m

■-m

m

Mj«-;

t

\'S I H

■V \'

it\'Vïf^

. I

^ ^ îr-

VI
l

^ i

<î

m--

tor\'.,

j\' \'J

I, ?

r. VAS MEL,

f

r

\' !

i n

r^ s -

\'M

) ■■

UIT ALLE

AYERELDDEELEN.

Schetsen en Tafereelen uit de ïfatunr en het
Volksleven, IfiMlisine, Jodenvervolging,
Emigratie, enz. enz.

VERZA.MELD EN BEWERKT

door

Dr. S. P. HERII&A.

AMSTERDAM,
A. A K K E R 1 N G A.
d88t>.

i -•

YOOEEEDE.

Eea kort woord ga vooraf tot inlichtiag* vau \'t geen de
titei van dit werk mag doen verwachten. De welwillende lezer
zij zoo vriendelijli hierop vooral te letten.

De schrijver lieeft zich hoofdzakelijk voorgesteld, een ge-
trouwe voorstelling te geven van het leven en bedrijf der
volken, een fotografie, die ons vreemde volken en landen zóo
nal»[i brengt, zóo duidelijk doet zien, alsof wij er zeiven in
vei\'keeren. Daarom heeft hij zijn werk genoemd: Schetsen,
en beelden nit de natuur en het volksleve\'tt." —- Geen beter
middel toch is er om de eentoonigheid van het leven af te
breken en den geest aangenaam te stemmen, dan zich telkens
te verplaatsen naar andere oorden der wereld en vreemde, op-
zienbarende dingen te aanschouwen. liet doen van uitstapjes,
het maken van een groote reis is den schrijver bij ervaring
gebleken, geen onvermakelijke bezigheid te zijn. Hij noodigt
daarom zijne lezers uit, hem in de verbeelding te willen vol-
gen op zijne reizen door alle werelddeelen.

Onze eerste reis zal zijn naar Busland, het land, dat tegen-
woordig zooveel van zich doet spreken. Daar echter dit land
zoo uitgebreid is, de zeden van zijn volk in menig opzicht ons,
»Westerhngen," vreemd zijn, zal het dienstig wezen er een
geruimen tijd te verwijlen. JS\'adat wij aldaar goed rondgezien
en ons op de hoogte gesteld hebben van vele zaken, zuilen

wy, aldus toegerust met de noodige kennis, overgaan tot de
aanschouwelijke voorstelling der tegeuAvoordige toestanden.

Een helangnß deel van onzen arbeid zcd gewijd worden aan
verhalen van Nihitistne en Jodenvervolging. Deze verhalen zullen
den lezer al de »verschrikkelijkheden" van het hedendaagsche
Rusland onder de oogen brengen. En hoewel onze gids met
ernst zal trachten zich te houden aan de regelen van het
schoone, en het gevoel voor het welvoegelyke van zijne reis-
genooten zal sparen, hoopt hij toch aan de juistheid van het
fotografisch beeld niet te kort te doen. — De schrijver acht
het evenwel zijn plicht, tot goed verstand van zijn werk, hierbij
uitdrukkelijk te verklaren, dat hij gemeend heeft zijne lezers
eerst goed te moeten rondleiden door Husland en onder de
Ihmen, voor hij hun het drama voor oogen stelt, dat daar
thans wordt afgespeeld. Terwijl dus de eerste afleveringen
aan de beschrijving van land en volk gewijd zijn, bespreken
de daaraan volgenden de gewichtige gebeurtenissen, die zich
nog dagelijks in nihilistische kringen en tegen de Joden voor-
doen, en die den schrijver na veel en langdurig onderzoek uit
het moeielyk te bereiken en bijna afgesloten land, als geloof-
waardig ter oore gekomen zijn.

Bij den aanvang van dezen arbeid doet de schrijver een
beroep op de welwillendheid zijner lezers, en voegt daaraan
toe den wensch, dat zij, zoo als nu voor een tocht door het
veel besproken Rusland, daarna bereid zullen zijn, hem te
vergezellen door die landen, die evenzeer onze belangstelhng
wekken en daarenboven lieflijker tooneelen te aanschouwen

OP REIS.

De aanstaande tentoonstelling te Moskou lokt ons het
eerst naar Rusland. De reis daarheen kan geheel per
spoor afgelegd worden en wel, van Berlijn uit, langs twee
verschillende wegen. Wij kiezen den längsten weg, daar
wij eerst eenige kennis wenschen te maken met het leven
der Russen, ons zoeken te orienteeren in het land, dat
wij gaan bereizen, voor dat wij onzen voet zetten in de
echt moskovitische kroningsstad, het industriëele Moskou,
dat, als middelpunt van den binnen- en buitenlandschen
handel, de aangewezen plaats is voor een wereldtentoon-
stelling. De omweg, dien wij maken, loopt over Peters-
burg, de residentie, waaraan wij ons eerste bezoek gaan
brengen. Wij nemen dan in onze verbeelding in de duit-
sche keizersstad plaats in den trein van den pruissischen
oDsterspoorweg (Ostbahn), die ons door het stroomgebied
van den Oder en den Weichsel zal voeren, \'tis een
lange weg, die voor den reiziger weinig oplevert. Wij
komen achtereenvolgens voorbij de stations Küstrin,
Schneidermühl en Bromberg. De tijd die ons lang be-
gint te vallen geeft gelegenheid ons te verdiepen in ge-
schiedkundige herinneringen, die juist niet van de aan-
genaamste soort zijn, maar zich niettemin met kracht bij
ons opdringen. By het laatst genoemde station toch be-
vinden wij ons in het voormalig gebied van het oude
Polen, waarvan het bij de laatste verdeeling van dit on-
gelukige rijk losgescheurd en aan Pruissen toegewezen

1

werd. Bij Osterade, Justerburg en Gumbünen stoomen
wij den oostelijksten hoek van Oost-Pruissen door en, na
Eijdtkühnen achter ons te hebben gelaten, overschrijden
wij den grens, die Pruissen van Rusland scheidt. Te
Wirzbolow stappen wij op den russischen trein, en nu
leidt ons de weg het eerst over Kowno naar Wilna.

Wij zijn nu in West-Rusland, in het woudrijke Lit-
tauwen, een vlak, maar niet [onvruchtbaar land, rijk
aan bosschen en ook aan meren, en doorstroomd door
onderscheiden rivieren, waaronder de in de geschiedenis
zoozeer beruchte Beresina, In dit zelfde Littauwen ligt
een eeuwenheugend woud, een maagdelijk bosch, w\'aar
de kuituur nog niet doorgedrongen is, waar het geboomte
zich hemelhoog verheft, een echt wilde natuur. Een
krachtig menschenras leeft er. De menschen, winter en
zomer in \'t zelfde dunne gewaad gekleed, de bloote voeten
in sandalen gestoken, gehard tegen koude en regen,
brengen daar bij voorkeur hun leven door en verkiezen
het zwerven in de bosschen verre boven het rustige ak-
kerleven; tevreden met den honig en de wilde vruchten,
die zij er voor hun voedsel vinden. Zij leven er met het wilde
rundvee, dat er in scharen rondzwerft, den eland, het
everzwijn, de ree, den bever, den beer, den los, den
wolf en den gevaarlijken wilden os, die echter aan het
uitsterven is, gelijk het lot van alle wilden meebrengt.
De jager vooral kan hier zijn hart ophalen. Hij ziet zich
in dit oer-woud, zooals geen tweede in Europa te vinden
is, als verplaatst in die lang vervlogen eeuwen, toen de
mensch nog geheel en al een zwervend leven leidde en
in voortdurenden krijg verkeerde met de wilde dieren,
met hun vleesch zich voedde en zijne naaktheid bedekte
met hunne huid. Uiterst vruchtbaar is er overigens de
grond, onder den naam van »zwarte aarde" vooral in
Zuid-Rusland bekend en gewaardeerd, — waar het graan
des zomers onder begunstiging eener hooge temperatuur
in den tijd van zeven tot acht weken tot rijpheid komt,

terwijl er de winter kort en streng, de lente en de herfst
lang en vochtig zyn. Hier worden de korenmagazijnen
gevonden, die een tal van schepen en wagens bevrachten
naar de Oostzeehavens Koningsberg, Memel, Riga en
haar mededingster Libau. Hier worden de warme pelzen
vervaardigd, waarmee de bewoner van Petersburg zich
beschermt tegen de winterkou.

Wilna, thans de hoofdplaats van het gouvernement
van dien naam en een belangrijke marktplaats van West-
Rusland, was vroeger de residentie der vorsten van Lit-
tauwen. Het geslacht der Jagellonen, bekend uit de
poolsche geschiedenis, zetelt hier; hun leden droegen de
beide kronen van het vereenigd Polen-Littauwen,

Wij houden hier eenige oogenblikken halt om even
uit te rusten en de merkwaardigheden der stad, waaron-
der ook het slot der Jagellonen, in oogenschouw te ne-
men. De gelegenheid wordt ons daarvoor aangeboden;
want wij worden verzocht uittestappen. Hier toch splitst
zich de baan in twee hoofdwegen. De eene loopt over
Minsk en Smolensk naar Moskou. Wij echter kiezen den
noordelijke, die ons over Dunaburg en Pskow en ten
laatste door Ingermanland naar St. Petersburg voert.

ST. PETERSBURG.

Verrukkelijk is op \'t eerste gezicht het voorkomen van
deze reuzenstad. De pracht harer talrijke aaneengesloten
paleizen, de glans der vergulden koepels en torens, het
dichte mastbosch van schepen met vlaggen van allerlei
kleur en natie, het gewemel van sierlijk getooide pleizier-
vaartuigen en sloepen, het bonte vroolijke gewoel der be-

volking, de levendigheid die zich in de breede regelmatig
gebouwde straten vertoont — hier de zwaar gebaarde Rus
uit het volk in zijn bontgestreepte hemdsmouwen, daar de
schitterenste equipage\'s der russische grooten, overal
om u heen het oorverdoovend geschreeuw der uitven-
ters — dat alles werkt als een betooverend panorama.

Op zeven eilanden is de stad gebouwd. Wij Nederlan-
ders verstaan de kunst uit het water ons een veilige wo-
ning te bouwen. Maar met verbazing aanschouwen wij
hier een stad van paleizen, als Petersburg is, uit moeras
en slijk verrezen, en onwillekeurig vraagt men zich af,
hoe deze weeke en drassige bodem al dit gewicht dragen
kan. Aangrijpend is de gedachte, dat de onaanzienlijke
vesting, eens door den grooten keizer op vijandelijk ge-
bied gebouwd, na verloop van nog geen twee eeuwen
geworden is tot een wereldstad van eenige mijlen om-
vang, als bewijs van \'t geen menschelijke volharding ver-
mag. Nog heden wijst men de plaats aan, vanwaar Pe-
ter de Groote den bouw gadesloeg.

Petersburg is met geen andere europeesche stad te ver-
gelijken. Terwijl onze eeuwenheugende steden met hare
nauwe straten en hoekige huizen, vaak op de grilligste
wijze zonder vaste bouworde tot stand gekomen, meer op
steenhopen gelijken, waar de menschen, door den nood
gedreven, opeengehoopt wonen, of uit vrees voor vijan-
delijke aanvallen, hun huizen torenhoog bouwen en als
vestigen versterken, is Petersburg daarentegen een wijd
uiteen gebouwde stad, de straten zijn er breed, de plei-
nen groot, de huizen ruim. Alles is er even kolossaal.
Door de ontzachelijk groote oppervlakte die de stad in-
neemt is de gelegenheid gegeven om aan elk huis een
binnenplaats of plein in te ruimen, terwijl ook het ge-
boomte vóór de huizen duidelijk uitkomt en zich sierlijk
voordoet.

Vertoeft men echter wat langer in de stad en beziet
men de dingen van naderbij, dan gaat de eer.^te indruk

van bewondering wel niet geheel voorbij, maar wijzigt
men toch zijn oordeel. De groote afmeting van den
platten grond der stad waardoor ieder gebouw op zich-
zelf staat en ruimte aan beide zijden overlaat, is ook de
reden, waarom het geheel aan eenheid verliest, zoodat
Petersburg alles behalve een schilderachtige stad genoemd
mag worden. Over alles is een te sterk licht verspreid,
in de breede straten vallen geen krachtige schaduwen,
door heldere stralen afgebroken; zij mist daardoor wat
aan zoo menige stad van minder omvang een vriendelijk
aanzien geeft. Daarbij komt, dat de grond waarop de
stad gebouwd is een vlakte is zonder eenige verheffing.
Alles strekt zich in éene lijn uit, zoodat men alles te
gelijk, en toch weder te weinig ziet, daar het oog geen
rustpunt vindt in deze eindelooze zee van huizen en
paleizen.

Inzonderheid komt deze eigenaardigheid van Petersburg
uit in den winter, als alles, de grond, de daken, de rivier
de Neva met hare vele armen door eene en dezelfde kleur,
het eentonig blank der sneeuw, overtogen is. De witte
muren der huizen zijn voor \'t oog éen met den grond,
de kleur der daken vloeit samen met de grauwachtige
tinten van den hemel, en het noordsche Palmira schijnt
dan een nevelbeeld, eene stad waarin alle lijnen verdwij-
nen , alle hoeken ontbreken, waar de huizen geen vasten
bodem onder den voet schijnen te hebben en de muren
in de lucht gebouwd zijn. — Maar als de hemel weer op-
geklaard is, de zon het vale winterkleed van de daken
en stroomen heeft weggenomen, dan is de verandering
ook groot. Eerst nu vertoont zich de stad in haar ware
gedaante. De levendige kleuren der groen geschilderde
daken, de op een blauwen grond opgetrokken koepels, die
zich met hun gouden sterren sierlijk verheffen, de ver-
gulden torenspitsen, die zich als \'t ware uit de ijskorst
hebben ontbolsterd, — zij verkwikken weer het oog, dat
zich zoolang van het veriikkelijk spel der kleuren heeft

6

moeten spenen, met nieuwe bekoorlijliheid, en de heldere
wateren der rivier, die hun ijspels hebben afgeworpen,
weerkaatsen in duizend spiegels het beeld der rijk gestof-
feerde paleizen.

De keizersstad wordt in twee gedeelten gesplitst door
de Neva, waarvan het zuidelijke verreweg het grootste en
meest bevolkte is. Het noordelijk gedeelte wordt weder
in twee deelen gescheiden door een arm der rivier. De
stad in haar geheel bevat twaalf afdeelingen, waarvan elk
uit onderscheidene distrikten bestaat. Langs de Neva,
op de Admiraliteitszijde, breidt zich het groot keizerlijk
winterpaleis uit, waarvan de vertrekken rondom ver-
sierd zijn met beelden en mijthologische figuren. Katha-
rina de tweede heeft daarbij nog de hermitage ge-
voegd. Dit gebouw bevat de zeldzaamste kunstwerken
en vooral een rijkdom van schilderstukken, door de grootste
en eerste meesters vervaardigd. Bij de hermitage vindt
men een tuin, waarin een eeuwige lente heerscht, gelijk
Ulysses vond op het eiland bij de nimf Calypso. Verder
vindt men op een kleinen afstand het kolossale mar-
meren paleis op een fundament van graniet gebouwd,
door keizerin Katharina ten geschenke gegeven aan haar
gunsteling, graaf Orloff. Bizonder prachtig is ook de zoo-
genoemde Izaakskerk, geheel van marmer gebouwd,
waaraan men 48 jaren tijds en 26,500,000 roebels ten
koste heeft gelegd, terwijl zij na dien tijd telkens weer
verfraaid is.

Niet ver vandaar ziet men het paleis van Labanoff,
een reuzengewrocht, dat zelfs voor Petersburg dien naam
verdient. Verder prijkt op een ruim plein de beeldtenis
van Peter den Groote. Het voetstuk van graniet, 17000
centenaars zwaar, uit éen stuk bestaande, werd met
groote kosten uit Finland hierheen vervoerd. Op het
Rumanzoffsplein bevindt zich de obelisk, die Katharina
daar ter eere van den zegepralend en Rumanzoff liet plaat-
sen , en op het Suwarofsplein staat de beeldtenis van Su-

warof. — Een ander gebouw, beroemd van wege zijn rijke
verzamelingen, is de akademie van wetenschap-
pen, welke in het bezit is van eene zeldzame bibliotheek,
een kabinet van naturaliën en een observatorium. In
de onmetelijke zalen van dit paleis zijn de rijkdommen
van het dieren-, het planten- en het delfstoffenrijk
bijeengebracht, versteende voorwerpen uit de voorwereld
in Siberië opgegraven, verbazend groote aërolithen, reus-
achtige mosselen, prachtige gesteenten: amethisten, to-
pazen , smaragden, een kleine obelisk uit de vijftig mar-
mersoorten van Siberië samengesteld, een andere uit
russische edelgesteenten opgebouwd. Dagelijks stroomen
steeds nieuwe merkwaardigheden uit dit reusachtige land
hierheen. In alle kunstsoorten heeft Petersburg zijne be-
roemde meesters, maar voor \'t grootste deel buitenlanders,
voornamelijk Duitschers.

Onder de vijftig opvoedingsgestichten, die op kosten
van den Staat woorden onderhouden, is vooral merk-
waardig het gebouw van het eerste kadet-
tenkorps, uur in omtrek, dat, uit 1260 ka-
mers bestaande, vierduizend personen kan herbergen, de
grootste inrichting van dien aart in gansch Europa. —
Behalve een kunstakademie, een hoogeschool, de nieuwe
beurs en een aantal andere gestichten en instituten
bezit Petersburg, een aantal inrichtingen van liefdadig-
heid: hospitalen, een krankzinnigengesticht, een blin-
deninstituut, een gesticht voor koepokinenting, daaronder
vooral het vondelingshuis, dat elke zwangere
vrouw opneemt, gehuwd öf niet, die na hare bevalling
haar kind met zich nemen 5f in het gesticht laten kan,
zonder verplicht te zijn haar naam of rang op tegeven. (De
lezer herinnert zich wellicht het jongste bericht uit de dag-
bladen , dat eene der nihilistische aanrandsters op het leven
van den overleden Keizer, te weten Hessy Helfmann,
daarheen hare toevlucht genomen heeft en er ge-
storven is.)

8

Petersburg bezit ruim een honderdtal kerken en nog
meer torens: de zooeven reeds genoemde Izaakskerk en
de Kazanschekerk; de laatste draagt dien naam naar de
H. Moeder Gods van Kazan. Het schip en de koepel dezer
kerk worden door vijftig granietzuilen met bronzen kapi-
teelen gedragen. De grond bestaat uit verschillende mar-
mersoorten; de trappen naar het koor zijn van porphijr,
en zijn omringd door een zilveren galerij. Onder de torens
zijn er, die voor de grootste helft met platen fijn goud
bedekt zijn, zoodat de glans, wanneer de zonnestralen
daarop vallen, inderdaad verblindend is. De openbare gods-
dienstoefening wordt hier gehouden in 15 talen en vol-
gens 11 verschillende geloofsbelijdenissen. In de Russische
kerk hoort men geen orgel, noch eenige andere instru-
mentale muziek; maar des te schooner is steeds het zang-
koor. Men vindt er ook geene zitplaatsen; alles vermengt
zich ondereen zonder onderscheid van rang of stand. De
vorst staat hier voor God naast den bedelaar, de prach-
tigst gekleede dame naast den sober gekleeden moezjiek
5f boer. Ieder voor zich, zonder op de anderen te letten,
maakt het teeken des kruises, bidt|, knielt, raakt met het
voorhoofd den grond aan en lispelt zijn Gospodi po-
milui! (Heer, erbarm u!). Gepredikt wordt er zelden,
vroeger in \'t geheel niet. Ieder blijft zoolang hij verkiest,
zoodat het gedurig in- en uitstroomt van komenden en
gaanden.

Geen onzer tegenwoordige steden kan zich beroemen
zoo uit paleizen en reusachtige gevaarten te zijn gebouwd,
als Petersburg waar zelfs de hutten der armoede nog een
schijn van grootheid aan zich dragen. Men heeft er bijvoor-
beeld de drie groote gebouwen :hetadmiraliteitshuis,
hetkeizerlijkslot, en de zooeven reeds genoemde K a-
dettenschool. Om langs den kortsten weg van het eene
einde dezer drie gebouwen tot het andere te komen heeft een
flink voetganger 25 minuten noodig. Daar zijn in Peters-
burg niet weinige gebouwen, waarin verscheidene duizende

9

menschen wonen, b. v. in het winterpaleis zesduizend, in
het hospitaal vierduizend landtroepen met even zooveel
bedden voor kranken, in \'t vondehngshuis vijfduizend kin-
deren, in het kadettenhuis verscheidene duizende jonge-
lieden. Van vele huizen trekken de eigenaars een vorste-
lijk inkomen van 100,000 roebels \'s jaars. Zelfs onder de
privaat-gebouwen zijn er velen, die een verbazenden om-
vang hebben, waarvan een enkele vleugel in grootte ge-
lijk staat met menig hoofdgebouw in de hoofdsteden van
Europa. Daar bestaat — om slechts één voorbeeld te
noemen — in deze reuzenstad een gebouw, waarvan de
benedenste verdieping wordt ingenomen door een bazaar,
waarin duizende voorwerpen te koop aangeboden worden,
voorts heeft men er een gansche rei van duitsche, fransche
en engelsche winkels, waarin de kunstvoorwerpen van die
natie\'s in kwistigen overvloed tentoongesteld zijn en hon-
derde werklieden hun bedrijf uitoefenen. In de bel-étage
wonen twee senatoren en de familiën van verschillende
rijke partikulieren. In de tweede verdieping bevindt zich
een beroemd paedagogisch instituut, en worden bovendien
nog de woningen gevonden van leeraars en professoren
van de akademie; eindelijk wonen er in de achtergebou-
wen, behalve een tal van menschen uit den minderen
stand, onderscheidene majoors en oversten, eenige afge-
zette generaals, een armeensch priester en een duitsch
predikant.

De meeste huizen in Petersburg zijn tot heden van twee
verdiepingen, en alleen in de binnenste deelen der stad
heeft men er van twee en drie. Het meerendeel is van
hout; want de Russen bebbén een voorliefde zoowel voor
lage als voor houten huizen, die ook inderdaad voor de
warmte veel voor hebben. De regeering tracht echter
het bouwen van houten huizen meer en meer tegen te
gaan om het gevaar van brand te voorkomen; op som-
mige punten der stad is het zelfs verboden.

De gebouwde eigendommen zijn er duur, daar zij —

10

eenigzins anders als bij ons te Amsterdam — op boom-
stammen zijn opgetrokken, en er in den moerassigen bodem
heel wat verbouwd moet worden, voor men aan de fundee-
ring beginnen kan. Ook zijn er de voedingsmiddelen en
dientengevolge de dagloonen hoog van prijs. In weerwil
van de vijf tot zes voet dikke muren zelfs van de onaan-
zienlijke huizen, worden de gebouwen er met verbazende
snelheid opgetrokken. Voor een deel is dit toe te schrij-
ven aan het korte jaarseizoen voor het bouwen geschikt,
maar ook aan het ongeduldig verlangen der Russen, wat
eenmaal begonnen is spoedig voltooid te zien. Een tref-
fend voorbeeld daarvan is het winterpaleis. In éen jaar
werden er voor twintig millioen roebels aan verbouwd.
Men zette het werk des winters voort door het gansche
gebouw zóo te verwarmen, dat de bouwmaterialen bruik-
baar bleven en de muren tegelijkertijd konden opdroogen.
Met de gebouwen van partikulieren is \'t eveneens het
geval. Alles wordt verbazend snel opgetimmerd, evenals
de decoratie\'s in een schouwburg. De Rus houdt van ver-
andering; daarom laat hij gedurig bouwen. Zelden is een
huis geheel voltooid, of er wordt al weer iets aan ver-
anderd en vertimmerd. Een enkel feest, een bal
óf diné brengt vaak geen onbelangrijke verande-
ringen van het uitwendige te weeg. Vindt men de suite
van een kamer te klein, fluks wordt er een muur uitge-
broken, de daaraan belendende kamer w^ordt er bijgetrok-
ken , en men laat er de deuren nog vóór den avond inzetten.
Zuilen en balustrade\'s worden ter versiering of voor de
muziekanten opgericht; galerijen, tuinkamers en buffets
gerangschikt, vertrekken voor eenige weinige uren behan-
gen en bekleed. Geen huis een Rus toebehoorende blijft
veertien dagen achtereen in denzelfden toestand. Nu is
deze, dan gene kamer zijn slaapvertrek. De kinderkamer
wordt in een schoolvertrek, dit weer in een balzaal ver-
anderd. De nomadennatuur zit er bij den Rus nog zoo vast
in, dat hij het niet laten kan, in zijn eigen huis gedurig

11

van den eenen hoek naar den andere te trekken. Ook bij
de politie verloochent zich die natuur niet. Nu eens is
deze, dan weer die vorm van venster verboden. Op het
eene oogenblik vergunt zij, dat er aan de benedenhuizen
aangebouwd wordt, en dan weer trekt zij die vergunning
in en laat alles afbreken.

Het plaveisel der straten, ofschoon er veel aan ten
koste gelegd wordt, is doorgaans slecht. Enkele straten
daarentegen, maar alleen in de aanzienlijke deelen der
stad, zijn uitnemend, uit zeshoekige houtblokken be-
staande, die als de cellen in een bijenkorf samengevoegd
zijn, en waarover de rijtuigen even zacht en snel heen-
rollen als de ballen op een biljard. Daar het hout door
het vele rijden en door den vochtigen bodem spoedig ver-
bruikt is, zijn deze straten buitengewoon kostbaar, en zal
deze wijze van bestrating met der tijd moeten afgeschaft
worden. Voor \'t overige wordt er weinig zorg aan besteed,
omdat gedurende de zes wintermaanden sneeuw en ijs
een voldoende bestrating opleveren.

Daar alles te Petersburg ruim gebouwd is, hebben de
huizen van alle kanten gemakkelijke in- en uitgangen.
De meeste woningen der aanzienlijken hebben voorplei-
nen ten gerieve der rijtuigen, zooals in andere landen
alleen de schouwburgen en de koninklijke paleizen. Ook
het uitwendige is in den regel ruimer ingericht dan in
andere europeesche steden, en wie zich bij ons met een
paar kamers behelpt, houdt er te Petersburg minstens
éene suite van een half dozijn vertrekken op na. De ves-
tibule\'s zijn groot, twee trappen voeren naar de bel-étage.
De dans- eet- en gezelschaps-zalen zijn hoog en breed.
In vele paleizen is ruimte voor een wintertuin. De grootste
die te Petersburg bestaat is natuurlijk te vinden in het
keizerlijk paleis. Dikwijls echter worden voor groote
danspartijen tijdelijk wintertuinen met priëelen, bloem-
bedden, springtonteinen enz. ingericht, waar de dansers
onder geurig loof kunnen uittrusten.

12

Veel legt de Petersburger ten koste aan zijne vensters.
De voorzijde van het huis , naar de straat toegekeerd, bevat
meestal éen raam zonder staven, uit éen enkel groot spiegel-
ruit bestaande. De dames zitten aan haar werktafels of
op divans tegenover het venster, waarvoor alles Avat zich
op straat vertoont als in een tooverlantaarn voorbijgaat.

Hoe groot het aantal inwoners van Petersburg ook
moge zijn, toch is de platte grond der stad naar even-
digheid nog grooter. Het plan, waarnaar de stad is ge-
bouwd , is dan ook op de toekomst berekend. De bevolking is
voor het tegenwoordige nog op verre na niet toereikend
om hare ontzachelijke ruimte te vullen met die woelige
drukte, die men in eene residentiestad billijkerwijze ver-
wacht. Al bewogen zich al de 700,000 menschen van
Petersburg voortdurend op de straten, dan zou men nog
maar bij elke tien schreden éen mensch ontmoeten. Daarom
11 vallen den vreemdehng de eenzaamheid en de leegte op

i die hier heerschen. Daar zijn zulke ruime pleinen, dat

I men bij tijden niets anders ziet dan heel in de verte een

|; rijtuig, dat in vliegende vaart zijn eenzamen weg vervolgt,

|| gelijk een vaartuig op de breede watervlakte schier ver-

loren uit het oog; — straten waarin tallooze paleizen zich
i| uitstrekken, waarachter de voorbijganger verdwijntals de

i| bergreiziger achter de rots van het eenzaam gebergte.

Een zeer bonte bevolking beweegt zich in Petersburg,
j\'!^ zooals in geen andere stad van Europa. De reden daar-

van ligt voor de hand. Men bedenke slechts dat er geen
jj tweede stad in de geheele wereld is, die in zulk een uit-

gestrekte verbinding staat met de andere werelddeelen,
li wel te verstaan te land; hetzelfde zou men van Engeland

kunnen zeggen met betrekking tot zyne communicatiewe-
I gen ter zee. Hoe veelsoortig zijn niet de volkstammen,

;j die zich hier als in hun vaderland gevoelen en Peters-

I burg als hun hoofdstad beschouwen! Vooreerst heeft men

I de mihtaire bevolking: zestigduizend man infanterie en

. kavallerie, waaronder de kaukasische garde, een afdeeling

rs

Tartaren en Finnen, voorts een detachement kozakken
en andere manschappen, bijeen gebracht uit alle regi-
menten van het rijk, uit ieder regiment vijf man, die
als gijzelaars voor de trouw hunner broeders gedwongen
zijn in de residentie te vertoeven. Men ziet er den ko-
zak met gerichte lans over het plein draven; den Tscher-
kessiër in rijke kleederdracht en in volle wapenrusting,
die op een der openbare pleinen zijne militaire oefenin-
gen uitvoert. Hij behoort tot het sierlijkste wapen van
het geheele russische leger. Hij draagt het nationale kos-
tuum: eene met zwart pels afgezette, geplooide muts,
een kaftan, een blauwe broek met breede zilveren boor-
den, in den gordel een kunstig versierden kaukasischen
dolk en op de borst zestien in zilveren busjes bewaarde
patronen. De officieren van dit korps zijn allen op zijn
minst vorsten en stamhoofden, door jaren lange vijand-
schap van fiunne wilde, bergbewonende stamgenooten
gescheiden, de europeesche beschaving toegedaan, maar,
in weerwil van de nieuwere ideën die zij in Rusland zich
eigen gemaakt hebben, gesteld op hun nationaliteit,
welke zij trouw bewaren. Voorts treft men er den Tau-
riër uit de Krim aan, die, gedachtig aan zijne steppe en
aan Allah, deftig door de krioelende menigte voortschrijdt;
de russische soldaten, die gedrild en geoefend in lange
kolonne\'s door de straten der stad marcheeren, al
die onderscheidene monteeringen en uniformen van het
russische leger, waarvan geen enkele mag gemist worden
in de residentie: de garde-korps, de huzaren, jagers, ula-
nen, kurassiers. grenadiers, sapeurs, ingenieurs en ka-
nonniers, die bestendig te paard en te voet hun wachten
aflossen, de kazernen betrekken, naar de parade zich
spoeden, door de straten heen en weer trekken.

W^il men zijn aandacht wijden aan den handel óf het
burgerlijk verkeer, dat hier gevonden wordt, geen volk
van Europa óf van Azië, of het heeft hier zijn vertegen-
woordigers: Spanjaarden, Itaüanen, bewoners van het

14

groene eiland der Britten, Noormannen uit liet verwij-
derde Thüle, bewoners van Bucharije en Perzië, Indiërs
uit Ceylon, Chineezen en Arabieren, — Verkiest ge de
mindere klasse in oogenschouw te nemen, ziet daar den
duitschen boer slenteren tusschen de schreeuwende zwaar-
gebaarde Russen, den slanken Pool naast de ingedrongen
Finnen en Esthlanders, de Letten en de Joden, de ame-
rikaansche matrozen met hunne tegenvoeters, de Kam-
schadalen; mohammedanen, heidenen en kristenen, witte
Kaukasiërs, zwarte Mooren, gele Mongolen.

Geüjk alles in Petersburg grootsch en kolossaal is, zoo
zijn ook de straten van ontzachelijke breedte en lengte,
en daarom niet oneigenaardig »perspectieven" genoemd.
De voornaamste straat is wel Nevski-prospect. Zij maakt
met het groote admiraliteitsplein, het keizerlijk winter-
paleis , het ontzettend groote en omvangrijke admiraliteits-
paleis, het paleis van den Senaat en dat van de heilige
Synode het middelpunt der stad uit. Wil men het leven-
dig verkeer op de straten van Petersburg van zijne be-
langrijkste zijde leeren kennen, dan moet men zich naar
deze straat begeven. Zij is de Boulevard italien, de
Regentstreet van deze noordsche hoofdstad, de voedster-
plaats der weelde, het centrum der beweging. Hier vooral
openbaart de stad haar kosmopolitisch karakter. Bont
geschilderde, met opschriften in alle mogelijke talen voor-
ziene uithangborden, fransche, duitsche en engelsche
boekwinkels, vijf kerken die tot vijf verschillende gods-
diensten behooren, de hotels der aanzienlijken, magazij-
nen prijkende met rijkdom van waren en met de parijzer
modeartikelen; naast den juwelier uit Tula de kleerma-
ker van Berlijn ; tegenover het magazijn van astrakansche
huiden de winkel van russisch porselein en van porselein
uit de fabriek van Sèvres; de rijke engelsche bazaar, die
jaarlijks 50,000 roebels huur opbrengt, naast den russischen
banketwinkel. De straat loopt in een rechte lijn voort
als een waar perspectief. Over hare geheele lengte is zij

15

uitnemend geplaveid en van breede trottoirs voorzien. In
het midden bevindt zich het ontzachelijk groote Gastiu-
n o i-D e v o r-gebouw, een stad van winkels en kan-
toren, waar een onmetelijke massa van alle mogelijke le-
vensmiddelen van het noorden en het zuiden, alsmede
alle voortbrengselen van nationale en buitenlandsche in-
dustrie opeen gehoopt zijn. Hier ziet men steeds een ver-
ward gedrang van koopheden en lediggangers, geslepen
spitsboeven en voorzichtige handelaars, joden en kristenen,
burgers en soldaten. Geene levendiger en schilderachtiger
tooneelen, dan die hier elk oogenblik voorvallen, \'t Is een
panorama, waarvan de beelden onophoudelijk elkander af-
wisselen, eeri kaleidescoop, waarvan de figuren en kleu-
ren zich gedurig in nieuwe vormen en schakeeringen voor-
doen. Men ziet hier den net geschoren, geparfumeerden
en in zijn cachemiren vest gekleeden dandy naast den
»moezjiek" (russischen boer) met ruimen kaftan en langen
baard, die er trotsch op is, de oude kleederdracht ende
eerwaardige gewoonten zijner voorvaders te behouden.
De mahomedaan gaat met opgericht hoofd de kerk voor-
bij, waarvoor de Rus, als hij er voorbijkomt, driemaal
het teeken des kruises maakt. De lompe kar van denfm-
schen boer rijdt langzaam achter de poolsche kibitka.

Nevski-prospect loopt van het Alexander-Nevski-klooster
naar de Admiraliteit in een lengte van vier wersten
(ruim vier kilometers). Aan het einde maakt zij een
kleinen hoek. Zij doorsnijdt alle stadsdeelen, de buurten
dér minder gegoede voorsteden zoowel als de wijken van
den rijkdom en het centrum der hoogste standen. Een
wandeling over hare geheele lengte geeft dus de schoonste
gelegenheid om het Petersburger straatleven in zijn bonte
verscheidenheid te leeren kennen. Aan \'t eene einde
staan een klooster en een kerkhof: eenzaamheid en dood.
Daarop volgen eenige kleine houten huizen, vischmark-
ten en kroegen, waarvoor eenige drinkende en zingende
russiche boeren zijn gezeten. Verder op steenen gebou-

! i6

. j ______ _______ . ., •_____

I\' wen van twee verdiepingen, betere herbergen, magazijnen

j| ■ en winkels, zooals men ze in de provinciën, van Rus-

i land te vergeefs zoekt, opgevuld met een menigte van oude

i; meubels, kleeren en allerlei dingen, in de voornaamste

deelen van de stad gebruikt en nu aan de voorsteden te
: koop aangeboden. De kleuren der huizen zijn, naar oud-

!; russische wijze, geel en rood, en de menschen voorzien

r van lange baarden, in nog langere kaftans gehuld. Weer

iets verder ontmoet men koetsiers met hun huurrijtuigen,
\' fransche mode\'s en eenige aanzienlijke huizen. Als men

den hoek omslaat dien hier de straat maakt, ziet men
I in de verte den gouden naald schitteren van den slanken

toren der AdmiraUteit, welken men uit alle hoofdstraten
i\' bestendig in \'t oog houdt. Men gaat vervolgens een paar

\' bruggen over en bevindt zich in het gedeelte der stad,

■ waar de kern der residentie woont. De paleizen met hun
I drie en vier verdiepingen vallen in \'t oog, de opschriften

aan de huizen nemen toe en worden steeds grooter van
letter.

i; Eindelijk is men genaderd tot de Font ank a, ontegen-

zeggelijk het elegantste gedeelte van den Neva-oever, waar
de eigenlijke residentie, de verblijfplaats des keizers en
i van alle russische grooten, begint en van de brug tot

het einde toe doorloopt. Hier volgen de vierspannen
elkander onophoudelijk op, men ontmoet er bij eiken
:; voetstap generaals en vorsten, komt voorbij de grootste

magazijnen, het keizerlijk paleis en de voornaamste ker-

■ ken van alle godsdiensten. — Van de Annitschkov-brug
, tot de admiraliteit heen en weer te wandelen is een van

de uitgezochtste genoegens, die zich de Petersburger ver-
oorlooft. De meest bezochte zijde is de noordkant, om-
r dat zij de zonzijde is, die hier iedereen zoekt, en die dan

ook door de grootste magazijnen en de sierlijkste winkels
ingenomen wordt.

t Daar Petersburg — zooals wij daareven zeiden — een groote

^ rnilitaire bevolking bezit, ontmoet men gedurig op zijn

17

weg een der zonen van Mars. Allen, officieren zoowel als
minderen, gaan altijd in uniform en gewapend, zelfs op
hun gewone wandeling alsof zij steeds op de parade ver-
schijnen moeten, zoodat men overal deze gepluimde hee-
ren in hun volle wapenrusting tegenkomt. Inzonderheid
wordt hier de aandacht van den vreemdeling getrokken
door den wilden Kaukasiër, den Tscherkesser, die, met een
zilveren pantser bedekt, staat te praten en te schertsen
met den beschaafden russischen officier. Toch is het,
zelfs hier in Petersburg, geraden voor deze lieden uit den
weg te gaan. Want hun dolken zijn altijd geslopen, en
hun geweren dragen zij altijd geladen bij zich. Zelfs op
balpartijen verschijnen zij niet anders; zij dansen met de
dames een polonaise, terwijl zij van scherp geladen pis-
tolen voorzien zijn. Eenige jaren geleden zag men dik-
wijls een hunner, vorst Ali, bij wien men om zijn gunstig
en vriendelijk uiterlijk veel door de vingers zag, in bal-
dadigheid zijn pistool midden op straat afschieten. Als
de politie hem dan wilde grijpen, sprong hij snel te paard,
dat getrouw als een hond achter hem aan liep, en ver-
dween sproorslags. Meestal schoot hij naar de zon of op
lantaarnpalen, zelden op menschen. Eens echter zou hij
een russisch officier, die zich een oneerbiedige uitdruk-
king over zijne moeder in den Kaukasus had laten ont-
vallen, getroffen hebben, zoo niet iemand die bij hem
stond een harden slag tegen het pistool had gegeven,
waardoor de kogel een andere richting nam. De wilde
natuur zit er bij die heeren nog zóo in, dat de Russen
moeite hebben hen een weinig te fatsoeneeren, schoon zij
reeds van hun jeugd aan als jonge kadetten onder den in-
vloed der beschaving staan. — Behalve militairen mogen
ook civiel-ambtenaren, leeraars, professoren, politiedie-
naars, lakeien en bedienden uniform dragen, eveneens
de leerlingen van gymnasiën, de kweekelingen van open-
bare inrichtingen, zoodat men zeggen kan, dat half Pe-
tersburg gecostumeerd is, Daartusschen beweegt zich

18

ecbter de burgerkleeding van ettelijke kooplieden, van de
leden der engelsche factorij, van de duitsche baronnen
uit de Oostzee-provincie\'s, van de rijke russische landei-
genaars, vorsten en heeren, en van de vele vreemdelin-
gen die hier vertoeven.

Al naar het weêr is, wisselt ook de kleeding; vandaar
gedurig verandering van tooneel bij de zeer afwisselende
weergesteldheid te Petersburg. Over dag ziet men de
wandelaars luchtig gekleed, maar \'s avonds in mantels en
overjassen; in den zomer ligte kleeding en zijden stoffen,
in den winter zware pelzen. Vandaag zijn allen in sleden
op de ijsbaan, morgen in rijtuigen, die ratelen over de
straatsteenen.

Een even bonte verscheidenheid, als de kleeding, leve-
ren de godsdiensten op. Vrijdags, den rustdag voor de
Mohammedanen, ziet men de turbans, de zwarte baarden
der Perzen en de geschoren kruinen der Tartaren. Op
sabbath verschijnen de zwart zijden kaftans der joden, en
zondags loopen scharen van kristenen uit, en van dezen
w^eer de onderscheidenen sekten. Hier roepen de klokken
de lutherschen naar het bedehuis, en men ziét de duitsche
burgers, vaders, moeders en dochters, met hunne zwarte
gezangboeken onder den arm naar de kerk trekken, —
ginds spoeden de katholieken zich naar het feest aan de
onbevlekte ontvangenis der heilige Moedermaagd gewijd,
en men ziet Polen, Littauwers, fransche en oostenrijk-
sche onderdanen naar de tempels opgaan. Weer elders
roepen de dnizende klokken der grieksche »kolokolniks,"
en nu krioelt alles dooreen, vrouwen en dochters der rus-
sische kooplieden in kleeding van allerlei kleuren. Voor-
namelijk echter op de groote staatsfeesten, de zooge-
naamde »keizerlijke dagen," kan men alle soorten van
kleederdrachten opmerken, van alle kleuren en mode\'s,
die tusschen Parijs en Peking gevonden worden.

Petersburg is eene stad van mannen. Er zijn 100,000
minder vrouwen dan mannen, zoodat dezen een beperkte

19

keus hebben. Het klimaat en het leven schijnen hier
voor de ontwikkeling der vrouwen niet zeer gunstig te
zijn. Bovendien zijn zij over \'t algemeen niet zoo schoon
als de mannen. Zelden ziet men hier een frisch meisjes-
gezicht, zij hebben alle een bleeke kleur, en men kan
hef haar aanzien, dat het afmattend leven voor hare ge-
zondheid niet zeer bevordelijk is. De duitsche dames ma-
ken op dezen regel een uitzondering, die uit de Oostzee-
provincie\'s, waar zij op het land in een gezonde lucht-
streek opgroeien, hierheen verhuizen. Het beste deel der
beau-monde komt uit Finland, Esthland, Lijfland en
Koerland.

De voornaamste wandeltijd in Nevski-prospect is van
12 tot 2 uur. De aanzienlijkste dames rijden op dit uur
uit om hare inkoopen te doen. Tegen 2 a 3 uur, als
deze inkoopen, de parade, de beurs en de handelszalien
afgeloopen zijn, trekken de wandelaars naar de engelsche
kade, waar de eigenlijke promenade begint, en waar men
vroeger ook de keizerlijke familie aantrof. Deze heer-
lijke kade, die, als al de andere in Petersburg, uit
granietblokken opgebouwd is, loopt van den oever van de
Neva tot aan de nieuwe en oude Admiraliteit en dagtee-
kent van den tijd van keizerin Katharina. Trappen voor
de voetgangers en voor de rijtuigen voeren naar het wa-
ter. Aan de eene zijde verheft zich een lange reeks van
fraaie paleizen, meestal door Engelschen gebouwd, maar
tegenwoordig voor \'t meerendeel in \'t bezit van russische
grooten; op de andere zijde heeft men het uitzicht op den
breeden waterspiegel van de Neva, op al de schepen,
booten en gondels, die er heen en weer varen, en daar-
tegenover de sierlijke gebouwen van Wassili-Ostrov, de
kunst-akademie, het kadettenhuis enz.

Tot de meest bezochte wandelplaatsen behoort ook de
zomertuin, vooral voor kinderen, die er zich onder
fraaie, hooge lindeboomen vermaken. Hierheen komen de
jonge juffrouwen met hare gouvernante\'s, de leeraars met

\'20

hunne kweekehngen, de minnen met hare zuigelingen, en
hier biedt zich ook de schoonste gelegenheid aan de stads-
jeugd te bestudeeren. Geen aardiger schouwspel dan het
groepje va,n kleine kozakjes, jeugdige ïscherkessen en
moezjieks; want het is bij de Russen mode, hun kinderen
tot aan het zevende jaar Ȋ la moezjiek" te kleeden. Het
haar is rondom afgesneden, evenals bij de boeren; kleine
sierlijke kaftans, door een net gordeltje bijeengehouden,
en hooge tartaarsche mutsen, evenals bij de koetsiers,
voltooien hun uiterlijk. In den nieuwsten tijd is de Tscher-
kessische kleeding bij de Peterburgsche jeugd zeer getrok-
ken, die haar om. haar zilverversiering en pelstooi
nog aardiger staat. Eerst in hun negende en tiende jaar
worden de knapen op zijn europeesch gekleed, terwijl
daarentegen de meisjes van den aanvang of naar de fran-
sche snede gekleed gaan. — Daar de kinderen russische
bedienden hebben, engelsche en fransche bonne\'s en duit-
sche meesters, leeren zij al deze talen op eens en nemen
daaruit de woorden over, die hun voor\'t oogenblik\'t best
te pas komen. Daardoor ontstaat een vreemde mengel-
moes van talen waarvan de Petersburgers zich bedienen,
en daar de taal die men spreekt zeer nauw samenhangt
met de voorstellingen, die men zich vormt, is \'t ligt te
begrijpen, dat dit een verwarring van begrippen of altans
onheldere denkbeelden te weeg brengt. Iemand die den
kindertuin bezocht had het navolgend gesprek afgeluisterd
tusschen een aardig jongeheertje en zijne fransche
bonne:

Bonne: Nikola, ben je lief geweest?

Nikola: Da, Nana! (russisch: Ja, Nana.)

Bonne: Ben je waarlijk niet stout geweest?

Nikola; No! no! (engelsch: neen! neen!) Koko sa,Koko
mi (Koko, russische afkorting van Nikola; sa,
fransch voor sage = lief; mi, russisch voor
mihloi = goed.)

Bonne: Is je broer Iwan ook lief geweest t

.

Nikola: Wawa na! (Wawa, russische afkorting van Iwan;
na, engelsch voor naughty = stout.)

Bonne: Wat heeft hij dan gedaan?

Nikola: Bibi koko (engelsch: he has beaten Nikola = hij
heeft Nikola geslagen.)

