon geen einde.
�Onderwijl werd men den brand meester, en
�nu werd er besloten, eene plechtige processie
�te houden om het beeld naar zijne vorige
�plaats terug te brengen. Nadat het derhalve
�nog sierlijker dan te voren opgetooid was,
�werd het met de meest mogelijke praal,
�onder den toeloop der gansche bevolking,
�weder in de kapel geplaatst."
Het andere viel bijna twee eeuwen later voor;

te weten tijdens den betreurenswaardigen beel-
denstorm van 1566. Den 22 Augustus begon
te \'s Hertogenbosch de gruwelijke verwoesting,
die sedert den 10 dier zelfde maand als een
loopend vuur in het zuiden der Nederlanden
meer dan 400 kerken geschonden of vernield
had. Eer de woeste benden van oproerlingen
in de St Jan volkomen meester waren, kon
men in den morgen van den 23 nog een goed
deel der kostbaarheden, waaronder ook het beeld
der Zoete Moeder, naar het stadhuis in veilig-
heid brengen. Het ligt buiten ons bestek, te
vermelden, wat er van toen af tot in het laatst
van October, in kerken en kloosters vernield
is geworden, of wat er verder in de stad om-
ging tot in het midden van het volgende jaar
1567 ^l). Z�� lang trouwens liep het aanbel-
de orde genoeg hersteld en gevestigd was, om
de kostbaarheden weder veilig naar de kerk te
kunnen overbrengen *) ; ook het beeld zal toen
in zijn heiligdom hersteld zijn. Nog twee en
zestig jaren zou het daar rusten, tot dat in

<) Men kan dit lezen bij Hezenmans (De St. Jans-
kerk, Hoofdnt. 14�16).

-) Een post in de rekeningen der kerkfabriek,
vermeldt de betaling der kosten voor die overbren-
ging onder dagteekening von 4 Juli 1567.

1629 een nieuw en droevig tijdperk voor de
katholieken aanbrak.

Doch keeren wij thans tot vorige tijden terug.

Het kon niet missen , of ook openbare plechtig-
heden moesten van de openbare en algemeene
vereering der Zoete Moeder van \'s-Bosch ge-
tuigen. Reeds vroeg was dan ook onder de
luisterrijkste processi�n, die door de straten
der stad werden gehouden, de processie van
Onze-Liem\'Vrouwe-Drachl {Circuitus of Deportatio
Imaginis B. M. V.) eene der voornaamste ge-
worden \'). V��r 1511 geschiedde zij \'s Zondags
na St. Jan in den zomer, wanneer de kerk-
wijding gevierd werd; in 1511 werd zij tegelijk
met dit feest, verplaatst op Zondag na O.-L - V.-
Bezoeking (2 Juli). Nog later, toen reeds het
beeld niet meer aanwezig en buitendien de
godsdienstoefeningen der katholieken slechts in
stilte, en dit nog alleen bij oogluiking der
stedelijke overheid, konden geschieden, vinden
wij onder de kerkelijke feesten van het Bisdom
(Apostolisch Vicariaat) van \'s Bosch het feest
van den Omgany met het beeld der H. Maagd

\') Zij trok door de Peperstraat , een deel der Ver-
werstraat, de Beurzestraat, Weversplaats , 8t. Joris-,
Postel-, Kruis- en Vischstraat, Hoogen Steenweg,
Markt, Hinthamerstraat.

(Festura Circuitus Imaginis B. M. V.) op den
7 Juli, waarop het nog heden jaarlijks gevierd
wordt, Ook van den Omgang zelf bleef onder
de godvreezende geloovigen een overblijfsel be-
waard; gedurende het octaaf van 7�14 Juli
plachten, na zonsondergang, in alle stilte en
zonder in het oog vallende groepen te vormen,
een aantal vereerders der Zoete Moeder den
bedeweg te gaan, waarlangs in betere tijden
hunne vaderen hare beeltenis onder heilig
vreugdegejubel hadden vergezeld. Nog heden
bestaat dit vroom gebruik; sedert men zich,
althans in oefeningen van bijzondere godsvrucht,
minder behoeft te verbergen, is het, vooral na
den terugkeer van het beeld, merkelijk toegeno-
men. Het gebed moet daarbij nog, als voorheen ,
in stilte geschieden ; het late avonduur had men
kunnen veranderen, doch ook dit is behouden,
daar men het in de dagen der voormalige ver-
drukking , door eeue gewoonte van twee eeuwen,
lief had gekregen.

Van ouds heeft men ook bij bijzondere ge-
legenheden buitengewone omgangen met het
beeld der Zoete Moeder gehouden, hetzij als
dankzegging voor van God ontvangen weldaden,
hetzij om in rampen de hulp des Hemek door
Maria af te smeeken. Van een dier omgangen

geeft Wichmans \'), naar de oude Stads-archieven,
die hij onder de oogen had , het volgende bericht:

�Ten jare 1529, toen eene zweetpest in de
�stad vreeselijke verwoestingen aanrichtte, vond
�men niets geradener, dan gezegd beeld door
�geheel de stad rond te dragen, opdat als het
�ware de Zoete Moeder de algemeene ellende
�in. oogenschouw zoude nemen. En riet te
�vergeefs: de besmettelijke plaag begon van
�dien dag af te verminderen."

Dezelfde Wichmans vermeldt ook, hoe van
ouds de kapel der Zoete Moeder dagelijks,
vooral op Zaterdagen, met groote godsvrucht
door de Bosschenaren druk werd bezocht. Hij
kan zich niet onthouden zijne vreugde over dit
vertroostend schouwspel, dat de Hertogstad hem
aanbood, te uiten, en de bewoners met die
heilzame devotie geluk te wenschen.

Toen de geleerde Norbertijn dit in het hand-
schrift zijner Brabantia Mariana nederschreef,
was reeds het beleg van 1G29 begonnen; v��r
de uitgave (in 1632) had hij aan het einde
van hetzelfde hoofdstuk nog de inname van
\'s- Bosch, en de overvoering van het wonderbeeld
naar Brussel, bij zijn verhaal te voegen.
Den 17 September 1629 ging namelijk \'s Her-

i) Brabantia Mariana, lib 2, cap. 25. Wichmans
schreef schier gelijktijdig met Zijlius.

togenbosch, na eene belegering van vier en
een halve maand , bij verdrag in de handen
der Staten over. De kerken werden aan de
katholieken ontnomen, de uitoefening van hunnen
godsdienst verboden, geestelijken en klooster-
lingen uit de stad verdreven. Te midden der
algemeene verwarring, bij de overgave der stad
ontstaan, had de edele jonkvrouw Anna van
Hambroek het beeld der Zoete Moeder naar
hare woning gehaald; intusschen achtte zij het
ook daar niet zeker genoeg bewaard, en begaf
zich dus weldra daarmede naar Antwerpen, om
onder de bescherming der Aartshertogen een
veiliger schuilplaats voor baren schat te vinden.
De Aartsherto^in Isabella Clara Eugenia, hier-
van verwittigd, verzocht en verkreeg dat het
beeld naar Brussel zou worden oveigevoerd,
doch alleen onder de uitdrukkelijke voorwaarde,
door Bisschop Ophovius bedongen, dat Hare
Doorl. Hoogheid beloofde, het aan de Bossche-
naren te zullen teruggeven, en dat de aalmoezen
tot ondersteuning der weezen zouden verstrekken.
Te Brussel werd het beeld eerst in de kerk
der abdij van Koudenberg geplaatst, waar het
terstond een voorwerp was van algemeene ver-
eering. In 1630 werd het van daar metgroote
plechtigheid, vergezeld door de Aartshertogin
met haren hofstoet en eene onafzienbare schare

geloovigen, naar de St.-Gaugericus-kerk over-
gebracht. Vier Paters Capucynen uit \'s Bosch
droegen de baar, waarop het beeld geplaatst
was, en een aantal Bosschenaren, wier tranen
aller medelijden wekten, omringden dezelve.

Elf jaren later echter deed de prins kardinaal
Ferdinand van Oostenrijk, landvoogd der zuide-
lijke Nederlanden, het beeld met gelijksoortige
praal weder naar de kerk van Kouclenberg
terugbrengen. Dit geschiedde den 16 Mei 1641,
en men bestemde den vierden Zondag na Paschen
om het j aarlij ksche feest dier overbrenging te
vieren.

Vrij algemeen heeft men gemeend , dat er
te Brussel geene wonderen bij het beeld zijn
geschied. Zylius intusschen zegt, dat treffe-
lijke geestelijken hem eenige wonderen hebben
verhaald, welke hij echter, wijl daaraan de
wettige bevestiging alsnog ontbrak, niet oor-
baar achtte in zijne geschiedenis op te nemen;
een bewijs te meer voor de omzichtigheid,
waarmede de geleerde Jezuiet in dit opzicht is
te werk gegaan.

Wat hiervan zij , de begeerte der Bossche-
naren , om nog eenmaal het geliefde beeld terug
te ontvangen, en van de andere zijde die der
Brusselaren om het te behouden, bleef daarom
even levendig. Van daar ook, dat de pogingen,

dezerzijds tot wederbekoming van hetzelve ge-
daan, niet zoo gemakkelijk slaagden. Z. D. II.
Henricus den Dubbelden, en later Z. D. H.
Joannes Zwijsen, drongen herhaaldelijk, zoo in
geschrifte als mondeling, daarop aan; doch eerst
in 1853 werd het godvruchtig streven met den
gewenschten uitslag bekroond.

De Zeer Eeerw. Heer Deken van \'s-Bosch,
P. H. van Liempt, als gevolmachtigde van
Z. D. H., vergezeld door den Eerw. Heer J.
van der Lee, kapelaan te Tilburg, nam te
te Brussel het beeld in ontvangst; den 16
December 1353 stelde hij het te Tilburg in
handen van den Aartsbisschop, die het den 17
overbracht naar de kapel van het Moederhuis
der Zusters van Liefde aldaar. Eerst den 27
December werd het, te midden eener plechtige
novene, door de Eerw. Paters Liguoristen ge-
leid, en na eene Pontificale Mis, door den
opvolger van den H. Willibrordus en van
Ophovius te \'s-Bosch in de Hoofdkerk van
St.-Jan hersteld.

Aanvankelijk stond nu het beeld in de hooge
kapel, in de beuk naast het altaar van het H.
Sacrament, waar later het beeld van den H.
Jozef is geplaatst, en nu het monument ter
nagedachtenis van Mgr. Zwijsen zich bevindt.
Inmiddels werd de lage kapel door den Heer

Veneman inwendig hersteld, en den 2 Februari
1854 bracht de Doorluchtige Kerkvoogd het
beeld in luisterrijken optocht derwaarts over.
Veertien jaar later, den 2 Februarij 1868,
plaatste Z. D. II. eigenhandig het beeld op een
nieuw altaar, door de leeken van het bisdom
bij zijn gouden priesterjubil� (20 Dec. 1867)
ten geschenke gegeven, en door den architect
L. 0. Hezenmans vervaardigd. In 1870 werd de
kapel door den Heer A. Brouwer beschilderd,
en op dit oogenblik herstelt de Heer L. 0.
Hezenmans de kapel van de buitenzijde. Wan-
neer in het volgende jaar die herstelling zal
zijn voltooid, zal het aloude heiligdom, een
der fraaiste bouwwerken uit de 13e eeuw in
Nederland, weder in zijn ouden luister voor
aller oogen schitteren.

Van de verheven plechtigheid , welke \'s Her-
togenbosch den 27 December 1878 gaat vieren,
willen wij thans niet verder spreken, dan om
onze vaste overtuiging uit te drukken, dat zij
in de harten van allen een nimmer uit te wis-
schen indruk zal achterlaten, en den ijver tot
de vereering der Zoete Moeder meer en meer
opwekken, verspreiden en bestendigen.

EEN WOORD OVER DE HIER ACHTER
VOLGENDE VERHALEN.

Otho Zylius of Van Zijl, overste der Je-
zuieten te \'s Hertogenbosch , medewerker aan
de Acia Sanctornm, vermeldt ons in zijne voor-
rede, hoe hij omtrent 1622 in het Kerkarchief
eenige oude registers in handen kreeg, waarin
een aantal der vele mirakelen, die, naar de
standvastige overlevering der inwoners het beeld
der Zoete Moeder zoo vermaard hadden ge-
maakt , nauwkeurig was geboekt met opgave
van tijd, plaats, personen en getuigen. Hij
zorgde dan , dat die papieren in een sierlijken
band gebonden, en tot zekerder bewaring,
door een net afschrift verdubbeld werden \').
Vervolgens besloot hij , den inhoud daarvan
openbaar te maken , en wel, om ook aan uit-
landers nuttig te zijn, in de latijnsche taal,
waarin hij zeer sierlijk schreef. Hij raad-
pleegde tevens nog eenige andere oude ge-
schriften, die hem bij het schrijven zijner His-
toriam iracnlornm B. M. Sylvadnceims kostbare
inlichtingen verschaften. Hij spreekt voorts

>) Het origineel is in 1853 met het beeld uit Brus-
sel teruggekomen; het afschrift echter bleef in de
Bourgondische bibliotheek aldaar achter.

van het groot aantal getuigen, met naam en
toenaam schier bij elk mirakel vermeld, doch
die hij, om geen verveling te wekken, meende
te moeten weglaten. Zylius kon dit te meer
doen, wijl hij niet een betoog, maar eene ge-
schiedenis schreef, en hij zelf er voor gezorgd
had, dat de beoordeelaars van zijn verhaal de
bronnen , waarop hij had gewerkt, zonder veel
moeite konden inzien en vergelijken.

Zijn werk vond dan ook bij de oordeelkun-
digste en nauwgezetste mannen van dien tijd
algemeenen bij val; en Bisschop Ophovius schonk
aan hetzelve eene plechtige goedkeuring, waarin
hij onder andere zegt:

�Dat de H. Maagd de kapel, aan de noord-
�zijde der Hoofdkerk door groote wonderen en
�gunsten heeft vermaard gemaakt, blijkt �n uit
�den toevloed die uit alle oorden derwaarts plaats
�had, en uit de getrouwe getuigenis onzer voor-
raderen; ja, wij zelven (als zijnde in die stad
�geboren en opgevoed) hebben in een tijdver-
�loop van meer dan vijftig jaren ons met
�eigen oogen daarvan kunnen overtuigen. Wes-
�halve wij niets anders kunnen doen, dan den
�ijver en den arbeid prijzen van den Eerw.
�Vader Otho Zylius, die uit echte geschriften,
�oorkonden en gedenkstukken, talrijke en groote
�wonderen heeft verzameld, welke aldaar met

�de uiterste nauwgezetheid waren geboekt, en
�deugdelijk gestaafd\'), terwijl van zeer vele
�andere de bewijzen door de vernieling des tijds
�waren verloren gegaan."

Dit weinige, meenen wij , is voldoende om
den lezer te overtuigen, dat hij, wat het getrouw
verhaal der feiten betreft, zich in alle gerustheid
op Zylius kan verlaten. Wat de vertaling aangaat,
die hier geleverd wordt, wij meenen te mogen ver-
zekeren, dat zij getrouw het oorspronkelijke we-
dergeeft, soms wellicht wat te angstvallig, en
daardoor onhollandsch ; enkele malen, waar het
niet wilde gelukken, eene of andere inleiding of
opmerking, door Zylius aan het verhaal toegevoegd,
in een behoorlijk Nederlandsch gewaad te steken,
is een en ander van dien aard weggebleven.

