Yn voornemen is, gunftige Lefer , een
Toonneel te bouwen , om op het felve de
Afbeeldingen en Befchrijvingen van de
Steden des Aertrijcks te vertooiien. Ghy
fult, geloof ick, met my oordeelen, dat het
een wiehtigh werck is,van meer dan gemeenen arbeit,on-
eindelijcke koften, en by het leven van een menfch naeu-
lijcks te bereicken. Ickfal evenwel aenvangen,en met on-
vermoeiden yver, foo veel mogelijck is , voortgaen, niet
alleen met dit,maer ooek met onfen Atlas (van welke alree
vier ftucken uitgegeven lijn , en het vijfde onder de Pers

is) tevercieren en vermeerderen, tot het einde mijner ja-
ren , welcke ick ten beften van \'t gemeen altijt fal trach-
ten te befteden.

lek begin dan, om verfeheide infiehten, eerft met Ne-
derlant; want ick dat, als mijn Vaderlant, beft kenne> en,
volgens de wetten der Natuur, nieeft bemin. Voegh hier
by,dat Neêrlant in defe eeuw het eenigh Toonneel is van
de dapperfte verrichtingen des geheelen Aertbodems,
waer op de grootfte Oppervorften hunne hartstochten
aen de weerelt vertoonen j foo dat overlang de treffelijck-
fte verftanden hunne óogen herwaerts gekeert hebben:
want foo ghy u voorftelt de gedurige oorlogen,die,federt
tachtigh jaren, met de meefte krijgelheit, tulfchen fulcke
machtige en ftrijtbare Volckeren, gevoert Hjn ; waer in
foo veel legers en rijckdommen verfmolten, landen en
fteden verdorven , en ontallijcke gruwelen en bloetftor-
tingen gedaenfijn y ghy fult met my moeten bekennen ,
dat aen defe Landen, die alle andere van de geheele wee-

relt tot een helder voorbeelt ftreeken, d\'eerfte plaets toe-
komt. Nadien ooek de Vrede , die men geloofde dat in
eeuwige ballingfehap van hier verllooten was , tegen
yders hoop en verwachting , foo geluckigh weder in-
gevoert, en op vafte zuilen geftelt is j en dat wy nu
fien 5 dat d\'overwinnaers ooek overwonnen können wer-
den : want de Koning van Spanje s enonfe doorluchtige
Vaders de Heeren Staten, na foo veel overwinningen bei-
de onverwonnen, verwinnen fich felve, in \'t aengaen van
een eeuwige Vréde • waer door het fchijnt, dat fy den oor-
logh, ja d\'overwinning felf, te boven gaen, en ons een ge-
durige ruft beloven. Hoe geluckigh fijn wy, die defe tijdt
beleven 1 dewijl wy fien \'t geen onfe voorouders onmoge-
lijck achten, wy naeulijcks gelooven, ja onfe nakomelin-
gen van verbaeftheit fal doen verftommen, Defe verwin-
ning van fich felf ( wiens weerga de weerelt nooit fach,
nocht fien fal, dan na dit voorbeelt) heeft ons de Vrede,
van vele gewenfcht, en van niemant gehoopt, voortge-
bracht. Nu wenfch en bid ick,en al die met my \'t gemeene
beft oprechtelijck beminnen, dat defe geluckige fpruit
van foo een edelaerdige moeder dagelijcks groeye,tot de
genoeghfame grootte en fterckte van een algemeene ruft.
Maer waer vervoert my donuitfprekelijcke foetheitvan
de Vrede ? Ick keer, en laet die befchrijving aen d\'aller-
geleertfte tongen en pennen; fy füllen genoeghfame ftof
en arbeidt vinden.

Ick offer u nu Nederlant in twee deelen, verciert met
de namen van Koninglijck, en Vereenighd : \'t een vervat
de Steden van de Nederlanden onder des Konings ge-
biet;\'t ander die van de Vereenighde Nederlanden onder
de regering der Staten^ welcke afdeehng hen,buiten twij-
fel,niet mishagen fal,om datfe door haer felf gedaen is^ en
daerom ooek niemant onaengenaem behoort te fijn. Ont-

ick ondertuflchen Italien, oock in twee ftucken, gereet
make; waer in ghy de wonderen van den voorleden en te-
genwoordigen tijt fult aenfchouwen. De genegenheit die
ick dat lant toedraegli, om dat \'et eenige tijt de foetft.e
verblijfplaets mijner jeught geweeft is,verbint my,dat het
terfbont op mijn Vaderlant volgh. Daer na fal ick over-
gaen in Spanje,om dieSteden,en wat in de felve fchoon en
wonderlijck voor \'t oogh is, te vertoonen en bcfchrijvcn j
en voegen daer by \'t gene onder \'t gebiet van die Koning
in de Ooft» en Weft-Indien is,met de plaetfen weicke onfe
Neêrlanders in die geweften befitten,alles gedeelt in drie
ftucken. Van daer meen ick in Vranckrijck te gaen, het
welck, om fijn wijtftreckende grootte, en menighte van
fteden,verfcheide ftucken eifcht: waer toe de wetenfchap
en goede wil der gener, die vermogen hebben in foodani-
ge faken, en hun Vaderlant endefekunften beminnen,
feer dienftigh wefen fal. Engelant en Schotlandt fullen
oock hun plaets krijgen ^ want ick alree veel ftucken daer
van gereet heb, die ick opmake ^ en wende voorts alle
vlijt aen, om by een te vergaderen, wat van de Noortfche
landen, als Sweden, Denemarcken, Noorwegen, en die
meer na \'t Ooften ftrecken,als Polen,Mofcovien en Griec-
kenlant, te bekomen is j op dat uwe hope en verlangen
niet te vergeefs fy. Duitflantmeyn ick niet aen te roe-
ren , dewijl Mattheus Merian fijn kunft daer aen getoont
heeft: en op dat ick oock te raffer in mijn voornemen
van dit Tooneel der Steden, en onfen Atlas te volmaken,
voortgaen mach. Indien iemant iets, \'t gene hy tot verbe-
tering oft vermeerdering van dit Werck dienftigh acht,
kan bybrengen, om het te helpen vercieren en verheer-
lij eken , hy gelieve het my deelachtigh te maken ; op
dat hy fijn Vaderlandt, de nakomelingen, en my in \'t by-
fonder een aengenamen dienft bewijfe, en aen hem ver-
plichte.

Ertoef hief een tvejnigh 3 eer ghy verdef gaet om diï BöJeck te deurßen ^ en
\'Vergun my, dat ick u noch iets hekent make^

Jck \'Vertoon u in dit \'Deel d\'oAf beeidigen der Steden <van V Vereenighde
!J^dérlan\'t, met haf e Befchrijvingen, doch ßodanigh, als ick die heh können
hekomen. Wat de Steden belangt, ick geloof, datfe uwe begeerte, om dat \'er
geen koflen nocht arbejt aen gejpaert ü j vernoegen füllen : maer van fommige "Befchrijvingen
durf ick mj \'t felve foo vaH niet beloven ; w^nt men kan die , fonder gunH en bevel der
ijhtagifraten uyt de archiven en ßadts boecken niet verkrijgen : en dewijl fulcks geen werck
v\'oor een eenigh menfch is, heb ick aen verfcheyde mijne vrienden verficht, dat yderfijn vermo-
gen en vlijt geliefde te befleden,om al \'t gene bj te hrengen,dat tot eer en cieraetvan hun geboort-
fladt konde ßrecken : doch ick ben feer i^ejnigh aen hare naerßighejdt verplicht • maer y daer
doorben af keer gekregen hebbende, om van andere mm bekende iets te begeeren, genootfaeckt ge-
nveeli tot de gemeene vrienden, dat fijn geachte Schrijvers, (welcke Koning Alphonfus doode en
de btße Raetsbeeren noemde) die in V Latyn oft andere talen de Nederlanden befchreven hebben,
mijn toevlucht te nemen, \'En dezuijl my , die aÜeen ben , de Tijdt niet toelaet alles felf te doen,
heb ick aen anderen, bequaem om mijn voornemen uyt te voeren, daer toe ordre gegeven : defe
hebben, op de wijfie der bjen , het befie uyt aÜe bloemen van welfj?rekentheyt en geleertheydt, tot
defie fiaeck dienfiigh, vergadert, en V fielve yder op fijn plaetfi gevoeght. Indien ghy dat niet ge-
noegh acht, maeck my iets beters deelachtigh ; ick fal V met danck ontfangen, en tot verbetering
van dit werck gebruycken. Kon ick v)an de Burgermeeßeren en Regeerders der Steden de gun ft
verwerven ^ dat het haer geliefde, door hare voornaemfie amptlieden, my bekent te maken, wat
fj noodigh vonden hier by te voegen, af te doen, oft te veranderen , ick fou den hoogen top \'van
mijn begeerten en wenfchen bereycken ; en met heet er yver , om d\'andere deelen der weerelt te
\'volmaken en uyt te geven , ontfieken worden : met een vaU \'vertrouwen , dat d\'uytlantfihe 3
nae het voorbeelt van d\'onfe genoodight, niet fi^Üen weygeren het "uoorfeyde gunfielijck na te vol--
gen. Ick heb de regeering njan oAmfierdam, de grootfie en vermaertße in dit Deelsen om dat my
die beft hekent was, wat hreeder dan van andere fieden,(die meeïl alle op de felve wijfie, oft met
w^ynigh verandering, befliert worden) \'verhaelt; op dat ick ooek anderen daer door mocht op-
-wecken, om \'t fielve, in V hefichrijven van hare geboortfleden, te doen, Gebruyck dit onder^
mßchen tot uw voordeel, Lefir, en laet uw genegenheydt tot my niet minder fijn, dan de mijne
is tot het Gemeene befie.

Koning van Caftilien, van Leon, van Arragon, van
beyde de Sicilien, van Hierufalem,&c. Eerts-Hertoge
van OoftenrijckjHertoge van Bourgoignen, van Loth-
rijckjvan Brabani:,&c. Onfen feer lieven ende getrou-
wen die Cancellier ende luyden van Onfen Rade,geor-
donneert in Brabant,ende allen anderen Onfen ende Onfer Vaflallen ende
der fmaire Heeren Richteren, lufticieren ende Officieren Onfes voor-
fchreven lants van Brabant > faluyt. Wy hebben ontfangen die fupplica^
tie van loan Blaeu van Amfterdam, dat Ons geliefde hem te verleenen
0(£lroy ende Privilegie, voor hem ende fijne naekomelingen, alleene in
defe Onfe landen van Brabant ende van Over-Mafe,om te mogen maec-
ken, drucken, uytgeven ende verkoopen foodanigh N» magmm
Theamrn Urhim Mgicm, als hy tegenwoordigh van fin is uyt te geven in
twee ftucken j het eene, inhoudende de Steden van de Nederlanden
ftaende onder Ons gebiedt, aen de welcke hy hetfelve oockgededi*
ceert ende toege-ejgent heeft j het ander, begrijpende de Steden van
de Vereenighde Nederlanden, ende der naburige, onder het gebied der
felverj met expres verbodt aen allen ingefetenen defer Onfer Neder-
landen , ende landen onder de felve forterende, dit Nowm m magmm rhea-
trum Urhim Belgicx Regia, endc oock hetBelgim Faderata > foo het tegenwoor-
digh is, ofte naederhandt by hem Suppliant van tijdt tot tijdt foude
mogen worden vermeerdert, verandert oft verbetert, in een, twee ofte
meer ftucken, nu oft ooit na defen by hem uyt te geven. Waerom foo
is \'t, dat wy defen aengefien, genegen wefende ter bede des voornoem-
den Suppliants, hebben den felven geoorloft, geconfenteert, ende ge-
oflroyeert, oorloven, confenteren ende odroyeren by defen het voor-
feyde T^oniwm m^gTiufyi ^heMtuifi Ï4rhiim JBdpCit Kegi^, cndc OOck hct ^slgic^
Tcßderats,, te mogen drucken, verkoopen ende diftribueren alomme bin-
nen defen lande van Brabant ende andere van Over-Mafe, daer het
hem goetduncken ende gelieven fal, fonder daerom tegens Ons, Onfe
ordonnantiën, verboden ende placcaten te misdoen : interdicerende
ende verbiedende allen anderen Prenters ende Librariers \'t gene voor-
fchrevenis, in negen naeftkomende jaren naer te drucken ^ ofttecon-
terfeyten, oft elders gedruckt in defe landen te brengen, oft te verkoo-
pen i op pene^als naerder in d originele van defen begrepen is^by elcken
van den genen te verbeuren die het contrarie daer af doen fal^ want On^
alfoo gelieft. Gegeven inOnfe ftadt vanBrufTele den negenden dagh
der maent van February van den jare ons Heeren duyfent fes hondert
negen-en-veertigh, ende van Onfen Rijcken het negen-en-twintighfte.

E Staten Generael der Vereenighde Nederlan-
den , allen den genen die defen füllen fien ofte
j hooren lefen, faluyt : Doen te weten , dat Wy
I geconfenteert, geaccordeert en geodroyeert
I hebben , gelijck Wy confenteeren, accordeeren
I en odroyeeren mits defen aen lohannes Blaeu
\'van Anifterdam, dat hy voor den tijdt van een-
en-twintigh naeftkomende jaren, met fedufie van allen anderen,
in de Vereenighde Nederlanden, Geaflbcieerde Landtfchappexi,
Leden en Steeden van dien, fal mogen maecken, drucken, uytge\'
ven ende verkoopen feecker ftuck wercks,beftaende in twee dee-
len , geintituleert J^mn ac Q:Magmm Theatmm Vrhium \'Belgien , het eene
befchrijvende de Steden van de felve Vereenighde Neederlanden,
ende van de naburige van dien, ende het andere ofte tweede be-
grijpende de Steden van de Neederlanden, ftaende onder het ge-
biedt van den Koningh van Spagnien,- verbiedende allen ende
eenen yegelijcken Ingefetenen van de gemelte Vereenighde Ne-
derlanden, Geaflbcieerde Landtfchappen, Leden ende Steden van
dien , binnen de voorfz tijdt van een-en-twintich naeftkomende
jaeren, het voorfz Werck, beftaende in twee (lucken, in \'t geheel
ofte ten deel, in \'t groot oft kleyn formaet nae te maeien, druc-
ken , uytgeven ofte verkoopen, ofte elders nagemaeckt ende na-
gedruckt hier te lande te brengen, om gebruyckt ofte verkoft te
worden, fonder confent van den voornoemden lohannes Blaeu
op verbeurte van alle de nagemaeckte ende naegedruckte Werc\'
ken, ende daerenboven van fes hondert Carolus guldens, t appli-
ceren daer van een derdedeel tenbehoeve van den Officier die de
Calangie doen fal, het tweede derdendeel ten behoeve van den
armen, ende het refterende derdendeel ten behoeve van den voor-
noemden lohannes Blaeü ; Ende dit alles fonder prejuditie van
alle voorgaende generale ende particuliere conceflien behoude-
lijck nochtans dat den meergenoemden Blaeu gehouden fal fijn op
defen Onfen Odroye te verfoecken oock t\'obtineeren Attache
van de Provincie ofte Provinciën alwaer hy fijn voorfz Werck fal
willen maecken , drucken, uytgeven ende verkoopen. Gedaen in
den Hage, den een-en-twintichften Novembris feflrien honderdt
acht-en-veertich,was geparapheert W. van Haren", noch lager
ftont, ter Ordonnantie van de Hoochgemelte Heeren Staten Ge-
nerael , was onderteyckent Cornelis Mufch, 1^48, ende had een
opgedruckte fegel van de Hoog: Moog: Heeren Staten Generael

Ehalven de Ridder-
fchap , worden in
Gelderlandt de vier
voornaemfte fteden
Nimmegen > Ruer-
mondc^Zutphen en
Arnhem , voor de
Hooft-fteden des
Herroghdoms ge-

houden. Want het gantfche Imdt wordnn
foo veel Quartieren, het Nimmeeghfch,
Ruermondtfch, Zutphenfch en Arnhemfch
gedeelt,welcke ieder ftaen onder die Hoofc-
ftadt naer \'reick fy genoemt fijn.

Onder Nimmegen worden twee fteden be-
grepen, Tiel en Bommel: fes groote Voogh-
äyenjte weten^het gebiet oft Rijck van iUm-
megeriidc landen TufTchen Maes en Waalde
Over- en Neder-Betuw;, de Tieler- en Bom-
meler-waerdt,in(gelijcks Beeft enRenoy. In
defe heerlijckheden fijn drie dorpen, Baten-
burgh. Gent, en Maes-bommel, die fich ee-
nige ftadts-rechten toefchrijven. Daer fijn
oock over de vijftigh Ridderlij cke floten en
erf-heerlij ckheden,vele met halsrecht,en ve-
le met burger-recht begiftight. Oock fijn er
vijf groote fchanfren,welcke door een uytge-
iefe befetting van foldaten bewaert worden;
Schencken-Tchans aen t hooft des Eylandts,
door Marten Schenck gebouwt: Knodfen-
burgh,tegen oyciNimmegen-Ac Naflbufche,
aen het eylant Voorn; de Schans S. Andries
van de Cardinaql Andries van Ooftenrijck
tuflchen en aen de Waal en Maes gebouwt5
en de vijfde light by Hemert.

Onder de voornaemfte fteden is Nimme-
gendc eerfteen als Hooft-ftadtdes gantfchen
landts, welck light op de eerfte heuvel van
de zeeftrandt af, op de Franfche oever en
de uyterfte voeten der Kleeffche bergen, op
een plaets door de nabuurige ackers, wey-
den, en een wout, feer vermaert cn genoegh-
lijck, van waer men de feylen der fchepen in
vier rivieren, de Maes, Waal,Rijn en YfTel
ce gelijck fien kan.

Het wooïdt Nimmegen tuyght door de
uytgang felf, dat het oorfproncklijck van de
Celten is j het felfde, eertijdts aen veel fteden
gegeven ( als men by Ptolemeus en andere
Gelderlandt.

leeft) is heden aen defe eene, by de Waat
gelegen, eygen. Die in duyftere dingen ver-
maeck fcheppen , haelen den oorfprong en
naem des felfs van Magus, foon van Dis: an-
dere feggen, dat de Cimmeren oock deel
daer aen nebben. Niemant van alle, die van
Nimmegens begin en oorfpronck gefchre-
ven hebben, ftclt haer naer oft later dan de
tijden van C. Julius C^far. Corn.Tacitus in
\'c vijfde boeck fijner Hiftorien , in t negen-
tiende hooftftuck, gedenckt aen de Staat der
^atä\'vieren, welcke de Batavieren eertijts, als
fy in defe landen nedergeflagen waren, als de
eerfte toevlucht en hooft-ftadt huns volcks
gebouwt hebben 5 naer welcke Clau. Civilis^
overfte der Batavieren, in die oorlogh, in
welcke deRoomfche faeck byna t ondier ge-
raeckte, na dat hy eyndelijck by Vetera oft
Oudewater ongeluckeiijck geftreden hadt,
fich begeven heeftj en is uyt de felfde,als hy
die met de wapenen niet langer befcher-
men kon, alles meê-dragende, en het ove-
rige verbrandende, na het eylandt der Ba-
tavieren geweecken. \'t Blijckt dan , dat die
Stadt beneden de fcheyding des Rhijns daer
nu Schenckenfchans leydt, en boven de tTa-
men-vloet oft vereeniging der Maes en Waal,
op de lincker oever der Waal, van waer een
over-vaert op het Eylandt is, gelegen heeft.
En nergens op defe gantfche oever,behalven
te Nimmegen, gemoet men een plaets, dien
de orde en omftandigheden der gefchichten
können toe-gepaft worden,het welck ick on-
langs in een pyfonder boeck, ßadt der Ba-
Meieren genoemt, met veel bewijs-redenen
betoont heb. En voorwaer in de gantfche
ftreeck van J^immegen en des felfs voorftadt,
infonderheyt aen d\'oever der Waal,en aen de
heuvel, die boven de Stadt loopt,worden al-
ierley gedenck-teeckenen der Roomfche
oudtheyt gevonden : onder de felve fijn ver-
fcheyde penningen der Roomfche Burger-
meefteren en eerfte Keyferen j beelden niet
alleen van metael, niaer oock van gebacke
fteenen, welcke van de eerfte oudtheyt voor
debrant getuygen; daer-en-boven pennin-
gen van vele achter-een-volgende Keyferen;
koperftucken, tichelen, ftijlen, ftaecken,
vloer-en marmer-fteenen met letters be-

fcbreven; en onder de felve, die L e g. x. g.
die L E G.xxx.v.v. die v e x. e x.G e r m. die
V E X. B RIT. en andere diergeiijcke naemen
vertoonen; wlcker ontallijcke meenighte
overvloedigh genoegh betuygen, dat van de
verbranding tot het vertreck derRomeynen
toe^defe Hooft-ftad derBatavieren feer volek-
rijck is gewed. Aurelius Vidorinus onder
Galienus verheerlijckt de felve met de naem
van STADT, op een oudt ftuck van een
kopere tafel, als blijckt uyt een opfchrift on-
langs hier uytgegraven. Inde oude reys-kaert
van Theodofius, welcke Peutingerus uytge-
geven heeft, wordt Nmmegen met fijn eyge
naem en op fijn plaets foo gefielt gefien, dat
in het felve,als in een middelpunt,alle wegen
van \'t tweede Doycflant t famen loopen. En
niet alleen fijn voor defen foo veel van die
dingen opgegraven , maer ooek heden wor-
den er vele diergeiijcke ontdeckt. Noch on-
langs in\'t jaer duyfent fes hondert vijf-en-veer-
tigh fijn aen \'t weft-eynd van de Stadt, op de
kant van de fteê-graft,op die plaets,die noch
heden de Roomfche voet genoemt wordt,
onder veel andere vaetkens twee graf-kiftjens
opgegraven. Het een, inSprockd-maendt, is
van Tuf-fteen, nevens kiiideren met baggen
ver9iert,en vier groote glafefleflen,van welc-
ke drie aen de fijde, en een aen de voeten fton-
den , op de grondt waren twee geletterde:
ten ten meeften-deel met klam en zoutach-
tigh vocht gevult. In het graf felf vond men
een vergulde bag in de gedaente van een hart,
een gebacke kandelaer, eenftaele fpiegel,
twee glaefe emmerkens met lan^e haffen, in
wekker eene afch-verwigh, in d\'ander donc-
ker-roodtverwigh ftof , en eenige andere
kleynigheden, gevonden wierden. Het an-
der van loodt , in Ooghfl:-maent, welck
even van eens mans groote was, de plaeten
omtrent een halve vinger dick , onder het
deckfel, om het felve op te beuren, waren
vier dwarfch-yfers met aengehange floten
oft grendels vaft gemaeckt: het rif was by-
na noch geheel, aen weêr-fijden ftondt een
aerden bceker, in welck omtrent anderhalf
mutsken nats moght, aen \'t hooft een glae-
fen fiesken van omtrent een half pintKen.

\'t vertreck der Romeynen is Nimme-
gen met de Batavieren in\'t oude verbont met
de Franfchen gebleven. En als korts daernae
der Batavieren erf-landen , allencks door
noodtfchickelijcke veranderingen verdeelt,
onder de nieuwe heerfchappyen der Graven
oft des Bifichops vervielen, foo heeft de
hooft-fi:adt jSfimmegen alleen den Koningen
van Auftrafien, oft den Keyferen gehoor-
faemt 5 en in het om de Stadt gelege landt,

in het opperfte deel naemlijck des eylandts,
de oude naem van Batavien behouden ; en
houdt de felve nu ooek noch ftantvafte-
lijck. Van hier trecken de Vorften van Kleef
haer ftam uyt Beatrix van Teyfter-bandt.
Het flot, een oudt werck der Batavieren ,
heeft Karei de Groote, omtrent het jaer fe-
ven hondert vier-en-feventigh , herbouwt >
en heeft het felf, en, nae hem, Lodewijck
de Godtvruchtige, en andere Keyferen, by-
na vier eeuwen lang, als een gemeen palleys
des Rijcks, dickwijls bewoont. Afchafna-
burgenfis, in het jaer duyfent fes-en-veer-
tigh, noemt het een Koninglijck huys, van
een wonderlijck en onvergelijcklijck werck.
Het felfde heeft Frederic± Barbaroffa in t
jaer duyfent een hondert vijf-en-vijftigh we-
der opgetimmert, welcks sedachtenis in
marmerfteen, met Gotfche letters befchre-
ven , noch heden gelefen wort:
Anno milleno poflqmm Salm eH data fecloy
Centeno junäo, quinqpiageno qmque quinto y
Cafar in orhe fitm, Fridericm pacis amicus >
Lapfam, confraäum, vetus in nihil ante re-
daBum,

Arte, nitore pari, reparavit opm Novimagi^
Julius in primo tarnen exflitit ejus origo,
Impar pacifico reparatori Friderico.

JMï V heyl, dat Godes Soon ons bracht ^ ver-
kopen waren,
oAls Keyfer Frederijck, een vriendt des vre^
des flerck,

In het felfde Palleys is aen Frederick, tien
jaeren daer na, Henrick, fijn navolger in het
Rijck,geboren: wiens Soon Frederik de twe-
de , die gelooft wordt de eerfte de rechten
der Rijcks-fteden ingeftelt te hebben, en des
felfs Soon de fevende Henrick, door haer
brieven de oude rechten en vryheden van
Nimmegen foo beveftight hebben, dat fy te

felijck ooek al de voor-rechten j die oft A-
en, welck toen als een nieuw Romen en
de Hooft-ftadt der over-Alpifche werelt ge-
acht wierd, oft eenige andere voortreflijcke
ftadt desRoomfchenRijcks befat;aen JSim^

mefen vergunden. De felfde hebben de na-
volgende feyferen, onder welcke Rudolf de
tweede geweeft is, door verfegelde fchriften
beveilight. En hoewel van Willem, Room-
fche Koning, in \'t jaer duyfènt twee hon-
dert acht-en-veertigh , aen Otto Graef van
Gelderlandt het Palleys met lijn heerlijck-
heydt verpant wierdc, foo is nochtans aen
Nimmegen het recht des landtfchaps, de eer
vanRijcx-ftadt,en alle rechten en voor-rech-
ten , die de Keyferen op verfcheyde tijden
vermeerdert hebben/verbleven^en de Graven
en Hertogen van Gelder felve hebben van
die tijdt af, dat het haer fijde gevolght is, eer
fy \'t gebiedt aenvaerdden, al t\'famen met
eede en gefegelde brieven , heylighlijck be-
looft de felve voor goedt en van waerde te
houden.

Daer fijn drie dorpen, wekker inwoon-
ders nae t gemeen Burger-recht geregeert
worden : de nabuurige Vooghdye aen dees
zijde de Wael , welcke de voornaemfte
in \'t gantfche landt is , wordt gemeenlijck
het Rijck n)an Nimmegen genoemt ; des
felfs Vierfchaer is in Burgerlijcke faecken de
hooghfte , in Hals-faecken de eenighfte,
in \'t Palleys voor den Burgh-graef en twaelf
mannen van Nimmegen. De andere Voogh-
dye, welcke tuffchen de Maes en Wael legt,
is aen Nmmegen verbonden, welck aen de
felve den Baljuw, die oock Richter en Dijck-
graef is, infgelijcks den Schrijver en Dorp-
fchouten beftelt Daer fijn oock eenige Dor-
pen over de Wael en Maes, wekker Recht-
iaecken, nadat men fich van haer vonnis
beroepen heeft,tot ISItmmegen befloten wor-
den. De Nimmegers gebruycken van oudts
haer wetten, makende, vernietigende en
verklarende de felve nae gelegentheydt.
Sy wijfen recht in hals- en burger-faecken ,
Ibnder beroep tot denKeyfer, deVorften
van Gelderlandt, oft iemandt anders, behal-
ven dat fy in fommige burgerlijcke faecken
de Akeners, doorverdragh en uyt de felfde
handelingen, by wijfe van beraedtflaging oft
gelijck als beroeping erkennen,oft tot mm-
megen nae de burgerlijcke wetten gevonnift
fy oft: niet. Gelijck eertijdts, als fy met de
Romeynen in verbondt waren, en in de tij-
den der Karolingers hier een munt geweeft
is, foo hebben fy oock heden het recht,
van goude,filvere,en kopere munte te flaen.
Sy hebben haer tol-huys, brief-kamer, wa-
Denhuys, bende; recht van de wapenen te
landelen, te onderfoecken van de oorfaec-
ken van gewapende befcherming, macht
van byfonder gevecht toe te ftaen, uyt het
gantfche Roomfche Rijck te bannen, aen
Gelderlandt,

haer landt fchatting op- en af- te ftellen, inf-
gelijcks recht van hofdienft, havenen, oe-
vers , wegen , vrye toe-voer op gemeene
plaetfen , vergiffenis van mifdaedt; en, om EenRijks-
met een woordt te feggen, al wat de andere
Rijcks-fteden onder de naem van Regalien
befitten. Sy is oock in \'t verbondt der Han-
fe-fteden, beftemt lantdagen haers Vier-vor-
ftendoms, en beftuurt de felve door haer
Burgemeefter, door een Schrijver, welck fijn
Geheym-fchrijver is,ftek de befluyten onder
haer handelingen en in haer Stads-boeckery,
De brieven (ies Vier-vorftendoms worden
met geen ander als ftadts-fegel befegelt. In
\'t Gemeene-beft der Vereenighde Nederlan-
den hebben in de groote vergadering der Sy heeft
Staten , even als Gelderlandt onder de Lant-
fchappen, alfoo onder de fteden van Gelder- jvj^/e
landt Nimmegen^cn onder deAfgefanten der fiem,
Steden de Nimmegers de eerfte plaets, en na
ordre de eerfte ftem. Karei de vijfde heeft in
t verbont, waer door hy Nederlandt en Bur-
gondien met het Roomfche Rijck, in \'t ne-
gen-en-veertighfte jaer der voorige eeuw,
vereenighde, Nmmegen, als de voornaemfte
Stadt van die landtfchappen, onder de vier
fteden genoemt, welcke de brieven des ver- en andere
bondts door haer fegel beveftigen fouden.
De burgers fijn vry van alle verbintenis en
flaeflche dienft, en können aen niemant ver-
bonden oft verplicht worden. De (laven,
by geval doordwaeling met het recht der
burgerfchap befchoncken, genieten, foo fy
niet binnen een jaer van haer Heeren aenge-
vat worden, namaels volle vryheydt. De
nieuwe burgers worden in \'t toelaten alleen
aen de gemeente van J^immegen met eede
verbonden. Haer te vangen Itaet by haer
Twee-mannen 5 en een burger is, buyten het
geval, waer in de gewoonte anders gaet, het
felve niet onderworpen, \'t fy het eerft door
vonnis der Twaelf-mannen beflooten is.
Haer ding-faecken können door geenigh >
felfs geen Keyferlijck,aenfien tot andere vier-
fcharen buyten de Stadt getrocken oft be-
roepen worden. Sy hebben recht van jagen
en viffen in haer landt 5 en fijn niet gehou-
den buyten haer Stadt te trecken, als onder
geleyde van een Burgemeefter, en niet ver-
der, als dat ieder \'s avonts t huys komen kan.
Den burgeren wordt geen fchatting opge-
leght als van haer Overheydt, en geen ande-
re, als die de Raedts-perfoonen felve onder-
worpen fijn,en tot nut der burgerfchap ftrec-
ken. Door \'t gantfche Roomfche Rijck is
hun te water en te landt volle vryheydt van
laften en fchattingen door veler Keyferen
brieven beveftight. Keyfer Karei de vierde

Kloccke aenhangenvan een gondebagvereert.Door- Schans, na de krijghs-knodfen der oude

t\'oorpn- gaens genieten fy noch groote vryheden, en Nimmegers Knodfenburgh genoemt, welc-

ders van infonderheydt een vrye vaert langs de Maes. ke, eertijts der Stadt feer fchadeHjck, nu, als

Sy ftaen geweldigh vaftopde vryheydt en een fchermplaets der felve, de overvaert over

voor-rechten haers vaderlandts: en, om ou- de Wael vry houdt. Aen de rivier gaet men roorten.
der te verfwij gen, Ntmmegen heeft, by onfer uyt door vij f poorten^, en even uyt ioo veel te
over-grootvaderen geheugen, onder de Gra- landt. Op den oever fijn, behalven de poor-
ven van Egmondt, voor welcke fy dapper- ten en die toren , welcke aen \'t uyterfte deel
lijck ftreden. Karei van Bourgondien,niet als der veften op den burgh ftaet, en een fchiet-
na een fwaere belegering, in \'t jaer duyfent rondeel foo groot als een toren, noch twee
vier hondert drie-en-feftigh ontfangen : na groote ronde fteene bolwercken, een bynae
wiens doodt het op de oude trouw, aen de recht tegen de Burgh over,het ander in \'t be-
Egmonden gegeven, gefien heeft, en te ver- nedenfte deel der Stadt, van binnen verwulft,
geefs door Keyfer Maximiliaens belegering en boven op met aerde gedeckt, en met ge-
en Karei van Egmonts liften aengefocht. Als fchut tot befcherming der rivier voorfien.
Willem van Gulick, in Egmondts plaets ge- De Burgh oft het Keyferlijck Palleys wordt ?alleys
ftelt, by Venlo in \'t jaer duyfent vijf hondert gemeenlijck Valck-hof, met een verdurve ^ft ^^^^^^
drie-en-veertigh Gelderlant aen Keyfer Karei woort van Wael-hof, als oft men feyde het ^^^
ïQmt on- overliet, foo heeft Nimmegen met de andere Hof aen de Wael,oft der Gaulen oft Waelen,
\'derKey- Staten den felfden Karei tot Hertogh ont- genoemt: want het is in twijffbl, oft de Gal-
fer Karei, Daema, als het fich dickwijls,infon- lifche Rhijn, foofe Catullus noemt, oft de

derheydt door de plackaeten van \'t vangen Wael van de oude Gaulen, die hier voor de
der burgers, die verdacht van kettery gehou- Batavieren ge woont hebben, en nae het bin-
den wierden, bedroefde over het poogen op nenfte deel van Vranckrijck vertrocken fijn,
hare voor-rechten, en men voorts geheele dan of de Gaulen van de Wael haer naem ge-
landtfchappen van het fchenden der vryheyt kregen hebben ^ foo men de oude gedenck-
envoor-rechten des Vaderlandts hoorde kla- teeckenen en nabuurfchappen der letteren

fen, foo heeft \'er \'Nimmegen de fijne oock G en W in t gebruyck van die Talen aen-
ygevoeght. Daer heeft, in den jare duyfent merckt. Defe Burgh leght feer ruym aen dc
vijr hondert fes-en-feftigh, foo men Conne- Wael op een hooge en fteyle heuvel, alleen
ftagio gelooven mach, het beeldt-ftormen aen een kant langs een vlackte aenkomelijk,
eerft begin genomen, welck even als een omringt met hooge muuren en torens van
blixem in de felfde dagen de meefte lant- tuf-fteen,behalven dat fy boven op,infonder-
fchappen van Nederlandt doorloopen heeft, heydt na C zuyden, daer fy door de menigh-
\'t Is ieker, dat in Oeghftmaend allereerft te vuldige veranderlijkheden van regen en fon-
l^immegen de S. Jans Kerck,door den Raedt nefchijn afgeteert was, in de vorige eeuwen
en Gemeents-mannen, die van de hervorm- van gebacke fteen vernieuwt is. Zy begrijpt
de Godtsdienft toe-ge ftaen en ingeruymt is. drie groote neder-hoven : heeft twee Kapel-
Begeeft In\'c jaer duyfent vijf hondert negen-en-fe- len, van welcke de grootfte met twee om-

ventigh heeft Hïmmegen met fijn Vier-vor- gangen van acht ftijlen onderfcheyden is,

ftendom de llitrechtfe Unie oft verbondt, na de gedaente , foo ick meen, van die tot

van welcke de Landtfchappen de naem van Aken en Parijs,onder de naem van Kapel,ge-

Vereenighde landen hebben,ondertekent,en fien wordt. In de felve fijn twee oude op-

bedongen haer voor-rechten vry en vranck fchriften. Van defe Burgh, infonderheydt

te behouden. Inde burgerlijcke beroerten van haermiddelfte toren, is eenuytficht,

heeft Philips, de Stadt in t jaer duyfent vijf van welcke veel reyfers verfekeren,datfe noyt

hondert vijf-en-tachtigh gekregen hebben- elders genoeghlijcker gefien hebben. Hier

de,hun,om haer te vermurwen, de felve met is een boogh van wonderlijcke groote , en

nieuwe brieven beveftight. Eyndelijck is de gantfche Burgh is een feer doorluchtigh

in\'t jaer duyfent vijf hondert een-en-negen- gedenck-teecken d

cigh de Stadt,onder het beleydt van Maurits lelfs door de onder-aerdtfche bouwvallige

van Naflauw , wederom by de andere Ver- bogen en ftijlen. D omring der veften is

Sterckte, van haer voorrechten beforght. Buyten de trent twee hondert jaren is de Stadt met een

veften is Nimmegen met verlcheyde wercken nieuwe muur, wal en graft, oock de voor- T^euwe

en fterckten, waer mee fy fich van voren en fteden en Burgh daer in, befloten. Van de

ter fijden befchermen konnen , voorfien. oude poorten fijn er noch twee pverigh, de ^^

^j^^elcke boven de gedaente van torens, be-
neden van regen-bogen vertoonen. De buy-
tenfte muur is van fteen, feer hoogh en met
haer torens voorfien, onder welcke eenige
achtien voeten dicker als de muur fijn : een
doch, welcke om een dubbele kring van
muur-fpitfen de naem van kroon heeft,
fteeckt boven d\'andercn uyt. Naeft aen de
felve na t ooften in \\ opperfte gedeelte der
Stadt, is de graft geheel fonder water, maer
nochtans van een uytter-maten diepte. Ten
noorden vertoont de Poort , die men de
opfchrif\' Heef-poort noemt, defe opfchriften: H i c
p E s I M p E R 11, dat is, hier de voet des
Rijcks : Hvc vsqjve ivs Stavri^^
tot hier toe [t gebiedt van Stavoren : M e-
LioR est bellicosa Libertas
Qjy AM SERVITVS Pacifica, beter is
deflrijdtbaere vryheydt, als vreedfameJlaver-
nje^ècc.. Hier plagh de graft nae dc vloet toe
\'s winters een reede der fchepen te fijn; boven
de felve nochtans aen den oever is een feke-
rer haven, onlangs met een wal en muur be-
floten, toegeruft. Dc Stadt felve rijft met
Verhe- veel heuvelen, en in de felve fijn negen ftra-
-venheyt. pj^etfen te tellen, die met de naem

vanhergh oft heuvel bekent fijn. In/top-
Heecken. perfte der Stadt fiet men drie beecken, wijck-
Dlaetfen van geduerige waterloopen uyt ver-
:)orge bronnen gefproten : doorgaens in
Tutten, de ftraeten fijn gemeene putten geftelt, van
uytnemende diepte, die het op- en af-loo-
pen hunner wateren niet aen deWael,dat
te verwonderen is , maer aen de Maes te
wijten hebben : uyt de felve wordt met ver-
fcheyde gereedtfchappen, elders met de ar-
men, elders met de voeten, het water uytge-
Kerckm. put. Hier fijn voorde beroerten veel Kerc-
cen en Geeftelijcke huyfen geweeft : heden
fijn er noch tien met toornen onder de ge-
meene wercken overigh. De voornaemfte
Kerck is verciert met vijf-en-dertigh pilaren,
feer treflijck naer de konft,meeft ten ooften,
en derhalven by de ervarenfte Bouwmeefters
feer geacht. Aen \'t noordt-eyndt is voort
de Brief-kamer der felve met yfere floten
bewaert. In \'t Koor vertoont het graf van
Katarine van Bourbon , Huys-vrouw van
Adolf Hertogh van Gelder , in fijn om-
gang feftien wapen-fchilden, en boven op
het beeldt der felve in koper. Het Schole,
dicht by defe Kerck, is van buyten verkiert
met de beelden der twaelf Apoftelen , En-
gelen , Kercken-leeraers ^ en de fchilderyen
van \'t laetfte oordeel, en der Thien geboden.
Twee Gaft-huyfen fijn hier van oudts,en by
de felve twee Wees-huyfen, twee oude Man-
nen-huyfen, en twee Siecken-huyfen , van

nieuws toegevoeght. Ooek is er een Godts-
huys, en een huys daer de kranck-iinnige in
gefpijft worden. Het Raedt-huys pronckc Rmhupl
met eenige wel-gemaeckte beelden der Key-
feren , dié aen Nimmegen gunft bewefen
hebben. Op \'t felve leeft men twee opfchrif-
ten der Romeynen, en in des felfs binnenfte
vertreck flaet een beeldt van een vol-wa-
pendt Keyfer. De fwaerden , die men in het
ftrafFen der mifdadigen gebruyckt, hangen
bloot boven der Burgemeefteren hoofden ,
ooek wordt het fwaerdt (met gaten geteec-
kent fijnde) bewaert, daer de Graven van
Egmond en Hoorn by onfer Groot-vaderen
geheugen tot BrufTel mee onthooft fijn. Het
wapen der Stadt is een gulden Schildt en Wa^en.
een twee-koppige fwarte Arent, en op des
felfs borft een kleyner hemels-blaeuw Schildt
met een gulde Leeuw, en boven op is een
kroon , van oudts een teecken van\'t opper-
fte gebiedt, geftelr. De Burgers fijn mee- Der/»^
ftendeel feer grootmoedigh en ftandtvaftigh
in haer oude zeden en gewoonten te onder- ^^^^^^
houden: want nergens falmen klaerder ken-
teeckenen der oude Batavieren in de zeden
bevinden. Tot het recht van haer Burger-
fchap fijn fy gewoon fwaerlijck de vreem-
delingen, en wel niet als die fy achten tot
haer eer te fullen gedyen, toe te keten. En
onder haer felven fijn niet weynige in\'t han- w
delen der wapenen, letteren en geleertheydt o^ffi^if^z
beroemt. Sommige fijn tot den koophandel
genegen , onder welcke men de Schippers
rekent, en de Offeweyers , die in \'t meften
van offen, en de Brouwers, die, in \\ leveren
van goedt bier, by de gebuer-volckeren feer
geprefen worden : aen alle welcke de gele-
gentheydt en vryheden der plaetfe niet wey-
nigh gunftigh fijn. Nochtans fijn fommi-
gen, terwijl onfes Vaderlandts grenfen door
den geduerigen oorlogh met de Spanjaer-
den, met uyt-loopen, beroerten, rooven en
pionderen gequelt wierden, het gemeene lot
des landts ontvliedende, buyten \'t landt vaft
ter woon geraeckt, en daer in grooter ach-
ting geweeft. Hierom trecken vele Edele
huys-gefinnen van hier haer oorfprong, en
toonen hier de huyfen harer voor-ouders.
En mits de Stadt meeftendeel op een ver-
hevener plaets light, en ten weften en noor-
den allencx verheven wordt, de huyfen met
gebacke fteenen opgebouwten met fchalien
gedeckt fijn, foo is \'het felve feer vermaeck- schoone
fijck voor de oogen van die naer de Stadt ko- gedaente
men, meeft uyt de over-gelege Betuw , oft
die de Wael op- oft afvaeren. Niet minder-\'\'\'^
is de uytficht der inwoonders, mits men van
hier doorgaens de fpitfen der bygelege dor-
pen.

pen, üotm en fteden fien kan. Ten zuyden
Vrucht- is de landt-ftreeck ten deel bofchachtigh ,
haerhep fe^ deel draeght fy moes.aerd-vruchtenj rae-
der om- p^^^ ^ koom en boomvruchten, gelijck oock
iet ander gedeelte ten weften. Ten noor-
den wordt de Stadt door de Waeleen wij-
de kolck des Rhijns, befpoelt, de welcke
boven en beneden haer boefem kromt, en
fich van die kant langs de vruchtbare lan-
douw der Betuwe ftreckt, welcke door de
graft, waer langs men van Nimmegen naer
Arnhem vaert, door-fneden wordt 5 en over
de Betuwe fiet men van Nimmegen het ge-
berghte en de blaeuwverwige landen der
Veluw. Niet wijd van Nimmegen aen de
ooftfijde valt het beexken de Meer in dc
Wael. Hier fijn foo fchoone weylanden,
als men naeu ergens vruchtbaerder vinden
61. Ter rechter handt naer Kleef toe ftrec-
ken fich veel hooge heuvelen , en aldaer by
Vbbergen veel bron-aderen.Hierfijnbergen,
dalen, velden, boffchen, weyden, en waer-
lijck een feer genoegelijcke luft-plaets, byna
altijdt, behalven als er fneeuw leght^, groen 5
waer door men hier oock \'s winters eenige
gedaente der Lente befpeurt: fo dat aen defe
kant het landt van Nimmegen voor Italiens x^/
"Behedere niet hoeft te wij eken; en een uyt-
landtfch Dichter met recht van Nimmegen
fingt:

JS//7 fateor "Baj is Latio pr^lucet in ofhe
jNil^ Ndomago Gelriamajus habet.
Dat is :

Erwijl den Grave van
Manfvelt den tijdt
doorbracht, met het
belegheren van de
Schans Noortdam,
by Sevenbergen ge-
legen , fonden de
Heeren Staten Prins
Maurits,en denGraef
van Hohenlo, met een leger in de Over-
Betuwe, in de welcke fy noch in Mey, des
jaers duyfent vijf hondert negentich, fijn ge-
komen j haer leger voor oft tegen over
Nimmegen flaende, alwaer den Heer van
Geleyn, gewefen Gouverneur van Nimme-
gen, door lafl: en inftruóbie van Prins Mau-
rits en den Graef van Hohenlo, op den wa-
Nieuwe terkant van de Wael , een groote Schans
^Trins ^ begonnen op te werpen, om Nimme-
Maurits gen met der tijdt daer mede te dwingen, of
hegon- om den Grave van Manfvelt van Noortdam
\' en uyt Brabant te locken,\'t welck ooek daer
op gevolgt is.

Den Grave van Manfvelt verftaen heb-
bende dat Prins Maurits over de Wael aen
\\ Leyenhuys een Schans bouwde, heeft niet
alleen de belegering van Noortdam,maer de
grenfen van Brabant voor die tijt verlaten,en
IS met fijn gantfche macht tot onder Nim-
megen gekomen j fijn volck wat geruft of
ftil gelegen hebbende, is met groot gewelt
op de nieuw begonnen werclcen van de
Schans aengevallen; heeft het volck, dat tot
bevryding der arbeyders aldaer lagh, wegh
gedreven, en flechte of brack af alle het ge-
Mmf ne van de Schans gemaeckt was. Hy bleef,
jthF\' verfeeckertheydt van de Stadt Nimme-
gen , en om gerief van vivres en anders te
hebben, omtrent de Maes en in \'t Landt van
Kuyck,met fijn by-hebbende volck, leggen,
om op het voornemen van Prins Maurits te
letten.

Prins Maurits, fiende hoe nut en voorder-
lij ck den Heeren Staten defe Schans foude
wefen , bleef met zijn leger omtrent Nim-
megen leggen, latende, met een groote cou-
ragie, fijn voorgenomen werck weer by de
handt nemen 5 daer mede voortvarende in
\'t geficht en onder\'t gefchut van Nimme-
gen, die geweldigh daer op fchoten, en van
den Grave van Manfvelt tot fulcks gefterckt

wierden : evenwel had het werck fulck een
voortgang, niet tegenftaende alle bekom-
merniflen en tegenweer, dat het noch in \'t
lefte van de maendt Julii des felven jaers, tot
redelij cke hooghte en fterckte geraeckt is.

Defe Schans dus ver gemaeckt zijnde,
werdt den naem van Knoajenhurgh gegeven, Naem.
tot hoon, fpijt, en als een dwinger van de
Knodfendragers van Nimmegen ; want in
oude tijden fijn de Burgers van Nimmegen
met dien naem genoemt, om dat fy, in tijdt
van oproer en tumulten,een knodfe op ftraet
brachten, tot befcherming van haervryheyt.
De Schans aldus volmaeckt wefende, wiert
van alles wel voorfien , foo van amonitie als
vivres, voor den tijdt van fes maenden , en
voor Commandeur daer in geleyt Kapiteyn
Gerard de Jonge , een dapper krijgs-man,
met omtrent vijf hondert mannen. Prins
Maurits, fiende fijn voornemen aldus ge-
luckt, bleef voorts in de Betuwe, en befette
de Wael, van beneden Bommel tot het Tol-.
huys of Schencken-fchans, met die meening
met der tijt Nimmegen, door het geduerigh
fchieten uyt Knodlenburgh , te dwingen.
Die van Nimmegen, het geftadigh fchieten
uyt de Schans niet konnende verdragen,ver-
fochten yverigh aen den Grave van Mans-
velt, die noch in \'t landt van Kuyck lagh, om
hulp ; want defe Schans begon haer flaeu-
hartigh te maken. Defe klachten van Nim-
megen quamen ooek voor den Prins van
Parma , die een goet guarnifoen in de Stade
wilde fenden 5 maer de burgerye ftelden
fich daer tegen, feggende, liever felver te
willen waken en de Stadt bewaren, dan haer
van Soldaten te laten overmeefteren: men
foude maer de Schans fien te winnen, het
welck voor die tijdt niet en wiert befocht:
bleef alfoo de Stadt van guarnifoen, maer
niet van fchieten, bevrijt.

De Prins van Parma, op het aenhouden ran Par-
van die van Nimmegen , ooek fiende hoe
fchadelijck defe Schans de Stadt was, en dat
Prins Maurits in OveryfTel verre van de hant
lagh, heeft in aller haeft een leger van vijf
duyfent foldaten envijf-en-twintich hondert
ruyters, uyt verfcheyden guarnifoenen by
een vergadert; hem van gefchut, ammuni-
tie en vyvres wel verfien hebbende, quam
den dertiende lulii vijftien hondert een-en-

iiegentigli, feer fchielijck na Nimmegen, Kindeken in de wiege , en dit gefchrifte:
maeckte een Schipbrug over de Wael, om ^em gemï adoro 5 dat is, ick aenbtd die tck
in de Betuwe te komen , en belegerde defe gehaertheh. Op de cornet van Alphonfo Da-
Schans. La Motte, Overfte van t gefchut, valos ftondt het Beek van S. Jan,wijfende op
liet uyt negen ftucken twee hondert tach- een Lam. Dus wierden defe tien compa-
tich fchoten in een dagh daer op doen : de gnien gantfch geruyneert, geflagen, en ge-
ruytery braght een menichte van rijs-boffen vangen.

aen,om de gracht te vullenden aen de Brelfe, Den Hartogh van Parma dees neederlaeg Pamn
die hy meende dat alree gemaeckt was, te van fijn volck felf van verre uyt het Hof, ge-
komenj maer alles te vergeefs. Die van bin- naemt den Valck-hof, in Nimmegen leg-^^^
nen weerden haer dapper, doch meeft met gende, gefien hebbende, beeide hem vafte-
fchieten 3 ^aer door veel volck en eenige lijck in, dat Prins Maurits fich met defe vi-
hooge OlEcieren bleven,onder welcke Graef ótorie niet foude laten genoegenj maer trach-
Odavius van Manfvelt, Frederick Caraffa ten met alle middelen op de Waél te komen,
Napolitaen, en Achilles Tdffino van Vicen- om de fchipbrug die hy aldaer had te breec-
tien, waren. ken 5 foo heeft hy in aller haeft, den fes-en-

PrinsMauritskreeghby Steenwijck, uyt twintichften der gemelde maent, fijn leger
Knodfenburgh , tijding van den Gomman- met het gefchut en bagagie uyt de Betuwe
\'IT deur Gerard de Jonge, dat de Spaenfchen doen brengen: liet tot dien eynde feerbe-
\'t Fort fterck belegert, en, fchoonfy het hard hendelijck een trenché voor de brugge aen
aentaften , noch niets gewonnen hadden, de riviere maken, met noch een Schans daer
Zijn Excellentie befluyt derwaerts te gaen, by, die met volck befet en bewaert wierdeiij
om de Schans t\'ontfetten, dies trock hy naer latende, onder befcherming der felve, en
Arnhem, floegh daer een fchipbrug over het gefchut van de Stadt, fiin bagagie, ge-
den Rijn , en liet fijn leger daer over in de fchut, peerde- en voet-volcK over de rivier
Betuwe gaen. Hier maeckte hy by nacht met gemack patfeeren. Die van Knodfen-
een Embufcade of hinderlage van duyfent burg,om Parmaes aftrecken te bekommeren
te voet, en vijf hondert paerden : toen het en te quellen, fijn met eenich fcheeps-volck
dagh was, fond hy twee vanen ruyters naer uytgevallen en haer foo op het lijf gekomen,
\'s vyandts leger 5 maer bleef felf, met den dat fy niet fonder groot verlies wegh konden
Ridder Veer, by de embufcade. Als de ge- geraken. Daer quamen des anderen daeghs
melde twee vanen ruyters dicht onder Par- eenige Oorloghfchepen, maer te ipade, uyt
maes leger quamen, om eenige daer van uyt Hollandt, om Parmaes volck meer fchade te
te locken, vielen tien cornetten paerden met doen : doch vertoonden haer die van Knod-
groote onverfaechtheyt op hen uyt, en dre- fenburgh met de fchepen,als oft fy van fton-
ven hen te rug : zy weeken daer op naer den aen de Stadt wilden befpringen, doende
d\'embufcade , al waer den vyant van alle fij- groot ge welt met fchieten op de felve 5 het
f eerde- foo dapper befprongen wiert, datter welck fy oock den eygen dagh, dat Prins

JageJ^\' feftich op de plaets doot bleven, daer onder Maurits felf in Knodfenburg quam, hei^vat-
veel Adels was,hondert en vijftich gevangen ten 5 fonder dat de vyant, {choon daer niets
en twee hondert en vijftich paerden ver- dan de Wael tuffchen hen was, een fchoot
mrnen overt. Van des Hertoghs compagnie, door deê. Is alfoo defe Schans voorts ongemoeyt
der ge- Pedro Francifco Nicelli, overfte Ritmeefter gebleven, en fy hielden niet alleen de Stadt
-vange Gapiteyn van fijn lijfwacht, beftiert, wiert daer mede geblocqueert, maer de rivier foo
de cornette genomen en gevangen 5 oock onvry, dat naeuwelijcks een Schip daer kon-
den Ritmeefter Don Alphonfo Davalos, na- de op of afvaren. Tot dat noch in \'t felve
tuerlijcke broeder van den Marquis del Gua- jaer, in de maent van Odober, Nimmegen
fto, met fijn cornet: den Luytenant Comte niet alleen voorts belegert, maer oock ge-
Decio Manfredi, wiens Ritmeefter Hierony- wonnen werdt 3 \'t welck een groote Vidorie
mo GaraiFa was, bleef met fijn cornet oock was voor de Heeren Staten 5 want fy niet al-
gevangen : de Gapiteyn Antonio Paradillia leen een Stadt wonnen, maer bevrijden foo
Spaenjaert,wiert gequetft, 2evangen,en ftorf veel nabuyren, die geftadigh met fulck een
t Arnhem. Op d eene zijde van de cornet overlaft van Soldaten gequek waren, dat het
des Hertoghs van Parma ftont feer koftelijck byna ongelooflijck was. En is Knodfenburgh
geborduurt het beeltGhrifti, met defe woor- van dien tijdt af, nevens de Stadt Nimme-
den : Hic fortium di^idet fpolia\'y d^tis,defe gen, aen der Staten fij de gebleven, gelijck fy
fal den roof der fiercken deylen : op d\'ander noch heden fijn.
zijde was \'t beeldt van de H. Maria, met het

Ndederdeftaeten or-
dening is het Quar-
tier, en de Hooftlkdt
van \'t Graeffchap van
Zutplien, dat ^ onder de
tijtel van Provintie oft
Lantfchap vermaert ,
onder de fèventien ge-
telt word 5 en , by hu-
weli jck en ver bont aen
\'t Hertoghdom van Gelderlant gehecht , met
d\'anderc Quartieren het Gelderfche Vorftendom
uytmaeckt. D\'YlTel, en Drufus vaert, eertijts
daer in geleyd, fcheyd geheel dit Graeffchap van
de Veluwe. Daer na , in \'t jaer m c c c l v i,
wierd die, met toeftemming van de Verft Reynal-
dtis, by de vifchpoort van de ftadt, door\'t leyden
vaneen nieuwe graft,met afleyding van een graft
aen defuydfijde van de ftadt,geopent, om \'t ge-
welt van de vloet van defe poort, en ooek van
de Hooftkerck af te weeren. Dejfè graft heefc fijn
begin van de heuvel , Brunsbergh genoemt, en
ftreckt fich uyt tot aen de watergraft, die bene-
den de ftadt vloeyt, daer fy fich ooek in d\'Yfel
uyt de moeraffchen ontlaft , waer van het,
naer fijn kleur , \'r S-^an \'^ater genoemt word.
Defè graft befproeyt ter felve plaets het lant van
de ftadt, en, in een oude graft ontfangen, die
met een groote omkeer \'t lant, Marfch genoemt,
omloopt, loft fijn water deur Deventer, Hattem
en Kampen in de Zuyder-zee. De deurgang van
defe oude graft, nu als een poel, vertoont fich
alleen deur de brugh van Empelen. Dit gedeel-
te van \'t lant van Zutphen word ooek door een
houte brugh, meer dan drie hondert pafTèn lang,
in \'t jaer m d c i v met groote koften van d\'Ove-
righeyt gemaeckt, acn de ftadt gevoeght, die
aen d\'ooftfijde Weflfalen , aen de noortfijde
Grenfen: Overyfrel,en aen de zuydfijde de Rhijn tot grens-
palen heeft. Wat het ooften en noorden aen^
gaet, fy word daer van \'t lant van de Schout door
twee bruggen , Zuyderlo en Warnsfeld afgefbn-
dert; en ter plaets , die naer de Rhijn ftreckt,
door Brunsbergh , een bergh, die dus genoemt
word, afgefcheyden.

Daer is naeuwelijcks aen te twijffclen oft dele
ftadt heeft haer naem van de nedergaende beem-
den , die van d\'onfèn Venen genaemt worden,
en van -^udt, oft , als of men fèyde, plaets
aen de zuyd-venen : voornamelijck, dewijl men
bevind dat aen de noortfij de by de ftadt een ftuck
lants leght, \'t welck noch heden Noortpken ge-
noemt wort. Men kan hier uyt bemercken, hoe
verre de gene verdoolt fijn , die achten dat men
d\'oorfpronck van defe naem van d\'Ufipeten ha-
len moet. En Pontus Heuterus , die gewilt heeft
dat men \'Zuemen , byna foete beemd, van de na-
tuur van de gront fcggen fou, wordklarelijck
genoegh van d\'andere plaets , daer af alreê ver-
haelt is, tegengefproken, dewijl fy, naer\'t noor-
den ftreckende, Noortyeen genoemt word: hoewel
ondertuffchen waerachtighis,dat d\'Ufipeten om-
trent dit geweft by oude tijden aen de Sicam-
bren tot geburen hebben verftreckt, en ten deel
Gelderlant,

Seker,hier is niet te verwerpen Goropius Beca-
nus, die in fijnHyperboriisen Venetiis verfêkert,
dat al de namen der fteden , die in Fen, oft Veen
uytgaen , oft dat al de gene, die met defe be-
naming beginnen, gelijckVenetienj Venlo, Zut-
phen , en andere diergeiijcke , in waterachtige
oftmoerafïige plaetfen gelegen fijn. De ftadt fèlve
is rijck van volck en fchatten , en niet alleenlijck
van gelegenheyt, maer ooek door kunft fterck.
De vloet Berckel vloeyt daer deur, en, in d\'YlTel
vloeyende, fnijd de ftadt aen twee deelen , die
onderling met twee bruggen te famen gevoeght
worden ^ \'t welck oorfaeck is,dat dit deel noch he-
den de nieuwe , en\'t ander d\'oude ftadt genoemt
word. Defe feh/e vloet doet in de omkring van
de ftadt ooek eenige molens drayen, en heeft fijn
oorfprong in Weflfalen, boven Koesvelt, niet
verre van het vleck Bilderbeecky in de fteene bergh,
Bavenbergh genoemt, uyt de welck een groote
menighte van fteenen, die bequaem tot bouwen
fijn , gehouwen worden. En dewijl men bevon-
den heeft , ten deel door ervarentheyt, en ten
deel by peyling, dat men defe vloet lichtelijck tot
de fcheepvaert bequaem kon maken, tot groot
l^erijf om allerhande waren uyt en in te voeren,
foo is, met believen der Staten van Gelderlant
in hun vergadering , in \'t jaer 1Ó30 gehouden ,
aen d\'Overigheyt van Zutphen toegeftaen , foo
nut en dienfiigh een faeck op hun eyge koften
te bevorderen. Defe ftadt leght van Arnhem
vier , van Doesburgh anderhalf, en van Nieu-
m.egen fes mijlen. De lucht, foo wel binnen als
buyten de veften, is gefbnt en aengenaem , en /«ck.
\'t lant daer rontom heel vruchtbaer, en fèer be-
quaem om olfen en koeyen te weyden , en ooek
om koren te fayed en t\'oogften. De burgers fijn inmonders.
beleeft , en daer onder veel groote en adelijc-
ke perfbnen. Soo veel Collegien en vergaderin-
gen , tot godvruchtige dienften gefchickt, in de
welcke beyde mannen en vrouwen geweeft heb-
ben , wijfen aen dat de ftedelingen eertijts groo-
telijcks tot de Godsdienft genegen waren. Daer
is ooek een Sieckhuys , Oude-mannen-huys,
Weeshuys , enverfcheyde andere Godshuylen.
Buyten de Laerpoort, naer de fijde van Weftfa-
len , ftont eertijts het kloofter der Minderbroe-
ders van S. Francifcus ordre, GaJilea genoemt,
\'t welck nu tot aen de gront geflecht is.

In d\'oude Stadt is een feer heerlijcke kerck, s.mihrgs
aen S, Pieter en aen S. Walburgh ge wijdt, treffe-
lijck en prachtigh, heel oudt van bouwing en
maeckfel, in geftalte van een kruys , die, ver-
brant fijnde, door Otto , foon van Godfchalck ,
van de gront af weer gebouwt, en in \'t jaer 110 j
van Burchard , toen BilTchop van Uitrecht, op
\'t verfbcck van de voorgenoemde Graef, die om
fijn fbnderlinge godvruchtigheyt , vol van de
heylige Geeft van de fèlve Biiïchop genoemt
word , van nieus ter eeren van d\'Apoftel Petrus
en van de heylige Walburgh gewijd is , gelijck
\'tautentijck gefchrift, in de ftadts-regifters be-
waert, aenwijft in de welck dit tot haer outheyt
behoort, en fonderling t\'aenmercken ftaet, dat

(legenoemcIeBifrcliopin\'tvoorverliaeltgelchnft
getuyght , dat de befchreven voorrechten van

^erck toen aen hem vertoont wierden, die
door d\'oüderdom van tijdt van de motten ge-
knaeght waren, en dat de BifTchop ditgeiien
hebbende, aen de Graef, met fijn klercken en
Kanonicken verfbcht heeft, dat men defe be-
fchreve voorrechten vernieuwen fou. Hier uyt
blijckt klaerlijck genoegh, hoe verre fy van de
waerheyt afdwalenydieOtto van NafTou, d\'eerfte
van die naem, Graef van Gelderlant en Zutphen,
de Stichter van defe vergadering maken. Het
Dekénfchap van dit Collegie was in foo hoge ach-
ting , dat de Graven dickwijls dele ftaet bedient
hebben. Men fiet in\'t midden van de kerck, on-
der fekere kroon , die van verguld yfer heel kon-
ftelijck gemaeckt is, en met vier ketenen aen
\'t gewelfiel hangt, (onder de welcke, naer d\'ou-
de gewoonte, de Kanonicale Lof-fangen aen de
heylige maeghtplegengefbngente worden) twee
gedenckgraven , in de hooghte opgebout, daer
in, gelijck men feght, Otto van NafTou , enfïjü
gemalin begraven fijn. Wijders, men befjieurt
uyt d\'opfèhriften , voor de beyde deuren van de
felve kerck geveft , dat de Toren, die de hoogh-
fle van alle is , tot tweemael van dè blixem is ge-
troffen , en in brant geraeckt, fiaémelijck eerft
in \'t jaer 1446 , en daer na in\'t jaer 1600 j en dat
fy federt, in \'t jaer 1Ö3 j , van de Kerekmeefters,
niet min heerlij ck dan te voren, en in een beter
geftalte weêropgemaeckt wierd. Men fiet in dé
felve kerck een ^ioopvat, konftelijck van koper
gemaeckt, \'t welck om de heerlijckheyt van
\\ werck , grootheyt, en voortreffelijckheyt van
deftoffe, d\'oogen der voorbygaenders tot fich
treckt, en aen fich als gebonden houd, en aen
alle menfchen tot groote verwondering ftreckt.
Aen d\'ooftfijde van de felve kerck is een gemeene
Bibliotheeckjtamelijck wel met veel en verfchey-
de boecken voorfien, en die noch dagelijcks door
de miltdadigheyt der Opfienders en Raetsper-
foonen aenwaft. Niet verre van hier was eertijts
de Stadts Scholé , die federt van de Raetnaer\'t
kloofter der Preeckheeren gebracht is, omtrent
in\'t midden van de ftadt gelegen. Hier uyt, als
uyt het paert van Troyen, fijn veel mannen ge-
komen , die door hun kloeck begrijp en geleert-
heyt vermaert hebben geweeft , onder de welc-
ke by Trithemius hoogh verheven word feker
Xjerhardus Zutphanienfis , die door fijn heerlijcke
gefchriften groote achting voor fich verkregen
heeft ; gelijck ooek lohannes Vorthufius, welcks
werck, Pbenix genoemt, van vele geprefen word,
dewijl daer in de daden, raden, uytgangen, en de
hiftorien der beyde eeuwen van Karei de Groot,
en van Karei de vijfde, beyde de grootfte Key-
fèrs, iïi goede ordening befchreven fijn. Men
vind ooek fijn Bejending \'r>an d\'oude en nieuyoe hooge
Schole der geleerde lieden van fijn eéuw ( die hy
foo met malkander vergelijckt, dat hy aenwijft
dat\'er feer groote gelijckheyt tuffchen beyden
is) aeti Keyfer Maximilianus, door de welcke
hy aen de felve Keyfer, nieuwelijcks ingehult,
danck bcwijft. Thomas de Kempis, eertijts
Kanonick van S. Agnete-bergh by Swol, welcks
boecken van Chriftus Navolging in foo hooge
achting fijn, kent Gerhardus ^ van de welck ge-
fproken is,\'in fijn Kroni jck voor Leermeefter,
Henrkus Zutphanienfis, Bedienaer der Bremers , is
ooek vermaert by de Gereformeerde Ditmarfers
door fijn marteling : want na dat hy de Bremers
tot reformatie van de Godsdienft, gelijck men
dat noemt, overreed had, en, van de Ditmarfen
ontboden, desgelijcks ooek by hen pooghde te
doen, wierd hy , uyt haet van fij n tegenftrevers,
■omtrentin \'t jaer 152 j , ter doot gebracht. Ia
noch onlangs heeft Theodorus MarfMus 7Mtphammfis
onder de Profeiforén van Parijs vermaert ge-
Weeft.

Maer dit kloofter der Preeckheeren, van\'t welk
gefprokenis, wierd gefticht van doch-

ter van Guido , Graef van Vlaenderen , die in \'t
jaer 1321 ftorf^ na dat fy veel jaren lang aen Rey-»
naldus, d\'eerfte van die naem, Graef van Gel-
derlant en Zutphen , gehuwt had geweeft.

Men fiet, onder d\'andere gebouwen van de D^^cra^
ftadt, ooek d\'ovcrblijffelen oft eer puynhoopen vm-hof
van fèker Vorftelijck huys , \'t welck over lange
tijt de fetel der Graven van Zutphen heeft ge-
weeft , en nu, uyt oorfaeck van de wanftalte, ge-,
ftecht is j daer van noch heden defè plaets , niet
verre van de vifchpoort gelegen, gemeenelijck
dp des Greipen-hof genoemt word , en met boomen
beplant is, en om haer groente in de fomer aen-
genaem om t\'aenfchouwen is. Niet vérre van
daer ftaet een hooge toren, die gelijck een pyra-
mideis,en vier fijden heeft, van gebacke fteen ge-
maeckt,welcke van fèker man,die eertij ts daer ge-
Woont heeft,in\'t gemeen Drogenaps-toren genoemt
word : feker, een heerlijcke versiering van de
ftadt, van waer men wijten verre over d\'omleg-
gende landen fien kan. Defe poort verftreckte
eertijts tot een ingang naer \'t kafteel oft vefting,
die door Karei van Egmont gefticht was, toen
hy, van de hoop van wettige nakomelingen ver-
fteken, de Koning van Vranckrijck tot navolger
in de heérfchappy van Gelderlant pooghde te
ftellen. Doch hy, bevindende dat de gemoe-
den der Staten hier toe niet gefint waren, wilde
eerft de voornaemfte fteden door defè middel
dwingen, en daer toe een wegh voor fich banen.

Niet verre van de kerck, van de welcke wy hier Stadthuys,
boven gefproken hebben, ftaet het Stadthuys j
een groot en heerlij ck werck, met drie gevels in
de hooghte opgetrocken , even als oft het drie
verfcheyde gebouwen waren: in\'t uytterfte van
de welcke , het naefte aen de kerck fijnde , de
vergadering der Gedeputeerden en Afgevaerdigh-
den van \'t geheele Graeffchap gehouden word.
Laet ons ooek het Wijnhuys niet vergeten, dat,
aen de marckt gelegen, de gedaente van een
out gebouw vertoont.

Wat de beftiering van de Gémeèiite aengaet > ^ ,
die is voornamelijck Ariftocratijck , en beftaet in ^^n de gc
Burgermeefters en Schepenen tot twaélfin\'t ge-
tal, uyt de welcke twee van d\'ou^dfte, door over-
treffing, met de naem van Burgermeefters en Se-
geldragers geëert worden. Defè alle,volgens hun
oude gewoonte en recht, verkiefen, fonder naer
iémant anders te luyfteren , op S. Pieters dagh
in de hooftkerck hun amptgenoten , foo in \'t ge-
tal van twaelf iemant gebrack, en nemen , met
eendrachtige ftemming van alle, nieuwe mede-
genoten, die fy naer hun believen in de plaets der

gene ftellen , die niet meer voorhanden fijn. Sy der reden aengewefen word, dat altijt een fecr
behouden defe waerdigheyt voor altijdt, \'ten breedeRaet, in\'t Burgerlijck Recht, en in de
waer dat iemant haer van felf wilde afleggen, oft Rechten des vaderlants wel ervaren , over defe
fich onwaerdigh tot fbodanigh een eer maeckte, ftadt geweeft, en daer van\'t gerucht van fbo groot
dat fijn amptgenoten oordeelden dat hy uyt fijn een naem voor fich verkregen heeft. En op dar
flaet geftoten moft worden. Sy deelen by loting, fy te meer in geleerde mannen en Rechtsgeleer-
op S. Pieters dagh , felve jaerlijcks hetRechters- denfbu bloeyen,doorwekkers Raetfy in twijfi-el-
am.pt onder malkander, ja fbodanigh , dat twee achtige faken fbu können geholpen v/orden , foo
Schepenen , namelijck een oude en jonge, die fijn doorHartogh Arnold van Egmont de drie in-
te famen gevoeght, engewoonelijck voor een komften der Kanonyen hier by gevoeght j doch
tijt Rechters genoem.t worden , alle twee maen- op defe voorwaerde, datfy tot voordeel van geen
den overften van \'t Gerecht der ftadt fijn , en in anderen fbuden gedyen, dan van de gene, die,
de Raet het ampt van Voorfitter bedienen j en fijn vernuft in de Rechten oefenende,binnen fe-
ooek, als de ftaet van de ftadt fulcks fchijnt te kere korte tijt verdient had met de lauwer van
vereyffchen, de Raet boven de gewoone ordre Doótoratus, oft van Licentiatusgekroont te wor-
mogen vergaderen. den, die heden gemeenlijck Doélorale Preben- BoBordc
Vryheden. ^^^ ^^ vryheden en ontflaging der laften aen- den genoemt worden. De ftadt heeft noch veel Prebenden,
gaet, fy heeft de felve voorrechten, die eenige andere oude voorrechten , van de welcke dit een
vrye ftadt, van defè fijde der bergen tot aen de der voornaemfte is , dat men fich op geen hoo-
zee, geniet. Sy betaelt geen Ichatting deur \'t ge- ger recht beroepen magh \'t welck Hartogh Ar-
heele lantfchap, en is vry van alle aenfèggingen noldus, van haer recht en lange gewoonte door
en Indidien , en is niet gehouden eenige bevelen d\'Overigheyt genoegh onderwefèn , gelijck hy
te gehoorfamen, dan de gene, die fy voor de felf verhaelt, in\'t jaer M cc cc xxxii heeft
nootfakelijckheytvan haer gemeente,oftmxtge- vernieut, en aen die van Zutphen bevolen , dat
meene toeftemming der Staten, tot befcherming fy dit in fijn heerfchappy onverbrekelijck on-
van\'t geheele vaderlant, inftelt. Watdepleyt- derhouden fbuden.

faken aengaet, fy oordeelt die naer d\'infèttin- Soo dickwijls ooek als men vanfwarefaken,
gen, en naer \'t gewoon recht, fonder dat het ge- die de gemeente in \'t gemeen aengaen, raetsple- ^cr^deT
oorloft is fich van hun vonnis op eenigh an- gen fal, fbo worden door d\'Overigheyt de gene,
der recht te beroepen ^ gelijck ooek de kleyne die men naer de gewoonte, nu in Gelderlant
fteden van \'t felve Graeffchap , en andere fteden aengenomen , ter vergadering roept, gedaeght;
daer buyten, die recht aen hun burgers toewij- tot welcke vergadering ooek d\'Afgevaerdighden
fèn. Want veel van de felve fteden hebben eer- uyt de mindere fteden met brieven genoodight
tijts tot het felve Graeffchap behooi^t, oft fijn, worden, om ter gefette tijdt en plaets te verfchij-
na lang verloop van tijt , naer \'t voorbeelt van nen. In defe vergadering hebben van alle oude tij-
de ftadt Zutphen, van dorpen tot gedaenten van den af d\'eerfte S^chepenen het voorfitten, midde-
fteden opgerecht, en met het felve burgerrecht, len alle faken,doen \'t voorftel,vragen yder fijn ge-
en , door de goedertierentheyt der Vorften en voelen af; en \'t gene,daer de ilemmen van d\'Ede-
Graven , met eenige andere voorrechten en vry- len en van de Hooftftadt toeneygen , word voor
heden, befchoncken ; fbo dat fy, \'t hooft der an- vaft en bondigh gehouden : voorts,\'t gene dat in
dere fteden fijnde , die noch onder \'t fèlve Graef- defèr voegen befloten is, word door de Secretaris
fchap ftaen,en ooek ten opficht van eenige ande- oft Geheymfchrij ver van defe ftadt fchriftelijck
re plaetfèn, die gefticht fijn om het felve recht te by d\'oude boecken bewaert. Men vind noch by
volgen , met reden de hooftftadt behoort ge- d\'oude geheyme brieven van defe ftadt de befe-
noemt te worden. Om welcke oorfaeck dit door gelde gefchriften der Koningen van Denemarc-
een lange oefFening by d\'Overigheden defèr fte- ken en Noorwegen, verfcheyde en feltfame gun-
den plaets gekregen heeft, dat, foo hen duyftere ften begrijpende , door de welcke de burgers Hmdelh^
gedingen , en fware pley tingen voorvallen , uyt van de felve ftadt, die koopmanfchap plegen,
de welcke fy fich niet können redden, fy die tot vriendelij ck genodight worden , om in hun Ko-
d\'Overigheyt van defè gemeente , als tot een ge- ninckrijcken te komen handelen : uyt het welck
meen Hof, met plechtelijck gebaer, gemeenlijck klaerlijck blijckt,dat d\'inwoonders en burgers van
ter Hoffaert genoemt, fenden , om daer gered en defe ftadt ooek met de koophandel naer d\'uyt-
gevonnift te worden : die dan van defè Overig- heemfche lantfchappen beefich heeft geweeft.
heyt, naer de rech ten der ftadt, gevonnift wor- Wijders, hier uyt blijckt noch klarelijcker, dat
den, en, naer d\'achtbaerhey t gevonnift, weer te fy haer ordening en plaets in de Anzeefteden ,
rugh fend, om eeuwigh vaft en bondigh te blij- onder de vooghdy van de Keulfche Krey ts heeft,
ven , en gebruyckt in d\'uytfpraeck van \'t vonnis en van haer tot degemeene vergaderingen geroe-
defè woorden: Indien hier, te weten in defe ftadt, pen word , na dat fy door brieven , over de welc-
dit voorval gebeurt was, foo fouden wy warelijck ken te beraetflaen valt, verftaen heeft van welc-
de faeck in ^ier voegen, gelijck volght, von- kearticulen, die fy van d\'eerlij cke Raet van Lu-
nifTen. De beroepingen tot defe Raet van\'t von- beek ontfangen heeft, men fpreken fal. En hoe-
nis van Gent,in de Betuwe gelegen, worden ooek wel fy, uyt oorfaeck der krijghs-beroerten tegen
derwaerts aevoert : en men bevind dat defe de Koning van Spanje, eenige jaren lang nagela-
Raetfoovennaert heeft geweeft, datmenoock ten hebben hun Gefanten naer defe vergade-
uyt de verfte-gelège geweften van hier raetple- ring te fènden , foo hebben fy echter , in de
r^intren verfocht heeft. Uyt het welck niet fbn- tijt van het twaelf-jarigh beftant, hun Gemach-
Gelderlant. C ^ tigh.

met besondere lafl van de fiadt, weer
van nieüs derwaerts ge/bnden , daer ly ooek voor
een lid van de vergadering erkent wierd ^ en noch
overal de fèlve vryheden en rechten behout.

In defe f^lve fladt, daer het Hof van \'t Graef-
fchap is , aen \'t welck de leengoederen van byna
\\ geheele Lantfchap , door de bant van\'t leen-
recht , toegefchreven fijn, worden de verfchillen
en gedingen, die fy Leen-gedingen noemen,naer
\'t leen-recht van Zutphen, gelijck eertijts de Sa-
lifche wet by de vreemde volckengeweeft heeft,
gevonnift, op fulck een dagh en plaets, als daer
toe geftelt is, onder d\'eyckeboom, by de puyn-
hoopen van\'t oude Graven-hof, van \'t welck hier
voor gewagh gemaeckt is. En onder een linde-
boom , niét verre van de eyck in de fèlve plaets
ftaende,word recht over de perfoonen en goede-
ren gefproken,die gQv/ooneHjck Laten goederen ge-
noemt fijn^van de welken echter meer in\'t gebied
van Roermond gehandelt word, daer veelgron-
den van de felve natuur gevonden worden. In de-
fe felve ftadt word ooek van de Rechters, uyt de
beyde leden verkofèn,overfiening van recht,van
de minder Rechters aen\'t opperfte recht van\'t
Graeffchap verfocht,verkregen en de handelin-
: Ten van\'t Gerecht,met de vonniften,van de welc-
: ce men geappelleert heeft,moeten binnen de tijt,
van \'t ftads-recht geftelt, op verlies van hun recht,
aen d\'Overigheyt aengegeven worden, die, be-
halven de genoemden uyt het Graeffchap, ooek
uyt het Provintiale Hof Gemachtighden tegen fe-
kere dagh beroept,die in dit recht onder de Vor-
ftelijcke naem ooek het ampt van Voorfitter be-
dienen. Defe ftadt heeft ooek recht van Munt te
flaen, volgens d\'achtbaerheyt en wet des Key-
fèrs, van\'t welck tot getuygen verftrecken fbo
wel d\'oude gefchriften , in de Secretarie bewaert,
als de gefiagen munt, die noch in veel handen
omgaet. Om welcke faeck de Algemeene Staten,

oordeelende dat het tot nut van hun Gemeente
ftreeken fou , dat \'er geen ander munt gefiagen
wierd, dan in de naem en naer de wet der Provin-
ciën, in \'t jaer m d c iv feker jaergelt, voor d\'op-
houding van hun muntflaen, aen d\'Overigheden
toewefèn, \'t welck , gelijck een gewoone laft, in
de gemeene rekening gebracht is.

Men kan geen klaerder blijken van d\'oudheyt outheyt
van defe ftadt hebben,dan dat het geheele Graef-
fchap de naem van haer voert, en datfy defè tijtel
en waerdigheyt heeft gehadt, toen \'tHartogdom
van Gelder noch niets anders dan een Vooghdy
was. Berchemius verhaelt,dat in fèer oude tij den,
eer Zutphen gefticht, en \'t Collegie van Zutphen
opgerecht was, de Vorften van Zutphen Graven
vanZelhem genoemt wierden , en dat met defè
woorden: De Graven van Zutphen wierden in
de voorgaende tijden, voor de bouwing van de
ftadt, en van \'t Collegie van Zutphen, Graven
vanZeihem genoemt j van de welcke een, Graef
Baldericus genoemt,\'t kafteel Zeihem, tuffchen
Niel en Meer van Duffelen boude ; van welcks
af komft ick fèkere Graven van Zeihem, name»
lijck Graef Theo doricus, en fijn broeders, Alar-
dus en Gerardus, met hun nakomelingen, fbo
y/cl vrouwen als mannen, in fèker oude Kerck
van Meer tot hun geheugenis gefchreven heb
gefien. Maer de genoemde Graef Baldericus,
Graef van Zeihem , deê, na \'t afwerpen van fijn
kafteel van Zeihem , met de fteenen daer af het
kloofter der Monicken van S. Benedidus oprech-
ten , \'t welck hy met rij cke inkomften verfbrgh-
de,en nu de wereltlijckeKanonicken van Zeflica
toebehoort. Men heeft dieshaben niet te tmjffelen
dat Duffiia met Zeflica onder de heerfchappy Dan \'t Graef-
fchap yan Zutphen ge flaen heeft, fchoon nu Duffiia aen
\'t Vorflendom -van Gelderlant^ en Zeflica aen \'t Hartogh-
dom yan Kleef geyoeght is.

R N H E M word van
vele Schrijvers in de
Latijnfclie tael Arn-
hejm, byna als of men
wooning van de Key-
ferlijcke Arent feyde,
genoemt. Ia de voor-
naemften van deGel-
derfche adel;, Arnhey-
mers genoemt, vertoonen d\'Arent in hun
fchilden en wapenen , gelijck oock de ftadt
fèlve. Byna al de Geleerden fijn hier in eens
en eenigh, dat de plaets, die van d\'ouden, en
voornamelijck van Tacitus oArenacum ge-
noemt word, dit ons Arnhem is. Dit fijn Ta-
citus woorden : JDaer ^was noch foo ^eel oor-
logh O\'uergehle^en , dat Ci<vilis d\'onderflant der
benden , vleugels , en legioenen , in <vier deelen
njer deelt, en in gr oote blecken ge legert, aengetafl
heeftj bet tiende legioen i Arenacum^ het twee-
de te \'Bata\'vodurum, en de legers der henden en
\'vleugels te Grinncs^ en te Véda, Alle weicke
plaetfen, de namen niet geheel verloren heb-
bende , in ordening geftelt, wy hier fullen by-
voegen,te wqten: Arnhem, TVageningen,Rhe-
nen , en VVtjck te Vuerflede. Het Reysboeck
van Antoninus meld oock van fekere plaets,
die daeï oArenatium genoemt word. Defe
plaets leght niet verre van Nimmegen , naer
de |lhijnkant: hoewel men oock een vleck
vind, niet verre van Nimmegen, tulTchen
Buren en Tiel, dat Aricum genoemt word.
Daer is oock een dorp en kloofter, Kencum
genoemt, niet verre van Arnhemj en daer fijn
vele,dic onderfoecken of defe plaets de naem
aen de ftadt gegeven heeft, met by voeging
van een A, \'t welck vloet betekent, als of het
Arencum was. Maer dit is van al te verre, en
miffchien vruchtelooffelijck opgefocht,voor-
namelijck, om dat men in d oude tafelen Re-
dinchem, en niet Rencuni gefchreven vind.

Olperhof, ^y heden "t hooft van de Veluwe, en de fe-
tel van de voornaemfteRaet van\'t geheel Her-
toghdom. Sy is machtigh, heerlijck, fterck,
en rijck van burgers 5 en, uyt oorfaeck van
deRhijn, die by de Sabels-poort aen de veften
fpoelt, en door d omleggende bolTchen, fon-
teynen en beecken heel aensenaem en ver-
makelijck, én foo gefont van lucht, dat men
niets tot de gefontheyt en tot het vermaeck
van de ftadt wenfchen kan: foodatfegemeea-
lij ck Arnhem degenoeghlijckße genoemt word;
en dit te meer ,\'\'om het boich , dat eercijts
dicht aen de ftadt was, \'t welck daer na,
in\'t belegh van Philippus van Ooftenrijck,
daer afmen in de Hiftorien leeft, tot aen de
m-ont afgehou^ren is. Daer fijn oock aenge-
name hoven en tuynen der burgers, van de
Gclderlandt,

weicke fy omringt is, en luftige beemden
aen d\'ooftfijde, in t gemeen het Arnhewier- \'t Arnhc-*
hroeck genoemt; die in t jaer van Chriftus ge- ver-
bootte cId ccc lxiv, toen een groot deel
van de ftadt door de brant verdelght was,
door d\'Overigheden aen hun burgers uytge-
deelt wierden. De voornaemfte vloet,uyt de
nagelegene heuvelen gerefen, en in de voor-
fteden verfcheyde draymolens omdrijvende,
vloeyt op het uytterfte deel in de ftadt, en ,
een watermolen in de felve , tot groot gerief
der burgers, omdrajen doende, ontlaft fich in
deRhijn. Naer de fijde van de Veluwe , en
ter plaets,daer men naer Maeftricht gaet,buy-
ten de ftadt, is een heuvel, van de wclcke fich
een luftige aenfchouwing over de naefte lan-
den van de Betuwe en andere vertoont.
Ter felve plaets; iiaèr de noordfijde, heeft de-
fe ftadt de heuvels en dalen van de felve Ve-
luwe, die metboffchen en heyde beplant fijn,
in de weicke met groot vermaeck verfchey-
de foorten van wilde beeften , die deia jagers
overal voorkomen , gevangen >rorden. Ick
verfwijgh noch de nabygelege vyver, eertijts
met een graft en wal omringt, om de wilde
beeften te bewaren , de VVtlthaen genoemt,
daer de Hertogen van Gelderlant hch in de
jaght plegen te verluftigen, en nu heel dien-
ftigh tot een wandeling voor de burgers is.

Aen de zuydfijde , en over de Rhijn, ver-
toonen fich de fchoone Betuwfche velden, die
feer vruchtbaer van haver, garft, ertenjbonen, Betmv.
en andere granen fijn. Defe ftadt heeft vijf
poorten , van de weicke de vier van gebacke Todrten.»
fteen heel fterck gemaeckt, en tegen \'t gewelt
van buyten gelijck floten gebout fijn. Dege-
ne , die de naem van S. lan heeft, wierd in
\'tjaer m d xxxvii, door\'t gebied van Her-
togh Karei, die voor de komft van Keyfer Ka-
rel de vijfde bevreeft was, met een trefFelijck
gebouw en fterckte,op de koften der burgers,
verfterckt : gelijck oock de vefting daer aen,
die naer de Rhijnpoort is, het uytfteeckenfte
werck van de geheele ftadt, en \'t rondeel,
den Gelderjchen toorn genoemt; welcks puyn-
hopen en vervalle broeken men noch leggen
fiet, en die van de felve Hertogh in \'t felve
jaer gebouwt wierd. Aen de felve Rhijnpoort
word defe ftadt met een houte brugh aen de
gemelde Betuwe, die daer tegen over is, ge-
voeght.

De burgers fijn heufch, en beminners der jertder.
wetenfchappen , onder de weicke vele van
Adelijcke af komft gevonden worden. Men
heeft klare proeven van hun oude heldachti-
gedeught, die hier uyt blijckt, dat de gene
uyt defe ftadt gefonden waren, die Wagenin-
gen en Sevenaer wonnen, en \'t kafteel van

Niekercken, door de Maeftrichters belegert,
van\'t belegh verloften. Ia Hertogh Karei de
Stoute, Nuys belegert hebbende, kreegh fijn
voornaemfte byftant uyt defe ftadt. Sy be-
wefen oock hulp en byftant aen de Harder-
wijckers, toen die, in\'t jaer m d iii, het
grootfte deel van de ftadt en van de burgers
door een fchrickelijcke brant verloren heb-
bende, niet machtigh genoegh waren om de
ftadt te befchermen; daer een tamelijck deel
der burgers omtrent geheele twee jaren tot
befetting inbleef, tot datfy, op d\'aenkomft
van Philips d eerfte. Koning van Spanje, weer
tliuys ontboden wierden , om hun vaderlijc-
ke ftadt te befchermen; gelijck uytd\'oudege-
fchiedeniffen klaerlijck blijckt.

Defe ftadt leght in \'t midden tuffchen Nini-
megenen Duysburgh,en omtrent twee mijlen
van yder af. Sy had voor \\ begin van d\'oor-
logli, die in onfe eeuw foo veel jaren lang ge-
duert heeft, een Collegie van Kanonicken,
\'t welck eertijts van Walgerus, Vorft vanTei-
fterbant , in de ftadt Tiel opgerecht, en,
gelijck menverhaelt, in\'t jaer van Chriftus
geboorte m ccc xxvm derwaerts, als in
een veyliger pIaets,gevoert is. Daer was oock
in\'tzuyderlijcke deel yan de ftadt een kloofter
der Francifkanen, in welcks kapelle , aen de
ooft fij de, \'t hart van Hartogh Karei van Gel-
derlant begraven is. Aen d\'ooftfijde van dc
ftadt was oock een kloofter van gewijde Non-
nen , die in t jaer m c c c c i v van de ftadt
Arnhem met defe woning befchoncken wier-
den, welcke,allengs tot een heerlijck gebou ge-
worden^eyndelijck weer aen de Stadt gekeert
is, vermits hun getal byna geheel verfmolten
was. In \'t noorderlijcke deel van de ftadt is
oock een wooning voor de Rhodifche broe-
ders, de weicke heel oud is. De kerck daer af,
aen S. lan gewijd , vertoont echter een won-
derlij ckeoutheyt, fchoon fy,in\'tjaer m d xxv,
door een fchrickelijcke brant, die d\'een van
de torens, en de geheele ftadt vernielde, wan-
fchickelijck is gelaten. Sy heeft van outsin de
marckten de tol der waren, die uyt de Veluwe
naer de ftadt gevoert wierden : \'t welck in

\'t jaer m cc x l van Otto, Graef van Gel-
derlant, afgekocht wierd. Onder de Gods-
huyfen, die drie in \'t getal, en een fekere toe-
vlucht der behoeftigen fijn , is oock het oude
Gafthuys,met jaerlijckfche inkomften rijcke-
lijck verforght, daer de burgers van flechte
ftaet, en die door tegenftant van t geval tot
armoede gebracht fijn, met een godvruchtige
mildadighey t onderhouden worden. Dit Gaft-
huys wierd eertijts Gods Sjlant genoemt, ge-
lijck in de Hiftorie op fijn plaets verhaelt word.

Hier is oock een Parochie-kerck, heerlijck
gebouwt, met een treöelijcke toren, die uyt-
muntende van gebouw is. Sy was eertijts acn

de heylige Martinus, maer is federt het jaer
M cccc LUI aen de heylige Eufebius ge-
wijd. In het binnen-vertreck , van uytgefne-
den marmer gemaeckt, leght hetlighaem van
Hartogh Karei begraven , daer men oock fijn
beeltenis tot tweemael toe, feer konftelijck ge-
maeckt,aenfchout. Daer is oock een Hof,eer- Hef
tijts de woning van deVorften van Gelderlant,
\'t welck in\'t jaer m d lxxxix door het
buflekruyt, dat men niet wel bewaert had,
ten meeftendeel vernielt wierd. Daer waren xlooßers
oock eertijts, behalven het kloofter van Re- if^de
dinchem, in de voorfteden drie kloofters, in
vcrmakelijcke plaetfen gefticht, en byna alle
even verre van de ftadt gelegen. D\'eerfte
ordre befit het gene, \'t welck aen de heylige
Auguftinus gewijt is, m Jldariendale genoemt
word. De godvruchtigheyt van dit gebroe-
derfchap aen de behoeftigen word boven
d\'andere verheven. Htt ander, Monickshuys
genoemt, is van Reinaldus de tweede, Har-
togh van Gelderlant, en van fijn gemalin Leo-
noor, dochter des Konings van Engelant,
gefticht, en in hooge achting, uyt oorfaeck
van de veelheyt der graven van Vorften en
Helden, cn van \'t ingewant van Hartogh Ka-
rel, dat daer begraven is. Dit kloofter was
groot, en heerlijck van gebouw, en dieshal-
ven te vermaerder, om dat Arnoldus, Har-
togh van Gelderlant, fijn wooning van d an-
deren afgefcheyden hebbende ^ gemeenlijck
daer gewoont heeft. Het derde , Bethania

fenoemt, was een kloofter voor degecftelijc-
c Nonnen. Men fiet heden van al defe ge-
bouwen niets anders, dan eenige ftucken en
broeken van muren en puynhoopen. Men
moet oock Oofterbeeck niet met fwijgen voor-
bygaen , \'t welck heden een flecht dorp is,
naeft aen de ftadt gelegen, feer vermaert door
de geboorte van Keyfer Henrick de derde, ge-
lijck in de Hiftorie van Gelderlant op\'t jaer
m XXV i i in fijn plaets gedacht is. lek ver-
fwijgh noch de Paft oor van dit dorp, die,
Bernoldus genoemt, in t voorgenoemde jaer
Biflchop van Uitrecht gemaeckt wierd, om
dat hy aen de Keyfer boodfchapte dat hem
een foon geboren was.

De beftiering van de ftadt is dusdanigh. Sy
heeft voor eerft een Rechter, die niet alleen-
lijck de tijtel van Arnhem, maer oock van de
Veluwe aenneemt, en de plaets van Voorfitter
bedient, in dïiytvoering, foo wel van de cri-
minele , als civile vonnifTen, gelijck oock in
de faken, die tuffchen de vreemdelingen, oft
tuffchen de burger en vreemdeling, voor lae-
ger bancken voorgedragen en gevonnift wor-
den. Hy word wel van het Vorftendom ge-
noemt , maer echter van de Stadthouder van
dat volck, gelijck met de Cancelier, en met de

fy hebben tv/ee Burgermeefters, die jarelijcks, woont AUuda genoemt wierd, fchoon het fe-
op de vierdagh van Paulus bekeering,met vrye dert oock het OudeenGermamfihegenoemt is.
en onbedwonge ftemmen, van de twaelf Sehe- Defe felve Cefar gaf aen dit Legioen een ftadt
penen uyt hun getal gekofen worden, fonder tot fijn legering, om dat het in de Roomfche
eenige tufTchenkomft en bemiddeling van krijghs-tucht wel onderwefen was, en groote
d\'oVerfte, oft van de rechters. Hun ampt is de vermaertheyt verkregen had.
voorfitting te hebben,en in alle politij cke,civi- Voorts, Arenacum oft Arnhem heeft fe-
Ie, en criminele faken de voorgang te nemen, derteen vermaerde plaets geweeft, gelijck
Ten derden , daer fijn, met de voorgenoem- men hier uyt kan fien , dat men uyt d oude
de Burgermeefters , twaelf Schepenen , welc- regifters bevind, dat het recht van een Paftoor
kers ampt is alle politijcke en civile faken,hoe- in de Parochie-kerck te ftellen, al voor de tijt
danigh van natuur fy oock fijn, te bepalen, van Karei de Groot aen de Prumienfche Abdy
alle ftrijdigheden neer te leggen, de gemeene behoort heeft : t welck echter van de Graef
rekeningen na te fien j en al het ander, dat van Naftou, dit recht voor fich verkregen
in een Gemeente vereyfcht word, te bevorde- hebbende , al overlang aen de ftadt toegela-
ren. Indien iemant van hen geftorven is, oft ten wierd. Ick verfwijgh noch d outheyt van
ergens in fijn plicht te buyten gegaen heeft, \'t gafthuys der Rhodifche broeders,daer af ick
foo ftellen d\'overlevende gewillighlijck een in gefproken heb. Men fiet in \'t midden van de
fijn plaets, volgens de voorrechten, van Otto kerck , naer de zuydfijde , een glafe venfter,
vanNafTou, Graef van Gelderlant, verkregen, \'t welck van d\'Abt van Prumen en van Trier
Ten vierden , heeft defe ftadt noch fes Gilde- gegeven is. Men fiet voor eerft in \\ gemelde ^^^^^^^
meefters, oft Raetslieden, welckers ampt is, venfter de beeltenis van Pipinus , Koning van
volgens \'t bevel der Burgermeefters, foodani- Vranckrijck, en Stichter van de Prumienfche
ge dingen te beforgen , die de gefwofen bur- Abdy, daer by gefchreven ftaet: Tipinus Rex
gers aengaen, foo in de politifcne beftiering, Francm ^Fundator Prumienßs 5 dat is, Fipi-
als in het toeftemmcn der fchattingen , die de nm, Koning "van Vranckrijck , en Prumienfche
gemeente in \'t gemeen, en de ftadt in \'t befon- Stichter. Daer tegen over fiet men de beelte-
der aengaen: en mogen de gemeene goederen nis van de Keyfer Lotharius, met dit gefchrift
vervreemden , oft bdaften. Sy hebben oock, daer onder : Lotharim Imperator, Monachus
neffèns de Schepenen, hun ftem in de rekenin- Frumienfis; dat is JCejfir Lotharim, Frumien-
gen van\'t gemeen. Defe worden van de Gil- fche MonicL Hier fijn noch bygcvoeght ,
demeefters en gilden genoemt en opgefet, en oft onder aen gefet de wapenen deï Vorften
van de Burgermeefters en Schepenen verkofen. van Manderfcheyt, Lemgou en Baden. Defe
Eyndelijck, daer fijn oock, beneflFens de fes ftadt wierd in t jaer m cc xxx 111, voorna-
bovengenoemde Gildemeefters, acht-en-veer- melijck in de tijt van Otto de derde, Hartogh
tigh Gefwore burgers, die de Gefworen Ge- van Gelderlant, met de felve muur en veftin-
meente genoemt worden : welckers ampt in gen , die fy noch heeft, befioten. Sy wierd
\'t algemeen is, op \'t verfoeck van d oudtfte ledert met foo groote voorrechten befchonc- ^^^^^^^
Gildemeefter, in de gemeene laften, foo van t ken, dat haer burgers deur \'c geheel Hartogh-
lant als van de ftadt, te bewilligen , en, in- dom en Graeffchap, en deur geheel Hoilant
dien men fich in de burgerlijcÈe beftiering van alle arreften en bekommeringen vry fou-
iets te buyten gaet, dat te verbetcrenj en ken- den fijn 5 gelijck oock met het voorrecht van
nis van de vervreemdingen oft verpandingen hooger beroep,foo wel als d\'andere fteden van
der gemeene goederen te nemen. Maer hun Gelderlant. In \'t jaer m cccc xliii wierd
befluytingen worden van de Gildemeefters fy te Lübeck in de gemeenfchap der Anzee-
aen d\'Overigheyt gebracht. Hun verkiefing fteden ontfangen. Sy wierd > na verloop van
gefchietop de felve wijfe als die van de Gilde- eenige eeuwen , op een wonderlijcke wijfe
meefters. geparft en geplaeght: want fy is tot drie ma-

Hier ftaet uyt d\'outfte aeloutheden dit t aen- len toe, namelijck in de jaren 13 6"4, 141^,
mercken, dat het tiende Legioen derRomey- en 142.5 , door een geweldige brant ten mee-
nen , van \'t welck hier voor iets gerept is, in ftendeelverflonden. Sy wierd federt, in\'t jaer byna,
defe ftadt in befetting heeft geweeft , en dat m cccc l x x 111, aen Karei de Stoute, op \'vernielt
d\'overfte daer af, met vijf eerfte hondertfte fijn verfoeck, overgegeven, behalven tnegen-
mannen, en eenige krijghslieden van Civilis , tigh duyfent Rhijnfche guldens, en al dege-
overftederBataviers, daer gedoot fijn,\'t welck fchriften van de ftadt, die hy in fijn handen
door Tacitus achtbaerheyt blijckt j welcks ontfing, en die noch heden ten meeftendeel
•woorden wy elders, en hier boven ten deel in \'t kafteel van Vilvoorden bewaert wor-
byeebracht hebben. Cefar verftreckt hier tot den. Sy quam federt, namelijck in\'t jaer
een getuygh , dat dit felve Legioen , van het m c c c c x c 11, weer in de macht van Karei
teken der gekamde helmen, met een Gaulifch van Egmont, Hertogh van Gelderlant. Maer
gelderlant. D % Thi^

Philippus, Hertogh van Ooftenrijck , en Ko-
ning van Spanjen , dochters foon van JCarel
de Stoute, belegerde haer met een lang en
fwaer belegh, omtrent het jaer m d v, en ,
een opening in de veften gemaeckt hebben-
de, geraeckte als verwinneren wreker daer
binnen, en eyfchte een fekere fomme geks
van haer. Doch Hertogh Karel,na verloop van
negen jaren , met hulp van de ballingen , en
van fijn medegenoten,door een wonderlijcke
krijghslift by nacht de veften overweldight
hebbende, ftiet, eer door geluck,dan door fijn
heirkrachten, de Bourgonfche befetting daer
uyt,en bracht de ftadt onder fij nheerfchappy,
in de weicke fy volftandelijck , tot aen \'t jaer
van Chriftus geboorte m d xxxviii, terwijl
hy leefde, gebleven is. Sedert deden d\'Over-
ften d\'eed in de naem van Willem, Har-
togh van Kleef en Gulick. Maer toen eynde-
lijck,door d\'onverwinnelijcke dapperheyt van
Keyfer Karei, al de plaetfen van Gelderlant
tot gehoorfaemheyt gebracht waren , wierd
oock ten leften de ftadt gedwoneen de Bour-

gonlchen aen te nemen,en t ontrangen. Toen
wierd, door t bevel van de felve Keyfer, om-
trent het jaer m d x l i i i , de Raet inge-
ftelt,die heden de verfchillen van\'tLantfchap
naer recht en billijckheyt beflecht. Reynal-
dus, d\'eerfte der Graven van die naem, ver-
kreegh voor defe ftadt, al voor twee hondert
jaren en meer, het recht van munt te flaen :
invoegen dat federt de handelaers gemeenlijk
by Arnhemfche goude ftucken hun waren
verkochten 5 gelijck uyt de Hiftorien, en
voornamelijck\' uyt de wercken en tijt-regi-
■ fters der Vriefen blijckt.

mannen voortgebracht, gelijck onder ande- Geleerde
re Rejnier Tengnagel, van groote vermaert- ^^^\'ue^.
heyt, niet alleenlijck door d\'afkomft van fijn
ouders ; maer oock door fijn leften in d\'Aca-
demie van Leuven , daer hy lange tijt Pro-
feflor in de Rechten geweeft, en een boeck
nagelaten heeft van doorfprong der Vor-
ften van Gelderlant, en van d\'erff^enis en ge-
fchiedeniften tot aen Keyfer Karei de vijfde :
oock een befchrijving der voornaemfte fte-
den en plaetfen , gelijck Valerius Deffelius
in fijn Nederlantfche Bibliotheeck verhaelt.
Sy heeft mee te voorfchijn gebracht Rej^
nier en Frederick van de Sande, Raetsheeren \'
van \'t hooge Hof 5 van de weicke de laetfte ,
oock Overfte van de Vorftelijcke fchatkift van
Gelderlant, voor weynigh jaren den menfchen
ontijdighlijck is ontruckt, dewijl dat hy een
heerlijck werck van \'t Leen-recht begrepen
had, \'t welck van fijn broeder Johannes ,
Raetsheer van \'t hooge Hof in Vrieftant, in
\'tlicht gebracht is. Henricus Aquilim,wdck%
kort begrijp van deGelderfcheKronijck iii al-
ler handen is, word oock in hooge achting ge-
houden. Ick fwijgvan de gene die noch heden
in\'t leven fijn, en onder defe Chriflophorm
Brouwerm, lefuyt, een man van hooge ach-
ting, en die, behalven andere wercken, feker
Poëma van VenantiusFortunatm uytgegeven
en verklaert heeft 5 dit werck, hoewel onbe-
kent, is van groote vrucht, en behoort fon-
derling tot de Hiftorie der laetfte tijden. An-
felmus de Boot feght, nevens andere , dat er
by Arnhem oock baftert diamanten ge von-
den worden , gelijck men in Vranckrijck ,
Bohemen, Silefien, Engelant en Ongeren
vind..

R E V O O R f is door
Marten van RofTem
in\'t jaer 1557 met een
wal en graft,doch niet
fterck, befloten. De-
fe ftadt is van water
en moeraffchen om-
ringt, daer een dijck
in gemaeckt is, langs
de welcke men naer de poort en ftadt gaet,
die oock geen andere , dan defe fmalle wegh,
om daer by te komen, heeft. Het felve jaer,
dat door \'t overgeven van vele fteden,als Grol,
Oldenzeel, Lingen , Oetmarfen , Enfchede
en andere, vermaert was, voeghde oock Bre-
voort by de verwonne fteden, Maurits van
Naftbu begon ter plaets, daer de dijck was
en eyndighde, het werck van fijn belegh ; en
fijn gefchut geplant hebbende , eyfchte de
ftadt op. De ftedelingen , die alleenlij ck in
twee vaendelen beftonden, antwoorden kloek-
moedighlijck , dat fy tot aen hun uytterfte
adem de wapenen en ftadt voor Godt en de
Koning bewaren fouden ; op dat de beleggers
niet fouden gelooven, dat fy die van Grol lou-
den gelijck worden. Hun vertrouwen ftont
voornamelijck in de natuur van de plaets.
D\'andere fteden waren met krijghswercken
gewonnen; maer rontom Brevoort was geen
bequaem lant om wercken te maken. De gene,
die voor\'t belegh de gelegenheyt van de plaets
hadden gekent, waenden dat men t water
uyt de graft kon afleyden , om dat fy fagen
dat het door een dam opgehouden wierd.
Maer fy waren in hun waen bedrogen, om
dat het lant van felf meer water opgaf, dan
men aftappen kon, voornamelijck in de herfft.
Daer by, de regen, op het vlacke velt vallen-
de , wierp defe hoop om verre. Prins Maurits
wierd echter niet wanhopigh , maer deê het
water met rijs, hout en aerde, die van de
krijghslieden in facken aengedragen wierd ,
dempen. Hyfteldetoen fijnfchan,skorven,die,
uyt gebreck van aerde, met rijs gevult waren.

Defe , hoe Wei onbequaeni om \'t gewelt de
fware koegels tegen te ftaen, gaven echtereen
fchijn van fich, en , geftelt om de vyanden te
bedriegen, deden foo groot voordeel, dat de
di]ck vijf hondert fchreden in de langte ge-
vordert wierd, daer d\'aerde tot een heuvel op-
rees , foo na aen dc ftadt, dat men met koe-
gels daer in fchieten kon. De matrofen fcho- Groote
ten niet min vaerdighlijck, dan of fy wel be- P\'^H-
fchut hadden geweeft. De wagenaers betoon-
den gelijcke, ick fal eer roekeloofheyt, dan
ftoLithartigheyt feggen, in \'t aenvoeren van
\'t rijs 3 hoewel niet weynigh van hen fneuvel-
den. Na dat men al t gefchut tot drie malen
toe geloft had, wierden de belegerden tot
overleving genoodight, maer vergeefs, \'t Ge-
ne, dat hun moet vermeerde , was dat, als de
wal en tegenweer afgeworpen was, de graft
tot een vefting verftrecken fou. Voorts, fy
hadden weynigh hulp daer af te verwachten:
want Maurits had biesbruggen , die op \'t wa-
ter drijven , en bequaem fijn om fware la ft te
dragen 5 \'t welck aen de ftedelingen onbekent
was. Men befchoot dan de ftadt met grof ge-
fchut van twee plaetfen , aen d\'ooftfijde uyt wL
het quartier van de Graef van Solms, naer de
halve maen , daer gemaeckt om de poort van
de ftadt te befchermen 5 en aen de zuydfijde
het rondeel van de ftadt, dat van fteen , en
naer d\'oude wijfe in \'t ronde gemaeckt was.
Toen de tijdt van \'t gedurigh fchieten der be-
leggers geeyndight was, deê het Regiment der
Schotten een ftorm op het voorwerck, en Bujte^
veroverde dat. Anderhalfuur daer na deê Bre- bereken
deroos Regiment een ftorm op de halve maen,
die aen de weftfijde voor de ftadtspoort ge-
maekt was. De belegerde fchoten dapper met
canon en musketten, en wierpen met fteenenj
en hoewel vele door het gefchut, onder welcks
befcherming de beleggers de beyde wercken
gewonnen hadden,weghgeruckt wierden/oo
weken fy echter niet van de wal, en quetftxn
vele van de beftormers. Daer was noch een
eenige fwarigheyt over,namelijck de brugh op

een bequame plaets van de graft over te wer-
pen/t welck echter in een fware plaets gefchie-
iie , om dat deStatifchen geen befchutting te-
gen de koegels en \'t gefchut der belegerden
hadden. Doch de matrofen, een onverfaeght
volck, bedreven toen een treffelijcke daer.
Want fy, door de geheugenis van \'t gefchuw-
de gevaer aengefteken , vlieden uyt hun eyge
wil naer de wal, en begonnen aen de gront
daer af te graven , met foo eroot een moedt,
dat fy de koegels van \'t grofgefchut, die fon-
der ophouden vlogen , (want de belegerden
fchoten noch geftadighlijckvan dewalj ver-
achten, fchoon fy t\'elckens de hunnen by hen
fagen neervallen. De belegerden , eyndelijck
in hun hardneckigheyt verwonnen , gaven
door een trommelflager een teken van dat fy
tot gefpreck begeerden te komen. Maer de
tamboer, naeuwelijcks fijn hooft boven de
wal opheffende, wierd\'van een koegel getrof-
fen en neêrgevelt. Geen woorden ^ en geen
bevelen waren machtigh. Sy waren alle van
een brandende yver verheert, yder had het
op defe vefting gemunt : want Brevoort al-
leen had meer krijghslieden gekoft, dan al
d\'andere fteden te famen. Maurits felf, hoe-
wel hy de ftadt liever by overgeving, dan met
di\'uytterfte ondergang der burgers, wilde ver-
overen 5 kon de gene , die fich in de ftrijt
ftorten , niet van foo groot een yver weêr-
roepen. De belegerden in tegendeel, deden
alle vlijt om de gramfchap der beleggers te

fchuwen. Sy ftaken de hoeden op de fpiet-
fen, \'t welck een teken van vrede is. Vele van
de vrouwen , op de heuvel geklommen, ftel-
den fich felven ten toon, om, door de vertoo-
ning van dit fwack geflacht,de vergramde ge-
moeden tot deernis te bewegen. Maer alles
vergeefs. De matrofen beklommen het ftee-
ne bol werck. De ftedelingen, van fchrick en
vrees getroffen, konden geen rechte gifting
maken, en, meenende dat het geheele heir in-
barften quam , vloden fonder ordening naer
\'t kafteel. De ftadt wierd uytgeplondert5en men ingeno-
vond daer een rijcke roof, die van de lieden,
die in \'t lant daer rontom woonden,derwaerts,
als in een veylige plaets, gevoert was. Men
kreegh daer oock een groot getal van gevan-
genen. Prins Maurits, fonder vertoeven deur
de vervalle wallen ingekomen,deê, foo veel als
hem mogelijck was, gebieden dat men nie^
mant dooden fou. Hy beval voor eerft, dat fielt or-
men de granaten en vuurballen , in de ftadt
geworpen, en van de vyant, haeftelijck vlucht
tende, verfuymt, dempen fou. Hy gebood
oock dat men \'t kafteel aen hem fou overge-
ven. De verwonnelingen konden geen voor-
waerden voor hun leven , oft iets anders be-
dingen 5 maer moften fich op genade cn onge-
nade overgeven. Aen yder wierd het leven
vergunt 5 en \'t gek, dat men hen deê betalen,
wierd aen de gewonde krijghskjaechten ge-
geven.