De volwassenen spreken vaak nog meer talen door el-
kaar, schoon veel beter dan de kleinen. Opmerkelijk is,
dat de Russen de vriendelijke woordjes, die zij in de con-
versatie veelvuldig gebruiken, uitsluitend uit hunne moe-
dertaal kiezen. Lubesnoi = lieve, Milinkoï = liefje, Da-
duschka Vadertje, Matuschka = moedertje, Druschka =
vriendje, golubtschik = duifje, duschinka = mijn zieltje,
zijn uitdrukkingen, die ook de vreemdelingen zich spoedig
eigen maken. De fransche bonne\'s zeggen tot hare kinde-
ren: »Duschinka, Druschka."

Aan éene zijde paalt de zomertuin onmiddelijk aan het
Tsaar veld, ook wel het »Marsveld" genoemd. Dit is de
meest in gebruik zijnde paradeplaats voor de rekruten;
de gewone dagelijksche, groote parade wordt echter niet
hier, maar op het Admiraliteitsplein in de nabijheid van
het keizerlijk slot gehouden. Ook dit behoort tot de meest
geliefde uitspanningen van de Petersburgers, tiet admi-
raliteitsgebouw is door een boulevard en door een dub-
bele rei boomen omgeven. Onder deze boomen pleegt het
publiek gedurende de parade te wandelen. Keizer Nikolaas
kommandeerde hier indertijd zijne troepen zelf, gewoon-
lijk tweeduizend man sterk. De soldaten stonden in \'t ge-
lid en presenteerden \'t geweer.

Als de keizer naderde, ontblootten al de toeschouwers
eerbiedig het hoofd. »Goeden dag, mijne kinderen!" riep
dan de keizer zijne soldaten toe. »Wij danken uwe Ma-
jesteit!" donderde het daarop uit duizende monden. Als
eene opmerkelijke bizonderheid wordt verhaald, dat deze
keizer zich meermalen zonder eenige begeleiding in het
publiek vertoonde, en het niet de minste moeite kostte
hem te naderen of te zien, als hij in gewoneburgerklee-

ding in een slede öf in een hoogst eenvoudige teleka, het
gewone voertuig der russische moezjiek\'s, voorbij reed.
Deze vrijheid zal, na de jongste gebeurtenissen, de tegen-
woordige tsaar zich wel niet durven veroorloven. Toch
is het ook van keizer Alexander den tweede bekend, dat
hij zich veel onder het publiek bewoog, ja dat hij zijne
gemeenzaamheid met zijne onderdanen zoover dreef, dat
hij, zooals bekend is, bij den laatsten aanval op zijn leven,
zijn rijtuig verliet om naar zijne gewonde soldaten te zien,
welk oponthoud hem zelf misschien het leven gekost heeft.
Mag men de nieuwste berichten in de dagbladen geloo-
ven, dan is ook de tegenwoordige keizer, Alexander de
derde, van voornemens eerlang den staat van afzondering
te verlaten, waarin hij sedert den dood van zijn vader ver-
keerd heeft. In \'t algemeen is zelfs den hoogst geplaat-
sten Rus een zekere gemeenzaamheid eigen. »Geen kompli-
menten" is een gezegde, dat de Rus steeds in den mond heeft.

Het opzicht over het publiek in de straten is toever-
trouwd aan de zoogenaamde »butschniks", die nacht
en dag in kleine loodsen doorbrengen. Deze kleine hou-
ten loodsen staan op eiken hoek en op iederen kruisweg.
Drie agenten bewonen éen gebouwtje, waarin zij bed,
keuken en de geheele huishouding hebben. Een van hen,
in een groenen met rood afgezetten mantel gehuld, en
met een hellebaard gewapend, staat van tijd tot tijd als
wacht uit; de tweede voert de gevangenen naar het po-
litiebureau van zijn wijk en brengt de politiebevelen aan
de anderen over of aan de bewoners der naburige huis-
jes; de derde zorgt voor de huishouding. De wachtheb-
bende staat nacht en dag op zijn post en overziet van-
daaruit de hem toevertrouwde wijk, neemt de beschon-
kenen in arrest, beslecht de twisten der koetsiers, brengt
de alarmmakers tot rust en zet de onvoorzichtige voerlui,
die een voetganger leed aangedaan hebben, achter slot.
De butschniks hebben fluitjes, waarmee de naburige pos-
ten elkander een signaal kunnen geven, als er een vluch-

teling moet gegrepen worden, en daar ook zijzelven ge-
durig door rondtrekkende politiebeambten nagegaan wor-
den , begrijpt men ligt, dat er over \'t algemeen in de
straten te Petersburg een goede orde gehouden wordt,
waaraan zelfs de jongste bewegingen der nihilisten geen
afbreuk gedaan hebben. Denzelfden toestand vinden wij
in al de overige steden van het rijk terug, omdat er overal
dezelfde politieverordeningen bestaan. Het getal politie-
agenten te Petersburg kan men op niet minder dan op
tweeduizend stellen.

De eenige bewoners van Petersburg, die onder geen
toezicht hoegenaamd staan, zijn de raven en*de duiven,
die in ontzachelijke menigte in de residentie gevonden
worden. Zij vliegen vrij rond, zetten zich nü eens op hethoofd
van Peter den Groote, dan weer op het kruis van den
engel der Alexander-zuil, op de kerkkoepels of op het dak
van het keizerlijk paleis. De raven verzamelen zich het
liefst op het paleis van Anitschkov, waar zij bij duizend-
tallen bijeen komen. De duiven worden door de Russen
voor heilig gehouden, zoodat niemand ze kwaad doet en
zij op alle straten tusschen het menscliengewoel haar
voedsel zoeken en voor de voorbijgangers te nauwernood
uit den weg gaan.

De piëteit, die de vreemdeling hierin wellicht opmerkt,
en die bij de bevolking van Petersburg, alsook van geheel
Rusland, wel te verstaan van het echte moskovitische deel
van het volk, van een bizondere soort is, deze pieteit,
zeg ik, komt ook uit in een paar andere onder het volk
bestaande gewoonten. Te weten, tweemaal in het jaar,
met Paschen en op het Kerstfeest stroomt de menigte
naar de Neva ter bijwoning eener eigenaardige godsdien-
stige plechtigheid, het inzegenen der rivier door de po-
pen (geestelijken). Deze vroome handeling wordt echter
op de luidruchtigste wijze met al te overvloedige offers
aan god Bacchus besloten.

Het andere door ons bedoeld is het bezoek aan het

4

24

Smolenski-kerkhof. Even als de Roomsch-katholieken, heb-
ben ook de leden der russische kerk een dag in hun ka-
lender, gewijd aan de herinnering hunner dooden. Maar
in plaats van een kouden Novemberdag, waarop de room-
sche kerk het feest van Allerzielen gesteld heeft, heb-
ben de Petersburgers daarvoor het vriendelijk zomersei-
zoen uitgekozen, den Juli. Op dezen dag trekken
niet minder dan twintig tot dertigduizend bewoners der
hoofdstad naar Smolenski, het voornaamste kerkhof van
Petersburg, om hunne dooden te bezoeken. Des morgens
ziet men geweldig groote »samovars" (theeketels), waar-
van sommigen het dubbele van een manslengte hebben,
op wagens naar het kerkhof vervoeren met het doel om
het noodige heete water te verschaffen voor den verkwik-
kenden drank, zonder welken geen Rus gelukkig kan zijn,
voornamelijk op een heiligen dag. Een deel van het kerkhof
wordt ingenomen door de rijkere leden der gemeente,
hunne graven zijn met smaak en op kostbare wijze ver-
sierd. Bij elk graf is een tuin in miniatuur, een bank en
een tafel voor \'t gemak van de jaarlijksche bezoekers.
Als de Rus zijn familiegraf nadert, maakt hij het teeken
des kruises en zegt hardop, alsof hij tot een levende spreekt:
»goeden dag." Daarna gebruikt hij van de ververschingen,
die hij meegebracht heeft. De plaatsen, waar de lijken
der armen begraven liggen, vormen daarmee een sterk
kontrast. De graven liggen daar onordelijk dooreen. Geen
pad leidt van het een naar het ander, netels en gras be-
dekken de graven en, wat zij hebben laten staan, wordt
door het wilde spel der kinderen vernield. Overal is het
ontzachelijk groote kerkhof met bezoekers gevuld. »Maar" —
zóo verhaalt een ooggetuige — »groot is de hoeveelheid
sterke drank, die naar deze plaats meegebracht wordt, en
tegen den nacht slapen de levende en de doode te samen,
de doode den eeuwigen slaap, de levende een slaap die
duurt in evenredigheid van de flesschen drank, die hij in
den zak gehad heeft."

25

EEN WINTER TE PETERSBURG.

Geheel anders als in de oude Czarenstad Moskou, waar
weken en maanden achtereen de strengste vorst kan heer-
schen , is in het moerassige Neva-delta de temperatuur ook
in den winter zeer veranderlijk. De oostewinden ver-
zachten de ijskoude, welke uit Siberië hierheen komt.
Regenachtige westewinden, een koude noordooster, dichte
nevels en strenge vorst wisselen elkander gedurende de
zes wintermaanden bestendig af. Niet alleen verschilt
soms de temperatuur van den zomer met die van den win-
ter zestig graden; maar ook op één en den. zelfden dag
kan b. v. na een heeten zomermorgen een zeer koele
avond volgen, terwijl des winters niet zelden een verschil
van twaalf tot achttien graden op éen dag voorkomt. Aan
al die veranderingen stoort zich echter de Petersburger
niet. Hij heeft eenmaal aangenomen: de winter begint
in October en eindigt met Mei. Bijgevolg trekt hij met
\'t begin van Oktober reeds zijn pelskleed aan, dat voor
alle mogelijke koudegraden toereikend is, en legt het niet
af, dan wanneer alle winterstormen voorbij gedreven zijn.
Eveneens handelt hij met de vervï\'arming binnen \'s huis:
hij stookt er even dapper op los, of de koude hevig is
of niet, zooals hij ook vaststelt, dat de sledevaart vijf
maanden duurt, zoodat hij zijn rijtuig gedurende dien tijd
opruimt en alleen van de slee gebruik maakt, \'t zij het
sneeuwt of dooit. Vreemdelingen beproeven wel eens naar
het weer hun levenswijze te «regelen; maar daar zij dit
niet goed aanleggen, boeten zij hun onvoorzichtigheid met
ziekte, soms ook met den dood. In den regel gaat dus
het leven in den winter , \'t moge regenen of sneeuwen,
vriezen öf dooien, zijn ouden gang. Dag aan dag knettert
het berkenhout in de haarden, vliegen de sleden over de
straten, wordt er in de openbare verwarmingsplaatsen

2(3

voor de armen gestookt en de opene vuren op de straten
in de nabijheid der schouwbergen voor de koetsiers onder-
houden. Slechts dan, als de koude buitengewoon toe-
neemt, hebben er belangrijke veranderingen in de bewe-
ging op straat plaats. Als het heet: »de thermometer is tot
op 20 graden gedaald," dan spitst men de ooren, gaat
den warmtemeter na en telt de graden. Bij 23 a 24
graden is de politie meer dan anders in beweging, officie-
ren doen dag en nacht de ronde om schildwachts en but-
schniks wakker te houden en die door den slaap over-
vallen zijn duchtig te straffen, want de slaap is in dit
geval een zekere dood. Met 25 graden koude worden de
schouwburgen gesloten. De sleden, die gewoonlijk toch
al snel voortglijden, ziet men dan in galop vhegen over
de krakende sneeuw.

De voetgangers duiken in hun pelzen geheel weg, zoo-
dat van hun aangezicht niets te zien is; want vrees bevangt
een ieder eenig lichaamsdeel door de vorst te verliezen,
en, daar het afvriezen zich door geen onaangenaam ge-
voel aankondigt, heeft men aan niets anders te denken,
dan zijn oogen, ooren en neus goed te bedekken. »Va-
dertje, uw neus!" zegt men tot den voorbijganger, en
zonder komplimenten wrijft men zijn krijtwitten neus met
sneeuw in. Ook de oogleden loopen telkens gevaar aan-
één te vriezen. Men stapt dan het eerste huis het beste
in en verzoekt den bewoner een oogenblikje bij den oven
te mogen plaats nemen. De Petersburgers zijn, als alle
bewoners van het noorden, veel gevoeliger voor de kou
dan de zuidelijken, dan b. v. de Italianen, Spanjaarden
en Franschen, die er wonen.

De russische oven öf kachel is in zijn soort de voor-
treffelijkste door menschen uitgedacht. Zij zijn er op ge-
maakt de warmtestof lang te behouden, doordat zij uit
zooveel hoeken en gangen bestaat, dat de weg die van
het vuur tot den schoorsteen leidt vaak honderd voet lang
is. De groote steenmassa, waaruit een russische oven be-

27

staat, wordt slechts langzaam verwarmd; maar eenmaal
verhit, behoudt zij de warmte den ganschen dag door.
Men stookt het meest met berkenhout als het goedkoop-
ste, en omdat daarvan de duurzaamste kolen komen,
waarom het vooral te doen is. In elk groot huis zijn éen
of twee stokers aangesteld, die den ganschen dag niets
anders te doen hebben dan de kachels te voorzien, het
hout gereed te maken en aan te dragen. Opdat de heeren des
morgens aan \'t onbijt hun kamer verwarmd zullen vinden,
moeten hunne gedienstige geesten den arbeid bij nacht
beginnen. Gewoonlijk stapelen dezen reeds den vorigen
avond de houtblokken in den kachel, opdat zij eerst nog
wat uitdroogen, en steken het des morgens vroeg aan.
De in- en uitgangen zijn gewoonlijk in de lange corridor\'s
der huizen, zoodat zij mede verwarmd worden; ten over-
vloede plaatst men in het voorhuis nog een kachel. De kachel
vervult bij de Russen, ook in de woning van den gemeenen
man, een belangrijke plaats. De machine dient niet slechts
als verwarmingstoestel, maar ook om er in te koken en
te bakken. Rondom den kachel zijn banken aangebracht,
waarop de huisgenooten zich neerzetten om zich te ver-
warmen en te praten. In de vele verdiepingen en hoe-
ken van den kachel worden allerlei dingen geplaatst om
te droogen. Het merkwaardigste is, dat er achter op de
dubbele plaat (»juschka"), die den kachel geheel bedekt
en de warmte volkomen afsluit, een gelegenheid bestaat
om er een bed op te maken, waarop de huisgenooten,
vaak nog in een schaapsvel gedoken, den nacht door-
brengen.

Een ander middel om de warmte in de kamers te be-
houden zijn de dubbele vensterramen, die te Petersburg
en in geheel Rusland in zwang zijn.. Als met Oktober
de eerste vorst gekomen is, stopt men alle openingen
toe, brengt dubbele vensters aan, waarvan de voegen
met papier beplakt worden. Ieder boer heeft zijne dub-
bele vensters. Men kan zich voorstellen, welk een vreugde

het is, met de maand Mei de frissche lucht te laten
stroomen door de kamers, nadat men zoovele maanden
achtereen als opgesloten is geweest. In de ruimte tus-
schen de beide ramen strooit men zout óf zand om de
vochtigheid in zich op te nemen. Het zout hoopt men
in allerlei sierlijke vormen op, die tot aan het voorjaar
onaangeroerd blijren liggen, en het zandbed beplant men
met sierlijke kunstbloemen, die daar even lang blijven
staan. Ieder richt dit naar zijn eigen smaak in, en het
is een waar genot op een helderen winterdag langs
de huizen te wandelen en de versieringen van deze dub-
bele vensters te zien en te bewonderen. — De deuren
doen bij de vensters niet onder. Men vindt niet slechts
dubbele, maar zelfs drie- en vierdubbele deuren. De
Klein-Russische boeren hebben bij hun aarden woningen
een overdekten gang, waardoor men met eenige treden
opwaarts bij de deur komt. In de huizen van Peters burg
is dit evenzoo, met dit onderscheid, dat men eenige tre-
den dalen moet voor men de eerste deur bereikt, waarop
gewoonlijk een tweede volgt, die den bezoeker in het
verwarmde voorhuis brengt.

Bij ons lijden de armen in de winterdagen nog al kou.
In Petersburg echter voorziet men zich van middelen om
dit te voorkomen. De openbare inrichtingen die men
daarvoor heeft: de verwarmingsvertrekken, die op ver-
schillende plaatsen der stad te vinden zijn, de ijzeren
huisjes bij de schouwburgen, waarin het vuur steeds bran-
dende gehouden wordt, waar de koetsiers zich kunnen
verwarmen, dat alles is nog het minst. Maar de zware
pelzen en kleedingstukken, waarvan zelfs de bedelaar niet
verstoken is; de woningen , die allen, zelfs de hutten niet
uitgezonderd, lucht en waterdicht zijn, bieden een voor-
treffelijke beschutting tegen de gewone winterkoude. Bij
25 graden verkrijgen alle schildwachten te Petersburg
pelzen. Dit neemt echter niet weg, dat bij buitengewone
koude menig menschenleven toch bezwijkt. Evenwel,

29

\'t zijn dan niet de gebrekkige middelen, die hier als oor-
zaak mogen worden genoemd, veeleer ligt hier de schuld
bij de menschen.

Drie dingen werken hier hun ondergang: de traagheid
van het volk, de sterke drank en de achteloosheid der
rijken. — De Russen, hoe levendig zij anders ook van
nature zijn, houden niet van inspanning noch met \'t lichaam
noch met den geest. Als \'t koud is, gaan zij liever ach-
ter den kachel in hun pelzen liggen, dan, zooals bij an-
kere volken gebruikelijk is, zich met handen en voeten
tegen de kou te v/eren. — Het onmatig drinken van bran-
dewijn verhoogt nog het gevaar; want dronkenschap en
slaap zijn bij vorst allergevaarlijkst. Als men nu nagaat,
dat bij een plotseling invallende vorst een menigte van
beschonken lui op de straten liggen te slapen, dan kan
men zich voorstellen hoevele offers er vallen. — Het ge-
tal van hen die er het leven bij inschieten wordt nog
verhoogd door de zorgeloosheid der rijken, \'t Is ongelod-
felijk wat zij van hun voorrijders, bedienden en koetsiers
vergen. Bij bezoeken laat men hen, zij \'took bij\'truwste
weer, uren lang op de straat wachten om ze elk oogen-
blik bij de hand te hebben. De koetsiers slapen dan op
den bok in, en de kleine twaalfjarige voorrijders, die nog
niet geleerd hebben tot middernacht te waken, hangen
sluimerende op de paarden 5f leggen zich, de teugel om
den arm gebonden, op de gevroren sneeuw der straat
neer. Velen »vriezen" neus, handen of voeten »af, terwijl
hun heeren zich de uitgezochtste genietingen voor oor en
gehemelte veroorloven.

De hevigste koude valt gewoonlijk in bij helder stil weer
en het prachtige Petersburg heeft dus in den regel bij
30 graden zijn schoonsten, vroolijksten dag. De hemel,
is helder, de zon schittert met weergalooze pracht, en
des te schitterender, daar haar licht op millioenen van
kleine ijskristalen straalt, waarmee de lucht als met dia-
manten vervuld is. Uit alle huizen en zelfs uit de ver-

warmde kerkgebouwen kronkelen zware rookzuilen om-
hoog , die in de heldere lucht zóo dik schijnen, alsof in
ieder huis een stoommachine werkzaam is, en daarbij
allerlei kleuren aannemen. De sneeuw en het ijs op de
straten en op de Neva zijn zoo wit en rein, alsof al-
les uit suiker gebakken is. De geheele stad draagt het
sierlijk gewaad der onschuld, en de daken der huizen zijn
getooid met van verre schitterende kristallen. Al het
water bevriest zoodra men het uitstort, en de bronnen,
de fonteinen, de waterwagens, de kleeren van de wasch-
vrouwen aan de kanalen — alles is blank en met ijs over-
dekt. De straten vertoonen het meest opgewekte leven.
Iedereen draaft en spoedt zich zoo haastig voort, alsof
de dood hem op de hielen zit. De sneeuw waarover hij gaat
knarst onder zijne voeten en brengt de wonderlijkste me-
lodiën voort, ja alle andere geluiden verkrijgen in deze
koude atmosfeer een vreemden klank. »Het vriest dat
het kraakt," zegt het spreekwoord met recht.

DE NEVA,

De Neva is eene der schoonste rivieren der wereld.
Voortgekomen uit het Ladoga-meer stuwt zij hare kristal-
heldere wateren naar Petersburg, en draagt van haar oor-
sprong tot aan hare uitwatering de grootste schepen.
Evenals de stad, die zij bespoelt, verheft zij zich plotseling
en stroomt mijlen ver; evenals gene was zij langen tijd
onbekend, maar is tegenwoordig een beroemdheid gewor-
den ; door geen zandbanken laat zij zich in haar loop weer-
houden, en \'t zijn waarlijk geen armelijke hutten, die zij
bespoelt. Integendeel, prachtige kaden omvatten haar,
lichttorens en paleizen spiegelen zich in haar helder water,
vergulde torenspitsen fonkelen langs haar vloed als sterren.

31

Op eenigen afstand van Petersburg verdeelt zij zich in
verschillende armen, die daardoor een delta vormen,
waarop zich Petersburg als een schoon panorama voordoet.
Maar de stroomen, die haar bed verlaten en als moed-
willige kinderen naar alle kanten heenloopen, doen hun
oorsprong geen schande aan. Als met een zilveren snoer
omvatten zij een tal van eilandjes, waar zich des zomers
de grootheid van Petersburg verzamelt; zij strekken zich
uit langs het keizerlijk park en de fraaie paviljoens aan
den voet van geurige linden en seringen. De hoofdarm
van dezen stroom vervolgt intusschen haar sierlijken loop.
De Neva voert uit de binnenlanden den overvloed der
provincie\'s aan. Zij ontvangt aan haar mond de schoonste
voortbrengselen der buitenlandsche nijverheid en voorziet
daarvan de bewoners der paleizen. Zij laaft met frisschen
dronk de burgers der stad, die geen andere bronnen be-
zit, dan haar. Zij bereidt hun spijs, koffie en thee. Zij
kweekt de visschen voor hun tafels. Ja, zij verricht voor
hen het nederigste slavenwerk, wascht hunne kleederen
en reinigt, daar zij door vele kanalen tusschen de straten
doorsluipt, de riolen der stad. Geen wonder dus, dat
allen over haar spreken, omdat allen belang bij haar
hebben; dat zij het onderwerp uitmaakt van het dagelijksch
gesprek der Petersburgers.

De strenge noordsche winter houdt echter de Neva zes
maanden in zijn boeien. Maar nauwelijks vertoont zich
in \'t begin van April weer de heldere waterspiegel, of
uit de vesting donderen de kanonnen om den bewoners
het gewenschte oogenblik aan te kondigen. Terzelfde
tijd, \'t zij hot nacht is of dag, bestijgt de kommandant
der vesting, met al de teekenen van zijn rang versierden
door zijne officieren begeleid, een prachtig versierden
gondel om naar het tegenover gelegen paleis des keizers
te varen. In een grooten sierlijken kristallen beker schept
hij het heldere Neva water, om het als een eerste en
schoonste gift der rivier den keizer in naam der lente

32

aan te bieden. Hij kondigt zijn heer aan, dat de macht
van den winter gebroken is, dat een vroolijke scheepvaart
mag worden verwacht, toont hem als den eersten zwaan der
rivier den gondel aan den oever, die hem gelukkig heeft
overgebracht, en reikt hem den Nevabeker, die daarop
door den vorst op de gezondheid der residentie geledigd
wordt, \'t Is het duurste glas water, dat ergens gedron-
ken wordt. Want volgens een oude gewoonte geeft de
keizer den beker terug tot aan den rand met goud ge-
vuld. Toen men echter den beker steeds grooter maakte,
werd een som van tweehonderd dukaten vastgesteld, die
den kommandant uitbetaald moest worden.

Allen wachten met inspanning het oogenblik af, dat de
Neva geheel vrij is; de kooplieden in de eerste plaats,
omdat daarvan het welslagen hunner handelsonderneming
afhangt; de arbeiders en timmerlui, voor wie aan de
bruggen veel te verdienen valt; voorts de kranke inboor-
lingen en vreemdelingen, omdat dan de wegen naar de
baden en naar Europa weer opengesteld zijn, en zij zich
gelukkig achten, dat eindelijk het oogenblik gekomen is,
waarnaar zij zoo verlangend uitgezien hebben. Ook de
schepen, die in de Sond opgelegd hebben of die in de
Oostzee kruisen, wachten het gewichtig oogenblik met
ongeduld af. Het eerste zeil, dat zich op de Neva ver-
toont, wordt met gejubel begroet en met eene premie
beloond. Meestal is dit schip met oranjeappelen, mode-
artikelen, manufakturen en dergelijke geladen. Nu vol-
gen al de schepen van allerlei natie\'s. En de stad, aan
plotselinge veranderingen gewoon, ondergaat ep eens een
geheelen ommekeer. Op de doodelijkste stilte volgt nu
het meest opgewekte leven. Europa\'s volken gaan op
hooge schepen, meer dan duizend in getal, de zeereis
aanvaarden; die van grooteren diepgang blijven te Kron-
stadt liggen, terwijl uit het binnenland de vlotten en de
grof getimmerde barken komen aandrijven. De tot heden
in de magazijnen opgehoopte produkten worden nu in

33

beweging gebracht en vloeien naar alle oorden. De oor-
logsvloot die zoolang heeft gerust loopt uit om expeditie\'s
en manoeuvre\'s te maken op de baltische zee, en stoom-
booten hun zwarten adem uitblazend bewegen zich schui-
mend en stampend op de schoone waterbaan, ter plaatse
waar nog kort te voren een zeehond ter nauwernood een
openening vinden kon om adem te scheppen. Iedere dag,
elk uur brengt weer iets nieuws en schoons aan, en... de
onttoovering van het doode ijspaleis is volkomen.

De eilanden van het Neva-delta, waarop de paleizen der
stad gebouwd zijn, zijn zeer vlak en laag. Met hun naar
de zee toegekeerde, onbewoonde uiteinden liggen zij soms
gelijk, ja beneden het watervlak; zelfs de verst en hoogst
gelegen stadsdeelen verheffen zich gewoonlijk niet hooger
dan twaalf tot veertien voet boven den waterspiegel. Een
rijzen van het water tot 15 voet is dus reeds voldoende
om gansch Petersburg onder water te zetten, en een wa-
terstand van dertig tot veertig voet kan de gansche stad
doen verdrinken. Hoe groot het gevaar is, dat de stad ieder
jaar op nieuw bedreigt, begrijpt ieder die weet, hoe hier
de aanwas van het water begunstigd wordt. De finsche
zeeboezem strekt zich over zijn geheele lengte van Peters-
burg in rechte richting uit naar het westen, van waar de
stormwinden waaien. Dezen dringen dus het water naar
de stad. \'t Gevaar zou minder groot zijn, indien de zee-
boezem breed was en naar beide zijden zich uitbreidde.
Maar ongelukkig wordt zijn boezem in de richting van
Petersburg steeds smaller, zoodat al het water daar als
in een put te samen stroomt. Ten overvloede loopt de
Neva, die zich bij de stad in dien boezem ontlast, juist
in een tegenovergestelde richting, zoodat de beide wa-
teren tegen elkaar instroomen. Als dan bij een hevigen
westewind in het voorjaar een hoogste waterstand en
ijsgang samentreffen, is het gevaar onvermijdelijk. Tot
nog toe heeft men de mogelijkheid niet ingezien door
dammen en kanalen het gevaar te keeren. Het water

3

^gmsm^m

34

komt vaak zoo plotseling en onverwacht opdagen, dat me-
nigeen die \'s avonds uitgegaan is, terwijl intu-sschen de
wind is gedraaid, de straten overstroomd vindt en niet
meer \'t huis kan komen, zooals o. a. ook von Humboldt
het getroffen heeft op zijne reis door Rusland naar Sibe-
rië en Centraal-Azië.

De regeering van Petersburg heeft dan ook maatregelen
genomen om ieder van het dreigend gevaar te onderrich-
ten. Als bij aanhoudenden westewind het zeewater in de
Neva is ingedrongen en de uiterste punten van het eiland
heeft overstroomd, wordt op de Admiraliteit een kanon-
schot gelost en uit alle torens worden de vlaggen uitge-
stoken, ten teeken dat het water in aantocht is. De ka-
nonschoten worden ieder uur herhaald. Dringt het water
nog verder door, dan worden dezelfde signalen elk kwar-
tier gegeven. Bij nog hoogeren stand, als het water de
stad is binnengedrongen, worden de schoten om de vijf
minuten herhaald en bij het voortdurend stijgen van het
water iedere minuut, nü wordt ook de hulp der booten
en schepen ingeroepen.

De ellende die zulk een watervloed kan veroorzaken
gaat alle beschrijving te boven. Menig burger van Pe-
tersburg weet nog te verhalen van het droevig tooneel,
dat de watersnood van den IV*^®« november 1824 heeft doen
zien. Hij was de hoogste, welken de stad heeft beleefd,
en in alle straten wordt nog de hoogte er van door mer-
ken aan de huizen aangeduid. Door een allerhevigsten wes-
tewind gezweept, verhief zich het water steeds hooger en
schoot ten laatste met de uiterste snelheid door de straten,
hief alle wagens en equipage\'s in de hoogte, stroomde door
de vensters de benedenverdiepingen der woningen binnen
en welde uit de onderaardsche riolen met volle stralen.
Verscheidene kleine houten gebouwen werden door \'t water
geheel ongeschonden en zachtjes opgeheven en dreven
met hun bewoners in de straten rond. Rijtuigen, waarvan
de passagiers en koetsiers zich op de daken wisten te red-

\'35

"ïTr

den, terwijl daarentegen de paarden, die zich niet vrij be-
wegen konden, ellendig omkwamen, hoopten zich bij dozijnen
op. Al de boomen op de openbare plaatsen zaten zoo vol
van menschen — zegt een ooggetuige — als anders van
spreeuwen. Het water rees eiken avond zóo hevig, dat
men ieder oogenblik vreesde, de oorlogschepen mochten
eens losgerukt worden en met geweld door de huizen
breken. Het ongeluk overviel de menschen tegen ver-
wachting. Men dacht er in \'t minst niet over, omdat het
water volstrekt niet onstuimig was, maar een kalm aan-
zien vertoonde. Zeer vele woningen stortten eerst den
volgenden dag in, toen het water reeds uit de stad ge-
loopen was. De vochtigheid bleef langen tijd in de
huizen hangen, en tengevolge daarvan heerschtten be-
smettelijke ziekten nog weken daarna. Des nachts was
de schrik nog grooter, daar de vloed des avonds steeds
wies en bij de invallende duisternis geen weg te vinden
was. Duizende huisgezinnen, wier leden in verschillende
deelen van de stad verspreid waren, brachten den nacht
in doodelijken angst door. Men berekent dat het verlies
aan waren, huizen, meubels, plaveizels enz. honderd-
millioen gulden heeft bedragen, en dat er in het water
en tengevolge der daaruit ontstane ziekten verscheiden
duizende menschen omgekomen zijn.

Maar buiten dat gevaar schenkt de Neva aan de stad
de grootste weldaden. Want daar er in Petersburg geen
andere goede bronnen zijn, voorziet zij de stad van al het
noodige drinkwater, \'t Is echter te bejammeren, dat geen
waterleiding het water naar de huizen voert. Overal ziet
men daarom water wagens door de stad rijden, om het
heilzame nat naar de woningen der aanzienhjken te bren-
gen; de mindere man haalt het zelf uit de rivier. Ook
het wasschen moet in de rivier geschieden. Op alle ka-
nalen en aan de oevers der rivier zijn daartoe houtvlotten
aangebracht. In het midden daarvan zijn eenige openin-
gen gemaakt. Vrouwen verrichten daar, \'s winters zoo-

36

wel als zomers, haar nuttig bedrijf; schoon de ijskegels
haar dan vaak aan de kleeren hangen, volbrengen zij
zonder zuchten dit harde werk.

Niet minder opmerkelijk dan deze waschinrichtingen zijn
de drijvende vischwinkels, sadocks genaamd. Alles wat
de vangst, \'t bewaren en den verkoop van visch betreft
wordt in Rusland met de uiterste zorg behandeld en is
er het best ingericht. De sadocks zijn kleine, sierlijk
geschilderde en zeer net ingerichte houten huisjes. Zij
drijven op vlotten, liggen aan den oever voor anker, ter-
wijl een brug ze met den vasten wal verbindt. Van bin-
nen is er een ruimte, waar de gerookte en gezouten visch
is opgehangen. Een paar groote heiligenbeelden met
brandende lampen dienen tot bescherming. Behalve het
rooken en inzouten hebben de Russen nog een andere
manier de visch te bewaren, door ze namelijk te laten
bevriezen. Groote kasten staan er gevuld met zulke be-
vroren visch. Aan weerszijde van genoemde ruimte zijn
twee kleine kamers aangebracht, de eene voor de man-
schap van de sadock, de andere bestemd voor de gasten
die hier de bij de Russen zoozeer geliefde kaviaar komen
eten. Bovendien is achter het gebouw onder water nog
een gelegenheid aangebracht om de visch levend te be-
waren.

Biedt de Neva, als hare wateren door den wintervorst
onzichtbaar gemaakt zijn, minder aanvallige natuurtafe-
reelen aan, geheel anders is het in den zomer. Niets is
zoo indrukwekkend als het levendig tafereel, dat dan haar
oppervlakte vertoont. In de schoone en warme maanden Juni
en Juli zijn de Neva-armen dag en nacht met kleine en
groote zeil- en roeischuiten en gondels overdekt, die on-
ophoudelijk op en neer varen en het schoonste gezicht op-
leveren, waarbij de gondelvaarten op de lagunen van het
tegenwoordige Venetië niet te vergelijken zijn. Vooral
\'s avonds stroomt hier de menigte samen, en het vroolijk
gezelschap blijft tot diep in den nacht bijeen. De atmos-

37

feer overdag door de zomerhitte gestoofd is nog heflijk
en zacht , alsof de warmte van de verwijderde sterren
komt, \'t Is een overheerlijke nacht met haar tooverach-
tig helder licht, al is de bron van alle licht reeds lang
achter den horizont verdwenen. Men denke zich zulk
een nacht, zulk een omgeving, zulk een stroom, die zich
nu eens in verschillende armen verdeelt en dan weêr tot
een groote massa zich vereenigt, die zacht, helder en
majestueus daarheen vloeit; daarbij een archipel van ei-
landen , op de éene helft waarvan prachtige paleizen zich
verheffen, en de andere met fraaie tuinen en smaakvolle
landhuizen is versierd; dan de groote zee voor de poorten
der stad, en niet ver van daar de zes uitwateringen der
rivier. Men denke dit alles verlevendigd door duizende
gondels en andere vaartuigen; Engelschen die hun mees-
terschap in het varen ook hier toonen; Duitschers die zich
met hun familie\'s in dezen nacht aan de vreugde over-
gen vergetende de zorgen van den dag; Russen die hun
harmonische zangen over het water laten klinken; rijken
en grooten door een sleep van bedienden gevolgd; matro-
zen van alle natiën; zij allen de wonderen van den hel-
deren nacht met verrukking aanstarend —■ men vare in
een sierlijken gondel tusschen al die eilanden en eilandjes
door, en men zal ter nauwernood een plaats op den aard-
bodem aantreffen, die zooveel betooverends biedt, als Pe-
tersburg en de Neva in een zomernacht.

OUDSTE STEDEN VAN RUSLAND.

Geeft Petersburg een karateristiek beeld van het mo-
derne Rusland, te Kijov (Kiew), te Groot-Nóvgorod

öl)

en te Moskou zien wij het echte moskovische ras zijn
oude gewoonten handhaven. Evenals de Engelschman
van zijn Old-England spreekt, zoo laat ook de Rus zich
veel op zijn Oud-Rusland voorstaan. En waarlijk roem-
rijke dagen heeft het oud-Rusland gekend, den tijd vóór
de invoering der lijfeigenschap , toen het volk in den stijd
tegen Mongolen en Tartaren zich een zekere zelfstandig-
heid wist te veroveren, en zelfs onafhankelijke republieken
bestonden, die, evenals de republieken van Florence en
Toskane in Italië, en omstreeks denzelfden tijd door uit-
gebreide handelsbetrekkingen tot grooten bloei zich wisten
te verheffen, maar, helaas, daardoor den nijd des alleen-
heerschers gaande maakten, die ze in bloed deed onder-
gaan.

Met uitzondering van de groote steden, waarvan in ge-
heel Rusland slechts vijf ä zes bestaan, dragen alle rus-
sische steden hetzelfde karakter. Heeft men er twee of
drie in verschillende streken gezien, dan kent men ze
allen. De meeste dezer steden zijn aan rivieren ge-
bouwd. Een vuurtoren, een gevangenis, een vischmarkt
vallen aanstonds in \'toog. In de boven- en benedenstad
ziet men monnikkloosters. Een pont verbindt beide oevers.
Voor de stad ligt een onaanzienlijke voorstad. De haven
is vol schuiten en vlotten; de eersten zijn met visch, de
laatsten met dennehout geladen. Op de werf ontdekken
wij een menigte menschen met een ernstig donker gelaat
en met de onreine kleeding, den Oosterling eigen.

De oudste steden zijn Kijov, bij ons meer bekend on-
der den naam van Kiew, en Groot-Nóvgorod, de
hoofdsteden en de heilige plaatsen van het rijk, lang voor
het zich een Kreml aan de Moskau en een winterpaleis
aan de Neva bouwde. Kijov en G-root-Nóvgorod zijn nog
altijd de plaatsen, waar het volk voor zijn vroomen en
dichterlijken zin voldoening vindt en er daarom zoo gaarne
vertoeft — de eene de vaste burcht van zijn geloof, de
andere de vaste burcht zijner keizerlijke macht.

öl)

Kijov is in een bizonder vruchtbare streek gelegen.
Het klimaat is er mild, droog en in den zomer niet zel-
den heet. Het land levert overvloed van graan, en op de
voortreffelijke weiden graast een krachtig soort van hoorn-
vee. Onder het wild gevogelte wordt de muskuseend een
merkwaardigheid genoemd, men beweert dat zijn bloed,
warm gedronken, tegen hondsdolheid behoedt. Reeds op
verren afstand is de stad te zien, schitterende in het zon-
licht op den blanken bergrug, waarop de stad is gelegen
met hare vestingwerken en hare vele meestal groen ge-
geschilderde torens en verzilverde öf vergulden koepels.
Zij is de oude residentie der grootvorsten en is, zooals
sommigen beweren, reeds vóór het begin onzer jaartelling
door Grieken öf Scythen, de oudste bewoners des lands,
maar met meer waarschijnlijkheid 430 na Christus door
de Slaven gebouwd. In \'t begin der elfde eeuw stond zij op
het toppunt van haren bloei, als residentie en hoofdstad
van geheel Rusland. Maar in de veertiende en vijftiende
eeuw gedurig door tartaarsche horden overvallen, geplun-
derd en ten laatste verwoest, verloor zij voor immer haar
macht en grootheid. Na aan verschillende heerschers on-
derworpen te zijn geweest, werd zij sedert het jaar 1686
voor goed een bezit der Russen.

Kijov ligt aan den rechteroever van den Djnepr en be-
staat uit drie, éen kwartier uurs van elkander gelegen
deelen, dus eigenlijk uit drie verschillende steden: Po-
dol, Witschgorod en Petschersk: een handelstad, een
keizerstad en een heiligenstad. Podol is de koopmanswijk,
Witschgorod de regeeringswijk, en Petschersk de wijk der be-
devaartgangers. Zij tellen samen 127000 inwoners. Kijov is
een stad van legenden en van groote geschiedkundige ge-
beurtenissen. Hier predikte eens de heilige Andreas, de
vroome Olga woonde er, hier ook had de bekeering plaats
van den later heilig verklaarden Wladimir. Hier volgden
de overwinnende legers elkander op: eerst de Mongolen,
vervolgens de Polen, nog later de moedige krijgers van

öl)

Peter den Grooten. Ook het land om de stad gelegen is
vermaard door roemrijke avonturen. Het land der Ma-
zeppa\'s en Gonta\'s heeft zeer veel te verhalen van vijan-
delijke invallen bij nacht, van vlucht en van geplunderde
steden. Elk dorp heeft zijne legende, iedere stad hare
heldensagen van hefde en krijg. Het land vloeit over
van herinneringen. Gindsche kapel wijst de plaats aan,
waar een grootvorst gedood werd. Deze heuvel is het
graf eener tartaarsche horde, dit veld het strijdperk,
waar de Polen geslagen werden. De menschen zijn hier
vroolijker en levendiger, de huizen netter gebouwd,
de landen beter onderhouden dan in het noorden en
oosten. De maat der muziek is er sneller, de brande-
wijn sterker, de liefde vuriger, de haat glooiender dan
ergens elders.

Een groen, met fraaie boomen en struikgewassen be-
plant dal scheidt het Antonius-klooster van de stad, dat
weder door een ander dal van het klooster van Feodo-
sius gescheiden is. Deze kloosters worden tot de schoonste
bouwwerken gerekend van oostelijk Europa. Vergulden
koepels en torens steken ver boven deze gebouwen uit.
Iedere muur is beschilderd met beelden uit het leven der
heiligen. Ook de grond is heilig. Meer dan honderd
kluizenaars slapen den doodslaap in de katakomben, en de
onvergankelijke lichamen van tallooze heiligen rusten in de
nissen. In het Antonius-klooster wordt den bezoeker ge-
toond de schedel van den heiligen Wladimir, dat wil zeg-
gen een fluweelen doodskleed, waarin men zegt dat de
schedel gewikkeld is. Het vleesch er van moet nog frisch,
de huid niet gerimpeld zijn en een welriekenden geur van
zich geven. De onderaardsche plaatsen en gangen zijn
met geheele reien van lijken opgevuld. Voor elk is een
nis in de rots aangewezen, en het geeft een liefelijken
reuk van zich. \'t Is volstrekt verboden er onderzoek naar
te doen; maar de monnik, die den bezoeker tot gids ver-
strekt, staat voor de waarheid in. Wie echter voor den

M

monnik borg blijft, is een andere vraag. Vijftigduizend
bedevaartgangers uit de gouvernementen Podolië, Kijov
en Volbynië komen jaarlijks deze reliquien der heiligen
bezoeken om aan hen hun hulde te brengen.

Groot Novgorod (Novgorod-Welicki), de tweede
der door ons genoemde steden, was eens de grootste stad
van Rusland en een der beroemdste handelplaatsen van
Europa. Als men de schoone breede rivier de Wolchow,
waaraan de stad ligt, opvaart, dan kan men uren lang
zijne reis vervolgen, en steeds ziet men aan beide oevers
fraaie tuinen, sierlijke buitenplaatsen en kloosters, prij-
kende in het liefelijkst groen; in zwitserschen stijl zijn hier
de huizen gebouwd. St. Cyrillus en St. Antonius leenen
aan tallooze pittoreske bouwwerken hun namen. Maar
het schoonste riviergezicht levert het George-klooster op,
dat zelf ook een prachtig gebouw is. Van den klokketo-
ren is het uitzicht verrukkelijk. De geheele omtrek, zoo-
ver men zien kan, is als met een gordel van pijnboomen
omgeven. Daar achter stroomt de Wolchow traag voort,
en op den rug van gindschen heuvel aanschouwt het oog
de lange reien torens en huizen, die in alle kleuren van
den regenboog schitteren: roode muren, blanke torens,

groene koepels en vergulde daken____hier het Kreml en

de Kathedraal, daar de stadspoort en de brug, ginds aan
de overzijde der rivier de koopmansstad, het verkoophuis
en de Jaroslawtoren. \'t Zijn de veruitgestrekte, schilder-
achtige omtrekken van Groot-Novgorod.

Oud-Rusland, zooals wij straks zeiden, kan bogen op
een roemrijk verleden. Daarbij dachten wij voornamelijk
aan de stad, waar we ons op dit oogenblik bevinden. In
de en IS"^® eeuw, toen Groot-Novgorod met de groote
hanze-steden in verbinding stond en de stapelplaats van
den geheelen noordschen en oosterschen handel was, telde
zij 400,000 inwoners en beheerschte een uitgestrekt land,
zelfs den bodem, waarop thans Petersburg zich verheft.
In de vijfde eeuw gelijktijdig met Kijov door de Slaven

42

gesticht, was zij in de negende eeuw de residentie van
Rurik, den eersten russischen Vorst, en alzoo de grond-
legster van den russischen staat. Later wist zij de alge-
meene verwarring, die na Wladimir\'s dood in Rusland
heerschte, te gebruiken om zich onafhankelijk te maken
en een republiek te vestigen, waarin de nationale Raad,
door de volksvergadering gekozen, de hoogste wetgevende
en uitvoerende macht bezat en de staadsambtenaren, tot
de hoogst geplaatsten toe, naar eigen wil aanstelde oi
ontsloeg.

De macht, welke de stad in die dagen uitoefende, wordt
aangeduid door een oud spreekwoord van het volk: »Wie
vermag te strijden tegen God en Groot-Nóvgorod?" Maar
met den toenemenden rijkdom verdween de vaderland-
lievende geest en de heldenmoed der burgers. Partij-
schappen en verdeeldheden legden den grond tot haren
val, tot eindelijk in \'t jaar 1478 de eens zoo machtige re-
publiek de buit werd van den grootvorst Wasiliewitsch-
Toen zij zich, een eeuw later, weer vrij wilde vechten\'
viel zij in de wreekende handen van Iwan IV, »den Ver-
schrikkelijke." Teruggekeerd uit een ongelukkigen veld-
tocht aan de Oostzee, verneemt deze, dat de burgers van
Nóvgorod, die zijn bestuur haatten, een gezantschap naar
den zweedschen vorst gezonden hebben met het verzoek
hen onder zijn bescherming te nemen. In zijn woede
zweert de tiran, de stad te zullen verwoesten en zout te
strooien op de plaats, waar zij gestaan heett. Iwan hield
zijn eed. Zijne benden legeren zich voor de wallen, en
het gerucht verspreidt zich binnen de muren, dat de stad
met den grond gelijk gemaakt en mannen, vrouwen en
kinderen zonder genade neergesabeld zullen worden. —
De stad met den grond gelijk gemaakt! Hoe zou dit mo-
gelijk zijn! Immers Nóvgorod is eene der grootste steden
van Europa, een republiek ouder dan Florence, de stad
\' der bedevaartgangers heiliger dan Kijov. De wallen zijn
vijftig (engelsche) mijlen lang, de huizen bergen 800,000

m

bewoners. Toch heeft Iwan hare vernietiging besloten.
Tienduizend schutters zijner lijfwacht en dertig duizend
Tartaren scheidt hij van zijn leger af en geeft de repu-
bliek aan hun bloeddorst over. Hij geeft hun volle vrij-
heid , naar hartelust te moorden en mannen noch vrouwen
te sparen. Daarop storten zij zich op de torens, beklim-
men de muren, nemen de bruggen, het Kreml, de kathe-
draal, en, straat voor straat, wijk bij wijk, veroveren zij
de stad. Geen pen is in staat dezen gruwel der verwoesting
te beschrijven. Dag aan dag, week aan week zijn strop,
geweer en fakkel bestendig in werking. De straten drui-
pen van bloed, de rivier is gestremd van tallooze daarin
geworpen lijken der verslagenen. Toen het moordwerk
ten einde gebracht was, de Tartaren in hun legerplaats
teruggeroepen waren, bedroeg het aantal vermoorde man-
nen, vrouwen en kinderen meer dan de tegenwoordige
bevolking van Petersburg. Het veroveringswerk was vol-
komen. De stadsklok — de klok, die ter raadsvergadering en
tot het gebed riep, — werd uit den Jaroslawtoren genomen
en naar Moskou vervoerd, waar zij naast den heiligen
toren hangt. Verbannen uit de stad, welke zij te wapen
riep, fluistert zij nu nog misschien menigen burger
in het oor van den eenmaal gelukkigen tijd, waarinRus-
lands steden aan de steden van Italië en Engeland gelijk
waren, en de bewoners zoo vrij als thans de inwoners
van Holland en Zwitserland.