Nog twee opmerkingen ten slotte:

1° De dagteekeningen, bij elk verhaal gevoegd,
zijn hier , gelijk bij Zylius, niet die der ge-
beurtenissen zei ven, maar die der te \'s Hertogen-
bosch afgelegde en aangeteekende verklaringen.

2° Wat de waardeering der feiten aangaat,
het is ons inzicht niet, zoo min als het dat
van Pater Zylius of Bisschop Ophovius kon zijn,
elk der verhaalde feiten juist als een mirakel
in den strengsten zin des woords te doen gel-

) Summa fide registrata et authentice probata.

den ; genoeg, dat in onderscheidene eene buiten-
gewone werking van Gods macht zich niet laat
miskennen, en in allen ten minste eene bijzondere
schikking der Goddelijke Voorzienigheid zicht-
baar is. Verder maakt geen dier verhalen, �
wijl over geen derzelve immer eene uitspraak
van den H. Apostolischen stoel is gevallen of
uitgelokt, � aanspraak op meer dan menschelijk
gezag; doch dit gezag bezit hier overigens alles,
wat deszelfs oordeel eerbiedwaardig en ver-
trouwbaar kan maken.

VERHAAL VAN BENIGE Hll�ELSCHB GUNSTEN,

BEKOMEN DOOR DE VERKERING

O. L, V. V A. TX .s-UO«CH,

EENE VBOUW WOEDT VAN BENE VEBLAMM1NG GENEZEN, NA

OF EENE HEMELSCHE AANSPORING , EET BEELD TAN

O. L. V. VAN \'8 BOSCH VEBEEBD TE HEBBEN. HET BEELD

VEBKBIJGT EINDELIJK ZIJNE VABTE PLAATS.

De eerste persoon, die de uitwerking der hemel-
sche milddadigheid ondervond, was Hedwigis,
dochter van Hendrik van Vicht en huisvrouw
van Joannes Timmermans. Zij leed sedert on-
geveer drie jaren aan eene verlamming van een
harer beenen, waardoor het van alle beweging
en gevoel beroofd was. De maand September
van het jaar onzes Heeren 1381 zou haar ge-
nezing brengen. Het was in het holle van
den nacht, toen eene hemelsche verschijning
haar gelastte, het beeld, tot dien tijd nagenoeg
zonder vereering gebleven, door een eerste
huldeblijk te eeren. Zij meende namelijk op

eens naast hare legerstede een man te zien,
wiens heerlijk schoon gelaat en bovenmenschelijk
edele gestalte in hem eene goddelijke majesteit
scheen aan te kondigen; zijn gewaad, dat tot
aan de voeten afhing, geleek in kleur en vorm
op dat van Christus onzen Zaligmaker. �Hed-
wigis," sprak hij minzaam, �wilt gij genezen
worden?" � en op haar bevestigend antwoord
vervolgde hij : �Ga dan naar de St. Janskerk,
en hang daar, bij het nog vergeten beeld der
Moeder Gods, eene wassen afbeelding van uw
been ; gij kunt die nemen van de grootte die
gij wilt. Voor dien prijs zult gij zeker uwe
genezing verkrijgen." Deze verblijdende be-
lofte wekte in Hedwigis een groot betrouwen;
zij sleepte zich dan, zoo goed het gaan wilde,
zonder hare kwaal te ontzien, naar de kerk;
doch daar gekomen, kon de gebrekkelijke vrouw
zelve hare offergave niet ter bestemde plaats
aanhechten. Deze werd dan door een man,
juist daar aanwezig, naast het beeld aan den
muur gehangen, en daarop keerde in het
krachtelooze lichaam de vorige sterkte weder,
tot overgroote vreugde der genezene en tot niet
minder groote verwondering harer bekenden.
Hedwigis verzuimde niet, Gode en der H. Maagd
voor deze gunst den behoorlijken lof te geven ,
en de mare eener zoo nieuwe en gelukkige

gebeurtenis werkte krachtig om de gemoederen,
van zelven tot godsvrucht geneigd, tot eene
ijverige vereering van het beeld op te wekken.
In het bijzonder verdient vermeld te worden ,
dat eene aanzienlijke vrouw, Oda, van wie
boven (zie de Inleiding) sprake was, met
eenige andere personen geld bijeenlegde, om
het beeld op nieuw sierlijker te doen opschil-
deren. Toen dit geschied was, werd het beeld
niet naar het altaar van St. Martinus, waar
het tot dan toe gestaan had, teruggebracht,
maar naar de kapel der Moeder Gods, die de
lage kapel genoemd wordt, nabij de doop-
kapel aan den voet van den toren gelegen, in
welke het tot op onzen tijd gestaan heeft. 1)
Deze verplaatsing geschiedde in hetzelfde jaar
1381, boven genoemd.

Van nu af had dan Maria, om zoo te spreken ,
hare vaste woonplaats gevonden, en verleende
van daar al meer en meer hare machtige hulp.
Allengs (want het juiste tijdstip heb ik niet
kunnen achterhalen) gewerd haar eene nieuwe
eer bewijzing: men begon haar algemeen �de
Zoete of Allerzoetste Lieve Vrouw van\'s-Bosch"
te noemen. Even nieuw als die benaming hier

1) Zylius schreef dit in 1632, minder dan driejaren
nadat het beeld naar Brussel was overgevoerd.

ter plaatse was, even krachtig was zij om de
liefelijkheid dier allerbeste Moeder uit te drukken,
en tevens de liefde der bevolking tot haar te
trekken. Ja, het was alsof de Moeder Gods
zelve, met dien eernaam ingenomen, zich be-
ijverde om dien niet tevergeefs te dragen; zoo-
zeer toonde zij, door eene aanhoudende ver-
menigvuldiging harer weldaden, de onverge-
lijkelijke zoetheid van haar minnelijk hart. Alzoo
werden dan de inwoners van \'s-Bosch verrijkt
met dien hemelschen schat, die onbetwistbaar
aan hunne stad tot schoonste sieraad strekte;
doch men mag ook zeggen, dat de godsvrucht
der burgers en hunne altijd oude en altijd nieuwe
liefde tot Maria hen die groote weldaad scheen
waardig te maken.

Dbzelvdk vbouw wordt tan eene hevige
taudpijn bjsvbijd. 1381.

Hedwigis, die zoo duidelijk de barmhartig-
heid van Maria had ondervonden , werd weldra
door een nieuw lijden er toe ^bracht, nogmaals
dezelfde barmhartigheid in te roepen. Zij werd
namelijk aangetast door taudpijn, eene plaag,
die, zonder gevaarlijk te zijn, toch hevige smart

veroorzaakt, en den lijder alle rust beneemt.
Op zekeren nacht, door de pijn afgemat, was
zij even ingesluimerd, toen zij op eens de
Koningin des Hemels, in verwonderlijke schoon-
heid en luister, naast zich zag staan. Dat dit
geen ijdele droom was, bleek uit de woorden
der Moeder Gods: �Sta op," sprak zij, �ga
in mijne kapel, nabij de doopvont, mijne beel-
tenis vereeren, en bid er zoo veel malen het
gebed des Heeren, als gij tanden in den mond
hebt. Vertrouw maar vast op mij ; gij ziet
mijne welwillendheid; gij zult mijne macht onder-
vinden." \'s Morgens vroeg verrichtte de vrouw
voor het beeld der H. Maagd deze gebeden, en
terstond was zij van hare foltering verlost. Zij
hield dan ook niet op, hare nooit volprezen
Beschermster voor hare dubbele gunst te danken
en te loven.

EEN JONGELING UIT HET WATEB GERED KEK
BJIAND GEBLUSCHT. 1381.

Spoedig daarna toonde de H. Maagd ook
hare macht over de wateren. Een jongeling,
die te paard eene rivier ingereden was, stortte
in de golven neder; zich in levensgevaar ziende,

deed hij eene gelofte aan de Moeder Gods, en
hij ontkwam ongedeerd. Dit wonder werd
door eene groote menigte gezien, en geraakte
daardoor spoedig algemeen bekend; de geredde
zelf vereeuwigde de gedachtenis der hem be-
wezen weldaad, door het beloofde geschenk
hij het beeld zijner Redster te doen plaatsen.
Onder de eerste mirakelen , te \'s-Bosch ge-
schied, behoort ook het volgende, dat bewijst,
hoe het vuur, niet minder dan het water,
aan Maria\'s bevel gehoorzaamt, die hare ver-
eerders tegen de woede dier elkander tegen-
strijdige elementen gelijkelijk weet te bescher-
men. Er was binnen in een huis brand ont-
staan: doch het gebed eener vrouw, die het
bewoonde, wendde de dreigende ramp af. Bij
hare vurige smeeking tot O. L. V., om haar
en hare buren voor ongeluk te bewaren, voegde
zij de gelofte, dat zij haar een huisje van was
zou offeren. Dit gebed bluschte den brand
volkomen , alsof men eene groote hoeveelheid wa-
ter op de vlam had gestort, zoodat het huis en
de gausche buurt voor vernieling behoed werd.
De vrouw vervulde nu de verplichting harer
gelofte, en deed aan het O.-L-.V.-altaar eene
wassen afbeelding van haar huis, ter getuigenis
van het gebeurde wonder, ophangen.

EEN BLINDE VKOUW WOBDT ZIENDE. EEN GEVAN-
GENE WOEDT BEVBIJD. 1881.

De mare der mirakelen verbreidde zich al
meer en meer, en drong tot in andere naburige
provinci�n door, waar de macht van Maria
niet enkel vermaard werd, maar zich eveneens
deed gevoelen. Te Bommel leefde eene vrouw,
met name Elizabeth, die sedert een vol jaar
het gezicht had verloren. De Moeder van Barm-
hartigheid zelve maande haar aan, naar \'s Her-
togenbosch te reizen, en daar om genezing
harer kwaal te bidden. Zij gehoorzaamde
onverwijld, en kreeg ook aanstonds het gezicht
weder, zoodat zij zonder geleide naar Gelder-
land kon wederkeeren.

Ook de meer ver wij derde streken van Bra-
bant mochten in de gunsten der H. Maagd
deelen. Joannes van den Berghe, een Brusselaar,
strekte daarvan ten bewijze, doordien hij op
St.-Willibrordus\' dag aan Onze Lieve Vrouw
van \'s Hertogenbosch boeien van was ten ge-
schenke bracht, als een teeken, dat hij door
haar zijne vrijheid had herkregen. In den
oorlog namelijk, welken de Brabauters te dien
tijde met de Vlamingers voerden , was Joannes
als een spion aangehouden en te Dendermonde

gevangen gezet. In zijn angst en kommer
verscheen hem de Moeder Gods,en beval hem,
met een votief geschenk haar beeld te \'s-Bosch,
dat reeds door wonderen vermaard begon te
worden, te gaan vereeren; zij beloofde tevens ,
dat hij gemakkelijk in vrijheid zou geraken.
Nauwelijks was Joannes van de verbazing
over dit hemelsch gezicht tot zich zelven ge-
komen, of hij bespeurde, dat zijne boeien
losgegaan en afgevallen waren, en hij vond
ook verder niets, dat zijne ontvluchting ver-
hinderde. Zoo geraakte hij dan op vrije voeten,
en ijlde naar \'s-Bosch, om van ganscher harte
zijne Bevrijdster te danken.

VIER EN VEERTIG ZEEVARENDEN DOORSTAAN GELUKKIG

een driedaagsche storm. (8 November 1382).

Tot dusverre geschiedden nagenoeg al de
mirakelen aan enkele personen afzonderlijk,
thans echter werd er een voor velen gezamenlijk
gewrocht. Vier en veertig personen gingen
op een nieuw schip, met verschillende soorten
van huiden geladen, uit Lijflandl) onder zeil.

1) In dit land liggen de zeesteden Riga, Parnow,
Salis (Vert.)

Pas waren zij in volle zee, toen eene plotse-
linge verandering van weder hen met groot
gevaar bedreigde. Hevige winden staken op,
vergezeld van zware regenvlagen, terwijl een
dichte mist alles overdekte. De opvarenden
worstelden met alle inspanning tegen den storm ,
zonder een oogenblik tot verademing te kunnen
komen; het noodweer werd gedurig al heviger, en
joeg zooveel water in het schip, dat men met alle
vlijt en spoed niet in staat was het uit te pompen;
reeds stond het meer dan eene manslengte hoog
in het ruim. Drie dagen lang raasde de woe-
dende zee, en men had geen uitzicht op redding;
de oudsten der bemanning verzekerden , dat zij
veertig, ja vijftig jaren lang veel op zee geva-
ren, doch nooit vreeselijker storm gezien, of
in dreigender doodsgevaar verkeerd hadden. In
dien hachelijken toestand herleefde nogtans
in hun gemoed de hoop op behoud, toen zij
allen, ;ils door goddelrke i tgeving, zich de
wonderen herinnerden , die te \'s Hertogenbosch
waren geschied. Eenstemmig aanriepen zij dan
de hemelsche Gebiedster der zee, het anker
van zoovele door de baren geslingerden , de
haven van zoovele schipbreukelingen. Na deze
aanroeping gevoelden zij zich, hoewel nog
altoos in den uitersten nood, zoo bemoedigd,
dat alle vrees verdween; de bekommering met

het oogenblikkelnk gevaar week voor een
godsdienstig betrouwen, en zij besloten, door
loting een uit hun midden te kiezen, om in
aller naam, met eene offergave van elk hunner,
naar \'s Hertogenbosch te reizen. Het lot viel
op Godschalk Eedeghijs, van Resoyen geboor-
tig, doch toen metterwoon in Lijfland gevestigd.
Pas was de loting geschied, of tot aller vreugde
en verbazing bedaarde oogenblikkelijk de storm;
de hemel werd helder, de zee rustig, en met
een gunstigen wind kon men onbezorgd den
gewenschten koers houden. Men wendde dan
den steven zuidwaarts, en de goedertierenheid
van God en de H. Maagd met blijde lofzangen
prijzende, liep men de haven van Wismar 1)
binnen. Hier zette men Godschalk aan wal,
stelde hem de offergaven in gouden en zilveren
munt ter hand, en gelastte hem, van daar de
reis naar \'s-Bosch te volbrengen. Zonder toeven
spoedt hij zich derwaarts, en zes weken na
het doorgestaan gevaar biedt hij , tot kwijting
der gemeenschappelijke gelofte, de geschenken
aan, zooals blijkt uit een kwijtbrief, daarvoor
aan Godschalk afgegeven door Arnoldus Hontius,
kanunnik te \'s Hertogenbosch.

1) Kene zeestad in Mecklenburg-Schwerin (Vert.)

HET BEEN EKNER VBODW GENEZEN.