Et jaer, \'t welck by de
Chriftenen voor het
fèftien-hondert fèven-
en-twintighfte gere-
kent word , was alree
fèernae aen de jfbmer
gekomen,fonder dat de
Bedrijf der ^^ ^Ê Sp^^i^fchcn noch iets

voorgenomen hadden,
vermits fy fich vernoeghden met de fchatkifl,
die door het koflelijck belegh van Breda uytge-
put was,weer door de rufl te verquicken,en eeni-
ge benden op de grenfèn van Duytslant te ver-
toonen, om de fclirick in de gene te vermeerde-
ren , die fich tegen \'t Huys van Ooftenrijck ftel-
den , op dat Tilly en Walfteyn te minder werck
tegen de Koning van Denemarcken fouden vin-
den. \'t Gene, \'t welck hen oock belette grooter
dingen aen te vangen,was dat THeremijt^van de
Bewinthebbers der Weft4ndifche Compagnie
uytgefbnden , en door fijn macht meer dan een
zee in fchrik houdende^d\'inkomftvan deSpaen-
fchenuyt America,het grootfte voedfèl der oor-
logen , niet gerooft en weghgenomen, maer be-
let en opgehouden had. De gene, aen de welc-
ke de vereenigde volcken vanNederlant bevo-
Verfcheyde ^^^ wateu,hadden niet een fm. Yder fagh op fijn
gevoelens cygc voordcelj wclcke gewoonte fomtijtsalte
veel plaets in de vryheyt ingenomen heeft; en
dit voorgaende jaer heeft, meer dan eenigh an-
der , de gebreken daer af getoont : vermits
d\'Gver-YlTelfche volcken het heir naer hun lan-
den , en de Zeelanders dat naer Huift pooghden
te trecken,uyt oorfaeck van de nieuwe en fwacke
macht van Frederick Hendek, Prins van Oran-
je , diefijn broeder Mauritius in \'tStaddiouder-
fchap gevolgtwas: in voegen dat door defe ver-
fchillen de finnen in de war geraeckten , en de
gelegentheyt van iets te doen voorbyging. De
Hollanders en Zeelanders, volcken aen de zee
gelegen, waren van meyning dat men \'t geit,
\'t welck gereet was, en dat men op Intereft op-
nemen kon, tot befcherming van de zee, die wa-
relijck nieuwe onderftant vereylchte, moeft he-
fteden , vermits de tollen , daer mee defe laften
voornamelijck onderfteunt wierden, ophielden.
Want de Spaenfchen hadden onlangs de licen-
ten gefloten,en d\'onderlinge vervoering der wa-
ren van d\'een en d\'ander fijde afgebroken en
verboden, die inde voorgaende oorlog van d\'een
fijde om -t gemeene nut, en aen d\'andere fijde
Gelderlandt»

om de noot der befondere lieden geleden wierd.
Maer d\'Over-Yffelfchen ftemden dat men\'tgene,
\'t welck men in\'t voorgaende jaer,na dat Olden-
fèel van fijn wallen ontbloot was,te voorfchijn had
gebracht, weer moft hervatten,en WefeJ, Lingen
en Grol veroverenden fy boden uyt hun eige beurs
voor fèkere tijdt acht duyfènt krijghslieden t\'on-
derhouden , om een grooter heir op de been te
brengen, en de befèttingen vol te maken. Prins
Fredrick Henrick fèlf, niet min Overfte van de
zee, als van \'t heir te lant, ftemde met de gene, ^JnrleZn
die tot voorftant van de zee fpraken j en/icii een \'^oorfickig-
voorfichtigh Krijgs-overfte betoonen willende,
liet niet af van de gevarelijckheden te vertonen,
om hen niet tot befchuldigers van \'t gene te heb-
ben, dat daer tegen overvallen moght. Hy ver-
toonde dan dat het belegh van Wefel veel krijgs-
lieden behoefde, niet aJleenlijckom de toegan-
gen te lant, maer oock om d\'overkomft van
de Rhijn te bewaren : dat Lingen verre van de
grenfen af lagh ^ en dat, als hy de heirkrachten
van de Staet verre wegh gevoert had, de bpaen-
fchen vaerdighlijck andere aenflagen, die van
grooter belang waren,moghten aenvangen: dat
Grol fterck van krijghsvolck, veften en gefchut,
en , \'t welck noch het voornaemfte fcheeii, vijf
uren weegs van de rivieren was en dat dieslial-
ven de Spanjaert becjuame middel fbu hebben ,
om de toevoer af tefnijden,oft tot een vekflagh
te dwingen, welcks aengang fbrgelijck, en wey-
gering fchandelijck fou fijn, en voor \'t aenftaen-
de de moedt en \'t vertrouwen der vyanden ver-
meerderen. De berading over\'t belegh van Grol
kreegh toen d\'overhantin defe dingen, die, ge- mctfiAiK,
lijck men voorfagh, warelijck twijfTelachtigh,
maer in d\'uytgang heerlijck waren. De Prins be-
hartighde dit befiuytmet foo groote wackerheyt
en naerftigheyt, als of hy niet anders geraden
had. Men fond dieshalven d\'acht duyfènt man-
nen uyt, daer af wy gefproken hebben , die
tot de bewaring der grenfen gefchickt waren,
en toe te fien dat de Spaenfche benden , die tot
aen Keyferswaert,en in \'t gebied van \'t Bergfche
lant gekomen waren, niet naer Nederlant fouden
trecken. Het heir felf kreeg laft, de ruyters te v z^^^r
lant, en de voetknechten te fcheep, om te min-
der onkoflen te maken, ter plaets te vergaderen,
daer de Rhijn, in de graft, die fijn naem voert,
en in de Waelgedeelt,een eylant maeckt,\'t welck
van d\'ouden Batavia genoemt wierd ; doch defe
naem flreckte fich eertijts uyt tot aen de zee,
en is nu aüeenlijck in \'t opperdeel gebleven,

\'t welck onder Gelderlantbekoort^eti de Betuwe
genoemt word. Maer gelijck de wegh te water
ipaerfaem in \'t gek is,foo is fy oock d\'onfeecker-
heyt der winden onderworpen/t wekk hen toen
fodanigh in hun hoop bedroogIi,dat het krijgs-
volck byna tien dagen ipader, dan men gégift
had j ter hefcheyde plaets quamen : in welcke
tijdt (vermits \'er geen gebreck van Ibdanige bo-
den is) de vyant lichtelijck een groot heir kan
uytbrengen, om fonder twijffel de voornemens
der Hollanders te breken. Maer de Spaenfchen
hadden (\'t welck een gemeen gebreck onder
hen was) niet genoech verforght dat \'er gek, en
ai\'t gene,\'t welck noodig is om een heir te doen
optrecken,vaerdig was: fy hadden oock niet ge-
looft dat de Staten jfoo groote moed en krach-
ten fbuden hebben, om een plaets, foo verre van
de rivieren gelegen, en lbo vaft van wallen , als
Grol is, aen te taften. \'t Gene, \'t welck groote-
lijcks tot hun behulp ftreckte , was de lift van de
Naffoufche Vorft^die op de grenfen van Gulick,
eertijts onder Vranckrijck behoorende, om dat
deRhijn aenDuytslant tot een grens-pael ver-
ftreckte, een bende van krijghsvolck gefönden
had, om de wegen naer de ftadt Goch te Hech-
ten , even als of hy \'t op de Vaert gemunt had ,
die op \'t eynde van de voorgaende herfft van de
Spanjaerden tufTchen Venlo en Rhijnberck be-
gonnen, maer noch niet volmaeckt was, en met
vier-en-twintigh reduyten befèt wierd gehou-
den : {hefie de bejchriping l>an dit mrck in onfe Atlas,)
Terwijl de vyanden met defe bekommering op-
gehouden wierden, verdeelde de Prins het voet-
volck, uyt de fchepen gekomen, in drie benden.
Sijn voetvolck beftont in hondert en acht vaen-
delen, behalven noch andere feftigh. Hy deelde
de ruyterbenden , in vijf-en-vijftigh kornetten
beftaende, in twee delen,en beval aen hen voort
te trecken, onder \'t beleyt van Thomas van
Stakenbroeck, die door gerechtige trappen en
verdienften tot de tweede trap inde ruytery
opgeklommen was, vermits de Prins het opper-
fte ampt over de fèlve, \'t welck hy eertijts onder
fijn broeder verdient had , noch voor fich be-
hield. Daer waren vijf-en-feventigh ftucken ge-
fchuts , \'t een grooter dan \'t ander, en omtrent
duyfent wagenen,die dit gefchut, het buffekruy t,
en de koegels, gelijck oock de fchuyten , om
over de rivieren te komen, de biesbruggen, de
lijftocht, en al \'t gene voerden, \'t welck niet al-
leenlij ck in d\'oude eeuwen ^ maer oock in onfè
eeuw gevonden is, om krijghsgebouwen te ma-
ken , te beftormen, of te verdedigen. De Ge-
machtigden uyt de vergadering der vereenigde
Staten verfelden de Prins met hun raet en acht-
baerlieyt. Sy, uyt Emmerick getreden, en een
weynigh in \'t velt ftil fijnde, deden een gebodt
afkondigen, tot onderhouding van de krijghs-
tucht,envan \'t gene,dat tot degefbntheyt dien-
ftigh is, en op dat de krijgslieden niet onder mal-
kander van twiften tot ftrijden fbuden vervallen:
welcke gewoonte, uyt de hitte van de Franfche
edel dom gefproten,tot al d\'andere volcken over-
gevloeyt is. \'t Gene,datvoorfichtelijck geboden
was, wierd ftricktelijck onderhouden , door de
naerftigheyt van Smelfing, die Overfte van
\'t krijghs-recht was. Op de derde dagh,te weten
op de twintighfte van lulius, kregen fy Grol in
\'t gefïcht, toen de ruytery, voor uytgetrockcn ,
by nacht, onder \'t beleyt van Herman Otto,
Graef van Sty rum, de wegen, naer de ftadt ftrcc-
kende , ingenomen had : welck deel van \'t lant-
£4iap van Zutphen {ys^ekks hefchrijlping -^oy in onfe
Atlas Demonen) naer Duytslant ftreckt, en fich
wijd over de velden van Yreden verfpreyd,in de
welcke Grol gelegen is. D\'oude naem van de
ftadt is Groenlo, \'t welck groen bofch betekent.
Maer gelijck het lang verloop vanjaren de ge-
daente van de plaets verandert heeft, foo heeft
fy oock de lanckheyt van de naem ingekort,
\'t welck heel gemeen by de Duytfchen is. In de
fbmer van \'t jaer 1595 quam Prins Maurits, met
een heir van tien duyfent mannen,defe ftadt aen-
taften : maer hy, verftaende dat Mondragon op
hem aenquam, wilde liever van fijn begonne
werck afftaen, dan \'t geval van de ftrijt verfbec-
ken, fchoon Mondragon niet boven de fes duy-
fent voetknechten , en ruym duyfent ruyters
fterck was. Twee jaren daer na, bracht Prins
Maurits defe ftadt, en veel andere, over de Rhijn
gelegen,in\'t gebiedt van de Staten,terwijl Par^
ma , en de heirkrachten van des Konings fij de
met Vranckrijck de handen vol werck hadden.
In \'t jaer m dc vi, in welcke tijdt de legers
der Spaenfchen fterck, en tot een groote hoop
vergadert waren, vefte de Marckgraef Spinola
(toenhy vergeefs gepooght had, ten deel door
Buquoy, en ten deel fel f^ de rivieren op verfchey-
de plaetfen over te trecken) eyndelijckhier fijn
heir en, volgens fijn gewoonte, de tijdt meer,
dan fijn foldaten, achtende , als of in \'t verlies
van\'t krijghsvolck de fchade kleyn, en in \'t ver-
lies van de tijdt de fchade onvergoedelijck was ,
haeftefïch tot de naderniffen,en,alles in fchrick
gebracht hebbende, geliet fich fodanigh, als of
hy de ftadt ftormender-hant wilde veroveren.
Daer na dwong hy,met dreygende woorden,de-
fe vefting tot overgeven, eer de dagh quam, in
de welck Maurits befloten had de ftadt t\'ontfet-
ten. Maer toen defè fware pogingen der Spaen-
fche benden gebreck van gek veroorfaeckt had-
den,daer uyt een fware beroerte onder \'t krijgs-
volck rees, foo deê Prins Maurits, degelegent-
heyt by \'thair vattende, en hoewel de herfft al-
ree voorhanden was, een poging op defe ftadt,
om haer met belegh weer te veroveren gelijck
hy oock gedaen fbu hebben, fbo Spinola niet
vaerdighlijck hier op aengekomen was, wel met
een heir, dat veel fwacker, en heel in wanorde-
ning was, maer met voornemen van de ftrijdt te
wagen 3 vermits hy wift dat Maurits d\'onfèkere
uytgang daer af hardneckigh fchuwde, eer dat
hy dieshalven alles t\'onbefchroomdelijcker in
gevaer ftelde. Hier op volgde \'t beftant,volgen^
\'t welck fbo wel d\'andere veroveringen in d\'oor-
logh, als Groijby de lefte befètters gelaten wier-
den, waer uyt Prins FredrickHenrick eer en ach-
ting voor fijn nieuwe heerfchappy fbcht. Defe
ftadt is in de vlackte gelegen, en om dat fy op de
grenfen van Duytslant leght,fb heeft men al over
Jang,namelijck onder de heerfchappy van Karei
van Ooftenrijck ^ de vijfde van defe naem onder

de Keyfers,haer beginnen te verfterckeü. Defe dere, wierd bevolen aen Willem van Naffou,
Keyfèr bracht oock de geheeleheerichappy der Heer van de Leek , en Lieutenant Admirael
LTitrechtfche Biffchoppen,en Gelderlant, dat hy van de Hollantfche fchepen , onder de Prins ,
gekocht had , aen fich felf, en aenfijn nakome- fijn oom : want Alaurits had hem by een edele
lingen. Maer de handel van de langdurige oor- vrou , maer echter buyten \'t huwelijck geteelt.
logh,de meeiler van Zoodanige dingen, had defè De Prins, met fïjn voornemen voortgaen willen-
wercken 5 en de konil: fèlve van. te verflercken de, en om alle verhindering te weeren, beval aen
vermeerdert en volmaeckt en de Spaenfchen de Kolonel Pinfèn , met feven-en-dertigh vaen-
hebbenin\'tBeflant eenfbnderlingenaerfligheyt delen toelicht over de boven-landen, tufTchen
betoont in defè plaets, en \'s Hertogenbofch, en de Rhijn en de Maes , te houden. Varick , oock
in Vlaenderen Damme en Huift te beveftigen. een Kolonel, wierd , met groote heyrkrachten,
Sy heeft breede en hooge wallen , met vijf bol- naer \'t eylant Voorne, in de Maes gelegen, en
wercken,oft rondeelen,die een fcherpeuytlïcht, naer dc landen daer beneden, gelbnden, met
gelijck nu de gewoonte is, vertoonen, onder de bevel van hun benden te famen te vervoegen ,
welcke fbo veel tuffchen-ruymten recht als een indien de vyant eenigh belegh op Emmerick,
flreeck fijnde, aen de hoecken met de rondeelen Rees, de Graef, Ravefleyn , Gennep, oft eeni-
gevoeght worden : in voegen dat van alle kan- ge andere ftadt aenving. Wijders, men ver-
ten de fij den der beftormers voor de fèheut van fbrghde de grensplaetfen wel met befètting, en
^t grof gefchut open ftaen. Aen de voet van de dat eenige uyt de voornaemfte van Zutphen,
veften is noch een andere dijck , die lager is, en en andere van Deventer bevorderen fbuden ,
rontom loopt , en gemeenlijck fauffebraye ge- dat al \'tgene, \'t welck tot een belegh dienftigh
\' noemt word, en tot een groot befchutfel van de was, aengevoert wierd. In de volgende dagh, na
ftadt ftreckt. Daer na volght de graft, die vol dat men voor de ftadt gekomen was, begon men
water is , dat uyt het rivierken de Slinge vloeyt, het leger te befèhanffen in \'t welck de Kolonel-
die voorby de fladt loopt. Daer is boven dit noch len enKrijghs-overften fich niet ontfagen de fpa
een bedecktewegh,daer de foldaten konnen ach- de hant te nemen, om te vaerdiger van de
ter leggen fchieten , die door de dijck felve vey- krijghsknecht gevolght te worden. Ia de werc- FerPrc
ligh i^en van buyten allengs afgaet, en foo recht ken wierden in die dagh foo verre gebracht, dat
te pas van hooghte,dat de koegels,van de wallen fy tot tegenweer bequaem waren; en federt meer \'
gefchoten,daer over vliegen,en dat in tegendeel en meer verfwaert, en tot fulck een geftalte ge-
de gene , die van de vyanden uyt de vlackte ge- maeckt, dat \'er nooit een leger trefFelijcker had
fchoten worden,daer over gaen,fonder de veften geweeft, ja oock niet onder Maurits felf, die al
te treffen. Defe ftadt heeft drie poorten, die \'t gene , \'t welck hy ooyt had gelefen oft gefien,
naer Brevoort, Zutphen, en Deventer ftrecken. in \'t gebruyck gebracht had. Toen de wercken
Het opperfte gebied over de ftadt en over de be- opgemaeckt waren , begon men verfcheyde
fètting was by Mattheus Dulcken , een oudt Schanffen op te werpen, om de toegangen der
krijghsmanj en van bekende dapperheyt, en niet vyanden te beletten : een achter \'t Qn^rtier van
min fchrander van vernuft,die in \'t jaer M D c n de Prins, daer d\'aerde tot een heuvel oprees fè-
het kafteel van Wachtendonck met lift en gewelt ker , een bequame plaets voor de vyant, die , in-
aentafte : want hy, met dertien krijgsknechten, dien hy \'t geweten had , daer af groote fchade
die hy hier toe verkofèn had, in èen ftroofchuyt aen \'t leger gedaen kon hebben : en twee ande-
verborgen , geraeckte binnen, en doode al de ren tufTchen defè en \'t Quartier van Graef Ernft.
gene, die hem tegen quamen, tot dat hy het Van hier , tot aen de plaets, die aen Willem
\'t Getalvar kafteel in fijn gewelt kreegh. Wat de befetting van NafTou toegewefen was, waren drie andere
\'t marni. ^gj^g^^j. ^ beftont in twee duyfent mannen, Schanffen , byna vierkant, en met vier rondeelen
behalven de gene , die van deftedelingen , ter- verfterckt. D\'afbeelding v^n de voornaemfte Ie.
wijl het belegh duurde, in foldy aengenomen ger-wercken fal terftont ojW\'ander fij de volgen,
wierden eninfeftien flucken gefcliuts, om de Behalven defe waren\'er noch meer ronduyten ,
beftormers te wederftaen : oock was fyvanal- tot befchutting der krijghslieden , op de welcke
lerley voorraet genoegh voorfien. oock gefchut geleght was. De Schanifen en ron-

D\'eerfte vyantfchap , die aen de ftedelingen duyten hadden oock hun graften , en de graften
verfcheen, de welcke naeuwelijcks hier op dach- waren met palen befèt. De wal, die met een een-
ten , waren twee Regementen van Hollanders, parige voortgang al defè wercken aen malkander
tegei^ de welcke Verreycken terftont met fijn bond, was byna ront van geftalte. Terwijl men
ruytery uytviel, en de ftrijt begon. Maer hy, fich tegen \'t gewelt der vyanden van buyten ver-
fiende dat de vyanden onderftant kregen, koos flerckte , lieten echter de gene , die in dusda-
d\'aftocht en weeck,na dat hy fijn medehelper lan nige dingen ervaren fijn, niet af van \'t velt t\'ont-
de Waert, een kloeck krijghsman, verloren had. decken, en bequame plaetfen tot het maken van
De Prins vond geraden fijn leger in drie Quar- de loopgraven en naderniffen te kiefen , om in u4pprorhen
tieren te verdeden. \'tQuartier naer d\'ooftfijde defer voegen beft het gefchut der ftedelingen te
merd aen Graef Ernft van NafTou, Gouverneur fchuwen , en de ftadt te veyliger aen te taften.
vanVrienantenGroningen,gegeven,bydewelck Men verordineerde een nadernis uyt het quar-
de Duytfchen en Schotten gevoeght wierden. De tier van Graef Ernft, en twee uyt dat van de
Prinsfelfnam,methetgrootftedeelvan\'their,fijn Prins , in de welcke aen de rechte fij de d\'Engel-
plaets op een verheve heuvel, tufTchen \'t zuyden fchen,en aen de flmcke fij de de Franfchen arbey-
en wefteii. \'t Laetfte Quartier,kleynder dan d\'an- den i over welcke naderniffen van den Bofch en
Gelderlant. ^ ^

......\'.\'Ma 0 ......5....... ^«-«a..... ..........0.9.............. ^^ - ............

......oa..........................0>ooQ,.,0......

...............-.«9...... ..........39..,, Of53..,„.,„09 9053 oO..............oa.........99,

".........»".-■.90.........................0«.......„899.......099 ................0..............

.....■■.......«a-oa oqi ........................OOC?......,03...................09«a.........03,............................o^oOO^........

............ .......oQo.,.......!>■...............^ .........»9 osaa ,,.„0......

oOa......0 003 ,,, ^ ■

.....39 ....... . , oa ................09 oDtlfl... .........sa.\'

____^ ........99........................q^,,.........

^^.............■ \' ,99..............o9ci..,9o.....flAaa.„.„os,......oo " ■ ..... ^ \' 5 ngaö ..............OD Oa.....oOa «aO"\'..................„...9o9aS>f> .......»or,aan.......

.............................^ ............... .....^^^ . « .......■ ^ 0.......9..................0........................................09,............

„Qoaat,.........,9 ......«os aa..........

09 ......................../j^ I. ~ « . ,1

.............09........................9....... , ,,..,, 5D

ft»,,..........- oa:>...... y^jj^aoSoa ao.........;,0a....... an-.....-^o,.,,

öa».....9 a..........................

■no.,,,.....9 ft oflnao /jr «ü .. \'..........

..........,0£l:..-.,„ "

0 .•,„0 fi
r,O0......„9 n9n.....09 ,.,,,,,

a <1,..., ï ai>....... tS aHn

tidci.....tl„n

.......oO ,,., O!» ."..»ö

.....Ocv.....................

0 9 o9 o9 0.....03.........

,.,„,0,(1 ........O9oö9 .........

O O .....Oo „„oCI.....

09 oOn,,,,, 00..........

........

30 \'8«

.,,,,„>8 09......;,,

■ t - cPfl ....... ....."" « 09 ......000

...........................03............, ...........90!i...........................»».......

Parcevai liet beleyt haddèn, Dulcken was oock
niet traegh in de wachten te verdeden, en in de
borftweeringen, daer mee de wallen en rondeelen
omringt waren, weer op te maken, en de tegelen
van de daken af te nemen^ op dat fy, door de koe-
gels afgefchoten,niemant befchadigen foudenjcn
met grofen kleyn gefchut tegen de vyant te fchie-
ten , en alle plichten van een goed krijghsoverfle
te betrachten , terwijl fijn gelontheyt hem fiilcks
toeliet. Want hy, niet lang daer na met een muf^
ketkoegel deur fijn fchouder gefchoten , wierd
daer af foo ßvack van lighae\'m, dat hy fich te bed
moefl begeven. Hy ontbood dieshalven de Ka-
piteynen gefamentlijck voor hem, en gaf het op-
perfte gebiedt aen Verreycken over , die hem
weer vriendelijck bad, dat hy eerfl forgh voor
de genefing van fijn lighaemfbu dragen, foo veel
als hem mogelijck was: en beloofde dat hy\'t ge-
ne , \'t welck hy uyt fijn bedde aen hem fou ge-
bieden , getrouwelijck en onverfaeghdelijck uyt-
voeren fbu. Defè verlette nu veel dagen lang de
wercken der Engelfchen, en bracht fomtijts,door
d\'uytvallen by nacht, \'t Quartier van Graef Ernft
in rep en roer, doch fbnder fware fchade aen de
beleggers te doen, dan dat fy eenige uytmunten-
de krijghslieden dooden, gelijck oock Dromont,
overfle van de wacht der Schotten, \'t Voor-
naemfte oogemerck dat fy hier in hadden, was
dat fy, terwijl d\'oogen met de flrijt befigh wa-
ren , eenige bode uyt de fladt naer d\'overflen
der Spaenfchen meenden deur te doen fluypen.
Doch hun kleyn getal deê dat fy niet fbo dikwils,
als fy wel begeerden, uytvielen. Daer by, fbo
haefi: hen de middel van verre uytvallen te doen -
benomen was, fbo nam de ruyter het ampt van
de voetknecht aen. Graef Henrick van den
Bergh , volle neef van Prins Frederick Henrick, ^
die in de langdurige oorlogh onder de Spaen-
fchen \'t gerucht van een goet Velt-overfle ver- D<r Graef
kregen had , was ondertufTchen, gelijck men
verflont, beefigh met fijn benden , die te Key- jCcktfi^h.
fèrs-waert waren, gelijck wy gefèght hebben, te
verftercken. De Prins, om defè oorfaeck te be-
ter op fijn hoede , fbnd eenigen, die van de Ko-
lonellen verkolèn waren, uyt, om by nacht goe-
de wacht te houden, en de wallen te verfl:ercken.
Hy fbnd oock twee Regementen naer Zutphen,
door wekkers onderflant de lijftocht van \'t heyr
tot aen Lochem, oft langs de vloet Berkel tot aen
Berkelo gevoert wierd, daer fy dan van een flerc-
ker convoy ontfangen en ingehaelt wierden. De
rivier fèlve wierd tot dit gebruyck gefuyvert,en de
bruggen afgebroken, over de welcke de troe-
pen der vyanden, naer roof janckende, uyt Wefèl

en elders liepen. Voorts, op dat de koomft van
de vyant geen honger veroorfaken fou, foo wierd
heiaft 5 dat al de gene, die tot d\'oorlogh onnut en
onbequaem waren, uyt het leger fbuden vertrec-
ken. Men helafte ooek aen de Kolonellen en
Kapiteynen , dat fy verfbrgen fbuden, dat men
voor yder krijgsknecht voor acht dagen lijftocht
fou koopen,terwijl men die bequamelijck krijgen
kon. Tuftchen\'t Quartier van dePrins,en dat van
Graef Ernft, en ooek nader, te weten ter plaets,
daer de loopgraven naer de fladt ftreckten, wier-
den batteryen opgeworpen, daer men gefchut op
braght, met het welck men met groot gewelt te-
gen de wallen fchoot. Men had alreé vijf fware
SchanfTen opgeworpen , die met een lange dijck
van aerde aen malkander gevoeght waren. Wij-
ders , op dat \'er geen gebreck van wachtplaetfèn
fbu fijn , foo waren \'er, boven de vierkante ron-
duyten,voorwercken aen d\'omfchanfing,en noch
andere wercken, ten deel fcherp toegaende, ten
deel breet uytftaende, en ten deel van vore ge-
lijck een fchaer, dat nu veel in \'t gebruyck is, die
hoornwercken genoemt worden. Ter plaets van
\'tvlacke velt, tuffchen\'t quartier van lonckerWil-
lem en GraefErnft, wierd, meer dan dertigh voe-
ten verre van d\'oude befchanfling, een nieuwe
graft, acht voeten wijt, en fes diep , gegraven.
Ia ooek ter plaets, daer de wegen gemackelijckft
waren , wierden fy met draeyboomen gefloten,
en elders met paelwerck befèt. Men maeckte
ooek voor de graften der fchanffen een andere
wal,foo fterck, als de wallen van eenige ftadt. De
:)laetfen,daer rontom gelegen,die van\'tleger niet
Defchut konden worden, wierden met gefchut en
volck befèt. Men was foo wel verfèkert van dat
de Spaenfchen niet overhoop inbarften fbuden,
fclioon men uyt fpoedige boden verftaen had ,
datfè op de tweede dagh van Auguftus over de
Rhijn getrocken waren. De beleggers hadden de
wal,onder aen de graft opgehaelt,die men fauffe-
braye noemt, begonnen ten deel om te werpen,
en ten deel t\'openen. De belegerden befcherm-
denhaer ooek niet, vermits fy weynigh nut tegen
de koegels, van buyten komende, was en\'t getal
van hun foldaten was niet foo groot, dat fy de
buytewercken ten naeuften konden waernemen.
Sy vonden echter geraden de poorten met palen
toe te heyen, en de bruggen af te breken. Maer
de Prins befichtighde felf al \'t gene, dat gemaeckt
was, om de ftadt te veroveren, oft de vyanden
te dwingen, prees de gene, die naerftigh wa-
ren , berifpte hen, die van hun plicht afweken,
leed niet dat\'er iets buyten fijn bevel gedaen
wierd , en betoonde een onbefchroomde geruft-
heyt in fbo groote hartstochten, en een onver-
anderlijck gelaet, tot verwondering der gener,
die fulcks fagen. Wy hebben gefeyt dat de graft
van de ftadt haer water uyt deSIinckhad, die
eertijts recht deur de ftadt vloeyde ^ maer om
datfy fomtijts te fel aen de veften fpoelde, fbo
had Dulcken al voor\'t belegh aen denoortfijde
van de ftadt een graft voor haer doen maken ,
door de welcke fy, voorby de veften, en als in een
poel vloeyende, met twee fchutdeuren opgehou-
den wierd, die ,als de noot fulcks vereyfclite, ge-
opent konden worden op dat de graften door
Gelderlant.

d\'een foo veel waters als fy behoefden fouden
ontfangen , en op dat het felve , foo het te
veel iri quam , door d\'andere fchutdeur, die ver-
der tan de ftadt af was, uytvloeyen fbu. Pude-
wels, overfte van de Vorftelijcke lijfwacht, brack
defe uytterfte fchutdeur , en tapte door defe
deurgang het water in des ftadts graften omtrent af.
vijf voeten af,- in voegen dat \'er niet meer dan
negen voeten in bleven , die men met kleyne
fwarigheyt vullen kon. Dé Prins, verftaen heb-
bende dat de Spaenfchen over de Lippe getroc-
ken waren, ontbood, fbnder andere vrees te heb-
ben , de Kolonels Pinfen en Varick met hun ben-
den tot hem, en fond Diederick de Bye (foon van

groote oprechtigheyt engetrouheytover de mid- d
delen van\'t gemeene lant gegaen , die met een
fbnderlingenaerftigheyt bedient, en de grootfte
macht en achtbaerheyt had verkregen, niet door
liften en aenhangen, maer door volkome deught
en ervarentheyt der faken; om welcke oorfaeck
fijn kinderen in hooge achting by de Prins wier-
den gehouden ) met vijf vaendelen uyt, om
Lochem, aen de wegh gelegen, te bewaren. De
veften van die ftadt,die daer alree waren,wierden jien£
verfterckt, en een nieuwe halve maen daer voor
gemaeckt. Aen d\'andere fijde van de wegh is een
dorp, Lichtevoort genoemt, dat door de nage-
legenheyt van \'t leger lichtelijck te befetten, en
met kleyne moeyte te bewaren was, indien de
vyant fijnkeer derwaerts nam. Het bevel van
voor acht dagen lijftocht te koopen , en van
de gene , die verdacht en nutteloos waren, te
verfenden, wierd weer vernieuwt. Men fond
overal lieden uyt, die de handel der vyanden be^
fpieden fbuden. Men had ooek beflelt dat\'er
twintigh ovens in \'t leger gebracht wierden, om
broot te backen. Defè ovens waren negen voe-
ten lang, acht voeten van binnen breet, en meer
dan een voet hoogh, die alle gelijck in de tijt van
een dagh en nacht acht duyfent en acht hon-
dert ponden broots backten. Wijders, in de kaf-
fèn waren weynigh min dan vier hondert duy-
fènt ponden broots , en boven de twee hon-
dert en vijf-en-dertigh laften meels, \'t welck de
grootfte maet is, acht-en-veertigh duyfent pon-
den kaes, en noch groote overvloet van alles,
dat het heir voor een lange tijt veyligh tegen aL
Ie hongers-noot maeckte, fchoon ooek de vyant,
met fijn leger, tuffchen de fteden, die hem toe-
voer toebrachten, gelegert had geweeft. Vele
wierden ondertuffchen van weêrlijden gedoot en VeU
gewont, dewijl de beftormers van d\'overfijde der ^J\'i^fj^^f
graft, en de ftedelingen van de veften, en, \'t welck
de meefte fchade deê , met gefchut donderden.
Maer de granaden waren\'t allerlaftighfte voor de
belegerden. Defe wierden van de krijghslieden Eygenfchaf
Punifchequaden genoemt,om dat fygelijckelijck jj^
neervallen, en in veel ftucken barften, en fich,
gelijck erten, over vele verfpreyden, en lichte-
lijck in \'t gene, daerfy aengeraecken, brant ver-
oorfaken. De grootfte van defè granaden wo-
o-en hondert en fèftigh ponden, en de kleynfte
omtrent fès-en-twintigh ponden. Hondert en
fèftigh van de grootften geraeckten in de ftadt,
en boven de drie hondert van de kleynen. Defè

vrees dwong de belegerden dat fy hun bulfekruyt,
op dat het door \'t aenroeren niet in brant fou ge-
raken , uyt het gemeene paekhuys moften halen,
en dat op vuyle bakken, onder\'t gebouw van\'t
ftadthuys verbergen , \'t welck noch met meft en
aerde bedeckt wierd. \'t Gene, dat alleenlijck tot
verderf van de menfchen ftreckte, en anders
geen vrucht deê, dan dat het een deel foldaten
om hals bracht, wierd gemijd. De Prins was de
geheele tijt lang, in welcke de koomft van de
vyant verwacht wierd , niet alleenlijck by dagh,
maer ooek by nacht beefigh , bewandelde alles,
niet alleenlijck de fchanlTen , maer ooek pm te
fien of\'er tuffchen de wallen eenige heuvelen
waren,om die tot het gefchut bequaem te maken.
Hy , hier mee niet vernoeght , ftelde ooek ruy-
terwacht aen alle wegen en toegangen j en , aen
\'t q uartier van Graef Ernft gekomen,in een voch-
tigh lant gelegen , befpeurde een liooger plaets,
die als over \'t leger hing, en, fiende dat die dien-
ftigh voor de Spaenfchen kon fijn, beval dat men
die met een hoornwerck verftercken fbu. Hy ge-
bood ooek, dat men een legerwal weghnemen
en flechten fbu; en deê, om dat het begrijp
ruym groot genoegh voor de benden was, een
andere befchaniïing van binnen ophalen , tot
een hulp en onderftant, fbo d\'eerfte verloren
wierd. Kort, men had in alle faken fbo verfbrght,
dat de vyanden geenfins hier deur fbuden können
breken , om de belegerden t\'ontfetten , oft de
plaets behouden, uyt oorfaeck van de koegels,
die van boven daer in hagelden. Aen Pinfèn, en
Varick, die alreé gekomen waren, wierd in \'t be-
fonder hun quartieren toegewefèn, namelijck ter
plaets, daer de trencheen, tuffchen de quartieren
van loncker Willem en Graef Ernft opgeworpen,
een open uytficht naer de velden hadden; een ge-
mackelijcke wegh voor de vyant, die eertijts daer
ooek voorfpoedigh had geweefl. De Graef van
den Bergh had het ooek anders nergens op ge«
munt j en hy, deur het dorp Vrede getrocken,
nam hier fijn legering. Deruymte,diehy tuffchen
hem en de wercken der vyanden liet, was om-
trent anderhalf uur gaens. Hy, hier fijn heyr met
de byftant der Duytfche benden , omtrent een
getal van achtien hondert uytbrengende , ver-
fterckt hebbende, was ftercker van tolck dan de
Prins, foo van ruytery, als van voetknechten ,
fchoon hy , doch vruchtelooffelijck, verhoopte
dat hy uyt de Palts, en van de Rhijn, niet verre
van daer gelegen, noch nieuwe verflercking krij-
gen fbu. Sijn heir beftont in 70 cornetten paer-
den, yder van omtrent 60 mannen, en in hondert
en acht-en- vijftigh vaendelen voetknechten,yder
90 mannen fterck. Aen die fijde van de tren-
cheen waren twee groote SchanfTen^ d\'een aen de
noortfijde,end\'ander war ooftelijcker. De Prins
begaf fich naer d\'eerftgenoemde, metvijfenveer-
tigh vaendelen te voet, en een deel van de ruy-
tery , met fes ftucken gefchuts : Graef Ernft had
de toeficht over d\'andere. Wijders, men plaetfte
ooek binnen d\'omkring eenige Kornetten ruyters
en die foo verre van een, dat fy malkander lich-
telijck te hulp konden komen. Men ftelde op an-
dere plaetfen vier troepen voetvolck, elck van
duyfent mannen, om ter plaets, daer de noot hen
eyfchte,te gaen. De wachten wierden in de fchanf^-
fen , en op de wal, daer men meeft voor de vyant
vreefde,verdubbelt. Wijders,dewijl men vermoe-
de dat hy , fich hier vertoonende,elders een wegh
fbufoecken, fbo beval men de brug byWinters-
wijck, langs de welcke men over de vloet gaet,
af te breken. De krijghsknecht, de wackerheyt ceivmis
van de Velt-overfte navolgende , verdroeghge- ricer^^g-
willigh, en nooyt williger de dubbele arbey t, en
de (ware gevaerlijckheden. Men hoorde nergens
eenise klachten, dan als aen d\'een minder, dan

aen d\'ander geboden wierd. DeKolonellen over- ^
troffen d\'anderen, niet in te gebieden, maer ooek
in t\'arbeyden ; en in by nacht op de wachten te
paffen, en de gravers tot fpoedighey t aen te drij-
ven. Onder defe ftack voornamelijck uyt de Heer
van Brederode , die fijn ongekreuckte adeldom
tot op d\'oude Vorften van Hollant berekenen kan.
Maer Graef Henrick van den Bergh, nu een borft- craefm
weering op de wegh, die hy daer vond, en die de riek naer-
landen fcheyde, opwerpende, verfterckte fich
van voren. In de volgende dagh ging hy, by hel-
der weer, met eenige benden nader aen \'t leger.

dende, gaf aen de belegerden te kennen dat\'er
ontfèt voorhanden was. Hy, dit gedaen hebben-
de , vertrock weer. De Prins fagh wel dat alle
hoop van tot fijn voornemen te komen, in twee
dingen beftont , namelijck, in geen deurgang
aen de Spaenfchen van buyten te geven j en dat
men fbo veel, als mogelijck was, met de wercken
tegen de ftadt haefte. Hy deê dieshalven voor dm tegen
eerft de wal, aen de flincker fijde van loncker ^^ Pnnsof
Willems Quartier, gelijck ooek aen de rechte
fijde, daer het meefte gevaer was ^ hooger op-
maken j en daer na oock de befchanflingen,
die tuffchen hem en Graef Ernft wären. Hy
voegde\'r noch meer reduyten by, en deê noch
andere vèrfterckingen voor de felve maken,wek-
ker afbeelding terftont volgen fal. Men fpeel-
de , uyt het Quartier van Graef Ernft , ge-
durigh met het gefchut op de borftweering van
d\'onderwal, anders faufl\'ebraye genoemt , en
maeckte een opening van vier-en-twintigh voe-
ten. Maer de belegerden, onvermoeyt in \'t ar- Kheckheyt
beyden, maeckten het gene, dat weghgefchoten derbeieger^
was, weer op. Men ging ondertuffchen fpoe- »
digh met de galderyen voort, ja fbodanigh, dat
aen de Franfchen en Engelfchen niet meer ove-
righ was, dan een derde deel van de graft te vul-
len, toen Vereyeken , d\'onderwal mét twee ftuc-
ken gefchuts befettende , de wercken der beleg-,
eers aen ftucken brack, en met vuurwercken de
bakken en\'t hout »gelijck oock het rijs, in brant
bracht. De beleggers \'t gene, dat verwoeft was, tn^^Yhdei-
weer opgemaeck^t hebbende , kregen eynde-^ gers,
lijck , door het gedurigh fchieten, d\'overhant
op het gefchut, dat op d\'onderwal geplaetft was.
Dit gefchiede echter niet fonder fchade; want
daerfheuvelden twee uytmuntende overften van
d\'Engelfchen , Ramus en Proudus , van welc-
ke de laetfte de plaets van Morgan, die afwefigh
was, bekleedde,- en d\'eerfte was overfte van de
wacht. Men befjieurde \'t voornemen en de ra-
den van Graef Henrick van den Bergh , ten
deel uyt de faeck felve, ten deel uyt d\'onder-
(chepte brieven , en ten deel uyt de gevange-
nen , welcks getal dagelijcks groot was, uyt oor-
faeck

faeck van de flaeuwe krijghs-tucht, die uyt de
fchaerslieyt van de betaling der (öldy fooot. De
Graef iagh, dat hy een vyant voor hem had,
die uyt vrees van de ftrijt niet voor hem wij eken
fbu : en oock, dat de wercken te fwaer waren, om
met louter gewelt verwonnen te worden. Hy had,
volgens de raet van de Marckgraef Spinola , be-
floten fich in \'t midden tuffchen Zutphen en de
vyant te legeren , om de toevoer af te fnijden.
Maer hy felf kreegh niet fbo veel lijftocht,als tot
voedfèl van fijn heyr noodigh was ^ en kon dat
niet naerder, dan van Wefèl, en dat noch met
flercke convojen,krijgen. Hy had oock gebreck
van wagens. Maer toen hy verflont dat een flerc-
ke party uyt het Naffoufche leger naer Zutphen
getrocken was, om lijftocht en toevoer te halen,
kreegh hy hoop van defè convoy in \'t weér-
keeren te flaen, en dus de moed der beleggers
te doen fincken , en den belegerden \'t hart in de
boefem te fleeken. Maer hy wierd verhindert in
dat door de c^efc kans te wagen , door de verkeerde krijgel^
fijne verhtn- gj^ ftribbeling der Italianen en Spanj aerden,
dert mrt. bgyde om de voortocht twiflen,vermits d or-
dre van eerfl te trecken , volgens \'t krijghsge-
bruyck,aendltalianen gekomen was,en de Span-
jaerden fich op het recht van heerfchappy berie-
pen. Sy konden door geen redenen,oft door geen
gebeden bewogen worden tot afflant van hun
ontijdige twifl: ja hun verfchil liep fbo hoogh,
dat d\'Italiaenfche Kolonel Campolaterri ern-
flelijck\'t ontflaen van fijn dieiift verfbcht. Dus
ging die gelegentheyt voorby. Graef Henrick van
den Bergh vertoonde fich eyndelijck met groote
macht op d\'een plaets, om daer een aenval te
doen , terwijl een deel volcks aen een andere
fijde , daer de fladt niet foo wel bewaert was,
deurbreken fbu; maer ditgeluckte niet: want
de gene, die dit nieuwe werck, daer mee \'t quar-
tier van GraefErnft befchut was , gelijck ^y
gefeght hebben , by nacht aen de rechte fijde
beftormden , cn de palen omgeruckt oft afge-
houwen hadden, en fbo na gekomen waren, dat
ly met de fj.>ietfèn konden ftrijden , wierden met
fbo groote kloeckmoedigheyt, als fy aengeval-
Geider/ant.

len waren, afgeflagen,- voornamelijck door de ^\'^^feU-
kloeckmoedigheyt derSchotten,onderdewelcke gen nZL
Morry in die dagh een weêrgadelofe dapperheyt
betoonde, die oock van de Prins niet ongeloont
wierd gelaten. De vyanden waren grootelijcks in
hun waen bedrogen ; want fy meenden ^ datfe
tuffchen de twee groote Schanffen eenige ope-
ning ^ daer geen befchanfïing was , fouden vin«
den : maer fy bevonden dat alles met krijghs-
wercken,wachten en gefchut befet was. De Prins,
het gevaer,dat in\'t quartiervanGraef Ernft was,
verflaende, quam felf, met dat regiment ,\'t welck \'^ZtJ/^
tot alle beroerten bereyd ftont, en met fès ftuc-
ken derwaerts 5 en beval ondertuffchen de be-
waring van fijn quartier aen Wits , die, overfte zvfvandê
van de waghten njnde,dit laftigh ampt met geen Majoor
minder moed dan wackerheyt bekleedde. Ho- ^Jf
ratius Veer, een man van uytmuntende dapper-
heyt , en overfte van vele Engelichen , die in be-
folding van de Staten waren,uyt het felve quartier
getrocken , en door een teken met vuur verwit-
tight dat \'er gevaer was ter plaets, daer Pinfèn
\'t gebied had, keerde fich derwaerts. \'t Gevaer
op defe beyde plaetfen verdween , fbo haeft als
de dagh aenbrack. Toen,opdefeventiende dagh
van Auguftus, al \'t overige van de graft van d\'En-
gelfchen en Franfchen , aen de welcke d\'oude in-
gebore vyantfchap tot een aenprickeling van hun
plicht verftreckte, gevult was, begon men de
mijnen onder d\'onderwal te graven. De fchilt-
wacht fchoot een duyf in de vlucht, die brieven ^^^
van Graef Henrick aen de belegerden bracht, ge^de Ue
daer door hy verfocht, dat fy iemant fouden fen- .
den, om hem aen te wijfèn wat fy behoefden , en
in welck quartier \'t ontfèt deurgebracht kon wor- ^acr door
den en dat fy, foo dit niet wilde gelucken , by

nacht met vuur , en by daegh met ?ooS7ouden , ;,
te kennen geven, hoe lang fy noch \'t gewelt der
beleggers konden tegenftaen. Hy fcfireef oock,
dat hy noch eenige heirkrachten verwachte, en
dat hy , die verkregen hebbende , alles beftaen,
en hen niet verlaten fou. Een krijghsknecht uyt
de ftadt, byduyfter deur de wacht geraeckt,
had defe duyf, en met defe noch een ander aen

Graef Hendek van denBergli gebracht,die fonder te verwachten had, indien de bloedigeMars fijn
twi jfFel weer naer de plaets, van daer fy gekomen leven niet ontij dighlijck afgefiieden had. Ter-
Tvalvliecren foii,vermits fy daer jongen had. De- wijl de belegerden fich in alle dingen verhaeften,
fe lift had echter geen ge wenfchte uytgang. Maer geraeckte, door d\'onvoorfichtigheyt van een ow^.^
leker krijghsknecht van de Graef geraeckte ter krijghsknecht,het vuurin twee vaten bulTekruyt,
fluyckinde ftadt , en bracht hoop van ontfet dat, alles verplettende, veertigh van d\'omftaen-
mee. Verreycken, dit tot fijn voordeel gebruyc- ders wegh nam , oft verbrande. Hauterive wierd
kende, dreef de fijnen aen, om niets onverfocht weer uytgefonden,omdeftadtop t\'eyfchen Dulc-
te laten. Maer hy had, tot fijn ongeluck , geen ken, tot berading komende, overwoogh dat
werckmeefters, die door hun tegenmijnen de mij^ de vyanden onder de veften waren gekomen, en «W.
nen der vyanden vruchteloos konden maken, dat hy te weynigh koegels , en niet krijghsvolck
Doch hy deé groöte fchade met de vuurballen, genoegh had, om de ftorm, die op drie plaetien
die met de hant geworpen wierden. Maer de ge^ gelevert fou worden, af te weeren. Hy, vergeefs
ne, die by nacht uytgegaen waren, om van d on- om verlof, van naer Graef Henrick van den Berg
derwal de gravers der vyanden te vangen, oft te fenden, gebeden hebbende , maeckte beftant
hun wercken te breken, wierden gefien en afge- voor een korte wijl j en, na dat men van weerfij-
dreven, foo wel ter plaets, daer d\'Engelfchen, als den gylTelaers gegeven en ontfangen had, foo
d aer deFranfchen waren. Verreycken ging oock, trof men het verdragh, \'t welck met dat van Bre- y.rdraoj,
met drie hondert mannen verfeit, tot tweemael da niet verfchilde, en dat in de volgende dagh ivordge-
in de duyftere nacht over de brugh,die by daegh van de Prins, en van Dulcken befegelt, en op de
afgebroken wierd, om het ontfet, indien het derde dagh vervult wierd. Men hield in geen an-
milfchien quam,t\'ontmoeten. Maer hy,vruchte- dere nachten nauwer wacht in \'t leger, dan in de-
AenvddeAoo^tï{]ck hier op gewacht hebbende, deé een fe tijdt. De ruytery en\'tgrootfte deel van\'t voet-
éëiegerden. aenval op dc loopgravcn van Gracf Emft, die, volck was in de wapenen, uyt vrees van dat\'er
hoewel niet rampfpoedigh , echter geen vrucht eenigh bedrogh onder wefen moght : ja men
deê. Onder de Kolonels der Staten was Hauteri- fond oock be^oieders aen alle fij den uyt. Defte-
ve,de foon van Chaftel-neuf, die,een wonder on- delingen verkregen hun oude wetten en rechten; ^^^^
der de hovelingen, fijn geheel leven, tot aen fijn en dat de krijghslieden aen de gene , die uyt de mntfeke,
uytterfte ouderdom, in alle ftaten fbo getrouwe- ftadt trocketi, en daer in quamen , geen fchade
lijck verfleten had, dat hy om defè oorfaeck in oft ongelijck fbuden doen. Men vergunde oock
deRaet des Koniogs van Vranckrijck uytmuntte. aen hen volkome macht van de Koning van
Defè was toen overfte van de Franfchen, om dat Spanje te verkrijgen , om deur de landen te trec-
Chaftillon,die\'t fèlve ampt over\'t Franfche krijgs- ken j maer fbo veel het ander aetigaet, onder de
Volck had , door fijnen ftaetvanMaerfchalck in heerfchappy der vereenighde Staten te blijven.
Vranckrijck wierd gehouden. De Prins beval Degene, die vertrecken wilden, kregen verlof
dat men, eer men gewelt gebruyckte, de gemoe- van hun goederen fonder belafting binnen de
^^Tir^ den der belegerden door hem peylen fbu, vermits tijdt van een jaer uyt te voeren. Men gaf aen de
jtadtgefon- de hoop Op Graef Henrick van den Bergh, die Biftchop verlof van onbekommert binnen twee
de», \'t leger niet beftormt had, vruchteloos was. De- maenden te vertrecken. De Biffchop van defè
fe,hun moed en dapperheyt geprefen hebbende, plaets was Philippus Rovenius, met d\'eernaem
feyde dat, indien fy naer geen verdragh wilden van Aertsbiffchop der Philippers verciert j maer
luyfteren, d\'ondergang voor hen bereyd was. in der daet door \'t bevel van de Roomfche Paus
die mch Dulcken gaf aen de gene, die voor hem gebracht toefiender der gewijde dingen in Hollant, en
t\'ni^ti\'^\' ^^^^\' kloeckmoedige antwoort, als of men noch over de plaetfèn , die weer onder \'t gebiedt der
^^\' voor geen gevaer behoefde te vreefèn. Men flack Spaenfchen mochten geraken. Defe, van laege
dieshalven op middagh , d\'achtiende van Augu- afkomft, uyt de ftadt Deventer, maer door fijn
ftus, de mijn aen die vand\'Engelfchengemaeckt geleertheyt vermaert, was dit ampt, en defe
was , en een deel van d\'onderwal omwierp, waerdigheyt aen de vrientfchap van lanfbniüS
De beleggers konden echter d\'opening, die fy verplicht, die te Leuven het ampt van ProfefTor
gemaeckt hadden, met inhouden, en wierden in de Godtheyt bekleed, en fïjn leven met fijn
tot driemalen, ten deel met fchieten, enten belijdenis gelijck betoont heeft. Defe,doorfijn
deel al flrijdende, afgeftagen. Dit ongeval quam onderwijs aengemaent,heeft oock geftreden om
hierby, dat d\'overgang voor de galderyen niet fijn recht tegen de nieuwe gemeen&iappcn der
effen genoegh was. In dit gevecht wierd Wil- Biffchoppen, uytd\'aitipten tredende, te behou-
lem van Ló velack, een dapper krijghs-overfte,en den. Aen d\'andere priefters en monicken, gelijck
een ervare hooftman onder d\'Engelfchen , met oock aen de gewijde nonnen,wierd keur gegeven
een koegel foodanigh getroffen, dat hy\'t leven vanin de ftadt te blijven, oft elders huurwoning
verloor. DePrins wierd in dit gevaer niet bewogen, te nemen, en d\'inkomft der goederen, diefboda-
In tegendeel,hy,by \'t werk ftaende,terwijl de ftrijt nige lieden toegevoeght waren, te genieten j op
duerde, gebood fonder fchroom, tot vordering dat aenniemant tot fchadegedyen fou dat hy de
van al\'tgene, dat nootwendigh was. Terwijl gewijdeftaet bedient had. De befetting trock Oz^^r
hy van hier naer de wercken der Franfchen ging, uyt, gelijck beff^roken was, met hun paerden,
lomker wierd loncker Willem van NafTou, die in fijn ge- wapenen, vaendelen, en met twee ftucken ge!
rniiem van fdfchap was, van de veften met een koegel, die fchuts, en \'t gene , dat tot het gebruyck daer af
^^^ de doot veroorfaeckte, getroffen ; feker, dienftighis. De gevangenen wierden van weer-
een jongeling, van de welcke men grooter dingen fijden verwiffelt, fonder eenigh losgelt te beta-
len ,

handen van de gene gelevert, aen de welcke weer opgemaeckt. De trencheen,die tuffchen de
^n\'tvoi- dit ampt bevolen had. Maer Dulcken fchanffen geweeft, en tot tegenweer gedienthad-

arecken va» behield hct gene, dat hy hier af op fijn eyge ko- den , wierden tot aen de gront geflecht, crdijck
\'4v,rdragh. ften gemaeckt had. De Prins gaf oock konvoy oock alle andere veftingen. Men gaf den krijahs-
aendegene, die uyttrecken fbuden , entwee lieden tijdt, om allengs adem van hun arbeyd te
hondert wagenen, om hun goederen te voeren, fcheppen. In defe tijt quam een geheele kornet
gelijck oock\'t gene,dat de befettingin \'t belegh, ruyters, in feventigh mannen beftaende , die ka-
€n daer te voren , gerooft had tot dat fy aen rabinen voerden, onder\'t beleyt van Robert van
h leger van Graef Henrick van den Bergh geko- Ekeren van de Spaenfche fijde tot de Prins over.
men waren. Men weygerde den fiecken niet in Defe, voor de Keyfer aengenomen, fonder ech-
de ftadt te blijven, tot dat fy van hun wonden ter noch de eedt gedaen te hebben, hadden, op
genefen, en gefbnt geworden waren. Men verfe- \'t verfoeck van Graef Henrick, fich by de Spa\'en-
kerde oock aen d\'Ofiicieren van de Koning van fchen gevoeght. Maer fy,verwachtende datmen
Spanje, dat hun eyge dti befondere goederen fbldy aenhen betaelde, en hen van hun moeyte
hen feuden volgen, en gaf aen hen twee maen- voldeê, kregen geen van beyde, en begaven hch
den tijdt,omhun faken deur\'t lant te beflechten. dieshalven, eerfy in gebreck vervielen, in fulck
AI wat fy bedongen hadden, wierd getrouwe- een plaets , daer fy hulp en foldy te verwachten
lijck volbracht ,• en de Prins wilde fèlf de gene, hadden. De naefte forgh was te beftellen,dat de Cro/ um
die deur fijn veilingen uy ttrocken,aenfchouwen. graften gefliyvert wierden, en dat men alles, tot
\'t Getal der doden was byna hondert, en dat van d\'oorlogh, oft tot lijftocht nootfakelijck,binnen
de gequetften een weynigh meer. Graef Henrick Grol deê voeren , gelijck oock in Brevoort, een
van den Bergh wachte niet langer, dan tot aen ftadt niet verre van daer, en onder \'t gebied der
de volgende dagh, vermits hy geen hoop had, Staten ftaende. De Prins, voor Groningen be-
^ om iets op \'t leger aen te vangen, \'t Gene,\'t welck vreeft, vermeerde de befetting van die ftadt, en
d\'eervan Fredrick Henrick,in de ftadt getreden, fond een deel van de ruytery uyt, om\'t legerder
vermeerde, was dat fijn broeder Prins Maurits vyanden te befpieden , dat niet verre van daer,
tot tweemael vergeefs gepoogt had defè vefting tufTchenLochem enZutphen,gelegert was.Graef
Zof der teveroveren. De gene, die in de faken van d\'oor- Henrick van den Bergh deê desgelijcks, enbe-
logh kundigh waren, aenmerckten dat \'er te vo- ftack een belaging ter plaets,daer,gelijck hy ver-
ren noyt ftadt met graven gewonnen was, die hoopte,deNafIbufche ruytery komen fou: maer
foo fterck van onderwallen,oft fauffebrayen was: al vergeefs ; want de Veltoverften waren beyde
oock datmen by ons geen voorbeelt van een foo voorfichtigh, dat d\'een geen gelegentheyt
overwonne ftadt had , die niet aen eenige rivier om fijn flagh waer te nemen aen d\'ander gaf Het
was, de welcke bequamelijck toevoer aen de be- gefchut wierd uyt het leger in de ftadt Grol ge-
leggers kon geven,fbnder dat de vyant fiilcks ver- bracht,daer in men vier vaendelen voetvolck,en kff/r^g,
hinderen kon. De gene , die verftant van d\'uyt- twee benden ruyters tot befèttinginvoerde. Men
heemfche faken hadden , verwonderden fich maeckte in de graften van de ftadt fbo veel nieu-
van dat een Gemeente, in fbo enge palen beflo- we veftingen, als \'er rondeelen aen de veRen wa-
ren en door hun eyge pogingen, en die van hun ren, en befchutte de ruymte, die geen rondeelen
bontgenoten, foo groote krachten hadden ge- hadden, met defe nieuwe wercken, die op fijn
had, terwijl de Koningen, en degene, diean- breetfte gelijckfij digh waren,en voor fcherp toe-
der s\'machtio-h fijn, voorliet huys van Ooften- liepen. De Prins was wel gefint om oock naer
rijck moeten fwichten, en hun befchutting en Lingen te trecken, maer de tijdt van \'t jaer ver-
behoudenis aen hen verplicht achten,of,als aen- hinderde fiilcks, vermits deherfft alree voorhan-
fchouwers, ftil fitten, en ten deel in tweedracht den was. Graef Henrick van den Bergh was oock
tegen malkander fijn, jafoo,dat fy, tot de wape- een beletfel hier af; want hy, overvloet van lijf-
nen uytgeborften, eens anders voordeel op hun tocht, en \'tgene, dat tot befcherming der fteden
eyge koften betrachten. De Prins,begeerigh om dienftigh was , ontfangen hebbende , ha\\d bevo-
eer te verkrijgen, was echter niet haeftigh naer len, dat men krijghsvolck , met fterck konvoy,
\'tHof om in de vergadering der Staten te ver- om niet van hun reys verfteken te worden, der-
fchi jne\'n- maer bleef omtrent dertigh dagen lang waerts fenden fbu. De Prins, al defè wercken ge-
in defe plaets, daer hy op alles \'t oogh had, en maeckt, de fchanffen geflecht,en het leger afge-
\'t felve in beter ftaet bracht. Op d\'eerfte fondagh worpenhebbende,fondde fchepen,die metfiec-
wierd de kerck, volgens \'t recht van d\'oorlogh, ken, en met het reys-tuygh geladen waren, voor
aen de vergadering derGereformeerden overge- uyt,en voerde \'t heir over lant naer Zutphen. Hy V Leger
levert daer de Prins meê by véi fcheen. De lijf- verdeelde echter fijn heir niet verre van malkan-
wachters hadden in \'t begin de wacht over de , der,-maer in de befettmgen,die aen de Rhijn oft i./r.
ftadt - daer na wierden drie vaendelen in hun Yfel gelegen fijn : want Graef Henrick van den
plaets gefonden , en \'t Gouvernement aen de Bergh, fijn benden byRaesvelt houdende, hield
GraefvanStyrum gegeven.Maer opdat de vyant fijn leger in, en begon fich daer aen d\'Yfel te
niets aen d\'oever van de Rhijn aenvangen fou, vertoonen , die lang feer kleyn is , tot dat fy een
foo wierd aen Pinfen belaft met feventien vaen- weynigh laeger, door Drufus oud werck, grooter
delen fj^oedicrhlijck derwaerts te trecken. De ^ word, en haer water uyt de Rhijn ont|a^t.

Et vorige verhael van rèft te befchieten. Voorts wierden feven bedeck-
\'t belegh en innemen té gangen oft galeryen op verfcheyde plaetfen vemdem. ,
van Grol is , ais ick ge- over de graft verordent, en voor tien duyfent
lèytheb, uyt de hifto- gulden befteet, met belofte van ioo guldens pver-
rie van den grooten H«-». loon voor die eerft aen de wal quam, 50 voorde
go de Groot, in \'t Latijn tweede, en 25 voor de derde. Als de galeryen be-
befchreven , getroc- gönnen wierden,deê PrinsMaurits de ftadt by een
ken : maer om dat hy trompetter opeyffchen, daer op de belegerden Veheieget^
alleen in \'t voorbygaen fchimpigh antwoorden: Sy geloofden niet,dat hy Dan
met weynio-h woorden Prins Mauritsgcjondenw,^ maer-^^elhyiemantyan de ^„twoor-
aenroert het belegh en veroveren deêr ftadt door Staten,die den oorlcgh niet yerflont: ypant \'het -^oas noch te den.
Prins Maurits, en dat d\'afbeelding van \'t felve Droegh Dan opgeDen te /preken Joo lang men niet op de wl
hier voor,na de ftadt,ingevoeght is, foo füllen wy hant aen hantDocht. Hier op wierden degraftvullin-.
dat uyt de hiftorie van Everhard van Reyd hier gen met aller ernft dagh en nacht gevordert, en
wat breeder befchrijven j want wy ondienftigh meer ftucken gefcliuts op de ftrijkweeren gericht,
vonden de woorden defer twee Schrijvers met om de belegerde, tot bevrijding van d\'arbeyders,
eickander te vermengen. daer af te houden : oock vuer in de ftadt gefcho-

.. \'t Leger der vereenighde Staten quam den eer- ten , daer door omtrent fèftigh huyfen in brant
clZTrmm ften September in\'t jaer m d xcvii voor defe geraeckten. De vijfde dagh , na dat de feven ga-
wGroi. ftadt. Graefloan van Styrum, die van d\'eerfteuer, leryen oft bedecke gangen begonnen waren,
toen \'t leger te velt quam , met karren en wagens quam d\'eerfte tot aen de wal en de ftadt wierdt
geftadigh had doen arbeyden , om de wallen ten tweede mael opgeeyfcht: waer op Styrum
dicker en hooger te maken , was binnen de felve drie dagen uytftel verfocht, om aen Graef Her-
met acht hondert knechten , en drie vanen ruy- man, als Stadthouder over Gelderlant van\'s Ko- ejfihtf\'
\'chbltuZ ters,diejuyft met d\'aenkomft van\'t leger in reden: ningswege, tefchrijven j want hy was verfekert
c eje m^. Qycr Prins Maurits wel te vrede was , meer vanontfèt,fbohyfèyde. Hier op antvvoorde Prins

voordeel achtende, datfe in een belegerde ftadt Maurits: [ouden ßch kort beraden, -^cant hj) begeerde Frm
befloten waren, dan datfc, daer omtrent in be- Doort te Daren en -^as niet gekomen, om de fladt met bid-
fetting fijnde , de wegen onvry maeckten. Doch den, maer metgeypelt te Derkrijgen: oock fou mijfchien na „p -tZr-
men moeft om defe ruyters, daer mee de bele- drie dagen niemant Dan hen in \'t leDenfijn. Hier op be- fochteuyt-
gerden ftoutelijck uytvielen, te meer graven j goften de gene, die d\'eerfte galery overgebraght
want terftont wierden in eenen nacht twee fterc- hadden , in een bolwerck te graven, en wonnen
ke fchanifen in \'t fuyden en weften der ftadt, met 2 j voet inwaerts onder d\'aerde want fy braken
een lange loopgraef tuffchen beyden , gemaeckt: door een oude muer , die in \'t dicker maken van
daer werckten teffens acht hondert mannen aen, de wal met aerde beflort was. Als fy hier door
by welcke twee duyfent inde wapenen waren, waren, maeckten fy ter fijden een kelder , daer
om d\'arbeyders te bevrijden. Daer na wierden men buskruyt in ftelde, en toen van achter ftop^
de felve wercken by dage dicker en hooger ge- te 3 \'t welck een geweldige ftagh, om de tegen-
maeckt. De volgende nacht fïjn noch twee an- ftant der muren, naer de ftadt fou gegeven heb-
dere Schanffen aen d\'ooft ennoordfijde opgewor- ben. Ondertuffchen quam de tweede ^lery mede
^gemeem pen , oock met loopgraven tufTchen beyden, ge- aen de wal, en d\'andere waren niet verre daer af:

lijck d\'andere: foo dat de belegerde nu rontom ook werdt op nieu weder brant in de ftadt gefcho- /
^befloten waren. Daer na wierd uyt elcke Schans ten: waer op de belegerde de moedt verloren, en

met graven naer de ftadtgearbeyt, entenhalven door een trompetter verfochten in gefpreck te ko- ^^ .
wege beflote fchanfTen opgeworpen waer in vier men. Het verdragh wierd getroffen,en hiel in,dat In
oft vijf hondert mannen wijeken , en daer uyt de befètting over Rhijn fou trecken, den dienft
weer bieden konden tegen \'t uy tv allen : daer an- drie maenden verfweeren,en de ruyters hare paer-
derfins de belegerde in de gemelde uytvallen denachterlaten.DochPrinsMauritsfchonckhen
groot voordel op d\'enckele loopgraven hadden, uyt enckele gunft en beleeftheyt, hare paerden
Prins Maurits beloofde hondert gulden aen de weder. De tweede dagh daer na trock hy in aller
gene, die d\'eerfte approche oft aenfchanllïng op haeft met een deel van \'t leger naer Brevoort, en
\'de graft bracht 5 die eenige van \'t Vriefche Re- liet een deel omtrent defe ftadt, om de wercken
giment wonnen. Onlangs daer na quamen oock te flechten, en de graften te fïiy veren. Dus is de-
andere regimenten dicht by de ftadt j en men be- fe ftercke plaets , naer een belegh van vier weken
gon met eenige ftucken de borft- en ftrijckwee- in \'t gebiedt der Heeren Staten gekomen.

Arde r\'t yck, een
Stadt des Hertogh-
doms Gelre, is gele-
gen in het Quartier
van Veluwen, in ve^
teri Frißorum folo,
noortweftwaerts aen
de Znyder zee, van
de welcke fy meer
als de helft omringt wordt, foo aen de ooft-
als aen de weftfijde, ende neemt de zee al-
daer noch meer ende meer toe 5 want daer
voor omtrent lxxx oft xc jaeren noch een
groot ftuck voorlandts geweeft is, voor ende
tuffchen beyde de bruggen, alfoo datter hee-
ften gingen weyden, ende oock doeck al-
daer gebleyckt wierde; maer nu is \'t felve fe-
dert die tijdt alles wechgefpoelt, ende noch
eens foo veel daer by aen beyde de lijden;
door welcke dagelij ckfche aenfpoelingc der
Zee, de mueren aldaer feer gekrenckt wor-
den , ende koften veele jaernjcks te onder-
houden, als oock de beyren, die daer tot be-
fcherminge der felver gemaeckt fijn. Aen
de landtfijde is fy omgeven met veel ft:hoone
hoven,boomgaerden, campen,weyden ende
velden 5 ende werden bevonden te fijn wel
omtrent c c c der felver hoven ende tuinen,
die defe Stadt feer verderen ende playfier-
lijck maecken. Een mijle verder lande waerts
in, vertoonen haer verfcheyden boffchagien,
daer allerhande foorten van wilde gedierten
haer onthouden. Aen de fijde van de zee
heeft defe Stadt twee bruggen, foodanige
langs de gantfche Zuyder-zee niet gevonden
werden, van wegen hare lengte ende hooch-
te, met afgaende trappen ende fteygers daer
aen, tot gerief der reyfenden, ende der fche-
pen : doch moeten de felve oock jaerlijcks
veel uytftaen van wegen de hooge vloeden
ende ys-gangen 5 ieder brugge is wel c xxx
treden lanck met de trappen ende fteyger.

Naem £)at defe Stadt haeren naem ende oor-
fpronck eerft gekregen heeft van een Buer-
fchap Hier den, nae daer by gelegen, is wel
waerfchijnelijck5 dewijl Hier den foo veel als
Herders te feggen is, ende Harder^vvijck een
toevlucht ofte wijck der Herders ; want dit
woordeken VVijck beduyt niet alleen fo wel

eenen inham ofte kromte der Zee, als oock
wel een wijck, ^icum, ofte toevlucht, ende
vryheyt der gener,die om van \'t gemeine pe-
rijckel bevrijt te fijn, ende te beter haere vy-
anden het hooft te bieden, huyfen by een
timmerden, omdefelve re bewoonen in hare
wijck ; konnende alfoo verftaen worden foo
van de zee , als oock het landt, gelijck als
men feght Danpwijck, Oofiernj\'vijck, Sles-
nj\'uijcky "Bar de wijck , 1/V^ck op Zee, ende
andere plaetfen meer, al waer oock geen in-
hammen fijn. Otto den derden defes naems, stichter
Grave van NafTauw, de fevende Graef van
Gelder ende Zutphen, heefc eerft defe Stadt
laten bemuyren, in \'t jaer Chrifti m cc xxix,
als oock infgehjcks Ruremondè, Arnhem ,
Bommel,Wageningen ende Goch j haer alle
Stadts gerechtigheden ende privilegiën ge-
vende, fijnde te voren maer opene Vlecken 5
doch principalijcken heefc hy defe Stade ver-
eert met fijn eygen Nalfauwfche Wapen,

bewaert: daer uyt men dan fpeuren kan dat item van Grave Gerhard van Holfatz ende
de Inwoonderen defer Stadt eertijdts veel ter Stormar ; als oock van de Stadt Hamborgh;
zee gevaren hebben, jae aleer fy oock Stadts van Jan Grave van Henegouwen, Hollandt,
gerechtigheden gehadt hebben; doch naer Zeelandt ende Heere van Vrieflandt anno
dat defe Stadt bemuurt is geweeft, heeftfe m cc xcix 5 van de Grietmannen ende Re-
dagehjcks meer ende meer aen inwoonders geerders van Vrieflant van den jare m cccxv,
ende huyfen toegenomen,principalijck oock m ccc xx i , m ccc xxv i 3 van Eduard den der-
door den koophandel, datfe alfoo oock buy- den, Koning van Engelandt, (t is noteerens
ten landts in eftimatie gekomen is; bUjcken- waerdich, als den Koning Eduardus de derde
de fulcks uyt foo veelderhande Privilegien, een machtige vloot uytrufte van wel m c
die fy verkregen heeft van verfcheyden Ko- Schepen , tegens den Koning Johan van
ningen, Princen ende Republijcquen, wek- Vranckrijck, datter in de felve vlote voor
ker Landen fy door hare koopmanfchappen Galis oock geweeft fy een oorloch-fchip van
ende Schepen befocht heeft: eyntlijck is defe Hardew^ijcky met gewapende mannen, van
Stadt oock getreden ende aengenomen in het den Hertogh van Gelder tot dienft des Ko-
verbondt der Hanfe-Steden, ende voor een nings gefonden :) Item van Erico , Koning
Een Han- Hanfe-Stadt erkent geworden tot noch toe, van Denemarcken anno m cccxvi , by welc-
fe-fiadt. wekker rye fy in de x l 111 plaets (wer- ke den borgeren van hCardernj^yck een be-
dende lxxii der felver Hanfe-Steden gere- fonder woonplaets op Skanor ofte Schonen
kent) geftelt is 5 ende is de Stadt Cöln, haer ingeruymt ende toegeftaen wordt, met ver-
uytfchrijvende Hooft-ftadt in de Hanfen : gunninge naer haer eygen rechten ende ufan-
fy plach eertijts xxx Rijcxdaelders jaerlijcks tien geregeert te mogen werden. In den jare
tot de Hanfe te contribueren. Het is aen- m ccc xxvi heeft Koning Waldemar van
merckens waerdich, dat defe Stadt bynae op Denemarcken den Ingefetenen defer Stadt
een tijdt bemuurt is geworden, als de voor- oock verleent defe voortreffelijcke vryheden;
naemfte Hanfe-Steden oock gefundeert, als van voorkoopen, exemptie van veel tol-
ende Colonien uyt de Noorderfche Rijcken len, ende dat fy op Skanor houden mochten
daer in gebracht wierden 5 Lübeck is in het een eygen Schout, die haer recht dede ende
jaer m c xl bemuurt, Roftock m c lxx , haere difterenten flifte, vaft in gelijcke ma-
Riga m c lxxxvi^ Stralfund m cc vin^ Revel nier als hedendaechs de Franfche,Engelfche,
m cc xxiii, Wifmar mccxlviii, 8£c. Der- Venetianen ende Nederlanders in Levan-
halven dan oock defe Stadt haer, foo in tim- ten oft in de Strate hare Confules hebben,
meragien als anders, veel gereguleert heeft Willem Grave van Henegouwen, Hollandt,
naer der Hanfe-Steden wijfe ; als te weten Zeelandt,6cc. heeft in\'t jaer m ccc xxx i den
met de Stadtspoorten, die men wil feggen in Har der wijekers oock londerhnge privile-
voorige tijden altemael getimmert geweeft gien verleent. Anno m ccc lxvi i i heeft Al-
te fijn met drie torens, gelijck tegenwoor- bert der Sweeden ende der Gothen Koning
dich noch is de Luttike-poorte, foodanich den Harderwijckers oock fchoone immu-
dan meeft alle de poorten van de Hanfe-Ste- niteyten gegeven , als onder anderen ; dat
den in Ooftlandt bevonden werden, als Lu- een ieder fijne wapenen vry mochte dragen
beck,Hamburg,Magdeburg,Luneburg,&c. in t landt te Schonendatfe haere waeren
jae oock Campen. De meefte byflagen ofte mochten verkoopen , fonder breucke ofte
ftoepen voor de huyfen plachten even van tol, wijn ende bier tappen fonder iet daer
fatfoen te wefen, als men in de Oofterfche van plichtich te fijn 5 oock als iemant aldaer
Steden fiet, ende oock noch eenige der fel- ftorf, foo mochten fijne vrienden het goedt
ver aldaer voorhanden fijn; ende wil men aentaften 5 oock als fy daer fchipbreuck Ie-
feggen, dat voor den brandt veele der felver den, foo mochten fy haer eygen goedt vry
met gout verkiert waren. Oock foo plachte weder nae haer nemen, fonder iets daer van
defe Stadt van outs her een Wijnhuys re heb- aen den Koning fchuldich te fijn. In \'t jaer
ben, op de maniere van andere Hanfe-Ste- m ccc lx ende m ccc xci hebben de Stadt
den, daer de Stadt in t openbaer den wijn Göln, ende m ccc xc de Stadt van Emden,
liet verkoopen; foodanige Wij nhuyfen oock defe Stadt oock eenige vryheden verleent,
als noch te Deventer, Campen ende Swol Men wil feggen dat defe Stadt oock in het
gevonden werden. pafieren door de Zont, ende in \'t vertollen

hl de Stadts Archiven bevint men noch, aldaer, de derde plaetfe naeft Staveren ende
Frivile- onder andere veelvoudige heerlijcke Privile- Enckhuyfen foude gehadt hebben: ende dit
gien. gien, een, haer verleent van Eduard Grave fy foo veel gefproocken van de uytheemfche
van Holfatz ende Stormar anno m cc lxxx, Princen die defe Stadt met hare Privilegien

beguiiftight hebben. Te verhalen voorts de
vryheden , inimuniteyten ende privilecrien,
die defe Stadt van haere eygen Graven ende
Hertogen veelvoudigh verkregen heeft, ware
al te lanck om in dit kort begrijp geftelt te
^^orden; fal derhalven maer eenige weynige
der felver alhier ten toon ftellen : want,
behalven dat defe Stadt (gelijck hier voren
is gemeldt) van haer eygen Landts-heere,
Otco den derden, Grave van Gelderlant,&c.
is bemuurt geweeft, ende tot een Stadt ge-
maeckt 5 foo heeft naederhandt Reynold
den eerften, Grave van Gelderlandt ende
2utphen,van den Keyfer Rudolpho den eer-
ften van Habsburg voor defe Stadt oock ver-
^ïume. kregen de privilegiën eener Münte, foo in
gout als filver, in \'t jaer m cc lxxxvui , te
gelijck met de Steden Ruermonde ende
Arnhem; welcke munte dan een tijdt van
jaeren aldaer in fwanck gaende, is eyntlijc-
ken vervallen ende afgegaen, (hoewel men
noch wel hedendaeghs nier ende daer komt
te fien ftuyvers die eertijdts te Har der wijck
gefiagen fijn 3 want in \'t jaer m d xxxvi de
ielve noch te vinden fijn geweeft) doch is
daer naer in \'t jaer m d lxxxiv , in plaetfe
\' van de oude Munte, aldaer van Nimmegen
getransfereert ende gebracht de Munte des
Vorftendoms Gelre ende Graeffchaps Zut-
phen, (overmidts de goede gelegentheyt der
felver Stadt, ende tot meerder gerij f van de
Koopluyden ) van welcke tegenwoordigh
Munt-meefter is Johan VVijntges , welcke
oock te gelijck de Munte van Over-YfTel
ende der Stadt Campen bedient. Anno m ccc
XLviii heeft HertoghReynolt van Gelre de-
fe Stadt verleent alle vryheyt ende alle rech-
ten, in aller manieren, ende in allen faecken,
als de Stadt Zutphen heeft, oock jaer- ende
weeck-marckten. Anno m cccc xxi v heeft
Hertogh Arnold van Gelre de Stadt Harder-
wijck verleent een vrye jaermerckt, begin-
nende veertien dagen naer Vaften-avonts-
dagh, op den Sondagh Reminifcere, duyren-
de tot den Sondagh Letare, veertien dagen
lanck, die nu noch onderhouden wordt, met
die andere vrye merckt, die den eerften Junij
begint,geduyrende veertien dagen tot S. Vyt.
Den felven Hertogh heeft oock anno m cccc
XXXV defe Stadt, gantfch Gelderlandt door,
tol-vry verklaert, ende dat om fonderlinge
gunft ende merckelijcken dienft wille, die
hem de Stadt in t belegh van Eueren ge-
daen heeft: noch heeft den felven Hertogh
in\'t jaer m cccc xliii defe Stadt dit heer-
lijcke privilegie verleent, haer gevende den
affiach oft ftapel van alle de Zee-vifch,
komende uyt de Noort-zee, alfoo dat tuf-

fchen Muyden ende Campen geen vifch
landen mach , of die moet hier te Harder-
wtjck aenkomen,ende aldaer op den affiach
gebracht worden 3 mach anders niet over de
Veluwe naer andere plaetfen gevoert wor-
den, by verbeurte van de Vifch.

Wat belangt de publij cke gebouwen de- GcTnecnc
fer Stadt: alhier is te fien een feer treffe-
lij eken hoogen toorn van fraye ftruduire,
dienende den zeevarenden tot een Pharos
ofte Baeck, foodanigh dan in geheel Gelder-
landt niet te vinden is, wefende drie hondert
en dertigh trappen hoogh,daer by een Kerck
genoemt de L. Vrouwe kercke , met een
fchoon fteenen ge wuift, byfonder het Koor,
welck feer kon ftigh overwelft is, in forme
van een lanteerne, daer over fich dan yder
een verwondert. Defe Stadt is in vorigen
tijden oock voorfien geweeft met feven Kloo-
fteren, als drie mans ende vier van vrou-
wen : Het eerfte lagh omtrent een half-uure-
gaens buyten de Stadt, op een feer bequame
genoechlijcke plaetfe, ende wierde genoemt
\'s Heeren Loo, fijnde van de ordre van S. Jan
die men nu Ridders van Malta noemt. Het
tweede is geweeft een Francifcaner ofte
Minrebroeder Kloofter, van de ordre der
Obfervanten, gefticht van Eleonora, doch-
ter van Eduard de derde. Koning van En-
gelandt,endeGemaelinne van Hertogh Rey-
nold van Gelre. Het derde was der Frater
Kloofter, van S. Hieronymi regel, gefondeerc
door de Magiftraet felfs van defe Stade in het
jaer m cccc xli, alwaer veel Clercken gein-
ftitueert wierden, wefende als een Schoole,
gelijck eertijdts oock te Deventer ende Swol
gebruyckelijck is geweeft. Belangende de
vrouwen Kloofters, is wel het principaeh
fte onder anderen alhier geweeft het Nonnen
Kloofter, genoemt S. Agneta in Galilea; fy
waren Regulariffen van S. Auguftinus, was
een rijckÖoofter,daer meeft de edelen ende
oude geflachten haer Dochters lieten in gaen,
als fy met de .felve verlegen waeren. Het
tweede vrouwen Kloofter wierde geheeten
S. Catharina, van de derde ordre van S. Fran-
cifcus, wefende Obfervantijnen; dit kloofter
diendt nu tot de Academie. Het derde was
genoemt der Graeuwen-Sufteren Kloofter
van den Klaeren-Dale, oock van de regel van
S. Francifcus oft Sufteren van S. Clara. Het
vierde was genoemt het Bagijnen Kloofter.
Buyten defcTStadt, omtrent een fteen-worp
van de Luttike-poorte , placht oock te ftaen
een Prochye-kercke geheeten S. Nicolaes,
ende is geweeft de eerfte Kercke van defe
Stadt, gefticht van de Heeren van S. Maria
t Utrecht 3 doch andere willen feggen, datfe

gefondeert fy geweeft van Reynaldo, eerfte
Hertogh van Gelder 5 de ruynen daer van
hebben uytgewefen dat het een groote ruy-
me Kerck ende kerck-hof geweeft fyj van de
felve heeft in vorigen tijden die poorte , die
men nu ter tijt Luttike poorte noemt, S. Ni-
colaes poorte genaemt geweeft.

In^de Buerichap Hterde placht van outs
oock een Kerck ofte Capelle te ftaen , heb-
bende de naem van S. Severijn, waer naer
oock haer Gilde aldaer S. Severijns Gilde ge-
noemt was.

Oock foo heeft in voorigen tijden een
fteenworp oft twee van de Stadt , op een
Hoeve S. Joris genoemt, een Capelleken ge-
ftaen, genaemt Hierufalem, alwaer de oude
mannen, die aldaer haer proven hadden, ter
MifTe gingen, in welck oock eertijdts een
Heremijt fich onthouden heeft.

Defe Stadt is oock verfien geweeft met
allerhande Godts-huyfen, gelijck in vele an-
htty/en. groote Steden gebrüyckelijck is j als te
weten, met een Holpitael oft Gafthuys voor
de Vreemdelingen, daer oock een Capelle-
ken placht te wefen. Item een Leproos-
huys buyten de Stadt, een Peft-huys , een
Wees-huys, ende Oude-mannen-huys , die
alle noch in wefen fijn 5 voorbygaende ver-
fcheyden Gildens, die alle den armen libe-
De scho- ralijcken uytreyckinge doen. Hier is oock
ie defer y^n oude tijden een feer yermaerde vrye
Stadt, Schoole geweeft, dewelcke gefrequenteert
wierde van veel Clercken ende Studenten,
foo van Gelderlandt, Hollandt, Vrieflandt,
als andere omliggende Provinciën, ende dat
van wegen de vermaerde Reóïoren ende Pr^-

fijn Petrus ApherdantiSy VVijnandm Crucius
ende Reinerus Sarcerim: ende was oock defe
Schoole in geen minder achting, als doen-
maels waeren de Schooien van Deventer,
Swol ende Emmerick. Men houdt het daer
voor, dat het gebouw der Schoole (gelijck
het nu ter tijdt noch te fien is) oock gefticht
ende gefondeert fy geweeft van Eleonora,
Dochter van Eduard de derde Koning van
Engelandt, getrouwt met Hertogh Reynold
van Gelre.

Defe Schole is in \'t jaer duyfent fes hon-
dert vijf tot een tCooge Schoole oft Itluflre
Gymnafmm opgericht van het (^artier van
gemae t, daer toc Profefforen in verfchey-

den faculteyten gegageert wierden,uyt welc-
ke federt eenige jaren herwaerts gefproten
fijn een goet getal geleerde mannen, der

dieningen. Ende alfoo nu hedendaeghs by
nae ieder een van defe feven Geünieerde
Provinciën een eygen Academie gefondeert
heeft,fo is \'t dat oock de Staten des Hertogh-
doms Gelre ende Graeffchap Zutphen,
(overleggende het groot voordeel, dat men
tot noch toe uyt dele Schole getrocken heeft)
ende oock van wegen de bequame gelegent-
hey t der felver plaetfe, eenpaerlijck gerefol-
veert hebben, defe Hooge Schole tot een
oAcademie op te richten ende te ftichten,
welcke refolutie genomen fijn de op den
lantdagh te Zutphen int jaer m d c xxxxyii
in Junio , foo is \'t dat men , naer dien fulcks
overal bekent gemaeckt was, voorts heeft
uytgefien naer verfcheyden geleerde man-
nen in alle faculteyten , ende de felve al-
daer beroepen3 waer op dan des jaers daer na
de Inauguratie der felver Academie ge volgt
is, wefende in \'t jaer m d c xxxxvm , den
XII April , welcke folemniteyt gedaen is
met fulcken toeloop van volck uyt alle
fteden , dat noyt in eenige tijden fulck een
meenigte menfchen alhier is gefien geweeft;
ende wierde de felve Academie voorts van
meenighte van Studenten gefrequenteert:
de Heere wil voorts fijnen rij eken fegen daer
toe verleenen.

Noch heeft defe Stadt tweeKafteelen ge-
hadt, die men van oude tijden hier Block-
huyfen genoemt heeft, \'t eene aen \'t weften
ende t ander aen het oofteynde der Stadt,
beyde langs de zee ; t gene welck aen \'t we-
ften gelegen heeft, wierd genoemt \'toude
Blockhuys,enis van onverdenckelijcke jaren
hier ge weeft,daer op de Hertogh van Gelder
altij dts een DrofTart placht te houden; doch
is metter tijdt geheel vervallen, al lang voor
de Nederlantfche troublen,refteert noch daer
van overigh een grooten ftercken toorn: het
ander Kafteel,aen \'t ooften gelegen,genoemt
het nieuwe Block-huys, is anno m d xxxix
eerft gebouwt met confent des Magiftraets,
door Willem Hertogh van Gulick en Gelre,
van wegen eenverfchil dat de burgeren met
de Magiftraet hadden 5 alwaer van des felfs
Hertoghs wegen, oock een Drofl"aert geftelt
wierdt. Als in \'t jaer m d lxvi in alle Steden
hier rontsom de beelden afgeworpen wier-
den, ende de Gereformeerde Religie gepre-
dickt, hebben die van Harderwijck \\ felve
oock gedaen, ende haer feer yverigh tot de
Gereformeerde Religie getoont; waer door
de Grave van Megen\', Koninglijcke Maje-,
fteyts Stadthouder in Gelderlandt, haer on-
voorfiens meynde te overvallen, ende exem-
5laerlijck te ftrafFen ; dies heeft hy heyme-
ijck gepradifeert met denDroffaert van het

nieuwe Blockhuys, om in der nacht, door
een gat van de muur, een goet getal foldaten
daer in te brengen , hy felver foude dan met
de refte gevolgt hebben, ende wierd fulcks
oock op den xviii December in der nacht
in \'t werck geftelt; wanneer omtrent hon-
dert foldaten in \'t Kafteel ingelaten wierden,
die in den morgenftont uytvielen, ende ver-
nagelden \'t gefchut dat op de merckt ftond,
ende retireerden wederom in \'t Kafteel, ver-
wachtende het fecours ; doch de burgers
hebben datelijcken op den felven morgen-
ftont het Kafteel wederom belegert ende be-

een furieufen aenval het felve ftormender-
handt ingenomen , alle de foldaten in de fu-
rie doodtflaende,de refte met den Droftaert
gevangen nemende, daer mede dan defen
aenflach te niet geraeckte; want het fecours
hier van verwittight ftjnde keerde te rugge :
is alfoo defe Stadt de eerfte geweeft, in alle
defe omliggende quartieren, die haer open-
baerlijck geftelt heeft tegens des Konings
Stadthouder. Doch t geluck omkeerende
heeftfe haer daer na wederom verfoent met
den Grave van Megen , die in \'t volgende
jaer felf daer quam, affchaffende de predica-
tien , en de Kercken wederom reparerende.
Daer nae anno m d lxxii den vii Julij heeft
Graef Willem van den Berg door fijn over-
ften Sacharias van Gliefenberg defe Stadt
wederom ingenomen, fonder eenigh bloedt-
ftorten, de burgeren toonende groote blijd-
fchap ende riepen \'vive Ie Geux ; doch en
duyrde defevreught niet lang: want achtien
weecken daer na in November heeft haer
^^^^ defe Stadt wederom moeten overgeven , in
handen van Don Frederico, Sone van Duc
dAlva, doch verkreegh een genadigh ac-
coort, de foldaten meeft verloopen fijnde
met veel burgers die Geus gefint waren; al-
leen eenige der felver werden ingedaegt,door
des Konings Raden, ende niet compareeren-
de, gebannen, ende hare goederen geconfif-
queert, als onder andere geweeft fijn ErnH
VVktey ende Gerrit Maurijfen, Schepenen;
iiQmySweer njan hfuecklomy Wulf njm Om-
meren, Dirck Voet, gewefene Secretaris, met
fijn broeder Geerlach Voet, als oock Trans
VVungen 5 haer wierd te laft geleydt, dat
fy de principaelfte aütheurs waren geweeft
van het beelde-ftormen ende violeeren der
kercken 5 datfe vergaderingen in haer huy-
fen hadden gehouden, de Predikanten in en
uyt de Stadt geleyt, haer te gaft genoot,ende
haer in alles vertoont als principale hoofden
der Geufen : dit is gefchiet als een maent te
voren den vu Oäober gevangen genomen

wierden Alphert ^rinck ende Hendrick\'van
Kranenburg, ende op het nieuwe Blockhuys
gebracht; doch alfo op den xxiii December
een grooten brandt op\'t felve huys ontftont,
fo is \'t oAlphert "Brinck met de vlucht ontko-
men ; maer Kranenburg wierd daer na op
S. Pieters dagh gevanckelijck naer Arnhem
gebracht door den Droft: en Alphert Brmck
is door des Konings Procureur ingedaeghc
om te compareeren binnen dertigh dagen,
en fich te purgeeren van fijn accufatie : hem
wiert te laft geleyt, dat hy geweeft is een van
de Gedeputeerde der Gemeynte,in den naem
der Sedarifien, ende die gefavorifeert heeft
daer hy konde, oock mede door fijn uytfen-
dinge in de Stadt Antwerpen, ende van daer
we(5erom gekomen fijnde, foude foodanigh
rapport gedaen hebben (om te beangftigen
de goede Katholijcken) als dat de Seótariffen
aldaer in feer groot getal waren; daer benef-
fens oock dat hy uyt de gevanckenis ontko-
men was: doch de felve niet compareerende
wiert eeuwigh gebannen, ende fijn goederen
geconfifqueert, met noch een burger Wolf
Klomp genaemt,dieVaendrageï in\'t beftor-
men des Kafteels geweeft was. Is alfoo defe
Stadt daer na gebleven onder de regeeringe
des Konings van Spaenjen,tot de Pacificatie
van Gent, als de Provinciën haer met mal-
kanderen verbonden hebben, ende is voorts
daer na de Roomfche Religie gantfch afge-
fchaft, ende dit Kafteel met bewilliging des
Landtfchaps afgebroocken ende geralëert.
Naederhandt is defe Stadt aen de landt-fijde
met een wal ende bolwercken beveftigt ge-
worden, ende a la moderna regulariter gefor-
tificeert, welckers patroon oock Samuel^a-
rolois in fijn Fortificatie-boeck geftelt heeft.

Hoewel noyt iemandt in defe Stadt om
de Religie wille is gedoodt geweeft, daer
nochtans de burgers haer feer yverigh aen-
ftelden tot de Reformatie, foo kan evenwel onge^
in paftant niet voorby-gegaen worder^, fon- meene
der te verhalen de wreetheydt die aldaer be-
gaen is, over een eerlij eken dooden ende al- cefien
rede begraven burger, in die tijt als de Stadt dooden,
haer weder onder hetSpaenfch gebiet moeft
begeven; want na dat het beeltftormen al-
daer verricht was, is defen burger aldaer
geftorven ende in de kerck begraven ; maer
als nu de Roomsgefinde weder meefter wa^
ren, heeft men het doode hchaem van defen
burger weder uytgegraven, ende gefleept
tot voor de deure van fijne weduwe, de
felve met groote fmaetheyt, hoon ende fpijt
bejegent, ende allerley fchelt-woorden toe-
geroepen , ende terftont het doode lichaem
naer het galgevelt getrocken, ende aldaer

onder de 2;alge inde aerde geftopt 5 doch foo datter naeuwehjcks veertien oft vijftien
naderhandt.als de Geufen wederom meefter huyfen onbefchadight gebleven fijn 5 daer
geworden fijn, is het felve Hchaem wederom bleven verbrant ende verfmoort wel vijftien
van daer gehaelt, ende eerlijcken in \'t vorige hondert menfchen, onder welcke men feght
graf begraven 3 ende wierde alfo dk lichaem dat wel drie hondert vijftigh Klercken wa-
di iemael begraven : defe hiftorie wort ver- ren, waer door dan tot een geheugenifte dc-
\\-\\:idiw2inJohanneLampadiom^nMeüificiö fes brants ende der overledene Klercken,
Htsiorico, alwaer hy fpreeckt van de groote noch huydendaeghs alle jaer op S. Pieters
ftrengheydt van Duc d\'Alva. By defe gele- avont, wefende den laetften dagh Julij des
gent heyt kan men oock niet wel nalaten naemiddaghs te drie uyren, de Studenten al-
hier te verhalen , \'t gene P. VVinfemm Hi- hier het gebruyck hebben , alle de kloeken
ßoriammfaamm Frißcarum lib. ^.ycrhadx, defer Stadt te luyen. Doch mocht fich ie-
in\'t jaer duyfent vijf hondert drie-en-feven- mant verwonderen over t groote getal der
tigh, geduyrende de belegeringe van Haer- Studenten, die doenmaels fouden verbrant
lem, daer hy aldus fchrijft: Jofephm l^alime- fijn 3 foo ftaet te weten , dat al in het jaer
rins een Spaenjaert, Patroon ofte Kapiteyn duyfent vier hondert een-en-veertigh,wefen-
over een Koninglijcke Galleye te Staveren , de meer als feftigh jaren voor defen brandt,
hielde het gantfche Vlie , en de havens daer de Magiftraet defer Stadt een feecker ac-
omtrent in geftadigen alarm, ende vervolg- coort ingegaen heeft met Meefter Harmen
de, met groote wreetheydt, alle die gene die Schurrenhurgh, Regeerder harer Schole, dat
hy wifte van de Gereformeerde Religie te hy binnen\'s jaers aldaer in de Schole leveren
fijn 3 jae gelijck ick uyt de mont van een moefte drie hondert uytheemfche vreemde
^ Burgermeefter van Staveren felfs verftaen Klercken, van buyten Harderwijck, die
hebbe,dat hy fo Barbarifch wreet is geweeft, daer als Studenten woonen fouden,behalven
dat hy een Harder wij cker fchipper, die me- noch de inlantfche 3 ende en hadde hy die
de in der Geufen verbont was, niet alleen fijn niet, foo foude men hem fulcks korten aen
fchip gefpolieert ende verbrant heeft 3 maer fijn gagie , naer advenant het getal minder
heeft daer naer den felven levendigh in fijn was. Defen brant begon des naemiddaghs
eygen fchuyt vaft gebonden, veel ftroo, riet (niemant wetende waer uyt die eerft veroor-
ende rijfen rontsom hem henen gebonden, faeckt is) ende ginck fo haeftigh toe, dat het
ende hem alfo in zee laten drijven , naer dat volck haer nergens wiften te bergen, als in
hy de felve fchuyte aen brandt gefteecken kelders, die nochtans oock al meeft ver-
hadde 3 fo dat men daer nae getwijfelt heeft, fmoorden : veel menfchen liepen met haere
wat foorte van doot hy geftorven fy , oft hy kinderen in de Prochie-kercke om haer daer
verbrant oft verdroncken is geweeft 3 wek- te bergen, die doch meeft alle verbranden :
ke gruwelijcke daet oock felfs van des Ko- de ftraten waren foo heet, dat\'er niemant
nings partye beftraft is geweeft, ende hem over gaen konde3 veel volck viel doot onder
verfoeyt hebben, dat hy een man , dien hy de gevelen ende muuren van de huyfen 3 de
fijn fchip hadde verbrant ende van fijn goe- kloeken in den toorn verfmolten, doch den
deren berooft, met fo een ongewoonlijcken toorn bleef ftaen. Doenmaels was in defe
doodt door twee onder fich contrarie ftrij- Stadt veel goet gevlucht uyt de Veluwe van
dende elementen (als water ende vuur) had- de omliggende Dorpen , uyt vreefe des oor-
de om \'t leven gebracht: dus verre VVtn- loghs tuffchen de Gelderiche ende Bour-
femius. goenfche , waer door het oock gefchiet is,

Geduyrende de oorlogen tuflchen de äat felfs de burgers haer buyten de Stadt niet
Bourgoenfche ende Gelderfche van de jaren wel en dorften vertrouwen , ende derhalven
duyfent vier hondert aftot duyfent vijf hon- des te meer menfchen daer door verbrant
dert fes-en-dertigh toe, hebben de Gelder- wierden. Daer wort verhaelt,dat feker Min-
fche den Hollanderen dick wij Is uyt defe ne-broeder aldaer, defen brant foude voor-
Scadt te water groote fchaden toegevoeght, feydt hebben , ende\'t volck dagelijcks ver-
-waer doorfy felve dan oock niet weynigh maent tot boete ende beteringe &res levens;
befchadight is, ende verfcheyden reyfen, dan opdat Godt fijnen toorn ende ftraffe vaii
van d eene dan van d ander partye is inge- haeren hals wilde afwenden. Die naer den
nomen ende vermeeftert geweeft : doch brandt in defe Stadt fijn gekomen, feyden
en is de felve noyt geen meerder ongeluck dat noyt menfche diergelijcken deftrudie
fijckll overkomen, als wanneer fy in \'t jaer duyfent gefien hadde , noch fien foude 3 want men
vijf bondert drie, op den laetften dagh van door de ftraten niet gaen konde, vermits
fersuJt\', Julij, in drie uyren tijdts geheel verbrant isde geyelen ende muuren, die nedergeftort

rmup lagen. Sedert defen brandt heefc defe Stadt bemoejende; doch werden oöclc uyt het
tL^vlf ^^^^^ wederom te rechte können refpi- getal defer twaelf Gerneens-luyden vier tot
hmen 5 ^^ tot haer vorige ftandt ende wel- der Stadt Rentmeefters verkoren , die der

verrijCen. vaert geraecken; hoewel fommige Schrij- Stadt inkomften, renten ende pachten hef-
vers verhalen, datfe naderhandt veel tref- fen ende beuren , ende wederom der Stadts
felijcker ende heerlijcker foude weder-opge- laften ende onkoften af betalen 5 doende
bouwt fijn, \'t welck doch fo niet en is 3 want jaerlijcks haer rekening daer van. Oock is
fy in der daet naer dien tijdt meer af als toe- van wegen het Vorftendom Gelre en Graef-
genomen heeft: den koophandel, die fy in fchap Zutphen alhier in defe Stadt een Schol-
vreemde landen placht te drijven , heel ver- tus geftelt , doch voor de vreemdelingen
Happende 3 wefende daer-en-tegens genoot- alleen, hebbende geen meerder jurisdiAie,
druckt voortaen noch dagelijcks te worfte- dan fimpel arreft ende detentie, ende dat al-
len tegens de furieufe zee en den rafenden leen voor fchade ende fchult 5 als oock alle
ys-gang, die haer met geweldige vloeden nu zeedrift van geftrant goedt te bergen ende
en dan veel fchaden toevoegen. Het is aen- acn te haelen : defe hout fijn eygen Gericht,
merckens-waerdigh, dat in \'t felfde jaer van gefterckt fijnde met twee keurnoten of afii-
duyfent vijf hondert drie, 2ih Har der wijck ftenten; doch foo de partyen niet gecon-
verbrande, foo brande oock de Stadt Hm- tenteert fijn met haer fententie, foo mo-
loopen in Vrieflant met de Kerck geheel af5 gen fy aen de Magiftraet appelleeren. Defe
te Gorcum verbranden twee hondert huyfen; Stadt heeft oock van outs her die privilegie,
te Giefhorn branden oock feer de veenen; datfe heeft een fouverayne jurifdidrie, van
te Belle in Vlaenderen branden vijf hondert waer geen appel en valt, noch in civile noch
huyfen af 5 ende op meer andere plaetfen , in criminele faecken ; heeft oock hals-ge-
doende groote fchade.In\'t felve jaer was oock richt, derhalven fy dan oock van onverdenc-
een drogen beeren fomer, duyren tijdt, fterf- kelijcke jaren herwaerts tot noch toe altoos
te,daer op dat volghde een feer harden vorft. een Scherprechter gehouden heeft. De Ma-
Megee- Wat de regeering defer Stadt belangt; daer giftraet heeft oock mache met bewilliging
is een Erf-Raet, die noyt afecfet kan worden, harer gemeynte felfs impoften te ftellen,naer
de welcke oock by fich felfs de keure ende dat den noot vereyfcht; welcke heerlijcke
eledie heeft van nieuwe Schepenen te kiefen, privilegiën ende Regalia fy eertijdts van
*t welck dan alle jaer des Sondaghs nae S. Pau- haer Princen verkregen heeft door hare ge-
h bekeering gefchiet, en kieft men gemeyn- trouwigheydt ende merckelijcke dienften,
lijeken uyt de outfte ende principaelfte ge- aen de ielve nu ende dan , foo in tijden van
flachten defer Stadt, de gequalificeerfte per- oorlogh als vrede, bewefen. Wat betreft de
fonen,die daer te vinden fijn: uyt deSchepe- hanteeringe ende neeringe der burgers, de Bedrijf
nen ( welcker fomtijdts tien, elf^ twaelf oft felve beftaet meeft in defe drie foorten ; als
dertien fijn, doch aen geen feecker getal ge- in renteniers, handelaers ende hantwerckers;
bonden wefende) werden alle twee maen- oock in de gene,die met den ackerbou wende
den twee tot Burgermeefters in der tijdt ge- mee beeften haer ^eneeren, foo binnen defe
ftelt die abfolute macht hebben, de Sehe- Stadt als in de vryheyt der felver; noch fijn-
penen te doen vergaderen, te prefideren, en- der veel voer-luyden , viffchers, fchippers,
de voorts andere Stadts faecken te dirigeren, bootfchuyvers ende dragcrs,maeckende met
Alle weecke fitten de Burgermeefteren en- de Studenten tTamen ruym een vierde-deel
de Schepenen drie dagen voor Gericht, ad- van de inwoonderen. Boven de voorge-
miniftrerende juftitie, ende andere politijc- noemde, woonen hier van oudts en noch in
que faecken verhandelende. Van de Gildens onfe tijt veel Edelen en Patricii, jae meer als Voor-
defer Stadt werden oock jaerlijcks gekoren ergens in eenige plaetfen hier omtrent; welc-
vier-en-twintigh begaefde mannen, die op ker namen (om datfe in \'t oude Theatrum
den keurdagh aen den Magiftraet voorge- Vrbium, van Georgio "Bruyn, uytgedruckt en
dragen werden, uyt de welcke de felve als verhaelt worden) men oock hier tot een ge-
dan wederom twaelf vcrkieft, die tot Ge- dachtenifie nae de letters van\'t A, B, C ftelt,
meensJuyden geftelt worden ; ende als daer om niemandt te prejudicieeren in fijn rang
wichtige ende importante affkiren voorban- ende outheydt; welcke fijnde volgende:
den fijn, als van oorloch ende vrede, impo- oArnhems, oAmftelsy Ariers, "Broeckhuyfens,
fitien in te willigen, oft diergeiijcke faecken Boekoppen, Brienens, Bronckhorßen, Bloets,
meer,foo worden fy in den Raedt beroepen, Brincken , Boüen , Coolwagens , Cranen-
om haer advijs ende confent daer toe te ge- hurghs, Velensy Vageraets, T^iedemsy Vomp-
ven, met vordere Stadts faecken haer met felaers,Ej[ens,E\'jff^eldenyGolfieynsy Grollen,

Ifoeklumsy Hellen, Boemensy Hierdens, Haer- ringe in defe Stadt; want alle de gene die uyt
foltens, Harder^vtjcken, Keppels, Landts- het Stift Munfter/1 Kleeffche-landt, Gelder-
\'kroons, cMiddaghtens, oMaunffens, Nje^uel- lant, Over-Yffel ende elders komen, ende
den, Oldenbarnevelts, Ommerens, Pannekoec- over de Veluwe naer Amfterdam haer willen
ken, Ripperbants, Speulden, Schrajferts, Tel- begeven, al meeft haren wegh over Har der-
licht en , Tegnagels, Voeten, Vanenjelts, Wit- iruijck nemen,als ftjnde de bequaemfte weg,
tens, VVtjnhergens , VVolffens , VVencoms ; ende oock van wegen de gerieflijckheyt der
hoewel fommige van defe geflachten al ver- fchepen, daer door dan oock meenighte van
ftorven fijn , ende eenige vertrocken , heeft burgers haer weten te geneeren.
men die hier noch willen gedencken. hi defe Stadt wordt oock feer goet dick

Onder de principaelfte hooft-neeringen bier gebrouwen, \\ welck feer lang duyren
defer Stadt fteltmen den vifch-koophandel, mach 5 waerom het oock door fijn vermaert-
" fo van de Noort- als Zuyder-zee herkomen- heydt, naer veel plaetfen buyten landts ver-
de : hier werdt jaerlijcks een ongelooflijc- voert wordt; als nae Rochel, in Levante, jae
ke quantiteyt vifch van allerhande foorte , tot Conftantinopolen toe, \'t felve werdt nu
niet alleen in d omUggende plaetfen, als in oock naer Ooft-Indien gebracht, ende met
Gelderlandt ende Over-YflTel vervoert, maer groote quantiteyt nae Brafil, Weft-Indien,
oock tot in het Landt van Kleef, Stift van Virginia,ende deCarybifcheEylanden; ende
Munfter ende Cöln , jae oock noch hooger mach dit bier wel mede gerekent worden
den Rijn opgebracht; felfs oock de vifch in nefFens andere Oofterfche vermaerde bie-
de Zuy der-zee gevangen, als fpiering, b Ott, ren: oock is aldaer noch een ander foorte
haringen ende buckingen 3 waer door defe van dick bier, \'t welck verre het andere te
Stadt goede inkomften heeft, fijnde bevon- boven gaet 5 want het van wegen fijn vettig-
dendat den Afflager eens op een jaer duyfent heydt ende olyachtigheydt feer nae by het
vijf hondert gulden aen de Stadt gelevert Jopenbier mach vergeleecken worden; want
heeft van wegen het afflaen ende viich-trec- als maer een weynigh daer van in de handt
ken; doch wierd doenmaels extraordinaris geftort wordt, foo doet het ftracks de vinge-
veel vifch gevangen,\'t welck oock niet jaer- ren te famen kleven ; ende hadde PetrusjO"
lijcks en gebeurt, konnende in fommige een Spaenjaert dit bier ge-

jaren naeulijcks het derdepart daer van uyt- proeft, foude niet minder van het felve ge-
gebracht werden. Daerbeneffens is oock oordeelt hebben, als hy fchrijft in fijne oAn--
de hout-koopmanfchap niet een van de ge- notationihm ad Fomponium Melam van het
ringfte; want geen plaetfe hieromtrent meer Jopen-bier; daer hy feydt: adfertur in Fri-
houts jaerlijcks kan uytleveren , om de be- ßam genus cervißiZ, quA\'vocatur Jopenbier,
quaemheydt der bolTchen ende heggen, hier quam cultro fcindere pojfes. Dit bier wort al-
naby gelegen ; waer mede dan byna heel daer gebrouwen van kecker Gilde, dat men
Hollandt en Zeelandt, en een gedeelte van noemt S. Joris Gilde, welcke confraterniteyt
Vlaenderen verfien werden; en overmits defe in meer als feventigh perfoonen beftaet,
Stadt niet bequaem is, om foo een menighte en dat uyt de gequahficeerfte van de Stadt,
houts te bergen , hebben de Schippers een (want men geen handtwerckers oft onechte
plaetfe daer toe verkoren, twee uyren gaens daer in aenneemt) die jaerlijcx eenige dagen
van de Stadt, langs de zee, in een buurichap een byeenkomfte houden, ende haer daer
Nulden geheeten, alwaer fy dan meeft haer mede vrolijck maecken; is een feer goede
hout uyt het lant brengen, tot dat het elders medecijne voor de gene die haer in de wijn
vervoert wert. Oock is hier grooten handel verbuyft hebben; want het de borft ende
van Eeck oft fchorffen van eycken-hout en ribben fmeert, ende alle fchraligheydt ver-
heyde; daer van jaerlijcks vele fchepen vol drijft, wort oock derhalven van de vreemde
in Hollandt ende Zeelandt gebracht wer- luyden voor een prefent gehouden : anders
den; gelijck dan oock het leer, het welcke foo is dit Gilde eertijdts gefondeert tot het
van de Schoenmaeckers te Harder^vijck onderhoudt van arme Schippers ende zeeva-
eerft geloyt ende bereydt wordt, die daer- rende lieden, die ooft en weft gevaren heb-
mede dan alle leermarckten foo in Hollandt ben, ende verarmt fijn; gelijck dan het felve
als elders overvloedelijck verfien; daer toe oock noch hedendaeghs veel armen de bant
dan jaerlijcks yeel duyfenden van beeften reyckt, ende op feeckere tijdt des jaers uyt-
huyden, foo uyt Weft-Indien als elders ko- deylinge doet.

mende,van haer ingekoft ende daer nae toe- Defe Stadt vervult oock \'t geheele landt
bereyt werden. Behalven dit alles, brengt rontfom henen met haer Tybuckingen,ende
het Veer jaerlijcks doorgaens een groote nee- alhoewel Enckhuyfen oock veel uytgeeft, fo

is \\ nochtans, dat de gene die van hier ko-
men den prijs behalen, ende veel beter fijn ,
werdende overal aen goede vrienden verfon-
den, voor een prefent ende dehcateffe. Defe
haringen werden alhier in fchuuren oft han-
gen (gelijck men die noemt) gefönten, ende
aen flockskens opgehangen, ende met eye-
ken fpanen geroockt, waer door fy dan foo
een fchoone gout-geele couleur ontfangen,
werden daerom in \'t Latijn genoemt Haleces
fifmati, ende in \'t Frans harengforé, dat is te
^^gg^" ^ geroockte haringen, defe hangen
vint men aldaer over de dertigh. Defe foorte
van vifch heeft verfcheyde namen, nae de
plaetfen en tijden daer in die gevangen wort;
doch worden alle met een gemeene naem
Gückingen genoemt.

Wy en können hier oock niet verby gaen,
fonder mentie te maecken van een edele
fruyte , die in haer fayfoen in defe Stadt feer
overvloedigh gevonden werdt, als daer fijn
de Everbefien, die van de naeft omliggende
bofïchen,met heele wagens ende karren vol,
aldaer gebracht worden, welcke daer nae
gantfch Hollandt door, jae tot in Zeelandt
gevoert ende verkoft worden; ende is be-
vonden dat de Veerfchippers defer Stadt, op
een Somer alleen aen vracht van defe Bellen
verdient hebben over de vier hondert gul-
dens , hebbende van ieder benneken een
blanck 5 ende een fchip alleen heeft eens op
eenmael achtien gulden aen vracht verdient,
in de Medicijn-boecken worden defe Befien
njaccinia, baccizßve JMjrtïÜA genoemt ; de
Duytfchen noemenfe ^ci^Mbcct / de Neder-
landers ende Hollanders blaeuw-beßen, bos-
heßen , kraecke-beßen, ende klap-kornen, Sy
worden rijp in de maent van Junij, en duy-
ren voorts de maent van Julij uyt, vallen
daer nae felfs van de ftruycken af; gepluckt
fijnde en können niet veel langer duyren ,
als vier of vijf dagen: met wijn ende fuycker
geprepareert, fmaecken feer wel, ende mo-

fen met eeren verftrecken om in een naem-
undigh bancket opgedifcht te worden: uyt-
geparft fijnde geven van haer een feer fchoo-
ne blaeuwe ende purper-verwige couleur,
waer mede de boeck-binders inDuytftandt
haer pergamenten ende papieren beftrij eken
ende verwen. Noch foo behoort niet verge-
ten te worden, dat jaerlijcks ettelijcke hon-
dert vette lammeren ende fchapen van hier
nae Hollant gebracht werden,die om haeren
goeden fmaeckvoor delicateffe gehouden
werden, meer achtende de fchapen die men
op de Veluwe op de fchrandere weyden van
beyde drijft, als de gene die in Hollant in de
vette en grasrijcke landen werden opgevoed.

troublen hebben de burgers defer Stadt haer
altijts kloeck in \'t geweer vertoont, gelijck
fulcks dickmaels gebleken heeft, foo in \'t be-
ftormen van \\ nieuwe Blockhuys, als in ver-
fcheyden uytvallen tegens den vyant, doe-
maels als Deventer ende Zutphen noch Kö-
nincks waren,en fy menigmael tot voor defe
Stadt ftroopten,haer willende de beeften uyt
de weyde halen 5 jae fy hebben oock dick-
maels haer eyge garnifoen (als fy haer moet-
willigh toonden) het geweer doen nederleg-

feii, ende kloeckelijck in toom gehouden;
erhalven defe Stadt oock verfcheyde dap-
pere krijgshelden voortgebracht heeft,onder
welcke ick maer eenige weynige fal verha-
len : als van VVarner \'van Grol, Schout van Treffe-
Harderwijck ende Kafteleyn van Hoevela-

icen,een Overfte,die een vermaert krijgsman ^^^^ ^^ß
geweeft is in de laetfte Gelderfchc en Bour- s)adf ge-
goenfche oorlogen, by \'t leven van den laet- J}roten,
ften Hertogh Karei. Wat een kloeck ende
beroemde Kiijghs-overfte Wolter Heghe-
man geweeft fy, is noch in verfcher gedach-
ten, ende van wiens daden de Hiftoriefchrij-
vers van defe Nederlandtfche oorlogh hier
ende daer gewagh maecken : Ende b^y defe
tijdt vertoont fich oock noch niet min dap-
per ende kloeckmoedigh,den Colonel
njan Wijnbergen, voor defen Gouverneur
van Rijnberck, ende nu tegenwoordigh van
Sluys en de omleggende forten van Vlaende-
ren. Men kan oock berekenen, dat op een
tijdt gelijck acht Kapiteynen, uyt defe Stadt
gefprooten , in defer Landen dienft in den
oorlogh geweeft fijn. Aengaende de poli-
tijcke regeeriiig, foo is \'t dat uyt den Raedt
en de Regeerders defer Stadt, meenighmael
veel der felver gepromoveert fijn geweeft tot
de hooghfte digniteyten ende omcien defer
Provinciën: als onder andere, Rutger van
Haerfolte, Burgermeefter defer Stadt,dewelc-
ke als Gefant van wegen het Vorftendom
Gelre, duyfent vijf hondert vijf-en-tachtigh,
gefamentlijck met der andere Provinciën
Gefanten,in Engelandt is gefonden geweeft,
om de Souvereyniteyt defer Landen aen de
Koninginne Eltfabeth over te dragen. Ger-^
hard Voeth i. v. n. is eerft Raedt, daer naer
Cantzeher des Vorftendoms Gelre en Graef-
fchaps Zutphen geworden, en vermaert van
wegen fijne Gefantfchappen die hy gedaen
heeft van \'s Lants wegen, fo in Vranckrijck
als tweemael in Denemarcken 3 als oock om
dat hy, neffens den Heer Leonino, is geweeft
een van de principaelfte autheuren der aen-
ftelling defer tegenwoordige regeering in de

ren des Konings van Spaenjen. Johan van
Arnhem is Raet geweeft defes Vorftendoms.
Jöhan van Wijnbergen heeft gerefideert in
\'t Gollegie van de Staten Generael, is daer na
als Kapiteyn in-Ooftende overleden. Caßjn
van der Hell heeft gerefideert in\'t Gollegie
van de Staten Generael,als oock in den Raet
van State, en is Gefant geweeft van wegen
\'s Lams regeering te Embden, als \'t ver fchil
tuffchen de Grave ende de Stadt nedergeleyt
wiert. Henrick van grienen de outfte. Heer
van Sünderen, alle hooge Collegien defer
Provinciën lange jaren bedient hebbende,
wierde daer na, in \'t jaer duyfent fes hondert
tien, als Gefant van de Generaliteyts wegen
in \'t belegh van Gulick\'gefonden , als oock
tot de vredehandel tot Cöln , wiens broeder
Jacob van grienen lange jaren in \'t Gollegie
der Admiraliteyt gerefideert heeft. Faul van
jlrnhem^ oock gewefene Burgermeefter de-
fer Stadt, is naerderhandt geworden \'s Lants
Rentmeefter van \'t Vorftendom Gelre en
\'t Graeffchap Zutphen 5 wieias Sone Seger
van Arnhem hem naederhandt gevolght is
in de felve bedieninge , fijnde omangs oock
als Curator der Academie tot Hardervvijck
geftelt, van waer hy oock geboortigh is. jo-
ïan van Golßeyn heeft lange jaren t Rent-
meefterfchap van Veluwen en meer andere
chargien bedient. Johan Witten heeft oock
eenige jaren hooge Collegien bedient, en ee-
nige Gefantfchappen verricht,en is eyntlijck
Rentmeefter Generael van Sallant geftorven.
Svveer van Haerfolte, hem in defe laetfte
chargie gevolght fijnde, heeft oock lange ja-
ren in de vergaderinge der Heeren Staten
Generael gerefideert. Henrick van "Brienen
de longer heeft oock veel jaren het Reken-
meefterfchap van t Vorftendom Gelre be-
dient. Henrick van EJfen is geweeft Raedt
des Vorftendoms Gelre en des Graeffchaps
Zutphen, ende oock eenige jaren in de ver-
gaderinge der Staten Generael gerefideert
hebbende, heeft eyntlijck oock een Ambaf-
fade in Vranckrijck verricht : Sijn Coufijn
Ffenrick van EJfen, oock een Ledemaet de-
fes Magiftraets geweeft fijnde, naer bedie-
ninge van eenige hooge Collegien in den
Hage, is daer naer geworden Rekenmeefter
van de Provincie van Gelderlant, ende eynt-
lijck oock in den Raedt der felver Provincie
aengenomen. Johan van Wijnbergen^hm"
germeefter defer Stadt, is eenige jaren her-
, waerts geweeft Curator der hooge Schoole
tot FCardervvijcki daer nae geftelt tot Cura-
tor der felver Academie 5 is onlangs oock
verheven tot de digniteyt vanRaets-neer des
Vorftendoms Gelder en \'t Graeffchap Zut-
phen. Sjmon van der Meyden, oock eenige
jaren geweeft hebbende Burgermeefter defer
Stadt, is daer nae gepromoveert geworden
tot Generael der Munten defer Geunieerder
Provinciën. Gerhard van Hoeklum, Burger-
meefter defer Stadt, heeft oock lange jaren
in de Collegien der Admiraliteyt gerefideert.
Otto Schrajfertp tegenwoordigh Burgermee-
fter defer Stadt, heeft eenige jaren het Be-
winthebberfchap van de GeodroyeerdeOoft-
hidifche Compagnie bedient, en nu oock
eenige jaren gecompareert in de vergaderin-
ge der Heeren Staten Generael van wegen
dit Landtfchap. Rejnier van Heil, van Har-
dervvijck geboortigh, is geweeft een van de
principaelfte Commifen der eerfter navigatie
der Hollanderen, in \'t jaer duyfent vijf hon-
dert vier-en-negentigh , in Ooft-Indien ge-
daen : hy wierd daer op fijn fchip van de Ja-
vanen deerlijck vermoort,te voren hebbende
voorfeyt het quaet dat de vloot toekomende
was, daer doen niet feer opgelet wiert. Her-
man van Speulde, oock van hier geboortigh,
is veel jaren Gouverneur van Amboina ende
Raedt in Indien , van wegen de Ooft-Indi-
fche Compagnie , geweeft. Uyt defe Stadt Geketde
fijn oock gefproten verfcheyden andere ge-
leerde mannen : als Gerhardm Hardervicen-
ßs S.S. Theol. Dodor en Redor Magnificus
der Univerfiteyt tot Cöln, dewelcke in het
jaer duyfent vijf hondert drie geftorven is,
naerlatende geleerde Commentaria in Ari-
ftotelem, in welcke hy als een notabele faeck
verhaelt, dat in fijn tijdt te Hardervvijck ge- Vreemde
weeft fy een feer geleert Priefter, deweldce \'^^yrnde-
op eenen middagh, fonder eenige voorgaen-
de fieckte, al fijn geleertheyt verloren heeft,
alfoo dat hy de eerfte elementen oft Alpha-
betum niet meer wifte, jae hy vergat fijn ey-
gen naem, ende bleef alfoo in defe vergeten-
heyt tot het uyterfte eynde fijns levens. Men
leeft in de Hiflorien, dat Georgio Trapez^un-
tio een dier gelijck ongeval overkomen is.
Oock foo heeft defe Stadt voortgebracht ƒ0-.
hannem Hardervicenfem S.S. Theol: Licen-
tiatum bc Decanum Colonienfem 5 Item
"Bernardum Hardervicenfem, Artium De-
cretorum Dodorem,SyndicumCapituli Me-
tropolitanx Ecclefia^ Colonienfis; Item Fe^
trum Guinellium Rhetorem 5 Bernardum
Winterinch ; Isbrandum Hardervicenum ^
Antiftitem five Abbatem Lidlumanum in
Frifia Occidentali, circa annum m d lv.
Arnoldum Albertum Hardervicenum, Able-
gatum in Confeffum Ordinum Frifiac, pro
Foederatis;en meer andere,die ick door kort-
heyt voorby gae.

En fegt by verkorting
Doeshurgh, in plaets
van Drufmhurg: want
men bevind, dsLtDm-
fus de ftichter defer
ftadt heeft geweeft^die
een ftieffoon van Au-
guftus,en broeder van
deKeyferTiberius was,
na dat hy door behulp der krijghslieden, een
graft , omtrent twee mijlenlang, naer lijn
^mnfL ^^^^ ^^ Vmfiaenfche graft genoemt, uyt de
Rhijn in d\'Yftel , die nu doude genoemt
word, gebracht had. Tacitus fpreeckt klaer-
lijck hier af, in \'t tweede fijner Jaerboecken,
daer hy feght : Het fcheepsheir was alreê aen
V hegin van \'t^atavifche lant (daer nu Schenc-
kefchans is) gekomen, ^e lijftocht wierd voor
tijt gefonden , en de fchepen wier den onder de
legioenen en bontgenoten verdeelt. GermanicuSo
in de graft gekomen y die naer T>rufm genoemt
is, badfijn vader Drufus, dat hj hem, diegelijc-
ke faecken durfde hefiaen,gewillighlijck en gaer-
ne met het voorbeelt, en met de geheugenis der
raden en wercken wilde helpen. Sy voeren daer
na deur eenige ISAeiren, en deur de groote Zjce,
en quamenvoorfpoedighlijckaen de vloet d\'Sems.
Men kan hier uyt oock verftaen wat Drufus
bewogen heeft defe graft te delven: want fy is
Jniet alleenlijck hier toe gemaeckt, om een te-
genweer en vaftigheyt tegen de Duytfchen tc
fijn 5 maer oock op dat hy, door defe nieuwe
watergraft, de kracht en \'t gewelt der wateren
fou afweeren 5 doch voornamelijck , om de
fcheepsvloot door defe middel naer dc Noort-
zee , en naer d\'Eems te brengen, tot uytvoe-
ring van de tocht, die hy tegen de Cherusken
voorgenomen had. Sijn foon Germanicus ,
federt fijn voetftappen navolgende, trockmet
fijn vloot deur defe felve wegh naer deNoort-
zee , en van daer naer d\'Eems, gelijck alree
met Tacitus woorden aengewefen is.

De jonger Schrijvers meenen , datfe de fel-
ve is, die Tacitus Afcihur^um genoemt heeft5
en dat die naem daer nae m Vrujusburgh , en
eyndelijck in verandert is, gelijck

Doesburgh leght nevens d\'oude Yfel, en
niet wijt van de grootfte en breetfte Yfel.
Tuftchen defe twee rivieren, oft liever byfon-
dere tacken van een rivier, is omtrent defe
ftadt niets dan een ftuck lants , de Berghfche
vveerd genoemt.

Sy is nu feer fterck; met wallen, graften ,
bolwercken , halve manen, en twee hoorn-
wercken vooriien 5 om dütfe als een Schans
oft borftweering is voor de Veluwe : weicke
wercken , door ordre van Prins Maurits, in
\'t jaer 15 c)^, als denAdmirant vanArragon een
Gelderlant.

Sy is oock , nevens hare gebuerfteden ,
d oorlooghs-rampen in de laetfte Nederlant-
fche beroerten deelachtigh geweeft 5 en ver-
fcheyde reyfen overgegaen. Li\'tjaer m d lxxii,
als byna geheel Hoilant, en een deel van Zee-
lant en Geldedant, fich regens donmatige
ftrengheyt van den Hertogh van Alba ftelden,
heeft hy fich aen Graef Willem van den Bergh,
Schoonbroeder van Prins Willem van Oranje,
overgegeven.

Als de ftercke ftadt Nimmegen, in \'t jaer
M D Lxxx V , door het beleyt van fommige
burgers, fich aen Parma overgaf, hebben cfic
van Doesburgh \'t felve nagevolght : want fy
pooghden eerft van hare befetting ontfiagen haer an-
te lijn 5 en daer na vereenden fy met den Her- der par

In \'t volgende jaer heeft de Graef van Ley~
cefter (om Parma van Rhijnberck, dat hy
belegert had, af te trecken) beiloten Zutphen
te belegeren 5 doch hy quam met het leger Boor
eerft voor defe ftadt, om die in te nemen : hier Leyceß
lagen toen omtrent 300 Walen in befetting,
onder Capiteyn Sampfon, daer waren oock
foo veel gewapende burgers j in alles é\'oo man-
nen. Leycefter fondt Hohenlo , EiTex, Sid-
ney en andere, met 500 paerden en 800 te
voet, om de ftadt by nacht te berennen en te
beftuyten. Hy felf volghde den i x September
met het geheele leger , en deê terftont de ge-
woonlijcke begraving maken 5 foo dat op de
derde dagh na fijn komft tien ftucken ge-
fchuts geplant ftonden , daer ineê hy twee re-
delijcke breffen oft openingen maeckte : maer
dewijl de belegerde die ftopten, en na haer
vermogen befchanften , en dat de graft 60
voeten breet en feer diep was, kon men niet
wel tot den ftorm komen. Maer den yver van
\'t krijghsvolck was foo groot, om, alle gevaer
ongeacht, de ftadt te befpringen, dit Ley-
cefter het beftormen toeftont; waer toe Ho-
henlo met de Duytfchen en Schotten,en Nor-
rits met d\'Engelfchen en Vriefen verordent
wierd. Als de belegerde dit gewaer wierden,
fonden fy iemant uyt, om de ftadt met ver-
dragh over te geven , t welck hen gewcygert eninge
wierd j dies fy hen, met voorwaerden van \'tle- nomen,
ven te behouden, en dat deCapiteynen enOffi-
cieren fouden gevangen blijven , en de folda-
ten fonder geweer uyttrecken, overgaven. In
de ftadt trocken loan Borowes enWillem Stan-
ley, en de gemelde Borowes wierd tot Gouver-
neur geftelt, en eenige Engelfchen daer inge-
leyt, om die te bewaren. Sy is van \'t plonde-
hoewel het verboden was, niet t\'eene-

mael, door de moetwil der foldaten, bevrijc
geweeft. Sedert is fy onder t gebiedt der Hee-
ren Staten gebleven.

L B V R G H is de lefte
der fteden die op de
Veluwe leggen. Ick
vind in geen brieven
wanneer fy gefticht is.
De bouwing der huy-
fen en wallen fchijnt
aen te wijfen , dat fy
nieuwer, dan de voor-
ouihejt. gaende fteden, is, gelijck oock de Hiftorie
getuyght, de welcke verklaert dat fy eynde-
lijck onder Willem d\'eerfte , Hartogh van
Gelderlant, met een muur omringt is, en de
gedaente van een ftadt gekregen heeft: hoe-
pel ick bevind dat fy gelijckclijck met Arn-
hem , Harderwijck, cn met eenige andere
plaetfen van Gelderlant onder d\'Aenzeefteden
gehouden is. De ftadt is in een vermakelijc-
\'ke plaets gelegen,te weten aen de Zuyderzee,
op doe ver, als aen de zeedijck. Sy is vierkan-
Gedaente. tigh van geftalte , en heeft drie poorten , van
dewelcke twee tegen malkanderen overko-
men 3 en de derde, die fich naer de zeeftreckt,
is in de voorgaende jaren eerft begonnen. Een
graft, met vijf fteene bruggen overdeckt, fnijd
haer in twee deelen. De middelfte van defe
bruggen , die tot een vifchmarckt verftreckt,
geeft een vry geficht naer al de poorten. De
gevoelens van alle fijn niet eens, foo veel de
naem van Elburgh aengaet. Eenige willen dat
fy haer naem van haer edeldom heeft, als oft
men Edelburgh feyde. Stephanus Pighius van
Kampen noemt haer, in Hercule Promio, niet
Elburgh, maeï^ltburgh, en brengt haer naem
van ^Im Gracilis , die onder Nero Stadt-
houder van Nederlant was. Dit is , dunckt
my, feer ver gehaelt, dewijl men bevind dat
dit nergens anders, dan op \'t geklanck van
een eenige benaming, die noch niet blijcke-
lijck genoech is , ftaet ; en de gene, die hier
op let,fal bevinden dat dit al te beufelachtigh
en befpottelijck is. My dunckt dat het beter
met de waerheyt overeenftemt, \'t welck ick
van de vermaerde man, en eertijts mijn mede-
genoot, Jacobus Warnerius, der beyde Rech-
ten Dodor, verftaen heb, terwijl wy eenige le-
dige uren verfleten,namelijck, dat men houd
dat het voornaemfte deel van de ftadt op een
plaets, die P^/genoemt wierd, gebouwt is, en
dat fy van daer,naer waerfchijnelijcke gifting,
de bynaem van Burgh, en foo Elhurgh\\\\\\cngs
gekregen , en tot noch toe behouden heeft:
hoewel andere feggen , dat fy eer van een
lange ftraet, Elle genoemt, dus geheeten is.
Doch dit fy foo \'tis, ick laet het dieper onder-

Attem aen de flincke fijde van d\'Yffel ge- Hattem,
legen, heeft fij n uytficht naer Swol. De-
fe plaets had eertijts een leer fterck ka-
fteel, van Rejnaldm,diQQïü.c Hartogh,gefticht,
en van X^r^"/, de lefte derHartogen,met groo-
ter wercken en wallen vernieut ,en eyndelijck
van Georg Schenck , met groote heirkrach-
ten, maer vergeefs, beftormt: en dit kafteel,
fchoon heden verwoeft, vertoont noch de
broeken en puinhoopen van haer treftelijck-
heyt. Wy füllen elders, en op een andere tijt
onderfoecken oft dAttuarifche volcken, die
geburen van de Camaven en Bruderen ge-
weeft fijn, gelijck de Schrijvers verhalen , de
naem aen defe plaets gegeven hebben. Har-
tem is twee mijlen van Elburgh , en een half
mijl vanSwol gelegen.D mwoonders fijn noch,
gelijck fy oock eertijts waren, dapper in d\'oor-
logh 5 en defe ftadt wierd in t jaer m c c c c
XXIX elendighlijck door \'t vuur vernielt.