De derde en wel de aanzienlijkste van de drie genoemde
oudste steden van Rusland is Moskou, tot op tsaar Peter
den Grooten de hoofdstad, nu nog de tweede in rang en de
plaats waar de keizers gekroond worden. De heilige moe-
derstad , »matoesjka Moskwa" zooals de Russen haar gaarne
noemen, is de plaats van nationale herinneringen, de voed-
ster van het kerkelijk leven in Rusland, de stapelplaats
van den handel met het binnenland en met Azië, waar-
mee het door voortreffelijke water- en landwegen verbon-
den is, een der eerste fabrieksteden in Europa. Hare be-

öl)

volking is in de laatste veertig jaren bijna verdubbeld en
bedraagt tegenwoordig 612,000 inwoners. Een stad van
onverwoestbare levenskracht. Immers tot viermaal toe —
in de jaren 1382, 1571, 1611 en 1812 — door brand ver-
nield, rees zij telkens als een feniks uit zijne asch, ver-
jongd en schooner dan tevoren. Toch heeft zij genoeg van
de oude vormen overgehouden om als vertegenwoordig-
ster te kunnen gelden van oud-Rusland. De kerken, bij
voorbeeld, hebben nog dezelfde gedaante niet alleen,
maar ook dezelfde kleuren als vóór den laatsten brand;
wel een bewijs, dat de Rus in alles wat den godsdienst
betreft het oude handhaaft.

Komt men van Petersburg naar Moskou, men ziet dan
reeds op éen uur afstands hare honderde torens en ver-
gulde koepels blinken, die met de massa huizen die hier
zijn een majestueus gezicht opleveren. Voor \'t overige
vindt men er de verwonderlijkste vereeniging van rijkdom en
armoede, van pracht en eenvoud — hier ruime pleinen,
liefelijke tuinen, lommerrijke boulevards, ginds kromme
onzindelijke straten. De stad breidt zich uit in eene vlakte,
die aan éene zijde door de Sperlingsbergen begrensd wordt.
Door de Moskwa in twee deelen gesplitst, vormt zij een
onregelmatig vierkant, welks omvang zes mijlen bedraagt.
De stad bestaat eigenlijk uit vier deelen: Kreml,
Kitaigorod, Beloigorod of witte stad, die de beide
vorigen omvat, terwijl het vierde, Semlanoigorod,
zelf reeds twee mijlen in omtrek, evenals de drie andere
deelen, weder door een aantal voorsteden (sloboden) om-
geven en door een aarden wal van de vlakte gescheiden
is. Den diepsten indruk van hare grootheid en pracht
verkrijgt men, als men haar beziet boven uit het Kreml,
dat het middelpunt van de stad vormt. Wat het meest
in \'t oog valt, als men van uit die hoogte op de stad
neerziet, is het groot aantal koepels op de torens, die
zich met hun vergulde kruisen hoog in de lucht ver-
heffen. Deze kruisen staan dikwijls in de sikkels van een

öl)

halve maan, die door de Tartaren, na hun veroveringen
in Rusland, op de spits van het kruis geplaatst werden,
maar later, toen de Russen overwinnaars waren, door
dezen op hun oude plaats zijn gezet. Deze vereeniging van
verschillende bouwstijlen komt nog sterker uit in het Kreml.
Europa en Azië hebben er hun bijdragen aan geleverd.
Aan een en hetzelfde gebouw rust op een byzantijnschen
boog een gothisch dak, op den mongoolschen koepel ver-
heft zich een turksche halve maan, en grieksche zuilen staan
doelloos voor een muur, die gebouwd is in den smake-
loozen trant van de eeuw van L ode wijk den veertienden.
De wijze, waarop deze verschillende bouworden tot een
soort van geheel verbonden zijn, en de kleurenpracht die
daarbij aangebracht is, maakt een verwonderlijken indruk
op den toeschouwer.

Het Kreml (kasteel), de oude tsarenburcht, waar
nog heden de keizers gekroond worden, is de trots van
Moskou en van geheel het russische volk.
De stad — want men kan het eene stad op zich zelve
noemen —■ is omgeven door een ringmuur 60 voet hoog,
met torens, kanteelen en schietgaten. Van den zuidelij-
ken oever der Moskwa heeft men het schoonste gezicht
op de vesting en hare blanke muren, die zoo buitenge-
meen sterk gebouwd zijn, dat zij daar schijnen te staan
ter bescherming van de groote heiligdommen, reliquien
en kunstschatten, die daar achter verborgen liggen. Bin-
nen dezen zwaren ringmuur staan de bouwwerken en mo-
numenten, waaraan een arbeid van zeven eeuwen is be-
steed. Op den voorgrond verheffen zich de rijk versierde
koepels der prachtige kerken van Maria-hemelvaart, en
van den aartsengel Michaël, en de talrijke andere kerken
en kloosters, waaronder de elf koepels van de kerk des
Verlossers achter een gouden getralied hek boven allen
uitblinken. De ondiepe gracht, die vroeger de vesting
omgaf, is veranderd in een sierlijk plantsoen in engel-
schen smaak aangelegd. Op het hoogste punt, een ruim

m

plein, verheft zich het tsarenpaleis, een onregelmatig
gothisch gebouw, maar dat in later tijd zeer is verbouwd
en verfraaid. Het bevat de wapenzaal met een rijke
verzameling van keizerlijke kronen en scepters, waar-
onder vooral mag genoemd worden de scepter met den
grooten diamant, door keizerin Katharina de tweede aan-
gekocht voor de niet geringe som van 450,000 roebels, ruim
een millioen gulden.

De hoogste toren van het Kreml en van de stad en een
van de grootste merkwaardigheden van Moskou is de zoo-
genaamde klokkentoren Iwan Weliki, met 22 groote
klokken. De door de Franschen in 1812 beschadigde groote
klok, 1064 centenaars (3551 poed) zwaar, werd in 1819
door een nog grootere en 440 poed zwaardere vervangen.
De grootste klok op de gansche aarde ligt aan den voet
van dezen toren, diep in den grond. Haar gewicht be-
draagt 443,770 pond en heeft een omvang van ruim 67 voet.
Voor het volk van Moskou is zij het voorwerp van gods-
dienstige vereering. — Bezienswaardig op het Kreml is
ook het in \'tjaar 1694 gegoten kanon, waarin een man
rechtop staan kan.

Aan de zuidzijde van het Kreml, bovenop den zoogenaam-
den heiligen toren, staat het beeld van een heilige, die
volgens de sage het Kreml eens zou gered hebben. Ieder
die in de nabijheid van dezen toren komt wordt verplicht,
op een afstand van honderd schreden het hoofd voor de-
zen heilige te ontblooten.

Napoleon poogde het Kreml in de lucht te laten sprin-
gen; maar het mocht hem slechts ten deele gelukken.

■ 47

KARAKTER DER RUSSEN.

Hoewel men de Russen onderscheidt in Groot-, Klein-
en Wit-Russen, is toch hun nationale eenheid (Polen na-
tuurlijk uitgezonderd) sterk in \'t oog vallend. De eenheid
van dit volk wordt bevorderd door den grond dien het
bewoont. Rusland is over zijne geheele uitgestrektheid
een vlak land. De gewone grensscheiding — de bergen,
die vaak, als zoovele chineesche muren, de stammen van
een volk gescheiden houden — wordt hier hoegenaamd
niet gevonden, altans niet in die mate, dat zij de toena-
dering van de onderscheidene deelen des volks verhindert.

Daarentegen is het land rijk aan reusachtige stroomen
en groote rivieren, die het van het zuiden naar het noor-
den doorloopen, terwijl vele fhnk aangelegde wegen, die
het land in alle richtingen doorkruisen, eene voortreffe-
lijke communicatie vormen. — Een ander hulpmiddel ter
bewaring hunner nationaliteit hebben de Russen in hun
godsdienst. Zij behooren allen tot éene kerk, zij zijn allen
zonder onderscheid — met uitzondering van eenige vrij tal-
rijke sekten, die echter niet allen buiten de kerk staan —
den orthodox-griekschen godsdienst toegedaan. In deze
kerk gevoelen zich de verschillende stammen, die op een af-
stand van duizende mijlen van elkander wonen, als leden
van éen lichaam, waarvan de Tsaar het hoofd is, de zicht-
bare plaatsvervanger Gods, tegelijk keizer en hoogepriester.

Ook de taal die het volk spreekt is overal tamelijk de-
zelfde. De beide hoofd-dialekten: het groot- en het klein-
russisch verschillen niet zooveel of zij worden door allen
verstaan. Voor hen, die jaarlijks uit Zuid-Rusland naar
Petersburg trekken om er als voerlieden hun brood te
zoeken, levert ten dien aanzien hun verblijf in de hoofd-
stad geen belangrijke moeielijkheid op. — Het spreekt
overigens vanzelf, dat in een staat, die — in weerwil
van zijn eenheid ten gevolge van zijn absoluut monarchaal

öl)

regeeringsstelsel eeuwenlang doorgevoerd — uit honderd
verschillende stammen bestaat, de menschentypen niet
overal volmaakt dezelfden zijn. Over \'t algemeen kan
men aannemen, dat de Klein-Russen het zuiverste type
der slavisch-russische nationaliteit vertoonen, hoewel hun
invloed door dien der krachtiger ontwikkelde Groot-Rus-
sen, die bovendien ruim de helft der geheele bevolking
uitmaken, overtroffen wordt. Door hunne vermenging
met Finsche volkselementen onderscheiden zich de Groot-
Russen door hun blonde haren, hun dikwijls blauwe
oogen en gedrongene, stevige gestalte van de meer don-
kere en tengere Klein-Russen. Daarom is het ook niat
te verwonderen, als men de straten van Petersburg door-
wandelt , daar ook zulken aan te treffen, die van den ge-
woonlijk zwaar gebaarde\'n Rus aanmerkelijk afwijken.

Van beide soorten hebben wij in nevensgaande plaat,
»het Russische volksleven," een voorbeeld gegeven. No. 4
en 5 vertoonen twee straattypen uit Petersburg. De een,
de lang behaarde en zwaar gebaarde moezjiek (boer)
is een echte Moskoviet ; de ander gelijkt op een werktuig-
kundige of een hand werkman, bij wien de invloed der
europeesche beschaving zich heeft doen gelden.

De Rus in \'t algemeen heeft een levenskrachtige, taaie
natuur en heeft bovendien een goeden verstandigen aan-
leg, die voor de toekomst van dit volk, nu nog slechts
in den aanvang zijner ontwikkeling, veel doet verwach-
ten. In zijn ruw, maar toch gezond klimaat heeft hij ge-
leerd zich te harden, hij bezit daardoor kracht om te vol-
harden, hoewel in evenredigheid van andere volken niet
zoo sterk. Krankheden komen er onder het volk weinig
voor. De Rus bereikt gewoonlijk een hoogen leeftijd, zoo-
dat grijsaards van 100 tot 120 Jaren niet tot de zeldzaam-
heden behooren. In \'t begin dezer eeuw leefde nog ie-
mand in Rusland, die onder Gustaaf-Adolf den dertigjarigen
oorlog meegemaakt had ; hij had onder elf regeerende
vorsten zijn vaderland zien toenemen en bloeien, en had

Volkstypen.

Bedelende nonnen.

49

zich in zijn 104de jaar voor de derde maal in het huwelijk
verbonden en ook kinderen verwekt.

De fyzionomie van den Rus is: kleine doordringende
oogen, laag voorhoofd, vrij en open blik, dunne lippen,
witte tanden, een kleine gebogen neus,\' zware baard en
dik hoofdhaar. De uitdrukking van zijn gelaat is: ernst
en goedaardigheid, ook wel sluwheid en verslagenheid.
Gehoor en gezicht zijn meestal scherp, de overige zin-
tuigen daarentegen door leefwijze en klimaat min of meer
afgestompt.

De Rus wordt wel eens genoemd de franschman van
het noorden, met welk volk hij inderdaad eenige trekken
gemeen heeft. Hij is, evenals de bewoner van Frankrijk,
snel, soms heftig en hartstochtelijk in zijne bewegingen.
Daarbij is hij vlug van bevatting, altijd goedsmoeds,\'vroo-
lijk, werkzaam, zonder zich evenwel veel te willen in-
spannen ; minnaar van zang en muziek, maar ook driftig,
in woede ligt ontstekend, als hij beleedigd óf geprikkeld
wordt. Uiterst bedrijvig en bekwaam om iets uittevinden
maar ook geslepen, listig, niet zonder bedrog, steeds ge-
neigd om te woekeren en te schacheren (Peter I schreef
eens als antwoord onder een verzoekschrift van eenige
poolsche Joden die om handelsvrijheid in zijn rijk ver-
zochten : «Geen Joden hier, ik ken mijne Russen, zij ver-
staan den handel beter dan gij"), maar ook gedienstig,
gastvrij, gezellig en spraakzaam; zelfs de gemeene man bezit
eene natuurlijke welsprekendheid en beleefdheid, juist
als de franschman.

Dezelfde grondtrekken, maar meer veredeld, worden
bij de russische vrouw gevonden. De meisjes worden
vroeger rijp, dan men in zulk een koud klimaat verwach-
ten zou, en het is volstrekt niet zeldzaam, dat de brui-
degom 16 ä 17, de bruid 13 ä 14 jaar oud is. Maar \'t
gevolg daarvan is dan ook, dat de bloei en de schoon-
heid der jonge vrouw spoedig verwelken. De omgang
tusschen de beide geslachten is tamelijk vrij en ongedwon-

7

öl)

gen, vooral op het land, waar men dicht bijeen woont.
Maar daar ook behandelt de man zijne vrouw op eene
ruwe en grove manier, niet zelden hard, waarvan wij
later een voorbeeld zullen aanvoeren. Trouwens de vrouw
is van de jeugd af gewend aan harden arbeid en aan on-
derworpenheid. Evenwel dringt ook hier de beschaving
door, die aan de vrouw meerdere zelfstandigheid en ge-
lijke rechten, als den man, schenkt.

De russische handwerksman heeft talent; maar hij be-
zit niet dat soliede, den duitscher en engelschman eigen;
hij is oppervlakkig en lichtzinnig. De koopman en kra-
mer is met een kleine verdienste tevreden; \'t is hem ge-
noeg als hij maar zooveel verdient dat hij van tijd tot tijd
aan zijn dranklust kan voldoen, het meerdere kan hem
niet schelen. Maar juist deze soort van tevredenheid,
deze zorgeloosheid voor de toekomst veroorzaken luiheid
en ledigheid, die zooveel te schadelijker werken-, naar-
mate de lagere standen zoo zelden tot een buitengewoon
werk aan te sporen zijn, tenzij dat het hun door voor-
beelden aangewezen wordt, welke voordeelen daaruit voort-
vloeien. De handwerkman houdt daarom ook gaarne zijn
»blauwen maandag," en brengt dan den ganschen dag in
de kroeg door.

»De Rus leeft niet zonder gezang." Hij zingt bij zijn
bedrijf, onder den arbeid, op de reis. De boer zingt achter
den ploeg, de voerman op zijn wagen, de herder achter
de kudde, de werkman bij zijn arbeid en de soldaat op
marsch, zelfs als hij in den slag gaat. Op zon- en feestdagen,
wordt zelfs in de kleinste dorpen gedanst en gezongen
met begeleiding van muziek. Zelfs bij zeer streng win-
terweer, voornamelijk in de kersdagen, ziet men de dorps-
jeugd tot diep in den nacht zingend en spelend langs de
straten gaan..

De leefwijze der Russen is hoogst eenvoudig. Hun
woningen van balken opgebouwd — waarvan de tus-
schenruimten met mos aangevuld zijn — van boven met

öl)

stroo bedekt, zijn echter warm. Sommige zijn echte
rookvertrekken, andere hebben schoorsteenen. In groote
dorpen zijn ze ruimer en netter gebouwd. Geen dorp,
hoe gering ook, waar niet de reiziger zijn blik met ge-
noegen laat weiden. Hij ziet er de menschen ijverig aan
hun werk, met vroolijke en opgeruimde gezichten. In de
zomeravonden; als het weder schoon is, komen na vol-
brachte dagtaak de knapen en meisjes van het dorp op
een vrije plaats bijeen om te zingen en te springen en
zich met allerlei volksspelen te vermaken. Ook adelijke
personen laten in de winteravonden in hunne kasteelen
jonge boerenmeisjes komen, om hun door gezang en
dans den tijd te korten. Deze toestand echter geldt van
den tijd vóór de emancipatie of vrijverklaring der lijf-
eigenen. Na dien tijd is daarin een aanmerkelijke ver-
andering gekomen, waarvan wij later het onze zullen
zeggen.

De Rus is een geboren koopman. Een russisch spreek-
woord zegt: «Men zette den Rus met een geldbeurs op
een steen, en hij zal zijn voedsel weten te vinden." Toch
bestaat er bij groote overeenkomst in aanleg en geaard-
heid geen gering verschil tusschen den Grootrus en den
Kleinrus. Deze legt zich meer op landbouw en de vee-
fokkerij toe, gene is meer koopman en handwerkman, in
overeenstemming met de meer levendige natuur van den
een en de grootere traagheid van den ander. De land-
bouw eischt te veel van \'s menschen geduld, dan dat de
Grootrus met zijn al te levendige natuur daarin behagen
kan scheppen; het werk is hem te langwijlig, hij maakt
er zich van af, en daar hij in korten tijd zich een 5fan-
der handwerk eigen maakt, doorreist hij al handelende
of werkende het gansche land, oefent aan de IJszee 5f
Zwarte zee het bedrijf van visscher uit, of leidt in de
wildernissen van Siberië het jagersleven, dient als hand-
langer in fabrieken, bij bouwkundigen en schilders, en
trekt met allerlei waren van stad tot stad en toont zich

öl)

in alles, dat hem winst kan geven, gewillig en onderne-
mend. — De Kleinrus daarentegen vindt in de vette en
vruchtbare gronden van het zuiden de hoofdbronnen van
zijn akkerwerk en herdersbedrijf. Hij bezit minder talent
en lust in mechamischen arbeid en nog minder in kra-
merij en handel. — Bij den Groot-russichen koopman is
de neiging tot reizen en trekken op wonderlijke wijze ver-
eenigd met zijn liefde tot een vaste woonplaats, zijn zucht
tot geld met zijn verkwisting. Hij legt zijne inkomsten
niet in de kast weg; maar óf hij brengt ze dadelijk weer
in omloop om zijn kapitaal te vergrooten en zijn handel
uittebreiden, of hij gebruikt het gewonnen geld om zich
eenige noodige geriefelijkheden aan te schaffen, zooals paar-
den, rijtuigen en dergelijke. De posthouders en post-
knechts zien met ongeduld den vroolijken tijd te gemoet,
dat de »moskovische kooplui" komen, en nog langen tijd
daarna spreekt men van hunne vrijgevigheid. — De Klein-
rus daarentegen drijft de spaarzaamheid zoover, dat hij van
wege zijn gierigheid bekend staat en, hoewel rijk, houdt hij
zich arm, daar hij van geven afkeerig is. — De kooplie-
den uit Grootrusland, die het gansche jaar door in de
Ukraine van de eene markt naar de andere reizen, bouwen
en verbouwen niet zelden steenen huizen en magazijnen;
de Kleinrus daarentegen stelt zich met ellendige houten
gebouwen tevreden, die hij nog bovendien laat vervallen.

Geheel verschillend is ook de wijze, waarop beiden hun
handel drijven. De Kleinrus weet van geen loven en bieden.
Vraagt men hem naar den prijs van eenig voorwerp, hij
noemt dien, maar beveelt het verder niet aan. De Grootrus
daarentegen erkent zijn kooper terstond aan zijn klee-
ding, voorkomen en spraak en is het zeer spoedig met
zich zelf eens, of hij het dubbele van den werkelijken
prijs zal vragen of niet. Hij verkoopt dikwijls zijn waar
voor zóo lagen prijs, dat zijn Kleinrussische kollega,die
dezelfde waar verkoopt, niet begrijpen kan hoe dit moge-
lijk is en meesmuilt bij de gedachte, dat de ander daar-

öl)

van groote schade moet hebben. Maar deze lacht op zijn
beurt en wacht slechts de gelegenheid af om zijn schade
driedubbel in te halen. De koopman uit Klein-Rusland
begrijpt volstrekt niet, dat men den rijke voor den arme
kan laten betalen. Hij levert ook niet af op krediet, ter-
wijl de geheele russische handel op een zeer gewaagd
krediet gegrond is, een krediet dat, in weerwil van de
grootste bankroeten, blijft bestaan, — De goedgunstige
lezer, die de hierbij behoorende plaat inziet, zal in de
daar voorkomende afbeeldingen van russische kooplieden,
bij eenigzins nauwkeurige beschouwing, vrijwel de beide
typen, terug vinden, die wij gepoogd hebben te schetsen.

Dit verschil van bedrijfsuitvoering hangt samen met
andere verschilpunten in geaardheid en karakter tusschen
deze twee volkstammen. Alle Russen kenmerken zich,
zooals wij zagen, door hun vroolijke en zorgelooze natuur,
zij zijn onverschillig voor de toekomst, voor \'t geen ge-
beuren kan. Allen, Grootrussen zoowel als Kleinrussen,
leven gaarne vroolijk, zingen en jubelen, werken liefst
niet veel, spannen zich bij den arbeid ook niet in en
laten voorspoed öf tegenspoed over zich komen, zooals
de hemel wil. Maar in zijn vroolijkheid is de Grootrus
veel opgewekter. Hij is aardig en geestig en kruidt zijne
drinkgelagen, al is \'t maar de gemeene brandewijn dien
hij drinkt, met welsprekendheid en poëzie. Zijn karakter
is vriendelijker en goedaiardiger, en zelfs bij dronkenschap
is hij teeder, niet ruw. Van zijn schelmsch lachend ge-
laat straalt altijd de vreugde. De Kleinrus is uitgelaten
in zijn vroolijkheid.

Gastvrijheid is ook een deugd aan alle Russen eigen.
De boer zoowel als de edelman ontvangt zijn gast, zij het
ook een vreemdeling, vriendelijk in zijn woning, en eigen-
aardig is de wijze, waarop dit in den middenstand en bij de
lagere volksklasse plaats heeft. Na \'t ontbijt, meestal be-
staande uit gerookt vleesch en gedroogde öf gezouten
visch, biedt de huisvader den gast een glaasje brande-

öl)

wijn aan, eveneens de vrouw, daarna komen de zonen,
eindelijk de dochter en ieder presenteert hem ook zoo\'n»
glaasje; \'t zou zeer onbeleefd zijn dit afteslaan. Bij \'t
middageten wordt bier, zelden wijn gedronken; na den
eten thee met brandewijn of iets anders van dien aart;
te vier uur punch (van brandewijn in plaats van rum of
arak), en daarna weer bier, evenzoo ook bij het avond-
eten. Wie dan nog bij zijn verstand is gaat naar huis öf
legt zich te slapen. Maar ook hierin doet zich het onder-
scheid kennen tusschen den bewoner van Groot- en van
Klein-Rusland. Beiden munten door vriendelijkheid uit,
maar de Kleinrus is daarbij zooveel mogelijk nog vrijgeviger.
De geringste Kozak zal met de grootste bereidwilligheid
zijn laatste stuk brood en zyn eenig overgebleven nap
melk met zijn gast deelen.

De Rus is een hartstochtelijk liefhebber van de jacht,
niet alleen op hazen en vossen, maar ook op beeren en
wolven, \'s Winters vindt men in de dorpen weinig man-
nen te huis, daar zij als voerlieden elders dienst doen en
door \'t gansche rijk trekken om de handelswaren naar de
groote stapelplaatsen te brengen. Anderen houden zich
onledig met allerlei handenarbeid: het vervaardigen van
sleden, van houten gereedschappen, van allerlei vlecht-
en bindwerken, het breiden van netten en het maken van
lederen voorwerpen. De Rus uit den geringen stand laat
nog altijd, als vóór eeuwen, zijn baard groeien, en draagt
zijn hoofdhaar kort en rondom zijn hoofd afgeknipt. Des
zomers kleedt hij zich met een langen, wijden linnen
broek en een kiel met korte mouwen, om het middel door
een lederen gordel vastgehouden; waarover hij, als \'t kou-
der wordt, een lange, grotlakensche jas trekt met groote
panden. In den winter draagt ieder een pels uit schaaps-
huid vervaardigd;, waarover de rijke nog weer een linnen
kleed doet. In den zomer dekt men het hoofd met een
ronden hoed met smal opgeslagen rand, \'s winters met
een muts eveneens van pels en met trijp bekleed. In

plaats van met kousen bedekken de armen hunne beenen
met linnen of grof wollen banden. De schoenen zijn uit
de binnenschors van de linde vervaardigd, 5f zij bestaan uit
rood lederen sandalen, die boven op den voet vastgeregen
worden. De gegoeden dragen gewone schoenen of laarzen.

De bruiloften worden bij de dorpsbewoners met veel ge-
jubel gevierd. Acht dagen vóór het huwelijk wordt reeds door
den pope de band tusschen het jeugdige echtpaar gelegd,
en deze band is onverbreekbaar. Bij het huwelijk dragen
de bruidmeisjes het beeld van den een of ander heilige naar
de kerk, een kransje wordt het trouwpaar op het hoofd
gezet, zij wisselen voor het altaar van ringen, waarop
zij onder het maken van het teeken des kruises door den
geestelijke ingezegend worden, na vooraf uit éen beker
gedronken te hebben. In huis teruggekeerd biedt hun de
vader der bruid een brood met wat zout aan, met den
wensch dat het hun aan beiden nimmer ontbreken moge.
Daarop vangt het vreugdebedrijf aan, waarbij veel ge-
geten, gedronken en gedanst wordt, vaak verscheiden
dagen lang.

De Rus is zeer ijverig in het uitoefenen van zijn
godsdienst. Men vindt in elk vertrek tegenover de deur
een kast of huisje aan den muur hangen, waarin zich het
beeld bevindt van den heilige, wien de huisvader tot zijn
patroon gekozen heeft, meestal ridder St. George, die van
den lintworm geneest. Voor dit beeld maakt ieder die
binnen komt een buiging, nog voor hij de huisgenooten heeft
begroet, en tweemaal het teeken des kruises met de drie
voorste vingers der rechterhand, vergezeld van het gewone
Gospodi pomilui (Heer ! erbarm U!). De mannen ont-
blooten daarbij het hoofd en laten het dikwijls uit eerbied
voor den heilige ongedekt totdat zij vertrekken. Dezelfde
eerbewijzingen ontvangt de heilige van elk der huisge-
nooten \'s morgens en \'s avonds vóór het eten, ja ook vóór
eiken dronk. Maar bij eigenlijke drinkgelagen maakt men
zicfi van deze plichtpleging al, men schuift de gordijntjes

öl)

van het huisje diclit, opdat de lieilige niet zal zien, dat
zij zich bedrinken.

Iedere Rus, zoo man als vrouw, draagt een klein ge-
schilderd heiligenbeeld öf een metalen kruis, dat hem
reeds bij den doop omgehangen is, tot aan zijn dood om
den hals; hij heeft er een heiligen eerbied voor; maar
dit weerhoudt hem niet zich aan zijn lusten over te geven.
Hij is echter zoo voorzichtig, het kruis öf het heiligen-
beeldje telkens, als hij voornemens is een slechte daad te
verrichten, af te leggen, opdat het geen getuige van zijne
euveldaden zij. Is de daad volbracht, dan wordt het kruis
weer omgehangen en \'t gordijn weggeschoven. Zij die niet te
kerk komen verzuimen toch niet de huisselijke godsdienstoe-
feningen op zon- en feestdagen. De huisheer stelt zich dan
met al zijn huisgenooten voor het beeld van den heilige,
waarvoor brandende lichten geplaatst zijn. Allen buigen
zich, maken het teeken des kruises en roepen verschei-
dene malen: Gospodi pomilui; de vroomsten knielen
en raken daarbij den grond met handen en voorhoofd aan.
In de kerk wordt dit bij herhaling gedaan, waar ook de
beschaafde en aanzienlijke lieden niet verzuimen te
komen.

In de hierbij behoorende plaat i) wordt een voorstelling
gegeven van de nauwgezetheid, waarmee het russische
volk zijn godsdienst waarneemt. N". 2 vertoont een kapel
op de openbare straat aan de H. Maagd gewijd, haar beeld
wordt bovenin gevonden, het geheel is verlicht door
kaarsen en een hanglamp, het volk ligt er voor geknield
öf gebogen. In N». 3 zien wij eenige nonnen, die aan de
huizen der geloovigen de voor dezen aan de kerk verschul-
digde contributie\'s öf, eigenlijk gezegd, liefdegaven ophalen.
Alles vertoont ons hetzelfde rehgieuze karakter van den Rus,
als meestal op het uitwendige gericht, zooals wij later, bij
de beschouwing van den eeredienst der Russen, zullen zien.

1) bladz. 48.

öl)

Men heeft wel eens beweerd, dat de Rus slechts door
strengheid tot den arbeid te dwingen is; maar dat is zoo
niet. Billijke en redelijke heeren behoeven niet streng te
zijn om zich door hunne onderhoorigen gehoorzaamd en
geëerbiedigd te zien. Alleen zij, die door langdurige on-
derdrukking en door de vele knoetslagen onverschillig zijn
geworden, moeten meer dan anderen aangespoord wor-
den. Maar billijkheid en menschelijkheid zijn, helaas, deug-
den, welke men bij de russische magnaten te vergeefs zoekt.
Zij zijn b. v. gewoon, als een postiljon naar hun zin niet hard
genoeg rijdt, er op los te slaan. Vreemdelingen, die in
Rusland reizen, hebben dit niet noodig, maar worden
voor een klein drinkgeld ten spoedigste bediend.

Om het kind reeds vroeg te harden, wordt het dikwijls
uit een warm bad terstond geheel naakt in de sneeuw
gedaan. Reeds vroeg moeten de jonge knapen aan zwa-
ren arbeid gewennen, bekomen daarbij harde kost, en
hunne vergrijpen worden zwaar gestraft, ofschoon de Russen
groote kindervrienden zijn. Deze strenge opvoeding be-
hoedt de kinderen vroegtijdig tegen zwakheid en verwijfd-
heid; zij worden krachtige menschen, die zich later in
alle omstandigheden leeren schikken, geen gevaar schu-
wen , alle vermoeienissen doorstaan, allen bezwaren het
hoofd bieden. Vandaar hun moed, hun onverschrokken-
heid, hun gehardheid tegen vorst en hitte, bij hongeren
dorst, in het veld, op de zee, in de"woestijn en bij slecht
weder. Heel hun uiterlijk getuigt van kracht en moed.
Zij houden veel van lichaamsoefeningen, en dezen zijn
allen van dien aart, dat men rekening moet houden met
hun gehard lichaam om er vermaak in te vinden. Men
ziet hen dikwijls worstelen, vechten, elkander met vuisten
slaan, het beentje ligten en op den grond werpen öf op
een andere wijze hun kracht toonen. Hun grootste ge-
noegen is het schommelen en ronddraaien in den ook bij ons
welbekenden russischen schommel. Recht vermakelijk is
ook hun sleedje varen, waarbij zij zich pijlsnel van kun-

58

stig gemaakte ijsbergen laten afglijden. In \'t algemeen is
het snelle rijden en varen bij hen zeer geliefd.

Zonder bad kan een Rus niet leven. Minstens eenmaal
per week baadt hij zich, bij voorkeur in warm water. Als
iemand zich niet wel gevoelt, drinkt hij een öf twee gla-
zen brandewijn, eet buskruid, kauwt tabak en gaat daarna
in een zweetbad. Afzonderlijke badkamers worden in vele
huizen gevonden, en in elk dorp bestaan er minstens
twee of drie.\' Ze zijn zoo gebouwd, dat zij tot een hoogen
graad kunnen verwarmd worden, en, als de gelegenheid
daartoe gunstig is, legt men ze bij een stroom of rivier
aan om na het dampbad zich terstond weer te kunnen
afkoelen. Vele badgasten vinden het een genot om uit
het warme bad naakt rond te loopen, zich dan in den
nabij gelegen vloed te werpen öf zich in de sneeuw te
rollen, daarop weer in de warme badkamer te gaan, en dit
zoo dikwijls te herhalen tot zij er genoeg van hebben.

Volgens veler verzekering moet deze badkuur aange-
name gewaarwordingen te weeg brengen. De vrouwen
en meisjes der geringere volksklasse doen evenzoo en scha-
I men zich hare naaktheid in \'t minste niet. De aanzien-

1 lijke en rijke Russen hebben hun badkamers gewoonlijk

I in hunne buitenverblijven en bedienen er zich even gaarne

f van als de geringe man. Ze zijn echter van meer gemak-

^ ken voorzien, veel ruimer gebouwd en niet zelden met

i buitengewone pracht ingericht. Dit gebruik van warme

i en koude baden brengt er niet -weinig toe bij, dat het
lichaamsgestel van den Rus sterk en gehard is, daar hij

I er van zijn vroegste jeugd aan gewoon gemaakt wordt.

\'t Is daarom te meer te betreuren, dat hij weer veel
bederft door zijn onmatigheid in eten en drinken. Even-
wel is de Rus niet zoozeer aan den brandewijn verslaafd,
l\' dat hij een dronkaard mag genaamd worden. Zijn sterk

gestel helpt er hem bovendien gedurig weer boven op.

ii Dezelfde man, die van daag dronken bij de straat loopt,
\\l "is niet alleen morgen weer geheel en al nuchter, maar

öl)

leeft vaak weken achtereen uiterst matig, is dan werk-
zaam en drinkt niet anders als water. Over \'t algemeen
is hij met weinig tevreden en blijft ook bij ontbering vroo-
lijk en opgewekt.

VOLKSVERMAKEN IN RUSLAND.

Een der meest geliefde volksvermaken van het russi-
sche volk is de sledevaart op door kunst vervaar-
digde ijsbergen. Dezen zijn op de navolgende wijze
ingericht. Een steiger van vijftien tot twintig voet
draagt van boven een tribune 5f gaanderij, welke men
bereikt door een houten trap, die aan de eene zijde is
aangebracht. Aan de andere zijde bevindt zich de
glijdbaan. Zij is van boven zeer steil, maar daarna daalt
zij langzamerhand totdat zij onderaan met den beganen
grond onmerkbaar éen wordt. De baan, die uit balken
5f stevige eikenhouten planken is samengesteld, wordt
door houten pijlers gedragen en is regelmatig met groote
brokken ijs van boven tot beneden belegd. Om alle gleu-
ven weg te nemen en de baan zoo glad mogelijk te doen
zijn, begiet men haar met water, terwijl men haar beneden,
waar zij met den bodem gelijk is, van beide zijden met
dammen van sneeuw van de overige ruimte afscheidt en
haar zoodoende nog langer maakt. Ook hier vult men
de ruimte met water aan, dat, spoedig vastgevroren,
een spiegelgladde oppervlakte geeft. Bovenaan de baan
steekt men eenige vlaggen uit om aan het tooneel een
feestelijk aanzien te geven. Meestal maakt men twee
zulke ijsbergen tegenover elkander, die, door sneeuwdam-
men van elkander gescheiden, een eind naast elkander
loopen, wat de levendigheid van het spel niet weinig
bevordert.

i 00

} ~ ^ \' ■ "

! De gewoonte op ijsbanen te glijden wordt in Rusland

overal gevonden. Op de voorpleinen van vele huizen te
Petersburg worden voor de kinderen zulke ijsbanen opge-
richt. Zelfs in de zalen van de woningen der rijken vindt
men ze; maar dan zijn ze niet van ijs, maar van gepoli-
toerd mahonie- of ander glad hout vervaardigd, waarover
men dan eveneens met kleine sleetjes glijdt. Ook in het
paleis van den keizer wordt zulk een mahoniehouten glijd-
baan gevonden. De russische jeugd, die overigens van het
ijs voor haar vermaak weinig gebruik maakt, noch aan
sleetjesvaren doet, en evenmin sneeuwpoppen maakt, vindt
een bizonder genoegen in het glijden over hellende vlak-
ten. In alle dorpen en steden ziet men de gladde afhel-
lingen vol van knapen en meisjes, die onophoudelijk in
pijlsnelle vaart over het ijs glijden. Zij onderhouden zei-
ven de baan met de uiterste zorg, sleepen gedurig nieuwe
sneeuw aan en gieten daar water over heen. De sleden
zelve maken zij uit ijs, waaraan zij heel aardig den vorm
van kleine schepen geven. In de holte leggen zij stroo
om droog te zitten en boren er van voren een gat in voor
het touw.

Het glijden op de ijsbaan verschaft een onderhoudend
tooneel. Het hekwerk ter zijde van de baan is dan ook
door een dichten hoop toeschouwers bezet, en op de baan

, krioelt het van sleden. Aan den voet van den steiger

staat een troep menschen, die u uitnoodigen van hunne
lage sleeën zonder leuning gebruik te maken en in hun
drift bijna tegen u aanvaren. Nauwelijks hebt ge een van
die heden gewenkt, of hij vliegt op u toe en draaft met
u de trap op. Gij gaat, zoo goed gij kunt, op de smalle
slee zitten, de voerman plaatst zich achterop, en in vlie-
gende vaart glijdt ge de hoogte af De vaart, die men
bij de eerste steile afdaling verkrijgt, werkt zóo sterk na,
dat men zonder eind zou voortvliegen, zoo niet onder op
de baan zand gestrooid was, waardoor de slee op \'t laatst
geheel tegengehouden wordt. De voerlui hebben sterke

öl)

leêren handschoenen aan de handen, waarmee zij den
grond nu rechts, dan hnks met kracht aanraken om de
slee te sturen öf kleine oneffenheden in de haast weg te
nemen, \'s Middags, als de aandrang het grootst is, vliegt
een reeks van sleden elkander achterna öf voorbij, waarbij
het dan ook niet zelden gebeurt, dat menschen en sleden
in de sneeuw rollen.

Een ander vermaak leveren de bazaars, zooals de Rus-
sen hunne weekmarkten noemen, die des zondags gehou-
den worden en in sommige groote dorpen eenige duizende
menschen samenbrengen. Des winters is de toevloed veel
grooter dan in den zomer, omdat dan de wegen het best
zijn. Wie er geen zaken heeft te doen, komt om er vrien-
den en bekenden te ontmoeten en weer eens wat van
»de wereld" te zien. Boeren op zijn zondags en vrouwen
in de nationale kleederdracht vullen de straten, dienaar
het marktplein voeren. Voor zij de »bazaar" bereiken,
trekken de vrouwen hare vuile schoenen en kousen uit
om die tegen betere te verwisselen, en \'s avonds trek-
ken zij de andere voor de terugreis weer aan. In deze
bazaars is alles te krijgen, niet alleen eetwaren, maar ook
alle denkbare kleedingstukken, als ook allerlei voorwer-
pen , die de landlieden en de middelstand noodig hebben,
en de industrie van het land in overvloed opbrengt: kun-
stig vervaardigd aardewerk, op oostersche wijze sierlijk
geschilderd; fraai verlakte houten schotels, die den moezjiek
(boer) in zijn huishouding voor verschillende doeleinden
dienstig zijn; houten borden op zóo kunstige wijze geschil-
derd en verlakt, dat zij bij de chineesche niet veel ach-
terstaan. Onder duizend andere curiostiteiten ontdekt ge
ook een oud heiligenbeeld; \'t is niet »te koop" — dat
zou zonde zijn! — maar de koopman zou het toch wel
gaarne »verruilen" tegen eenige waar öf wat geld. Hoe-
wel er zeer veel wodka (drank) gebruikt wordt, ziet men
er toch geen twist öf vechtpartijen, men mag koopen öf
verkoopen öf gemeentezaken met elkander bespreken. De

öl)

russische boer behoudt onder zijn drinken volkomen zijn
zachtmoedigheid en opgewektheid. Vele granen en andere
voortbrengselen van den landbouw worden er ook ter
markt gebracht. De kleinhandelaar koopt hier uit de
eerste hand zijn waren. De boer is in zijn handel en
wandel zeer eerlijk; als men op een kleine proef een
gansche wagenvracht van hem koopt, dan kan men er op
aan dat de geheele leverancie aan deze proef beantwoordt.

Leert men een volk ook uit zijne vermaken kennen,
men begeve zich dan, om het russische volk gade te slaan,
naar de Podnawieskoi, een groote opene plaats in
Moskou, waar nog de oude origineele jaarmarkt te zien
is, zoodat men zich op eens uit de negentiende in de ze-
ventiende eeuw verplaatst waant. Daar vindt men ouder-
wetsche caroussels, polichenels enz, de tenten, waarin
men, op de afbeelding op het doek afgaande, tijgers,
leeuwen en olifanten denkt te zullen zien; maar binnen
getreden, ziet men zich in tegenwoordigheid van eenige
katten en afgerichte honden, waarmee echter de weinig
eischende moezjiek voor zijn paar kopeken ook tevre-
den is.

Een groote houten loods trekt vooral de aandacht met
het pronkerig opschrift: »Londensche pantomime"; er
wordt een klucht uitgevoerd, waarvan de held als moez-
jiek en de heldin als Ophelia met den strookrans gekleed
is. Wat Londen daarmee te maken heeft, blijft een
geheim.

Uit deze loods komende stooten wij op een ouden moez-
jiek met een onnoozel lachend gelaat. Een plankje, dat
hem met een band aan den hals hangt, draagt hij voor
zijn borst, waarop hij een spel zeer kleine kaarten heeft
liggen, die hij onophoudelijk doorschudt. Hij maakt daar-
mee zeer goede zaken en wint de lieve jeugd aardige som-
metjes af. De kinderen kunnen de verzoeking niet weer-
staan, met hun kopeken den als lokaas ingezetten roebel
te winnen. Maar dit gaat niet gemakkelijk, ja is bepaald

öl)

onmogelijk. Uit nieuwsgierigheid — zoo verhaalt zeker
bezoeker der jaarmarkt — had ik \'s morgens het nummer
van den ingezetten roebel opgeteekend, en toen ik den
ouden man \'s avonds weer opzocht, bevond ik, dat de
roebel nog op \'t zelfde nummer stond, zonder van zijn
plaats te zijn geweest; de man was den ganschen dag de
eenige winner geweest.

De daarop volgende vertooning is voor den vreemdeling
iets geheel nieuws. Op een kleine tribune, van boven
door een afdak tegen zon en regen beschut, staat een
man, die zich door een groote witte pruik en dito baard
het aanzien van ouderdom en wijsheid tracht te geven,
waarmee echter de\', uitdrukking van zijn gelaat en de
kunsten, die hij vertoont, in volmaakte tegenspraak zijn.
Hij is een soort van hansworst en vermaakt zijn publiek
met grove aardigheden en gezichten te trekken. Zijne
verdiensten hangen echter geheel en al af van de goed-
geefschheid zijner toehoorders; want menigeen, die om
zijne grappen gelachen heeft, gaat verder zonder iets te
geven.

Een zeer geliefd handelsartikel op de jaarmarkten zijn
noten. De Rus is met zijne handen gaarne bezig. Arbeidt
hij niet, dan wil hij tenminste in zijn zak tasten en er
een noot of wat zonnebloemzaad uit halen. Gelijk op
alle jaarmarkten, nemen ook hier de speelgoedkramen
een groote ruimte in en kosten den bezoekers veel tijd.
Een roebel wordt voor iets gevraagd, dat men ten slotte
voor een tienkopekenstuk loskrijgt, en eerst na een ein-
deloos over en wêer bieden wordt de koop gesloten. De
wassen beelden blijken bij nadere beschouwing ook maar
gewone houten poppen te zijn.

Belangrijker is de geestenbezweerder en de toovenaar,
die vooral met zijne slangen en met vuurvreten een die-
pen indruk op de toeschouwers denkt te maken.

Dicht achter hem hoort men op eens een godsdienstig
gezang aanheffen; het komt van een koorzanger, die juist

öl)

de kerk verlaten heeft en over de markt trekt in de hoop
op een gift.

Het gebouw, dat wij nü ingaan, is altijd stampvol; want
de toegang is vrij. De voordeelen, die hier gemaakt wor-
den, worden getrokken uit den verkoop van wodka en
eetwaren naar den smaak van het volk. Bij de streeling
van het gehemelte krijgt men op den koop toe de voor-
stelling van eenige nationale dansen door een dansgezel-
schap uitgevoerd. Willen de toeschouwers aan den dans
deelnemen, het staat hun vrij.

Verscheidene andere voorstellingen dienen tot illustratie
van de roemrijke wapenfeiten der Russen tegen de Tur-
ken en in Kaukasië. Op een der tenten staat in meer dan
levensgrootte geschilderd een russisch soldaat, die eene
prinses uit de citadel van een turksche stad verlost. Zege-
vierend heeft hij zich een weg gebaand tusschen tien ä
twaalf Turken, die hij doodt; maar hoe, is niet zeer zicht-
baar. Tusschen de voorstellingen treden de tooneelspelers
naar buiten om zich te laten zien, wat echter wel de
minst aantrekkelijke vertooning is.

In eene daaraan grenzende tent vertoonen zich, voor
den prijs van 50 kopeken, de overwinnaars van Kaukasië.
Onder het gedonder eener krijgsmuziek gaat het gordijn
op en de »koning van Kaukasië" komt voor. De koning
is als Cirkassiër gekleed, de heraut als moezjiek, en de
eerewacht van den koning als de russische brandweer.
Wat de koningin betreft, zij komt voor den dag in de
gewone russische kleederdracht.

Schoon de jaarmarkt hoofdzakelijk voor de lagere volks-
klasse is, bezoeken haar toch ook de aanzienlijken in rij-
tuigen en, naar het schijnt, voornamelijk ten genoege van
de kinderen. Zij kunnen dit zonder vrees doen. Hoe groot
het gedrang bij zulke gelegenheden ook is, komen er
nooit ongeregeldheden voor. Ook hier zou men de waar-
neming kunnen maken, dat het russische volk zeer orde-
lievend is. De talrijke politie-agenten hebben hier niets

65

te doen en kunnen, evenals al de anderen, geheel hun
opmerkzaamheid wijden aan de tooneelvoorstellingen; want
ook van zakkenrollers heeft men er geen last.