Ook Maria Tavemier, te Brussel woonachtig,
was aan de weldadigheid der Moeder Gods
Maria eene groote gunst verschuldigd. Reeds
meer dan drie maanden had zij eene vreeselij ke
kwaal aan het rechterbeen; het vleesch was
rondom opgezwollen, en het was alsof het met
scherpe naalden werd doorstoken, waardoor zij
zulke hevige smarten leed, dat zij geen oogen-
blik rust had en geen voet kon verzetten ; ja
zelfs te bed liggende mocht zij, om hare mar-
teling niet te verergeren, niet van houding
veranderen. Toen zij dan ook, wel wat laat ,
den geneesheer ontbood, verklaarde deze, na
het zieke lidmaat lang en zorgvuldig te hebben
onderzocht, dat hij het ergste vreesde en
weinig raad kon schaffen. Daar echter het
gezwel spoedig tot eene ongewone grootte
aanwies, besloot hij ten laatste, zonder de
vrees voor een slechten uitslag, die hij niet
verzetten kon, te laten blijken, eene insnijding
te doen, opdat een langer uitstel van alle heel-
middelen niet aan de onmacht zijner kunst zou
worden geweten. Doch de kwaal was de ge-
neesmiddelen boven het hoofd gewassen, en

de mislukte behandeling diende slechts om het
gezwel te doen toenemen en der lijderes, in
plaats van genezing, nog erger foltering te
bezorgen. In hare meer en meer ondrage-
lijke smarten zoekt zij eindelijk niet me r bij
de menschen, maar bij den hemel hulp; zij aan-
roept den bijstand van O. L. V. van den
Bosch, en voegt bij haar gebed eene gelofte;
en zie, de hand der Moeder Gods doet aan-
stonds het gezwel wegslinken. Het wonder
nogtans, te Brussel begonnen, werd eerst te
\'s Hertogenbosch voltrokken. Zij was namelijk
wel van hare hevige pijn bevrijd, maar nog
niet in staat om te knielen. Zoodra had zij
echter niet het beeld der H. Maagd, die haar
genezen had, gezien, of zij kon zonder moeite
op hare knie�n zitten. Zij bracht dan luide
en blijde aan de hemelsche Maagd haren dank
voor het, om zoo te spreken, dubbel wonder,
dat aan haar was geschied, in hoop op een
langdurig gebruik harer ledematen, die door
de macht der Moeder Gods waren hersteld.

BENE KNAAP, IN HET WATEB VEBDBONKEN , KEEET TOT HET

leven wedeb. (2 Maart 1383.)

Hoe groot ook de wonderen zijn, die wij
tot hiertoe boekten, toch schijnen zij als het
ware gering bij het herleven van een doode,
dat ik thans moet verhalen. Te Waalwijk
dicht bij de kerk stond het huis van Joannes
Meijer. Den tweeden Maart nu was zijn zoontje
Nicolaas, hetzij uit nieuwsgierigheid, uit speel-
zucht of uit trek tot het verbodene, van huis
naar de nabijgelegen sloot geloopen. Daar
gekomen, viel het kniapje, dat aan zich zelven
een slechten bewaker had, voorover in het
water, en kwam bij gebrek aan hulp spoedig
om het leven. Drie uren verliepen; de huis-
genooten, ongerust over het kind, begonnen het
te zoeker. Bekommerde ouders hebben soms
een voorgevoel, en zoo liep men ook nu aller-
eerst naar de sloot, denkende (wat hier waar-
heid was) dat de kleine, zoo als het met
kinderen gaat, licht door het water kon aan-
gelokt en verschalkt zijn. Daar werden zij al
spoedig hun dierbaar pand gewaar, want het
water was nu stil en helder, zoodat zij het
lijkje duidelijk op den bodem zagen liggen.
Zij haalden het op en schikten de verstijfde

leden zoo goed zij konden. Het ontzielde
lichaam had overlang alle levenswarmte ver-
loren, en geene menschelijke middelen vermoch-
ten die weder op te wekken. Anderen misschien
hadden het schier bestorven; maar de ouders
van den kleinen Nicolaas werden door den zoo
plotselingen dood van hun kind op een troost-
en een redmiddel bedacht. Te zamen met de
talrijk toegestroomde omstanders verheffen zij
aanstonds hunne bekommerde harten tot de
Koningin des Hemels, en beloven, indien het
knaapje herleeft, met hem haar te \'s-Hertogen-
bosch te gaan vereeren. O wonder! oogenblik-
kelijk herleeft het kind , frisch en gezond, en
begint te spreken, zoodat men aan het mirakel
niet kan twijfelen. Vijf dagen later begaven
zich de ouders met het herleefde kind en een
groot aantal geburen naar \'s-Bosch, vereerden
daar de Moedermaagd in hare beeltenis, en
lieten geschenken achter ter opluistering van
haren eeredienst. Zoo leerden hier degenen, die
met de zorg voor jeugdige kinderen belast zijn,
van wie zij in gevaren, al mochten die aan
hunne nalatigheid zijn te wijten, hulp moeten
verwachten en kunnen verkrijgen.

Een e vbouw, van het gebbuik van haab halve

lichaam beroofd , wobdt genezen. kfin

knaap van eene pijpzweeb aan het been

vkblost. (7 en 8 Maart 1383.)

Deze dag (7 Maart, waarop reeds zekere
Wendelina van Hedel haren dank voor een ver-
kregen mirakel was komen betuigen) werd nog
opgeluisterd door de aankomst van Catharina
van den Yvelaer, merkwaardig zoo om de
grootheid van het aan haar gebeurde wonder,
als om het groote aantal der getuigen. Deze
Catharina had te Berlicum drie volle jaren, van
alle kracht in hare ledeu beroofd, het bed moeten
houden, en in de zes volgende maanden boven-
dien , door eene hand over hand toenemende ver-
dooving, alle gevoel zoodanig verloren, dat van
het midden der borst tot aan de voetzolen , geen
enkel lichaamsdeel, ook bij opzettelijke pijniging,
de minste prikkelbaarheid meer toonde; het
leven reikte niet verder meer dan tot aan het
hart. Zoo viel zij eens in een vuur, zonder
iets te voelen van de vlam, die haar been
blakerde, en stak zij soms, om te beproeven
of zij eenige nieuwe pijn gewaar werd, met spel-
den in haar vleesch , doch de herhaalde steken
veroorzaakten geen het minste gevoel. Afge-

mat door deze kwelling en verdrietig over den
langen duur van haar lieden , werd zij op boven-
menschelijke middelen bedacht. Zij doet aan de
Hemelkoningin gelofte van eene bedevaart, waar-
bij zij vijftig reisgenooten, als zoovele verkon-
digers van Maria\'s macht, belooft mede te
brengen. Op die gelofte volgde de genezing, en
op de genezing binnen korten tijd de beloofde
bedevaart, waarbij het bepaalde aantal getuigen
niet ontbrak

Hierna (8 Maart) werd Joannes, het zoontje
van Gerardus Meijer, op bovennatuurlijke wijze
van eene etterende pijpzweer genezen. Deze
kwaal, waaraan de knaap reeds een gansch jaar
leed , had haren zetel order de rechterknieschijf,
en was zoo diep doorgedrongen, dat, hoe jong
het kind nog was, deskundigen echter de genezing
onmogelijk achtten. Onophoudelijk vloeide er
eene aanzienlijke hoeveelheid bedorven stoffen uit,
en al wat men deed om dit tegen te gaan , bleef
zonder uitwerking. Om intusschen niets onbe-
proefd te laten, riep de vader tegen de afzich-
telijk dragende wond de kunst der geneesheeren
te ju�p; doch tt.en ook deze onmachtig bleek,
liet hij alle andere hoop varen, om in god-
vruchtige werken alleen redding te zoeken, en
smeekte O. L. V. van \'s Hertogenbosch, door
zoo menig mirakel reeds vermaard, dringend

om genezing voor zijn kind. En hij bad niet
te vergeefs: binnen drie dagen sloot zich de
wonde, en rondom was het vleesch niet alleen
geheeld, maar ook schoon en blank, zoodat
men gemakkelijk de werking van Gods macht
in deze genezing kon erkennen. De vader
kwam nu met zijn geredden zoon van \'s Gra-
venhage, waar zij toen woonden, naar \'s Her-
togenbosch, om de H. Maagd te bedanken.

EEN GENEZENE, WEGENS TJIT8TEL IN HET VOLBRENGEN
ZIJNER GELOFTE MET EENE ZWARE ZIEKTE GE-
STRAFT, WOEDT DAARVAN EINDELIJK BEVRIJD

In het mirakel, dat hier volgt, zal men tege-
lijk eene verbazende weldaad en een leerzaam
voorbeeld vinden. Zeer dikwijls, wel is waar,
heeft de Moeder Gods aan biddenden hare
mildheid in het uitdeelen van gunsten betoond;
maar hier toonde zij tevens aan de ondank-
baren hare strengheid in er rekenschap van te
eischen. Joannes Boel (of Boelens ?) , van
Dendermonde, zijne geboorteplaats, naar Brielle
verhuisd, verloor aldaar het gebruik van zijn
rechterarm Dit ongemak had een jaar geduurd

en scheen nog een geruim en tijd te zullen
aanhouden , toen het door een gehed tot O. L. V.
van \'s-Bosch werd verholpen. Bij dit gebed
had Joannes ook de gelofte gedaan van een
wassen arm aan de H. Maagd ten geschenke
te brengen; doch eenmaal van zijne kwaal be-
vrijd , vergat hij de ontvangen weldaad. Mis-
schien had hij de gedachte om naar \'s-Bosch
te gaan, wel niet opgegeven, maar hij maakte
er althans geen werk van , en bleef vier maanden
lang te huis.

Over dit talmen toonde de Hemel zijn toorn
door eene hevige kwaal, die spoedig het vroe-
ger genezen lidmaat aantastte, en wel met nog
meer geweld dan te voren. Eerst zwol de arm
op; later kwam daarbij eene wreede pijn in
dat lid. Ook bleef de ziekte niet tot hare
vorige plaats beperkt; maar, als moest ook de
mond, die de verzuimde gelofte had uitgespro-
ken , daarvoor zijne straf dragen, zij breidde
zich uit tot aan de keel, die door een buiten-
gemeen gezwel werd gepijnigd. Zoo verliepen
er vijf weken, gedurende welke de keelpijn
hem niet alleen het gebruik van spijs , maar
ook de ademhaling schier belette. Toen eerst
besloot Joannes, door het ongeluk wijzer ge-
worden , van eene korte verademing gebruik te
maken om door de biecht zijne ziel van hare

smetten te zuiveren. Haastig verzoekt hij, met
schier verstikte stem, een priester te ontbieden ,
om hij hem zich rouwmoedig van zijne ondank
baarheid te heschuldigen en de kwijtschelding
daarvan te erlangen. Intusscheu, terwijl men
naar den pastoor liep, kromp zijne keel zoo
te zamen, dat bij diens aankomst, ofschoon hij
met allen mogelijken spoed was toegesneld, de
zieke zich niet meer in woorden, maar slechts
in snikken kon uiten; hoe hij zich ook inspande
om te spreken, hij bracht geen verstaanbaar
geluid voort. Zoo lag hij drie dagen zonder
spraak, en zonder iets, zoomin drank als
spijs, te kunnen nuttigen. Nu maakte zich
een ontzettende angst wegens zijne onvol-
brachte belofte van hem meester; hij begon in
te zien, dat deze straf hem van Godswege
voor zijn misdrijf was overgezonden, en nu
nog meer benauwd naar de ziel dan naar bet
lichaam, werd hij er op bedacht, den vertoornden
Hemel te bevredigen, en de H. Maagd betrouw-
vol om vergeving te smeeken. Hij hief dan
handen en oogen ten hemel, en onder een vloed
van tranen hernieuwde hij met geheel zijn hart
(want nog altijd ontbrak hem de stem) zijne
veronachtzaamde belofte: indien hij opnieuw
genas, was hij vast en stellig besloten, zijn
verzuim, dat hem zoo duur was te staan ge-

komen, door ijverigen spoed te herstellen. De
Moeder van barmhartigheid, door deze smeeking
bewogen , trok terstond de scherpe roede harer
gestrengheid terug, daar zij niets anders ver-
langde dan den lijder tot berouw te brengen.
Oogenblikkelijk ontsloot zich de vernauwde
keel, de stem werd weder vrij en helder, en
de lichaamskrachten keerden spoediger dan men
durfde verwachten, weder. Ook de priester,
op nieuw ontboden, kwam ter plaatse, en
hoorde de biecht, welke Joannes nu met dui-
delijke woorden aflegde. Overigens deelde de
zuivering der ziel van hare zonden aan het
lichaam eene onmiskenbare kracht mede. Om
nu door uitstel niet op nieuw in gevaar te
geraken, haastte zich Joannes, om onmiddellijk
de reis te aanvaarden. Te \'s Hertogenbosch
met zijne dank- en boetegeschenken aangeko-
men , konde hij nauwelijks ophouden zijne
erkentelijkheid te betuigen; terwijl ook niet
weinigen zijner geburen, die door het voorge-
vallene waren bewogen om zich bij zijne bede-
vaart aan te sluiten van het dubbele, klaar-
blijkelijke wonder met blijdschap en tot aller
stichting getuigenis gaven.

EEN VADEB VEBKBIJGT V00B ZICH ZELVEN HET BEHOUD
ZIJNS LEVENS, EN VOOS ZIJN ZOONTJE, DAT ZIEK LAG,

een gewenschten dood. (20 Maart 1383.)

Doch spreken wij nu weder van die won-
deren, die meer tot troost dan tot schrik ver-
strekken, en die ook verreweg het talrijkst
zijn. Joannes Mannart, te Mechelen, leed aan
eene zeer zware ziekte, die hem tot het uiterste
had gebracht. Hij was zoo zwak, dat hij niet
kon lijden, dat men hem verbedde of verplaatste,
tenzij men hem in een beddelaken opnam.
Zoo lag hij drie volle weken met den dood
voor oogen; hij had het H. Oliesel naar chris-
telijk gebruik ontvangen, en reeds als voor
goed aan dezo wereld vaarwel gezegd.

In dezen nood voelde hij zich opgewekt tot
betrouwen in de Koningin des Hemels; en hij
beloofde haar, indien hij herstelde, blootsvoets
en niets dan wollen kleeding dragende, om
meer ongemak van de reis te ondervinden)
eene bedevaart te doen naar O. L. V. van
\'s-Bosch. Deze belofte was aan de H. Maagd
zoo welgevallig, dat hij spoedig, van zijne
ziekte bevrijd, volkomen zijne krachten terug
kreeg. Intusschen lag ook het zoontje van
Mannart ziek aan eene wel is waar niet doo-

(lelijke, maar pijnlijke kwaal. De toestand
van het kind, welks ziekte geene hoop op een
lang leven, noch uitzicht op een spoedigen dood
overliet, wekte ieders medelijden; den vader
bracht hij op de gedachte, om ook hier zijn
betrouwen te stellen op de hulp der H. Maagd,
die hij aan zich zelven ondervonden had. Het
lijden van den kleine duurde reeds twintig we-
ken , en er kwam daarin geen verlichting. Man-
nart bad derhalve de H. Maagd dringend,
voor het kind de gunst te willen verwer-
ven, dat het �f op aarde, vrij van ziekte, �f
liever in den hemel, vrij van den dood, mocht
leven; in beide gevallen beloofde hij eene af-
beelding van zijn zoontje in was te offeren.
Ook dit gebed verhoorde de H. Maagd, en
deed het knaapje spoedig overgaan tot het oord,
waar eeuwige gezondheid woont. Joannes kwam
nu voor zich zelven en voor zijn zoontje te
\'s-Bosch de Moeder Gods zijn dank betuigen.