E plaetfen, die in het Graeffchap vaft
Zutphen gevonden worden, gelijck het
tegen woordigh is, fijn niet alle van een
aert en natuur. Want eenige fijn Baronnyen,
en andere Steden , andere Heerlijckheden, en
andere Heerfchappyen. Onder de Baronnyen
isBronckhorft deerfte,en befit dcerfte plaets Br&mk^
in het derde quartier van dit Hartoghdom,en
word gemeenelijck de Baronye van Bronek-
horfl genoemt. Degene,die heden defe plaets
befit, voert de tijtel van Graef 5 maer is in de
vergaderingen van \'t lant alleen met de naem
vanBaron bekent.Defe Baronye leght een mijl
van Zutphen aen de rechte fijde van d\'YfeL

En d overfijde van d\'Yfel leght de Baro-
nye van den Berge : en haer Heer voert ^^ ^^^^^
mede de tijtel vanGraef,hoewel hy oock Icu\'^bI^^
in d openbare vergaderingen alleenlij ck voor
een Baron erkent word. De ftadt van defe Ba-
ronye word s Heeren berge genoemt.

Emicom, oft Deutechem , aen d oude
Yftel gelegen, heeft fijn plaets niet verre
van Doesburgh. Sy is met een dubbel-
de muur van gebacKe fteen omringt , maer
krachteloos om groot gewelt tegen te ftaen.

Y E L (een van de
oudtfte Steden van
Gelderlandt) op de
noordt-zijde van de
Scheeprijcke Riviere
de Waal, (de weicke
by hoogh water de
Veften befpoelt,) van
Nyniegen vierende
van Zalt-Boemel twee mijlen gelegen, ende
met een gedeelte van de voorftadt ftrecken-
de in \'t Gericht van Sandtwijck, is een rede-
lij ck-wel-ghefortificeerde Stadt, van gefonde
lucht, ende liggende in eene ghenuchlijcke
Landouwe, foo wegen de vruchtbare ackers,
gras-rijcke velden ende menichte van ver-
maeckelijcke Hoven om ende by de Stadt
liggende; als door de dagelijckfe op-ende
nedervaert van allerhande Schepen op den
Rhijn, Waal, Maes ende Yftel handelende :
heeft oock twee bequame Havens, daerinne
by Win ter-tij dt vele Schepen tegen t gevaer
van den Ys-ganck in feeckerheydt geberght
worden. Voorts wordt uyt d\'omligghende
Ampten ende Dorpen in defe Stadt gebracht
eene groote meenichte van allerleye granen,
fruyten ende andere vruchten, mitfgaders al-
le foorten van tam ende wildt gevogelte , en-
de andere eetbare waren. GeUjck oock de
Rivieren, Waal ende Maes ( die maer een hal-
ve mijle daer van leydt) als mede den Lin-
ghen-ftroom,grooten overvloedt van Rivier-
vifch aldaer zijn leverende. Soo dat daer, uyt
oorfaeckevan fulcken rij eken toevoer ^ alle
weecken drie Merckt-daghen, als \'s Maen-
daegs, (die de voornaemfte ende geprivile-
geerde is) \'s Woenfdaegs ende Vrydaeghs ge-
houden, ende mitfdien de lijf-neeringe tot
een feer redelij eken prijs genooten kan wor-
den.

Den oorfpronckelijcken naem wordt ge-
acht te zijn gheweeft T y l oft T h y l , (ge-
lij ckmen noch in de omfchrijvinge van de
oude Zegelen, al voor drie hqnderdt laeren
gebruyckt, den naem van T y l kan leefen,)
dat is foo veel als \'t Welck fchijntin\'t
begin defe plaetfe gegeven te zijn.doen \'t een
haven was, ende dat aldaer^ vermits de goede
gelegentheyt van de plaetfe, een Tyl oft Rye
hiiyfen door eenige Viffchers oft anderen in \'t

eerfte op eene hoochte ofte dijckagie,langhs
de Riviere opgeworpen, ghebouwt ende al-
lenskens vermeerdert zijn. Tot verfeeckerin-
ghe van de weicke daer nae ( foo eenige mey-
nen, doch wanneer blijft onbekent,) een
Burch oft Sterckte foude gebouwt ende door
de Deenen vernielt zijn 3 die daer na weder
opgemaeckt, doch anno m c c verwoeft we-
fende, ten tijde van Hertogh Reynolt den
eerften vernieuwt is, genaemt het Tol-huys,
fijnde in de volgende oorlogen al mede ver-
deftrueert. Defe plaetfe nu vorders tot eene
Stadt geworden , met hooge muuren omto-
gen ende met fteenen toorens befet zijnde,
heeft zijnen eerften naem van Tyl behou-
den , ende overmits zijne fterckte ghenoemt
^la Lapidea, dat is,Steenen Tyl: heeft oock roemem.
van den aenvanck tot den lare m ccc xxxvi
toe het Wapen van een Burgh,met een Leeuw out wa-
daer voor ftaende, ghevoert. pen.

Defe is de voornaemfte Gelderfe Stadt in
het rechte Eylandt van Oudt-Batavien, het
welck (nae de befchrijvinge van T^acittis, lih,
Annal z, jT. ende van andere,) met de twee
armen van den Rhijn, (van weicke de Waal
een is,) word omvangen, ende noch ten huy-
dighen dage , boven van fijn begin af tot be-
neden defe Stadt toe, zijnen oorfpronckelijc-
ken naem van Batavien,Batouw oft Betouw,
heeft behouden.

Vele zijn van gevoelen, dat defe Stadt van Eertijts
het Graeflchap Teyfterbandt (onder welck
eertijdts fouden gehoort hebben Tyel, Bom-
mei, Heufden, Bueren, Cuylenburgh, ende
eenige andere Steden,) zy geweeft de Hooft-
ftadt j \'t welck waerfchijnelijck is uyt defe
twee redenen : Voor eerft, om dat Walgar
oft Walchert Grave van Teyfterbandt, ende
Broeder van Diederick de eerfte Grave van
Hollandt, in den jare d cccc 11, fijn woon-
plaetfe by Tyel in \'t Dorp Avefaet genomen
hebbende,^ binnen de felve Stadt heeft doen
bouwen een fchoone Kerck ter eeren van
S.Walburch, in defelve ten dienfte Gods ftel-
lende eenighe Nonnen. In plaetfe van de
weicke, nae de verwoeftinge van de Deenen
ende Noormannen, gekomen zijnRegulier-
Canonicken, die, van Adelbold de xix Bif-
fchop van Vtrecht verandert wefende in we-
reldlijcke Caiionicken, aldaer gebleven tot

denlare M ccc xxvni, ende alsdoennae Arn- derhalven fy in defelvemeenichmael eenighe
hem vertrocken zijn, komende in hare plaetfe letteren verandert oft verwiffelt, ende de na-
de Heeren van de Duytfche-Orden, die aldaer men na den aerdt van hare fprake gefielt heb-
de huyfnige van de Commandmye hebben ben. Dit gevoelen nu fchijnt by haer te zijn
doen bouwn, anno m ccc xxxiv 5 ende is opgenomen gewefl, door dien voor het
van die tij dt af tot nu toe vervolgens by de Stadt-huys by de oude afbeelding van Keyfer
Commandeurs der voorfz Orden befeten. Hénricus, (die defe Stadt fonderlinge Pri-
Ten anderen, overmits de Steden Bueren en- vilegien heeft verleent,) zijn bevonden de
de Cuylenburgh met de onderghehoorige voprfz woorden uyt Virgilio, aldus: Tihifer-
Dorpen, mitfgaders alle de Dorpen van de ^V^ßltimaTlyle, gefchreven te zijn. Doch
AmptenNeder-BetuweendeTyelre-weerdt, wy Vi hier op niet vafh flaen, overmits
(den naem van defe Stadt hebbende) ende noch een andere plaetfe ten tijde van de Ro-
noch fommige in t Ampt van TufTchen- meynen is bekent geweefl^den name van
Maes-ende-Waal, te famen bereekenc op oft Tule dragende, ende laten daeromme het
twee-ende-tfeventich Dorpen, van ouden tij- felve blijven m zijne weerde ende on-weerde.
den af aen de Stadt Tyel contribuabel ende Immers leefl men, dat Tyel anno c c c c l i v oudt-
verphcht zijn, fes weecken langh te komen ende cccc lx is geweefl een haven van (jallia, ^^P-
Burgh-wercken, (foo houdt de oude uyt- namentlijk!S^\'/^/r^, dat is, Nederlandt. Ende
fchrij vinge van \'t laer m cccc xxiii) dat is, aen in een oude gefchreve Chronijck, beruflende
de flerckte van de Stadt arbeyden; \'t welck in de Archiven defer Stadt, wordt bevonden,
met een feeckeren penning, tot believen van dat in den lare d c xviii, toen de Keyfer He-
de Magiflraet, wordt gelofl. Ende defe Ver- radius regeerde, aldaer aengelandet zy Dago-
ding- oft Schatting-penningen worden ghe- bertus Koning der Francken : de welcke, te
naemt het feven-jaers-geldt: het welck lelt in Tyel een Capelle geflicht hebbende i den
den laere m d c xliii betaelt is, ende op Mar- name Godes daerinne heeft aengeroepen ,
grieten-dagh anno m d c l wederom verfchij- voorts Hollandt onder zijn gebiet gebracht,
nen fal. het CafleelWiltenburgh doen bouwen, ende

Vandeeerfle oorfprong nu defer plaetfe, t felve den naem gegeven van Trajeólum ,
ende wanneer zy tot een Stadt gebouwt is, het welck nu is Vtrecht. Sulcks dat defe Stadt
konnen wy geen feeckerheydt uyt de oude mede een is van de eerflein de Nederlanden
tijds-regiflers voortbrengen, t Welck nie- die de Chriflehjcke Religie heeft aengeno-
mandt vreemt behoort te dunckenj want, be- men. Daer op voorts het Graeffchap Teyfler-
halven dat men in voorgaende oude eeuwen bandt tot den Chriflen-geloove gebracht zijn-
weynige dingen in defe Landen, (daer toen- de, is anno d c x c y buyten Tyel te Sandt-
maels de geleertheyt fchaers was, doch nu, wijck gebouwt een Kerck ter eeren van
Godt lof, met uytmuntende verflanden gee- S. Vincentius, die geflaen heeft tot het jaer
ne Natie behoeft te wijeken,) by ghefchrift m d lxxiv, en toen 5^oor deWalfche Soldaten
gefielt oft aengeteeckent heeftj Soo is mede, binnen Tyel leggende gerafeert is geworden,
ten opfïchte van defe Stadt, de voornaemfte Drie laren daer na, anno d c xcviii, heeft
oorfaecke daer van, datzy foo menichmael Carolus Martellus, Koning Pipini Soon, de t-^f/?» de
van de Deenen, Noormannen, ende andere Kerck van Vtrecht met defe Stadt begiftight,
haere vyanden , oock fomwijlen dooronge- \'t welck volgens door den Keyfer Ludovicus ^eßhLc-
luck van brandt, vernielt ende verwoeflis ge- is befledicht. Waer op Otto Magnus, anno ken.
wordenj waer door dan de oude Schriften en- d cccc l by zijne opene brieven, ahedateert
de Boecken, welcke daer van yets fouden mo- den xii May, tot behoef van de Biffchophic-
gen begrepen hebben, vergaen ende vernie- ke Stoel, (te dier tijdt befeten door Biflchop
ticht zijn. Eenige hebben willen voorgeven, Baldrick,) ende de Kerck van S. Marten te
dat dit foude ^eweefl

van welcke die voortrefFelijcke Poeet Virgi- gendom heeft gegeven, het Cloofler binnen
hus Maro ge wach maeckt in \'t eerffce Boeck, Tyel met eene nieuwe fleenen Kercke in de
vers 3 O, van zijne Georgica oft Landt-gedich- felve Stadt, mitfgaders alle voordere kercken,
ten,als hy fchrijft tot lof des Keyfers Augufli: famihen, dienfl-boden, knechten, bofTchen,
i^umïm fola coUnt.nbi ferviat ultima \'Thüle, wateren, vifTcheryen, weyden, ende andere
Alwaer een V voor de Y, die by velen als een eygendommen, tot de voorfz Cloofler ende
V uytgefproken wordt, gheflelt foude fijn 5 Kercke, voortij dts gegeven door Grave Wal-
\'t welck by den Latijnfchen Schrijvers niet chert ende fijnen Sone Radboud, mitfgaders
ongewoon is,byfonder in\'t befchrijven van de Hatto ende hare Voorfaten, ende daer-eivbo-
namen van Volckeren, Landen, Steden, oft ven noch een Wilgenbofch by defe Stadt ge-
plaetfen gelegen in Hooch- oft Neder-duyts- legen. Belangende nu de kercken,vaii welckó
andt, welcker fprake haer onbekent was 5 defe brief vermeit, is tfeecker, dat d eene, die

aldaer genoemt ^rord de fteene Kerck, is die
van S. Walburgh hier vooren aengetogen:
Ende hoewel men van de andere geen feecker-
heyt kan ftellen/oo is t nochtans gelooflijck,
dat daer onder begrepen zy de Hooft-kercke
van S. Marten, wekker eerfle ftichting niet
bewuft zijnde, leeft men niettemin datfe in
den jaere m ccc xxyn ende eenige daer na
volgende, van verfcheyden Aertz-Biftchop-
pen ende Biflchoppen met veel Privilegien
ende weerdicheden is vereert: Datmen oock
anno m ccc lxxxvii heeft aenghevangen een
nieuw gebouw van den Toorn, ende anno m
ccc LXXXIX begonnen het kruys-werck van
de kerck te vernieuwen aen de noord-zijde,
anno m ccc xciv aen de ooft-zijde, anno m
cccc iii aen de zuyt-zijde, ende anno m cccc x
het werck te famen gheflooten. Doch anno
M cccc XXXI is het voorgemelte fteen werck
van den tooren voor de eerftemael, ende daer-
na wederom tot de hoochte van de kercke
gebracht, ende bevonden fijnde dat het fon-
dament niet vaft noch feecker genoech ge-
leydt was, voor de tweedemael afgebroken,
ende anno m cccc xl voor de derde reyfe her-
bouwt ende gegrontveft op heywerck van
fware ende lange eycken balcken : welck ge-
bouw is blijven ftaen ende ten huidigen dage
noch gefien wordt, uytgefonderc dattet hoo-
ge fpitfè van de toorn anno m d lvhi op den
x Januarii door eenen krachtigen ftorm-wint
is afgeworpen, waer door een gedeelte van de
kerck ingeftort wefende, het kruys-werck aen
de zuydt- ende noordt-zijden voorts is afge-
broken, ende anno m d lx wijder als te voo-
ren uytgefet, om te vergrooten, doch door de
volgende troublen ende oorlogen onvol-
maeckt gebleven, ende als noch in dier voe-
gen nu open ftaende. In deil jare m ccc xcix
heeft men aengevangen het Kloofter van We-
fteroyen van de Predicker-ordre buyten de
Stadt Tyel op Sandtwijck, \'t welck geftaen
heeft tot den jare m d lxxix, ende is tegen-
woordich een weyde. Anno m cccc xliii
is \'t Convent oft vrouwen Cloofter van Agnie-
ten, van den derden regel van S. Franciicus,
door den BifTchop van Vtrecht bevefticht,
daer van de Capelle anno m cccc lxxv ui
tot een kercke gemaeckt is. In wat jaer nu
het vrouwen Convent ende kercke van S.
Cecilien binnen defe Stadt eerft opgericht en-
de ghefticht zy , wordt voor alsnoch niet be-
vonden. De Cellebroeders hebben oock een
Convent ende kleyne kercke (die alsnoch in
wefen is) gehadt, gelijck dan noch eene by-
fondere Capelle is ghefticht geweeft efïen
buyten de Dampoort, weicke als nu der Stadt
Waee is. Hier nu voorders verhael ende aen-
wijfmge te doen op wat tijden de Schoole ,
mitfgaders Bibliotheque, als oock het Gaft-
huys , Wees-huys ende verfcheyde Armen-
kameren ende giften eerft gefundeertzijn, en
kan defe korte befchrij vinge niét lijden. Im-
mers fpeurtmen hier uyt klaerlijck, dat defer
Stadt Burgeren ende Ingefetenen van outs
her den dienft Godes feertoegedaen ende ge-
negen zijn geweeft, als hebbende daer toe aen
de Geeftelijcken bykans een derde part van
de Stadt ingeruymt.

Voorders heeft de ftadt door mee- onge-
nichvuldige fware oorlogen, grouwelijke ver-
brandingen ende wrede verwoeftingen aller- ^^^^
hande ellenden uytgeftaen. Is door de Deen- stadt.
fche roovers ende Normannen tot tweemael
geplondert, verbrant ende vernielt: eerft anno
d ccc xxxvi11, \'t welck fommige ftellen op
\'t jaer d ccc lxxx, (hebbende de felve natiën
in beyde de voorfz tijden de Nederlanden
doorftroopt ende verdeftrueert) ende daer na
anno m vu (andere m ix) voor de tweede rey-
fe. In de jaren m c xxx vi ende m ccc xxxiv
is het meerendeel, ende anno m cccc xx de ge-
heele Stadt (foo dat niet meer als de kercken
van S. Walburgh ende S. Marten, het Tol-
huys ende noch tien andere huyfen ftaende
bleven) in den grondt toe afgebrandt, behal-
ven dat noch op verfcheyde andere tijden een
groot gedeelte van de Stadt door den vyere
verflonden is.

Den BifTchop Adelbold, hier vooren ge- Te ken
noemt, heeft defe Stadt te Leenuytghegeven
aen den Hertogh van Brabandt zijnen Drof-
fart, die daer op huid ende eedt van getrou-
wicheydt in \'t by wefen van den Keyfer Hen-
ricus de tweede anno m xxi (andere m xxii)

fedaen heeft. Diederick Grave van Hollandt
eeft anno m cc Tyel ingenomen ende ge-
plondert,oock den Burgh of\'c kafteel in brant
ghefteecken, in weerwraecke, van dat den
Hertogh van Brabandt met lifticheyt hadde
gevangen ghenomen fijnen Neve Otto Gra-
ve van Gelre, die op feecker geleyde reyfde na
den Keyfer. Daer op voorts een nieuwen oor-
loch is ontftaen, tuffchen den felven Hertog
ende Grave, ende volgens, na de doodt van
den Grave Otto, door fijnen zoon Reynoldt
vervolght, waer door defe Stadt van de Gel-
derfche eenige jaeren lanck veele fwarichey-
den ende onheyl zijn aengebracht. In de la-
ren m cc Lxx ende m cc lxxiv heeft Hertogh
lohan van Brabandt den dijck boven Tyel
doen doorfteecken,ende het platte landt on-
der water gefet, om te verhinderen, dat de
Gelderfche de Stadt niet fouden kunnen be-
nouwen oft overweldigen. Niet te min heeft
Grave Reynoldt op den i May m cc lxxx vi
de felve met verrafTinge ingenomen, doch
(door aenkomfte van des Hertogen krijghs-
volck geen ftandt dervende houcên) de mue-
ren nedcrgeworpen hebbende, wederom ver-

laten, ende evenwel niet opgehouden defelve komen, ende Reinoldt nochmaels anno m ccc
na dien tijdt meermaels te beledigen ende te lxi voorgenomen hebbende defelve met ge-
overvallen. Sulx dat de Burgeren zijn genoot- welt onder zijne macht te brengen ende te be-
faeckt (om de ftroperyen ende invallen van houden,is met een fterck Leger van ge wapen-
des Graven volck te beeter af te weeren) de de mannen daer voor getrocken. Eduwardt,
mueren van haere Stadt weder op te maec- hier van verwitticht,heeft in grooter haeft zijn
ken 3 \'t welck zy anno m ccc v met fonder- volck van Nymegenafgebracht,endetotTyel
Hnge yveraengevangen, ende in korten tijdt gekomen zijnde, fijnen Broeder op den 15
met groote neerfticheydt ende onvermoey- May flach gelevert op feeckeren Weerdt voor
den arbeydt voltogen hebben. Daer op anno de Stadt ( die daer van naemaels den name
m ccc xxv11 Reynoldt weder voorgenomen fchijnt te hebben behouden van Stry-weerdt,
hebbende de Stadt te befpringen, ende geen om dat defen bloedigen ftrijd daer op gevallen
kantfe fiende om de felve te konnen vermee- was) ende na een feer hardt gevecht de over-
flieren, uyt toornicheydt alle de huyfen buy- winninge behouden: nemende zijnen Broeder
ten de Stadt ftaende verbrandt heeft. Reynoldt, met veele andere groote Heeren

Tyel in- In \'t laer m ccc xxxiv is eenen heftigen ende Edelen gevangen. Evenwel is defe Stadt
genomen, oorloch ontftaen tuffchen lohan Hertog van niet lange in rufte gebleven,want na de dood
Brabant, ende den Koning van Bohemen, van Eduwardt, in den jare m ccc lxxi, Her-
Grave Reynold van Gelre ende den Grave van togh Reynoldt uyt de gevanckeniflfe in voo-
HoIlant,endeheeftReynold als toen de Stadt rigen fl:aet geftelt zijnde, is omtrent drie
Tyel ingekregen, ende in t volgende jaer alle maenden daer na overleden. Waer op ter-
de poorten ende mueren vande Stad wederom ftondt de voorige verderJfFelijcke fcheuringe
doen neder-fmijten. Doch indenjaere m ccc fich weder heeft geopenbaert, over de fuc-
xxxviisjdoortufTchen-fpreeckenendebemid- cefliie in plaets vanHertogh Reynoldt. De
delinge van Philips Koningh van Vranckrijck, Heeckerfe wilden daer toe de Sufter van Rey-
defen oorlogh nedergeleid, ende in \'t fluyten noldt, vrou Mechteldt, ende de Bronckhor-
yan den vrede onder anderen bedongen, dat fters, den Sufters zoone aengeftelt hebben.
Onder de Stadt Tyel met de dorpen van Sand wijck Staende welcke nieuwe beroerte , Tyel in
T^^dt e ^^^^ Heerwaerden van den Hertogh van Bra- Julio m ccc l x x 11 door Gooffen van Vau-
hrnen!\' fouden komen ende verblijven aen den derick, in name van de Heeckerfe, is over-
Grave van Gelre, ende daer tegen de Stadt weldicht, maer niet lange ingehouden 5 want
ende Heerlijckheyt van Heufden met eenige in de volgende maendt September heejft Her-
daer onder gehoorige Dorpen van de Grave togh Willem van Gulick, van wegen fijnen
van Gelre komen aen den Hertog van Bra- zoon den Neve van Reynoldt, in der nacht
bandt, gelijck volgens gefchiet, ende defe de Stadt op t onverfienfte (terwijle vrouw
Stadt van dien tijdt af tot nu toe aen Gelder- Mechteldt met den BiflTchop van Utrecht
Lijd veel ghebleven is. Sy heeft oock haer deel ende andere voorname Heeren, daer binnen
in^in- gehadt van de binnenlandtfche fadie of par- met malkanderen eenige dagen goede ^ier
imtjche tyfchap der Heeckerfche (die t hielden met gemaeckt hebbende, midden in hare vreucht
oor ogen. j^^j-j-Qg^ Reynold den oudtften) ende der ïaten ende op geen ongemack in \'t minfte
Bronckhorfters, houdende de partije van Her- bedacht waren) befprongen ende overrom-
togh Eduwardt den jongeren zoon van Har- pelt, nemende veele perfoonen gevangen en-
togh Reynold den eerften. Welcke oneenic- de met goeden buyt de Stadt wederom ver-
heyd begonnen anno m ccc xlvi, doch voor- latende. Den Biffchop met eenige Grooten
namelijck uytgheborften is anno McccL,en- zijnde gevlucht op \'t Tolhuys , is daer van
de geduert heeft tot den jare m ccc lxxvi , door die van Utrecht verloft. Waer op anno
waer door in den felven tijdt een onuytfpreec- m ccc lxxiv Reynoldt van Brederode, de
kelijck verderf van landt ende luyden is ver- Stadt beter willende verfeeckeren tegen fo-
oorfaeckt. Tyel, aen de zijde van Eduwardt danigen overval, den dijck tufTchen Tyel
zijnde, is in Augufto m ccc l (andere m ccc ende Sandtwijck ( die anno m ccc iy door
Liv) verrafcht door de Heeren van Valcken- den Hertogh van Brabandt tegen \'t inloopen
borgh,Afperen ende Arckel, van wegen Her- van de Waalftroom in de Lingen geleydt
togReinold, ende dentoorn van Walburgen- was) doorgefteecken, de welcke door hoooe
kerck met hondert vijf ende veertich mannen Water-vloedt dermaten is ingefcheurt,dat de
daer op gevlucht wefende verbrand: de vlam- Dampoort,met een groot vack van de Stadts-
me fich voortfpreyende heeft het ^antfche muer en noch eenige huyfen in de waterftraet
dackwerckvan de kercke vernielt, \'t welck ftaende, zijn nedergeftort, ende ten platten
daer na weder is herbouwt anno m cccc door lande een gemeyn verderf daer op gevolght.
Sen Commandeur Warnaer van Buer en.Defe Wekken oorloch in den jaere m ccc lxxix
dtadt wederom in de macht van Eduard ge- ten eynde loopende, heeft Hertogh Willem
... . defe

In de volgende jaren heeftfe noch veel
aenftoots geleeden door de oorlogen van de
Gelderfche tegen deStichtfe ende de Hollan-
ders. Item door den onnatuerlijcken krijgh
tuffchen Hertogh Arnoldt ende zijnen zoone
Adolph, mitfgaders de oneenicheyt tufTchen
de Gelderfe ende Bourgoenfe, als oock tuf-
fchen Keyfer Karei ende Hertogh Will em van
Gulick; die weicke alle ende yder byfonder
eene lange befchrij vinge vereyfchen, onder
weicke feer gedenckweerdigh zijn de twee
rweemad Volgende gefchiedeniffen. Eerfl het flout-
kioecke- moedich af-weeren van den lifligen aenflach
ßLrmt. ^y Willem Heere van Bueren en Buefichem,
met hulpe van die van Utrecht ende anderen
van de Hoeckfe fadie, anno m cccc xxvii
voorgenomen. De weicke in \'t begin van
September des nachts hebbende getracht de
Stadt Tyel met eene geweidige macht van
Volck te overvallen, ende boven vermoeden
(dewijl de Magiflraet uytter Stadt was binnen
Bueren, aldaer van gedachten Heere Willem
genoodicht ende vrundtlijckonthaek zijnde)
goede wacht ende kloecke tegenftandt vin-
dende, daer op drie flercke aenvallen gedaen
ende van de Burgeren foo onthaelt zijn,datfe
geheel verbaefl ende fonder ordre de vlucht
genomen hebben, achterlatende veele doo-
den. Ten anderen de fware belegeringe van
de Bourgoenfche, onder Keyfer Karei in den
jare m d xxviii in Julio aengevangen met een
machtich Leger van achtien duyfent mannen
^ (t welck andere noch veel flercker maecken)
fich hebbende verdeelt in vier quartieren, na-
mendij ck, een op Weflluyen, een op Drumt,
een op Sandtwijck ende het vierde op den
Middel-weerdt recht tegen over het Tolhuys,
by haer hebbende meenichte van grof ge-
fchut, waermede zy de Stadt feer hardt heb-
ben aengegrepen,ende gedurende \'t felve be-
legh daer op geloft over de vijftienhondert
Canon-fcheuten, doch met weynich fchade
te doen : hebben oock verfcheyde felle flor-
men daer op gedaen, dewelcke die van bin-
nen met eene fonderlinge kloeckmoedicheyt
ende onverfaechtheydt hebben afgeflagen,
ende door hare dappere tegenweer , hare vy-
anden buyten alle hoop van eenich voordeel
te fullen doen gefielt hebbende, met fchande
doen vertrecken, hebbende voor de Stadt ge-
laten over de anderhalf duyfent mannen, Èe-
halven de gene die in \'t aftrecken gefneuvelt
zijn. Tot gedachteniffe van \'t weicke men
noch voor de Buerenfe poorte,in eenen fleen
uytgehouwen, leefl de naevolgende verfen:
Afpice.qm tranßs.hanc Portamymosniayturres,

"Tormentisy jaculü quam laceramferü !
Por tins exurgam^auivorum gentis axjjlum-y
Tro qmbuSy ut wïy proslta aura mihi.

Weicke verfen Johannes Wourdanus, Re-
dor van de Latijnfche Schole binnen Tyel,in
Nederduytfe tale heeft uytgebreydt tot dob-
bel getal, als volcht:
Stet hoe mijri torens z>i/n van alle kant beßoten,
oM^j/n mueren neergefiort, mijn veïien plat
gefihoteny

Wat aengaet de lefle Nederlandtfche trou-
blen ende oorlogen, defe hebben de Stadt
Tyel oock fwaerlijck gedruckt. Als die eeni-
ge jaren grooten overlaft ende gewelt van de
Spangiaerden ende Waelen (als toen daer bin-
nen liggende) heeft moeten verdragen: doch
daer van eens verlofl wefende, het Spaenfche
jock anno md lxxviii afgeworpen,endefich stelt fich
gevoecht met de naerder-geunieerde Provin- »
cien ende Steden, ende gebleven by \'t Gou- \'
vernement van H. M. den Heere Prince van
Orangien, mitfgaders Grave Johan van Naf-
fauw Stadtholder van Gelderlandt: dewelcke
den goeden yver defer Stadt befpeurende in
Februario m d lxxix volkomen commiffie
gegeven heeft aen Diederick Vijgh Heere tot
Soelen,Amptman der felver Staat,om die nae
behooren te fortificeren, krijghsvolck onder
zijn commando aen te nemen, ende de Stadt
tegen des vyants gewelt te befchermen. On- daer van
dertuffchen was de Prince van Parma feer be-
fich ende op \'t hoochfle yverende, om defe ^chlZ-^
Stadt (als door weicke hy lichtelijck meefler ven.
van de rivieren de Waal, Rhijn ende Maes
foude hebben können worden, ende vorders
t Landt inbreecken) aen hem te krijgen,ende
met gewelt geen kants fiende,noch geene be-
legeringe dervende voornemen, nam zijne
toevlucht tot zijnegewoonelijcke pradijken,
ende gebruyckte vde liftige lagen, om eenige
fecretelijck op zijne zijde te winnen 5 byfon-
derlijckende boven anderen daermede meer-
maels yerfoeckende ende befpringende het
recht adelijck gemoet van den Heere van Soe-
len,dien hy wifle \'t gefach over de militie ende
de bewaringe van de Stadt voornamentlijck
opgedragen te zijn, doende den felven feer
crroote aenbiedingen ende hooge beloften
voor hem ende zijne nakomelingen : Doch
zijne getrouwe flandvaflicheyt bleef onveran-
derlijck,want in plaetfe van daer na in \'t min-

fte te luyfteren^is zijn gemoet meer ende meer
tegen hem ontfteecken ende verhardt, trach-
tende dien volgens van tijt tot tijt met alle, ja
noyt-gehoorde , middelen te water ende te
lande (in meenigh gevaer zijns levens) den
vyand niet alleen zijne fchadelijcke deffeinen
te beletten 5 maer oock in ^^lle gelegentheden
afbreuck te doen ende zijne macht te breec-
ken,fulxdat hy daer door zijnen vyanden een
fchrick geworden zijnde,defelve noyt hebben
onderftaen de Stadt met gewelt aen te taften.

Den afval van de Stadt Nymegen in den
jare m d lxxxv (welcke in\'t Landt groote
verÜagentheyt verweckte, ende de Sadt Tyel
byfonderlijckfcheente dreygen) gaf aen Par-
ma nieuwe aenlaet, ofhy te beeter tot zijn
voornemen foude konnen geraeeken,dies hy
wederom intreedt zijnen ouden volfen-gang,
ende ondertuiTchen meenigen heymelijcken
aenflach op de Stadt practifeert, maer alles te
vergeefs. De Staten,hier over eenich bedenc-
ken fcheppende ende voor \'t gevaer defer
Stadt beforgt wefende, begeeren datfe tot
hare verfeeckeringe meerder garnifoen wilde
innemen. Den Heere vanSoelen ende de Ma-
giftraet verklaren ende betuygen, datfe hare
Stadt tegens alle gewelt ende aenflagen des
vyants (met Godes hulpe) wilden houden
ende getrouwelijck bewaren, oock haer lijf,
goet ende bloet tot den uyterften man voor
t vaderlant gewillich wagen ende opferten.
DeBurgerye weygert ander krijgs-volck bin-
nen te nemen,als des Amptmans Compagnie,
van welcker fonderlinge getrouwigheyt, cou-
ragie ende dapperheyt zy menichvuldige proe-
ven gefien ende gewiffe feeckerheydt hadden.
Dies defelve Compagnie wort verfterckt tot
drie hondert koppen ende eenige peerden,daer
mede zyhaer tegen den vyand beichermtende
den felven menichmael gekrenckt hebben.
In alle welcke voorverhaelde oorlogen, be-
he}dt der roerten ende gevaerlijcke tijden de Burgeren
van Tyel fich altoos als getrouwe ende kloek-
moedige Batavieren ende rechte Krijgers be-
toont> ende verfcheyde fware tochten, belege-
ringen ende uytvallen op den vyandtgoetwil-
hglijck hebben helpen uytvoeren. Van hoeda-
nige mannelijcke couragie ende onvertfaech-
de dapperheydt zy-lieden noch binnen wey-
nige jaren (als anno m d c xxvi in den uytval
tegendie van sHertogenbofch,zijnde als toen
twee ftucken gefchuts vanden vyandt nevens
veele gevangens bekomen, ende anno m d c
xxix, toen den vyandt op de Veluwe was in-
gebroken,in haren uyttocht tegen den vyand,
om te beletten, dat hy geenen overval in de
Neder-betuwe foude doen) klaere proeven be-
toont hebben, gelijck noch in verfcher me-

Voorders heeft defe Stadt van ouden tijden
gehadt, gelijck zy noch geniet,veele treffelijc-
ke Privilegien, haer by Keyferen, Koningen,
Hertogen ende Graven verleent, ende onder
defelve byfondedijck de vryheydt op de Tol-
len, niet alleen door geheel Gelderlandt, maer
oock in de Provinciën Utrecht ende Over-
Yffeljmitfgaders Hertochdommen Brabandt,
Cleve, Guhck ende elders : heeft mede de
Hanze-vryheyt, gelijck andere Hanze-fteden.
Is de tweede Stadt van \'t Nymeegfe ( zijnde
van Gelderlant het eerfte) Quartier, ende heb-
bende in materie van ftaet ende regeeringe, in
\'t betreden van hooge C ollegien door hare Ge-
committeerden , in \'t nomineren ende verge-
ven van politijcke ende militaire Ofticienende
anders, gelijcke recht, ftemme ende beurte,als
de andere Steden Nymegen ende Zalt-Boe-
mel yeder hebben. Heeft voorders hooge ju-
rifdidie ende het recht van ordonnantiën, fta-
tuten, keuren ende breucken te maecken, te
doen publiceren ende onderhouden, mitfga-
ders accijfen ende impoften te ftellen, niet al-
leen over hare ingefetenen, maer oock over
die van Sandtwijck. De Burgeren hebben
(volgens Privilegie van den Keyfer Henrico,
mitfgaders Hertogh Reynold) het recht de
non evocando, ende moeten te rechte geftelt
worden voor de Schepenen aldaer: van welc-
ke fententien ende vonniffen (over civile que-
ftien alleen) revifie ende wederproevinge valt,
ende dat uyt de voorige aden door feven
Schepenen van Stedegerichten, onder welcke
nootfaeckelijck een van Tyel ende een van
Sandtwijck moeten wefen.

Uyt defe Stadt zijn mede gefproten ver-
fcheyde mannen, foo door geleertheydt, als
wapenen, vermaert. Onder de Krijgs-helden
is uytmuntende geweeft den Heere van Soe-
len voorgemelt, wiens voet-ftappen zijne Na-
komelingen oock loffelijck nagevolgt heb-
ben. Ende onder de gene die defe landen ter
zee grooten dienft gedaen hebben, is noch in
gedachtenifTe den Admirael Moy-Lammert.
Onderden geleerden is bekent Johannes Pof-
felius Dodor ende Profeifor tot Geulen: ende
dient hier niet vergeten te worden Johannes
ä Niel 1. C. in zijn leven Koninglijcke Maje-
fteyts Raed in Gelderlandt. Wordt oock by
fommigen gelooft, dat in defe Stadt ofte
Sandtwijck eertijdts geboren zy Adelboldus
de XIX Biffchop van Utrecht hier voor ge-
noemt.

Van alle t welcke ende t gene wijders defq
Stadt aentreft, naerder openinge ende verhael
gedaen fal worden in de Chronijcke ende
breeder befchrijvinge der felver,die (met Go-
des hulpe) by gelegentheydt m \\ hcht fal ge-
bracht worden.

de flincker-fijde, in
een eylant, dat om-
vangen is van t ge-
deelte van den Rijn,
genaemt de Wahael
ende de Maefe , by
fommigen gehouden voor het originele en
rechte Eylant van Batavien, overmits aen t
begin van \'t felve Eylant, de Maefe en den
Rijn t\'famen komen, en ftracx haer fepare-
rende, ende byfonder lopende, aen \'t eynde
van \'t felve Eylant (nu by Lovefteyn, in vo-
rigen tijdeiijiiae dat doen deMafe geloopen
heeft, verder) al wederom haer vermengen,
ende gefaemenderhandt onderden naeme
van de Maefe , nae t voorbygaen van ver-
fcheyde andere eylanden, de Zee foecken,
volgens de befchrijvinghe van Julius Casfar
in fijn vierde boeck van de Franfche oorlo-
gen. Den gront van dit Eylant is feervrucht-
Daer , en de Stadt van een goede locht en
proportie, en wel gefortificeert, fijnde het
hooft van \'t voorfz Eylandt daer van ghe-
naemt Boemelreweert, ende van den Weert
daer tegens over genaemt Tielerweert, van
outs hebbende gehadt verfcheyde particu-
here Heeren, tot dat de Grave oft Voocht
van Gelre in den jaere m xxi bevonden
wordt \'t felve als een Leenman vanAdelbol-
dus BifTchop van Utrecht in befit gehouden
te hebben. Ende is t federt dien tijt direde-
lijck aen Geldedandt gebleven: is van oudts
Rechten veifien gheweefl met hooghe jurifdidie,
munte , tol ende recht van accijfen, als uyt
de Ade van Keyfer Otto de derde van t
jaer d ccc c lviii , en uyt de confirmatie
van Henrick de tweede van den jaere mui
gerefereert, by Heda te fien is. De hooge
juftitie van den Ban of Eeninge van Boemel
heeft wel eer geftaen aen feftien Schepenen,
half uyt de Stadt en half uyt beyde de
Weerden, wijfende by arreft, fijnde de Bur-
geren van Boemel niet fchatbaer over haere
erven ten platten lande, maer alleen gehou-
den te laften de gewoonte der nabuuren in t
maecken van wegen , dij eken ende floten :

doch mogen die van Boemel op alle Inge-
fetenen van haere Stadt fetten keuren ende
accijfen, conform de hantveft van Grave
Reynolt van den jaere m ccc xxvii. Het
platte lant is naederhant van die civile jufti-
tie van de Stadt afgefplift, ende fijn nefFens
\'t Gerichte van Boemel noch vier andere
Gerichten aengeftelt, die in kas van fwarig-
heydt haer met malkanderen mogen berae-
den, ende wijfen haere vonnifTen by arreft,
fonder tegenfpreecken van ymant, conform
de handtvefte van Reynolt van den jaere
M ccc xxxvii. Alleen is de criminele jurif-
didie, daer yemant van leven ter doodt fal
worden gewefen, over de ganfche Eeninge
ende Ban van Boemel aen de Stadt verble-
ven 5 en fijn de Dorpen, als de executie daer
van fal worden gedaen, gehouden de felve
te affifteren, fijnde den Amptman gewoon
alfdan uyt te roepen, Bruchem en Gameren
ftaet by, als fijnde de naeft aengelegen Dor-
pen. Behalven de juftitie ende munte, die
by Vorften tijde in effen was, als te fien is
uyt het glas van Keyfer Maximiliaen, aen de
noortfijde van de Kercke, als Vorfi in der
tijdt, ende noch onlangs by levende memo-
rie ganck hadde, heeft de Stadt van Boemel
aenfienlijcke immuniteyten op tollen en
ftroomen, foo binnen als buyten de Provin-
cie; ende is mede onder de Hanfe-fteden re-
forterende, hebbende in periculeufe tijden Dapper-
verfcheyde willighe tochten eMe dienften keyt der
haere Lantvorften gedaeii,en in de oorlogen
tufTchen de Hertogen Reynolt ende Eduwart
ghebroeders, Arnolt en Adolph vader en
loone , mitfgaders de Gelderfche en Bour-
goenfche partyen veele aenflagen ende ge-
welt onderftaen ende afgeweert,als hebben-
de in den jaere mcccclxxxi de troupen
van Keyfer Maximiliaen,op \'t Feeft van S. I-
gnatius by nachte door verraffinghe binnen
de Stadt ghekomen fijnde, manlijck uytge-
dreven : ende daer nae in den jaere m cccc
xcvii, om het defTein van den Vorft op de
Stadt Reenen te beter te doen fuccederen,
de Borgerije over het andere huys by lotin-
ghe onder den Borgemeefter Hagenftout
fijnde uytgetoghen, ende de voorftadt van
Utrecht hebbende geplondert, in \'t weder-

keeren met de Bourgoenfchen onder t be- ventie als Stadthouder is,nae verfcheyde on-
leyt van Frederick van Egmont Heere van derhandelingen tulTchen de Provincie van
Buren en Ifelfteyn, in de Stege tuffchen Bu- Gelderlandt en de Stadt Boemel ^ de oude
ren en Ravefway gekomen in een veitflach, eenicheydt herfl:elt, ende verklaert, dat de
daeraf den dach jaerlijcx tot Buren naeder- felve Stadt in de regeringe en de commif--
Belegen hant is geviert. Is oock in den jaere m d v , fien daer toe ftaende , niet minder als de
m\'t jaer ftaende de oorlog tuffchen Philips Köninck. Stadt van Nimmegen fal hebben te feggen,
van Caftiiien,ende Karel van Egmont Vorft ende dat de fententien aldaer gewefen ful-
van Gelre, drie maenden vaft belegert ge- len ftadtgrijpen buyten yemants inhibitie
weeft, ende hoewel beyde de voorfz Heeren oft correäie, fonder dat de voorfz reünie die
by accoort haere faecken hadden gevonden, van Boemel tot eenige fchaede fal ftreeken,
ende in gevolge van \'t felve eenighe van de oft haer benemen fal de voordeelen van de
Gelderfche Steden Bourgoens guarnifoen alliancie van Hollant en Zeelant, als breeder
hadden ingenomen, heeft de Stadt van Boe- by t inftrument daer van fij nde,en d\'appro-
mel daer toe niet können verftaen , tot dat ,batie van de Lantfchap van den jaere 1601.,
de Vorft felfs aldaer in perfoon ghekomen , onder \'t zegel van de Stadt Zutphen daer
ende om hem te beheven, haer daer toe be- op gevolgt, te vernemen is.
wogen heeft. De gemeyne Nederlandtfche Waer van nu de Stadt Boemel den voor-
ooiioghen daernae opkomende, heeft de naem van Sak is gegeven,kan verfchey dent-
Stadt van Boemel van de eerfte geweeft, die lijck worden geconfidereert, t fy dat fulcx
met weynige Steden van Hollant en Zeelant herkomt tot diftindie van \'t ander Boemel
in den jaere m d lxxii \'t ftuck van de religie op de Maes gelegen,genaemt Maes-Boemel,
ende de privilegiën van de landen, gewa- en dat dit Boemel wel eer den naem heb-
stelt fich penderhant waergenomen, ende fich in vry- bende van Wael-Boemel , allenskens tot
in vry- heyt geftelt heeft; waer op Louis Requefens Zael oft Salt-Boemel fy vervallen ; oft dat
^^^^ * Spaenfche Gouverneur , in den jaere m d het naerder aen de Zee oft foute wateren is
Noch Lxxiv een aenfieiilijcke krijgsmacht in den gelegen, ghelijck het binnen water aldaer

--•-------------- --------— —-- A^wi^^w -----J , Ö-------V- 7 •■\'^AWiiV»

gehouden. Ende is alfoo t\'federt de Stadt Hiftorien uyt haere paelen door onderlinge
van Boemel met de Provinciën van Hollant krijgh verdreven fijnde, ende haer in Bata-
ende Zeelandt in eene nauwe verbinteniflTe vien hebbende te neder geflaegen, aen defe
gebleven, ende met de felve in alle traéla- plaetfe haeren naem van Sael mogen heb-
ten, foo buyten als binnen \\ lants, als mede- ben gelaeten.

lit van een lichaem, gereeckent gheweeft; Nae dat het huys van Naffau by houwe-
oock, onaengefien de Pacificatie van Gent, lijck is gekomen aen \'t huys van Pont, ende
vaft gehouden aen t Gouvernement van de alfoo aen de Heerfchappye van Gelderlant,
Heere Wilhelm Prince van Orange, hoogh- heeft de Stadt ende Eeninge van Boemel in
lofF: memorie, ende vervolgens onder par- den fchilt van haer wapen gevoeght den Wapens.
ticulieren eedt aen den Grave van Lycefter, Leeuw van Naffau ter zijden en boven een
als mede Gouverneur van de Landen in fij- effen bloem, en de Stadt particulierlij ck be-
nen tijdt. In den jaere m d xcix, onder het houden een fweert tuffchen twee effen bloe-
Gouvernement van de Heere Maurits Prince men,beftaende het originele wapen van Pont
van Orange hooghlofF: memorie, is de Stadt in een fchilt met drie eflen bloemen, waer
van Boemel, onder \'t beleyt van den Admi- uyt evidentelijck refulteert den ouderdom
rant van Arragon Spaenfche Veltheer, met vande Stadt Boemel in den boefem van Gel-
een machtich leger befpronghen ende om- deiiandt.

ringt geweeft 5 dan fiende de refiftentie van Uyt de Stadt Boemel fijn voortgekomen Vermaer
die van binnen, ende het naerderen van den luyden in verfcheyde profeflien ghereno-
Prince van Orangeis hy daer van opghe- meert: onder de krijghs-luyden munt uyt
broocken, en gaen bouwen t Fort S, An- den Maerfchalck Marten van Roffem, en
dries niet verre van daer in Boemelreweert, onder de Geleerden en Politiquen is van de
dat weynich tijdts daer nae in handen van minfte niet Elbertus Leoninus, ghewefene
den Prince van Orange is komen te vallen. Cantzler van Gelderlandt.
Door des felfs Princen toedoen, ende inter-

O m m e l , een ftadt
van Gelderlant, leght
aen de ftineke oever
van deWaeljtwee mij-
len van Buren. Het is
een fchoone en fterc-
ke ftadt, en \'t hooft
van tEylant/t welck
gemeenlijck Bomme-
lerwaert genoemt word, en van de Wael en
Maes omringt word. Sy heeft veel treffelijc-
ke dorpen, en onder defe het dorp Roftem,
t welck vermaert is door de geboorte van
Marten van Rolfem, een treftelijck krijghs-
overfte. De ftadt Bommel heeft felve voort-
gebracht duytmuntende Godgeleerde Mo-
ringus, en Henrick van Bommel, een ver-
maert man door fijn fchriften. Sy was oock
het vaderlant van Elbert Leoninus, Longo-
hus gebynaemt. Kancelier van Gelderlant. Sy
is fwarelijck t overweldigen, uyt oorfaeck van
haer gelegenheyt : want fy leght in een laegh
en waterachtigh lant; ja foodanigh , dat, als
de Wael en Maes fwellen, en de dij eken deur-
breken , men daer niets anders dan baren en
golven fiet. In t begin van de Nederlantfche
oorlogh, namelijck in \'t jaer m d lxx i i ,
wierd fy van de Gorichemmers ingenomen.
Maer toen eenige van de Duytfchen , tot be-
fetting daer in gefonden, met de Walfche fol-
daten in de kercken vielen, en de beelden af-
ven wor- wierpen, vergaderden de burgers hun krach-
ten te famen , verdreven de befetteUngen, en
^an kregen de ftadt in hun eyge gewelt. In \'t jaer
■^endofa M D XCIX wicrd fy van Francifcus deMendo-
^ fa ^ Admirant van Arragon genoemt, belegert:
want hy quam met fchepen, die hy van\'s Her-
togenbofch op wagenen meêgevoert had,in de
Bommelerwaert, na dat hy eerft met fijn velt-
ftucken het oorloghsfchip, dat by Lutfenham
op de wacht lagh , verjaeght had. De wach-
ten der ruyters, gedurigh op de dijck rijden-
de, wierden betrapt, en lèftien daer af gedoot.
Hoewel Maurits opbrack, foo haeft als hy tij-
ding van \'t vertreck der vyanden kreegh , kon
hy echter niet foo gefwindelijck voortkomen,
dat hy eer, dan in de volgende dagh, by Bom-
mel quam. Men had twee jaren te voren be-
gonnen defe ftadt te verftercken, en ftercke
rondeelen afgefteken: maer de kleynfte alleen
waren opgemaeckt, vermits de Staten overal
Gelderlant,

foo veel koften niet gelijckelijck konden uyt-
voeren : in voegen dat de wercken, die opge-
maeckt waren , meer fchade dan nuttigheyt
aenbrachten. D oude muur was foo fwack ,
dat fy fwarelijck van een ftcrcke befetring be-
fchermt kon worden, veel min kon men haer
dan met weynigh krijghsvolck tegenhouden.
Maer \'t heeft aen Godt foo belieft, dat Men-
dofa,oft door onkunde van d\'oorlogh oft der
plaetfen in twijftel fijnde , veel dagen in ledig-
leyt liet voorbygaen. Dit was de behoudenis
van de ftadt: want indien hy fpoedigh daer
op aengevallen was, foo fou fy naby aen haer
ondergang geweeft hebben j \'t welck van
Maurits felf, ön van alle andere krijghs-over-
ften niet geloghent wierd. Maer men had nu
tijt om de ftadt met fchanlTen en rondeelen
te verftercken, en in \'t velt, onder de ftadt ge-
legen , een buytenwerck op te werpen , daer "^Inkt!\'
uyt d onfen bequamelijcker konden ftrijden ,
en den vyanden de toegang tot de graften ver-
bieden. Dit werck wierd met een ongeloolFe-
lijcke vaerdigheyt volmaeckt 5 en men bracht
drie duyfent nieuwe foldaten in de ftadt, en in
de nieuwe wercken. Aen d\'overige krijghslie-
den wierd bevolen de dijcken van \'t eylant van
Tiel te bewaren, en de vyant in \'t overkomen
te beletten, \'t Eylant van Voren heeft niet al-
leenlijck een feer fterck kafteel,met fes punten
oft rondeelen bewaert j maer is oock met een
wal omringt , tegen \'t fchieten met gefchut.

Mendoia deê eyndelijck fijn heir en\'gefchut
naer Bommel voeren , daer men nieuwe ver-
fterckingen gemaeckt had. Maurits verbood jyyins
de vyanden de nieuwe wercken naerder te ko- Mauriu
men. Hy, die dagelijcks verfterckende, ver-
fuymde echter niet de Spanj aerden mozge-l^JJ^
fchut en uytvallen te quellen. Veer en La Nove
waren , uyt de krijghsoverften, de gene, die
fich tot een veltfiagh genegen toonden. Toen
Maurits aen hen macht gegeven had, dat fy
met de Franfche en Engellche krijghslieden,
daer noch vaendelen van Nederlanders byge-
voeght wierden, de faeck verfoecken fouden,
foo bevonden fy, de wegh befichtight hebben-
de , de faeck irl foodanigh een ftaet, dat men
geen middel had om by t heir der vyanden
te komen. De Kardinael Andreas was onder-
tufichen , met de dienaers van fijn huys, be-
halven \'t krijghsvolck, naer \'s Hartogenbofch
gekomen j in voegen dat de gene, die naer de

A . Otnjjc^ Titrb
i ■ Groete, haly^ tnMtt,, h^ten.-

^ Oa^c^e-^oert-
c . Tïi^ \'R/Ufeynun. tet retfoicb

Î.. :î£}%etdeitu itivtfcL
e. . rBnJ^ "Ïai^tr

J^ . \'üvee. hids>*-imuien, ith i^àv
veer le^ S^tJi\'^. ^^vwjttu
£ , £en..\'Töntr aétt.\'tr e.ynie.\'smHAe.
Sihïf ^^êleydb, die.

^ess T>»ttefi. lat^ was

i ■ Steyjef-_gegrlr^tsdueratle. d^

k. , Stadts\'tnmw web

■ em^ ht^gc, i^t dt. Stadt-
\'b- i^te-rlanir te Ufmen-
L . \'tOr/üi^-\'Behi\'efiU

_ fti., yaer h^UMlr

■iwu t Orat^hîmrcîi

__\'V ".„^•■•i\'^\'"""\'^ .--.Hniimiiimjiuu\' . i^ïijLjiiiu ..»fc-Miinmi\'unig

lladt quamen, kun fwaerden aen de poorten
moften laten 5 fchoon fy anderfins veel goets
^ ^ aen \'t heir deden. Crevec(xur had fich^weynigh
jchL dagen na dat hy over de vloet getrocken was,
rvmnen aen de vyanden overgegeven. Twee vaende-
len , die daer gelegen hadden, trocken er
uyt, en behielden hun wapenen, en al t gene,
dac aen hen behoorde. Voorts , fy moften
beloven dat fy binnen twee maenden , en lan-
ger , niet fouden dienen. Mendofa befpeurde
dat hy, in \'t belegh van Bommel voortvaren
willende , geheel krachteloos fou worden 5 en
men hoorde dageiijcks het gefuchtderkrijghs-
heden , en de quade woorden der gener die
vergrämt waren : om dat hy, fonder hoop
van tot fijn ooghwit te geraken,de fijnen in de
doot joegh, (want daer waren alreê twee duy-
fent mannen gefneuvelt)en tegen de natuur,en
alle redenen van oorlogh,de ftadt, die op haer
ftercke befetting, en op het byleggende heir
fteunde, pooghde t overweldigen. Seker, het
fcheen dat hy met voordacht dit eylant tot
fijn leger gekofen had , om \'t overloopen van
fijn foldaten te beletten , die, niet wel betaelt
fijnde , fwarelijck in plicht gehouden konden
worden. Want niemant moght over de brugh
naer Brabant gaen, indien hy niet eerft fijn
1 vedofbrief toonde : en de Spanjaerden be-
; ^s^aerden gemeenlijck de brugh , die aen de
De fläät Brabantfche oever lagh. Mendofa, door de
^er oj. redenen der krijghsheden aengepric-

kelt, quam eyndelijck by nacht naer Roflem.
Graef Ernft van Naffou bewaerde d\'overoever,
met een nieu regiment Duytfchen. Mendofa,
fijn gefchut geplant hebbende, trock echter
over de vloet. Graef Ernft,die dit beletten fou,
was genootfaeckt fijn dijcken te verlaten. Hy
vertrock dieshalven naer de Roffemer-waert,
daer hy onbefchut, en voor \'t gefchut der vy-
anden bloot ftaende,fpoedighlijck een wal op-
wierp , foo veel als hem in die korte tijt móge-
lijck was, tot dat hy, byftandt ontfangen heb-
bende , ontfet kreegh. De vyant wierd dage-
lijcks ftercker van gefchut, en meende, door meen
fijn geftadigh fchieten, ( want hy fchoot mczifi^i^ten,
dan dartigh duyfent fchoten ) Graef Ernft uyt
fijn leger t^ drijven. Maer tegen dit gefchut
wierdenfe^-en-dartigh ftucken, deen groo-
ter , en d\'ander kleynder, geplant, die gefta-
dighlijck foodanigh donderden , dat de vyant
grooter fchade gevoelde : in voegen dat hy
gedwongen was, d\'eerfte uyt defe wijfe van
oorlogen te fcheyden. Daer wierden iri die
dagen verfcheyde wonderlycke fchoten^ ge-
daen , die wy niet met ftilfwijgen voorby fül-
len gaen. Onder anderen wierden een man ^^ ^
en wijf, in t bed te famen flapende , iooiZnlr-

quetft te fijn. Een yrou, haer kint aen de!^^\'*
borft houdende, wierd haer been afgefchoten,
daer fy af ftorf: maer haer kint, twintigh treden
verre geworpen , behield het leven. Een fol-
daet en een maeght, hun hoofden naer mal-
kander buygende, om een weêrfijdige kus te
genieten , wierden van een koegel, tuffchen
hen deurvliegende , deen van fijn neus, en
d\'ander van fijn kin berooft, en bleven echter
beyde in t leven. De krijghsknecht en krijghs-
overfte hadden in foodanige voorvallen gelijck
gevaer te vreefen. Vijf koegels waren deur
Graef Ernfts wooning, en twee deur fijn bed- Algemeen
ftede gevlogen. In defer voegen wierd Bom-
mei, door donvoorfichtigheyt en verwijling
der vyanden,en door de getrouheyt en wacker-
heyt der vereenighde Staten en van PrinsMau-
rits, ontfet, en van de vyanden ontflagen.

E ftadt , die de naefte in
waerdigheyt met de voor-
gaende is, word VVagemn-
genoemt^ hoewel d\'Aen-
tekeningen van de vermaer-
de PaulusMerula getuygen,
dat men oock in fommi-
ge gefchriften VVagen-eynd gefchreven vind.
In fekere brieven van gifte by Heda word
VVagenuwegen gevonden. Tacitus , ge-,
lijck wy elders hebben verhaelt , fchijnt haer
Vada genoemt te hebben, daer hy in defe
ftreeck van de Rhijn Arenacum , Vadn en
Ghrinnes by ordening ftelt, en die middel-

matige vlecken noemt. Hy verhaelt oock,dat
Vada van Civilis de Batavier beftormt, maer
van JuhusBriganticus, fijns fufters foon , die,
uyt haet tot fijn oom, de Romeynen om fou-
dy diende , kloeckmoedighlijck befchermt
wierd. Sy is heden niet aen de Rhijn, maer gelerren^
echter niet verre daer af gelegen 5 en op een heyt
weeke en flijmige gront gebouwt, waer door
fy fterck van natueren konft is. Eenige feggen,
dat hier de vermaerde Petrus Apherdianus, in p^jphgr-
de voorgaende jaren een trefFelijck onder- diams,
wijfer van de Gelderfche en Hollantfche
jeught; geboren is.

E ftadc Kulenburgh is
een leen van Gelder-
lant : maer men is in
twijfFel,of fy in de lan-
den en heerfchappy
daer af begrepen is. Sy
leght aen de flincke
fijde van de vloet de
Leck 5 en is een fchoo-
ne ftadt. Sy heeft foo een breed gebiedt, dat
fy in de vorige eeuwe van Koning Philippus
tot een Graeffchap gemaeckt is. Sy ftaet dies-
halven onder haer eygen Heer, die oock
door andere middelen feer rij ck en mach-
tigh is.

Sy is in drie deelen gedeelt,van welcke yder
met haer eyge muren en graften omringt word5
gelijck oock \'t kafteel, dat daer aen gevoeght,
en de wooning van de Graef is. Sy leght van
Buren en Vianen een mijl. De burgerlij cke
beftiering van de ftadt is by d\'overfte, die
Droß genoemt word, by twee Burgermeefters,
feven Schepenen, en Schout; die alle met vol-
kome macht van de Graef verkofen worden,
fonder eenige voorgaende noeming en opfet-
ting der ftedelingen. Defe verdeeten daer na
de mindere ampten onder d eerlij ckfte bur-
gers, niet alleen in de ftadt,maer oock op \'t lant.

Onder dit Graeffchap fijn , behalven de
ftadt, vier dorpen ; Sujrdmg , \'t welck aen
Hagefteyn, een plaets van t Bifchdom van
Uitrecht, paelt j Sjderveld, \'t welck het ge-
bied van Leerdam tot grenspalen heeft 5 Goh-
herdinq , in \'t midden van t Graeffchap 5 en
Redißm, aen de grenfen van \'t Graeffchap
van Buren.

De heerfchappy van Kulenburgh heeft al-
reê over eenige eeuwen haer Heeren gehad.
Pontus Heuterus noemt d\'eerfte van de felve
Robert Bofichem, die in\'t jaer m c lx i v
ftorf : welcks nakomelingen hun heerfchap-
:>y met huwelijcken grootelijcks vermeerdert
nebben; en voornamelijck Geeraerd,de twee-
de van die naem. Heer van Kulenburgh , die,
tot gemalin trouwende Elifabeth , Vrou van
Gelderlandt,

Buren , Borfelen , Zuylen, S. Martcns-dijck>
SWijck en Doddendale , met haer vele Heer-
lij ckheden verkreegh. Uyt defe twee fproot
Kafper,Heer van Kulenburgh, Zuylen, Hoog-
ftraten, en foo voort, en Aleyda , fijn fufter,
die, by teftament van haer Vader tot Vrou
van Buren en S. Martens-dijck gelaten , aen
Frederick van Egmont, Heer van Yfelfteyn
gehuwt wierd. Kafper liet alleenlij ck vijf doch-
ters achter, van de welcke dbutfte , Elifabet
genoemt,fchoon tweemael gehuwt,geen kin-
deren gebaert heeft. De tweede van geboorte,
Anna genoemt, was gemahn van d edele Heer
Joan vanPalant,Heer vanValckcnburg.Uyt de-
fe beyde fprootFlorent,Graef vanKulenburgh
die jong ftorf. Florent, van \'t maeghfchap des
bovengenoemde Florents, wierd van Philip-
pus de tweede, Koning van Spanje, tot eerfte
Graef van Kulenburgh verkofen. Maer toen
hy,met de voornaemfte adel van Nederlant,in
\'t jaer m d Lxvi,het fmeeckfchrift aen de Her-
togin van Parma, die in de naem des Konings
van Spanje het gebied over de Nededanden
had , overleverde, viel hy uyt fijn gunft ,
en wierd van de Hartogh van Alba verwefen,
en fijn huys, dat hy te Bruffel had, \'t welck
feer heerlijck was, afgeworpen, en in de plaets
een marmere pilaer gefet, met een opfchrift
in vier talen , \'t welck dusdanigh was :

Ter^vijlPhiUppm de tweede ^ Koning wn
Spanje , m defi ßjne Nederlanden heerfehte ,
en Ferdinandm AhareZj ^an Toledo y Hartogh
njan aAlba, Gouverneur \'vvas, ^c. is beßoten
dat men V huys, dat eertijts aen Florent van
Falant, Graef van Kulenburgh, toebehoorde,
tot aen de gront afwerpen fakom dewuloeck-
te geheugenis van de famenfvvering, die daer
meer dan eens verhandelt is, tegen de Gods-
dienfl van de RoomfcheKatholijcke kercke tegen
fijn Koninglijcke Majeßejt, en tegen fijne Lant-
fchappen\\int jaer onder falighejt u d lxviii,
op den X X v 111 van Mej. De pilaer wierd
federt omgeworpen , maer het huys niet wc«
der opgebouwt.

van Ooftenrijck, uyc konnende , v/aren genootfaeckt fich in een
het belegh van Bom- bedeckte, wegh te verfchuylen , en daer hun
mei verdreven, maek- hutten op te flaen. Voorts, fy ftreden kloeck-
te, in \'t jaer m d xc i x, moedighlijck, en fchoten met mufketten naer
op dat het niet fou de trompetter en tromflager, aen hen gefon- Dapper^
fchijnen dat hy niets den, om de fchansop te eylTchen^fonder naer
uytgerecht had , in eenigh verdragh te willen luyfteren. Sy maeck-
d\'engte van \'t eylant, ten dick wij Is tekenen met vuur , en wierden
boven het dorp Roffem, een groote Schans, veeltijts door de vuren der Bofïchenaers tot
die hy naer fijn naem deê noemen , om van hoop aengemaent. Mauritius fpeelde hier on-
naby de landen der vereenighde Staten te pla- der oock geeftigh fijn rol, met felf vuur te
gen, de vaert van de rivieren Maes en Wael on- maken, om hen beyde te bedriegen. De Prins
veylighte maken,en gelijckelijckhoop te heb- vermoedde dieshalven , dat fy door gebreck
ben van in de Betuwe te komen. En ièker,in- van nootfakelijcke dingen gedruckt wierden.
dien dit gebeurt was, foo fou het een bequa- In de fchans waren vele weerloofe menfchen,
me fchans tot aenvoering van lijftocht voor foo vrouwen, als oude lieden, en kinderen. Sy
\'t heir geweeft hebben. Dit werck was in tbe- verfochten aen Maurits, dat hy hen fou laten
gin van d\'oorlogh , en op andere tijden dick- deurtrecken , om buyten gevaer te fijn j maer
wils by de Spanjaerden overdacht , en wierd vergeefs. Twee namen de ftoutheyt van met
toen van de Boffchen aers met grooten yver fwemmen deur te geraken, en hun ftaet aen
voortgedreven. De bouwing van defe fchans deBoffchenaers te vertonen, en antwoort weêr-
was echter Mendofa tegen de borft , vermits om te brengen. Sy wierden van de beleggers
hy in de ftaet der gemeene faken overal tegen onderfchept,en,fich tot bidden kerende,bobden
de Kardinael gekeert was. Het werck ging hun dienft in alle dingen aen. Prins Maurits,
nochtans voort, en de fchans wierd foodanigh hen yder een Kapiteynfchap belooft heb-
gemaeckt, dat fy met twee punten aen de bende, behield deen in\'t leger, en fond dW
Maes,en met twee punten aen de Wael reyck- der naer \'s Hartogenbofch, om te vernemen
te; en de vijfde ftreckt fich naer Harwarden, wat hoop en byftant fy van daer te verwach-
Hy bouwde in de felve fchans een kerck, die ten hadden. Toen fy daer na weer in de fchans
aen S.Andries gewijd wierd 5 op dat het fchij- gekomen waren, wierd deen van fijn fpits-
nen fou dat dek veiling naer die Heyligh ge- broeder verraden , met een koegel deurfcho-
noemt was. Hy, hier foo veel befetting en ten, en in de vloet geworpen , met een ge-
voorraet, als genoegh fcheen, gelaten heb- fchrift op fijn borft, van defe inhout : Defe
bende , voerde d\'andere krijghslieden over de als een verrader van ßjn gemeente, ge doot:
brugh , en verdeelde hen in de naefte dorpen dat hj nu naer Maurits ga , om ßjn Kapitejn-
van Brabant. Maer de fijnen, geen betahng fchap en de vergelding van ßjn arbejt t\'ontfan-
krijgende, begonnen terftont weêrfpannigh te gen. De Prins verftond hier uyt, dat de be-
worden, en de boeren te plagen. De Spaen- roerte en weêrfpalt, door de welcke hy een
fchen borften federt in openbare klachten uyt, lichter overgeving verhoopt had , meer fcha-
ja oock de gene, die in S. Andries-fchans de deê,en de belegerden hardneckiger maeck-
tot befetting waren. Sy verfochten ernftelijck te, als oft fy vreefden datfe , foo fy geen groo-
dartigh maenden foldy van Albertus. De Sta- te dapperheyt betoonden , van hun betahng
ten boden hen hondert en vijftigh duyfent verfteken fouden fijn. Dieshalven d\'eenige die hen
guldens. Maer de Boffchenaers fpoedighlijck hoop , die Maurits had , was de befettelingen
geit vergaderende, brachten hen in ftilftant. door honger af te matten, daer toe hy al fijn
Maurits, de fchans Crevecoeur aentaftende, ylijt aen wende. Hy,ondertuffchenBatenburgh
dwong haer fich ten derden dagh over te ge- in fijn gewelt gekregen hebbende, verfterck-
ven.Hy,toende landen derBoffchenaers onder te alle toegangen met ibo ftercke wercken ,
water fettende , op dat fy geen onderftant aen dat hy de befettelingen van S. Andries met
de Schans van S. Andries fouden doen, voerde drie duyfent krijghslieden kon befluyten , en
fijn krijghsrufting derwaerts. De ftroomwas met het overige tegen t ontfet, van buyten
in die tijt foo hoogh gefwollen , dat hy fich komende, trecken, öfter plaets, daer de noot
niet kon befchanften, oft eenigh werck ma- hen riep, den fijnen te hulp komen 5 indien
ken. Het gefchut wierd op de dijck, tegen Albertus krijghsvolck miffchien Nimmegen,
defe ftercke Schans,geftelt. De befettelingen, oft Wachtendonck, daer men voor vreefde,
Gelderlant. O aentafte.

aentafte. Terwijl men met defe dingen bee-
fich was 3 wierd Louys de Velafco veltoverfte
in plaets van Mendofa, en La Bourlot overfte
van de ruytery, dat Graef Frederick van den
Bergh geweeft was. Defe , met een heir
van acht duyfent mannen aenkomende , om
de Schans van S. Andries t\'ontfetten, leger-
den fich eerft te Helmont, en van daer nader
aen \'s Flartogenbofch , daer fy fich vaerdigh-
lijck befchanften , om van d\'onfen niet over-
rompelt te worden. Toen , in t eynde van
April, de landen, door \'t afloopen der ftroo-
men , weêr droogh geworden waren, hadden
d onfe iniddel om ipet hun naderniffen op
de Schans aen te gaen. Maurits , de bele-
gerden weêr op doen eyjOTchen hebbende ,
verkreegh dit a leen van hen, datfe wilden
hooren. Men bood hen in \'t eerft een tame-
lijcke fomme geks, en eerlij cke voor waerden
aen : daer na, datfy, eenigen van de haren
uytfendende, de wercken fouden befien, hoe

wel de wegen afgefloten waren, hoe ftercke
veften men gemaeckt had, en hoe fy van alle
ontfet van buyten afgefneden waren: maer dit
was alles vergeefs. Sy eyfchten al de foldy, die ^^^^^^
fy van Albertus moften hebben 5 \'t welck fes eyfth,
hondert duyfent gulden behep. Toen fy hard-
neckigh in hun voornemen bleven, Tonder
eenige hoop van verdragh te geven, fpoedde
men fich met het werck, tot dat fy , van raet
veranderende , van felf verdragh verfochten.
Dieshalven quamen fy, op d acht-en-twintigh-
fte van April, in t jaer m d c, op defe voor-
waerden overeen,dat men hen hondert en vijf-
en-twintigh duyfent guldens fou geven , die drighgt
gelijckelijck onder haer , fonder inficht van ßottn.
ftaet oft ampt , uytgedeek fouden worden.
Flun getal beftont in elf hondert en twee-en-
veertighmannen.Toen dit alles volbracht was,
fwoeren de befettelingen dat fy de fchans met
onverbrekelijcke getrouheyt voor de Staten
fouden bewaren. Sy loften daer na, tot getuy-

genis van blijfchap , hun muf ketten, en daer gaende daden niet fou gedencken^of hendaer-
na oock hun gefchut/t een na\'tander. De Bof- om lafteren: maer dat fy eén gelijcke plaets,als
fchenaers, achtende dat dit tekenen voor hen de befte krijghslieden, fouden hebben. Men
waren, loften oock hun gefchut fonder ver- namhen deed af, enverhooghde hare foldy.
toeven, tot bewijs van dat er ontfet voorban- Men vond in de fchans meer dan vijftigh laft Voorraet
den was. De Spanjaerden, indovergeving rogge, feventien ftucken gefchuts, negentigh
onkundigh, naerderden met hun heir. Na dat vaten buffekruyt, en veel koegels, en al \'t gene, ^^ZZ
Sy geven deed gedaen was, bleven de befettelingen drie dat daer tóe nootfakelijck is. De Hollanders den.
deSchms dagen lang in de fchans, en trocken daer uyt, waren ten hooghfte verblijd om defe verwin- ^i^ßf.^p
na dat fy \'t beloofde gek ontfangen hadden , ning, van de welcke fy een hoogh gevoelen derver^
en der Staten volck trock daer in,om de plaets hadden. Want de Spanjaerden hadden, federt eenigh,,
te befetten. Den uyttocht gefchiede op d eerfte het kafteel van Antwerpen, geen plaets, die
dagh van Mey , een dagh te voren eer de foo fterck was, in geheel Nededant eefticht,
Spaenfchen , in \'t voorgaende jaer , in Bom- die, aen Hollant gevoeght, veel ftercker was,
melerwaert gekomen waren. Sy begaven fich uyt oorfaeck van de nabyheyt der vloeden,
^wnlen ^^^^ dienft van de Staten, en beftonden in die tot haer voordeel, en tot nadeel van de
der staten ^cht vaendekn Walen , en drie vaendelen Spaenfchen ftreckten.Voorts,toen defe Schans
ßjde. Duytfchen, die alle, met believen van Prins by d\'andere veftingen gevoeght was, wierd
Maurits , hun Overften en Kapiteynen kofen. het gebied der Hollanders gefloten,en veyligh
Men beloofde aen hen , dat men hare voor- tegen alle gewelt en invallen der vyanden.

Oven \'t eylant , dat
Bonimeler-waert ge-
heeten wordjlegh teen
GelegeK- |f73 ÊÊ^^^^^f ander eylandt dicht
S^d daer by in de Maes en

Wael, dat Voorn ge-
noemt is. Dit eylant
is veel kleynder, dan
t voorgaende , ja foo-
danigh , dat het een afgefcheurde hoeck daer
af fchijnt. Defe plaets heeft over de Maes haer
uytiicht naer Brabant, en over de Wael naer
de landen van Tiel. Dit lant, omtrent drie
hondert en vijftigh bunderen groot, leght te-
gen over het bovendeel van Bommelerwaert,
daer de Maes en Wael te famen vloejen , en
terfbont weêr van malkander fcheyden. Hier
Stichters, in is, doot de beflelling, en op de koflen der
vereenighde Staten, een Schans opgeworpen,
om de fcheepvaert uyt Duytslant naer Neder-
lant veyligh te maken 3 en op dat de vyant de-
fe plaets niet in fou nemen, en door defe mid-
del gelegentheyt vinden , om wijd en breet
in de naefte landen der vereenighde volcken
te vallen. Defe vefting voert de naem van de
Veltoverfte der Staten, en wierd Najfou, oft,
naer \'t eylant, daer op het gebouwt is, Voorn
genoemt. In \'t jaer m d xcix,toen hetSpaen-
fche heir, onder \'t beleyt van Fr. Mendofa, in
defe ge weften fworf, pooghde Bourlot, met
fijn benden voor uyt derwaerts gefonden, de-
fe Schans met gewelt t overrompelen. Maer
hy , verftaende dat defe plaets met ftercke be-
fètting bewaert wierd, onthield fich van ge-
welt, om fijn krijghsvolck niet in feker gevaer

te brengen. Prins Maurits had verfcheyde Rit-
meefters uytgefonden, namelijck, du Boys,
Laurent, Cloet, Swichel en Potiers; op dat fy,
over de Wael getrocken , een inval op de vy-
ant, die te Kranenburgh toefde, doen fouden.
Sy ontmoetten onderweegh vijf benden van
de mytery der vyanden, die fy aentaften, en
in de vlucht floegen. Seker Graef, Paulo Emi-
lio Martinengo genoemt, en tachtigh ruyters
wierden gevangen. Men vond by hen brieven,
klare blij eken van\'t voornemen der vyanden,
en van t gene, \'t welck Mendofa voorhad.
Defe brieven, aen Prins Maurits overgelevert,
waren oorfaeck vanNafTous fpoedigh vertreck:
want hy fond terftont achtien vaendelen voet- doch mr-
knechten,en fes Kornetten ruyters naer Voorn, denir^
op datMendofa enBourlot gedwonsen fouden

fijn een andere raet te nemen 3 gelijck iy oock ^^fut,
deden : want fy, de Schans verlatende, beflo-
ten in Bommeler-waert een inval te doen.
Toen d\'Admirant van t belegh van Bommel
verfteken , en de Kardinael Andries van Oo-
ftenrijck met de vefting van Sint Andries be-
fich was , en groote neerftigheyt daer in be-
toonde, quam de Prins van Oranje in\'t ey-
lant Voorn, naeft daer aen gelegen, en begaf
fich met de bende van fijn lijfwacht, in de
fchans Voorn , oft NafTou, die tot d uytvoe-
ring der faken in dat geweft feer dienftigh was.
Na dat S. Andries-fchans gemaeckt,en terftont
aen de Staten verkocht was, wierd het Fort Het wort
NafTou op dit eylant Voorn oock met nieuwe
wercken,en met ftercke befetting van de Prins
verfterckt, als een vefting, die yan groot be-
lang voor de Staten was.

Ordrecht is d\'eer-
fte , en de Hooftftadt
van Hoilant: daeroin
noemen haer fommi-
ge een Moeder en
Vorftin aller fteden
van dit heerlijck Lant-
fchap : want fchoon
dat men van d\'out-
heyt van eenige andere plaetfen veel fpreeckt,
\'t is buyten alle twijfel, dat haer de voorgang
toekomt; om dat fy die foo vele eeuwen,
fonder iemants tegenfpreken , genoten heeft.
Tot bewijs hier van dienen de volgende rede-
nen : foo menighmael als de Placcaten oft
bevel-brieven, en andere openbare en gemey-
nc fchriften, eenigh gewagh maken van de
Hollantfche fteden, wort Dordrecht altijtvoor
al d\'andere geftelt. Hare Afgefondene Hee-
ren in de vergadering der Staten fitten voor,
en hebben d\'eerfte ftem voor alle de fteden.
Als men de Graven van Hoilant plagh te
huldigen, deden fy hier eerft hare intrede:
hier deden fy den eedt aen de Staten, en ont-
fingen de felve van hen : want de Staten van
Hoilant deden nimmer eedt aen hare Graven,
\'t en waer datfe die eerft van hen ontfangen
hadden; t welck in \'t jaer m d lv , als Key-
fer Karei de vijfde de Nederlanden aen fijn
foon Koning Philips overgaf, noch gebruyckt
is. Oock fchijnt het een teken van voorgang
te fijn , dat de Schout en Burgemeefter defer
Stede, als fy door de fladt gaen, yder met
drie helbaerdiers, als lijftrouwanten, na de
wijfe der Vorften , altijt verfeit fijn.

Van d\'oorfprong defer ftadt fijn verfcheyde
gevoelens. Dominicus Marius Niger fchrijft,
datfe gebouwt is van de Keyfer Antonius Pius
oft de Godtvruchtige,in \'t jaer hondert en veer-
tigh naer Chriftus geboorte; want hy feght:
"ïDaer is oock een fladt gebouwt van (^Antonius
de Godtvruchtige i BenefaBa genoemt y die nu
Dodrana ( dus is de naem, maer qualijck,ge-
druckt , gelijck op een ander plaets Levoma-
gum voor l^eomagumy dat is,Nimmegen, ftaet)
geheeten is, aen de noordtßjde van \'t Eylant,
daer de Mafe in de z^ee vloejt, T>ie defi fladt
hewoonen worden T>ordraneß genoemt , en
voor de trejfelijckfle gehouden, Sj is fier flerck
gemaeckt, overvloedigh in rijckdom, en per be-
quaemtot de koophandel. Maer om dat defe
Schrijver fijn meening met niemantvan d\'ou-
de Autheuren beveftight, twijfelen wy met
reden aen de waerheyt van fijn feggen. Julius
Capitolinus gêtuyght wel, in t leven van de
gemelde Keyfer, dat hy , behalven verfchey-
de trefFelijcke wercken, hier en daer van hem
verbetert en van nieuws gebouwt, oock vele
Hoilant,
fteden met gek geholpen heeft, op datfe nieu-
we wercken fouden maken, oft d\'oude her-
ftellen. Oock wort in d\'oude Hollantfche
Chronijck gewagh gemaeckt van de ftadt An-
tonia , gebouwt in Zuyt-Hoilant, in \'t jaer
Chrifti LX V, van Antonius Columna, Tribun
en Roomfch Ridder, door Nero uyt Ro-
men verdreven en in defe geweften gevlucht:
en dat de nakomelingen van de gemelde An-
tonius het gebiedt in defe plaets tot het jaer
clxxx i gehouden hebben , in weicke tijdt
Antonia van de Sclaven en Wilten overwon-
nen en tot de gront toe vernielt is; en datfe
onlangs daer na weder van de felve Wilten her-
bouwt en Wiltenburgh genoemt is. Doch al
dit voorverhaelde kan het feggen van de ge-
melde Dom. MariusNigerniet genoeghfaem
beveftigen oft aennemelijck maken : want of
fchoon fommige meenen , dat het gemelde
Antonia Dordrecht is : andere feggen in te-
gendeel , dat Utrecht eertijs foo genoemt
wierd; gelijck wy hier na in \'t begin der be-
fchrijving van die fladt aenwijfen. Joannes
Gerbrandus fchrijft, datfe haer naem en oor-
fprong heeft van eenen Dorotheus, een rijck
en machtigh man in Zuyt-Hollant, omtrent
het jaer acht hondert vijf. Doch de Hollant-
fche Chronijcken fchrijven niet fekers van de
gemelde Dorotheus; dies Boxhornius meynt,
dat het een fabel oft verfiering is, gefmeet in
de harffens van fommige Geleerden, op de
felve wijfe, als fy feggen, dat Bato de ftichter
is van Batavia, Zialandus van Zeelant, Me-
tellus van Middelburgh , Ulyffes van Vlifïin-
gen, Syringus van Sirickzee, en Rotterus van
Rotterdam 5 meeft al helden, die men gelooft
dat nooyt in de weerclt geweeft fijn. Self de
feer geleerde Hadrianus Junius is aen defe do-
ling vaft geweeft , als hy fchrijft, dat defe
ftadt de marckt was,niet van de gemelde Do-
rotheus , maer van een fekere Duretus, een
vermaert man , daer onfe hiftorien, doch feer
duyfterlijck, van fpreken , gelijck hy felf be-
kent. Hy meent oock, dat het wooït Vrecht
by onfe voorouders foo veel geweeft is, als by
de fnyverfteLatiniften^ör/i^;;?, dat is, marckt,
niet foo feer, om dat daer Recht gefproken
en gedaen wierd , gelijck het felve oock
te kennen geeft: maer om dat de goederen
daer gedragen worden als tot een marckt,
daer men alles verkoopt: foo dat drecht, naer
fijn gevoelen , moet getrocken "^^orden van
dragen. De voornoemde Boxhornius is hier
tegen , en gelooft , dat Junius hier af geen
bewijs, maer alles felf verfiert heeft. Philip-
pus Cluverius meent , dat het Latijnfche
woort Trajeäum, van deRomeynen aen een
ftadt oft dorp gegeven, niet anders betekent,

dan een overfchepen der riviere; en dat het Omtrent veertigh jaren daer na heeft f/p^-^^^y^^
woort Drecky oft Ireck , oft oock "ïrkht y van Eduardt d\'eerite , Koning van Engelant, ^lenofi
daer uyt gefproten is. Maer Cluverius wort op \'t verfoeck van Graef Floris de vijfde, het voorrech-
wedcrlproken door de volgende reden,dat ve- recht van de ftapel der wolle , die uyt het fel-
Ie plaetfen de naem van Drecht, lang naer de ve Rijck in groote menighte overgebracht
tijden derRomeynfche heerfchappy, hebben wierd, verkregen; maer onlangs daer na is
verkregen. Derhalven meent de meergenoem- het hen weder afgenomen , en d\'Engelfche
de Boxhornius, dat Vordrecht h^tï naem heeft daer mee naer Mechelen vertrocken , gelijck
van Voor en treé.en, in t Latijn traßcere, daer de Schrijver der Rijm-Chronijck verhaelt. In
van ons Duytfch woort buyten twijfel fijn oor- \'t jaer m cc lxxx iv heeft de felve Graef aen
fprong heeft: foo dat Tr^rto , oft: (om dat duiwoonders defer ftadt gegeven de vryheyt
het beter fou luyden , d eerfte letter foetelijck van eenige tollen,die van de wijn en tarwe be-
verandert fijnde ) T>recht, komt van trecken , taelt wierden. Ses jaren daer na heeft hy hen
by de Latiniften trajeBus genoemt. Mäer beveftight alle hare voorrechten, die fy van de
Dordrecht is dus met recht genoemt, om vorige Graven,infonderheyt van deRoomfche
datfe een bequame overtrecking is van deen Koning Willem , fijn vader , verkregen had-
fijde voorder in Hoilant, van d ander in Bra- den, Sijn foon Joan d\'eerfte gaf hen, in \'t jaer
bant, Zeelant, en d\'omleggende geweften. m cc xc i x het recht van Stapel , en de
Op de felve wijfe heeft Utrecht haer naem macht van alle vreemde koopmanfchap, die
van Ot4t en Trechty als of men feyde Outrechty de Leek en Merwede afquamen, te mogen
en wat fachtet Utrecht, Waer uyt ick befluyt, ftutten. De volgende Graven hebben daer na
dat men T>ordrecht, gelijck gemeenlijck ge- defe vryheden dickmael beveftight, als Joan
fchiet, en niet Vufdrecht, als Junius meent, de tweede, van Avefnes, Graef van Hene-
moet fchrijven. I>e geleerde Janus Rutger- gouwen, en door erfrecht oock van Hoilant,
fius, in defe ftadt geboren, wiens gevoelen in \'tjaer m ccc; en Willem de vierde in
my oock beft behaeght, meent, datfe alfoo \'tjaer m ccc xliv. Daer na fij nfe door de
genoemt fy van de riviere Dorta y weicke Keyferin Margareta in\'t jaer m ccc xlvi
naem hy gelefen heeft, gelijck hy gêtuyght, vermeerdert; en navier jaren wederom op
in feker tafereel van de befchrijving der plaet- t nieu beveftight door de felve Princes : ge-
fen. Het bygelegen dorp dat is, lijck oock haer foon Willem van Beyeren in

de mont van de Dorta , behout het teken ja \'t jaer m ccc lv deê; en naer hem fijn broe-
de naem felf hier af, even als Rupelmonde , der Aelbrecht, Ruwaert oft Vooght van Hol-
Yfelmonde enRuremonde , hare namen heb- lant, terwijl fijn broeder kranckfinnigh was,
ben van de monden der rivierenRupel,Yfel en in\'tjaer m ccc l x i x : weicke gunft-brie-
Rure. Reginus fpreekt van Dortsmonde om- ven hy en fijn foon Willem in de volgende
trenthetjaer d cccxcviii,foowydefcherp- jaren vernieuden ; gelijck oock eyndelijck
finnige Scriverius willen gelooven , die voor Keyfer Karei de vijfde in t jaer m d l ge-

Iccö: cn verbetert Durtos, oft liever daen heeft.
Durt^os y dat is, Dortsmonde. Wat het gemelde Stapel-recht is, kan uyt mt het

\' Het is buyten alle twijfel, dat defe ftadt feer de volgende brief van Graef Willem de vierte sapei^ ^
out is; want van haer en eenige omleggende afgenomen worden : PVillem , Graef van^^^^^*^\'
dorpen wort gewagh gem aeckt in\'t j aer m lxiv Hinnegouwe, Hoilant, Zeelant, ende Heere
in fekere briet van Keyfer Henrick, die hy aen van Vrießant, doen een iegelijck te kennen, dat
Willem, Biftchop van Utrecht,gegeven heeft, ivy aen onfe goede ende beminde inwoonders-
waer in men leeft : hevefltgen aen de fel- van Dordrecht, om ioßcien en dienßen , die
ve heylige kercke vierManfeny {ott^oonm^en) ß ons dickmael gedaen hebben y ^c, ende de
gelegen in Krimpen, van de nvtere Ablaes tot groote fchade, \'/ welck den onlanckßen brandt
oMerwede toe , en van daer tot tsMenkenes- haer lieden heeft aengedaen, gegeven hebben en-
drecht , en de helft van \'t geheel lant met al het de geven, willende, dat de Co^gen ende foo al-
diflna, Item de Ktede by Merwede tot Sly- Ieß hepen y die in de Maß uyt Oofllant neder
drecht. Item m Wael, van daer wederom m komen y fouden te Dordrecht, als tot den opper-
Merwede totinT>ordrecht, met de kapel nieu- ßen Marckt, aenvaren , ende fouden aldaer
Ujcks gefticht van Dordrecht y tot Cordekens haer koopmanfchappen verkoopen. Gegeven tot
Hofßadt y ^c. En dit fal van haer naem en "Bergen in Hmnegouwen y op denxxii dagh
oorfprong genoegh fijn. Ick kome tot an- van Augußm y m ccc xxxviii.
dere faken. ^ Hier uyt fijn twee faken te befpeuren; Bram,

Sy is in\'tjaer m cc xxx omringt en ge- \'t eerfte, dat defe ftadt onlangs te voren door
ftercktmet een fteenen muer, als de fpruyten een grooten brandt feer befchadight is: ten
uyt de huyfen van T>uycky Suys en OemSy oude anderen fien wy, dat het Stapel-recht eygent-
en vaderlijcke geflachten, de ftadt regeerden, lijck is, een aenbrengi:n en toevoeren van fe-
kere

kere koopmanfchappen aen de ftadt, die met
de Stapel der felve waren begunftight is, de
welcke daer moeten geloft worden, en als ter
marckt gebracht, om daer eerft verkoft, en
elders verfonden te worden. Guicciardin ,
Naer der ^^^

fijn befchrijving van Nederlandt, feght,
verkla- dat het woort Stapel komt van \'t Franfche
Tia\'^T Eflape , en \'t Latijnfche Stabukm 5

rechu^ t welck beteekent, fekere goederen in een
plaetfe ftapelen oft vergaderen, om die te ver-
koopen. De privilegiën en voorrechten de-
fer ftadt, aengaende \'t gemelde Stapel-recht,
beftaen eygentlijck hier in : dat een yder, die
graen , wijn , hout, oft andere goederen den
Rhijn ende Mafe af brengen,gehouden fijn in
defe haven hare fchepen t ontladen,fekere tol-
len te betalen , oock haer koopmanfchap in
andere fchepen , die hier thuys hooren, te la-
den , oft van d\'ingefetene te laten voeren , oft
anderfins met de Tollenaers t overkomen. Dit
hebben wy uyt de gemelde Schrijver en ande-
re wat breet verhaelt, om eens voor al duyde-
lijck aen te wijfen , wat Stapel is, dewijl in de
Befchrijvingen van verfcheyde plaetfen , die
foodanige rechten hebben, iets van\'t felvege-
fproken wort.

De inwoonders van Dordrecht fijn oock
met het vólgende voorrecht begunftight: Is\'t
dat eenigh burger der fladt fchuldigh is van
eenigh fihelmßuek , hoe ongeregelt dat föude mo-
gen wefen, dat men daer af in geen ander plaet-
fe , als te Dordrecht, van den Schout en Schepe-
nen der felve ßadt en onderfoecke ende ßraffe.
Dit heerlijck voorrecht hebben fy met groote
kloeckmoedigheyt befchermt, als Graef loan
de tweede daer tegen pooghde te doen: want
fy verklaerden, datfe alfoo getrouwen eerbie-
digh tot hare Princen waren , ak iemant an-
ders; doch datfe hem in faken, die tegen hare
privilegiën ftreden, niet konden gehoorfamen:
dat het niet alleen haer, maer oock andere fte-
den raeckte; en noodigh was, dat men de
voorrechten, die van de vorige Graven gege-
ven waren , befchermde en bewaerde.

Sy is oock een Afylum oft toevlucht voor
degene, die, in groote fchulden geraeckt,
en van hare fchult-heeren overvallen, tot geen
redding konnen komen , en derhalven d\'aen-
tafting van haer perfoon te vreefen hebben.
Defe mogen fich in defe ftadt begeven , en
poogen met hare fchult-eyfchers te vereeni-
gen; t en waer dat de fchulden hier gemaeckt
waren ; want in fulck geval kan hen dit voor-
recht niet bevrijden.

Haer voornaemfte kerck , op \'t eynde der
ftadt gefticht, en in\'t gemeen de Groote Kerck
genoemt, is een treffelijck gebouw, en met
konftige gewelffelen en bogen verciert. Sy
is eertijdts aen de heylighfte Maeght Maria
gewijdt. Op wat wijfe fy door de heylige
Hollant,

Zywaert oft S. Sura met drie penningen ge-
fticht is, füllen wy hier niet verhalen, om dat
vele Schrijvers aen de waerheyt defer hiftorie
twijfelen. Aen de toren in de kerck , is het
volgende te lefen : Ick ben gefundeert m \'tjaer
lefii^ m ccc xxxi x, denxvïfmu4S : ick ben
verbrandt met meer andere in V jaer m c c c c,
den xxviii funim^ Door het toedoen van
Hertogh Aelbrecht van Beyeren is in \\ jaer
M ccc LX III in defe kerck een vergade-
ring van een Deken en twaelfKanonicken in-
geftelt: oock was fy in die tijdt met x l 11
autaren voorfien.

Op \'t ander eynde der ftadt, omtrent de
ftraet, die men den Rietdijck noemt, is de
Nieuwe-kerck , gelijck die in \'t gemeen ge- i^ieme
noemt wort; welcke eertijts aen S. Nicolaes kerck,
gewijdt is,en de Parochie-kerck derHeerlijck-
heyt van Merwede was.

Hier waren oock verfcheyde kloofters : een jdoofier.
voor de Francifcanen, dat in \'t jaer m ccc ii
gebouwt is. Omtrent defe tijdt wierdt oock
een Gollegie voor de Auguftijnen begonnen,
t welck 1 ^ jaren daer na volmaeckt was, en
van Graef Willem de Goede begiftight wierd;
doch is in\'t jaer m d xii door de brant ver-
niek : de kerck is noch in wefen, en ftaet om-
trent het Princen-hof: fy wort noch d\'Augu-
ftinen-kerck genoemt, en tot de Godsdienft,
meer dan eenige andere, om datfe naer \'t mid-
den der ftadt gelegen is, gebruyckt; want in
de felve wort dagelijcks, \'t welck in Hollanc
in weynige ja miffchien in geene gefchiet,
gepredickt.

In \'t jaer m ccc xxvi is het kloofter van
S. Agnes gebouwt, *t welck onder het Capit-
tel van Windesheym , gelegen in Over-Yfel,
ftont : dk kloofter plagb feer vermaert te fijn ,
om d edele Maeghdendie r felve bewoonden.
De kerck daer af is in\'t jaer m cccc xlii
hermaeckt.

Hier is een fraey Stadthuys, dat over de ha- ^^^^^^
ven ftreckt en verwelft is, met een toren ver- y-y],
ciert, en een gevel van blaeuwe fteen, daer in
een heeiiijcke groote fael is.

Dordrecht heeft oock het recht van de LMunti
Munte, van welcke in d\'outfte brieven ge-
wagh gemaeckt wort, en eenige oude fpecien,
als de Grooten oftgroffen,Florenen, ^laccen, en
JVühelmusfchilden , genoemt worden. Men
feyt datErafmus van Hou welingen, een inge-
boren defer ftadt, een boexkenvan al de gou-
de , filvere en kopere ftucken , hier gemunt,
gefchreven heeft; waer in hy daf beeldin-
gen der felve , met hare gedaenten en om-
fchriften , neerftelijck vertoont. Hier fijn
treffelijcke huyfingen tot het munten veror-
dent , die van Keyfcr Karei de vijfde, als men
uyt het opfchrift befpeuren kan, van de gront
af opgebouwt, oft ten minften vermaeckt

fijn 3 \'t welck ick evenwel niet voor vafl: fchrij-
ve. Het opfchrift van \'t voornaemfte huys
der Munre is dusdanigh in Latijn :

Het is een ftercke ftadt, om datfe rontom
in \'t water leyt, en in\'t jaer m cccc xxi, ge-
lijck Venetien, van \'t vafte lant afgefcheyden
en tot een eylant geworden is, met het verlies
van LXX IT dorpen, een groote menighte van
Heeren-huyfen, en meer dan hondert duyfent
menfchen , die met alle hare goederen ver-
droncken, in gevaer van geheel Zuydt-Hol-
lant. D\'oorfaeck van dit fwaer ongeluck wort
op verfcheyde wijfen verhaelt: fommige mee-
nen , dat het door een fnoodenboer, die fijn
buermans lant onder water wilde fettenver-
oorfaeckt is : eenige feggen , van eenen feilen
en fchrickelijcken ftormwindt, die den dijck,
tuftchen defe ftadt en Geertruydenbergh,door
\'t krach tigh gewelt der wateren, gebroken
heeft. Doch andere vertrouwen , dat het
Placcaet van Hertogh Willem van Beyeren ,
enCraef van Hoilant, in\'t jaer m cccc xiv
gegeven, alleen d\'oorfaeck is 5 want in \'t felve
gar hy verlof aen de Heer van Sevenbergen
en Ambachtsman in Wieldrecht, dat de wa-
terleyding , die men Zijl noemt, en in \'t ge-
meen gefloten was, voortaen foo dickmael
geopent fou worden als die van Wieldrecht
fouden noodigh achten , fonder het toeftaen
der Dijck-graven en Heem-raden te verfoec-
ken, oft daer op te letten. Waer uyt volghde,
dat de gemelde waterleyding niet wel beßrght
wierd; eii daer door met een grooten ftorm
weghdreef, en alles met water bedeckte.

Het nieii-bedijckte lant , dat naeulijcks
een mijl buyten de ftadt ftreckt , können
die van Dordrecht onder doen vloeyen 5 foo
datfe geenfins belegert können worden. Oock
is fy met verfcheyde bolwercken , met ge-
fchut voorfien , gefterckt.

Omtrent het jaer m cccc lvi fij^n, door
een fchrickelijcken brant, twee duyfent huyfen
met de Halle, f foo plagh men de plaets, daer
de kooplieden vergaderen, te noemen) het
Gafthuys, en de hooftkerck van de heylige
Maeght vernielt. ^Eneas Sylvins, uyt het ge-
flacht van Piccolomini, die Paus geworden ,
en Pius de tweede genoemt is, maeckt ge-
wagh van defen brant, in fijn xxxvi capit-
tel van Europa, met defe woorden : Poor de
<voornaemfle der Hollanders worden die vari
Dodranecht (foo ftaet \'er qualijck in plaets
van Dordrecht)^^\'^^^^^;?. Die fladt is feer fraej
geflerckt, rijck en welgelegen tot de koophandel:
van weicke wort vertelt^ dat het vuer een groot

deel in V voorgaende jaerydoor donachtfaemhejt
der burgers, gelijck ick voor vaft hot^de, verflon-
den hefty hoewel men vele mirakelen, als oor fa-
ken daer af, bjbrengt\\ die ick alle, om datfe met
genoegh met ware getujgemßen beveftight wor-
den , voorbjga. Uyt defe plaets kan men fien
de heerlijckheyt defer ftadt in die tijden , en
in wat achting fy by de vreemdelingen was.

De regeering defer Stadt beftaet in \'t bur-
gèrlijck voornamelijck by een Burgermeefter, yi^g
die in \'tjaer m d c li, als ick dit fchreef, den enMagi-
Heer Joan Berck was. Oock fijn \'er Raden,
Out-Raden , en goede Luyden van den Ach-
te , gelijck die in \'t gemeen genoemt wor-
den , om de ftadt te helpen beftieren. De
criminele oft lijfftraf-fakèn , en de procefTen
oft gedingen worden by de Opper-Officier
oft Schout, ( die , van wegen de Graeflijck- ;
heyt, gelijck in meeft alle Hollantfche fteden,
het hooft van de Juftitie is, en de felve vordert
en uytvoert,) met de Heeren Schepenen, af-
gehandelt. Dit aenfienlijck ampt wort nu be-
dient by den Heer M\'. lacob van keveren,
Heer van Swijndrecht, Soon van den Heer
Cornelü van Teveren, eertijts Burgemeefter
defer ftadt. De andere Heeren, die onlangs
en voor eenige jaren \'t Burgemeefterfchap met
lof bedient hebben , fijn de Heeren M\'\'. Cor-
nelü van Bever en, Ridder, Heer van Strevels-
hoeck en Weft-Yfelmonde, Soon van IVü-
lem van ^Beveren, in fijn leven oock Burge-
meefter van Dordrecht : M\'". lacob de Wit,
Soon van Cornelis de Wit: M*". Abraham van
Beveren , Heer van Ooft-en Weft-Baren-
drecht, oock een foon van d\'eerftgenoemde
Qornelis van Beveren, en Broeder van den te-
genwoordigen Hooft-Officier 5 en meer an-
dere.

De uytftekenfte en vaderlijcke geflachten,
die voor eenige jaren d\'aenfienlijckfte ampten naemfie
bedient hebben, en noch bekleeden,fijn van
Beveren, een feer out en adelijck geflacht,dat
verfcheyde doorluchtige mannen , ten beften
van de Republijck,voortgebracht h^ek^Bercky
Blyenburgh, I&ajeflejn, de Roevre, de Wit ^
Beaumont, Tereflejn, en fommige andere.

De ftedelingen fijn in \'t gemeen vrome en jert der
\' Godsdienflige lieden, daer in d\'oude dapper- ßedelin-
heyt harer voorouderen, waer van de hiftorien
vol fijn, heerlijck uytblinckt 3\'t welck nu noch
getuygen foo vele inwoonders,diein de laetfte
oorlogen de wapenen, foo te water als tc lan-
de , tegen de Spaenfchen , gedragen hebben.
En om een ftaeltje, onder ontelbare van hare
oude manhaftigheyt, te toonen, fal ick alleen
\'t volgende uyt de hiftorien verhalen. In \'tjaer
M ccc IV waren meeft al d\'andere fteden van
Hoilant verfchrickt oft ingenomen, aen d\'een
fijde van d\'invallen der Vlamingen, die \'t plat-
te lant beroofden, en aen d\'andere fijde van

de Brabanders , die de fted en bevochten: foo
dat heel Hollant in groot gevaer was, en by-
na aen alle lijden, inwendigh en uytwendigh,
te water en te lande, in den brant van een fei-
len oorlogh fliont. In defe droeve tijden bleef
fy, tegen alle \'t gewelt van hare vyanden , on-
verwonnen, en verdiende den edelen bynaem
s- heeft ^^^^ Maeght, diefe federt bewaert heeft 5
\'deby- ^^^^^ noch in \'t gemeen de Maeght van

naem ^ordrecht genoemt wort. Men kanfe oock
met recht een Voedtfter ja Moeder van foo
vele dappere en treffelijcke mannen , diefe
gedurigh voortgebracht heeft,noemen ; welc-
ke in die tijdt gelegentheyt hadden , om die
voor de weerek te vertoonen,gehjck oock ge-
fchiede : wantHertoghJoan van Brabant, nu
meefter van byna geheel Zuyc-Hollant fijnde,
heeft al fijn macht voor defe ftadt gebracht.
In \'t befpringen wierp hy foo veel brant-tuygh
over de wallen, dat een deel der ftadt daer
door vernielt wierd. Maer de tiende dagh naer
d eerfte beftorming fijn de burgers , onder
\'t beleyt van Niclaes van Putten, een uytmun-
tend man in kloeckheyt van gemoedt en
fterckte des lichaems, uytgevallen, en heb-
ben de Brabanders , die niet wel op haer hoe-
jDapper- waren, onvoorfïens befprongen ; foo datfe
\' \' hen uyt alle hare Forten en wercken , en op
de vlucht dreven, en verftrooyden : doch met
defe winft niet vernoeght fijnde, trocken fy
met gewapent krijghsvolck in de landen van
hare vyanden tot voor \'s Hertogenbofch, daer
fy fackels en vierpijlen in wierpen, en verwoe-
ften alom \'t platte lant: foo datfe , met buyt
en eere overladen , wederkeerden 5 en met de
felve dapperheyt de Brabanders uyt Geertruy-
denbergh verjaeghden. Daer na keerden fy
hare wapenen tegen de Vlamingen, diefe met
gelijck geluck en gewek by Yfelmonde be-
ftormdai : in welck gevecht twee duyfent
Vlamingen bleven, d andere namen de vlucht
naer verfcheyde plaetfen 5 oock was hun over-
fte byna gevangen. Dus hebben die van Dor-
drecht, in weynigh dagen,twee gedenckweer-
dige overwinningen tegen hare machtige en
ftrijtbare vyanden verkregen.

Hier woont de Baljuw van Zuyt-Hollant,
dat een feer aenfienhjck ampt is , en van een
wijtftreckend gebiedt j \'t welck gedurigh van
d\'uytmuntenfte mannen in adel en verftant
bedient is.

Gelijck Dordrecht feer vermaert is van
over vele jaren door dappere inwoonders,
ën grooten koophandel 5 foo is fy in onfe da-
gen feer-beroemt geworden door eenSyno-
dus Nationaél, oft Algemeene vergadering
der geleertfte mannen in de Theologie van
meeft alle de Gereformeerde kercken , die
door geheel Chriftenrijck verfpreyt fijn. In
defe vergadering wierd gehandelt van eenige

gefchillen, die onder de Profefforen en Lee-
raers hier te lande ontftaen waren 5 van welcke
de weetgierige lefcr d\'uyrgegeve boeckcn kan
nafien. Dit Synodus is, onder \'t gefai>h der
Heeren Staten , den x 111 November in\\ jaer
M D c XVIII aengevangen, en den ixMcy
in \'t volgende jaer geeyndight.

De ftadt heeft tien poorten , vijf aen de Poorten.
lantfijde, en fbo veel aen de waterkant; waer
onder een, V Groot Hooft genoemt, boven
al de andere uycmunt 5 want fy is in \'t jaer
M D c XVIII feer heerlijck herbouwt , en
met vele konftige gehdowe beelden verciert.

Sy is foo wel aen verfcheyde rivieren , die Gelegen-
hier omtrent t famen vloeyen , en iiyterinaten
vifch-rijck fijn , gelegen, dat hier ongeloof-
lij ck veel yifch ter marckt gebracht, verkocht
en weder verfonden word 5 foo dat het een
der befte neeringen,en die van de rijckfte bur-
gers gedaen wierd, plagh te wefen. Tot een
bewijs ftrecke, dat \'er in t jaer m d c x x, \'

van den xv April tot den laetften Februariiis
in \'t volgende jaer, 85)11 falmen en 81 fteu-
ren, behalven een ontellijckc menighte van
andere viffchen , verkoft fijn,, De gemelde
fchiprijcke rivieren , en de goede havenen
defer ftadt veroorfaken, door hare groote be-
quaemheyt, dat hier vele fchepen uyt Duyts-
lant , \'t Landt van Luyck, Brabant, Gelder-
lant , Zeelant, en andere naburige landen,
met hare koopmanfchappen komen , als ick
aireede te voren aengeroert heb.

De byfondere gebouwen fijn op vele plaet- Byßnde^
fen groot en heerlijck, waer onder verfcheyde rehuy
met gevels van blaeuwe fteen ; oock vele op^^\'
gewelfde kelders , om de Rhijnfche wijnen in
te leggen , gebouwt.

Dordrecht is oock niet onvruchtbaer in ge-
leerde mannen geweeft: want uyt haer fijn
gefproten

Mattheus IVentfin, een Minderbroeder oft
Francifcaen, en geleert Theologant, die om-
trent het jaer m d xl leefde.

Cornelis Adriaenfzj, in \'t gemeen ^roer Cor-
nelis genoemt, oock een Francifcaner Monick
en Guardiaen , in de drie talen feer ervaren.
Hy heeft te Brugge omtrent dartigh jaren in
\'t openbaer geleert; en berifpte een yder van
wat ftaec datfe waren met een feer groote vry-

facobtisBogardm (Gouthovius noemt hem
^dam, doch door misverftant) was eerft
Medicijn t Antwerpen , en daer na omtrent
xxxvi jaren, met grooten lof, Profeffor
in de Geneeskonft te Leuven , daer hy in
\'tjaer m d xxxvïi geftorven, en in S. Pie-
ters-kerck begraven is.

Cornelis Köninck van Blojs, een Rechtsge-
leerde , heeft in fijn vaderlant hooge ampten

bedient. Na dat hy Borgemeefter re Delft had fpreecxk) onderwefen , en fijn verftant feer bc-
geweeft , wierd hy van de Staten van Hoilant quaem tot de ftudien bevonden. Als hy dap-
naer Gent, als men de Pacificatie oft vrede- per in de felve gevordert was, reyfde hy met
verdragh floot, gefonden : daer na was hy de Gefant van fijn Majefteyt van Sweden,
Raets-heerin\'t Hof van Hoilant, en Curateur cob van Dijck, naer dat Rijck : hier groeyde
van d\'Academie te Leyden 5 en heeft, in \'t jaer fijn geluck 5 want hy wierd verfcheyde mael
M D LXxxii,in\'sGravenhagedefterflijck- van de Koning in Ambaffaetfchap gefonden,
heyt afgeleyt. weicke laft hy, tot genoegen van fijn Meefter,

Gmltelmm Damafus Lindanm, oft van uytvoerde : waer door de Koning hem tot
der Unden, was een telgh uyt dat edele ge- Edelman maeckte , en een goude keten ver-
flacht 5 en heeft grooten voorlpoet in fijne ftu- eerde. Daer na is hy als AmbafTadeur ordina-
dien gehadt. Hy is Raets-heer van de Koning, ris naer de vereenighde Nederlanden gefon-
Vicarisvan denÇiflchop vanUtrecht,en deer- den 5 daer hy in \'t jaer m d c xx 111 , tot
fteBiftchop teRoermonde geweeft .-heeft ve- droef heyt der Geleerden, overleed. Hywas
Ie gefchreven , dat ten deel gedruckt, en ten met deught en geleertheyt verciert 5 \'t welck
deel noch ongedruckt is : en is te Gent, van fijne boecken Vana Leäiones, en LeBiones Ve-
fijnen Bifl\'choppelijcken ftoel verdreven fijn- nufma^ genoemt, genoegh getuygen.
de, in\'tjaer m d lxxxvih overleden. Joannen "Beverovtcim y ok van Beverwijck ^
JacohusNauclermy een geleert man, en Pa- een trefïelijck Medicus oft Genees-meeflier,
ftoor van de Kapel der H. Befnijdenis t\'Ant- heeft onlangs gebloeyt, en was Schepen en
werpen, daer in hy in\'tjaer m d xci be- Raet defer ftadt. Een man niet alleen by de
o-raven is. Geleerden , maer oock byna een yder be-

^ oAdrianm oMjlit^s , een Rechts-geleerde kent, om verfcheyde boecken , die hy in fijn
en Prefident van Hoilant, was oock een ver- moeder-tael, ten befte fijner lants-lieden, van
maert Poëet en Orateur, wiens uytgegeve de gefontheyt, en andere deelen der Genees-
brieven fijn verftant getuygen : en is oock in konft, gefchreven heeft. Hy heeft voor wey- .
\'t voorgemelde jaer gefturven. nigh jaren de fterflijckheyt afgeleyt.

Adrianm "Bljenburgim, een Ipruyt van dit Eer ick defe befchrijving eyndigh, wenfch-
edel geflacht, was oock een ge eert en wel- te ick de lof defer ftadt hier by te voegen, ^^
fprekend Poëet; en is in\'tjaer m d xcix waer toe my geen ftof, maer tijt en plaets ont-
ontflapen. breeckt : dies vernoegh u met de rijmen, die fiadt.

N. Drenckwairtm, een van de waerdigh- J^cob LefcaiUe, tot eere van fijn geboortplaets,
fte mannen in Nederlant, heeft fijn leven met gemaeckt heeft :

de tijdelijke doot verwiffelt in\'t jaer m d c v i, 0 heerelijcke M a e g h t ƒ Vorßin der eectle Steden
en is in S. Goedelaes-kerck te Bruffel begra- Van\'tmachtigh Hoilant ^ Bronyan mjshep^ die de

Vplaets geeft, alsgy \'tmort \'t eerfl^an u Zuflren doet.
O Moeder y an de deught, y an kmß, en hoogen moet !
Befchutfler y an het Lant, Vermnfter in het flryen,
Vreemaeckfler in gefchil, en Pmck der oude tyen ,
Cieraet derGrayen , en Vertoonßer y an haer pracht y
Be-^aerfler yan het Recht, Schat Dan des oorloghs
kracht.

Hoe hlaekt mijn Ziel,om u, naer ypaerd^yteprijfen l
Maeryoie kan u de eer, die gy yerdiend\', heypijjen ?

fen, infonderheyt met placcaten en gemeyne ^oogheyt, hare waerdigheyt en eygenfchap
fchriften, vermeerdert, en met d\'Aenmerckin- de volgende regelen kunftigh befchreven:
gen van de geleerde Scriverius laten drucken 3
en daer een tafel oft regifter der vermaerde
Schrijvers bygevoeght. Hy heeft oock een
befchrijving defer ftadt, die noch niet uyt-
gegeven is, gemaeckt.

janus Rutgerfim is in\'tjaer m d lxxxix
geboren 3 en in fijn jonge jaren van dat groote
Licht der geleertheyt Gerar dus Joannes Voßm
( die mijn dierbare vrient was, en helaes! in
\'t jaer m d c xlix overleden is, van wie
ick in de befchrijving van Roermond breeder

A e r l e m belle de
tweede plaets onder
de Hollantfche fteden.
Datfe haer naem heeft
van fekeren Heer Lem,
dat \'mHaerlem fou ver-
andert lijn,die haer in
\'t jaer drie hondert na
Chriftus geboorte,als
fommige willen, gebouwt heeft, is ongeloof-
lijck. tis oock onfeker, dat haere benaming
van de Heeren uyt het feerouten edel geflacht
van Haerlem gekomen is: hoewel de gemel-
de Heeren, in der Vorften brieven, nae die
van Brederode en WalTenaer geftelt worden.
In de hiftorien wort in t jaer m c xxiv ge-
wagh gemaeckt van Werenboldm, Wiüem, en
Folbertm van Haerlem,cn in de volgende jaren
van verfcheyden andere telgen uyt dit aenlien-
lijck Huys. Andere meenen, datfe haer naem
heeft van de Heruli, (een volck van Duytslant,
die, als Jornandes fchrijft, uytScandinavia ge-
reyft fijn) als of men kydcHeruleim : oft van
Eer en Lemmers, als Eer lem,om dat het wapen
van een lemmer oft fweert,datfe nu heeft,door
d\'eer verkregen is; \'t welck een fcherpfinnig-
heyt is van de geleerde MaerSó^r-

hornm meent, dat Haerlem, en eenige ande-
re Hollantfche fteden, oude wooningen der
Noormannen fijn : want in haer lant is een
{\\:^dt,Ierlem genaemt; doch defe naem fchijnt
af te komen van een kleyn beesje, dat daer
veel is, en van dinwoonders Lemm genoemt
word; dit dier is viervoetigh, heeft de grootte
van een muys, en verfcheyde coleuren ; het
vernielt, gelijck de fprinckhanen , het groene
gras , fterft op een fekere tijdt, met fulck
een ftanck , dat \'er de lucht af befmet word ,
en verfcheyde fieckten, als drajing in \'t hooft
en de geelfucht, veroorfaeckt, gelijck Petrus
Bertius in fijn befchrijving van Sweden en
Noorwegen verhack. Hier uyt kan men nu
genoeghfaem befpeuren, wanneer defe ftadt
gebout is,te weten,omtrent het jaer acht hon-
dert na Chriftus geboorte, als de Noorman-
nen , en andere naburige volckeren, eenige
van de hare affonden , om defe landen te be-
woonen. In \'t regifter der goederen van de
kerck t\'Utrecht onder Odibaldus, omtrent
het gemelde jaer d ccc, wort van Haerlem
gefproken. In d\'oude brieven is meeft ge-
fchreven Haerlem, Her lom, Herelem , en Ha-
ralem* Maer ick fal tot andere dingen voort-
gaen.

In \'tjaer d cccc lxxii is defe ftadt,
Alckmaer,en \'t kloofter te Egmont,door \'t vier
vernielt.

heeft in \'t jaer m xc i hier fijn hof en woon-
plaets geftelt; en fijn dochter Hadewijt, uyt
Petronella, de fufter van Keyfer Lotharius, ge- de
fproten , in de Hooft-kerck doen begraven, craef.

Defe ftadt heeft in \'t jaer m c xc groote ^^^
eer verworven door\'t innemen vanDamiaten logh-Ufi
inEgypten gelegen,met een nieuwe oorloghs- derfiede^
konft:want het is feker,dat dinwoonders met
de benden derChriftenen, onder \'t beleyt van
Keyfer Frederick BarbarolTa, naer t heyligh
lant gevaren fijnde, om Pelufien te winnen,
geluckelijck d yfere ketenen , die over de ha-
ven tulfchen twee kafteelen gefpannen waren,
met hare fchepen , daer fcherpe yfere fagen
onder aen de kiel gehecht waren, doorfneden
hebben , als een grooten wint hen hier toe
dienftigh. was, en alfoo de ftadt vermeeftert.
Ick twijfel niet aen de waerheyt defer gc-en\'tin^
fchiedenis , maer met reden aen de tijdt, feyt ^^^^^
Boxhornius, die oock, uyt verfcheyde Schrij- ^^^

vers, in fijn Tooneel van Hollant, geleerde-
lijck tracht te bewijfen, dat \'er in de tijdt oft
naem der plaetfe gedook is. Niemant van
d\'uydantfche Schrijvers, die ick gefien heb,
maken ge wagh van de keten,die de haven be-
ftoot, uytgenomen een ongenoemt Autheur
der Augsburghfche Chronijcke, welcke fegt,
datfe 5 5 voeten lang was. Ick me^jn oock dat
de Haerlemfchejonckhyt, fegt de geleerde Ju-
nius, tot een eeuwige gedachtenis defer faecke, vfelve,
de volgende inflelling , door d\'overlevering van-
een gewoonte tot defen dagh ( hy fpreeckt van
fijnen tijdt) onderhoud, datfe den eerflenjanua-
rius , ( of defe dagh getujge van de oorloghs-lifi
was , is my onbekent) in de gemeene proce[^ien
oft omgangen, feheepkens, die voor met fagen toe^
gerufl Jïjn,en heelden op foxkens gehecht,tot een
teeken van overwinning,omdraeght, Junius be-
kent , dat de d^h van d\'overwinning hem
onbewuft is. De Chronijcken feggen, dat
het den vijfden November was. Reynerus
Snoyüs feght van defe faeck byna \'t felve, als
Junius 5 in de volgende woorden : T>e Haer--
lemmers houden jaer lijcks den eerjlenfanuarius
gedachtenis van S overwinning, teDamiata
verkregen y want de kinderen dragen dan palm-
tacken, oft iets diergelijck in hare handen : om
datfe op die dagh de viBorie verkregen ; oft om
datfe toen ge font en voorfpoedigh te Santvoort
gelandt fijn. Men verhaelt oock,dat de Keyfer Nieu m^
en de Patriarch van Jerufalem, tot een eeuwi-
ge geheugenis,deHaerlemmers met een nieuw
wapen (te weten, een filveren fweert, een
root kruys, en vier fterren in een root vek,
met defe finfpreuck, Vicit vim virtus, dat is>
de Veught verwint kracht) vereert hebben ;
\'t welck fy nu noch gebruycken. Hier wor-
den oock twee klockjens bewaert, die van

het fijnfte Corinthifche metael gegoten fijn ,
feer helder klincken , en, tot eere defer ftadt,
nu noch de Damiaten genoemt worden.

Wilhelm de tweede, Graef van Hollant,
en daer na Roomfch Koning, heeft aen de
Haerlemmers , in \'tjaer m cc xl.v, ftadts
rechten, vryheden en privilegiën gegeven;
om dat hy daer, als fommige meenen, gebo-
ren en opgevoedt is, en de plaets bequaem
vond tot de jaght en vogelvangft , daer in hy
^root vermaeck had. Doch t is feker , dat
defe Vorft niet te Haerlem , maer te Leyden
geboren is; gelijck wy in de befchrijving van
die ftadt füllen toonen.

In \'t jaer m cc lxx fijn de Broeders van
tJHcht. d ordre der heylige Maeght Maria, die men
oock Carmeliten en Vrouwen-broers noemt ,
door geheel Europa, en infonderheyt in de-
fe landen verfpreyt. Symon van Haerlem heeft
voor haer in defe ftadt een kloofter gebouwt,
en \'t felve met vele goederen begiftight, daer
in hy oock begraven is.