De Rus is — zooals wij reeds vroeger opmerkten —
een hartstochtelijk minnaar van muziek en dans. Daarin
zoekt hij dan ook voornamelijk zijn vermaak, en hier komt
weer zijn vroolijke aard en zijn gastvrijheid aan den dag.
Ieder huis, waar men maar een vioolspeler kan krijgen,
heeft zijn bal. Ongenoodigd komen de menschen huis
aan huis en nemen aan de vreugdebedrijven deel. Men
danst alle mogelijke soorten van dansen, van de fransche
quadrille tot de kapuluschka, den russischen nationalen
dans, die maar door twee personen te gelijk gedanst wordt.
De toeschouwers volgen den dans met groote opmerk-
zaamheid en geven over de sierlijke en bevallige hou-
dingen hun bijval te kennen door handgeklap. Zeer
vreemd is \'t echter, dat bij al deze vreugdebedrijven de
opgeruimdheid uiterlijk niet valt waar te nemen. Er wordt
weinig gesproken, de oude heden zitten langs den wand
en zien er eerder neerslachtig dan opgeruimd uit. Eerst
als zij opstaan om een teugje brandewijn te nemen, wat
zij vrij dikwijls doen, verkrijgen hunne trekken meer le-
vendigheid. Andere ververschingen laten zij zich ook goed
smaken. Vele gasten zijn gemaskerd, de vrouwen dragen
het nationale feestkostuum den sarafan, een bontkleu-
rig met goud gestikt oppergewaad, en daaronder de ra-
bes c h k a. De ongehuwden hebben het haar tot een lan-
gen staart gevlochten met bonte linten, en een soort van
tulband met paarlen bezet siert haar hoofd. Een rijk ver-
sierde voorschoot, en bij de rijke boeren barnsteenen hals-
ketting en oorringen voltooien het kostuum.

Is er in het dorp een heerenhuis, dan wordt er open
hof gehouden. De grootste kamer is feestelijk versierd,
er is muziek, en in kleinere vertrekken staan ververschin-
gen van allerlei aart voor de gasten gereed. De vroolijk-
heid begint eerst recht bij \'t vallen van den avond en

7

öl)

duurt den ganschen nacht. De gasten komen en gaan;
want de gewoonte verbiedt den geheelen avond in éen en
\'t zelfde huis te vertoeven. Alle klassen des volks vindt
men er door een gemengd. De popen komen daar ook,
zij dansen niet mee, maar doen zich destemeer te goed
aan de champagne en de spijzen. Een kamer is bestemd
voor de rookers, die zich tusschen de dansen liever met
een cigaar vergenoegen en luisteren naar het lied, dat
door een der gasten, misschien wel een moezjiek, gezon-
gen wordt. De gastvrouw beweegt zich gedurig onder
hare gasten en heeft een woord voor ieder en een welkomst-
groet tot allen. Soms ook vertoonen zich beerenleiders,
reizende vertellers en grieksche reliquiënhandelaars, die
hun kunsten vertoonen, en hun waren te koop bieden;
ook de bedelaars blijven niet uit. Allen worden echter
vriendelijk ontvangen, de russische gastvrijheid vertoont
zich hier in \'t vriendelijkst licht. Maar zij wordt ook
niet misbruikt. Niemand bedrinkt zich, niemand zoekt
twist, allen hebben genoegen, zoodat men zeggen moet,
dat het voor de aristokratie in Rusland zijn nut kan
hebben, indien zulk een vermenging van standen meer
plaats had.

Schier ontelbaar is het getal feestdagen in Rusland.
De almanak geeft er voor iedere week veertien; in de
praktijk worden zij echter terug gebracht tot veertig in
een jaar, de zondagen niet meêgerekend. Het ontbreekt
echter het volk te veel aan geest en vernuft bij hunne
vermakelijkheden. Spelen, die het lichaam vlugheid en
den geest vaardigheid verleenen, verstaan zij niet. \'t Eenige
dat zij kennen is het rustige balspel. Wordt dit niet ge-
daan, dan komt de jeugd eenvoudig bijeen. De meisjes
vereenigen zich in groepjes en zingen op melanchoUschen
toon de nationale liederen. De ouderen zitten op de hur-
ken voor de huizen 5f liggen op hun buik te slapen, zich
inbeeldende — een oostersch bijgeloof — dat de rust
het hoofd helder maakt. Niets doen en feestvieren zijn

öl)

dikwijls bij hen woorden van éene beteekenis. Be-
zaten zij wat meer vernuft en wat meer energie bij
hunne amusementen, zij zouden zoovele feestdagen
niet noodig hebben en zich schamen, onder den
dekmantel van den godsdienst zich aan ledigheid en on-
matigheid over te geven. Evenals in alle oostersche lan-
den, waar het volk niet lezen kan, bezitten ook de Rus-
sen hun vertellers van beroep, \'t Is verwonderlijk, met
welk een aantal van legenden en gedichten het hoofd van
een russischen boer opgevuld is.

DE JAARMARKT TE NIEZJNII-NOVGOROD.

Niezjnii-Nóvgorod (nedernieuwstad) —gelegen aan
de samenvloeiing van de Oka en de Wolga, »den koning
van Europa\'s stroomen en den levensader van het rus-
sische rijk," alsmede aan den grooten handelsweg, die
van Moskou naar Siberië voert, — is een stad van 30,000
inwoners. Maar met de jaarmarkt komen hier tienmaal
zooveel menschen bijeen uit alle oorden van Europa en
Azië. Daar slechts voor een klein deel van de vreemdelingen
in de stad plaats te vinden is en ook de prachtige markt
met hare drieduizend winkels niet eens toereikend is,
worden buiten de stadspoorten nog ettelijke duizende kra-
men, verkoophuisjes, tafels enz- opgericht, die zich mijlen
ver over de vlakte uitbreiden. Ook de rivier ziet men
verder dan het gezicht reikt met booten en barken bezet,
die de plaats van winkels en magazijnen innemen. Daar-
tusschen staan tallooze eet,- wijn,- bier- en brandewijn-
huizen opgericht, ook schouwburgen en andere lokalen,
voor publieke vermakelijkheden.

öl)

Vroeger was Makariew aan de Wolga in \'t gouver-
nement Niszjniigorod, en nog vroeger het zuidelijker ge-
legen Kasan de hoofdstapelplaats van den wereldhandel.
Maar toen de Tartaren den russischen kooplieden vele
hindernissen in den weg lagen, verbood de keizer zijnen
onderdanen den handel te Kasan; en nu werd naar Maka-
riew de markt overgebracht, die spoedig veel koopers trok.
Want evenals te Mekka de pelgrims den handel brachten,
zoo was het in deze stad de Heilige der grieksch russische
kerk, Makarius, wien de geloovigen hun hulde brach-
ten , maar er tevens een uitgebreiden handel dreven, die
eerst in \'t jaar 1816, toen een geweldige brand deze stad
in de asch gelegd had, naar Novgorod verplaatst werd.

Het is niet mogelijk met woorden een getrouw beeld
te geven van het gewoel en geschreeuw der ontzachelijke
menschenmassa\'s, die hier gevonden worden. Geen markt
op de gansche wereld misschien is met deze te vergelij-
ken. Men kan zich geen begrip vormen van de onafzien-
bare menigte waren, die hier zes weken achtereen te koop
aangeboden worden, als men bedenkt, dat wat hier wer-
kelijk verkocht wordt doorgaans een waarde vertegen-
woordigt van honderd millioen roebels. Te vergeefs zou
men naar iets vragen, waarvan hier niet een groote voor-
raad opgestapeld ligt, het moge tot de dagelijksche levens-
behoeften behooren, 5f een artikel van weelde uitmaken.
Alles komt hier in \'t groot voor, en van verscheiden soor-
ten van koopwaren bevinden zich hier reien huizen, eenige
duizende schreden lang. Allerlei soort van leder en de
kostbaarste pelswerken, houten kisten en de fijnste ma-
honiehouten meubelen, vilten dekken uit het land der
Kirgizen en indische shawls, laarzen en brabantsche kant,
gedragen kleeren en de prachtigste gouden versierselen
brandewijnvaten en diamanten, haringtonnen en arabisch
reukwerk, kortom alles, wat men in groote handelsteden
met moeite op verschillende plaatsen zoeken moet, wordt
op deze wereldmarkt bijeen gevonden. Hier verhandelt

öl)

een eerlijke Schwarzwalder een klokje aan een haveloozen
Kozak; terwijl zijn buurman, een listige It aliaan, honder-
de dukaten opstrijkt, die hem door een deftigenBuchaar
in zijn met goud doorstikt gewaad voor een met diaman-
ten omzet cilinder-horloge uitbetaalt. Ginds verruilt een
koopman uit Siberie eenige duizende centenaars ijzer voor
eenige paarlen, terwijl een naast hem gezeten franschman
zijne vaten wijn aan een koopman uit Moskou verhandelt.
Verbaast ons reeds die overvloed en verscheidenheid van
koopwaren, nog vreemder is die bonte mengeling van
kleederdrachten welke men hier ziet, en de verschillende
talen die men hier hoort spreken. Hier treft men alle
europeesche en aziatische volken aan en onder dezen in-
zonderheid Russen, Grieken, Turken, Joden, Armeniers,
Bucharen, Perzen, Baschkiren, Kirgizen, Indiërs, allen
in hun nationale kleederdrachten. Hier heerst een spraak-
verwarring, zooals men nergens weervindt.

De voornaamste winkels zijn die der handelaars in pels-
waren en in paarlen. In de eersten ziet men niets dan
onoogelijke kisten, die evenwel vaak een waarde van meer
dan honderdduizend roebels inhouden; in de laatsten zit
de koopman op een houten bank en heeft eenige bladen
grauw papier voor zich liggen, waarin hij echter parel-
snoeren heeft, die ieder acht- tot tienduizend roebels kos-
ten. Dezelfde tegenstelhng tusschen een armelijk voor-
komen en een rijken inhoud bieden de\' verkoophuizen der
shawlhandelaars aan, waar elke baal, die daar op den
grond hgt, honderdduizend roebels waard is. Een bizon-
der vriendelijk aanzien hebben de eindelooze reien van
gesneden en kunstig bewerkte houtwaren, witóf ook\'met
goud öf zilver versierd. Onder deze houtwaren munten
uit die uit Siberië komen: kisten en koffers, sommige
bont geschilderd, andere met rood russisch leder over-
trokken, weer andere met blik beslagen en met allerlei
gedreven werk versierd.

De jaarmarkt van Nóvgorod wordt den Juli (oude

öl)

stijl) met klokkengelui geopend en den SS®\'®\'\' Augustus
gesloten. Daar zijn alle waren te koop, maar slechts
weinige kooplieden zijn van kontanten voorzien. De markt
is tevens een soort van beurs, de prijs der koopwaren wordt
er vastgesteld, en daarom maakt niemand haast met zijn
inkoopen, maar berekent eerst zijn kans en wacht gedul-
dig zijn beurt af. Eigenaardig is het inderdaad den zwaar-
gebaarden Rus te zien met zijn nadenkend gelaat, hoe
hij, in plaats van een griffel, stukje krijt, potlood 5f pen
te gebruiken, de bonte ringen van zijn rekenbord, dat
hij bij de geringste optelling niet missen kan, op en neer
schuift en bij zichzelf, maar toch zoo dat men het hooren
kan, zijn vermoedelijken winst berekent. Zelden vergist
hij zich. Zijn spraakzaamheid helpt hem bij \'t aanbevelen
zijner waren. — »Hierheen, mijnheer, hierheen! treed
binnen, bid ik u, wij hebben mutsen, broeken, vesten!" —
Of: »Hier zijn tapijten shawls, katoenen kleeden!" —En
zoo gaat het voort, totdat de voorbijganger niet meer
hoort, daar hem van een naastbijzijnden winkel \'t zelfde,
schier met dezelfde woorden, toegeroepen wordt. Met het
oog van een spion neemt de vriendelijke koopman den
voorbijganger op en roemt met bizonderen nadruk dat ge-
deelte der kleeding, waarvan hij weet dat het eenigzins
beschadigd is. Of hij tracht in een oogwenk in den blik
van den ander te lezen, wat deze zou kunnen gebruiken,
en schuift dat stuk vooruit.

De handel in aziatische koopwaren is grootendeels in
handen van den Armeniër, met name de handel in thee.
Deze oefent grooten, niet zelden een beslissenden invloed uit
op het handelsbedrijf te Nóvgorod. Iedereen koopt thee.
Daarbij komt dat de Siberische theehandelaars de manu-
fakturen van europeesch Rusland noodig hebben, en om
daartoe de middelen zich te verschaffen, moet de thee opge-
ruimd worden, wel te verstaan als het einde der markt begint
te naderen. Vandaar dat het drukste handelsverkeer tegen
den 10\'i®\'^ Augustus begint, als de theekrisis voorbij is.

öl)

In den laatsten tijd zijn heel wat verbeteringen aange-
bracht, waardoor de omzet der handelsartikelen steeds
grooter is geworden. Nieuwe groote steenen gebouwen
zijn verrezen, ja gansche straten zijn aangelegd en door-
getrokken tot aan het spoorweg-station met huizen van
drie tot vier verdiepingen, die niet slechts gedurende de
marktdagen bewoond zijn, maar ook buiten dien tijd.

Om deze verheffing van den handel te bevorderen,
heeft de regeering verstandige maatregelen genomen om
elke stoornis van den gang van zaken te keer te gaan.
De vorige keizer heeft o. a. een bizonder bekwaam
en energiek man naar Niezjnii-Novgorod gezonden,
waar hij gedurende den markttijd moet wonen om, gesteund
door een voldoende militaire macht, de orde te bewaren.

Als wij bedenken dat ten gevolge van de vrijverkla-
ring der lijfeigenen een veel kleiner hoeveelheid me-
talen en metaalfabrikaat, en door het openstellen der
havens voor den theehandel op verre na niet zoovele ka-
ravanen thee aangevoerd worden als vroeger, en toch de
omzet niet merkbaar minder is, dan kunnen wij daaruit
opmaken, dat de handelsbetrekkingen van Rusland in den
laatsten tijd zich aanmerkelijk uitgebreid moeten hebben,
en dat de opbrengst van andere handelsartikelen het te
kort dekt, door den minderen toevoer van ijzer, koper
en thee veroorzaakt.

Men kan de marktvanNiezjnii-Novgorodmetrecht
een wereldmarkt noemen. Zij dient hoofdzakelijk om den
russisch-aziatischen handel, die van geen geringe betee-
kenis is, te begunstigen. Langs drie verschillende wegen —
de waterwegen van de Kaspische zee en de Wolga
niet meegerekend — wordt deze handel gedreven: de
eene over Perm, Siberië (Kiachta) naar China,
de andere over Orenburg door middel van karavanen
naar Chiva en Perzië, (i) en de derde met behulp der

1] In den laatstsn tijd is door \'t aanleggen van een nieuw spoorwegnet naar Perzië
de verzending nog bespoedigd.

öl)

posterijen in de Kirgische steppen naar het Ar alm eer
en van daaruit verder naar de binnenlanden van
Azië, een weg die van jaar tot jaar belangrijker wordt
en den Russen steeds meer invloed in Azië verschaft.

Minder gunstig voor dezen handel is de gewoonte der
kooplieden om de zaken uitsluitend met wissels te ver-
handelen. Deze wissels worden eerst na verloop van éen
jaar, na door een notaris te zijn goedgekeurd en getee-
kend door het kantoor der Petersburgsche bank,
hier door de regeering opgericht, gedisconteerd, zoodat
de verkooper, die zijn prijs met het oog op het langdurig
krediet van den begin af verhoogt, slechts weinig5fniets
verliest. Toch is dit al te groot krediet van 6, 12 tot
18 maanden iets, wat den russisch-aziatischen handel drukt.

Zoodra over dag de zaken zijn afgehandeld, begint een
nieuw leven in de eetzalen en in de tallooze plaatsen
van uitspanning, dat zoo mogelijk nog woeliger is dan
de markt. Maar in de zesde week wordt de drukte al
gaandeweg minder, de eene kraam voor de andere na
wordt afgebroken, wagens en booten verwijderen zich
in onafzienbare rijen, en eindelijk staan de pleinen leeg,
waarop voor weinige dagen het drukste leven heerschte.

i;

I i IN DE KERK.

i ïi

\'1 Evenals de kristelijke godsdienst, zoo werd ook de bouw-

orde der daarvoor bestemde bedehuizen uit Konstan-
, tinopel naar Rusland overgebracht. Beiden onder-

gingen echter natuurlijk een verandering in evenredig-
heid van het verschil van bodem en van nationaliteit, en
zoo ontstond de grieksch-russische kerk en de by-
i; zant ij nsch-russische bouworde.

öl)

Geen land in Europa heeft zoo weinig oude kerken
als Rusland; omdat men daar vroeger alles van hout
bouwde, dat ligt een prooi der vlammen werd. De wei-
nige steenen kerken, zooals zij nu nog bestaan, dagtee-
kenen van het einde der middeneeuwen en worden voor-
namelijk in Kijov en in het K r e m 1 te Moskou gevonden.
Zij werden naar het model der Sophia-kerk te Kon-
stantinopel gebouwd, maar zeer klein, met dikke mu-
ren omgeven, en verbazend donker. Op het dak verhef-
fen zich vijf kleine koepels waarvan de grootste in \'t
midden staat en de vier anderen er om heen in een re-
gelmatig vierkant. Elke koepel draagt een verguld kruis
dat door een halve maan gedragen, met verscheiden ket-
tingen omhangen en daardoor aan den koepel bevestigd
is. Van buiten zijn deze koepels met de hardste kleuren
geschilderd, vuurrood, grasgroen of ook wel zwaar ver-
guld of verzilverd, wat met het karakter van het kleine
gebouw zeer goed overeen komt. Van binnen in de kerk
zijn op het plafond van de koepels reusachtige beelden
geschilderd, die zoo leelijk zijn, dat zij schrik aanjagen,
in plaats van eerbied te wekken. Gewoonhjk is het het borst-
beeld van den Verlosser, Maria of Johannes en in
den middelsten koepel het beeld van een grijsaard,
dat God den Vader moet voorstellen. De muren zijn
gewoonlijk van boven tot beneden met figuren van hei-
ligen en engelen beschilderd.

Talrijk zijn, in tegenstelling van de weinige oude, de
nieuwe kerken, en ongetwijfeld worden tegenwoordig in
geen land ter wereld zoovele nieuwe kerken gebouwd als in
Rusland, èn doordat de bevolking zoo snel toeneemt,
èn omdat voor de oude vervallen gebouwen nieuwe stee-
nen kerken in de plaats treden. Er is tegenwoordig geen
stad in Rusland, die niet met hare schitterende kerken,
ontelbare koepels en torens als een klein Konstanti-
nopel of als het koepelrijke Fez er uitziet. Ja, plaat-
sen, die van nabij beschouwd ter nauwernood voor vlek-

74

ken kunnen doorgaan van wege hare houten en leemen
huizen, geven den indruk alsof zij de residentie\'s van min-
stens een gouverneur zijn, alleen om haar aantal nieuwe
kerkgehouweii.

Dezen worden tegenwoordig inden nieuw^ russisch-
hyzantijnschen stijl gebouwd evenals de oude: een
vierkant gebouw met een grooten koepel in \'t midden en
vier kleinere aan de zijden. Het nieuwe dat er bijgeko-
men is bestaat in een vrij groot aantal zuilen in den sier-
lijken korinthischen stijl, eenige vensters meer en van
binnen een grootere ruimte. Tegenwoordig bevatten de
kerken in de hoofdplaatsen van een klein distrikt voor de
geloovigen meer plaatsen dan de oude kathedralen van
de vroeger zoo machtige republiek Novgorod. De vijf
koepels op de kerken zijn ook grooter en meer gewelfd,
de onsmakelijke schilderstukken zijn vervangen door sier-
lijk stukadoorwerk. De muren zijn wit, van buiten met
kalk bestreken, waarbij het groen der koepels heel aar-
dig afsteekt. Verscheidene kloosters hebben nog vergulde
en verzilverde koepels. Het fraaist zijn de in oosterschen
trant hemelsblauw geschilderde en met gouden sterren
versierde koepels, zooals men ze te Petersburg en Mos-
kou op verscheiden kerken ziet. Zuilen worden zelfs aan
de geringste dorpskerken in menigte gevonden. Gewoon-
lijk loopt er een zuilenrei om iederen koepel; maar ook
voor den ingang verheffen zich zuilen, die den voorgevel
dragen, en vaak nog een gang van zuilen rondom de kerk.
Op elk der vijf koepels staat een groot verguld kruis, maar
meestal zonder halve maan en kettingen. De koepels en torens
zijn slechts sieraad en dienen niet, zooals bij ons, tot een
ander doel. Uurwerken in de torens zijn in Rusland
onbekend, ook hangt men geen klokken er in op. Daar-
voor heeft men bij alle kerken een afzonderlijk gebouw:
de zoogenaamde »kolokolnik" 5f klokkendrager.
Deze klokkendrager bestaat bij de dorpskerken in
boschrijke streken gewoonlijk uit een ouden eik, die in

1

öl)

zijne takken een menigte klokken draagt, alsof het groote
boomvruchten zijn. In streken, waar het pijnboomenhout
groeit, hangen de klokken op een rei eenvoudig aan een
dikken balk, die door twee andere, welke in den grond
steken, gedragen wordt; in plaats daarvan wordt ook
wel een nette steenen boog gebouwd, veel gelijkende op
een triumfboog, waaronder de klokken hangen, 5f ook
een toren, die van de kerk afgezonderd op eenigen af-
stand is opgericht.

Gewoonlijk hangen deze torens vol van klokken als ko-
kosnoten aan een palmboom, klokken van allerlei groote
en klank. Als zulk een kolokolnik op een feestdag zijn
metalen longen uitzet om ons op zijn muziek te vergasten,
dan mag een mensch, wiens zenuwen niet van staal zijn,
beide ooren wel dicht stoppen, vooral wanneer, zooals
dit in een groote stad voorkomt, twintig tot dertig van
zulke corrillon\'s tegelijk hun concert beginnen. De Rus-
sen vinden echter dit geluid niet onuitstaanbaar. Op
feestdagen ziet men hen zelfs bij menigte onder, ja overal
op den toren zitten om zich op deze heerlijke muziek te
vergasten en toch vooral geene enkele van deze lieflijke
tonen te verliezen. Een russischen koster te zien luiden
is op zichzelf reeds iets vreemds. Hij brengt de klokken
niet in beweging, dezen zitten vast en hebben ook geen
klepel. Maar aan iedere klok is een bewegelijke hamer
bevestigd. Van deze hamers hangen touwen naar bene-
den naar de plaats, waar de koster zich bevindt. Heeft
deze maar twee klokken te gebruiken, dan zit hij rustig
op zijn stoel en bedient zich van zijne beide handen al-
leen. Maar moet hij het vol orchest doen hooren, dan
gaat hij staan, houdt aan ieder vinger van beide handen
twee der koorden, éen heeft hij om den rug geslagen en
de overige bewerkt hij met zijn beenen. De bewegin-
gen, die hij dan verplicht is te maken: voorwaarts,
achterwaarts, op zij enz. zijn recht komisch. Een
Tsaar vond, naar men verhaalt, dit spel zóo vermake-

öl)

lijk, dat hij aan zijn hofkerk vaak zelf als koster
dienst deed.

Van de stadskerken verschillen echter de dorpskerken
zeer veel. In Groot-Rusland zijn de meeste dorpsker-
ken slechts eenvoudige, hooge huizen met een groot kruis
op het dak, zonder toren en daarnaast de scheve en half-
vergane klokkendrager. De K1 e i n-R u s s i s c h e kerk daar-
entegen is een langwerpig huis, daarop een hooge toren
met twee kleinere aan elke zijde, symbool der Drieëen-
heid; verder een klokkentoren, die echter met het kerkge-
bouw door een langen gang verbonden is. In de noordelijke
streken heeft men een winter-en zomerkerk, welke laatste
boven de eerste gebouwd is. Deze is dan een hooge,
luchtige en verlichte ruimte op de tweede verdieping,
gene een laag, donker vertrek, spaarzaam met licht en
lucht voorzien. Zulke dubbele kerken vindt men zelfs in
Petersburg nog eenige en te Moskou nog vele. Daar
deze inrichting echter aan de kunst niet zeer bevorderlijk is,
is men in den laatsten tijd begonnen in de nieuwe kerken
eenige kachels te plaatsen, die goed gestookt worden, ter-
wijl men bovendien den ingang van dubbele deuren voorziet.

Het inwendige van de kerk is gewoonlijk in twee dee-
len verdeeld, namelijk: de groote voor de gemeente be-
stemde ruimte; enhetallerheilige, dat van die ruimte
gescheiden is door een houten wand, »ikonostas", d.i.
beeldentribune genoemd, omdat hij van boven tot be-
neden met beelden bedekt is.

In \'t midden van het allerheilige staat een rijk ver-
sierd altaar. Daarop liggen en komen nimmer van hun
plaats: een evangeliënboek vaak met goud en edelgesteen-
ten belegd, een zilveren kruis, waarop echter, omdat in
de grieksche kerk beeldhouwwerk verboden is, de Heiland
niet voorgesteld is, maar waarin slechts eenige engelen-
kopjes en andere versieringen gegraveerd zijn. Voorts
wordt midden op het altaar tusschen het evangeliënboek
en het kruis de hostie gevonden, die niet, zooals bij de

öl)

katholieken, in een sacramenthuisje bewaard wordt, maar
in een metalen bergje, dat rijk met engelen bezet is en
in welks holte een kistje staat, waarin de hostie ligt.

Daar dit allerheilige met \'t geen er in is het midden-
punt vormt, waarom zich alle kerkelijk leven draait en waar-
heen aller oogen gericht zijn, heeft men alles gedaan om het
zoo schitterend mogelijk te maken. Zeer dikwijls is die
berg van massief zilver; in de Uspendi- kathedraal
te Moskou bestaat hij zelfs uit echt dukaten goud, drie
voet hoog. Verder staan nog op het altaar een beker en
een zilveren schotel bestemd voor het avondmaal onder
een fraai geborduurden doek, waarmeê de beker bedekt
wordt op \'t oogenblik, waarin de verandering in het bloed
van Kristus geacht wordt plaats te hebben. Russische
dames beschouwen het als een vroom werk van tijd tot
tijd zulke doeken voor de kerk te borduren. In een der
hoeken van het allerheilige staat nog een tafel, waarop
de wijn en het brood op de schalen en in den beker be-
reid worden voordat de priesters ze in plechtigen omme-
gang naar het altaar dragen. In den anderen hoek han-
gen een kam, een spiegel en andere toiletbenoodigdhe-
den voor de priesters. Meestal echter hebben dezen nog
een afzonderlijk vertrek voor \'t aantrekken en bewaren
van kleedingstukken, hoofddeksels, bisschopsstaven en
dergelijke.

Wat den binnenkomenden in een russische kerk
het eerst en \'t meest in \'t oog valt, is de groote bont
versierde wand: de ikonostas. Zij bevat drie deuren,
waardoor het allerheilige met de overige ruimte der
kerk in verband staat. De middelste deur heet de »ko-
ninklijke deur", omdat door deze, behalve de hooge-
priester — die haar slechts bij feestelijke handelingen,
b. V. bij het dragen van het brood en den wijn opent —
alleen de keizer, en deze ook alleen als hij het heilig
avondmaal gebruikt, mag doorgaan. Deze deur is daarom
gewoonlijk gesloten en wordt gedurende de godsdienstoe-

78

fening slechts zelden gebruikt, de paaschweek alleen uit-
gezonderd, wanneer zij zeven dagen en zeven nachten
achtereen open staat. De beide zijdeuren daarentegen
staan altijd open, de priesters gaan daardoor uit en in.
Bovendien is de toegang tot het allerheilige iederen
man, van welken godsdienst hij ook zij, geoorloofd; aan
vrouwen, uitgenomen nonnen, is dit ten strengste verboden.

De beide zijdeuren hebben niets bizonders. Meer kunst
is aan de »koninklijke poort" besteed. Wat daar-
achter voor het altaar plaats heeft bij de godsdienstoefe-
ning, moet voor den toeschouwer verborgen blijven. Toch
moet hij, opdat het geheimzinnige niet al hare bekoor-
lijkheid verlieze en de verwachting zoo mogelijk nog ge-
spannen worde, iets van \'t geen er in \'t allerheilige
gedaan wordt kunnen zien, echter zoo, dat het geheel
als in een geheimzinnig halfdonker gehouden wordt.
Daarom bestaat dekoninklijke poort altijd uit gevloch-
ten werk, van achteren met een half doorschijnenden
doek van roode zijden stof behangen waardoor de blik van
den nieuwsgierige slechts gedeeltelijk kan doordringen.
Achter dit gordijn bewegen zich dan de priesters als ach-
ter een sluier.

Vóór den wand, die het allerheilige van de ove-
rige ruimte afscheidt, loopt een kleine galerij, die een
eenigzins hooger gelegen ruimte afscheidt. Deze ruimte,
welke men door een trap kan bereiken, vormt een soort
van voorhof ofvoorgaanderij vanhetallerheilige.
Groote kandelaars met dikke vergulden waskaarsen staan
hier te branden. Vóór de koninklijke deur op den
vloer ligt een kleed, waarop wolken zijn geborduurd, in
\'t midden daarvan de heilige geest in de gedaante van
een duif. Op dit kleed staat de hoogepriester, als hij zijn
bediening uitoefent. De voorgaanderij is ook bestemd
voor het zangkoor, dat altijd ter zijde in een der hoeken
geplaatst is.

Dat deel van het schip der kerk, dat voor het groote

öl)

publiek bestemd is, het voorhof, vertoont een tamelijk
kale ruimte. Aan de pilaren en muren hangen nog eenige
heiligenbeelden met brandende kaarsen, krijgstrofeën,
vaandels, sleutels van veroverde vestingen en dergelijke;
maar voor \'t overige ontdekt men zelfs geen zitplaatsen
voor de verzamelde menigte. Door het voortdurend knie-
len, het maken van een kruis en het slaan op het voor-
hoofd schiet er geen tijd over om te gaan zitten. Ook
zijn er geen bizondere afdeelingen voor de regeerings- 5f
andere voorname personen. Alles woelt hier door elkaar
zonder onderscheid van geslacht, rang 5f leeftijd. Zelfs de kei-
zerlijke familie zondert zich niet in loge\'s af. Alleen is er
voor den keizer en zijn huis een met fluweel bekleede en
met een troonhemel overdekte estrade, eenige voeten
boven den grond opgericht, waarheen een paar trappen
geleiden en waar de keizer, als hij op zijne reizen zulk
een plaats bezoekt, midden onder zijne onderdanen en,
evenals zij, staande de godsdienstoefening bijwoont.

De godsdienstoefening bij de Russen duurt gewoonlijk
uren lang. Wanneer de gemeente voor de gaanderij
van het allerheilige verzameld en het uur voor den
aanvang gekomen is, treedt een diaken uit een der beide
zijdeuren te voorschijn, plaatst zich in \'t midden voor de
koninklijke poort, het gelaat naar zijn publiek toege-
keerd en, terwijl hij met de linkerhand een langenbree-
den, met goud gestikten band, die hem van de schouders
afhangt, aan \'t eene einde aangrijpt en in de hoogte houdt,
roept hij met een vervaarlijke stem — gewoonlijk wordt
daarvoor dan ook een reusachtig man met forsche longen
gekozen — uit: »In naam des Vaders, des Zoons en
des heiligenGeestes, de godsdienstoefening vangt aan!"

Terstond daarop maakt de heraut in dezelfde schilder-
achtige houding bekend, in wiens naam nu het brood
voor het avondmaal toebereid wordt. Met luider stem
roept hij: »In den naam van onzen heer en genadigen
keizer!...... In naam van onze keizerin!...... In naam

öl)

van het gansche keizerhjk huis, van den staat, van het
leger en van de burgerij ! In naam van alle rechtgeloovige
Russen en van onze geheele kristelijke broederschap!" —
Inmiddels giet de priester onzichtbaar in het allerhei-
lige op een kleine ter zijde van het altaar staande tafel
den wijn in den beker, snijdt het brood in kleine stuk-
ken en legt het op een zilveren schaal.

Nu wordt het evangeliënboek aangedragen, evenzeer
uit een der zijdeuren. De diaken, door een kerkedienaar
gevolgd, houdt het boek in de hoogte, terwijl hij het van
onderen met zijn voorhoofd aanraakt. Hij kust het en
legt het op een lessenaar neer voor de k o n i n k 1 ij k e
deur. Deze toer is waarlijk niet gem^akkelijk, daar de
russische bijbels buitengemeen groot en zwaar zijn. Op
het Kreml in Moskou zijn bijbels, die met zilver, goud
en edelgesteenten zoo beladen zijn, dat twee personen ze
ter nauwernood dragen kunnen. Sterke diakens stellen er
daarom een eer in, dit werk zonder hulp alleen te doen.
Een der geestelijken leest nu uit het boek een lang hoofdstuk
voor. Hij gaat daarbij zoo snel te werk, dat hij gedurig
achter adem raakt en niemand er een woord van ver-
staan kan; terwijl daarentegen de minder beteekenende han-
delingen, zooals: het aankondigen van \'t een en ander
dat gebeuren zal, het brengen van het bijbelboek, het
openen en sluiten der deuren enz. op uiterst langzame en ge-
rekte wijze geschieden. — Iemand, die eens den priester
vioeg, waarom hij zoo snel las, kreeg tot antwoord: »Ach ,
vadertje, wij moeten wel haast maken, er is zooveel te
doen, we zouden anders in geen hal ven dag klaar komen."
De lezer wordt dikwijls door het iierhaalde: »Heer, erbarm
u onzer!" gestoord. Ergelijk is \'t, als de lezende pries-
ter zich zelf met die formule in de rede valt; want hij
spreekt haar vaak dertig maal in éen adem uit.

Evenals de eerste akte door luide aankondiging voor-
afgegaan werd, zoo wordt daarna de t w e e d e handeling,
de »verandering" van het brood en den wijn in het

öl)

lichaam en het bloed van Kristus, ingeleid door een
krachtig en indruk makend psalmgezang. De konink-
lijke deuren worden nu geopend, en opeens vertoont
zich voor aller oog het binnenst heiligdom en het
prachtig h o o f d a 11 a a r. In \'t zelfde oogenblik openen zich
ook de zijdearen, en uit eene daarvan treedt nu de gan-
sche priesterschaar in plechtigen optocht te voorschijn,
dragende het brood en den wijn. Voorop loopt een
kerkedienaar met een brandende kaars. Dan volgt de
opperpriester met den zilveren wijnbeker in de hand,
die op den voet gevolgd wordt door een anderen pries-
ter, de broodschaal op het hoofd, daarna nog verschei-
den andere priesters. Zij plaatsen zich eenige oogenblikken
vóór de koninklijke deur, en de diaken spreekt luide
een gebed uit voor den keizer en zijn huisgezin. Daarop
gaan zij allen door de k o n i n k 1 ij k e deur naar het
heilige terug en zetten zingende brood en wijn op het
altaar neer, waar nu de »verandering" zal plaats
hebben. De opperpriester knielt voor het altaar en leest
voor zichzelf verscheiden gebeden om zich meer bizonder
voor de verandering van \'t brood en den wijn te
heiligen en Gods hulp in te roepen. Inmiddels treedt
weder een diaken in zijn vorige houding als heraut voor
het volk en roept uit of zingt met een geweldige stem:
»Gaat heen, gij ongeloovigen! zoodat niemand uwer in
de kerk achterblijft. Wij geloovigen willen bij vernieuwing
den Heer om zijn vrede bidden!"

Deze formule dagteekent, wel te verstaan, uit de oud-
ste tijden van het kristendom, toen heidenen en kriste-
nen nog onder elkander in de groote steden van Grie-
kenland woonden. Doch ook in onzen tijd nog moeten
Joden en Mohammedanen, zoo zij tegenwoordig zijn,
de kerk verlaten, omdat zij bij het avondmaal niet tegen-
woordig mogen wezen, vooral niet in die heilige oogen-
blikken , waarin de verandering van brood en wijn geschiedt.

Terstond daarop begint de diaken een lang gebed. Is

6

öl)

dit gebed afgeloopen, dan nadert hij, terwijl het koor
met het zingen van een psalm invalt, den priester en
spreekt tot hem op langzamen en plechtigen toon, wij-
zende op den beker, de woorden: »Zegen, wladika
(heer), dezen beker!" Heeft de priester den wijn geze-
gend , dan vraagt hem de diaken hetzelfde voor het brood :
»Zegen, wladika, dit brood!" Daarop wordt het brood
bij den wijn in den beker gedaan, en nu heet het: »ze-
gen beide!" Door den priesterlijken zegen heeft nu de
verandering van het brood en den wijn plaats. Op\'t
zelfde oogenblik vallen alle priesters ter aarde vóór het
altaar. De gemeente maakt zonder eind het teeken des
kruises en kust onophoudelijk den grond, terwijl op eens
alle klokken hun luiden klank laten hooren, als om
ook hen die buiten de kerk staan tot het gebed op te
wekken en te verkondigen, wat er binnen de kerk is
voorgevallen. Nu worden de koninklijke deuren op
nieuw geopend — want de laatste plechtige handeling
was alleen door het half doorzichtige voorhangsel te zien —•
en vangt de laatste akte aan: de uitreiking van het
avondmaalsbrood.

»Treedt toe eerbiedig en geloovig!" spreekt de opper-
priester tot hen, die het avondmaal ontvangen willen, en
spreekt daarna met den beker in de hand, het navolgend
gebed over hen uit:

»0 God! geef dat wij u oprecht alles belijden. Vergeef
»ons alle zonden, die wij met öf buiten ons weten bedre-
»ven hebben. Geef dat wij niet tot ons ongeluk, maar
»ter onzer redding het avondmaal gebruiken, en dat wij
»niet als Judas, maar als de boetvaardige kruiseling mo-
»gen kussen en zeggen: ik hoop met u in de andere we-
»reld in het paradijs te zijn!" — Nu komen de kommu-
niekanten éen voor éen achter elkander aan, vallen eerst
tot driemalen op hunne knieën en ontvangen dan het
avondmaal, terwijl zij de handen kruislings op de borst
leggen. Een stukje brood met wijn vermengd wordt hun

öl)

daarbij op een kleinen zilveren lepel toegereikt. Daarop
kussen zij den beker, vallen nog eens op de knieën en
gaan heen. Hierop volgen weer lange gebeden voor den
Staat, om gezonde lucht, om vermeerdering der veldvruch-
ten en der kudden, om bevrijding der gevangenen, voor
het geluk der reizigers, de genezing der kranken, voor
de bloedverwanten en vrienden, voor de gemeente en de
geheele kerk; —• gebeden, die deels gezongen, deels uit-
gesproken worden, daarna hernieuwde voorlezingen uit
den bijbel.

Zóo breekt eindelijk het afscheidsuur aan. De op-
perpriester, in den regel een bejaard man met zwakke
stem, smeekt een zegen over de vergadering af: »Van
God den Vader, den Zoon en den heiligen Geest!
Van Johannes den dooper, van Jozef en Anna!
Van de Moeder Gods! Van de heiligen! Van den
heiligen Antonius! Van Michaël en Nikolaas! En
van al de andere wonderdoende holenbewoners (waar-
mee de kluizenaars in hunne spelonken zijn bedoeld)!"

Nu worden de k o n i n k 1 ij k e poorten weer gesloten,
het koor heft een psalm aan, en de gemeente verwijdert
zich onder het maken van het teeken des kruises. Voor-
dat echter de opperpriester en zijne helpers gereed zijn
om heen te gaan, gaat er minstens een half uur voorbij—
vooral wanneer een bisschop of een aartsbisschop den
dienst verricht — dat het uit- en aankleeden, het weder-
keerig zegenen en begroeten, het knielen en het maken
van een kruis geëindigd is.

Het eenige, wat de gemeente gedurende deze gansche
godsdienstplechtigheid van drie uren lang doet, is dat
zij gedurig een kruis slaat en den grond met het voor-
hoofd aanraakt, \'t geen door niemand, zelfs door de voor-
naamste dame niet, nagelaten wordt. De kerkbezoekers
hebben geen boek bij zich om na te lezen öf mee te zin-
gen , zij zijn bloot toeschouwers en het geheel is een prach-
tige vertooning.

öl)

Niets verlicht den geest, niets bevredigt den dorst naar
kennis, niets verheft 5f verwarmt het hart, niet is er dat
hier het sluimerend geweten wakker schudt. Met dat al
moeten wij \'t in de menschen bewonderen, dat zulk een ver-
tooning hen nimmer verveelt, dat hun aandacht geen en-
kel oogenblik verflauwt en dat zij altijd weer met den-
zelfden ijver deze telkens op dezelfde wijze uitgevoerde
plechtigheid komen hooren en zien. Dit is althans een ver-
blijdend levensteeken, dat wij bij de Russen mogen op-
merken ten bewijze wellicht, dat zij hoogere denkbeel-
den verbinden met datgene, wat de priesters hun te zien
geven.

DE STEPPEN VAN ZUID-RUSLAND.

Het uitgestrekte russische rijk, dat zich in den laat-
sten tijd naar de zijde van Azië steeds verder uitgebreid
heeft, zoodat het binnen kort het achtste deel der ge-
heele bewoonde aardoppervlakte zal beslaan, bezit nü
reeds aan den rand van de beide werelddeelen Europa
en Azië en van hier oostwaarts tot in het hoogland van
het laatst genoemde werelddeel ean onafzienbaar gebied
van zoogenaamde steppenlanden, die meerendeels door
nomadische stammen bewoond worden. Als men van de
oude stad Kijov steeds zuidwaarts trekkende eindelijk
het vruchtbare land van Podolië en de Ukraine ach-
ter den rug gelaten heeft, wendt de natuur haar vrien-
delijk gelaat van den reiziger af, hoe meer hij het eigen-
lijk gebied der steppen nadert. Wel is daar nog de
»zwarte aarde", een ware goudmijn voor de russische
boeren, te vinden; maar door gebrek aan geboomte zijn
de akkers en tuinen te weinig beschut, zoodat men steeds

öl)

voortreizende ze langzamerhand geheel ziet verdwijnen
en plaats maken voor gronden slechts door herdersvolk
met vrucht te bewonen. Het land is uitermate eentonig.
Gelukkig dat men in Rusland gewoon is zich snel te
bewegen. De kleine vlugge russische paarden draven
onvermoeid voort in vliegende vaart. En toch schijnt het
of men niet vooruit komt, zóo eindeloos ver breidt het
land voor uw oog zich uit, zonder eenige verandering
van tooneel aan te bieden. Tegen verveling echter zijt
gij behoed door den man, die met zijn uitnemende be-
kwaamheid in het besturen zijner rossen u over deze ein-
delooze vlakten voert.

De russische postillon is eene studie overwaard.
Hij is altijd in een goede luim, daarbij spraakzaam, ge-
dienstig, in éen woord: een amusant mensch met een
schrander gezicht, iets eigenaardigs in zijn stembuiging,
gevat en origineel in zijn antwoorden. Staakt het gesprek,
zijn mond staat niet: hij onderhoudt zich met zijn paar-
den, welken hij op een vriendelijken toon toespreekt en
aanspoort; ja tot zijn zweep, zijne teugels, den wagen,
kortom, tot alle doode en levende wezens, dieren zoowel
als menschen, richt hij het woord.

Buitengewoon gehard zijn deze lieden tegen het wêer,
met het uiterste geduld verdragen zij de felste koude.
»Zóo kregen wij op onze reis, — dus luidt het dagboek
van eenige reizigers — waarop wij door storm en sneeuw-
jacht vreeselijk geplaagd werden, een klein, slim en ge-
zet kereltje tot voerman, die niets anders aan had dan
een broek en een rood wollen hemd, beide door een lede-
ren gordel saamgehouden. De rand van zijn hoed was reeds
rondom afgescheurd, aan de eene zijde was nog slechts
een smal stukje overgebleven, dat hij gedurig naar den
~ kant trok, vanwaar de sneeuw kwam. Daarbij beklaagde
hij zich geen enkel oogenblik. Integendeel, zijn spraak-
zaamheid vloeide voortdurend, trots sneeuwvlokken en
koude, als een steeds wellende bron. en bij slot van re-

öl)

kening was liij voor alle ongemakken, om onzentwil door
hem uitgestaan, en voor al het genoegen dat hij ons aan-
gedaan had, met een fooi van dertig kopeken (ongeveer
25 cents) meer dan blij."

»Het is inderdaad een zeer wijze beschikking, dat zulk
een geduldig en taai volk als het Russische in een zoo
ongastvrij en ruw land woont. Deze gedachte kwam bij
ons op, toen wij aan het derde station een koerier aan-
troffen, die van Odessa kwam en ons vertelde, dat hij
de 200 mijlen tot Petersburg in vier dagen moest af-
leggen. Hij was geheel en al in leder gekleed. Hij had
een lederen jas aan, die hem tot over het hoofd reikte;
overrok en broeken waren van dezelfde stof. Aan het
wêer kon hij dus in elk geval weerstand bieden. Maar
zijn onzachte kieeding baatte hem niet tegen het verschrik-
kelijk stooten van zijn wagen, waardoor hij zoo afgemat
was geworden alsof hij de koorts had. Hij deelde ons
mee, dat men op zulk een groote reis, onder vele ver-
moeienissen en in slapelooze nachten voortgezet, in de
eerste dagen gewoonlijk door koortsen overvallen wordt,
maar dat zij den derden 5f vierden nacht wegblijven."

De russische koeriers, die in het groote rijk be-
stendig met allerlei opdrachten heen en weer gezonden
worden, — bij den keizer, de keizerin, den troonopvol-
ger , bij elk ministerie zijn een zeker aantal aangesteld —
maken de grootste reizen op de minst gemakkelijke ma-
nier. Zij leggen per rijtuig soms een reis van tien tot
twaalf dagen achtereen af, eiken dag 50 tot 60 mijlen.
Schoon daarvoor altijd de sterkste naturen uitgezocht wor-
den, zijn het toch slechts weinigen die het lang uithou-
den. Zij echter, wier lichaam er tegen bestand is, ma-
ken er goede zaken mee.

Even snel, als deze koeriers, moeten ook de adjudanten
en officiers reizen, die bij de provinciale stadhouders
aangesteld zijn. \'t Is ongelooflijk hoe veler bloeiende ge-
zondheid op deze wijze verwoest wordt. Bevroren, ver-

öl)

moeid door de slapelooze nachten, als geradbraakt van
het lang achtereen rijden en rossen over ongeschikte we-
gen , komen zij aan de stations in zulk een toestand aan,
dat . zij uit den wagen moeten gedragen worden.

Bij elk ander volk dan het russische zou echter het
aantal offers nog veel grooter zijn; want onze landgenoot
zou voor zijn versterking wat meer noodig hebben, dan
waarmee de russische koerier zich tevreden stelt,
namelijk: een slok brandewijn, een augurk en een stuk
brood. Daarom is \'t een geluk, dat mannen als de ge-
harde Rus dezen oosthoek van Europa bewonen, daar
zij alleen bij machte zijn er een duurzamen Staat bijeen
te houden, waar men zich van het een tot het ander ver-
wijderde punt met de meeste snelheid moet bewegen.

Beschouwen wij nu echter de natuur der steppen
van meer nabij, waar deze vermoeiende tochten plaats
hebben, en zien wij wat daar het land en het volk opleveren.