EEN DIEP INGEDBONGKN PIJL WONDEBBAAE UIT HET
LICHAAM VEKWIJDEED. (19 April 1383.)

Dat de H. Maagd wonden zoowel als ziekten
met gelijke welwillendheid en macht geneest,

bleek aan zekeren Quaden Goden, van Asten,
die, door een pijl in den rug getroffen, in groot
levensgevaar verkeerde. Het wapen was zoo
diep in het lichaam gedrongen, dat de heel-
kunde onmachtig bleek om het er uit te halen.
Het zat geheel onder het vleesch, niet alleen
voor het oog verborgen, en door de vruchteloos
tastende hand niet te bereiken, maar zoo, dat
men ook bij het peilen der wonde de plaats,
waar het schuilde, niet kon ontdekken. De
geneesheeren meenden derhalve, dat er tot be-
houd van den lijder niets overbleef, dan op
goed geluk, bij middel van zekere werk-
tuigen, den pijl door den buik uit te drij-
ven, of wel eene insnijding in den buik te
doen, en zoo van die zijde het wapen er
uit te trekken. Niemand echter waagde het,
dit wanhopig middel, het eenige, dat de
kunst aan de hand gaf, te beproeven. Men
achtte het eene dwaasheid, aan iemand, die
door het hem overkomen ongeluk reeds als tot
den dood verwezen was, den schijn van een
moord op zich te laden. Intusschen leed
de zieke, naar lichaam en geest uitgeput,
de vreeselijkste pijnen; reeds had hij de sacra-
menten der stervenden, het H. Oliesel niet
uitgezonderd, ontvangen, en verzuchtte sedert
ongeveer negentien weken naar den dood, die

hem van de langdurige foltering zou verlossen.
Ten laatste nochtans vatte hij weder moed,
in het vaste vertrouwen, dat de Moeder Gods
hem zoude genezen. De zwaarte der kwaal,
welker genezing hij begeerde, maakte, dat hij
niet karig was in de belofte, welke hij haar
deed. Hij zou zijne bedevaart blootsvoets doen,
daarbij niets dan water en brood nuttigen,
alleen wollen kleederen dragen, en tot eeuwige
gedachtenis en ter eere der H. Maagd een beeld
van een man, met een pijl in het lichaam, ten ge-
schenke brengen. Hoe aaDgenaam dit aan de
Moeder Gods was, bleek door de uitkomst.
Dadelijk verminderde de pijn, en binnen
zeven dagen kwam de pijl van zelf door den
rug uit, langs dezelfde plaats, waardoor hij
was binnengedrongen. Weldra kwamen de
krachten terug, en spoedde hij zich naar \'s Her-
togenbosch, vol blijde verwondering over zijn
geluk, en dankbaarheid jegens de H. Maagd.

EEN PBIESTEB HEBKBIJGT HET GEZICHT.

Arnoldus Klinckaert, priester te Valkenburg,
kwam uit het land van Limburg naar \'s Her-

togenbosch, en verklaarde daar, met de hand
op de borst, op zijne trouw, en onder eede,
het volgende:

Hij was een jaar lang volslagen blind ge-
weest; intusschen was de wijd en zijd verspreide
roem der mirakelen van \'s Hertogenbosch ook
hem ter oore gekomen, en had in hem den
wensch en tevens de hoop opgewekt van het
zoete licht zijner oogen weder te bekomen.
In die hoop had hij de belofte gedaan, indien
hij ziende werd, voortaan zijn leven lang alle
zaturdagen op water en brood te vasten. De
H. Maagd had aan zijne begeerte voldaan, en
hem het licht der oogen teruggeschonken,
zoodat hij ze sedert tot lezen en schrijven en
het vieren der H. Mis konde gebruiken.
Deze verklaring, gelijk gezegd is, bekrachtigde
hij met een eed: men geloofde zijn getuigenis
en verheerlijkte de Moeder Gods.

KEN AANZIENLIJK MAN VAN DEN DOOD GERED.

(24 April 1383.)

Omtrent dezen tijd werd een groot deel der
Nederlanden door gevaarlijke ziekten bezocht.
Ook bleef men niet vrij van oorlog; met name

teisterden inwendige twisten het land. Zoo
hadden de Leuvenaars den rechtmatigen toorn
gaande gemaakt van hertog Wencelijn van
Brabant, door den moord van 17 edelen, die
uit de vensters van het raadhuis naar beneden
geworpen, op pieken en hellebaarden opgevan-
gen en aan stukken gescheurd waren. Dit
onmenschelijk gruwelstuk was eene wraakne-
ming van de oproerigen over den dood van
den wever Wouter van Leyden, een hunner
hoofden, die te Brussel, naar men meende
door toeleg der edelen, was omgekomen. Her-
tog Wencelijn trok dan met een sterk leger
tegen Leuven op, om de schuldigen te straffen.
Een der ridders, die met hem ten strijde to-
gen , de edele heer Willem van Campen, zag
zich door eene besmettelijke kwaal, welke hem
had aangetast, weldra buiten staat langer de
wapenen te dragen, zoodat hij het leger moest
verlaten. Men bracht hem dan naar Assche,
eene plaats, beroemd wegens een miraculeus
kruis, dat er vereerd wordt, en gaf hem daar
aan zijne echtgenoote ter oppassing over. Zijne
ziekte nam echter voortdurend toe, tot niet ge-
ringe smart der vrouw, en tot schrik zelfs van
zijne beste vrienden. Men zag namelijk, hoe alom
in steden en dorpen diezelfde kwaal om zich
heen greep en lieden van allen leeftijd voor en

na aantastte. Toen dan ook zijn ziekbed een
sterfbed werd, deed de vrees voor besmetting
allen, zijne vrouw alleen uitgezonderd, van
hem wijken; want een aantal geheel ontvolkte
huizen strekte ten bewijze, dat men, door de
lijders te verplegen of met hen in aanraking
te komen, hunne ziekte op zich trok. Hierbij
kwam in dit geval nog, dat al de nabestaan-
den en bekenden eenparig de meening uitten,
dat Willem reeds werkelijk overleden was.
Zijne vrouw alleen (zoo bewaarlijk geeft ware
liefde alle hoop verloren) hield staande dat hij
nog leefde, en nog wel kon bijkomen; weshalve
zij van geene begrafenis of uitvaart wilde
hooren. Toen evenwel, na lang wachten, geen
teeken van leven werd waargenomen, begon
men van de rouwplechtigheid werk te maken;
de doode, of schijndoode (want hieromtrent
vind ik geen bepaald getuigenis) werd met een
lijkhemd bekleed, en de zerk van het familie-
graf afgenomen. Zoo lag Van Campen reeds
twee en dertig uren, toen de Hemelkoningin ,
in bovenaardsche gestalte, hem uit dien etaat
kwam opwekken; met luider stem meende hij
haar te hooren zeggen , dat hij in godvruchtige
werken, vooral in eene bedevaart naar \'s Her-
togenbosch, hulp moest zoeken; dat hij hierin
alleen redding van den dood zou vinden. Deze

hemelsche stem gaf hem terstond zooveel leven
en kracht, dat hij oogenblikkelijk de gelofte
uitsprak van met zijne vrouw en al de huis-
genooten, elk eene waskaars dragende, naar
het altaar zijner hemelsche Eedster zoude reizen.
Op deze gelofte herkreeg hij de gezondheid.
Hij haastte zich nu ook die te volbrengen.
In gezelschap van nog 16 personen, deed hij,
zelf met een ruw kleed bedekt en blootsvoets,
den bedeweg , onder zulk eene vreugde en ge-
juich , dat men den terugkeer van een zegestoet
meende te aanschouwen.

EEN KNAAP VAN DE VALLENDE ZIEKTE BEVRIJD. EEN

BOSSCHENAAR VAN EENE DBIEDUBBELE VfiBZWERING

AAN HET BEEN GENEZEN. (27 April 1883.)

Onder degenen, die van ziekten genezen
werden, vinden wij Hendrik Backer, Bartho-
lomeus\' en Aleyds zoon, van Amsterdam.
Dit jongetje leed zoo vreeselijk door de vallende
ziekte, dat zijne ouders, aan verdere mensche-
lijke hulp wanhopende, gedrongen werden hunne
toevlucht tot O. L. V. van den Bosch te nemen.
De H. Maagd nam welgevallig hunne gelofte
aan, en genas den knaap op staanden voet.

De ouders spoedden zich daarop met hem naar
\'s Hertogenbosch, en kweten zich van hunne
gelofte door ruilde geschenken in wijn en tarwe.
Te \'s-Bosch zelf, in de Vuchterstaat, woonde
een messenmaker, Joannes Krijns genaamd,
wiens linkerbeen door drie afzichtelijke, ver-
ouderde en ongeneeslijke pijpzweren was mis-
vormd. De heelmeester had al de middelen
zijner kunst aan hem beproefd, doch eindelijk
wanhopig van alle behandeling afgezien. Joannes
zelf dacht nu ook niet meer aan geneeskundige
hulp, maar stelde al zijn betrouwen op de
H. Maagd, die zoo dicht bij hem allerlei weldaden
verleende. Hij nam zich dus voor, hare door
zoo menig wonder vermaarde kapel te bezoeken ,
en deed daarvan eene gelofte. In de vaste
hoop op genezing, neemt hij de zwachtels, met
zalf bestreken, van zijn been af, en wikkelt
er eene strook schoon linnen om. De goeder-
tieren Maagd toonde haar welbehagen in dit
betrouwen van haren vereerder, door de gene-
zing zijner wonden op zich te nemen. Want
binnen drie dagen had de man het gebruik
van zijn been herkregen; niet alleen stond hij
zonder hinder op zijne voeten, maar ging ook
zonder iemands hulp naar de O.-L.-V.-Kapel, om
zijne belofte te kwijten en zijn dank te betuigen.

BEN GEBING AASTAL SCHEPELINGEN OVEBWINT BENE
GBOOTE OVEBMACHT VAN ZEEBOOVEB8.

Der vermelding overwaardig is ook de over-
winning , door een enkel schip op zestien kaper-
schepen behaald. Tegen het einde van April
kreeg zeker schip uit de zee de monding
der Maas in het gezicht en stevende met volle
zeilen derwaarts. De lading bestond, onder
anderen, uit wintertarwe en eene aanzienlijke
hoeveelheid meel en huiden; de bemanning uit
niet meer dan achttien personen. Het einde
van hunne bezwaarlijke zeereis zoo nabij (want
zij waren van Besoyen uitgezeild) , ontwaar-
den zij eene vloot van zestien schepen, die
recht op hen afkwam. In snelle vaart was zij
weldra den koopvaardij er genaderd , en eischte
onmiddellijke overgave, zich in geval van we-
derstand van eene zekere overwinning overtuigd
houdende. Zij telde namelijk ongeveer twee
honderd strijdvaardige mannen, allen zeeroo-
vers uit Normandi�. De Besoyers, ziende,
dat er aan vluchten niet te denken viel, en
dat zij in aantal en in krachten ver achter-
stonden, zoodat hun ondergang onvermijdelijk
scheen, stelden eenparig hun laatste en eenige

betrouwen in de hulp van O. L. V. van \'s-Bosch,
de overwinnares van alle rampen. Men riep
elkander toe, dat de vijanden op hun aantal ,
maar zij op \'s Hemels bijstand steunden; geene
macht was tegen Gods macht bestand; niemand
had nog te vergeefs tot O. L. V. van\'s-Bosch
gebeden, en ook nu zou men met hare hulp
de overwinning bevechten. Zelfs de bloohar-
tigsten werden door deze vurige taal met moed
bezield, en deze moed steeg nog , na de gelofte
die zij nu gezamenlijk aflegden. Brachten zij
er het leven af, dan zouden zij , aan wal ge-
komen , terstond blootsvoets, in enkel wollen
kleederen, met offergaven naar hun vermogen,
zich naar \'s-Hertogenbosch begeven. Elk wa-
pende zich nu zoo goed mogelijk, en men be-
reidde alles, zooveel de tijd gedoogde, om, tot
tegenweer gereed, den vijand het hoofd te bieden.
Hierop hadden de Franschen, overmoedig door
hunne overmacht , niet gerekend; hunne aan-
vankelijke minachting sloeg in woede over, en
onstuimig drongen zij , als op eene spoedig te
bemachtigen prooi, op den koopvaardijer aan.
Doch bij het eerste treffen reeds zag men dui-
delijk , wat de onschuld, op \'s Hemels hulp
betrouwende, vermag. De kapers wierpen geen
enkelen schicht, die doel trof; de H. Maagd
beschermde de haren. Daarentegen misten de

Besoyers nimmer, zoodat de vijanden in me-
nigte in het water stortten of doodelijk
gewond nedervielen , en op hunne schepen
weldra eene radelooze verwarring ontstond.
Ook stieten verscheidene dier schepen op
elkander, werden verbrijzeld en vergingen. De
strijd duurde niet lang. De overwinnaars,
vermoeid van het dooden, telden hunne man-
schappen, en misten niemand, terwijl zij
van de twee honderd roovers er niet meer dan
acht overig zagen, die in een overhaaste vlucht
hun behoud zochten. Zoo voer dan dit ��ne
schip, zegepralend over eene zoo welhemande
vijandelijke vloot, den Maasmond hinnen, en
kwam gelukkig in de haven aan. Aan wal
gestapt, maakte men, voor alle andere zorg,
werk van de bedevaart naar \'s Bosch, alwaar
men stiptelijk de gedane gelofte volhracht, en
tot eigen troost en tot algemeene verbazing,
de geschiedenis dezer schitterende overwinning
verhaalde. Slechts van Victor Andriessen, Pie-
ter Sweders en Andries Luckenbein zijn ons
de namen bewaard gebleven; de overige sche-
pelingen hebben de oude oorkonden ons niet
afzonderlijk genoemd.

I KM AND , WIliN DB SPITS VAN BEN PIJL DIEP IN
HET VLEESCH WAS BLIJVEN STEKEN, WONDER-
BAAR DAARVAN BEVRIJD.

(Bij Zijlius tusschen 17 en 20 Mei 1383, zonder
eigen dagteekening.)