Graef Floris de vijfde, foon van Koning
Willem , heeft hier aen de Predickheeren ott
Dominicanen, in \'t jaer m cc Lxxxviijcen
erf en eenige huyfen, met een groot jaerlijcks
inkomen, gefchoncken.

In tjaer m ccc k fijn de geeftelijcken,
die men Hofpitaliers noemde, in defe ftadt
gekomen. Men gaf hen de groote huyfen van
Jacob van Denemarcken, Biffchop van Zuda,
Commandeur van S. Katarina t Utrecht, en
Vicaris van den Biffchop ; doch fy waren van
Geeraert van Tetrode , Canoniek van S. Ma-
ria t Utrecht, ter eeren der heylighfte Maeght
en S. Jan den Dooper,gebouwt. Maer deTem-
pelier-broeders, die in de voorftadt woonden,
fijn, door de gunft van Willem van Egmont,
in de ftadt gekomen, en hebbenS. Jans kerck
tot haer gebruyck verkregen.
Koning\' Ses jaren daer na heeft de gemeldejacob van
lijck hof Denemarcken, met groote koften, hier een
ge oum. ^Qnij-jgiij^;.}^ i^Qf getimmert ; t welck hyin
\'t volgende jaer vercierde, en met een kerck
vermeerde.

T>riemael In\'t jaer m ccc xl vii is byna de heelc
^oor ftadt verbrant , in welck ongeval veertien
hrmt be- mcnfchcn doot bleven. Als de ftadt nu byna
in haer vorige ftaet was, is hen \'t feve onge-
val, hoewel niet foo groot, vier jaren na \'t vo-
rige , weder overgekomen, \'t welck omtrent
de halve ftadt vernielde. Sy heeft een derde
brant in \'t jaer m d lxx vi geleden, die in ver-
fcheyde ftraten omtrent 445? huyfen, S. Gan-
golfs kerck, \'t Gafthuys van S. Elifabeth, het
kloofter der Sufteren van S. Francifcus , en
S. Martens hofken , vernielde.

Omtrent het jaer m cccc is de ftadt ver-
groot en uytgeleyt over d\'ander fijde van
t Sparen : want het is feker uyt d\'oude brie-

ven , in \'t jaer m c c c x c gefchreven, dat het
Sparen niet binnen , gelijck nu, maer by de
ftadt heeft geloopen.

Onder al de gemeene gebouwen munt uoof^
voornamelijck uyt hare prachtigeHooftkerck, kerck,
die , door hulpe van Hertogh Aelbrecht van
Beyeren, omtrent het jaer m ccc lxx 11,
gebouwt is, en door Paus Bonifacius de ne-

fende aen S. Bavo geeygent. Dit isjnae \'t oor-
eel van ervare Bouwmeefters, een treffelijck
en kunftigh gebouw; foo datfe van fommige
voor d\'aenfienlijckfte kerck van geheel Hol-
lant en Zeelant wort gehouden 5 en om haer
grootte in \'t gemeen Ae Groote kerck genoemt.
Sy is op feer dicke cn vafte pilaren gebouwt,
en in \'t jaer m cccc lxxxvii overwelft;
oock in \'t midden van haer opperdeel met een

de woorden blijckt; Paulm de vierde, Paüs, feteiver-
heeft S, Bavoos kerck tot een "Bifdom verheven ordent,
en opgerecht\', en haer \'t gebiedt van twaelfßeden,
behalven de tujfchen4eggende dorpen, welcke
negentigh, andere feggen fefiigh duyfent fchreden
lang, en der tigh duyfent breet fijn, gegeven. Dit
heb ick uyt de Bulle van de gemäde Paus, in
\'tjaer m d lix gegeven,enbyAubertusMir2eus
in fijn boeck van de godtvruchtige giften,pag.
3x4, geheel te vinden,getrocken. Niclaes van
Nieul lant wierd d eerfte Biffchop , die Vicaris jfeerße
t Utrecht\'en Abt van Egmont geweeft was: en tweede
defe heeft daer na, met toeftaen van de Paus,
fijn Bisdom vrywilligh overgegeven aen Go-
defridus van Mierloo , die een welfprekend
man , en Prioor van S\'. Dominicus kloofter
t\'Utrecht was. Als de ftadt daer na met krijghs-
volck van de Prins van Oranje befet wièrd, is
hy genootfaeckt geweeft fijn Bifdom te verla-
ten, en eenige jaren daer na te Deventer over-
leden.

Behalven de voornoemde kerck waren hier Menigh-
voor de laetfte Nederlantfche oorlogen twin- ^^
tigh kloofters, daer onder de vier biddende
ordren, elf kapellen, en tien gafthuyfen.

Haerlem geniet eenonfterflijcke lofenceu- ^ . ,
wige eer, dat omtrent en binnen haer, cn van j^lu/f
haer eygen burger, eerft gevonden is de aller- kerjy
edelfte kunft der Druckery,die te recht d\'uyt-
breyding en roem der Geleertheyt en geleerde
mannen, cn een bewaerfter aller wetenfchap-
pen en kunften, genoemt word. Het is wel
waer, dat vele jaren byna alle Geleerden d\'eere
van \'t vinden defer kunft de ftadt Mentz toe-
gefchreven hebben: maer wy füllen bewijfen,
dat die lof aen Haerlem en Laurens Kofter
toekomt; waer toe wy niets beter konnen
bybrengen, dan d\'eyge woorden van de feer
geleerde en welfprekende oAdrianm Junius,
die, nae mijn oordeel , niet te verwerpen
nocht te wederleggen fijn, en, uyt het Latijn

vertaelc, in onfe Nederduytfche Iprakeluy- jlacht den nmmâmghenerflîjkhefat)ditis defebef^
den als volght. ^ de yen alk lofy an H yinden ^/^r B c e c k d r v c k e r y .

Onfe Stadt Haerlem , feyt die vermaerde Man, hem yan anderenJchendigh ontrooft en f onrecht gebrukkt y
komt toe d\'eer Dan \'tyinden öf^rBoECKDRVCKERY, ^et reden komt achterhalen en ypeêr-eyfchendesptjl hj ,
die men haer als een eygen-geboorte moet toefchripen : maer fonder twijfel,die eerenAroon ypaerdigh is en Verdient heeft,
ons geficht yport bedwelmt door die Verouderde en inge- Defe man ^ als hy hy gelegentheyt in \'t Bofch oft Hout, dat
brande meyning, die fulcke diepe Wortelen in de harten der dicht by de fladt is, wandelde, ( gelijck de rijcke bur-
menfchen heeft gefchoten^ dat fy met geen grayen nocht fpit- gers na de maeltijt oft op feefldagen gewoon fijn ) begon
ten uyt te roeyen is, Waer door ß y aß en feker gelooven, eerft boecke-fchorffen tot letters te pij den, die hy , op de
dat de Druck-letteren eerfl te Ment^, een oude en vermaer- "^ijß der ^fegels, omgekeert op papier druckte, en alfoo een d ofre,
de fladt in Duit fiant,gevondenfijn. Ach! had ick de byfon-\' fegel oft twee, tot Vermaeck en ten dienfl Van fijn fvpagers yder letter
dere kracht van welfprekentheyt,daer dePhilofeoph Carnea-^ kinderen, maeckte. Als hem dit geluckt was, begon hy wat
des,gelijk men feit, mee verciert was,die nooit iets Voornam grooters te beflaen , dewijl hy een man Van een kloeck en
te Verdedigen, of hy bewees \'t felve -, nooit iets beflreet, dat diepfinnigh verftant wm, en bedacht eerft met fijn Swa-
hy niet grondigh wederleyde : op dat ick de gevluchte eer ger " Thomas Pieterszoon {die vier kinderen naliet, welche ^
weerhalen, en haer dit fege^teeken, als een opfoecker en her- meß al Raetsheeren der ftadt geweeft fijn, dat ick alleen docLeT
fleller der waerheyt, oprechten mocht -, H welck ick tot geen by brengt om te toonen,dat defe kunft in een eerlij ck geflacht getrout
ander einde begeer, dan alleen dat de Waerheyt [die d\'où- gevonden is ) een foort Van een dicker en taeyer inckt, ora-
de Poëet een Dochter van den Tijdt, en ick een Aenfeghfter dat hy bevont dat de gemeyne inckt vloeyde en kladde 5 en
Van de Tijdt plagh te noemen) mocht ontdeckt worden, die daer mee heeft hy geheele tafelen en vormen met bygevoegh-
tot noch toe {op dat ick met Democritus^reke) in een diepe de letteren gedruckt. Op defe wijfe heb ick eenige ^ Proe- ƒ Adverfa-
put verfoncken leght. Heeft het d\'Egyptenaers en Pheniciers Ven, het begin vanfijn werck^alleen op d\'een fijde gedruckt, ria.
niet Verdroten eenen eerlijcken ftrijt over \'t vinden der let- gefien, dit was een Nederduitfch \'Boeck van een onbekent
teren aen te nemen, als d" eerfte fich die eer, door Gods be- Autheur, Spiegel onfèr Behoudenis genoemt, In de
lelt y€rkr€gen, toeeygenden > en de tafelen Van Godt ge- beginfelen defer kunft fagh men aen \'t felve boeck ( gelijck
fchreven voorbrachten i en d\'andere daer tegen roemden fdat geen wetenfchap ten eerften volmaeckt geVonden word) dat
fy de felve gevonden, en in Grieckenlant gebracht hadden $ de bladeren tegen eickander gepapt waren -, op dat üe ledig-
als Cadmus uyt Phenicien derwaerts reifde, en de woefte heyt der felve niet misftden fou» Daer na heeft hy de letters
Griecken die kunft toonde. Voorts , foo d\'Atheners hunnen in loot, en daer na in tin Verandert j op datfe te flercker en
Cecrops, en de Thehanen haren Lynus defe eer géven j foo geduriger fouden fijn. Heden ^ wórden noch eenige wijnkan^ ...
Tacitus en Philoßratus de felve den Gri^ckfchen Palamedes nen, Van \'t oVerhlijffel der gemelde letteren gemaeckt, in r y
toefchrijven -, gelijck Hyginus \'t vinden der Latijnfche let- \'t felve huis T^^/w Kofter, aen de marckt ftaende ^ getoont) doch na-
teren aen Car ment a, Ev ander s moeder, toeeygent. Indien, door fijn naneef Geeraert Thômmzpon, een vermaert bur- doJ^^de
fegh ick , alle Volckeren niet ontfien hebben die twijfelachti- ger en out ma>n, die ick hier ter eere noem, en onlangs ge- beroerten
ge en twiftige roem aen fich te trecken : Wat fal ons belet- ftorven is, bewoont. Als nu defe nieuwe kunft, nooit te
ten, dat wy \'t befit der fekere en onfeilbare eer, waer van Voren gefien, Van ieder begeert wierd, foo is door d\'over-
wy door onfer Voor-ouderen flofheyt berooft fijn , nu niet vloedige winft de liefde tot de felve met de neering aenge-^
met het grootfte recht weder-eifchen ? Voorwaer geen nijdig- groeit, en men nam wercklieden aen, H welck het eerfte be-
heyt oft quaetwilligheyt verrückt my^ dat ick d\'een ietsfou gi^ wm van \'t volgende quaet : want onder hen Wm feker
benemen,om d\'ander te geven. Ick fal Cr ajfus onbefchaemt^ lan, \'tß dat hy, als men vermoed, Fauft gebynaemt was,
heyt niet Volgen, die nu de heiligheyt en deftigheyt van See- oft iemant anders, daer my niet yeelaengelegen is, om da^
Vola nabootfte, en dan met ftroken en flrelen de gunfl der ick de begrave dooden niet ontruften wil, dewijlfe in hun Ie-
menfchen bedelde. Ick ben die man niet, M heb niet voor- ven ongetwijfelt door haer gewiß gequelt fijn geweeft. De-
genomen, door bedïieghelijcke redenen, verfierde logens felan, tot deDruckery ondereedt aengenomen, {na dat hy
Voor fekerheyt te geVen : maer wil alleen, foo veel in my de kunfl van de letteren te gieten en te fetten,en dat \'er meer
is, de heldere waerheit, {die als een hemelfche ^onneflrael, toebehoort, meinde wel te weten, ) is op een Kers-nacht,
geen nacht, veen duyflernis, hoe dick oock, kan verdom- de bequaemfte tijt tot fijn Voornemen, dewijl \'tgeheek
keren ^ ) met een eenvoudige en ongeblanckette reden,die fy huisgefin \'t Geboortefeefl vierde, met aide letteren, en \'t ge^
bemint^ vertoonem Indien hy^ na \'tfeggen Van Plutarchus, reafchap tot de kunfl mdigh, dieflijck ter fladt uit, en naer
de befle getuige is, die, door geen Weldaet Verplicht nocht in Amflerdam gevlucht, Van daer hy naer Keulen, en einde^
de perfoon gehouden, vrypofligh fijn gevoelen fpreeckt 5 foo lijck naer Mentz^, als tot een verfekerde plaetfe, daer hy
laet mijn getuigenis met recht aengenomen worden, die den Veyligh moght woonen, en met ope winckel de vrucht y art
overleden oft fijne erfgenamen en nakomelingen in bloedt- fijndieVery maeyen, gereift is t Want het is feker, dat in
\'y>rientfchapgeênfins befla,noch eenige weldaet van hen Ver- \'tjaer M cccc xhii,met de felve letterenydie Laurens
"Wacht I maer alleen acht, dat het mijn fchuldige plieht is^ te Haerlem gebeefight had > Alexandri Galli Dodri^
datick dewaerheyt, en d\'eerder afgeflorvene befcherme, nale , ^iens Grammatica in die üjdt veelgebrmckt wierd,
Ick fal dan feggen, Wat ick Van oude aenfienlijcke lieden en metPetnlüfp^ni ^ rraamhus,als d\'eerfleltngen,uyt^ ^ £ogïd5.
Magiflraets-perfoonenVerßaenheb, die hoogh en dier beJ gekormn fijn. Ick heb al\'t voorfey de eertijts Van feer oude
tuighden, datfe het van hare Voor-ouderen, wiens deftig- engeloofwaerdige heden , en diejulcks , niet anders ah een
heyt met recht by ons behoort aengemerckt te worden, om brandende toorts in een loophaen,Van hant tot hant ontfan-
deje faeck te gelooven r fio yerflaen en ontfangen hebben, gen hadden, gehoort ; daer na heb ick noch andere lieden
Voor ^hondert en acht-en-mntigh jaren heeft binnen gefproken, die alle\'tfelvebetuighden. My gedenckt oock,
Haerlem in een heerlijck huis {gelijckhet \'\'gebouw, dat dat Niclaes Gael, mijn fchoolmeefler in mijne jonckheyt,

nochflaet,uitw>ijß) aen\'t Marcktvelt,tegen over het ^Ko^ eenmanvaneen yfere rnemorie, en aenfienlßckdoor jtjr^

^ewoom , {vanwelckvoordeeligheneerlijckamptdätge\' jeught verfchcidc mael Van eenen Qornelis Boeckbmder

een out en defligh man, \'^Peynigh onder de tachtigh jaren,
die oock in Laurens Koflers mnckel als knecht gedient had,
degantjchefaeck heeft hoorenVerteilen, namelijck, op "Svat
wijfe [ gelijck hy yan fijn Meeßer yerßaen had,) de konfl
gebonden yp\'as, de yerhetering en aenypM derfebe\', \'en
ändere diergeiijcke dingen ; ypelck met fulck een fver en
heftigheyt des gemoets gefchiede, dat hem oock y tegen fijn
danck y oVer de fnootheyt Han de daet, de tranen ten oogen
nytylogen, foo dickmael als men yan die dieyery fprack ^
en dat defe oude man om d\'ontßole eer fich foo ontflelde en
"Vergramde , dat het fcheen ^ dat hy de gemelde rooier \'^el
had -^pillen \'pernielen : dat hy hem oock, als een eerloofefiel,
ter hellen tócveryloecktey en de nachten heklaeghde, die hy
met hem in een jlaepkamer eenige maenden had oyerge^
bracht: -^elcke faken oioereenflemmen met de "^oorden yan
de Burgemeefler§}mrinm TalefiaSydie my yerhaeldeydat hy
genoeghfaem H jehe uyt de mont yan de gemelde Cornelis
eertijts yerflaen had. De lufl enyyer tot de befcherming der
waerheyt heeft mygeparfl \'t yooryerhaelde te feggen y of fy
fchoon yoorfich felf haet baert 5 "S^ant ick ben meer genegen
en bereyt om dien haet te dragen, dan mijn Jchuldige plicht
in \'t yoor flaen der felve te yerlaten. Dus verre Junius.

Het huys van de voorverhaelde Laurms
Kofler y ftaende aen de marckt, is nu noch in
wefen , daer de volgende woorden, door or-
dre van de Magiftraet, voor geftelt fijn : Tot
€en eeuwige gedachtenis. De konfl der "Boeck-
druckerj, aller konfl en heiuaerfler, is hier eerfl
gevonden omtrent het jaer m cccc xl.

Vele in Duytflant evenwel, en onder de
felve voornamelijck die van Mentz, poogen,
met alle naerftigheyt, fich felf d eer van d\'al-
ler-edelfte konft toe te fchrijven. Doch \'t is
foo fwaer niet dit groot en edel gefchil/t welck
de vermaertfte verftanden van onfe eeuwe ge-
oeffent heeftere bevredigen 5 \'twelck gefchie-
den kan , foo wy toeftemmen \'t gene de waer-
heyt is, dat de houte letteren eerft van de ge-
melde Kofler gevonden fijn : maer dat de tin-
ne , kopere en loode van Joan Fauft, burger
van Mentz , naer \'t voorbeelt der houte , te
Haeiiem gevonden, gemaeckt fijn. De geleer-
de en meergenoemdeBoxhornius brengt in fijn
Tooneel van Hollant uyt verfcheyde Schrijvers
vele andere redenen by , om te toonen , dat
d\'eer van \'t vinden defer konft Haerlem toe-
komt, en pooght verftandelijck de verfchillen-
de Autheuren te vereenigen 5 waer op hy eyn-
delijck befiuyt: Haerlem is de Moeder, maer
MentXj devoedfler en naerflige vercierfler der
T>ruck-kmfl, Oock hebben Samuel Ampzin-
gius en de vermaerde Petrus Scriverius, twee
treflijcke Schrijvers, defe faken, tot eere defer
ftadt, breeder verhandelt en klaerlijck ver-
toont. Derhalven fal ick my m keeren tot de
geleerde mannen : want dewijl iek van t vin-
den der heerlijcke konft, die de Wetenfchap-
pen en Geleerden uytbreyt en vermeerdert,
en hare eeuwige vermaertheyt op een byfon-
dere wijfe veroorfaeckt, gefproken heb 5 kan
ick niet bequamer doen , dan deSpruyten de-
fer ftadt;die in de letteren uytgemunt hebben.

Hugo van Haerlem y tot den twee-en-twin- ^ ^ ^ ^^
tighften Abt van Egmont in \'t jaer m ccc xxvi ^ ^ ^

fekoren: hy was een vermaert man in de Kerc-
elijcke difcipline, en is in \'t jaer m c c c x l v
overleden.

Joannes Oloutius, een beroemt Doótor in
de Decreten,is de vijf-en-twintighfte Abt t Eg-
mont gemaeckt: doch twee jaren daer na ge-
ftorven 5 hoewel fijn leven,om fijn foete feden,
yder aengenaem was. Men feght dat hy eeni-
ge LefiTen en Brieven nagelaten heeft, fchoon
Valerius Andreas in fijn Nederlantfche Biblio-
theke geen gewagh van hem maeckt.

Symon Hermannm was een CarmeliterMo-
nick, en heeft een boeck, Copulata Sermonum
genoemt, en andere faken, omtrent het jaer
M cccc LX gefchreven. De gemelde Valerius
Andreas heeft hem oock vergeten.

oAndreas Noorth, een Predick-heer, heeft
omtrent de felve tijdt in t kloofter van die or-
dre in defe ftadt, met grooten roem van fedig-
heyt en Godtvruchtigheyt, geleeft. Albertus
Leander,in t vijfde boeck der vermaerde man-
nen van S.Dominicus ordre, fpreeckt van hem
als volght: oAndreasl^oorth, een goet en devoot
mmyis in\'tjaerChrifli u cccc lxxvii over-
leden, Als hy aen een groote fleckte lagh, verß-
kerde hj fijn Br oeder Sy dat hj op de feefl dagh der
Hemelvaert van de H, Maeght Maria V ver-
ganckelijck leven fou verlaten. De Broeders
vraeghden hem , hoe ge willigh en herejt hy tot
ft erven was ? Hy antwoordei Broeders y ick heb
na defe ure altijt met een verheught gemoet ge-
wenfcht y en op dat ick in de felve tegerufter fou
ßjn y heb ick daenlockingen der weerelt verlateUy
en defen rock van heyligen wandel aengedaen,
Waerom en fou ick my dan niet geruHdijck tot
de doot begeven ? Dit geßyt hebbende y is onlangs
daer na in den Heer ontßapen,

Ifiicolaus HoüantinuSy oft van Hollanty heeft
in t felve kloofter met diergelijcken lof van
Godtsdienftigheyt geleeft , cn is in \'t jaer
M cccc lixxxviii geftorven, als de gemel-
de Leander in \'c fefte boeck van \'t vooro-e-
noemde werck getuyght.

Albertm Joannesy een Carmelijt, heeft Leer-
meefter in de Theologie in d\'Acadeqiie tq
Leuven geweeft 5 en op Ecclefiafticus en de
Meefter der Sententien eenige Lefien, en ande-
re dingen, die noch verborgen fijn,gefchreven:
hy is teMechelen, in \'t jaer m cccc xcvi>
overleden.

iSficolam Symon, oock een Carmelijt en
Provintiael van fijn ordreis om fijn Theolo-
gifche fchriften,die vele fijn,genoegh vermaert;
en heeft het fterflijck leven in \'tjaer m d xi
te Haèrlem afgeleyt.

M D Vin Licentiaecin de H. Theologiege-
iTiaeckc. Hy was een Carthufer te Keulen,daer
men eenige van fijn fchriften fiet. Theodoras
Petrejiis van Campen fpreeckt van hem in fijn
Bibliotheeck der Carthufers, oft Regifter der
vermaertfte Schrijvers van de felve Ordre.

FlorentmHarlemms,Vnoox derCarthufers te
Leuven, was een man van-groote geleertheyt;
en heeft in Nederduytfch vijf boeckcn van
\'t Onderwijs des Chriftelijcken levens uytge-
geven, die eerft van Tacitus Nicolaus Zegerus,
en daer na door Laurentius Surius in \'t Latijn
overgefet fij n. Hy bloeyde ten tij de van Key-
fer Karei de vijfde; en had twee broeders,Vin-
centius en Rodolphus, die beyde Provinrialen
der Minder-broeders ordre in Nederlant ge-
^^eeft fijn.

^etrm a Monlfoort, een Poeet, is bekent
door feker gedicht, aen Cornelis van Bergen,
Biftchop van Luyck, gefchreven , en uytge-
geven.

Joannes WilhelmusyCQn man van groote we-
tenfchap in verfcheyde talen, en infonderheyt
in \'t Hebreeufch, waer in hy Profeft"or te Leu-
ven in \'t Buflidiaenfche Collegie was. Hy heeft
oock groote naerftigheyt gedaen,om de groote
Bybel, in\'t gemeen %blia Regia oft Ac^ Koning-
lij cke genoemt, die door t behulp en laft
van Philips de tweede , Koning van Spanje,
gedruckt is,te helpen vercieren; gelijckB.Arias
Montanus, de voornaemfte beforger van \'t fel-
ve werck,in eenVoorreden aen de Lefer fchrijft,
daer hy van defe man dit treflijck getuygenis
geeft. Tó^ defe faeck, fegbt hy, is oock gebruyckt
Joannes ^an Haerlem, Licenttaet in deHTheo-
logie , ervaren in allerley talen, Trofeffor oft
Leesmeefier der H Schrfture en Hebreeufche ta-
le m V collegie derjefuiten te Leuven-, in welcke
ftadt hy in \'tjaer m d lxxv i i i overleden is.

NtcölamTlorentius was feer geleert in dOut-
heden en andere faken, en een aengenaem
vrient van Juftus Lipfius, Adrianus Merius en
Hubertus Goltfius, alle feer ervaren in de An-
tiquiteyten.

^mnusTaleßm, die den grooten Erafmus
als fchrij ver gedient heeft, was daer na Burge-
meefter defer ftadt; en is door een ellendige
doot in \'t jaer m d lxxiii omgekomen, als on-
fe Nederlantfche hiftorien breeder verhalen.

Joannes Surenus, een man met verfchey-
de wetenfchappen verrijckt, heeft veel ge-
fchreven , \'t welck noch verborgen is; onäer
andere een Samenfpreking, daer in hy met
vele redenen bewijft, dat deDruck-kunft eerft
te Haerlem en nergens elders gevonden is: hy
is, in hoogen ouderdom, in\'tjaer m d xci
geftorven.

Cornelis van ßereßejn is vermaert gewor-
den , om dat hy verfcheyde Spaenfche boec-
ken in Neerduyts vertaelt heeft 5 en is in \'tjaer
M D xcv te Haerlem ontflapen.

Guilhelmus Copallius , Licentiaèt in de
H. Theologie, was algemeen Vicaris van \'t Bis-
dom van Haerlem, en ftorf in \'tjaer m d xcix.

Symon Sovius, een goet Poëet en Gramma-
ticus oft Letterkonftenaer, is eenige jaren Re-
gent der Latijnfche Schole te Haerlem geweeft.
Sijn broeder Bartholomeus had oock het felve
ampt bedient, die hy, als de felve in \'t bloe-
jenft fijner jeught van de doot vermeeftert
was , daer in navolehde.

Poëet,«.lic. Wl^^xilgn WWlw-JLgtl iiaCljlH^CXL Vt^li-t^i-JH^J-
de Zege-zangen , Gratdichten en Opfchrif-
ten , ten deel gedruckt, gemaeckt 5 en is te
Heydelbergh in \'tjaer m d lxxxix overleden:
hy was, om fijn edel vernuft, ieer aengenaem
en bemint van Janus Doufa , Gruterus , Lip-
fius, Pofthius, Meli/Tus, en Scipio Gentilis.

Joannes Galius , een Rechtsgeleerde, heeft
gefchreven van deTeftamenten,en van \'t recht
der aden en brieven : en heeft fijn leven in
\'tjaer m d c xxi geeyndight.

Nicolaus vander Hoogh heeft te Leuven
naerftigh de Rechten onderfocht, en is te An-
giers in Vranckrijck Dodor in die wetenfchap
gemaeckt. Daer na is hy een vermaert Advo-
caet teMechelen geworden; en heeft een boek.
Singularia Iuris genoemt, daer in de gedenck-
waerdighfte fpreucken der Geleerden begre-
pen fijn , uytgegeven, tot een bewijs van de
lelderheyt fijns verftants, dat te Haerlem met
fijn leven in \'tjaer m d c xxiv uytgeblufcht is.

JoanHujgen van Linfchoten is feer vermaert
om fijne reyfen in Ooft-Indien , en om het
boeck dat hy van de felve uytgegeven heeft,
waer in hy al de wonderen en vremdigheden
van die landen en volckeren wijtloopigh ver-
toont : hy is te Enckhuyfen in \'t jaer m d c xi
overleden.

Van Fetru^ Scriverius, om dat hy noch
leeft, fal ick nu niet fpreken. Een yder, die
fijn fchriften gelefen heeft, oordeele vanftjn
verftant en geleertheyt. De lof defer ftadt, in
Latijnfche veerfen door hem befchreven, is in
ons Latijnfch Theatrum Urhium te vinden.

De groote menighte van vermaerde SchiJ- schilden
ders, en andere Konftenaers van ^dncde en tn mdere
gehouwe wercken in koper,fteen, hout,en an- ^onfie-
dere ftoffbn, ga ick voorby : de meusgierige
Lefer fal die by de geleerde Samuel Ampfmg
van Haerlem, een man die hier een plaets
waerdigh is , en ter eere van fijn Vaderlant ge-
leeft heeft, overvloedigh vinden.

t vuer van burger-twid, tuffchen de verbitter- van t leger der Spaenfchen , fbodanigh was ^

de Hoeckfe enCabeljaufche partyen , op nieu dat Don Frederick , Velt-overfte van \'t leger j

ontfteken was, en heftigh begon te branden ) van meening was het belegh te verlaten , in-

door Her- voot Haerlem, om \'t felve te belegeren. Maer niet door brieven bevolen had te blijven , en

toghphi- Hertogh Phihps van Bourgondien bracht een fijn onfi:antvafi:ighpytY gelijck Famianus Stra^

fl:erck leger in Hollant, om de fi:adt t\'ontfet- da in fijn hiftorie Ichrijft) beftraft, en mee

ten 3 dies verliet Vrou Jacoba\'t belegh : doch de volgende woorden gedreyght : Indien hj

won onlangs daer na een flagh tegen t krijghs- V helegh wilde verlaten, dat hy jelf hoewel/leek

volck van de gemelde Hertogh Philips. te bed leggende, komen wilde y oft foo fijn fwack- de aen fijn.

Eenige jaren daer na, als Symon van Lalain heyt hem dat belette, dat hy fijn moeder uyt Span- fion.

Gouverneur van Hollant was, hebben de voor- je ontbieden fou, om haer vertreckende foons

noemde partyen twee dagen lang op Je marckt plaets in d oorlogh te bedienen. Don Frederick >

kloeckelijck tegen elckander gevochten , tot door defe fchimp-rede aengeprickelt, deê fijn

dat deHoeckfche de nederlage kregen,en fich uyterfl:e vermogen om de fi:adt te veroveren :

in \'t huys van Niclaes van Adrichom falveer- daer tegen verfuymden de fi:edelingen oock

den. Hier wierdenfe van de Cabeljaufche be- niets van \'t gene tot haer befcherming dien-

fet, en na eenige onderhandeHng uyt de ftadt de j en wierden foo onverfaeght , datfe de

gedreven. Maer als Philips van Bourgondien traegheyt der Spaenfchen durfden befpotten,

weder in Hollant quam, fijn de beroerten een en alfoo hare vyanden tergen. Vele Spanjaer-

weynigh gefl:ilt, en de verjaeghde weder in de den , die de belegerde gevangen hadden, heb-

In t jaer m cccc xci i is Haerlem in groo- galgen gehangen. Als men uyt het leger van

nCn\'tKa- ^e fwatigheyt gekomen , door de raferny van Don Frederick een menfchen hooft over de

fenbroots- f Kafenbroots-volck , die, met hulp van eeni- veften in de ftadt worp met dit opfchrift 5

njoick, ge burgers, in de ftadt quamen, de voornaem- Dït is V hooft van Thiüppus iConings , die met overtal-

fte huyfen pionderden, en de Schout Claes twee duypnt mannen tot ontfet van Haerlem Hg^bit-

van Ruyven en twee Schepenen dootfloegen. gekomen is : en daer na een ander daer op ge-

Sy openden de gemeyne fchatkamer, verniel- fchreven was 5 dit is \'t hooft van Antony dé

den de regifters en privilegiën , gelijck uytfin- Schilder, dié de ftadt Bergen in Henegouwe aen

daer defe nige mcnfchen. Daer na quam Hertogh Al- deVranfchen verraden heeft-y foo hebben de

findtom y^ii Saxen met veel krijghsvolck , fuy- belegerde elf hoofden van eenige gevangenen

verde \'t lant van dat fnoot gefpuys, en ftrafte doen afhouwen, en in een ton gepackt, diefe

die van Haerlem met afnemen van \'t geweer, \'s nachts in \'t leger rolden , op welcke r vol-

en alle hare privilegiën j en deê hen een boete gende te lefen Was: \'Die van Haerlem fen-

van acht-en-twintigh duyfent kroonen , waer den aen den Hertogh van Alva,tot betaling van

toe de burgers hare goudeen filvere koftelijck- den tienden penning , op dat hj ophouden fou

heden moeften verkoopen, betalen. Het kort daerom te oorlogen, defe tien hoofden , en \'t elfde

begrijp defer gefchiedenis is in een glas van voor de verloopen intereft. Meer andere dier-

de groote kerck defer ftadt, in Nederduytfche gelijcke dingen fijn aen wederfijde gepleeght,

Maer niets heeft haer fwaerder gedruckt,en verbittering en \'t bloetftorten van vele men-

meer lof van kloeckmoedigheyt veroorfaekt, fchen veroorfaeckten. Na dat men nu ver-

fchen be- (Jan de ftrenge en lange belegering derSpaen- fcheyde maelgepooght had,omHaerlem t\'ont-
legcrt.

, van welcke men met recht twijfelt, of fetten 5 en Willem van Bronckhorft, Heer van
fy daer in meer eer verdient dan arbeyt gedaen Batenburgh, met veel foldaten en burgers ver-
hebben: want men gelooft dat dit het bitterfte fiagenwas, en alles ongelockigh aifiep wat
belegh der laetfte oorlogh naeft Ooftendeis, men tot hulp der ftadt voornam 5 en na daC
om de menighte der wreede gevechten met een de belegering acht maenden , met de groot-
twijfelachtige overwinning 5 dewijl de Spaen- fte hartneckigheyt aen weerfijde,geduert hadj
fchen aen d\'een fijde om\'t gebiedt, en de bur- foo dat de ftedelingen eyndelijck muyfen ,
gers aen d\'ander om de vryheyt met gelijcke ratten , oude fchoenen en andere vuyligheyt
dapperheyt en krijgelheyt ftreden. Alle de by- eten moeften , hebben fy fich ten laetften op overge^
fonderheden van dit belegh te verhalen , fou des Konings genade moeten overgeven. Als
hier veel te lang vallen 5 de Lefer fal dat wijt en Don Frederick binnen quam, heeft hy de
breet in de Hiftorie-fchrijvers der jongfte Ne- Gouverneur JonckerWybout Ripperda , met
en kloeck^ dcrlantfche oorlogen vinden. Ick fal alleen fijn Stedehouder, en verfcheyde andere van e^paf
moedtgh feggen, dat de manhaftigheyt der burgeren in de voornaemfte, doen onthoofden. Sommi- de
fihermu befchermen der veften , en \'t afflaen der ge feggen , dat \'er eerft vier duyfent foldaten H^^^\'^ng.
ftormen, ja felf in \'t uytvallen en befpringen inde ftadt waren , daer van omtrent feftien

hondert, als de felve in de macht der Spacn- meen in langdurige belegeringen gefchiet :

fchen quam , overigh waren ; van welcke want hun leger was feer gefwackt, en de fol-

geen feven hondert het leven behielden: dan- daten , ten achteren fijnde , begonden weêr-

op verfcheyde dagen, tot een jammerlijcfc Vier jaren daer. na heeft fich de ftadt weder-

treurfpel, onthooft, gehangen, en in \'t water om onder de befcherming van Prins Willem

fich,alshy het twijfelachtigh verdragh verftaen Haedem is de hooftftadt van Kennemer- waerdig-

had, door fijn knecht laten doorfchieten. In lant; en is overvloedigh van alle nootfakelijk-

ftreckt, hoewel fy verwonnen wierd , is niets uyc de omleggende plaetfen hier gebracht

meerder te verwonderen, dan de byfondere worden. Het Sparen , een riviere die uyt

kloeckmoedigheyt der ftedelingen, foo man- den Rhijn komt, vloeyt door defe cierlijcke

driemael met groot verhes afgeflagen was, en De burgers fijn vernuftige lieden,die fich nu Hooft-

de veften met tien duyfent drie hondert en fe- veel met linne-webben, gelijck fy eertijts met
ftigh fchoten deurboort waren; foo wilden fy wolledakens deden , geneeren : de witheyt^\'^^\'
evenwel van geen opgeven hooren fpreken. en fijnheyt van \'t felve linnen is foodanigh,
Ja fy hebben eyndelijck, als hare foldaten feer dat het niet alleen in de naburige Provintien ,
vermindert waren, felf op de veften gewaeckt, maer oock naer Vranckrijck, Engelant, Ita-
en foo dapper geweeft, als de gemelde Stra- ken , Spanje , ja door geheel Europa , aen de
da getuyght, dat niemant van de Spaenfchen treflijckfte mannen, als een byfondere fchenc-
in des Konings leger fijn hooft boven de borft- kaedje, gefonden wordt. Oock is Haerlem
weering dur&e uytfteken,om datfe, foo haeft overlang vermaert geweeft, om de menighte
\'als fy iemant ge waer wierden, naer hem fcho- van t goede bier,dat daer gebrouwen cn in ve-
ten. Als fy nu op \'t laetfte door den honger Ie plaetfen verfonden en begeert wierd : want
genootfaeckt waren fich met onnatuerlijck daer waren eertijts, foo fommige feggen,
voetfel, gelijck ick boven verhaelt heb, te be- 350 brouweryen, die een groot gerief van de
helpen , bleven fy even onverwinlijck van ge- gemelde riviere het Sparen hadden. Defe nee-
moet : want fy befloten,liever uyt de ftadt te i\'ing bloeyt noch heden, en is geen kleyn deel
Vallen, door t leger te breken, en al vechten- van \'t welvaren der ftadt.
de als d edelfte helden te fterven, dan fich,nae Sy heeft fraye ftraten, en fchoone graften,
\'t overgeven , als beeften de keel te laten af- verciert metvele hooge en welgebouwde huy- \'
fteken. Sy fouden dit befluyt oock uytge- fen ; doch de fchoonfte ftaen op en omtrent
voert hebben , foo de vrouwen en kinderen de marckt: maer de gemeyne gebouwen,
by de poorten met kermen en weenen hen daer van wy alreê gefproken hebben, mun-
\'t felve niet belet hadden. Wat de vrouwen ten meer uyt, en verdienen meer Jof. De Ba-
belangt, daer was fekere weduwe , Kenu Sy- kenes-toren, nae t oordeel der Bouwmeefters,
tTr mons Haffelaer genoemt , Moey van "Tieter is uytnemende wel gemaeckt. Oock is het
kL , Dirckfz:.Hafelaer,V2,n welcke den Heer Hoofi, Raethuys een treftijck gebouw; dat voor ee-
Droft te Muyden, in een Lijck-klacht over de mge jaren met fommige nieuwe wercken ver-
doot van de gemelde Hajfelaer, feght: meerdert is.

Heldin, die Hopmans hart in vrouwe boefm draeght. Sy heeft feven poorten,en twee waterpoor- Poorten.

En een weynigh te voren fpreeckt hy van Haf- ten, waer van fommige op d\'oude wijfe ge-

felaer, en fijn moeder, aldus: bouwt fijn. Hare grootte is omtrent een ure Grootte.

Een, dien ^jn moeder niet jlaphartigh af en raet gaens in \'t ronde. Guicciardin, die voor tach-

Voor aen te trein hy daegh, hy duifter uyt te Vallen tigh jaren leefde, noemt haer de grootfte der

Maer aendraeght kruyt en loot, en voedfelqp de wallen, Hollantfche fteden.
De gemelde heldin Kenu was als Hooftman- De Magiftraten hebben in t jaer m d xcviii wage,

nin en aenvoerfter van de vrouwen, die fich, een nieuwe wage op het Sparen,niet wijt van

Strada oock eetuyght, de Spaenfchen, nevens Een weynigh buyten de ftadt is een aenge-

vrienden en verwondering der vyanden,) durf- men met reden een boomprt en lufthof, \'

den bevechten, en de wallen befchermen. In tot yders vermaeck dienftigh, noemen magh.

\'t kort, dit belegh heeft omtrent dertien duy- In dk Bofch oft Hout üjn d eerfte beginfelen

fent menfchen, foo door honger als \'t fwaert, van de heerlijcke kunft der Druckeg, als ick

verftonden; en aenAlva en fijn foon meer eer tevoren gefeyt heb , gevonden. Hier om-

dan voordeel toegebraght, gelijck in \'tge. trent heeft Graef Floris de vijfde oock een

Koninglijck huys doen timmeren , dat hy,
om \'tlieflijck gefang der vogelen, Vogele-fang
noemde ; en quam fich op \'t felve , als hy van
de gemeyne forge wat ruften wilde, eenige
dagen verluftigen. Soo dat men , om te be-
fluyten, met recht van defe ftadt voor vele ja-
ren gefeyt heeft :

Haerlem wordt door een Schout, vier Bur-
gemeefteren , en feven Schepenen beftiert.
hl de gewichtighfte faken, die \'t geheele landt
in \'t gemeen, oft de ftadt in t byfonder be-
trefièn, wort de Vroetfchap oft Breede Raet,
die in xxxii perfoonen beftaet,vergadert. De
Schout en Schepenen beflechten alle crimi-
nele en civile vonniften, de Burgemeefteren
beftieren de geheele poUtijcke oft burgerlijc-
ke regeering. In \'t begin van \'tjaer m d c lii,
als ick dit fchreef, wort het Schoutfchap be-
- dient door den E. Heer

De E. E. Heeren regeerende en oude Bur-
gemeefteren en Schepenen , die met een de
XXXII perfoonen der Vroetfchap uytmaken,
waren in de felve tijdt defe navolgende.

") 1	\' Heerlijcke
	Aengename
	Eerwaerde
y is een ^	Rijcke
	Ijeflijcke
	Eerlijcke
	Mozende

r ftadt.

i ^ Jacob Janfzj. Schout y
O M\'. Jacob Druyveßeyn y
Hendrick vanden Hove,
Gaef JMeyndertfzj, Tabritius,

Conßantin Hujgens, Geheymfchrijver van
Zij n Hoogheyt, heeft de lof defer ftadt, in de ■

Is mijn geringfle roem, mijn hooghfle flaet in \'t hloet
Der Goddeloofen bloet j yan doen mijn flah kielen
Haer Tfren Hayentoww aeny aerden teyernielen,
fHuys heb ick oock yoor God, yoor goed, en yryigheyt
Mijn borgeren ge-^aeght, en Spanje noyt geyleyt.
Zijn \'t koele soonderen, en hoorens\' andre meer toe ,
Van ^t alleryponderfle komt my alleen de eer toe,
Geen ongeßenernaem,geen aengenamerfluck,
^k Heb konfl en konflenaers geholpen in den Druck.

Elf t is niet de twee-
de, als eenige meen-
den , maer de derde
ftadt van Hollant; cn
wordt voor ftilcks er-
kent in de vergade-
ring der Staten van dit
Lantft:hap.

a t, f-jej-^Qgj^ y^j^ Lotteringen, de Bultenaer geby-
naemt, omtrent het jaer m lxxv, als onfe
Jaerboecken fchrijven, gebouwt. Defe Go-
defroy, fteunende op de macht van Willem ,
Biftchop van Utrecht, verdreef Robrecht de
Vries, (die vooght was van Graef Diedrick,
foon van Floris aeerftè , om dat hy fijn moe-
der getrout had,) en nam gantfchHollant in -,
foo dat hy fich felf met kracht tot Overheer
maeckte. Onlangs daer na trock hy met fijn
leger naer Weft-Vrief[ant,om dat te dwingen,
en veroverde, foo met gewelt als verdragh,
al de fteden van dat geweft. Maer als hy naeu-
lijcks vijfjaren geheerfcht had, wierd hy door
\' lift van de gemelde Robrecht, die hem doote-
en fijn ei- lijck hacttc, als hy t\'Ant werpen op een ge-
lenjige mack fijn gcvocgh dcê, meteen fpies, eer-
tijts in \'t gemeen Glave genoemt, van onder
in \'t achterlijf dootgefteken : want geweldige
en onwettige heerfchappy is felden langdu-
righ. In wat jaer datfe eygentlijck gebouwt
is , kan men niet feker weten. De gemeene
Chronijck-fchrijver feght, datfe voor de ge-
melde krijghs-tocht tegen de Weft-Vriefen,
te weten , in t jaer m l xx i , als hy Hollant
ingenomen had , gebouwt is. Maer andere
meenen , dat het felve gefchiet is, als hy in
tjaer m lxxv d oorlogh geluckigh uytge-
voert had; in welck jaer, foo fommige (eg-
gen , hy oock omgebracht is. Doch d eerfte
meening dunckt ons waerfchijnelijcker te we-
fen ; want het is feker, dat Godefroy defe ftadt
om geen andere reden bouwde, dan om daer
in alle gelegentheyt een fekere toevlucht te
hebben j foo dat my dunckt, dat het onlangs
nae t verdrijven van Robrecht, als fijn nieuwe
heerfchappy noch niet beveftight was,gefchiet
is: want d eerfte forge der gene die andere
landen innemen, is gemeenlijck , datfe eenige
Sterckten bouwen, om fich tegen \'tgewek
der vyanden te befchermen. Daerom heeft
hy by Delft een fterck Slot gemaeckt, daer hy
felf in woonde. Joannes Leydenfis fpreeckt
daer van op de volgende wijfe : Godefroy,
Hertogh van Lotteringen, die metßjn nakorne-
lingen geheel Hollant eeuwighlijck meende te be-
fitten,heeft de ßadtVelft met het kafleel gebouwt,
en gaf haer fladts rechten en Privilegien : doch
fy heeft na vele jaren feer toegenomen.
Hollant.

Sy heeft haer naem , foo t fchijnt, van de mems-
graft die daer door loopt, als of men feyde
Velft van t woort delven oft graven : oft van
\'t dorp daer de ftadt van gebouwt is; \'t welck,
na veler meening, Delft genoemt was van de
graft die Gorbulo, een Romeynfch overfte,
daer eertijts heeft doen graven; waer van Ta-
citus in fijn elfde boeck der Gefchiedenilfen
fpreeckt: op dat de foldaten niet ledtgh fouden
fijn, liet hy (te weten Gorbulo ) tujfchen
de Mafe en de Khtjn een graft , die xxiii
mijlen lang was, mAen. Hier toe dienen oock
de volgende woorden van Philippus Gluverius:
Daer blijft een graft, in \'t gemeen de Vliet ge-
naemt , die van de ftadt Lejden naer Delft, en
van daer tot het dorp J\\daejlant loopt, en eynde-
lijck tot aen V dorp Sluys, daerfe met de oS^aes
vereenight wort. Ick bewijs, dat dit de graft is
van Corbulo, Ten eerften, om datfe tujjchen de
Q:^afe en de Rhijn ge ley t is : ten tweeden, om
datfe dicht by de z^ee is: ten derden, om dat de
lengte met de xxiii mijlen, daer Tacitus van
fpreeckt, wel overeenkomt. Doch andere mee-
nen , datfe haer naem heeft van het doorluch-
tigh geflacht van Delft, daer van in een brief,
die in de Regifters van Rhijnsburgh te vin-
den , en in\'t jaer m cc v gefchreven is, ge-
fproken wort 5 want onder verfcheyde andere
edele getuygen leeft mm ,J)iederick vanVelft
en fijn broeder oArnold, bCc.

Seker onbekent Schrijver, die Joannes Ifa-
ciusPontanus achter fijnLatijnfche hiftorifche
befchrijving van Amfterdam geftelt heeft,feght
dat Delft een Colonic oft volck-planting der
Brabanders is,met de volgende woorden,waer
in hy de ftadt kortelijck befchrijft. T>elft ^^^^^
heeft de derde plaetfe, feght hy,en is in rijckdom fchnj-
niet minder dan £ andere fteden. Sy is van Go-
defroy de Bultenaer, Hertogh van Lotteringen
en Brabant, die Hollant ingenomen en beheerjcht
heeft, gebouwt 5 die daer veel volcks uyt Bra^
hant, om haer te bewoonen, bracht. T>eftadt is
aen aüe fijden met vele weyden,om beeften te voe-
den, omringt; fy leght een mij Ie van \'s Graven-
hage, en drie van Rotterdam naer V Zjuyden, en
foo veel van derGoude naert weften,en omtrent
twee mijlen van de z.ee. Hare inwoonders
oefFenen fich meeft met brouwen en woUe-lake-
nen te maken. Sy is niet breet, maer tn de leng-
te uyt^eftreckt van binnen met vele graften voor-
fien , en met fraye gebouwen verciert. T>e in-
woonders fijn boven di andere Hollanders beval-
ligh en aengenaem, en fijn byna vanfeden als \'de

Nonnen, V ander van Regulieren , en het derde
van Carthuyfers, door de Graef van Oofler-
vantgeflieht. Dus verre d onbekende Schrij-
ver 5 die omtrent het jaer duyfent vijf hondert
geleeft heeft. Eenige andere evenwel fijn van
meening, (niettegenftaende het voorfeyde
gemeene gevoelen) dat de gemelde Godefroy
de Bultenaer geen ftichter oft bouwer defer
ftadt is 5 maer dat hy die alleen vermeerdert en
vergroot heeft.

Delft heeft federt het jaer m cc feer toegeno-
men: wantWilhelm de tweede,Graef van Hol-
lant, en daer na Roomfch Koning, heeft haer,
gelij ck fommige Hiftory-fchrij vers feggen,bur-
gerlijcke rechten en vryheden gegeven j op
voorwaerde, datfe aen hem en fijn nakomelin-
;gen,om defe groote weldaet, jaeriijcks vijftigh
Hollantfche ponden fouden betalen 5 maer als
hy Ridder geflagen fou worden , oft fich ten
huwelijck b^egeven, niet meer dan twintigh
:>onden. Wat hier van fy, kan ick niet fc-
cer feggen 5 maer dit gaet vaft , dat die van
Delft,in \'t jaer m cc lx ftadts recht gebruyckt
hebben, gelijck blijckt uyt een brief, die hare
Schepenen in die tijdt gegeven, en met het
ftadts fegel beveftight hebben. De gemelde
Koning Wilhelm, als Opmeer fchrijft, heeft
aen die van Delft vergunt, (welcke nevens an-
dere Hollantfche fteden geen bier mochten
brouwen als van de hoppe diefe van de Gra-
ven kochten) datfe hare hoppe van andere
mochten koopen; doch met de voorwaerde,
dat fy voor des Graven recht van elcke tien
vaten een Hollantfche ftuyver oft twaelf pen-
ningen fouden betalen. Door defe miltheyt
van de Vorft fijn de burgers in weynigh jaren
rijck geworden, om dat haer bier overal be-
geert , en om d aengename fmaeck by het
Londens en Hamburghs bier geleeken wierd.

Graef Floris de vijfde heeft in \'t jaer m cc
lxvi de Poorters defer ftadt vryheyt van
alle tollen gegeven j en eenige jaren daer na
bevel aen deBaljuwen, datfe die van Delft het
derdedeel van fekere böeten,daer van deGraef
de twee andere deelen genoot, fouden laten
genieten, en de felve voor hen invorderen.
Aengaendehet bedienen van de geeftelijcke
goederen, gaf hy hen de volgende brief, die
ick om fijn outheyt en byfondere wijfe van
fchrij ven hier by voege : Florens Grave van
Hollant groet die Schepenen ende die Raetsman-
nen van Delf, wj ontbieden Uy ende bevelent,
dat ghj van j aer e te jaere kiefet twee wit tach ti-
ge mannen, die tote des Spittales guedeßen ende
tote den huife, dat dat goet niet onr ede lijck vort
wert gebracht oft verteert, wair oóck een man
die dat wederflonde ,fi gebieden wj onfen Rail-
üu, dat hj dat off\'doe alf) verre als hem die twee

jaere ons Heeren mcclxxxii. De felve
Graef heeft hen oock een Midde-penning,dus
ftaet\'er in de brieven, gefchoncken : defe
Midde-penning fchijnt dat eenigh tolgelt van
\'t koren was 5 want Mudde is een fekere koren-
maet. Hy gaf hen oock vedof van een vleefch-
huys en back-huys te mogen maken 5 gelijck
blijckt uyt een brief in\'t jaer m cc xcv ge-
geven. Graef Willem de derde , die men de
ijoede noemt, beveftighde in \'t jaer m c c c x i
het privilegie van de vryheyt der tollen, dat
hen Graef Floris de vijfde, als terftont gefeyt
is, gefchoncken had. Daer na heeft Hertogh
Aelbrecht van Beyeren aen defe ftadt verfchey-
de vryheden, te lang om hier te verhalen, ge-
geven ; waer van de voornaemfte fijn, dat
geen Poorter oftPoortreffe om geenerley mif-
daden meer füllen verbeuren , dan haer leven
en Lxxx pont van hare goederen : daer te
voren ailes de Graef toebehoorde. De felve
Vorft vergunde hen mede, datfe een vrye
vaert van hare ftadt tot in de Mafe mochten
graven; op dat hare fchepen , met bier en an-
dere dingen geladen, naer Zeelant en elders te
bequamer konden varen 3 en dit is den oor-
fprong en \'t begin van het vleck Delfs-haven.

Hertogh Philips van Bourgondien gaf hen
in \'t jaer m cccc xlv een voorrecht, de deTjidl
regeering der ftadt en \'t kiefen der Magiftra- gißratm.
ten betreffende, namelijck, dat de Vroetfchap
fou beftaen in veertig mannen, uyt de rijckfle,
eerbaerfte , notabelfle en vredelijckfle van onfer
voorfz. Stede, (foo luyden de woorden van de
brief) welcke jaeriijcks op fekere dagh, als men
gewoon is de Magiflraet te veranderen, kiefen
ßiUen xxii perfoonen, uyt de allerrijckfle, no-
tabelfle, eerbaerlijckfle , reckelijckfle en vrede-
lijckfle mannen 5 op dat wy oft onfe Gecom-
mitteerden daer uyt vier Rurgermeefleren en fe-
ven Schepenen kiefen, om V aenflaende jaer te
regeer en. De gemelde Prins gaf hen oock,dric
jaren daer na, verlof, datfe hare ftadt moch-
ten ftercken met foodanige wercken als beft
tot hare befcherming dienden 5 en dat niemant
eenige woon-huyfen binnen de feftigh roeden
van hare vryheyt mocht bouwen. In tjaer
M cccc L beloofde hy hen by fijne brieven,
dat hy de dorpen Schipluyde en Rijswijck
nooit aen byfondere Heeren wilde geven, oft
van t Graeffchap vervreemden. In \'t volgen-
de jaer vergunde hy hen,om dat hare welvaert
vermeerde, datfe hare haven grooter moch-
ten maken. Onlangs daer na beveftighde de
felve Hertogh alle hare privilegiën , die fy van
Joan Hertogh van Brabant, en, door \'t huwe-
lijck met Vrou Jacoba, Graef van Hollant en
Zeelant, in\'t jaer m cccc xx verkregen
hadden.

De voornaemfte kerck , die doude geby- Kerden.
naemt word,is in\'tjaer m ccc li gebouwt 3

en aen S. Hippolytus gewijde. De tweede paleys, des Komngs-ujt-hof geheeten, yan dc
noemt men de Nieuwe-kerck, die aen S. Urfel gemelde Koning Wilhelm \'gebouwt: docïi
geeygent is. Sy is verciert met de wapenen en lijn beyde, dewijlfe buyten de ftadt waren, en
banieren der Naffoufche helden , maer voor- om die te beter te verfekeren, als fy haer in
namelijck met het heerlijck Maufoleum oft d\'llnie begeven had , afgebroken,
grafgebouw van Tnns PFtUemvan Oranje, Hier plagh.tegen over de Nieuwekerck,een V oude
die in defe ftadt op den lo Julius in tjaer fraey Raethuys te fijn, dat byna vierkant en
M D L X X X I V in fijn hof doorfchoten is, met een toren verciert was 5 maer in \'t jaer ,
en den derden Augufti met Koninglijcke m d c xviii in Februarius is er een groote
V Graf pi\'acht ter aerde beftelt. Dit graf is met konfti- brant in \'t felve ontftaen, die byna \'t gantfche
\'vanPrim ge beelden van koper aen de vier hoecken ver- gebouw verteerde : de gemelde toren, met het
Willem, ciert; in\'t voorfte deel is een fittend beek uytnemende voorflagh , wiens gelijck naeu-
van de Prins in fijn volle wapenen , doch met lijcks te vinden is, wierd door groote naerftig-
ongedeckten hoofde , en een regement-ftock heyt en kloeck tegenweer behouden , ja, ge-
in de hant, dat hem, gelijck men feyt, feer wel lijck men met waerheyt feggen magh , uyt de
gelijckt 5 op de tombe felf leght een ander beek brant gehaelt, met levens gevaer van fommi-
van de gemelde Vorft in wit marmer uytge- ge yverige burgers. Eenige jaren daer na is er en een
houwen 5 een vliegende Fama, die des Prm- óp de felve plaets een nieu en veel heerlij cker nieuge-
een daden over \'t aertrijck fchijnt uyt te bla- Stadt-huys van de gront af opgebouwt; welcks
fen, ftaet in het achterfte deel. Sijn tweede Voorgevel meeft met graeuwe hartfteen ver-
foon Tr/W <sM^aurits is hier mede, na dat hy ciert is,en in alle deelen foo trefFelijkgemaeckt,
vele jaren de weerelt met het gerucht fijner dat het weynigh oft geen weerga heeft,
daden vervult had, in \'t jaer m d c xxv begra- Sy heeft een frayer en heedijcker Marckt Mmkté
ven : als oock fijn jongfte foon Frederick ffen- ak vele andere fteden. Als men op de felve
riek yvm {ommige de Groote ^ehymcmty dm ftaet, fier men aen deenè fijde \'t gemelde
xivMaert m d c xlvii in \'s Gravenhagè meawe Raethuys; en aen d\'andere de voor-
overleden ; op wiens doot feker geeftigh Poëet feyde Nieuwe-kerck, die met foo een hoogen
het volgende onvergelijckelijck Tijt-dicht , en fchoonen toren verciert is, datfe in Hollant T^r^»,
waerdigh op \'t voorfeyde graf uytgehouwen fijns gelijck niet heeft. De ftadt is met andere
te worden , gemaeckt heeft: fraye gemeene en byfondere gebouwen voor-

HlerrVfl nlns FreDeiik, Die BataYleren ue\'Lt, fien. Oock met allerley nootdruft rijckelijck
DI^ spanle tilt en YYet, \\an Yreè en YrWklt begunftight: want fy leght in \'t vetfte en\'t be-
fl^^t. lant van Hollant j cn krijght grooten over-

Defe Vorft heeft een eenigh foon nagelaten, vloet van fchoone tarwe en andere granen,
gemcmt Willem de tweede. Prins van Oranje, die van Over-Mafe , uyt Zeelant, en andere
die, in \'t bloeyenft van fijn jaren, op den feften geweften hier ter marckt gebracht werden.
November in\'t jaer m d c l onverwacht ge- Sy is genoeghfaem met muren, wallen,
ftorven,en in \'t begin van \'t volgende jaer oock graften en poorten verciert en gefterckt.
in dit graf gefet is, om \'t overblijffel fijner De dapperheyt en kloeckheyt der burgeren
fterftijckheyt met het ftof fijner Voorvaderen is in verfcheyde voorvallen gebleken , waer ^eytdo*
te vermengen. ^^^ verhalen. Als Joan de —

Kloojlers. In \'t jaer m c c c c x l v 1 n is hier het kloo- tweede , uyt het geüacht van Henegouwen,
fter der Minder-broeders gebouwt. Oock is\'er Graef van Hollant was, fijn de Vlamingen uyt
tegen over d\'oude Kerck een treflijck kloofter defe ftadt door Witte van Haemftede verdre-
van S.Ao-athageweeft,\'t welck nu het Tnwi?/^- ven ; foo dat\'er vijf hondert doot bleven;
Hof genaemt wort,daer de gemelde Prins Wil- waer van noch heden de plaets, daer dk voor-
lem eenigen tijdt in gewoont, en oock omge- de Vlaming-ftraet genoemt wordt. Maer in
bracht is. In onfe dagen heeft daer d\'Engel- \'tjaer m Ccc lix hebben die van Delft fich in
fche Court-meefter, gelijck men hem noemt, de burgerlijcke twiften van Hoecks en Gabel-
fijn verblijf gehad, terwijl de Stapelvan d\'En- jaus tegen Hertogh Aelbrecht van Beyeren ,
selfche lakenen noch in defe ftadt was. toen Ruwaert van Hollant, geftelt: fy verniel- hunne

Omtrent een vierde deel van een mijl buy- den de huyfen van Polanen en Binckhorft 5 en
ten Delft plagh een groot Convent, Komngs- trocken naer den Hage, daer fy de Graeftijc- J
velt eenaemt, voor edele Juffrouwen van der ke gevangenis opbraken, en de gevangenen tw^jkn,
Premonftreyten ordre , te ftaen 5 \'t welck Ri- met gewek in vryheyt ftelden. Dies de gemcl-
chardis, Moey e van Koning Wilhelm, in \'t j aer de Hertogh met een leger voor de ftadt quam,
sefticht, lijckelijck begaeft, en met die hy foo benaeude en dwong, datfe fich, be-
en weereklijck gebiedt befchonc- houdens lijf en goet,moft overgeven; op ^

den foude betalen ; en hare poorten en mu- den door de menighte van goede bieren , die -
ren afgebroken worden. Doch defe fchade hier gebrouwen , en feer veel naer Zeelant,
was gering ten aenfien van de volgende over- Over-Yfel > en elders, doch infonderheyt doot
winning : want onlangs daer na waren d\'En- geheel Hollant, gebracht wierden, waer door
gelfche, in dienft van de gemelde Hertogh fy oock rijck en machtigh boven haregeburen
fijnde, in Vlaenderen belegert en befet 5 dies geworden is; want byna het derde deel der
verfocht hy byftant van de Delvenaers: welc- ftadt waren brouweryen : foo dat de koop-
ke defe gelegentheyt niet verfuymden, hoewel manfchap van tarwe , garft, mout, haver,
fy van hem geftraft waren, als terftont verhaelt hoppe , hout, en alles dat tot het brouwen
is j maer quamen hem in aller haeft wel gewa- noodigh is, hier door oock bloeyde. In\'t kort,
theck\' pent te hulp 3 met meening,om de fmaet van het maeckte fulck een welvaren , dat eenige
■moedig- hare nederlage door nieuwe eere te verdelgen, duyfent menfchen hun nootdruft daer door
Als men tot het gevecht quam , doodden fy konden winnen. Oock is er goede ordre ten
drie hondert Vriefen, en verbranden vele van beften van defe neering 5 Want niemant magh
hare kafteelen. Alfoo was de manhaftigheyt eenigh feepfop oft andere vuyligheyt in \'t wa-
der Delvenaren dienftigh tot de gemeene fake, ter brengen,en andere dienftige wetten. Doch
gelijckfe te voren tot gemeen nadeel ftreckte; federt eenige jaren is de felve neering feer ver-
en hier door verworven fy nieu aenfien en by- mindert, en quam eerft voor een groot deel te
fondere gunften : want Hertogh Aelbrecht, Dordrecht enHaerlem , doch meeft te Breda;
die hare dapperheyt en dienften feer aenge- maer nae \'t overgaen van die ftadt aen de fijdc
naem waren, befchonck hen met verfcheyde des Konings van Spanje in \'t jaer m d c xx v,
vryheden en voorrechten, die wy alreê bé- is die ten meeftendeel te Rotterdam geko-
fchreven hebben. men.

Als de ftadt nu,na t verloop van vele jaren, Laet ons nu komen tot de vermaerde man-
weer in een goede ftaet en voorfpoet was, is nen die defe ftadt voortgebracht heeft; onder
fy door een fchrickelijcken brant, in \'tjaer welcke een is, die niet verdient heeft hier te
m d xxx v i, op den derden Mey, jammer- ftaen, \'t en waer dat het gefchiede om de na-
lij ck vernielt; foo dat \'er maer drie huyfen , komelingen af te fchricken : defe is David
gelijck men feght, overbleven. De inwoon- Joris, een man vol fchrickelijcke dwalingen ,
ders verhalen een out rijm , waer in de felve en van een trotfen en hooghmoedigen geeft
genoemt worden , gedreven; waer door hy met fijne welfprekent-

Met de kokelaen „ hieven alleen flaen. righ is, wijs maeckte, dat hy Godlijcke in-
Hoewel andere meenen , datfe niet t\'eene- fpraken en openbaringen had. Hy wierd,om
mael, maer\'t meefte deel verbrant is 5 fchoon fijne dolingen , verdreven , en trock naer
fy in groot gevaer was van gantfch verdelght Bafel, daer hy fich Jan van Brugge liet noe-
te worden : wat hier van fy, \'t is altijt feker, men, en eenige jaren leefde en leerde , en in
mer Up datfé uyt defen brant , als de fenix uyt fijn ^tjaer m d lv i fturf. Als hy drie jaren be-
fy heer- alTche, eu als door dit vuer gefuyvert, veel graven was, en fijne gruwelen en liften bekent
beerlijcker, dan fy te voren was, verrefen is; wierden , is fijn doode hchaem opgegraven,
want fy is feer net en cierlijck herbouwt, en en met fijn fchriften, door \'t bevel van de Ma-
alle huyfen met hart dack gedeckt, behalven giftraet der ftadt, openbaerlijck verbrant. Ee-
het huysken daer uyt de brant gekomen was, nige meenen evenwel, dat hy niet te Delft ge-
\'t welck tot gedachtenis noch met riet gedeckt boren, maer alleen opgevoedt is.
is. Men vertelt eenfeltfame gefchiedenis,wiens Onder de Geleerden komt ons eerft voor Geleerde-
Wonder- weerga men miffchien in geen nieuwe noch jEgidim Delphins, een goet Theoloo-ant en mannem
fhiedt hiftorien fal vinden , die in de gemelde Poeet; die een feer gemeenfaem vrfent was
brant gebeurt is: namelijck, dat een oyevaer, van de groote Erafmus van Rotterdam. Gil-
dieuyc het velt quam,fiende de vlam omtrent bertus Cognatus heeft fijne veerfen te Bafeï
fijn neft , en dat fijn jongen noch niet vliegen doen drucken en uytgegeven.
kónden , de felve pooghde midden uyt het Joannes Delphins h\'eeft eenige tijdt Sufia-
vuer wegh te voeren 3 maer als hy gewaer gaen oft Onder-biffchop van Straesburgh ge-
wierd , dat hy hen niet konde helpen , haer weeft ; en is door fijne gedruckte fchriften
met fijn uytgefpreyde vleugelen bedeckte,be- vermaert.

perende alfoo met haer te fterven , nadien Feirm Slupick, een Godtgeleerde van der
hy aen haer leven wanhoopte. Min der-broeders ordre, meer door fijn goet:

Gelijck defe ftadt eertijts vermaert was door leven , dan fijne geleertheyt, bekent,
het maken van allerley wolle-lakenen , waer PFalricm Ltthodomus oft Steenhujfen was

door men de befte Delfs pujck plagh te noe- geboren om de jeught in hare eerfte ftudiente
foo is fy daer na oock beroemt gewor- helpen. Hy beeft de beginfelen derLatijnfche

tael, en ändere dingen, die de Gramniatica oft feydeJudócusswasDoaor der beyde Rechten,
Letterkunft betrefteil, uytgegeven. en oock Cailcelier van Gelderlaiit ^ en daer na

Hugo Blotm, een Orateur oft Redenaer Prefident vah den Hoogen Raet.
van een ftatigh en geeftigh verftant, was oock Cornelitü Mufm, overfte van $. Agathaes
Opfiender van de vermaerde Bibliotheeck der kloofter in defe ftadt, was een geleert man,
Keyferen Maximikaen en Rudolph de tweede goet Poëet, eii van foeten en beleefden om-
in hare ftadt Weenen. megang. Als hy meer dan lxx jaren out was,

Adamm Sasbotus ok Sasbout een txeSe\'" is hyin\'tjaer m d lxxii , door de wreet-
lijck Godts-geleerde > en feer ervaren in de heyt van Lumey , jammerlijck omgebracht.
Latijnfche, Grieckfche en Hebreeufche talen. Hugo Gvotius oft dt Groot is een helder-
Hy wierd , om de groote gaven fijns verftants blinckende \'cieraet defer ftadt; en wierd , als
en fijn goet leven, tot Profeftor ih de Theo- hy feftien jaren out Vas, van de Gefanten der
logie te Leuven beroepen ; daer hy in fijn Heerën Staten in Vranckrijck gebracht, daer
XXXV I jaer, doot te veel bloet-fpuwens, in hyvoot de Itoning Henrick de vierde de ga-
\'t jaer m d lui overleed ; ën heeft eenige ven fijns verftants foo treftelijck vertoonde,dat
van fijne fchriften felf uytgegeven , d\'andefe die groote Vorft riep : ßet daer het Wonder
\'fijn na fijn doodt door de naerftigheyt vah "^an Hollant. Daer na heeft hy verfcheyde
Cornelius Verburgh in \'t licht gekomen. ampten en fwarigheden gehad 5 doch is eyn-
ChrißtanusAdrichomms was oock eenThtO\' delijck Ambaftadeur ordinans van hare Ma-
logant,en feer ervaren in de kerckelijcke out- jefteyt van Sweden in Vranckrijck geweeft.
heden. Hy heeft het heyligh lant eli de ftadt Dk Groote Licht is in \'t jaer m d c x l v , uyt
geeftigh befchreven; en was genootfaeckt fijn Sweden komende, te Roftock verduyftert,
vaderlant te verlaten : is te Keulen geftorven, om eeuwigh te blincken.

daer hy in \'t kloofter groot Nafareth,een Con- Maer Delft is boven al moedigh op de ge- ^^^^
vent der Maeghden van S. Auguftijns ordre, boorte van Frederick Henrick, Prins hMgh-
in \'t welck hy overfte was, begraven is. van Oran|e, jongfte föon van Vrins Willem fle inge-

Póntus Heuterus heeft met groote lof ge- van Oranje^in dele ftadt op den xxix Janua-
fchreven en uytgegeven de gefchiedeniflen rius in\'tjaer m d lxxxiv ter weerelt geko-
van de vier Bourgondifche en de vier Ooften- men. Een Vorft, die \'t geheele Aertrijck voor
rijckfche Vorften , dat is, van Hertogh Phi- weynigh jaren als een overwinnend Vek-heer,
lips de Stoute, en fijne navolgers, tot Koning ten befte van de Republijck der vereenighde
Philips de tweede. Hy is in\'t jaer m d xxx v Nederlanden , gefien heeft. Ick fal van fijne
geboren , en was met alle gaven des verftants daden , die alleen geen enckele bladen, maer
en lichaems verciert, waer door hy Prooft te geheele Boecken konnen vervullen,niet fpre-
Arnhem wierd ; en is te S. Truyen in \'tjaer ken. Van de dagh fijns doots,en fijner begrae-
M D c 11 ontflapen. fenis heb ick boven gefproken 3 en niets daer

Cornelius Grotius oft de Groot, een Rechts- by te voegen , dan de volgende twee regelen
geleerde, is in \'tjaer m d xi i v geboren ; van de Heer P. C. Hooft y Droft te Muyden,
en is eenio-e jaren Profeftor in de Rechten in die foo wel op fijn geboorte als begraefnis
d\'Academ^e te Leyden geweeft. Hy was feer paffen :

bemint van de geleertfte , doch infonderheyt l^ooit Hollandt haeri een Helt, foo goet foo groot,
van Juftus Lipfius: en is eyndelijck in \'t jaer Als Delft ontßng , eerfl op, lefl in fijnfchoot.
M D c X, nadat byfesmaelRedor Magnifi- Delft wort beftiert,in\'tgemeen gefproken,
cus geweeft was, overleden. gelijck meeft alle andere Hollantfche fteden : jen m

\\Michael Vosmerus, neef van de gemelde want hier is een Schout, vierBurgemeefteren,
Adamus Sasbout, wiens leven en een verant- en feven Schepenen ; en de Vroetfchap, oft
woording voor fijne fchriften door hem be- een altijtdurendeRaet, die\'tgantfche lichaem
fchreven is, nevens een byfonder boecksken der ftadt vertooilt.

van de wonderdaden der H. Maria van Delft; De Schout oft Hooft-Officier wort uyt een schout ,
oock iets, foo men feght, van d\'outheden de- drievoudigh getal, by de Veertigen genoemt, f^ffjf
fer ftadt; \'twekk, indien het gedruckt oft te door de Ed. Grootmog. Heeren Staten van
krijgen was , feer dienftigh tot defe befchrij- Hollant en Weft-Vrieflant gekoren ; Welckers
vino^om die arondelijck en omftandelijck uyt ampt is in criminele en andere faken des Graef-
te voeren , fou fijn. Vosmerus heeft in ^t jaer lijckheyts Recht te belraren r hy prefideert in
- - - ^ \' \'j. Gerecht, en vordert de Juftitie van Schepe-

nen j maer heeft felf geen refolverende ftem«
Defebedieningwortnu, in\'t jaer lii d c lii,
bekleet van den E. Heer

beleyt en gebiedt in politijcke oft burgerlijcke jaeriijcks den xvi December, tot vervulling
faken, die niet alleen de beftiering van des van \'t getal, door de voorfeyde Veertigen j
ftadts goederen en inkomen , maer oock hare (geUjck het voorverhaelde privilegie van Her-
welftant en bewaring betreffen. De extraordi- togh Philips meebrengt) met beflote biljet-
naris faken van politie,als\'t maken vanKeuren, ten, en onder folemnelen eede , andere per-
een burger om politijke confideratien de ftadt foonen van de aldernotabelfte , vreetfamigh-
t ontfeggen, en diergelijcke, worden in \'t Col- fte, wijfte , rijckfte en eerbaerfte mannen ver-
legie van de Weth verhandelt en afgedaen 3 koren, die haer , volgens hunne confcientie
\'t welck beftaet in de Heeren Schout, Bürge- oft gewiffe, daer toe de nutfte en oorbaerlijck-
meefteren en Schepenen ; doch de Raet-Pen- fte duncken te wefen 3 fonder datfe met iemant
fionaris en de twee Secretariffen der ftadt, die ter weerelt daer van gecomniuniceert ^ beraet-
daer mede verfchijnen , hebben nevens ande- flaeght oft te voren gefproken hebben > om
re een concluderende ftem 5 op de felve wijfe, deen oft d\'ander daer toe te nomineren , oft
als deHaven-meefters, en andere extraordina- daer uyt te laten : ja dat meer is, foo iemant
ris Vroetfchappen in \'tCollegie der Veertigen, van haer Collegie eenigh biljet behandight,
De regeerenäeBurgemeefteren fijntegenwoor- t\'huys gebracht, oft mondeling aengefproken
digh, in \'tjaer m d c lii, de E. Heeren werd van iemant, wefende buyten oft binnen

deVeertigh, om d\'een oft d\'ander te kiefen
oft te noemen tot eenige ampten, die onder
den eedt en tot eleólie ftaen van \'t voorfeyde
Collegie 3 foo fijn de gemelde Veertigen met en plicht.

De Schepenen wijfen , op\'t vermanen en eede verplicht het ontfangen biljet aen de

eyfchen van de Schout, alle vonniffen in cri- Heeren Burgemeëfteren over te leveren ; op

minele faken3 en verhandelen,met het gemelde dat de felve daer terftont fulck een ordre iii

Collegie van de Weth, verfcheyde andere voor- ftellen, als fy na gelegentheyt dienftigh vin-

vallen. Dit ampt wort nu bedient by deHeeren den. In dit Collegie mogen niet te famen fijn

vader en foon, noch twee broeders 3 nocht
iemant anders die geen dartigh jaren out is^
De meergemelde Vroetfchap noemen jaer-
lijcks, den naeftleften December > mede met der
befloten biljetten, en onder eede als voren, een overhe-
dubbel getal van Burgemeefteren en Schepe-
nen , wefende beneden de lxx jaren 3 want

DeRaet-Penfionaris defer ftadt is nu den Heer die fulck een ouderdom bereyckt hebben, fijn

De Secretanffen oft Geheymfchrijvers fijn te- en des anderen daeghs oft laetfte der felve

M»". Sjmon van Groeneiuegen vander Made. mogende Heeren Staten van Hollant en Weft-

De voorgemelde Heeren fijn te famen, als ge- Vrieflant, den xxi December m d c l gege-

feyt is, het Collegie van de Wethofte van den ven ) vier Burgemeefteren en feven Schepe-

De Vroetfchap is een Collegie van veertigh den eerften Januarii in hare ampten beve-

fXJ^^ oft l^aden , die men Veertigen noemt : daeren- ftight worden, om die een jaer te bedienen 3

boven fijn en blijven Vroetfchappen , die eens doch worden in \'t gemeen langer geconti-

Burgemeefter, Schepen , Threforier , Wees- nueert. DeVeertigen kiefen oock een Gecom-

meefter enHavenmeefter geweeft fijn3 welcke mitteerde Raet, een Raet ter Admirahteyt te

gelijcke autoriteyt en macht als de voorfeyde Rotterdam, twee Havenmeefters, drie Wees-

Veertigen hebben : want fy refolveren en dif- meefters, twee Threforiers, waer van d\'eene

poneren mede van alle faken, die den ftaet de Threforye bedient, en andere amptlieden.

van \'t Landt in \'t gemeen , en de gewichtigh- In \'t jaer m b l x x i i i fijn de burgers van w, .

fte van de gene die de ftadt in \'t byfonder be- Delft, daer onder de Heer Joan van Olden- heyt der

treffen , welcke in dit Collegie verhandelt Barnevelt, namaels Advocaet vanHollant,me-\'W^^^•

werden 3 doch met dit onderfcheyt, datfe op de was, tot haren grooten lof, nevens die van

de verkiefing van de nieuwe Veertigen Bur- der Goude, Rotterdam, den Briel, en andere,

gemeefteren en Schepenen niet verfchijnen. tot ontfet van Haedem getrocken. Doch dit

De perfoonen , die eens tot Veertigen verko- ontfet wierd afgeflagen, met verlies van 700

ren fijn , dienen foo lang haer leven oft poor- mannen, daer onder burgers van Delft, 5 o

terfchap duert. In plaetfe van de gene die fter- van der Goude, 3 o van Rotterdam, en 40 yan

E Y D E N is de vierde den van Lugdmum is/t welck feer wel met drie
van de fes groote, en uren gaens, dat de ware diflantie oft wijdte
een der outfte en voor- tulTchen de ftadt en het dorp is, overeenkomt,
naemfte Steden van De treffelijcke Werelt-befchrijver Ptolemeus
Hollant. Sy leght in fpreeckt van Lugodunum , daer hy, tot meei-
\'t befte deel van Zuyd- der fekerheyt, JBatavomm byvoeght, om haer
Hollant , \'t welck is te beter t\'onderfcheyden van Lyons in Vranck-
Rhijnlant, daer van fy rijck, dat oock Lugdmum genoemt word*
de Hooftftadt is , aen Soo dat uyt defe twee oude Schrijvers blijckt,
den Rhijn , omtrent twee duyfent twee hon- dat defe ftadt eertijts Lugdunum geheeten is 5
dert en feftigh roeden van de Nöort-zee, en gelijck noch heden by alle Geleerden Lugdu-
drie gemeène mijlen, van Delft, vijf van Haer- mm Batavomm gefchreven word: want fy
lem, der Goude en Rotterdam, feven van buyten alle twijfel gelooven, dat deBatavi de
Dordrecht, Amfterdam en Utrecht; foo dat- Hollanders fijn, en LugdunuM oïiLugodmum
fe als in \'t hart van Hollant, en in \'t midden ( als het Ptolemeus noemt) Lejden, oft ver-
van de befte engrootfte fteden haer plaetfe kortender wijfe Leyen^ gelijck oock Lugdu-
heeft. Sy is omringt met ontelbare lufthoven num in Vranckrijck op de felve wijfe Ljons en
en tuynen, fchoone hooge weylanden, groene Lyon genoemt word : en dit fal genoegh fijn
beemden, goede koren-en warmoes-landen j van d\'eerfte bewijs-reden. Ick kome tot de
die met verfcheyde rivieren , als de Rhijn, de tweede, van de talen genomen : foo iemant
DoeSydeSijhde VUet en de Maren, alle fcheep- het woort Lugdunum naerftigh onderfoeckt,
dragende wateren , befproeyt en bevochdght en fcherp let op \'t geluyt der letteren , hy fal
worden : waer door de ftadt gedurigh met al- bevinden dat het eenighfins met onfe tael
lerley nootdruft rijckelijck verforght is,en hare overeenkomt 5 want Lugdunum fchijnt Xf^yc-
naburen van haren fegen deelachtigh maeckt. dunum te fijn, en van hjcken, dat is, \'t be[luy- geefiige
De menighte van kloofteren,die in en omtrent ten derVuynen, af te komen; dewijl deRhijn,
Leyden waren, en door d\'oorlogen verwoeft als byna een yder weet, voor vele jaren voor-
fijn, dienen oock tot een bewijs van de vrucht- by Leyden en \'t huys te Britten in de Noord-
baerheyt van dit geweft; als oock foo vele zee geloopen heeft; waer door de Romeynen
trefFelijckeen rijcke dorpen, en adelijcke huy- het graen , datfe uyt Rritannia oft Engelant
fen van d\'aenfienlijckfte Heeren des lants, van haelden , de Rhijn op , (als Ammianus Mar^
welcke noch vele in wefen fijn, wiens befchrij- cellinus feght) en voorby defe ftadt brachteii|
ving tot defe plaets niet behoort. by welcke het recht was , gelijck waerfchijn-

Haer oude naem is Lugdunum, \'t welck ick lijck is, van de Rhijnftroom, die door de duy-
met drie vafte argumenten oft bewijs-rede- Ac duynenx.cluyc~ ennjcrm^

nen , die altijt bequaem fijn om de waerheyt ken ; waer af defe plaets , als gefeyt is , eerft dermg.
na te fpeuren , fal toonen ■ waer van d\'eer- Luycdun , daer na Leygdun, met verloop van
fte is , de ont wijfelij cke fekerheytder Schrij- tijdt en eyndelijkZ^j^^é\';^, fbo\'t fchijnt,

vers 5 de tweede,de voetftappen der oude tael; genoemt is. D\'oude inwoonders hebben oock,
en de derde, de gelegenheyt van lant en de- miffchien van dit fluyten en ontfluyten , twee
fe plaets; welcke drie getuygen ick kortelijck Sleutels, nae \'t giffen van een geleert man ,
fal onderfoecken. Daer toe komt my eerft voor in haer wapen geftelt. Maer Joannes Goro-
Antoninus, die, in fijn Itinerarium oft\'Reys- piusBecanus heeft een andere en geeftige oor- gevoelens
boeck tot de vermaertfte fteden van \'tRoom- fprong van de naem defer ftadt; want hy fegt,
fche Rijck, defe ftadt duydelijck Lugdunum dat Lugdunum oft Lucdunum foo veel is als
caput Germaniarum noemt y als nemende ccn duyn vm luck o(t gelucL Adrianus Junius
\'t hooft voor het begin, en by Germania foo meent, datfe afkomt van lege duynen, &:c.
wel Hoogh-als Neder-Duytflant verftaende; Gerardus Noviomagus, daer Louys Guicciar-
en vervolght fijn reyfe van Lugdunum op Ca- din mee fchijnt overeen te komen, is van ge-
ftraAlhimana, dat nu Alphen is, van daer op voelen, dat haer eerfte n^cmLegta van de
TrajeciumM is,Utrecht, en van daer hooger Roomfche Legiones, die hier gelegert waren,
opwaertsnaer Argentoratum ok Stï^cshurgh. gefproten is. Dat eenige d oorfprong foecken
Om nu tot meerder fekerheyt te toonen, dat van t leyden oft geleyden der reyfende lieden
Lugdunum geen andere ftadt is als defe,foo be- door \'t Wout [ondergenaden, als fy \'t noemen,
merckt, dat de felve Schrij ver feght, dat het dunckt my te fabelachtigh, om hier te verha-
gemelde Alphen ( daer de Romeyn Albinus len. Maer t is hoogh tijt, dat ick tot de der-
oft Albinovanus met fijn leger lagh , van wie de bewijs-reden, genomen van de gelegenheyt
het dorp fijn naem heeft,; tien duyfent fchre- der plaetfe, overga, als ick te yoren belooft,en
Hollant. n ^

i, . Stadls Steenhouwt^\'y
Z ■ Stadbs \'^mtnefitferf
j . Laken, jtó/
^ . :Kfii.ys Jintet

5 ■ XteOSleyßftielr

6 . De. A-fmJtmelr
y . Steeft\' Jlmet!^

8 . S-Aechten Jlrite,i7

g ■ Ojßn. en.Varkeit\'nMrckt

to , He. It Oisers .ï!^«

tt . T^ych Jtrnet^

tz , \':PockBi~Jlfite,tr

t^ . JCofire en^Xofye ScheyJlr.

Uf. .

t.^ . \'^ey-tiei\'^ Jteech

t6 . Sp^eketv Jh/teir

■ ßftu^t;

tS . Oqßr oyolUrJlfAetr

tf . irltferck Jb-aei^^

ZB ■ ZiM^ e-rvXorte Sanlrjlf.

Zt . ^aetJh-itct^

ZZ. \'JCooylritten,

zs. ^eynfhurjt^- ^oortr

z^ . ^oi^ellfri^\'h

ajr. "Brau-wiff Jt^Rch

z6 ■ \'Vreu.weffyfieii^it

zy ■ G-ffe Gerreis Jle^jh

z8 ■ \'Surreyelts Jte,^^

zg . iKorte .Aijtretv

30 . .MM-en. doi^

. S.-V^detvße.ech
SZ ■ S.

33 . s . £Ußied,s G^uyi
, \'Tu.t^ Marcktr
. S rVfißletvh-^rcqß-iv
jS. \'V-faMJi^n. PMT^

. s .Si:evetts Toart-
^S ■ S. Iqßg^s Jie-^j^

2g . Catnen\' Clitfß

■ ^e. ^oy Jlaach

. S. Caoiketu^uthitys
^z ■ S.JlichieL
. V-rotrnfetv kerck

■ CUerJkejh

4.5 ■ Coddeßetjh

4.6 ■ •Mirahe^Mch

, Ion, \'V^JßnJkie^h
48 • S-uflers ^iamde,
4.g . ^ofaJ^ Jhtjh
^B, ^meweliniwen\'jle.e^h

, ^ekat tivSt^hoL

. X/icker

, S . luns \'Pissen,
SS. Scha^&ßse^l,
S6 ■ Üii^ken- Jlae^h
sy Jlx^lt

s8 . JHiü& hackers ßee£li
sg . S■\'Sarhet-eiu Gi^Jhuyi
60 . V^BOchhft^Tie \'Kerckflee^
6t. . \'y^usbem^iCiL
Sz . 1>e.Vis}>rug . -f Jye-T^aech

64.. i\'B^&f Ifuy^

Ss . 3£eofhtait^e, \'XBfck

SS . Lat!^

Sy . Ceet^ßeBch

S8.. I>e-Zityt:eifihe, rlCBrch
Sg . ^e/tv Middel vrecli
yg . COt C^eUt^Jtee^^
yt,. Vleere Jlee^heiL
a. . JloutrmdrcUt
b . jintet

c . -V}^ h/ttftn,Jb-iUtr
^ ■ hasfetvßf.

e . Xt^ff JlfMlr

yz. De, Gfoen^e, Jleejiien.
yj ■ S.Aims»^ Cofofenir

yS ■ Hah^mnvs ßee^h
yS. Syons Const^ent-
yy- ^ Graotf^aol fn. Schoot
y8■:lCa.édiders Jla^i

Sa. Ion Darßetv fi^ejh
St,. \'ir &0mee.iv Zantshuys
Sz ■ S. Chittaryttsfv Gi^tiys
Sß.JjR ■:Breed£ Jlfoet-

84. JlLiffiiafis Jie^i
Sj. rM^ .Marckt

85. Ih^ß^eH-
^^^^ . Sy ■ S.Fieiters CorsJU^en

gi.. \':rei)renJlBej1i
gz • Sikrt fie.e.c.h
g^. Cuerlammefijhie^h
g4 . \'Ket^aeter Jlx^jh
gs ■lU^bßtejh
gS ■ Xati^ Im^h
gy ■ :So£itrfJhe.jU«-. hd

„.»..J^ g8 ■ SfH*u.%-eb-fle^jl)

^ ^^\' fleuch

* \' S-toit "beeren.Jle^h

u>z ■ l^a^de. \'Sa^ynen,
toj ■ S. lieiiers \'Ke.rck
t04 . Gievat^etvlm^s
^"fljwyiaBg™ . ^oeckhav^ y^i^i

^jj tog ■ y/curtr endtr

tto ■ tSant-

ujg. Sifief 3WI. \'^Bom
-U..3. {DB y>aeteins
U4., :Deetß^en,
Vnivifrfi^eyt
u£. bennen, fieejlf
.uy-S-Caisfifte*!..
itS ■ CatarynmJteech
ug . SraenenJuetßx^h
t,zo. .MeMtÉtuJicecJ)
tzi. ■ Co^ïmakei-
1,ZZ ■ hCDuy^ch^ catUjie
tZ3. Ut SCfffer jUegh
i\'Z4. &mau£
tzS\' lerußlem\'
taiaiyta^mmaxrMmJ^;^ looßeru^oonr

tag. ^aeirv fle^e^i,

ißt, \'X^hoRckßnuten.
. Stmchß^yh.

tg4., S .lorïsJIMJI\'

^rMt-welßeech
i-^S- Ceeneßeeßt

1^8. \'%iJi£.huAer ßt-^h
\\t,3g.3yB aioeciwsert;
■t^-o, .^ii^erdatns etiJ!£azf4emer Veir
14.1 •^^\'iaiidataka\'jße^^
ul-z ■ ICnetter eiv^etUße^
UI.3 of S.Sak\'Msrs hoße.
.Mey JU^ett,ße^

ufS huy

H8 . Q-etitUos ^ Thu^e^hs^ael^f
14g . S\'ïSarharen. h^ï

ten deel alree gedaen heb , als ick fprack van
de ftrecking oft wijtte defer ftadt tot het dorp
oAlhiniana cafira , oft Alphen , \'t welck om-
trent, nae \'t feggen van Antoninus in fijo Itine-
rarium oft Reysboeck, tien duyfent fchreden
is, die omtrent twee Hollantfche mijlen ma-
ken, en een goet reyfiger in min dan drie uren
gaen kan. Op dit gemelde kafteel lagh het
Legto oft Regiment van de Roomfche Over-
fte Alhmus van Alphen fijn naem heeft.
Maer fommige meenen, dat het oAlphemana
caftra, naer Alphenm Varm,cen Overfte der
Batavieren , behoorde te heeten 5 \'t welck
oock beft m.et de naem van Alphen overeen-
komt. En dit fal genoegh fijn, na ons oor-
deeljom te toonen dat het oude en vermaerde
Lugiunum Batavorum defe ftadt is.

Seker Schrijver pooght uyt de voorverhael-
outhep. ^^ andere redenen te bewijfen, datfe d\'out-
fte ftadt van Hollant is: maer men kan het fel-
ve uyt hare eygen papieren , regifters, en pri-
vilegiën niet toonen noch bewijfen 5 gelijck
Joan van Hout, eertijts Secretaris van Leyden,
felf getuyght : hoewel hy verfcheyde mael
grooten arbeyd gedaen heeft, om haer out-
heyt en oorfprong met de ftadts fchriften te
bet oonen. Hoort hem felf fpreken: "Bj wie oft
wanneer de beginfelen van Leyden fjngeleyt, en
van d\'oorfprong van haer naem, kan ick niet fe-
ker s fchnjven, dewijl ick onder de boecken en pa-
pieren defer fladt niet het allevminfte daer van ge-
vonden heb ; want ick wil niets verfekeren oft
vafi jieüenidan \'tgene dat men daer mee bewijfen
kan. Lek geloof oo^i dat men hier van V felve nooit
iets fekers fal konnen vinden ; vermits d\'eenvou-

pooghden met eenvromen en oprechten handelen
wandel haer leven te befleden, dan hare daden,
met opgepronckte redenen, hunne af kome lingen
na te laten ja de gemelde eenvoudighejt y na
mijn gevoelen, was foodanigh, dat men weynigh
heden vond die lefen en fchrij ven konden 5 en dat
meer is , dat men byna niemant anders folcks
leerde, dan die men, nae \'t gevoelen van die
tijdtjGode toewijdde oft opofferde om geeßelijek te
worden. Na dat hy dit met meer andere rede-
nen bekleet en beveftight heeft,feght hy voor-
der : Soo is dan deenvoudighejt onfer voorou-
ders , om datfe niet oft wejnigh bj gefchrift ge^
fielt hebben, de oorfaeck, dat de waerhejt van
döutfle faken en gefchkdeniffen dickmael niet te

de Maert gefchiet 5 onder wekke toren, ineen
kamer daer toe bequaem gemaeckt en geeygent,
benevens \'t groot fegel, aüe de Privilegien, brie-
ven , chartren en voornaemße flucken defer fle-
de bewaert wierden, waer van vele, geUjck
waer fchij nltjck is, verplet, en te niet gekomen
ßjn, fonder dat de felve tn hare vorige gedaente
herfielt konden werden , niet tegenflaende de
naerflighejt en vlijt by die van den gerechte
daer toe aengewent. Én een weynigh daer na
vervolght hy : Soo is \'er dan, om de gemelde re-
denen ,geen hope, om ujt de boecken,flucken oft
papieren defer flede, bj my meer dan eens geßen,
beriefen en doorlefen, iet fekers te vinden, aen-
gaende V begin oft outheyt der fladt Leyden 3 en
om daer op mijn gevoelen te openen, achte ick,
dat haer begin ouder is dan dat van de Graven j
want defe landen waren toen woefl en wejnigh
bewoont, en de dalen en laeghten wierden alle
hooge en fpringvloeden , infonderheyt als het uyt
den zjuydweflen weflen oft noordweflen florm-
de,met water bedeckt, om dat de Rhijn toen noch
by Catwijck in de z^ee liep : di&s hebben eenige
vißchers, en diergelijcke arme lieden, {die aen de
Rurgh\'Graven,\'tfy dan de Heeren van Waffe-
naer oft andere, hooft en trooflfochten, en onder

gemaeckt dan de vloed gemeenlijck
daer na hare hutten, keeten , kasjes oft huyskens
by elckander omtrent de Rurght gemaeckt y niet
aUeenom deen dander tegens de roovers,f fy ge-
buren oft vreemden, te hdpen 3 maer oock om de
macht van deRurgh-Graef en de flerckte van de
Rurght tot een fchut, heuckelaer en borflweering
te hebben : in voegen, dat de Rurgh-Graef over
de felve, als fijne Rurghfaten, allengs Rechts-
gebiedt heeft verkregen 5 doch dat daer na , als
de Graven met meerder macht de regeering van
\'tgeheele lant aennamen, V felve begrijp met be-
williging van beyde, te weten , de Graef en
Rurgh-Graef, flerck en tot een kleyn fl edeken ge-
maeckt is, en foo onder Stats rechten gekomen jy
V welck met kleyne moeyten, en halve koflen >
foo menfèyt, te doen was 3 te weten, {dewijlfè
den Rhijn en het befchut van de Rurgh aen de
noordtfljde hadden ) met het graven van eer^
graft, namelijck, het water van Steenfchuer en
Rapenburgh, ter langt e van omtrent roe-
den* Of dit waer is, enby wie oft wanneer
fulcks gefchiet is, weet de Heer, voor wie niets
verborgen is 3 niet ick, die hier in naecktelijck

den tuffchen de Graven en Rurgh-Graven van
outs geweeft is, te weten, datfe by beurten een
Schout en vier Schepenen flelden, en de boeten
gelijckelijck deelden. Dus verre de gemelde
Joan van Hout.

Leyden is vijfmael vergroot: d\'eerfte mael
in \'t jaer M c c xc r v : de tweede reyfe is ge-
fchiet,gelijck men gift, voor\'tjaer m ccc lv,
want men vind daer niets van befchreven; doch
andere feggen, dat het omtrent het jaer u ccc
xiii geweeft is : de derde is onder de heer-
fchappy, en door een privilegie van Hertogh
Aelbrecht van Beyeren, en Graef van Hoilant,
omtrent het jaer m ccc lxxxix gedaen : en
de vierde mael in \'tjaer m d c xii. Hier
door wierd fy clxxii Rhijnlantfche mor-
gens en twee hondert roeden groot, en om-
trent hondert en twee-en-veertigh morgen,
dat is meer als vijfmael foo veel als d\'oude ftadt,
grooter ; want die was, voor d\'eerfte ver-
grooting, maer xxix en een half morgen, de
ftadts graften daer in begrepen fijnde. Sedert is
fy voor weynigh jaren de vijfde mael vergroot.

Om haren ouden ftaet en nieuwen wafdom
te toonen ^ fal ick hier by voegen , dat\'er
in \'tjaer u d xv drie duyfent en feventien
kaertfteden ( geen ftadt in Hoilant had in die
tijdt foo veel) bevonden fijn 5 maer, door
Gods genadigen fegen, in \'t jaer m d c xxxviii
omtrent een-en-twintigh duyfent een hondert
en vier-en-negentigh.

Het is nu een groote, fchoone , cierlijcke,
welgeordineerde en waterrijcke ftadt, die, na
mijn oordeel, in defe deelen geen van de Hol-
lantfche fteden behoeft te wijeken,gelijck een
yder, diefe met opmercking gefien endoor-
wandelt heeft, kan getuygen. Datfe groot is
kan niemant ontkennen 5 want naeft Amfter-
dam is Leyden, door hare laetfte vergrootin-
gen,de grootfte van ditLantfchap. Datfe fchoon
en net is, be wijfen felf de ftraten, ( om nu van
de huyfen niet te fpreken , ) die, foo wel des
fomers als des winters, hier beter, ais in vele
landen het binnenfte der huyfen , gereynight
fijn. Hare cierlijckheyt en vermakelijckheyt
getuygen de menighte der welgebouwde huy-
fen , en de wijde ftraten , die hier breeder en
grooter fijn dan in andere fteden.

Datfe waterrijck is, kan men befpeuren aen
de^ menighte der graften , die in de ftadt fijn ,
en binnen de muren omtrent dertigh eylanden
maken : weicke wateren haer tot twee faken
dienftigh fijn ; d\'eerfte is , om in aller yl een
fchielijcke brant, met het behulp der naerfti-
geburgery, te konnen leffchen 5 de tweede
en voornaemfte is, dat een yder fijne goede-
ren daer door bequamelijck in alle plaetfen der
ftadt, met weynigh moeyten en koften , kan
vervoeren ; \'t Welck een byfonder gemack en
gerief is voor alle kooplieden , burgers en

Sy is fterck en welgebouwt, gelijck men
fien kan aen de poorten,muren, wallen,veften,
en andere gebouwen, daerfe tegen een aenval
der vyanden mee voorfien is ; want fy heeft

feven bolwercken, drie aen hare zuydtfijde,
en vier aen de noordtfijde 5 rontom een wijde
graft, en ftercke dicke wallen , die , in ftede
van paliffaden, op fommige plaetfen met een
dichte doorenhage omheynt fijn.

Oock fijn hier feven poorten : drie der fel-
ve fijn federt eenige jaren vernieut; foo datfe ^
meeft alle cierlijck gebouwt fijn , infonder-
heyt d\'oude Rijnsburger-poort, die door \'t laet-
fte vergrooten binnen de ftadt gekomen is,
en onlangs te voren van blaeuwen arduyn
heerlijck van de gront af opgebouwt was.

Buyten de wallen en de graft is rontom een
breede cingel, die overal met fchoone en hoo-
ge ypenboomen op \'t vermakelijckfte beplant
is , daer onder een yder fich des fomers kan
verluftigen.

nige hondert jaren gebleken is, en geen an- vrapery,
der bewijs van noode heeft, dewijl hare wa-
teren , foete lucht, en goede gelegenheyt on-
feylbare getuygen daer van fijn.

De ftadt was van outs onderfcheyden in
drie Parochiën, wat het geeftelijck rechts-ge-
biedt belangde. Nu wordt fy in x x 111 quar-
tieren oft wij eken , die fy oock Bonnen noe-
men , afgedeelt. Over yder wijck fijn door
de Magiftraet vier Bon-meefters geftek, die
forge dragen,dat het brantgereetfchap wel be-
waert en onderhouden worde; op dat het in
tijdt van noot gereet en bequaem fy om te
gebruycken. Oock wort fy in lxxvh kleyn-
der wij eken , die fy Gebuerten noemen , ge-
fmaldeek, by weicke daer na noch l x v i ge-
voeght fijn; foo dat \'er nu in alles c x l iii ge-
telt worden.

Sy heeft ftraten en ftegen , 2.4 graften straten,
en wateren die men bevaren kan, en 101 foo graften
fteene als houte bruggen. hmg^

Defe ftadt heeft oock verfcheyde privilegiën
van d\'oude Graven verkregen ; als van Graef
Floris de vijfde in\'tjaer m cc lxvi> gelijck
blijckt uyt de volgende woorden van \'t felve : \'
De burgers in Lejden en fallen geven aen my
noch aen iemanden geen caligien, trïhuyien of
onkoßenyop wat naem die mochten opgeleyt wor-
den , het en ß de caligie van het derde jaer tot het
derde, die gemeynUjckgefeyt wort Bottinge: dte
te weten niet hooger en komt als drie ponden
met vijf ftuyvers, Ift d^t id geroepen worde
tot het Hof des Key fers > ifl dat ick, oft mtjn fo-
ne, oft broeder Kiadersgeßagen worden; iß dat
ick\\ oft mijn fone, oft broeder een hujfvrouwe
trouwen; ifl ^^^ ons dochter oft ons fufler
ten houweltjck geven, fy fullen contribueren tien
Hollantfche ponden. Sj fuUen reyfen ter oorloge,
en tot mijn krijghs-tocht envanhetgantfihelant,
als die fal gebeuren, met vijfen-twintigh man-
mn, enk op hm ey^en kofl, tot datß totmy fal-

kn gekomen ßjn ; maer van die tijt af, alfo lan-
ge als d\'oorloge fal ge duren , fuüen ß wefen op
mijn eygen kofl, omtrent mijn tente elcken nacht
wakende. Ten tweeden , dat ß mogen vry lijck
reyftn door geheel mijn gebiedt y te weten, van
Hollant en Zeelant y met alle komenfihappen fon-
der tol te betalen. Hier op volgen verfcheyde
keuren en wetten voor de ftedehngen ; en by-
na op \'t eynde wort daer bygevoeght, aen-
gaende de regeering der ftadt : tVatter ge-
Jloten ende geordonneert fal wefen by de acht
* Gefworens ende den ^ Rechter , tot proßjt end.e
vervoorderinge der ßadt, V felve fal van ee-
nen iegelijck voor goet gekent , ende vaßelijck
onderhouden worden. Graef Willem de der-
de , gebynaemt de Goede , heeft de gemel-
de vryheden en wetten in \'t jaer m ccc vi ver-
nieuwt en beveftight 5 en eenige der felve, ten
beften van de ftadt, wat verandert. Joan de
tweede had hen , fes jaren te voren , de vry-
heyt van een jaermarckt, op S. Margrieten
dagh te houden,gegeven. De Keyferin Marga-
reta , Gravin van Hollant, vermeerde in\'tjaer
M ccc XLIII hare jurifdidie met twee hon-
dert roeden ; en drie jaren daer na beveftigh-
de fy het voorrecht van de vryheyt der tollen.
Keyfer Karei de vijfde heeft in \'tjaer m d xix
aen die van Leyden het recht, van felf de
Vroetfchap oft Veertigen te kiefen, vernieut;
\\ welck Hertogh Philips van Bourgondien
hen in \'t jaer m cccc x l i x voor acht jaren
verleent had , en daer na tien jaren verlangt.
De volgende Vorften hebben \'t felve van tijt
tot tijt vernieut 5 en vele andere wetten en
vryheden , te lang te verhalen , die het kiefen
van de Magiftraten en andere faken betreffen,
gegeven.

Het out Segel, dat aen een van d\'oude brie-
ven,gegeven in\'t jaer m ccc lxi v, gehécht
was, is veel anders als \'t gene dat men nu ge-
bruyckt; want daer was een man in afgebeelt,
die een fleutel en een kleyne kercke in de
rechterbant had , welcke feven mannen , op
rechterftoelen gefeten , omringden. Het om-
fchnft luyde in onfe tael : Segel der Inwoon-
deren ende Gefworens van de Gemeynte van
Leyden. De gemelde man met de fleutel ver-
toonde , buyten twijfel, S. Pieter , en het
kercksken de hooftkerck van de felve Apo-
ftel in defe ftadt.

Tot hier toe van Leyden in \'t gemeen : wy
füllen nu voortgaen tot de byfondere dingen ,
en eerft van de Burgh , om fijn outheyt, (pre-
ken. Dit is een cieraet defer ftadt, haer eer-
fte gebouw, en ouder dan fy felf, dat eerft
buyten, en daer na door het vergrooten bin-
nen de wallen gekomen is; ja men acht het
een der oudtfte Sterckten van geheel Hol-
lant : foo dat men van d\'oorfprong en \'t begin
weynigh fekerheyt uyt d\'oude hiftorien kan

bybrengen. De Schrijver van d\'oude Hollant-
fche Chronijck, en verfcheyde andere geleer-
de mannen meenen, datfe omtrent het jaer
cccc x l i x van fekere Engiftus, een Over-
fte van de Anglen en Saxen, oft, foo fommi-
ge feggen , Koning der Vriefen, gebouwt is.
Degeleerde Janus Doufa heeft oock dit gevoe-
len gehadt, gelijck uyt de volgende vaerfen
blijckt:

Men klimt op de felve langs een fteene fteyger
van 5 O trappen : op de gront van \'t bovenile
pleyn is eendicken muer van ii voeten hoogh,
en circkel-wijs in de rondte : als men binnen
aen dit muerwerck eenige trappen opgaet,
kan men niet alleen de geheele ftadt; maer
oock d\'omleggende groene velden en landou-
wen, en hare dorpen, kafteelen en heeren-huy-
fen, met overgroot vermaeck aenfchouwen.
In t opperfte binne-perck is een feer diepe
put. De opgaende fchuynsheyt van de Burgh
is rontom met allerley fruyt-boomen beplant,
\'t welck feer aengenaem in de lente te fien is.
Het gemeen gevoelen is, datfe tot een Sterckte
en befcherming van \'tlant gebout is; oock om
een toevlucht te fijn voor de grootfte heeren,
wanneer de vyanden met groote legers \'t plat-
te lant afliepen en beroofden : gelijk de Gravin
Ada, eenige dochter en erfgenaem van Graef
Diederick de fevende, als fy in \'t jaer m cc iii
voor haer oom Graef Willem vluchte , met
vele edelen fich op defe Burgh, om haer felf
te verfekeren , begaf : doch fy wierd daer in
belegert, verwonnen en gevangen , en naer
Texel gevoert, daer fy jammerlijck in de ge-
vangenis overleed. De Burgh-Graven,\'t welck
eenige eeuwen de Heeren uyt het outfte ade-
lijck geflacht van Waffenaer fijn geweeft,
hebben vele jaren rechts-gebiedt over d\'in-
woonders, foo voor als nevens de Graven van
Hollant, gehadt: maer in \'t jaer m cccc x x
fijn de burgers, door Joan van Beyeren, Graef
van Hollant en Zeelant, t\'eenemael daer van
bevrijt3want hy hen in \'t felve jaer brieven gaf,
waer in hy beloofde, dat het gemelde Burgh-
Graeffchap nooit meer aen eenige byfondere
heeren fou gegeven worden ; maer altijt met
het Graeffchap van Hollant onaffcheydelijck
vereenight blijven; \'t welck die van de ftadt als
een groote weldaet aennamen. Defe privile-
gie is in\'t jaer m cccc xxx van Vrou Jaco-
ba vernieut en beveftight.

Hier fijn drie voornaeme kercken, die men
eertijts Parochie-kercken noemde^ yan welcke %rck,

S. Pieters d\'eerfte is, daer van niets
gaende haer eerfte begin, dan \'t volgende op-
fchrift, dat Voor meer dan hondert jaren in de
fdvc piagh te hangen, te vinden is :

In\'tjaer m c xxi , des fonnendaghs naer
ons Lief-vrouwen geboorte, ( het welcke altijts
in September is) worde defe tegenwoordige kerc-
ke gewijdt in der eeren Godes, ende der Hejligen
Apoftelen S. Pieter ende S. P a v l v s, on-
der den eerweerdigen Heer ende Vader in Gode
Godebaldvs,^^\' xxivBiJfchop van Utrecht.

Het is waerfchijnhjck datfe hare tegenwoor-^
dige geftalte niet ten eerften gehadt heeft,
maer met der tijdt vergroot is ; want in feker
fchrift leeft men , dat het Choor in \'tjaer
m ccc xxxix, dat is ccxviii jaren na d\'eer-
fte inwyjing , gebouwt is. Sy is feer hoogh,
cierhjck en lucntigh , heeft vele fraye pylaren
op d\'oude wijfe gemaeckt j waer aen vele mo-
numenten oft gedenckteekens van geleerde
mannen , die hier begraven fijn , geiien wor-
den. Sy was eertijts met een hoogen toren
voorfien , die den fchippers als een baeck in
Zee diende , en in \'tjaer m d xii, als ick te
voren met de woorden van Joan van Hout
aengewefen heb , omgevallen is 5 by \'t welcke
ick niets te voegen heb, dan \'t gene dat Mar-
cus van Vaernewijck, in fijne hiftorie van
Belgis, oft Spiegel van de Nederiantfche out-
heyt, tot lof van Leyden en defen toren feght:
Leyden is de fchoonße ftadt van Hollant, ende
plach eenen hoogen torre te hebben, daer de Schip-
pers in de z^ee haer gemerck aen namen , ende
biet den Koning vander zee. Hy viel in \'tjaer
ons Heeren m d x i i , ende was geflieht inde
eere van Sint Bieter.

De tweede Prochie-kerck is aen S. Pancras
ge wijdt,en wort in \'t gemeen de Hooghlantfche-
oft kerck genoemt, om datfe op \'t hooge lant ge-
deHoog- is . want hare gront is veel hooger als

tnt die van S. Pieters-kerck : oock is \'er een out
fchrift, in \'t welck men leeft : T>e Pancraes
kercke flaende op V hooge lant. Wmncei: datfe
gebouwt is, kan ick niet feker feggen ; maer
Sit wel, datfe eertijts van hout geweeft is, en
het "Berderen Huys genaemt wierd : en ver-
moede, datfe omtrent het jaer M ccc begon-
nen is; want onfe oude Hollantfche Chronijck
feght, datfe in \'tjaer m ccc xv, des fon-
daeghs nae onfe Lieve vrouwen geboorte, als
Graef Willem de Goede regeerde, ter eeren
Godes en S. Pancras gewijdt is. Het is een
hoogh en kunftigh gebouw , foo wel binnen
als buyten, met groote vlijt en koften aen-

fevangen ; doch is door \'t gefchil der kerc-
elijcke luyden , en door het vuer der inlant-
fche burger-twiften , en andere toevallen,
tot hare voorgenomen grootte niet geko-
men: maer waerfé volbouwt,men gelooft dat-
fe alle kercken in Hollant overtreffen fou, ge-

hjck de Architeden oftBouwmeefters oordee-
len. In defe kercke is in \'tjaer m ccc l xv 1 ^
door Joan van Vaerenburgh, Biffchop van
Utrecht, een Collegie van Canonicken opge-
richt , daer over hy een Pra^pofitus, Prooft
oft Opperfte ftelde.

De derde en kleynfte Parochie-kerck is aen muwe^
de heylighfte Maeght gewijdt, en wort nu de
Vrouwe oft TVale-kerck genoemt. Van haer
begin en oorfprong is foo weynigh fekerheyt
als van de twee voorgaende : want al \\ gene
de naerftige onderfoeckers hebben konnen
vinden, is in d\'oude Chronijck van Hollant in
de xxvi divifieen xiii capittel met de vol-
gende woorden te lefen : In \'tjaer ons Heeren
M ccc LXvydes eerflen fonnendachs nae onfer
Vrouwen Hemelvaerts-dagh, wert deerfle IGr-
miffe van onfer Lieven Vrouwen ICercke binnen
Leyden gehouden. Defe kerck is by de twee
voorverhaelde niet te gelijcken 5 want fy is veel
kleynder en flechter. Sy wort van de Fran-
fche Gemeynte tot de Godtsdienft gebruyckt:
en men fiet in de felve het graf en de wapenen
van de feer vermaerde Jofephus Scaliaer.

In tjaer m d c xxxix, is door(Jornelis Eennieu-
Paets, outfte foon van M. Willem Paets, in
die tijt prefiderende Burgemeefter , d\'eerfte
fteen van een nieuwe kerck geleyt 5 welcke
achtkantigh, op dat men overal bequamelijck
fou hooren, gebouwt is.

Hier fijn oock verfcheyde kloofters geweeft, Kloojlerso
die nu tot andere faken gebruyckt worden.
Het outfte is het Convent van S. Barbara, in
\'t welck Sufteren van de derde ordre oft regel
van S. Francifcus woonden. Dit kloofter is fe-
dert d\'inlantfche oorloge tot het Princen-hof
gefchickt, daer men de grootfte Heeren huys-
veft. Oock fijn in \'t felve Vele jaren de Princen
en Princeffen , fonen en dochteren van Frede-
rick , Koning van Bohemen, en fijn gemalin
Elifabet, opgevoedt. Het Bagjnhof is een fra- j^^gijn-
ye plaetfe, daer over de veertigh huyskens in hof.
fijn, en in \'t midden een kerck, die tot een
E)uytfche Lees-plaets, en tot d\'Anatomie oft
ontleding gebruyckt wordt. Oock is in het
bovenfte deel de Bibliotheeck oft Boeck-ka-
mer van d\'Academie. By\'s Gravenfteyn oft het
Gevangenhuys hebben andere Sufteren, die
men Pieters Bagijnen noemde, miffchien na

plaets is federt tot een Tuchthuys verordent,
en wort tot de ftadts-timmerwerf gebruyckt.
S. Urfel oft elf duyfent Maeghden wierd be-
woont van "Nonnen, die de tweede regel van
S. Auc^uftijn onderhielden: een deel van \'t fel-
ve is nu het Melaets-huys. S. Michiel was be- ^^Ucts-
woont van Nonnen van de derde regel van hup.
S.Francifcus; en is nu met gemeene huyfen be-
timmert. S. Cecilien was dicht by \'t voorfeyde;
en is nu tot een Pefthuys en Dolhuys gemaeckt.

S. ingemeten, äe Graeuwe Süßeren, de Süße-
ren van (tAhcdPide , Schagen , S. Catharine, de
Witte i^onnen, de Süßeren van Romen, fijn
oock feven Vrouwen-kloofters geweeft, en
nu meeft alle te niet, en de plaetfen met huy-
fen betimmert, uytgefeyt dat van de Witte
Nonnen, \'t welck nu d\'Academie is : foo
dat \'er in alles elf Vrouwen kloofters waren ,
en maer een voor de mannen van d\'ordre van
S. Alexius, die men Celle-broeders noemde ,
weicke <ïe\'befmette fiecken moeften bedaren,
en de dooden , van de felve geftorven , begra-
ven : doch is nu het Collegie der H. Theolo-
gie 5 daer in vele jongelingen op \'s Lants ko-
ften in die wetenfchap onderwefen worden.
Behalven de voorfeyde twaelf kloofters bin-
nen , fijn buyten de ftadt, doch dicht aen de
wallen , noch fes andere, foo voor mannen als
vrouwen, geweeft ; \'t welck feker , na de
kleynheyt der plaetfe, veel is, en een klaer be-
wijs , als wy in t begin defer befchrijving ge-
feght hebben , van de fchoonheyt envrucht-
baerheyt defer landouwe.

Onder d\'andere Godshuyfen munt voorna-
melijck uyt S. Catherine Gafthuys 3 \'t welck
men gelooft, dat omtrent drie hondert jaren
out is 3 waer in meer dan hondert en veertigh
arme lieden bequame plaetfen konnen heb-
ben, om genefen en, verforght te worden, Aen
dit Huys is een fraye kerck, daer in alle fonda-
gen en feeftdagen in de Nederduytfche en
Franfche talen gepredickt wort. Oock is aen
dit gemelde Gafthuys hetPefthuys en Dolhuys
gelijck als gehecht en verbonden, om datfe
t\'famen van de felve middelen onderhouden
worden 3 waer in niet alleen de Peftfiecken en
kranckfinnigen, maer oock, als in \'t eerfte, ar-
me oude mannen en vrouwen onderhouden
en gevoedt worden. Defe huyfen worden be-
ftiert van vijf Gafthuys-meefteren en foo veel
vrouwen , die men Buyte-Faders en Moeders
noemt, én jaerlijcks van de Magiftraet geko-
ren worden. Boven \'t voorfeyde is \'er noch
S. Eltfaheths Gaßhujs, waer mee het Leproos-
huys vereenight is.
Wjeshuys, Hier is oock een cierlij ck en rijck Wecshuys,
in \'t welck fomtijts feven hondert kinderen en
meer op een tijdt geweeft fijn,die daer van alle
nootdruft voorfien worden. Oock is\'er een
Huys-fitten-huys3en een nieu Pefthuys,\'t welck
onlangs buyten de ftadt gebouwt is: en dit fal
van de gemeene Godshuyfen genoegh fijn:
want behalven de felve fijn hier vele
als men die in \'t gemeen noemt, oft vergade-
ringen van eenige arme lieden, die van een
deel der tijdelijcke behoefte , nae \'t begeeren
van de Stichters en vermeerders der felve,
Hofkens verforght worden.

oft byfon- Het eerfte en outfte is Jerufalem genoemt 5
dereGods- Jg^j-jen huyskcus, en is van Wouter Ts-

Sion heeft veertien wooningen 3 is eerft be-
gonnen door Joncker Hugo van Swieten , en
Sjn huysvrou Lujtgert van Boshuyfen in \'t jaer
M cccc lxxx. Vijf-en-twintigh jaren daer
na is door ^ijsbert Korßenfz^. en na hem in
\'tjaer m d lxvui Aoot Jan Lourensz>. en
eyndelijck door Lucas JanfL. van Waßenaer,
het inkomen vermeerdert.

S. Steven oft S. Stevens-poortje is met der-
tien kamerkens voorfien 3 en AooïWtüem van
Tetroede en (hrißine Drents fijn huysvrou, in
\'tjaer m cccc lxxxvii ingeftelt.

S.Jooflen boortje heeft oock dertien huys-
kens 3 en is door Geertrujd, weduwe van Jooß
Hendrickf^\' en hare kinderen, door haer va-
ders bevel, in \'tjaer m d i i i gefticht.

S.Jans Hof ken hc&^Qt mede uyt dertien
wooningen: heeft fijn oorfprong vanfoan Stoop
en Clara Pieters fijn huysvrou in \'tjaer m d iv;
doch fijn van M\'. Geer aer d van der Laen, Li-
centiaet in de beyde Rechten , en Rentmee-
fter van d\'Abd^ ter Lede, in\'tjaer m d lxv
vernieut, en d inkomften vermeerdert. Jonc-
ker Guißeyn van der Laen, Heer van Uyter-
buert, Arent Tngenieuwelant ^i\'^JanJarifzj. van
der Vecht, Rentmeefter, hebben \'t felve met
nieuwe giften befchoncken.

S. Annen-Hofken heeft oock dertien huys-
kens5 en is v2i\\\\WtüemWtüemfz,, ^nClementta en
Sophia fijne fufteren,in \'tjaerm d v11 ingeftelt.

Betanien oft Emaus beftaet, als de vorige,
in dertien wooningen 3 en is gefticht en begif-
tight van d\'edele Mevrou oAgatha van Alcke-
made,wcdnwe van Heer loan van ICujlenburgh^
Ridder, in\'tjaer m d lxiii.

Trijn Jacobs Aelmoes-hujskens is een verga-
dering van negen wooningen , door een vrou
van de felve naem in \'t jaer m d xcvii inge-
ftelt en befchoncken.

Jan du Latera Hof ken heeft oock negen
huyskens ; die door d\'executeurs oft uytvoer-
ders van fijn Teftamént oft uyterfte wil in
tjaer m d c xvi, gebouwt fijn.

S. Barbaren Hof ken beftaet mede in negen
wooningen, in\'t jaer m d c xyin, door
Jacob Afentfzj, Sprujt, en Beatrix Huymans
fijn huysvrou, ingeftelt.

S, Salvators Hof is voorfien met veertien
bequame huyskens, weicke in \'t jaer m d c
xxxvi, volgens d\'uyterfte wil van Heer Pau-
lus de Goede, by d\'uytvoerders van de felve ge-
fticht fijn.

Bethlehem heeft twaelf wooningen , die
door Gerrit Francken van Hoogemade in \'tjaer
M D c XXXI gebouwt fijn.

BrouckhovensHofis in \'tjaer m d c xl aen-
gevangen door den HeerM^ lacob vanBrouck-
hoven, Burgemeefter der ftadt Leyden 3 en be-
ftaet in achtien fraye huyfen, die yder van twee

perfoonen bewoont worden r dit is wel \'t heer-
ijckfte van al de voorfeyde Hofkens.

Qitharina Maertens Hofk m beftaet in twaelf
wooningen, die door de gemelde vrouwe aen
d\'armen,onderde toeficht derHuysftttenmee-
fters, gefchoncken fijn. Dit diene tot een be-
wijs van de Godtvruchtige mikheyt van d ou-
de inwoonders defer ftadt aen den armen 5 op
dat de nakomehngen hier door opgeweckt
worden om de felve daer in te volo-en.