De natuur slaapt in de steppen een zoo langen win-
terslaap, dat men in \'t voorjaar wel een vriendelijker ont-
waken mag verwachten, dan hier in de maanden April
en Mei plaats vindt, üe lente kondigt zich aan door
\'t smelten van de sneeuw. Terwijl hier des zomers maan-
den lang geen enkel verfrisschend drupje water wordt
gezien en alle bronnen uitgedroogd zijn, stroomt des
voorjaars een overvloed van water, meer dan den mensch
lief is. De gansche steppe opent zich als \'t ware, haar
geheele oppervlakte, waar zij niet door zware zoden ge-
dekt is, verkeert op eenmaal in een zwarte, vuile brij,
zoodat het den mensch onmogelijk is vasten voet te zet-
ten, voor zijn hand er een brug geslagen heeft. Van
alle hoogten en in alle diepten en dalen bruischen stroo-
men van het onreinst en walgelijkst water. In de woon-
plaatsen der menschen, waardoor de wilde watervallen
met geweld zich een weg banen, wordt al het afzich-
telijk vuil, dat het sneeuwkleed met den mantel der

öl)

liefde bedekt, voor \'t oog der menschen ontbloot en door
den vloed naar boven gedrongen. De bodem der steppe
ondergaat door deze geweldige watervloeden groote ver-
andering. Hier scheurt de aarde in éen nacht ter diepte
van een vadem, ginds dalen de kustgronden der zee,
waardoor de uitgestrekte dalen binnen weinige dagen met
een nieuwen aardlaag ter dikte van eenige ellen bedekt
wordt.

De »toumaks" (voerlieden) van Klein-Rusland
die waarlijk geen verwijfde menschen zijn, stellen den duur
van den winter in de steppen op zes maanden en laten
de lente eerst tegen het midden van April beginnen. Tot
dezen tijd is nü eens deze, dan gene luchtstroom de voor-
heerschende. Nü eens waait een vriendelijk lachende zui-
dewind u tegen en bestrooit den grond met tulpen,
hiacinthen, crocussen en sneeuwklokjes; dan weder valt
op eens de sneeuw aanbrengende noordooster in en doodt
het jonge leven. Spoedig daarop voert een geweldige
noodwester zwarte regenwolken aan en Avascht den bree-
den rug der steppen van den Ural tot aan het Kar-
pathisch gebergte.

Is eindelijk na al deze stormen de rust ingetreden, dan
breekt voor de steppe de aangenaamste en vriendelijkste
tijd aan. Zij vertoont een groene oase tusschen de ge-
durende den zomer verbrande grasplekken en de sneeuw-
velden van den winter. Overal, waarheen het oog reikt,
ziet men het groene gras ontkiemen, en vertoonen zich
de schoone kleuren der hoop en der trouw. En toch is
de natuur hier bij al haar rijkdom arm. Groen is w^el
een schoone kleur, aangenaam voor het oog. Maar men
wordt verzadigd van zooveel groen en van al het gras,
dat hier de lente oplevert.

En hoe grof is niet de groene mantel, dien de step-
pe zich omgeslagen heeft, als men hem van naderbij
beschouwt. Slechts van de hooge zitplaats van het rij-
tuig bezien kan men het veldtapijt der steppe schoon

öl)

noemen; maar als men is afgestegen om er de schoonheid
van te bewonderen, wordt men teleurgesteld door het
groffe weefsel. Te vergeefs zoekt men hier eenige over-
eenkomst met \'t geen van dien aart elders gevonden wordt:
op de Alpen of in de grasvlakten van het S c h w a r z-
en O den woud. Het kruidgewas der steppen is groot
en grof, zoodat men er ter nauwernood een plaatsje vindt
om er zich rustig neer te vleien.

De lucht is er wel aangenaam en frisch, maar men
mist er boschaadjes en waterpartijen, alsmede de afwisse-
ling van licht en schaduw, die de schoonheid van een land-
schap uitmaken. In éen opzicht onderscheidt zich echter
de lente der steppen, namelijk door de volkomene af-
wezigheid van nachtvorsten, die hier geheel onbekend
zijn. Voor den landbouwer is dit een verblijdend en ge-
zegend teeken. Wel zijn de nachten kouder dan de da-
gen ; maar het bepaalt zich des nachts tot een koude mist,
terwijl op de hooger gelegen steppen zelfs een tamelijk
warme temperatuur heerscht. Onweders beginnen reeds
in April, en den geheelen Meimaand door blijft het weer-
lichten. Zoolang deze aanhouden; valt ook des nachts de
weldadige dauw op het land; maar met Juni houdt dit
alles op.

Brengt reeds het voorjaar in de steppe zoo weinig
genoegen en vreugde aan, de zomer is niet minder ver-
schrikkelijk. Dan is de bodem door de hitte vaneen ge-
scheurd en dorst te vergeefs naar water. Hoewel het on-
ophoudelijk blijft donderen en lichten, terwijl dieren en
menschen schier versmachten van dorst, laten de wolken
geen enkel druppel vallen. De zon gaat in deze heete
luchtstreek meestal vuurrood op en onder, \'s Middags
is de hemel bleek; want de sterke uitwasemingen van
alles: dalen, stroomen, dier- en plantenwereld voeden
voortdurend de lucht met waterdampen, waardoor echter
de hitte in \'t minst niet afneemt. Op zich zelve zou deze
niet zoo ondragelijk wezen, maar zij wordt het door den

öl)

langen duur. Al wat leeft lijdt daaronder. De tee-
dere kiemen der planten verdorren. De steppe ver-
liest haar frisch groen, wordt donker, bruin en ten
laatste geheel zwart van kleur, alsof alles door brand
verzengd is. Menschen en dieren vermageren. De
kudde wilde ossen en paarden, die in Mei zoo krachtig
en moedig waren, zijn nu slap en moe. Beken en bronnen
verdrogen, en waar des voorjaars de stroomen vloeiden»
verstuift thans de bodem. Het water is duur, men steelt
het, en wachten worden uitgezet bij de bronnen die nog
geven om het kostbare nat naar zijn wettigen eigenaar
te doen vloeien.

Op het laatst van Juli en Augustus bereikt de droogte
haar hoogsten graad en neemt reeds tegen het einde van
laatst genoemde maand sterk af. Dan komen weer de
sterke nachtdauwen, en regenvlagen drenken den grond.
De bleeke lucht gaat langzaam over in een vriendelijk
blauw, en alles krijgt meer en meer het voorkomen van
een zacht herfstgetijde. Evenals in \'t voorjaar de Mei-
maand, zoo is ontegenzeggelijk September de aangenaam-
ste tijd van het jaar. De lucht wordt dan uitermate zacht
en mild. Van tijd tot tijd invallende regenbuien slaan
het onaangenaame zwarte stof der steppen neer. Op
nieuw groent het land. Tegen het einde van September
echter verdwijnt dit vriendelijk tooneel, en October brengt
weer somberheid, nevel en regen. Vruchten worden dan
echter niet gezien, evenmin de schoone herfst, die in onze
gewesten zich vertoont men zijn rijke kleurschakeringen,
het goudgele loof der boomen 5f het violèt der wegster-
vende wouden. Nog vóór het einde dezer maand vangt
weer \'t geloei en \'t getier der steppenwinden aan, en bij
den November hier te land is onze Novembermaand als
een kalme nazomer te beschouwen.

Met een enkel woord spraken wij reeds van den plan-
tengroei in de Zuid- Ruslandsche steppen. Het
zal den lezer zeker niet onaangenaam zijn, hierover iets

öl)

te hooren uit den mond van een bewoner van Rusland,
meegedeeld door een reiziger in dit land.

»Ofschoon — zegt onze gids — de KIein-Russen
door hun groot aantal en algemeene verbreiding de hoofd-
natie in de russische steppen uitmaken, ontbreekt
het hier toch niet aan Groot-Russen. Integendeel,
men vindt hen als visschers, als paardehoeders (tab unt-
s c h i k s), handelslui, voerlui, houthakkers enz. door \'t gan-
sche land verspreid. Men treft hen overal aan, en zoo
gebeurde het op zekeren dag, dat ik mijn tocht door de
steppe voortzette in gezelschap van een langgebaarden
Grootrus van een donkerroode gelaatskleur. Hij was een
visscher van het zeestrand, die in een naburig dorp bij
zijne bloedverwanten den zondag wilde doorbrengen.

»Ik sprak met hem over zijn visscherij, en hij zeide mij
dat het dit jaar slecht ging. Daarop vroeg ik, hoe hem
de steppen bevielen.

»0, mijnheer", zeide hij, »hoe zouden ze mij bevallen!

Niets staat mij hier aan."

»Is dan Uw Rusland beter?"

»Ons Russija? Russija? Zou dat niet beter zijn?"

»Hoe zoo dan?"

»0, in R u s s ij a, mijnheer, is van alles; maar hier is niets."

»In Russija is het brood beter, zijn de huizen beter,
het land beter, de sneeuw beter, de zomer en winter en
alle jaargetijden beter. Daar zijn bergen en dalen, wou-
den en weiden, bronnen en beken en stroomen in over-
vloed. Alles wisselt daar af en alles is daar zoo schoon !"

Ik zag dat hij zich opwindde, zei niet dat ik ook in
Russija geweest was, en hij sprak met dc levendige
spraakzaamheid en op de plastische wijze van spreken aan
alle Russen eigen:

»In ons land vloeien groote stroomen, vooral onze prach-
tige Moeder Wolga (Matoesjka Wolga) met al
hare kinderen."

»De wouden zijn er groot en fraai, de eiken, beuken,

m

dennen, linde- en pijnboomen reiken allen tot aan den
hemel! En in de boomen zingen allerlei vogels, de eene
zoo, de andere zoo!" (Hij vloot daarbij als de nachtegaal
en de leeuwerik.) »0! en in de bosschen welk een wel-
riekende lucht!" (Daarbij maakte hij wind en snoof de
lucht zoo gretig op alsof zij met den geur van viooltjes
verzadigd was.) »En dat alles in de onmiddelijke nabijheid.
Zie hier is de huisdeur — ge maakt die open... treedt
naar buiten... en ge staat op eens midden in het bosch."
(Tegelijk greep hij mijn hand, en ik moest staan blijven
alsof ik de huisdeur was; hij stapte in het hooge gras,
dat het bosch moest verbeelden.)

»Welk een muziek in het bosch" — vervolgde hij —
»en hoe prachtig schijnt de zon door de bladeren! En in het
gras van het woud, op den grond, b!oeien en rijpen
allerlei soort van bessen: aardbeien, mijnheer, kleine,
zoete, roode, wilde frambozen, braambessen zooveel ge
maar wilt. Ge kunt u neerleggen waar ge wilt, om
u heen plukken, en niet eerder opstaan dan na verzadigd
te zijn."

Daarbij wierp hij zich in het gras en plukte de halmen
om zich heen, alsof het bessen waren, en ik geloof, het
scheelde weinig, of hij zou ze gegeten hebben om te too-
nen, hoe lekker zij smaakten.

Dan sprong hij weer op en zeide:

»Ook paddestoelen zijn er van allerlei soort en in groote
menigte. Men voedert er de varkens mee. Gras en
hooi is nog het eenige in dit land, overal gras en niets
als gras."

»Bij ons is er ook gras, maar zóo hoog, tot aan mijn
baard, en wat heerlijk gras, groen, fijn, zacht en zoet!
Heere bewaar me! De koeien worden er heelemaal vet
van en zóo dik!" (Daarop ging hij vóór mij staan, blies
zich op en strekte armen en beenen zoover mogelijk uit.)
»Zie, en midden in dit alles ligt ons Moskou, de boven
allen prachtige en heilige stad. O! Russija zou zeker

öl)

het eerste en beste land zijn, zoo er éen ding niet ware! —
Maar de heeren hebben het bedorven!"

(Hij zelf was zeker iemand die van zijn heer weggeloo-
pen was.)

»Als wij in Russija liepen in plaats van hier op deze
kale steppe, wat zouden we er aardig wandelen! Nu
eens langs een beek, dan weer in het bosch, dan door
een dorp! Maar hier moeten wij twee uren achtereen,
precies als wachtels, door \'t gras loopen, tot we ons dorp
bereiken. De zon brandt ons op het hoofd, en nergens
vinden we eenige schaduw, nergens een aardbei tegen
den dorst."

Inderdaad schijnt de natuur der steppe hare zorg zóo
uitsluitend aan het grasvretend vee te wijden, dat zij den
mensch slechts duldt inzoover zijn bestaan met het vee
verbonden is. De geheele plantenwereld der steppe levert
voor den mensch al zeer weinig op, dat hij kan gebruiken ol
dat voor zijn huishouding nuttig is; riet en onkruid in plaats
van hout om er mee te bouwen öf het te verbranden,
doornstruiken in plaats van vruchtboomen; voor \'t vee
daarentegen zeer veel.

Een zeer voorname plaats neemt in het leven van den
steppenbewoner het riet in. Alle huizen der landlieden
zijn met riet gedekt. De heiningen aan de tuinen wor-
den, als men ze niet van aarde wil maken, van riet
gevlochten. In vele streken worden ook de huizen
van riet vervaardigd, de rietwanden worden dan zóo met
leem en kalk bestreken, dat men zich verbeelden kan in
een steenen huis te wonen. Ook dient het riet tot brand-
stof, al is het niet van de beste soort, daar het minder
gloed geeft dan het stroo. De Dnjestr en de Djnepr
voorzien de omstreken van deze onmisbare levensbehoefte
en voortdurend worden gansche reien wagenvrachten van-
daar naar de steppe vervoerd. Eerstgenoemde rivier
voorziet de stad O des sa van dit artikel. De rietbos-

94

schen zijn het gemeenschappelijk bezit van de naburige
plaatsen, en ieder van de bewoners mag er zooveel uit
halen, als hij verkiest. De kroon bezit er ook groote ge-
deelten van, en zendt er nu en dan eenige regimenten
soldaten heen om het riet aftesnijden. Het gras wordt
slechts éénmaal \'s jaars gemaaid; want in de zomermaan-
den is de groeikracht zóo gering, dat de s t e p p e er even
doodsch uitziet als in den winter. In September en October
is er wel regen en gras; maar het herfstgras is niet rijp
genoeg om gemaaid te worden; men laat het daarom door
het vee afweiden. De hooioogst veroorzaakt den steppen-
bewoner al zeer weinig moeite. Achter de maaiers aan
gaan de knapen en meisjes, die het drooge hooi terstond
in hoopen zetten. Nadat het daar eenige dagen gelegen
heeft wordt het huiswaarts gevoerd. In \'t midden van
Juni is de droogte soms zóo groot, dat men het afge-
maaide gras terstond als hooi naar huis of naar de markt
vervoert. Daar het in de dun bevolkte steppen aan
arbeiders ontbreekt, moeten de maaiers rijk betaald wor-
den; uit de naburige provincie\'s trekken dan ook den
geheelen zomer een menigte menschen naar de steppen
om er een stuk brood te verdienen.

i- I ,

I

HET LEVEN DER DIEREN IN DE STEPPEN.

Alles wat leeft en zich beweegt op de uitgestrekte wei-
den der steppen vervalt door de eentonige woeste natuur,
die daar heerscht, al spoedig in een toestand van wild-
heid.

De menschen waren hier weleer wilden. Paarden en
ossen vertoonen nog heden dezelfde halfwilde natuur.

öl)

Schapen en bijen leiden er hun zwervend leven. Zelfs
de akkerbouw draagt hetzelfde karakter. Men zegt van
de hond, dat zij, als de lente verschenen is, uit de woon-
plaats der menschen naar de wildernis vlucht en daar in
den grond een hol maakt om hare jongen te werpen.
Deze jonge honden zijn in den zomer volslagen wild, schu-
wen de menschen en laten zich niet vangen. Als echter
de winter met zijne stormen gekomen is en door honger
en koude al het wilde weer tam gemaakt heelt, dan koe-
ren ook die eerst wild geworden honden naar hare hee-
ren terug.

Wij willen daarmee niet zeggen, dat er geen tamme
dieren in de steppen gevonden worden. Op elke boer-
derij leven eenige ossen, die bij het dagelijksch werk ge-
bruikt worden en van het huis onafscheidelijk zijn, daar
zij in de stallen gevoederd worden en slechts in de na-
bijheid der woningen weiden. Behalve dezen zijn er nog
tamme melkgevende koeien, die des morgens naar buiten
en \'s avonds weer stalwaarts gedreven worden om haar
melk aan de voorraadskelders aftestaan. Daar deze steppen-
koeien wel goede maar te weinig melk leveren, heeft men
in den laatsten tijd duitsche rassen ingevoerd. Evenwel
is, in vergelijking van de groote massa vee dat op de
steppen leeft, haar aantal slechts gering.

Eveneens is het met de paarden gesteld. Men vindt
er ook tamme paarden: de werkpaarden der duitsche ko-
lonisten, de rijpaarden der edellieden, en bovendien nog
anderen van engelsch, arabisch en duitsch ras.

Maar verreweg het grootste deel zijn de halfwilde paar-
den, die in gansche kudden (tabunen) vrij in de step-
pen rondzwerven. Te weten, »de heeren" der steppe,
dat zijn de groote grondeigenaars, die zich hier geheele
vorstendommen verworven hebben, bezitten hier zooveel
land, dat zij uit gebrek aan de noodige werkkracht slechts
een zeer klein deel daarvan kunnen laten bewerken. Zij
houden en hielden daarom sedert oude tijden, nevens

öl)

hunne kudden schapen en koeien, ook rondzwervende
kudden van snelvoetige paarden, die zij naar de verst
verwijderde weiden zenden om ze daar het anders nutte-
looze gras te laten afweiden en zoodoende in de wildernis
een krachtig ras van paarden te laten opwassen.

Men meene echter niet, dat zij geheel vrij zonder eenig
opzicht daar rondzwerven. Dat zou u de bewaker der
paarden, de tabuntschik, wel anders kunnen verhalen.
Deze tabuntschiks leiden er zulk een eigenaardig-
leven, dat zij, evenals hunne tegenvoeters in de pampa\'s
van Zuid-Amerika, verre ten achterstaan bij de ove-
rige menschensoorten en men hunsgelijken in Europa
te vergeefs zoeken zou.

Het leven van den tabuntschik is alles behalve be-
nijdenswaard. Hij bezit een verbazend sterk gestel, waar-
door hij de strengste koude en de onverdragelijkste hitte
met hetzelfde geduld gemakkelijk verdraagt. Zijn levens-
taak, die niet gemakkelijk is, brengt dit mee en heeft
hem aan allerlei ontberingen en ongemakken gewend.
De ongeduldige inborst zijner pleegkinderen laat hem geen
oogenblik met rust. Hij zit dag en nacht te paard. Het
paard is niet slechts zijn stoel, maar ook zijne tafel, zijn
divan en zijn rustbed. Al zijne bezigheden leert hij met
de grootste vaardigheid verrichten gezeten boven op zijn
paard. Den tijd, dat anderen slapen, moet hij het moeie-
lijkste werk verrichten, \'s Nachts, als de paarden ge-
woonlijk het verst uitéén loopen, moet hij om de gansche
li kudde gedurig de ronde doen om ze bijéén te houden.

[ Dan dreigt ook het gevaar het meest, door wolven, roo-

l vers en ónweders overvallen te worden. Bij regens en

I sneeuwstormen heeft hij het zwaarder te verantwoorden

ij dan de paarden; want dezen loopen voor den wind; maar

I\' hij moet juist tegen den wind in om de paarden, die

i! bij zwaar onweder blindelings voortsnellen, te kunnen

overzien en tegen te houden. Hij is dan ook tegen al
:i deze ongemakken gewapend, vooreerst door zijn kleeding

97

die geheel uit leder gemaakt is, en voorts door zijn zwa-
ren knods waarmee hij de wolven neervelt. Bovendien
heeft hij een zweep en een vijftien tot twintig ellen
langen strik waarmee hij de paarden regeert en in toom
houdt.

Velen mijner lezers hebben zeker wel eens gehoord van
gevechten tusschen paarden en wolven die in de steppe
plaats hebben. Zij vallen \'t meest voor in \'t voorjaar, als
de wolven na den onherbergzamen winter door honger
gekweld worden. Daar de wolven doorgaans de zwakkere
partij uitmaken, ontwikkelt zich bij hen een groote mate
van list en vlugheid. Zelden overvallen de wolven de
kudde paarden op klaarlichten dag; want zij weten wel
dat zij dan door de paarden doodgetrapt zouden worden.
Maar \'s nachts en onder bizondere omstandigheden, als
b. v. de wolven talrijk, de paarden daarentegen weinige
zijn, dan gebeurt het wel dat een troep wolven midden
onder de kudde geraakt, en dan heeft de strijd op vol-
gende wijze plaats.

De paarden, die de nadering der wolven bespeuren en
hun vlammende oogen op de steppen zien fonkelen, spit-
sen de ooren, snuiven, hinniken en doen uit hunne neus-
gaten een soort van gefluit hooren. Op dit alarm sprin-
gen terstond al de hengsten en merrie\'s te voorschijn en
vallen op de wolven aan. Dezen worden dan door dien
woedenden aanval verschrikt en trekken zich stil terug.
Intusschen houdt het geschreeuw aan, en nu rent de
gansche kudde bliksemsnel naar het meest bedreigde punt.

De moeders schreeuwen om hare jongen en dezen dra-
ven achter de ouden aan, in dichte hoopen bescherming
zoekend. Gevoelen zich de wolven sterk door hun aantal
en kwelt hen de honger, dan wijken zij niet geheel, maar
komen op sommige punten naderbij en grijpen een veulen,
dat schreiend bij de moeder loopt, terwijl deze op dat
oogenblik nog niet weet, waar het gevaar \'t meeste dreigt.
Zij geraakt nu buiten zich zelve van angst en woede en

7

werpt zich midden onder de wolven om haar kind te
redden. Maar het gelukt haar niet. Spoedig zitten
een paar hongerige wolven met opengesperden muil aan
haar keel en werpen haar in het gras. Doch nü dralen
ook de paarden niet langer. Zij nemen hunne jongen in
\'t midden, en de merrie\'s en de andere paarden vormen
een kring daarom heen. Vervolgens gaan zij met gesloten
gelederen op de wolven in en maken het hun bang ge-
noeg. De hengsten zijn niet in deze carré maar blijven
daar buiten, draven met vliegende manen en opgestoken
staart rond en, waar zij een wolf in het gras zien slui-
pen, dringen zij kop aan kop voort en slaan hem met
hunne voorpooten neer.

Men meent gewoonlijk dat de paarden alleen met de
achterpooten zich kunnen verweren. Maar dit is zoo niet,
zij gebruiken de voorpooten tot den aanval, de achter-
pooten om zich te verdedigen. De hengst doodt somtijds
zijn vijand in eens bij den eersten slag met zijne hoeven,
soms ook doet hij hen schrikken, zet op \'t zelfde oogen-
blik de tanden in zijn nek en slingert hem door \'t gras
de merrie\'s toe, die hem vervolgens zóo toetakelen, dat
er geen beentje aan heel blijft. Dit zijn de moedigste
hengsten. Natuurlijk zijn er ook lafaards bij 5f onbekwa-
men, die een verkeerden sprong doen en hun lompheid met
den dood betalen. Want zijn de paarden behendig, de
wolven zijn \'t niet minder en verstaan de kunst het rechte
oogenblik te kiezen.

In dit opzicht hebben zij in hunne natuur iets van
Reintje de Vos. Een algemeenen aanval vermijden zij
\'t liefst, maar trachten door list hun prooi in den val te
lokken. Heel voorzichtig komt de wolf door het hooge
gras sluipen en wel tegen den wind in; want hij weet
zeer goed hoe onaangenaam zijn reuk voor de paarden is.
Hij bespiedt eerst de plaats der kudde. Spoedig ontdekt
hij eene merrie, die met haar klein Iraai veulen op een
eenigzins afgelegen plek loopt te grazen. Hij wacht zich

wel dadelijk voor den dag te komen, hij valt niet met de
deur in huis. Langzaam nadert hi] het veulen, welks
manieren hij nabootst. Legt het niets kwaads vermoe-
dende dier van vermoeidheid zich in \'t gras, dan doet hij
het ook. Intusschen krijgt de moeder er de lucht van
en springt verschrikt op. De wolf legt nu, als een hond,
zijn snuit op zijne voorpooten en zet, al kwispelstaartende,
het vriendelijkst gezicht van de wereld. Het gevolg hier-
van is, öf dat de moeder onvoorzichtig op hem toespringt,
maar dan hangt de wolf in een ommezien haar aan den
hals, rukt haar den gorgel uit de keel en loopt met het
jong weg. Of ook de oude is even voorzichtig als woe-
dend, maakt alarm en jaagt met eenige andere haar te
hulp komende merrie\'s den wolf op de vlucht. Soms
ook is zij dom en ziet den wolf, die daar vóór haar ligt
te kwispelstaarten, voor een hond aan, zooals er wel meer
in de steppe ronddolen, graast een tijd lang met het veu-
len aan hare zijde voort en koestert volstrekt geen arg-
waan. — — In dit geval zegeviert de wolf weer op een
andere wijze. Komt de merrie niet aanstonds tot rust,
dan gaat hij heen alsof hij niets met haar te doen heb-
ben wil en haar het vrije veld laten, maar keert langs
omwegen terug, komt naderbij en legt zich op eene plaats
neer recht tegenover het veulen, dat zich van ver-
moeidheid in \'t gras heeft neergevleid. Intusschen
blijft de wolf een geheelen tijd wachten. Hij kon zijn
prooi wel grijpen; maar om de vangst alleen is \'t haar
niet te doen, hij wil hem ook wegvoeren en rustig ver-
slinden. Maar hij hoort nog de stappen der oude, deze
is dus nog te nabij. Onafgebroken houdt hij den begee-
rigen blik op het veulen gericht, maar tevens luistert hij
scherp naar de merrie, die van wege het hooge gras voor
zijne oogen verborgen is en grazende en zoekende naar
de saprijke kruiden zich al verder en verder verwij-
dert. — — — Doch op eens, hoor! wat een getrappel
en gesnuif is dat ? —--Ach, de wolf ligt aan de keel

100

"van het kleine jonge veulen! ---Snel is dit alles in

zijn werk gegaan. Dikwijls heeft het arme dier niet eens
den tijd om te trappen en te blazen, alle geluid wordt
het op eens benomen, en de wolf verscheurt het in alle
stilte zonder dat de moeder het heeft bespeurd.

Talrijker dan de paarden zijn de schapen in de steppe,
die dan ook den grootsten rijkdom der veehouders uitma-
ken De herders met hun ouderwetschen »tartaarsehen"
wagen, waarop zij al hun huisraad geladen hebben —
door een tal van ruigharige honden (oftschacki), den
schrik der wolven, verzeld — trekken omstreeks Paschen
naar de steppe om er den ganschen zomer te blijven en
eerst tegen den herfsttijd huiswaarts te keeren. — Het
is een vreemd gezicht — deze schaapherders,tschabani,
in hun witte wollen kleeding gedoken óf, bij slecht wêer,
met den vervaarlijk grooten mantel, swita, bedekt, ge-
wapend met hun staf, irlik, die zoo gemaakt is, dat hij
tevens voor een geducht wapen tegen de wolven kan die-
nen, — zijn vreedzame kudde, otara, die gewoonlijk uit 2000
tot 3000 stuks bestaat, met zijn herdersfluit beheerschend.

Volgens een vast bepaalde orde marcheert het leger
langzaam voort. De reiswagen vormt het middelpunt.
Daarom heen in steeds grooter kringen weiden de scha-
pen. De geschikste plaatsen worden natuurlijk daarvoor
uitgekozen, plaatsen waar men goede steppen heeft, dat
zijn zulke die van een waterbron voorzien zijn. Vinden
de herders eene plaats, waar zij denken het eenige da-
gen te zullen uithouden, dan richten zij hun verblijf daar-
naar in, graven een haarstede en een kelder om er hun
levensmiddelen te bewaren, en slaan een tent op. Maar
is de plaats afgeweid, dan trekken zij den volgenden mor-
gen verder. De wagen gaat piepend en krakend voor-
uit en de kudde volgt, doch niet voordat de nachtdauw
opgetrokken is; want \'s nachts willen de schapen geen
spijs tot zich nemen en zij zijn afkeerig van den frisschen
morgendauw.

101

Als het goed weer is, hebben de herders ligt werk.
Een hunner loopt vooraan bij den wagen, de anderen
volgen ter zijde van de kudde, Zij roepen elkander ge-
durig toe en geven elkaar teekens met hunne lange sta-
ven. Een paar woorden tot de schapen gericht, maar
die zij dan ook gedurig uitspreken ■— no kudi? kudi?
(nu, waarheen? waarheen?) — is voldoende om de gan-
sche bende te leiden en in bedwang te houden.

Maar geheel anders is het gesteld als de stormen loe-
ien over de vlakte, of als de dieren — zooals dikwijls ge-
beurt — bij \'t minste geluid schrikken, zoodat zij tegen
elkaar aandringen 5f uiteen loopen en verloren raken
in de riet- en biesbosschen. Zij verkiezen niet tegen den
wind in te gaan en weigeren een hollen weg in te loo-
pen , waarheen de herder ze ter bescherming tegen
het ruwe weder leiden wil. Maar dan stellen de
herders eenige geiten aan het hoofd der kudde; deze
zijn niet zoo vreesachtig, moedig gaan zij voor, en
nu volgen ^de schapen gedwee door alle moeielijkheden
heen,

Is eindelijk de wagen gekomen ter plaatse waar men
het nachtverblijf zal houden, zijn de schapen veilig aan-
gekomen, dan wacht, terwijl deze rustig liggen te her-
kauwen, den t schab ans allerlei werk. Een van hen
vervult de taak van kok. Deze hangt twee ketels —éen
voor de honden en éen voor de menschen — aan lange
stokken, die aan den wagen zijn vastgemaakt. Met het
water en de brandstof gaat hij zuinig te werk, als dezen
niet in de nabijheid te verkrijgen zijn. Hij zoekt ge-
droogden mest, verdord gras en riet bijeen, haalt water
als het vat leeg is, en weldra brandt een vroolijk vuur
tot vreugde van de honden, die zich zoo dicht mogelijk
in de nabijheid houden. Hij werpt in het kokende wa-
ter de noodige kruiden, gierst en een en ander meer,
en nu is de bij de Klein-Russen zoo geliefde soep ge-
reed, Daarop slaat hij einige malen tegen den ketel ol

102

steekt een vlag uit ten teeken voor de afwezigen dat de
maaltijd gereed is.

De andere tschabans hebben intusschen andere werk-
zaamheden verricht. De een heeft een paar schapen die
ziek zijn geworden gevangen en hun na overleg met zijn
kameraden een geneesmiddel ingegeven; de ander heeft
een schaap dat dood gevallen is de huid afgestroopt, het
gereinigd en gezouten; sommigen hebben de schapen en
geiten gemolken, de melk aangedragen en kazen gemaakt.
Daar de herders vaak 500 tot 600 schapen te melken
hebben, doen zij dit werk in zeer korten tijd af, zij ne-
men daartoe den ganschen uier tusschen de beide han-
den en persen er de melk in eens uit. Deze melk zetten
zij in de zon en laten haar tot den avond staan om ze
te doen stremmen. Daarna schudden zij haar in zakken
uit, welke zij rondom den wagen ophangen om er het water
te laten uitloopen. De zoo verkregen kaas word nu be-
waard in geitenvellen, die zóo genaaid zijn, dat zij den
uiterlijken vorm van een geit behouden, waarbij echter
de ruwe kant naar buiten gekeerd is, zoodat de kaas
daardoor een vreemde bijsmaak verkrijgt, die echter door
de liefhebbers als pikant geroemd wordt. Te Odessa
ziet men in alle winkels deze »geitjes van kaas" uitge-
stald.

Tusschen deze bedrijven hebben weer andere tscha-
bans jacht op een wolf gemaakt en komen zegevierend
met den huid aandragen, door de honden, helaas, ter dege
gescheurd. Of zij hebben schapen die verdwaald waren
teruggebracht, den wagen hersteld, genaaid, gelapt, den
kok tot spoed aangezet, een haas geschoten, geslapen,
elkander eenige aardigheden gezegd en zoo al meer, tot
eindelijk de slagen tegen den ketel weerklinken, en de
oude en getrouwe maats met hunne bruine gezichten zich
neerzetten aan \'t eenvoudig maal, waartoe zij ook gast-
vrij uitnoodigen iederen vreemdeling, die hen in de steppe
bezoekt.

m

Ook voor de honden staat er gewoonlijk een groote ke-
tel met gortpap gereed; overigens is er voor hen op de
steppe nog wel een en ander te vangen, waaraan zij zich
te goed doen. De herders verschaffen zich zeiven des
zondags eene öf andere lekkernij: een schaap door den
wolf aangevallen en gedood, maar toch aan zijne klau-
wen ontrukt, vervolgens geslacht en gezouten; öt een haas
die hier, ver van de w^oningen der menschen verwijderd, zijn
schuwheid overwint en tusschen de schapen doorloopt;
soms zelfs een trapgans door hen gevangen. Dan heb-
ben zij een rijken middag, een recht feestelijk maal.

Op den heeten middag zijn de schapen lusteloos en
eten niet. Maar als de grootste hitte voorbij is, dan gaan
zij aanstonds weer aan het zoeken van de hun zoo ge-
liefde kruiden, en de herders laten ze weiden tot na zons-
ondergang. Maar daarna schikt zich alles ter ruste rondom
den reiswagen. Een vreemdeling, die daar toevallig komt en
in den donker zijne reis niet kan voortzetten, is aan deze
goede lieden altijd welkom en wordt door hen ontvan-
gen met de vriendelijke uitnoodiging: »verleen ons de
gunst met ons te eten!" De beste plaats van den wagen
wordt voor hem ingeruimd en hij kan gerust gaan slapen
onder bescherming der honden. Den volgenden morgen ge-
ven zij hem een paar schapekazen mee op de reis en schei-
den van hem met een »God zij met u!"

De opperste herder, de oudste (ataman) en de gasten
kiezen den wagen uit voor hun nachtverblijf; maar de
andere tschabans drijven de schapen in een dichten
kring om den wagen en trekken met de honden een cor-
don om de kudde. Elke herder legt zijn pels en zijn
swita, die zomer en winter zijn onder- en bovenbed
uitmaken, in het gras en allen plaatsen zich op gelijken
afstand van elkander. Tusschen elke twee herders leg-
gen zich drie of vier honden neer, eveneens op gelijke
afstanden, op oude stukken mantels öf schaapsvellen, die
voor hen daar gelegd worden, en welke zij, ieder het

104

zijne, op den reuk af terstond herkennen. Zóo vormt het
geheel een sterke vesting, die door een wolf niet gemak-
kelijk bestormd wordt.

Eindelijk heeft men nog in de steppe wilde ossen,
even zoo goed als wilde paarden. Er zijn huisrunderen
die op de boerderijen dienst doen, en steppenrunderen,
groote, langbeenige en langhoornige dieren, meestal van
een zilvergrauwe en witte kleur, in kudden, tsch ere da\'s,
van 100 tot 800 stuks. In lange reien trekken zij besten-
dig naar Odessa, Taganrog en andere plaatsen, waar
zij den handel een groote levendigheid bijzetten. De beide
hoofdwegen, langs welke de runderen uitgevoerd worden,
zijn die door Gallicië, naar Moravië en Weenen, en
die over Moskou naar Petersburg.

De runderherders ,tscheredniks, gaan te voet evenals
de tschabans, want ook hunne kweekelingen zijn veel
rustiger en gemakkelijker te weiden dan de paarden. Wel
beweegt zich de os vlug voort onder \'t weiden, hij is kies-
keuriger dan het paard, vele kruiden lust hij niet, ook
graast hij niet waar anderen reeds geweest zijn; maar
daarentegen duurt zijn maaltijd niet lang, des te langer
zijn middagslaapje, de tijd voor het herkauwen. Den regen
kan hij niet best verdragen, en hitte maakt hem onge-
duldig. Doch bij sneeuwstormen verliest hij niet zoo spoe-
dig den moed als het paard; integendeel, hij loopt snel
en rechtuit met den storm mee öf er tegenin naar huis.

Ook dorst verdraagt de os gemakkelijker dan het paard,
twee tot drie dagen kan hij zonder drinken. Op groote
afstanden van zes, zeven »wersten" moeten de runderen
vaak het water zoeken, waarom zij dan ook maar eenmaal
daags gedrenkt worden. Maar als het uur van het drinken
nadert en de herder ze weidt in de richting van de bron,
dan versnellen zij hunne schreden en worden steeds on-
geduldiger, vooral wanneer de wind den reuk van de
waterbron naar hen toewaait. De dorstigen houden dan op

105

met grazen, zetten het op een loopen, en weldra volgt de
gansche kudde. Op deze wijze vormen zich eenige lange
reien ossen, die hetzelfde spoor houden.

Wat de verhouding van den os tot den wolf betreft, zij zijn
elkander evenzeer vijandig als het paard en de wolf; toch
schijnt voor dezen het rund niet zulk een aantrekkelijke
buit te zijn als ander vee. In een kudde van enkel groote
ossen waagt zieh wellicht de wolf nog minder dan in den
tabun; want de ossen dringen even sterk op de wolven
in als de paarden, en als zich maar éen laat zien, zijn
dadelijk een paar dozijn spitse horens tegen hem gericht,
en wee! het roofdier als het zich midden onder zijn vij-
anden bevindt, hij heeft dan meer kans om doorstoken te
worden dan om te ontkomen. De os is in staat hem zóo
te doorboren, dat zijne horens door \'t lichaam van het
ongelukkige slachtoffer heen in den grond blijven steken.
Dit gevaar weerhoudt evenwel den wolf niet achter de
kudde rondtesluipen om een 5f ander lam öf krank rund,
dat achteraan komt hinken, weg te kapen.

De ossen der steppen laten zich niet gemakkelijk dwin-
gen tot den arbeid. Zij overtreffen in halstarrigheid zelfs
het kameel. Als men een wilden os aan den ploeg wil
wennen, dan spant men hem eerst met een ouden tammen
os aan een zwaren boomstam, welken men laat sleepen.
Komt men hiermee niet klaar en gaat de wilde met den
tammen op den loop, dan spant men hem met vijf tamme
ossen aan den ploeg, twee van voren, twee van achteren
en éen op zij. Nu moet de woeste klant w^el langzaam
en geregeld voort; kan hij het sterke juk niet breken,
dan moet hij zich naar de anderen voegen. Eén middel blijft
hem nog over, dat hij zich, evenals een eigenzinnig kind,
plat op den grond legt en zich laat voortsleepen. Dan
wordt het erger; want laat men dit ongestraft toe; dan
zal hij het later telkens weer doen. Slaan en aan den
teugel trekken baat hier niet, de wreedste middelen blij-
ken zelfs ontoereikend te zijn. De os b. v. kan niet ver-

1125

dragen dat hij geslagen wordt tegen de wortels der horens;
maar als hij niet wil, dan staat hij ook dezen schok door,
slaat met zijn kop om zich heen en blijft liggen. Soms
helpt een bizonder middel. De mannen nemen namelijk
zijn staart tusschen twee blokken en wrijven dien daar-
tusschen heen er weer. Dezen prikkel vindt de os onver-
dragelijk en meestal springt hij dan ook op. Maar som-
mige dieren zijn zóo koppig, dat zij zelfs dan nog blijven
liggen en volhouden. Dan neemt men weer tot een ander
middel de toevlucht: men verstopt namelijk de kanalen
der ademhaling. Daardoor zwelt de buik van het dier
op, de oogen puilen uit zijn kop, hij steekt zijn bek in
de hoogte, snak naar lucht en dikwijls raakt hij door deze
worsteling op de been. Maar behoort hij tot de koppig-
sten van zijn soort, dan blijft hij zelfs nü nog liggen; zijne
meesters, beangsd dat zij hem zullen verliezen, laten
hem spoedig weer vrij ademhalen. Doch overtuigd, dat
hun opvoedingswerk geheel zou mislukken, als zij deze
halstarrigheid van het dier niet de baas werden, leggen zij
nu hooi en stroo om het dier en steken er denbrand in,
zoodat de vlammen zijne zijden lekken, zijne haren zen-
gen en de huid open springt; het dier strekt zijn hals uit,
steunt en snuift alsof het in doodstrijd is. Maar het vuur
moge uitgaan, de eigenzinnigheid van het dier daarente-
gen flikkert op in volle vlam, en de os maakt nog niet
de minste aanstalten om verder te gaan. De boeren,
schier ten einde raad, spannen nu het dier uit, laten den
stijfkop liggen, beploegen het land rondom hem en bene-
men hem zoo de gelegenheid voedsel tot zich te nemen. Een
door en door koppige os is in staat zoo een halven dag te blij-
ven liggen. Zijn de menschen ver weg, dan ziet hij vrij om
zich heen. Maar komen zij naar hem toe, dan duikt hij
met zijn kop naar beneden als om zich nog vaster aan
den grond te klemmen. Eindelijk toch geeft hij zijne ku-
ren op, en wat vuur noch slagen vermochten, dat werkt
de prikkel van den honger uit. Hij ziet de andere ossen

107

in de nabijheid weiden, staat op en sluipt naar zijne mak-
kers in het gras.

BRAND IN DE STEPPEN.

Evenals onze drentsche boeren den veenbrand, waarop
zij jaarlijks op nieuw onze reukorganen vergasten, beschou-
wen als een noodzakelijk middel voor landverbetering, zoo
achten de steppenbewoners van Zuid-Rusland het af-
branden der steppen den eenig mogelijken maatre-
gel om het grasgewas te verbeteren. Maar gelijk door
dien veenbrand niet zelden kostbaar boschhout mede in
vlam gezet wordt, zoo is ook in de steppen de mensch
niet altijd bij machte de verwoesting te keeren, nadat
hij eenmaal het vernielend element losgelaten heeft.

Des voorjaars, zoodra de sneeuw gesmolten is, steekt
de steppenbewoner het dorre gras in brand, hopende dat,
na opruiming van het oude, het nieuwe jeugdige gras des
te eerder zich zal ontwikkelen. In de heete zomermaan-
den gebeurt het wel, dat de steppe bij toeval in
brand geraakt öf door kwaadwilligen aangestoken wordt,
met het ongelukkige gevolg, dat in een omtrek van
50 tot 60 wersten alles wat in den weg ligt mee aan-
getast en de grootste schade aangericht wordt. Op zich
zelf staande hofsteden, ja gansche dorpen worden dan niet
zelden een prooi der vlammen, \'t Is een verschrikkelijk
gezicht.

Al naar mate het gras gesteld is, breidt zich de brand
sneller öf langzamer uit steeds in de richting van den
wind; treft hij hoog opschietende doornen en onkruid aan,
dan woedt hij onstuimig voort en vliegen de vlammen

108

hoog in de lucht naar alle kanten heen, totdat zij alles
vernield hebben en weer verder kunnen gaan. In gewoon
gras schuifelt de vlam, als een slang, langzaam voort:
maar grijpt zij het zachte en ligt brandbare gras eener
oude steppe aan, dan springt zij in hellen gloed op en
spoedt zich met verbazende vlugheid voort over het gol-
vend grasveld, alles in een oogwenk verzengend. Wordt
zij tusschen twee wegen ót dalen saamgedrongen en denkt
men, dat zij zoo aanstonds zal uitgebluscht zijn, dan over-
schrijdt zij plotseling de smalle strook gronds en komt op
eens weer te voorschijn in een nabij zijnde breede gras-
vlakte, waar zij nieuwe krachten wint en weldra als een
vuurzee zich uitbreidt. Met duizende vlammen stort zich
de stroom in wilden dans over het veld uit en vernielt de
ligt ontbrandbare grashoopen.

Soms, als een breede en kale weg of een vochtig, lang
dal haar tot staan wil brengen, verengt zich de vuur-
stroom , maar breidt zich vervolgens, rechts en links zoo-
ver mogelijk om zich grijpend, langs den rand van het
dal uit, slingert brandende stukken hout en vonken —
als bommen en granaten —, door den wind ondersteund,
over het dal en tracht daarmee het tegenovergelegen
graanveld in brand te steken. Bij zulke dalen en wegen
nu worden gewoonlijk eenige menschen geplaatst om de
woede der losgelaten elementen te bedwingen. Men ver-
breedt de wegen door nieuwe voi»ens te ploegen, bluscht
de brandende stukken hout die er over heen waaien uit,
en op deze wijze wordt meestal aan de verwoesting een
einde gemaakt. — Maar als de wegen zelve met gras be-
groeid zijn, dan verheft zich in de drooge en dorre vel-
den de vlam met nieuwe kracht. Alles gaat nu opnieuw voor-
waarts op vleugelen van den wind, millioenen gloeiende
graankorrels spatten uiteen en doen een nieuw licht opflikke-
ren .... al de hoop die op de rijke graanvelden gevestigd
was is verijdeld; menige roggenakker, de wintervoorraad
van een geheel dorp, is vernietigd!

109

Ook de talrijke kudden der steppe schrikken voor zulk
een brand, soms, als de vlammen van alle kanten komen
opzetten, worden zij er geheel door ingesloten, zoodat
herders en dieren genoodzaakt zijn midden door het vuur
te loopen, waardoor van velen niet slechts het haar ge-
zengd wordt, maar zij er ook het leven bij inschieten,
daar zij in hun domheid vaak tegen het vuur inloopen.

De wijze, waarop deze verschrikkelijke en woeste steppe-
branden meestal veroorzaakt worden, bewijst op welk
een lagen trap van ontwikkeling de landbouw in die gewes-
ten heden nog staat. In den hooioogst, als de boer geen
plaats heeft om den nieuwen voorraad te bergen, steekt
hij al het oude stroo en het bedorven hooi, dat van \'t vo-
rige jaar overgebleven is, in brand om opruiming te hou-
den en binnenplaats en dorschvloer te reinigen. Is hij
een voorzichtig man, dan laat hij om zijn geheele land-
hoeve diepe greppels graven, opdat de brand binnen zijn
behoorlijke grens blijve. Gewoonlijk gaat ook alles naar
wensch; maar soms ook laat zich de eenmaal opge-
wekte vlam niet beteugelen, springt over de grens-
scheiding heen en valt op de korenvelden of ver de
steppe in.

Het inbrandsteken van het steppengras heeft op de
volgende wijze plaats. Als een grondbezitter een deel
zijner steppe 50 of 60 wersten in omtrek voor de verbe-
tering zijner weiden in brand wil steken, dan laat hij
eerst de geheele vlakte omploegen met breede achtvou-
dige vorens om het rondom liggend land tegen het vuur
te beschermen. Daarop ontsteken eenige mannen, van
lange staken met brandende stroowisschen voorzien, ge-
lijktijdig het dorre gras. De vlammen, in den beginne
slechts klein, breiden zich steeds verder uit, tot zij zich tot
ééne vlam vereenigen en eindelijk een geduchte zee van rook
en vuur vormen, die zich in de richting van den wind
binnen de gemaakte grenzen rustig voortbeweegt. De hier
en daar als wachters geplaatste mannen volgen den brand

140

en onderdrukken öf beschermen dien, al naar het noodig
is. Maar niet zelden ontglipt hun het vuur en dan ont-
staat bij veranderde windrichting de boven beschreven
brand. Door \'t uitbranden van alle harde plantdeelen tot
op den wortel wordt de grond met een laag verkoolde
kruiden en asch bedekt; doch weldra breekt een nieuw
weelderig gras door het lijkkleed heen, vooral als de bo-
dem door een verkwikkenden regen doortrokken en be-
mest wordt met de zoutdeelen, die de asch inhoudt.