Te midden der oorlogswoede van deze tijden
richtte de goedertieren Voorspreekster der men-
schen bij God zich een zegeteeken op, dat
aan de nakomelingschap niet onbekend mag
blijven , in den persoon van Joannes de Bont,
geboortig van Brugge, en kleermaker van
beroep, die, als soldaat ten oorlog uitgetrok-
ken , eene gevaarlijke wond ontving, maar op
zijne smeeking tot Maria van den dreigenden
dood gered werd. Bij de belegering namelijk
van Oudenaarde door de vereenigde troepen
van Gent en Brugge, werd Joannes , die onder
de belegeraars streed, door een pijl in de rech-
terzijde van den hals getroffen. Eenige ka-
meraden trokken de schacht met meer haast
dan behoedzaamheid uit, zoodat de punt af brak
en io het vleesch bleef steken. De huid groeide
spoedig over de wonde dicht, doch van binnen
schuilde de oorzaak eener voortdurende folte-
ring. Vijf en twintig weken reeds was de
wond gesloten en nog altijd leed Joannes de

hevigste pijnen; doch waar de middelen der
kunst te kort schoten, bracht de H. Maagd
ten bekwamen tijde redding aan. Joannes
trachtte haar door gebeden en geloften te be-
wegen : hij zou eene bedevaart naar \'s Herto-
genbosch doen, en daar een dankgeschenk
brengen. De zoete Moeder, nog meer geneigd
tot het schenken harer weldaden, dan de men-
schelijke traagheid pleegt te zijn om die te
verzoeken, liet hem niet lang naar hare hulp
wachten. Den eigen nacht, die op de gelofte
volgde, vertoonde zich reeds derzelver uit-
werksel. Immers pas lag Joannes eenige uren
te bed, of zie, het ijzer, dat reeds vijf maan-
den binnen den hals verscholen zat, kwam,
terwijl hij sluimerde, niet van den kant ,
waar het was binnengedrongen, maar door den
mond, van zelf naar «buiten. De genezene
begaf zich van Brugge naar \'s Hertogenbosch,
waar hij de H. Maagd vurig en blijde be-
dankte, en het geschiede wonder, behalve
door het getuigenis der geburen , nog door dat
van zekeren Van der Hagen, uit Gorcum,
werd bevestigd. Deze was van alles oogge-
tuige, daar hij bij De Bont was, zoowel toen
deze door den pijl werd getroffen, als toen
hij het ijzer door den mond kwijt geraakte;
welk ijzer den lijder nog te meer in gevaar

bad moeten brengen, daar het bleek reeds
door roest te zijn aangetast.

EBN BBAND BBDWONGE».

Thans begeven wij ons naar afgelegener
oorden , van waar ons zeer roemrijke daadzaken ,
door welke God zijne H. Moeder wilde verheer-
lijken, zijn gemeld, liet volgende wonder
wordt bevestigd door vier getuigen, Gobel van
Ekeloo, Gerlach Bekerman, Curtius Heins,
Petrus Smits, alle vier te Parnow in Lijfland
woonachtig en mannen van erkende wijs-
heid en trouw. Uit hunnen mond ver-
nam men , hoe hunne stad Parnow, door de
bescherming van O. L. V. van \'s Hertogen-
bosch, voor eene vreeselijke verwoesting werd
behoed. Aan de naburige zeekust woonde
een barbaarsch volk, even vijandig gezind
jegens den christelijken godsdienst als ruw
en woest van zeden en inborst. Eene bende
van deze lieden, hetzij door godsdiensthaat, hetzij
door plunderzucht gedreven, maakte van een gun-
stigen wind gebruik , om in het land der Chris-
tenen te vallen , en begon spoedig op de naaste

huizen brandende stoffen te werpen. Oogen-
blikkelijk hadden dezen vlam gevat; het vuur
sloeg op de aangrenzende gehouwen over, en in
korten tijd ontstond er zulk eene vreeselijke brand,
dat het onmogelijk was, voldoende bluschmid-
delen aan te brengen. Ook had de schrik aller
gemoederen zoo verbijsterd, dat men meer op
vluchten dan op "blusschen bedacht was, tewijl
het verward geschreeuw eener dringende volks-
menigte, gelijk bij zulke onvoorziene rampen
pleegt te geschieden, schier alle verstandig
beraad onmogelijk maakte. Eenigen nogtans
overschreeuwden het gewoel, en herinnerden de
menigte, dat bij zulk een buitengewoon geval,
ook buitengewone middelen moesten dienen; dat
te \'s Hertogenbosch, eene stad in Brabant, de
H. Maagd Maria menigmaal in het uiterste
gevaar redding placht te schenken; tot haar dus
moest men zich wenden , en hare barmhartige
hulp afsmeeken. Deze woorden werden gretig
aangehoord, en allen, vooral zij , welke het
gevaar van naderbij bedreigde, begonnen vurig
te bidden, hunne eenige hoop stellende op eene
zoo machtige en zekere bescherming. Boven
de overigen onderscheidden zich de vier boven
genoemde mannen; zij voegden bij hun gebed
de gelofte, dat zij , ingeval de brand gestuit
werd, de verre bedevaart naar\'s-Boschzouden

ondernemen, en daar dankgeschenken brengen.
Toen zag men terstond de vlammen , door
Gods macht bedwongeD, op zich zelven terug-
wijken; de wind, die van de zijde der barbaren
hevig woei en de vlam verder dreef, bedaarde
oogenblikkelijk, en keerde daarop geheel om.
De inwoners van Parnow, zich aldus gered
ziende, wenschten elkander juichende geluk
met eene zoo onverwachte blijde uitkomst, en
prezen de goedertieren Maagd. Gobel en zijne
metgezellen beijverden zich van hunnen kant
om de gedane gelofte te volbrengen; met spoed
legden zij de reis van vierhonderd mijlen af,
bezochten te \'s Hertogenbosch het altaar van
O. L. V., en maakten daar openlijk de groot-
heid van het ontkomen gevaar, en de nog
grootere barmhartigheid van Maria bekend.

ZEVEN MANNEN VAN BENE WISSE 8CHIPBBBUK GitHKl).

Op zekeren winterdag vertrok uit de stad
Sluis een schip, waarin Hendrik Scherpen-
borch en nog zes andere schippers, met eene
lading, bestaande uit eene overgroote hoeveel-
heid haring en eenige andere waren, naar

Antwerpen voeren. E eeds waren zij uit de haven
in de volle zee gekomen en hadden de kust uit het
gezicht verloren, toen zij, hetzij bij gebrek aan
stuurmanskunst of aan kennis van het vaarwater,
hetzij door het geweld van den wind, op eene blinde
zandbank liepen. De snelheid hunner vaart was
zoo geweldig, dat het schip in een oogenblik
diep in het zand geraakte en als op zijne ankers
vast zat. Het gevaar werd nog vermeerderd
door een ontzaglijk groot lek, ongeveer twee
duim breed, waardoor de vloed met geweld
binnendrong. Drie dagen en nachten brachten
de schepelingen, als ter plaatse gevangen, aldus
door, afgetobd en van koude verkleumd, en
meer nog door mismoedigheid ter nedergeslagen.
Of men al herhaalde malen alle krachten in- ,
spande, het mocht niet gelukken, al het in-
dringende water te loozen of het schip van
zijne plaats te krijgen; een vastgepakte massa
zand zat reeds ongeveer eene manslengte hoog
rondom het schip, en hield hen als eene be-
legerde stad ingesloten. Nu en dan bleven
eenige voorbijkomende vaartuigen, op het zien
van het aan den grond gevaren schip, ter
plaatse stil, om zoo mogelijk hulp aan te brengen;
doch het vaarwater was van alle zijden door
hooge zandplaten zoo belemmerd, dat zij, die zich
het verst waagden, nog wel een half boogschot

van het schip moesten verwijderd blijven. Der-
halve, geene hoop ziende op redding, ging elk
voor en na zijns weegs, om althans aan de
vrienden der schipbreukelingen bericht te geven
van de wijze en plaats van hunnen ondergang.
Te vergeefs smeekten de verlatenen met jam-
merlijke klachten om hulp ; ook met den besten
wil kon niemand, wegens de verraderlijke on-
diepten , hun de hand ter redding bieden. Toen
nu het laatste schip uit het oog der ramp-
zaligen was verdwenen, begonnen zij , in hunne
verslagenheid, op beter dan menschelijke hulp
te denken. Het viel hun dan in, hoe de kapel
van O. L. V. te \'s Hertogenbosch wijd en zijd
door verbazende wonderen was vermaard ge-
worden , en dit gaf hun troost in hunnen kom-
mer. Aanstonds riepen zij de Zoete Moeder van
\'s-Bosch ter hulp, en bevalen hunne gansche
vaart in hare bescherming aan, zonder op-
houden smeekende, dat zij hen met hare al-
vermogende hand van den dreigenden ondergang
zoude redden; ook vergaten zij niet daarbij de
belofte te doen, van zoodra mogelijk haar heilig-
dom te gaan bezoeken. Plotseling had dit ge-
bed zijne uitwerking : terstond verhief zich een
ongemeen sterke vloed, buiten het gewone getij,
en anderhalve voet hooger dan anders; eene
ontzaglijke golf kwam aanrollen, lichtte het

schip uit het zand, en zette het zachtjes over
de ondiepten heen in het volle vaarwater.
Nu hernam men ongehinderd de onderbroken
vaart, en zeilde snel naar Antwerpen, onder
gejuich en wederzijdsche gelukwenschingen, tot
dat men, weldra aan wal gestapt, te huis aan
echtgenooten en vrienden de blijde mare mocht
boodschappen. Hendrik heeft ook niet verzuimd,
zijne hemelsche Redster te gaan vereeren, en
vervulde in aller naam de gedane gelofte.

KEN BLINDE BEKOMT HET GEZICHT.

Gelijk men zeggen mag, dat de oogen den
mensch misschien niet minder tot een edel sieraad
verstrekken , dan ten gebruike noodzakelijk zijn,
zoo staat het ook bij iedereen vast, dat het ver-
lies van het gezicht eene de grootste rampen is,
die iemand kunnen overkomen. Doch ook hier
verleent Gods macht, bijzonder op het smeek-
gebed der Moeder Gods , gereedelijk hulp. Vier
lange jaren van blindheid met al hare droevige
gevolgen, leerden Willem Stalins zoowel de
waarde van gezonde oogen door het gemis daar-

vaD, als ook de macht van de hulp des Hemels
door derzelver herstel heseffen. Naar stand en
vermogen behoorde deze man schier tot de
geringsten, daar hij van de karige winst, welke
de vogelvangst hem bezorgde, moest leven. Hij
woonde op de Drie Schouwen 1) bij Hulst. Op
zekeren dag, terwijl hij op de vangst uit was,
verduisterde eensklaps zijn gezicht, zoodat hij
slechts met moeite naar huis kon wederkeeren.
Daar gekomen, werd hij spoedig zoo volkomen
blind, dat hij van het daglicht, ja zelfs van
den glans der zon niets meer bemerkte. In
die jaren werd O. L. V. van \'s Hertogenbosch
niet alleen in de Meierij, maar ook bij de Vla-
mingen en andere meer afgelegen volkeren, door
de faam harer mirakelen vermaard. Geen wonder
dan ook, dat Willem Stalins te rade werd, zich
aan haar aan te bevelen. Door een vierjarig
lijden afgemat, nam hij eindelijk het heilzaam
besluit, om zich, met verzaking aan alle gemak
op reis, naar \'s Hertogenbosch te laten geleiden,
in de hoop, dat de alom bekende macht der
Zoete Moeder zich ook in hem zou openbaren.

1) Zylius heeft: Tres-tabernas (letterlijk: Drie-her-
bergen). Ik heb gewaagd �de Drie-Schouioeu" te schrijven,
wijl ik geen ander gehucht nabij Hulst vond, waarop
de naam Tres-tabernas paste. (Vert.)

Zekere Hugo Boudewijns bood zich aan om
hem op reis te vergezellen. De godsvrucht van
den beklagenswaardigen man werd door de lief-
devolle Maagd beloond ; door hare milde goed-
heid konde hij met het gewenschte licht zijner
oogen en met overgroote vreugde huiswaarts
keeren. Pas toch had hij zijne bedevaart
gedaan en zijne gelofte gekweten, toen hij op
eens zijn gezicht wederbekwam , zoo helder,
dat niets daaraan ontging. Uit berzorgdheid
echter, dat Willem, gelijk meer geschiedt, de
zaak overdreven wellicht voorstelde, vond men
goed, dat twee priesters, in het bijzijn eener niet
geringe menigte toeschouwers, die aan het onder-
zoek moesten deelnemen, zijn gezicht op de
proef zouden stellen. Bij deze proef nu voldeed
hij in allen deele, daar hij geen enkel maal
faalde in het onderscheiden der verschillende
voorwerpen. Na derhalve O. L. V., dank gezegd
te hebben, vertrok hij blijder dan hij geko-
men was, en legde, door eigen oogen ziende,
den terugweg met meer gemak en veiligheid af.

F.KKJ; FIJLSFIT8, WOS�E.RIUAK UIT IEMANDS HOOFD

vebwijdebd. (2 Juni 1383.)

Gods hulp werkt dikwijls zooveel te spoedi-
ger, ais zij meer verwijderd schijnt, en later
wordt ingeroepen. De genezing van een verouderd
ongemak aan Arnt van Vlaanderen, anders ge-
naamd Arnt de Bye, na een verloop van vele
jaren, zal daarvan aan de nakomelingschap
ten hewijze strekken. Deze man, van aan-
zienlijke afkomst, diende onder de vaandels van
de hertogen van Brabant, alwaar destijds ge-
durig oorlog gevoerd werd. Lodewijk van Male,
graaf van Vlaanderen, eischte als huwelijksgift
voor zijne echtgenoote Margareta een niet on-
aanzienlijk gedeelte van Brabant, doch ontving
van hertog Wencelyn en van Joanna, Marga-
reta\'s zuster, een weigerend antwoord, terwijl
de Brusselaren en hunne bondgenooten daarop
al plunderende in Vlaanderen vielen en tot
Gent doordrongen. Weldra herstelde hij zich,
versloeg in een gevecht de Brabanters en maakte
zich van onderscheidene steden en van het
kasteel Tervueren meester (1356). Wencelijn
had intusschen te Maastricht Duitsche hulp-
troepen gelicht, en snelde den zijnen te hulp;
hij dreef den vijand terug , hernam verscheidene

steden , en sloeg eindelijk het beleg voor Ter-
vueren, waar Lodewijk zich nog ophield. Deze
belegering kostte aan beide zijden vele men-
schenlevens. Beiden, Brabanters en Vlamingen,
waren besloten het uiterste te wagen , de eenen
bemoedigd door het oogenblikkelijk wapenge-
luk, de anderen door de kort te voren behaalde
overwinningen. De Brabanters besloten een
stormloop te beproeven. Bij deze gelegenheid
werd Arnt, die met vermetele koenheid, onder
eene hagelbui van allerlei tuig, door belegerden
geworpen, in de voorste gelederen streed, door
een pijl in het aangezicht gevaarlijk getroffen.
De schicht drong namelijk in den hoek bij
het linkeroog, tusschen de wenkbrauw en den
neus, bijna tot aan het hersenvlies. Het bloed
gutste uit de wonde, en De Bye moest uit
den strijd gedragen worden. De krijgsmakkers
maakten door hunne overhaasting het gevaar
nog grooter, doordien zij , om strij d zich be-
ij verende om den pijl uit te trekken, alleen het
hout los kregen , terwijl de punt in de ver-
nauwde wonde bleef steken. Spoedig was er
het vleesch overheen gegroeid, en de opening
uitwendig geheeld; doch het ijzer, dat in de
wonde gebleven was, strekte aan Arnt tot
eene niet min langdurige dan hevige pijniging.
Ongeloofelijke zaak! zes en twintig jaren en