Laet ons van de geeftelijcke tot de weerelt-
lijcke gebouwen voortgaen : onder welcke
fup.""\'^\' het Stadt\'huji oft Raet-hujs 5 want

het is een fraey heerlijck gebouw, dat voor
vijftigh jaren geheel vernieut en herbouwt is:
het heeft vier fchoone gevels, cierlijck ge-
maeckt,met pilaerkens en ander cieraet tTaem-

fevoeght, en alle van witten Ben temer-fteen
unftigh gehouwen; oock met comperte-
menten, termen en lofwercken verciert en
aen elckander gehecht. Den ingang is om-
trent in t midden en verheven gemaeckt, foo
dat men langs xxir trappen, die met ftee-
nen leenen , eenige leeuwen en \'t wapen der
ftadt verciert fijn, opkUmt. Aen de deur en
de beyde fij den van d\'ingang fijn twee fteene
beelden , te weten de Gerechtigheyt en de
Vrede. Dit gebouw is in verfcheyde plaetfen
verdeelt : beneden fijn drie vierfcharen, die
van de Univerfiteyt, van de Stadt, en van de
Baljuw van Rhijnlant, nevens het Artillery-
huys, de Vleefch-hal, en de groote en kleyne
Threforyen. In het bovendeel fijn de kame-
ren voor de Burgemeefters, Curateurs, Sche-
penen, Reken-meefters, en Wees-meefteren,
benevens de Secretarye, de Griffie , en een
groote Sael feventigh treden lang , daerjaer-
hjcks in twee vrye marckten , allerley kofte-
lijck filverwerck , kunftige fchilderyen , en
boecken te koop fijn. Achter het Stadt-
huys ftaet een cierlijcken toreri, die in t jaer
M D Lxxvii> in plaets van d\'oude, welcke
vier jaren te voren afgebrant was,gemaeckt is,
en met een treffelijck uurwerck verrijckt.

Niet wijt van \'t gemelde gebouw is het Ge-
me en-landt s\'hf4ys van Kijnlant\'-, dit is oock een
treflijcke huyftnge , die in\'tjaer m d xcvm
geheel nieu gefticht is , en met drie fchoo-
ne gevels, meeft al van Bentemer-fteen, en
met vele kamers verciert. Hier houden de
Dijckgraef en hooge Heemraden hare gewoo-
ne vergadering, wanneer fy de faken,die haer
gebiedt betreffen, afhandelen.
Doelen, ^^ Voelen fijn hier foo heerlijck als in ee-
nige ftadt van Hollant , en met bequame
fchietplaetfen,daer men het roer,kruys-, voet-
en hant-boge gebuycken kan , voorfien.
De voorfte heeft een groot huys, in \'tjaer
w D L X X x VI vernieut, in \'t welck een fraye
kamer is , in wiens glafen al de Graven van
Hollant.

Om de neering van de Draperye te vorde-
ren, fijn hier vijf Loy-hallen 5 waer van d eer-
fte de HaUe van de hooft neeringe genoemt
word , en was te voren S. Jacobs Gaft-huys:
de tweede de Baej-haHe : de derde noemt
men de Kas-halle: de vierde is dc Fufeynhalie-,
en de vijfde de Laken-haUe, hi defè plaet- en hoofi-
fen worden alle foorten van fayen , grofgrey-
nen, baeyen, Belfche lakenen , raffen , fuftey-
nen, boratten, doppen, bombafijnen, fijne la-
kenen, ftamerten, en verfcheyde andere dier-
geiijcke ftoffen gebracht; om befien , gewa-
randeert, geoordeelt, en gelooyt te worden :
waer toe de Magiftraten verfcheyde Oflicie-
ren in yder Halle geftelt hebben , die by eede
verphcht fijn hunne ampten , tot weering
van alle bedrogh, en vordering van de gemel-
de neeringen , wel te bedienen.

Ick kome tot d\'Univerßtejt, oAcademie oft ^^adems
Hooge Schole , hier door Prins Willem van
Oranje, en de Heeren Staten van Hollant en
Weft-Vrieflant ,in tjaer m d Lxxv,alsde
ftadt onlangs te voren van die fware belege-
ring verloft was, opgericht 5 op datfe daer door
weder bekomen, bloeyen en tot haer vorige
welftant geraken mocht 3 dewijl fy door oor-
logh , honger en peft, van volck ontbloot,
en tot een geringen ftaet gebracht was. De
Academie is met vele privilegiën en vryheden,
te lang om hier te verhalen,begunftight. Haer
plaetfe is in \'t kloofter daer eertijts de Witte
Nonnen woonden, in \'t aengenaemftevan de
ftadt, nevens een breede graft, wiens oever
met vele hooge lindeboomen, die des fomers
groot vermaeck geven , geboort is. In de
felve fijn vier Auditoria oft Hoor-plaetfen ;
het eerfte en benedenfte is voor de H. Theo-
logie oft Godtgeleertheyt, daer men oock dc
Lijck-Redenen doet, en de waerdigheden van
T>oäor en Magifier Artmm ontfangt. Bene-
den, nevens het voorfeyde, is het oJuditormm
Fhtlofofhicum , doch kleynder. Boven het
eerfte en van gelijcke groote is het Audito-
rium luridicum, waer in de Rechten geleert
worden. Aen de flincker fijde van d\'opgangis
het Auditorium Medicum^wsicr in men deGe-
nees-konft, en de Mathematica oft Wis-konft
leeft. De Inauguratie oft In wyjing defer Hoo-
ge Schole is den achtften Februarius in \'t ge-
melde jaer metgroote pracht gefchiet, die wy,
tot eer van defe ftadt, hier fullen byvoegen.
Na dat hier toe alle ordre geftelt was, en ee-
nige vaendelen burgeren in wapenen fijnde, ^\'ffj^:
is in S. Pieters-kerck een Predicatie en vurige
gebeden gedaen, om Godes genadigen fegen
over defe Academie te verwerven. Daer na
fijn omtrent te negen uren twee vaende-
len van d\'inwoonders, die de voortocht had-
den , eerft naer de triumfbogen gevoert, om

de Geleerde Mannen als met gewapender-
hant, tot teeken van verkregen vryheyt, die-
fe begeerden te befchermen , in d\'Academie
te brengen. Hier op volghde een overdeck-
te koets, waer op een vrouwe fat, die feer
eenvoudigh met een wit kleet verciert, en
Sacra Scnptura oft deHejüge Schrift genoemt
was; rontom haren wagen gingen Matthem,
oMarcm, Lucas tn Joannes , om de vier Eu-
angeliften te vertoonen 3 en hier mee wierd
de Theologie uytgebeeldt. Daer na quam Ju-
ftttia oft Gerechtighejt, op een eenhoren ge-
feten , cierlijck toegemaeckt, met verbonden
oogen , en in d\'een hant een bloot fwaerc, in
d\'ander een weeghfchael, omringt met vier
van de vermaertlte Juriften, Julianus, Papi-
nianus, Ulpianus enTrebonianus, alle te paer-
de ; en dus wierdt de Rechts-geleertheyt ver-
toont. Daer op volghde c::Medicina oft de
GeneeS\'konfi te paerde , met een boecxken en
eenige medicinale kruyden in de hant, die
van vier der voornaemfte Dodoren in defe
wetenfchap, als Htppocrates, Galenus, Dio-
fcoridcs en Theophraftm, mede te paerde gefe-
ten, verfeit wierd. Defe twee gemelde Vrou-
wen hadden yder aen hare fijden vier helbaer-
diers , en twee voetjongers. Na defe quam
Pallas oft Q^^merva, oock te paerde, en ge-
harnafcht, met een lancie in de rechte , en
haer fchilt, met Medufaes hooft befet, in de
flincke hant, omringt van de beroemfte Phi-
lofophen Ariftoteles en Plato , de welfpreken-
fte Orateur Cicero^ en de Prins der Latijnfche
Poëten Virgtlim ; welcke alle, gelijck de vo-
rige , te paerde faten , en van twèe voetjon-
gers en vier helbaerdiers gevolght wierden.
Toen quamen vier ftadts fpeellieden, die ha-
re kun ft ocffenden 5 en vier roeydragers, die
yder een pedelftock van wit en root, de ftadts
verwen , in de hant hadden. Daer na quam
eerft Cajparpps (oolhaes, die voor een tijdt Pro-
feflbr in de H. Theologie fou fijn , gaende
tuffchen twee trefielijcke edelmannen , als
M^ Geeraert van JVijngaerden , Raetsheer in
\'t Hof van Hollant, (byfondedijck van Prins
Willem van Oranje gefonden , om defe In-
auguratie in fijnen naem, en fijn perfoon ver-
toonende, te vereeren, en d\'aenïienlijckheyt
te vermeerderen ) cn]oncke\\: Jacob vander
T)oes, Hoogh-Heemraet van Rhijnlant, en
Raet van Sijn Excellentie. Toen volghde
M\'\'. Diederick vander Nieuborgh , Licentiaet
in de beyde Rechten , en Raet in \'t Hof van
Hollant, die aengenomen had eenige leffen
in de Rechten te doen , verfek aen fijn rechte
fijde met ^oncketjoan vander T)oes, Heer
te Noortwijck , &c. en aen de flincker met
den Heer en M\'". Artm van Brederode, oock
Raet in \'t Hof van Hollant. Daer na quamen
al de vordere Heeren, als Jooß de Alentjn ,

tuffchen Aert van T>uyvenvoorde en Foji.
van Brouckhoven : Pieter van ForeßMedicijn
der ftadt Delft,verfeit met IVillem van Heems-
kerck en T>irck van Montfort, beyde Burger-
meefteren defer ftadt: Laurensvan Oorfchot,
Dodor in de voorfeyde wetenfchap, tuffchen
Willem van I^oo en Cornelis van Barrevelt:
Geeraert de Bont, die eenige leffen in de Ma-
thematica fou doen , verfek met Cornelis van
Torenvliet en Pieter Henrickfz^. Wajfenaer :
M^ Cornelis de Groot, die in de Philofophie
fou onder wij fen , hebbende aen fijne fijden
Pieter Oom Pieterfz^- en Pieter Jorijz^. mede ,
als de vorige, Schepenen defer ftadt. Toen
quamen d\'overige HeerenRegeerders vanLey-
den, en verfcheyde andere aenfienhjcke He-
den en Liefhebbers van allerley wetenfchap-
pen. Dit heerlijck gefelfchap wierdt beflo-
ten van twee vaendelen burgers, hi \'t Rapen-
burgh (foo noemt men de graft, die voorby
d\'Academie loopt) was een trefFelijck fchip ,
met roode en witte lakenen bekleet, en met
tapijten overdeckt , waer aen een lauwer-
kroon, met Oranje-appelen verciert, gehecht
was 5 hier onder fat Apollo en de negen Mu-
fen,alle geeftigh op d\'oude wijfe verciert;welc-
ke met een luyt en andere inftrumenten , ne-
vens d\'aengenaemfte ftemmen, feer lieffelijck
fpeelden en fongen. Als dit fchip aen d\'Uni-
verfiteyt quam , traden Apollo en de Mufen
te lande, daer fy de voornoemde Heeren om-
helfden,kuften,en met eenige Latijnfche veer-
fen verwelkomden. Toen ging al\'t gefelfchap
in d\'Acaciemie , die met tapijten , lakenen ,
opfchriften en wapenen geeftigh verciert was,
daer de gemelde Caf^arus Coolhaes d\'eerfte
Oratie, tot lof van de H. Theologie , deê.
Daer na gingen al de Heeren inde felve ordre
naer \'t huys van de Eker van Naeltwijck,
daer de Magiftraet een heedijcke maeltijt
bereyt had, die met het geluyt van allerley
fnarenfpel vereert wierd : lbo dat dit werck
met alle blijfchap , afichieten van grof ge-
fchut , musketten , piftolen , aenfteeken ^an
vuerwercken ^ \'t werpen van fufeen en vuer-
pijlen, en andere teekenen van vreughde,
eyndighde. D\'eerfte Heeren Curateurs de- curatet^-
fer Hooge Schok waten Joannes Doufa, Heer
van Noortwijck5 en Gerardus van Hoogeveen,
Raet en Penfionaris defer ftadt. De tegen-
woordige fijn de Heeren Amelius vander
Bouckhorß, Heer van Wimmenum 5 Gerar-
dus Schaep , Oudt-Burgermeefter der ftadt
Amfterdam ; Cornelius van Beveren, Ridder,
Heer van Strevels-hoeck en Weft-Yfelmon-
de , en Oudt-Burgemeefter van Dordrecht;
en de Heeren Burgemeefteren van Leyden,die
de vierde in dit Collegie fijn. De eei^eKeäor
Magmßcus was D. Petrejus Tiara ; die van
\'t jaer M D c L I is D. Jacobus Golms. ffs

Opfchrift In \'tjaer m d c xvi fijn eenige lees-plaet-
in d\'Aca- fen in d\'Academie fchielijck door \'t vuer be-
ernte, fchadiglit j gelijck het volgende opfchrift, dat
in \'t Latijn boven d\'ingaiig van het Audito-
num Tloeologkum , in een fteen uytgehou-
wen 5 en dus vertaelt is, te kennen geeft:
Tot ge dacht enü der nakomelingen. *Dtt huys,
\'t welck de Curateurs van dAcademie en de
^urgemeeßers defer flede, in\'t jaer m d lxxxi,
geeygent hebben tot dopenbare lejfen, tot de
ware wijsheyt, en tot de vrye oefeningen der
onder wijfende en leerende, en tot vergelding
van deught, na dat het gewelt der vlamme,
den xi November in \'tjaer m d c xv i fnel-
üjck opgerefen , het dack , de balcken, floelen en \'
onderbancken leelijck had vernielt, is het felve,
door ordre van de Hooghmogende Ffeeren Sta-
ten van Hoilant en JV^-Vrießant,op defe wij-
fe heerlijck vernieut fjnde , tot d\'openbare lee-
ringen der Goddelijcke en weereltlijcke ßaken
verordent, als oAdriaen van Matenes , Heer
in Matenes, Opmeer , ^c. en Cornelis vander
Mij Ie, Heer in Mijle, T>ubbeldam, ^c. Cura-
teurs van d Academie waren.
Kritythof Tot deHooge Schole behoort de Kruythof,
\' die infonderheyt dienftigh is voor de Studen-
ten in de Medicijne , en feer vermakelijck
met allerley vreemde boomen en kruyden be-
klant. By defen Hof fijn groote galeryen ge-
3ou\\vt, daer men des winters de kruyden in-
brengt , welckers natuerlijcke warmte met
vuer te maken onderhouden wordt. Insgelijks
K^nnto- de (èAnatomie, hoewel die op \'t Bagijnhof is,
als ick te voren gefeyt heb 3 in weicke foo ve-
le vreemde dingen te fien fijn , dat niemant
dan een Argus die fou konnen tellen 5 als ee-
nige Mumien en doode lichamen der voor-
naemfte Egyptenaers, oude afgoden , vreem-
de kleedingen van vergelegen volckeren, ver-
fcheyde foorten van gedierten , die in China,
Egypten , America en elders leven : oock
wonderlijcke ontledingen, eenige ongemeene
wapenen, en andere ontellijcke dingen, die
\'t geficht van de Liefhebbers daer meer kon-
nen vermaken, dan hier fijn oogen en ooren.

De "Bibliotheeck is oock een aenhang van
de Hooge Schole 3 die met alledey boecken
theeck oft in alle wetenfchappen , foo gedruckt als ge-
Boeck-U- ^ rijckelijck voorfien is. Prins

lem van Oraiije befchonck^ de felve , tot een
begin, met een Koninglijcke Bybel in fes ta-
len , en een Joodfchen Talmud. Onder an-
dere dingen wort oock getoont de heerlijc-
ke gift van de groote Jofephus Scaliger, eer-
tijts het cieraet defer Academie , weicke be-
ftaet in meer dan twee hondert Manufcripta
oft gefchreve en gedruckte boecken , in de
Grieckfche, Hebreeufche, Chaldeeufche, Sy-
rifche , Arabifche, Ethiopifche , Perfifche,
Armenifche, Ruflifche, en Latijnfche talen.

Naeft de felve worden d\'Arabifche , Samari-
taenfche en andere boecken bewaert, die Ja-
^•ötey Gö//W,tegenwoordighProfeftbr in d\'O-
rientaelfche talen, uyt d\'Oofterfche landen
gebracht heeft. De geleerde Daniel Heynßus
is nu Bibliothecarius , oft Opfiender van de
felve, en Secretaris van d\'Academie,van wiens
lof, om dat hy noch leeft, ick nu niets feg-
gen fal 3 weicke voor eenige jaren een Catalo-
gus oft Regifter van al de boecken, die hier
te lefen fijn , uytgegeven heeft.

In \'t jaer m d x c i i hebben de Heeren ^^^
Staten van Hoilant een Collegie voor deTheo- jsieer-
loganten gefticht, en met goede wetten en duytfihe,
inkomften voorfien, om xxx i Studenten te
onderhouden , welckers getal namaels byna
verdubbelt is. De eerfte Regent van dit Col-
legie was D\'Joannes Cuchlinus.

Volgens dit loflijck voorbeelt hebben ee-
nige Franfche kooplieden in \'t jaer m d c v ^^^
een tweede vergadering, dat men \'t Franfche fihe col-
Collegie noemt, opgericht 3 in \'t welck oock
eenige Studenten in de Godtgeleertheyt, ten
dienft van de Franfche Gemeynten, onderwe-
fen en verforght worden. De eerfte Regent
is ^Daniel Colonius geweeft.

Niemant verwondere fich, dat wy in \'t be-
fchrij ven der ilniverfiteyt oft Hooge Schole >
en hare aenhangfelen wat wijtloopigh ge-
weeft fijn, dewijlfe is een der voornaemfte
cieradenvan de Republijck der vereenighde
Nederlanden in \'t gemeen , en van Hoilant,
doch meeft defer S^tadt, in \'t byfonder, die
daer door in de gantfche weerelt vermaert is,
en het Batavifche Athenen , PalJad/fche Ley- Eemt^-
den, Q^^fCoeder der Wijsheyt en Geleertheyt, men.
en Voedtßer der vermaerde mannen genoemt
wort.

Laet ons van d\'Academie en haer toebe-
hooren tot de geleerde lieden , die uyt defe
ftadt gefproten fijn, (want wat voeght beter
by eickander ?) voortgaen : dewijl fy van ^
outs niet on vruchtbaer van fraye verftanden
is geweeft, gelijck blijckt aen

Philippus de Leydis, een treffelijck geleert
man , en een der uytftekenfte van fijn tijdt 5 Geleerde
\'t welck fijn boeck T)e (ura Reipub. ^ forte
Principantmm, dat in \'tjaer m d xvi ge-
druckt , en niet te bekomen, maer nu onder
de perffe is, genoeghfaem gêtuyght 3 waer in
vele aenmerckelijcke faken,d\'oude regeering
van Hoilant en Zeelant betreffende , als Box-
hornius in fijn vermeerderingen van Reygers-
bergens Chronijck feght, verhaelt worden.
Hy was Raetsheer van Hertogh Willem van
Beyeren , Graef van Hoilant, de vijfde van
die naem,en daer navan fijn broeder Hertogh
Aelbrecht3 oock is hyVicarius van de BifFchop
vanLItrecht geweeft, en heeft verfcheyde an-
dere aenfienlijcke ampten bedient. Hy had

een treffelijcke Bibliotheeck, die, om haer \'t welck hy^met al tgene dat daer in gedenck-
fchoonheyt, Salomom tempel genoemt wierd, waerdigh is, befchreven heeFt, als Chriftia-
opgericht, voor de gene, die daer door be- nus Adrichomius in fijn befchrijving van Pa-
geerden hare ftudien te vorderen 5 maer fy is, leftina getuyght.

door d achteloosheyt van fommige, te niet Cornelius Verheyden is een Dodor in de
geraeckt. Men gelooft dat hy omtrent het Medicine geweeft , en heeft die vele jaren te
jaer m ccc lxxx overleden, en in de Hoogh- Delft geoeftent : dat hy geléeit was, is in de
lantfche kerck begraven is. veerfen van Harmannus Schinckelius ( die

Engelbert US Lejdenßs wort een Poëet en hy maeckte drie uren voor fijn onthoofden,
.Grammaticus van Gerardus Noviomagus, in t welck hy om de Godsdienft leed) genoegh-
fijnRegifter der geleerde mannen van Neder- faem te befpeuren.

lant, genoemt 5 en heeft omtrent het jaer Gerardus Tuningius heeft, door fijn onge-
M cccc LXXX gebloeyt. meen verftant, deLatijnfche tael in fes mae»-

Joannes GerbrandusLejdenßs is Prioor van den geleert; eli,met een byfondere geluckige
hetCarmeliten oft Vrouwenbroeders-kloofter voorfpoet,in drie oft vier jaren de geheele loop
te Haerlem geweeft 3 en heeft een grooten fijner ftudien, daer hy een volmaeckte kennis
naem verkregen door fij n Chronij ck van Hol- van verfcheyde vreemde talen byvoeghde,vol-
lant, Zeelant en Weft-Vrieflant, en van het bracht. Hy heeft Profeflbr in de Rechten in
Sticht en de Biflchoppen van Utrecht, waer defe Academie geweeft 3 en is door de Heeren
mede hy,gelijck hy felf in de voorreden feght. Staten en Curatoren naer Vranckrijck gefon-
tien jaren beefigh geweeft is. Joannes Trithe- den, om foßphus Scaliger, met des Koning»
mius, Abt van Spanheym , die in fijn tijdt beheven, te bewegen , dat hy naer Hollant,
leefde, fpreeckt loffelijck van hem, en dat hy om d eere der Vniverfiteyt te fijn, fou komen,
oock Autheur is van een hiftorie van fijn or- Tuningiusis in Brabant, daer hy om fijn yrien-
dre. Hy is in tjaer m d iv te Haerlem in den te groeten gereyft was , op een koetswa-
fijn kloofter geftorven en begraven. gen fittende, in\'t jaer m d c x onverwacht

Nicolaus Leontius oft van Leeuw en is oock overleden, Xlvi jaren out fijnde,en in S. Ka-
een Grammaticus oft Letter-konftenaer ge- tarine kerck te BrufTel begraven, daer hem
weeft,die mede van de gemelde Gerardus No- fijn broeder een gedenckteken en graffchrift
viomagus gedacht wort. geftelt heeft.

fetrus "Blommevenna, een geleert Theolo- JoannesBanchemius is in \'tjaer m d x l ge-
gant, was Prioor van \'t Carthuyfers klpófter te boren 3 en, als hy fijne ftudien in de Rechten
Keuien,enVifitatoroftBeforger van al de kloo- voleynt had , en de felve oeffende, tot Raets-
fteren fijner ordre omtrent de Rhijh gelegen, heer in den Hoogen Raet gekoren, van welc-
Het Regifter fijner fchriften is by Valerius An- ke hy daer na Prefident geweeft is. Hy heeft
dreas in fijnNederlantfcheBibHotheéck te vin- door fijn treflFelijck verftant verfcheyde forge-
den. Men feght dat hy, lxx jaren out fijnde, lijcke twiften geflecht, felf tuffchen de Magi-
in \'tjaer m d xxxvi overieden is. ftraet van Leyden en de Senaetvan d\'Acade-
Joannes Franconius Leydius heeft omtrent mie, over de welcke hy oock Curateur geftelt
het jaer m d xvi gebloeyt. Dat hy een geleert wierd. hi \'t kort, \'t was een man, waer in een
man was, blijckt uyt de Voorreden , die hy deftigheyt fonder hoovaerdy , en een ftreng-
voor de wercken van de gemelde Philippus heyt fonder wreetheyt uytblonck3 met een ge-
de Leydis, door hem uytgegeven, gemaeckt moet dat niets dan billickheyt en gerechtig-
heeft. heyt begeerde : foo dat hy onwinbaer fcheen
Cornelius Petrus Lejdenßs is door fijn fchrif- tegen alle veranderlijcke faken , uytgefeyt te-
ten in de Medicine, infonderheyt van de ken- gen de Doot, die fijn fterflijckheyt, maer tot
nisderkruyden,bekcnt3 want fijne wercken fijn groot voordeel, in \'tjaer m d c i ver-
fijn in \\ jaer m d xxxiii in \'t hcht gekomen, meefterde.

Petrus cMarnef is eerft Repher-Cano- Guilielmus Coddms was een goet Theo-
iiick te Cyfoin , daer na Generael van d\'ordre logant , en feer ervaren in de Grieckfche
der Carthuyfers geweeft, welckers kleet hy en Hebreeufche talen , infonderheyt de laet-
aengenomen had 3 gelijck Joannes Buzelinus fte, waer in hy Profeffor geweeft is. hi \'t jaer
in fijn eerfte boeck van Wals-Vlaenderen, m d c xvi was hy Redor Magnificus defer
daer hy fijn lof niet vergeet, getuyght: hy is Academie.

Arnoldus de Leydis was Abt van ß. Paulus terwijl defe ftadt belegert was, geboren 3 en
Abdye t Utrecht 3 en heeft in \'t jaer ^ cccc xxi heeft foo naerftigh in de Rechten geftudeert,
fijn leven met de doot verwiffelt. dat hy te Douay tot Licentiaet,daer na te Ley-

Joannes Gerardus Leydenßs is in \'t jaer den Doólor, en eyndelijck ProfefiTor in die
m o x l i v naer het heyligh lant gereyft, wetenfchap is gemaeckt: hy is oock Redor

Reynerm Ronüm , foon van Gerardus
Bontiusy is, gelijck fijn vader, ProfefTor in de
Medicine, en eerft DocSlor van Prins Henrick
Frederick van NafTou geweeft : heeft oock
byfondere gunften van Prins Maurits geno-
ten , en twee jaren met groote lof het Opper-
Redorichap defer Academie bedient: en is
in\'t jaer m d c xxiii geftorven.

IViIIebrordus Sneüius is hier in \'tjaer m d c
xiii tot ProfefTor in de Mathematica, in fijn
vader Rudolphus plaetfe, gekoren j en is in
\'tjaer m d c xxvi overleden, en in S. Pie-
ters kerck begraven.

Adrianus Falcohurgius oft van Valckenhurgh
is in \'t jaer M D c xxiv tot ProfefTor in de Chi-
rurgie en Anatomie geftelt; welk ampt hy vele
jaren met groote naerftigheyt bedient heeft.

Van de beroemfte Schilders en Kunftenaers,
als Lucas van Leyden, oAertjen van Leyden,
van Veen, en andere, fal ick nu, om de kleyn-
heyt van de plaets, niet fpreken; want men
kan Karei van Mander in fijn Schilderboeck

Maer Leyden verwerft een hooger eer, waer
in fy geen weerga heeft onder al de Hollant-
fche \'fteden , namelijck , dat binnen hare
muren een Koning geboren is. Defe was
Willem de Tweede, Graef van Hol-
lant en Zeelant, welcke in \'t jaer m c c xx ii
op des Graven Huys oft kafteel,dat nu \'t Huys
vanLockhorft genoemt wort, ter weerelt ge-
komen is. Hy was een foon van Graef Floris
de vierde, en van Machtelt, dochter van den
Hertogh van Lotteringen en Brabant; en is in
S. Pieters-kerck, met groote pracht,gedoopt;
waerom hy in de felve een kunftigh hoogh
akaer, die door d\'inlantfche beroerten vernielt
is, gefchoncken heeft. Hy trouwde EHfabeth,
dochter van Otto , Hertogh vanBrunfwijck;
en is in \'tjaer m cc xlvii tot Roomfch
Koning verkoren : daer op hy naer Aken ver-
trock , dat hy belegerde en won ; en wierd in
de felve ftadt van de Keurvorften ( andere
feggen van des Paus Legaet) gekroont.^ Die
begeerigh is fijne daden te weten, lefe d\'oude
Hiftoryfchrijvers, en onder de nieuwe de ge-
leerde Petrus Scriverius. Ick ftl alleen hier
byvoegen , dat hy was een fchoon Prins ,
wit van aenficht, fwart vah hair, en aenge-
naem van lichaem en wefen ; oock ftout van
harten , wijs van finnen , vroom van Ridder-
fchap, redelijck vanondervinden,lieflijck van
feden, mik, rechtvaerdigh, en een vyant van
alle valsheyt. Maer defe treffelijcke Vorft is in
tjaer m cc LV,nadat hy met veel voorfpoet en
verwinningen over vele fij ner vyanden begun-
ftio-c was,van fijn wederfpannigeVriefen op t ys
jammerlijck gedoot,en heymelijck begraven.

Graef F t öris de Vyfde, fijn foon,
is hier oock, en in \'t felve huys, nae \'t eemeen ^

ders affterven,geboren. Soo haeft hy verftant
en kracht begon te krijgen , pooghde hy fijn
Vaders doot te wreken , en fijn overblijffelen
uyt Vrieflant te halen; \'t welck hy door dap-
perheyt en kloeckmoedigheyt verkreegh:
want hy bedwong en verwon de Vriefen , die ßn da-
hem de grafftede fijns vaders toonden ; dies den,
liet hy fijn gebeente naer Middelburgh bren-
gen , en daer in de Abdye heerlijck begraven.
Na dat hy daer na verfcheyde vyanden ver-
wonnen had, vele Sterckten gebouwt, den
Adel in toom gehouden,de Gemeente gekoe-
ftert, en fich overal een grootmoedigh Prins
betoont , hebben vele Edelen , uyt bitteren
haet, (om dat hy hen te weynigb,en de bur-
gers en boeren te veel achte , foo fy feyden;
want het verkrachten van Vellens huysvrou
wort by de Geleertfte onfer eeuwe voor een
verfiering en beufeling gehouden) een famen-
fweering tegen hem gemaeckt ; waer uyt
fproot, datfe hem gevangen naer \'t Huys te
Muyden brachten: maer als de Kennemers en
Waterlanders tot ontfet quamen, brachten fy
hem van \'t Slot af; waer op de Naerders oock
hun Lantsheer te hulp quamen , en hen ont-
moeten ; dies Velfen de Graef met x x 11 won- doot,
den in \'tjaer m cc xcvi van \'t leven beroofde;
doch tot fijn eygen en al der vloeck ver wan-
ten verderf, die meeft alle ftrengelijck geftraft
fijn. Graef Floris was een ftrijtbaer,eergierigh ac/ t^ge-
en grootmoedigh Prins, van tamelijcke lang- daente^
te, kloeck en fterck van krachten , fchoon JJ^ "
van aenficht, welfprekend , milt, populaer
oft gemeenfaem, en een hanthaver van \'t hey-
ligh Recht. Men feght oock, dat hy een goet
Muficus oft Zangkunftenaer geweeft is ; en
feer genegen tot jagen en vliegen,het bouwen
van heerlijcke huyfen , en alle Ridderhjcke
oeffeningen. Hy had tot gemalin Vrou Bea-
trix, dochter van Gwye oft Guido , Graef en erfgc-
van Vlaenderen, daer hy vele kinderen by
kreegh, die alle jong ftorven, uytgefeyt Joan
d\'eerfte , die na hem Graef was, en weynigh
jaren na fijn doot fonder lijfs-erven overleed;
waer door \'tmannelijck geflacht van d\'eerfte
Hollantfche ftam ontbrack , en dit Graef-
fchap aen \'t Huys der Graven yan Henegou-
wen quam.

Schout oft Opper-Officier en acht Schepenen
beftiert, die macht hadden, om keuren en
wetten, tot nut van d\'inwoonderen , te ma-
ken ; gelijck blijckt uyt een privilegie van de
gemelde Floris de vijfde in\'tjaer m cc lxvi
gegeven , daer in men de volgende woorden
leeft : PFatt er gefloten en geordonneert fal tv e-
fen by de acht Gefworens ende den Richter, tot

■profijt ende hevorderinge der Stadt, fehe fal
van eenen iegelijck voor goet gekent, ende vaße-
üjck onderhouden voerden. Maer nu is den
Schout, gelijck in meeft alle Hollantfche fte-
den, aenklager, eyfcheren uytvoerder van
alle criminele vonniüen,en doet recht,volgens
vonnis van de Heeren Schepenen , uyt den
name en van wegen de Graeflijckheyt van
Hoilant. Oock is hy Promotor oft Ojfficier
■der Academie. Dit aenfienlijck ampt is altijt-
durend , en wort felden dan met het leven af-
geleyt ; en nu bekleet van

M^ Geeraert van Hoogeveen,
Wanneer defe bediening open ftaet,kiefen de
Heeren van de groote Vroetfchap drie bequa-
me perfoonen , uyt weicke doot de Ed. Gr.
Mog. Heeren Staten van Hoilant enWeft-
Vrieftant een verkoren wert, die in handen
van de Heeren van de Rekenkamer der Graef-
lij ckheyts domeynen den eedt doet.

De burgerlij cke beftiering beftaet by vier
Burgemeefteren , die jaerlijcKs op S. Marren
gekoren worden, als blijckt uyt het voorrecht
van Hertogh Philips van Bourgondien, in
tjaer m cccc xxxiv gegeven , daer in
men leeft : Item fal men alle j air op Sinte Mar-
tij m avont bj onfin SchoutyGerechte endeVroet-
fcip , onfer flede van Lejden , in der tijdt we-
fende , aldaer kiefen vier Purgermeeßeren, na
ujtwijfen onferßede oude hantveße. Men kiGii
jaerlijcks drie nieuwe , en een uyt de regee-
rende, die met de nieugekorene een jaer re-
geert. Haer ampt is hier alle de ftadts privile-
giën en goederen te bewaren, en tot gemeene
nut te beftieren: fy fijn Ambachts-heeren van
Leyderdorp, Soeterwoude en Oeftgeeft : heb-
ben oock macht om de ftadt met koren en
wapenen tegen alle noot te voorfien : fy fijn
mede Dekens van de Schuttery j en helpen ,
nevens de Heeren Curateuren, als \'t vierde
lidt in dat Collegie, d\'Academie , en het Ne-
derduytfche en Franfche Collegie regeeren.
Dit ampt wort nu, federt S. Marten van \'tjaer
M i) c L I , bedient by de Heeren
üMourijn vander oAa,
M^ JViUem Paets,
M^ Symon van Baersdorp ,

Fojt van Zijp.
Hier fijn acht Schepenen, tegen de ge-
woonte van andere fteden , die in \'t gemeen
feven oft negen hebben 3 welcke,als gefeyt is,
op \'t vermanen en eyfchen van de Schout,
vonnis wijfen in alle criminele en civile faken.
Sy worden jaerlijcks op S. Jacobs-dagh geko-
ren: federt de gemelde dagh in \'tjaer m d c li
wort dit ampt bedient by de Heeren
Daniel van Alphen,
T>irck van JValbeecq,
Jacob vanden Bergh,
Cornelis Blocq >

Joan van Leeuwen,
. oAnthonis van Deyningen ,
Joan van o^arcken,
Wilhelm Hafms.
In fware faken, die \'t geheele lichaem der
ftadt betreffen , doen de Burgemeefteren de
Vroetfchap en Veertigen vergaderen, om die
met de meefte ftemmen af te handelen. De Vroet-
Vroetfchap beftaet nu uyt de Heeren ß^^\'p-

Mr. Clement van Baersdorp,
Kohrecht van Roffum,
Joan vander Marfche ,
M\'\'. Niclaes vander Meer ,

Paulus van Swanenburgh,
M\'. Wilhelmus Goes,
Pieter Warmont,
Cornelis van Leeus-velt.
De Veertigen, gelijck m,en die noemt, fijn
met de gemelde Vroetfchap, Raden der ftadtj^J^^ ^
welckc waerdigheyt nu befitten de Heeren
oArent vanden Bofch,
Pieter van Bronsdorp,
(ornelis van oAchthoven,
Q:Matthijs van ThoU,
Joan van Walwijck,
Willem van Zanen y
Pieter van Griecken,
^:3tCarcus van Walwijck,
Pieter van\'Buyte-veß y
Herman Schuyl,
Hendrick de Munt,
Qj^yringh Moy,
M»". Rippert van Groenendijck,
Johan Elemm, Med. Do6b.
Wilhelm van LCerchem,
Gerrit van Boshuyfin,
loan van Staveren,
M^. Henricus van Wdlegen.
De Threforier wort jaerlijcks uyt d\'afgaende ^^ .
Burgemeefteren verkoren, en is nu de Heer rie7!&c.

Cornelis van "Buyte-veß.
De Penfionarilfen fijn tegenwoordigh
M". Johan van WeveUchoven, en
y[\\ Joachimus van WeveUchoven.
Hier fijn oock twee Secretariften oft Geheym-
fchrij vers, en een Griffier j weicke ampten nu
bedient worden door

M^ Geeraert van Hoogeveen,
M»-. Wilhelmus van JÖrchem, en
M^ Geeraert van Alphen.
Leyden heeft vele oorloghs-rampen gele- ongevaU
den 3 want in de Burger-twiften tuftchen de
Hoeckfche en Cabeljaufche partyen is fy ver-
fcheyde mael ingenomen, en vol onruft ge-,
weeft 5 dewijl nu de Hoeckfche, en dan de
Cabeljaufche d\'overhant hadden, die d\'een
d\'ander uyt de ftadt dreven,en aen lijf en goet
befchadighden 3 \'t welck men wijtloopigh in
de hiftorien lefen kan. Doch fy is boven al
vermaert geworden door de laetfte ftrenge

belegering 5 diefe in\'t jaer m d lxxiv van
de Spaenfchen geleden heeft, en de wonder-
lijcke verloffing van de felve. Dies fullen wy,
tot eere defer ftadt, een weynigh daer van
fpreken. Na dat het krijghsvolck van de Ko-
ning van Spanje eerft omtrent x x i v weken
voor Leyden gelegen had, om die te benaeu-
wen en te dwingen , lijn fy den xxi Martins
in t gemelde jaer afgetrocken , om des Prin-
cen leger onder Graef Lodewijck van Naftou
t ontmoeten en te flaen. Hier door fchepten
die van Leyden een weynigh adem 5 maer
het duerde niet lang : want den xxvi Mey
in \'t voorfeyde jaer, omtrent negen weken na
haer aftrecken,is den Overften Baldeus weder
en her- ^^ Leyderdorp gekomen, om \'t voorfeyde be-
vatword. legh te hervatten , \'t welck met lxi i ftercke
fchanflen gefchiede. Sy meynden met hey-
melijck verftant van binnen , doch eerft met
de hulp der uytgewekene burgers , die aen de
inwoonders fchreven , met foete woorden de
ftedehngen tot overgeven te bewegen 3 doch
die van Leyden gaven geen andere dan de
volgende antwoorde:

*Den vooglaer, op he driegen uyt,
T>e vogel lockt met fiet gefint,
In de maent Julius befloot de Magiftraet pa-
piere-gelt te flaen van x x v 111 en x i v ftuy- geit.
vers 3 op \'t eerfte en grootfte ftont,rontom een
Leeuw, (die een lans met een boet daer op,
als een teeken van vryheyt, tuffchen fijn poo-
ten hiel,) H^zc Lihertatis ergo, dat is, dit om
der Vrjhejt wtüe: aen d ander fijde ftont om
de rant, Godt behoede Leyden, en daer onder
de volgende letteren, N.Ö.V.L.S.G.LP.A.C.
welcke beteekenen , Nummus OhfeffiA Vrbis
Lugdunenfiis Sub Gubernatione lüufiri^imi Prin-
cïpis oAuriaci Cufiis , dat is, Tenning, gefia-
gen by de belegerde fiadt Ley de, onder V befiier
des Voorluehtighfien Prince van Oranje. De
kleynfte had dit omfchrift, Pugno pro Patria^
dat is , Ick vecht voor V Vaderlant, Maer ick
fal, tot meerder genoegen van de Lefer,en om
de feltfaemheyt der fake , de beelden felf der
papiere penningen hier by voegen:

Creole el- Ondertuflchen minderden de eetwaren, en
lende. y^f^j. moedt en eendracht 3 terwijl \\ gebreck
van nootdruft, de fterfte, en byna alle ramp
Vermeerde : want de ftadt wierd met de drie
hooftplagen, oorlogh, peft en honger, en an-
dere ellenden, jammerlijck befocht. De Prins
en Staten pooghden haer met het doorfteken
van verfcheyde dijcken t\'ontfetten : doch dit
middel wierd niet alleen by de Spaenfchen ,
maer oock by vele vryheytdievende Hollan-
ders befpot3 ja fommige van de belegerde felf
konden hen niet onthouden van hunne mede-
Schimp- burgers te befchimpen, en feyden : De GePis--
rede. moghten nu op den toren gaen, en de Mafie

te gemoet fiien , hoe Jy haer water , tot hun ont-
fiet , (^uam aenvoeren. Het wierd evenwel,
met hulp der Zeelanders, onder \'t beleyt van
de Admiralen Louys Boyfot en Adriaen Wil-
lemfz. in \'t werck geftelt 3 doch geluckte ten
eerften niet, dewijl de wint niet dienftigh was,
om \'t water op te jagen 3 op dat de fchepen ,
die hen alle nootdruft aenbrachten , vloten
mochten.Terwijl groeyde de honger en vrees,
en daer door d oneenigheyt foodanigh , dat
fommige inwoonders de Burgemeefter Pieter
(iAdriaenfiz^, vander Werve, met klagende en
dreygende woorden , toc verdragh met de

Spaenfchen pooghden te bewegen ; daer op
die grootmoedige man , een recht voorbeelt
van edele dapperheyt en fpiegel aller Re-
genten ,.(als hem de Heer Ridder P. C. Hooft ,
noemt) dit gedenck waerdigh antwoort gaf: \'
Ick, lieve Mede-burgers, heb eenen eedt gedaen,
en vertrou den Gever aller goede ^ laven toe, dat /•• ^ ,
hjmy fiantvafiighejt verkenen fial, om de fiel- ZorT"
ve waerdighlijck te betrachten. Ick weet dat
ick eens fierven moet 5 en\'t is my even veel, als
het fioo wefien moet, of het door uwe , oft des
vyants handen Jy : want ick trooft my met de
gerechtigheyt mijner fake. Derhalven ,ßo ghy
met mijn doot beholpen fijt,fiaet uw handen aen
dit lichaem, fiiijt het aen ftucken, en deeltfie om y
fioo wijt als die ftreeken mogen. Ick ben \'s ge-
trooft. Welcke redenen , die een vaderlijcke
genegenheyt, een verftaelde trouw , en een
ruftigheyt en verdraeghfaemheyt vertoonden,
bequaem waren om de Vreefe en \'tOngedult
felf ftont en lijtfaem te maken 5 en de burgers
foo aen \'t hart troffen , datfe , in hun gemoet
overtuyght en van fchaemte verwonnen, fon-
der fpreken deurgingen. Het voortreden der
Overheyt heeft een wonder krach tigh vermo-
gen , om de harten der onderdanen tot na-
volging op te wecken 3 want eenige kloecke

de gene, die de meefle verfnaethejt, om eere te geleden hebben. Te Ley derdorp, in de her-

fenieten , verachten. Maer aen het loejen , bergh van de Veltheer, vond men de ftadt en
ne fchen enhajfen van ons gedierte, dat ghj belegering afgemaelt, waer onder hy met fijn
felf hooren kunt, wort ghj genoegh gewaer , eygen hant, nu gereet fijnde om op te bre-
dat \'er noch vleejch overfchiet, om daer, nage- ken , in flecht Latijn gefchreven had : Vale
woonte y bj te leven > en fich mee te behelpen. Qvitas , valete cafielü parvi , qui reüBi eïiis
Doch foo WJ ejndelijck gebreck krijgen , hebben propter aquam , ^ non propter vim inimico-
1VJ yder twee armen, en fullen eerft deftincker rum \\ daer meê hy feggen wilde , Vaert wel ^^Jjfy^
eten , en met de rechte u van de wallen afdrij- Stadt, vaert wel klejne fchanjfen ; die verlaten
vennen onfevrjhejt en voorrechten befchermen. fijt om \'t water, en niet om \'t gewelt der vyan-
Maer indien ick al hun jammer en elende fou den. Voegh hier by, behalven water en wint,
verhalen, moeft ick mijn pen in tranen nat de volgende twee oorfaken , te weten , het
maken j want men kan die naeulijcks met vallen van een groot ftuck van de ftadts muer,
drooge oogen lefen , ick laet ftaen fchrijven. en de fchrick der Spaenfchen, die hier door te
der bele hadden in feven weken geen broot meerder, en veel grooter dan \'t gevaer was.

gz^tock : de rijckfte lieden aten paerde- Tot befluyt defer gefchiedenis fal ick de vol-
vleefch, de Joftiouwen hunne fpeel-honde- gende woorden van den Heer P. C. Hooft,
kens, en de gemeene man honden en katten Droft te Muyden , hier byvoegen : De Vroet-
voor leckerny. Andere beholpen fich met ge- fchap maeckte een raetftot, van alle jaer s dien
kapte huyden,fchellen van drooge fchollen,en dagh,met bidden en loven, en ommegang in \'t ge-
beenderen uyt de vuylnis geraept. De kraem- weer, tot onv erft erftijcke ge dacht enu, te vieren.
vrouwen moeften fich met een vierendeel Welcke danckbaerhejt des anderen daeghs bege-
tweeback yder etmael lijden ; de fwangere nàd^t wert, met het verwecken van eenen
was byna de vrucht in \'tlijf verteert. De wint uyt den ZMj dooft e, d^e de golven\'t lant
jonge kinderen wierden met paerde-darmen deed\' rujmen , en daer na wat noordelijcker ,
gefpijft;eenigefturvenin X trecken aen dele- met een heftigh onweer Z.eewaerî m te
dige borft: ja meermael fijn fy beyde,de moe- Jioiiwen. Dies hinckte nu nergens de Godtlijc-
der en \'tkint in haer armen,op ftraet doot\'ge- ke voorforge ; en bleef foo weid eene als d\'ande-
vonden. De peft verflond omtrent fes duy- re party overtuyght in den geeft, dat depJeer der
fent menfchen , het darde deel der me- Heirfcharen fijne wonderbaerlijckheyt y met dit
nighte. In \'t kort, men was tot het uyterfte werck, ten weereltfchen toonneele had doen ver-
gekomen ; en men feght, dat de beleggers fchijnen. Dus verre de gemelde Hooft.
hooysiQïàdx]ckneipcn:Eerfoumendefiarren Tot befluyt van defe befchrij ving fal ick
met de hant bereycken, dan de fiadt ujt haer ge- hier byvoegen de volgende rijmen, die facob
Welt rucken. Doch het water rees met de Lefcaille tot lof defer ftadt gefongen heeft :
fpringvloet en noord weften wint foodanigh, O moedigh L e y d e n ! met firenge^ dapper h:dcn,
dat de fchepen konden vloten, en over t lant
heen varen : foo dat de Spaenfchen meer de
ftroomen , dan de ftedehngen hen vreefden ,
en fy meer belegerde dan beleggers waren :
dies foncken fy haer gefchut in de flooten,en
namen verbaefdelijck, en niet fonder verlies,
ontfit ^^ vlucht. Den Ammiraei Boifot quam op
derpdt, fondagh den derden Odober in de ftadt, met
de grootfte vreught der flaeuwe en byna ver-
fmachte ftedelingen,die hy alle nootdruft toe-
bracht. De Prins , de Staten, de Leyenaers,
ja byna alle Hollanders geloofden,dat dit ont-
fet meer door Goddelijcke gunft en kracht,
dan door menfchelijck vermogen uytgevoert
is 5 want, feyden fy, foo Godt met wint en

M s t e r d a m is dc
vijfde ftadt in ordre ter
vergadering der Ed.
GrootmogendeHeeren
Staten van Hoilant en
Weft-Vrieflant : doch
men kan haer met
recht d\'eerfte , niet al-
leen van ditLantfchap,
maer oock van \'t geheel Aertrijck ( als een
Vorftin aller koopfteden ) noemen ; wanneer
men bemerckt hare gelegenheyt, rijckdom ,
menighte van menfchen ; en infonderheyt ha-
re gedurige fchipvaert en grooten koophan^
del naer alle geweften der weerelt.

Sy is niet alleen nu ter tijdt, gelijck ick ge-
feyt heb, maer was oock eertijdts de vijfde, als
van de Steden geen andere dan de fes groote op
de byeenkomften der gemelde Staten plegen
te verfchijnen 5 \'t welck klaer blijckt uyt defe
be wijs-reden : als men in vorige tijden eenige
beden, oft geltmiddelen, plagh in te willigen,
en tot dien eynde penningen opnam, "wierden
-de brieven byde fes groote fteden, als Dor-
drecht, Haerlem, Delft, Leyden, Amfterdam
en Goude,béfegelt: hoewel men eenige der fel-
ve vind, aen weicke maer de fegelen der vijf an-
dere fteden Kangen: waer uyt een groot misver-
ftant, dat noch in de harïlens van fommige
fpeelt, gefproten is, te weten, dat Amfterdam
weleer de fefte was 3 \'t welck t\'eenemael verfiert
is: dewijl niemant eenige brieven, daer Amfter-
dam laetft gefegelt heeft, kan toonen. De re-
den, waerom het fegel defer ftadt aen fommige
niet gevonden word, is defe: dat fy dan felf de
penningen , fonder die op renten te nemen,
heeft opgebracht 5 om alfoo den ingefetenen ,
weicke ^^or de betalinge der renten arreftabel
waren , niet te befwaren.

Sy heeft feer geringe beginfelen gehadt,
waer in men haer met het oude Romen, (do
hooftftadt der vierde Monarchie, en een Go-
din aller volckeren,) die haer oorfprong vari
den herder Romulus, ende hutten der veehoe-
ders heeft,kan vergelijcken: want eenige arme
vift\'chers , aengelockt door de vifchrijcke ri-
vieren, hebben niet wijdt van het ftot der Hee-
ren van Aemftel, by den Dam , aen en op de
nabygelegen dijck, eenige kleyne hutten, met
ftroo gedeckt, gemaeckt 3 weicke allengs ver-
meerdert , en tot de grootte van een tamelijck
dorp aengegroeyt fijn. Men kan niet feker
feggen wanneer oft van wie dit eerfte ftot ge-
bouwt is, nochte oock wanneer die eerfte vif-
fcher ofte viftchers haer hier nedergefet heb-
ben : maer uyt alle omftandigheden , hier nae
^at breeder verhaelt,is waerfchijnlijck,dat het
eerft nae het jaer m cc , omtrent de tijdt van
Hoilant,

Willem d\'eerfte , Grootvader van Willem de
tweede, Graef van Hollandt , en daernae
Roomfch Koning, geweeft is. In defe eerfte
jeught ftont defe Buert oft dorpfwant men kon
haer toen noch geen ftadt noemen) onder de
byfondere heerfchappy der Pleéren van Aem- oude
ftel, welck adelijck geflacht toen van éengroo-
te naem, en al te voren bekent, en vermaert
was j dewijl in alle oorlogen en gevechten van Aemßeh
die tijt t\'elckens de dapperheyt der Heeren van
Aemftel geroemt wort. D\'éerfte,daer men iets
van vind, is Godefridus van Aemftel, die men
feght, dat omtrent het jaer m c xviii de
twee-en-dartighfte Biftchop van Utrecht, na
dc doot van Diederick, gekoren is. Geen van
alle de oude oft nieuwe Schrijvers, dan alleen
den eenigen Guilielmus Heda , fpreeckt van
hem 3 hoewel hy niets dan \'t voorverhaelde
van hem feght. In \'t jaer m c l 11 wort van
Egbertus van Aemftel gefproken , die een
foon , Gijsbertus genoemt, wiens oorloghs-
deughden geprefen worden , gehadt heeft.
Defe heeft Lodewijck van Loo , f die , door
\'t huwelijck met Vrou Ada , dochter en erf-
genaem van Diederick de fevende, Graef van
Hoilant meende te worden ) tegen Willem
d\'eerfte , broeder van de gemelde Diederick,
die de Staten van \'t Lant gunftigh waren , ge-
holpen : waer door de Kennemaers oAemflels
veflen , foo fpreeckt d\'oude Chronijck, (ick
vermoede dat het is geweeft een Kafteel oft
Slot der Heeren van Aemftel) tot de gront toe
vernielt, en de dijck van den AemBel (dat is,
naer mijn oordeel, den Aemfbeler Dam) door-
gefteken hebben. Wanneer oft van wie het
Slot Weder gebout is, is onbekent. De gemel-
de Gijsbrecht had twee fonen. Engelbrecht en
Wilhelm, van weicke in \'t jaer m c c x x x v
gefproken wordt. Uyt de laetfte is Gofewijn,
de leven-eivdartighfte Biftchop van Utrecht,
gefproten , die \'t Bifdom na een jaer verlaten
moeft. Engelbrecht heeft Gijsbrecht, die de
Chrohijcken Gouverneur van oAemfieUandt
noemen, voortgebracht. Döor \'t verftooten
Vaii Bilfchop Gofewijn,hebben de Heeren van
Aemftel, en fommige edelen, fich met Graef
Otto van Gelder verbonden, en den Biflchop
Van Utrecht beoorloght 3 doch fy fijn eynde-
lijck gevangen, en, door\'t voorfpreken van
Koning Willem, weer losgelaten. Maer om
dat Graef Floris de vijfde, foon van de gemel-
de Koning Willem, den Biflchop van Utrecht
begunftight, en tegen hen geholpen had , en
om verfcheyde andere oorfaken, heeft Gijs-
brecht van Aemftel,foon van de jongftgernel-
de Gijsbrecht,foo waerfchijnlijck is, met Gee-
raert van Velfen en Herman van Woerden een
t\'famenfweering gemaeckt, om de voorfeyde

VerHariîxge
<les jetais

72 T^cztfCjU^tàùTimri-

73 Titkcnr StatL
Jmjltls Bruff

75 S Jntvnis Fooft
yévbyen. lurj
jj SJntenis Slv^s

7$ de Su^ -der TCerck,
y S Oqfler marckt
Ba 7i^te.7tii/e lOnech
0t Onde. ICet-cL
9ji Oudejyts iitrUay
5j diTransc Kerck
îa- Oqflindifch Utii-s
8j ket rOsthuys

t\'Trincetv Hejf
£y lOartet. ntarckt
SS dei VieejlaUé
Sa ket Syin Jluys
oc Illustre Scftole
^t CudeiiumnRtthtiys
js t\'i\'rûawe acflhit^s
g^ t tr^ctje ûqjV^iM S
t\'.tifmiL Sq/llmys
l\'erwcryer^
gS hit Stmi mf

-pS herRcndeeL
ag -ïu-rf initrckt
Iwff S-rifiuite^nçftcJluyJ
Lt deHncintneio
Lj "Rlukcri/tti.
^Dj dz Offetv inarcki

l\'crckctimurckt
tos.VJefpyzr ï^eer,
iô.Jluyder enJ^aerA
^r Veer. j

tS^CTi. haafi .
a Hajfcn, hurch

f Vylen^ btirch
ff M^nkelbiieiis\'Ioa
6 Oude UJa^lL
^ i-^Otuk kra£ih ,
8 Sch^yhazcksTapr
^ Katti^ef\' ^aqflrl
IP OmkJfdsTùtii^gt

j ij S.Iakops ka]^peL
j lâ. OuJe-UaerhtmrJh^i
iSJhtfiiigjjockers tsof

i É T^Ui/sMurt Jh^s ,

de- Meu/c, j

JCe/h/rics-kaaJ-tnar-
t ^ iL\'Oltiulifch Sms
» s S^ft^ii/i. iicr ha^ \'
31 Stadts herhcrch
a Ti/ateifihi^f 1iJae.1t

dePfi&u^s Ti^a&H
xj. tBlae.u-3abuere:k
2g tUSoKt TCf^txri.
îâ KairltmmzrTeort
zj tle.\'Britxwei-g Jhfg
3 g deTrifica jhiyi
ap ie^Cfifsrier h-frcL
5 a \'Km-toifin kavckh^
Jl Het. (?iet}!tiijs

ii SbaJistimtmrluytv
^^ h/^Tzr Ke-rcK.

// Vkes haJL

Mg-Ugcit/^cJi^ Tcort.^
}É Selhztm drâ^lazti
27 IltyH^nvech sluyi
jjS Vai.thaùùhs Ttcdat-
^^ \'UantioaiJit Paelctu
IP ffe.t3as hu.ys
\'^t AppeL merckt
yi. JaitroanL^acrtsJier
^^ dzRniaetiJ\'ck TCo}-
ig. de £ngzlsdi ICay

S Oiatj-ti^dz Idocjh
de- Onde. T>,ruch ,
Je- T-Kaonu hevrs \'
iz. Tayzn brtidt
.$B dt Oude- -uJaz^h

dz. Vtj? nutrckt ■
y 2 Mzt Stadt huys
dz UJijlcl bmtck
dzn-Dam^
jfu.it\'C Kcrck
fS dr "Beurft
\'57\' Rsttzrdammer-DceT
çS dcSt/lyzr glzz
l^jr JltventerJfiiuimzrt
éo dz "Bhetn. mjtrckt
6t htt VJcts Muyg

52 hzt Ba^yn. hoif

53 Ttv^eljlh KercL
Si de. Ojlcii. Sluy$
iç het Ttu-.hthuvs

oris te vangen, en in Engelandt te
brengen. Ick fal defe gefchiedenis, om datfe
yder genoegh bekent is, hier niet verhalen 5
maer alleen feggen, dat dit vloeckverwant-
fchap den Graef lijn levenden al de verbondene
\'hun eer en welvaert kofte 5 en de Heerlijckhe-
den van Aemftel en Woerden hier door aen het
^ ^ ^^^ ^ Graeffchap van Hoilant vervielen : want Joan
\'Ten Hol\' ^^ tweede,Graef van Henegouwen en Hoilant,
Unt gs^ gaf aen fijn broeder Gwye oft Guido voor fijn
hecht. patrimonie de Heerlijckheden van Aemftel-
\' ant en Woerden 5 weicke hy , BifTchop van
Utrecht geworden fijnde, te leen hchxAd.Joan
van Leyden verhaelt het felve in de volgende
woorden : Daer na Wilhelm den Goeden, Gra-
\'ve van Hïnnegouwe ende Hollandt, Gmdo Bif-
phop,fijn oom, overleden fijnde, onderworpende
• de Heerlijckhejden van Aemfiel ende van Woer-
den met haerfiedekens aen fijn landt, heeftfe ver-
eenight aen het Graeffchap van Hollandt, Jn
de weicke hy uyt fijnder naem heeft "Bailius ende
\'Pachters gefonden 5 verfekerende dat de felve
Heerlijckheyden gegeven fijn geweefl aen den
voorfeyden Bijfchop voor fijn patrimonie, nae
datje waren vervallen aen het Graeffchap van
Hoüant, om dat in vorige tijden Gijsbrecht van
oAemftel, ende Herman van Woerden niet en
\'hebben bewaert de wille van Floris, eertijdts
Gr ave van Hoilant.

Sommige fchrijven , dat de gemelde Heer
Gijsbrecht, na de doot van Graef Joan d\'eer-
fte , (foon van d\'omgebrachte Graef Floris)
omtrent het jaer m c c c weder quam, Aem-
ftelerdam innam, en met houten bruggen, ve-
V Kafteel ften en torens verfterckte: maer dat daer door
■herkutPt, gebui^eii gramfchap foo feer ontftack,datfe,
als tot een gemeene brant, toeliepen, hem ver-
dreven, en defe plaets en fijn kafteel,dat nooit
weder opgemaeckt is,gantfch vernielt hebben.
Men gelooft dat het ftedeken oft dorp aen de
ooft (ij de , en het kafteel aen de weftfijde van
het Dam-rack, gelegen hebben 5 want oude
lieden plegen te verhalen, dat eertijts tuffchen
d\'Oude en Papenbrugge , aen den Nieuwen-
\'dijck, als men in d\'aerde fpitte, om de fonda-
menten tot nieuwe huyfen te bereyden , eeni-
ge oude muragien , als tekens dat \'er weleer
een groot gebouw geftaen had , gevonden
fijn. Uyt het voorverhaelde kan men d\'oor-
fprong defer ftadt, die in haer eerfte jaren en
teedre jonckheyt met verfcheyde rampen
worftelde, ten deele befpeuren : want dewijl
Gijsbrecht van Aemftel fijn kafteel en defe
plaetfe verfterckt heeft, als boven gefeyt is 5
foo blijckt dan, dat \'er iets meer dan \'t Slot
was, en aireede verfcheyde inwoonders, hoe-
wel geringe lieden, gewoont hebben : maer
laet ons dit bewijfen 5 hier toe dient haer
eerfte privilegie oft voorrecht , dat fy van
Graef Floris de vijfde,meer dan twintigh jaren

voor fijn doot, als fy noch onder de Heereii
van Aemftel waren, verkregen hebben , het
^elck in \'t Latijn gefchreven is, en in onfe
tael dus luyt : Floris, Grave van Hoilant en
Zeelant , en Heer van Vriefiandt, allen die vrmk-
defe tegenwoordige fien fuüen, faluyt: Uwe gk.
gantfche Gemeynte wete , dat wy de lieden
womende tot Amfielredam , tót herjielling der
fchade , die wy en onfe lieden haer gedaen
hebben, van nu voort goet gevonden hebben
van aüe Jchattinge van onfen tol vry te maec-
ken , voor alle hare eygen goederen , die^ doof
ons geheele lant brengen oft vervoeren, . In ge-
tuygénijfe der waerheyt hebben wy dit tegen-
woordigh fchrift met onfen fegel doen bevefli-
gèn. Gegeven tot Leyden , des Sündaeghs voor
den dagh der H Apofielen Sjmen enfudas, in
tjaer onfer Verlofiing m cc lxxv. Defe vry-
heyt heeft de felve Graef, feftien jaren daer na >
met een tweede hantfchrift vernieut.

Of Amfterdam, gelijck het kafteel, geheel
verwoeft is 5 en hoe fy, na de gemelde fchade
en vernieling, in die eerfte eeuw allengs weet
toegenomen heeft,daer van vint men geen oft
weynigh befcheyts in d\'oude hiftorien. t Is
evenwel waerfchijnlijck , dat de vloet van de
gramfchap der geburcn meeft op het ftot van
Heer Gijsbrecht van Aemftel, als d\'oorfaeck
der felve, uytgeftort is 5 \'t welck niet duyfter-
lijck befpeurt wort aen \'t overblijven en onge-
fchent bewaren van \'t voorverhaelde eerfte
privilegie,dat,nevens de gemelde vernieuwing
en bevefting van \'t felve, nu noch d\'eerfte
plaets van de voorrechten in de Hantveften
defèr Stadt heeft. Indien fy dan niet geheel,
gelijck ick geloof, vernielt is, heeftfe te eerder
konnen aengroeyen, \'t Welck in d\'eerfte veer-
tigh jaren , nae \'t verdrijven van de voorfeyde
Heer van Aemftel, allengs gefchiet is: gelijck
blijckt uyt de vryheden en palen , door Graef
Willem de vierde, in \'t jaer m ccc xlii veror-^
dent: ick fal \'t affchrift der eyge woorden^ in
onfe tael gefchreven, en in de gemelde handt-
veften onder de privilegien te vinden,om datfe
d\'eerfte aen was der ftadt bequamelijck ver-
toonen, hier byvoegen: In den eerfien föo fullen p^j^^
die palenvan hare vryheyt we fen,op dte Oofizjij- wjLJt,
de vander poorten, aen Jans Witten Hoffiedèy op
die JSioörtZjijdeaen het groote Godshuys-lant \'y
op de Weflzjjde, aenden ut er en egge vander La^
ne, die legget in Tsbrants-lant, vander Zuyt-
wifnde op die ZuytZjijde inder Neffe tegens der
Lane over 5 alfoo alfl metter graft begrepen is :
ende in die Haven te ft halven Stroom tot in \'tTe^
ende voort flreckende in V Te, langes den Dijck
Oófiwaerts vijftigh roeden buyten de wmtmo-^
len, die Heere Wiüem van Outshoorne van on-^
fer wegen maken dede. Hier uyt blijckt, hoe
kleyn defe groote ftadt toen geweeft is 5 want
de T>ifcki daer defe brief van Tpreeckt^ weicke

nu ^en groote en fraye ftraet is , de Zeedijck
genoemt, die van de S^. Antonis-marckt tot
aen \'t Y ftreckt, is toen buyten geveeft5 ja het
fchijnt 5 dat \'er naeuUjcks iets, dan omtrent
den Dam en het Dam-rack (in \'t verhaelde
fchrift de Haven geheeten ) bewoont was.
Daer na heeft Hertogh Aelbrecht van Beye-
ren, Ruwaert van Hollant, den goeden luyden
van^^emftelredamme defe gratie gedaen, &c.
datfy haer vrjhejt van haer fede meer en mogen
tnde ujtfetten,flreckende van haer oude vryhey-
de, die Jy nu hebben,tot hondert gaerden toe Mc.
Sijn foon Hertogh Willem , de fefte van die
i naem,Graef van Hollant,verordende,dat hare
vryheyt over het Ye tot aen de Vogel wijck
foude ftrecken. De brieven daer af, by de ge-
melde Vorften onderteekent, worden noch
bewaert j d\'eerfte is in \'t jaer m ccc lxxxvi,
d\'ander in\'t jaer m cccc ix gefchreven.

In defe tijdt was Amfterdam noch onbe-
muert: want fy is eerft in \'tjaerm cccc lxxxiï,
door d\'opgerefen oorlogen , met muren om-
ringt en gefterckt, als Maria van Bourgon-
dien , eenige dochter en erfgenaem van Her-
togh Karei de Stoute, die met Aerts-Hertogh
Maximiliaen van Ooftenrijck troude , leefde
en regeerde. Defe muren waren van kareel-
fteen, dicht in elckander gevoeght,en de voet
der felve van witte gehouwen fteen kunftigh
gemaeckt, welcke nu alle geflecht fijn; foo
dat \'er van dien ouden omring niets overigh
is, dan Schreyers-hoeck, en d\'oude S. Antonis-
poort, die nu oock een Wage is : doch fiet-
men op fommige plaetfen met laegh water
eenige van de fondamenten. Onlangs daer
na fijn d\'oude Reguliers-poort en de gemel-
de oude S. Antonis-poort gemaeckt , ge-
lijck\'t opfchrift aen de laetfte , dat het jaer
M cccc Lxxxvni vertoont, te kennen geeft.

Haer naem heeft fy , buyten alle twijff\'el,
van de riviere oAemfiel oft Amfiel, en den
Dam, die \'t felve water en het Ye van elck-
ander affondert. Eenige meenen, dat d\'Am-
fterdammers en alle Hollanders een fluys, waer
door men het binnewater uytlaet, en de buy-
tewateren ftut en ophout, een Dam noemen,
gelijck blijckt, foo fy feggen, aen verfcheyde
fteden, wiens namen foo eyndigen , als Rot-
terdam , Schiedam, Edam en Monickedam.
Oock vind men , nae haer gevoelen , dat het
woort Dam (op dat de ftedehngen op defe out-
heyt mogen roemen) vanTacitüs,voor duyfent
en vijf hondert jaren, byna met de felve bete-
keningdaer in meiihet nu gebruyckt,verhaelt
wort: want hy feyt 5 in t leven van Agricola,
datt>aumo&Taum by d\'Engelfchen een fpuy
, oft fluys beteekende. En Cefar feght, dat En-
\' gelant eertijts meeftvan decolonienoftvoort-
Plantingen der Belgen bewoont was. Oock
lebben wy en de Franfchen weleer een tael
ïlQÏant.

gebïuyckt , die met de Hooghduytfche ge-
meenfchap had. Derhalven befluyten fy ,
dat Amßerdam niet anders beduyt, dan een
waterleyding oft fluys, tuflchen de voorfeyde
rivieren Ye en Aemftel, dienftigh om de wa-
teren te ftutten, en in oft uyt te laten, na gele-
gentheyt. Sommige noemen haer in \'t Latijn Verßhey^
Amfterdamum, andere Amflelodamum, oock

Amßelredamum-,dochmyheh^e^ht hcOïAem--
ßeUdamum oft AmßeUdamum; hoewel in
het fegel der Stadt van \'t jaer i ^ 87 ftaet Sigil-
tum Secretmn opi. oAmflelredamenfis. De ge-
meene brieven der Staat hebben ook meeft in
Neer duy tfch oAmßelredam, welck fommigen
be wogen heeft te fchrij ven Aemflel-re-damme,
als of men feggen wilde, een reede en dam aen
den Aemßei. Andere meenen , dat men haer
Aemßeldam behoort te noemen , om dat in
alle oude hiftorien en brieven, de riviere niet
alleen, maer oock \\ oude en adelijck geflacht
van hare Heeren , meeft Aemßei, en niet
oAmßel oft oAmßer, genoemt wordt. Maer,
na mijn gevoelen, behoort men haer Aemße-
lerdam , als een *T>am aen den Aemßei, te
noemen. Ick weet wel, dat de brieven en het
oude fegel der ftadt feggen Amßelredamme, As
boven verhaelt is; en geloove oock, dat Aem-
ßelre niet anders is als een genitivus van Aem-^
ßel, en even t felve als Aemßeler, gelijck alre
in oude brieven gevonden word in plaetfe van
aUe,o(t aller,(00 wy nu feggen; doch hotidedit
laetfte beter Hollants,en derhalven belachens-
waerdigh die dat re in \'t wootd Aemßelredam
voor een reede willen nemen: want wy feggen
oock Saerdam en Saenredam,m plaets van Sa^
ner dam. Soo\'dac iiien,om te befluyten,na mijn
oordeel,het wooir£>am in fijn eygen beteyc-
kening (dat is, een hoop aerde,die twee Wate^
ren af-iondert, en \'t hooghfte ftut en ophout)
moet nemen: want het Wort,gelijck yder weet,
noch dageiijcks in die fin gebruyckt. Doch of
men namaels de fluyfen (die in de plaets der
dammen gekomen en beter fijn,om datfe mee
laegh buytewater het binne water konnen uyt-
laten,de landen van overtollig water ontlaften^
en ververfchen, en na believen weder inlaten;
behalven de gerieflijke en nutte dèurvaert voor
de fchepen) öock dammen genoemt heeft >
om datfe ten deel de felve werking hebben,en
Wanneer dat gefchiet is, kan ick met feggen j
maer dit wel, dat my \'t eenvoudigh en dage-
iijcks gebruyck van \'t felve woort, infonder-
heyt in d\'oorfprong van de naem defer ftadt,
beft behaeght. De Lefer vetkiefe uyt de voor-
verhaelde verfcheyde benamingen wat hem
aenftaet ; t is altijt feker , datfe nu meeft en
in \'t gemeen oAnißerdam genoemt wort.

S)^leght aen \'t eynde van Aemftellant, eer- Gelegen-
tijts een deel van de nooïdcr^che Menapii,acn hep.
twee rivieren : want d\'Aemftel komt van

\\ zuyden in de ftadt,en loopt daer door tot de ändert was, ontfangen heeft; welck Ye eer-
Damfluys, daer fy fich, door t openen der tijts, na haer gevoelen, als de Zuyderzee hare
felve,niet een Ä^ril: van tYe (dat byna zuydt- tegenwoordige groote noch niet had , fich
weft en noordt-ooft ftreckt, en van \'moorden voorby Enckhuyfen met d\'Yfel plagh te men-
in de ftadt komt) vermengt; en dus wort fy gen. Dit gevoelenden dat het Ye fich\'Voorby
in twee gedeelt, van welcke \'t wefterdeel dt Edam,Enckhuyfen en Medemleck heeft uyt-
Meuive fij de, en \'t oofterdeel iOude fi^de ge- geftreckt, wort door de gewoonte beveftight,
noemt word. Aen de zuydfijde der fluys be- dat men de haringen, die op fekere tijdt des
hout d\'Aemftel haer naem 5 maer aen d\'ander jaers omtrent Enckhuyfen en Medemleck ge-
fijde wort het gemelde Rack van\'t Ye , Dam- vangen worden,T-buckens noemt. Wy hebben
rack, doch met een bedorven woordt, den defe riviere wat breedt befchreven , om hare
Qyémmerack geheeten ; gelijck men oock den bequaemheyt voor de fcheepvaert, en mede
Aemftel tot aen de Diemer-meer het Dam- om datfe de ftadt aen d\'een fijde als een feer
rack plagh te noemen. , breede graft befluyt,verfterckt,en tot een bol-

Nae \'t noorden over \'t Ye leggen de Wa- werck dient; waerom fy oock met een dub-
terlanders ,die Plinius Frifiabonen noemt; aen bele rye van palen befet is, in welcke op ver-
de weftfijde wooncn de Haerlemmers en Ken- fcheyde plaetfen foo veel opening , die men
nemers,van d\'oude Caninefates geheeten 5 nae des nachts met boomen fluyt, gelaten wort,
\'t ooften is Weefp Muyden en de Goylan- dat \'er de fchepen door konnen varen. Als
ders; en nae \\ zuyden leght Ouderkerck en men binnen de ftadt langs het gemelde Ye
Aemftelerveen , daer het Sticht van Utrecht gaet, oft buyten de palen om vaert, fiet men
aen volght. Het omleggende lant, welck des eenige hondert fchepen van allerley gedaente,
winters byna aen alle fijden plagh met water als een dichte boffchaedje, leggen, die hier
bedeckt te leggen, wort nu met molens droogh des winters, buyten gevaer van onweer, win-
gehouden: doch naer Goylant is de gront niet terlaegh houden, en veyligh tot op \'t voorjaer
foo waterigh noch broeckigh 5 maer begint bewaert worden: van welcke fommige foo
fich voorby Muyden allengs te verheften , groot fijn, datfe , als drijvende kafteelen , om
en buyten Naerden heuvelachtigh te wor- hare hooghte, fterckte, en menighte van ge-
Sefchrij\' ^en. Het gemelde Y, t welck eertij dts veel fchut, den vyanden verfchrickelijck fijn. Men
\'■^mg vm kleynder is geweeft , loopt wijt en breedt, gelooft, dat het fien van foo veel fchepen by
met een fachten vloet, van\'t weften nae\'t 00- elckander aen Amfterdam alleen eygen, en
ften, langs het noorderdeel defer ftadt tot in nergens in de weei\'elt diergelijck te vinden is.
de Zuyderzee ; en geeft alfoo een feer heer- En dit fal van haer begin en eerfte wasdom
lijcke en treffclijcke reede, en aenkomft voor f\'^ant van hare vergrootingen en heerlijcke
de fchepen uyt alle geweften langs de felve vermeerdering fullen wy hier na fpreken) ge-
zee tot voor Amfterdam. Sommige noemen noeghfijn.

dit water Tye, als of het van \'t gety, dat is ^ De gront van Amfterdam en der omleg- Weecke
ebbe en vloet, fijn naem had : maer d\'oude gende landeryen is foo weeck , broeckigh oft
en rechte naem is ICe, als de brieven, by de moerafFigh, datfe fchijnt op d\'aerde te fwem-
oude Graven van Hollandt gegeven» getuy- men; foo datfe geheel onbequaem is om\'huy-
gen; gelijck men in \'t voorverhaelde privile- fen daer op te fetten : waer door niet alleen
gie van Graef Willem de vierde, en in dat dc kercken en torens, en andere gemeene ge-
van Willem de feftefoon van Hertogh Ael- bouwen, maer oock de huyfen der byfonde-
brecht van Beyeren, kan fien 3 want in t laet- re lieden niet konnen gebouwt worden , of
fte leeft men defe woorden : Iteyn, ddt haer men moet eerft een goet getal maften oft pa-
qjrjhede meere fal wefenhovenhaer ouder vrj^ len, omtrent 40 oft 45 voeten diep in d\'aer-
hedey die fy nu hebben in \'t Te, tot aender Voel- de flaen , het welck men hejen noemt. De
wijck toe over in V Te: defe hantveft is in \'t jaer fwaerfte gebouwen worden met maften, om-
M CCCC IX geteekent. In een ander , vier trent ^o voeten lang, en de gemeene huyfen

jaren daerna by de felve Graef gegeven, in met palen van omtrent 45 voeten geheyt, tot
welcke hy d\'inwoonders van Reynerskop, datfe aen oft in de fantgront ftuyten , en niet ^
Bylevelt en Achthoven de vryheyt vergunt , dieper in konnen. In voegen dat de geheele
datfe graften en waterloopen in den Aemftel ftadt,tot yders verwondering, op omgekeerde
mochten brengen,blijckt hetoock klaerlijck: boomen gebouwt is3 waer over de geeftighfte
Voort hebben wj^ den fehen goeden lujdenge- Poëet/, vanden Vondel dus van haer fingt:
gunt te wateren in den oJmftel, ende voort in Keer om de Stadt, ^is hofch yan onder, en gehousct
dm Te, Ia eenige meenen, dat d\'Yfel (die Op boomen, onlangs noch gehaeltin\'tNoordfcheyooul
ten tijde van Strabo Sala genoemt wierd,) Sy heeft vele en verfcheyde privilegienen
t eerfte deel van haer naem van\'t Ye, als of voorrechten door hare Vorften verworven.
Sala met by voeging van Y in Tfala en Tfel yer- D eerfte der felve, yan Graef Floris de vijfde fiTJT\'

gegeven, hebben wy hier voren , in \'t aen-
ïkns, wijfen van de oorfprong defer ftadt, daer toe
het dienftigh was, ingevoeght; en oock ten
k^an wiL deel van t voorrecht van Graef Willem de
tem de vierde, voor foo vele het de palen en vryheyt
der ftadt betreft, gefproken: loo dat by t felve
niets te voegen is, dan dat de gemelde Graef
Willem hare vorige vryheyt van tollen beve-
ftight heeft; en daer en boven begeert, dat
de Burgemeefteren \'t recht fouden hebben ,
om in t getal der burgers al de gene die fy
goet vonden aen te nemen j en gaf hen oock
verlof om Scholen op te rechten.

Margareta, gemaelin van Keyfer Lode wijk,
en fufter van de gemelde Graef Willem de
vierde , heeft by openbare brieven , in s Gra-
venhagein \'tjaer m ccc xlvi gefchreven,
vergunt, dat Amfterdam nimmermeer en in
geenerley wijfe van \'t Graeffchap van Hoilant
gefcheyden fou worden. Daer na heeft fy al-
le de vorige privilegien, die defe ftadt van
hare voorlaten ontfangen had, beveftight.

Haer foon Graef Willem de vijfde (met wie
fy om t gebiedt der landen in twift en oorlogh
\' geraeckte, waer uyt de lantverderfFelijcke en
bloedige partyfchappen van Hoecx enCabel-
jaus gefproten fijn) heeft de voorfeyde gunft-
brief, van Amfterdam niet te vervreemden
van Hoilant,en andere faken, in \'t jaer m ccc lv
vernieut en bekrachtightjen daer bygevoeght,
indien iemant der burgers fijn leven quam te
verbeuren, dat de Graef voortaen niet meer
dan de helft fijner goederen fou mogen aen-
taften 5 en d\'overige helft fijn vrou, kinderen
oft wettige erfgenamen genieten. Oock be-
loofde hy t\'ontheffen den ^eden lujdeu van
\'Aniflelredamme gemejnüjch alle dootßage, roof,
brande, fchattinge, rechtenife van iijve, van-
geniffe , brekinge van huyfen endeveflén, die ge-
durende de oorloge tuffchen hem ende fijne moe-
der gefchiet waren, fonder hem ofte iemant èe-
nige beteringe daer af te doen : én eyndelijck
daerby gedaen, dat hj henlieden ontheffen Jou-
de van alle borghtochten, die fy voor hem gelooft
hadden, ende daer van quijten.
^an Her- De gemelde Willem wierd na fijn moeders
doot kranckfinnigh,en al fijn leven achter de
** groote Sael in den Hage , als in gevangenis,
bewaert en beftoten gehouden ; dies is fijn
broeder Aelbrecht öntboden,die xix jaren als
Ruwaert en Befchetmer, en, na fijns broeders
doot, XXVII jaren als Grave van Hoilant, met
groote lof vanbefcheydeftheyt,regeerde. Defe
lieeft Amfterdam feer gunftigh geweeft. Daer
fijn öock brieven, waer by Dirck van WafTe-
naer,toen Burghgraef van Leyden en Ridder,
verhaelt,dat hy en die van Amfterdam verdra-
gen fijn,dat alle hare burgers van alle tollen in
fijn gebied vry fijn,uytgefeyt inde jaermarkten
te Vlaerdingen,Voorfchoten en Valkenburgh^

weicke brieven van de Burghgraef, Hertooh
Aelbrecht in \'t jaer m ccc lx , als hy noch als
Ruwaert de landen beftierde , geconfirmeert
engefladight, dat is , beveftight heeft, Oock
heeft hy, als wy te voren in d eerfte beginfe-
len defer ftadt aei:geroert hebben , hare vry-
heyt hondert gaerden uytgebreyt. Acht ja-
ren daerna,foo fommige feggen, heeft de Ko- \'
ning van Sweden , oock Aelbrecht genaemt,
verfcheyde vryheden aen d\'inwoonders van
Amfterdam, infonderheyt die gene die met ha-
re fchepen om koophandel te doen aen fijne
kuften quamen, gefchoncken. Maer de voor-
feyde Hertogh Aelbrecht heeft mede ordre
geftelt op\'t verleggen en vernieuwen der fiuy-
fen op den Middeldam defer ftede , tuftchen
d\'inwoonders der felve , en die van Afich-
doem in Amfterlant: en verordent, dat men
in d\'omleggende dorpen geen vonnis en foude
beroepen dan tot ctAmflerdamme , maer waer
eenigh manvander eene partje, die datvönnijje
aenginge, ende des begeerde, foo fouden die Sche-
penen dat vonniffe halen tot Amflerdamme , op
der gener kofien die in den onrecht beviel, ende
foo Wes de Schepenen van Amfierdam voor
recht uyt gaven , dat foude voortgaen, In een
andere brief belaft hy , dat d\'Overfte van de
felve dorpen, die men in \'t gemeen Baljuw
noemt, fijnen eedt den Schepenen van Am-
fterdamme foude doen. Oock is \'er een lang
inftrument en gunftbrief , by het welck niet
alleen die van Amfterdam , maer oock vele
andere fteden , vry van alle recht van de fta-
oei tot Dordrecht verklaert worden. Oock
leeft hy in \'t jaer m ccc xci aen Schepenen
enRaedc der Stadt Amftelredamme gegeven,
datfy tot eeuwigen dagenjaerlijcks eenen Voogt
fitten mogen eride fullen op den landen te Schoo-
nen, op haren Vitten ende landt, dat ß nu daer
hebben, oft namaels daer verkrijgen mogen van
den Koning van Denemarcken, alle faken ende
recht van onfer Stéde wegen te bedrijven ende
te bewaren, als fy daer te doen hebben. Wat
het kiefén van de Burgemeefteren belangt,
daer van heeft hy verordent : dat Schepenen
ende Raden alle jaer op onfer Vrouwen avont
te Lichtmis , ende dat door de meeßeflemmen ,
drie Raeden oft Borgemeeßers kiefen jouden, de
"tvelcke injgelijcks eenen der felver,dte het voorle-
den jaerBor^remeeflergeweeHisyby haer nemen
fouden, Dat^Hertögh Aelbrecht defe en ande-
re privilegien niet te vergeefs gegeven heeft,
blijckt hier uyt,dat hy inde gemelde brieven
verfcheyde mael de volgende woorden ver-
haelt : dat hy de géfeyde gunften aen de Stadt
en Burgeren fihenckt, die hem en de gemeene
fake feergy\'oote dienßen gedaen hebben ft welck
menoock,indien onfe Voorouders de gefchie-
deniffen van die tijdt naerftelijcker befchre-
ven hadden, klaerder fou konnen bewijfen.

Her- Sijn foon Hertogh Willem, de fefte van die die neeringe toen hier gebloeyt heeft. D\'öve^
fogh viiU naem , heeft al de voorverhaelde vifheden rige voorrechten , aengaende de regeering eil
van fijn Vader en voorfaten beveftight ; en \'t kiefen der Overheden, door hem gegeven 3
eenige andere , infonderheyt drie byfondere , fullen wy terftont, als wy van de felye fpreken,
daer bygevoeght. In d\'eerfte der felve, behal- kortelijck verhalen.

ven anciere giften, verklaert hy al d\'inwoon- Nae \'t overlijden vàïl Hertogh Karei Atenvm
ders der ftadt vry en onbelaft van alle Marckt- Stoute, foon van de gemeide Philips de Goe- ^or^-mg
tollen, die in fijn geheele heerfchappy betaelt de,is hem fijn eenige dochter Maria van Bout-
wierdçn 5 en feght uytdruckelijck, dat hy hen gondien > die de hantveften defer ftadt beve-
ddic onïi^ àocz om hare verdienßen : de brief ftight en vermeerdert heeft , geVolght 5 en
is in \'t jaer u cccc ix onderteekent. In de met Maximiliaen van Ooftenrijck, loon van
tweede fpreeckt hy van de Verdere uytbrey- Keyfer Frederick de derde , in d\'Echt ver-
ding der ftadt, als wyte voren aengcroert faemt 5 welcke Vorft de ftadt Amfterdam met
hebben; van de vifrcheiye, van des Schouts het volgende heerlijck privilegie , om ver^
ampt, en fommige andere dienften der ftadt, fcheyde redenen , die hy tot hare eere daer in
welcke hy begeert, dat alleen nae\'tgoetdiinc- Verhaelt, begunftighde :

ken der Magiftraten fullen bedient worden. Maximiliaen bj der gratiën Gods , Fücin
In de derde ordonneert hy, dat de Schepenen Roömfih Koning, altijdt vermeerder \'s Mjcks ; reckym
en Raden jaeriijcks, op goede vrydàgh, tiyt ende Philips bj der felve gratie Eerts-herto-
de burgers, die in fulck e faken ervaren fijn ^ gen van Ooftenrijck ylJ^Hqgenvan\'Bourgonjen y \'twapm
nieuwe Waerdeyns van de draperye der la- ^c» Allen den genen die defen brief fullen ßen y te-voe-
kenen kiefen fullen, welcke neerftige for- oft hooren leßn,jaluyt, Omme dat ivj bemerc-
ge voor die neeringe fouden dragen. De ken die groote getrouwigheyt ende goetwillig^
kerckelijcke perfoonen en monicken beveelt hejden, ende oock mede de menichfoudige dien-
hy in de felve brief, in \'t jaer m ccc c x i ge- ßen, die onfe Stede van oAmflerdam, ende de
fchreven, datfe geene roerlij cke oft onroerlijc- ingefetenen van dien , tot haren fwaren koßen ,
ke goederen, binnen de vryheyt der ftadt leg- ons ende den voorvaderen van onfen fone /G-
gende, fullen contraderèn , oft erven , en ningFhiiifs y tot diverfche ßonden gedaen en^
voor haer koopen j uytgenomen de Parochie- de bewefen hebben , ende byfonder dageiijcks
kercken en Gafthuyfen , die binnen de ftadt doende ßjn in defe onfe tegenwoordige Wape->
en hare vryheyt fijn, welcke\'t felve toegelaten ninge, diewy van mots wegen moeten doen,
is. Te voren , in \'t jaer m cccc i v , had hy omme onfeßede van Rotterdam, het Slot en dè
hen vergunt, dat geen Poorter meer dan fijn Stede van ÏVoerden, tot reduäie, ende onßge-
lijf, en hondert gulden eens, uyt fijne goede- hoorfaemheyt te brengen, Soo ees\'t,dat wy aen-
ren , verbeuren kan. ßende, hùë dießhe Stede niet geeiert en is, mei

Hertogh Philips van Bourgondien,eenen alfulcken wapen, als jy wel behoort te
f- gebynaemt, Graef van Hollant en Zeelant hebben, ende dat by finder, om dat die Foorteren
Vûede geworden fijnde, heeft Amfterdam oock met ende Ingefitenen van onfen voorfchreve fiede
Vele voorrechten, te lang te verhalen, begun- van Amßerdam , dageiijcks met hare fchepen
ftight : wy fullen alleen de voornaemfte hier ende goederen , te water ende te lande, in vele
byvoegen. In \'t jaer m cccc lii gaf hy verre ende vreemde Rijcken ende Landen con^
hen verlof den tol oft boomgek, die men in ver fer ende fijn in koopmanfchappen : IVaerom-*
tgemeenPaelgelt noemt, erfFelijck en eeuWe- me, ende om der redene wille voorfchreven, en-^
lijck t\'ontfangen ; op voorwaerde, datfe ge-^ de om fonderlinge faken, ons daer toe porrende :
houden fullen fijn getrouwelijck en met vlijt, Ï^y hebben uyt onfen eygen propren wiüe, fbe-*
als te voren, te maken, onderhouden en ftel- ciale gratie ende authoriteyt, verleent, gegunt y
ien , die tonnen, die als een vat in de zee ^ ende gegeven , verleenen, gunnen ente geve^
omtrent den ingang en uytgang van de mon- mit defen onfen brieve, de felve onfe ftede van
den der Zuyderzee, uytfien, en op t water Aifißerdam voorftchreven , dat fy van nï4
drijven ; en oock vuerteekens oft bakens, die voort aen , tót eeuwigen dagen , haer wapen
by nacht de vatende lieden vuer toonen, jaer- voeren ende hekleeden, tot een eeuwige memork
lijcks oprechten oft hermaken: mede alk vlijt van onftr gratie,metter Kr oom van onftn Rye*
aen wenden, dat alle bedriegelijcke ondiepten ke, Ende omme dat wy \'t fehe voor ons, ende
van zeebanckeft voor groote fchepen, die de onfi nakomelingen, vaH, geftade , ende van
gaten van Huysduynen, Texel,Vhelant en der weerden willen gehouden hebben ; foo hehhen
Schellingtrachten in tekomen,klaerlijk open- wy, tot een oorconde, defen brief getej/chm met
baer en van yder gemerckt konnen worden, onfen eygen \'Name, Gegeven tn onfe Stede
Hy heeft mede aen de Magiftraet vernieut van Schiedam , den elfden \'Fehruarn , anno
het vermogen van de Waerdeyns over de dra- mcccclxxxviii; em WS mdmeyckent
perye der lakenen tç Men; waer uyt blijkt,dat Maximiltanm, acç, ^

Het oude wapen en fegel defer ftadt was afllant van de Satisfadie defer ftede bedongen

een fcheepken oft cogge , waer in twee Hol- hebben het Schout-ambacht met de emdu-
lantfche Graven , op doude wijfe gewapent, menten van dien aen defe ftadt te behouden;
ftaen 3 weicke de Magiftraet defer ftadt, om \'t welck haer by de Heeren Staten toegeftaen
de hantveften en willekeuren van hen ver- en toegelaten is: Soo is t dat de Ëd. Heeren
kregen, tot een eeuwigh teecken van danck- Burgemeefteren voorfz. na voorgaende fme ver-
baerheydt, in haer fegel voerde. Van de na- lutie van de Heeren xxx v i Raden , gewoon
men defer Graven kan ick niets feker feggen, fijn te accorderen ende over een te komen
dan t is buyten twijfel,dat d\'een uyt het Huys met een bequaem perfoon, die continuelijck
van Henegouwen, om dat men\'t felve wapen feven jaren poorter is geweeft (volgens het
in fijn fchilt fiet,gefproten was: dander heeft privilegie van Hertogh Aelbrecht van Beye-
een baniere met de drie molenwiecken, het ren , in \'t jaer m ccc xciv gegeven) omme by
hedendaeghfche wapen , in de hand, dierge- hem als Schout van wegen defer Stede het
lij cke oock op \'t achterfchip ftaet. \'t Is waer- Schout-ambacht te bedienen , en de luftitie
fchijnelijck, dat d\'een Graef Willem de vier- voor den tijt van drie jaren te adminiftreren:
de , en d\'ander Hertogh Aelbrecht vertoont 3 fulcks dat hy oock gehouden is in \'t by wefen
om datfe defe ftadt feer begunftight hebben, van de Heeren Burgemeefteren den Eedt in

Het hedendaeghfche wapen is een goudt handen van de prefiderende Burgemeefter te
velt, op welck ftaen drie balcken, de middel- doen. Hy oeffent hooge en laege jurifdidie vermc-
fte der felve is fwart, verciert met drie filvere binnen de ftadt en hare vryheyt,en bericht alle ^^^\'
molewiecken, de andere twee aen wederfij- breucken,kleyn en groot,hooge en laegc3 nae
den fijn roodt. De top van \'t felve is met een den inhout van\'t voorrecht,dat Hertogh Wil-
Keyferlijcke kroon,als wy terftont gefeyt heb- lem de fefte in \'t jaer m cccc ix vergunt heeft,
ben, vereert 3 en t wort van twee leeuwen ge- Sijn ampt is mede, in \'t maken van ftatuten ,
houden. Als\'er hals-recht gedaen wort, heb- ordonnantiën en willekeuren , \'tfy van wat
ben Schout, Burgemeefteren en Schepenen faken \'t felve magh wefen , met den Heeren
eenfwarte ftuweele ftroock fmet een roodt Burgermeefteren en Schepenen fijn opinie te
kantjen ten wederfijden) vol filvere mole- geven, de publicatie der bevelen te bevorde-
wieken,drie en drie by een, hangende op haer ren, en d\'overtreders te ftraffen volgens den
tabbaert, over haer ftincker-fchouder, tot by- inhout der felve. Hy magh mede alle quaet-
na onder aen den tabbaert 5 op ieder eyndt doenders en mifdadigen binnen de ftadt en
van defe ftroock ftaet het wapen der Stadt, en hare vryheyt foecken , apprehenderen, oft
daer neftens aen d\'eene fijde wort de letter A, verfekeren, in de gevangenis examineren, ha-
en aen d\'andere de letter M genaeyt. re belijdenis doen aenteekenen, op de feyten

De ftadt heeft drie Jaermarckten,van welc- die hy hen te laft leyt fich informeren, getuy-
ke de voornaemfte in September is , om- genis daer van te beleggen 3 en die eyndelijck
trent S. Lambrecht, en duert veertien dagen, voor den Rechter te fteiJen^om fulck een ftraf
D\'andere is omtrent Pincxteren; en d overige te eyfchen als hy oordeelt datfe verdient heb-
in \'t midden van de Vaften. De twee laetfte ben, en d\'uytgefproke fententie ter executie
hebben hare namen van die tijdt, in oft by te ftellen. Alle vomiiflen in civile faken wor-
welcke datfe gemeenlijck komen : maer de den oock,op de vermaninge van den Schout,
eerfte is de voornaemfte,en noemt men meeft oft, in fijn afwefen, van de voorfittende Schc-
dc Kermis-marckt, Dc ff ootRewccckm^ïckt pen, gewefen. In\'tjaer m d c li, alsick
is des maendaeghs 3 weicke van meer vreem- dit fchreef, bekleet defe aenfienlijcke bedie-
de lieden befocht wordt,als in vele andere fte- ning den Ed. Heer

gelijck het laetfte, wel hadden konnen ftellenj De Burgemeefteren beftieren de burgerlijc-
maer om onnoodige wijtloopigheyt, en ver- ke faken der ftadt, en fijn gemeenlijck twaelfj
drietelijckheyt der lefers , te vermijden , die en moeten eerft xl jaren oudt fijn, eer fy tot g^taU
alleen kortelijck willen aenwijfen. dit ampt gekoren worden : defe eer genieten

Hollantfche fteden,by een Schout,vier Burge-
meefteren,negenSchepenen,en xxxvi Raden,
De Schout oft Hooft-Officier is Stede-hou-
der van de Hooge Qverigheyt en Graeflijck-
heyt van Hoilant, en in die hoedanigheyt be-
kleet hy d\'eerfte plaets in de banck der Sche-
penen. Alfoo de Heeren Burgemeefteren inde
Hoilant,

Swieten,
Niclaes Korver,
D\'. Frans "Banning Koek, Ridder der ordre
van S.Michiel, Heer van Purmerlant
en Ilpendam, 6c c.
D\'. Cornelis Boom,

Joan Huydekoöper, Ridder, Heer van
Maerfeveen , Neerdijck, &c.
Hier uyt worden jaerlijcks drie mannen , op
den eerften Februarii, door de meefte ftem-
men van alle de Burgemeefteren en die ooit
Schepenen geweeft fijnjgekorenjen foo wan-
neer door het affterven van een oft meer der
felve, het getal niet vol is, wordt een oft twee
nieuwe naer gelegentheyt daer toe gekoren,
en fomtijdts vervult; volgens het privilegie
van Hertogh Aelbrecht in t jaer m ccc xcix
gegeven; weicke drie, uyt de drie die het vo-
rige jaer aengekomen fijn , eenen tot fich ne-
men, weicke de drie nieuwe den eedt afneemt
en d\'eerfte drie maenden voorfit; foo dat er
altijt vier fegeerendeBurgemeeftersfijn. D\'an-
dere acht worden Out-Burgemeefteren ge-
noemt ; en uyt de felve gemeenlijck Threfo-
riers en eenige tot Wees meefteren geftelt; oft
oock eene voor drie jaren gecommitteert in
de vergadering van de Gecommitteerde Ra-
den van Holland en Weft-Vrieftant,en op haer
beurte een in de vergadering der Staten Ge-
nerael, oock in de Raedt van Staten, en in
de Raedt ter Admiraliteyt, die t\'Amfterdam
refideert, voor drie jaren : om de welftant van
\'t gantfche lant in \'t gemeen, en defe ftadt in
\'t byfonder, te helpen bevorderen. By Burge-
meefteren beftaet de gantfche regeering van
de Stadt, foo veel de politie aengaet; doch,in
faken van gewichte, met communicatie van
de x X X v I Raden. In \'t kort, hun ampt is
het welvaren der ftadt en inwoonders te befor-
gen , en de felve in goede rufte, vrede en een-
dracht te beftieren : waerom fy te recht Bur-
ger-meefteren , en fomtijts Burger-Vader en,
genoemt worden. Dit heerlijk ampt wort nu,
in \'t jaer m d c li, bedient by de Ed. Heeren
D"". Frans Banning Koek, Ridder der ordre
van S.Micniel,Heer van Purmerlant
en Ilpendam, &c.
JVillemBacker, Ridder van S.Marcus.
Cornelis de Graef i Heer van Zuyt-Pols-

broeck, 6cc.
P\'. Cornelis Boom, in Auguftus ovededen,
en in fijn plaets
Joan Hujdekooper, Ridder, Heer van
Maerfeveen, Neerdijck , &c. v
De regeerende Burgemeefteren kiefen Thre-

foriers, Weesmeefteren , Threforiers extraor- ^ Kiefen
dinaris, Rekenmeefters, en Commiftariften derjubal
van de Banck van Leening , van de Wift\'el-
banck,en andere; en,met de regeerende Sche-
penen , op den IV Februarii, Commiftariften
van de fubalterne Recht-bancken, als van de
Huwelijckfche faken, Afteurantie, Kleyne fa-
ken, Zeefaken, en Defolate boedels; welcker
ampten wy hier nae befchrijven.

Hier-waren eertijdts feven Schepenen;
maer in\'tjaer m d lx heeft het Hof dit ge-
tal met twee vermeerdert; foo dat \'er nu altijt
negen regeeren: en worden jaerlijcks gekoren haerge-
volgens een privilegie van Vrou Maria, in \'t
jaer m cccc lxxvi gegeven, waer van de woor-
den defen aengaende aldus luyden : dat van
nu voortaen,ende tot eeuwigen dagen,die xxxvi
perfoonen die aireede gekoren fijn by den Rijck- oude ver
dom ende Gemeente van der voorfz. Stede van ^^^fi^Z >
Amftelredamme , omme te helpen raeden ende
V befie doen metten goeden luyden van den Ge-
rechte , in der tijdt wefende, in allen faken der
voornoemde Stede aengaende, daer haren
eedt toegedaen hebben , fuüen mogen kiefen een-
dracht mj eken of by der meere flemmen van hen-
luyden, ende dat by haren éede, die z^y daer toe
openbaerlijcken doen fuüen, in handen van on-
fen Schout van Amfielredam, of by gebreke van
hem , in handen van den outfien Burgemeefier
van der felver onfer Stede , aüe jaer vijf dagen
voor onfer liever Vrouwen dagh te Lichtmiffe,
veertien perfoonen van den rijckfien, eerbaer-
fien, notabelfien, reckelijckflen, ende vredelijck-
fien Poorteren van onfer voorjh. Stede van
Amfielredamme,fonder iemant daer uyt te ver-
fteecken , om haet, mjt, noch om eemgerhande
andere faken , die fy fchuldigh ende gehouden
wefen fuüen Ons ende onfen Erven, of onfen
Stedehouder ende Raede van Hoüant, aüe jaer
voort over tefeynden, omme daer uyt bj Ons,
of onfen voorfchreven Stede-houder ende Rae-
de gekoren te werden feven Schepenen , voor
dat toekomende jaer duerende, ende om op on-
fer lieven Vrouwen dagh te Lichtmiffe binnen
onfer voorfz^. Stede geßt ende geeedt te wor-
den, gelijck datgewoonlijck, ende na der privi-
legie van der voorfz^. Stede fchuldigh is te ge-
fMen, De namen der gekorenen wierden by
beftoten miftive aen de Schout defer Stede te
rugh gefonden tegen den eerften Februarii,
die de felve openende, de feven gekorene te-
gen des anderen daeghs \'s morgens den twee-
den der felve maent ontboodt , en hen den
eedt afnam. Maer nademael dit Landtfchap
nu fonder Gouverneur en Stadthouder is , daegh-
hebben de Ed. Heeren Burgemeefteren van de •
Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van Hollandt en
Weft-Vrieftandt, in dato den 12. December
M D c L, Oótroy bekomen, dat fy felf, uyt het
dubbel getal van veertiende feven Schepenen

judicature ter eerfter inftantie over die faken ,
tot welcke fy fpecialijcken fijn gecommit-
teert 3 doch men kan en mach van hare von-
niffen appelleren oft fich beroepen op t colle-
gie van Schepenen: wiens ampt is in\'tkort,al-
legefchillen en faken,die voor hare banck ko-
men, te beflechten. Sy fijn oock by \'t exami-
neren en pijnigen der mifdadigen, en ftrijc-
ken er vonnis over, \'t fy van leven oft doot 3
doch niet fonder des beklaeghden volkome
verantwoording gehoort te hebben : foo dat
men hen bequamelijck Rechters over alle ci-
vile en criminele faken mach noemen. In t
jaer m d c li wordt dit fwaerwichtigh en
liioeyelijck, doch achtbaer ampt, bedient
door de E. Heeren

D^ Cornelis Witfen, Eerfte Prefident,
M»". Symon van Hoorn, Andere Prefident,
Ulbert Pater,
\'Barent Schellinger,
Joan Bicker,
D*". Pr ans Reael,
D»". Q^nelis van ^ronckelaer,

(pnradus Burgh y
D*". joan Blaeu,
Hier is oock, als in de meefte fteden van
Hollandt, een eeuwige Raet 3 hoewel in voor-
tijden, als de ftadt noch ftondt onder d\'oude
Graven,alle faken door de Schout en weynige
Raden uytgevoert wierden: doch in \'t privile-
gie,dat Hertogh Philips van Bourgondien in \'t
hare in- jaer m ccccxlix gaf,om drie Burgermeefteren,
ßeUingy en een dubbel getal tot Schepenen te kiefen,
blij ckt dat \'er in die tijt xxiv Raden waren. Daer
na heeft Vrou Maria , Hertogin van Bourgon-
dien, in \'tjaer m cccc lxxvi het gemelde getal

Symon vander T>oes,
(^Anthony Oetgens van Waveren,
D\'". Andries Bicker,
D\'. Nicolaes Tulp,

Jan Cornelifa, Geelvinck yf\'\'^}^^\'\'\'
D*". Geeraert Schaep,
Willem Backer,
Pieter Haplaer,
^mon de Rijck,
joan Huydekooper,
jan Cla^, Vloosivijck,
Hendrick Dirckjh, Spiegel ,
D*". Frans Banning Koek,
M"". Geeraert Schaep Pieterß:^,
oAlbert Direkjh, Pater,
Joris Jorifrj, Backer,
Cornellsjacobfzj. Weyer,
D^ Franck vander Meer,
Cornelis de Grad,
Willem Ruytenmrgh ^
Roelof Bicker Jacobfzi,\'
D*". Cornelis Witßn,
Joan vande Poll 3
D^ Geeraert Reynft,

harent Schellinger,
M^ Symon van Hoorn,
M\', Pieter Kloeck,
D"". Cornell van Vronckelaer ^
D\'. Lambert Reynft,
Conradus Burgh,
IA\'Joachim Rendorp y

Willem Six,
Nicolaes Pancras y
Nicolaes Korver,
D\'. Joan "Blaeu,
D\'. (prnelisBoom

AMSTERDAM.

kiefen ; en doen fulcks terftont naer het met xii vermeerdert ; foo dat er federt di^\'
fcheyden van deRaedt,befluytende de namen tijt xxxvi Raden geweeft fijn. By aflijvig-
der felve in fekere miflive aen den Schout als heyt van een oft meer der felve, word op den
voren. Doch foo iemant tot Schepen geko- xxviii lanuarii het getal met andere nota-
ren wordt, die den Schout en de nieugekore bele en eerbare perfoonen, doch niet min dan verkie-
Burgemeefteren te nae in bloede beftaet, foo Xx v jaren out, volgens het felve privilegie ,
blijft de Burgemeefter 5 en de voorfeyde Hee- door hen felf weder vol gemaeckt. Het getal
ren kiefen een ander Schepen uyt het dubbel dan tot xxxvi volkoren fijnde, kiefen fy xiv
getal van de laetftgekorene veertien. De perfoonen, uyt welcke de feven Schepenen ,
nieuwgekore en afgaende Heeren Burgemee- gekoren worden , als voren verhaelt is. Soo
fteren , nefrens de nieuwgekore Schepenen, dickmael als fy, door ordre van de regeerende
kiefen dan, by de meefte ftemmen , twee van Heeren Burgermeefteren, ontboden worden,
de feven die het vorige jaer in bediening ge- fijn fy gehouden op \'t Raethuys te verfchijnen,
weeft fijn , om t aenftaende jaer Eerfte en op de punten en articulen,hen by de voorfey-
Andere Prefident te fijn,volgens het privilegie de Heeren Burgemeefteren voorgedragen, te
van Koning Philips, als Graef van Hollandt, adviferen, helpen raden, en \'t befte te doen in
gegeven. De Heeren Schepenen moeten bo- alles,den welftant van het Landt en defe Stadt
ven de vijf-en-twintigh jaren out fijn; en heb- betreffende. Dit Collegie is alleen gedurigh gedur{
- ben ter eerfter inftantie kennis en judica- en onveranderlijck, fonder\'t welcke, in de ge-
ture over alle faken , aengaende de inwoon- wichtighfte faken, foo van het Landt in t ge-
ders defer ftede en hare vryheyt 3 oock over meen,als van de Stadt in \'t byfonder, niets be-
buyten-lieden en hare goederen , die hier be- floten wort: want het reprefenteert het gant-
vonden en gearrefteert worden. De fubal- fche lichaem der Gemeente. Defe feer eerlij cke
terne bancken , hier voren verhaelt, hebben bediening wort nu bekleet by de E. E. Heeren

Hier fijn oock drie Commiftariften van de commif-
Wiftelbanck: de ordonnantie op defe banck
is in\'tjaer m d c ix gemaeckt, by weicke
fulcks verboden wort aen alle andere perfoo- Bmck,
nen , die \'t felve , onder de kooplieden en
van fulcke weefen, die noch onderjarigïi fijn, burgers , te voren pleeghden. Dit is een
vaneen oft van beyde hare Ouders berooft, en feer nutte inftelling, tot bevordering van de
goederen genoegh , om van te leven hebben; koophandel; en in \'t byfonder dienftigh in de
äefe, hoewel fy by Teftament van Vooghden wiftelbrieven en andere faken,
verforght fijn , moeten evenwel, door fekere De Commiftariften van de Kleyne faken fijn \'van de
wetten en ordonnantiën, de Meefters van de nu feven in getal, daer onder moeten ten min-
Weeskamer erkennen , \'t en fy die expres by ften twee Out-Schepenen fijn. Voor hen die-\'
Teftament oft Codicille worden uytgeftoten. nen nu, ter eerfter inftantie , alle faken tot fes ^
Defe nutte forge en laft wort in \'t gemèen den hondert guldens en daer onder , uytgefondert
Out-Burgermeefters , Out-Schepenen oft arreften,oft die tot andere fubalterne bancken
Raets-perfoonen opgeleyt. behooren.

De Commiftariften van Huwelijckfche fa- In t jaer m d c xi v heeft de Magiftraet van de
^^^^ gemeenlijck vijf, weicke over alle ge- een Huys oft Banck van Leeninge opgericht;
Z7ltjcl\' fchillen, die over trou-beloften,cn wat \'er aen- in \'t welck alle ingebrachte panden tot een re-
fhe ß- hangt, ontftaen , vonnifTen en recht fpreken. delijcken prijs beleent worden. Dit huys
ken. £)e gene,die fich in den Huwelijcken-ftaet be- wort door twee CommifTarifTen ( die fomtijts
geeren te begeven, van wat gefintheydt datfe beyde, oft een der felve, uyt de Magiftraet ge-
fijn, moeten voor haer verfchijnen , om haer koren worden ) beftiert.

namen en qualiteyt te laten aenteeckenen , Tot het afhandelen van de Zee-faken wor- van de
om van de puye van het Raethuys, oft in de den jaerlijcks vijf CommifTarifTen gekoren , ^^^-fa--
publij cke Kercken, nae yders verfoeck, afge- oft ten deel gecontinueert; daer oock in \'t ge- ^^^\'
kondight te worden. meen een oft tweeOut-Schepenen onder fijn,

Oock fijn hier twee Threforiers extraordi- en voorfitten. Sy vonnifTen oock alle aótien
naris, die den achtften penning oft verpon- van injurien.

ding, en de extraordinarife impofitien oft la- In \'t jaer m d c x l i i i hebben de E. Wcc- en vmde
ften , ontfangen ; en daer tegen wederom ee- ren van den Gerechte goet gevonden een Ka- ^ffjf^^f
nige van \'s lands renten betalen. mer van deDefolate boedels in te ftellen; waer

De twee Reken-meefters overfien alle re- toe jaerlijcks, door de felve Heeren, vijfge-
keningen van het ontfangen en uytgeven qualificeerde perfoonen, en daer onder ten
der ftadt; en bedienen nu mede de Confi- min ften twee Out-Schepenen , en eenige die
gnatie, die voor defen onder de Heeren Sehe- kennis van de koophandel hebben , gekoren
penen plagh te wefen. worden, om de felve te beftieren.

AMSTER DAM.

Hier fijn twee Threforiers ordinaris, dat van waerde fiilckeAffeurantien^die gemaeckt
mede een feer geacht ampt is, en byna al- fijn op het over en weder voeren van eenige
tijt door Out-Burgermeefteren bedient word: koopmanfchappen te lande oft ter zee ; en
haer laß: is forge te dragen voor het ftadts geit, niet op \'t leven van eenige perfoonen, oft rey-
rekeninge te houden van alle ontfang en uyt- fen in verre landen. Wat Afteurantie oft ver-
geef, en alle inftrumenten , die den ftaet der fekeren is, weet een yder , die maer eenige
ftadt raken , te bewaren. In dit jaer m d c li kennis van koophandel heeft; en is derhalven
bedienen dit ampt de Heeren

oAntonj Oetgens van Waveren, Rid-
der , Heer van Waveren , &:c.
Niclaes Korver , beyde Out-Burger-
meefteren.

De Weesmeefteren bedienen de vooghdye

jiffcuran- Als de koophandel dagelijcks aengroeyde,is Van de vonnifTen van alle defe voorverhael-
hier in\'tjaer M D xcviii een AfTeurantie-ka- de mindere oft fubalterne Rechtbancken
mer opgerecht. Hier over worden jaeriijcb mogen partyen, als \'t hen gelieft, aen de Hee-
drie mannen geftelt, oft fomtijts een oft meer ren Schepenen appelleren binnen fekeren tijt^
van de vorige gecontinueert ; weicke alle fa- gelijck ick te voren aengeroert heb.
ken en gefchillen, uyt den geheelen handel Hier fijn twee PenfionarifTen , daer toe in
van AfTeurantie, oft verfekennge van fchepen \'t gemeen verftandige Rechts-geleerden door
en goederen, en oock van avarien, gerefen, na den Raedt verkoren worden: defe fijn als Ora-
\'t voorfchrift der wetten, daer van gemaeckt, teurs en Advocaten der ftadt ; en worden
examineren en afleggen. Sy mogen oock be- fomtijts, benevens andere Heeren, in eenige
flechten de faken, uyt defen handel, felfbuy- commiffie van de Magiftraet gefonden.
ten de ftadt, ontftaen, indien partyen haer tot Oock fijn \'er gewoonlijck negen oft tien secreta^
defe kamer gedragen , daer onder behooren, Secretariffen , weicke door de Heeren Bur- rißen.
oft anders door de felve daer toe betrocken gemeefteren geftelt worden : en vier min-
worden. Op defe kamer houdt men alleen dere, als van de Huwelijckfche faken , AfTeu-

ratitie-kamer , Water-rechc , en Defolate In Hollant fijn drie Collegien van Raden Raden

De Krijghs-Raet beftont voor eenige jaren Stade, en een in t Noorder-quarder. Tot het

uyt twee Colonellen, twintigh Capkeynen Collegie,in defe Stadt refiderende,worden ge-

en hare Lieutenanten. Maer door t verme- committeert een uytdeRidderfchap van Hol- Raet,

nighvuldigen der menfcheri,en tot verlichting landt, een uyt yder van de fteden Haedem,

van de wachten,is de ftadt in \'t jaer m d c l in Leyden, Amfterdam, Goude, en Edam; en

vier-en-vijftigh wijeken , en foo veel vaende- voorts een uyt Geldedandt,een uyt Zeelandt,

len, onder vijf Regimenten, als hctBlaeuwcy een van Utrecht, een uyt Vrieflandt, een uyt

Oranjey Witte, Geele en Groene, gedeelt; waer Over-Yfel, een uyt Groeningen en Omme-

over, als te voren , twee Colonellen fijn 3 landen. De Gecommitteerde uyt Hollandt

D\'". Cornelis Wttfen , nu Prefident van foo naer de vergadering der Heeren Staten

In voegen dat de Krijghs-Raet nu beftaet in geeft aen de Staten Generael, welcke hen

de twee gemelde Heeren , en vier-en-vijftigh commiffie geven, en den eedt afnemen. Hun

Capiteynen ; fin abfentie van de Gapiteyn ampt is, forge te dragen, dat de zee, foo vele

compareert de Lieutenant:) en dat onder di- mogelijck is, van alle vyanden en roovers ge-

redie van de Ed. Heeren Burgemeefteren, fuyvert werde, en de vloten der koopvaerciers

die opperhoofden van de felve Defe Raet in fekerheyt naer hare gedeftineerde plaetfèn

ftelt ordre over t waken van de fchutteryen; geconvoyeert3 waer toe fy vele oorloghs-fche-

neemt nieuwe fchutters aen , en den eedt af, pen uytruften, en in dienft houden. Sy heb-

om de ftadt getrou te fijn : kieft oock de fer- ben onder hen een Ontfanger, Secretaris,

gianten der conipagnien3 en, met de Ed. Hee- Eifcael, Geweldige, en andere amptlieden, en

eieren, als Colonellen, Capiteynen , Lieute- Hier is oock een Ontfanger, om de ge- ontfan-

nanten , Vaendragers, de vijf Prevooften en meene middelen van Hollant en Weft-Vrïes-

Brandmeefters. Van de gemelde liv vaende- landt in dit quartier, onder Amfterdam forte-

len waken yder nacht twee der felve. rende, t ontfangen en uyt te geven 5 welcke

De Militie defer ftadt beftont eerft in drie, gehouden is aen de gemelde Heeren Staten

maer nu in vijf compagnien voetknechten,die oft hare Gedeputeerde rekening te doen.

alle in den dienft en eedt defer ftadt fijn3 van Over d omleggende dorpen is een Baljuw,

welcke alle nacht een gedeelte op verfcheyde die den Gerechte defer ftadt met eede ver-

plaetfen waken. Twee van defè compagnien, plicht is5 gelijck men in hare handt-veften fien

volgens de Satisfadie van t jaer m d lxxviii, kan: want men vind onder andere,in feker pri-

fijn \'s Lants compagnien,worden daer van be- vilegie van Hertogh Aelbrecht van Beyeren,

taelt,en doen den eedt aen het Lant, en aen de eerlf Ruwaert en daer na Graef van Hollant,

Stadt: d\'overige drie fijn Stadts compagnien. aen die van Goylant en Aemftellant gegeven,

Hier is oock een Majoor oftWachtmeefter, de twee volgende punten, van welcke \'t eerfte

die acht neemt, dat de wachten wel en be- fijnen eedt betreft, en dus luyt : Salde^ae-

Defe Stadt heeft nu vier Subftituten, die berecht inde Balieufchap, ten tiejligen fweeren,

men oock Onder-Schouten noemt, welcke tot Amßerdam voor het Gerechte, ende voor

den Heer Hooft-Officier, in \'t bedienen van twee des Gerechts luyden van elcker Stede ofte

Alle andere mindere Amptenaers,als Kerck- defe voorfchreven punäen, ende recht te hou-

meefters, Aelmoeffeniers , Regenten van de den , ende te doen houden, ende dien eedt fal

Godshuyfen, Looynieefters, Keurmeefters, hem ßaven die outße vanden Rade van oAm-

Overluyden en Dekens van Gilden,Rooymee- fierdam,ècc. Het ander is van vonniffen in

fters, Yckers van de maten en gewichten, defe ftadt te halen, en luyt als volght: Voorts

nevens ontallijcke andere, worden by de Ed. foo en fal men geen vonnipn beroepen, m gee-

Heeren Burgemeefteren geftek 3 welcke alle nen dorpen in onfin lande voorfhreven : maer

in\'tbreede,met hare bedieningen, te befchrij- ivaer eenigh man vander eene party e die dat

ven , fou een verdrieuge lanckheydt voor de vonmfe aengmge, ende des begeerde, foo fouden

lefer fijn , en veel eer een boeck , als weyni<^e de Schepenen dat vonnife halen tot Amfterdam

bladen, eyfchen : foo dat het voorverhaeld?, op dergener coften, dte in den onrechte beviele,

na mijn oordeel, genoegh is, om de regeering ende ftoo wes dte Schepenen van Amfterdam

defer ftadt, en hare voornaemfte ampten, \'L\'öör recht ujfgaven dat foude voortgaen,

fte aengroeyen, tot datfe bemuert was, mits- der felve in die tijt duydelijck vertoonen ; fy
naders hare voornaemfte privilegien en forme luyden in onfe tael als volght: Door welcks
van regeering, aengewefen. Nu fullen wy be- wateren (verftaet het Ye en het Damrack) de
fien,hoe fy, door Godes genadigen fegen, (die fchepen uyt en in varen, dte door de grooten hoe-
fich in de wijfe beftiering der Magiftraten, en fem der Zuyder~z,ee in de groote ofte Noort-Z^ee
Gvervloedigen koophandel, als twee voor- hjna uyt gantßh Europa dagelijcks ^aen en ko-
name middelen, vertoont) tot hare tegen- men-, als eerßelijck van Nederlant,daer na van
woordige grootte en hooghte geftegen is. Vrancknjck, Engelandt, Spanje en Fortugael;

Haren aenwas befpeurt men al eenighfins oock van Dujtslant, Polen, Lijflant, Noorwe-
omtrent het jaer m ccc xcv, alsfy, met gen, OoHlandt, Sweden en andere Noortfche
eenige fchepen, Hertogh Aelbrecht van B eye- landen, van weicke men m V gemeen twee-^^f^^^
ren m d\'oorlogh tegens Vrieftant te hulp qua- mael jaerlijcks machtige vloten van twee oft iJJjf^^
men, en op de Lau wers goeden dienft deden, drie hondert groote fihepenjder reyfeßet komen, i
Maer klaerder fiet men \'t felve in d\'oorlogh te Vant/Ick, Rye, Revel, Nerve, en elders, met
der Hollanders tegen d\'Oofterlingen : want ontellijcke koopmanfchappen geladen : foo dat
feker ongenaemt Schrijver feght, dat in die defe ßadt een wonderlijcken mval en haven is,
tijdt, dat is, \'tjaer m cccc x l, die van Am- daer men fomtijts meer dan vijf hondert groote
-LMacht fterdam alleen een vloot van twintigh fchepen fchepen van aüe landen ßet aenkomen-, maer het
toeruften , daer d\'andere Hollanders en Zee- meeHe deel Hoüandtfche hukken, dte de burgers
landers met eickander geen grooter getal in defir ßadt toehehooren, weicke aüe heerlijk en
zee fonden. Hy voeght \'er by,dat de vergele- vermaeklijk t aenfchouwen fijn.Dtt veroorßaekt
gen volckeren verwondert en verfchrickt wa- hier grooten koophandel-, foo dat Amßerdam na
ren over de kloeckheydt en \'t vermogen der Antwerpen de voornaemße koopßadt van aüe
Amfterdammers 3 foo datfe meynden, dat het defe landen is* Bet is feker wonderlijck en byna
geen ftadt, maer een geheele Provincie was: ongeloofiijck , dat d inwoonders foo machtigh in
hoewelfe toen veel minder macht had,als wan- rijckdom fijn,datfe terflont, als een van de voor-
neerfy in \'t jaer m cccc lxxxii meteen feyde vloten van twee oft drie hondert groote
muer omringt wierd, gelijck wy alree gefeyt fchepen hier aenkomen, al \'t goet opkoopen : m
hebben. Seven jaren eer fy bemuert is, als voegen , dat de felve geloft en ontladen ßjnde,
d\'oorlogh tuftchen de Koning van Vranck- binnen weynigh dagen weder konnen afvaren,
rijck en Hertogh Karei van Bourgondien her- In defe ßadt worden feer vele fchepen gebouwt j
vat was, en de Franfche fchepen op de Hol- en jaerlijcks meer dan twaelf duyfent fiucken
lantfche roofden, hebben d\'Amfterdammers, woüe lakenen gemaeckt,Dm verre Guicciardin.
die in \'t voorjaer een reys op Spanje om te Hier uyt fiet men , dat al de rampen , daerfe
handelen begeerden tc doen , vier oorloghs- in verfcheyde tijden mee befocht is, ( als
fchepen toegeruft, om vijftigh koop vaerders, brant, oorlogh, inlandtfche twiften van de Verfihey-
die fy oock met allerley krijghsgereetfchap en Hoeckfche en Cabeljaufche partyen, en an- ^^ ram-
gewapende mannen voorfagen, te geleydcn; dere burgerlijcke oneenigheden , de raferyen
foo dac de Franfchen hen niet durfden aen- der Weäerdoopers, hooge Watervloeden >
taften : maer als fy in \'t wederkomen niet by- gefchillen in de Gods dienft, en de laetfte Ne-
een bleven , en uyt onmatigen yver tot winft derlantfche oorlogen) haer wel konden druc^
voor eickander pooghden te landen, fijn fy ken , maer niet verdrucken ; nochte den
befprongen, en vele daer af vermeeftert. loop van haren voorfpoet ftutten en beletten:
De menighvuldige dienften , die fy in ver- want in \'t laetfte ongeval, te weten de tach-
fcheyde tijden hare Lants-heercn gedaen heb- tighjarige oorlogh, onlangs, God lof, in een
ben,waeropvelevan hare Privilegien gegront eeuwige Vreede verandert, is Amfterdam
fijn, (gelijck wy alree getoont hebben,) geven (bemerckt Gods wonderlijcke wercking,met,
oock haer vermogen en dapperheydt van die fonder, ja door tegenftrevende middelen!) tot
tijden te kennen. folck een top van grootte, heerlijckheyt, en

Sedert heeft fy allengs toegenomen,en hare rijckdom geftegen, dat die by vele gunft, by
welftant vermeerderde,gelijck die van Brugge, andere nijt, maer by een yder verwondring en
dat toen een tijt lang gebloeyt had, byna te verbaeftheyt verweckt 5 en ick mijn vermo-
Vermeer- niet gingj foo datfe omtrent feftigh oft feven- gen veel te kleyn beken , om de tegenwoor-
tmL voornaemfte koop- dige ftaet defer groote Stadt te befchrijven 5

Tide?,\' fteden van Nederlant getek wierd,en niemant doch ick fal evenwel voortgaen, en doen wat

Guicciardin, die omtrent het jaer m d lxv Als in\'tjaer m d lxxii byna geheel Hol-
leefde,in fijn befchrijving van Nederlant ge- lant fich tegen d\'overmatige ftrengheyt van
tuyght,wiens woorden,daer hy van defe ftadt den Hertogh van Alva ftelde, en van hem af-
fpreeckt,wy hier byvoegen, om datfe de ftaet viel, bleef Amfterdam aen fijneen de fijde

der volgende Gouverneurs 5 foo datfe nocht
door lift, gewelt, oft oorloghs-macht aen der
Staten fijde in byna fes jaren kon gebracht
worden. Doch eyndelijck is in het jaer m d
l x x v111 een verdragh getroften 3 waer door
fy fich overgaf, om , nevens andere, de vry-
heyt te gemeten. Toen fcheen de Voorfpoet
uyt den hemel te dalen , om hier haren troon
te veften : want de neering en koophandel
groeyde foodanigh , dat men de ftadt moeft
vergrooten j \'t welck, niet lang na \'t gemelde
overgaen , en omtrent hondert jaren na datfe
bemuert wierd, aen d\'oude fijde, by de Gel-
derfche kay, begonnen is: want de Laftagie,
die alree ten deel betimmert was, en langs het
Y aen die fijde tot aen Monte-Albaens-toren
({00 genaemt na den Hertogh van Alba , die
by de felve een kafteel wilde bouwen, en nae
fijn naem Monte-Albano noemen,) ftreckte,
is eerft aen de Stadt gevoeght, en met meer-
der en beter huyfen verciert.In \'t jaer m d xciii
begon men oock aen de Nieuwe fijde de ftad
met de helft van de Singel (die men nu oock
de Konings-graft noemt) van de Haerlem-
mer-ftuys af, en weynigh tijdts daer na met
d overige helft, aen die fijde, tot aen de Regu-
liers-poort, te vergrooten j foo dat de wallen
toen geleyt fijn ter plaetfe daer nu d\'oude
Heere-graft is. Ondertuflchen wierd aen d\'ou-
de fijde mede allengs met het wijder uytleg-
gen en betimmeren voortgevaren3\'t welk met
fulck een yver gefchiede,dat in eenige jaren al
het gene, dat buyten de weftfijde van de Gel-
derfche kay en de Kloveniers burghwal, van
Schreyers-hoeck tot aen de Reguliers-poorts-
toren gelegen is,aen de Stadt gevoeght wierd.