Op dezelfde wijze als de steppe, worden ook de riet-
bosschen langs de rivieren aangestoken. Wel is dit
op straffe van verbanning naar Siberië verboden, omdat
men op dezen brand niet zoo goed kan toezien als bij den
steppenbrand, zoodat de schade groot wordt; maar trots
Siberië en al zijne verschrikkingen verheffen zich toch
elk jaar weer, zoodra de sneeuw gesmolten is, de vuur-
vlammen hoog ten hemel aan de breede boorden van de
Dnjestr en de Dnjepr.

Deze rietboschlbranden hebben een dubbel doel:
vooreerst om de massa wolven die er zich schuilhouden
te verdrijven, ten tweede om de jonge spruitjes die door
het oude riet onderdrukt worden meer lucht te geven.
Op een afstand van eenige mijlen kan men deze gloeiende
vuurstrepen, die dikwijls een uur breed zijn en door de
hier en daar zes ellen hooge brandende rietbosschen ge-
voed worden, duidelijk zien. Voor de menigte dieren die
in deze rietbosschen huizen is dit een slechte tijd. Gan-
sche scharen eenden, ganzen en pelikanen verzamelen
zich dan op de meren en de rivierarmen naast het riet,
en heffen een vervaarlijk geschreeuw aan, als wilden zij
tegen den vuurstroom zich verweren. Arenden, gieren en
haviken vliegen schreeuwend om de zich verheffende vuur-
en rookwolken. De wolven, groote vijanden van vuur,
werpen zich bij troepen in het water en vluchten, al hun
moordplannen jegens de in de nabijheid verkeerende lam-
meren vergetende, op snelle voeten naar den tegenover

m

gelegen oever, zoo hun altans niet de toegang door \'t over-
slaan van den brand afgesneden is, waardoor zij op nieuw
in \'t water terug gedreven zouden worden. Jammer dat
behalve deze schadelijke dieren ook veel nuttig gevogelte
in de vlammen omkomt: eenden die hare eieren niet wil-
len verlaten en in haar nest sterven, rondfladderende rei-
gers die zich de veren laten verzengen, in de vlammen
neerstorten en zoo den dood vinden, hazen die uit vrees
voor de wolven naar \'t vuur terug gedrongen worden, en
andere nuttige dieren meer.

Zoo vernietigt vaak de mensch om een voordeel te be-
halen menig nuttig wezen.

DE SPRINKHANEN.

\'t Was den Juli den tijd van den oogst, dat wij

reden in eene van de landstreken van Zuid-Rusland,
waar de eindelooze eentonige steppe hier en daar aan den
straatweg afgewisseld wordt door bloeiende bouwakkers.
Op sommige stond het koren te rijpen, op andere lag het
al gereed om naar de voorraadschuren overgebracht te
worden. Zoover onze blik reikte, breidde zich de bruin-
groene steppe uit. Geen boom, geen huis was te zien
aan den horizon; slechts hier en daar verhieven zich op
de vlakte ronde, vijftien voet hooge heuvels, waarvan som-
mige ter dubbele hoogte boven de anderen uitstaken; \'t zijn
de grafheuvels der Tartaren, die veel overeenkomst heb-
ben met de bij ons bekende hunebedden.

Inmiddels begon het op den bok levendiger te worden.
Met heftige gebaren onderhielden zich de beide mannen

112

die däar zaten: de een de voerman, de ander de bediende
van mijn reisgenoot. Laatstgenoemde zocht de oogen van
mijn meester, terwijl hij met uitgestrekten arm in de
verte wees. Mijn vriend, die naast mij in den wagen ge-
zeten was, boog zich naar buiten, maar trok in\'t zelfde oogen-
blik het hoofd verschrikt naar binnen. »De sprinkhanen!"
riep hij zóo luid, dat ik er van schrikte

Ik zag naar buiten, maar er was niets te zien dan aan
den rand van den horizon een lange zwarte wolk.

»Dat zijn ze!" zeide mijn reisgenoot.

»Onmogelijk!" antwoordde ik; »Wat gij ziet mag de rook
van een grooten brand zijn, anders niets."

»0, ik ken ze helaas maar al te goed," voer mijn vriend
voort. Die zwerm däar is niet een van de grootste, maar
hij is toch zeker acht óf tien wersten lang.

Ik twijfelde nog, maar kon mijn bük niet van die don-
kere wolk afwenden; zij scheen vast aan den hemel te
staan, doch hier en daar scheidden zich eenige kleine
wolkjes af. \'t Was een angstig gezicht. Als een zware
onweerswolk stond het in het zuiden vóór ons. Ongeloo-
felijk achtte ik het, dat een zwerm van Insekten het hel-
dere daglicht zoo kan onderscheppen. Maar weldra zou-
den wij met eigen oogen de ware toedracht der zaak lee-
ren kennen.

Wij waren nog slechts weinig verder gereden, toen de
bediende naar onze rechterzijde wees.

»Zij zijn hier geweest," zeide mijn vriend, »hou op,
koetsier!"

Wij stapten uit het rijtuig. Een groot gierstveld lag
vlak aan de straat, slechts kenbaar aan de tallooze groene
stoppels en aan eenige onrijpe aren, die hier en daar over
den grond verspreid lagen. Toen wij den akker opgingen,
vlogen duizende sprinkhanen verschrikt op, terwijl het
zonlicht flikkerde op hunne glinsterende voorvleugels. Het
geheele veld was als afgemaaid, geen enkele halm was
blijven staan, en al het groene koren was verdwenen.

113

Nu begon een jacht op de stroopers; maar die was zoo ge-
malckelijk niet. Zoodra wij bij de insekten kwamen, hie-
ven zij zich met buitengewone vlugheid op; wat niet vloog
sprong weg, en er behoorde geduld en een vlugge hand
toe ze machtig te worden; maar na eenige inspanning
gelukte het ons toch een paar dozijnen te vangen.

Toen wij verder voortreden, kwamen wij bij meer bouw-
velden, waar de sporen der verwoesting nog duidelijker
te zien waren. Tusschen de korenschoven liepen vrouwen
en kinderen met seizen, sikkels en ijzeren gereedschap-
pen, waartegen zij met steenen öf met metalen voor-
werpen sloegen om den vijand te verjagen. Waar zij
gingen, vlogen de sprinkhanen, in de heete, brandende
zon weer levendig geworden, bij honderduizenden voor hun
voeten op en omringden hen als een uit den grond op-
rijzende donkere nevel. Maar helaas, er waren maar
weinige menschen op de mijlen wijde vlakte te vinden;
en zoodra zij van het eene veld verjaagd waren, vielen zij
op het andere neer. Hier en daar zag men mannen met
de zeis op den schouder zoo hard loopen als zij konden
om de vernieling te voorkomen en, door het koren haas-
tig af te maaien, te redden wat te redden was. Hoe snel
ook de postpaarden galoppeerden, zij werden ingehaald
door de kleine wagens der boeren, die den bedreigde ak-
kers te hulp snelden. Gelukkig stond de grootste voor-
raad graan reeds in schoven; lijnzaad wordt door de sprink-
hanen niet aangevallen; hun viel dus alleen de gierst ten
deel, die nog groen stond öf liever niet meer stond; want
zij was door het roofgedierte al verslonden, Maar daar
dit gewas voor eigen gebruik verbouwd wordt en den
hoofdschotel der landbevolking uitmaakt, was het verlies
treurig genoeg.

»Zij zijn dit jaar niet gevaarlijk," zeide een bejaarde
boer, die door mijn reisgenoot onder weg aangesproken
werd, »zij rusten hier slechts uit."

Doch nauwelijks had hij dit gezegd, of een ruiter

11

\'lli-

kwam aangereden, de intendant van een grondei-
genaar.

»Slechte tijding!" — riep deze mijn vriend toe — »de
zwerm is gisteren bij ons geweest; het tweederde gedeelte
van ons gewas dat nog te veld stond is verloren; ik zoek
arbeiders om te bergen wat overgebleven is.

Al hooger steeg de donkere wolk vóór ons, de lucht
werd vervuld door een schor gekras en geschreeuw, dui-
zende roofvogels, kraaien en raven zweefden over de velden of
trokken begeerig den donkeren nevel te gemoet. Het snor-
ren om ons heen nam vreesselijk toe. Als men naar bui-
ten zag, scheen de atmosfeer met millioenen punten
gespikkeld; het flikkerde voor de oogen, zoodat men ze
onwillekeurig sluiten moest.

»Wel verbazend!" — riep ik uit. — »Nu zijn wij toch
zeker midden onder de sprinkhanen."

»Nog niet", antwoordde mijn vriend. »Zoolang wij nog
den blauwen hemel boven ons zien kunnen, is het nog
niet het rechte."

Ik lachte ongeloovig.

De weg maakte hier een kromming en boog zich naar
de zijde van het dal. Wij kregen de toppen van eenige
boomgroepen in \'t oog — een zeldzaam gezicht in de
steppe —; als in goudglans glinsterden in de diepte de
golven van de kleine In gul, die zich niet ver van de
stad Cherson in de Dnjepr uitstort. De mannen op
den bok wezen met levendig gebaar naar de lucht, waar-
van het grauwe wolkenfloers al dichter en dichter werd,
terwijl herhaalde stooten tegen het venster bewezen, dat
wij het gros van het vijandelijk leger meer en meer na-
derden.

Op eens rolde de wagen van een tamelijk steile hoogte
af. Hoe te beschrijven wat nu plaats greep? Aan mijn
rechterzijde verhief zich een steile heuvel , op den top
daarvan stond een nederige boerenwoning; links stuwde
de rivier hare wateren midden door een dicht gewas

115

van biezen en rietbosschen; vlak langs den steilen onbe-
schutten oever leidde de straatweg naar een houten brug.

»Wot zelaga roï sarani!" »Daar is de sprinkhanen-

zwerm!" riep de bediende uit, en.....in een oogwenk

werd het geheel en al duister om ons heen, — Onze tar-
taarsche paarden rennen, vreeselijk ontsteld, in galop
naar beneden, slaan achteruit en steigeren; de wagen
dreigt om te vallen, met alle macht trekt de postiljon
aan het vierspan , de bediende springt van den bok en
grijpt het bijdebandsche paard; vöor ons verheft zich
met een dof gegons de onafzienbare zwerm sprinkhanen.
Waarlijk, de zon verdween uit het gezicht door de mi-
riaden insekten die rondfladderden; het was of een damp
uit de aarde opsteeg die naar boven steeds dikker werd,
zoodat geen lichtstraal kon doordringen. De sprinkha-
nen waren in zulke dichte massa\'s opeengedrongen, dat
wij genoodzaakt waren langzaam te rijden; de wielen van
den wagen zonken daarbij tot aan de assen in het we-
melend gedierte.

Dit alles maakte op mij een onbeschrijfelijken indruk,
een afgrijzen maakte zich van mij meester. Ja, dit
was nu dat vreesselijk verschijnsel, waarvan eens een
israëlietiesch profeet als ooggetuige den indruk met de vol-
gende woorden terug gaf: »Een dag van duisternis en
donkerheid, een dag van wolken en van dichte nevelen,
als de dageraad uitgespreid over de bergen; een groot
en machtig volk, zooals er van ouds niet geweest is en
in geen jaren komen zal. Vöor hen gaat een verterend
vuur en achter hem een brandende vlam; het land is
vöor een lusthof, maar achter een wildernis; niemand
ontkomt ze. Voor hen siddert de aarde en beeft de he-
mel; de zon en maan worden zwart, en de sterren ver-
bergen haren glans,"

Het was den postiljon en den bediende eindelijk gelukt
de verschrikte paarden te bedwingen en den wagen van
een val in de rivier te redden; het geheele tooneel ging

116

sneller in zijn werk dan hier verhaald kan worden. Maar
nu konden wij het gebeurde met nauwkeurigheid overzien.
Reeds was de ontzachelijke zwarte massa ver weggevlogen
het westen in, maar toch wemelde het nog van achter-
blijvers. De straatwegen, de helling van den heuvel, de
boomen, het riet, de brug, ja zelfs het water, alles was
er mee bedekt. Uit de rietbosschen schoten honderde
witgesternde waterhoenders te voorschijn; eenden,meeu-
wen en tallooze zwaluwen doorkruisten met wild ge-
schreeuw de lucht. Van de andere zijde kwamen valken,
sperwers, kraaien en bovenal groote vluchten spreeuwen
op den rijken buit aanvliegen; in hun geeuwhonger ver-
gaten zij alle vrees voor ons rijtuig en voor de boeren,
die op den heuvel stonden en uit ai hun macht op hun
klinkende gereedschappen sloegen. Maar hoeveel ook de
scharen gevleugelde vrijbuiters te water en te land van
de overblijfselen der groote sprinkhanenzwermen vernie-
tigden, er bleven nog wel milHoenen over. Vreesselijker
landplaag is niet uittedenken dan deze ontelbare menigte
van vraatzuchtig gekorven dieren.

De Regeering heeft al het mogelijke gedaan om deze
landplaag te keeren. Zij heeft een belooning uitgeloofd
voor \'t inzamelen van eieren en een ongehoorde menigte
werd dientengevolge verzameld en vernietigd. Zoodra de
jonge zwermen verschenen, werden de Tartaren uit alle
dorpen opgeroepen. Er werden kuilen gegraven en de
sprinkhanen daarin bedolven; of, als zij \'s nachts bijeen
scholen, stroo over hen geworpen en dit in brand gesto-
ken, zoodat zij verbrandden. Maar dat alles heeft niets
gebaat.

Als zij eenmaal op marsch zijn, is niets in staat hun
voortdringen te beletten. Zij trekken steeds verder voort,
dag aan dag, in onafgebroken eindelooze reien. De hoop
des landsmans wordt door hen verijdeld, honger en ver-
woesting volgen hen op den voet. De aarde wordt door
hen bedekt, het water bezoedeld door hun lijken, zelfs de

117

lucht bedorven, en de mensch in zijn onmacht is gedwon-
gen zijn hoofd te buigen.

DE DONSCHE KOZAKKEN.

Ten noordoosten van de Krim, aan de zee vanAzov
en aan beide oevers van de Don ligt het land der Don-
sche Kozakken. Het land is vlak en wordt door de
Don dikwijls overstroomd; maar dit maakt den bodem
vruchtbaar. Daar het echter geheel geen bosschen heeft,
regent het in den zomer slechts zelden en heerscht er
gedurende de maanden Juli en Augustus een vreesselijke
droogte, die vaak reeds in Juni begint.

De Donsche Kozakken wonen daarom zooveel mo-
gelijk in de nabijheid der rivier. Ongelukkig zijn zij geen
minnaars van den landbouw, zij drijven dien slechts
voorzoover de nood er hen toe dwingt, en dan nog ver-
bouwen zij niet meer dan zij voor hun onderhoud volstrekt
noodig hebben. In plaats van het land door waterleidin-
gen — die hier zeer goed konden aangelegd worden —
vruchtbaar te maken, waarvoor zij echter veel te traag
zijn, zwerven zij liever te paard rond öf leggen zich op
een schaduwrijke plek neer om zich aan hun gelieflioos-
den slaap over te geven.

Ten gevolge van deze traagheid hun natuur eigen ge-
beurde het vroeger niet zelden, dat in tijden van misge-
was velen den hongerdood stierven. De Regeering heeft
echter, om deze ramp te voorkomen, magazijnen laten
bouwen en den kozakken geboden daarin een gedeelte
van hun oogst te bewaren, waarvan zij niet dan in den
uitersten nood mogen gebruiken.

118

Meer dan op den landbouw leggen zij zich op de vee-
eelt toe. Maar de grootste zorg wijden zij aan hunne
paarden, die in hun schatting hooger staan dan vrouw
en kinderen.

De kozakken zijn geboren soldaten. Van hoeveel be-
lang zij zijn voor het russische krijgswezen, blijkt hieruit
dat 84000 manschappen van hen dienen in het leger, of-
schoon de geheele mannelijke bevolking tusschen het
IS-ï® en het 50®^° levensjaar slechts 800.000 hoofden telt.
Zij zijn vrij van belasting; maar daarvoor moeten zij de
grenzen bewaken en den keizer om niet dienen. De ko-
zakken vormen bij het leger een corps van ligte kavalle-
rie, voor iets anders zijn zij niet bruikbaar.

Elke kozak houdt er twee paarden op na, waarvan hij
een bij den tengel leidt. Een kromme sabel, een geweer,
een paar pistolen in den gordel, een ellen lange dikke
zweep, kautschu genaamd, en een piek met een vlag-
getje bovenaan bevestigd, — ziedaar zijn wapenrusting.
Met zijn piek tracht hij den vijand bij den aanval uit het
zadel te ligten. Een flinke kozak legt dagelijks een weg
van 30 uren af en zwemt door beken en rivieren, waarbij
hij in zijn gansche lengte op het paard gaat liggen. De
kozakken worden in den oorlog gebruikt om den vijand plotse-
ling te overvallen, hen op marsch te bestoken en zijne trans-
porten wegterooven; in een geregeld gevecht en in een
slag die van eenigen duur is houden zij geen stand.

Als zij op hunne marschen \'s avonds halt houden, slaan
zij palen in den grond, binden daaraan hunne paarden
vast, maken een omheining van stroo tot bescherming
tegen den wind en leggen daarachter een groot vuur aan. Het
hout, het stroo en het slachtvee stelen zij van den eersten
boer den besten — dit heet dan den keizer op eigen
kosten dienen — zij slachten vervolgens het geroofde vee,
houden de stukken vleesch een tijdlang boven de vlam,
slaan het naar binnen met de noodige portie brandewijn,
welken zij uit ketels drinken, en zijn daarbij vroolijk en

119

opgeruimd, al is hun rustbank de harde sneeuw. Vergrij-
pen in den dienst worden met den kautschu streng
gestraft.

De kleeding van een troep kozakken in den oorlog is
dikwijls zeer bontkleurig, omdat iedere kozak aantrekt
wat hem van den buit ten deel valt. Te huis in vredestijd
kleedt zich de Kozak als de Pool, velen echter ziet men
ook in een blauwen soldatenrok met roode opslagen rond-
loopen. In \'t algemeen is de kleederdracht zeer verschil-
lend, wijl de kozakken zelve uit zeer verschillende volks-
stammen samengesteld zijn. Behalve met de Polen heb-
ben zij veel overeenkomst met de Tscherkessen, met dit
onderscheid alleen, dat, terwijl dezen zilversieringon dra-
gen , de kozakken dezen van goud hebben. De aldus ver-
sierde bovenrok is kort en reikt niet verder dan tot de
knie. Daaronder draagt de kozak een zijden kaftan met
zilveren knoopen bezet en door een rijk gestikten mantel
vastgehouden. Het hoofd heeft hij bedekt met eene rood
fluweelen, met goud gestikte en met tressen bedekte muts.

Evenzeer als in hun kleeding verschillen de kozakken
onderling door hun lichaamsbouw. De Kozak van het echte
tscherkessische ras heeft een groote, edele gestalte. Zijn
zware zwarte snorbaard reikt hem tot onder de kin. Zij
echter, die meer van turksch, 5f liever, van mongoolsch
bloed zijn, hebben een gele huidskleur, vooruit stekende
kaakbeenderen en kleine oogen. De kozakken meisjes heb-
ben deze leelijke trekken in \'t geheel niet, het mongool-
sche type is bij haar minder vertegenwoordigd, zoodat
zij meest alle een lief voorkomen hebben.

Een vroolijke en onbezorgde aart is den Kozak eigen.
Geen ongeluk, hoe groot ook, slaat hem ter neer, onge-
steund door zijn blind geloof in het noodlot, verdraagt
hij zonder morren het zwaarste lijden met geduld. Men
heeft vaders gezien, die met de innigste liefde aan hunne
zonen gehecht waren en toch met de grootste kalmte de
veipletterende tijding van den plotselingen dood hunner

120

geliefden ontvingen. Hun aangeboren opgeruimdheid ver-
dreef spoedig weer die donkere wolk en zij eindigden met
zich te troosten door de gedachte: »zij zijn in den strijd
voor hun vaderland gestorven." Evenzeer is dit geloofde
kracht, die den kozak in de grootste gevaren rustig doet
zijn. Zijn natuurlijke traagheid, die hem den akkerbouw
doet verwaarloozen, is ook de oorzaak, dat hij zich de ri-
viervaart niet ten nutte weet te maken. Slechts gedwon-
gen bouwt hij voor zich een ellendige schuit, waarmee
hij naar den tegenovergestelden oever oversteekt. Als hij,
na zijn deel aan de magazijnen te hebben afgegeven, van
zijn graanoogst nog zooveel overhoudt dat hij er van kan
verkoopen, 5f als hij de huiden van zijn geslacht hoorn-
vee tegen brandewijn, linnen enz. wil inruilen ,dan vervaar-
digt hij een soort van zeilschuit, die echter maar 12 tot 16 man
kan bevatten, zonder verdek. Daarmee vaart hij naar de zee
van Az5v. De geringste wind echter doet dit ranke vaar-
tuig heen en weer slingeren. Maar hoewel het ieder oogen-
blik dreigt om te slaan, terwijl ieder ander in zijn geval
in doodsangst zou verkeeren öf althans handen aan \'t werk
slaan om het vreesselijkste te voorkomen, ligt hij rustig
neder en rookt zijn pijp, alsof er geen gevaar te vree-
zen is.

De Kozakken wonen in ligt betimmerde huisjes met wit
gepleisterde wanden en stellen zich met weinig huisraad te-
vreden. Een groepje van zulke huizen bijeen heet een
s t a n i t z a; eigenlijke steden en dorpen, zooals in ons be-
schaafd Europa, heeft men er niet, en industrie wordt
alleen gedreven door de weinige vreemdelingen die onder
hen wonen. De leefwijze der Kozakken is zoo ruw en een-
voudig , dat een reiziger, al is hij niet zeer verwend, het
niet lang onder hen uithoudt. Visschen uit de Don be-
hooren tot zijn lekkernij; koolsoep, gort met olie toebe-
reid, meloenen en grof brood maken zijn dagelijksch voedsel
uit. De Donsche Kozakken zijn in 119stanitza\'s ver-
deeld; over elke stanitza staat een ataman öfhetman,

121

die door de gemeente gekozen wordt en met de Oudsten
de uitvoerende en rechterlijke macht bezit. Hoewel hot
leven der Kozakken door de russische overheersching een
geheel ander is geworden en veel van de poëzie mist van
die vroegere tijden, toen hunne voorouders nog vrije man-
nen waren, is er toch nog een traditioneele poëzie onder
hen overgebleven, die den onderzoeker rijke stof voor zijne
kennis oplevert.

Om de zes jaren trekt de Kozak naar den vreemde en
bewaakt voor even zoovele jaren de uiterste grenzen van
het russische rijk. De achtergeblevenen bebouwen het
land en verzorgen het vee. Daar zij echter (zooals wij
reeds gezegd hebben) niet meer dan voor hun noodzake-
lijkste behoeften zorgen, hebben zij slechts weinig te doen.
Al den overigen tijd geven zij zich aan een dolce far
niente over. Vooral des namiddags op zondagen komt
de geheele stanitza, oud en jong, bijeen op de groene,
met de sierlijkste bloemen prijkende steppe om zich aan
de vroolijkheid over te geven. Slechts het oude moedertje
blijft te huis 5f zet zich voor de deur om alles wat er
voorvalt aan te zien.

Naar ouderdom en geslacht verdeelen zich de bewoners
der stanitza in groepen. De mannen plaatsen zich in
een kring, rooken hun korte pijpjes en vertellen elkan-
der van hun daden en avonturen, waaraan hun leven rijk
is. De een verheft zich op een gevecht, dat hij met een
Tscherkesser gehad heeft; een ander gedenkt (zóo altans
vóór jaren) den tijd, waarin zijn keizer zegevierend hem
voerde naar de hoofdstad der gehate Franschen. Met wel-
sprekende tong prijst een derde de roemrijke daden van
zijn hetman, terwijl een vierde den schoonen tijd gedenkt,
toen zijne voorvaders vrij en onafhankelijk als heeren de
steppen van Zuid-Rusland doortrokken. Wie ontdekt
hierin niet de sporen van een dichterlijken aanleg — een
poëzie, die zich o. a. ook uitstort in de droeve klacht, in
het heimwee, het verlangen naar de dagen van heldenmoed

122

en van nationale grootheid, die voor immer voorbij zijn? —
Hoezeer ook de kozak zijn keizer liefde en achting toe-
draagt, slaakt hij nog menige zucht bij de herinnering
aan vroegere dagen, en verdrietig om de ^werkeloosheid,
waartoe hij door de omstandigheden gedoemd is, ont-
vlucht hij niet zelden de vrede ademende verhalen zijner
kameraden, bestijgt zijn trouw ros en werpt zich in de
steppe, den wrevel trachtende te verdrijven door het wilde
jachtvermaak. De geelbruine saiga, de gazel der russische
steppen, met haar dikken, kraakbeenigen staart en hare
wijd uiteenstaande neusgaten is het voorwerp, waaraan
hij zijn lust en zijn bekwaamheid in den krijg aan
den dag legt.

Reeds van hun vroegste jeugd af worden de knapen voor
dit bedrijf opgevoed, leder jeugdig kozakje is soldaat en
er schiet voor hem ook geen ander bedrijf over dan het
krijgersleven. Spoedig na zijne geboorte krijgt hij een lans
en een geweer ten geschenke. Reeds bijtijds leert de
vader zijn zoon op het paard klimmen en het naar zijn
hand zetten. De kleine lans is zijn dagelijksch speelgoed,
de behandeling er van wordt hem eene gewoonte, en
nauwelijks kan hij het zware geweer besturen, of hij gaat
er mee op de jacht óf schiet op de schijf. Al zijn spelen
zijn krijgsspelen en eindigen niet zelden op bloedige wijze.
Maar hoe zwaar gewond ook, hij mag geen tranen stor-
ten; want een algemeen gelach zou zijne smart slechts
verhoogen. Ter nauwernood kan de jongeling den tijd
afwachten, dat zijn vaderland hem roepen en naar vreemde
landen zenden zal. In den oorlog alleen gevoelt hij zich
in zijne kracht, en hij verwenscht daarom de zes jaren
van werkeloosheid, die hem aan zijn geboortegrond bin-
den. Zelfs op hoogen leeftijd is de oorlog zijn element,
en als hem de dood te huis overvalt, dan verzoekt hij,
dat lans, geweer, muts en rijzweep op zijn graf achter
het kruis geplant worden.

De bewoners der stanitza\'s, die aan den oever van

123

de Don wonen, hebben de rivier van hun vaderland
lief en vieren daarop jaarlijks met Pinksteren een vroo-
lijk feest. Zij vereeren de zachtstroomendeDon — even-
als de Egyptenaren hunnen Nijl — als die het land
vruchtbaar maakt. Op een schoonen dag in Mei óf Juni
is de geheele rivier bedekt met fraai versierde schuiten,
en jong en oud roeien vroolijk heen en weer. Lustig
weerklinken dan de liederen der feestvierende menigte
langs de beide oevers. Waar de D o n een eiland vormt,
wordt dit als uitspanningsplaats gekozen. Tusschen dit
eiland en de stanitza gaat het levendig toe in de heen
en weer varende schuiten. Niet voor de zon reeds lang
is ondergegaan, gaat het vroolijk volkje uiteen en zeilen
allen naar hunne hutten terug.

ODESSA. \'

Odessa — dat de Russen zeiven gaarne het »russische
Florence" noemen en ook werkelijk met de italiaansche
bouworde de platte daken der huizen gemeen heeft —
is een eigenaardige stad. Schier alle beschaafde volken
van Europa zijn er vertegenwoordigd. Het getal vreemde-
lingen: G-rieken, Italianen en Duitschers is naar evenre-
digheid grooter dan dat der Russen, zoodat het alles be-
halve eene russische stad is. De militaire bevolking maakt
daarop natuurlijk een uitzondering: maar zelfs de amb-
tenaarswereld telt onder zijne leden vele Franschen en
Duitschers.

Het voorkomen der stad is zeer verschillend, naar mate

m

men haar van de landzijde óf van den zeekant beschouwt.
De reiziger, die van kontrasten houdt, moet haar niet
met den spoortrein bereiken, maar haar op de ouderwet-
sche »teleka" binnenrijden, als hij er niet tegen op ziet
op zeer primitieve wijze over de slecht onderhoudene en
stofferige wegen te reizen. Uit de steppe de stad nade-
rende is men éen en al verbazing, men vertrouwt zijne
oogen niet, als men de reien prachtige paleizen, de eene
al mooier dan de andere, ziet en, na langen tijd op niets
anders dan den hemel en het steppengras te hebben ge-
staard, plotseling zich verplaatst ziet te midden van al de
luxe der beschaving.

Het gezicht uit zee overtreft echter alles. De schoon-
heid en sierlijkheid der stad komen dan op het voordee-
ligst uit. Gelegen op een terras, 60 meter hoog, dat
met de zee evenwijdig loopt en aan zijn voet een bree-
den weg overlaat, schittert zij u van verre reeds tegen
met hare paleizen, hare groote hotels en andere prach-
tige gebouwen, onder welke vooral gindsche woning van
een russisch vorst met hare blanke half in het groen ver-
scholen zuilengaanderij uitblinkt, öf dat gothische slot
van den een of ander rijken Pool met zijne torens en
spitsen. Het terras, waarop de stad zich sierlijk verheft,
loopt aan beide uiteinden op een haven uit. Beide havens
liggen vol van schepen van allerlei natie\'s, zoodat men
al dadelijk een gunstig denkbeeld verkrijgt van de groote
beteekenis, die deze stad voor den wereldhandel hebben
moet. Een uiterst fraai gebouwde trap leidt van de ha-
ven en het strand naar de hoog gelegene stad; daarnaast
loopen aan weerskanten breede rijwegen.
Zoodra ge aan wal gestapt zijt, komt een moezjiek naar
u toe, die een paar woorden fransch verstaat, en noodigt
u uit van zijn »ligte russische wagen" gebruik te maken.
Denk er dan vooral aan, u naar een hôtel van den eer-
sten rang, b. v. het »hôtel de Londres", te laten bren-
gen en niet naar een soortgelijke inrichting, di© in han-

m

den van een echten Rus is. Want een russisch hôtel,
hoe fraai klinkend zijn naam en hoe sierlijk zijn uiterlijk
voorkomen ook zij, heeft niet die gemakken, waaraan gij
op uwe reizen in de overige europeesche steden gewoon
geraakt zijt. Een ook ten onzent bekende schrijver over
Rusland, de heer Mackensie Wallace, die jarenlang
in dit land verkeerd en het volk en zijne zeden bestu-
deerd heeft, deelt daarover het volgende mee. »Zelfs de
goede hôtels hebben, zoo zij namelijk echt Russisch zijn,
iets eigenaardigs, dat, schoon het op zichzelf niet zoo
geheel kwaad is, den vreemdeling toch niet bevalt. Stapt
gij aan zulk een hôtel af, men rekent er op, dat gij een
menigte kamers bezichtigt en naar den prijs er van vraagt.
Hebt gij een kamer naar uw zin gekregen, dan zult gij,
als gij uw beurs zoo mogelijk wilt sparen, wèl doen, den
logementhouder heel veel minder te bieden, dan hij vraagt;
en in den regel zult ge, als gij een weinig slag van af-
dingen hebt, de kamer voor minder dan de gevraagde
som huren. Maar zorg, dat er bij mogelijkheid geen twij-
fel kan zijn aangaande de termen van de overeenkomst.
De logementhouder zal misschien een bedstede of ledi-
kant geven, zonder verhooging van prijs, maar is hij nog
niet bedorven door vreemden invloed, dan zal hij uit eigen
beweging geen bedlinnen, peluws , dekens en handdoeken
geven. Hij zal als zijn onderstelling te kennen geven,
dat gij al deze dingen met u meevoert; hebt gij ze niet,
welnu, dan moet gij betalen voor wat hij u leent.

»Vele Russen kenmerken zich door een kieskeurigheid,
die ons vreemdelingen onbekend is. Zij hebben een af-
keer van lakens, dekens en handdoeken, die in zekeren
zin eigendom van het publiek zijn, gelijk wij iets tegen
het aantrekken van kleederen hebben, die door anderen
gedragen zijn.

»De last van het meevoeren dezer slaapkam erbenoodigd-
heden is lang zoo groot niet, als men oppervlakkig zou
meenen. In Rusland worden, zoolang het koud is, de

126

slaapkamers altijd verwarmd, zoodat éen ligte deken, dien
men ook als reisdeken kan gebruiken, voldoende is, ter-
wijl lakens, sloopen en handdoeken in een porte-manteau niet
veel ruimte innemen. Het lastigste is de peluw; want
windkussens, die altijd een onaangame lucht afgeven, be-
antwoorden niet aan het doel. Maar de Russen zijn daar-
aan gewoon. In vroeger tijd — gelijk thans nog in die
gedeelten van het land, waar geen spoor- öf macadam-
wegen zijn — reisden de lieden in karren en wagens zon-
der veeren, en in deze martelwerktuigen is een hoop kus-
sens en peluws onontbeerlijk, ter voorkoming van kneu-
zingen en ontwrichtingen.

»Als uw toilet voltooid is, en gij bestelt thee — in Rus-
land bestelt men altijd thee — zal u gevraagd worden, of
gij uw eigen thee en suiker gebruikt. Zijt gij een geroutineerd
reiziger, dan zijt gij in de gelegenheid, bevestigend te
antwoorden, want goede thee kan alleen in zekere welbe-
kende magazijnen worden gekocht en wordt in de hôtels
nooit gevonden. Een groote, dampende thee-machine,
»Samovar" (»zelfkoker") geheeten, wordt binnen ge-
bracht, en gij zet uwe thee naar uw smaak. Het drink-
glas zonder voet, dat weet ge natuurlijk, gebruikt ge voor
; ;| theekop, en als het gevuld is, kunt ge het ook gebruiken

i om de toppen van uwe vingers te branden. Hebt ge bij

geval iets eet- öf drinkbaars in uw reistasch, aarzel dan
niet er gebruik van te maken, want de W a i t e r zal vol-
strekt niet beleedigd öf verwonderd zijn, dat gij niets doet
om het huis te bevoordeelen. De twintig öf vijfentwintig
kopeken, die gij voor samovar, theepot, tuimelaar, scho-
teltje, lepel en spoelkom betaalt, begrepen zijnde onder
den algemeenen term : »Pribór," ontslaan u van kurkegeld
en alle soortgelijke rechten."

Tot dusver de geestige schrijver. Wij kunnen er aan
toe voegen, dat de vreemdeling, die zich over deze on-
1 gemakken zou willen beklagen, met een spottend schou-

lll derophalen beantwoord zou worden. Het is echter te ver-

m

wachten — gehjk dehr. Wallace er zeer juist bijvoegt —
dat deze onhebbehjkheden, overbhjfselen van oude gewoon-
ten , weldra tot de geschiedenis zullen behooren en alleen
voor de oudheidkundigen belang zullen hebben. Met name
geldt dit van geldelijke overeenkom^sten met logementhouders.

Een voorbeeld uit mijn eigen ervaring geeft mij grond
voor deze verwachting. Niet zelden worden de hotels in
de groote steden van Rusland, Petersburg, Moskou en
Odessa vergeleken met die in Italië. Welnu, toen ik,
nu dertig jaren geleden, in laatstgenoemd land reisde, las
ik in mijn gedrukte reisgids de waarschuwing, dat men van
de itahaansche logementhouders en vetturini\'s (voerlieden)
niets moest vragen en aannemen dan bij notariëel kontrakt.
Heden echter, nu ook dat land met spoorwegen overdekt is
en in alle takken van handel en bij overeenkomsten meer
controle bestaat dan in vroegere jaren, zullen die waar-
borgen wel niet meer noodig zijn, gelijk ik er zelfs toen
geen gebruik van gemaakt heb. En met Rusland, vooral
in het veel bezochte Odessa, de stad der vreemdelingen,
zal dit ook wel het geval wezen.

Niettemin is deze soort van gastvrijheid, in het anders
zoo gastvrije Rusland een tegenstrijdigheid, gelijk het ook
vreemd moet worden geacht bij een volk, dat zoozeer op
veroveringen uit is, in veel mindere mate het talent van ko-
loniseeren aan te treffen dan bij de Engelschen en Ame-
rikanen. »Dezen zorgen in de eerste plaats, zoodra zij
zich in een ver afgelegen hoek der wereld gevestigd heb-
ben, het zich aangenaam en gemakkelijk te maken door
het bouwen van goed ingerichte hôtels, het aanleggen van
spoorwegen enz., zoodat van de vroegere onherbergzaam-
heid en woestheid van het land binnen zeer korten tijd
niets meer te zien is. De Rus gevoelt daarentegen niet
die behoefte zich aan anderen aan te sluiten. Hij bekom-
mert zich slechts om den grond, dat hem als zijn eigendom
aangewezen is. Het kan hem niet schelen, hoe andere
menschen, welke hij schijnt te kunnen missen, tot hera

m

komen en of zij met liem in verbinding willen treden."
Deze onverschilligheid jegens vreemdelingen heeft hij zelfs
in eene stad als Odessa niet verloochend, welke in den
korten tijd van het drievierde eener eeuw zich zoo heeft
uitgebreid, dat zij tegenwoordig ver over de honderd-
duizend inwoners telt. Te meer opvallend mag het hee-
ten, dat deze stad, die hooldzakelijk aan de rijke ko-
renmagazijnen der omliggende provincie\'s hare opkomst
te danken heeft, zoö goed als niets gedaan heeft om
het reizen en trekken voor de arme bewoners van Nieuw-
R u s 1 a n d en van Besarabië gemakkelijk te maken. De stra-
ten, ot liever, de wegen in Odessa zijn slecht geplaveid.
En buiten de stad? Zoolang het goed weer en de grond
droog is, gaat het nog, want men komt in de steppe spoe-
dig vooruit. Wee ! echter den reiziger, die in een slecht
jaargetijde, in regen en storm genoodzaakt is, het land
in te gaan. Bodemlooze wegen kunnen hem dagen lang
ophouden, \'t Is nog gelukkig, als hij niet verwend is en
hij zich van de zoogenaamde teleka, een kleinen en lig-
ten postwagen zonder zitplaats, bedient. W^ij zouden ons
over dit alles verwonderen, indien wij niet wisten, dat
het russische volk in meer dingen een volk is rijk aan
kontrasten.

Wij hebben tot nog toe weinig in \'t voordeel van het »Rus-
sische Florence" gesproken, en de lezer zal misschien
denken, dat deze stad weinig aantrekkelijks heeft en ter
nauwernood een bezoek waard is. Dit is echter geenszins
het geval. Tegenover de schaduwzijden staan de licht-
zijden , en deze zijn niet weinige ; zij vallen ons in het oog,
wanneer wij de stad nader gaan bezien van het punt,
waar wij zijn aangekomen: het hôtel de Londres.

In dit éene opzicht is Odessa aan andere oostersche
steden ongelijk, dat zij niet tegenvalt als men haar van
binnen beziet en nader leert kennen. Het hôtel de Lon-
dres heeft een prachtige ligging. Het behoort tot de pa-
leizen die op het terras staan, en dit terras zelf is een

breede boulevard, aan de eene zijde door gebouwen, aan
de andere door een publieken tuin begrensd, van waar
men een verwonderlijk schoon uitzicht heeft op de haven
en op de zee. Onder de sierlijke trap, waarvan wij vroe-
ger gesproken hebben, en die door ontzachelijk groote
gaanderijen gedragen wordt, wordt de ruimte gebruikt voor
het handelsvei keer. Terwijl het in andere deelen der stad
doodstil is en men haast geen mensch op straat ontmoet\',
heerscht hier een groote drukte van de honderde wagens,
die telkens nieuwe waren aanbrengen: granen, vooral
tarwe, uit de provincie\'s P o do 1 i ë en V o 1 h ij n i ë, ook talk,
die men hier goedkooper en verscher verkrijgt dan uit de
Oostzeehavens; voorts ijzer, koper, kaviaar, zeildoek, bo-
ter en wol, welk laatste artikel tegenwoordig zeer gezocht
is door de vermeerderde teelt der merinos-schapen in
NieuW-Rusland. De invoer bevat de produkten uit de
landen aan de Middellandsche zee gelegen, de perzische
en aziatische artikelen, alsook de artikelen uit Barbarije
en Egypte; daarbij komt nog de handel uit de Ionische en
grieksche eilanden, met Triëst, Konstantinopel en
Smyrna. Odessa heeft handelsverbinding — behalve
met W e e n e n en het zooeven genoemde Triëst, — met
Livorno, Marseille, Barcelona en Londen. En-
gelschen, Franschen en Italianen maken de rijkste klasse
van den handelstand uit. Overigens vindt men hier koop-
lieden uit Polen, Turkije, Griekenland, Armenië.
Bulgarije, voorts Tartaren, Spanjaards, Zwitsers
en Duitschers, zoodat men in weinige steden der aarde
zoovele talen hoort spreken als hier; maar russisch, nieaw-
grieksch en in den laatsten tijd ook het italiaansch wordt
hier \'t meest gesproken. Duizende menschen krioelen hier
dooreen en onderhouden den band tusschen het Westen en
het Oosten. Het kustland, waarop Odessa ligt, eindigt ter
rechterzijde in een voorgebergte, waarachter zich de mond
van de Dnjestr verbergt, ter linker zijde loopt het zoover
voort, als het oog het volgen kan. De boulevard, een

9

1149

kwartier uur lang, levert een verrukkelijk schoone wandel-
plaatsop, waar de elegante wereld der rijke stad bijeenkomt.

Midden in deze boulevard voor de trap, die naar de
haven leidt, ligt eene plaats in den vorm van een halven
cirkel, waar een bronzen standbeeld is opgericht, het
eenige dat Odessa bezit. Het stelt voor den grondleg-
ger van Odessa: den hertog de Richelieu. Het staat
op een voetstuk van grauwkleurig graniet, dat met bas-
reliefs versierd is en een russisch opschrift draagt. De
hertog is in een romeinsche toga gekleed en houdt in de
eene hand een papierrol, terwijl de andere naar de zee
wijst. De houding is edel en natuurlijk, en de plaats kon
niet beter gekozen zijn. Het opschrift vermeldt, dat het
standbeeld in \'t jaar 182ö opgericht is ter eere van de bui-
tengewone diensten, welke de hertog van 1803 tot 1814
ter bevordering van handel en scheepvaart aan deze vroe-
ger dorre kust bewezen heeft.

Op het einde der vorige eeuw lag hier, in plaats van
deze groote stad, een onbeduidend tartaarsch dorp K a c-
zybey. Zijn gelukkige ligging op den achtergrond van
een breeden golf, de buitengewone vruchtbaarheid der
omhggende vlakten en de vooruitgang van den landbouw
in deze gewesten, in \'t leven geroepen door de steeds
toenemende aanvraag uit de Westersche landen, lieten
toen reeds vermoeden, dat hier een belangrijke handels-
beweging voorbereid werd. Als refugié naar Rusland ge-
komen behoorde de hertog de Riche 1 ieu tot de mannen,
die een afkeer hebben van niets doen en overal naar
voedsel zoeken voor hun werkzamen en ondernemenden
geest. Hij zag de voordeelige ligging van Odessa in en
overhandigde keizer Alexander een plan, dat binnen
den tijd van een halve eeuw een onbeduidende vlek
tot de derde stad van \'t geheele rijk zou maken. De kei-
zer onderzocht het, keurde het goed, en nu ging de her-
tog, van een onbeperkte volmacht des keizers voorzien,
terstond aan het werk.

lâl

De graanhandel van Zuid-Rusland had reeds een be-
langrijke hoogte bereikt, maar het ontbrak aan gelegen-
heden de tarwre te bewaren en in te schepen. De hertog
verdeelde den vlakken grond, liet tusschen de verschillende
deelen straatwegen aanleggen, ontwierp het plan der bou-
levard, welke hij met boomen liet beplanten, en genoot
weldra de voldoening te zien, dat de tartaarsche hutten
plaats gemaakt hadden voor groote gebouwen, magazijnen,
hôtels en paleizen. Voor de ontzachelijke massa\'s tarwegra-
nen, waarmee Odessa als \'t ware overstroomd werd,
moest een gemakkelijke inscheping bezorgd worden, en
tevens moesten de schepen er in elk jaar veilig kunnen
liggen. Na verloop van eenige jaren was de steppenrand
bevaarbaar gemaakt en deze werd tusschen twee dammen
gedrongen.

Nu wij den schepper kennen, willen wij zijne schepping
van naderbij beschouwen. Wat te Odessa in de eerste
plaats in \'t oog valt, is het streven om ruimte, lucht en
licht in overvloedige mate aan te brengen. De verbindings-
wegen , de pleinen, de woningen, de binnenplaatsen, alles
is breed en ruim aangelegd. Er is slechts éene boulevard
die dezen naam draagt; maar alle straten zijn zoo groot
als de parijsche boulevards, en de smallere dragen den naam
van »straatje." Al de straten, kleine zoowel als groote, zijn
van breede trottoirs voorzien, en de voorsteden, die zich
ver in de steppe uitstrekken, zijn eveneens ingericht.

Odessa heeft zich zóo snel ontwikkeld, dat zich naast
dezen eersten aanleg een tweede daarvan zeer verschil-
lende heeft gevormd, zoodat de stad tegenwoordig uit twee
steden bestaat. De oorspronkelijke stad, zooals zij onder
de leiding van den hertog de Richelieu wel wat heel
haastig opgebouwd is, onderscheidt zich door hare ruime,
maar lage gebouwen, die meestal maar éene verdieping
hebben, voor \'t grootste deel bestaande uit magazijnen,
werkplaatsen en herbergen. Vlak daarnaast verheffen zich
trotsche gebouwen van verscheidene verdiepingen, die me-

i32

delijdend op hun naburen schijnen neer te zien. Dit is
de moderne stad, het rijke en prachtige O dessa, dat uit
den schoot der oude stad is voortgekomen en eiken dag
zijn gebied uitbreidt. Het heeft de grenzen der oude stad
reeds lang overschreden en jaagt de boerenwoningen en
de korenvelden voor zich uit. Het een voor het ander
dringen zich de groote gebouwen tegen elkander aan, de
opene plaatsen worden gevuld, en deze derde metamor-
foze van het oude tartarendorp is nog steeds in vollen gang.

Te Odessa wordt alles op groote schaal aangelegd.
Die veel van gaanderijen houdt vindt hier zijn gading.
Om de opmerkzaamheid en de bewondering der voorbij-
gangers op te wekken schrikken de ondernemers niet te-
rug voor de moeielijkste bouwkimdige plannen, waarvoor
het oude Griekenland en Italië de modellen leveren. Al-
lerlei soorten bouworden zijn aangewend en sommige wij-
ken bevatten geheele groepen van paleizen.