zeven weken zat de ijzeren punt op die plaats,
en veroorzaakte eene smart, die bij wijlen zoo
geweldig was, alsof het ijzer langs de andere
zijde van het hoofd zich een nieuwen uitweg
maakte. Arnt had door den langen duur van
dit hardnekkig ongemak allengs alle hoop op
genezing en alle zorg om hulp te zoeken laten
varen, toen hij op zekeren dag, � het was
in den Adventstijd , � vermoeid te bed gegaan
zijnde, en in een diepen slaap gevallen, de
volgende opbeurende hemelsche verschijning
had. Op eens stond de H. Maagd Maria voor
zijne oogen , in zeldzame schoonheid , door een
helderen glans en stralend licht opgeluisterd.
Onder andere sieraden blonk voor zijne ver-
baasde oogen zulk cene schittering van goud,
dat hij alle andere zaken vergat, en niets zag
dan de Moeder Gods, geheel van goud omgeven
en glinsterend. Doch terwijl hij, zooveel de
eerbied hem toeliet, met blijde verrukking op
dit heerlijk gezicht zijne oogen vestigt, wordt
hij eensklaps eene wonderbare en droevige
verandering gewaar. De heerlijke goudglans
namelijk der Hemelkoningin, en het zoete licht
dat van haar wezen straalde, ging eerst in
eene helder blanke kleur, en daarna allengs
in bleekheid over. Door dit gezicht ontsteld,
waagt Arnt te vragen: �Lieve Vrouwe, welke

oorzaak heeft uw gelaat, nog pas zoo liefelijk
en schoon, thans zoo mismaakt? Hoe komt
het, dat de luister van uw aangezicht plotseling
in een droevige bleekheid is veranderd?" De
H. Maagd antwoordt: �Ik heb voor u bij
mijnen God en Zoon om vrede en vergiffenis
gebeden. Doch wat u betreft, verzaak dan uwe
levenswijze, die u mijne bescherming onwaar-
dig zou maken; beijver u voortaan, door een
oprecht deugdzaam gedrag, nog meer voor de
gezondheid uwer ziel dan voor die van uw
lichaam. Zorg, dat gij aan den Hemel en aan
God behaagt, en gij zult de gewenschte ge-
zondheid bekomen. Ga nu slechts naar \'s Her-
togenbosch, daar zult gij zien wat gij van mij
moogt hopen, en ondervinden , wat ik vermag."
Na deze woorden verdween de hemelsche ver-
schijning, en De Bye ontwaakte. Dadelijk
stond hij op, en ter harte nemende wat hij
gehoord had, haastte hij zich aan het ontvan-
gen bevel te gehoorzamen. Zijne eerste zorg
was, de gunst der II. Maagd te winnen. Hij
beloofde dus, geen vleesch te zullen nuttigen,
eer hij te \'s-Bosch het beeld van Maria, die
hem in den slaap verschenen was, godvruch-
tig zou hebben vereerd. Na het uitspreken
dezer gelofte, o wonder! kwam de ijzeren
spits, die reeds over de zes en twintig jaar

binnen in het hoofd verscholen zat, van zelve
naar buiten, niet ter plaatse, waar zij was
binnengedrongen, maar een duimbreed onder
het oog, ter zijde van den neus; en, wat het
wonder nog verbazender maakt, de huid bleek
onbeschadigd te zijn, en vertoonde geen spoor
van letsel ter plaatse, waar het ijzer was uit-
gekomen ; ook het oog was geheel gaaf en on-
gedeerd. Arnt bezweek schier van blijdschap
bij zijn onverwacht geluk, en vond nauwelijks
woorden om zijne vreugde te uiten. Ook vol-
bracht hij stipt zijne gelofte. Van Gheel reisde
hij naar \'s Hertogenbosch, waar hij aan allen,
die hem ontmoetten, het ijzer toonde, en O. L. V.
met vurigheid zijnen dank betuigde. Niet ge-
ringer was de blijdschap der menigte, die op
het gerucht toesnelde om Arnt te zien. Luide
weergalmde de lof der Moeder Gods, die aan
zulk een langdurig lijden zoo spoedig en ge-
heel naar wensch een einde had gemaakt.
Tevens werd aller vertrouwen krachtig opge-
wekt door de gedachte, dat niemand ooit ver-
laten zou worden door haar, die, na een tijds-
verloop van zes en twintig jaren, aan een man,
niet al te stichtend van levenswandel, en
eerder door zelve aangezocht dan tot haar
zelve smeekend, de hoop op genezing inboe-
zemde, en de gezondheid wederschonk.



		50

		in haar afzichtelijk bloedig zweet kunnen zien baden ? Spoedig derhalve hield het bloed al- lengs op te vloeien en begon de opzwelling te slinken; Geertruida\'s krachten keerden terug, en binnen drie dagen was zij zoo volkomen van hare ziekte hersteld, dat zij even gezond en krachtig was als voorheen. Daarna begaf men zich naar \'s-Bosch om de H. Maagd Maria te bedanken en te vereeren. Geertruida plaatste zich v��r het beroemde altaar en stortte toen haar hart voor O. L. Vrouw in dankzeggingen uit voor hare uitstekende weldaad.

		XXIV. EEN BLIND MEISJE UKBKEITGT HET GEZICHT. (16 Juni 1383.) De H. Maagd heeft het vorige wonder ^x) buiten, het volgende echter binnen haren tem- pel verricht. Art Cloeyt, aangespoord door den roep, die uitging over zoovele wonderbare dingen, kwam uit Varik met zijne dochter Aleidis, die sedert zes weken aan blindheid leed, naar \'s Hertogenbosch. Hij had zich in

		>) Het stillen van een storm, door Zijlias in zijn voorgaande hoofdstuk verhaald.



		79

		De verheugde ouders offerden voor beider genezing zooveel wijn en tarwe, als ieders godsvrucht hun ingaf en zij bij hunne gelofte bepaald hadden. Eene gelofte ^J) , ingegeven door een even groot vertrouwen, als hierboven , bewerkte nog de genezing van een ander kind. Die knaap heette Jan en was de zoon van een zekere Arnold en zijne vrouw Hedwig, uit het dorp Erp. Hij leed aan eene breuk, waarvan hij , na aanroeping der 11. Maagd, volkomen genezen werd.

		XXXI. EB» KIKD WOBDT VAN DEN DOOD TOT HBT LEVEN TEBUGGEBOEPEN , EN LATEB VAN BENE DOODELIJKE ZIEKTE BEVBIJD. (12 September 1383.) Omstreeks dienzelfden tijd heeft de H. Moeder Gods een schitterend bewijs gegeven �n van moederlijke milddadigheid �n van gematigde gestrengheid. Te Well had Gudula , echtge- noote van Maes van Aelst, een dood kind ter wereld gebragt Twee uren lang waren de moeder en de overige aanwezige vrouwen,

		\') 10 September.



		114

		en begaf zich in stille afzondering, om zich te wijden aan den hemelschen krijgsdienst. Wij zelven hebben den kogel, die aan den wand der kapel is opgehangen en de ijzeren halsbedekking, waarop ook nu nog het spoor van den kogel blijft ingedrukt, meer dan eens met bewondering aanschouwd. \') \') Ook Wichmans betuigt hetzelfde, waar hij dit wonder vermeldt; hij geeft ook het juiste gewicht van den kogel op, te weten 23\'k pond.

		EINDE.
		»



		I-MPRIM ATUR.

		J. H. WENSING. Ultraj. 3 Dec. 1878. Emer. Prof. lAbr. Ons.



		INLEIDING, BEVATTENDE DE GESCHIEDENIS VAN HET BEELD DEB ZOETE MOEDER EK DE8ZELFB VEBEEBINO.

		De stad \'s-Hertogenbosch heeft gewis de feestvreugde niet vergeten, die den 27 Decem- ber 1853 de harten harer katholieke bevolking deed trillen, en waarvan duizenden, van alom, vooral uit het diocees, toegestroomd, getuigen en deelgenooten waren, toen, na eene afwezig- heid van meer dan twee eeuwen, het geliefde beeld hunner Allerzoetste Moeder in zegepra- lenden optocht in den grijzen tempel van St. Jan werd teruggebracht. Het vijf en twintigste jaar sinds dien heu- gelijken dag gaat eindigen in de blijde viering van een zilveren jubelfeest, nog verdubbeld door eene luisterrijke hulde, door den stede- houder Gods op aarde aan de Moeder Gods in haar bevoorrecht beeld gebracht. De Vader aller geloovigen, onze geliefde Opperherder Paus Leo XIII, gaat zich, ten aanzien der gansche wereld, openlijk aansluiten bij de on- afzienbare rijen van godvreezende christenen,



		* V die uit eigen ondervinding zouden betuigen, dat de allerzoetste Moeder hier niet te vergeefs dien liefelijken naam heeft gedragen! Konde men eens rondom het geliefde beeld weder de tallooze offergaven op hare plaats herstellen, weleer door hunne dankbare liefde daar bijeen- gebracht, en elkeen laten verhalen, wat zij eens te dezer plaatse van Maria\'s macht en goed- heid kwamen getuigen, en wat, uit hunnen mond opgevangen, iu de oude oorkonden zorg- vuldig werd geboekt! Gelukkig, dat een goed deel dier oorkonden tot op onzen tijd is be- waard gebleven; wellicht zal later iemand, wien de bekwaamheid en de tijd tot zulk een werk niet ontbreekt, den rijken inhoud dier ge- gedenkstukken meer volledig openbaar bekend maken, dan tot heden toe geschied is. Ons is niets anders mogelijk geweest, dan in de wei- nige dagen , waarover wij konden beschikken , in haast hier en daar een greep te doen uit hetgeen, naar diezelfde oorkonden, in 1632 door Otho Zylius, ^]) met goedkeuring van Z.D.H. Micha�l Ophovius is medegedeeld, � en zoo een volkomen echt verhaal aan te bieden van eenige dier hemelsche gunsten ²), waardoor God >) Historia miraculorum B. M. SylvaducensiB. Antwerpiae 1632. ²) Het register bevatte er meer dan 490; 225 daar-



		\\ 1

		zijn welgevallen in de vereering der Allerzoetste Lieve Vrouwe van \'s-Bosch herhaaldelijk deed blijken. Eer wij echter dit verhaal beginnen, zullen wij, naar dienzelfden schrijver, tevens gebruik makende van latere navorschingen \') de ge- schiedenis van het beeld en zijne vereering eenigszins uitvoerig beschrijven. Toen op het einde der dertiende eeuw (1280) de oude (waarschijnlijk Romaansche) St. Jans- kerk buiten de stad, voor de aldaar achterge- bleven of bijgekomen bevolking dienende, werd afgebroken en vervangen door een grooteren gotischen tempel, ²) die later (1419�1520) van heeft Zijlins alleen opgeteld, de overige omstan- dig beschreven. \') Wij raadpleegden Wichmans, Foppens, Coppens, Schutjes, en vooral J. C. A. Hezenmans, met name diens boek over de St. Janskerk. De geleerde schrij- ver zal, hopen wij, het niet euvel duiden, dat wij dikwijls letterlijk zijne woorden overnemen, zonder telkens te citeeren. ^a) Denkelijk bestond reeds het uitzicht, dat de stad naar die zijde uitgelegd, en de St. Jan binnen hare muren getrokken zou worden, hetgeen in 1318 , zes jaren nadat het dak op de nieuwe kerk was ge- legd, plaats had. Te voren bleven de vesting werken, tusschen de Leuvensche of Gevangen-poort, en de Antwerpsche of Lieve-Vrouwe-poort, op 200 M. af- stand van de St. Jan.



		VIII

		worden; vandaar ook, dat dit beeldje beter bewerkt is. Onaanzienlijk op zich zelf, schijnt het beeld ook niet als een voorwerp van bijzondere ver- eering eenige aandacht tot zich te hebben ge- trokken, noch ook schijnt daaraan eenige volks- overlevering verbonden te zijn geweest. Hoe anders verklaren, dat bij deszelfs eerste weder - verschijnen in de St. Janskerk niemand zich om het beeld bekommerde; of liever, hoe ver- klaren, dat reeds in 1312, toen de kerk onder dak kwam, niet iemand aan dat beeld zou gedacht hebben, om het zoo spoedig mogelijk eene plaats in de nieuwe kerk te geven? Nog meer : de Illustre Lieve-Vrouwe-Broederschap, in 1317 of kort te voren gevormd, en in 1318 kerkelijk opgericht, had in haar koor een altaar en beeld der H. Maagd; welnu, dit beeld is door het nageslacht altijd aangeduid als de oude Lieve Vrouw, in tegenstelling van het beeld der Zoete Moeder, dat de nieuwe Lieve Vrouw genaamd werd; van daar dat de latere kapel dier broederschap, eerst in de vijftiende eeuw boven het noorder dwarspand gebouwd, toch de Oude Lieve-Vrouwe kapel bleef heeten, terwijl die bij den toren als de Nieuwe- Lieve- Vrouwe- kapel werd aangeduid. Vanwaar die benaming van Nieuwe Lieve Vrouw, tenzij omdat dit beeld



		XII

		nige magneet hem met een hemelsche lieflijk- heid aantrok, zoodat zelfs de slaap van zijne oogen week. Hij sloeg dan zelf de handen aan het werk en maakte een mantel, die meer van zijn haastigen ijver dan van bekwaamheid ge- tuigde ; ook liet hij het Kindje, dat bijna ver- gaan was, hernieuwen. Nu kreeg Valerius zijn geliefd beeld geplaatst op het St. Maartens-altaar \') ; vooreerst echter bleef hij nagenoeg de eenige, die het zijne aandacht waardig keurde. Het beeld, eer beklad dan beschilderd, met zijn wonderlijken optooi, scheen ook meer geschikt om bij min ernstige lieden de lachlust op te wekken, dan om aan de bezoekers der kerk eenige belangstelling in te boezemen. Werkelijk lieten twee vrouwen zich in vrij oneerbiedige bewoordingen over het beeld uit; doch nu was het oogenblik gekomen, waarop hetzelve uit de duisternis te voorschijn ging treden, om weldra in een stralenkrans van glorie voor aller oogen te schitteren. De beide lichtzinnige vrouwen werden plotseling door Gods hand getroffen: eene harer werd in eene nachtelijke verschijning door de H. Maagd be- straft; eene smartelijke kwaal kluisterde de \') Naar boven vermelde lijat, stond dit in de mid- delste straalkapel, achter het hoog koor, waar nu het altaar der H. Anua is.



		XIII

		andere gedurende veertien dagen aan het ziek- bed , en slechts aan hare ootmoedige smeekingen tot de beleedigde Moedermaagd dankte zij hare genezing. Beide wilden nu de H. Maagd ook door eenig geschenk eeren en gaven eenige penningen, tot versiering van het beeld bestemd. Dit feit werd weldra in de stad bekend, en men begon het verachte beeld met andere oogen aan te zien. \'s Hertogenbosch kon reeds ver- moeden, welk een schat de Goddelijke Voor- zienigheid haar had geschonken. �Van nu af, zegt wederom Zylius, was het, alsof de ader �getroffen was, die eene altijd vlietende bron �deed ontspingen, waaruit, in stroomen, mild �genoeg om te voldoen aan de gretigheid en �de menigte dergenen, die er uit wilden putten, �allerlei hemelgunsten gingen vloeien." Nu verhaalt hij ^l) de eerste wonderbare genezing, in September 1381 voorgevallen, en zegt ver- der, hoe het beeld betamelijker beschilderd en versierd, zijne vaste plaats vond in de lage kapel, alwaar het tot in zijnen tijd was ver- bleven. Het eene wonder volgde nu op het andere; eene menigte offergaven en ex-voto\'s sierden weldra het heiligdom der Zoete Moeder; pelgrims kwamen van heinde en verre ; en de

		■ i) Zie dit verhaal hier achter, bladz, 1�3.