\'t Laetfte vergrooten en uytleggen is in ver-
fchegeheugenisj want omtrent \'t jaer m d cxn
is fy aen de Nieuwe fijde met een geheele
NieuweßadPyals men die fomtijts noemt, ver-
rijcktj welcke al \'t gene,dat buyten de ooftfij-
de van de Heere-graft gelegen is,begrijpt: foo
dat Amfterdam, in min dan dertigh jaren
meermael vergroot fijnde,foodanigh een nieu-
we jeught cn glans aen alle fijden vertoont,
dat men met recht feggen magh, dat \'er in
een ftadt vele fteden, ja een kleyne weerelt te
fien is. De fteene muren, die eenigen tijdt na
d\'eerfte vergrootingen ftaen bleven, fijn neer-
geworpen y maer wanneer \'t felve gefchiede
toont feker veersken,in die tijt gemaeckt, het
welck wy, om dat het oock andere gedenck-
weerdige faken verhaelt, hier by voegen :
In \'t jaer duyßnt fes hondert ien
Sachmen f Amflerdam yeel "ponders gefchien
De Stadts Toren * rechten,
\' De Stadts muren flechten,
Tsi^ee fleene Sluyfen fliehten,
En feyen hondert huyfen richten.

en gemeene en byfondere huyfen te bouwen
beefigh was , ging de zeebouw, een oorfaeck Grsoter
van de huys-bouw, niet minder voort: want
de Hollanders, en infonderheydt d\'Amfter-
dammers, ("als hen nu alle handel op Spanje \'va.ert
door Koning Phihps de tweede verboden was,)
onderftonden in \'t jaer m n x c i v d\'eerfte dienieum
fchipvaert naer China en de Molucken langs J
het Noorden , en met een naer alle d\'andere
landen die tot defen tijdt de Hollanders on-
bekent waren. In \'t volgende jaer fijn fy de
eerfte mael de gewoone wegh naer Ooft-In-
dien gevaren : waer uyt eyndelijck d\'Ooft-
Indifche Compagnie fproot, welcke van ge-
ringe beginfelen , door Godes genade , foo ^^ Oofi-
hoogh geklommen is, dat yders ingeleyde ^fYfte
hoofdfom, menighmael verdubbelt fijnde,
hen tot gedurigh voordeel dient. Eenige jaren
daer na is oock de Weft-Indifche Compagnie
opgerechtjdie in \'t Weften handelt en oorlogh
voert. Oock is \'er een Groenlantfche Gom- ^^ ^Tf\'
:)agnie, die jaerlijcks eenige fchepen naer de cV^jl^ ^
coudtfte geweften der weerelt fendt, welcke gnicT^.
in \'t gemeen met goede winft weêrkeeren.

Sal ick de byfondere koophandel naer an- ^yß^de^
dere landen befchrijven , waer fal ick begin- 2/
nen oft eynden ? want de voorfpoet en han-
del, daer Guicciardin in de voorverhaelde
woorden van fpreeckt, is by de tegenwoordi-
ge niet te vergelijeken, jae naeulijcks te noe-
men : dewijl het niet mogelijck is de fchepen
te tellen,oft de waren te befchrijven. Daerom
fal ick daer van ophouden , en alleen feggen,
dat Godes fegen in defe onfe tijden , door de
fchipvaert en koophandel, een gedurigen re-
gen van gout, filver, en allerley koftelijckhe-
den over Anifterdam als uytgeftort heeft: en
de vlaggen defer ftadt wijder gefien worden,,
dan eertijts de Roomfche Monarchie haer ge-
biedt uytbreyde. Dies heeft men feer groote
reden , met den achtbaren Heer P. C. Hooft
te feggen:

Tot hier toe hebben wy, na mijn oordeel,
van de gemeene faken defer Stadt genoegh
gefproken : het is nu tijdt, dat wy de byfon-
dere dingen, en de deelen der felve gaen be-
fien. D\'eerfte plaetfe komt toe de gemeene
gebouwen ; en, onder de felve, de gene die
tot de Godtsdienft ge-eygent fijn.

Hier waren eertijts twee Parochie-kercken, ^^rcke».
d\'een aen d\'Oude, en d\'ander aen de Nieuwe
fijde. D\'eerfte wordt nu d\'Oude Kerck ge- d\'oude
noemt,welcke omtrent voor twee hondert en "
vijftigh jaren aengevangen is, en lang daer na
eerft volmaeckt. Sy wierdt in de namen van
S. Jan Baptift en dc Biffchop S. Nicolaes ge-
wijdt.

wijdt, en in \'t jaer duyfent vijf hondert met ßarf den eerbaren iViüem EggartyHeer tot Pur-
vele kapellen vergroot : fes-en-feftigh jaren mer ey nt, fundateur van defe Capelle, ge dotiert
entoren. daer nae is de toren van de fondamenten af met twee Vicarien , mede fundaievir van defe
begonnen, die voor eenige jaren tot een aen- hrck, die begraven is onder defe blauwe farcL
fienlijcke hooghte kunftigh opgebouwt, en Sy is gewijdt ter eere van de heyUgfte Maeght
een der cieraeden defer ftadt is. Defe kerck Maria, en S.Katarine. Men gelooft, datfe eer-
heeft eertijts, als fommige feggen,xxx111 al- tijts xxx i v autaren had , en vele andere ko-
taren gehadt, vele Prielterlijcke kleederen die ftelijckheden. Het is, nae \'t oordeel der Ar-
feer koftelijck waren, een groote ciborie van chiteden oft Bouwmeefters, een der fchoon-
Lxx marck filvers , feven voeten hoogh; fte en kunftighfte gebouwen van Europa,
en een tweede die noch künftiger en van Doch is, in\'t jaer m d c xlv,den xi lanuarii,
grooter waerde dan de vorige was; doch defe jammerlijck door \'t vuer gefchent: dit onge- door het

dingen fijn in andere verwiflelt. lp defe kerck luck is, door \'t verfuym van eenige lootgie- .
is nevens t Choor het graf van den grooten ters, veroorfaeckt. De brandt begon op de
\'t Graf Zeehek facob van pfeemskercky boven\\ welc- middagh,en was ten drie uren namiddagh het
ke een marmere en albafte Gedenck-teecken, dack, torentjen, kloeken, orgels, fchoorbale-
met een Latijns Opfchrift, fijne daden verva- ken, en dat er aen vaft was, in de kerck neêr-
tende, opgerecht is 5 in \'t bovenfte deel van het geftort en verbrant; foo dat er niets, dan de
felve ftaet fijn wapen,met een goude feheeps- gevels, muren , eenige glafen, en de pilaren,
kroon vereert; onder is afgebeelt de groote doch feer befchadight, overbleven. Het her- en weder
zeeflagh in de baye van Gibraltar met dit veers bouwen wierd onlangs daer nae aengevangen, l^erbout.
van de gemelde P. C, Hooft: en byna in drie jaren , frayer en heerlijeker

Hcemskerckydied-^ersdoor\'tysen\'tyferdorllefireyen, dan te voren , voltrocken : foo dat op den
Liet d\'eer aen \'t knd,bler \'t Uif^yoor Gibraltar het leren, tienden lunii, in t jaer m d c x l v iii, als d\'al-
Aen d\'ander fijde van \'t felve Choor fiet gemeene Danekfegging over d\'eeuwige Vre-
men de gedachtenis van Cornelis Janfz^* van de,tuffchen de Koning van Spanje en de Hee-
Amfierdam, gebynaemt het Haentje, waer in ren Staten der vereenighde Nededanden, ge-
eenige Latijnfche vaerfen van de Profeftor daen wierdt, de eerfte mael weder in de felve
C. "BarUfis fijne daden verhalen ; en daer on- geprediekt wierd.

der dit Nederduytfche gedicht van den Heer Aen defe Kerck heeft men in \'t jaer m d c Toren,
Laurens Reael: x l v 11 een toren beginnen te bouwen , en is

Bierruft de Helt y die Dan fijn ipyants fchepen y
In feyenmael quam feyen ylaggen jlepen;
En gaf ipcor \'t laetfl op t^ee foo dapper yonck,
Dat \'t eene t>looty en \'t ander by hem foncL

Boven de deur, aen de felve fijde van hét
Choor, ftaen defe twee regelen:
Typifly Hovaerdy en Oyerdaet,
Doen dat geen huys feer lange flaet.
De Nieu- De tweede Parochie-kerck, die aen de naem van een mirakefoft wonderwerek, dat
fï\'^ W, Nieuwe fijde is, wordt ge- op die plaets aen de heylige hoftie fou ge-

noemt. Sy is in\'tjaer m cccc viii,oft, loo beurt fijn, ontfangen heeft; en datfe door
andere fchrijven , m cccc xiv aengevan- d\'ofïèrhanden en aelmoelfen der devote lie-
gen, en ontrent hondert jaren daer nae eerft den, die hier bedevaerden deden, gebouwt is.
l^arm volmaeckt. Haren voornaemften ftichter Wat daer van fy, fullen wy in fijn waerde la-
was WillemEggart, een rijck koopman in ten, alfoo het onderfoeck van die faeck tot
defe ftadt, en feer begunftight van Hertogh defe befchrij ving niet behoort. De wegh, die
Willem de fefte, Graef van Hollant, wiens van defe Stadt naer den Overtoom ftreckt,
Rentmeefter hy geweeft is; en heeft voor die nu de Hejlige wegh genaemt, is ten aenfien
van Amfterdam, foo (ommige feggen, ver- van defe kerck, en tot gerief van die van Am-
fcheyde privilegien van den gemelden Grave fterveen , Sloten, en andere dorpen, die hier
verkregen : foo dac de Stadt m die tijdt mede ter bedevaert quamen,gemaeckt: want
geen aengenamer oft nutter burger had. Men die van Amfterveen eertijdts niet dan langs
feght, dat hy op \'t kafteel van Purmerent, dat het Loopvelt naer de ftadt konden komen,
hy felf had laten maken, in \'t jaer m cccc xvii "Uoude-fljts-ICapel wierd eertijdts in \'t ge- lyoude-
overleden is: fijn lichaem wierd in defe kerck meen S. Olofs-kapelgenoemt; en is voor eèni- fJdts-Ka^
met groote pracht begraven, alwaer rnen ter ge jaren vergroot en verbetert. Dit is d\'outfte
fijden \'t Choor, omtrent der Kerek-meefters kerck van Amfterdam, by de welcke weleer
fin op- Kamer, tuifchen twee pijlaers, dit opfchrift het Stadt-huys was , en een poort der Stadt
fchrift. leeft: oJnno u cccc xyujen xv dagh in Julio, ftont, wekkers toren noch by onfe tijden tot

tèn gevangenis gebruyckt is geweefl:. Som-
mige gelooven oock , dat het eerflie bonwen
cn begin der Stadt omtrent defe plaetfe aen-
gevangen is,en van daer allengs naer den Dam
uytgebreyt, tot dat naderhandt eenige luyden
aen de weftfijde oock begonden huyfen te
ftellen, waer uyt tuffchen die van de Oude-fij-
de tegen die van de Nieuwe-fijde grooten haet
ontftond , die lange jaren geduert heeft, en
van weicke wy by onfe tijden noch eenige
kleyne overblijffelen gefien hebben.

Maer door de laetfte vergrootingen fijn
hier drie nieuwe Kercken van de gront af
Zuyder- opgebouwt. D\'eerfte der felve, de Zujder-
^rck. jQrck genaemt, is in\'tjaer m d cm aenge-
vangen, en vier jaren daer na volmaeckt 5 ge-
lijck het volgende opfchrift, in de kerck by
de torendeur uytgehouwen, te verftaen geeft:
Tot oeffeninge van de ChrifieltjckeKeltgte ü defe
Sujder-kerck geflicht, anno cid idc iii den
xxii oAugufti den eer fien fieen geleyt,(t iverck
rujm iV ]aer fid geftaen ) anno c i d i d c x i
volmaeckt^en op den Tmxterdagh deerfie Tre-
dicatiegedaen. De eerfte fteen van dit gebouw
is ^ooïjoan Bicker , nu Schepen defer Stadt,
geleyt.

De JVefter-Kerck is hoogh en luchtigh, en
met een grooten Toren verciert, op wiens
X \' top een Keyferlijcke kroon, de gift van Key-
^ fer Maximiliaen, geftelt is, om alfoo de mil-
dadigheyt en \'t gunftbewijs van die Vorft,uyt
een danckbaer gemoet, ten hemel te verhef-
fen. Willem de Vry heeft de eerfte fteen van
defe kerck geleyt. De tijdt is in de volgende
letteren , boven de toren-deur uytgehouwen,
aelige wefen : T^ot oeffeninge ^an de Chrifie-
lij cke Religie is defie Wefier-kerck gefiicht, anno
M D c xx den i x September de eerfe fieen geleyt,
ende anno m d c xxxi op Pmxterdagh de eer-
fte Predicatie gedaen,
Noorder^ De derde der drie nieuwe tempelen noemt
kerck. jnen de Noorder-Kerck, om datfe in \'t noord-
eynd der Stadt ftaet 3 fommige noemen haer
oock de Kruys-Kerck, om datfe de gedaente
van een kruys heeft: want fy is op een gelijck-
matige wijfe aen alle fijden gebouwt 3 en der-
halven feer bequaem tot de Godsdienft. Men
gelooft, dat \'er nooit foodanigh een kerck in
foo weynigh tijdts gebouwt is 3 want fy is in
minder dan drie jaren gemaeckt, gelijck het
volgende opfchrift, dat in de felve boven de
eene poort uytgehouwen ftaet,getuyght: Tö?
oeffeninge van de Chriftelijcke Religie is defe
ISoorder-kerckgefttcht, anno m d c xx den xv
Junii den eerften fteen geleyt, anno m d c xxi 11
volmaeckt, ende op Taefehdagh de eerfte Predi-
catie gedaen,

s.Pieters^ Maer behalven de voorverhaelden was hier
kerck, ^ Pieters-Kerck oft iCapel, d\'outfte en eertij ts
de voornaemfte defer Stadt, foo eenige mee-
Hollant,
nen 3 want het is waerfchijnlijck , fecrgen fy,
dewijl d\'eerfte inwoonders vifTchers^waren ,
datfe hun eerfte kerck na die Apoftel,die ook
een viffcher was, genoemt hebben : hoewel
andere, gelijck gefeydt is, S. Olofs-kapel voor
d\'outfte van de gewijde gebouwen achten.Het
benedenfte deel is nu een Vlees-hal3 \'topperfte oft d\'oude
plagh de vergader-plaets derRethorijckers,die vleefeh-
men dOude kamer noemde,te fijn: maer is nu "
gefchickt tot een Collegie voor de Medicijn-
meefters 3 en heeft mede een Anatomie.

S. Jacobs-ICerck was aen de Nieuwe-fijde 3 \'5\'. lacobs-
doch is federt aen erven verkoft.

S.Joris-ICapel is aen de felve fijde. Seker jorU-
onbekent Schrijver feght, datfe eertijdts het
Melaetshuys was 3 en in fijn tijdt, dat is, om-
trent het jaer duyfent vijf hondert, een Oude-
mannen-huys. Nu noemt men defe plaets het
Pant, daer allerley koftelijckfchrijn-werck te
fien en te koop is.

Hier fijn foo vele kloofters geweeft,dat het Kloofters,
ten hooghften te verwonderen is,na de kleyn-
heyt der ftadt in die tijden 3 evenwel ftreckt
het een klaer bewijs vandeGodtvruchtigheyt
onfer voorouderen : want aen d\'Oude fijde
waren \'er drie voor de mannen,en dertien voor
vrouws-perfoonen. Het Kloofter der Minder- vm
broeders was,foo \'t fchijnt,het eerfte3 \'t welck ^^nnen,
nu in wooningen verandert is : de tweede wa-
ren de Broeders van den derden regel van
S. Francifcus, oft Paulinianen: de derde
woonden in den Nes. Sommige van de felve
Paulinianen, die men Tertianen noemde, fijn
in \'t jaer M cccc r v 11, miffchien om dat-
ter hier te veel waren,naer Hoorn vertrocken,
daer fy een ftuck landts verkregen , en een
nieuw Kloofter met een Kerck bouwden 3 als
Doólor Velius in fijn Chronijck van Hoorn
gêtuyght. Van de dertien Vrouwe-kloofters ^^
fijn \'er vijf van Nonnen der ordre van S. (^Au-
guftinus geweeft 3 de Oude, en het

tweede de nieuwe Nonnen, waren daer nu de
Gafthuyfen iijn3 d andere drie wierden
ria Q^agdalena, S,Agneta (nu de doorluchte
Schole,J en S, Qatharine genoemt. De Sufters
van den derden regel van S.Francifius hadden
fesConventen oft kloofters3\'t eerfte wiert S,Vr-
fel oft der elf duyfent Maeghden geheeten , dat
nu het Spinhuys is,daer van wy hier na fpreken
fullen 3 het tweede,nu \'t Pnncen-Hof,noemde
men derde Barbara,hetym-do

S.Clara/t vijfde S.Maria,cn het fefte S^Mar-
q\'areta. Van alle foorten van hekeerde fondar ef-
fen was hier een Kloofter , van S. Auguftijns
ordre, en Bethanien genoemt, \'t welck nu de
Latijnfche Schole aen d\'Oude fijde is. Het
laetfte was het Convent der Sorori-cellarum,
die men oock de Swarte Sufters noemde, die
de fiecken,en infonderheyt de gene, die met
depeft befocht waren, dienden en beforgden:

dit was op de Zeedijck, daer federt de Con- mdlxxx tot het Weeshnys verordent, en daer
voymeefter woonde , en nu noch ioude Con- toe bequaem gemaecktj om dat de arme kin-
^^ genoemt wordt. deren,foo wel als dinwoonders en de welvaert

Aen de Nieuwe zij de waren vier Kloofters: der ftadt,aengroeyden. Daer nae is\'t noch met
het eerfte van Nonnen der ordre vanS.Augu- nieuwe gebouwen verciert, en de wooningen
ftinus, S, Geertruyd toegeeygent, dat nu woo- der jongers en meyskens van eickander , om
ningen fijn : het tweede van den derden regel befondere redenen,afgefondert. Voor eenige
van S.Francifcus,en Z^a^ toegewijdt,\'t welck jaren waren hier meer dan negen hondert
nu het Weeshuys is: het derde der ^agijneriy kinderen 5 tot welckers onderhoudt de Magi-
in wiens Kerck d\'Engelfchen nu predicken : ftraet al d\'inkomften van dk en \'t Carthufers-
en het vierde nu het Tuchthuys. kloofter gefchickt hebben. In \'t Huys fijn

enhuyten Buyteuplaghccnftaey Carthufers-kloofter Meefters, om de jeught te onderwijfen, daer
te ftaen 5 \'t welck, als feecker Schrijver feght, nae doet men hen eenige kunft oft hantwerck
van Hertogh Aelbrecht van Beyeren omtrent leeren.

het jaer duyfent vier hondert gebouwt is. Het Leproos-hujs is opgerecht voor de gene x^\'/\'r^w-
is in de laetfte oorlogen verwoeft, en niets die met de Ackerfieckte oft Melaetsheydt be-
daer van overigh, dan eenige oude muren, het fmet fijn : defe hebben yder hare befondere
Kerckhof, en een Boomgaert j welcke door wooningej en de vreemden mogen in\'t Huys
de laetfte vergrooting, als gefeyt is, binnen niet langer dan drie dagen blijven, afgefchey-
de wallen gekomen fijn. Onlangs is de ge- den fijnde van d\'andere die hier een vafte
melde Boomgaert in erven afgedeelt, die aen woon plaets hebben.

byfondere lieden verkocht fijn , en nu be- S. Joris Hof is een plaetfe, daer fich de ou- s. urU
timmert worden. de burgers alIeen,oft oock met hare vrouwen, ^^f

Aen d\'ander fijde buyten de Stadt plagh voor een fekere fommegelts, die fy eens voor
een Kloofter der Regulieren te ftaen,niet wijt haer geheel levenuyttellen,van tijtlijcke noot-
van de poort die de felve naem heeft, \'t welck druft yerforgen konnen. Dit is een feer nut-
omtrent het jaer m d vi verbrandt is. Nae dit te inftelKng voor de gene die weynich mid-
ongeval hebben de felve Monicken buyten delen hebben, enbevreeft fijn datfe daerme-
Alckmaer te Heylo een ander gebouwt. Den de hare aertfche reyfe niet füllen konnen vol-
hof van dit kloofter is tot een Hortm isMedi- brengen 5 want die hebben gelegentheyt, om
■cm oft Genees-meefters tuyn, door de E.Hee- haerVelven van het tijtlijcke in fekerheyt (foo
ren Magiftraten,verordent,en metvele vreem- immers eenige fekerheyt in het dal der onge-
de en medicinale kruyden beplant. ftadigheydt te vinden is) te ftellen j en fich

Dit is meeft al \'t gene, dat men van de ge- voor d\'uyterfte armoede te bevrijden. Het is
melde kercken en kloofters feggen kan; want buyten alle twijfel, dat dit gebouw, met dc
door de veranderingen der tijden en zeden nevenftaende Kerck , wclcke de Franfche
fijn de felve ten deele verwoeft, en tot andere Gemeente nu tot haeren Godtsdienft ge-
faken gefchickt, waer door vele vaade brie- bruyckt, eertijts het kloofter en de kerck der
ven en befcheyden (uyt welcke men hare Paulinianengeweeft is.

ftichters,de tijt van hare bouwing, en andere Het Gafihuys (als de voorfeyde onbekende Gaßkuys.
gedenckwaerdigedingen,fou konnen toonen) Schrijver, die omtrent het jaer duyfent vijf
verloren, verdonckert en vernielt fijn. hondert leefde, fegt) is oock in de ßhe prochie,

Laet ons komen tot de Gods-huyfen, welc- fverftaet hier door d\'Oude fijde ) en het ver-
ke hier vele en in goede ordre fijn 5 foo dat maertfie Hofpitael^an heel Bollandt, hebbende
Amfterdam daer in meeft alle andere fteden, meer dan dujfentgulden jaer Ujckfche inkomfien^
foo men\'t feggen der uytheemfchen geloo- ujt tiveeHofpkalen S.Tteters en SMfabethsge-
yen mach, te boven gaet. maeckt, van de Üteuweßjde daer hygebracht.

Hetverdient, om fijn outheydt, Maer alfoo de vorige plaetfen te kleyn wa-
d\'eerfte plaets : want men bevindt dat fekere ren, fijn de Kloofteren van d\'oude en nieuwe
eedijcke Matrone , Haesje Claes Paradijs ge- Nonnen, de grootfte in de Stadt, daer toe in
naemt, in\'tjaer m d x x i i i , defe nutte en \'tjaer md lxx xii gefchickt. In dit en
noodige fake begonnen heeft 5 dewijl fy feven de volgende jaren is dk Godtshuys, door
oft acht weeskens, op haer koften, onderhield verfcheyde giften van gemeene en befondere
en opbracht. Maer de Magiftraet heeft dit lieden, feer verrijckt: invoegen, dat het nu
goet begin met hare wijsheydt en beleyt ge- te recht het vermaertfte en rijckfte mach ge-
vordert, vermits fy ordre ftelden, op wat wij- noemt worden.

fe men \'t felve beftieren fou. In \'t jaer m d lxi. Het Pefihujs is nu buyten de Heylige- P^fihuys.
dewijl d\'ouderioofe kinderen feer vermeerden, weghs-poort, en in \'t jaer m d c xxx gebouwt;
heeft men een grooter Weeshuys gemaeckt. gelijck de volgende regelen van den Heer P,Q
Eyndelijck is het S. Lucie-Kloofter in \'t jaer Hooft, o^ \'t felve gemaeckt, te kennen geven:

Dit is eeil heerlijck gebouw , dat van ver-
re fich prachtelijck vertoont, wiens weerga,
tot fiilck een gebruyck, in alle de Neder-
landen, jae in verfcheyde Koningrijcken , niet
te vinden is.

Het Oude mannen\'Hujs , daer oock d\'ou-
de vrouwen woonen, is mede een aenfien-
lijck werck, \'t welck in\'tjaer m dc ii ge-
bouwt is. Seker Schrijver noemt het niet t\'on-
recht, na mijn oordeel, het Paleys der armen:
want het is foo cierlijck, vermaeckelijck en
heerlijck gemaeckt j dat de vreemdelingen
daer over verwondert ftaen. In \'t gemelde
jaer fijn d armen(die eerft in \'tjaer m d l maer
twaelf, daer nae vijf-en-twintigh, en in\'t
jaer m d xcvii tot vijf-en-veertighverordent
waren) tot hondert perfoonen , foo mannen
als vrouwen, vermeerdert; en drie jaren daer
nae noch vijftigh by de vorige gevoeght. Dit
gebouw is bynae vierkant, met een doorgang
en galeryen verciert, daer nevens de huyskens
en kameren der oude lieden getimmert fijn.
In \'t midden is een frayen tuyn , ciedijck be-
plant. Voorts fijn \'er twee groote eetfalen ,
en andere gemeene vertrecken. Dit huys
heeft oock , als andere Godtshuyfen, door
bevel der Heeren Staten, vryheyt van impo-
ften. In het felve is een Bornput, die ccxxxii
voeten diep door den flijckigen grondt ge-
boort is, en een ader van geheel fuy ver en
verfch water geeft 5 \'t welck m defe Stadt felt-
faem, en verwonderens-waerdigh is.

Het dolhuys is voor de kranckfinnigen in
\'tjaer m d lxii , door Henrick Pauwelfz. en
fijn vrou, uyt het geflacht der Boelenfen, ge-
flieht Het beftaet uyt twee deelen , als het
oude en nieuwe 5 in\'t eerfte fijn elf huyskens,
by welcke in\'t jaer m d xeii feftien andere,
met een nieu en fraey gebouw, gevoeght fijn.
Boven de poort fiet men de wapenen van de
gemelde eerfte ftiehters, nevens andere eie-
raden. Wat voorder is een deel van \'t Godts-
huys afgebeelt,daer onder defe woorden ftaen:
Die metkranckfinnigheydt ßjn hegaefi,
Worden hier gfpijfl ende gelaeft.

In \'t jaer m dc xxxi is hier oock een Wa-
len-Weeshuys, voor d\'ouderloofe kinderen
van de Franfche Gemeente, opgericht > en
met noodige ordre voorfien ; daer oock een
tamelijck getal onmondige jonge heden ge-
voedt, opgebracht j en onderwefen worden.

Behalven de voorverhaelde Godtshuyfen,
heeft men hier oock byfonder opficht op de
huys-fittende armen : waer by verftaen wor-
den, die felf huys houden, en, door quade tij-
den en elenden onderdruckt, haer huysgefin
niet geheel konnen onderhouden. De Re-
genten van de Nieuwe fijde hebben onlangs

een cierlijck Huys,om te vergaderenen d\'Ael-
moeflen uyt te deelen, doen bouwen. Oock
is \'er voor tWee jaren, door de gemeene Huys-
fitten-Vaders , een fraey en groot Weduwen-
hof by deCarthufers gebouwt, met meer dan
hondert wooningen voorfien, daer d\'arme
Weduwen vrye woonplaets hebben.

Des Somers onderhouden d\'Aelmoefle- Aelmoeß
niersoock eenige huysgefinnen , en befteden
d\'arme ouderloofe kinderen , die in \'t Wees-
huys, om dat hare ouders geen poorters defer
ftede geweeft fijn, niet mogen komen. De-
fe hebben oock opficht, dar alle onbehoor-
lijcke bedelaryen ge weert worden , waer toe
fy een Schout en eenige Provooften onder-
houden.

De Diakonen hebben aehdng op d\'armen i^iako-
van de Gereformeerde oft publij cke Kerck ,
welcke by hen verforght worden 5 waer toe
fy in alle Predicatien omgaen , om de ael-
moeflen der Gemeente te vergaderen; gelij ck
oock doen die van de Franfche en Engelfehe
Kercken : en andere Gemeenten, als Luther-
fchen, Mennonijten, Remonftranten, &:c.

Tot befluyt der Godtshuyfen fullen wy Tucht-
hier byvoegen de Werck-huyfen voor man-
nen en vrouwen ; want de menichte van
lantloopers en bedelaers in Hollant is oorfaeck
van \'t oprechten der felve. \'t Eerfte is hec
Tuchthuys, dat in \'t jaer m d xc v , om de
luye boeven, en dieven te ftraffen, en tot be-
tering te brengen, verordent is. Hier toe is
het ClariflTen-kloofter gefchickt, en met een
fraye poort verciert, daer voor een gelade wa-
gen, die van leeuwen,beiren,en wilde fwijnen
voortgetrocken wordt, uytgehouwen is,mec
dit Latijnfch veers daer onder :

Het Spinhuys is in\'t jaer m d xcvi inge- spinhuys,
ftelt: hier toe is het Kloofter der Nonnen van
S. Urfel verordent en bequaem gemaeckt; en
men heeft terftont vele meyskens, die gin-
gen bedelen, en fich tot quaet-doen begaven,
daer in gebracht, om de felve meteerlijcken
arbeyt befich te houden , en daer toe te wen-
nen. Andere vrouw-perfoonen , die in on-
tucht leefden , fijn uyt de eerloofe plaetfen in
defe ftichtio-er gebracht, om , tot groote ko-
ften der Stallt, door defe ftrafl^e en geregelt-
heydt tot een beter leVen te komen. Boven
de poort oft gemeene ingang is de (afligatïa
oft Tuchtiging in fteen uytgehouwen, waer
onder de volgende regelen,lbo geftelt als of
fy die felf fprack, van den meergemelden
Heer P. C. Hooft te lefen fijn:
Schrikt niet. Ik week geen quaet: maer dmng tot goet.
Straf is mijn handt: maer lieflijk mijn gemoedt.

Voor eenige jaren verbrande het meeften- brant Tankras (van Erpecum,)Jacob de Graef,
deel van dit gebouw; doch wierdt onlangs Syhrant Valckenier , en Tkter Schaep , der
daer na weer heerlij cker , dan het te voren Heeren "Burgemeefteren Sonen en Neven , den
was, vernieuwt. Dit fal van Kercken , Kloo- xxviii m d c xlviii. De benedenfte

fters en Godtshuyfen genoegh fijn. Laet ons deelen van dit gebouw fijn alree gemaeckt:
komen tot de weereklijcke gebouwen ; daer het buytenfte is alle van witten gehouwen
onder d\'eerfte plaets verdient fteen, en fal een werck fonder weerga fijn.

R^tethuys. Het Raedthpijs oft Stadthuys, \'t welck aen By \'t voorfeyde Raedthuys op den Dam is d\'oude,
den Dam oft Marckt ftaet, en meer dan twee oock de JVage, een aenfienlijck en fwaer ge-
hondert jaren out is, en daerom foo fraey niet bou^r , in \'t jaer m d lxv 3 als\'t opfchrift te
als in andere fteden. hi wat jaer het gebouwt kennen geeft, gemaeckt; en een klaer be-
is 3 kan men niet feker feggen ; maer het wijs van de rijckdom en welvaert der Stadt in
is waerfchijnlijck , dat de Vierfchaer om- die tijdt, gelijck ick oock te voren uyt Lo-
trent het jaer m cccc xl van gehouwen fteen dewijck Guicciardin , die in de felve tijdt
gemaeckt is ; om dat de beekeniften van leefde, getoont heb.

Willem de fefte , fijn dochter Jacoba, en De oude S. Antonis-poort is, door \'t aen- ^nNieime
Hertogh Philips de Goede,en noch een wiens waften van alle neeringen en koopmanfchap-
naem niet uytgedruckt is, boven de traliën pen, die alle op de voorfeyde Wage niet kon-
van de felve te jfien fijn. \'t Overige deel is ou- den gewogen worden, tot het felve gebruyck
der, na mijn gevoelen. Oock is het vermeer- gefchickt 5 en wort in \'t gemeen de Nteuwe
dert met het Gafthuys van S. Elifabeth 5 van genoemt, niet om datfe nieuwer, maer

welck de ftraet nevens het Stadthuys nu noch laetft daer toe verordent is. Dit is een van de
de Gafthuys-fteegh genoemt wordt. Het was fraeyfte gebouwen van die eeuw; want het
met een tamelijcken hoogen toren verciert, was een feer ftercke poort, onlangs nae het
weicke in \'t jaer m d c i, als het voorgaende bemuren der Stadt gemaeckt, gelijck wy te
versken verhaelt, gerecht is , om dat hy aen voren aengeroert hebben , en het volgende
d een fijde overhelde ; doch daerna is \'er een opfchrift, dat aen de felve in een fteen gehou-
decl afgenomen, om \'t ongeval van omvallen wen is,duydelijck aen wijft: m cccc lxxxviii
tc verhoeden. Als men nevens de Vierfchaer den xxviii dagh in oApril vuart de eerfte fteen
opgaet, fiet men om hoogh defe letteren , van defe poort geleyt,

oAudi d\' alteram partem. Hier fijn verfchey- Hier fijn drie \'boelen oft Schutters-hoven, De Doe-
de vertrecken, daer de E. E. Heeren Burge- d\'een van de Hantboge, d\'andre van de Voet-
meefteren. Schepenen , Threforiers, Wees- boogh, en de derde van de Handtbuft\'e, oft,
meefteren, en andere vergaderen. In Sche- gelijckmen die in\'t gemeen noemt,de Klove-
3ens-kamer fietmendefchilderyendernaekt- niers; hoewel men behoorde Coleuvriers te
oopers, en dc ftraffen over de felve. Een ge- feggen , nae het Franfche woordt Coleuvre,
deelte van dit Stadthuys is alree afgebroken, \'t welck by onfe Voor-ouders een bufTe oft
om plaets voor \'t nieuw te maken; foo dat de roer betekende , gelijck in d\'oude Chronijck
Heeren Regeerders nu feer weynigh vertreck van Hoilant blijckt, daer men defe woorden
hebben : in voegen, dat men met de groote leeft : Sy verfagen hen van buften^ bogen, co-
Latijnfche Poëet Cafpar BarUus wel kggcn leuvreu, ende andere mftrumenten,d}Cc, Dwcïs
magh : douderdom en bouwvalligheydt geven door de hoven van de twee eerfte fijn onlangs
dit gebouw eenige achtbaerheydt. De Stadt die twee nieuwe ftraten gemaeckt, die met fraye
doorgaens heerlijck van gebouw is , toont hier huyfen alree bynae gantfch betimmert fijn.
hoe eenvoudighjy van outs was. Vit Raethujs De huyfen van de Doelen felf, fijn ruym en
ontbeert felf het cieraet en de ruymte, die het wijt, met groote falen en kamers, in w^elcke
de gantfche Stadt mede deelt. Vit vervalt felf, men d\'afbeeldingen der uytftekenfte Bevel-
terwijl alfms nteuwe timmerapen rtjfen; en hebbers en Schutters,in \'t gemeen met hunne
\'tgene eerjl forge droegh voor den luyfter van wapenen in troepen byeen kunftigh gefchil-
oAmfterdam , ts laetft voor fich felf bekom- dert, met vermaeck kan befien.
mert, 6Cc. Dit ftrecke voor een uytvaert oft Het Ooft-Indtfch-huys noemt men dick- ooFi-m-
lijckftacy van dit gebouw; want, nae\'t ver- wils het Bos-huys , om dat het eertijdts het
loop van eenige jaren,fal van t felve,foo Godt Stadts Wapenhuys was. Het is voor eenige
AlmachtighmetfijnfegenbydefeStadtblijft, jaren met nieuwe gebouwen vermeerdert;
niets meer te fien fijn 5 maer een en groot en ruym met vele packhuyfen en fol-

jsiieurv Nteuw Stadthuys, \'t welck voor drie jaren ders,om d\'Indifche koopmanfchappen te be-
aengevangen , en den eerften fteen van wit waren en te fuyveren; weicke hier verkocht,
albaft geleyt is, als \'t volgende opfchrift, dat en naer alle landen verfonden worden. De
op de felve gehouwen ftaet, te kennen geeft: falen en kamers fijn met wapenen,fchilderyen
Ven eerften fondamentfteen isgeleydt door Ger- en afbeeldingen der Ooft-Indifche landen ,

fteden , floten en hoven voorfien. In \'t kort, maeckt is; en feer bequaem, om, door Droef-
men fiet er de rijckdommen van \'t Ooften , en Bly-fpelen, de herts-tochten, deughden eo
toebehoorende defe Compagnie , welcke gebreken der Vorften en volcken, door leven-
krijghsvolck en fcheeps-lieden op hare koften de beelden, in rijm-maet aen de Gemeente te
aenneemt, brengt legers te velde,oorlooght vertoonen , om de rechtfchape gemoederen
in \'t ander eynd der weerek, verovert fteden, ter deught lieftelijck te locken,en van \'t quaet
overweldight eylanden, reed vloten toe 5 en af te fchricken.

verricht eyndelijck foodanige faken , die niet Aen de Nieuwe fijde is mede een fmiffe en Gefchut-
vele verfchillen van de macht der grootfte huys om grofgefchut te gieten. Dit kan men g^^tery.
Koningen en Vorften : foo datfe geen kleyn met recht Vulcanus-winckel noemen ; want
deel van de welvaert der Republijcke in \'t ge- ick acht het een der fchrickelijckftc dingen
meen, en van defe Stadt in\'t befonder is. die ooit van menfchen verdicht fijn. Hier
Dat men het noemt, was eer- wordende metale fl:ucken met kunft en ar-

Ichickt om de vreemde Princen, en hare Ge- De voornaemfte Marckten fijn den
fanten te huysveften ; gelijck in \'t jaer m d c de Nieuwe-marckt, en de Noorder-marckt,
xxxvin de Koninginne Moeder Maria de Me- daer men op de marckt-dagen, infonderheyt
dicis (wiens beeltenis daer oock te fien is) en des maendaghs, welck de voornaemfte is, al-
omtrent vier jaren daer nae hare dochter de Ierley nootdruft en andere waren te koop vind.
Koningin van Engelandt, hier eenige dagen De Wefter-marckt is mede ruym en wijdt,
hun verblijf gehadt hebben. De Raden ter Vele andere fijn tot fekere waren te verkoo-
Admirahteyt, die de zeefaken beforgen , als pen, door de Magiftraet,gefchickt. Op \'t Wa- Koren-
boven gefeyt is, hebben hunne gewoonlijcke ter, by d\'oude brugge, is de Koren-marckt,
vergaderingen in dit Hofgelijck oock doet die men oock de Koren-beurs noemt. Buy-
de Krijghs-Raet defer Stadt. ten de Reguliers-poort is een cierlijcke en feer

namelijck uyt de Borfe oft "Beursvergader- Tegen de winter, als de Noort-zee , door Wael.
plaets der kooplieden. De jongfte foon van vele ftormwinden fich ongeftuymigh begint
dmHccï Cornelü Pkterf^. Hoofi {in dictijdt te verheften , en d\'Ooft-zee toe te vriefen ,
eerfte Burgemeefter defer ftadt,en oock vader worden de fchepen, die des fomers dervY^aerts
van den dikmaels genoemden Heer P,QHooft, varen, in een fekere plaetfe, genaemt de JVaeh
Droft te Muyden ) heeft d\'eerfte fteen geleyt die met palen befloten is,geberghr,en tot den
van dk aenfienlijck werck, op de tijdt, die in naeften voorfomer bewaert. Defe Wael is aen
\'t volgende opfchrift , aen de felve in een d\'Oude fijde der ftadt, en van foo grooten
blinckende fteen uytgehouwen , te lefen is: wijdte en lengte, dat \'er een talrijcke menigh-
Door Godes zwegen ü y tot gerief der kooplujden, te van allerley groote fchepen in befloten kan
defe BorZjCgefiicht, anno CIO id c viiijden leggen. Over de felve is een Opper-Wael-
xxix Meje den eerften fieengeleytycnde den eer- redder, met eedt aen den Magiftraet verplicht;
fienAuguHt cio 10 c xm de eerfle \'vergadermge en verfcheyde andere die des nachts daer de
geweeïl. Op defe Beurs verhandelt men, by wacht houden; om over alle fchepen, hier als
manier van fpreken,de geheele werek,oft hare in een winter-leger gebracht, goede forge te
rijckdommen. Hier fpreeckt men niet anders dragen. In \'t jaer m d c xliv is een deel van Wael-ej-
dan van de prijs der waren , van koopman- d\'oude Wael uytgeleyt , en een nieu ftuck
fchappen te halen en te verfenden, van fche- lants, het Wael-eylant genaemt, aen erven
pen te laden en te loften,van wiffel, van afTeu- gedeelt, en door de Magiftraet aen befondere
rantie oft verfekeringen, en andere diergelijc- lieden verkocht ; op welcke alree meer dan
ke faken, die den koophandel betreften. 150 nieuwe en meeft groote huyfen getim-

Het fFeB-Indifch\'hujs is eerft gebouwt tot mert fijn. Dit eylant is met vier groote houte
een Vleys-hal, maer daerna ten dienft van de bruggen aen de ftadt gehecht. Niet wijd van
Weft-Indifche Compagnie grooter gemaekt. de Haerlemmer-poort is een tweede Wael,

By de Wefter-kerck is oock een nieuwe niet veel kleynder dan d\'eerfte, gemaeckt.
Vlees-hal gebouwt ; en elders een nieuw Maer ick heb noch niets gefeght van de scholen,
Stael-hof, een Sj-hal, en andere mindere ge- Scholen, welcke fijn als Sewimaria oft Ente-
meene geftichten, te lang te verhalen. ryen , waer in de jonge jeught de Latijnfche

Hier plachten wel eer drie , daer nae twee en Grieckfche talen, en de beginfelen der we-
KamerenvanRethorijcke,al$ men die noemt, tenfchappen leert 5 en alfoo ten dienft des
te fijn 5 maer door ordre der Magiftraet fijn lants opgetogen en bequaem gemaeckt wort.
die tot een geworden : daer toe een nieu ge- Hier fijn twee gemeene Scholen voor de bcy-
bouw, gQn^Lcmtden Schouburghy in een ronde de fijden der Stadt, in yder is een Reótor, een
gedaente , op de wijfe der Roomfche Schou- Conredor, en eenige Ondermeefters, nae ge-
burgen , foo vermaert by de Geleerden , 2e- legentheyt en ordre der claffen , nevens twee
Hollant. i] E 6 SchrijfL

Schrijf-mcefters: foo dat er in ailes twintigh
meefters fijn, om de jeught t onderwijièn, die
de Stadt felf betaelt en onderhoud. Oock fijn
over defe Scholen drie achtbare mannen uyt
de Magiftraet tot Scholarchen; en twee Vifi-
tatores oft Opfienders, waer toe gemeenlijck
een ProfefTor en een Predikant gekoren wor-
aend\'ou- den. De Oude-ßjts-Schole was eertijts hetvrou-
wen-kloofter, dat men Betanien noemde, van
d ordre van S. Auguftinus, als ick te voren
gefeyt heb ; en is m \'t jaer m d xciv tot dit
gebruyck gefchickt. Boven de poort leeft
men Erudtt& Tiet at t S, dat is, aen de Geleerde
Godtvrmhttgheyt gewijdt. De Nieuw e-fijt s-
Schole is achter de Nieuwe-kerck,voor\'t welck
hec volgende Opfchrift boven de poort ftaet:
Dtfeiplma vita Setpto , dat is, \'t Onderwijs is
de ßeun van V leven ; en defe twee veerfen
door D. Cornelius Crocus, van welcke wy ter-
ftont meer fpreken fullen, gemaeckt :
Arte,prohuSjprohitate^pius,pietatej heatus,
Vt yere ßm hm Schok culta dahit.
Dat is:

Godtipruchtïgh,
Door Godsy-rlichtfaligh,en alfo opH hooghßdoorluchtig,
Sal dees feer nutte School u geDen^foo ghy eert
De \'Vietenfchap, en die met yyer naerfligh leert.

ïn \'t jaer m d c xxxii hebben d\'achtbare
Heeren Regeerders defer Stadt een Gymna-
ßum, oft doorluchte Schole, opgerecht, waer
toe fy de kerck van t kloofter van S. Agneta
fchickten en bequaem maeckten ; en tot het
lefen der Hiftorien oft Gefchiedeniffen berie-
pen T>. Gerardus Joanne s Voßius, een man in
alledeughden en wetenfchappen geoefïent en
ervaren,en byfonder inde oude en kerckelijc-
ke hiftorien fonder weerga, van welcke wy
in \'t Koninglijck deel, in de befchrij ving van
Roermont, breeder fpreken : en met hem
T), Qaßparus Barlms, der Medicinen Dodor,
wiens Latijnfche Poëfien alle andere van onfe
eeuw verre overtreffen,om de Philofophie oft
Natuer-kunft te leeren. Daer na is D. aMar-
tïnm Hortenfius mede beroepen,om Mathefin
oft de Wiskunften uyt te leggen; welcker
plaetfen , dewijl fy alle overleden fijn , federt
van andere geleerde mannen bekleet worden.
In defe dooduchte Schole is, federt eenige
tkeeckoft jaren, de gemeene Bihüotheeck oft Boeck-ka-
mer geplaetft , die te voren in de Nieuwe-
kerck plagh te wefen. Sy is met vele treffe-
lijcke boecken voorfien , en ftaet voor yder,
op fekere dagen en uren, open : over de felve
is een Bthüothecarius geftek, die voor d\'ordre
defer nutte inftelling forge draeght.

Maer dewijl ick nu terftont van de twee
Scholen voor de jeught gefproken heb ; foo
fal het, na mijn oordeel, gevoeghhjck fijn,de
edelfte vernuften , die defe Stadt voort2;e-
bracht heeft, en die in de felve het fondament

oft grontveft van hare geleertheyt geleyt heb-
ben,hier te laten volgen; om alfoo te toonen,
dat Minerva hier foo wel als Mercurius woont:
want ick heb te voren van de ftadt in \'t ge-
m.een , en hare gebouwen in \'t byfonder , ge-
noegh gefproken ; maer fommige derfelver
fijn , door de verandering der wereltfche fa-
ken , oft vernielt, oft worden doord\'alvernie-
lende Tijdt geknaeght, en neygen ten val:
doch de geleertheydt,wetenfchappen en kun-
ften , en d\'uytgelefe verftanden die de felve
oeffenen,fijn boven alle rampen; foo dat men
van de felve met recht feggen mach :
T>e wijfe Wetenfchap verßoot
T>e Nijt, de Tijdt, en felle Doot.

Hervicus oAmßerodamenßs heeft omtrent
het jaer m cccc lxxxix , nevens andere ver-
maerde Theologanten, geleeft.

Joannes aArnßerodamus was een ge mey n-
faem vrient van WefTelus,eertijts fijnMeefter.

^lardus Amßelodamenßs heeft vele fchrif-
ten nagelaten, en Rudolphus Agricola in
hooger achting gehouden , wiens verfcheyde
fchriften hy met korte uytleggingen en aen-
wijfingen vercierde, en fommige in een kort
begrijp befloot. De groote Erafmus heeft feer
wel van hem gefeyt, dat fijn tonge vergelde
\'t gene aen \'t gehoor gebrack. Hy is te Leu-
ven in\'tjaer M D XLiv geftorven.

Joannes Monfenus, Licentiaet in de Heyli-
ge Theologie, heeft in\'t jaer m d x lvi een
boeck van het Sacrament der Euchariftie, oft
Avontmael des Heeren,uytgegeven.

Corneluts (rocus heeft te Leuven foodanigh
een voorfpoet in fijne ftudien onder Adrianus
Barlandus, Profefïbr der welfprekentheydt,
verkregen , dat hy Regent oft Beftierder van
de Schole defer ftadt wierd ; en is te Romen
in \'t jaer m d l overleden.

Gisbertus Horflius leefde met de gemelde
Crocus op een tijt te Romen: hy was een ver-
maert Medicijn-meefter; en is oock te Ro-
men in \'t jaer m d lvi geftorven.

Joannes Sartorius was mede, als de voor-
feyde Crocus , Regent der Schole van Am-
fterdam : hy heeft verfcheyde dingen in de
Latijnfche en Nederduytfche talen gefchreven
en laten uytgaen ; en drie duyfent Spreeck-
woorden feer cierlijck in Nederlants overge-
fet,en is te Delf in\'t jaer m d lxvi i overleden.

Joannes Ttmannus, een Theologant van
groot aenfien en achung in de ftadt Bremen,
heeft omtrent het jaer m d lv geleeft.

Nicolam Qannius is feer dienftigh aen Eraf-
mus , om Griecxfche boecken uyt te fchrij-
ven , geweeft ; gelijck klaer blijckt uyt een
lange brief aen Cannius gefchreven, waer in

defe Stade genoemt wort iê behoudems der en een vermaert Profeffor der felver weten-
z,ee, en bjnageboren in hare vloeden, fchap in d\'Academie te Leyden , is door ßj-

Nicolam Sverhardusy een treflijck Rechts- ne uytgegeve fchriften genoegh bekent 3 en
geleerde, is, om fijn geleertheyt, van Keyfer is in \'t jaer m d c xxi ovededen.
Kareide vijfde tot Raetsheer te Spier verkoren. Laurens KeaeU eertijts Generael oft Op-
Sjbrandus Occo , feer geleert in de goede perfte beftierder van wegen onfen Staet in
kunften, is door fijne groote gaven tot het Ooft-Indien , die de gemelde Ridder: Ho oft
Burgermeefterfchap defer Stadt verheven. in fekere Klaght noemt

Virek Volckertf^, (oornhart was een män HetOo^elijnderjeugtyand\'Äemftdfche landonyoen,
van feer goet verftant, die, veertigh jaren out Na dat hy in Indien fich eenige jaren dap-
fijnde,twee van dehooft-talen foo wel leerde, per in de wapenen , wijs in \'t beftieren der
dat hy eenige ftucken van Cicero , Boethius Landen , en verftandigh in de koophandel,
van de Vertroofting der wijsheydt, en andere getoont had, is hy, met groote eer en acht-.
boecken, in Nederduyts overfette. De groote baerheyt, en fchatten voor de Compagnie, in
Lipfius, foo hy noch leefde, fou van fijn ver- fijn Vaderlant gekeert, daer hy, met blyfchap
ftant konnen getuygen. en toeloop des volcks, verwelkomt wierd, eil

Cornelius Haemrodius heeft, behalven ee- terftont tot andere hooge ampten gebruyckt;
nige Nederduytfche dingen, het oude Bata- en is in \'t jaer m d c xxxvii overleden,
via en gantfch Hollant geleerdelijck in \'t La- Tiet er Cornelifz, Hooft, foon van die brave
tijn, na die tijden, befchreven. Burgemeefter (ornelis Tteterfz, Hooft, is hier

Petrus Opmerus ftudeerde te Leuven on- i" \'t jaer m d l x x x i geboren 5 en heeft
der Petrus Nannius. Van daer in fijn vader- in fijn jonge jaren een yverige genegentheyt
lant gekeert, volbracht hy \'t overige van fijne tot de wetenfchappen getoont. Sijn geleerde
ftudien fonder behulp van Meefters 5 en over- Staet-kunde, overvliegend vernuft, groot
leed te Delft in \'tjaer m d xcv. oordeel, finrijcke ftijl, en bondige weKpre-

Defen Opmeer doet ons gedencken aen kentheyt, kan men in fijne Nederlantfche hi-
een andere Tieter van Opmeer van Amfter- - ftorien, en in \'t Leven van Henrick de Groot,
dam, die groote ftaten in Brabant verkreeg, overvloedigh befpeuren. In de Poëfy is hy
gelijckhetopfchriftgetuyght,dat men t\'Ant- fonder weerga en onnavolgelijck , gelijck
werpen in S. Francifcus Kerck in een glafe- fijne fielroovende Gedichten getuygen : waer
venfter, door hem gegeven, leeft. door fommige hem genoemt hebben, den

<:::^artinus j£ditum, oft Kofter genoemt, Hollantfchen Homerus, de Tacitus onfer eeuw,
^s^ierd opperfte Medicijn-meefter van Frede- V H o o f t der Toeten en Htftorjfchrtjvers
riek de tweede, Koning van Denemarcken; in onfe tael, de Vader der Nederduytfche Zang-
en is daer nae tot de hooghfte ampten in fijn godmnen, de Fenix van ftjn tijdtgenoten , en
geboortplaets verheven. Droftfenderiveerga.Hyis in\'t jaer m d c xlvii,

Matthias Bofemtm wierd Cancelier van den xxiMey,in\'sGraven-Hage geftorven,om
d\'llniverfiteyt te Douay, door Koning Phi- eeuwigh te leven, en t\'Amfterdam begraven,
lips de tweede , als hy daer minft op "dacht Ick kom tot de doorluchte telgen defer
en niet nae ftont, gemaeckt. hyisin\'tjaer ftadt, die niet om hare geleertheyt, maer
M D xcix te Douay overleden. a^^^en door hare dapperheyt, vermaert fijn 5

Joannes Borim was Paftoor van S. Andries waer onder helder uytmunt
kerck t\'Antwerpen , daer men een Opfchrift Jacob van Heemskerck, Am- VermAcr-
van hem leeftjen is in\'tjaerMDc IV ontftapen. ft^rdammer, wiens ongemeene manhaftig-
Henrick Laurentf^ Spiegel was een groot heyt en onverwinnelijcke ftantvaftigheyt, m
beminnet van alle kunften en wetenfchap- \'t uytftaen van allerley gevaer der woefte zee,
pen 3 die hy oock felf, nevens fijn beroep , felle koude , opgeftapelde ysbergen, verflin-
oefFende; \'t welck fijn boeck, Hart-fpiegel gc- dend gedierte en verfchrickelijcke vyanden,
naemt, en andere rijmen, genoegh getuygen. ick in \'t breede fou befchrijven 3 maer om dat
Roemer Vtfcher,de rechte Dujtfche oMar- het felve veel eer een geheele hiftorie, als defe
heeft met fijn Sinne-poppen oft weynigh plaets vereyfcht, fal ick alleen feg-

mata, en Br^ihbclingen,dat fijn Epigrammata, gen, ^at de vereenighde Nededanders hem
genoeghfaem getoont, dat hy een wereldwijs eeuwigen danck fchuldigh fijn 3 en verplicht,
man was,en wel waerdigh dat men fijner altijt fijne d^ughden en daden,tot fijn onfterftijcke
gedencke en roeme 3 en is in \'t jaer m d c xx lof,aen hare nakomehngen bekent te maken,
den XI Februarii geftorven. J^cob van Neck was een kloeck en verftan-

D^ Sehafiiaen Egbertf^ is een treftilijck dighman, en is in\'t jaer m d xcvm rot
Genees-meefter geweeft 5 en wierd, om fijne Admirael over een vloot van acht fchepen,die
befondere deughden en geleertheydt, met de men naer de Ooft-Indien fond , geftelt. Van
Burgermeefterlijcke waerdigheyt vereert. die reyfe quam hy in h^t volgei^e jaer, ve-
, Tetrm Tauw , Doftor m de Medicine, fcheyde verbonden met eenige ^^

Kiaeckt hebbende, en naer \\ verlies van fijn
eene handt in fekere Zeefiagh , maer vijftien
maenden uyt geweeft fijnde,m.et groote rijck-
dommen weder t huys; en wierdt met foo
groote eerbiedenis ontfangen, dat men de
kloeken van vreughde luyde. Hy heeft veie
jaren daer na in aenfien geleeft, en het Burge-
meefterfchap defer Stadt, en andere hooge
ampten, bedient.

facob B^tUekens heeft in t jaer m d c xxiv
de Bahia de Todos los Sanólos, de voornaem-
fte Colonie der Portugefen in Brafil, kloeck-

moedigh ingenomen 5 en wierd daer na , om
fijne verdienften , tot Raedt defer Stadt ver-
koren.

Henrick Cornelifzj Lonck was Admirael van
de vloot, die naer Brafilien feylde, en de ftadt
Olinda in Pharnambucco veroverde.

Maer ick moet afbreken , en kan niet in
\'t byfonder fpreken van foo vele andere tref-
felijcke mannen,als facoh de Rijck,Virck V>uj-
njel, en Corneüsjanfz^ \'van Amfierdam, geby-
naemt het Haentje, wiens Nederduytfch graf-
fchrift ick oock in \'t befchrijven van de Oude-
kerck verhaelt heb. \'

Vele andere vermaerde en geleerde man-
nen fijn uyt defe Stadt gefproten ; maer ick
fal van de felve , om datle noch leven, niet
fpreken. Na hen overlijden, \'t welck ick bid
dat lang uytgeftelt worde, fal ick, oft de mij-
ne, als ick vertrou, \'t felve niet nalaten.

Tot beftuyt fou wel fchicken de lof defer
Stadt hier by te voegen : maer ick fal in plaets
van de felve alleen ftellen de woorden van
fommige bloeyende verftanden, diefe noe-
men Hooft-tack en Kroondraeghßer van Euro-
pa , Kleyn-^albegrijp, Rechterhand der Staten,
de Scheeprijckß aller ßeden, Woonplaets van
MercunuSylVinckel van alle koopmanfihappen,
5 Landts Nootvriendin , Zenuw en kracht
des oorloghs, V Oogh der vrye Landen, en vele
andere eernamen , die, gelijck aen een Key-
feriijcke kroon vele heerlijcke juweelen blinc-
ken,dooï Jacob Lefcaille in \'t volgende gedicht
begrepen fijn:

O froGte Keizerin, en Diamant der ßeden l
Oogh\'oppei "pan Euroop en ftem der fapakfte Leden j
En Zuil yan on^en Staet-^en Schutsvrouyp Dan hetRecht-y
En der Onnooßen hulp Vreè-yoedfler, ghy hejlechf
Hefptnnighft\' erf-krakeel; Cieraet der yrye Landen,
En hare Koren-fchuer, Opypekfler der ^erflanden
Door Pallas en Merkuur; 0 Buis Dan oDerDloet,
En Goutmijn\' Dan ons Landydie ^00 Deelypondren doetl
Neptuins Paleis; en Hof Dan ^00 Deel kleine hoDen,
Wiens fchoonheity pracht en kunfl gaet alle lof te hoDen j
Pri\'éel in groenf en loof, dat tuigh ^00 menigh boom,
Die ^oetefchaduypgeeft langs ieder Graft en ßroom;
Inzender heidt die typee, die ^00 met gevels pralen
Vol heerelijken glans, dat Phcebus met ^ijn flralen
Nooit haers gelijk en %ag in \'t Oofl, Noordy Zuid of Wifl-^
Hy Dleit nie^y die 4jn reen op sv aer heit sproeffleenDefl.
O ^eerelts Wonder ! en Vertoonfler Dan haer fchatten,
Mijn geeft en kan uy^roem niet met m^n finnen Datten3

De grootfte ^aken eert men nimmer na \'waerdy,
\'t Gedacht is Daek te klein. Maer \'t alomz^ilend\' T,
Dat ponder "Neerga leeft in groot getal Dan fchepen,
Zal my Derjchoonen, ^00 mijn dicht is ongejlepen.
Beleeft heit neemt de ml gemeenlijk Door de daet.
Vaer Doon dan, trage pen jjpijt hittre tmft en haety
Deypaefheit ftraelt \'"er door. VerdreDe Dreemdelingen
Getuigen, dat ghy ^jt haer Herbergh. ISlooit ontfingen
De Noot en Armoe Deel hulp als in uw fchoot j
\'t Strek Hem ten roem-, die Heer Dan leDen is en doot.
<jeen Stadt is ooit ^00 hoogh in Deel tijdts gefteigert-,
Hierypoom deVoorfpoet daer \'tGeluk geen ^egen "Sveigert,
Jen \'t loffelijk beftaen. O Hemels troetelkint!
En Doel der Nijt, die ^elfuyo hateren bemint.
Befchermfter Dan de fchat der Vryheit, die Deel jaren
Verbonken lagymaernu haer hooft pronkt met uyo hairen.
Ghy ypaert de Jchrik der ^ee in uype frijfe jeught
En\'ieder die u kent ontvet ^ch Door de deught
Van uypen Voedftefxfiony die Herk\'les ftrant deê beDen ,
Van Heemskerk, die daer bleef, om eeumghlijk te leDen
\'Op mecken Dan "t Gerucht, Derypinner in de ftrijt:
Zoo keft een eedle ^el ten trots Dan Doodt en Tijdt.
Hart-ader Dan ons lant, en Stroom Dolgoude beeken ,
Die bey de Weerelden doet Dan u^p ypondren fpreeken ,
Verfchoon my dat ikfmjg. Ik ypenfch, dat ghy de Staet
Gedurigh onderfteunt. \'t Ontbreek u nooit aen Raet,
Nocht Wijsheit en beleit, om \'t quaet Dan u te keeren.
Nu doe GodtDruchtigheit en Vree uyp heil Dermeken 5
De Liefd en Zegen blijf u by ■, en die^e ^end,
Geef dat uyo ypehaert niet dan met de ypeerelt endt.

Niemandt geloof, dat de vorige befchrij-
ving, en alles wat daer in tot roem defer Stadt
gefeyt is, uyt ydelen hooghmoet en verwaen-
de trotsheyt fpruyt; want my is genoegh be-
kent , dat fulcks de Nijdt en Lafter gaende
maeckt, om hare tanden te wetten en te
verftompen. Maer yder gelieve , nae\'t oor-
deel der liefde, te vertrouwen, dat het voor-
namelijck ter eere van den grooten Godt
( welcke het hooghfte ooghmerck in al ons
doen behoort te fijn) gefchiet 5 dewijl alle
heerlijckheyt, voorfpoet, fegen en welvaert
van Hem alleen afvloeyt. Hy is \'t, die het ne-
derige ten opper-top verheft, en \'t verhevene
te gronde fmijt. In fijn vermogen is \'t oock
defe machtige Stadt,die Hy in weynigh jaren
foo hoogh gefet heeft, in korten tijdt en plot-
feling ter neder te ftorten. Dies wenfch ick,
6 groote Stadt en waerde Vadedant I dat de
Voorfpoet en Maticheydt ( om de woorden
van den meergenoemden Heer T. Q Hooft te
gebruyckenj — teDrede

ZjJ , u te hlijDen hy, in u geluckighede ,
En Deftig uypen ftoel: Want nergens is ^00 Deyl
De nietDerypachte Dal, als op de toppen fleyl.
Zoo flibbrig flaen , als op de kruyn -Kpo te bedincken
Het gijpen, als Door mnd, en %po ger eedt het ^incken,

Ey ndelij ck bid ick de Vader der volckeren
en Opper-Koning van alle heerfchappy, dat
hy, met fijn genade en ongemeenen fegen,
onophoudelijck by u blijve; op dat uwe
voorfpoet en welvaert, tot eere fijner eeuwige
Majefteyt, alle tijden en eeuwen yerdure.

O UD E IS de felle cn penen-kennis, uyc het ifadcs Regifter getroc
ketfte van de groote ken, beveftigen : ^ Claes Maerten% Go.

T^^AA L^^^^chap out Lxxxijaren, Hendrick Adriaenfa, out
. Cl- hadden. ^^jaren,Pieter fanfz^.out lxxiii jaren,

Eenige Schrijvers meenen,datfe haer naem Augufiyn Hercx out Ixxix jaren, Gerrit van

heeft van een vrouw,genaemt Gouwken,die meringen out lxxijaren , JanThomaf^, out
weleer gront-vrouw van defe plaets geweeft i^xvjaren, Cornelis mUernLout LXiviaren
loufijii. Andere feggen, van de vergulde pla- Ts brant Janfz:. out lxi i jaren, enGerrkh-
ten , daer eertijts het dack van den toren en cobfz., out lxi jaren , oft elcx daer omtrent
de weerhaen prachtelijck meê verciert waren, aüe poorters defer Stede 5 ende hebben, ten ver^
Maer \'t is veel waerfchijnlijcker, dat d\'oor- foecke van de Burgermeefteren, (aüe rechteUic^
Iprong van hare benaming komt van het bin- ken daer toeverdaechtfijnde, ommegetmaemffe
nen-lantfche water,dat men de Gouwe noemt, der waerhejt te geven)geafirmeert by
\'t welck fijn aenvang heeft by de Goutfche der eede, die den "Batüteu, Schout defier Stede,
fluys omtrent Alphen,dat eertijts der Romey- henluyden ftolempnelijcken aftgenomen heeft\\
nen Cafira Albinianaw^s, en ftreckt tot aen waerachtigh te fijn 3 dat jj m heurliederjo?7cC
de riviere d\'Yfel: foo dat de ftadt aen de fèlve hejt, dtckwils haer ouders ende andere per foo-
Yfel op de mont van de gemelde Gouwe ge- nen hebben hooren vermanen , als dat omtrent
legen is. De geleerde Adrianus lunius meent, een half cjuartier-uersgaens, buyten defer fiadt,
dat Gouw een Deenfch woort is, en een be- op een plaets genaemt \'t Oude-hrckhof, Jellaen
dijckte watedoop beteyckent. heeft die Parochie-kercke defer ftede,alwaer oock

Sommige gelooven, dat defe ftadt in\'t jaer mede eenige hujfenftonden,ende dat oock aldaer
M c c L X X11 aengevangen is 3 want hec fchïjnt in daerde voormaels ende noch onlancx de ve-
uyt feker hantveft van Graef Floris de vijfde, ftmge der felver kercke ende huyfen gefien ende
in t gemelde jaer gegeven,datfe op defe plaets bevonden fijn, Verklaerden voort, dat tot een
begonnen is, dewijl hy daer in feght: dat hy gehoecheniffe ende memorie, de voorfz.. plaetfe
geeft aen eenen edelen man,Heer e Niclaes van jaerltjcx met een proceftie generael befocht wort,
Cat^e, Ridder , totte vry dom van der Goude, op den leften beedach in de krujsdagen, ende dat
vierdehalf hondert geerden van der halver Tffel fy depofanten over de veertigh, vijftigh, tfeftigh
ten brouckw aert, ende vierdehalf hondert geer- jaren ende langer, in de felve proceftie mede ^e-
den breedt. Maer Goude is lang te voren be- gaen hebben. Affirmeerden voort, dat fy oock
kent geweeft, dewijl verfcheyde Fleeren haer wel hebben hooren feggen , als dat de huyfen,
naem gevoert hebben, als,onder andere, Heer ftaende binnen defter^Stede, alhier door de be-
Dirck van der Goude , Ridder, een der voor- quaemhejt ende gelegenheyt van de deurvaert
naemfte Raden van Koning Willem,van welc- ende omme naerder aen der Tffele te wefen, ge-
kt in feker privilegie, van de gemelde Koning timmert fijn,ende die plaetfe van \'t voorfz^. Ou^
in \'t jaer M c c l 11 aen die van Utrecht gege- dekerckhof daeromme verlaten is geweeft 3 aüe
ven, gefproken wort. Oock kan men uyt het fraude gefecludeert. t\'Oirkonden hebben wy
voorfeyde hantveft van Graef Floris genoegh Schepenen voornoemt elcx onfe fegel hier aenge-
befpeuren, dat defe ftadt.toen niet eerft aen- hangen den xxi Aprilis m d lxIx, ftilo com-
gevangen, maer alree te voren was; en dat ynum. Op deplijckeftont,6Cc. Dicüreckccoc
hare vrydom alleen vermeerdert wierd. Tot een bewijs van d\'outheyt en eerfte plaetfe de-
bewijs hier van dient, dat men noch heden, fer ftadt, \'c welck men met andere ftucken
omtrent het vierdedeel van een mijle buyten breeder foude konnen toonen, indien men
de ftadt, een plaetfe,genaemt het oude kerck- d onnodige wijtloopigheyt niet pooghde te
hof,toont,daer eertijts de kerck geftaen heeft, vermijden.

en een wesh,die men de oude Gouwe noemt3 Omtrent een kleyne halve mijl van der ^^^^
welck kerckhof, foo lang als de Roomfche Goude niet wijdt van Moordrecht, fijn voor n^uf^fege
Godsdienft opentlijck geoefïent wierd, in de eenige jaren vele filvere medalien gevonden,
kruysdagen in \'t begin van Mey jaedijcb met meeft met de woorden HludovicusImp.
een procefïie oft ommegang plagh befocht aen d\'eene, enXpisTiANARELicioaen
te worden. Ick fal dit met\'de volgende Scjie- d\'ander fijde, welcke penningen fchijnen ge-
Hoüant. ij F flagen

ilagen te fijn, ten tijde van Keyfer Lodevijck
de Goedertierene, foon van Karei de Groote,
eo vader van Karei de Calüwe, die Hoilant
aen Graef Diederiek van Aquitanien eerft te
leen gaf, toen de Chriftelijcke Religie in defe
landen begon ce bloeyen.

Defe ftadt heeft vele jaren onder de heer-
fchappy der Graven van Bloys, als Heeren
van der Goude , geweeft : d\'eerfte was Joan
van Henegouwen, Heer van Beaumont, (een
jonger fone van Joan de tweede, Graef van
Hollant, w^elcke in \'tjaer m ccc het Graef-
fchap by erfrecht, door de doot van Joan
d\'eerfte , foon Van Graef Floris de vijfde, ver-
kreegh,) die tot fijn erfgoet in Hollant de fte-
den Goude en Schoonhoven,mèt al haer toe-
behooren , van fijn broeder Graef Willem de
Goede, verworf; en met fijn toeftaen eerft in
defe ftadt de tollenjcn de huyfen om die t\'ont-
fangen, verordende. Sijn nakomelingen wier-
den door huwelijck Graven van Bloys, in
Vranckrijck ; van welcke de laetfte was Gui-
do de Chaftillon , Grave van Bloys , die in \'t
jaer M c c c X c V11 overleed, foo dat met hem
de rechte linie en afkomft van Heer Joan van
Beaumont uytftorf, en de Heerlijckheden
van der Goude en Schoonhoven, met alle ha-
ren aenhang, die te famen het landt en Bail-
iiage van Bloys genoemt wierden, wederom
met de Graeftijckheyt van Hollant, ten tijde
van Hertogh Albrecht van Beyeren, veree-
night fijn.

Van de gemelde Guido van Chaftillon
heeft de Magiftraet defer ftadt het marckt-
vek, en de vryheyt om dat de betimmeren,
gekocht 3 gelijck blijckt uyt een Extrad, uyt
een van de Stadts boecken getrocken , daer
defe woorden te lefen fijn : Privilegie ende
köGp van dat J\\darcktvek van Gwj van
Chaféüion 3 Grave van ^Blojs, &:c. vcor drie
hondert oude Vranckrijcxe Vrancken in ger eede
penningen hetaeltyende voor noch veertigh fchel-
lingen Hollants goets geks \'s jaers te betalen op
S. Jan te midfomer; des machmen op\'t voorfz^.
Jïdarcktvelt wel timmeren , een Halle, Raet-
huys , J^^anthuys , ende Vleyshuys, alfoo groot
als \'t die fle de oïrhaer ende nut dunckt te we-
fen , tot der flede behoef: de plaetfe leggende
ontrent de Hdüe die fal onbetimmert blijven.
Gegeven te Noyon in T\'irafe den eer fen julii,

Volgens de handtvefte ende privilegie van
Grave Floris hier voren gemelt, foo fijn alle
die binnen de voorfz.\'vryheyt woonachtigh
en poorters fijn , gepriviligeert, om tol vry
te varen door alle des Graven landt.

Die van de Regeeringe hebben oock ge-
kocht van Joan van Henegouwen, Heere van
Beaumont, de windt, foo verre als haer vry-
heyt gact,om vijftigh pondt Hollands \'s jaers,
volgens fijn brieven van date den v 11 Maert
in\'t jaer M ccc lxxii.

Joan van Chaftillon en Bloys, getrouwt
hebbende Vrou Machtek, Hertogin van Gel-
derlandt en Gravin van Zutphen, is Hertogh
van \'t felve Landtfchap geworden ; en heeft
die van derGoude het volgende privilegie ge-
geven : Wj Johan van Bloys^door Godes gena-
de, Hertogh van Gelder landt,Gr ave van Zut-
phen, ende Machtelt, Hertoginne van Gelder-
lant ende Gravinne van Zutphen, willen met
defe Brieven, dat een tegelijck wete, dat wy dé
gunfl e ende onfe goede genegentheyt,die wy dra-
gen tot onfe lieve ende getrouwe burgers van
Gouda y. om de befondere dienfien, dieß ons be-
wefen hebben,ende noch bewJjfen feilen,gegeven
ende verleent hebben aen de felve, dat fy eeuwe-
lijck füllen vry wefen van tol ende fchattinge
door alle onfe Landen van Gelderlant ende Zut-
phen-landt, fonder eenigh tegenfpreken, oft van
ons, oft van onfe nakomelingen. T)aerom beve-
len wy aen alle onfe ToUenareny dat fy de voor-
feyde burgers van Gouda fouden vry ende
vranck laten ^aen, fonder den tol te betalen.
V J^elck,aeng^ien wy voorgenomen hebben vafl
endegefiade te houden, wy hebben doen hangen
aen dep Brieven onfen fegel, tot jirnhem, in \'t
jaer m ccc lxxii, den x v i Maert.

Voorts foo hebben de Poorters van der
Goude , volgens \'t privilegie voorfz. alle dat
felve recht, dat de Poorters van Leyden heb-
ben 3 het welcke by Hertogh Aelbrecht ge-
confirmeert en beveftight is, op denxxiv
dach van Meye m c c c l x x v , en den feften
Maert in\'t jaer m ccc lxxvii.

Hertogh Willem van Beyeren, gebynaemt
de fefte,heeft in\'tjaer m cccc vu d\'inwoon-
ders defer ftadt vereert, met de vryheyt der
tollen van Heufden ende Worcum : en dat de
Schout en Raetsheeren fuÜen mogen excifen op-
fetten en lichten,wanneer het hen goet dunckt yen
het geit dat daer uyt komen fal, füllen Jy mogen
beßeden ten gebruycke der fladt, nochtans op
fulcke conditie, dat fy ons voor fulck een benen-
de fuüen jaerlijcx opbrengen twee-en-tachtigh
Franfihe kroonen, d>Cc.

Hertogh Philips heeft aen de Burgermee-
fteren,Schepenen, en de geheele inwoonende
Gemeente, geconfenteert, die een doodftagh
perpetreerde, die foude fijn goet mogen redi-
meren en vryen met feftigh guldens , vol-
gens \'t privilegie van den xx v 111 Septembris
in\'tjaer m cccc li.

Maximiliaen en Maria, Hertogen van Oo-
ftenrijck, Burgundien, 6^c. Graven van Hoi-
lant en Zeelant, &c. hebben het privilegie
vernieut en beveftight, dat hier een gedurigen
Raet van Veertigh mannen fou fijn , die jaer-
lijcks een dubbel getal van Burgermeefteren
en Schepenen fouden kiefen; op dat de Vorft,

ofc fijn Stadthouder en Raet, daer uyt een A.et\\hNs U dldlCl qVJa cotiVda Cre-
enckel getal nemen,en in de regeering ftellen Mat INdóVYlCl.

fouden. Doch de Ed. Gr. Mo. Heeren Staten Doch fy is uyt dieaffchehecdijck verrefen; Korte he^
van Hollant en ^X^eft-Vrieflant hebben by een want het is nu een volckrijcke en ver makelij c-y^-^\'\'\'/-
nieu oótroy en privilegie, gegeven den xx i ke ftadt: van buyten met wijde en diepe graf-
December in \'t jaer onfes Heeren m d c l , de ten gefterckt, en binnen met fraye ftraten, en genfTaf^
Bürgermeefteren en Vroetfchappen vergunt heerlijcke huyfen, infonderheyt aen de beyde fen.
en geauthorifeert, dat fy felve abfolutelijck fijden van de Haven, Gouwe en Marcktvelt,
mogen eligeren, kiefen en fetten, vier Burger- verciert. Sy is oock overvloedigh van allerhan-
meefteren en feven Schepenen, by openbacre de lijftocht en nootdruft.door hare goede ge-
ftemmen en enckel getal, gelijck fyluyden legenheyt; en om de groote en geftaäige deur-
de voorfz. nominatie van het dubbel getal vaert van fchepen,daer mede fy van oude tijden
gewoon fijn geweeft te doen. afbegunftightis,door welcked\'inwoonders dit

De vrydom en rechts-gebiedt defer ftadt voordeel genieten, datfe van al\'t gene dat Hol-
was in \'t eerft alleen binnen den omring van lant, Zeelant, Brabant en andere geweften,
hare poorten , veften en muren , en een wey- eickanderen tot nootdruft en welluft toefen-
nigh daer buyten, te weten,over \'t geheel drie den , mede deelachngh fijn; \'t welck de ftadt
hondert en vijftigh geerden lang van de hal- volckrijck,fchiprijck, lijftochtigh,en vol nee-
ve Yfel af opwaerts, en te broeckwaerts oock ring maecktjfoo dat de gemelde deurvaert haer
foo veel breet: welck gebiedt daer na,ten tij- een byfonder, ja haer voornaemfte welvaren
den van Maximihaen en Philips,Aerts-Herto- toebrengt. Haer fayen en greynen,fay-fuftey-
gen van Ooftenrijck, in \'t jaer m cccc lxxxiv nen, lakenen, kennip, vlas, lonten, fuy vel, &;c.
een vierdedeel van een mijl rontom de ftadt, worden oock allefins verfonden. Sy heeft een
foo wel over d\'Yfel als elders, vergroot is. De feer fbete en gefonde lucht, meer dan vele an- Lucht,
Stadt is oock geprivilegeert met drie jaerlijck- dere plaetfen ; foo datfe in de befmettelijcke
fe vrye paerdemarckten, gedurende elcks drie peftfieckte der gebuer-fteden byna bevrijt
achter-een-volgende wercke-dagen, ingaende bleef, om datfe verre van Zeelant gelegen,en
d\'eerfte des donderdaghs, dertien dagen voor met fuy vere en foete wateren,die allefins door-
den eerften dagh van de Vaften,de tweede op vlieten,en met de vloet en ebbe van d\'Yfel da-
den eerften donderdagh nae \'Dominica letare, gelijcks tweemael ververfcht worden , be-
te half Vaften , en de derde op den achtften fchoncken is: in voegen,dat\'er naeulijcks een
dach 111 luho , ofte de felve op den Sondagh ftraet gevonden wort, daer niet een water oft
komende,alsdan des maendaegs daer aen,vol- zijle voor oft achter,langs oft door loopt; het
gende de refpe61:ive privilegien van Koning welck oock veroorfaekte,dat hier eertijts groo-
Philips d\'eerfte, gegeven in de jaren m d ii te neering van brouwen was, ja foodanigh,
en m d v. dat \'er, gelijck men feght, meer dan drie hon- Mei^êgh-

Der Goude is in \'t jaer m ccccxxxviii dert en vijftigh brouweryen geweeft fijn , die
dooreen fchrickelijken brant byna geheel ver- hare uytflijtersin Zeelant,Brabant, Vlaenderen ^yen T
nielt- foo dat \'er alleen vijf huyfen omtrent de en andere plaetfen hadden; want het befte en
haven overbleven , van welcke noch eenige voornaemfte bier, Goudt fche f{^ujt genaemt,
overigh, en aen haer oude gevels te kennen was, om fijne koelheyt en gefontheyt, overal
fijn.Door dit ongeluck fijn oock vele van hare in hooge achting, en geen beter te bekomen:
chartres en oude hantveften verbrant. Reyne- maer defe neering is daer na, door dongefta-
rus Snoyus befchrijft dit ongeval in fijn tien- digheyt aller menïchelij ker faken, vermindert,
de boeck met defe woorden : T>aer ü een el- en byna verdwenen. In defe ftadt wort oock en andere
lendigen brant ont flaen, die de geheele ßadt in veel met vlas gehandelt,\'t welck men hier fuy- neerin-
puher en ajfche veranderde, uytgenomen wej- vert en opmaeckt, waer meê fich vele men-
nige hujfen, die omtrent de Haven en de Mm- fchen,infonderheyt vrouws-perfoonen,genee-
nf-broeders overbleven.Vefebrant ontßack eerft ren ; foo dat het gecnfins het geringfte deel
aen de poort van de tiende ftraet, en de wint van haer welvaren is.

was foo groot, dat de hujfen in een volle vlam Men gelooft, dat \'er in Hollant geen plaets frucht-
ftonden, eer dat \'er noodige hulp quam om die te is, daer de jonge boomen , en andere planta- haerheyt.
lefchen.Vit ongeval is door eenige teeclens voor- gien, beter en meerder voortgeteelt en ge- ent
fejt: want ick heb van oude lieden hooren ver- worden , als aen de buyten-cingel defer ftadt,
halen,dat \'er op de kerck brandende vuerbaüen, die meeft rontom met tuynen en quekeryen
en vuerige voaelen, oft liever tovereften en duy- van jonge ooftboomen verciert is; wekkers
velfchegeeften, gevallen ßjn. Het volgende out vruchten door Hollant en verdergekge lan-
Latijnfih versken vervat hetjaertal van \'t on- den met groote winft vervoert worden.
Zeluck , V welck op S. Lodewftks feeftda^hge-^ Goude befit,als een onverfterftelijck crf-leen Leen~goe~
fchiede- ^ van de Graeflijckheyt van Hollant, de Heer-

iij ekheyt van den lande van Steyn , Willens, Hier is oock een fterck kafteel geweeft,daer oudth-
Corceharlen, Vrye-houf, Calveren-brouck en Vrou Jacoba op gewoont heeft 5 want Pieter
d appendentien en dependentien van dienjmet Bor Chriftiaenfz. heeft een mrsverftantjals hy
ai haer rechten en toebehooren^hooge en laege in fijn elfile boeck feght, dat het van Joan Gra- ^an Vrou
jurifdidie oft rechts gebiedt, tienden en cijn- ve vanBloys,in \'t jaer m cccc xxxix gebouwt i^^coba,
fen. Oock ftaen onder haer Baljuwfchap de was: dewijl men met het privilegie van de ge-
Ambachts-heerlijckheden van Gouderack , melde Vorftin , daer by fy de poorters vergunt
Bloemendael, Brouck, Thuyl, en \'t Weegh- moer en veen vry te delven, het tegendeel be-
jen , welcke Heerlij ckheyt Keyfer Karei tot wijfen kan,om dat daer onder ftaet: Gegeven
verfcheyde reyfen door fijn Gecommitteer- engefegelt op onfen Slote ter Goude, tien dagen
den , om de groote uytnementheyt en be- injunio, in\'t jaer onfes Heeren m ccccxxviii.
quame gelegentheyt van de plaetfe , verfocht Hier uyt blijckt dat het te voren geweeft is,de-
heeft te koopen , volgens des Stadts Vroet- wijl dit jaertal elf minder is dan dat van dege-
fchap-boeck , op de jaren van m d xxx, feyde Bor. Maer\'t is waerfchijnlijcker,dat het
mdxxxi enmdxxxv. van de voornoemde Joan van Henegouwen,

De Parochie-kerck , daer in eertijts 71 al- Broeder van Graef Willem de Goede,en eerfte
taren getelt fijn , is een heerlijck gebouw, byfondere Heer defer ftadt,oft eerft gebouwt,
en, foo men acht, grooter dan eenige andere oft,als andere meenen,vermeerdert en verbe-
in geheel Nederlant; want fy is fekere voeten tert is. Wat hier af fy,\'t is akijt feker, dat het waer op de
langer en breeder dan den Dom te Keulen : vele jaren gebruyckt is, om de gemeene char-
fy heeft oock fchoonder en kunftiger glafen, tresjbrieven en\'papieren van Hollant te bewa- ^^^^
dan eenige andre kerck in Hollant,(die meeft ren, de welcke, in \'t jaer m d lxxxix, door ren.
by twee broeders , ingeborenen defer ftadt, laft van de Heeren Staten van dit L.antfchap,
Dirck en Wouter Crabeth genaemt, en fon- met toeftaen van de Magiftraten defer ftede,
der weerga in defe konft, gemaeckt fijn,) welc- daer uyt gehaelt, en in handen van Joan van-
ke van de treftelijckfte Heeren, foo geeftelijc- der Does en van Noortwijck, als Regifter-
ke als wereltlijcke, van de Staten van \'t Lant, meefter van Hollant, geftelt fijn, om die naer
en van fommige Steden en Collegien vereert \\ Gravenhage te brengen. Dit Slot oft kafteel
fijn. Defe kerck met haren toren, die met een is in \'t jaer m d lxx v11, met toeftaen van de
feer hooge naelde in de lucht opfteegh,is in \'t Magiftraten, en Capkeynen der burgery, af-
jaerM d l ii, den xii lanuarii, door den bli- gebroken en geflecht ; foo dat\'er niets van
xem aengefteken en jammerlijck verbrant, overbleef als een toren, daer in de gemel-
fonder de naburige huyfen, die meeft met riet de Chartren en gemeene papieren bewaert
gedeckt waren,te befchadigen : op welck on- wierden.

geval de geleerde Hadrianus Junius de volgen- Het Marckt velt is groot en heerlijck, in de ^^rch.
de regelen (die het jaer, dagh en uur, wanneer gedaente van een triangel oft driehoeck. In \'t
het gefchiede, vervatten) gemaeckt heeft: midden van \'t felve , als in fijn centrum oft
LVX blffena fYU lanl hora Yelperenona, middelpunt , is het Raethuys, feer net en
CYMfaCralohannlsYYhCanoCorrYltjEdes. cierlijck gebouwt; en van de meergemelde
In Der Goude fijn eertijts twee Paro- Vrou Jacoba,gelijck men gelooft,aen de ftadt
chie-kercken , fes kapellekens binnen , twee gefchoncken, als fy, gelijck terftont gefeyt is,
buyten , en elf kloofters binnen de ftadt ge- hier op \'t kafteel woonde ; en van meeft al de
weeft. Hollantfche fteden (die fich onder \'t gebiedt

Hier fijn oock verfcheyde vermaerde Gods- van haren Neve Hertogh Philips van Bour-
huyfen : als een Gafthuys, daer arme , fiecke gondien,door lift oft gewclt,begeven hadden)
en kranckfinnige lieden ontfangen en gevoedt verlaten was. Hoewert gemelde Raethuys
worden; een Oude-mannen, en een Oude- eerft na hare doot, omtrent het jaer m cccc xl,
vrouwen-huys,dat men S.Elifabeths Gafthuys foo \'t fchijnt,volmaeckt is.Onder dk gebouw
noemt; een Heylige Geeft oft Weeshuys; een is de Hal oft het Vleeshuys, feer konftigh op
Leproos-huys, en een Aelmoefleniers-huys, pylaren , en met een geeftigh overwelffel ge-
daer men aelmoeften aen de behoeftigen uyt- maeckt; in voegen dat \'er het vernuft van de
reyckt, en de weefen der vreemde lieden on- Bouwmeefter aen befpeurt wort. Achter defe
derhout, \'t welck in \'t jaer m d lxxx vi ge- Hal plagh het ftraf-tooneel te ftaen, met ftee-
fticht is,en door goede ordre en mildadigheyt nen colomnen onderftut, daer alle vonniffen
der burgerenin korte tijt met goede midde- over de mifdadigers aen hare lichamen uytge-
len,tot onderftant van de armen,voorfien.Soo voert wierden; maer is voor weynigh jaren
dat uyt het verhaelde genoeghfaem blijckt, afgebroken.

dat d\'inwoonders altijt een byfondere gene- Defe ftadt is niet fterck, als mende he- Sterckte.
gentheyt, om de nootdruftigen te helpen, ge- dendaeghfche manier van Sterckte-bouw wil
hadt hebben. aenfien; want fy niet anders ais met een muer

befloten is, en op fommige plaetfen met een faem was,geeft hem een heerlijck lof; want hy
weynigh aerde daer tegen. Sy heeft fes poor- noemt hem Aen allerheflen onder de Geleerden,
ten , hare graften fijn wijdt en diep genoegh; en den Geleertflen onder dallerbeflen.
maer hare meefle fterckte is,datfe in een rnoe- oMagdalmJacobus,ccn Dominicaner-mo-
rafligh landt leght,en het felve tot allen tijden nick, heeft omtrent het jaer duyfent vijf hon-
in vier-en-twincigh uren onder water kan fet- dert gebloeyt; en was uytmuntendein deken-
ten : foo datfe niet te belegeren, en veel min- nis der Grieckfche en Hebreeufche talen : hy
der met grofgefchut te genaken is,dan alleen heeft, behalven de verbeteringen des "Bijbels,
over de dijcken,die aen wederfijde van d\'Ylfel een kort mhout van de H Schrtftuer, dat meer
leggen,daer tegen vafte bolwercken gemaeckt dan twee hondert en vijftigh vaerfen vervat,
fijn : in voegen , datfe door hare gelegenheyt uytgegeven.

fterck genoegh is, jae byna onverwinnelijck Jacobus Goudanus, een Monick van de fel-

Gedaente gcdacnte dcfct ftadt is byna ront. Haer len geleeft,en is door fijn Theologifche werc-

Jacoba,Gravin van Hollant, als fy hier in hare (Juilhelmus de Gouda, een Francifcaen van

grootfte fwarigheden, gelijck gefeyt is,woon- der Minderbroeders ordre, bloeyde in \'t jaer

oude fegel had maer twee fterren,niet gelijck- Rejnerus Snojm, een Medicijn,Philofooph
formigh het gemelde wapen 5 dies heeft de en vermaert Hiftory-fchrij ver, is Docftor in de
Magiftraet een nieu doen maken , gelijck Geneeskonft op d\'Academie van Bononia in
blijckt uyt het volgende extrad, dat in \'t vijf- Italien gemaeckt. Als hy in fijn vaderlant ge-
de Stats-Regifter te lefen is: op den eerflen Se- keert was, verkreegh hy de vrientfchap van
ptembris in \'tjaer m d c x vi heeft men begin- Adolf van Bourgondien, Heere van der Vere
nen te gebruycken de fladts nieuwe fegels, die, in Zeelant, die hem, om fijn verftant en ge-
volgende de refolutie van de Vroetfchap daer leertheyt, beminde, eerde, en mildelijck be-
van ßjnde, van date den v 11 Julit m d c x v, fchonck. Daer na wierd hy als Gefant naer de
gemaeckt fijn met fes flerren , in plaets dat de Koningen van Engelant en Denemarcken ge-
voorgaende fegels maer twee flerren hebben ge- fonden. Oock heeft hy een der Magiftraten
hadt, \'t welck nieten was conform \'t wapen van defe fijn geboortplaets geweeft. Hy was
van de fladt; en fijn de patronen oft afdruckfels wel ter tael,\'t welck hy met een geleerde wel-
der felve in root was gedaen, 6Cc, fprekentheyt vercierde; en heeft verfcheyde
Schok. Sy heeft akijt een fraye Schole gehadt, die dingen, foo in profe als rijm,in byfondere we-
in goede ordre , door \'t wijs beleyt der Magi- tenfchappen gefchreven; doch heeft fijn mee-
ftratenjbeftiert en onderhouden wort; waer uyt fte vermaertheyt door de dertien boecken der
vele vermaerde mannen,als uyt een vruchtba- Gefchiedeniflen van Hollant verkregen; en is
ren acker,voortgekomen fijn,die hare eere aen eyndelijck in defe ftadt in \'t jaer m dxxxvii
defe ftadt, als äanckbare kinderen aen hare overleden.

moeder, meededen : onder welcke de voor- Cornelipis Aurelius oft vander Goude (want
naemfte en uytmuntenfte fijn dus vertaelde hy de naem defer ftadt in de fij-
Henrtcus de Gouda , dus na fijn geboort- ne,) was een Regulier-Canoniek van S. Au-
plaets gebynaemt, gelijck in die tijdt veel ge- guftijns ordre te Hemfdonck by Dordrecht>
beurde; welcke een Heremijt was van dor- en een goet vrient van Guilhelmus Heda,
dre van S. Auguftinus: hy bloeyde omtrent Alardus Amfteldamus, Reynerus Snoyus, en
het jaer M c c c c X x X V in d\'Academie te Hey- andere. Hy was foo uytftekend in de Poefie,
delbergh ; en was een der vermaertfte in fijn dat Keyfer Maximiliaen , om de lieflijckheyt
tijt, gelijck Trithemius, Abt van Spanheym, fijns verftants, hem met de Poetifche lauwer-
van hem fpreeckt, die oock eenige van fijn tack van Apollo , door fijn Ambafladeur Ste-
Theologilche wercken verhaelt; en met een phanus van Cracou, als Aurelius fulcks minft
van Joannes de Gouda gewagh maeckt. verwachte,befchonck. Hy heeft,behalven an-
Guilhelmus Hermannus was feer geleert in dere, twee geleerde boecxkens van de gele-
de twee talenjen heeft de fabelen vanEfopus genheyt van Out Batavia tegen Gerardus No-
uyt het Griecx in \'t Latijn overgefet: hy was viomagus gefchreven, waer in hy bewijft, dat
oock een goet Poeet, gelijck fijne wercken Hollandt een deel van\'t felve is; Weicke de
De "Beüo Gelro-Germanico, Sjlva odarum, geleerde Bonaventura Vulcanius met eenige
\'Z>. Bieronis vtta (f paßio,cn meer andere ge- andere heeft laten drucken. Het fchijnt dat
leerde ftucken, die ten deel gedruckt, en ten hy een Leermeefter van den grooten Erafmus
deel in t klooftervan S.Marten te Leuven be- geweeft is, gelijck men afnemen kan uyt een
waert worden, genoeghfaem getuygen. Den brief van de gemelde Alardus van Amfterdam

o-rooten Erafmus, daer mee hy feer gemeyn- aen Aurelim in t jaer m d x v gefchreven,

Bafel : wy verwonderen ons alle, dat deels genoegh. Vele waren met a^gunft tegen
van u, dte altijtftjn oprechte vriend hem ontfteken , onder welcke Joan van der
geweeftftftygewagh mae-clt. Does oock was, die hem, onder de naem van

Hermanntis Letmatius, eerfte Dodot van Tragora, dickmael berifpt 3 oft felve met re-
Sorbonne te Parijs, heeft daer na Deken den gefchiet, daer van mogen andere oordee-
van S. Mane-kerck t Utrecht, en Vicanus len. Hy is in \'t jaer m d x v 11 ovededen, en te
van dé Biffchop geweeft. De gemelde Eraf- L.eyden in S. Pieters-kerck begraven,
mus geeft hem een tteffelijck getuy gems en

G d heeft oock voortgebracht kloecke
fijn oordeel van hem, in t x v i ï boeck der zeevarende lieden , onder welcke twee broe-
brieven, in de gene die aen Nicolaes Everaert ders, Cornelis en Frederick Houtman,uytmnn^
<yefchreven is, met defe woorden : Als Her- ten , die d\'eerfte van dinwoonders der veree-
mannus, feght hy, eer dat hj ßjneftudie tn de nighde Landen naer Ooft-Indien gefeylt fijn,
Godtgeleerthejt hgon, de kennis der Grieckfthe en daer eenige jaren,ten befte van t lant,koop-
taelmgoede letteren, als men die noemt,verkre\' handel gedaen.

gen hadjroegh hyftch ftoodanigh in den loop der Het ftreckt oock tot groote eér voor defe
Sorhonéhe Theologie, dat hj, met toeftemming ftadt, dat den geleertften Hollander Eraftmus
^van alle merifthen, verdient heeft d\'eerfte teftijn van Rotterdam, een wonder der grootfte ver-
én dte Schole, die altijt voor d\'eerfte in die wi/ft ftanden, en onverwelckehjck cieraet der Ne-
■van ftuderen gehouden is, T>och is hy niet aüeen derlanden , binnen hare wallen ontfangen en
geoefentin die jbttsftnmge Sophfterjen Jaer mee gedragen is 3 maer fijn moeder, om eenige fa-
fty tegen elckander twiïlredenen 5 maer hj heeft ken te Rotterdam vertrocken , heeft hem in
oock alle de Conctlien, hiftorien, en oude Theolo- die ftadt, in wekkers befchrij ving wy bree-
ganten doorleften, en tot fijn gebruyck Het is een der van hem fpreken, ter weerelt gebracht.
-man van een ftcherp en goet verftant, en heeft De regering van der Goude is byna gelijck-
un onverfadelijcke luH om te leeren, en een te- formigh met d\'andere fteden van Hollant 3
genwoordigh en haeßigh oordeel 3 en is daerbe- want hier is een Hooft-Ofticier oft Opper-
neven , \'t welck in fttdcke mannenfteldengefien Schout, die met de Schepenen recht doet 3
wort, fonder vermetelheyt ,ft)ndergramfthap, hy als eyfcher en uytvoerder, en fy als oor-
en ftonder trotsheytiwant hy hoort een yder met deelders d\'eyfch toeftaende, oft matigende,
groot gedult-, en wijckt fdf voor fijn minder,oft ontfeggende. Het Bailjuw en Schoutfchap
Dit heerlijck verftant is in \'t jaer m d l v , als wort nu bedient by den Heer
hy L X111 jaren out, en xx v jaren Deken ge- M^. oAnthoni vander IVolff,
weeft was, t Utrecht uytgeblufcht. Het burgedijck beftier ftaet by vier Bur-

Cornelius Loofims , Canoniek in fijn vader- germeefters, die in \'t jaer m d c l i, als ick dit "fff\'^
lant,en daer na Vicarius van de kapel der hey- fchreef, waren de Heeren
lighfte Maeght te Bruffel, heeft vele, doch in- oAelbert M^ertenftz., Houtman,

Cornelis Corneliftz^. de Lange,
oiAdriaen Verejck.
De regerende Schepenen fijn de volgende: Schepe^
Govert Aertz,. Hoogenbergh,
Jan JVouterftZi. van Immerfeel,
Jftaac van den "Bergh,
Hans Felbier,
M^. Hieror^mus van Beverning,
oAdriaen van Swaenswijck,
D^ Johan de Vrye,

Cornelius Schonm , Keäov der Schole te fchap, die uyt veertigh mSinen pkegh te he-fi^^P\'

Haerkm,was een welfprekend en verftandigh ftaen, en , nae haer getal, de Veertigen ge-

Poeet 3 gelijck fijne heylige Comedien,^e by- noemt worden.By het bovengemelde nieuwe

na alle Latiniften, onder de naem van Teren- oätoy van de Ed. Gr. Mog, Heeren Staten

tius Chnftianus, bekent fijn , genoegh ge- van Hollant en Weft-Vrieflant, op \'t verfoeck

FetrusBockenbergius heeft Paulus Leopar- leent, is geftatueert, dat het getal van de veer-

dus tot fijn Leermeefter gehadt, en was Hi- tigh Raden, daer van eenige overleden waren,

ftory-fchrijver der Heeren Staten van Hollant foude uytfterven tot acht-en-twintighperfoo-

en Weft-Vrieflant: hy heeft, om dat ampt nen. Als defe Raet de laetfte mael vol was,be-

wel te bedienen, feer naerftigh geweeft 3 maer ftont hy uyc de navolgende Heeren

\' Fitter Harmenfzj, Cmcq,
Cornelis Adriaenfu T>ongen > flf^f"\'
D\'. Martinus Blonck,

OiAelbert Maertenfzj, Houtman,
Geerardt Pieterß::. van Beeß,
Cornells Corneltfzj, Vlack,
Frans Hendrickfh. Herberts,
Tteter Hujbertz,. van Middelant^ f fjf^.
Jacob Jacobfzj. Verboom ^
M^ aAnthoni Vojfenburgh,
Jan IVouterjk,, Immerfeel,
Jan Dirckfz,. Steenwijck,
Cornells Corneliß:,. de Lange,
M\'. Niclaes vander Graef,

T>trckFredrickfZj. Beuckel y
M^ Florü Cant,
Johan Crabeth,
T>aem JVtüemß:^. Abbeßeegh,
Gerrit Hopkooper,
Ißaac vanden Bergh,
Hans Felbier,

Harmen Cincc] Wantßager,
M^ aAnthoni vander IVolß, Baillieu,
Jooß van den Bogaert, i^r.tf
JanJanßz,. Smith,
oAdriaen Corneliß^. Vereyck,
jFmtlim Cool,
M\'\'. Hieronymus van ^everning ,
Gerrit CornelifZj, Cincq >
oAlbertus Zas,

Pieter Daemß^. Fermeul,f^;i\\f\'\'\'
Gerrit T)irckfz^, Sterre,
oAdriaen van Swaenswijck y
Govert Sujs ,
Johan de Vrye,
Lucas de Veth,
Herbert vander Mey,
Donatus van Groenendijck.
Defe Stadt heeft toiir-beurte in de Staten
Generael om de negen jaren, in de Raeden
van Staete alle een-en-twintigh jaren , in de
Generaliteyts Reecken-kamer alle dartigh ja-
ren,in de Reecken-kamer van Hollant om de
vijftien jaren , en continuele beurt in de Ge-
committeerde Raeden ter Admiraliteyt tot
Amfterdam.

Aertder De Burgcrs defer ftadt lijn oprecht, trou
ßedeiin^ en naerftiÄ 5 en groote beminners van de
vryheyt &s Vaderlants : gelijck in \'t jaer
M D LXXII bleeck,alsfyfich,met meeft al de
Hollantfche fteden, tegen donmatige ftreng-
heyt des Hertoghs van Alva ftelden ; en den
Koning van Spanje, onder de beftiering van
haren ouden Gouverneur Prins Willem van
Oranje, eedt deden. Dit gefchiede door Heer
Adriaen van Swieten , die, met een hant vol
volcks,dcUccïP.C.Hooft, Droft te Muy-
den , in \'t fefte boeck yan fijn Nederlantfche
Hollant.

Hiftorien feght)ßede Oudeiuater den 7teven- en bewijs
tienden van Somermaentjn \'t gemMejacrtcm- hare
fette 3 en, ten derden dage daer aen,oock die van ^^^
der Goude,ßjnde hem, \\s morgens vroeqh, door
eenigegoetgunßigen van binnen^de Klara;eeqhs-
poort met gewelt ge op ent. PVaer op, hy felf voor
aen, vergeßlßhapt metjonckeren, uyt den 6nge
Van Vitrecht,en Serklacs uyt den Bagegevolght
van ßchaers ßeßigh mannen , geraept volck en
oUijck geWapent,ßchflracks na de Marckt fjyoey-
de. Een van de burgerwacht, die op \'t Raet-
huys was,ßjeurende hemßooßwack, heflondßjn
ßfitsbroeders tot Weerbieding te vermanen, en
ßjn bus te vellen. Maer d\'anderen beletten hem
V af drucken,en fagen het werck met goeden ooge
aen. Swieten, treckende om \'tßadthuys, kreegh
fulck een toeloop, dat hy in kort fes oft ßeven hon-
dert mannen achter fich fieepte. En een wey-
nigh daer na ver volght hy : ^hans riep Swie- Sy bege-
ten de Vroetfchap te ga der, en deê hen eerB Jaer
n^ de Schutteryen, aen den Koning,ßmt den pf^^^.
Trince als ßadthouder, eedt doen.Joncker K^or-
nelis van der Mijle, die bevel over V Slot, en
veertigh mannen daer op had, meende na Vi-
trecht om byflant te l^nden.Van fijn bode Werd
gevangen ; en hy mits dien benoodight, ^lijck
getal volcks van den Heer van Swietenboven
te laten ; in fichijn oft het daer by blijven foude.
Maer \'t graeuw ruße niet, eer het hem foo moe-
de gemaeckt had, dat hy beneden quam , en fijn
huys in der fladt houden, d>Cc. Met duidanige
geringe middelen fijn de fteden omgefet, en
het fondament der heerlijcke Vryheyt ge-
bouwt. De liefde der inwoonderen, tot voor-
ftant der felve,bleeck oock in t volgende jaer, tred-e^
als fy , met die van Delft, Rotterdam en den tot ontßt
Briel, tot ontfet der belegerde ftadt Haerlem,
onder \'t beleyt van de Baron van Batenbugh, \'

trocken , die van de Spaenfchen gefiagen
wierd 5 foo dat \'er, benevens vele andere, vijf-
tigh burgers defer ftadt doodt bleven; gelijck
oock eenige van Delft, en van d\'andere ge-
melde fteden.

In \'t jaer m d lxxiv meenden eenige bur-
gers defe ftadt aen de Spaenfchen over te ge-
ven ; doch als d\'aenfiagh ontdeckt was, üjn
fommige daer over geftraft, en d\'overige ver-
fchoont. De ftedelingen hebben oock, vijf ja-
ren daer na,volgens \'t voorbeelt van verfchey-
de andere fteden, haer kafteel, door ordre van ^^ breken
de Vroetfchap, afgebroken; gelijck ick te vo-
ren, in de befchrijving van \'t felve, aengeroert ^^^
heb : foo datfe fich niet alleen vernoeghden
met de gulde vryheyt te befitten ; maer ge-
bruyckten alle middelen , om die te behou-
den. Hier van fal tot een laetfte proeve en be-
wijs ftreeken hare weygering, om Prins Wil-
lem van Oranje tot Graef van Hollant te ma-
ken : want als de Heeren Staten van dit Lant-
fchap \'t Graeflijck gefagh,met naem en tijtel,

onder fekere voorwaerden, de gemelde Vorft
opdragen wilden , en de brieven daer van al-
ree mee de fegels der meefte Edelen en ver-
fcheyde Steden beveftight,waren tiie van Am-
fterdam en defe ftadt daer tegen , gelijck de
gemelde Heer P. C. Hooft, in \'t twintighfte
boeck fijnerHiftorien,met de volgende woor-
den getuyght: Jïdaer, als men met het werck
(verftaet het voorfeyde aennemen tot Graef
van Hollant ) voortvaren , maecken
d\' Amf er dammers , ingevolght hj die van der
Goude, groote fwarigheyt, bCc,
Lof en ey- De Ridder Qnflantin Hujgens, Heer van
lenfihaf, Zuylechuni,befchrijft d eygenfchap en lof de-
fer ftadt kort en bondigh in fijn ftemmendè
Steden, als hy feght:

Van Tagus gulde grond ter^orfe Dan fijn Prins,
^k Hebb meer Dan hun te baet: Dóe mijn gehuerfiadt
branden ,

E« baedden in haer bloed door haer Dyandcn handen,
Ontfipom ick hungeyoelt, en duyckten in mijn Gouyp,
En kroop mijn TJel diepf ten hals toe in de mouyp.
Spijt oorloghskracht, ick fla j oock fonder d\'oude muren
Van \'t Kaßeleyns gebiedt. Wie zjjt ghy mijner Buren
Die door den neus nech fpreeckt, en my \'t gebreck
Derypijt ?

Otterdam lieeft
haer naem van de rivie-
re Rotte, die daer door
loopt; want ly is als een
Dam van oft aen de ge-
melde Hotte. Robertus
Cenalis fchrijft, dat het
een ïèer oude ftadt is,
en dus na Koning Rn-
ther, haren bouwer,ge-
noemt. Dit wort oock van Trithemius beveftight,
die daerbyvoeght,datlè omtrent het jaer lxxxix
nae Chriftus geboorte gebouwt is en dat de ge-
melde Vorft , die de drie-en-twintighfte Koning
van Vranckrijck was, hier begraven is. Doch
andere feggen, met meerder waerJfchijnlijck-
heyt, nae mijn oordeel, dat het voorverhaelde
t\'eenemael ongegront en een enckele verfiering
is: want de Hollantfche laerboecken maken geen
gewagh van wie en in wat tijt fy haer begin heeft,
\'tis gelooflijck, dat de fchippers, viffchers, koop-
lieden en diergelijcke, om de goede gelegenheyt,
langs de riviere Rotte eenige wooningen ge-
maeckt hebben, die allengs vermeerdert, en eyn-
delijck tot de tegenwoordige geftalte gekomen
fijn. Doch dit is evenwel foo feker niet, als\'t ge-
ne ick nu fal verhalen.

Omtrent het jaer m cc lxx is Rotterdam
met een wal omringt, en raet ftadts privilegien
begunftight.

ingemmen. In\'t jaer m c c c iii is fy van de Vlamingen
ingenomen; en in \'tjaer m cccc xvii met
lift door loan van Beyeren, oom van Vrou laco-
ba , en te voren Biffchop van Luy ck.
Kiooflcrs en ^^ ^ cccc xLiv is hier een kloofter

tmn. voor deBroeders van S. Dominicus ordre gebout ;
en vijf jaren daer na den toren van de groote
kerck aengevangen. Het kloofter voor de Sufters
van der Carmeliten ordre is in\'t jaer m cccc
LXXXIX gefticht, gelijck de brieven , die daer
van gemaeckt en noch in wefen fijn, getuygen.
r>oor Bre- Ses jatcn daer na hebben de ballingen van de
derode ver- Hoeckfchc partyc, onder \'t beleyt van Frans van
Brederode, defe ftadt vermeeftert, op voorwaer-
de , dat d\'inwoonders aen hare lichamen en
goederen onbelchadight fouden blijven.

In \'t jaer m d l x v i heeft een grooten brant,
door eens kuypers onachtfaemheyt ontftaen, en
van de kracht des wints vermeerdert, hier meer
dan negen hondert huyfen en eenige fchepen
vernielt.

In d\'Utrechtfche oorlogen hebben die van
heyt der fle- Rotterdam dapper gevochten, gelijck Reynerus
dettn^n. Snoyus in fijn negende boeck met de volgende
Av\'oorden te kennen geeft: In mijnen tijdt heb ick,
die XXXV jaren out hen, gefien , dat y^y in dYtrecht^
Jche oorlogh hoe langer hoe koftelijcker uerypart -^aren-,
en onlangs daer na , dat de Rotterdammers met die yan
Woerden geftreden hehhen. Jn svelcke oorlogen foo yeel
hurger-hloet geftort is, dat het niet alleen een yder neipens
my hekent is, maer Dele hefchreyen \'t noch in onfe dagen.
Hooft\'kerk, Hare hooft-kerck is een fchoon en prachtigh
gebouw,ter eeren van S, Laurens gewijdt j en met
een dicken doch onvolmaeckten toren verciert.

In de laetfte Nederiantfche oorlogen is fy van
een geringe ftaet, daer fy door verfcheyde onge-
vallen in geraeckt was,tot een aenfienlijcke ftadt
geworden : want fy heeft in neering en koophan-
del foo toegenomen , datfe in alle hoecken met
groote en fraje huyfen, tot gerief der kooplie-
den , om hare waren op te leggen, betimmert is.
Hare welvaert is oock vermeerdert door d\'elen-
den van Brabant en Vlaenderen, om dat \'er veel
rijcke kooplieden uyt die geweften derwaerts ge-
komen fijn : waer door de ftadt langs de nieuwe
haven met heerlijcke gebouwen verciert, d\'oude reronc-
veften afgebroken, en veel vergroot is; foo dat-
fe nu onder de befte fteden van Hollant gerekent
wort j en voor niemant in koophandel,dan alleen
voor \'t machtigh Amfterdam, behoeft te wijc-
ken. Waer van een klaer bewijs ftreckt, de me-
nighte der groote fchepen en haring-buyfen, die
voor en in de ftadt leggen, naer alle geweften met
allerley koophandel varen , en wederkeeren.

In onfe dagen is fy feer vermaert geworden
door het goede bier, dat daer in groote menighte
gebrouwen en verfonden wordt; \'t welck nu geen
kleyn deel van haer groot welvaren is.

Tot bevordering van de koophandel fijn hier,
behalven vele wateren, als de Rotte, het Steyger
en andere , verfcheyde groote en bequame ha-
vens , als de Leuve-haven , deBlaeck, d\'oude ha-
ven, de Haringvliet, en de Scheepmakers-haven j
daer fich de fchepen in bergen , hare ingelade
goederen loffen, en wederom andere innemen.

Onder de nieuwe gebouwen munt voorname- Raethuys,
lijck uyt het Raethuys, en de Beurs voor de
kooplieden. Oock is hier een ruyme en wijde
marckt welcke beftaet in een groote overwelf-
de brugge, daer \'t beelt van den grooten Eralinus,
waer van wy terftont meer fpreken fullen, ten
toon ftaet.

Sy is foo vergroot, datfe nu 144 bunderen en Grootte.
430 roeden lants begrijpt. Hare welvaert kan
men hier oock uyt afnemen, dat hare weeck-
marckten vermaerder fijn als de laermarckten
van vele andere fteden.

Arnoldus yan Rotterdam , die omtrent het jaer Geleerde
m cccc xxiv bloeyde. Hy hee ft veel gefchre-
ven ; waer van \'t voornaemfle is het werck, dat,
nae \'t getuygenis van Valerius Andreas, te Leu-
ven in S. Martens kloofter bewaert word, in twee
boecken gedeelt, en Vaticanm genoemt is. Hier
in handelt hy wijddoopigh van de feven eeuwen
der weerelt, en van de gefchiedenifTen in die
tijdt voorgevallen doch in\'t begin van \'t felve
verhaelt hy in\'t kort den loop fijns levens: In\'t jaer
m cccc xxiv, omtrent de feeftdagh yan Maria
Magdalena, feyt hy, heh ick Arnoldm yan Hollant,
yan Rotterdam, Dotlor in de Kerckelijcke Rechten, (in \'t
kloofter yan Gfoenendael, in \'t Sonien-hofch hy Bru(feige-,
legen, tot een Regulier-ICanonick gemjdt) felf ujt yer-
fcheyde hoecken en Eiftory-fchrijyers, die ick in Italien te

TJfftt C^eten- Sra^mj toS JJjw^

go J^crnpen- loj Jjm JJatnmett^itui ^^eeci

gt Sjirjhm^i^ers Jteed taS Jieere Jfeeci

gz SUn^ Jlee^ci leg SSiU^J Jleed

^-------1. ^ Sheist Jtsa^!

ut SclieSatr^ie ^aort

U2 Jtoopc -sveji j^eert

SattJt Siniet:
ti^ tVeo San^
itg yJe J^eeMKV jli-a^

ttS \'Jf^yn^aeHr Jlra^
:Hetsrs Jtraet
let tiS Cm-ietw^cit. JJra.

ftt» lotijffmans ßeei^ ttg \'J\'rovw ^eeet

«y Smtrte Xtterir jte^d fxo \'St^aerir Jb-aet-
Imi. jfle^ct nt Atun Jleech

if^fA^^ \'S.aiem-ßeeei

------J-

SlaJts I>aerJs Jbtt
belter JlteAjen

Aelck .Mart-

Deti Oppeift-
J^imleTta Irre^^e
CorU Kjp ß-a^

\'V^tie^h
VrOiOi^Jteach
Cloii^ JtiejJt

e-fv^Kerck
homiert-Jh-a^t\'
73Bel

Caiver J^e^c1J
t^ . T^ilde Zeejieeeh
t5S . Mietet g/äs Varize mart-

t^S ■ :De :Butter Jloot-
t^y. Jfeere. Straf t-
. .ALirUti0e JCercJc.
. \'^Prttux Strait-
iSo ■ J^annekee^ Jieed
i£l, . Jlrazt:

iSx. Sttnck Jleech

ih^ele/h^ar Jleeeh
\\ aiii-i/oj^le Sary
iSs. \'Sasn jlr/te.t-
tSS ■ Jh/uye Jjj^JhteiJt
I i6y ■ JJteM^ "Vraticke, Jlxtch
\\ii8. Vranche JleE.ch
\\i6g. ^ree Jtmelr
1WaU Jhe^ch
wyi. t-V^ees \'S&tys

GotM\'che-\'Waffin.Jlriietr
wyj. Gim^ie IBom-b

. J{ae0f tums Jli,ejj!j \'e:n-
l^jT. Cn-te, Sfj^Jh-ae-t- \'
ij6 ■ Swane ßeec^
WJJ. lyty Picarentju jte,Rch
tyS. tAnfiirJan^cJjjt,
\\vyg t-G^mezn-Xionbshtiys
ItSo . \'V-^äfci-

Bononien en te Padua daer ick fludeerde, geßen en gehoon
heb, dit "Vperck Derfamelt, gefchreDen en opgemaeckt.