Des avonds zijn alle straten met gas verlicht en de
reinheid Iaat weinig te wenschen over. Sierlijke en ele-
gant ingerichte winkels, magazijnen en koffiehuizen ziet
men hier in menigte. Al de volken van hei Oosten zijn
in de verschillende firma\'s vertegenwoordigd. Wat het
Westen betreft. Frankrijk zendt hierheen zijne kappers,
zijne mode\'s en zijne parijsche artikelen, Engeland zijne
machine\'s en zijn staal, Duitschland zijne boeken en zijn
speelgoed, Italië zijne gerookte vleesch waren, Oostenrijk
zijne wijnen en wagens.

Onder al deze vreemde elementen verdwijnt de russi-
sche stad, zoodat men soms twijfelt, of de grond dien
men betreedt werkelijk tot het rijk van den Tsaar be-
hoort. Inderdaad is Odessa een wereldstad. Onder de
honderddertigduizend menschen die er wonen telt men over
de dertigduizend Joden, zesduizend Duitschers, driedui-
zend Franschen, even zooveel Grieken en tweeduizend
Italianen.

De Israëlieten drijven hier, als in de meeste oos-

133

tersche steden, den kleinhandel. Men ziet hen voornamelijk
in het Palais royal, waar des zaterdags schier alle win-
kels gesloten zijn.

Onder de vreemdelingen die hier wonen munten vooral
door hun degelijk karakter uit de D u i t s ch e r s. De mees-
ten hunner stammen af van de kolonisten, die door Ka-
tharina II in \'tlaatst der vorige eeuw in \'t land zijn
geroepen om de oevers der Zwarte zee, die de Russen
aan de Turken ontnomen hadden, te bevolken. Zij heb-
ben in de steppen rondom Odessa dertien dorpen ge-
sticht, die allen in bloeienden staat verkeeren. Hun
kinderen bezoeken de russische scholen; maar hun geloof,
hun zeden en hun taal blijven zij getrouw. Elke familie be-
zit een hofstede met den noodigen grond. Vroeger ge-
noten zij belangrijke voorrechten en waren van den krijgs-
dienst vrijgesteld. Als degelijke arbeiders, als vredehe-
vende en spaarzame menschen dragen zij veel tot het al-
gemeen welzijn bij en geven aan de ruwe bevolking,
waaronder zij wonen, het voorbeeld van een geed geor-
ganiseerde maatschappij en van een verstandige bebou-
wing van het land. Jammer maar, dat dit goede voor-
beeld, door den vreemdeling gegeven, geen navolging
vindt bij den russischen boer. Maar deze is behoudend
van aart. Alleen als de noodzakelijkheid hem dwingt,
zal hij verbeteringen aanbrengen in het sleurwerk, dat
hij en zijne voorouders altijd op dezelfde wijze hebben
gedreven. Van russische edellieden moge het gelden,
dat zij een navolgend volk zijn, geneigd de manieren der
buitenlanders, met wie zij in aanraking komen, over te
nemen; maar de russische boer komt daar niet zoo ligt
toe. Slechts als hij door de omstandigheden in een nieu-
wen werkkring geplaatst wordt, als hij den landbouw er
aan geeft (zooals tegenwoordig velen doen) en in plaats
daarvan in handelsondernemingen zich steekt, aarzelen
zij niet vreemde denkbeelden en uitvindingen over te
nemen.

134

Het zal den lezer zeker niet onwelkom zijn te verne-
men, dat deze duitsche kolonisten, wat orde en netheid
betreft, afstammen van hollandsche familie\'s en dus als
onze stamgenooten kunnen aangemerkt worden. Ik heb
hier het oog op de kolonie der Mennonieten, die
eveneens het gouvernement, waartoe Odessa behoort,
bewonen. In de 17de eeuw naar Pruisen uitgeweken om
het geloof, hebben zij, hoewel Duitschers geworden, hunne
liefde voor orde en regelmaat behouden. De reiziger, die
ons zooeven tot gids verstrekte, verhaalt ons, dat een
Mennonietsche kolonie een aardsch paradijs is voor den
vermoeiden reiziger, die een tijd lang in russische dor-
pen verkeerd heeft. »In een soort van dal, langs een
beek, ziet hij op eens een lange rei huizen met hooge
daken, half achter boomen verborgen, voor zich. Dich-
terbij komende bemerkt hij, dat de boomen weinig "meer
dan stekken zijn; maar na een langen tocht over de
steppe, waar boom noch struik te vinden is, ziet het ge-
bladerte, hoe weinig het ook beteekent, er verlokkend
uit. De huizen zijn breed, goed ingericht, en worden
zoo goed onderhouden , dat zij er altijd uitzien, als waren
zij nieuw gebouwd. De kamers zijn goed gemeubileerd,
zonder aanspraak op sierlijkheid te maken, en kraakzin-
delijk. Aan het huis grenzen de koe- en paardenstal, die
een duitsche öf engelsche modelhoeve niet ontsieren zou-
den. Voor het huis is een ruim erf, dat er uitziet, of
het dagelijks herhaaldelijk wordt geveegd, en er achter
ligt een tuin, goed van groenten voorzien. Vruchtboo-
men en bloemen zijn schaarsch, want de luchtsgesteld-
heid is het aankweeken daarvan niet gunstig. De bewo-
ners zijn eenvoudige, eerlijke, matige menschen, min öf
meer traag van begrip en onverschillig voor dingen, die
buiten de enge grenzen hunner eigene kleine wereld lig-
gen , maar bij de hand genoeg in alle zaken, die zij hun
belangstelling waardig keuren."

Allerdroevigst steekt daarbij af de kolonie der Joden.

135

De ondervinding heeft geleerd, dat zij moeielijk zijn afte-
brengen van hun stadsleven en van den handel. Op het
land en bij den akkerbouw aarden zij volstrekt niet, maar
vervallen te eerder tot armoede. Hun huizen zijn in een
allertreurigst vervallen toestand. Een groot gedeelte van
hun land is onbebouwd gebleven 5f verpacht aan kolonis-
ten van een ander ras. Het geringe inkomen, dat zij nog
hebben, wordt hoofdzakelijk met min 5f meer geoorloof-
den handel verdiend.

Maar de andere kolonisten, en daaronder vooral de D u i t-
schers en de Mennonieten, deze onverschrokken pio-
niers der beschaving, hebben van de ontwikkeling van
Odessa niet alleen voordeel getrokken, maar zeiven
daaraan ook niet weinig bijgedragen. Zij mogen op eene
nog schoonere toekomst hopen; want niet meer Egypte
en Sicilië, maar de uitgestrekte vlakten, die tusschen
Moskou en de oevers der Zwarte zee liggen, zijn de voor-
raadschuren van West-Europa. Hier wordt die vrucht-
bare »zwarte aarde" (tsjerno zem), een soort van molm-
grond, gevonden, die zelfs zonder bebouwing een massa
van het goedkoopste graan oplevert. De beroemde rus-
sische tarwe der Zwarte zee komt in ontzachelijke hoe-
veelheden over land en zee naar O des sa. Tusschen deze
stad en Moskou zouden in vroeger tijd vier millioen ossen
al het koren vervoerd hebben. Tegenwoordig neemt het
getal dezer dieren gaande weg af, hoe meer het aantal
spoorwegen toeneemt. Onderscheidene zijtakken spreiden
zich reeds over het land uit. Zoo wordt Odessa de
voornaamste haven van het russische rijk en een der
grootste handelplaatsen van Europa. Nu reeds is zij de
koningin der Zwarte zee, maar dan zal zij met Hamburg,
Marseille en Liverpool wedijveren. Sommigen ech-
ter beweren, dat, nu het Russische spoorwegnet meer
en meer zijn voltooiing nadert en tengevolge daarvan de
landbouwprodukten, die vroeger uit de havens aan de
Zwarte zee en de zee van Azov werden verscheept,

136

voor een groot deel over Lemberg en Warschau
worden verzonden, Kijov, de »heilige stad," Odessa
naar de kroon zal steken. De toekomst zal dit leeren.

DE KRIM.

Nauwelijks bekomen van onze verbazing, dat wij in het
verwijderde Zuid-Rusland oude landgenooten aantroffen,
wacht ons, na \'t verlaten der Mennonieten-kolonie, onze
reis in de richting van het zuidoosten nemende, een
nieuwe verrassing. Onze weg loopt door een woestijn.
Wel is zij geen barre zandwoestijn, maar toch is \'t ons,
alsof wij hier op eens verplaatst zijn in het zachte Oosten,
in het hart van Azië of in het warmere Afrika; want
wij ontmoeten hier het schip der woestijn, den kameel,
en- in den loop van den dag trekken ons eenige kara-
vanen voorbij. Wij verkrijgen alzoo een grootsch denk-
beeld van de uitgebreidheid van een rijk, dat aan eene
kant zich uitstrekt tot aan de Poolzee, naar het hooge
noorden, in het land, waar het renddier zijn voedsel uit
de sneeuw opkrabt, en aan den anderen kant naar het
zuiden tot de zuidkust van de Krim, waar de kameel
onder oranjeboomen en zelfs palmen wandelt.

Indien wij onzen tocht in de eenmaal genomen richting
steeds zuidoostwaarts wilden voortzetten voorbij de ves-
ting P ere kop over de smalle landstreek tusschen de
Vuile zee en de zee van Azov, verder door de moeie-
lijk te bereizen steppe naar Kaffa, dan zouden wij ons in
onze verwachting van het zoozeer geroemde natuurschoon

137

van de Krim zeer teleurgesteld vinden. Om een bete-
ren indruk te verkrijgen keeren wij op onze schreden
terug en varen uit Odessa per stoomboot naar de ha-
ven van J a 11 a, aan de zuidkust van het schiereiland ge-
legen. Van dezen kant moet men de Krim bereizen om
al de schoone tafereelen te genieten welke hier de na-
tuur ruimschoots aanbiedt, maar die langzamerhand min-
der worden en ten laatste geheel ophouden, hoemeer men
het noordelijk gedeelte van het schiereiland nadert. De
spoorweg, die juist door deze streken loopt ende Krim
met het overige Rusand verbindt, zou ons van deze schoon-
heden niets doen genieten.

Wij vangen dus onze reis aan met een verrukkelijk
schoonen tocht over het Jaila gebergte. Balaklava aan
onze linkerhand latende komen wij in het dal van Bai-
d a r. Tot op zeker punt genaderd vangt de weg aan
sneller dan te voren te rijzen, en zich steeds meer kron-
kelende voert hij ons op hoogten midden door een woud
van eiken en beuken, bekranst met rozen, berberissen en
ander struikgewas, liefelijk doorvlochten door tal van
slingerplanten. Op verscheidene punten bij elke wen-
ding van den weg ontvouwen berg en dal hun bekoor-
lijkheden ; een voortdurende afwisseling van natuurtaferee-
len bereidt ons op telkens nieuwe en verrassende schoon-
heden voor. De heerlijke lucht, die ons uit bosch en
berg en zee tegenstroomt, vervult onze borst met een
gevoel van welbehagen, Zóo reden wij omstreeks een
uur lang een terrasvormigen weg bergopwaarts, toen wij
bij een plotselinge wending van den weg een romeinsche
poort in \'t oog kregen tusschen twee hoog zich verhef-
fende rotswanden. Op eens lag daar voor ons een aller-
heerlijkst vergezicht, wij zagen op de breede en rustige
zeevlakte, die in allerlei kleuren prijkte, Tusschen haar
en ons lag een ijzingwekkende afgrond 2800 voet diep,
bedekt met bosschen, tuinen, wijnbergen en vriendelijke,
in \'t groen verborgen daken van talrijke villa\'s, die zich

\'138

tot aan het strand der zee uitbreiden. De aanblik is
verrassend en in zijn soort het schoonst. De poort van
B ai dar staat in het midden, rechts en links strekken
zich vergezichten uit van indrukwekkende schoonheid:
aan de eene zijde schitterend in het zonlicht, de zee, die
hare wateren stuwt naar den groenen gordel van het
strand, terwijl hare golven gebroken worden aan de steile
oppervlakte; aan de andere zijde \'t gebergte prijkende in
het heerlijkst groen van den top tot beneden in het dal,
op den breeden achtergrond vindt het oog menig bekoor-
lijk rustpunt. Onder den boog van genoemde poort staande
kunnen wij den weg niet zien, dien wij afgekomen zijn,
noch dien wij verder op moeten. Deze zich plotseling
links wendende brengt ons door eene 154 voet lange tun-
nel onder het groen gebladerte van eiken, beuken en
walnoteboomen, waar zich de weg in de schaduw van \'t ge-
boomte met vier tot vijf verdiepingen langs de berghel-
ling naar beneden slingert. Eerst nadat wij tot diep in
het dal doorgedrongen den blik achterwaarts sloegen op
de duizeling wekkende hoogte, die wij afgedaald waren,
begrepen wij welk een ongehoorde kunst er toe vereischt
werd zulk een weg aanteleggen. Het werk mag dan ook
beschouwd worden als eene der schitterendste overwin-
ningen der bouwkunst. Men beweert dat deze weg dien
over den S i m p 1 o n evenaart. Over eene lengte van vijf-
tien mijlen met de uiterste zorg aangelegd, behoudt
hij door de verschillende landschappen heen tot het laat-
ste toe zijn vriendelijk karakter en loopt op drie mijlen
afstand van Simferopol in het eenzame woud van
Tanschanbazar uit. De breedte van deze bergstraat
is niet meer dan een paar vademen; links verheffen zich
de bergwanden steil omhoog, rechts beschermt een drie
tot vier voet hooge steenen borstwering den reiziger te-
gen den gapenden afgrond. Het is niet raadzaam hier
met paarden te rijden, welke men niet vertrouwen kan, de
draaien zijn hier buitengewoon kort, maar op de tartaar-

139

sehe postiljons en hun paarden kan men zich volkomen
verlaten. Hier vangt de rei van buitenplaatsen, d a t zj e n,
aan, welke rijke Russen en Engelschen zich gebouwd heb-
ben. Elk van deze is een nadere beschouwing overwaard.
Maar daar ons dit te lang zou ophouden, bepalen wij ons
tot een bezoek van een daarvan.

Op ons verlangen rijdt onze koetsier eene laan in van
esschen en populieren, daar wij den eigenaar van het
dorp met zijne kleine, ronde, groene en gele huizen, eene
aanzienlijken Rus, een bezoek willen brengen. Voor het
aanzienlijke heerenhuis houden wij stil. De geheele eene
zijde van het huis is éen groot venster, en de kastplanten
die binnen staan worden tegen de brandende zonnestra-
len beschermd door het dichte loof der prachtige big-
nonia radicans, die met hare oranjekleurigeklokbloe-
men tot aan het dak van het huis reikt. In een kleine
voorkamer staan verscheiden bedienden, en in de groote
zaal met het breede venster, waar men ons brengt, treffen
wij den heer des huizes aan in gesprek met eenige vrien-
den. De tafel staat gedekt. Na de gewone begroetingen
en terwijl men bezig is eenige couverts bij te plaatsen,
worden wij uitgenoodigd onzen eetlust te prikkelen door
te proeven van de zakuska, een soort van ontbijt, dat
kort vóór het middagmaal opgedragen wordt en gewoon-
lijk uit kaas, gerookten öf gezouten visch, kaviaar, roode
uien, radijsjes en brandewijn öf likeur bestaat, welk een
en ander op een afzonderlijke tafel geplaatst is.

Als deze voorbereidende werkzaamheid afgeloopen is,
nemen wij plaats aan den gastvrijen disch. Na het die-
nen van de soep schelt de gastheer met een kleine bel,
die hij bij zich op tafel heeft staan, en nu komen eenige
bedienden nieuwe schotels binnen dragen, waarop zij ter-
stond weer heengaan. Eén van hen echter blijft om rond
te dienen aan ieder der gasten, tot de geheele lijst der
spijzen, voor dien dag bepaald, afgeloopen is. Na het
eten wordt ons vergund de geheele huizing te bezichtigen.

140

.1

Zij vormt een gansche kolonie. Het grootste gedeelte,
dat onzen gastheer tot woning verstrekt, heeft van voren
een open galerij, die met het lieve groen der wilde druif
bedekt is. Daarnaast, omgeven door rozeboomen van al-
lerlei soort, liggen de vertrekken, die voor het bezoek
van dames bestemd zijn. Verder achter in den tuin is
de kamer, waar wij zooeven gezeten hebben. Daaraterhc
ligt een rei kamers ten gerieve van bezoekers van \'t man-
nelijk geslacht. Al deze kamers zijn door bloembedden
en grintpaden gescheiden, en hier worden ook in een
ruimen grond, door vlierboschjes omgeven en door acacia\'s
beschaduwd, gedurende de zomermaanden al de buiten-
landsche planten uit de broeikas overgebracht en vormen
een allerliefste pronkkamer voor de zomeravonden. Op
kleinen afstand van deze woonvertrekken ligt de binnen-
plaats omringd aan eene zijde door het huis van den hof-
meester, het koetshuis, stallen, melk- en ijshuis en an-
dere gebouwen, aan de andere zijde door de koestallen en
kippenhokken.

Nadat wij het dorp, dat op vierhonderd schreden van
het huis af ligt, bezien hebben, keeren wij tot onzen
gastheer terug, bezoeken met hem zijn boomgaarden, M^aar
niet minder dan 4 tot 5000 vruchtboomen staan: pere-, ap-
pel,- pruime,- kerse,- perzike- en abrikozeboomen van
de voortreffelijkste soort, en, na hem onzen hartelijken
dank betuigd te hebben voor zijn vriendelijke ontvangst,
nemen wij van onzen gastheer afscheid en zetten onze
reis voort.

Wij naderen nu de oorlogshaven Sebastopol öf Se-
wastopol met zijne arsenalen en scheepstimmerwerven,
waaraan de nieuwere tijd een bloedige beroemdheid ge-
geven heeft. Verder landwaarts in komt men door ver-
scheidene, tendeele vriendelijk gebouwde dorpen en vlek-
ken. Amfitheatersgewijze staan hier de huizen met hun
platte daken tegen den berg gebouwd, zoodat het huis
van het dorpshoofd boven al de anderen uitsteekt. Men

IM

ziet hier de mannen samenkomen om over allerlei
zaken van gewicht, naar het schijnt, te spreken. Maar
bij nader onderzoek blijkt dat die zoogenaamd »gewichtige"
zaken niet veel beteekenen. Het ligt echter in denaard
dezer mannen het leven zoo gemakkelijk mogelijk op te
nemen. Zich lui op den grond neer te vleien en den tijd
met babbelen door te brengen is het liefste wat zij doen.
De vrouwen wandelen al dien tijd in haar wit gewaad
en gesluierd in de lanen heen en weer. Zij bewegen zich
uiterst langzaam voort en voeren een fluisterend gesprek
met elkaar, zoodat vreemdelingen, die zij schuw ontwij-
ken, haar voor spoken zouden kunnen houden. Eenige
knapen levendig van aard spelen op de straat en zijn zeer
kenbaar aan hun vreemde mutsen en aan hun ver uitste-
kende ooren.

Maar het duidelijkst komt het karakter van het Tar-
taarsche leven uit te Baktzji-Serai, dat wij nu zijn
genaderd, de voormalige hoofdstad van de khans der Tar-
taren , wier glans en heerlijkheid nog spreken tot de latere
geslachten door hunne paleizen en moskeeën. Midden in
een diepe bergkloof van alle zijden door hooge rotswan-
den ingesloten, tusschen Sebastopol en Simferopol
ligt deze voormalige residentie der Tartaarsche vorsten,
die eens hun wilde horden tot voor de muren der oude Tsa-
renstad en tot aan de oevers van de Weichsel en de
Wolga voerden en die hun afgezanten met dengeduch-
ten knoet gewapend het russische rijk lieten afloopen
om de belastingen op te halen, tot het keizerin Katha-
rina gelukte den machtigen mededinger te vernietigen.

Een rijkdom van bloemen en planten bedekt het enge
dal. Aan beide zijden eener traag vlietende beek strekt
zich de oude tartarenstad uit. Hare slanke minarets en
lage huizen met hun eigenaardig spits toeloopende schoor-
steenen zijn achter het loof van tallooze boomen half ver-
borgen. Rondom tegen de bergen verheffen zich tot op
zekere hoogte de zilverpopulieren en de taurische pijn-

m

boomen, hooger op vertoont zich het kale, grauwwitte
gesteente op vele plaatsen gescheurd, in schilderachtige
vormen reikende tot aan den donker blauwen hemel.

De Russen, die de nationale gevoelens der overwon-
nenen op grootmoedige wijze ontzien, lieten hun dit
BaktzjiSerai tot eene woonplaats uitsluitend voor hen,
en geven, behalve aan regeeringsbeambten, aan niemand
die geen Tartaar is vergunning zich daar te vestigen.
Daardoor heeft deze stad de nationale eigenaardigheden
en overleveringen zuiver bewaard en zijn hier de Tarta-
ren in hun waar element.

Nog heden, als vóór eeuwen, roept van de 32 moskeeën
van Baktzji-Serai op bepaalde tijden van den dag de
ernstige, melancholische stem der muëzzin de geloovi-
gen tot het gebed. Nog heden, evenals toen, weerklin-
ken in de dicht bevolkte straten de tonen van de cim-
baal en der pauken, knarsen de nimmer gesmeerde wie-
len der tartaarsche wagens, die gewoonlijk met de ge-
heele familie van den eigenaar beladen zijn en door drome-
darissen getrokken worden. Nog heden, als toen, galop-
peeren ruiters met bruine gezichten in hooge houten
zetels op kleine, maar onvermoeide paarden op en af, in
roodgestreepte buizen met ruime mouwen die in den wind
fladderen, blauwen broek en gele pantoffels.

Het meest eigenaardige gezicht levert, gelijk in alle
oostersche steden, de bazaar op. De huizen hebben
hier in \'t geheel geen vensters. Maar aan de muur
die aan de straatzijde staat is een soort van klep aan-
gebracht. Deze kan neergelaten worden, waardoor men
in het huis ziet, en wordt gebruikt hier als winkel,
daar als een werktafel. Hier werkt een kleermaker met
zijne knechts aan den bonten, met zilver borduurden
tscherkessischen rok; want de aanzienlijke Tartaren ver-
kiezen deze eng sluitende kleeding der bergbewoners van
den Kaukasus boven elke andere. Hier smeedt de wa-
pensmid den onmisbaren, langen, tartaarschen dolk, en

m

vlecht de zadelmaker den met zilverdraad rijk versierden
kantschu. Hier worden fijn gekerfde tabak en pijpe-
roeren uit jasmijn- of kerseboomenhout te koop aange-
boden, ginds hoog opgestapelde hoopen van krimsche no-
ten, granaatappelen, druiven en watermeloenen. Naast balen
kostbare zijde liggen kameelen in allerlei houding, en onder
de uitstekende daken der eethuizen wordengroote vier-
kante stukken schapenvleesch en vet rundvleesch geroosterd.

In deze druk bezochte straten ontmoeten wij een vroo-
men hadschi, wiens witte tulband bewijst dat hij reeds
eenmaal den pelgrimstocht naar Mekka mee gemaakt
heeft, of de dicht gesluierde Tartaarsche dame en de
slanke Griekin in haar met goud geborduurd kleed. Nu
en dan klinkt ons het klokje eener telega in de ooren, en
wij zien den bekenden, grauwkleurigen militairen mantel
van den russischen officier of jager , zijn eenige beschut-
ting tegen koude of hitte, regen en stof.

Ook dwaalt hier de russische pope in zijn ruimen don-
kerkleurigen kaftan met zijne lang neerhangende hoofd-
haren en een met goud beslagen stok in de hand. Reeds in
de verte wijken de voorbijgangers met eerbiedigen groet
voor hem uit den w^eg; doch nauwelijks is hij voorbij, of zij
werpen stroo, hooi 5f wat zij anders hebben achter zich
om zich tegen zijn toovermacht te beschermen.

Binnen in de talrijke koffiehuizen van Baktzji-Serai zit-
ten eenige bejaarde mannen in een kring van pantolïels,
welke zij op den grond hebben laten staan, met kruise-
lings over elkander geslagen beenen, op lage divans en
hullen zich met trotsch stilzwijgen in de welriekende wol-
ken hunner s t a m b u 1 k a\'s (tursche pijpen) en n a r g i 1 e h\'s
(waterpijpen), terwijl zij daarbij koffie 5f sorbet slurpen. Hans-
worsten voeren op de opene gaanderijen, die om deze huizen
loopen, hun dansen uit, en hun vreemd klinkende nationale
gezangen vermengen zich, door een luid geklank van schel-
len begeleid, op oorverdoovende wijze met het gedruisch
op de straten, waar een bont gewoel van menschen is.

144

Peinzend blijft ons oog rusten op de muren van een pa-
leis, dat zich daar aan het oosteinde der stad uitbreidt,
en waarin eens de nakomelingen van een Dj en gis—en
een Batoe-Khan geleefd en geheerscht hebben.

Eén ingang slechts, een breede, elegante zuilengaanderij
brengt ons in het voorhof der »taurische alhambra," die
door hooge muren van de overige wereld gescheiden is en
met hare verschillende, in den hgten smaak der ooster-
sche bouwkunst opgetrokken gebouwen, hare frissche,
schaduwrijke tuinen en pleinen de vertelsels van »duizend
en éen Nacht" herinneren. Tegenover den hoofdingang,
waardoor men op een ruime binnenplaats komt, verheft
zich de slottuin amütheatersgewijs, met oude vruchtboo-
men en heldere bronnen die van rotsblok op rots-
blok neerstorten en zich eindelijk ontlasten in een
kolossalen steenen bassin. Links van dezen ingang
waar het kerkhof der Khans en verscheidene woonhuizen
gelegen zijn, verheft een groote moskee hare minarets
hoog in de reine blauwe lucht, terwijl de geheele rech-
terzijde ingenomen wordt door het eigenlijke paleis, boven
welks bonte, door wijnstok en khmop begroeide muren
een houten, iljk vergulde toren hoog uitsteekt. De on-
derste verdieping van den eenen vleugel is ten deele
bestemd voor ambtenaarswoningen, deels om vermoeide
reizigers te herbergen, onverschillig van welken stand,
natie 5t godsdienst zij zijn.

Uit de vensters der bovenste verdieping genieten wij
een verrukkelijk schoon panorama. Ver voor ons uit zien
wij over al de schaduwrijke tuinen, kiosken, schilderach-
tige boomgroepen, over de geheele stad en over de in
de zon brandende rotsen, die elk oogenblik dreigen neer
te storten, tot aan den zich ver uit strekkenden, gewel-
digen, alles beheerschenden Tzj adir-Dagh. Van dezen
reuzentop daalt onze blik naar het eenzaam oord ginds,
welks geheimzinnige stilte slechts door het gezang der
nachtegalen afgebroken wordt, en verder naar de plek,

445

waar onder dichte, lommerrijke lanen van druive-, ci-
presseen olijfboomen de tartaarsche vorsten den eeuwigen
slaap slapen.

In de portalen en zalen van het slot is de glans van
vroeger dagen ten deele verdrongen door versieringen van
den nieuweren tijd. Kostbare moderne meubels en stoffen
van kristal, goud en zilver versieren eenige van deze ruime
vertrekken, die tot ontvangst van aanzienlijke gasten in-
gericht zijn, terwijl andere in hun ouden toestand geble-
ven zijn. Prachtige marmeren zuilen dragen de plafonds,
die, evenals de meeste muren van dit tooverpaleis, met
donkerroode kleuren of met verguld traliewerk, arabesken,
geschilderde vruchten en bloemen, fantastische diergroepen
enz. versierd zijn. Geen deur, die niet met allerlei krullen
of met berijmde opschriften, spreuken en met de cijfers
van een talisman bedekt is. Tapijten en kunstig gevloch-
ten stroomatten liggen op den marmeren bodem; talrijke
fonteinen verspreiden een aangename koelte.

Maar niet altijd was het hier zoo stil en eenzaam als
thans! In gindsche zaal zaten eens de khans, wier woord
over leven en dood van honderdduizenden besliste, ten
gerichte. Hier ook werden de gezanten van Rusland,
Polen, Turkije en Genua ontvangen, die allen om de vriend-
schap der Tartaarsche vorsten bedelden.

Hij, die de met bloed geschrevene, aan roof- en ver-
overingstochten overrijke geschiedenis der Tartaren kent,
vindt zich niet weinig verrast, thans in hen zulke vreed-
zame, arbeidzame en hoffelijke menschen te vinden. Die
van hun ontbaatzuchtige gastvrijheid gebruik maakt, be-
vindt zich wel en veilig onder hen als in Abrahams schoot.
Misdaden zijn bij hen zoo goed als onbekend.

De russische regeering behandelt hen met verschooning
en zachtheid, de Tzaar heet en is ook voor hen een vader.

40

146

DE KAUKASUS EN ZIJNE BEWONERS.

»Toen ik des morgens — verhaalt Wagner — te
Jekaterinograd ontwaakte, lachte mij het heldere
zonlicht toe door de ruiten. Mijn bediende was reeds
uitgegaan, maar stormde plotseling mijne kamer binnen
met den blijden uitroep, dat men nu den geheelen Kau-
kasus in zijn schitterendst gewaad kon zien. Ik spoedde
mij naar buiten, en zie, daar lag een natuurtafereel vóór
mij, dat mij tot aan mijn dood onvergetelijk zal blijven.
De nevel, die ons zoo lang het gezicht op den Kaukasus
misgund had, was opgetrokken, en een heldere hemel be-
scheen het steppenland en \'t gebergte. In onafzienbare rei
stonden daar de ijskolossen op den achtergrond der steppe ;
zij schenen zeer nabij, maar waren toch nog eenige dag-
reizen van ons verwijderd. Over het donkere, met bosch
bezette voorgebergte boorden de bergspitsen in allerlei
grillige vormen, als horens, pieken en koepels ver door
de wolken, waarom de Oosterlingen den Kaukasus »den
duizendhoofdige" noemen. Het land leent er zich bizonder
toe om het gebergte over zijn geheele lengte te overzien.
Men bevindt zich hier juist even ver van de beide uit-
einden af tusschen de Zwarte en Kaspische zee:
een geheel vlakke steppe met geringe verheffing bo-
ven den zeespiegel, slechts met weinige boomen bedekt,
en op den achtergrond van deze kale vlakte verheft zich,
zonder eenige voorafgaande verheffing van den bodem
een onafgebroken reeks van reuzengebergten honderd
mijlen lang, tot een hoogte van tien- tot twaalfduizend
voet. Op een afstand gezien overtreft de Kaukasus in
schilderachtige schoonheid de Alpen van Europa; maar
naderbij gekomen ontdekte ik het gemis van meren en
groote watervallen en een klein getal van gletschers,

147

waardoor hij bij de bergen van Zwitserland en Tirol ten
achterstaat."

Niettegenstaande dat alles munt het Kaukasisch ge-
bergte met zijne beide hoogste toppen: de Kasbek
(5043 meter) en de E1 b r o e s (5661 meter) door trotsche
natuurtafereelen uit. Van gelijke verrassende schoonheid
en even rijk aan afwisseling is ook het plantenrijk van
het land, dat de Kaukasus met zijne armen omvat.
Men vindt hier den rijksten overvloed van gewassen der
beide gematigde zonen. Terwijl pijnboomen- en dennewou-
den van de duizeling wekkende hoogten op de lachende
dalen neerzien, zingt beneden in den laurierboom de nach-
tegaal, slingert zich de wijnstok om schaduwTijke olmen,
steken slanke cipressen hoog in de lucht als groene torens
in het heiligdom van het woud, ruischt de wind door het
loof van den noteboom, den plataan, den tamariskenstruik
en bloeien in verwonderlijke pracht en grootte de rho-
dodendron en de azalea pontica.

Dichte, onafzienbare wouden, vruchtbaar akkerland,
weelderige weiden wisselen elkander af; de natuur heeft
haren hoorn des overvloeds over deze landen uitgestrooid.
Vol van oorspronkelijke frischheid en kracht — den be-
woners dezer landstreek gelijk, die nog onontwikkeld, maar
tevens door de beschaving niet bedorven zijn — is alles
wat hier de aarde voortbrengt; maar de mensch verstaat
het hier niet, wat de natuur hem zoo overvloedig aan-
biedt , zich ten nutte te maken, en nog vele jaren zullen
er over moeten verloopen, eer de akkerbouw en in \'t al-
gemeen de kunsten des vredes zich hier een vaste woon-
plaats verworven hebben. Maar men moet ook niet ver-
geten, dat de Kaukasus door zijn eigenaardigen bouw
geringe toegankelijkheid heeft. Zoowel de kusten der
Zwarte als der Kaspische zee aan de westzijde zijn
met bosschen bedekt. De boomen die er groeien: beuke
ahorn,- essche,- eike,- lindeboomen enz. bereiken hier
den hoogsten graad van wasdom en van ouderdom, welke

448

de natuur schenken kan. Wilde vruchtboomen hebben
hier zulk een dikte en hoogte, dat de blik van den
reiziger er met verbazing op rust.

De Kaukasus is het vaderland van den druiveboom,
die hier van een buitengewonen omvang en hoogte is. In
Tifli\'s toonde men vóór eenige jaren een druiventros die
veertien pond woog. In de bloeiende dalen van de Koer
wordt veel wijn geteeld, die van Kachethi is bizonder
beroemd. Hier tieren ook uitmuntend moerbeziën en kas-
tanjes , vijgen en amandelen, saffraan en meekrap, rijst en
katoen, tabak en suikerriet.

De Tzj erkessen öf Adighé, die dit bergland bewo-
nen, munten uit door ridderlijkheid, door eenvoud van
zeden en door een schoonen lichaamsbouw; zij nemen
onder de vrije volken van den Kaukasus ontegenzegge-
lijk den eersten rang in. De godsdienst van dit volk is
een vermenging van kristendom, islam en heidendom. Het
kristendom werd hier reeds in de vijfde eeuw ingevoerd
en bleef met korte tusschenpoozingen de heerschende
godsdienst tot de laatste helft der vorige eeuw, toen een
dweepzieke missionair uit Turkije daaraan afbreuk deed,
door met goed gevolg de leer van Mahomed onder de
bergbewoners te prediken.

Van wetenschap en kunst is bij de Tzj erkessen geen
sprake, daar noch de volken van Kaban noch die van
Daghestan ooit een geschrevene taal bezeten hebben.
Slechts poëzie en muziek, deze beide troosteressen der
menschen, hebben zich niet laten verdrijven door het
strijdgewoel, noch door de grootsche, maar wilde natuur
van het land. De dichtkunst, die, voornamelijk in hare
kindsheid, zonder muziek niet kan gedacht worden, is
voor den ruwsten natuurmensch evenzeer een behoefte
als voor den meest beschaafden Europeër. Men kan zich
evenmin een bloeiend woud zonder zangvogels denken,
als een krachtig volk zonder poëzie.

Bij natuurvolken, als de Tzjerkessen, is de poëzie tevens

149

de som van al de wijsheid van het volk, zijn drijfveer tot
groote daden en de hoogste rechter op aarde. Zij wan-
delt door de met bloed gedrenkte dalen en bergpassen
nu eens als een lachend kind, dat kransen in de laurierboschjes
vlecht en er het voorhoofd van den held mee siert, —
dan weder als eene straffende godin, die de fakkel der wraak
in hare hand houdt en daarmee op het gelaat van den laf-
aard en van den misdadiger het brandmerk der verachting
drukt. De poëzie speelt hier dezelfde rol, als eens bij de
oude Grieken, als bij onze voorouders, en in \'t algemeen
bij alle volken, die nog op den eersten trap hunner ont-
wikkeling staan.

Vóór weinige jaren was het land der Tzjerkessen nog
het tooneel van bloedige gevechten; tegenwoordig echter
ligt geen vijand meer op de loer achter de rotsen. Tus-
schen de inboorlingen en de Russen bestaat een vreed-
zaam verkeer, en zonder bedenken nemende van heinde
en ver toestroomende gasten, van welke natie zij ook zijn,
van de beroemde aan den voet van den Kaukasus ge-
legen badplaatsen Kislawodsk en Narganadeuitnoo-
digingen der Tzjerkessen aan om het Kurban-Bei-
ram, d. i. het paaschfeest der Muzelmannen bijtewonen.

Op deze feestdagen roepen reeds bij zonsopgang de M o 1-
lah\'s van de mmarets op melancholischen langgerekten
toon de mohammedaansche bevolking tot het gebed op.
Iets later ziet men lange reien van schitterende equipage\'s,
door elegant in uniform of politiek gekleede cavalier\'s be-
geleid, op romantisch zich slingerende wegen naar de
gastvrije aul, het dorp der Tzjerkessen, heen trek-
ken. Onder de schaduw der oude olmen, walnote- en
mispelboomen, die de steenen huizen der bergbewoners
omringen, leeft en woelt het alles dooreen; recht schil-
derachtig komen daarbij de verschillende kleederdrachten
uit. Met de hem eigen trotsche en tevens vlugge houding
wandelt hier de Tzjerkesser rond in zijn prachtig na-
tionaal kostuum. Naast den hoog wapperenden vederbos

150

op het hoofd van den russischen militair fladdert de tzjader
der Georgische, wier zachte hand zoo lief haar speel-
tuig, de krisolani, weet te bespelen. Niet ver vandaar
ziet men in de beste verstandhouding met elkander de
naar de nieuwste parijsche mode gekleede moskovitische vor-
stin wandelen met de slanke, hoog opgegroeide T z j e r k e s-
s is che. De klassieke schoonheid van deze wordt nog be-
vorderd door het uiterst nette mutsje, dat zij op haar on-
gesluierd hoofd draagt, terwijl eene japon van bont ge-
kleurde zijde haar fijne taille omsluit. Daarover heeft zij
een kaftan, die slechts voor de helft de groen- of rood-
zijden broek bedekt; de sierlijke voeten steken in fraai
bewerkte hooge schoenen.

Ook de k i k o a k o a\'s, Tzerkessiche barden, zonder welke
geen feest kan gevierd worden, bevinden zich hier. Aan
begroeten en vreugdeschoten komt schier geen einde.
Tartaren, Nogeten, Osseten en Kozakken hebben
het verbazend druk onder elkander en zijn nu hier dan
daar, tot eindelijk het feest zelf met dans ingeleid wordt.

Men begint altijd met den danjola der Tzjerkessen.
Alleen jonge meisjes voeren deze soort van kozakschen
dans uit, die evenwel niets minder dan een dans is. Met
neergeslagen oogen zonder zelfs een spier van haar aan-
minnig gelaat te vertrekken, zonder eenige uitdrukking
van sierlijkheid aan hare bewegingen te geven, springen
de danseressen door elkander als de poppen in een ouder-
wetschen draaiorgel, op de maat van de niet zeer har-
monisch schitterende muziek. Aan den danjola sluiten
zich andere nationale dansen aan. Daarop volgen gezan-
gen, wedrennen en schijfschieten, waarna vrij belangrijke
prijzen aan de overwinnaars uitgereikt worden. De Tzjer-
kessen werpen den dzjerid naar het verwijderde doel.
Ook toonen zij hun vlugheid, door onder het harde rijden
een geldstuk van den grond op te rapen. Terwijl het
paard in vliegende galop voortsnelt, buigt de ruiter het
bovenlichaam zoo diep naar beneden, dat hij de kleine

151

munt weet te grijpen; het volgend oogenblik zit hij weer
hoog in den zadel en rijdt verder. Met al deze spelen is
eindelijk de avond gekomen, het schijnsel van tallooze
fakkels schijnt een wedstrijd te willen aangaan met het
licht der maan, die met verwonderlijke helderheid staat
boven de bergen en, nu het feest geëindigd is, den feest-
genoten tot gids naar huis verstrekt. De tonen van de
russische hoornmuziek weerklinken onder den nachtelijken
hemel en wekken de echo in de bergen, waartegen zoo-
vele jaren lang de vlucht van den adelaar gebroken werd.

EEN PAASCHFEEST BIJ DE ADIGHÉ IN DEN
KAUKASUS.

In het stroomgebied van de Koeban heerschte eens
het latijnsche kristendom. Men vindt er heden nog tal
van graftomben met latijnsche opschriften en een een-
voudig steenen 6f houten kruis. Met zekerheid kan men
aannemen dat de Adighé in vroeger tijd het katholieke
geloof toegedaan waren, maar dat zij later tot bijgeloof
vervielen, zoodat alleen het symbool van \'t kristendom,
het kruis, is overgebleven. Om den lezer een begrip
te geven van de tegenwoordige godsdienstgebruiken der
inboorlingen, volge hier de getrouwe beschrijving van een
daarvan.

De plechtigheid had plaats in den zomer van het jaar 18..

Toen wij de plaats der godsdienstoefening genaderd
waren, kwam ons op het eerste gezicht daarvan het »hei-
lige" bosch der oude Druïden voor den geest. Een kring
van hooge, honderdjarige eiken wierp zijn donkere scha-

152

duw op een altaar van ongehouwen steen, waarop zich
een groot, zeer oud, ruw getimmerd kruis verhief. Rondom
het altaar stonden vier jonge stieren, acht lammeren en
acht bokken, die door eenige jonge mannen bij de horens
vastgehouden werden. Op het altaar waren geplaatst
groote schotels met brood, koeken van tarwe- en maïs-
meel, honig, boter en eenige vazen met melk en meede.
Tegenover het altaar midden tusschen de offerdieren stond
een grijsaard van hooge en krachtige gestalte met sneeuw-
witten baard en ontbloot hoofd. Aan weerszijden van
hem stonden twee knapen: die aan zijn linkerzijde hield
drie op elkaar geplaatste houten schotels in zijn handen,
die aan zijn rechterhand drie messen van verschillende
grootte op een rond bord. In een ruimen halven cirkel
om het altaar stonden de mannen met hun pelsmutsen
onder den arm, iets verder achterwaarts een talrijke groep
van vrouwen en meisjes. Ongeveer honderd schreden van
het altaar af brandden in een halven kring dertig vuren,
waarboven groote ketels met water hingen.

De grijsaard voor het altaar bad, zijne oogen stijf op
het teeken des heils gericht. waarvan de beteekenis hem
onbekend scheen; hij bad, zijne lippen bewogen zich; nu
eens strekte hij zijne handen hemelwaarts uit, dan weder
liet hij ze kruiselings op zijn boi\'st vallen. Deze bewe-
ging werd door al de mannen herhaald. Ik naderde zoo
dicht als betamelijk was om den zin van het gebed te ver-
staan. De woorden: Tha da he, tha schuba, tami-
tzjki; Jesha, tha-ok; Mara, thanan; tha,tha!"d. i.
»heerlijke God! groote God 1 Wij armen bidden tot u. Jezus,
zoon van God! Maria, Moeder Gods! God! God!" die door
de geheele vergadering van mannen diep zuchtend, en door
de vrouwen op lang gerekten, treurigen toon herhaald
werden, weerklonken mij onophoudelijk in de ooren. Ik
was niet in staat een ander woord te verstaan, en toen
ik later den grijsaard haar de beteekenis van zijn gebed
vroeg, maakte hij een geheimzinnig gebaar en wilde niets

153

zeggen; ik ben echter overtuigd dat de arme man er zelf
niets meer van wist. Het teeken des kruises werd noch
door hem noch door de aanwezenden gemaakt.

Nadat de vergadering bijna een kwartier lang den grijs-
aard het gebedsformulier nagezegd en nagezongen had,
werd het op eens stil; de grijsaard zette zijn muts op;
zijn voorbeeld werd door al de andere mannen gevolgd,
daarna wendde hij zich tot den knaap aan zijn rechter-
zijde, nam een mes van het bord, keerde zich tot mij,
mij wenkende naderbij te komen, gaf mij het mes over,
dat ik daarna mijn buurman, deze den zijnen moest geven,
tot het den geheelen kring rond was geweest. Snel ging
het mes van hand tot hand, en nadat het zoo door allen
aangeraakt was, kwam het bij den grijsaard terug. Deze
nam nu een schotel uit de hand van den knaap aan zijn
linkerzijde en wenkte, dat men hem het eerste olferdier
zou brengen. Zes flinke jonge mannen wierpen den stier
midden voor het steenen altaar op den grond en hielden
het dier zoolang vast, totdat de grijsaard, steeds onder
het prevelen van de woorden »Tha" enz. het de keel afge-
sneden en het bloed in den schotel opgevangen had. Het
geslachte dier werd nu weggesleept, en nadat ook de drie
andere stieren op dezelfde wijze onder het offermes gevallen
waren, werden d« dieren naar het vuur gesleept, waar zij
verder toebereid werden voor den straks te houden maaltijd.

Op nieuw werden nu de bekende formules door den
grijsaard, die oogen, handen en het bloedige mes naar
het kruis ophief, met luide stem uitgesproken en door de
geheele vergadering herhaald. Daarop nam hij het tweede
mes van het bord, dat evenals het eerste de ronde deed
en w^aarmee de acht lammeren geslacht werden; het bloed
werd in den tweeden schotel opgevangen en de dieren
naar de ketels gesleept. Weer een buiging voor het kruis
en een kort gebed; toen werd het derde mes op dezelfde
plechtige wijs aangeraakt en daarmee de bokken geslacht.
Tot slot weer een kort gebed.

111 154

!| ----

ii i\'

De grijsaard was, in weerwil van zijne kracht en vlug-
heid, welke hij bij het slachten der dieren aan den dag
legde, zichtbaar vermoeid; het slachten had langer dan
éen uur geduurd. De drie met offerbloed gevulde groote
houten schotels werden naast het steenen altaar op een
plaat gezet, en weldra verdrongen oud en jong elkander
om \'t eerst een doekje, een lapje linnen öf ook een vin-
gertop in het bloed te doopen; w^ant zij beschouwen dit
als een goed middel tegen ziekten, zoo van menschen als
van dieren, en tegen tooverij. Ik merkte ook eenige man-
nen op, die een druppel van dat bloed op hun wapens
lieten vallen, maar kon met vragen niet te weten komen,
welk nut dit moest uitwerken.

De eerste handeling was ten einde, de tweede volgde
nu. De ongehuwde jongelingen begaven zich met hen
allen naar de ketels en de vuren en begonnen dapper de
huiden der dieren af te stroopen, het vleesch in kleine
stukken te hakken en het maal te bereiden. Terwijl
mijne reisgenooten hen nahepen — zoo vervolgt onze reis-
verhaler — hield ik mij bij den priester. Wat nü volgde
maakte de eigenlijke godsdienstoefening der gehuwden
uit. De grijsaard stond eenige schreden van het kruis af.
Mannen en vrouwen kwamen na elkander tot hem met ver-
schillende beden en klachten, die door zijn tusschenkomst
den Tha voorgesteld werden. De een had een ziek kind, den
ander was zijn oogst mislukt, een derde klaagde dat hem
zijn vee gestorven öf ontstolen, een vierde dat zijn broe-
der in de handen zijns vijands gevallen was enz. enz. —
De grijsaard hoorde al deze en dergelijke beden van ieder-
een met den grootsten ernst aan, ging na ze vernomen
te hebben telkens tot het altaar, nam zijn pelsmuts onder
den arm en prevelde een wijl; dan ging hij naar zijn vorige
plaats terug om ook de andere beden te vernemen.

Een der geloovigen toonde zich verbitterd en morde
tegen God.