		XIV

		kleine kapel werd de roem, de vreugde, de kroon der oude Hertogstad. Wij hoorden Zylius zooeven zeggen, dat het beeld tot op zijnen tijd terzelfder plaatse had gestaan : dit is te zeggen , dat het in d� berk nimmer eene andere had gehad. Wel is het een en andermaal voor eenigen tijd uit kapel en kerk verwijderd geweest; Zylius zelf vermeldt ons het eerste geval als volgt: �De H. Maagd, die voor eens anders goed �zooveel zorg droeg¹), konde zich omtrent �haar eigen goed niet zorgeloos betamen. Dit �kwam (1381) door een onvoorzienen brand �in groot gevaar. Men weet niet hoe deze �brand ontstond, maar hij woedde spoedig in �de gansche kapel. Toen op het hulpgeschreeuw �der eersten, die in de nabijheid kwamen, �velen ter blussching opdaagden, stond reeds �alles rondom het beeld in vlam. De andere �heiligenbeelden , de troon en de mantel van �het Lieve-Vrouwe-beeld zelf waren reeds ver- ^l) Zylius had juist te voren verhaald hoe de H. Maagd een vrouw verwittigde van een diefstal, die te haren huize gepleegd werd. Onmiddellijk na het hier medegedeelde volgt het voorval, dat hier- achter op bl. 7 wordt vermeld. De brand schijnt dus niet lang voor St. Willebrordsdag in 1381 te zijn geschied.



		XVI

		te weten tijdens den betreurenswaardigen beel- denstorm van 1566. Den 22 Augustus begon te \'s Hertogenbosch de gruwelijke verwoesting, die sedert den 10 dier zelfde maand als een loopend vuur in het zuiden der Nederlanden meer dan 400 kerken geschonden of vernield had. Eer de woeste benden van oproerlingen in de St Jan volkomen meester waren, kon men in den morgen van den 23 nog een goed deel der kostbaarheden, waaronder ook het beeld der Zoete Moeder, naar het stadhuis in veilig- heid brengen. Het ligt buiten ons bestek, te vermelden, wat er van toen af tot in het laatst van October, in kerken en kloosters vernield is geworden, of wat er verder in de stad om- ging tot in het midden van het volgende jaar 1567 ^l). Z�� lang trouwens liep het aanbel- de orde genoeg hersteld en gevestigd was, om de kostbaarheden weder veilig naar de kerk te kunnen overbrengen *) ; ook het beeld zal toen in zijn heiligdom hersteld zijn. Nog twee en zestig jaren zou het daar rusten, tot dat in

		<) Men kan dit lezen bij Hezenmans (De St. Jans- kerk, Hoofdnt. 14�16). -) Een post in de rekeningen der kerkfabriek, vermeldt de betaling der kosten voor die overbren- ging onder dagteekening von 4 Juli 1567.



		XVII

		1629 een nieuw en droevig tijdperk voor de katholieken aanbrak. Doch keeren wij thans tot vorige tijden terug. Het kon niet missen , of ook openbare plechtig- heden moesten van de openbare en algemeene vereering der Zoete Moeder van \'s-Bosch ge- tuigen. Reeds vroeg was dan ook onder de luisterrijkste processi�n, die door de straten der stad werden gehouden, de processie van Onze-Liem\'Vrouwe-Drachl {Circuitus of Deportatio Imaginis B. M. V.) eene der voornaamste ge- worden \'). V��r 1511 geschiedde zij \'s Zondags na St. Jan in den zomer, wanneer de kerk- wijding gevierd werd; in 1511 werd zij tegelijk met dit feest, verplaatst op Zondag na O.-L - V.- Bezoeking (2 Juli). Nog later, toen reeds het beeld niet meer aanwezig en buitendien de godsdienstoefeningen der katholieken slechts in stilte, en dit nog alleen bij oogluiking der stedelijke overheid, konden geschieden, vinden wij onder de kerkelijke feesten van het Bisdom (Apostolisch Vicariaat) van \'s Bosch het feest van den Omgany met het beeld der H. Maagd \') Zij trok door de Peperstraat , een deel der Ver- werstraat, de Beurzestraat, Weversplaats , 8t. Joris-, Postel-, Kruis- en Vischstraat, Hoogen Steenweg, Markt, Hinthamerstraat.



		�Yi/n mcfl



		,



		BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

		A06000030571487B

		3057 148 7



		XVIII

		(Festura Circuitus Imaginis B. M. V.) op den 7 Juli, waarop het nog heden jaarlijks gevierd wordt, Ook van den Omgang zelf bleef onder de godvreezende geloovigen een overblijfsel be- waard; gedurende het octaaf van 7�14 Juli plachten, na zonsondergang, in alle stilte en zonder in het oog vallende groepen te vormen, een aantal vereerders der Zoete Moeder den bedeweg te gaan, waarlangs in betere tijden hunne vaderen hare beeltenis onder heilig vreugdegejubel hadden vergezeld. Nog heden bestaat dit vroom gebruik; sedert men zich, althans in oefeningen van bijzondere godsvrucht, minder behoeft te verbergen, is het, vooral na den terugkeer van het beeld, merkelijk toegeno- men. Het gebed moet daarbij nog, als voorheen , in stilte geschieden ; het late avonduur had men kunnen veranderen, doch ook dit is behouden, daar men het in de dagen der voormalige ver- drukking , door eeue gewoonte van twee eeuwen, lief had gekregen. Van ouds heeft men ook bij bijzondere ge- legenheden buitengewone omgangen met het beeld der Zoete Moeder gehouden, hetzij als dankzegging voor van God ontvangen weldaden, hetzij om in rampen de hulp des Hemek door Maria af te smeeken. Van een dier omgangen



		XIX

		geeft Wichmans \'), naar de oude Stads-archieven, die hij onder de oogen had , het volgende bericht: �Ten jare 1529, toen eene zweetpest in de �stad vreeselijke verwoestingen aanrichtte, vond �men niets geradener, dan gezegd beeld door �geheel de stad rond te dragen, opdat als het �ware de Zoete Moeder de algemeene ellende �in. oogenschouw zoude nemen. En riet te �vergeefs: de besmettelijke plaag begon van �dien dag af te verminderen." Dezelfde Wichmans vermeldt ook, hoe van ouds de kapel der Zoete Moeder dagelijks, vooral op Zaterdagen, met groote godsvrucht door de Bosschenaren druk werd bezocht. Hij kan zich niet onthouden zijne vreugde over dit vertroostend schouwspel, dat de Hertogstad hem aanbood, te uiten, en de bewoners met die heilzame devotie geluk te wenschen. Toen de geleerde Norbertijn dit in het hand- schrift zijner Brabantia Mariana nederschreef, was reeds het beleg van 1G29 begonnen; v��r de uitgave (in 1632) had hij aan het einde van hetzelfde hoofdstuk nog de inname van \'s- Bosch, en de overvoering van het wonderbeeld naar Brussel, bij zijn verhaal te voegen. Den 17 September 1629 ging namelijk \'s Her- i) Brabantia Mariana, lib 2, cap. 25. Wichmans schreef schier gelijktijdig met Zijlius.



		XXII

		dezerzijds tot wederbekoming van hetzelve ge- daan, niet zoo gemakkelijk slaagden. Z. D. II. Henricus den Dubbelden, en later Z. D. H. Joannes Zwijsen, drongen herhaaldelijk, zoo in geschrifte als mondeling, daarop aan; doch eerst in 1853 werd het godvruchtig streven met den gewenschten uitslag bekroond. De Zeer Eeerw. Heer Deken van \'s-Bosch, P. H. van Liempt, als gevolmachtigde van Z. D. H., vergezeld door den Eerw. Heer J. van der Lee, kapelaan te Tilburg, nam te te Brussel het beeld in ontvangst; den 16 December 1353 stelde hij het te Tilburg in handen van den Aartsbisschop, die het den 17 overbracht naar de kapel van het Moederhuis der Zusters van Liefde aldaar. Eerst den 27 December werd het, te midden eener plechtige novene, door de Eerw. Paters Liguoristen ge- leid, en na eene Pontificale Mis, door den opvolger van den H. Willibrordus en van Ophovius te \'s-Bosch in de Hoofdkerk van St.-Jan hersteld. Aanvankelijk stond nu het beeld in de hooge kapel, in de beuk naast het altaar van het H. Sacrament, waar later het beeld van den H. Jozef is geplaatst, en nu het monument ter nagedachtenis van Mgr. Zwijsen zich bevindt. Inmiddels werd de lage kapel door den Heer



		XXIII

		Veneman inwendig hersteld, en den 2 Februari 1854 bracht de Doorluchtige Kerkvoogd het beeld in luisterrijken optocht derwaarts over. Veertien jaar later, den 2 Februarij 1868, plaatste Z. D. II. eigenhandig het beeld op een nieuw altaar, door de leeken van het bisdom bij zijn gouden priesterjubil� (20 Dec. 1867) ten geschenke gegeven, en door den architect L. 0. Hezenmans vervaardigd. In 1870 werd de kapel door den Heer A. Brouwer beschilderd, en op dit oogenblik herstelt de Heer L. 0. Hezenmans de kapel van de buitenzijde. Wan- neer in het volgende jaar die herstelling zal zijn voltooid, zal het aloude heiligdom, een der fraaiste bouwwerken uit de 13e eeuw in Nederland, weder in zijn ouden luister voor aller oogen schitteren. Van de verheven plechtigheid , welke \'s Her- togenbosch den 27 December 1878 gaat vieren, willen wij thans niet verder spreken, dan om onze vaste overtuiging uit te drukken, dat zij in de harten van allen een nimmer uit te wis- schen indruk zal achterlaten, en den ijver tot de vereering der Zoete Moeder meer en meer opwekken, verspreiden en bestendigen. Thans nog slechts



		XXIV

		EEN WOORD OVER DE HIER ACHTER VOLGENDE VERHALEN. Otho Zylius of Van Zijl, overste der Je- zuieten te \'s Hertogenbosch , medewerker aan de Acia Sanctornm, vermeldt ons in zijne voor- rede, hoe hij omtrent 1622 in het Kerkarchief eenige oude registers in handen kreeg, waarin een aantal der vele mirakelen, die, naar de standvastige overlevering der inwoners het beeld der Zoete Moeder zoo vermaard hadden ge- maakt , nauwkeurig was geboekt met opgave van tijd, plaats, personen en getuigen. Hij zorgde dan , dat die papieren in een sierlijken band gebonden, en tot zekerder bewaring, door een net afschrift verdubbeld werden \'). Vervolgens besloot hij , den inhoud daarvan openbaar te maken , en wel, om ook aan uit- landers nuttig te zijn, in de latijnsche taal, waarin hij zeer sierlijk schreef. Hij raad- pleegde tevens nog eenige andere oude ge- schriften, die hem bij het schrijven zijner His- toriam iracnlornm B. M. Sylvadnceims kostbare inlichtingen verschaften. Hij spreekt voorts

		>) Het origineel is in 1853 met het beeld uit Brus- sel teruggekomen; het afschrift echter bleef in de Bourgondische bibliotheek aldaar achter.



		XXV

		van het groot aantal getuigen, met naam en toenaam schier bij elk mirakel vermeld, doch die hij, om geen verveling te wekken, meende te moeten weglaten. Zylius kon dit te meer doen, wijl hij niet een betoog, maar eene ge- schiedenis schreef, en hij zelf er voor gezorgd had, dat de beoordeelaars van zijn verhaal de bronnen , waarop hij had gewerkt, zonder veel moeite konden inzien en vergelijken. Zijn werk vond dan ook bij de oordeelkun- digste en nauwgezetste mannen van dien tijd algemeenen bij val; en Bisschop Ophovius schonk aan hetzelve eene plechtige goedkeuring, waarin hij onder andere zegt: �Dat de H. Maagd de kapel, aan de noord- �zijde der Hoofdkerk door groote wonderen en �gunsten heeft vermaard gemaakt, blijkt �n uit �den toevloed die uit alle oorden derwaarts plaats �had, en uit de getrouwe getuigenis onzer voor- raderen; ja, wij zelven (als zijnde in die stad �geboren en opgevoed) hebben in een tijdver- �loop van meer dan vijftig jaren ons met �eigen oogen daarvan kunnen overtuigen. Wes- �halve wij niets anders kunnen doen, dan den �ijver en den arbeid prijzen van den Eerw. �Vader Otho Zylius, die uit echte geschriften, �oorkonden en gedenkstukken, talrijke en groote �wonderen heeft verzameld, welke aldaar met



		XXVI

		�de uiterste nauwgezetheid waren geboekt, en �deugdelijk gestaafd\'), terwijl van zeer vele �andere de bewijzen door de vernieling des tijds �waren verloren gegaan." Dit weinige, meenen wij , is voldoende om den lezer te overtuigen, dat hij, wat het getrouw verhaal der feiten betreft, zich in alle gerustheid op Zylius kan verlaten. Wat de vertaling aangaat, die hier geleverd wordt, wij meenen te mogen ver- zekeren, dat zij getrouw het oorspronkelijke we- dergeeft, soms wellicht wat te angstvallig, en daardoor onhollandsch ; enkele malen, waar het niet wilde gelukken, eene of andere inleiding of opmerking, door Zylius aan het verhaal toegevoegd, in een behoorlijk Nederlandsch gewaad te steken, is een en ander van dien aard weggebleven. Nog twee opmerkingen ten slotte: 1° De dagteekeningen, bij elk verhaal gevoegd, zijn hier , gelijk bij Zylius, niet die der ge- beurtenissen zei ven, maar die der te \'s Hertogen- bosch afgelegde en aangeteekende verklaringen. 2° Wat de waardeering der feiten aangaat, het is ons inzicht niet, zoo min als het dat van Pater Zylius of Bisschop Ophovius kon zijn, elk der verhaalde feiten juist als een mirakel in den strengsten zin des woords te doen gel-

		) Summa fide registrata et authentice probata.



		XXV II

		den ; genoeg, dat in onderscheidene eene buiten- gewone werking van Gods macht zich niet laat miskennen, en in allen ten minste eene bijzondere schikking der Goddelijke Voorzienigheid zicht- baar is. Verder maakt geen dier verhalen, � wijl over geen derzelve immer eene uitspraak van den H. Apostolischen stoel is gevallen of uitgelokt, � aanspraak op meer dan menschelijk gezag; doch dit gezag bezit hier overigens alles, wat deszelfs oordeel eerbiedwaardig en ver- trouwbaar kan maken.



		VERHAAL VAN BENIGE Hll�ELSCHB GUNSTEN, BEKOMEN DOOR DE VERKERING VAN *O. L, V. V A. TX* .s-UO«CH, NAAR HET LATIJN** VAN OTHO ZYLIUS, S. J.