Maer \'t fal, buyten alle twijffel, geheel Neder-
lant,infonderheyt Hollant,doch meeft dele ftadt,
tot een eeuwige en onverganckelijcke eer ftree-
ken, dat den Grooten Hollander, dat grootfte Licht
der geleertheyt van fijn eeuwe, en van al de Ne-
derlanders die ooit door de letteren vermaert ge-
weeft fijn, ick fcggQ Deßderius Era/mm Roteroda-
mm^h\'mntn hare wallen geboren is. Ick heb hem
groot, ja de grootfte genoemt3 want alle die ge-
tracht hebben om hem te verkleynen , hebben
fich felf, door lbo een onrijp oordeel, vernedert.
Ily heeft fijn ftudie t\'Utrecht begonnen, en daer
in te Deventer voortgegaen. Als fijn ouders over-
leden waren,is hy by de Regnlier-Canonickenin\'t
kloofter Sion by Delft beftelt, om onderwefèn te
worden. Van daer ging hy naer \'t kloofter Steyn,
van de Ielve ordre, by der Goude gelegen daer
hy, nevens de goede letteren, die hy onder Cor-
nelius Aurelius neerftelijck vervolghde , oock de
fchilderkonft leerde. Men lagh eertijts, in de ka-
mer van Cornelius Mufius te Delft, een crucifix,
dat Erafmus gelchildert had. Onlangs daer na,
de loop fijner ftudien volbracht hebbende , als
fijne fchriften in\'t Hcht quamen, kreegh hy fulck
een groote naem van geleertheyt, dat hy van
Koningen en Princen in Duytflant, Italien, En-
gelaut , en andere geweften van Europa, met
groote fchenckaedjen ontboden is. Hy was een
man van een wonderlijcke en weergaloofè ge-
leertheyt en naerftigheyt; en heeft fbo vele tref-
felijcke boecken gemaeckt, dat men met reden
fou können feggen, dathy fbo veel heeft gele-
fen , dat hy naeulijcks overige tijdt om te fchrij-
ven fchijnt gehadt te hebben. Maer ick kan
niet nalaten de loft-ede van Francifcus Irenicus ,
uyt fijn Germania, hier by te voegen: Aen Eraf-
mm, fèy t hy, is buyten twijfel de heerfchappy der f^ee
hooft-talen, met toeflaen Dan al de Geleerden, opgedra-
gen 5 om dat -^eynigh oude Schrijvers hem in de kracht
Dan fpreken j\'^aer in hy d\'uytmuntenfle is, te boDengaen;
"Spant in defe man hUnckenfoo Dele rijckdommen Dan kon-
flen j en foo Delerley deelen Dan de geleertheyt, als \'er aen
Derfcheyde perfoonen gefchoncken fijn j foo dat hetfchijnt,
dat eenen Erafmus in plaets Dan Dele menfchen, om de
menighDuldigheyt fijner forgen en naerfligheden, is ge\'S^eeft,
^t Is iiytermaten fchoon, dat geen "Wetenfchap, om \'t geluck
Dan andere, in hem Dermindert oft Derflaeut en^ tgene
aen d\'een gegeDen ypord, ontreckt hy d\'andere niet: maer
yder s^etenfchap altijdt, door fich felf in gelijckheyt ge\'S\'po-
gen fijnde, isfoo goet, en Der dient foo Dele, als of de febe
aen een byfonder menfch gegeDen -^aer* Onder de jonge
SchrijDcrsfijnder weynige die hem könnengenaken,-^eyni\'\'
gerdiehemgelijcken, en allerweynighfljageene die hem
in geleenheytte hoDen gaen. Hy heeft foo een bequaem-
heyt aengenomen , die ypeynigh menfchen bereycken, geen
geDeynflheyt kan lijden, en feenemaelDyant is Dan alle
Dleyery: defe bequaemheyt heeft hy foo Dry , Derden, en
foo Dolkomen aenDaert, dat die altijdt gelij ckmatighDloeyty
op haren loop fteunt, met Dermaeck in \'t harte der lefers
daeb, en de tegenfprekers geDangen neemt. Sijn manie-
re Dan fpreken is fich felf gelij ckformigh, wd ongefchent
geDordert., Der^eckt den lefer, houd den DerS^eckten, en
bindt hem met onDerbrekelijcke banden. Sijnen flijl is
foo Dloeyendj Driendelijck, oprecht j klaer^ en foo eygen, dat

hy op fulck een mjfe de \'^oorden na de floffe en Derhande-
ling Doeght, dat yder faeck hare -^paerdy en hoogheyt Der^
krijght -y yoaer door niemant bequamer oft Daerdiger, om
de tael en redenen te Dercieren, geacht ycord. Ick DertroUy
dat men de Derflanden de? kinderen feer Jou Derlichten, foo
men hen feenemaelgeopende aen Erafrms ftijloft maniere
Dan fpreken, en datfe daer door bequamer foudenyporden,
om alle ypetenfchappen in te drincken : yoant daer is foo
een kracht Dan heDallijckheyt in mijnen , ja in twen
Erafmus, dat men die Jouprijfen, foo "^elin een Orateur
oft Redenaer in een groote Dergadering, als in degemeene
jcholen-^aerom dieDoor\'tDerftant der jonge nocht der
oude te Dreefen heeft. Dus verre Irenicus. Sie daer
waerlijck een treffelijcke lofrede, na de verdien-
ftenvan fbo een heerlijck en uytmuntend Licht
der Geleertheyt, de welcke in\'tjaer m d xxxvi,
tot groot nadeel van alle wetenfchappen en de
beminners der felve, byna feventigh jaren out
fijnde, overleden is. Voor niemant van al de
Geleerden fijn meer graffchriften gemaeckt.Bea-
tus Rhenanus heeft fijn leven befchreven Con-
radus Coclenius en HadrianusBarlandus hebben
yder een regifter van al de boecken, die hy\'ge-
fchreven heeft,gemaekt 3 d\'eerfte in rijm,en d\'an-
der in profè. Te Bafel is hem een graffchrift door
fijn vrienden j en te Rotterdam een kopere beek
op de marckt, door de Magiftraet der ftadt, op-
gerecht daer de volgende woorden in de La-
tijnfche tael onder gehouwen ftaen ; Erafmus, ge-
boren te Rotterdam , den 28 OBober in\'t jaer M cccc
L X V11, zV fe Bafel, den 11 lulius in \'tjaer MD xxxvi^
oDerleden.

Guilielmus Dyemenus is hier oock, in \'t jaer i jo8,
uyt een Gelders edel geflacht geboren. Hy is van

Keyfer Karei de vijfde tot opperfte Raetsheer
t\'Utrecht,enPrefident van de kleyneRota,gelijck
men die noemde, verkofen. Als hy\'t felve 48
jaren bedient had, is hy in\'t jaer m d lxxxiii
den 9 November overleden. Niemant was vaer-
diger om de faken der Rechtsgeleerden te ver-
klaren , en de fwaerfte voorvallen t\'ontbinden.
Hy had byna een hemelfche geheugenis, oordeel
en verftant, gelijck fijn fchriften getuygen , die
van fijn foon Arnoldus ten deel uytgegeven, en
ten deel noch ongedruckt fijn.

Rotterdam is de fevende, oft d\'eerfte na de fes ^^^^
groote fteden van Hollant en bloeyt nu fboda- hepen%.
nigh in koophandel, als boven gefèy t is, datfè ^
naer Amfterdam , de voornaemfte en rijckftc
geacht wordt j waer door haer fommige by de
gemelde groote fteden voegen. Defe welvaert
wordt veroorfaeckt, naeft Godes fegen, door ha-
re goede gelegenheyt en bequame havens,diepte
van de riviere, en nabyheyt der zee j \'t welck de
groote ConftantinHuygens aenwijft, als fijn Ed^
de ftadt aldus doet fpreken :

\'t Zy Wael, of Rhijn, of Maes, of alle drie te faem,
H Zy Tffel, Meryp, of Leek, of drie in eenen naem f
Offes in eenen buyck, fy moeten f mijnent buren ,
En \'gillen niet in ^ee, of kuffen eerft mijn muren
Mijn muren foo gereckt, mijn foo gerij ckten grond ^
Dat die my nu befiet kan Dragen ypaer ick ftond.
O muren, en ó grond, S welgeDoeghde Stroomen ,
Wijckt Door de Wildernis der aDerechte boomen j
Maer mjckt Door haer geluck: en,Dremdeling,fegt ghy,
Hoe Dcrr en ypint het niet mijn Maß Dan haer T?

O R c V M ofc Gorickm,
ook Gornichem genoemt,
leght drie mijlen van
Schoonhoven , aen de
rechter fijde van de
Wael , daer de Linge
fich meê vermengt, en
hier oock de Merwe ge-
noemt word. Het is een
tamelijcke ftadt , eer-
tijts met een kafteel voorfien, \'t welck in \'t jaer
m c c x x x , in de tijdt van Floris de vierde,
Graef van Hollant, door loan van Arckel ge-
houwt is 5 die d\'inwoonders van \'t dorp Wolfort
beval hare plaets te verlaten, en met al haer
goet in de fterckte te komen woonen. Als dit ge-
daen was , heeft hy de ftadt met muren en graf-
ten befloten, en Goricliem genoemt; gelijck
Joannes Leydenfis met de volgende woorden ge-
tuyght : I« die tijdt T^as by Arckcl een fterck Slot, dat
loan d\'acht fte Beer yan Arckel toebehoorde. Hier omtrent
ypoonden eenige yijfchersy om dat de rhiere Mersfe, door
het toeDloejen yan de Mafe en Wael, hier fneller afloopt;
\'^elcke Waelhy Tiel, een ßadt yan Gelderlant, geflopt
yoas, op datfe, na hare geypoonte, yoortaen niet meer in
de Linge fou kopen: maer namaels ßch in een dieper en
meerder graft naer Bommel beerende, omhelft de Mafe in
d€ boyenße en onderfte deelen yan de Bommeler-ypaert, En
om dat de yiffchers, die hy Arckel "toonden ,feer arme lie-
den "Sparen, die men eertijts Ghorkens in Nederduyts
plagh te noemen, ( gelijck men noch hedendaeghs
van d\'arme menichen jfbmtijts feyt, datfe gor en
dor fijn ) foo is defe ßadt na de inypoonden Ghorkum,
doch nu Gorichem geheeten. Den Beer yan Arckel hey al
de huys-lieden yan Wolfort, datfe hare huyfen fouden af-
breken y die met fijn hulp ftadts-\'S^^ijfe omtrent het
gemelde Slot herhowvpen j \'t -voelck daer na geheylight is
tot een Gods-huys oft Parochie-kerck i en al de kercke-
lijcke der aden met de beelden yan de kerck te Wolfort fijn
in de gemelde kerck te Gorichem gebracht, dat tot een ftadt
gemaeckt en hemuert is door de fihe Heer yan Arckel. Hy
heeft oock aen d\'ooftfijde der febe het fterckfle Slot der
gantfche heerfchappy yan Arckel, daer hy en fijn nakome-
lingen , Heeren yan Arckel ^ yoortaen ypoomn fouden, ge^
höuypt.

Van den toren defêr ftadt kan men 22 bemuer-
de fteden, en een groote menighte van dorpen,
buerten en Heeren-huyfen fien ,• \'t welck feker
een aengename en wonderlijcke faeck is.

Hier wort grooten handel in kaes,boter, aller-
ley gevogelte, en andere eetwaren gedreven; die
uyt d\'omleggende plaetfèn hier gebracht, en we-
der door geheel Hollant en andere Provintien ge-
voert werden; waer meê vele burgers fich genee-
ren : want fy fijn fchippers en kooplieden te ge-
lij ck,ed voeren hare goederen in hare eygen fche-
pen naer andere fteden. Hier toe fijn fèer dien-
ftigh de nabygelegene rivieren daer in oock
allerley rivier-vifch, tot groot voordeel der in-
woonders , rijckelijck gevangen wordt.

In\'t jaer m ccc iii is Gorcum door loan
Hertogh van Brabant met gewelt inc^enomen :

en.8.j jai-endaer nais fy , door een ongeluckigen
brant, byna geheel vernielt. Sedert heeft fy ve-
Hollant,

Ie fwarigheden , fbo lang fy onder de Heeren van
Arckel was , moeten lijden : want loan van Arc-
kel , Ontfanger van Hollant, weygerde aen Her-
togh Aelbrecht van Beyeren,fijnen overheer,re-
kening van fijn bediening te geven^waer door des
Graefs gramfchap en een feilen oorlogh ontftont,
en vele dorpen en kafteelen verwoeft wierden,tot
groot nadeel der Heeren van Arckel, en d\'arme
gemeente , infonderheyt der huys-Iieden, aen
weerfijden. Als dit branden en rooven drie jaren
geduert had, heeft Hertogh Aelbrecht defe ftadt
belegert,om een eynde van d\'oorlogh te maken.
I>ocli daer wierd , door de forge van loan, ver-
koren Biffchop van Luyck, een verdragh ge-
maeckt , dat de Heer van Arckel den Hertogh
om vergiffenis fbu bidden; en des Hertoghs vaen-
del , tot een teeken van overwinning, uyt het
kafteel hangen. Maer onlangs daer na , in\'t jaer
M cccc VIII, als Willem de fefte , Graef van
Hollant was, is\'t gemelde verdragh weder ge-
broken fbo dat\'er aen weerfijden vele fchade
gedaen is : doch die van Gorcum , die in groote
ellende en gebreck van alle dingen vervielen,
hebben de ftadt aen Graef Willem overgegeven,
diefe met 500 mannen befette, en de Kidder
Philips van Dorp tot Gouverneur ftelde. Hier
door is Willem van Arckel, foon van de gemel -
de Ontfanger loan, fèer vergrämt geworden ; en
heeft d\'onvoorfichtige wacÊters, door de gun it
van een duyftere nacht, overvallen , en de Itadt
alfoo ingenomen. Als de Hollanders die weder-
om wilden belegeren , heeft hy hen in de vlucht
geflagen en kreegh Reynold Graef van Gelder,
fijnen oom, met veel krijghs-lieden re hulp :
die hy daer na Gorcum geheel overgaf, om nim-
mer van Gelderlantgefcheyden te worden. Hier
dooris een heftigen oorloogh , tuffchen de Hol-
landers en Gelderfchen, ontftaen ; tot dat \'er
in\'tjaer m cccc xii een vrede op de volgen-
de voorwaerden gefloten is: dat Graef Reynold
van Gelder,met toeftaen van Willem van Arckel,
aen Graef Willem van Hollant, de fteden Gor-
cum en Worcum , en \'t geheele lant van Arckel,
overgeven fou; en de gemelde Willem aen Rey-
nold hondert duyfent Franfche kroonen voor
fijn geleden fchade en oorloghs-koften betalen,
loan van Arckel ftelde fich tegen dit verdragh ;
dies hem de Graef van Hollant eerft ter Goude,
en daer na te Sevenbergen gevangen ftelde. On-
langs daer na deê hy \'t Slot van Gorcum tot de
gront afwerpen 5 en liet een nieu op een bequa- fj
mer plaetfe, aen d\'oever van de Merwe, dat
fchoonder was, oprechten ; \'t welck in \'t jaer
m d lxxviii afgebroken is, en op de ielve
plaets in \'tjaer m d xcvi i i het tolhuys gebouwt.

In\'t jaer M ccc xc v i n is de Kerck ge-
maeckt ; en vier jaren daer na tot een Parochie-
kerck verordent.

Als Hollant, in \'t jaer m cccc xvii, met
het vuer van inlantfche twiften ontfteken was ,
hebben de Cabeljaufche defè ftadt met gewelt
ingenomen. Hier op heeft Vrou lacoba veel
volcxks vergadert, en, onder\'t beleyt van Walra-
ven van Brederode , na een bloedigen flagh,

de felve overwonnen ; duyfent van lien,daer on-
der loan van Arckel en vele voorname edelen
waren , gedoot: doch hare blyfchap over defè
voorfpoet is, door Yverlies van Brederode, in
rou verandert.

Twee jaren daer na befat loan van Beyeren ,
te voren Biffchop van Luyck, defè fladt en\'tlant
van Arckel ; \'t welck fijn weduwe Elifabet van
Lutfènburgh na fïjn doot behiel. In het jaer
M cccc XLVII is lacob van Abcoude,Heer van
Putten en Stryen , oock heer van defè plaets en
\'t lant gev/eefl; doch als hy fonder kinderen florf
is \'t felve weder aen\'t Graeffchap van Hollant ge-
komen. Hertogh Philips van Bourgondien gaf
het daer na aen loan van Lanoy,die hy tot Gou-
verneur over Hollant gefielt had, om voor fijn
leven te befitten. Na hem quam defe Heerlijck-
heyt in handen van Graef Karei van Charloys ,
ibon van Hertogh Philips , die hier in\'t jaer
M cccc Lxiv, met fijn gemalin Ifabella van
Bourbon , terwijl fijn vader op hem vergrämt
was, op \'t kafleel woonde, \'t welck hy vermaeck-
te en vergroote met twee torens en andere cie-
raden. Hy was oock van meening een fteene
brugh over de riviere te leggen , om daer over
in \'t lant van Altena te komen ; maer dit heer-
lijck werck is niet volbracht: want als hy weder
in dè gunft fijns vaders was, vertrock hy elders.

Henricus de Gorichem , als hy in \'t gemeen ge-
noemt wort, Doä:or in de Godtgeleertheyt, en
Onder-cancelier te Keulen. Hy leefde omtrent
het jaer duyfent vier hondert en feftigh, was
oock een vermaert Philofboph , en heeft ver-
fcheyde boecken gefchreven, waer van fommige
uytgegeven fijn j d\'overige, noch ongedruckt,
worftelen hier en eiders in Nederlant met de
wormen en motten.

Guilieimm Eßius, uyt het edel geftacht der Hee-
ren van \'t Slot Efte en Pieck gefproten , heeft
fijn doorluchte afkomft met een wonderlijcke
naem van geleertheyt, die van ongemeene wijs-
heyt en fèdigheyt verfeit was, verheer lij ckt. Hy
heeft t\'Utrecht, onder Georgius Macropedius,
fijn ftudien aengevangen ; en te Leuven geluc-
kelijck volbracht. Als hydaer tien jaren Pro-
fefTor in de Philofophie, in\'t collegie, dat men de
Valck noemt, en Regent van des Paus collegie
geweeft was,enDodor in de Theologie gemaekt,
is hy te Douay beroepen, om\'tKoninglijck col-
legie der Godtgeleerden te beftieren, en Pro-
feifor in die opper-wetenfchap te fijn. Defè twee
ampten heeft hy dertigh jaren fbo bedient, dat
fïjn wijsheyt, foete feden, en den glans fijner
andere deughden hem by een yder aengenaem
maeckten ; gelijck loannes Bufelinus getuyght.
Hy wierd oock Prxpofitus oft Prooft van S. Pie-
ters kerck, en Gancelier der Academie te Douay j
enis in\'t jaer m d cxiii, na dat hy verfchey-
de fchriften tot fijn onfterffelijcken lof voortge-
bracht had, overleden, en in de gemelde kerck
begraven.

Franco EfliuSy uythetfelve geftacht,fbo\'tfchijnt,
gefproten, heeft een uytftekend Poeet geweeft.

loannes Harius, hoewel hy in geleertheyt niet
uytmunte, was een groot beminder van deught

en wetenfchap , fbo dat hy , met groote neer-
ftigheyt en onuytfprekelijcke koften een onge-
meene Biblioteeck van alle konften en weten-
fchappen , in alle talen, verfaemde. Hy was Ka-
nonic c in defè ftadt doch heeft daer na , door
des Keyfers gunft, \'t felve ampt in de Kapel van \'t
Hof in \'s Gravenhage verkregen daer hy foo
veel boecken met hem bracht, dat het gemeen
volck feyde datfè niet gelooft hadden, dat \'er
fbo een menighte in de weerelt waren dies fy
hem lan met de Boecken noemden. Hy leefde in
den Hage noch eenige jaren , en vermeerde ge-
durigh fijn Bibliotheeck, diehy in\'t jaer 1^31
aen de gemelde Keyfèr, by uyterfte wil, naliet.

ThomcuErpenius is hier in\'t jaer duyfent vijf hon-
dert vier-en-feventigh geboren. Hy was foo ge-
leert en uitftekend in d\'Orientaelfche talen,alsHe-
breeus,Chaldeeus, ArabifchjSyrifch, Ethiopifch,
Perfifèh en Turcks, dat de Vorften en volckeren
van die landen daer over verwondert en verbaeft
waren. De Koning van Marocco heeft fïjn Ara-
bifche brieven, om haer groote welfprekentheyt,
fbo hoogh geacht, dat hy die onder fijn juwee-
len bewaerde. Ia men heeft hem, om het uytge-
ven fijner Arabifèhe boecken , als een herftelder
en vernieuwer van die tael, van den hemel gefbn-
den,door geheel Chriftenrijck geacht. Hy is dick-
mael , met beloften van groote fchenckaedjen ,
elders ontboden 3 om faken, die niemant ver-
ftaen kon, te verklaren. Sijn neerftigheyt en we-
tenfchap was met een goet verftant en lieffelijc-
ke feden verfèlt, en had weynigh weerga : dies
hy feer aengenaem en gemeenfaem was met lo-
fephus Scaliger , Ifaacus Cafaubonus , Philips
van Marnix, en andere uytfteken mannen van
die eeuw. Hy is te Leyden , in \'t heerlijckfte van
fijn bloeyen, in\'tjaer m p c xxiv, totgroo-
te droef heyt der Academie,daer in hy eenige ja-
ren Profeftor in de voorfèyde talen geweeft was,
overleden, en in S. Pieters-kerck begraven; daer
hem , tot fijn welverdiende lofen gedachtenis by
de nakomelingen, een trefFelijck graffchrift, dat
wy in\'t Latijnfche Tooneel der Steden by de be-
fchrijving defer ftadt gevoecht hebben , opge-
recht is.

In\'tjaer m d lxxii, als nu alree verfchey-
de Hollantfche en Zeeufche fteden van den Her-
togh van Alva afgevallen waren , heeft Gorcum
fich oock onder de Prins van Oranje begeven.

Gorcum is d\'achtfte onder de ftemmende fte-
den van Hollant 3 wiens vruchtbare landouwe
overvloedigh in allerley eetwaren, den meerge-
noemden Heer Huygens , Secretaris van Sijn,
Hoogheyt, op de volgende wijfe geeftigh be-
fchrijft , daer de Stadt fèlf fpreeckt :
Die my benijdelijck \'s hooghs Arckel-huys hefitt
Ter aer den effende ypas Derre Dan fijn "witt:
Wat geil ick Je dert min^ -spat kan ick minder gelden
Soo lang mijn muren ftaen, en \'t klarer in mijn Delden
Voor klaDer niet en mjckt ? foo lang mijn Dolle Meryp,
Mijn "^elgeyprongen melck, mijn altijd hollen terw
Te ypinfte Dan my haelt yfoo lang mijn aerde Punten
Het oogh Derhij fteren dat op my derDe munten ?
Seght dan,feghtfeiDer^Nijdt,feght met den hit ften heek,
Maer feght -^aerfhijnelick ^ Wat \'s Gorichoms gehreck ?

C HIE D A M heefr hae-
re naem van de water-
vioet Schieten deDam,
ofc Slüys, daer meê fy
geftuc werde; welcke
Schie met de Gouwe
hec Dijckgraeffchap
van Schielandt aende
landt-fijde omcinge-
len, en met de Mafe een eylant maken. Men
heeft van defe ftadc ouder handtveften als van
Rotterdam, hoewel die, overmits de gelegen-
heydt aen de Mafe, meer opgekomen is.

Het oAmhacht \'van Scje wort in \'t placcaet
oft bevelbrief van Floris de vijfde in \'t jaer cId
cc L X XX11 genoemt 5 waer in , onder an-
dere, gelefen wort: Wy hehhen toegelaten, met
raet \'van \'vvijfe perfoonen , dat onfe mannen,
^"voonende in de ^volgende Ambachten, te \'vve^
ten, Zevenhufen, Bleefvuijck, Rotte, Scje, in
het Ambacht \'^van Heer Aldewin van Rode-
rifen, Heer Arneß van When, &:c. En na
andere faken, ondermengt van\'t vermaken der
dijcken, ftaen defe woorden : Aüeen ons Am-
bacht en Baljuvvfchap van Scye fal ujt dit pri-
vilegie profijt en gemack vvederbrengen en ge-
nieten. Dit placcaet is onder d\'oude brieven
en regifters van\'t kloofter te Rhijnsburgh te
vinden.

De Schiedammers worden dickwils in de
brieven der Graven van Hollant Inwoonders
van de Riviere oft Waterloop genoemt.

In\'tjaer cl3 cccc xxx vi i heeft S. Lid-
vijt in defe ftadt met een groote naem van
lijdtfaemheyt,in \'t verdragen van hare pijnen,

Ï^eleeft. D\'Aerts-Hertogen Albertus en Ifabel-
a, Princen der Nededanden , hebben haer
gebeenten naer Bruffel doen brengen. By
Aubertus Mir^us,in fijn boeck van de Neder-
iantfche en Bourgundifche feeftdagen, is een
bnef van Mathias Hovius, Aerts-Biffchop van
Mechelen , over dit vervoeren der heylige
overblijffelen. Joannes Brugmannus, uytge-
geven van Surius, en Thomas ä Kempis heb-
ben \'t leven van defe Lidvijt befchreven.

In\'t jaer cla cccc lxxxvi werdt Her-
togh Maximiliaen, Sone van Keyfer Fredrick,
den XVI Februari, met gemeene ftemmen
der Keurvorften , tot Roomfch Koning geko-
ren , en daer nae op den i x April des ielven
jaers, binnen Aken , in onfe Lieve Vrouwe
kerck met groote heerlijckheydt gekroont;
en wierden aldaer op dien tijdt van hem wel
twee hondert Ridders gemaeckt. Defen
Roomfchen Koning is den xvni Januari in \'t
volgende jaer binnen Leyden gekomen : en
acht dagen na fijn aenkomft aldaer , heeft hy
fijnen Heradlt van wapenen uytgefonden , en
Hollandt,

dede verkondigen een heirvaert oft kger-
tocht in alle fteden van Hollandt teilen die

van Rotterdam 5 en dat fich ekk met de fij-
nen reede foude maken , om met haer Banie-
ren en Poorteryen haren Prince te dienen, die
op die tijdt binnen Delft was, verwachtende
aldaer de andere fteden van Hollandt. Hier
na quam oock binnen Rotterdam , Joris de
Baftaerdt van Brederode , des Dom-Proo-
ften foon van Utrecht. Defe Joris, als een van
de overfte Capiteynen van Rotterdam , met
een ander Gapiteyn genoemt Lepel-tack ,
was met een deel van de knechten uyt Rot-
terdam over de Maes getogen , daer fy de
landt-lieden beroofden , en allerley moetwil
bedreven. En op defen tijdt lagh binnen
Schiedam een Gapiteyn genaemt Wyten-
horft , met een deel knechten van des landts
wegen van Hollandt. Defe Gapiteyn met
fijn knechten , dit rooven en branden verne-
mende , want fy befcheydehjck den brant fa-
gen , trocken uyt de ftadt hen na , en achter-
naelden haer, quamen aen malkanderen, en
floegen d\'een den anderen veel volcks af;
doch in\'t eynde hielden die van Schiedam
d\'overwinning , namen alle de knechten van
Rotterdam gevangen , en brachtenfe bin-
nen haer ftadt. Onlangs hier na quamen de .
Poorteren van de fteden van Hollandt, als
Haerlem,Delft, Leyden en Amfterdam, met
haer banieren binnen Schiedam; en die van
Dordrecht met die van der Goude , lagen op
het water om de ftroomen te bewaren. Defe
banieren aldus binnen Schiedam leggende,
ekk in fijn herbergh , foo waren\'er op de fel-
ve tijdt oock vele knechten en ruyters bin-
nen der ftadt, die dageiijcks uytliepen, en
veel fchermutfekn tegen die van Rotterdam
hadden,en floegen malkanderen eenigh volck
af, dan deen dan d\'ander d\'overhant hebben-
de. Defe Ruyters waren den Hollanderen
feer hatigh, en noemden hen rangen , honden
en lang\'vvambaißn, quetften en floegen fom-
mige ter doot,foo dat \'er de Fïollandtie fteden
mishagen in kregen; overmits dat de Poorte-
ren en Ruyters niet wel over een komen , en
by elckander dienen. De Hollandtfche fteden
hadden geerne gefien , dat men daer ordre in
geftek liad; maer die \'t bevolen was, floe-
y gen \'t in de wint, lieten \'t daer mede henen
gaen, en niets anders volghde daer na. \'t Ge-
beurde , dat de felve ruyters en foldaten ee-
nen wondedijcken aenflagh en verraet bin-
nen Schiedam opgeftelt en voorgenomen
hadden; want fy heymelijck verftant met die
van Rotterdam hielden , en beloofden hen
heden de felve ftadt te leveren, met alle de
Hollanders die daer in waren. Dies fijn fy

omtrent acht uren in den avondt, na de mael-
tijdt, ten huyfe daer die van Haerlem gelo-
geert waren^gekomen, die fy eerfl bevochten,
en maeckteneen wonderlijck gebaermet roe-
* Roers P^^ ^^^ krijten, fchietende met kloveniers ^ in
oftBHjfcn. de huyfen; foo dat\'er vele gequetft wierden,
eer fy ter weer konden komen, want de bur-
gers waren meeft al boven op de kamers en
folders: en de Ruyters fchoten foo van onde-
ren , op dat niemant fouw durven afkomen :
want fy waren beneden,en riepen j al gewon-
nen , al gewonnen. Terwijl dit gevecht en
fchermutfinge duerde , fijn de andere Poorters
van Haerlem, die by de Baniere van Haer-
lem niet gelogeert en waren , maer daer om-
trent , allengs verfaemt, om defe knechten te
wederftaen , en haer mede-Poorteren te ont-
fetten, dies fy riepen: KoUandt, Hollandt 5 foo
datfe moet grepen, en fchoten methaeck-
buften en kloveniers foo vreeffelijck op de
Ruyter-knechten , datfe wijeken moeften 5 fy
drevenfe uyt de huyfen, foo dat de andere van
boven af quamen , en ftonden malkander
mannelijck by: de knechten weerden hen
oock vromelijck aen d\'ander fijde\', en dreven-
fe driemael te rugge. Ten leften quam Heer
Willem van Boshuyfen, Ridder, en Baljuw

van Rhijnlandt, met die van Leyden en den
Rhijnlanders, en ontfette die van Haerlem
foo dat de Ruyters de vlucht namen , fteec-
kende buskruyt in de floten van de ftadt, die
daer door opberften, en liepen ter poorten
uyt naer Rotterdam; maer daer wert \'er vele
in de ftadt gequetft en dootgefchoten, en feer
veel gevangen. De fteden hadden luttel doo-
den , maer veel gequetften. En aldus hadden
fy d\'overwinning op de foldaten 5 maer\'t had
vreeftijck geweeft , foo de knechten mee-
fter geworden waren. De twee Capiteynen ,
als Joris de Baftert, en Lepeltack, die binnen
Schiedam gevangen lagen, quamen in de-
fe beroerte uyt de ftadt, en liepen ter poor-
ten uyt in een fchip , dat een Capiteyn toe-
behoorde,geheeten Bartelt BufTchen, die daer
van het landts wegen lagh en de ftroom be-
waerde; doch de felve Joris en Lepel-tack
wierden daer uytgehaelt, en weerom binnen
Schiedam gevangen gebracht. Vele van de
Ruyters die fy gekregen hadden, wierden met
den fwaerde gefl:raft,die van dit verraet en op-
fet wiften , en openbaerlijck bekenden : an-
dere van dit volck , die feer gequetft waren ,
ftorven in de Gafthuyfen. En die van Haer-
lem hadden in die tijdt feven dooden, daer de

Banicr-drager een af was, ftervende alle met
groote eer 5 en d\'ander ftedelingen hadden in
als boven fes dooden niet. Op defe tijt was de
Capiteyn Wijtenhorft binnen Dordrecht by
den Roomfchen Koning, en defe tijding hoo-
rende, maeckte hem wegh; maer werdt ach-
tervolgt en gevangen, en met Joris de Baftert
en Lepeltack binnen Delft gebracht. Dit was
fonder twijfel een groote overwinning: maer
de Ruyteren,volgens\'t opfet dat fy gemaeckt
hadden, begonnen \'t gevecht en fchermut-
finge een ure te vroegh ; want die van Rot-
terdam op wegh waren om na Schiedam te
gaen , meynende , als voorfeyt is, daer in te
komen , \'t welck haer voor die tijdt mifluck-
te : foo dat Schiedam van dit verraet en van
de Ruyters op een tijdt vedoft wierd.

Syisin redelijck welvaren door\'t uyt-ree-
den oft toeruften van vele haringbuyfen ; en
vele van d\'inwoonders fijn zeevarende lieden:
want fy is welgelegen op de Mafe, en heeft
een lange haven. Het maken van touwen en
netten bloeyt hier door de fchipvaert, en ha-
ring-vangft.

Geeraert njan Schiedam, daer Trithemius
van fpreeckt, doch hy noemt hem tonrecht

Stredam. Hy was Prior oft Overfte van de
Karthuyfers in \'thuys der Apoftelen by Luyck,
na dat hy in fijn vaderlant\'t huys van S. Geer-
truyd beftiert had. Trithemius verhaelt het
regifter van de boecken, die hy in de Thco-
logie gefchreven heeft; en is in \'t jaer cIo
cccc XLIII overleden.

c::^artinus <van Schiedam heeft een boeck
yan de Geeftelijcke opvaringen gefchreven ,
t welck,noch ongedruckt, in de Bibhotheeck
van Utrecht bewaert wordt, \'t Is onfeker in
wat tijdt hy geleeft heeft.

drecht, Poortegael, de Hoogevhet, Albrants- onder
waert, Pernis, de Hy, de Ketel, en andere
plaetfen.

Schiedam plagh eertijts onder fijn gebiedt ^^^^^
te hebben verfcheyde Adelijcke huy fen, wiens u^ckehu^.
korte befchrij ving wy hier fullen byvoegen. fen.

Mathenes is een oudt doch vervallen Slot,
dicht byde muren van de Stadt; en heeft van m.
oude tij.den toebehoort de Heeren van \'t e-
del geflacht van Mathenefle; en werdt te leen
gehouden van den huyfe van Wena, \'t welck
een leen is van de Burgh-graven van Leyden.
Van\'t huys Mathenes net men noch een vier-
kanten toren, wat hoogh verheven.

Het huys te Riviere, mede feer oudt, plach
te ftaen op de riviere de Mafe ; maer ledert
dat het landt daer is beginnen aen te waften ,
is \'t meer dan duyfent fchreden van daer:
het komt toe den voorfeyden Heere van Ma-
thenefle; en is eertijdts, door een der Graven
van Hollandt, aen fijn voor-ouders gegeven.

Het Huys te Spierinckhoeck, gelegen tuf-
fchen Schiedam en Vlaerdingen, (een edel ge-
flacht, alfoo genoemt, toebehoort hebbende)
leght verwoeft; het landt was eygen aen d erf-
genamen van wijlen den Threforier Generael,
M\'" Vincent Cornelifz. Heer van Cabau, te
Bruftel in t jaer clo lo l overleden ; en is
nu maer een hoeve.

Hodenpijl is eertijdts een Slot, en Ridders
Hof-ftede by Vlaerdingen geweeft, en was
een eygendom der Heeren van\'t edel geflach-
te van Hodenpijl, maer leydt nu ter neder.
Het is voor omtrent lxxx jaren gekocht
geweeft by Heer Aelbert van Loo , Commijs
van de Finantien te Bruftel, in t jaer cId lo
LXX lil geftorven.

Het Huys te Spangen, is eertijdts gebouwt
by een Ridder van \'t edel geflacht van Span-
gen , uyt een jonger fone der oude Burg-gra-
ven van Leyden gefproten; maer wierdt met
meer andere Sloten verwoeft > door \'t bedrijf
van die van Delfts in \'tjaer cId ccc lix, en

by die van defen geflachte weder opgebouwt
fijnde , is in \'t jaer clo lo lxx 111 door den
oorlogh weder vernielt; en behoort het landt
oft de goederen, federt meer dan vier hondert
jaren tot nu toe, de Heeren van Spangen,die
in Brabant woon en.

Het Huys te Steen-huyfen heeft mede om- s/een^
trent Vlaerdingen eertijdts gelegen, en was^^^yfif^»
de woon plaets van een edel geflacht, Steen-
huyfen genoemt, gekomen .nyt een jonger
Broeder van Raephorft; dan is over vele ja-
ren verfturven.

Schiedam is de negende onder de Hoilant- merdi^-
fche fteden , en wort meer geprefen om haer en
fchoonheydt dan grootte. Den Heer van Sui- ^^f\'
lechem , Geheymfchrijver van Sijn Hoog-
heyt, heeft haer gelegenheyt, neering, en lof
geeftigh in de volgende Rijmen daer fy felf
fpreeckt, befchreven :

Tspee Stroomen Jcheyden my yan H athterleggend land^
Ve derde ßuyt den ring en geeftfe bey de hand:
In \'t midden flaet mijn floel op ypelgefleunde ßijlen;
Daer oeffen ick mijnleughd op \'t noodigh kennip-quijlen^
En \'t ruggeling ge/pin, die reckt haer fpinjel uyt
*Tot daer het lick en dicht den haring-huyt beßuyt,
En f mijnent binnen fleept, yan daer hy met mijn brieyen
Noch eens ter ^ee ger aeckt de "Heerdt gaet gerieyen,
IDie my kleyn Rotterdam, en groot Delfs-hayen noemt^
Heeft niet te laegh gelaech, en niet tc hoogh geroemt.

een feer oude Stadt, ^^^ gefchiet is in \'t jaer 860 (om de goede reede
gelegen aen de noort- berging van fchepen ) Schoonhaven genoemt ;
fijde van de riviere de der Goude noemtfè daerom Bello portus.

Leek, en een frontier M^^r na de befwaringe van de dijcken van den
oft grensplaets van Loopicker en Crimpender-waert, gefchiet om-
Hollandt tegen het ^^^^ \'tjaer 1430,0vermits de luftigheyt der lan-
Sticht van Utrecht, ^o^iwen^groenehoven^boomgaerden^endorpen
_ Den tijd van haer fon- ^^^^ rontom gelegen, is haren naem SchoonhaDen
datie en begin vint men in geen Chronijcken: verandert in Schoonhoyen,en daerom van Beda ge-
oft om haer outheyts wille oft om den groo- naemt Bella-Curia, dat is, een fchoonen Hof, om dat,
ten brant die daer geweeft is, eerft in \'t jaer ^^ vermakelij ckheyt van de plaets, de Gra-
do ccc Lxxv, wanneer byna de geheele Stadt in venhaer aldaer quamen verluftigen.
de affe geleyt is, uy tgefbndert de groote Kerck; ^^^^ Grave van Beloys, na dat hy de fteden van
oock daer na in \'t jaer cId Ij xvi i i , waer door Schoonhovcn en Gouda, en de dorpen daer omtrent
hare chartres en papieren meeft alle vernie- ^n^t alle haer toebehooren van fijnen broeder
tight fijn. Dan \'t is feker, dat de Stadt al in den ^^^^^^ ? gebynaemt de Goede, Grave van Hene-
jare onfes Salighmakers b cc lxxxvi i bekent pu, Holland,en Zeelandt,verkregen had,heeft
was. Gukciardmus,en Boxhornius, die hem volght, ^^^ Kafteel in \'t jaer M c c c x 11 doen vermaken
fchrijven, tot nadeel van Schoonkven, dat het en verbeteren , om aldaer fijn Hof te houden,
eensdeels door de ruyne van de Nieupoort foude Hertoch Willem Dan Beyeren, als Grave van HoU Woonpims
opgekomen fijn, daer in fy feer qualijck onder- landt, de fefte van dien name, tot Schoonhoven
recht fijn; want SchoonhoDen is eenige hondert refiderende in\'t jaer cId cccc xi , heeft daer
j aren voor de Nieupoort, en voor den Gelderfchen geroepen den Abt yan Egmont, en Johan Heere Dan
oorlogh geweeft. Die van SchoonkoDen hebben Egmont, om den twift (tuffchen haer beyden
haer foodanigh geckfendeert tegen de Gelder- gerefen) af te doen. En daer nae in\'t belegh
fen, dat fy de ftadt noyt hebben ingenomen; en van TJelfleyn, tegen die van den huyfe van Eg-
fijn te dien tijde al wel bemuurt en bewalt ge- wowr, om fijn krijghs-volck nader by, te wefen ,
weeft, met vele torens langs de wallen , gelijck heeft tot Schoonhoven ( daer alles tot den oorlogh
toen de Steden waren , en met een goet kafteel gereet gemaeckt Wierde ) fijn Hof gehouden,
gefterckt. Wy willen niet ontkennen , dat de Vrowsp lacoba , om verfekert te wefèn tegen hare
Nieupoort van de Gelderfchen foude geplondert vyanden, heeft in defè Stadt haer wooninge ge-
fijn ; want het was maer een dorp oft een open hadt, en in \'tjaer 1418 de mueren der fèlver(om
vleck die geen borgers van mochten dat de Ingefetenen haer altijdt getrouw waren

arrefteren oft men fond haer een brief van af- geweeft) weder op doen bouwen. De Stadt heeft
leydincre van hare vierfchaer, voor de vier- in\'t ooften weyden en korenlanden ; in\'t weften
fchaer van Schoonhoym , volgens het Privilegie en noorden fchoone weylanden ; in \'t zuyden de
van WiHem , Grave van Henegouwen, Hollandt riviere de Leek; en daer over mede fchoone lan-
en Zeelandt,&c. aen defe ftadt in \'t j aer cb ccc deryen,daer in gelegen fijn de kafteelen van Lz^^-
xxxii geo-even. En als die van de N/V^^jjoorf in en L^w^er^c^, alles op het vermakelij ckfte.
\'t jaer cïd Io lxix den brief van af-ley dinge van de Stadt is in goede ordre, heeft drie toornen Gehmm».
Schoonhoven niet wilden pareren ; maer d\'exce- niet hare kloeken en uur-wercken , oock een
ptie van renvoy, by een burger van Schoonhoven bey er-werk op \'t Stadthuys, dat cierlijk gebouwt
geproponeert, verwierpen; foo is daer over pro- is. Daer fijn drie fluyfen , en fbo veel water-
ces ontftaen voor \'t Hof van Hollandt, daer die fchappen, waer van het middelfte is het rivier-
van de fijn gecondemneert de brieven ken E/zä:^, nu de Vlift genaemt,heeft eertijdts ge-
van af-ley dinge te pareren, volgens het didum loopenuyt de Leek door de Stadt totHaeftrecht
van de fententie, die ick by my lieb. Die van de in d\'Yffel; doch door de verhooginge van de ri-
Nieupoort hebben daernae poorten gemaeckt, vier , wert het nu afgelaten door een Zijltje,
omtefuftineren dat fy een vrye ftadt waren; dienende by drooghte tot ververftinge vande
maer indien iemant de fondamenten van de ge- omleggende knden: alfoo dat Schoonhoven door
pretendeerde oude ftadt Nieupoort, oft eenigh het water een groote bequaemheydt heeft om
overblijffel oft ruyne daer van foecken wilde , alle toevoer te krijgen ; en waer door men , ia
hy foude gewis fijn tijdt cn moeyte vergeefs tijde van noot, het landt daer rontom onder
hefteden. Komende dan weder tot het verhael water kan fetten. De ftraten gaen kruys-wijs, ooft
yan Schoonhoven, fy is de hooft-ftadt van\'t landt enweft,zuydenen noorden. Heeft een bequaem
Van Beloys,alwaer de hooge vierfchaer is,daer on- Gaft-huys en PeiWiuys , een Aelmoeffemers- fe»,
der hoort de ftadt en\'t land van Haeftrecht, de huys, Wees-huys, Oude-Mannen-huys, Oude-
Vlift en Bonrepas, mitsgaders een groot gedeel- Vrouwen-huys, en Leproos-huys, als mede een
te van Bergh-Ambacht en Stolwijck; en was bequame Waegh.

Van het vermaerde Kafteel van Schoonhoven, Defe Stadt heeft oock verfcheyden jaermark-
nu vervallen, is hedensdaeghs maer te fien een ten,waer van de magere beeftemarkt beg\'nt den
ronden toren, ftaende in het Keyfers bolwerck, eerften woonfdagh in April. De paerdcniarckt
het pleyn daer af is betimmert, en met goede is den eerften lunii. De kaesmarckt den vier-
huylèn befet. In \'t jaer cb cccc xxiv, als hare den lulii. De vette beeftemarckt is den 21 Odo-
Hoogheyt Vrouspe lacoba , toen ter tijdt fijnde in her, foo het dan woonsdagh is, indien niet, den
Henegouwen, verftaenhadde dehuldinge en in- eerften woonfdagh nae den 21 Odober , en
tree van Hertogh lohan van Brabant, haren Heer en noch twee woonsdagen daer nae volgende: be-
man , door geheel Holland, tegen haren wil ge- halven noch alle weeck twee marckcdagen, als
fchiet, en daerom geboden hadde aen Floris van woonsdagh en faterdagh.
pi\'cr VroH Kijfhoeck , Schoonhoven in te nemen , is \'t fèlve al- Onder andere vermaerde mannen is hier ge- Geleerde
foo gefchiet door toedoen van de voornaemfte boren lohan Van Schoonhoven, een man die veel ge-
borgers,diedehoogh-gedachterro//^^gunftigh fchreven heeft , en werden fijne boecken in
waren, en daerom de ftadt gewilligh overgaven: vele plaetfèn (met de handt gefchreven) gevon-
maer in \'t volgende jaer,als den hoog-gedachten den: hy is geweeft Onder-Prioor van Groenen-
Hertogh lohan Van Brabant gefonden heeft lacob van d ael der Regulieren Ordre van S. Auguftij n by
en dapper- Gaesbeeck , met krijghs-volck , om de gemelde Bruffel inBrabant. Oock vindt men,dat hydaer
iH ftadt te belegeren, hebben die van binnen haer na foude geweefl zijn Deken van S. Bar her tot
foo kloeckelijck gedefendeert, dickmaels uyt- Culenborgh. Mede is fèker , dat de Beurfè die
vallende in \'t leger van haren vyant, dat den fel- Schoonhoven heeft tot Utrecht, is gefundeert by
ven gedwongen was, naer omtrent fes maenden defèn Tan van Schoonhoven, tot behoef van een
belegh, fijn leger op te breken en te vertrecken. jongen, om in de ftudien opgebracht, te wer-
Gelijck mede in\'tjaer cIo cccc Lxxxviii, als den.

Johanvan Naeltmjck Ridder {toegedacn fijnde de Schoonhoven heeft oock voort-gebracht den

partye der Hoeckfe) was gekomen met een vloot wijt-beroemden Chriflophorum Longolium, niet te-

fchepen, en duyfènt foldaten, om Schoonhoven te genftaende d\'eene fèyt, dat hy in Vranckrijck,

belegeren , is defelve metfiilcken moet van de d\'andere , dat hy tot Mechelen geboren is. De

borgers ontfangen en bejegent, dat hy gedwon- vermaerde Deßderius Erafmus van Rotterdam moet

gen wiert te rugge te keeren, achterlatende vele hier in geloof hebben, de welcke , fchrij vende

De groote kerck is aen S. Bartholomeus ge- Hollander geboren is , van een Hollantfchen

wijdt, waer in Olivier van Noort, die de vierde de Vader, ineen vermaerde Stadt in Hollandt,

werelt omfèylde,met dit graffchrift begraven is: die , om de fchoonheyt der hoven, (dit zijn de

Bic ille eft totum Velis qui circuit orbem woorden Erafmi) Schoonhoven genaemt wort om

A Mapllano quartus Oliverius. \'t welck te bewijfèn , fèyt Erafmi, dat hy \'t van

Hier fijn vier poorten , waer onder de Veer- fijn Oom Pieter Longolius, die mede een geleert

:)oort, die fèer cierlijck van blaeuwe fteen ge- man was, gehoort heeft. De gemelde Ckiftcpho^

30uwt is,met dit opfchrift: T em P o R e C l v T11 rus Longolius is de welfprekenfte van fijnen tijdt

De ftadt is voor de beroerte en Nederlandt- faken, gelijck fijne cierlijcke Send-brieven en

weeft, infbnderheydt door den handel op Bergs- Guicciardin , in fijn befchrijvinge van Hollandt,

landt en het landt van Cleef: hebbende van de fèydt, dat de geleerde en aenfienlijcke Ania-^

Graven van Hollandt en Heeren van Schoonhoven ver- nus,van de Order van S. Dominicus, Biffchop

onder mede fèkêr voorrecht henluyden gegeven Sedert dat defè Stadt in \'t volkomen befit van waerdig\'-

by loan Van Hertogh van Gelder,en Grave hare vryheyt,neffens andre Hollandtfche fteden, ^^

van Zutphen, en Machtelt, Hertoginne van Gel- gekomen is , heeft fy mede plaets gekregen ter

der, en Gravinne van Zutphen fijn gemael, in\'t vergadering der Ed. Gr. Mog. Heeren Staten van

jaer cl d ccc lxxii den 17 Maert in Arnhem, Hollandt en Weft-Vrieflandt,en heeft de tiende

waer by de inwoonderen van Schoonhoven vergunt plaets onder de achtien ftemmende fteden van

wert, met alle hare goederen tol-vry te varen in defe Provincie. De dapperheyt en kloekheyt der

recht by \'t Hof^ van Gelderlandt gedifputeert; gende regelen kort en geeftigh befchreven,daer

dewijledievan Salt-bommel ten dien tijde ge- Sijn Edde ftadt felf aldus doet fpreken:

lij cke Privilegien verkregen hebben, daer van fy De beurt en ypederbeurt van H nemmer-ftaende rat

in\'t volko men gebruyck fij n. D e B urgermeefters Daer \'s yoerelts -^err opdraeyt,heb ick op \'t ruymft gehadt:

van Schoonhoven fij n eertijdts , nevens andere fte- Noch is mijn overfchot Van d\'eertijdts Schoone hoven,

den van Hollandt, mede befèhreven op de verga- De Peters van mijn naem, voor andere te loven,

dering van de Staten Generael van Nederlandt, Wat fchaedt my \'t op en neer ? \'A heb \'mannelijck geleên,

als blijckt uyt de Milliven, van welcke de origi- En meeft al "^innende, minft "^ijckendegeftreên,

nelen noch in wefen fijn , en onder andere in de Maer evenyvel geftreên. Land-vooghden, die deftangen

Privilegie-kift defèr ftadt bewaert worden. Van dit gebiedt berecht, \'k ypeetmeer alsfalm te Vangen:

De Steur en Salm-vangft is tot Schoonhoven Of\'typeer op\'t prangen quam,denkt hoe ick voormaels deê ^

overvloedigh, oock feer goet, en wert daerom En ftelt in \'t ypapenboeck, Schoonhoven ftaet Voor twee,
overal,fbo vers^gerookt^als gefbuten verfonden.

Naemsoor- P^^Ï^^^^^TW V ^ ^ ^^^ ^^^ / den Godsdicnfl/t vcrbottt derEcielcn, oft cenigli

noemt, heeft die naem, voorvluchtigh waren, en op zee de fchepen aen-
als Adrianus Junius fegt, taflen en beroofden ) ingenomen 5 en daer door
van HÄm, een gat des d\'eerfte fteen van\'t fondament der heerlijcke
Rhijns, dat daer breet Vryheyt, die de vereenighde Nederlanden nu
was; gelijck of men fèy- genieten,geleyt; en oock met eene foo een brant
deBr^tó(?,waeruythet van inlantfche oorlogh ontftaen, die in byna
woort frielgefj^roten is. tachtigh jaren , door \'t verwoeften van foo veel
Ditis\'t gemeengevoe- aenfienlijcke en andere fteden, noch dooree-
len. Het is oock fèker, dat hier d\'uytgang van de nige rivieren van menfchen-bloedt kon uytge-
Maes en Rhijn (die, eer fy dus verre komen, alree blufcht worden en fbu, gelijck waerfchij nlijck
te famen en met andere rivieren vermengt fijn) is , noch duren , indien Philips de vierde , Ko-
overlang geweeft is. Omtrent vier duyfèntfchre- ning van Spanje, Pacißms oft de Vredelievende ge-
den van den Briel leght een dorp , dat men Hel- bynaemt, niet meerder genegentheyt tot de vre-
voet noemt , \'t welck buyten twijfel oock fijn de, dan fijne voorfaten, gekregenhad: want
naem heeft van\'t gemelde gat HA;??. En al was\'er door hem infonderheyt, naeft Godt Almach-
geen ander bewijs, dan dat Stockius, in fijn Hol- tigh, is de Vrede der Nederlanden in\'t jaer
land tfche Chronijck, ( die hyin Nederlantfèhe mdcxlviii weder herftelt; en d\'oorlogh ,
rijmen gefchreven heeft, en daerom in \'tgemeen die foo veel ontelbare jammeren onophoudelijck
de Rijm-Chronijck genoemt Wort,) het water, voortbrengt , in een gedurige ruft verandert,
dat in \'t eylant van Voorn by Geervliet loopt, Maer waer verdwael ick ? want mijn voornemen
Wijdela, als oft men Wijde Helia fèyde, noemt. In is uyt de hiftorien dit innemen van den Briel,
d\'oude Placcaten oft bevelbrieven wort defe ftadt om dat het foo aenmercklijckis, wat breeder
meeft BÄ geheeten. met fijn oorfaken te vertoonen.

^^J^rZee- Sy is eertijts onder Zeelant gerekent; \'tweick De gemelde Wilhelm van der Marck, Heer Dooriw
blijckt, om dat de Heeren van \'t eylant Voorn, van Lumey , was van Prins Willem van Oranje
daer van fy de hooftftadt is , meeft alle Burgh- tot Admirael der zee , en Barthold Entes van
Graven van Zeelant fijn geweeft: doch door\'t Mentheda tot Onder-admirael geftelt, om de
affterven van Geeraert van Voorn, die in\'t jaer fchipvaert te bekommeren , en den Spaenfchen
M ccc xxxvii overleed , is defè Heerlijck- allerley afbreuck te doen. Als hymet eenige
heyt aen fijn dochter Machtelt van Voorn , en fchepen in Engelant lagh , is Willem van Bloys
met haer huwelijck aen Diderick van Valcken- vanTreftong, lacob de Rijck, en andere met
burgh, die in\'t jaer m ccc l x x 11 ftorf, geko- hunne fchepen by hem gekomen. De Rijck, een
men. Sedert die tijdt hebbeji de Graven van man daer d\'edele deught in blaeckte, nocht heffen
Hollant \'t eylant Voorn en defè ftadt befèten. nocht tillen kunnende, (ick fal hier d\'eyge woorden
mvileaien. De gemelde Machtelt van Voorn heeft, in \'t van mijnen Neye den Heer P. C. Hooft, Droft
iaer m ccc l, verfcheyde Privilegien aen die te Muyden, gebruycken ) dat luyden, eer/ij ck geh-
van den Briel gefchoncken en onlangs daer na ren, hunne vromigheyt in enckel ^eefihuymen befleedden,
hier een collegie oft vergadering van acht Cano- wef ^ich 9:,ehe en anderen ftaeghs deje fnootkeyt door de
nicken verordent. ^^^^ i ^^ ^^^ ^^^ behoorde iet lofiijcks,en Van nadruckytot

Omtrent het jaer U cccc xvii heeft loan Verlichting desVaderlants,aen te flaen. Hier bygevieFt,dat
Ingenomen. ^^^ Bevereu defe ftadt ingenomen , en met de ]Loningin[v2LnEr\\gd2Lndy]geperß door den Hartogh
krijghsvolck befèt; waer door hy Hollant met VanAlva,denyi\'ederJpannigen^jnsMeeßersdenhou-spop
pionderen en rooven deerlijck befèhadighde. te ^eggenyhun,om\'t Spaenfch oorlogh font gaen yhaer Rijck,
Sy leght aen den breeden mont der Mafè, in \'t en alle nootdruft van lijftocht daer uyt, fcherpelijck dec
eylant Voorn, als gefeyt is en bloeyt meeft door Verbieden. Derhalven, makende Van de noot een deught,
de fchipvaert, viftchery en lantbouw waer door ßeeken p met eenen Voorsvindt en vierentmntigh fchepen
fy tamelijck volckrijck is. De lucht is hier, door teffens in ^^ee, en munten \'t naer Teffel, op hope van \'s Her-
de naby-heyt der groote zee, wat hart en ftraf: togen oorlooghfchepen aldaer, oft -^el de ftadt Enckhuyfen,
Landouwe, maex\'t omliggende lant is feer vruchtbaer in oft eenige andere,te vermee fleren. Maer, na\'t nemen Van
cToede tarwe en ander gewas. Hier is geboren tyi)ee fchepen, die uyt Spanje quamen, keerde de svint der
c. van ^ Cornelius Neoftadim oft van Nieuftadt, Heer van , dat fy goet vonden den mont der Maß te kiefen.
Meußadt. Sevenhoven, die eerfte Profeftbr in de Rechten Daer na verhaelt hy, datfe den eerften April, in \'t
in de Academie te Leyden, daer na Raetsheer in gemelde jaer,met de geheele vloot voor \'t Hooft
denHoogenRaetvanHollantenZeelant,enCu- van defe ftadt quamen en dat d\'inwoonders
rateur der gemelde Academie geweeft is. Hy was meenden, dat het koopvaerders waren, niet eens
een man van uytmuntend veritandt, wijsheyt en denckende, dat de Wate^geufen foo fel en lang-
aenfien: heeft geleerdelijck gefchreven vande durigh een oorlogh meebrachten. Seker veer-
Hollantfche leenen en Huwelijks-contraden; en man, lan Pieterfz. Koppeftock genaemt,krecgh
is in\'s Gravenhage in\'t jaer M D c vi overleden, gedachten, dat het van\'s Princen volckvvas,- dies
In\'tjaer m d lxx 11 is defe ftadt, door de roeyt hy aen boort, en vraeght na Treflong;
Graef van der Marck, Heer van Lumey, met de welcke terftont voortquam, en bracht hem by
Water-Geufen (foo noemde men in die tijdt de de Graef, feggende dat hy bequaem was om een
Nederiantfche ballingen , die om den Herftel- bootfchap in de ftadt te doen. Koppeftock, hier
Hollal ij L toe

toe veiTocht, was terftont gereet 5 en nam Tref- Ba , men had yeel eer , nu hun \'t geluck In den mont liep,
longs zegelring , in de ftadt wel bekent, om dat den Prince des kuntfchap toe te Deirdigen, die den misflagh
ft j n vader daer Balj uw geweeft was, tot teken der niet doen Jou Van hen verleegen te laten. Voor my , jtyde
der waerheyt,met hem. Als hy op\'t ftadthuys by de Rijck, menighmael heb ick Godt om een graf op de
de Magiftraet quam, feyde hy,dat hem by d\'Ad- flrant mijns faderlants gebeden : nu fal\'er my -ïïel een in
miracl en Treftong geverght was , om aen hen de -wallen gebeuren. Gaenwe die met de borft fiercken.
te verfoecken, datje twee Gemachtighden, die men niet De menfch is altijts Veigh; ^ maer moet \'er keur aen weten,
mifdocn fou , om met hen tejprekn, fouden lytfenden: oft hy met Juffen, oft met proef doen Van Vroomheyt, fijn
want fy waren daer met de vloot gekomen, om hen van geeft Vergiet. Lumey, latende door defe en dusdane woor-
den tienden penning te Verlofen, en tegens de tieranny van den fich \'t hart onder den gordel fleeken, Jeyt dat hygetrooft
Alva en de Spaenjaerden te bejchermen. Hier op toon- is het uyterfl af te wachten, \'t Selfde beloofden d\'andere ,
de hy de ring , tot bewijs van fijn feggen. Sy fich onderlings daer toe verplichtende, Derhalven fijner
vraeghden hem, of de vloot fterck van volck Doorluchtigkyt bodegejchickt, de Veften geftijft, fchut
was : hy antwoort, m.eer uyt losheyt dan lift, uyt de fchepen daer op gebracht, de bedencklij ckfte aen^
vijf duy len t mannen. Hier door verlchrickte koomften toegebolwer ckt met haring en andere Vijch-ton-
een yder, en ftemden tot befending; maer nie- nen vol aerde. Dus verre de Heer Hooft,
mant begeerde gefant te fijn. Eyndtlijck gaen \'er Famianus Strada , een geleert Rooms-gefint
twee aen boort, om \'s Graven voorftagh te hoo- fchrij ver , noemt dele verovering het begin der meu-
ren: die ej^cht de {}:adto\\),uY^desPiincQnnacmy we Republijck , Van Eergierigheyt als haer moeder , de
alsStadthouder des Konings; geeft hun twee uren Kettery (lbo noemt hy den herftelden Godsdienft,
beraet, en laetle na de ftadt keeren. \'t Krijghs« volgens fijnen brandenden haet tot de felve) als
volck, bndertuftchen te lande, en ten deel voor de vroevrou.en door de Schrick-^als dooreen donderflagh on-
de poorten komende, vraeghde den ftedelingen, tij digh uyt de wateren voortgebracht. Margarita Van
of meif^xen opdoen fbu, of datfè fich fèlf moften Parma d\'oorfaeck defer laetfter beroerte onderjoec kende, Jco
binnen helpen ? De Magiftraet marde met ant- bejluyt de Biffchop van Namen,daer over aen haer Jchrij-
woprden , en , vol fchricks , pooght het gevaer vende, dat de Prins van Oranje met defen tienden en twin-
t\'ontvlieden. De twee uren van bedencken om tighftenpenning, als met een gefettenprijs, de landen aen dc
fij nde, ruckt de Graef toe in twee troepen. D\'een z^ee gelegen^ en fijne niew^e heerfchappy, gekoft had. Dus
leyde Treftong na de Zuydt-poort, en beliep verre Strada. De Hertogh van Alva ontfing de
daer denRentmeefter loan van Duy venvoorde,in tijding van dit bedrijf met een onbefchroomt ge-
opfet te wij eken : de foldaten wilden de handen laet, foo \'t fcheen ; maer men meent, dat hy van
aen hem ftaen , maer Treftong belette het, en binnen anders geftelt was: want Viglius,en ande-
bewooghhem te blijven. D\'andere troep, onder re lieden van oordeel, vertoonden hem , dat dit
Roobol, verfaemde peck, rijs, ftroo en dierge- werck feer verre fagh, en dat het als een fteeck in
lijckbranttuygh aen de Noorderpoort,fteeckt\'er den ftrotdes lants was. Dies fond hy de Graef van
het vuer in , en looptfè voort open met het eynd Boffu met eenige vaendelen derwaerts, om defen
van een maft. Voor negen uren waren fy mee- nieuwen oorlogh in fijn geboorte tefmoren. Maer
ft-er; en trock de Graef defe poort, en Treftong Lumey en de fijne hadden eerft de ftadt, als ge-
d\'ander in , met omtrent 250 mannen in alles fèyt is, en daer na de haven foo gefterckt, datfè
eenfdeelsLuyckerwalen, een daetvaerdigh volck, Boftu niet alleen kloeck afgeweert, maer oock
maer moetwillighj eenfdeels gevluchte Neder- eenige van fijn fchepen, by geval een weynigh
landers. Dit verhael heb ick meeft al, niet van van d\'andere afgefcheyden leggende , onder het
woort tot woort, maer verkortender wijfe, uyt beleyt van Treftong, met groote ftoutigheyt in
de Nederlantfèhe Hiftorien van den gemelden brant gefteken hebben.

Heer Hooft, om dat het niemant foo omftande- In \'t jaer m d lxxxv is den Briel, nevens andere
lijck befchrijft, getrpcken,- welcke daer na de fteden, aen de Koningin Elifabet van Engelant«
namen der voornaemfte overften van dit bedrijf verpant, en met haer volck befèt: doch daer na,
aenteekent, en befluyt het eyndelijck met de vol- als Koning lacob regeerde, weder geloft, en het
gende woorden : Jn de hitte Van den overval wierd de Engelfch krijghsvolck daer uyt gelicht, door het
bm^ger Verfchoont, en al de geweldenary tegen de geefte. beleyt en wijfèn raet van loan van Olden-Barne-
lijcken gewend. Des anderen daeghs ging \'t op eenftormen velt, in die tijdt Advocaet van Hollant, &c.
van beelden, rooven van kappen, koorkleeden, karzpy- Sy is d\'elfde onder de ftemmende fteden van waerdig-
fels, en allerley misgewaedt, famt andere kerck enkloo- Holland; en blincktuyt boven andere, om dat
fter-goederen, en bergenvan de buyt in de fchepen. Want de vryheyt , als ick boven gefeyt heb, in haer
felfs Lumey, hebbende geen wijder wit, dan\'t geweft te aengevangen is;datde meergemxldeRidderHuy-
plonderen Jprack van de ftadt in brant te fleeken, en met gens, Heer van Suilechem , oock gedenckt in de
die ftanck te ruymen. Zoo groot een fcheel is \'er tuffchen de volgende regelen , daer de ftadt felfs fpreeckt
baldadige buy en van eenen waegh-hals, en d\'eerentfeft

deught der grootmoedigheyt. Maer Treflong, Bartholt
Entes , de Rijck , en Dirck Duyvel kantten \'er fich te-
gens, drijvende, dat het te oolijck een lafhertigheytwaer,
de betraeptegelegentheyt buyten nootdwangteßaken ; en
aerfelende, nu men den Voet op den drempel had, uyt fijn
Voordeel te Varen. Wat moedt konden de verlangende
lantfaten, welcker hoop op de beloofde, en felckensgemifte
Verlofsing ten eynde Van adem was , over houden, indien
men dus een fleutel des lants, willends, uyt der hant worp ?

LKMAER,een ftadt des trent den jare d c aldaer de eerfte kerck, ter
Graefjfchaps van Hol- eeren van Hèydenlche afgoden , foude gebouwÊ
lant ende Weft-Vries- ftjn. Andere ftellen voor eerften ftichter AgilduSy
lant,is gelegen in \'t ge- Sone van Kadthout Koning der Vriefen, omtrenÉ
deelte van de fèlve Pro- dén jare dcc c lx, ten tijden als \'t Chriften
vincie,van ontsCaniefa- geloove eerft in defe quartieren begoft te fchij-
fia, ende huydendaegs nen door de predicatien van S. WiHordt. Ende is
Kennemerlandt ge- toen, als gefeyt wérdt, hier ter plaetfe gefticht
naemt, ontrent ander- d\'eerfte Chrifteii kerke,enS. Laurens toegewijdt.
half ure gaens van de Doch kunnen door de outheyt geen perfede
Noort-zee,in een feer aengenaem oort oft lants- memorien bygebracht werdén, uyt welcke men
douwejtegenwoordighomringtmetvelevrucht- vaft kan ftellen hoe het daer mede gelegen is:
barelanden,fchooneendevermakelijckeplanta- maèr isfèker,datAickmaermoetgehouden wer-
gien,boomgaerden ende thuynen; waar door al- den voor eene van de oudtfte Steden van Hol-
les, dienende foo tot \'s menfèhen voeffèl als ver- landt ende Weft-Vrieftandt.

maeck,daer in overvloet is te bekomen,makende Van de opkomfte,voortgang en verfèheyden Ophomflen
fulcks defè ftadt fbo verciert ende aengenaem, avonturen,welckedefèStadt,vanhaer eerftebe-^
datfe fèlve geen fleden, haer nageburen, en be- gin tot defen tegenwoordigen tijdt toe, gehadt
hoeft te wij eken. heeft, werdt uyt de oude memorien bevonden:

Van de oude naem defer ftadt wert verfchey- Eerftelijck , dat de felve , gefterckt wefende van
delijcken gevoelt, of de felve eertijts Altena ofte haer Landts-heeren de Graven van Hollandt,
AUmeer geweeft is. Die \'t eerfte meenen, ver- als een Frontier tegens het geweldt der Vriefen,
fteren dat feker ongenaemt Vorft van Vroon om hare invallen in Kennemerlant ende verder
(over oude tijden een machtige ftadt, feer na in Zuydt-Hollandt te beletten, als op den door-
aen defe ftadt gelegen , en nu geheel vernielt) toght gelegen, (dewijle van oudts, Vermidts dé
fiende de eerfte beginfelen jaenwas en toerieemen veelvoudige meeren, geene bequame paffagie
defer ftadt; gefèyt foude hebben willen- uyt Weft-Vrieflant in Kennemerlant was > als

de daer mede te kennen geven dat het fijn ftadt door ofte voorby defè Stadt) heeft de fèlve in
Vroon al te na was. Waer van den oorfprong verfcheyden tijden door den oorlogh vele ge-
defès naems fbude voortgekomen fijn , \'t welck welts moetefi uytftaeri. Namelijck , in den jare
ilietgelooft,maerfabuleusgehoudenwert:doch d cccc lxxxv, ten tijde van Graef Diederick Ellenden,
voor waarfchijnlijcker aengenomen , dat haer de tweede , dat fy door de Vriefen overvallen,
eerfte naem Al-meer foude geweeft fijn , van het t\'eenemael verwoeft ende verbrant is.Ende daer
groot getal der meeren ofte wateren,eertijts om na in den jare m lxxii (als Hertogh Govert
defe ftadt gelee^ren , welcke nu meeft bedijckt met den Bult Hollandt beheerfte , en. zelf daer
eftde tot landt gemaeckt fijn,als: de Schérmeer, binnen was) twee maenden langh vaft belegert;
de Lan^emeer , Starmeer, Beemfter , Huygen- doch de gemelde Hertogh, met hulpe van den
waert, fo-mondermeer, Bergermeer, Vroonjer- Biffchop van Uitrecht, en fteunende op de ge-
meer, Aätermeer, Voormeer, Boekelermeer, trouheyt der burgeren, is op de beleggers moe-
Swijnmeer, Daelmeer, Diepsmeer, Terghmeer, digh uytgevallen, haer ftagh leverende tot Out-
tlaerlingermeer, de Kleymeer, de Grebmeer, dorp by defe Stadt gelegen, heeft eyndelijck de
ende noch eenige andere,die om kortheyts wille vidorie aen fijn fijde gehouden , en de Vriefèn
alhier werden voorbygegaen welck gevoelen t\'eenemael ter neder geleyt, fulcks dat wel acht
oock aengenomen wertby den fèer geleerden duyfent der felve op de plaetfè doot bleven,door
Adrianus ïumm,ende andere,die van defe fake ge- welcke nederlage fy tot onderdanigheyt fijn ge-
fchreven hebben. dwongen. Tot vergeldinge van de vromicheyc
Van haeroutheytende eerfte begin wérd me- ende bewefene dienft der burgeren , heeft de
de verfcheydelijcken gevoelt : fommige ftellen voornoemde Hertogh dé Stadt vereert met het __
die van den jaere onfes Salighmakers jjo,ofte wapen welck noch gebruyckt wert, wefende een v^^.«-
daer omtrent van eenigh volck welck haer met ^ filveren Burgh in een root veldt, in plaetfe van
den ackerbouw en viftèhery fochten te genee- \'t oude wapen, \'t welck van eenige gefeyt werdt
ren, als een plaetfe feer wel gelegen, vermidts de een Meerman ende Meerminne ; van anderen,
Voorverhaelde meeren; ende gelijcknoch tegen- een fpade; ende noch van anderen, een fwaert
woordigh gefien wert,dat de oude Stadt gefticht ende fcepter, kruys-weeghs over den anderen
is op een ftreke landts de Geeft genaemt, een leggende, geweeft te fijn. ^ ^
fanigront leggende hoogh buytenwater,fulcks In\'tjaer m c xxxiii is de Stadt wederom

tot den ackerbouw feer bequaem. Ende dat on- van de Vriefen geplondert,ende feenemaelwet

de kerck in de afTche geleyt. Gelijck oock in
den jare mc lxvi , doch bleef de kerck tóen
Dapperhejt ftaen. Wacr na de Vriefen weder quamen in den
jare mc lxix, als men op de puyn-hoopen
ende ruynen weder wat begofte te timmeren
doch ftjn door de kloeckheydt der burgeren,
met hulpe van Dodo Heere van Egmont ^ toen
Stadthouder van Hollandt, gekeert, verflagen,
ende ten lande uytgedreven.In den jare mcc iii
Diederick de fevende,Grave vanHollandt,over"-
leden wefende , ende fijn eenige dochter ende
erfgenaem Ada,trouwende,alleene by raedt van
haer Moeder , aen Graef Lodewijck van Loon ,
buyten bewilliging van \'s Landts Staten , welcke
overfulx dapper verftoort fij nde,hebben ontbo-
den Willem Grave van Ooft-Vrieflandt, byge-
naemt Sonder landt, Broeder van Grave Diede-
rick voorlz. om den Grave van Loon ten lande
uyt te drij ven/t welck gedaen wefende,is Vrouw
Ada tot Leyden in verlëeckering gehouden, en-
de Willem voornoemt met meeft alle de Edelen
hier binnen gekomen, daer hy van de burgerye
met grooter eeren is ontfangen, ende in plaetlè
fijns broeders,tot Landts-heeregehuldt. Graef
\'ü^m/fem Willem Roomfch Koning , die defe ftadt feer
legHnßtcht. beminde,ende met veel heerlijke privilegien be-.
giftighde,heeftindenjare mcc xxxiv,om defe
Stadt beter tegens den aenval der Vrielènte
ftercken, daer binnen welende, dicht onder
de wallen een fterck kafteel doen timmeren,
\'t welck hy Torenburgh dede noemen,waer van
Torenburgh, nu binnen de Stadt gelegen, noch
de naem draeght: oock een huys , noch binnen
defè Stadt ftaende in de Houttilftraet, op de
hoeck van de Paerdefteegh,tegens over de üee-
nen pijp van den dijck , van oudts genaemt het
Konings huys,binnen korte jaren noch een leen
van de GraeHijckheyt van Hollandt was,\'t welck
nu afgekoft is^ende daer achter oock doen opma-
ken uyt een moeras de ftraet ofte wegh, nu de
Konings-wegh genaemt. Ende in den jare mcc
Lxx i I, als Floris de vijfde,Graef van Hollandt,
fbne van Koning Willem, wilde wreken de doot
fijns Vaders, by de Vriefèn ontrent Hoogtwou-
de verflagen , heeft hy by defè Stadt een groot
leger vergadert, en tuften Outdorp ende S.Pan-
kraes de Vriefen aengetaft,doch moeft wij eken,
achterlatende ontrent 500 man, ende hier door
deyfende naer Heyloo , is tot daer toe van de
Vriefèn vervolght: doch verfterckt met de bur-
geren ende huyslieden , is op de Vriefèn foo
kloeckmoedigh gevallen, dat hy haer op de
vlucht bracht ende 800 verftoegh; waer naer de
felve Graef, tot meerder verfèkeringe van defe
Stadt, in den jare mcc lxxxvi eendijckheeft
doen maecken tot de uyterfte palen van Weft-
Vrieflandt, noch tegenwoordigh leggende tot
een Heere-wegh, beginnende binnen defe ftadt
van \'t vorige Koningshuys tot ontrent de halve-
maens-brugge ofte lan Boyens toe (alwaer den
aenvang van Weft-Vrieftandt van oude tijden
werdt gerekent) leggende aen elcke fijde tot
KaßecUn, verftercking de kafteelen Nieburgh en Middel-
burgh , waer van de plaetfen en ruynen noch
werden ge toont. Inden jare mcc xcvi,dege-
\' melde Graef Floris omgebracht wefèade, door

de confpiratie van eenige Edelen,hebben die van
Alckmaer, beneffens andere Kennemers, geen-
fins de minfte geweeft om de doodt van haer
Landtsheer te wreken, welcke oock fijn doode
lichaem van Muyden alhier hebben gebracht,
en in defe Stadts kercke in een tombe, die huy-
den op den dagh getoont werdt, gefèt, wefende v Grafvm
in de fteen daer op leggende gehouwen ende ge-
fchildert het wapen van Hollandt, een roode
Leeuw in een geel veldt, met dit opfchrift: Eur en Graf-
onder is \'t ingewandt Van Grave Floris Van Hollandt, fihriß.
werdt Verflagen van Heer Gerrit Van Veijen Anno 1
den 27 Jrói. Waernain den jare mcc xcvii,als
Graef Johan fone van Graef Floris voorfz. uyt
Engelandt, daer hy des Konings Dochter ge-
trouwt hadde,overgekomen,ende by de landen,
uytgenomen de Vriefen, voor wettige fucceffeur
fijns Vaders aengenomen was, is hy met een
groote heyrkracht omtrent Alckmaer gekomen,
om de Vriefen tot gehoorlaemheyt te brengen,
ende heeft ontrent 4000 van de felve ter neder-
geleyt, ende is na de vidorie met grooter eeren
vande burgery alhier ingehaelt ende ontfangen, briefen.
ende heeft het doode lichaem fijns Vaders, op
het koor noch onbegraven ftaende, in het kloo-
fter tot Rynsburgh doen brengen j maer het in-
gewandt in de voorfèyde tombe alhier gelaten»
In den jare m cc c, Joan van Aveenes,Grave vari
Henegouwen en Hoüandt, ontrent Alckmaer
een groot leger by een vergadert hebbende,
heeft de ftadt Vroon met lift ingenomen , ende
ten gronde vernielt; fulcks dat geen kennelijcke
overblijffèlen daer van en werden gevonden. In
den jare m ccc xxvri i is defè Stadt by onge-
luck van haer eygen vier t\'eenemael verbrant.
In den jare m cccc xxvi, die van Alckmaer
met de verdere Kennemers (houdende de fijde
van Vrouwe Jacoba Gravinne van Hollandt, te-
gens Flertogh Philips van Borgonje haren Ne-
ve] hun onder lonckheer Willem vanBrederoo-
de gevoeght hebbende met die van Uitrecht,
der Goude en Schoonhoven , Oudewater, Gor-
kum,Workum ende Vyanen, de welcke mede de
fijde van Vrou Jacoba hielden, endc Haerlem
belegert hadden,fijn van daer opgebroken,ende
hebben fèer haeftelijck den voorfz. Hertogh
met fijn volck omtrent Alfen overvallen,[en feer
hevigh gevochten, tot dat hy eynddijck mofte
wij eken, en met groot verlies fich naeulijcks bin^
nen Leyden konde bergen. Door welcke over^
winninge die van defè Stadt en de Kennemers
gem.oedight,hebben tot een Hooftman verkoo-
reu Willem Nagel, om de andere fteden van
Noort-Hollandt ende Weft-Vrieflandt, met
Hertogh Philips houdende , te vermeefte-
ren , \'t welck hun geluckt is, uy tgefbndert van
Hoorn,alwaer den Hertogh den Heer van Lilea-
dam met hulpe fbnd,de welcke met de fijnen uyt-
gevallen wefende, na een hart gevecht, die van
Alckmaer met de Kennemers heeft doen wijken,
waer inne haer Hooftman Willem Nagel doodt
bleef, ende de ftandert van defè Stadt genomen
ende tot Hoorn in de kerck opgehangen wierd ^
(welcke ftandert, jaren daer nae, in den Jare
m ccccLxxxi i door die van Alckmaer we-
dergenomen is, onder \'t beleyt van den Stadt-
houder

A L C K
houder van Hollant Heer Jooft van Laleyn,op-
getrocken om die van Hoorn tot gehoorfaem-
heyt te brengen:) naer welcke nederlaege,Her-
togh Philips defe Stadt in fijn geweldt gekregen
hebbende, heeft de felve doen ontveften, en alle
Privilegien, rechten en vryheden, die de Poor-
ters tot dien dage toe van de Graven van Hol-
landt hadden verkregen eii befeten, ontnomen;
midtsgaders defelve en de verdere plaetfen in

boetendoen betalen,onderfchijn datfy,gehou-
den hebbende de fijde van Vrouw lacoba, haer
Techtelandtsvrouwe,daer fy met eede aen waren
verplicht, hem hadden wederfpannigh geweeft :
de rechtvaerdigheydt van welck oordeel wy den
goetwilligen lefer bevolen laten, \'t welck ver-
trouwt werdt niet ten nadeele van defè Stadt te
kunnen ftrecken maer gehouden moet werden
voortgekomen te fijn uyt den toorn van den
verwinnenden Vorft, om fijn moedt te koelen ,
als men gemeenelijck in faecken van Staet fiet
gebeuren, van den verwinner tegens de verwon-
nen partye,waer van de hiftorien van de oude en
■ tegenwoordige tijden ons overvloedige getuy-
geniftenmede deelen. Waer naer Alckmaer in
den jare m cccc xcii mede, neffens haer ge-
èrootsfpei. buetftedenHaerlem, Hoorn,Edam,Monnicken-
dam, en Medenblick , mitsgaders de platte lan-
den van Kennemerlant en Weft-Vrieflant,Texel
en Wieringen, haer gedeelte heeft moeten uy t-
ftaen van de onheylen verweckt door \'t Kafen-
broodts-volck, als plondering, verlies van privi-
legiën en veften,midtsgaders betalinge van fwa-
re boetgelden ; waer door de burgerye,naulijcks
op eenigh verhael konnende komen, vermidts
de veelvoudige oorlogen, veldttochten cn ande-
re verwoeftingen (gelijck voren gefeyt is) weder-
om feer wierden verarmt , alhoewel de befte
en rijckfte van het volck (dewelcke het meefte
verlies om die faecks halven moeften lijden) aen
de fèlve oproer niet fchuldigh en waren; maer
"Wierde meeft aengeftelt door de arme beroyde ,
dewelcke door den Stadthouder van Hollandt
Heer lan van Egmondt geparft wierden tot op-
brenging van ruyter-geldt, vermidts de diere
tijdt als doen, en hare onvermogentheyt, tot
foodanigen verbolgentheyt ftjn uytgeborften.
Cepknriert In dcn jate md xvn is de Stadt vandeGel-
derfche overvallen , en wel acht dagen lang ge-
plondert,en ten leften aen brant gefteken^ïilcks
dat wel hondert huyfen en twee korenmolens
verbranden; doch ftjn daerna de Gelderfen om-
trent Heylo geftagen en verftroyt, door Heer
-Gregorius van Egmont,Grave van Buren,en na-
maels Biftchop van Uitrecht. Sedert wekken
tijdtdefeStadt geene gedenckwaerdige overvak
len nochte ellende door den oorlogh geleden
heeft, tot in den jare m d l x x 11, als wanneer
iy, beneffens de andere fteden en plaetfèn van
Hollandt en Weft-Vrieftandt haer geburen,haer
begeven hadde onder \'t gouvernement van Wil-
lem van Naffouw Prince van Oranje hoogh-
loflijcker memorie, om fich te befchermen te-
gens den Hertogh van Alba : fulcks eenige
oorloghsdaden \'t felve jaer hier omtrent ten
platten lande voorgevallen wefende, door dien

Haerlem den geheekn winter van de Spanjaar-
den , onder \'t beleyt van Don Frederico de To-
ledo, Soone van dco Hertogh van Aiba, fèer
flrengelijck belegert wierd gehouden, en eyn-
delijck in den jare md lxxiii op den i z lulii ^eriiesvan
gedwongen fich over te geven. Waer op Don
Frederico, vervolgende fijn ovérwinninge, op
den 26 vandefèlvémaent, na defè Stadtgefbn- Aenflagh
den heeft twee duyfènt voetknechten en drie^\'^^^\'J^J^-
hondertpaerden, de welcke voor de Kènnemer-
poort gekomen fijnde , is groote verbaeftheydÊ
in de ftadt, foo onder die van de fegeringe als
onder de burgerye geweeft, die in groote twijfel
ftonden of fy luyden de compagnien van de
Prince van Oranje tot haerder hulpe gekomen,
wilden in hebben ofte niet; doch eyndelijcken
door de kloeckmoedigheyt Van eenige, fonder-
linge van Floris van Teylingen, ten dien tijde
Burgermeefter, de compagnien van de felve
Prince, onder het beleyt van de hopluyden la-
ques Kabbeljau, Ruychaver, laques Heniiema
en Dirck Duyvel, tot de Vriefche poort ingela-
tenfijnde, hebben fyluyden ten felve dage eeri
uytval buyten de Kennemerpoort op de Span-
jaerden gedaen , en defelve al fchermutfèrende
uyt de voorftadt gedreven totHeyloo toe,fteec^
kende de voorftadt in de brandt, van waer
de Spanjaerden wederom afgetrocken fijn naë
Haerlem, daer fy, vermits quade betalinge , te-
gens haer bevelhebberen , in wederfpannigheyt
geraeckten; \'t welck een groot geluck en waer«
fèhouwinge voor de ftadt geweeft is, om in aller
haeft haer verfterckinge roet nieuwe wercken
te voltrecken , die de Prince van Orangien, fèlf
alhier wefende \'s jaers te voren, doen fy fijn par-
tye eerft had aengenomen,belaft hadt te maken,
en \'t bewind t daer af aen Charles Boyfbt gege-
ven ; doch door gebreck van gelde oft ftappe
toeficht,was daer aen noch fèer weynigh gevor-
dert , \'t welck doen, door de vreefè van een be-
]egeringe,met aller haeft wierde byde handt ge-
nomen en voort voltrocken , foo dat de fèlve al
voor den zi Augufti daeraenvolgende, doen de
Stadt met ernft wierde belegert, in goede ver-
fèkeringe waren/onder welcke onmogelijck was
geweeft de ftadt te houden : fulcks indien de
Spanjaerden in defe haer eerfte aenkomft een
ernftige belegeringe hadden gemaeckt, gelijck
daer naer gefchiede, foude de Stadt, als noch
f eenemael niet verfien en onvaft, naer alle men-
fchen oordeel hebben moeten verloren gaeo,en
lichtelijck met een geheel Weft-Vrieftandt,
daer de felve, door defè tocht gewaerichouwt,
met Godes fonderlinge beftieringe, vermits de
vorige wederfpannicheyt der Spanjaerden, tijdt
gehadt heeft fich te konnen verfien, om de
toekomende belegering te wederftaen , en haer
vryheyt behouden,gelijck fy met kleyne macht-,,
door de vroomheyt haerder burgeren naeft den
Goddelijcken fègen, niet alleen haer , maer het
geheele landt gedap heeft, gelijck wy met het
volgende verhael in\'t korte fullen overloopen.
De Spanjaerden, gelijck als gefeyt is,den 21 Au-
gufti weder voor de Stadt gekomen wefende, dersp^,^
hebben, onder het bekydt van Don Frederico
de Toledo haren Generael,de felve belegert met

feftien duyfent mannen ; flaende den Generael,
met 41 vendelen Spanjaerden en acht vendelen
Italianen en drie hondert ruyteren, hem neder
tot Outdorp. Tot Huyswaert met acht ven-
delen Don Ferdinando de Toledo. Tot Sint
Pancras den Overften Polwijler met elf vendelen
Duytfchen. Tot Koedijck den Baron van Li-
gues, doen Gouverneur van Haerlem,en den Ba-
ron van Chevreaulx met twintigh vendelen.Tot
Bergen Capres met tien vendelen Walen. In den
Nieupoort Otto Grave van Overfteyn met lu-
riaen Fronsbeecke, met haer Duytfchen, en dan
noch eenige Spaenfche en Duy tfche ruy ters,t\'fa-
men fterck hondert een-en-twintigh vendelen.
Hebben boven dien noch mee gebracht drie
hondert mannen uyt de Borgerye van Haerlem,
diefy gepreft hadden om te pioneren. Sijnde
binnen de Stadt omtrent derthien hondert weer-
bare mannen uyt de eygen Borgery ,en noch acht
hondert foldaten met weynigh provifte en voor-
raet,commanderende als Gouverneur den Hop-
man laques Kabbeljauw, die tot fijn Luitenant
hadde Willem van Sonnebergh. In \'t eerfte van
de belegering viel vry eenigh misverftant in de
ftadt,door dien eenige Hopluyden en prindpael-
fte Bevelhebberen verftonden, dat de felve te-
gen des vyants gewelt niet te houden wasjfulcks
raedtfàemfte dochten,dat men in tij dts met alle*
de rijckdom, die men mede konde krijgen, be-
hoorde te vluchten,en de Stad te verlaten.Waer
onder fonderlinge den Gouverneur Kabbeljau,
den hopman Coenraet van Steenwijck, ploris
van Teylingen , en Klaes Harckfe van Houten,
Burgermeefteren, wiens namen alhier ter eeren
worden gedacht, hun tegens ftelden, enrefbl-
veerden de Stadt met goet en bloedt tot den
laetften druppel toe te befchermen, daer fy de
goede Burgerye dageiijcks toe vermaenden, en
oock ten dien eynde fchreven aen lonckheér
Diedrick Sonoy, ten dien tijde Gouverneur van
Noort-Hollandt en Weft-Vrieflandt, die doen
tot Schagen was. Waer door de eerfte fchrick
t\'eenemael in kloeckmoedigheyt veranderde,en
eenftemmige refolutie genomen wierde, dén
vyant met alle gewelt het hooft te bieden ; de-
welcke, nae dat hy twintigh fware yfère ftucken,
Ichietende kogels van veertigh ponden, geplant
hadde dicht onder de ftadts muuren , heeft hy
daer mede de Vriefche poort en de rooden
toorn op denachtiende September van\'s mor-
gens tot\'s avonts feer vreefelijck wel met 10^6
fchoten befchoten, waer van foo hier en daer,
fbo in de mutender huyfen als byde borgers,
noch eenige kogels werden getoont. Waer op
hy ten felven dage den ftorm op de Vriefche
poort en de rooden toorn gedaen heeft, die fèer
geweldighlijck en vervaerlijck aenquam, en tot
drie reyfèn t\'elckens met nieuw volck hervat
wierde, daerin fy de windt cn roock tot haren
voordeel hadden; doch wierden van die van bin-
nen feer kloeckelijc|:en en couragieufèlijeken
gerefifteert met fteenen en brandende peckree-
pen, oock fiedend heet kalckwater,\'t welck mid-
delertijdt van devrouwen en jongens wierde ge-
maeckt en aengebracht : fiilcks datfy met ver-
lies van over de vijf hondert mannen, daer on-
der oock cetiige Bevelhebbers van name waren,
hebben moeten afwijcken, achterlatende haer
ftormbrugge op wijnvaten gemaeckt, dewelcke
de ftedelingen kreegen, hebbende die van bin-
nen in de fèlve ftorm niet meerder verloren als
omtrent 40 mannen, te weten 24 foldaten en i ^
borgers. Den twintighften September hebben fy
wederom de myne gemaeckt van den rooden
toorn te beftormen, waer naer die van binnen
hertelijcken wenfchten^en hadden haer banckét
van fteenen, brandende peckreepen, en fiedend
kalckwater , door de vrouwen en jongens al we-
der doen gereet maken; doch alfoo haer ftorm-
brugh aende eene fijde begoft te fincken, en
hebben fy niet derven aeuvallen, wat neerftig-
heyt Don Frederico oock dede. t\'Sedert wek-
ken dagh Don Frederico,bemerckende de traeg-
heyt en genoeghfame openbare otiwilligheyt
van fijn volck, die niet weder winterleger be-
geerden te leggen, gelijck fy des jaers te voren
met groote koude en mifèrie voorHaerlém had-
den gedaen, oock geintimideert fijnde door
\'t water , \'t welck vermidts de inlatinge door de
ftuyfen tot Krabbendam en Aertswoude\'dage-^
lijcks hooger wierd, heeft gedefpereert de Stadt
te fullen winnen; en allengskens fijn bagagie Ve^
derom naer Haerlem afvoerende, heeft eyn-
delijck op den achtften Odober j met alle lijn
volck de ftadt geheélijcken veriaeten, wekken
dagh t\'fèdert jaeriijcks by de borgery in gedach-
tenifte van de lèlve verloffinge geviert wert, tot
danck van Godes genade en fègen, \'tgeen wel
niet recht behoort re gefchieden; dewijl defelve
niet alleen met haer gefteept heeft het ontfèt
van defè ftadtjUiaer heeft oock fèdert gefchenen\'
de parthye der Spanjaerden geheelijcken onder
te gaen en tot niet te loopen, en Godt fijn blijde
aenfchijn beginnen te toonen , om ons te ver-
heerlij eken met die koftelijcke panden van Re-
ligie en Vryheyt, die ons door den gemaeckten
vrede nu van haer felfs fijn geoffertjWekkefy op
die tijdt tegens de gewoonten , rechten, en pri-
vilegien van de landen,in regarde van onfè voor^
ouderen, met hare macht van wapenen fochten
te onderdrucken, gelijck de exempleti, die by de
naerkomelingen tot liefde haers vaderlants in
geen vergetinge en behoorden te komen, niet
als alle te veel getuygen : door welck ontfet den
moedt, de welcke door de Paryfché moort, daer
nae door \'t vedielèn van Bergen in Henegou-
wen, Mechelen, Zutphen, Naerden,Haerkm en
andere plaetfèn, t\'eenemael was gevallen, by de
Staten van den Lande en de-Prinfè van Oran-
gien is hervat, eti nieuwe middelen tegens dé
vyanden by de handt genomen ; fiilcx dat vol-
gens het oude fpreeckwoort met recht magh
gefeyt werden, Van Alckmaer begint de victorie: ge-
lijck onlangs daer naer gebleeken is, door de
flagh op de Zuyder-zee,daer de Grave van Boffu
Tevangen wert,\'t verlies van Middelburgh,\'t be^
egh van Leyden, en andere ongeluckige ex^
ploiéten der vyanden meer, die allengskens fijn
verbroken en tot niet geraeckt; en defe Landen,
fèlf midden in fbo langdurigen oorlogh, in nee-
ringe, welvaert, rijckdom, aenfien en heerlijck-
heydt tot den hooghften trap gerefèn, \'tgene

A L C K M A E R.
wy tot lof vaïi defe ftadt, alhoewel buyten de de Limmerhoeck en de oude bierkaye Eot de

materie^dochaenhangigli, hier wat breetinvoe- roode toren, nu ter tijdt de Waterpoort, ge-

gen \'t welcke den goetwilligèn lefêr gelieve te jnaeckt,van daer weder noordweft op tot aen de
verfchoonen. En ons verhael vervolgende, nae oude walle, by \'t Konings-huys reiponderende,
dien tijdt tot nu toe en heeft de ftadt geen oor- met welcke vergrootinge het kafteel van Tho-
loghs-ongemack meerder gevoelt; maer is t\'fe- renburgh binnen getrocken, en apparentelijck
dert fieffebs haer geburen in florifantiè en wel- gedemolieert is, alibo daer van geene overblijf-
vaert veel verbetert, gelijck fy met Godes fègen lèlen en fijn, anders als de ftraet het Thoren^
^"der de wijfe diredie van haer Magiftraet, en burgh genaemt, binnen de ftadt op die plaetfe
:goede eenigheyt der burgerye , noch dagelijcks des kafteels gelegen, en daer van de name dra-
meer en meer toeneemt,- \'t welck den goeden gende. In welcke forme de ftadt gelegen heeft rierd^
Godt tot haerder borgeren tijdelijcke en eêuwf- tot den jare m d l x x 11, wanneer fy met ande-
ge welvaert lange gelieve te doen continueren, re fteden aengenomen hadde de parthye van
ëerpe-gÈ\' De eerfte groote , form.e, Cn geftalteniffe dC- den Prince van Orangien tegens de Spanjaer-
fiaiumfe. itr ftadt wert gefeyt,naCr dat de felve bewalt oft den, welcke Prince daer binnen fijnde nieuwe
vaft gemaeckt is , geweeft te hebben binnen de fortificatiën hadde geordonneert te maecken ,
oude grachtjbeginnende van den wefthoeck vaö cn de direétie van dien gelaeCen aen Charles
de Samaritaen-lbaet, ofte Brilfteege, langs de Boylbt, gelijck hier vooren verhaelt is, die te-
oude veften voorby \'t Rytfèvoort tot dé Mala- gens het belegh in \'t jaer md lxxiii in goe-
yi lenbrugge,en voorts achter het oude bagijnhof, de defentie waren waer door de ftadt vergroot

^ nu ter tijdt hét Huys-armén-huys genaemt,ach^ is , en daér binnen getrocken alle \'t gene leydt

ter het vrouwen en mani>én Gafthuys tot de tuffchen de tegenwoordige wallen van de mun-
beeftemarckt, van daer langs de korte en groo=. fticken molen, buyten de flooten achter de Geeft
te Konings-wegh tot dè Lombaert-fteege, èn langs gaende tot de Malalenbrugge toe, van
■ voort langs de fèlve Lomhaèrtï-fteegê achter dè daer langs de oude graft tot het eynde van

Doélèüs, door de Krèbbefteegé tot weder ten \'t ftadts-erf ofte de keét-floote.
eynde de Samaritaen-ftraét, daér het begiii En in den jare m d l x x v is defelve voor de \'^\'^^^rde
hebben geftelt; \'t welck (alhoewel door de oudt-. laetfte reyfe vergroot methet intreckèn van de
heyt genoeghfaem verduyftert) echter béwefèn Voormeer, en lijn doen de wallen geleydt we-
wert door de hooftkercke > die genoeghfaem in derom zuydtooftwaerts uyt, in alfulckea fchija
het midden Van de èerftè ftruóture gebout is, gelijck die noch tegenwoordigh leggen,
oockmidtsgaders dat deKrebbefteegedename In welcke Voormeer daer naer indenjaere
draeght van de krebbingen ofte hoofden , die m dc xii uyt het water opgemaeckt is het \'^Opt^^\'^ken
daer tegens den flagh van \'t water waren geleyt, Veneetle eylandt, oft de nieuwe bierkaye, we-
ailbo van oudts het water van de Voormeer tot fende de platte formê en gedaente van de ftadt landt,
^ daer toe gefpoelt heeft, \'t welck bewefenkan genoeghfaem eén langwerpigh vierkant,aen het

werden door dien het nédergedeelte ofte zuyd- hoogeofténoordweft-eynde breeder als aen het
oofteynde van de ftadt alle te famen gebouwtIs lage ofte zuydooft-eynde, oock aen het hooge
op eylanden uyt de wateren opgemaeckt,gelijck eynde geleyt met een punt het Clarifte bolwerck
hier naer ter belioorlijcker plaetfe breeder fal genaemt,van daer ten wederfijden ontvallende
Werden verhaelt» tot aen het munnickenbolwerck,en het bolwerk

De eérfte vergrootinge gefchiede onder de van de Kennemer-poort, naer welcke forme de
regeeringe van Graef Willem Roomfch Koning, ftraten en burghwaiIen,fbo in de langte als bree-
ten tij de doen het kafteel Thorenburgh, enhet te, alle te famen regulier geleydt fijn,\'t welck de
Konings-huys (hier boven van vermaent) wierd ftadt feer Verciert, fbnderlinge door dien die
gefticht, begint van dé vorige Samaritaen-ftraet daerenboven noch verrijckt is met fbo veele
zuydtooftwaert op langs de oude graft, tot om- fchoone, fuyvere en aengénamé wateren, alfoo
trent de hooftftraet, van daer tuftchen de nieu- den omvang op \'t minft wel vijfthien eylanden
we en oude fteenen brugge refponderende op begrijpt.

het water van de Meent, langs de voordam, tot Aengaende de publique edificien en gebou- Tdu^ae
de ftadts wal, noch tegenwoordigh leggende, wen défer Stadt, is alhier te fien eerftelijck een
toe,begrijpende oockin fich \'t vorige Konings- fchoone, nette en feer konftige gemaeckte kerc- ^^^^^
huys mét het gurit daer van depéndeerdé, als de ke, (volgens hét oordeel van verfcheyden o ver-
Konino-s-wegh , tot het eynde Van de beefte- treffelijcke Meefters in de bouwkonft) ten aen-
marckt^ fulcb dat als doen mede daer in betroc- fien van de fwaêrte des wercks , en de lichthey t
ken is alle\'t gunt aen de noordooftfijde van de endunheytdér pylaren, waer mede\'t felve wert
Petérs-ftraet langs de Konings-wegh teneynde ondervangen,diergelijckeinHollandtjaeinge-
dé beeftemarckt tegenwoordigh leyt, foo hét nu heel Nederlandt niet cn te vmden,ftaende aen
met de wallen daer ter plaetfe befloten is. de noortweftfij de van defe ftadt ten eynde de

rtveedc, Waer naer de tweede vergrootinge gefchiet Langeftraet, ter plaetie waer van oudts jae van
is,doch den tijdt wanneer en werdt gantfbh gee- de eerfte beginfelen de lelve geftaen heeft,wek-
ne memorien van gevonden , dewelcke als de kers ouderdom en veranderinge uyt denaervol-
voorgaende wederomme zuydtooftwa.érts op gende veerfen, gefchildert in een tafereel in de
geftreckt heeft van de oude wallen ter plaetfe felve kerck ophangende, kan werden afgeno-
als boven gelegen recht langs het water van de men, \\ wekke wy tot gedachtenifTe der memo-
oude graft tot tet ftadts-erf toe, van daer om rie goet gevonden hebben hier by te voegen:

Den tkydenfche afgoden.
Niet wel drie hondert jaer daer naer
( Soo de oude memorien fijn waer )

Sijn die weer uytgeroden.
Doen flicht Van Chrifii offerhandt
üiinfierde door géed Kennemerlandt

Stichtmen een Kerck ter eeren
Van S. Laurens, d\'welcke naderhandt
Dick van de Weft-Vriefen is Verbrant,

d\'Oorlogh kant al om keeren.
Maer doen de yVer kreegh meer kracht
Wert daer neffens m^t goedt aendack

Een Kerck in revermcy
Van S, Mathys geftelt,fuicxplacht
Te fijn onfe voorcud\'r en pracht

Het werck waerdeert Hntency^
Daer na den Thooren (^eer vermaert)
VanS, Laurens flort neder ter aerdt,

\'t Welck oorfaeck gaf te vellen
Beyd d\'oude Kercken tot op der aerdt y
En in haer plaets {als werdt verklaert)
Dit heerlijck werck te ftellen,
Sijnde boven dien in \'t laer 1(^4 j defe Kerc-
ke noch meerder verciert door \'t voltoyen van
den grooten treffelijeken en vermaerden Orgel,
\'t welck meede een ftuckwercks is diens gelijcke
fchier nergens en wert gevonden, lbo van groo-
te koftelijckheyt en goeden galm, tot wekkers
lof wijlen den Heer lohan van Foreeft, in fijn le-
ven Raet in den Hoogen Rade van Hollandt,ge-
maeckt heeft de volgende veerfen:
En h<ec nontacita eft Ceeli modulantis imago i

Non fin\'it immunes nos canor ifte fui:
Nu modo quod Volucres acris feptemplicis orbes,

Sed Variatfpirans machina mille modos.
€}^am fibi confentit, vocem confpiratin unam ,

Fiftula tam difpar dißimilifque fibi:
Nonfecus Mherii refpondent orbibus orbes,
Atque obeunt curfus fidera qu^quefuos,
Tot fciat hanc fpeäans Pr^onia ßdre Tonmtis,

Et gracilijunäas quod videt <ere tubas.
Non fatis Alcmari^ eftpopuli celebrare tot oram,

En canat huic concors, ^ locus ipfe Deum.
Midtsgaders des Stadts BibHoteke, verciert
met veelvoudige fchoone boecken in verfchey-
den faculteyten befchreven, die mede in defè
Kercke gefien wert boven het zuyderportael op
een fchoone welgeapproprieerde kamer.

Boven dien is alhier noch een Kapelle, onder
hetPaufdom gewijdt ter eeren van de Heylige
Maget Maria, fbaende aen de noortzyde van de
Leet, en in de fleege die daer nae genoemt wert
de Capel-fleege, refpondeerende op de nieuwe
fteenen ofte visbrugge, mede wefende een goet
en net gebouw van tamelijcke groote , verciert
met een Orgel. Wekke plaetfen beyde nu dage-
iijcks gebruyckt werden tot dc openbare predi-
catien van de Chriflelijcke Gereformeerde Re-
Stadthuys. ligie.Vorders het Stadthuys ftaende aende zuyd-
zijde vande Langeftraet,\'t welck verciert en ge-
approprieert is met extraordinare fraye kamers,
zalen en vertrecken , waer in de Heeren Magi-
ftraten , mitsgaders andere buyten collegien al-
hier refiderende, haer dagelijckfe vergadering

houden, en oock mcenighmalen gebruyckt is
om de Stadthouders vanden Lande oft andere
groote perfonagien, alhier komende, in te loge-
ren en defroyeren, \'t welck vermits de fraye
en aenfienlijcke vertrecken daerin foo heerlijc-
ken kan gefchieden als ergens in eenige plaet-
fèn. Noch de Capelle van oudts toegewijdt den
heyligen Geeft,in \'tjaer m d l xx x 11 geappro-
prieert tot een nieuwe Waege, fijnde in\'tjaer
MD xcviiii volbouwt, den tooren daer op
ftaende, mede wefende een heerlijck en aenfien-
lijck gebouw, verciert met een goet enkonftigh
gemaeckt uurwerck en fpeelwerck. Mitsgaders
de nieuwe Friefche poort gebout ter plaetfe daer
de Stadt ten tijde van \'t belegh der Spanjaerden
de vervaerlijcken ftorm heeft moeten afftaen ,
waer van wy hier voren vermaent heb ben, fij nde
cot gedachtem fte van dien aen de buyten-fijde
vande binnea-poort in fteen gehouwen in \'t La--
djn en Duyts de volgende veerfen :
Hifpmus hocpiilfus loco
Cives docet niti Deo,
ParVaque Sanüorum manu,
Fundi impiorum copias.
Anno md Lxxiii Septemb. i
De Spaenfe gaßen hadden hier buyten op mijn geßelt
Negen ftucken rat, die fchooten mijn plat ter aer den;
Maer Godt heeft mijn behouwen door mannen en vrou^

grooter waerden.
Anno m d l x x111 den 18 September.
Boven dien de Geefte en Kennemerpoort,
mede cierlijcke en konftigh gemaekte gebou-
wen, mitsgaders beyde de ftenen bruggen mette
vismarckt op een feer bequaeme plaetfe midden
in de ftadt gelegen : vorders het oudebagijn-
hof achter de groote kerck, nu ter tijt geappro-
prieert tot het Huys-armen-huys en Tucht-
huys. Het nieuwe Bagijnhof, tegenwoordigh
het Weeshuys, in wekkers kapelle is de Latijn-
fche Schole, ftaendeindePapeftraet. Beyde de
Schutters Doelens, genaemt de oude en jonge,
mede inde felve Papeftraet, met ruyme playfan-
te erven achter uytkomende in de Lombaert-
ftege. Het mannen en vrouwen Gafthuys, mits-,
gaders het pefthuys,alle te famen mede nae haer
gelegentheden ruym en wel geapproprieert,
ftaen in de kerckftraet. Noch is alhier geweeft
een vrouwe kloofter van de witte ordre, \'t welck
doorarmoed vervallen fijnde met confent van
den Biffchop van Haedem aen defe Stadt ver-
kocht is, die het weder verkocht hebben aen
loncldieer Diederick Sonoy, Gouverneur van
Noort-Hollandt, waer door het de naem ver-
kregen heeft van Sonoys-hof,ftaende op de lan-
ge nieuwe ftoot. Sedert wekke tijdt het fèlve al-
tijts een privaten èygendom is geweeft , gelijck
het noch tegenwoordigh is, en bewoont werdt
by den Heer Cornelis vander Lij n,ge wefèn Gou-
verneur Generael in Ooft-Indien , behalven dat
in den jare m dcxxxxiiii de Stadt een ftuck
daer van genomen, en tot een nieuwe markt en
ftraet, de Heereftraet genaemt, geapproprieert
heeft, mitsgaders noch eenige andere meer, die
wy om de kortheyts wille füllen voorby gaen. ,

De Iiooftneeringen die defe Stadt eertijts ge- dagen na Paeffchen, gclijck die nu begint, met
nadt heeft, fijn nefFens haer weeckelij cke groo- defelve vryheden als de voorgaende. In\'tjaer
te en overtreffelijeke fuyvelmarckt, voornae- m ccc xc, heeft de voorfchreven Hertogh, by
mentlijck geweeft het foutfieden en grutten,- goetduncken van fijnen Rade, mede defe Stadt,
doch in de jaren MDCVenMDCxvi by on- beneffens de Steden van Haerlem , Delft , Ley-
geluck grooten brant in de fbutkeeten geweeft den, Amfterdam, Rotterdam , S. Geertruyden-
hebbende, \'t welck de Borgerye merckelijcke bergh, Oudewater , Solgendinge ,Gravefande ,
fchaedeaenbracht, is t\'federt die tijdt defelve Naerden, Medemblick, Enchuyfen , den Briél,
neeringe allenskens feer vermindert, gelijck den Heere van Arckel en fijn Stadtspoottereri
oock het grutten : doch fijn in plaetfe van dien van Gornichem , mitsgaders de dorpen van
wederom t\'federt eenige jaren herwaerts fèer Aeckerfloot, Uytgeeft en Wormer , ten eeuwi-
aengewaffen de broiiwerye en draperye-neerin- gen dagen vry gefproken van alle Stapelrecht
ge, die nu alhier het befte weivaren geeft,boven en ongelde die de Stadt Dordrecht op hun pre-
den weeckelijcken marcktdagh desvrydaeghs tendeerde. In\'t jaer M cccc i heeft defèn Her-
naer de middagh en faterdagh \'s morgensge- togh de Stadt oock vernieuwt de privilegiën die
lijck oock, door het bedijcken van de Meeren fy\' van Koning Willem hadden verkregen. In
hierom gelegen, de weeckelijckefiiyvelmarckt \'t jaer M cccc xi v heeft Hertogh Willem van
feer is vermeerdert, fulcx dat nu dickwils in Beyeren defe Stadt geprivilegieert, dat Schepe-
\'t principale Somer-fayfoen gebeurt, dat alhier nen haer vonnilfe fouden mogen fteden oft uyt-
verkocht en ter Wage gewogen wert, op eenen fetten eens acht weecken , maer langer niet. ïn
vrydagh na de middagh en faterdagh \'smor- den jaere do cccc lxxviii heeft Keyfer
gens,omtrent de vijf mael hondert duyfentpon- Maximiliaen de Stadt Alckmaer beveftight alle
den kaeSjdiealtemael in de plaetfen hier rondtom privilegiën , hantveften , rechten en vryheden
gelegen gemaeckt, en vande huysluyden alhier die fy t\'eenigen tijden van de Graven van Hol-
ter marckt gebracht werdt. landt hadden verkregen , en noch boven dien

Gelijck defè Stadt in alle voorvallende gele- verklaert, dat alle koopmanfchappen , van en

gentheden fèer getrouwe is geweeft aen haer naer de jaermarckten gevoert werdende,fouden

Landtsheeren de Graven van Hollandt, gelijck tolvry fijn. Defe en veel andre heerlijcke privi-

uyt het gene hier voren verhaelt is genoe^faem legien, die wy om kortheyts wille voorby gaen,

blijckt; Soo is de felve in vergeldinge van dien werden op \'t Stadthuys by de Heeren Bürge-

oock wederom van haer Landtsheeren begif- meefters in haer vertreck-kamer, beneffens an-

tight met veele heerlijcke privilegiën en vryhe- tiere Stadts papieren , bewaert, en dagelijcks in

den, als eerftelijck by Graef Willem Roomfch \'t ftuck van policie en jufticie by deWethou-

Koningin den jare m e c l i v den x i lanuarii, ders, in faveur van die het aengaet,gehouden in

daeght wefende, geprivilegieert fijnveerthien De Regeeringe defer Stadt beftaet eerft en DeRegee-

dagen dagh van beraet te nemen. Én daer naer voornamelijck uyt een Collegie vanxxiv Vroet- ^

den 4 lulii van het felve jaer fijn alle burgers en fchappen oft Raedtsperfoonen, dewelcke geko- ^ZgeZe»^\'
poorters van Alckmaer van den voorfeyde Gra- fen werden uyt de rijckfte, vreetfaemfte cn aen-
ve geprivilegieert met haer koopmanfchappen fienlijckfté uyt dd Borgery,en dienen haer leven
te mogen varen vry,fonder iets te betalen, voor- lang, oft dat fy by vertreck haer poorterlchap
by alle tollen vanden Graeffchappe van Hol- affeggen. Welckers namen in het tegenwoor-
landt,midtsdoendebetooghdatfy Burgers oft dighjaer cIj Idc l i i,als wy dit fèhrijven,wa-
Poorters fijn, befegelt met des Stadts fegel. In ren, volgens haer ouderdom in bedieninge naer
den jare m ccc xxx i x heeft Willem de vierde, malkander geftelt, de naervolgende Heeren :
Graeve van Henegouwe en Hollandt, de Stadt lonckheer Thomas Van tgmont Dander Nyenhurgh,
by opene brieven vergunt drie jaermarckten,de nu mede voor de tweede reyfe Gedeputeerde ter
eerfte midvaften, de tweede ïacobi, en de derde vergaderinge van de Hoogh-Mogende Heeren
Bartholomei, t\'elckens drie weeeken gedueren- Staten Generael der vereenighde Nederlanden,
de, gunnende de koopluyden de felve frequen- Nannmg Dan Foreefl , oock mede Gecommit-
terende groote vryheden, onder anderen dat teerde in de Reeckenkamer des Graeflijckheyts
fy niet m.eerder voor tol fouden betalen als voor van Hollandt.

elek paert vier penningen, elck rund twee, elck lan Laurenfi^, Kloek , tegenwoordigh prefïde-
laecken acht penningen, alle fiepende goederen rende ter vergadering van de Ed. Moogende
den hondertften penning; en wederkeerende Heeren Gecommitteerde Raeden van Weft,
dewijl de marcktduert, met gelijcken tol tot fijn Vrieflandt en \'t Noorder-quartien
wederfeggen toe.In \'tjaer m ccc lv heeft Her- Thaams GemY^^vander Voes,Out-Bavg^^
togh Aelbrecht van Beyeren, als Ruwaert van en oock oudt-Raedt ter Admirahtey t m t Noor-

marckt vereert, beginnende drie dagen voor M^ Com/is Schagen, Secretaris en ordinans ad-

S.Matheus dagh en vier dagen naer, op gelijcke jund ter daghvaert van de vergadering der Ed.

vryheden en rechten als die van belookenPae- Groot-Mog. Heeren Staten van Hollandt en

Anno m ccc lxv heeft den felven Hertogh de M.CornelisyanSonneDeJt,Ont-Bmgemee{\\er,en

laermarcktvanbeloockenPaeffchen, diePaCs-» tegenwoordigh Raedt ter Admiraliteyt in het
maendagh plach te beginnen, verleyt tot drie Noorder-quartier.

lohan van Sreenhuyfen Baartfii, tegenwoordigh
mede Gecommitteerde indeReeckenkamer van
Weft-Vrieftandt en \'t Noorder-quartier.
lacob Baart.

Cornelis Van Teylingen Pictcrf^.
lacob Van de Nicuspßadt-.
Pieter Franf^. Ocker.
Cornelis lacobß^. de Grcot.
Adriaen Cornelifi^. SeVenhuyftn,
M\'. Hendrick Druyf.
lohan Van der Nyenburgh Gerritfii. en
Aernoudt vander Graef, oock Rentmeefter van
des Graeflijckhey ts Vroonlanden,Egmonden en
Zypelanden.

En by affterven van iemandt werdt het getal
van XXIV wederom, by meerderheydt van ftem-
men , van anderen vervuldt, welcke xxiv per-
foonen jaeriijcks op den vier-en-twintighften
Decembris welèndeKèrs-avondt,mede by meer-
derhey t van ftemmen,ftellen vier tot Burgemee-
fters , dewelcke voor defen jaere fijn de voor-
noemde Heeren,

lonckheer Thomas Van Egmondt vander Nyenburgh.
lonckhcQt Cornelis van Teylingen.
lohan Steenhup Ryp, en
lohan Vander Nyenburgh Gerritfi.
En fèven tot Schepenen, dewelcke mede in
den tegenwoordigen jare fijn,
Adriaen Cornelif^. Sevenhuyfen.
David vander Meer,
Jacob Baart.

M\'. BartholtvanSteenhujfen lanß^-
Jan WillemJ^^ Meurs.
Pieter Franf^. Ocker, en
M\'. Henrick Druyf.

Boven dien noch een Thefaurier, dewelcke
geftelt is tot een Ontfanger van des Stadts in-
wonnen , en wederom om Stadts fchulden te be-
talen, dewelcke voor het tegenwoordigh j aer is,
Garbrant Hensbroeck.
En werdt defelve verkieftnge oft eledie ge-
daen in defe maniere, te weten dat yder vande
Vroedtfchappen een dagh drie oft vier voor de
verkieftnge, uyt de name van de Heeren Burge-
rceefters, werden geinfinueert door een Stadts-
bode den tijdt van de verkiefinge , en dat fyluy-
den gelieven naer Stadts privilegien en koftuy-
men haer biljet van verkiefinge boven te fenden,
krijgende,neffens de felve inünuatie, yder mede
een biljet waer op gefpecificeert ftaen de namen
der afgaende Magifttaeten, en anderen die voor
dat jaer niet kiesbaer en fijn:welck biljet door de
felve Vroedtfchappen,\'tfy in perfoon, oft door
andre haer fpeciale gemachtighden werden bo-
ven gebracht oft gefonden, inhoudende defelve
yder in kas van nominatie vaneen nieuwe Vroet-
fchap drie perfoonen, in kas van nominatie van
Burgemeefters, Schepenen en Thefaurier; voor
Burgemeefters acht perfoonen, voor Schepens
veerthien perfoonen , en voor den Thefaurier
twee perfoonen, die als dan alle t\'fämen boven
gekomen wefende by Burgemeefters, ten over-
ftaenvan de prefente Vroetfchappen, wierden
■Teopent en by de Secretaris de naem aengeteyc-
cent, en de naem in regart van de Vroedtfchap
die meeft uytkomt, verkrijght het ampt, gelijck
oock verkrijgen de vier namen dewelcke meeft
uytkomen voor Burgemeefters, de feven namen
dewelcke meeft uytkomen tot Schepenen, en
den naem meéft uytkomende tot Thefaurier :
doch werden meeft ordinaris noch een jaer ge-
continueert die gene dewelcke maer een jaer in
\'t collegie van Burgemeefteren oft Schepenen
hèeft gefèten ^ maer langer niet; gelijck oock
den Thefaurier wel voor èen jaer drie oft vier
werdt gecontinueert. Beftaende de macht van
Burgemeefters om te regeeren en adminiftre-
ren de dagelij ckfepoHcie van de Stadt, enby
difliculteyten ende meerder fwarigheden., de
Vroedtfchappen daer over te beroepen en haer
refolutie te nemen , en de genomen refolutie tê
executeren : de Schepens, omme neffens den
Schout (dewelcke alhier oock by de Vroedt-
fchappen werdt genomineert en gerecomman-
deert, doch ftjne commiflie ontfangt van dé
Heeren van de rekening des Graeflijckheyts van
Hollandt) recht en jufticiete adminiftrerenin
alle dagelijckfè voorvallen, foo criminele als ci-
vile faeken en werdt het Schout-ampt tegen-
woordigh bekleedt by den Heer

M\'. lacob Van Veen , dewelcke méde is Bailjuw
èd Dijckgraefvan de Heer Huygénwaertjwefèn-
de\'t officie van den felven Schout in alle crimi-
nele faecken \'t recht van de hooge Overigheydt
te bewaren , en op alle misbruycken en contra-
Venteurs tegens keuren,tot welftandt van de Ge-
meente gemaeckt, te letten, en de boeten uyt te
winnen; midtsgaders oock,beneftens Burgemee-
fters en Schepens, te maecken alderhandedage-
lijckfe keuren, en ordinantiën, dienende tot wel-
ftandt van de Stadt en de goede Burgerye : ftel^
len met malkander oock onder haer jaeriijcks
op nieuwjaers-avondt twee Fabrijquen , opficht
hebbende op des Stadts pubUque wercken, drie
Weesmeefters , drie Kerckmeefters, en voorts
Regenten vande Godtshuyfen, Aelmoeffeniers,
en Bedienaers der armen, tot fbdanigen getal in
yder huys oft collegie als van oudts gebruycke-
lijck is: fulcks dat alles feer maetigh, eendrach-
tigh,en op een goede voet alhier geregeert wert.

Boven dien is defè Stadt mede verheerlijckt
te hebben haer ordinaris Gedeputeerde by beur-
ten in de hooge Regeringe defer landen, te weten
oft in de vergaderinge van de Generaliteyt,Raet
van Staten, ofte Generaliteyts Reeckenkamer,
en dat in den tijdt van twaelf jaren negen jaren
vervolgens, in yder Gollegie drie jaren, dewelc-
ke omgekomen wefende dan drie jaren ftille fit-
ten. In de vergaderinge van de Heeren Staten
van Hollandt en Weft-Vrieftandt, heeft defe
Stadt de dertiende plaets, en de twaelfde onder

de Steden. In de vergaderinge van de Heeren
Gecommitteerde Raden van Weft-Vrieflandt
en \'t Noorder-quartier heeft defe Stadt, als we-
lènde de Hooftftadt van \'t feive quartier, de eer-
fte plaetfe, gelijck mede in de Reeckenkamer
van de felve. In \'t Collegie ter Admiraliteyt in
\'t fèlve quartier refiderende, heeft defè Stadt
mede haer ordinaris Gedeputeerde,gelijck oock
in de Kameren van de Ooft-en Weft-Indifche
Compagnie , welcke Gedeputeerdens in yder
collegie by de Vroedtfchappen werden gefon-
den voor ibdanigen tijdt as gebrüyckelijck is,
en dan wederom verandert.