»Wat geeft de groote Tha!" — riep hij luid en met

155 "

van toorn bliksemende oogen uit. — »Altijd ben ik de
eerste bij zijn dienst, mijne schoonste dieren, mijn bes-
ten honig offer ik hem, maar mijne oude moeder blijft maar
altijd bedlegerig, nu al twee jaren, zij kan niet leven en ook
niet sterven! Als hij zich om niemand bekommert, dan
zal \'t nog eens gebeuren, dat allen hem zullen verlaten
en gaan tot den nieuwen god, tot Allah en tot Mahomed,
wat toch reeds velen gedaan hebben!" —

Deze bedreiging scheen den grijsaard niet zeer aan te
staan, hij voer hevig tegen den pruttelaar uit, die ook door
de andere bidders behoorlijk gekastijd werd, en bepleitte
de zaak van den grooten Tha tegen Allah en Maho-
med met groote welsprekendheid.

Thans begon het kris te lijk gedeelte der godsdienst-
oefening. De grijsaard trad naar het altaar, nam een
grooten platten koek in de hand en, zich tot de schare
koerende, sprak hij op ernstigen toon:

»Het brood, dat gij den grooten Tha geofferd hebt,
heeft op zijn disch gelegen en is heilig geworden, eet
van dat brood, en het zal u geluk aanbrengen."

Daarop brak hij den koek in kleine stukken en deelde
ze onder de aanwezen den rond. Vervolgens nam hij een
der houten met meede gevulde vazen en liet allen drin-
ken op de rei af. Nadat ieder van den koek en de meede
geproefd had, herhaalde de grijsaard nog eens de gewone
gebedsformule, die in koor nagezegd werd, en hiermee
was de godsdienstoefenis afgeloopen. De meesten gingen
naar de vuren, anderen groepeerden zich in de schaduw
van het heilige bosch. Allen verbeidden begeerig den
maaltijd.

Zoodra de spijzen gereed waren, werden ze opgedragen.
Meisjes en jongelieden bedienden naar \'s lands wijs de oude-
ren. Allen plaatsten zich in groepjes van zes tot acht per-
sonen om lage, ronde tafeltjes. De met gierstebrij gekookte
offerdieren verdwenen snel onder de tanden der krachtige
Tzjerkessen, wien het nooit aan eetlust ontbreekt. In

156

weerwil van de groote hoeveelheden opgedragen spijzen, bleef
niets over dan de beenderen. De gansche bevolking ten
bedrage van ruim duizend personen nam aan den maal-
tijd deel.

Maar de spijzen, die op het steenen altaar liggen, wor-
den niet aangeroerd. Of ze dienen om een verdwaalden
en verhongerden reiziger te verkwikken, of de groote
Geest laat ze in een stillen nacht door zijne dienaars af-
halen , dat voor een voorteeken van geluk gehouden wordt
Dit wonder heeft ook altijd plaats. Maar de booze wereld
zegt, dat de priester daarin zijn aandeel heeft. Dit is
zeker, dat de offermessen, de schotels en de huiden der
geslachte offerdieren hem van rechtswege toe komen.

Dus eindigt dit half en half homerisch verhaal omtrent
de feestviering van een volkstam in onzen tijd levende,
maar die inderdaad vele gebruiken der oude Grieken en
Trojanen bewaard heeft.

HET EEUWIGE VUUR VAN BAKOE EN DE
VUURAANBIDDERS.

De Kaukasus bezit wel geene eigenlijke vulkanen,
maar is niettemin rijk aan vele vulkanische verschijnselen.
Aan de beide uiteinden vindt men een vulkanisch schier-
eiland: in \'t westen het schiereiland Tam an met slijk-
vulkanen, in \'t oosten Apsjeron met slijkvulkanen en
beroemde naphta-bronnen.

In den jongsten tijd zijn ons bovendien berichten ge-
worden uit eenige andere plaatsen, en wel uit Zuid-

157

Rusland, van naphta-bronnen, die daar gevonden wor-
den en met geweld de omliggende landen overstroomden, ja
de dorpen in brand dreigden te steken. Dit gevaar schijnt
echter weer geweken te zijn, en blijkt nu zoo groot niet
geweest te zijn, als het zich in den beginne liet aanzien.

Hetgeen wij hier laten volgen kan misschien tot ver-
klaring van deze en dergelijke verschijnselen dienen. Het
betreft de naphta 5f, volgens anderen, de reuklooze en
brandbare gas, die op het schiereiland Apsj er on en
voornamelijk bij de stad Bakoe gevonden wordt.

Bronnen, die de witte kostbare naphta leveren, worden
daar slechts weinige gevonden. Dezen zijn dan ook ge-
sloten en verzegeld en worden slechts eenmaal in de
maand geledigd. Daarentegen zijn er wel vijftig en meer
bronnen, waaruit de zwarta naphta in groote menigte op-
borrelt. Deze zijn tot 120 voet diep en worden dagelijks
uitgeschept. Deze naphta wordt naar Bakoe gebracht
en daar als brandstof voor lampen, de keuken en de bak-
kerij verkocht; want in Bakoe heeft men geen andere
brandstof, hoewel de Russen liever gedroogde wortels voor
het broodbakken gebruiken. De rijkste bron levert dage-
lijks 7500 pond naphta op. Al deze bronnen behooren
aan den Russischen staat.

Het eeuwige vuur op het schiereiland Apsj er on
is wellicht het eenige natuurwonder in zijn soort op de
geheele aarde. Het brandt in een langwerpige, onregel-
matig gevormde groeve 120 voet lang en slechts 9 voet
diep. De vloer dezer groeve bestaat meer uit rotssteen
dan uit aarde. Het vuur brandt niet overal even hoog,
de grootste vlam is van 18 voet. De groeve wordt niet
dieper van al dat vuur, dat maar steeds brandt, en even-
zeer vreemd is het, dat de vloersteenen er niet brozer
door worden, ofschoon dit wel het geval is met de kalk-
steenen boven de aarde. Dit »eeuwige vuur" brandt zon-
der rook en zonder reuk. De gansche streek in een om-
trek van twee wersten bevat de stof voor dit vuur. Hoe

158

diep men ook den grond uitgraaft, men kan dien aan-
steken en dan brandt hij voort, tot men er aarde over-
werpt en het vuur er mee bedekt. De groote groeve zou
op dezelfde wijze uitgebluscht en dadelijk naar verkiezing
weer aangestoken kunnen worden. Opmerkelijk is \'t, dat
aan den rand dezer bestendig voortbrandende vuurgroeve
het fijnste gras groeit en van een zeer fraaie kleur, en
dat op 500 voet afstand van die plaats twee goede water-
bronnen en een groote vruchtbare tuin gevonden worden.

Bij dit vuur hielden zich tot voor korten tijd eenige
vuuraanbidders op (thans slechts éen enkele nog), nako-
melingen der oude Perzen, die het vuur in \'t algemeen
als symbool der godheid beschouwden. Het middelpunt
van den vuurdienst vormde de binnenste ruimte van een
grooten witten muur, waar boven vier op torens gelijkende
schoorsteenen uitstaken, uit welker opening de vier groote
vlammen prachtig zich verhieven. Vooral bij nacht, als
deze vuurzuilen den zwervenden schepeling tot vuurbaken
dienen, heeft dit verheven schouwspel een betooverende
uitwerking. Behalve de vier hoofdvlammen aan de bin-
nenzijde van den muur branden rondom de muren nog
een menigte andere kleine vlammen, zoodat van tijd tot
tijd de geheele streek in een vuurzee veranderd schijnt.
De groote muur 5f vuurtempel omvat tevens de arme,
smaaklooze tenten der Hindoe\'s, die hier op bepaalde
tijden eenige dagen met bidden en vasten doorbrengen
en in zulke ijdele ceremonie\'s, gepaard met onnatuurlijke
zelfkastijding, de verheven leer van Zoroaster hebben
doen ontaarden. Deze mannen met hun magere, schier
geheel naakte gestalten zien er met hun verwrongen
gelaatstrekken uit als door de zon verbrande spoken.
Voor \'t overige zijn zij wehswaar geheel onnuttige,
maar ook even onschadelijke wezens, die eigenlijk nie-
mand leed doen dan zichzelven. Behalve Vischnoe
aanbidden zij nog eenige andere afgoden. De koe hou-
den zij voor het heiligste dier, haar te dooden achten zij

159

de grootste aller zonden. Hun eerdienst regelt zich naar
den op- en ondergang der zon. Gewoonlijk bidt ieder
alleen voor zichzelf, daar zij dikwijls door allerlei twis-
ten verdeeld zijn. Dikwijls echter ook —en voornamelijk
bij feestelijke gelegenheden — verzamelen zij zich
rondom hun opperpriester, vergeten voor \'t oogenblik
al hun harrewarrerijen en houden gemeenschappelijke
godsdienstoefening. De plechtigheid begint met een lang
aangehouden klokkengelui, terwijl intusschen de opper-
priester het wijwater gereed maakt en het uit een groote
schelp in een zilveren bekken giet. Daarop spreekt de
geheele vergadering met luide stem een gebed uit onder
luidruchtig gebaar en herhaald buigen van het hoofd. Als
het gebed is afgeloopen, werpen allen zich een tijdlang
ter aarde, waarna de opperpriester hen met het wijwater
besprenkelt en ieder afzonderlijk nog iets daarvan in de
hand giet, terwijl een Hindoe uit een verbazend groote
zeeschelp oorverscheurende tonen voortbrengt. Hierin be-
staat het eigenlijke van den eeredienst.

De »vuuraanbidders" wonen in lage hutten rondom
de brandende groeve op een afstand van twaalf tot acht-
tien voet. Midden in zulk een hut is de grond een wei-
nig uitgegraven en rondom dit gat zijn twee of drie stee-
nen gelegd, waarop de ketel gezet wordt om de spijzen
te koken. Daartoe nemen zij een paar stroohalmen öf
gedroogd gras, steken het buiten aan de »eeuwigevlam"
aan en werpen het onder den ketel. De holte brandt ter-
stond zonder rook öf reuk, en de spijzen zijn spoediger
gaar dan met hout. Bedekt men het gat met een stuk
vilt, dan is de vlam uit. Bij dezen gloed verwarmen zich
de inboorlingen des winters en hebben geen ander licht
noodig. Men steekt eene buis ter lengte van éene el, van
boven met aarde bestreken en van een aarden prop voor-
zien, naast het bed in den grond. Neemt men er de prop
af en steekt men de opening met wat brandend stroo aan,
dan brandt de buis als een licht zonder verbrand te wor-

\'460

den; wil men het licht uit hebben, dan behoeft men er
de prop slechts weer op te doen.

Dit eeuwige vuur wordt ook gebruikt om kalk te
branden. Men hoopt de kalksteenen hoog op, steekt een
bosje stroo aan de vuurgroeve aan en werpt het er op;
op eens schiet dan de vlam uit de aarde met een gebruis
naar boven, en laat men de hoop drie dagen zoo branden,
dan is de kalk gereed.

Buitendien heeft deze landstreek nog een ander merk-
waardig vuurverschijnsel. Na zachte herfstdagen, als de
avondlucht warm is, staan de velden rondom Bakoe in
volle vlam. Dikwijls is het alsof groote massa\'s vlammen
snel van de bergen afrollen; de omliggende bergketen is
dan gehuld in een helder blauw licht. De ontelbare, deels
samenhangende vlammen, die in donkere en warme nach-
ten de geheele vlakte bedekken, jagen de paarden, muil-
ezels en andere dieren schrik aan. De vlam duurt niet
langer dan ongeveer vier uren na zonsondergang, bij ster-
ken oostenwind ziet men haar niet, het meest neemt men
haar waar in October en November. Dit lichtvuur steekt ech-
ter geen brandbare stof aan. Dor gras of riet komt er
nooit door in brand, ofschoon de geheele vlakte met vuur-
vlammen schijnt overdekt te zijn. Zelfe als men midden
in deze vlammen staat, voelt men niet eens eenige
warmte.

De slijkvulkanen liggen tusschen Bakoe en Na-
wagi langs den straatweg ter lengte van ongeveer twee
mijlen. Zij zijn. niet zeer hoog, niet met gras begroeid
en hebben een kegelvormige gedaante en een aschgrauwe
kleur. De aarde is niets dan een zouthoudend leem. Elke
berg heeft van boven een krater met van zout en slijk
doortrokken water, dat opborrelt, om zich heen spat en
overloopt, en, daar het aan den rand van den krater blijft
liggen en opdroogt, verhoogt het den berg. Eenigen die
tamelijk hoog zijn zijn geheel uitgedroogd; nieuwe bergen
ontstaan daar naast, die nu op hun beurt dik slijk uit-

161

werpen en wassen. Ook in andere streken van het land
worden eenige wassende bergen gevonden.

DERBEND.

Deze stad van tamelijk grooten omvang met eene be-
volking van ruim 28000 zielen is aller schilderachtigst
gelegen aan de helling van een berg, die aan zijn voet
besproeid wordt door de wateren der Kaspische zee. Ken-
merkend is de naam van deze stad. Derb end beteekent
»deur", en een deur mag deze stad wel genaamd worden,
die aan de westkust der zee, welke twee werelden verbindt,
een gemakkelijken weg vormt naar het tegenovergelegen
Azië. De overlevering tracht echter een andere verklaring
van den naam der stad te geven, óf liever, knoopt daaraan
een verhaal vast omtrent den oorsprong van dezen naam
in verbinding met den vroeger zoo beroemden Kauka-
sischen muur die hier begint, tegenwoordig echter
grootendeels een puinhoop is, maar eens de Kaspische
met de Zwarte zee, naar men zegt, verbond. De ara-
bische geografen noemen zekeren Kosroës Nusjir-
wan als zijn bouwmeester, en verhalen over hem de vol-
gende sage, die zoo juist den Pers in al zijne list en
sluwheid doet kennen.

»Nusjirwan had vrede gesloten met den koning der
Turken. Om deze vrede duurzaam te bevestigen bad hij
den koning om de hand zijner dochter. De vorst ver-
klaarde zich niet slechts daartoe bereid, maar begeerde
ook een dubbel verbond van vriendschap te sluiten en zelf

11

\'162

de dochter van Nusjirwan te huwen. Deze echter zond
hem, in plaats van zijn eigen kind, de dochter van een
bloedverwant, welke hij aangenomen had en in zijn pa-
leis had laten opgroeien. De Turk bemerkte niets van
het bedrog, liet zijne dochter naar Nusjirwan overbren-
gen en had kort daarna een samenkomst met hem te B e r-
selijé, Avaar schitterende feesten gehouden werden, en
beide vorsten elkander veel vriendschap bewezen.

Eens beval de koning der Perzen aan eenigen zijner
officieren heimelijk des nachts de legerplaats der Turken
in brand te steken. Het bevel werd gehoorzaamd. Nu
echter beklaagde zich de koning der Turken den volgen-
den morgen over de hernieuwing der vijandelijkheden.
Maar Nusjirwan deed alsof hij van de zaak niets wist,
liet echter eenige dagen daarna de turksche legerplaats
opnieuw in brand steken. Als nu de koning der Turken
zijne bezwaren herhaalde en zelfs op voldoening aandrong,
wist Nusjirwan ook nü weer door allerlei verontschul-
digingen hem te vrede te stellen. Daarop echter liet
hij zijn eigene legerplaats in brand steken, die uit ellen-
dige hutten en eenig vlechtwerk van riet bestond, en toen
de dag aanbrak, bracht hij zijne bezwaren bij den turk-
schen koning in met de woorden: »Uwe mannen verkee-
ren dagelijks in mijne legerplaats, ik kan dus hen alleen
verdenken van deze misdaad." — De Turk zwoer, dat het
buiten zijn weten en tegen zijn wil geschied was. — Nu-
sjirwan echter antwoordde: »Mijne troepen zoowel als
de uwe zijn ontevreden over de vrede, die hen van oor-
logsroem en van buit berooft. Als deze toestand zoo voort-
duurt, zullen binnen korter 5f langer tijd de vijandelijk-
heden tusschen mij en u hernieuwd worden, en welke
vruchten zullen wij dan van onze verzoening oogsten,
welke wij pas door een tweeledig verbond bezegeld hebben?
Ge moet mij, om zulke treurige gevolgen te voorkomen,
toestaan, dat ik een grooten muur bouw, die voortaan
onze beiden rijken scheidt. Ik zal daarin een »poort"

m ^

laten brengen, waardoor niemand gaan mag zonder onze
toestemming." — De Turk gaf zijn toestemming en ging
daarop naar zijn land terug.

Daarop liet Nusjirwan een muur bouwen en maakte
daarin een opening, die door »eene deur" gesloten werd.
Hij liet dezen post door honderd ruiters bewaken, ter-
wijl vroeger 50,00ü man daarvoor noodig was.

TE ORENBURG.

Er is wellicht geen zoo vreemde en eigenaardige stad
in gansch Rusland als Orenburg, de voormalige residentie
der Tartaren in het rijk van Astrakan.

Het verleden en het heden, Europa en Azië, beschaving
en barbarisme, het moderne en het nomaden leven, kris-
tendom en heidendom, vrijheid en slavernij, eenvoud en
oostersche weelde, dit alles wordt hier dooreen gemengd
gevonden.

Naast negen kristenkerken verheffen zich binnen in de
stad vier heidensche me dz jed s. Naast de russische vesting-
werken ziet men te Orenburg nog die verhoogde plaats,
welke — ten tijde dat de Tartaren nog in \'t bezit van de
stad waren —• als bolwerk tegen een plotselingen aanval
van ligte ruiterij dienst deed. Naast regelmatige straten
en goed gebouwde, door Russen bewoonde huizen worden
de overblijfselen der tartaarsche woningen bij massa\'s ge-
vonden. Hier verheft zich trotsch en sierlijk de europeesche
bazaar, ginds neemt de aziatische karavanserei de waren
op der reizende kooplieden, die zich op weg bevinden naar
Niezjnii-Novgorod.

m

Bizonder karakteristiek is de stad door haar ligging aan
den rand der woestijn. Hier beginnen de steppen, die
zich zuidwaarts en oostwaarts langs de grenzen van China
naar BokharaenTurkestan uitstrekken en naar Turan
en de Kaspische zee voeren. Hier toch schijnt de plaats
te wezen, waar alle beschaving ophoudt, en waar de
mensch, in stede van een vaste woonplaats en een te huis
te bezitten, een reiziger is zonder vaderland, ja zonder
eenig ander eigendom dan zijn paard en zijn vee.

Hier vloeien de schoone heldere wateren van de S a km ara.
Aan de overzijde van deze rivier ziet gij een woud, —
voor \'t overige echter ook geen spoor van bouw, zoo-
ver uw oog naar den kant van Azië reikt.

Daarentegen trekken lange reien van kameelen, die
met lasten uit het Oosten komen, langzaam voort. Zij krui-
sen elkander met ontzettend groote karavanen van sleden,
die met paarden en ossen bespannen zijn, en naar Europa
trekken. — En daarbij die merkwaardige vermenging van
volken: Baskiren, Tartaren, Meschtzjereken, Tep-
teeren, Mordwinen, Tzj er emissen, Kalmukken,
Kirgizen en Russen! En daarbij dit verschijnsel, dat
de nomadische bewoners talrijker zijn dan de gezeten
burgers. En eindelijk dat groote verschil in gelaatstrek-
ken, kleeding en taal! —

Een levendig schouwspel vertoont Orenburg bizonder
op marktdagen. Op alle openbare plaatsen zitten en gaan
afstammelingen van de daareven genoemde volken, onder-
een vermengd met russische kooplieden, en allen doen er
hun zaken. Anderen koopen schapevleesch voor onge-
loofelijk lage prijzen, dat zij daarna half gebraden
gretig verslinden. Dit is bij de meesten, bij name ech-
ter bij de Baskiren, Kalmukken en Tzjeremissen
afstootelijk om aan te zien, te meer daar zij van alle at-
zichtelijke menschen de afzichtelijksten zijn. Hun breede
en vlakke wipneuzen, hun dikke lippen, hun niets zeg-
gende, schier dierlijke gelaatsuitdrukking en hun morsig-

\'165

heid, die alle begrip te boven gaat, wekken den groot-
sten afkeer. Maar de vrouwen der B a sk iren en Ka 1 m uk-
ken mogen wel uitermate leelijk en afgrijzelijk genaamd
worden.

Prachtig steken daarbij de voorname K i r g i z e n in hun
sierlijke kleederdracht af. Over den wijden langen broek
dragen zij hooge laarzen uit Kasan, kunstig saamgesteld
uit een soort van mozaiek en bontkleurig leder. Bekorte
kaftan van fijn laken öf zwart harig trijp, meestal rijk
geborduurd en met zilveren knopen bezet, wordt saam-
gehouden door een gordel van leder 5f fluweel, waarin
blinkende wapenen steken; het hoofd hebben zij versierd
met de bekende hooge kegelvormige mutsen.

En nu de Tartaren met hun lange kaftans en pelzen
mutsen, de Perzen met hun shawls en prachtig gebor-
duurde pantoffels... en al de koopwaren, die hier door
deze volkstammen te Orenburg ter markt gebracht wor-
den: zijden shawls, perzische doeken en tapijten, indische
stoffen en zuidlandsche gedroogde vruchten, sierlijke paar-
den, pelswerk, thee en huiden, wapens, vilten, sieradiën
en kleedingstukken.

Ook vischkoopers uit het naburige Oeralsk zijn hier
in menigte en bieden hun waren aan: steur, steriet (klein-
ste soort van steur) uit de Kaspische zee, en inzon-
derheid de voortreffelijke kaviaar, die er bij hoopen op de
markt gevonden worden

Dit alles beweegt zich onder en door elkander, vooral
in den omtrek van de aziatische karavanserei, die, door
winkels en koopwaren omgeven, den eigenlijken markt
vormt.

Hier brengen de K i r g i z e n hun massa\'s huiden te koop,
inzonderheid van ongeboren veulens, die hoogen prijs op-
brengen, omdat zij voortreffelijke, warme en sierlijke pel-
zen opleveren.

Dit alles wordt hier aangeboden, verkocht en gekocht
onder een babylonische vermenging van tien tot twaalftalen.

\'166

Daarbij schreeuwen de kameelen, hinniken de paarden,
brullen en balken de kudden, jubelen de grappenmakers,
huilen de bedelaars, zoodat het oor van den Europeaan
niet in staat is dat helsch alarm te verdragen.

Van Orenburg gaat de reis over Astrakan naar de
Kaspische zee, waar wij ons het laatst bevonden.

ASTRAKAN.

Langs een weg, die loopt tusschen sierlijke pachthoeven
en heerlijke wijngaarden, waar de voortreffelijke »astra-
kansche druiven" geteeld worden, nadert men deze stad.
Eerst nog komt men aan een Tartaarsch dorp, dat zich
aan den eenen oever der rivier als een voorstad van Astra-
kan uitstrekt, tot men eindelijk aan den tegenovergestel-
den oever de stad vóór zich ziet liggen, schier bedekt door
de masten van tallooze schepen die in de haven liggen,
maar waarboven de witte kathedraal duidelijk uitkomt.
Nader gekomen ziet men Astrakan schitteren met de
torens zijner negentien grieksche en vier armenische
kerken, zijne zestien tartaarsche medzjeds en zijn prach-
tige Kreml. Als een kroon schittert de op het Kreml
gelegen groote kathedraal Uspenskoi Sobor met haar
vijf van dubbele kruisen en tallooze kettingen voorziene
zwaar vergulden koepels.

Astrakan — waar een levendige vischvangst op de
Kaspische zee gevonden wordt — is voor Rusland de
hoofdstapelplaats, die de handelsbelangen van de verst
verwijderde deelen van Europa en Azië verbindt.

\'167

EEN LIEFDESTRIJD.

De talrijke herdersvolken, die op de grasrijke vlakten ten
noorden van de Kaspische zee een reizend, patriarchaal
leven leiden, zijn over \'t algemeen van een goedaardig
karakter, gastvrij en buitengewoon teeder en gemoedelijk in
hun famiheleven; bij matigen arbeid en weinige behoef-
ten leven zij zorgeloos en laten het vasten en bidden,
alsmede de zorg voor de eeuwigheid aan den priester
over. Dit neemt echter niet weg, dat zij bij de naburige
volkstammen rooven, branden en stelen, zooveel zij kunnen.

Als de zoon den mannelijken leeftijd bereikt en in het
kampgevecht te paard öf in het worstelen, man met man,
eenige overwinningen behaald heeft, wanneer onder zijne
zorg en leiding de kudden welvaren en hij moed en kracht
bezit eene vrouw te beschermen, kiezen de ouders voor
hem eene levensgezellin uit de dochters der steppe. Ook
over de hand der dochter beschikken gewoonlijk de ou-
ders, en daar het zelden aardsche goederen zijn, die zulk
eene keus bepalen , komt deze in de meeste gevallen met
den wensch der dochter overeen. Waar dit echter niet
het geval is, kan de laatste haar lot van een soort van
godsgericht afhankelijk maken. Dit bestaat somtijds in
een vuistgevecht of worstelstrijd tusschen den door de
ouders aangewezen bruidegom en den medeminnaar, die
door de bruid uitgekozen is. De strijders vatten elkander
dan met beide handen in den buikgordel, dringen met
de schouders tegen elkander aan en geven zich de
moeite in deze houding de tegenpartij op den grond te
werpen. Gewoonlijk vallen zij op \'t laatst beiden; over-
winnaar echter is hij, die door een krachtige en behen-
dige wending den val veroorzaakt en daarbij boven op
zijn tegenpartij te liggen komt. — Wil echter de bruid
het lot van haren gehefde öf van haarzelve niet van een
onzeker gevecht afhankelijk stellen, dan vertrouwt zij op

\'108

hare vlugheid in het rijden en de snelheid van haar paard,
waarop zij ontvlucht en waarbij het den mededinger tot
wet gesteld wordt, haar in een bepaalden tijd intehalen
öf van zijne aanspraken aftezien. Is echter hare liefde
zóo groot, dat zij het misnoegen harer ouders niet vreest,
dan zoekt zij onder het dak van den geliefde nachtelijke
bescherming en dwingt daardoor de ouders, reeds den
volgenden dag hun goedkeuring te geven. De harten der
natuurkinderen dulden geen onderdrukking, de liefde
strijdt om de overwinning, en het overwinnend paar er-
langt den priesterlijken zegen.

In de aulen der Kirgizen was geen schooner meisje
te vinden dan Annuschka, de dochter van den khan der
Ischimsche horde. Verscheidene minnaars hadden zich reeds
aangemeld; maar het hart der schoone Annuschka
was harder dan het staal van den dolk baars vaders, en
hoewel deze de hand zijner dochter reeds aan menig aan-
zienlijken vrijer afgestaan had, hij beminde Annuschka
te zeer om haar tot een verbintenis te dwingen.

Ook nu weer hadden zich twee mededingers aangemeld.
Annuschka had, om haar vader niet te krenken, ja noch
neen gezegd, de godsgerichten zouden dus nu weer be-
slissen. Bewijs genoeg, dat het lieftallig meisje niemand
van de twee liefhad. Naar de gewoonte der Kirgizen
was de bruiloftstent reeds opgeslagen. Gister, den avond
vóór het feest, was in de tent der bruid de noodige melk-
brandewijn gereed gemaakt; want won een der vrijers
Annuschka, dan was deze dadelijk zijne vrouw. De
trouwplechtigheid is dan zeer kort: bruid en bruidegom
knielen voor de deur hunner jur te neder, een priester
met de beenen kruiselings onder zich zet zich voor hen.
Eenige gebeden, het werpen der mutsen van het bruids-
paar in hunne jurte, het in elkander leggen der handen
en het in bezit nemen van het bruidsbed is alles wat
gevorderd wordt. Dan viert hymen haar feest. Vallen
echter de vrijers onder het godsoordeel, dan hebben zij

\'169

zich stil aan het lot te onderwerpen. Het toebereide brui-
loftsmaal, bestaande uit thee, theesoep,melkbrandewijn,
schapebouten en andere lekkernijen v/orden dan toch ge-
bruikt, en de oude vriendschap blijft als vroeger.

Heden was het alzoo de beslissende dag. Reeds vroeg
in den morgen hadden zich de maagden van den aul bij
Annuschka aangemeld. Een korte tartaarsche kaftan
van blauwe zijde, een geplooide witte broek onder een
eveneens wit gewaad, dat op de borst met borduurwerk
van bonte wol en zilver versierd is, kleeden Annuschka
sierlijk. Haar lang zwart haar, in twee vlechten kunstig
samengebonden, valt laag over de schoone, gevulde schou-
ders naar voren, omdat zij nog maagd is. Een blauw,
met zilver geborduurd, vierkant kozakkenmutsje siert
haar kopje, en een snoer van gouden en zilveren mun-
ten prijkt aan hals en boezem. Een diepe zucht ont-
snapt hare borst. Maar Annuschka is een vastbe-
raden en kloek meisje. Als het eerste godsoordeel maar
ten haren gunste sprak!... In het rijden, ha! daarbij zal
niemand haar inhalen.

Eene der kirgizische jonkvrouwen speelde op eene met
dunne snaren bespannen luit en begeleidde met zachte
tonen het melancholisch gezang, dat de andere in on-
afgebroken melodie aanhieven. Het waren zachte klaag-
tonen, dat zij de vriendin verliezen zouden, en dat deze
hare vrijheid als meisje, hare gelukkige kindsheid prijs
zou geven.

Daar wordt op eens het bont gestikte pelzen gordijn,
dat de opening der j u r t e sluit, opgeheven, en de eerste
mededinger, omringd van ouders en bloedverwanten, treedt
binnen en begeert de geliefde bruid. Maar schoon hij
verklaart, dat zijn verlangen gegrond is op de toestem-
ming der wederzijdsche ouders, en dat hij zijne toekom-
stige levensgezellin iraaie kleeren, linten, gele schoenen
en ander sieraad zal schenken en haar bovendien nog
zooveel goeds en liefs belooft, dat een steenen hart er

5

170

door vermurwd zou worden, wordt toch de bruid door
de haar beschermende maagden niet uitgeleverd; zij hou-
den haar vast omklemd en schijnen besloten, hare jeugdige
vriendin in bewaring te houden. Een man mag met
jonkvrouwen niet vechten, en zoo trekt zich de bruidegom
onverrichter zake terug.

De jonkvrouwen blijde over deze overwinning dansen
vroolijk in de tent rond, en ook de bruid wordt weer op-
gewekt en vroolijk, in de hoop nog langen tijd een zor-
gelooze jeugd onder het dak van de tent baars vaders
te mogen smaken, als plotseling een groote vrouwen-
schaar , door den bruidegom begeleid, verschijnt. Zij trekken
de lange mouwen over de handen, dansen in wilde spron-
gen om de jonkvrouwen heen, en beginnen nu een strijd,
waarvan de afloop beslissen moet, aan wie voortaan, aan
de vrouwen öf aan de meisjes, de bruid zal behooren.

In \'t begin schijnt deze strijd meer schertsender wijze
gevoerd te worden. Spoedig echter door Annuschka
aangevuurd, wordt hij ernstiger tot dat de talrijker en
krachtiger jonkvrouwen de zege behalen. Na \'t verdwij-
nen der laatste vrouw trekken zich ook de ouders en bloed-
verwanten, als ook de afgewezen minnaar terug, en ju-
belende dansen de vriendinnen om de bevrijde bruid. Maar
deze jubel duurt niet lang; want al spoedig meldt zich
de tweede mededinger aan.

Nu wordt de eerste vertooning herhaald. Daarop ech-
ter slaat de vader der bruid het godsoordeel voor der
vlucht op snellen ros.

Bij volksstammen, als de Kozakken, Kalmukken,
Kirgizen enz., die met hun paarden als samengegroeid
zijn, en onder welke knapen en meisjes van jongs af op
den rug dezer edele dieren doorbrengen, ligt het voor
de hand, een gelukkigen, stoutmoedigen rit over het lot
van twee levens te laten beslissen.

Annuschka ging voor een voortreffelijk rijdster door.
Verdwenen is dus nu al haar angst. Nog eenmaal kust

\'171

zij de vriendinnen , daarop springt zij vlug op haar prach-
tig ros. Het was een »argamak," een turkmenische hengst,
een dier van het ras, dat bij alle steppenvolken door
zijn ongeloofelijke snelheid beroemd is. Een geluid met
de tong en... voort vliegt het paard. Als zij een eind
vooruit is, springt ook de minnaar in den zadel; ook zijn
paard is een uitnemend dier, dat met de snelheid des blik-
sems voort ijlt.

Het is een schoon schouwspel, dat nu volgt: twee
prachtige menschen op twee prachtige harddravers! Zij
in ligte houding op het edele dier gezeten en toch als er
meê samengegroeid... teeder van gestalte en toch stout-
moedig bovenmate, terwijl hare vlechten en de wijde arms-
mouwen haar als de manen en de staart van den hengst
navliegen. —• Hij een jongeling in den bloei zijner ja-
ren ... slank, vurig, behendig en toch overtroffen door de
slankheid, het vuur en de behendigheid van het prachtig
paard, dat hem draagt! zij met vlammende oogen, die
schier van haat bliksemen... hij met van liefde en be-
geerte gloeiende oogen de vluchtende geliefde naziende.

En dan het slaan van de ligte handzweep en het aan-
zetten der harddravers! Als twee spooksels vliegen zij
over de steppe!... Ademloos ziet de menigte toe!... Nu
zijn zij nog slechts stippen, zoover zijn zij... doch iets
later komen zij nader!... Zij maakt een bocht... hij
wil haar den pas afsnijden... nu is hij dicht bij haar, zeer
dicht... maar zie... bliksemsnel wendt zij haren hengst!
Ha! ha!... zij heeft hem in den val gelokt en vliegt nu
in een regte lijn weg... Wat men van hen ziet, \'t zijn
eerst twee ligte stofwolken ... later twee stippen... ein-
delijk is alles verdwenen!

Maar de ouders en verwanten, de bruidsmeisjes en
vrienden, mannen en vrouwen, grijsaards en kinderen,
de geheele aul staat nog altijd onbewegelijk, als door
betoovëring versteend... sprakeloos... met kloppende
harten... de oogen wijd opengespalkt... de onafzienbare

\'172

ruimte met hun blikken doorborende... vol verwachting
en in de uiterste spanning.

Een kwartier gaat voorbij— een half uur!

Ha!... weer gaan ligte stofwolken op!

»Zij zijn het!" — »Zij zijn het!"

Heeft hij haar als zijn buit bij zich op zijn paard en
laat hij haren hengst achteraan komen ?... Of.. ijlt zij hem
zegepralend vooruit?

»Ja, zij is \'t die overwint."

»Annuschka! Annuschka!" juichen de meisjes door
het luchtruim.

De gedaanten worden grooter, hoemeer zij naderen.

»Ja, ja! Annuschka overwint!"

Thans snort zij daarheen... hij is haar nabij!... De
wijdt gespalkte neuzen van den hengst blazen en snui-
ven... de oogen staan wijd open en schieten vuur... zijne
ligte pooten raken schier den grond niet meer aan!...

Holla!... ho!... holla!... Heeft het dier vleugels ?...
slechts twee paardslengten zijn zij van elkander af... Vree-
selijk!... zie hoe de hengst over een distelhaag springt...
dan over een diepen kuil... weer over een op den grond
rustend kameel... Gewonnen!... gewonnen!... gewonnen!

Annuschka, niet ingehaald, houdt op bij de jurte
harer ouders, van waar zij is afgereden. Ligt als een veer
vliegt zij van het paard, den ouders en de vriendinnen
in den arm! Annuschka is vrij!... Ook de tweede min-
naar trekt zich teleurgesteld terug.

Een oogenblik later is er groot gejuich in de tent van
Annuschka\'s ouders. Een woest zwelgen in de geheele
aul... en daarbij twee ernstige gezichten en twee be-
droefde harten.

Maar de nacht komt en bedekt alles met haar zwarten,
met sterren bezaaiden mantel... allen zinken vermoeid
den slaap in de armen, slechts éene niet____Annuschka.

Zij waakt en luistert, of uit de kudde baars vaders
niet een eigenaardig geluid zich zal laten hooren, die

___m_

haar de nabijheid van haren geliefde verkondigt. Ja wer-
kelijk , het welbekende geluid dringt tot hare ooren door,
en spoedig vindt zij in de nabijheid van hem in de tent
haars vaders vergoeding voor de doorgestane angsten.
Vertoef, o nacht! Want als de dag zijn gulden oogen op
zal slaan, verzinkt in den nacht een andere schoone hemel!

EEN TYPE UIT HET RUSSISCHE DORPSLEVEN.

Steven Makarief was een boer in het gouverne-
ment Koersk. Zijne moeder had hij vroeg door den
dood verloren. Zijn vader, een oud werkman, gehard door
den arbeid, had hem een strenge opvoeding gegeven en
zijn eenigen zoon een onbepaalden eerbied ingeprent voor
het vaderlijk gezag. Het huis, dat de oude Makar be-
woonde , was zijn eigendom; daarbij behoorde een groote
lap grond, met vruchtboomen beplant, daarnaast een moes-
tuin, waarin hij groenten en aardappelen teelde. Van
balken opgebouwd, in de reten zorgvuldig met mos en
hennep toegestopt, rustte het op een grondslag be-
staande uit opeen gestapelde keien, zoodat alle vochtig-
tigheid geweerd werd. Een trap, van buiten aangebracht,
leidde naar een somber voorvertrek, dat tevens tot
spijskamer diende. Vervolgens kwam men in een kamer,
welke haar licht ontving door drie kleine vensters, van
dikke groenachtige glasruiten voorzien. Een ander vertrek,
kleiner dan het vorige en door een steenen oven verwarnid,
was in later tijd aan de oude woning aangebouwd.
Voorts bevatte het huis een ruimen zolder en een stal,
waarin twee koeien en twee kleine paarden stonden. De
ramen der vensters en het puntige dak waren ver-

\'m

sierd met nette houtsnee-figuren. De oude Makar had
ze eigenhandig gesneden en ook de eikenhouten balken,
waarvan het huis gemaakt was, zelf uit het bosch gehaald.
Vaak zeide hij niet zonder eenigen trots: »Ik heb mij mijn
huis zelf gebouwd."

Men hield hem voor rijk. In zoover was dit waar, dat
hij in eene hem alleen bekende, geheime plaats twee- of
driehonderd roebels bewaarde.

De zoon van Makar was de eenige erfgenaam van deze
goederen. Geheel verschillend van zijn vader, die altijd
een somber en norsch gelaat toonde, bezat Steven een
vroolijke en opgeruimde natuur. Hij lachte met de meis-
jes onder het schoven binden, en des zondags behoorde
hij onder de eersten, die zich vermaakten met het schom-
melspel, —een uitspanning, waarmee de russische jeugd
soms uren lang zich weet bezig te houden.

Op de bank voor zijn isba gezeten zag de oude Makar
met een minachtenden en misnoegden blik op deze ver-
maken neer. Toen de avond viel, traden de beide man-
nen zonder een woord te spreken naar binnen, aten samen
en gingen naar bed, na met een paar woorden de werk-
zaamheden voor den volgenden dag te hebben geregeld.

Eens op een avond bij den maaltijd sprak de oude tot
Steven: »\'t Wordt tijd voor u om eene vrouw te ne-
men." — Steven was toen 19 jaar oud; maar de rus-
sische boer trouwt gewoonlijk vroeg. — Op dit gezegde
van zijn vader veranderde hij van kleur, maar antwoordde
niets.

»Ik heb de vrouw gevonden, die u past — ging de va-
der voort — en \'k heb reeds voorstellen gedaan in uw
naam; de zaak is in orde, zondag zullen wij gaan."

Steven bewaarde het stilzwijgen en ging intusschen
voort zijn zwart brood te vermalen met zijne blanke en
scherpe tanden.

Het lieve meisje, dat de ganzen van haren heer op twee
wersten afstand van daar hoedde, kwam hem voor den

\'175

geest, met haar vroohjken lach; de dochter van den ouden
boschwachter was ook zeer schoon, trots haar ernstig
voorkomen, en een tal van andere meisjes, alle in het

dorp geboren____ De gedachte aan trouwen herinnerde

hem de vele half teedere, half gekscheerende woordjes,
welke hij dien avond op zijn terugkeer van den arbeid
met haar gewisseld had.

»Nu, waarom antwoordt ge niet?" zeide de vader op
ruwen toon. »Als een vader eene jeugdige en rijke vrouw
voor zijn zoon opzoekt, moet deze dan niet zeggen:
dank u?"

Steven ging opstaan, wierp zich tot driemalen voor
zijn vader op de knieën, zoodat de krullen van zijn kastanje-
bruin haar den grond aanraakten, en zich opheffende zeide
hij: »Ik dank u, vader. Wie is de jonge dochter, die gij
als bruid voor mij uitgekozen hebt?"

»Irina, de tweede dochter van Var lam van het dorp
Gorki. Hare oudste zuster heeft indertijd eene koe en
vijftig roebels tot bruidschat mee gekregen. De jongste
zal evenveel hebben. Ik heb u een nieuwen armiak en
hoed gekocht; gij zult die zondag aantrekken, als gij haar
het hot gaat maken. Zondag vóór pinksteren zult ge
trouwen."

»Vader!" — bracht de jonge man beschroomd in —
»men zegt dat de dochter van Var lam zeer trotsch is.
Zal zij een eenvoudigen boer, als ik ben, aannemen?"

»Zou zij durven weigeren, als de ouders het willen?"
antwoordde de grijsaard. Steven begreep nu, dat het
vergeefsche moeite zou zijn om zich langer tegen den wil
van zijn vader te verzetten; hij boog het hoofd en ging
slapen. Het meisje, dat men voor hem bestemd had,
beviel hem niet. Zij was trotsch, ligtzinnig, en meer dan
eens had haar vader haar geslagen om hare behaagzucht.
Hoe meer de zondag naderde, destemeer zag hij er tegen
op haar het hof te maken

Maar hij moest een besluit nemen, en noch zyn vader

\'176

noch Var lam zouden het gedoogen, als hij niet ging.
Om kort te gaan, het bezoek werd door hem afgelegd.
Langzamerhand geloofde hij zijn afkeer te hebben over-
wonnen, en zóo kwam toch het huwelijk op den bepaal-
den tijd tot stand.

Na de voltrekking van het huwelijk trok de oude Makar
zich in zijne kamer terug, welke hij gebouwd had naast
die der jeugdige echtgenooten. Zijn sombere aart hield van
de eenzaamheid. Als hij zijn werk maar kon doen zoolang
de zon scheen, en \'s avonds rustig in zijn hoekje gezeten,
het vee naar den stal zag terugkeeren, dan was hij vol-
daan.

»Ik vind het jammer, dat ge geen kinderen hebt," zeide
hij tot Steven eenige uren vóór zijn sterven, »\'t zou goed
voor uwe vrouw zijn, kinderen te hebben om optevoeden.
Als zij verkeerd doet, sla er dan op los, ontzie haar niet,
zij heeft te weinig vrees voor u." Dit zeggende blies hij
den laatsten adem uit. Zijn zoon liet hem begraven, be-
weende hem een tijdlang en vergat hem daarna geheel.
Hij miste het norsche gelaat van den grijsaard niet aan
den haard. Evenwel bemerkte hij voor \'t eerst, dat hij
in zijn huis niet te huis was.

Irina hield niet van haar man; zij had hem aangeno-
men, omdat hij schoon, groot en welgevormd was; want
de boerinnen in Rusland koesteren een minachting voor
kleine mannen, zooals zij een mager schaap met verach-
ting zouden aanzien. In huis leefden man en vrouw als
vreemdelingen voor elkander. Zijn het anders de kinde-
ren en de gemeenschappelijke arbeid, die de huwelijks-
banden nader toehalen, hier was dit het geval niet; want
Irina had geene kinderen en was rijk genoeg om \'thuis
te blijven, terwijl haar man naar het land ging. Zij bleef
dus gewoonlijk \'t huis om \'t vee te voeden, boter te ma-
ken öf de kleeren te verstellen; maar de dag viel haar
lang. Steven bespeurende dat zij niet naar hem ver-
langde , gewende zich \'s avonds met de ouden van het dorp

177

te blijven praten, eer hij naar huis ging om te eten. Zijne
vrouw verweet hem zijne afwezigheid niet. Waarom zou
zij \'t ook doen? Zij miste hem toch niet. Op hare beurt
maakte zij, vooral des zondags, met de vrouwen uit den
omtrek plan om uittegaan. Haar man, die haar nimmer
vergezelde, liet haar in al deze dingen de volkomenste
vrijheid, zoodat zij gaan kon waarheen zij wilde.

Eens echter, toen Steven van de markt kwam, ont-
moette hem eene bejaarde boerin, die zijne moeder ge-
kend had. Deze hield hem staande en zei: »Uwe vrouw
is alweer uitgegaan naar Pretchistinskaïa; zij heeft daar-
voor uwe beste kar en uw beste paard genomen.

»Dat weet ik wel!" antwoordde de jonge man.

»Gij moest dat niet toestaan. Steven Makarief; uw
overleden vader zou het zijne vrouw niet vergund hebben,
en niet één verstandig man. Men zal van u praten, als
ge zoo voortgaat; men zegt nü al, dat gij van uwe vrouw
niet houdt. Zij zegt het zelve. Gij slaat haar nooit; dat
bewijst genoeg, dat zij gelijk heeft."

»\'t Is zooantwoordde Steven.

Deze les ging niet verloren; \'s avonds toen hij \'t huis
kwam, gaf hij Irina een paar oorvegen, waarvan zij ver-
scheiden dagen de litteekens droeg. Deze daad verhief
Steven op eens in de achting zijner medeburgers. En
Irina? Door haar te ontzien, zooals hij vroeger deed,
had hij, meende zij, haar eerder onrecht aangedaan, dan
een gunst bewezen. Maar toch veranderde dit hare ge-
zindheid voor hem niet, in hunne onderlinge verhouding
kwam niet de minste verandering, hoezeer ook vrienden en
bekenden hem gelukwenschten met zijne huwelijksliefde.

Zóo brachten de beide echtelingen hun leven door tot
aan hun vierde huwelijksjaar, toen de emancipatie
kwam. Daar men zich met den landheer niet kon verstaan,
zond de gemeente twee afgevaardigden naar de hoofdplaats
tot den gouverneur van het district om de zaken der
landverdeeling voor goed te regelen.

11

\'178

Een der afgevaardigden, die gekozen werden, was
Steven. Deze keus viel te meer in zijn smaak, naar
mate hij tot het zwervend leven overhelde en volstrekt
niet gehecht was aan zijn geboortegrond, nog veel minder
aan het huis, waar hij zulk een ongelukkig leven had. Hij
vertrok dus en liet zijne vrouw alleen achter.

De onderhandelingen ten behoeve der gemeente hielden
anderhalf jaar aan. In dezen tijd was bij Steven, die
met de beschaving van de hoofdstad in aanraking geko-
men was, een echte koopmansgeest wakker geworden. Om
zijn ledigen tijd te besteden begon hij een kleinen handel
te drijven in vee, die hem geen geringen winst ople-
verde. En — daar hij nu eens om een nieuw op-
gevatte handelsonderneming voorttezetten, dan weder om
geleden schade te herstellen gedwongen was te blijven,
en ook het gemakkelijke stadsleven hem meer aantrok dan
de onverschillige figuur van Irina, —bleef Steven drie
jaren lang uit, tot eindelijk een soort van heimwee naar
zijn geboorteplaats hem naar zijn woning deed terug-
keeren.