		I. EENE VBOUW WOEDT VAN BENE VEBLAMM1NG GENEZEN, NA OF EENE HEMELSCHE AANSPORING , EET BEELD TAN O. L. V. VAN \'8 BOSCH VEBEEBD TE HEBBEN. HET BEELD VEBKBIJGT EINDELIJK ZIJNE VABTE PLAATS. De eerste persoon, die de uitwerking der hemel- sche milddadigheid ondervond, was Hedwigis, dochter van Hendrik van Vicht en huisvrouw van Joannes Timmermans. Zij leed sedert on- geveer drie jaren aan eene verlamming van een harer beenen, waardoor het van alle beweging en gevoel beroofd was. De maand September van het jaar onzes Heeren 1381 zou haar ge- nezing brengen. Het was in het holle van den nacht, toen eene hemelsche verschijning haar gelastte, het beeld, tot dien tijd nagenoeg zonder vereering gebleven, door een eerste huldeblijk te eeren. Zij meende namelijk op 1



		5

		veroorzaakt, en den lijder alle rust beneemt. Op zekeren nacht, door de pijn afgemat, was zij even ingesluimerd, toen zij op eens de Koningin des Hemels, in verwonderlijke schoon- heid en luister, naast zich zag staan. Dat dit geen ijdele droom was, bleek uit de woorden der Moeder Gods: �Sta op," sprak zij, �ga in mijne kapel, nabij de doopvont, mijne beel- tenis vereeren, en bid er zoo veel malen het gebed des Heeren, als gij tanden in den mond hebt. Vertrouw maar vast op mij ; gij ziet mijne welwillendheid; gij zult mijne macht onder- vinden." \'s Morgens vroeg verrichtte de vrouw voor het beeld der H. Maagd deze gebeden, en terstond was zij van hare foltering verlost. Zij hield dan ook niet op, hare nooit volprezen Beschermster voor hare dubbele gunst te danken en te loven.

		III. EEN JONGELING UIT HET WATEB GERED KEK BJIAND GEBLUSCHT. 1381. Spoedig daarna toonde de H. Maagd ook hare macht over de wateren. Een jongeling, die te paard eene rivier ingereden was, stortte in de golven neder; zich in levensgevaar ziende,



		7 IV. EEN BLINDE VKOUW WOBDT ZIENDE. EEN GEVAN- GENE WOEDT BEVBIJD. 1881. De mare der mirakelen verbreidde zich al meer en meer, en drong tot in andere naburige provinci�n door, waar de macht van Maria niet enkel vermaard werd, maar zich eveneens deed gevoelen. Te Bommel leefde eene vrouw, met name Elizabeth, die sedert een vol jaar het gezicht had verloren. De Moeder van Barm- hartigheid zelve maande haar aan, naar \'s Her- togenbosch te reizen, en daar om genezing harer kwaal te bidden. Zij gehoorzaamde onverwijld, en kreeg ook aanstonds het gezicht weder, zoodat zij zonder geleide naar Gelder- land kon wederkeeren. Ook de meer ver wij derde streken van Bra- bant mochten in de gunsten der H. Maagd deelen. Joannes van den Berghe, een Brusselaar, strekte daarvan ten bewijze, doordien hij op St.-Willibrordus\' dag aan Onze Lieve Vrouw van \'s Hertogenbosch boeien van was ten ge- schenke bracht, als een teeken, dat hij door haar zijne vrijheid had herkregen. In den oorlog namelijk, welken de Brabauters te dien tijde met de Vlamingers voerden , was Joannes als een spion aangehouden en te Dendermonde



		8

		gevangen gezet. In zijn angst en kommer verscheen hem de Moeder Gods,en beval hem, met een votief geschenk haar beeld te \'s-Bosch, dat reeds door wonderen vermaard begon te worden, te gaan vereeren; zij beloofde tevens , dat hij gemakkelijk in vrijheid zou geraken. Nauwelijks was Joannes van de verbazing over dit hemelsch gezicht tot zich zelven ge- komen, of hij bespeurde, dat zijne boeien losgegaan en afgevallen waren, en hij vond ook verder niets, dat zijne ontvluchting ver- hinderde. Zoo geraakte hij dan op vrije voeten, en ijlde naar \'s-Bosch, om van ganscher harte zijne Bevrijdster te danken.

		V. VIER EN VEERTIG ZEEVARENDEN DOORSTAAN GELUKKIG een driedaagsche storm. (8 November 1382). Tot dusverre geschiedden nagenoeg al de mirakelen aan enkele personen afzonderlijk, thans echter werd er een voor velen gezamenlijk gewrocht. Vier en veertig personen gingen op een nieuw schip, met verschillende soorten van huiden geladen, uit Lijflandl) onder zeil. 1) In dit land liggen de zeesteden Riga, Parnow, Salis (Vert.)



		11

		VI. HET BEEN EKNER VBODW GENEZEN. (26 Januari 1383 ) Ook Maria Tavemier, te Brussel woonachtig, was aan de weldadigheid der Moeder Gods Maria eene groote gunst verschuldigd. Reeds meer dan drie maanden had zij eene vreeselij ke kwaal aan het rechterbeen; het vleesch was rondom opgezwollen, en het was alsof het met scherpe naalden werd doorstoken, waardoor zij zulke hevige smarten leed, dat zij geen oogen- blik rust had en geen voet kon verzetten ; ja zelfs te bed liggende mocht zij, om hare mar- teling niet te verergeren, niet van houding veranderen. Toen zij dan ook, wel wat laat , den geneesheer ontbood, verklaarde deze, na het zieke lidmaat lang en zorgvuldig te hebben onderzocht, dat hij het ergste vreesde en weinig raad kon schaffen. Daar echter het gezwel spoedig tot eene ongewone grootte aanwies, besloot hij ten laatste, zonder de vrees voor een slechten uitslag, die hij niet verzetten kon, te laten blijken, eene insnijding te doen, opdat een langer uitstel van alle heel- middelen niet aan de onmacht zijner kunst zou worden geweten. Doch de kwaal was de ge- neesmiddelen boven het hoofd gewassen, en



		13

		VIL BENE KNAAP, IN HET WATEB VEBDBONKEN , KEEET TOT HET leven wedeb. (2 Maart 1383.) Hoe groot ook de wonderen zijn, die wij tot hiertoe boekten, toch schijnen zij als het ware gering bij het herleven van een doode, dat ik thans moet verhalen. Te Waalwijk dicht bij de kerk stond het huis van Joannes Meijer. Den tweeden Maart nu was zijn zoontje Nicolaas, hetzij uit nieuwsgierigheid, uit speel- zucht of uit trek tot het verbodene, van huis naar de nabijgelegen sloot geloopen. Daar gekomen, viel het kniapje, dat aan zich zelven een slechten bewaker had, voorover in het water, en kwam bij gebrek aan hulp spoedig om het leven. Drie uren verliepen; de huis- genooten, ongerust over het kind, begonnen het te zoeker. Bekommerde ouders hebben soms een voorgevoel, en zoo liep men ook nu aller- eerst naar de sloot, denkende (wat hier waar- heid was) dat de kleine, zoo als het met kinderen gaat, licht door het water kon aan- gelokt en verschalkt zijn. Daar werden zij al spoedig hun dierbaar pand gewaar, want het water was nu stil en helder, zoodat zij het lijkje duidelijk op den bodem zagen liggen. Zij haalden het op en schikten de verstijfde



		14 leden zoo goed zij konden. Het ontzielde lichaam had overlang alle levenswarmte ver- loren, en geene menschelijke middelen vermoch- ten die weder op te wekken. Anderen misschien hadden het schier bestorven; maar de ouders van den kleinen Nicolaas werden door den zoo plotselingen dood van hun kind op een troost- en een redmiddel bedacht. Te zamen met de talrijk toegestroomde omstanders verheffen zij aanstonds hunne bekommerde harten tot de Koningin des Hemels, en beloven, indien het knaapje herleeft, met hem haar te \'s-Hertogen- bosch te gaan vereeren. O wonder! oogenblik- kelijk herleeft het kind , frisch en gezond, en begint te spreken, zoodat men aan het mirakel niet kan twijfelen. Vijf dagen later begaven zich de ouders met het herleefde kind en een groot aantal geburen naar \'s-Bosch, vereerden daar de Moedermaagd in hare beeltenis, en lieten geschenken achter ter opluistering van haren eeredienst. Zoo leerden hier degenen, die met de zorg voor jeugdige kinderen belast zijn, van wie zij in gevaren, al mochten die aan hunne nalatigheid zijn te wijten, hulp moeten verwachten en kunnen verkrijgen.



		15

		VIII. Een e vbouw, van het gebbuik van haab halve lichaam beroofd , wobdt genezen. kfin knaap van eene pijpzweeb aan het been vkblost. (7 en 8 Maart 1383.) Deze dag (7 Maart, waarop reeds zekere Wendelina van Hedel haren dank voor een ver- kregen mirakel was komen betuigen) werd nog opgeluisterd door de aankomst van Catharina van den Yvelaer, merkwaardig zoo om de grootheid van het aan haar gebeurde wonder, als om het groote aantal der getuigen. Deze Catharina had te Berlicum drie volle jaren, van alle kracht in hare ledeu beroofd, het bed moeten houden, en in de zes volgende maanden boven- dien , door eene hand over hand toenemende ver- dooving, alle gevoel zoodanig verloren, dat van het midden der borst tot aan de voetzolen , geen enkel lichaamsdeel, ook bij opzettelijke pijniging, de minste prikkelbaarheid meer toonde; het leven reikte niet verder meer dan tot aan het hart. Zoo viel zij eens in een vuur, zonder iets te voelen van de vlam, die haar been blakerde, en stak zij soms, om te beproeven of zij eenige nieuwe pijn gewaar werd, met spel- den in haar vleesch , doch de herhaalde steken veroorzaakten geen het minste gevoel. Afge-



		18 en scheen nog een geruim en tijd te zullen aanhouden , toen het door een gehed tot O. L. V. van \'s-Bosch werd verholpen. Bij dit gebed had Joannes ook de gelofte gedaan van een wassen arm aan de H. Maagd ten geschenke te brengen; doch eenmaal van zijne kwaal be- vrijd , vergat hij de ontvangen weldaad. Mis- schien had hij de gedachte om naar \'s-Bosch te gaan, wel niet opgegeven, maar hij maakte er althans geen werk van , en bleef vier maanden lang te huis. Over dit talmen toonde de Hemel zijn toorn door eene hevige kwaal, die spoedig het vroe- ger genezen lidmaat aantastte, en wel met nog meer geweld dan te voren. Eerst zwol de arm op; later kwam daarbij eene wreede pijn in dat lid. Ook bleef de ziekte niet tot hare vorige plaats beperkt; maar, als moest ook de mond, die de verzuimde gelofte had uitgespro- ken , daarvoor zijne straf dragen, zij breidde zich uit tot aan de keel, die door een buiten- gemeen gezwel werd gepijnigd. Zoo verliepen er vijf weken, gedurende welke de keelpijn hem niet alleen het gebruik van spijs , maar ook de ademhaling schier belette. Toen eerst besloot Joannes, door het ongeluk wijzer ge- worden , van eene korte verademing gebruik te maken om door de biecht zijne ziel van hare



		21

		X. EEN VADEB VEBKBIJGT V00B ZICH ZELVEN HET BEHOUD ZIJNS LEVENS, EN VOOS ZIJN ZOONTJE, DAT ZIEK LAG, een gewenschten dood. (20 Maart 1383.) Doch spreken wij nu weder van die won- deren, die meer tot troost dan tot schrik ver- strekken, en die ook verreweg het talrijkst zijn. Joannes Mannart, te Mechelen, leed aan eene zeer zware ziekte, die hem tot het uiterste had gebracht. Hij was zoo zwak, dat hij niet kon lijden, dat men hem verbedde of verplaatste, tenzij men hem in een beddelaken opnam. Zoo lag hij drie volle weken met den dood voor oogen; hij had het H. Oliesel naar chris- telijk gebruik ontvangen, en reeds als voor goed aan dezo wereld vaarwel gezegd. In dezen nood voelde hij zich opgewekt tot betrouwen in de Koningin des Hemels; en hij beloofde haar, indien hij herstelde, blootsvoets en niets dan wollen kleeding dragende, om meer ongemak van de reis te ondervinden) eene bedevaart te doen naar O. L. V. van \'s-Bosch. Deze belofte was aan de H. Maagd zoo welgevallig, dat hij spoedig, van zijne ziekte bevrijd, volkomen zijne krachten terug kreeg. Intusschen lag ook het zoontje van Mannart ziek aan eene wel is waar niet doo-



		22

		(lelijke, maar pijnlijke kwaal. De toestand van het kind, welks ziekte geene hoop op een lang leven, noch uitzicht op een spoedigen dood overliet, wekte ieders medelijden; den vader bracht hij op de gedachte, om ook hier zijn betrouwen te stellen op de hulp der H. Maagd, die hij aan zich zelven ondervonden had. Het lijden van den kleine duurde reeds twintig we- ken , en er kwam daarin geen verlichting. Man- nart bad derhalve de H. Maagd dringend, voor het kind de gunst te willen verwer- ven, dat het �f op aarde, vrij van ziekte, �f liever in den hemel, vrij van den dood, mocht leven; in beide gevallen beloofde hij eene af- beelding van zijn zoontje in was te offeren. Ook dit gebed verhoorde de H. Maagd, en deed het knaapje spoedig overgaan tot het oord, waar eeuwige gezondheid woont. Joannes kwam nu voor zich zelven en voor zijn zoontje te \'s-Bosch de Moeder Gods zijn dank betuigen.

		XI. EEN DIEP INGEDBONGKN PIJL WONDEBBAAE UIT HET LICHAAM VEKWIJDEED. (19 April 1383.) Dat de H. Maagd wonden zoowel als ziekten met gelijke welwillendheid en macht geneest,



		2;3

		bleek aan zekeren Quaden Goden, van Asten, die, door een pijl in den rug getroffen, in groot levensgevaar verkeerde. Het wapen was zoo diep in het lichaam gedrongen, dat de heel- kunde onmachtig bleek om het er uit te halen. Het zat geheel onder het vleesch, niet alleen voor het oog verborgen, en door de vruchteloos tastende hand niet te bereiken, maar zoo, dat men ook bij het peilen der wonde de plaats, waar het schuilde, niet kon ontdekken. De geneesheeren meenden derhalve, dat er tot be- houd van den lijder niets overbleef, dan op goed geluk, bij middel van zekere werk- tuigen, den pijl door den buik uit te drij- ven, of wel eene insnijding in den buik te doen, en zoo van die zijde het wapen er uit te trekken. Niemand echter waagde het, dit wanhopig middel, het eenige, dat de kunst aan de hand gaf, te beproeven. Men achtte het eene dwaasheid, aan iemand, die door het hem overkomen ongeluk reeds als tot den dood verwezen was, den schijn van een moord op zich te laden. Intusschen leed de zieke, naar lichaam en geest uitgeput, de vreeselijkste pijnen; reeds had hij de sacra- menten der stervenden, het H. Oliesel niet uitgezonderd, ontvangen, en verzuchtte sedert ongeveer negentien weken naar den dood, die