De jurisdidie defèr Stadt buyteH de graften
wert ten zuyden aengelent met d\'Am bachtsheer-
lijckheyt van Heylo , leggende inliooge juris-
dictie onder den Bailjuwfchappc van Kenne-
merlandt, ten weften met het Graeffchap van
Fgmondt en heerlijckheyt vanWummenum,ten
noorden met d« heerlijckheyt van Bergen ^ en
ten ooften met de dorpen vanKoedijck en Out-
dorp, leggende in hooge jurisdidie onder den
Bailjuwfchappc van der Nyenburgh • doch in re-
fort van verpachtinge van des gemeene landts
middelen vah confiimptie, werden daer onder
verpacht, Heylo , Limmen, Aeckerfloot, Uit-
geeft,Caftricum,Egmondt buyten,binnen enop
de hoeve,Backum,Wummenum, Outdorp, Ber-
gen, Groet,Schoorel, Camp, Petten ,Koedijck,
SintPancras, Suyt-fcherWoude, Noort-fcher-
woude, Oudtkarfpel,Herenkarfpel,Dircxhorn,
Krabbedam, Warmenhuyfen,Sint Maerten,den
Enigeburgh, Valckooge, Schagen^ Haringhuy-
fen, Colhorn, Barfingerhorn, oude en nieuwe
Nyrop, Winckel, Veenhuyfen, Urfem, Ruften-
burgh, Oterlijck, Schermeer , Schermerhorn ,
Graft, RijpjHuyfduynen en \'t Oogh, over welc-
ke dorpen en plaetfen Schepenen defèr Stadt,als
Commiffariffen van des gemeene landts midde-
len , mede haer jurisdidie hebben, in faken üyt
de fèlve middelen refiilterende.
BuytenCoi- Debuytcn Collegien, dewelcke alhier haer
legiendhier Vergaderingen houden, Wefendé eygentlijcken
haere Vit- jg Stadt noch de regeeringe van dien niet aen-
113. hangigh, fijn den Bailjuw vandeNyenburgh
met mannen van Leen des Graeflijckheyts van
HoHandtjdie de hooge jurisdidie exerceren over
de dorpen van Rijp, Graft, Suydt en Nooit-
Schermeer, Schermerhorn, lIrfem,Ooterleecq,
Outdorp, Sint Pancras, Broeck, Suydt-Scher-
woude,en Noort- ScherWc)ude,op Langedijck en
Koedijck hierom gelegen. Den Bailjuw, Dijck-
graef, Schepenen en Heemraden van de Zype,
Wieringerwaert en Huygenwaert. DenDijck-
grave en Heemraden van de uytwaterende fluy-
fen in Kennemerlandt en Weft-Vrieflandt, van
Geeftmeer-ambacht, van de Schermeer, van de
Egmonder en Bergermeer,en noch verfcheyden
andre kleyne Bailjuwfchappen en dijckagien,die
wy om de kortheyts wille voorby gaen : welcke
Collegien alhier in \'t Stadthuys , in eenige fraye
vcrtrecken daer toe geapproprieert, hebben
haer ordinaris vergadering en byeenkomften,
tot het houden haerder vierfchaer en dagelijck-
fe voorvallende befoignes : gelijck oock jaer-
lijcks alhier op feeckere geprefigeerde tijden,

\'ten overftaen vande gemeene ingelandendiege-
lieven prefent te fijn, gehouden en gefloten
werden de generale gemeene landt-reeckening
van de voorfz. polders en dijckagien.

Uyt defe Stadt, als van oude tijden bewoont Geleerde e,
geweeft hebbende van verfcheyden Adeiijcke, \'^^rmaerde
eerlijcke en aenfienlijcke geflachten enfamilien,
die haer getoont hebben groote liefhebbers
van geleertheyt en der vrye konften, (alfoo uyt
feeckere memorie, ons in \'t befchrijven van defè
ter handen geftelt, blijckt, dat in dejaren i J13,
IJ 14,1515,1516 en i5i7,voorden vyandelijc-
ken overval der Gelderfchen en Vriefèn , daer
van wy hier voren hebben vermaent, de publi-
que triviale Latijnfche Schole defèr Stadt geflo-
reert heeft met meerder als fes hondert buyten-
fcholieren, behalven dé eygene burgers kinde-
ren, dewelcke in den felven overval geheelijck
verftroyt Wierden,) fijn gefproten defe naer Vol-
gende treffelijcke vermaerde mannen.

Als eerftelijck den vermaerden Petrus Nannius, r.Nan-
die alhier geboren is in den jare i joo , dewelcke
door fijnegroote geleertheyt in letteren tot foo-
danige vérmaerthey t is gekomen , dat hy waer-
digh gekent is te bekleeden het Profeffor-ampt
in het Collegie van de drie talen tot Leuven
het groote getal van fijne fchriften, die hy heeft
uytgegeven , fijn getuygen van fijn hooghdra^-
vend verftandt : hy is tot Leuven overleden iil
den jare 15 57 aen een hevige koortfe , en aldaer
in Sinte Pieters kerck begraven.

D\'. Fietcryan Foreeftjfexmaert Medicijn,als ge- D\'.Tteut
tuyght het trefFeiijcke OptisMedicim van hem uyt- \'^^»^o\'^fi-
gegeven , is alhier geboren in den jare 1521 ,en
heeft in den jare 1575 datelijck na de Inaugura-
tie van de Academie der Stadt Leyden aldaer de
eerfte lëflfe in de Medicijnen gedaen, en lange
gepradifèert hebbende als ordinaris Medicijn
der Stadt Delft, is eyndelijckenin den jare i J97
alhier binnen Alckmaer overleden, en in defè
Stadts groote Kerck begraven, uytwijfènde het
naervolgende Graffchrift, op defarcken, fijn
(Traft bedeckende, gehouwen , te kennen geven-
de het jaer van fijn overlijden ;

Uyt het felve geflacht van Foreefl, daer wy
nu aen gedencken, de welcke van oude tijden al-
hier haer woonplaetfe hebben gehouden , fijn
geboren meer andere vermaerde Mannen, de-
welcke , om haer fonderlinge vromigheyt en
wetenfchappen, gepromoveert fijn geweeft toe
groote ftaten en digniteyten: als eenen anderen
D- Pieterman Foreefl, dewelcke al voor de tijden
van Petrus Kmnius gedacht werdt, die geweeft is
Lijf-Medicijn van den Koning van Denemarc-
ken M^ lohan yan Foreefl, Schout defer Stadt van u.»
den jare 1574,tot den jare 1577. M^ NamingDan
Foreefl, eerft Penfionaris defer Stadt, en namaels
Raetsheer in den Hoogen Rade van Hollandt, Foreefl.
Zeelandt é\'n Vrieflandt. D\'\'. Adam Dan Foreeß^me- ^^ ^^ ^
de vermaert Medicijn, lange jaren geweeft heb-

bende Burgermeefter en Raedt, midtsgaders
Ontfanger des gemeenè^landts middelen defer

Stadt. M\'. lacoh Van Foreeß , Secretaris vande Ed.
Mo:Heeren Gecommitteerde Raden vande Sta-
ten van Weft-Vrieflandt en\'t Noorderquartier.
Gelijck oock ftjn ft)ne M"". Johan van Foreefl, nae-
maels mede Raetsheer in den voorlz. Hoogen
Rade , de welcke boven ftjne groote wetenfchap
in de Rechtsgeleertheydt, mede geweeft is een
feer uytmuntende Poëet, onlangs overleden.

M\\Pancras Van Caßrikum fierYcrmaertKechts-
geleerde^en veel geemployeert geweeft in diver-
Iche legatien .en andere landts faecken van groo-
ten gewichte , t\'federt de Reformatie defer lan-
den ; is eerft geweeft Raetsheer in den Hoogen
Rade van Hollandt,Zeelanten Vrieflant,en na-
maels beroepen tot Penfionaris der ftadt Groe-
ningen,alwaerhy omtrent den jare i6io is over-
leden.

M\'. Jacob Coren,medc een fèer vermaert Rechfs-
geleerde,dewelcke omtrent den tijdtrvan fèftieii
jaren geweeft hebbende Secretaris defer Stadt,
eyndelijck beroepen is tot Raedtsheer in den
voorfz, Hoogen Rade van Hollandt: van hem is
uytgegeven jfèecker boeck, geintituleert Obftrva-
tiones Kerum judkatarum Suprems Curu BollandU,
Zeelandm Jriß^ : behalven verfcheyden andere
geleerde ffianufcripten , dewelcke noch onder
fijne weduwe en kinderen beruften, Waér uyt fij-
ne fonderlinge wetenfèhap ^ vlytigheyt en naer-
ftigheydt feer wel is af te nemen. Hy is in die
ftaet in\'s Gravenhage overleden, in den jaere
16 31 ,en alhier tot Alckmaer in de kerk begraven.

Adrianus Metius, Dodor in de Medecijnen, en
fonderlinge wetenfchap hebbendein de Aftro-
nomia, Geometriaen Arithmetica, heeft den
tijdt van acht-en-dertigh jaren de fèlve facul-
teyten in de Academie tot Franiker als ordina-
ris Profeftor geleert, en beneffens dien veel ge-
leerde boecken gefchreven en uytgegeven, die
^enoeghfaem by alle liefhebbers van geleert-
leydt bekent fijn,gelijck mede fijn uytnemendt
kloeck verftant en fcherp vernuft: hy is tot Fra-
niker overleden aen een heete koortfè in de
maent van September in\'t jaer 1(^3 5-.

Dewijl wy vanden felven Metius alhier geden-
ken, en dient niet vergeten fijnen Vader M\'. A-
driaen Anthonif^. van \'t eerfte begin van de Refor-
matie geweeft hebbende Burgermeefter en Raet
defer Stadt, een man van fonderlinge vromig-
heydt en experientie , en oock groote kenniffe
hebbende in den loop des hemels, landtmeeten
en Fortificatie-kunftjwaerom hy al ten tijde van
Wiftem Prince van Orangien hooghloflijcker
memorie, gemaeckt is ordinaris Ingenieur en
Raedt van Fortificatie : fijn wetenfchap is daer
in fbo groot geweeft, dat naeuwelijcks een Stadt
oft fchans van importantie,den thuyn van\'t ver-
eenight Nederlant beftuytende, gevonden wert,
dewelcke op fijne ordinantie niet en is gefortifi-
ceert.

Den felven M\'. Adriaen Anthoniß^^^^^^ noch ee-
nen anderen Soon gehadt Jacob Metius genaemt ^
in\'t eerfte begin van fijn jaren geheel affchü^
wigh van \'t gefelfèhap der menfchen, fiilcks dat
hy genoeghfaem onbequaemheydt toonde te
hebben om de letteren ofte eenige andere goe-
de wetenfchappen te leeren, niet tegenftaende

alle vlytigheden daerom by fijne Ouders aen-
gewent, dewelcke eyndelijck fiende geen nut
met hem te doen was, defifteerden van hem ter
Schole te houden doch heeft uyt hem felfs luft
verkregen tot het ftijpen van eenige glaeskens,
\'t welck hy eerft in \'t werck ftelde op een Brille-
ftijpers winckel, niet verre van fijn Ouders huys
wefènde, daer hy dagelijcx verkeerde, dewelcke
hy in gerolt papier fette, op de wijfe van de huy-
dendaeghfe zeebrillen , en allenskens tot fooda-
nige perfedie vaû de konft quam , dat boven de
zeebrillen die hy fteep , daer door men van een
mijl drie a vier langte op een hooghte konde
fien eenigh fchrift te lefen , hy wifte oock won-
derlijcke brant-glafèn te ftypen , jae fèlfs van ys
met een mes en fijn handt te ronden,dat die met
ongelooflij cke fnelheytdedenbranden. Nacht-
gïa fen waer medehy door behulp van een kaerfè
in een feer verre dift-antie op \'t duyfterfte van de
nacht alle dingen feer perfeól konde vertoonen,
oft het by klaren dage ware : doch en heeft de
voornoemde Jacob Metius fbo verre niet kunnen
werden gebracht, noch door indudie van ftjne
ouders,fufters en broeder, ofte andere vrienden,
ja fèlfsniet door fijn Excellentie Mauritius Prin-
ce van Orangien hooglofl. memorie : fulcks dat
de perfedie van de konft met hem geftorven en
begraven is.

Cornelis Drebbel, een wonderlijcke Philofboph, Cm-nei/s
deweÏcke,vermits fijn groote geleertheyt en we- Drebkf.
tenfchap , de eer heeft gehadt om van fijnKey-
fèrlijcke Majefteyt Ferdinand de tweede, verhe-
ven te werden tot fijnen Raedt, en Leermeefter
van fijn Soon den Keyfèr Ferdinand de derde
tegenwoordigh regerende. Hy is in den Bo-
heemfchen oorlogh in \'t jaer iÓ2o,in \'t innemen
vanPrage, gevangen,- maer door interceffie van
fijn Majefteyt van Groot-Brittanje, en de Ho.
Mog. Heeren Staten Generael weder verloft, na
welcke verlofting hy fijn woonplaetfè getranf-
porteert heeft tot Londen in Engelandt. By
den fèlven Drebbel is foo grooten wetenfchap in
de Philofophie geweeft, dat hy daer door onge-
looflijcke dingen uytwerckte, als breeder uyt-
wijft fijn uytgegeven boecxken , genaemt, Eeu-
wige beweegingen, Hy isin\'t jaer i<534 overleden.

M\'. Mathijs van Oudeßein,in fijn leven verfchey-
de reyfèn geweeft hebbende burgermeefter de-
fer Stadt, oock Gecommitteerde in de vergade- Ondefiein.
ringe van de Ed. Mog. Heeren Gecommitteerde
Raeden van Weft-Vrieflandt en \'t Noorder-
quartier , is eyndelijck beroepen tot Raedtsheer
m den hoogen Rade van Hoftandt, Zeelandt en
Vrieflandt : hyisin den felven ftaet in\'s Gra-
venhage in\'tjaer 1(547 overleden, en alhier be-
graven.

Frederick Houtman, Raedt defer Stadt, heeft tot Frederick
verfcheyde reyfen in dienft van de Heeren Be- Houtma»,
windthebberen van de Ooft-Indifche Compa-
gnie , de Orientaelfche landen verfocht, en is
eyndtlijcken geworden Gouverneur in Amboy«
na en Raedt van Indien , welcke ampten eenige
jaren loffelijck bekleet hebbende,is weder t\'huys
gekomen, en alhier in fijn vaderlandt binnen
defe Stadt in \'tjaer 1617 geftorven en begraven.

O O R N heeft voor wey-
nigh eeuwen niet alleen
geen ftadt, maer felfs
geen dorp geweeft d^n
dleen eenSluys met eén
Overtooïn, dae^ door
het lant fijn hinne-wa-
ter plagh te loofeniwaer
door fy byna de laetfte
tot een ftadt geworden
is;dewijl de dingen eer uyt iet dan uyt niet voort-
komen: doch als fy begon toe te nemen^heeftfê in
d^tj^ey gem haeft al d\'andere achterhaelt.DegemeldeSluys en
Overtoom was in de dijck,aen d\'ooftfijde van de
Roode-fteen, (foo wort de marckt nu genoemt)
en diende de lantlieden niet alleen tot de gemee-
ne waterloofing , maer oock om daer door dage-
lijcks in en uyt de zee te komen. Binnen liep de
Tocht daer op, die toen de Gou genoemt wierd,
en noch heden by de koepoort is. Buyten lagh
wat voorlants, meeft riet, dat noch een overblijf-
fel van \'t lant was, daer eertijts het afgefpoelde
dorp Dampten plagh op te ftaen en deur dit
voorlant liep fekere kil ( welcke nu de haven van
Nieuwendam is ) in zee, redelij ck diep , byna als
een Hoorn gekromt, en daerom oock feer veyligh
voor de fchepen , die hier quamen havenen,
\'t Lant felf , daer nu de ftadt is , was laegh en
moerafïigh, vol kleyne meiren, en bequamer
om riet en biefen dan iets anders voort te bren-
gen : maer \'t gene dat meer inwaerts lagh, was
feer goet en vruchtbaer, en befet met vele fchoo-
ne dorpen, die de voorfeyde fluys als met een
ring befloten , en geen bequamer wegh dan haer
tot de zee hadden. Hier door en om \'t veyligh
leggen,quamen daer dagelijcks vele vreemde lie-
den , om van d\'ingefètenen haer kaefen en ander
fiiyvel te koopen, en verfcheyde gemaeckte werc-
ken , dewij 1 \'t lant noch fonder ambachts-lieden
was, aen de felve te verhandelen. Onder ande-
re waren \'er drie broeders, Hamburgers, die hen
met brouwen geneerden,en hier veel quamen om
hare bieren te verkoopen : defe fiende de goede
gelegenheyt van de plaets, en de groote toe-
loop der-menfchen, vonden goet hier yder een
huys te fetten, en die tot herbergen te maken,
als d\'oude geheugh-fchriften feggen • om daer
door, gelijck de brouwers noch heden wel ge-
woon fijn , den aftreck van hare bieren te ver-
meerderen. Defè drie huyfèn waren d\'eerfte ge-
bouwen van Hoorn,en wierden in\'t jaer m ccc xvi

gefet, als Graef Willem de derde, de Goede ge-
bynaemt , \'t gebied over defe landen had. Een
der fèlve was noch tot het jaer m d l x in wefèn,
gemaeckt van fèer groote gebacken fteenen, naer
d\'oude wijfe, en had voor aen de gevel een ftee-
nen lantaren, daer men \'s nachts licht in (lelde;
op dat de fchepen , die by doncker aenquamen ,
haer koers daer na mochten richten. Als dit huys,
om herbouwt te worden, afgebroken wierdt, en
dat men daer by dolf, vont men noch onder
d\'aerde d\'oude fchoeyfèlen en palen, met welcke
de Tocht weleer aen weerfijden opgetrocken was
geweeft,en noch een gront en eenige overblijffèls
van een Overtoom/ijndegewiffe teekens,dat het
felve huys eertijts dicht aen de Tocht geftaen
had,en van \'t gene aireede verhaelt is. Defe her-
bergen waren een groote oorfaeck om de toeloop
te verbeteren; foo dat daer voortaen niet alleen
de buren, maer, fbo gefeyt is, allengs de vreem-
den en vergefete volckeren, als de Denen en Ey-
derfchen, begonnen te verkeeren , die hier van
die tijdt af de plaets van hare OfTemarckt, die fy
fèdert tot in onfè tijdt gehouden hebben, begre-
:)en : fbo dat onlangs daer na meer huyfen ge-
bouwt fijn, en de wooningen met het volck ver-
meerden \'t welck fbo voorlpoedigh was, dat in
fes oft fèven jaren , uyt foodanigh een kleyn be-
gin , als wy nu verhaelt hebben, een goet en wei-
betimmert dorp wierd.

Haer naem is altij t van eerft af Hoorn geweeft ^ ^lem oer-
doch waer uyt die gefproten is, daer van fijn ver-
fcheyde gevoelens. Eenige feggen van \'t kruyt,
dat men Domphorens noemt, \'t welck vele op de
plaets, daer nu de ftadt is, na haer voorgeven,
plagh te groeyen. \'t Is waer, dat dit kruyt, by
den Herbariften oft Kruytkenners Coni^a Hdenitis
genoemt, noch hier en daer aen de kanten van
de velden wort gevonden , infonderheyt naer
Berckhout en de Veenen j en dat de holle pijp,
die het tot een ftam heeft, een weynigh befne-
den fijnde , der huyslieden kinderen tot een
hoorn , om daer op te blafen, kan dienen , waer
van het oock de naem heeft : maer evenwel
dunckt hetmy ongerijmt, en ick kan niet be-
dencken, hoe de fladt daer van haer naem fbu
ontfangen hebben. Andere meenen , datfè
eerft een Horn oft Buert was van het dorp
Dampten, \'t welck eertijts, na \'t gemeyne gevoe-
len , recht nevens haer in \'t zuydweften gelegen
heeft, en nu van de zee ingenomen is en dat de
naem, die eerft Dampter-Horn was, allengs ten

deel uytflervende, Horn alleen is overgebleven.
Dit fou wat fcHijns hebben , foo de naem felf hier
niet tegen riep, die niet met een enckele, maer
met een dubbele O O moet uytgeiproken wor-
den , als \'t geluyt van de felve duydelijck mee-
brengt. Doch andere wederom , waer onder
oock onfen Adrianus lunius is, trecken de naem
van de kromheyt der eerfte haven , die byna de
gedaente van een Hoorn vertoonde , gelijck dat
noch heden eenighfins te fien is: oft van de voor-
naemfte der drie gemelde herbergen , daer wel-
eer een Hoorn tot een teeken uything : en dit
laetfte is, nae mijn oordeel, \'t waerJfchijnelijckfte
gevoelen j want dat die dit teeken voerde , wort
\'by al d\'oude memorien oft geheughfchriften be-
veftight ; en men vint meer Buerten , fbo in
Noord - Hollant als elders, die op dele wijfe van
een herbergh haren naem bekomen hebben.
Daer fijn oock fommige , die de naem, Poëti-
fcher wijfè, om de groote menighte van lijftocht,
van den Hoorn des Overvloets hebben willen
trecken , \'t welck wel geeftigh is j doch is oock
re gelooven, als men op d\'eenvoudigheyt van
dietijdenlet, dat d\'eerfte inwoonders in\'t geven
van de naem daer weynigh op gedacht hebben.

Dit is oock van \'t wapen te houden, \'t welck
met de naem der ftadt overkomt j want dat is een
rooden hoorn in een wit velt, en fonder twijfel,
niet uyt eenige diepe voordacht, maer alleen uyt
defelve naem gefproten. Hier mee, dunckt my,
fal van d\'oorfprong , naem en wapen defèr ftadt
genoegh gefeyt fijn j dies füllen wy tot andere
dingen voortgaen.

Omtrent het jaer m ccc xxiii is d\'eer-
fte Parochy-kercK gebouwt, en in de naem van
S.Cyriacus,als haer Patroon,gewijdt. Defè kerck
was van hout en riet gemaeckt, en ftont aen de
weftfijde van de ftadt, een weynigh buyten den
dijck : doch in\'t jaer m ccc xxviii is die
door den blixem oft een ander ongeval, dat on-
feker is, verbrant; en toen bleven d\'inwoonders,
omtrent 40 jaren lang, fbnder kerck.

Als de koophandel in\'tjaer m ccc xli hier
fèer bloeyde en toenam , hebben die van Hoorn
een Nieuwen dijck van Marinus-dijck tot het gat
oft ingang van haer haven geleyt, aen de welcke
de groote fchepen , die in de haven niet kon-
den inloopen, fouden aenkomen : defè dijck is
daer na betimmert, en is nu de ftraet, die men
den Nieuwendam noemt.

In\'t jaer M ccc lvi heeft Willem van Beye-
ren , de vijfde van die naem , verfcheyde privi-
legiën aen die van Hoorn gegeven j en infonder-
heyt de felve, die de burgers van Medemleck van
Floris de vijfde in\'t jaer 1288 verkregen hadden^
daer hy eenige nieuwe van \'t aennemen der poor-
teren , en de vryheyt van te mogen tappen fon-
der tol oft chijns te geven, byvoeghde. In\'t felve
j aer gaf hen de gemeldeGraef brieven,waer by hy
hen vryfpreeckt en quijtfchelt van alle bedreven
daden,in d\'oorlogh tuffchen hem en fijn moeder
gefchiet 5 en vergunt hen daer nevens , dat fbo
eenigh poorter defer ftadt met recht fijn lijf ver-
beurde , dat hy niet meer dan fijn halve goet ver-
liefen fal, en d\'ander helft aen fijn vrou en kinde-
ren oft andere erfgenamen komen. Hertogh

Aelbrecht gaf hen,in\'t jaer m ccc s;cvi 11, vry-
heyt van de tollen te Sparend am en te Heufden.

ter eeren van de heylige loan de Dooper en Cy- kio^ßers.
riacus, met groote koften der inwoonders , ge-
bouwt. Seftien jaren daer na fijn twee kloofters,
\'t een van de Broeders van S. leronymus ordre ,
\'t ander S. Agnetagenoemt, gefticht. Drieja-
ren nae \'t voorfeyde is het kloofter der Regulie»
ren by de ftadt getimmert \'t welck naemaels
fbo vermeerde , dat het onder de fchoonfte en
rijckfte kloofters van Nederlant geacht wierd.
In\'tjaer m cccc, en de twee volgende, fijn
hier noch drie kloofters gefticht, ter eeren van
S. Catherina, S. Cecilia, en S. Geertruyd en acht
jaren daer na\'t kloofter der heylige Maeght Ma-
ria : fbo dat \'er in alles een mans en feven vrou-
wen-kloofters waren , die nu meeft in andere
Godshuyfen verandert fijn.

Omtrent het jaer m ccc lxxxix heeft de ojfefm-ckt.
koophandel van d\'often, die uyt Denemarcken
en d\'omleggende Lantfchappen gebracht wier-
den , hier beginnen te bloeyen, en feer te ver-
meerderen.

Door gunft van Hertogh Willem van Beyeren,
gelijck by fijne brieven blijckt, fijn in\'t jaer ^/cr^^^t
M cccc viii eenige dorpen, den Veenhopge-
noemt, uyt de macht van de Baljuw van Medem-
leek, en onder \'t gebiet defèr ftadt geftelt ^ wiens
namen fijn , Berckhout, de Gooren, Avenhorn,
Myfèn, den Oudendijck, de Beets, Grofthuyfèn,
Scharwoude , en vele Buerten : daer Hertogh
Philips van Bourgondien, toegenaemt de Goede,
navolger van Vrou lacoba, in\'t jaer m cccc xxxvi,
noch byvoeghde de dorpen van Woggenum,
Watweyde,Nuboxwoude en Oudeboxwoude,dat
nu Hauwert is ,• om dat de burgers met hare ge-
trouwe dienften hem en de Republijck verplicht
hadden.

Wat de regeering defèr fladt, en \'t ftellen van Regeering
de Magiftraet belangt, dat kan men beft befpeu-
ren uyt het privilegie van Hertogh loan van
Beyeren, broeder van Willem de fèfte, en Oom
van Vrou lacoba,- derhalven wy de fèlve hier
byvoegen :

lohan hy der genaden Gods, Palensgralpe op den Rhijn^
Hertoge in Beyeren, Sone Dan Henegowspenj Dan Hollant^
Dan Zeelant doen kondt allen lufden j \'want onfe
getrousve Stede Dan Hoorn ons gunßelijck gegeDen hebben
fulcken bede, als ypy op defe tijt Dan haer begeert hebben,
Soo hebben ypy daeromme, en om meenigen trow^en dienfl^
diefy ons gedaen hebben, en of Godt ml noch doen füllen^
al haer gemeene poorteren, die in der tijt ypefen füllen,
confenteert ende gegeDen, confenteeren ende geDen met de^
fen BrieDe alfulcke PriDileg ie ende rechten, als hier nae be-
fchreDen ßaen. Dat \'s te -speten , dat alle de Poorters die
binnen onfer ßede Dan Hoorn woonachtigh zjjn, ende tien
pont fchots hebben of daer en boDen : dat \'s te ypeten, dat
fy tot derdehalf hondert Nobelen gegoet ^jn , ofte daer en-
boDen, die fidlen te lote gaen op den heyligen goeden Dry-
dagh, ende niemant anders. Ende füllen loten negen man-
nen, yoelcke negen mannen kiefen fuüen op den goeden Dry-
dagh Door fchreDen , drie Raden alscoflumelijck enges^oon^
lijck is. En de felDe negen mannen füllen kiefen binnen on-
fer flede Doorneemt op den felven dagh een-en- typintigh
mannen by den meeflen Dolgh: ende onfe Schout Dan Hoorn,

bi der tijdt is ^ of de gene dien-^py \'t bedelen füllen ,
fal Dan onfen\'t Siiegen kiefen en eeden Dan den een-en-
typintigh mannen DoorfchreDen feDen Schepenen op den
Paefch-aDont daer na^flDolgende, daer den Schout ^jn
recht mede plegen fal, ende met anders geen Schepenen^ du-
rende tot den anderen Paeß^aDont daer naeflDolgende j
ten ypare, datfy mtpoortert oft aflijDigh merden joofou-
de de Schout DoorfchreDen > of degene die y^fy\'t heDelen ,
Mefen en eeden eenen anderenSchepenDan den een^en^tmn-
\'tigh Doorf^. datja^r Schepen te ypefen totten Paefih-aDont
toe DoorfchreDen, Ende ypaert dat den Schout, of den ge-
fien , dien ypy \'t heDelen mochten > Dan defen een^en-typin-
tigh mannen Doorfy. geen Schepenen kiefen noch eeden en
•9P0ude, als DoorJ^. flaetjooJouden de drie Raden, die op
den goeden Vrydagh daer te Doren gekoren Goaren, hy den
meflen flemmen Dan hun drien Dan d\'een-en-tmntigh
man Doorfy. feDen Schepenen kiefen en eeden op den Paefch-
maendagh daer naeß Dolgende, fonder eenige Derheurnijfe
tegen ons en onfe Heerlijckheyt ^ en daer fal onfe Schout
DoorfchreDen, die nu is, of hier namaels svefen fal y mede
rechten en recht Dor deren, als coflumelijck ende geyooon-
lijck is, ende met anders niemant, i5f c. GegeDen tot Haer-
lem , op den Dijfden dagh in Augufto, in "t jaer ons Hee-
ren m cccc xxii.

In\'t jaer Mcccc xxvi hebben die van
Hoorn, als d\'oorloge tegen de gemelde Vrou
lacoba van Beyeren verkondight was, haer ftadt
met veften verfterckt: en dus is Hoorn onder
al de Weft-Vriefche fteden d\'eerfte naer Alck-
maer geweeft, die met een wal en bolwercken
omringt wierd.

Sy heeft drie laermarckten. Hier is oock de
Munt van Weft-Vrieflant doch gaet na drieja-
ren t\'Enckhuyfèn, en van daer weer hier. Oock is
hier\'t Collegie van de Gedeputeerden der Staten
van ditLantlchap; die in een out en aenfienlijck
huys vergaderen, daer eertijts de Prooft oft Pr^-
3ofitus , en daer na de Deecken , wiens geefte-
ijck gébicdt over dit gantfche geweft plagh te
ftrecken , woonde.

Sy is, federt het jaer m d vi, driemael uyt-
geleyt j waerdoorfè omtrent een derdedeel ver-
\'Troot iL Oock is fy redelij ck fterck ,• en rontom
Gefloten met een aerden wal, behalven tuffchen
de Wefter- en Noorder-poorten,daer beneven de
wal oock een fteene muur is ■ en buyten de wal is
een goede graft. Sy heeft aen de lantfijde fes bol-
wercken } waer van \'er twee op de kant van de zee
leggen. Maer hare voornaemfte fterckte beftaet
in \'t zeewater, daer mee fy, in tijdt van noot, het
gantfche omleggende lant kan onder water fet-
ten. Sy heeft vijf poorten, als men d\'ingang aen
\'t Hooft en de zee daer by telt: waer van eenige
fchoon genoegh fijn, als de nieuwe Oofter-poort,
en de toren aen \'t gemelde Hooft. Hier fijn fra-
je breede ftraten , dat een der voornaemfte cie-
raden van een ftadt is, waer van de vier uy tfte-
kenfte, behalven twee kleynder, op de Marckt
oft Roode-fteen uytkomen 5 drie der fèlve eyn-
den aen drie poorten, en de vierde ftreckt tot aen
de zee. Sy is van binnen oock fèer water-rij ck j
en heeft vier groote havens, daer in een menigh-
te van de kloeckfte fchepen konnen leggen j be-
halven noch verfcheyde kleyne graften en wate-

Sy is nu wel bewoont, volckrijck, en dicht be- J-nißanu
timmert, en wort noch dagelijcks verbetert en
vermeerdert met gemeene en befondere gebou-
wen.

Sy is fèer bequamèlijck met liet grootfte der^ ^ ^
dedeel aen deZuyderzee,in een bocht oft inham, CjE""
h Hoorner-hop genoemt, gelegen : en met de
twee kleynfte derde-deelen aen een vruchtbare
landouwe j \'t welck men niet alleen kan afnemen
uyt de menighte der naby-gelege dorpen j maer
oock uyt de veelheyt van allerley fijyvel, infon^-
derheytkaes , welckers handel hier een hooft- Heöfinei*

neering, en fbo groot is, dat\'er op een dagh
byna duyfènt wagens door een poort in de ftadt,
met allerley huysmans waren , doch meeft kaes,
gekomen fijn gelijck de gene , diefè getelt
hebben , getuygen. Als men daer by doet de
wagens, die op de fèlve dagh d\'andere poorten
inreden j en de menichte der huyslieden, die
met fchuyten in de ftadt quamen , fal men eerft
recht de groote toeloop op de marckt, en de
menighte der eet-waren konnen afnemen, \'t Is
oock te verwonderen , dat meeft al de boter en
kaes, die men hier brengt, verkoft word. Vele
kooplieden komen dagelijcks uyt d\'overlanden,
langs de Rhijn en Maes af, op de gewoonlijcke
weeckmarckten , om haer van de gemelde waren
te voorfien. En vele burgers defer ftadt genee-
ren haer met de felve handel, en koopen de ver-
fche kaefèn , die fy op hare folders leggen, om
de fèlve daer na tegen de winter oft in\'t voor^
jaer aen de vreemden te verkoopen, oft fèlf na
Spanje, Italien en elders te verfènden. Door de
voorverhaelde groote menighte der huyslieden ,
die allerley voetfèl ter marckt brengen, is de
fladt met overvloet van vleefch, vifch , koren ,
faet, ooft, en van al\'tgene dat tot des menfchen
onderhout en vermaeck dient, voorfien. Oock
bloeyen hier, om de gemelde oorfaken, allerley
neeringen en hantwercken , die tot de dagelijck-
fche huyshouding van nooden fijn,om de lantlie-
den daer van te beforgen.

Hare goede gelegenheyt aen de zee , en hare ^^
bequame havens,daer ick terftont van geiproken
heb, veroorfaken, behalven \'t gerief van de vifch»^
vangft,haren welftant en rijckdom door de fchip^
vaert en handel ter zee : want het meefte deel der
inwoonders geneeren hen by de fèlve, \'t fy mee
fchepen uyt te reeden, oft felf te varen, \'t Getal
der fchepen is niet wel te fchrijven ; want fy fijn
nimmer c^elijck t\'huys; maer men kan het ee-
nighfins uyt het volgende afnemen dat\'er in \'t
jaer m d c i omtrent vijftigh op een tijdt iu
Weft-Indien lagen, om daer fout te halen j be-
halven al d\'andere, die naer Ooftlant, Noorwe- ^^
gen , Vranckrijck, Italien en elders gereyft wa-
ren: en datfe in\'t jaer M D c v 11 omtrent tach-
tentigh fchepen alleen naer Italien en deur de
Straethad^uytgenomen de gene die,fbo gefèyt is,
elders heen voeren. \'t Meefte deel van defe fche-
pen is gewoon de kooplieden om vracht te die-
nen , die fy veel t\'Amfterdam, dickwijls oock op

andere plaetfen , als in Oolllant, Vranckrijck, overfien en tot iiet uytgeven bereyt had j \'tan-
Engelant, Spanje, Portugael en Italien bekomen, der waren fijne boecken met dé hant gefchrc-
Die haer eygen koopmanfchap doen, varen veel ven ^ daer van hy byfonderlijck wel voorfien
liaerBrouage en S.Lives,om fout te halen : doch was. Defe groote fchat ( de verflandigen is be-
de meefle vaert is naer Noorwegen, van waer fy kent , hoe hoogh de Geleerden hunne manu-
iiytermaten veel hout jaerlijcks over brengen, dat fcripta oft ongedruckte boeckenachten ) ge-
van hier naer andere Provintien gevoert werd. raeckte in de vernielende handen van \'t woefle
Hoorn heeft oock haer gedeelte in de Oofl:-en krijghsvolck 5 en verflrooyde foodanigh, dat
Wefl-ïndifche én GroénlantfchéCompagnien: en namaels weynigh oft byna niets weder in lunius
hare fchepen hebben , behalven d\'ordinare rey- handen quam. Eyndelijck vertrock hy metPrins
fen , in de laetfle éeuwe , meefl al de deelen der Willem van Oranje naer Middelburgh, daer hem
weerelt befocht, foo in Guinea en Angola, als in foo vele dienaers van de Doot (foo magh mert
Wef]:-Indien,ßrafilien,Canadaj en de landen van de fieckten met recht noemen) befprongen^
daer noordwaerts op gelegen: doch fy heeft in datfe hem, den xvi lunii in\'t jaer m d lxxiV,
hare vreemde fclièéps-vaert, uytgefeyt op Oofl- vermeeflerden, als liy lxiii jaren out was. Hy
Indien , tot noch toe niet veel voorfpoet gehadt. had weynigh welfprekenthey15 \\vant hy haperde
Hoorn heeft verfcheyde doorluchte verflan- wat in fijn redenen : foo dat fijn geleertheyt niet
dén voortgebracht, onder weicke de volgende terftont te befpeuren was 3 maer hoedanigh die
meeft uytmunten: in fijn fchrijven geweeft is , getuygen fijne boec-

lacohus Ceratmm, oft Dan Hoorn; want dus plegen ken beter als mijn pen kan doen. Hy was begaeft
de Geleerden hare namen in Griecx oft Latijn te met een fonderlinge memoriejCen fcherp en uyt-
vertalen : foo dat hy,niet uyt fchaemte,als Adria- nemend oordeel, en groote naerftigheyt. Alle
nus lunius meent, maer eer door de gewoon- fchriften had hy doorfien, en was feer erva-
te van die tijdt fich felf dus noemde. Hywas Pro- ren in d\'outheden en gefchiedeniiTen. Sprack
feftor in de Grieckfche tael te Leuven , daer hy acht verfcheyde talen, daer onder de Grieckfchc
in\'t jaer m d xxx overleden , èn by de Min- en Latijnfche, foo verftandelijck, dat fich yder
derbroeders , daer men fijn grafichrift fiet, be- verwonderde : dies hy , tot eer van defè ftadt,
graven is 5 na dat hy deri Grieckfchen Lexicon, en van geheel Hoilant ^ onfterflijck en met acht-
en andere dingen , uytgegeven had. baerheyt levén fal.

Petrus Imius , een geleert man in de Hiftorien lacohus Dunius was een feer aengenaem\' en wel-
en Burgerlijcke wetenfchappen j waer door hy fprekend Poëet, gefproten uyt het geflacht der
eerft Secretaris , en daer na vijfmael Burgemee- Verduynen. Hy was lbo kunftigh, dat hy in fijne
fter defer ftadt geweéftis 5 en heeft verkheyde Latijnfche gedichten degeeftigheyten fbetvloe-
Gefantfchappen aen de Koningen van Dene- jentheyt van Ovidius navolghde ; en fchreef
marckcn en Sweden voor defèn Staet geluckigh oock, gelijck dien aerdigen Minnedichter , met
bedient. Hy is tot tamelijcken ouderdom geko- weynigh moeyte. Doch dit edel vernuft is, eer
men, én iü \'t jaer m d xxxvii overleden. het naeulijcks te recht gebloeyt had, door quade

Badriamis ïmm, foon van de gemelde Petrus toevallen, verdort en verdwenen,,
lunius, heeft foo uytgebloncken , dat hy met Petrus Eogerhetm, éen man van meerder geleert-
recht de Phenix van Hoilant in de wetenfchap- heyt als van naem, is een Dodor in de Medicijne
pen, naErafmus, genoemt word gelijck de en goet Poëet geweeft. De Magiftraet heeft hem
hooghgeleerde Lipfius oordeelt. Hy is in \'t jaer op de ftadts koften met een eerlij cke gedachtenis
M D XI den eerften ïulii geboren , en van fijn en graffchrift, om fijne deughden, befchoncken.
teere jonckheyt afin de ftudienonderwefên. Daer Cornelius Vigiiis was Doótor en Profefforin de
na befocht hy met vrucht d\'Académiën van Medicijne te Dole in Bourgondien, met foo groo-
Leuven , Parijs , en Bononien, daer hy de tytel ten lof, dat hy daer Ridder gemaeckt wierd.
van Dodor in de Medicijne Verkreegh. Van daer Nicolaus Bulius^ccn man van groote wetenfchap,
reyfde hy door Duytflant j en fcheepte over naer heeft vele jaren Schout defer ftadt, en Advocaet
Engelant, daer hy fich nederftoegh, en fijn konft Fifcael geweeft.

oefiende. Hier gaf hy uyt het vermaerde Epitha- Byvoeghsel. Theodürus Velius, Raetsheer
lamium oft Bruylofs-gedicht op \'t huwelijck van en Medicijn, heeft de Chronijck vanHoorn uyt-
Koning Philips, foon van Keyfer Karei de vijf- gegeven, daer defe befchrij ving uytgetrocken is,
de, met Koöingin Maria van Engelant. Door als ick boven gefeyt heb j waer uyt men fijne ge-
dlnlan tic he beroerten van dat Rijck vertrock hy leertheyt genoegh befpeuren kan. Den meer-
naer fij n vaderlantj uyt welck hy door de Koning gemelden en hoogh-achtbaren Ridder Huygens
vanDenemarcken geroepen wierd,om fijn foon te doet Hoorn dus fpreken:

Ben ick de Moeder-Stadt yan foo yeelmoedigh hloet, Lof,
JDat foo yeel -^pondren deê , en foo yeel-Rondren doet,
Van Mannen die y er mant yoor mannen noyt en ypeken^^
Van Zeilers die yerfeylt yoor Zeilers noyt en flreken j
Heb ick Dan allen eerfl \'t groot haring^nett gehreydt ^
Van allen eerft gefpreidt, yan allen eerfle yerhreyt:
Ben ick de Zuyyel-mouyp yan yoor en achter Stayren^
Ben ick foo yerr ick fie de yrow^e yan de klayren,
En yraegt men hoe ickHoorn yan outs herr heeten moet ?
En heet ick anders recht als Hoorn yan oyeryhet f

Nk\'huysen is een
groote en naer de nieu-
we wijfe wel-gefterck-
te koopftadt, gelegen
aen een boefem oft in-
ï ham van de Zuyder-
zee in het gedeelte
van Weft-Vrieflandt,
genaemt het Kechter-
landt,ommni drie mijlen van Hoorn; en heeft
(gelijck alle , oock de aldergrootfte fteden ,
kleyne beginfelen hebben gehadt) fijnen
naem eerftmael bekomen , niet van Enckel-
hujfcn , gelijck vele willen, alfoo men in
geene oude ftucken , ofte fchriften , den
naem op die wijfe gefchreven vind; noch
van den grooten haring-vangft , als feker ge-
leert man meent : maer, mijns oordeels, van
een groote ftreecke huyfen , lang eenige
uuren gaens,van te landewaerts uytkomende,
en aldaer aen de Zuyderzee eyndende,als we-
fende de felve plaetfe het eynde der voorfeyde
huyfen : en dit te meerder, alfoo naer de oude
Weft-Vriefche tale, het woordt Ejndy en het
dïMnutivum van dien Ejndken, op defe wij-
fe wert uytgefproken, End, en Endke ohc
Endge, als mede fonder de letter D, Enke en
Enge , de letter G in die kracht genomen
als de letter I confonans is luydende, waer
uyt , als by ehfie , ofte afbijtinge van de
khnck-letter E, om lichtheydts en kortheydts
wille in \'t uytfpreecken fchijnt voortgekomen
te fijn den naem Enk\'hujfen , oft oock Eng-
huyfen , op welcke twee befondere wijfen de
felve in de alderoudtfte Munimenten gefpelt

In \'t jaer m c (als men in een feer out ge-
fchreven boeck leeft) ten tijde van Grave Flo-
ris de Witte , de tweede van die naem, en
achtfte Grave van Hollandt, was defe plaetfe
een kleyn dorpken aen de zeekant leggende :
maer Gomme-karfpel lagh een boogh-fchoot
weeghs opwaerts naer de Streeck toe.

Enckhuyfen was in die tijdt foo kleyn en
fober van ftaet, dat haer inwoonders geen
macht en hadden om eenen Heer Melchior,
die haer eerfte Priefter was, te onderhouden:
defen Heer Melchior had dan by den eenen
en dan by den ander de koft, op dat fy daer
toe alle even veel gaven. De Borgers waren
flechte en eenvoudige lieden. Der vrouwen
kleeding was weynigh van der mannen habijt
verfcheyden , dan dat fy haer hayr met een
witte hnnen-doeck om het hooft bonden; en
waren hun mans feer behulpigh. De mannen
geneerden haer met den vifch-vangft, en door
Hollands.

haer neerftige kloeckheyt, getrouwheydt en
goede gelegentheydt begonnen veele vrome
luyden met haer te handelen : door dien ten
felven tijde de Zuyderzee meeft landt was, en
d\'Yflel, fijnde een afleyding van den Rhijn,
voorby Stavoren het diep by Vlielandt tot in
de Noortzee uytliep: uyt gemelde Rhijn ofte
YfiTel quam oock een wateringe tot voor
Enckhujfen,

D oude Chronijcken, die gedruckt en uyt-
gegeven fijn , maken d\'eerfte mael ge wagh
van defe plaets in \'t jaer m c c x c v 11,
in welck jaer fy van Joan van Arckel en Ni-
colaes van Putten ( die gefonden waren om
de wederfpannige Vriefen te dwingen, en in
gehoorfaemheyt te houden) verbrant is; want
fy was in die tijdt noch niet gefterckt.

In \'t jaer m c c c l v maeckte Hartogh
Wilhelm van Beyeren Grave van Hollandt,
van Enckhuyfen en Gomme-karfpel een
ftadt, en dat fy voortaen niet meer een dorp
foude genoemt, maer Enckhuyfen geheeten
werden. De felfde Grave begiftighde Enck- Wort tot
huyfen met een felve handtveft recht en privi-
legieals de ftadt Medemleck, uytgefondert\'^^^\'^^\' \'
dac geen poorter van Medemleck, noch
buurman van Overleecker-ambacht, ten eeu-
wigen dage binnen Enckhuyfen mochte bor-
ger werden; Op die tijdt fouden fy tot des
Graven dienft dertigh mannen houden , en
alfoo hun ftaet fulx niet en vermochte, moe-
ften ofte fouden die van Boeve-karfpel en
Groote-broeck haer daer in te hulpe komen,
elck naer fijn vermogen,om die dertigh folda-
ten te betalen. Toen wierdender houten
poorten om de ftadt gemaeckt, waer van de
eene ftondt daer tegenwoordigh de groote
kraen is, daer placht den uytgang tot de kee-
ten te wefen : defe poort willen fommige dat
in \'t jaer m d x x x v i i i noch foude geftaen
hebben.

In \'t jaer m c c c l x i is de eerfte haven ge-
maeckt. Daer na heeft fy feer toegenomen
om de bequaemheyt van de felve, die foo
groot was, dat \'er in \'t jaer m c c c x c i v
drie duyfent fchepen, als de hiftorien feggen,
in leggen konden, daer mee Hertogh Ael-
brecht van Beyeren , toen Graef van Hollant,
fijn leger in Ooft-Vrieflant overbracht.

In \'t jaer m c c c c x x v i is fy in de macht
der Kennemerlanders gekomen.In \'t felve jaer
hebben de krijghs-heden van Vrouw Jacoba
haer op \'t onverfienfte ontrent de middagh
overvallen ; en hondert van de voornaemfle
burgers, die haer maeltijt hielden , met een
groote beroerte, aen hare tafelen dootgefla-

gen. Oock fijn hier een groot deel der veften,
en vele huyfen , door een hoogen vloet en in-
breuck der zee , ih \'t jaer m d x i v, omge-
worpen,

In \'t jaer mccccxxviii wierd op \'t
Zuyd-eynd de eerfte fteenen poorte, die men
de Blaeuwe poort noemde , gemaeckt, daer
men in \'t jaer m d l x x x v 111 noch uyt-
ging naer *t Oofterdiooft: hier hebben voor
defen de Bewinthebbers der Ooft-Indifche
Compagnie baere vergaderingen gehouden.

In \'t jaer mcccc xxxviii was Enck-
huyfen niet groot, de zee ftoegh achter het
Stadthuys aen,de landtzijde was deNieuwen-
dijck daer nu de kraen ftaet.

In \'t jaer mcccc lxiv wierd de Paus
toorn gebouwt , ftaende niet verre van de
Noorder poort.

In \'t jaer m c ccc xcii wierd de Wefter
ofte Gomarus Kerck vergroot, eens foo lang,
en den kap wijder gemaeckt.
j^oorten. Ih \'t jact m d x x x i wictd de Noorder-
poort gebouwt, en ftondt op \'t eynde van de
Viftchers-dijck, fchuyns tegens de Rieddijck
over.

In \'t jaer mdxxxiii wierd de Wefter-
poort gemaeckt, omtrent 15 o treeden van de
Wefterkerck weftwaerts op, en ftondt daer
prcke/^. nu de fteenen ftuys is. De Wefterkerck willen
fommige, dat ter eeren van S. Gomarus foude
ge wijdt fijn , andere naer feecker Ridder,
die feer yeel tot het gebouw vereert hadde,
dus genaemt. In \'t eerfte was de kercke niet
langer als de helft der lengte diefe nu heeft,
hadde maer twee kappen, en ftond hetklock-
huys ten halven tuftchen de predickftoel en
\'c koor. Niet lang daer nae wierde oock de
zuyder ofte S. Pancratius kerck begonnen,
doch de toren namaels gebouwt.
u^enp^h In \'t iaer mdxxxvii hebben de Gel-

in t jaer mdxxxvii nebben de c
op deßadt. derfchen , die tegen de Hollanders oorlo

den , met eenige fchepen de haven , en daer
door defe ftadt getracht in te nemen : maer
om dat het water gevallen was, konden fy
niet verrichten. Junius heeft twee Latijnfche
veerfen , wiens getal-letteren \'t gemelde jaer
uytbrengen , en in een marmerfteen aen een
toren nevens de haven uytgehouwen fijn, ter
gedachtenis van defen aenflagh gemaeckt:
SnChWfaU Imldlls taCltls sYb noQte
slhentl

OhrYere adnlXa efi GeLrlCa perfldla.
Op de felve marmorfteen ftaet noch een an-
der door M. Gerbrand Cloeting geftek , op
danckers die de Gelderfche fchepen nalie-
ten, en noch getoont worden :

Artes teflatur perfide Gelre tuas.
In \'t jaer m d x x x i x wierd de ftadt aen
de Zuydzijde vergroot, en tot gerief der fche-
n Y

pen een haven daer om geleydt, van de kee-
tenbrugh tot het Paters hof, en wort tegen-
woordigh de oude haven genoemt: hier wa«
ren de eerfte timmerwerven.

In t jaer m d x l begoftmen de landtzij-
de met een fteenen muur te omtrecken : en
voorts was \'t tot aen het Noorder-fpuy , daer
de Zee tegen aen ftoegh, met een houten fta-
ketfel verfien. In\'tjaer m d lxv gefchiede
de naeft-laetfte vergrootinge , en was aen de
Noortzijde der ftadt, daer de Viftcherye feer
toenam.

In \'t jaer m d l x x x v i^ naer des Princen
van Oranjen overlijden, quam de Grave van \'Ly,
Lycefter in \'t landt, wierdt in de meefte HoU
landtfche fteden ontfangen , en tot Groote-
broeck komende,om tot Enckhuyfen van ge-
lijcken ingehaelt te worden , quamen die van
Enckhuyfen hem tegen , aenfeggende datfe
hem daer binnen niet wilden hebben : floten
haer poorten toe, alfoo fy van fijn voorne-
men waren verwittight , niet tegenftaende
feer veel van fijn gefinden,die men Engelfche
Geufen noemde, daer binnen waren, weicke
uyt hun bedieningen geftelt wierden.

In\'t jaer m d l x x x v i 11 wierde het Vi-
ce-Admiraelfchap ter Zee over Noort-Hol«
landt aen die van Enckhuyfen gegeven, en
was Jan Gerbrandtfz d\'eerfte Vice-Admirael.

In \'t jaer m d x c wierdt Enckhuyfen ver- Fergmu
groot,van de Keete-poort af tot aen de Noor-
derpoort, en eerft wierdt de Zuyder-haven
gemaeckt.

In \'t jaer m d xciii begoftmen de Por- Ceflmki,
tificatie om de Stadt, des Princen Ingenieur
M\'. Adriaen Anthonifz. Borgermeeiter van
Alckmaer, ftackfe af.

Enckhuyfen is oock een van de voornaem- Kioecke
fte zeefteden van Hoilant, wiens inwoonders ^^^^^eden,
meeft al geoeffende zeevarende lieden fijn;
foo datfe met recht I^eptumana genoemt
magh werden , om dat haer fchepen alle de
zeen van de werelt overfeylen : fy hebben de
eere , datfe Keyfer Karei de Vijfde meer als
eens over en weder naerSpaenjen hebben ge-
voert , als mede fijnen foon Koning Philips
de tweede, en federt Vrouwe Anna van Oo-
ftenrijck fijn Gemalin , dochter van Keyfer
Maximiliaen de tweede : weicke fich beft be-
trouden op Enckhuyfer fchippers, om datfe
die voor d\'ervarentfte in de zeevaert hielden,
\'t Schijnt dat haer wapen \'t felve eenigfins te
kennen geeft 5 want fy voeren drie filvere on-
gekaeckte fwemmende haringen , door twee
goude fterren afgefondert, ;[n een blaeuwe oft
azure fchilt, als of fy haer vermogen in de
fchipvaert, en hare kennis van beyde de po-
len , en den fekeren loop der fterren , daer
mede wilden vertoonen.

ftaet in \'t rcedeil) of toemften van fchepen,om
alierley koopmanlchappcn te vervoeren > en
infonderheyt tot de haring-vangft ; foo datfe
jaerhjcïcs een groote vloote van buyffen in zee
brengen : waer door oock de handel van\'t
fout hier bloeyt; en om de felve meer te be-
veftigen, fijn hier vele foutkeeten, om \'t grof
fout te rafineren oft te ftiyveren , gemaeckt.

In defe Stadt , en de Landeryen daer
ontrent, fijn veel fluyfen, waer doormen
gemackelijck het zeewater foude konnen
inlaten tot fekere plaetfen , gelijck men in
Vranckrijck en Spanjen doet; maer de hitte
des Sons ontbreeckt hier, om t felve fonder
vuur te doen verharden, als op andere plaet-
fen gefchiedt. Het water is hier oock foo
fout niet, als wel in de hooge ofte Noortzee.
Hier worden oock vele fchepen gebouwt, en
alle andere neeringen en hantwercken fijn
door de zeevaert in goede geftalte; foo dat de
ftadt in onfe laetfte oorlogen toegenomen
heeft; want federt de vergrooting van \'tjaer
Md Xc fijn meeft alle ledige plaetfen met
fraeye huyfen betimmert.
"Sterckte, t Is ccu ftctckc ftadt van nature en kunft,
om hare goede gelegenheyt en de verholen
fanden in de zee , die als bolwercken tegen
\'t aenkomen der vyanden leggen : want de
diepten tuffchen de fanden fijn niet dan met
groote behendigheyt te befeylen, en moet
met keeren en wenden gefchieden y foo dat
het voor d\'onbedrevene feer gevaerlijck is.
Sy is mede tegen \'t gewek der zee met fterc-
ke dijcken voorfien.
\'Munt. Oock is hier, feven jaren na eickander, de
Munt van Weft-Vrieflant, die van hier weder
te Hoorn gaet, en van daer, na feven jaren,
weder hier komt.
Regeering, Jjq j^fg f];adt bcftact dcu Raedt, die men al-
daer de Vroedtfchap noemt, en altijdt duert,
in i o perfoonen 3 welcke in der verftorvenen,
ofte afgefette ( dat weynigh gebeurt) plaets,
by meerderheyt van ftemmen, andere ftellen.
Daer fijn vier Burgermeefteren , en feven
Schepenen ; de Burgermeefters kieft men
enVeYkie\' aldus : den laetften dagh van December
M-^g^ra^ worden door den Schout, Thefaurier en Ge-
ten. heymfchrijver , twee-en-tfeventigh cedulle-
kens ofte daer omtrent, op elck drie van de
eerlijckfte en gegoedtfte borgeren gefchre-
ven fijnde, en naer dat de felve by de Borger-
meefters befichtight, verbetert en goedt ge-
kent fijn, toegevouwen, en in des ftadts kifte
tot den aenftaenden morgen opgefloten en
bewaert. Den eerften dagh van Loumaent,
op den middagh , naer gehouden gebedt en
predicatie, werden by feven Schepenen , te
weten, door yder een brief ken , nae \'t lot ge-
trocken , en wiens namen men daer op vind
gefchreven, worden van ftonden aen gehaelt,
welcke uyt de overige feftien Raets-Heeren,
ßöllandp.

by meerderheyt van ftemmen , drie Borger-
meefters kiefen, die terftont met den vierden,
welcke by de afgaende tot twee jaren toe ver-
lengt ofte gecontinueert wert, hun regeering
aenvangen. Maer de Schepenen kieft de
Schout op den felven dagh uyt veertien per-
foonen , by de Burgermeefters van \'t verleden
jaer daeghs te vooren genoemt.

Hier is geboren Bsiardm Tapperus, een Rftard
vermaert man, die vele geleerde boecken uyt-
gegeven heeft. Hy was Dodor en ProfefTorln
de heylige Godtgdcenhtyt, Magifier artium^
oft Meefter in de konften , en omtrent xxi v
jaren Deken der Collegiale kerck van S. Pie-
ter te Leuven 5 oock Cancelier van d\'Acade-
mie der felve ftadt. Sijn roem was foo ver-
fpreyt, dat Keyfer Karei de Vijfde, en Koning
Philips fijn foon , fijn fchriften en geleertheyt
dickwijls begeert hebben , ja oock de Paus
felf; gelijck men uytdruckelijck leeft in \'t op-
fchrift van/t Collegie der Theologanten,waer
aen hy fijn bibliotheeck befproken en nage-
laten heeft. Sommige befchuldigen hem van
te groote ftrengheydt in fijn ampt van Inqui-
fiteur oft Kettermeefter j maer tegen de waer-
heyt , foo andere feggen. Hy is overleden in
\'tjaer m d lix.

feer out en edel geflacht zander Linden gc-dii
fproten) der Medicijnen Dodor, en onlangs ^^rLmde»,
Profeftbr in die wetenfchap te Franeker, en
nu in d\'Academie te Leyden, is oock in defe
ftadt den xiii lanuarii m dc ix geboren.
Ick fou breeder van hem fpreken , maer fijn
leven én fchriften fijn levende getuygen van
fijn wijsheyt en wetenfchap.

In \'t jaer M d l x x 11 is defe ftadt voor de
Prins van Oranje , als Stadthouder des Ko-
nings, verfekert. Dit is op een wonderlijcke
wijfe,door \'t behulp der burgery,tegen danck
van de Magiftraet, gefchiet : want na dat \'er
eerft gefchil met Boshuyfen, en om nieuwe
befetting van krijghsvolck gerefen was, fton-
den de faken der ftadt uytermaten vloten
driftighjfoo dat het behouden voor de Spaen-
fchen, en \'t overgaen voor de Prins van Oran-
je, beyde even onfeker waren. Eyndelijck
brachten de gunftelingen van de Prins , waer
onder fommige bevel van hem hadden , en
eenige ballingen foo veel te weegh , dat de
burgery ( die van de Magiftraet een ftrenge
antwoort ontfangen had, waer by fy voor-
gaven , dat men den Hertogh van Alva en de
Graef van Boffu fweeren moeft , oft de ftadc
ruymen,) t\'famen liep , na datfe een tromfta-
gerdoor de ftadt gefonden hadden, die in
alle wijeken , felf voor \'t ftadthuys, ten aen-
hoorenvaneen Burgermeefter, met groote
ftoutigheyt uytriep : dat alle liefhebbers des
Konings van Spanje en \'s Trincen van Oran-
je , in hm geweer, op het Zuy der en Jsfoorder

Spuj hadden te vergaderen, \'t Volck, veifaemc
fijnde, brengt een wagenburgh naer het ftadt-
huys, om fich tegen de fchutters, die daer
door \'t bevel van d^e Magiftraet vergadert wa-
ren , te ftercken , ja die van daer te drijven;
\'t welck oock haeft gebeurde. Daer op ver-
fekeren fy hen van de Overheyt , fteken
\'t Oranje vendel op de muren , \'en verklaren
fich voor de Prins tegen den Hertogh van
Alva. Daer na ontbood men hulp van ver-
fcheyde plaetfen.Lumey fond hier Kabeljauw,
Ruyckhaver , en andere. Toen wierd de Ma-
giftraet verandert, en men koos nieuwe Bur-
germeefters , die, den acht-en-twintighften
Mey, den Koning , Prins , en der ftadt Enck-
huyfen , hulde erHrouwe fcvoerm: en den Her-
togh van Alva, ßjnen aenhang, tol-ejfih, met
namen den tienden en twintighften penning,
mitsgaders de tierannige Inqutfitie , te weder-
ftaen. Onlangs daer na quam Sonoy in de
lladt, om die, en geheel Noort-Hollant, als
Stadthouder van de Prins, te beftieren. Die
meerder byfonderheden en omftandigheden
van defe faeck begeert te weten, lefe de hifto-
rien van den Heer Ridder T. C. Hooft, Droft
te Muyden, waer uyt wy \'t bovenftaende ver-
hael van de gemelde verandering getrocken
hebben.

In \'t volgende jaer had d\'overfte Robles
een aenflagh op defe ftadt, om met eenige
turffchepen , daer \'t krijghsvolck onder ver-
borgen lagh, in de felve te komen. Sonoy
kreegh hier kennis af, door een die \'s nachts
daerom te Sneeck over de veft klom 5 en be-
ft,elde fukkeen heymelijcke lage van gewa-

penden , dat de Spaenfchen , gelijck waer-
fchijnlijck is, foo het genoegh gewaeyt had,
alle om \'t leven fouden gekomen fijn. Nu deê
hen de ftilte fachter naer hun bederf loopen ;
waer door den haeftigen yver der Enckhuy-
fers te vroegh op was met fich bloot te ge-
ven 5 \'t welck veroorfaeckte, datfe beyde hun
voornemen niet konden uytvoeren.

Defe ftadt reprefentecrt hedendaeghs, ne- waerdig-
vens d\'andere Weft-Vriefche fteden,in de vcr-f^ff\'
gaderinge van d\'Ed. Gr. Mog. Heeren Staten
van Hollandt en Weft-Vrieflandt, de fouve-
reyniteyt van\'t felve Landtfchap 5 en heeft,
als een groote ftadt, in voort alle andere Col-
legien, foo van de felve Provincie j als van de
Generaliteyt der Geünieerde Provinciën , ha-
re Gecommitteerden : en befit in de byeen-
komft der Staten van Hollandt ~de veertiende
plaetfe 5 doch is d\'eerfte die fich in vryheyt
ftelde onder al die van \'t Noorder-quartier,
gelijck het oock genoemt wort, t welck den
Heer Huygens van Zuilechum in de volgen-
de regelen niet vergeten heeft , waer in dat _
edel vernuft de ftadt felf doet fpreken :

Van Enckel\' huyfen is groot Roomen opgegroeyt,
En ick yan enckele: groot Roomen heefi gegloeyt,
En ick hen platt gehrmdt: groot R oomen is herhoren,
En ick yan niew^s herhoum^ bey heter dan te yoren :
Groot Roomen heefi fijn jock den Spanjaert opgedruckt^
En ick mijn yryen hals het Spaenfche jock ontruckt.
Noort-Hollantihebt uyp deel in d\'eere yan Vryheyti
Maer ypeet dat d\'eerfte fleen yan \'tgroote y(>erck in my
leyt.

En , quam de heele buert te deinfen tot den yal,
Wm dat ick daer toe myt dm laetflen leggen fal.

heeft fijn naem van de
riviere Y, tegen welc-
ke het als een Dam en
dijck gebouwt is.

Vier jaren daer na hebben d\'Edamfche
Vrousperfoonen een zeewijf ge vangen, wel cke
gefchiedenis van SnojHSy in \'t laetfl:e van t ach t-
fie boeck fijner hiftorie,op de volgende wijfe
befchreven word: Na dafer een grootenßorm
en onweer i feght hy, gelyck hier dickwijls ge-
het^rtiVVgerefen wassen na het deurbreken e eni-
ger dijckentals de Zuy der-Zee wijt en breet over
de landen vloeyde,feght menydat \'er een Water-
\'Vrouwe y naeckt, en mos-achtigh en vuyl we-
fende 5 ßch in een ondiepte aen eenige meyskens
\'vanEdamydiein een fchujtjen over de Purmer
boeren , om de koeyen te mekken , vertoonde,
Sy waren in V eerf door de vreemdighejt van
dit toeval verhaeß; doch namen daevna een
moedt^en trocken \'tgemelde Zjeewijf uyt het wa-
ter in de ßhuyt, en brachten haer t\'Edam, daer
men haer fuyverde.met vrouwe-kleederen ver-
cierde ^en gemeene ß?ijfe feten gaf Men voeghfer
by, datfe ff innen leerde; maer hehiel alttjt een
genegentheit om weder naer V water te keeren,
Sy had een onbekende tael oft gehyt^en kon donfe
niet verf aen, Vaer na he^t men haer te Haer-
lem gebracht > tn welcke ßadt fy noch eenige
jaren foude geleeft hebben Snoyxxs doet hier by,
4at hy al t voorfeyde verhaek uyt het getuy-
genis der gene die het gefien hebben. Vaï^
foodanige zee-vrou\'ren leeft men oock by
Scaligerover Ariftoteles van dé dieren; by
Vincentius Cartarinus van dé beelden der go-
den , en by Bernardus de Butto in t vijfde
boeck van de Portugefche Monarchie.

In \'t begin der laetfte Nederlantfche oor-
logen heeft Edam, nevens d acht vorige en ^^\'
de drie volgende fteden, ftem en plaetfe ter
vergadering der Ëd. Gr.Mog. Heeren Staten
van Hollant en Weft-Vrieflant verkregen; en
is de vijftiende in ordre onder de achtien, die
hare Gecommiteerden ter daghvaert fenden»

Sy is aen den boefem der Zuyder-zee, en Geie^nh^k
drie mijlen van Amfterdam, gelegen; en ver-
maert door de menichte van groote fchepen>
die daer getimmert Worden : en door ontel-
lijckc goede kaefen die men hier omtrent Neeringe/K
maeckt, en overal verfend, Welcke men oock
na haar naem Edamfche kafen noemt. In
voegen , dat haer voornaemfte welvaren in
\'t fcheep-timmeren, en het maken Van fuy vel
beftaet : welcke t^ee eygenfchappen den
Heer Ridder Conftantin Hujgens in de vol- lof,
gende regelen gedenckt, daer in fijn Ed. de
ftadt felf doet fpreken :

Ve Dam, die \'t Zuyderdiep het binnen Tonthiel.
Gaf my d\' Tdammer naem; die ick niet langer hid
Dan tot het Det gerucht Dan n^n ge-^ilde Kafen
De \'ppeerelt hadgeDult, en naer mijn aes doen rafen:
Sints noemden Jy \'t Eet-dam daer fo Deel etemgroeyti.
Maer datmen mijner mek fo Der het ebt en Dloeyt,
Is elders op geDefl: hoort, Hollander, de melen.
Van fö-fl?\' Viilori-koets tir^ bezeilde kielen
Dat ^ijn de mijne mcejl: behoort niet meeft de danck
Den Raden-maker toe Dan\'sagens gladden garickt

Onnekedam, gelijck
loock de Q^önnekemeer)
dicht by defe ftadt,heeft fijn
naem van feker kloofter, dat
eertijts daer ontrent Was. /
, De Chronijcken feggen,
dat de Vriefen in het jaer
M cc xcvn met een vloot hier aengekomen
fijn, om de Biffchop van Vtrecht met hare

In t jaer m c c c c xxvi is defe ftadt vatt
de Kennemerlanders, die de fijde van Vrou
Jacoba hielden, ingenomen.

In\'tjaer mccccxciX in Julii is fy door
een fchielijcke brant foo jammerlijck vernielt
dat\'er naeulijcks tachtigh huyfen overbleven.
Sy is daer na in \'tjaer m d xv wederom door
\'t felve ongeval op fulck een mjfe aengetaft ^

dat er byna niets dan de kerck en het Cat-
meliten kloofter onbefchadight waren.

Sy leght omtrent een mijle van Edàtîi > eii adegeHhjk
is met fraeye -^eylanden omringt*

Het grootfte deel der inwoonders fijn
fcheep varende lieden. Hier omtrent is een
Eylant, Mar cke geûdemt^ gelegen. De ge-
melde Heer Huygens befchrijft defe ftadt op

\'t Zuyd\'oofle Purmr-end befet ick met den Dam
Die Dan een Monick-Meer -celeerßjn doopfelnam.
Meer eertijts, nu niet meer, hoe fien ick uioe baren
tan baren ingeßockt t als minder Dijfchen Daren
Van die haer meerder fijn. En Draeg ick oock de Faemj,
\'k En leere pen befcheid Dan d\'ouder haren naem.
Al Dult gy dan mijn fchild% ßaet buiten hahe-Papen ,
Om blijDen dat ick ben behoeD\' ick meer als "t gapen :
Mijn burgers moeten hev Godsdienfligfijnen koen ;
Hun tpel-fijn hangt gelijck aen\'t bidden en aen\'tdoem

Willem Eggart, een rijck koopman t\'Am-
fterdam , (daer wy in de befchrijving van die
ftadt breeder van gefproken hebben ) wort
voor den eerften ftichter van dit ftedeken en
\'t kafteel gehouden. Defe heeft aen Willem
van Beyeren, foon van Hartogh Aelbrecht,
(die,om fijns vaders gramfchap t\'ontgaen, ge-
vlucht was,) een goede fomme geks geleent.
De gemelde Willem, tot de regeering geko-
men fijnde, was niet ondanckbaer; maer
maeckte de voorfeyde Eggart tot Threforier
van Hollantjcn begiftighde hem metdeHeer-
lijckheyd van Purmer-end, daer hy twee dor-
pen, als Neck en Ilpendam, byvoeghde. Defe
eerfte bekende Heer van Purmer-end het hier,
ontrent het jaer m cccc x, een Slot bouwen,
dat noch in wefen is, en dicht by de ftadt
leght. Joan Eggart, foon van de voorfeyde
Willem, Heer van Purmer-end, verkocht defe
plaetfe aen Geraerdt van Zijl, en trock naer
Vlaenderen, om d\'inlantfche beroerten t\'ont-
wijcken. De gemelde van Zijl verkocht het
weder aen Joan, Burghgraef van Montfoort.
Als de Neef van defe van rebellie oft weder-
fpannigheyt befchuldight was, heeft Maximi-
liaen van Ooftenrijck Purmer-end geconfis-
keert oft verbeurt verklaert, en gaf het, on-
trent het jaer mcccclxxxvi, aen Balthafar
van Volckefteyn , Veltoverfte. Defe gaf het
over voor een goede fomme gelts aen Joan ,
d\'eerfte Graef van Egmont. Dus quam defe
Heerhjckheyt aen \'t geflacht vanEgmont,by

\'t welcke fy tot het jaer m d x c bleef; want
toen hebben haer de Ed. Gr. Mog. Heeren
Staten van Hollandt en Weft-Vrieflant ge-
kocht, en aen hare Provincie gehecht.

Purmer-end is ontrent het jaer m d lxxiii, cejiercki,
wanneer de Hollantfche fteden fich tegen den
Hertogh van Alva ftelden , met graften en
bolwercken gefterckt.

Sy is een groote mijle van Monnekendam, Gelegenhtjt
en noch naerder aen Edam, op een aengc-
name plaetfe gelegen ; want fy wort van de
Beemfter, Purmer en Wormer, drie droogh-

Omtrent defe ftadt fijn verfcheyde fchoo-
ne Dorpen en treffelijcke Heerlijckheden >
onder welcke uy tmunten die van Purmerland
en Ilpendam , die nu eygendommen fijn van
den Ed. Heer D*". Frans banning Kók ^ Rid-
der der ordre van S. Michiel, Burgermeefter
en Raet t\'Amfterdam , en verfcheyde malen
Gecommitteerde der felve Stadt op de ver-
gaderingen der Ed. Gr. Mog. Heeren Staten
van Hollant en Weft-Vrieflant; wiens deugh-
den en verdienften, foo hy niet leefde, en het
met fijn leven felf deê , ick in \'t breede fou
befchrijven.

De meergenoemde achtbare Heer JïW^^f
doet Purmer-end in fijn Stemmende tfeden
dus fpreken:
Eoq oud en hen ick niet die \'t feber niet en "^eet f
Hoe ypeet ick \'t die foo jong foo meenigh meefter jleet f
Sints Eggerts dicke beurs den jongen Vorft yerbonde^
Die my te danckb aer heydt het hooge huys yergonde.
Maer dubbel "^i^as de gonft, al W fy bygeyall.
Van die mijn wningen bejlooten in een Wall:
Met \'s&erd ick Stad genoemt, met heb ick ftad gegrien
ïn \'s Vaderlants be-^tint; daer fegh ick onbegrepen
Of, Ia, yipanneer \'t my luft; ojfals ick -^eyger^ Neen:
Watfchaed mijn\'kleynigheyd? de grootfte s;ijn maer een.

E Stadt aMedemleck
is gheiegen in het
Landt van Weft-
Frieflandt op den
Oever van de Bin-
nen - zee j de welc-
ke by de Schrijvers
van de tijden der
Romeynfche Heer-
fchappye Flevus okc Tlevum in\'t geheel,
ende by de volghende, omtrent den Jaere
Chrifti 8 o o, F li ende oock F l e h a, doch
daer ter plaetfe in t befonder A l m e r a of-
te A l m e r i, ende by die van onfe tijden in
\'t ghemeen de Zuyder-zee werdt ghenoemt.
A lm e r a werdt ghedacht omtrent den Jae-
re755 by Wilibaldus ende Othlo-
N u s, en omtrent den Jaere SyobyDuno
S.^ §mnnm Decanm, ende Wilhelmus
Gemmeticensis: ende fij n de naeftgele-
gene overblijffelen van het Dorp A l m e e r-
d o r p>de ghedachteniffe van d\'oude naem
noch huyden bewarende.

Daer wordt by veele nieuwe Schrijvers
ghefeyt, dat M e d e m l e c k een feer oude
Stadt is, ende oock inde felfde het koninck-
lijcke Ffof van de Friefche Koningh Rad-
BODUS foude hebben gheweeft; doch de
Gheleerden in die dinghen,fijn tot op defen
dach vande waerheyt van dat ghevoelen,
noyt voldaen en vergenoecht gheweeft,met
cenighe bewijfen uyt oude ende onver-
twijffelde Schrijvers van die tijden ghetroc-
ken.

Wel is waer, dat in feeckere oude beze-
gelde Handtvefte van Koning Otto, in
äen Jaere 5^85 gegeven, gewach werdt ge-
maeckt van de vloedt Medemelacha;
ghelijck mede, in feeckeren oude Blaffaerdt
der goederen des Bifdoms van llytrecht,
van de koninglijcke thiende in Medem e-
l a k e: doch daer uyt kan met gheen goedt
beflot \'t voorgefeyde vaft gemaeckt wer-
den, ghemerckt ter felver plaetfe van de ko-
nuighjcke thienden in A c c a s t o r p, (dat
is Ouddorp) ende in Ho l t wa ld e ,
( dat is Ho o g h t wo ud e ) ende andere
plaetfen, als oock daer ende elders van de
Tins der koninghlijcke thienden in A l m e-
re,( die cogschuldt ghenaemt wer-
den ) vermaen gedaen werdt 5 fonder noch-
tans dat ter felrder oorfaecke van die voor-
feyde plaetfen by yemanden fulcx wordt
ofte ghefeyt kan worden.

Aenghefien dan dat hy Jonas Fontanel-
lenfis in \'t leven van de heylige W o l f -
R A N N u s , en oock in \'t leven van Gangul-
phm, ofte oock van andere onvervalfchte
oude Schrijvers, die van de Koning R a d-
b o d u s , ende fijn doen, hebben ghefchre-
ven, de Stadt, ofte naem van Medem-
LE cK,niet en werdt genoemt,foo füllen wy
alhier in t kort verhalen t ghene met waer-
fchijnlijck befcheydt ende met feecker ende
vaft bewijs daer van gefeyt kan werden. J o-
hannes Gerbrandi a Leida, in
fijn Latynfche Chronijck van Hollandt, (de
welcke oock van Jan S e v e r s s o o n in
\'t Duytfch, doch met eenighe meerder by-
voegfelen gevolgt werdt,) feyt van een Ko-
ning \'Theodoricm ghelefen te hebben, die tot
Medemleck foude hebben ge woont,met
defe woorden;

Anno D c c c WeB-Fnßa legitur fmjfe
inhabitata. Primo a qténque virü, fcilicet a
Rege Tloeodoricoi a quo Kadhodm Rex Frifi&,
poßea defiendit , ^ morahatur tn Meden-
bljck 5 quo in loco fedem habitationis fa^
frimitm inßituit. Secundus fmt Dominus

tiusfmt Rolandus deVVternes, qm cAptt adt-
jicare cafirum in ^iHa VVjdenes, quo fiatuit
jua Gubernattonis dommmm. partus fmt
Kemir.film Hajkonls de ^ennemroehqui in
<utlla pr^dtcia pnmo c(rpit habitare. ^mtus
fmt Vomtcellus Olbout , qui dicitur beatus
Adelboldus de VVinchlq ui morabatur in \'vil-
la VVtnckel "VOcatL Hxc funt verba Joan-
nis a Leidis libr. i, cap. ii. Dat is; Men

leeft dat Anno 5 c c c Weft-Fneflandt be-
woont is geweeft; Eerftelijck van vijf Hee-
ren , te weeten van Koningh Theodori-
CHS, van wie Radbodus Koningh van Fries-
landt naemaels is afghekomen 5 ende hy
woonde in M e d e n b l y c k, alwaer hy het
Hof van fijne woonftadt eerftmael heeft
gheftelt : De tweede is geweeft (^erardm
i^jt den VVoude , die fijn verbUff-plaetfe
nam eerftelijck in \'t Dorp Opdijck. De der-
de is gheweeft Rolandns van VViernes, die
in\'t Dorp W y d e n e s een Burgh heeft be-
ginnen te timmeren, door den wekken hy
heeft verfeeckert het recht van fijne Regee-
ringe. De vierde is gheweeft Kemir, foone
van Haycken van Bennenbroeckjde weicke
in \'t voorfeyde Dorp eerftmael heeft begin-
nen te woonen. De vijfde is geweeft Joncker
Olbout, die genoemt werdt den godtfaligen
Adelboldus van VVtnckel, de weicke woon-
de in\'t Dorp Winckel ghenoemt.

Welck verhael uyt een oudt ende ghe-
loofwaerdigh Hiftorifchrijver ghetrocken
fchijnt te fijn^als\'t niettemin van eenighe in-
ghelijfte byvoeghfelen ende gloofen ghefuy-
vert is, als naementlijck, dat in plaetfe van
Koning Hoeodoricus Hartogh ofte Graef
Theodoricm,ende van Radhodus Koning van
Frieftandt, Radhodm alleen , fonder t by-
Voeghfel Koning van Frieftandt herftelt wer-
de 5 ende dat, in plaetfe, van dat aldaer on-
voorfichtighlijck Anno Domini Drie - hon-
dert is ghelefen ge weeft,ghelefen werde An-
no acht-hondert,de cijffer letter D voor vijf-
hondert nemende, ende verftaen werde, dat
defe vijf Heeren niet te ghelijk, maer op be-
fondere tijden, d\'een nae den anderen, als \'t
door de Deenfche verwoeftinghe niet ver-
hindert is geweeft, vervolghens aldaer gere-
geert fouden hebben. De redenen van dit
mijn gevoelen fijn defe :
^eTüCa^^ Eerftelijck dat, omtrent den Jaere onfes
foii^Ma- Heeren 800, een Hartogh ofte Grave ^eO"
^^^^^^\' ^^^ Krijghs-Hooft, ende overfte
{^X.793. Leydtsman der Friefen,ende Nae-neeve van
u4»mks Keyfer (arel de Groote meer dan een mael
^diZtm vermeldt werdt, de weicke wel waerfchijn-
782,791 lijck tot Me d e m l e c k, als fijnde in die tij-
den, nae den loop van de veel-voudighe
Friefche ende Neder-Saxifche oorloghen,
een feeckere en feer bequame plaetfe, fijn
Hof ghebouwt ende ghehouden kan heb-
Regim ben : Ende voorders, om dat, omtrent den
a^Amfm ^ Lxxxv by Rcgino Frumienßs,
88j. twee Friefche Graven, als namentlijck Ge-
rolfm ende Gardolfm werden vermeldt, en-
de niet onwaerfchijnlijck is, dat Gardolfm,
ende die hier vooren (ferardm werdt ghe-

noemt, een ende de felfde perfoon fouden
fijn gheweeft,alfoo deefe Latijnfche naemen
van een ende de felfde Duytfche naem ge-
maeckt werden,ende dat die in dit Ghedeel-
te van Frieftandt tuftchen het F l i e ende
den K y n h e x m, ofte Keryloedt ghe- ntaMS,
leghen,wel Grave ofte Rechter kan hebben ^^fffjZ
gheweeft. Waer by is komende dat omtrent cUs Me-
den Jaere Christi,dcccclxxx een ^^«rfpo
Graef Ur-banus byghenoemt Ruofe- confcrifta^
kjn , niet verre van \'t Cloofter tot E g-
MONDT ghe woont heeft, de weicke nae edita.mß
alle waerfchijnlijkheyt,den (elfden ofte Soo- xt\'^.s«-

ne van dien fal fijn gheweeft,die hier vooren nocoma-
Roelandm genoemt, ende door een Burgh
tot VVtdeneffe fijn Regeeringhe ghefeyt
werdt verfeeckert te hebben , vermidts
vande Deenfche naem Roe ghelijck daer
van noch andere overblijffelen tot VVtde-
neffe werden bevonden,als onder andere,den
Roef-werf, alfoo wel Roufekmm , ende
Roefikyndt, als Roelandm ofte Roeland^ fi-
lm ghemaeckt kan werden. Aldervaft doet
my het voorverhaelde van jMedemleck ghe-
looven,door dien met veele redenen uyt ou-
de Schrijvers ghetrocken, alhier te langhe
om te verhaelen, ghenoeghfaem vaft ge-
maeckt kan werden \'tgheene vanden vijf-
den Heer Joncker ^/éö^f van VVinckel daer
by werdt gevoeght, te weeten dat den felf-
den eerft keyferlijcke Rechter der Weft-
Friefen, ende daer nae inden Jaere 1008 Bif-
fchop van Uytrecht, daer het woordt

Godtfalighen op is ftaende, ghe worden i
gheweeft. Ick vinde boven dien in feecke
oudt boeckgen met de handt gefchreven,

dat ten tijde Joncker Roe het huys te VVi-- gefck
denefïe bouwde,twee van fijne Broeders,den

eenen tot jvLuyden aen den uytgangh van- va» die
den Vecht, ende den anderen tot Medem-
leck, van gelijcken huyfen fouden hebben
bewoont oft getimmert. Dit is \'tgene dat,
overftaende verfierde ende onlanghs ghe-
dichte verhalinghen, met goede waerfchijn-
lijckheytuyt oude Schrijvers ghetrocken,
van de verre oudtheydt van oMedemleck^
mijns weeten ghefeyt kan werden.

Nu fal ick in\'t kort verhalen \'tghene vaft,
feecker ende onwederfpreeckelijk daer van
kan werden bewefen. De Stadt Medem-
leck ofte Medemelec , ghelijck meeft alle
oude fchriften ghetuyghen, ende niet M e-
d e a b li c, ofte Mede nb lic, ofte,om licht-
heydts wille in \'t uytfpreecken voortgheko-
men, M e m e l i c k ofte Medenblec, is
gheleghen aen\'t eynde van een arm ofte uyt-
wateringhe vande oude vloedt,eertijdts ghe-
weeft hebbende, ende noch huyden-daeghs

ghenoemt wefende de Leeck, weicke b a ldu s ghe geven is geweeft, ende dat uyt
vioedt de twee vierendeelen ofte Arnbach- kracht van die gifte het felve Capittel de
ten van Weft-Frieflandt, ghenoemt V Rech- gantfche Proeftije van \\Y^eft-Frieftandt ver-
lerlandt,ende Hoochholtwouderamhacht^an- kregen,ende tot de veranderinghe toe befee-
ders ghenoemt Leckster ofte Overleecker ten heeft. Soo dat de kercke van JVl e d e m- r-ide (?«.
ambacht,yoor defen was fcheydende.gaende leck, hoewel nergens inde tijden van
weft aen door het ghehucht Wefierleeck, Willibrordus ofte Bonifacius GodebI-
ende van daer ten deele tuftchen Urshem en ( foo Janm T>ouz.a feyd ) vermaent ende ^j^u^vo»-
Opdam door, tot inde Riedt-landen van den ghedacht fijnde, niettemin daer naer inde ^^ 6.
Heer Hugh en waerdt, ende van daer voorts voorfz tijden ghenoeghfaem de Hooftkerc-
tot en door Oeterleck inden s\'kermeer,ende ke, ofte immers de aenfienlijkfte Kercke van
anderwaerts Ooft aen, eenfdeels door We- gantfch Weft-Frieftandt geweeft fchijnt te
renjrtdts-Hoeve, ende anderdeels door Me- fijn,het weicke boven het\'voorgaende noch
t) e m l e c k , in t water dat eertijdts Flevm, naeder daer by geveftight werdt, door dien
ende naemaels F li ofte Fleha in t ghemeen, alleen den Paftoor vande kerck tot M e-
ende op die plaetfe in\'t befonder Almera, d e m le ck een Perfonatum ende befonde-
ende als nu de Zuyder-zee in\'t geheel werdt re ftoel in \'t Choor vande Domkerck tot

fhenoemt. Soo dat ghenoeghfaem , foo Uytrecht onder de Canonicken, voor de
laer ende feecker als taftelijck de naem van veranderinghe heeft ghehadt. Ick vinde by
de Stadt Medemleck vanden voorfz Albertm Abb as Stadenßs, welckers woorden ^^\'t^erm
vioedt ende uytwateringhe is voortgeko- aldus fijn luydende, m cc lvi den^Jd\'

men,even als oock de naemen van Leck^a- VVilhelmus Romanomm Rex,occiditur a Fre-
ter ofte Overleecker ambacht, van\'t gehucht fonibm Jldedemlechpropè Hoüandiamymoran- ß^l^*""
VVefierleeck, ende \'t Dorp Oeterleck hier tibus, in loco incognito ab eifdem fepukus* Dat
vooren vermeldt. Ick foude niet feecker Koningh Willem Graef van Hollandt
konnen feggen , ofte de geheele vioedt inden Jaere m c c l v i vande Friefen doot-
Le eck, eertijdts medemeleeck,dan geftaegen foude fijn die tot M e d e m l e c k
of die befondere arm ende uytwateringe woonden. Voorders als inden Jaere m c c
daer aen de Stadt Medemleck ghele- l x x x v 111 Graef Floris van Hollandt
ghen is, alfoo alleen by oudts ghenoemt\'is met de vier Ambachten ofte Poorterfchap-
gheweeft. Mijn gevoelen daer van is, dat pen van Weft-Frieftant,dat is \'t Rechter-
die arm ofte uytwateringhe,alfoo ghenoemt landt , Hooghholtwouder ambacht,
werde, ter oorfaecke dat Medemelec Scaghen enNieudorper ambacht,en
foo veele fchijnt ghefeyt te wefen, als een Gh eestman ambacht verfoent ende ver-
behulpighe ofte tweede eem ofte aem, dat dragen was,datly hem op feeckere conditiën
is uytwateringhe vande ey gentlij cke vioedt hulden ende tot een Heer van Wefii-Fries-
L e e c k. De oudtheydt vande plaets ende landt aennemen fouden^ foo heeft hy (ondcv
Stadt kan daer uyt mede blijcken dat de eenighe foenbrieven met die van Medem-
naem, als fijnde ouder dan de jegenwoordi- l e c k , die buyten \'t verdrach gelaten wae-
ghe oprijfinge vande Zee, al eerder aen de ren,te maecken, aen de felve weynigh tijdts
plaets fchijnt ghegeven ende toegeeygent daer nae het eerfte Stadtrecht van Weft-
te fijn gheweeft, dan doemen de Zee met Frieftandt ende een nieuw ende befonder
dijcken ende dammen ghenoodtfaeckt is Poorter ofte Burgher-fchap op den xxv.
geweeft uyt ende af te fluyten,vermidts niet Meert des felfden Jaers by open bezegelde
Medemeleeckerdam even als Aemfleldam, handtvefte gegeven, fulcx dat daer door de
E-dam, Monic k-E-d a m , ende andere drie vierendeelen van hooghholtwouder
vantoegedamdeuytwateringen,maeralsvan ambacht, met de weicke hy in\'t befonder
een vrye uytwateringe de naeme Medem- verfoent was, gheen meerder recht behiel-
l e c k is dragende. De aenfienelij ckheyt den dan Medemleck alleen, ende alle
vande plaets in oude tijden kan daer uyt dinghen het felfde ambacht betreftende, on-
lichtelijck befpeurt werden , dat al inden der haer beyder naemen en zegelen verdra-
Jaere ons\' Heeren m c xviii de kercke gen ende gefterckt moften werden. Ghe-
vande plaets M e d e m b l e c k, met alle den hjck feeckere Brief noch ovengh fijnde aen-
tins de Biftchoppelijcke kamer raekende, den felfden Graeve Floris inden jaere
ende alle de aVf^W.dat is ommegangh, ge- m c c lxxxxiv bezegelt, waer by hem een
volgh ende profijt aen t Domcapittel vande ghedeelte Buytendijcxlandt ghefchoncken
Canonicken van S. Martin by feeckere o- ende vereert worde, klaerlijck is uytwijfen-
penbezegelde Brief vanden Biftchop Go de- de : wefende het oude zegel der voorfz Ste-

de een onderwijs Schip, met derthien man- der ten aenfien vande Stadt Medemleck
nekens daerinne , ende met defe letteren is gheweeffc.

daeromme , Sigillum Burgencium Ick kan niet anders, uyt d omftandighe-
in Medemleck. Ende hier is mede te den van de oude Schrij vers ende de gefchre- Egmonda-
letten dat Graef Floris, ofte door voor- ven Chronijk van Egmond;vermercken,dic
gaende bedeckte kundtfchap , ofte door de op \'t jaer m cc xcyi aldus feyd : Anno Vo- 125,0.
aenfienelijckheydt ende gelegentheydt van- mini m cc xcvi. vi idmJuB Hugo de Affen-
de plaets,met fonderhnghe ghenegentheydt delfy IdicuSy avunculus T>omini Hugonis Ah-
beweeght is gheweeft, niet alleen een Burgh hatis Ekmondenfis vigefmi fexti, apud Me-
ofte Wijck-huys dat is Wapen-huys aldaer demlec a \'Frifombm occifus eHy^ cum eo fexa-
te maecken, ofte eerder den ouden verval- ginta fex eodem die j dan dat Heer Hugo van
len Burgh ende Wijck-huys , van den welc- Affendelf een werelts Heer, ende Oom van
ken hier vooren verhaelt is, te vernieuwen, Heere Uugo van Ajfendelf, Abt van E g-
gelijck oock de muragie vande groote Sael, m o n d t , de weicke tot M e d e m l e c k
van verfcheyden oude onghelijcke fteenen als wy hier naer fullen fegghen, verflagen is
gemaeckt, ende noch overigh fijnde,fchijnt geweeft, zedert den jaere m cc lxxxviii
te betuygen 5 maer heeft boven dien de tot m c c x c v 1 toe het Bailjufchap van
Munt-plaetse van Weft-Frieftandt, Ho ochwouder ofte Overleec-
die te vooren in t oude Dorp Hem in k e r ambacht ende t Cafteleynfchap
\'tRechterlandt altijdt hadde ghe- van Medemleck aldereerft bedient heeft
weeft, aldaer laten ftellen ende brenghen,en ghehadt, ter wij len Heer ^oudevvijn van
in teecken vande verkreghen hooghe Ove- Naeldtwijck het Bailjufchap van \'t R e c h-
righeydt, over de Weft-Friefen, onder fijnen terlandt ende \'t Cafteleynfchap van - M-«
ende des voorfz plaets naeme penninghen, Wide n e s s e bediende : van defen Heer conRhyT
die teghenwoordig noch overigh fijn, doen H u g o fchijnen d\'Heer Hughen cogghe tot f^icumad

Weren fridtshoeve, ende den Heer
Hughenvvaerdt haeren toename ghekre- ^^^^^^
ghen te hebben. Naer wiens nedenage in
den jaere m cc lxxxxvi, is ghevolght Heer
flaen ende munten, hebbende aen d eene F l o r e n s Heeren Wouters foone
zijde de ghedaente van een manshooft ter van E g m o n d t, die \'t huys te Medem-
rechter zijde fiende, met defe letteren daer l e c k feer mannelijcken tegens de Friefen
rondtomme F. ComesHollandi.®.*. op het voorverhaelde jaer in hoede nam en
dat is Tlorentim ComesHoUandia , ende aen befchermt, ende tot het ontfet toe ghehou-
d\' ander zijde een vier-ghelijck-houckigh den heeft. Ende is dit Ampt daer nae by
kruys met defe letteren, Mone: Meden- feer aenfienelij cke en adelijcke Heeren be-
BLEc.-. \'t welck is Q^kConeta Medenblec, dient ge weeft, als onder anderen inden jaere
Waer by noch boven dien is komende, dat m ccc xxiv van eenen H. Dirck van
den felfden Grave F l o ri s aldaer de vier- Outshorne: in den jaere m ccc xxxxix
fchare van \'t Oofter-Bailjufchap van Weft- van H. J a c o b vanden Binckhorst:
Frieftandt heeft ingeftelt, ofte immers dat, in den jare mccc lvi van H. J a n van
die, te vooren in tween ghedeelt gheweeft Bruelis Ridder: in den jaere mccc lxxxviii
zijnde, door de verwoeftinghe ende uyt- van H. Bartholome us van R a e p-
roeyinghe van \'t Huys Widenesse in hors t Ridder: in den jaere m ccc lxxxxii
\'tRechterlandt inden jaere m c c van Floris van Alckmade : in den jaere
lxxxxvi gefchiedt,weynigh nae fijn doodt m ccc lxxxxv van Gerrit van Heemskerc- Siet de
aldaer ghekomen ende verbeeldt is ghe- ke: in den jaere m ccc lxxxxviii van Coen
weeft, behelfende het felve Bailjufchap alfoo van Har laer: in den jaere m cccc i i ii van \'
verbeeldt wefende, de twee gheheele Am- Wouter van Gendt: ende het voorfz Bail-
bachten van Weft - Frieflandt, te weeten jufchap voor de laeftemaele in den jaere
\'tRechterlandt ende Over- m cccc x i i 1 van Daniel van Cralmghen:
l e e c k e r ofte Hooghtwouder am- ende het Bailjufchap in Steden gefplitft fijn-
b a c h t te famen, aen welck Bailjufchap de, als wy hier naer fullen feggen, het Cafte-
omtrent de felfde tijden is toeghevoeght leynfchap ende Dijckgraenchap alleen in
het Dijck - graeffchap over alle de felve den jaere m c c c c x i x van Heer T>irck van
plaetfen, ende het Cafteleynfchap vanden Santhorfl en andere volgende.
Burgh aldaer, fulcx dat die dienft feer groot Doch ghelijck alle voorfpoedt niet feer
ende eerlijck in fich felven^ ende niet min- langhe londer hinder ghemeenlijck fijn

Vooitgangh is hebbeiide.alfoo is \'t mede aen ken ghefplitft, ende in tween vérdeek, eride mer
de Stadt Medemleck vetgaen : want hetDijck-graef-fchap van \'tRech t e r-
recht nae de doodt van Graef Floris inden l a n d t tot ende iri de Stadt E n k\' h u y-^
jaere m cc lxxxxvi is de poorte Medem- sen ghebracht ende verftek gheweeft. -

leck uytgefondert den Burgh door de Ende alhoewel alle defe voorfz tegheri- toghm^
Weft-Friefen felfs van t eene eynde tot het fpoedt d eene op d andere volgende, feer
andere verftoort, verbrandt ende verwoeft, moeyelick is gheweeft,ende de voorfz Stadt xii^Nct
ende Heer Hugo vmAfendelfi met noch in fijn welvaren dapper heeft gekrerickt, foo
fes ende tfeftigh andere aldaer verflagen is echter (naer dat oock in den jaere m cccc m diir.
gheweeft. xx vi den Burgh tot Medemleck, niet

Naer defe voorgaende verwoeftinghe van fonder onghemack van die van Medem- smdeSe»^
t fwaerdt , en oock foo fommighe feg- leck, een vergeeffche Belegeringe van de kermerT

gen van t vier, is inden jaere m ccc xxxiv K e r m e r s hadde uytgeftaen) het alder- ^^
oock \'t water ende flach van den Zee de fwaerfte inden jaere m d xvii daer op ghe-
Stadt Medemleck ende, Zee - dijcken volght : want als de Geldersche
aldaer, foo laftigh geworden, datmen de fel- krijghs-knechten op S. Lebuinm dach rot chronkon
ven naeuwelijcx langher houden konde: Werenfridts-hoeve van over
Soo dat by de voornoemde vier Poorter- Zee komende, waeren ghelandt, hebben
fchappen van Weft-Frieflandt goedt ghe- fy daeghs naer S. J a n omtrent te thien
vonden is gheweeft een groot ftuck landts uuren voor den middach de Stadt Me-^
uyt te werpen, ende den Dijck van Bersi- d e m l e c k verovert, gheplundert, ende
gerhorne af tot Medemleck van daer treckende gheheelijcken , uyt-
toe daer achter in te legghen, doch alfoo de ghefondert den Burgh, verbrandt: waer
Poorte M e d e m l e c k, als forgende daer door niet alleen een onverwinnelijcke fcha-
door naer korten tijdt uytghedijckt te moe- de , maer oock boven dien het verlies
ten worden, hier inne niet en wilde bewii- van alle de oude Handveften , Brieven 3
lighen, ende oock den Heere Grave VVtl- ende Befcheyden der felver Stadt gheleden
lem van Henegouwen daer in bekommert is gheweeft, waer onder wel moghelijck
wierde,is eyndelijck defelve inlage by fijnen alfukke mede konnen fijn gheweeft, dooi\'
fone Joncker Willem van Henegouwen, de wekke het voorverhaelde fegghen >
Grave van Zeelandt, toegeftaen ghemaeckt dat Medemleck de koninghlijcke Hadrianta
te worden,onder voorwaerden, dat de ande- Woonftadt van den Koningh Radbodus
re Weft-Friefen den Heere Grave fouden van Frieflandt foude fijn gheweeft, vaft ghe- taviac^p,
helpen, by aldien t noodt dede, fijne Poorte maeckt, ende bewefen heeft konnen ^oï- "
ende Burgh tot Medemleck te verfet- den.

ten, \'t welck de felve oock by open bezegel- Nu kome ick tot de jegenwoordighe tij-
de brieven, op den Dinghfdach voor S. An- den,inde wekke de Stadt Medemleck
dach in het jaer m ccc xxxiv,be- niet jeghenftaende alle de voorverhaelde
boft hebben te doen en naer te komen. teghenfpoedt, weder als uyt fijn aftche op-
Ende op den tweeden Februarii m cccc ghekomen wefende, een welbetimmerde
xiii is het voorfchreven groote Bailjufchap Stadt, met hooghe wallen ende bolwerc-
van M e d e m l e c k geheelijcken in Ste- ken naer de nieuwe wijfe gheftetckt, ende
den verdeelt ende vernietight, ende naer dat opeen feer bequame plaetfe aen de Zuy-
alvooren eerft Enk\'huysen, daer nae der-zee is legghende, hebbende twee groo-
Hoorn, ende weynigh laeter G r o o- te befondere Havens binnen fijne veftin-
tebroeck, ende daer aen volghende ghe, inde wekke menighte van Schepen
Schellinckhoudt, ghelijck ende konnen legghen. Ende is die goede ghele-
cven groot Stadts-recht verkreghen had- ghentheydt vande plaets met een fonder-
den,als die van Medemleck, uyt krachte üngh welvaren in defe tijden vergefel-
van de voorfz Handvefte van Graef F l o- fchapt , het wekke ghetuyghen können
r i s ende andere volghende tot die tijdt niet alleene de vergrootinghe vande Stadt
toe hadden ghebruyckt,is het (èlve van ghe- ende opmaeckinghe van een feer groote
lijeken aen alle die verdeelde andere Ste- nieuwe Haven, ende de menighvuldighe
den van Hartog Willem van "Beyeren me- nieuwe ghebouwen van Huyfen, maer oock
de gegunt ende ghegheven. Ende daer nae, de menichte van Schepen aldaer havenen-
inden jaere m d iii> is het Dijck-graef-fchap, de, door de wekke in Noorweghen , ende
het weicke by \'t Cafteleynfchap tot die tijdt Ooften,als oock in \'t Weften, ende de Mid-
toe aldaer was ghebleven, oock van ghelijc- del-landtfche Zee, de naeme der felver Stadt

bekent ende vermaert is. Welck welvaeren
voor een groot ghedeelte^door de wijfe ende
voorlichtighe beftuyringhe vande
firaten aldaer is voortkomende, vermidts de
felve een mede-lidt vande vergaderinghe
der Ed. Grootmo : Heeren Staten van Hol-
landt ende Weft-Frieflandt maeckende,niet
alleen aldaer een gheleerdt ende ervaren
Fenßonaris (welcke plaetfe jegenwoordigh
en naeft eenige jaren herwaerts loffelijck be-
kleedt is vanden hoogli-gheleerden Heere
Nicolaes Steüingh^werff ^ op wiens verfoeck
uyt laft der welghemelte Achtbare Heeren
Magiftraten defe befchrijvingh is ingeftelt,
by den hier vooren ghenoemden Ed. Heere
^>16 der ijk vm Wtedenejfe ^ gefeyt ^aens)
fijn ghebruyckende; maer oock uyt haere
Stadts naeme in alle andere (ollegien com-
mitteren luyden van groote ende langhdu-
righe ondervindinghe.

Ick en kan oock alhier niet voorby gaen
fonder aen te roeren, de onghelooflijcke,
fwaere en koftelijcke Dijck-wercken, in en-
de omtrent de Stadt Medemleck al-
thans ghelegen, de welcke foo hoogh fijn,
datmen fonder fchrick van de felve in Zee
niet durft af-fien,ende met alfulcke krebbin-
ghen ofte Crab-hoofden van fwaere eycken
balcken met fchoor-palen gheftut,ende met
gordinghen , yferen bouten ende fpijlen in
en aen malkanderen ghefloten, ende met
fparren onder, ende boven feer fwaere groo-
te fteenen ghevult , ende daer achter feer
breede Wierriemen, ende Aerd-dijcken ver-
feeckert, dat het onmogelijck is fchijnende,
de felvige te konnen bekoftighen ende on-
derhouden , gelijck het felve oock inder
daet, als van jaer tot jaer noch laftigher wer-
dende, ten fy daer inne door andere midde-
len ghenoeghfaem voorfien werdt, onver-
dragelijck ende onmogelijck fal werden,
als komende yeder Roede der voorfz Krab-
hoofden te koften wel 481 guldens, ende
yeder Roede Wierriems van ghelijcken 480
guldens, ende foude by goede reeckeningh
konnen blij eken, dat het Hoochwou-
DER AMBACHT, t welck althans de vier
noorder Cogghen werdt ghenoemt, waer
inne de Stadt Medemleck gheleghenis,
aireede aen ghemaeckte ende ftaende eyc-
ken Crebbinghen ofte Crab-hoofden ende
ingheleyde Wierriem is hebbende meer dan
de waerdye van 1075? 18 o gulden, ende dat
fonder alle voorgaende ende alsnoch te
doen ftaende volgende vernieuwinghen, en-
de onderhoudenilfe der felver wercken.

Welcke wercken, hoewel foo feer fwaer
ende koftelijck, nochtans ondertuffchen,
niet alleene van \'t ghe weidt vande Zee ghe-
krencktende afgheruckt, maer fonderhn-
ghe daerenboven by goedt weer vanden Yf-
gangh buyten alle verwachtinghe om verre
ghefineten, ghebroocken, ende de Wierrie-
men tot wel twintigh voeten hooghte door-
ghefneden ende doorgheloopen konnen
werden, ghelijck in den jaere m d c x x
omtrent achter het Raedt-huys aldaer is
ghebeurt gheweeft.

SelsTeyn heeft haer
naem van d\'edele rivie-
re Yfel, daerfe aen ge-
legen is. DeChronijken
oft ïaerboecken maken
gewaghvan\'tSlot Yfeh
fteyn, omtrent het jaer
m cc l. Tuffchen de
Hollanders en die van
- Utrecht is eertijts groot

gefcnil Qj^ jg he/itting van defè plaets geweefl:;
lbo dat \'er felle oorlogen, die haer en andere tot
verderf flreckten , om gevoert fijn. Het welck
ick aenroere , om dat de wijtloopige befchrij-
ving der felve hier te lang fbu vallen : want
de Schrijvers der oude Hollantfche Gefchiede-
nifïen hebben byna in yder blat van hare boec-
ken iets van de gemelde oneenigheden. Wy ful-
len liever tot andere faken voortgaen.

In\'t jaer m ccc xe heeft men aengevangen
Yfelfteyn met muren en poorten te verflercken,
onder de beftiering van Arnold ^ Heer van Yfel-
fteyn eh Egmont ,\'die omtrent die tijdt hier een
kloofter voor de Regulieren van S. Auguftijn van
lijne goederen liet bouwen.

loan van Egmont wierd,in\'tjaer m cccc xvi i,
van een verraet tegen de Graef van Hoilant be-
fchuldight, dies hy naer defe ftadt by fijn broe-
der Willem, haer heer, vluchte. Als Graef Willem
dit verftont, heeft hy Yfelfteyn belegert. Doch
eyndelijck , door tuffchenfpreken van Egmonts
vrienden , fijn fy vereenight, op voorwaerden,
dat defe ftadt in handen van de Graef geftelt
fou worden; en dat hy aen Willem van Yfelfteyn
jaerlijcks twee duyfent fchilden, en aen fijn moe-
der fes hondert Franfche kroonen fou betalen.
Als GraefWillem overleden was, deden fy alle
naerftigheyt om de ftadt weer in te nemen ,
\'t welck geiuckte : doch die van Utrecht dreven
hen terftont uyt de felve ; en fmeten de muren,
het Slot en den toren ter neder, en verbranden w wf-
de geheele ftadt, uytgefeyt de kerck en \'t kloo-
fter.

In\'tjaer m cccc lxvi hebben de Gelder-
fche Yfelfteyn door \'t vuer verdelght en dus
heeft de ftadt in d\'affchen gelegen , tot dat Fre-
derick van Yfelfteyn van Hertogh Karei van
Bourgondien verlof kreegh , oin de fladt weer-
om te herbouwen , en met een muer te befluy-
ten.

Daerna is fy aen\'tover-doorluchtigh geflacht
van Naffou-Oranje gekomen, welckers af kome-
lingen, de Princen van Oranje, haer, federt ve-
le jaren , befèten hebben. Sy is nu met een
Slot, en vele groene en aengename tuynen ver-
ciert.

Oerden is , omtrent het jaer
m c lx, van Godefridus,d\'acht-en-
twintighfte BifTchop van Utrecht,
tot een ftadt oft fterckte gemaeckt,
om fijn onderdanen in gehoorfaem-
hey t te houden. De Bijfchop Godefriduïy feght Be-
ka,heeft,tot fijn onftetfelijcken lof ter eeren yan S, Maf-
ten , yier Forten oft Sterckten gehou-^t, te ypeten, Borft
te.en \'t Graeffchap yan Gelder, Vullenho tegen de Heer--
ickheyt yan Vrieflant, Monforde tegen \'t Graefjchap
yan Hoilant, en Woerden tegen de -^ederfpannigheyt yan
fijn eygen ftadt, Defe plaetfe is oock een van de
twift-appelen geweeft, waer door de Graven van
Hoilant en Biffchoppen van Utrecht dikwils te-
gen elckander geoorloght hebben ^ foo datfe
fomtijts het doelwit van de gramfchap der Prin-
cen was. Maer als Heer Herman van Woerden
Kor^t aen in\'t jaer m cc xc v I, met Geeraert van Velfen
de Groef ^n Gijsbrccht van Amftel, een t\'famen-fweering
v^nHoi- jg gjj Graef Floris de vijfde beftoten en ten deel
uytgevoert had, is defe ftadt aen de Graven van

In\'t jaer M ccc LXXIV hebben die van Ui-
trecht Woerden vaft belegert; maer als fy haer
niet konden vermeefteren,ftakenfy de voorftadt
en eenige verfterckingen, die daer gemaeckt

loan, Burghgraef van Montfoort, heeft, in \'t
Ingemmen, m CCCC L XXX, defe ftadt, metheymelijck
verftant van eenige burgers, ingenomen. Den
Burghgraef, feyt Snoyus, heeft op een nacht het Slot
HoUant.

yan Woerden ingenomen, ah hy \'t met ladders heklom-
men had, oft, \'t -^elck yoaerfchijnlijcker is, door yerr act.
Dit Slot -Spas Door de flerckße plaets Dan Hoilant en on-
"^cinnelijck geacht, als \'er befetting in -was ; foo dat men
het gemeynlijck noemde de Slevtel van Hol- ^er-nAem,
lant. Maer onlangs daer na fijn de Hollanders
met den Burghgraef vereenight, waer door defè
ftadt weergegeven wierd.

Philips de tweede , Koning van Spanje , heeft
Hertogh Erick van Brunfwijck , om fijn groote
verdienften, omtrent het jaer md lxi, met
defe ftadt befchoncken.

In\'t jaer m d xc i v is de Kerck van Woerden
met d\'andere van Hoilant vereenight, door den
arbeyt en yver van den achtbaren Heer Henri-
cus Boxhornius, een geleert man in de heylige
Theologie en andere goede konften, en groot-
vader van de hooghgeleerde Marcus Zuerius
Boxhornius , tegenwoordigh ProfefTor in de
wijtvermaerde Academie te Leyden.

Defe ftadt bloeyt nu in groote menighte van
burgers en is omtrent vijf mijlen van Leyden ,
en een van Oudewater gelegen. Sy heeft een
goet kafteel, over\'t welck, fèdert fommige eeu-
wen, een Kafteleyn geftelt is. Voor eenige j aren
heeft lac. Lindius, een edel en geleert man, \'t fel-
ve ampt bedient.

Het trefFelijcke dorp Bodegraven ftaet onder
Woerden , daer loannes Beka van fpreeckt om- fjZ^Z\'
trent het jaer m xvii. Sehr Theodoricus BaDi, dm.
fèght hy, is hy BodegraDen Dan den Biffchop Adelboldus

hegunßight, die niet afliet "pan Graef Diederick Dan Hol-
lant dagelijcks met oorloge te hekommeren. Cornelius
a Gouda noemt die van Bodegrave dickwils Ba-
gauden. D\'oorfaeck weet ick niet: doch\'t is fe-
ker , dat het woort Bagauden by de Latijnen op-
roerige en wederfpannige menfchen, en die ge-
woon fijn te rooveujbeteekent. Eumenius Pane-
gyr. de Schol inflaur. feght: Belegert met deßraet-

fikndeiy Dan de Bagäudißhe -^ederfpannigheyt , ^^c.
En Salvianus in fijn boeck van de beflieiïnge
Gods fchrijft aldus : Sy fijn Bagauden om onfe mifda-
den ge-vporden. Over defe getuygenis kan men \'t
geleerde boeck van Conradus Rittershufius na-
hen.

Vdëwater, datfbm.migein\'t
.Latijn Aqua-Fetus noemen, heeft
fijn naem niet van een oudt -soater
maer van een oude Waert: lbo dat
mo^nOude\'Scaerter behoorde te feg-
gen j want -^aert beteekent een
gewed oft hoeck lants : gelijck dat woort noch
hedensdaeghs veel gebruyckt wort, infonder-
heyt in Zuydt-Hollant, daer de Smjndrechtfchen-
-waert, Papendrechtfchen-ioaert, en vele andere, wel
bekent fijn. Maer defè fladt fchijnt Oude^-waert te
heeten,om dat hier omtrent oock andere -ppaerden^
die men niew^ï^e noemt, gelegen fijn.

In\'t jaer m ccc xl ix heeft loan van Arckel,
BifTchop van Utrecht, defè fladt met gewelt in-
genomen , en vele burgers gevangen, en hare
goederen verbeurt gemaeckt. Het meefle deel
der huyfen en gebouwen wierden verbrant. Doch
defe winft is niet, dan met een groote neerlage
der Utrechtfchen verkregen , dewijl de burgers
fich dapper verweerden , en onder andere ver-
floegen loan van Rijfenburgh, de broeders van
Lichtenburgh, en lacob ^ ïoan en Everhardt van
Driel.

De Spaenfchen belegerden in\'t jaer m d lxxv
defe fladt, na datfe driejaren te voren de Prins
\' van Oranje toegevallen was, die fy foo vreeffe-
lijck befchoten , dat een fluck van de muer ge-
broken wierd , daer op byna\'t geheele leger
ten florm ging, waer door fy, na kloeck en man-
haftigh tegenweer der inwoonders , de plaets
vermeeflerden , die door \'t woedende fwaert der
overwinners en\'t verterend vuer foo jammerlijck
vernielt wierd , dat byna al de burgers gedoot en
al de huyfen verbrant fijn ^ foo datfe meer de
gedaente van een afch-hoop dan van een fladt
belli el. Dit fijn de bittere vruchten des lant-ver-
dervenden oorloghs. Onlangs daer na heeft men
haer beginnen te herbouwen , de wallen fijn we-
der hermaeckt; en fy wierd met verfcheyde vry-
heden van de Staten begunflight, op datfè al-
lengs tot haren vorigen flaet fou geraken.

Sy leght op de riviere Yfel, en omtrent een
mijl van Woerden. By defe twee fleden wafl in
groote menichte goede kennip : waer door in de
felve vele netten en kabels, die de Hollanders
en Zeeuwen tot hare fchipvaert en viffchery ge-
bruycken , gemaeckt worden: weicke neering
hier foo groot is, dat vele menfchen fich daer
mee onderhouden en rijck worden.

Oudewater heeft een vruchtbare moeder van
verfcheyde edele verflanden geweefl: want hier
fijn geboren

lohannêS PaUonydorus, die oock loan Dan Oude-
^ater genoemt wort, na de gewoonte van die Usden.
tijdt 5 in weicke velé Geleerden de naem van
haer vaderlant aennamen , die fy dan in La-
tijn oft Griecks vertaelden ; \'t welck oock van
eenige met haer eyge geflacht-naem gedaen
wierdt, gelijck men daer van vele voorbeelden
fbu konnen toonen. Defè Pakonydorus was een
Vrouwen-broeder oft Garmelijt. Hy heeft veel
gefchreven van de hiflorien fijner ordre , en van
de gefchiedeniffen der heyligen ^ en is in \'t jaer
M D v 11 overleden. Trithemius heeft een Re-
gifler van al fijn fchriften aengetekent.

Cornelius Valerius^ een van d\'oprechtfle en ge-
leer tfle Nederlanders, is in\'t jaer m d x ii ge-
boren. Als hy veel gereyfl had, is hy te Leuven
gekomen, daer hy, in plaets van Petrus Nannius,
tot Profeffor der Latijnfche tael in\'t collegie van
Buflidius aengenomenis : in weicke bediening
hy verfcheyde goede boecken, door fijn groote
geleertheyt,fchreef. Hy heeft ßjn dienß(feYt Schot-
tus in den Brief aen Plantijn, die voor d\'Aen-
merckingen van Pintianus op Mela gedruckt is)
foogetrou-^elijck uytgeDoert, dat het fchijnt y dat nie-^
mant heter en fuyyerder fou konnen fpreken, dan hy deL
Hy heefi in Latijn een Encyclopedie oft algemeene befchrij-^
ying yan alle yvetenfchappen en konflenfoo -scel gemaeckt,
dat het hy niemant naerjliger gedaen is foo dat \'er hyna
niet meerder en dienßiger in de handen der kinderen
yan alk yokkeren yerßeten -^ord , dan dit hoeck. Hy is
in\'t aer m d lxxv111, fès-en-fèfligh jaren out
fijnde, overleden ^ en in S. Pieters kerck te Leu-
ven begraven ; daer Georgius van Ooflenrijck,
Overfle van die kerck en Cancelier der Acade-
mie , die eertijts fijn difcipel oft leerling geweefl
is , hem een heerlijck gedenckteken in\'t jaer
m d c X opgerecht heeft.

Geeraert yan Roo was een fèer geleert man , en
Opfiender van de Biblioteeck oft Boeek-kamer
van Ferdinandus, Aerts-Hertogh van Ooflen-
rijck. Hy heeft de Gefchiedeniffen van Ooflen^
rijck, en andere dingen gefchreven.

RudolphusSnellm, een trefFelijck Mathematicus
oft Wiskonflenaer, heeft, na dat hy Europa wel
befien had, ProfefTor in de gemelde konfl in
d\'Academie te Leyden geweefl. Sijne uytmun-
tentheyt in die wetenfchap konnen fijne nagela-
ten fchriften, fchoon ick fwijge , overvloedigh
getuygen. Hy was in de Hebreeufche en Grieck-
fche talen feer ervaren j en is in\'t jaer md cxiii
geftorven j latende fijn foon Wdlehrordus SnelUus,
die te Leyden geboren is, tot fijn navolger.

E v s d e n is een leer ou-
de ftadt, foo men loan-
nes Leyden fis fal geioo-
ven , die in fijn vierde
boeck aen liet twaeJf-
de capittel haren oor-
fprong , omtrent het
jaer d cc lxxx ix, al-
dus befchrij ft : Robrecht^
feght hy, Graef yan Tey-
flerhant, heeft tot een "Vpapen gehadt, ah dejongfle foon
yan ^t Huys yan Kleef, acht goude Koninglijckefcepters
Oorfprong in een hlaeu yelt. Maer \'t Graeffchap yan Teyfle^iant he-
■der Heeren, ß^j^ ^^ Bommekf-Sveeft 5 Tielereert, en de

landen yan Arckel, yan Heufden, yan Altena, yan Via-
nen , yan Kulenburgh, en Buren, tot aen d\'oude Maes.
De gemelde Robrecht ontfing dit Graeffchap yan Teyßer-
bant yan ßjn broeder Lodeyc>ijck(die\'t Kleef fche lant yan
den Biffchop f Utrecht te ken hef at) tot een leen en eygen-
dom ; en nam tot gemalin Kunegunda, dochter yan de
Graef yan Hoy, daer hy drie fonen by svcn : -waer yan
d\'eerfte, Lodewjck genoemt, km in \'t befit yan Graef-
fchap yolghde : Robrecht, de typeede Joon , Derkreegh
Heufden en yek dorpen, die een byfonder Heerlijckhcyt
mer den, en s^as alfoo d\'eerfte Heer yan Heufden ; in ypelc-
ken ft.aet hy,fijn outfte broeder tegeyal, fijn ypapen Der-
minderde y en yoerde acht fcepters in fijn fchilt, die aen de
rechte fijde root en aen de jlincke blaeu ypas : hy ontfing
en haer ge- defe Heerlijckheyt tot een leen yan de Graef yan Kleef,
\'Ïrfier\'^^\' om dat hy d\'eerfte, en uyt dit geflacht ypas. Dit is dan
\' \'t begin van de voor trefFelijcke ftam van Heufden
geweeft, wiens geflacht-regifter dufdanigh is :

Robrecht yan Heufden, ftorf in \'t jaer 914.
Edmond yan Heufden heeft, in \'tjaer pzp, \'t le-
ven met de doot verwifteït.

loan yan Heufden is in\'t jaer 9yontflapen.
Robrecht yan Heufden heeft de fterffelijckheyt
in\'tjaer 981 afgeleyt,

De gemelde loannes Leydenfis befchrijft het
geflacht-regifter der vijf laetfte in fijn fevende
boeck in\'t dertiende capittel. ïn\'t jaer onfes Sa-
lighmakers D cccc xii, fèght hy , is Robrecht, de
derde Heer yan Heufden , oy er leden, die tot gemalin had
Adelhey de, dochter yan de Graef yan Zutphen , daer hy
fijn nayolger Edmond hy teelde, Hy heeft de dorpen yan
Poeroyen, Brahiel,Aelft en andere gefticht ^ en is in\'t
Heylige lant, daer hy de heydenen kloeckmoedigh heftreet.
Ridder gemaeckt. Na fijn doot ypas Edmond jyn foon de
yierde Heer yan Heufden , die Hildegonde, dochter yan de
Graef yan Zeyn, ten huypelijck nam, daer hy fijn foon
loan hy ypon, en oyerleed in \'tjaer 929. ïoan merd de
yijfde Heer yan Heufden, die oock in \'f heyligh lant tegen
d\'ongelooyigen geftreden heeft, en tot fijn gefellin had Mar-
gareta 3 dochter yan de Graef yan Los , daer uyt hy Ro-
brecht yoorthracht y enontftiep in\'t jaer6. Nahem
yolghde de gemelde Robrecht, en "Spas de fefte Heer yan
Heujden, die in d\'echt yerfaemde met de dochter yan de
Graef Dan Sparegem, die km Boudemjn b aer de : hy
Hoilant.

ftorf in\'t jaer 982 • en ßjn foon Bot^^eTPijn yo^0)de hem,
en "Was de feyende Heer yan Heufden. Laet ons Dcort-
gaen tot de nakomelingen.

loan de II yan Heufden overleed in\'t jaer 107:5.
Robrecht dc IV yanHeufdcnïsïn\'t jaex 1092 om-
ftapen.

loan de lil yan Hetffden florf in\'t jaer 113 T-
Wilhelm yan Heufden heeft in \'tjaer 1153 \'t leven
met de doodt verwiffelt.

Arnold yan Heufden, broeder van Wilhelm , die
fonder kinderen overleed , is in\'t jaer iió8 ge-
ftorven.

loan de lY yan Heufden betaelde in \'t jaer 1192
d\'algemeene fchult der nature.

Joan de V yan Heufden ontüiep in \'tjaer 1255\'.
loan de VI yan Heufden is in \'tjaer 1279 geruft.
loan de VII yan Heufden, die mede in de tLa-
menfpanning tegen Graef Floris de vijfde was ,
ftorf in \'tjaer 1303.

loan de IX yan Heufden ftorf in\'t jaer 1334 ^^
fonder kinderen. Defe , door het aendrijven hjckhfyt\'
van den Heer van Kranendonck en loan Als-
hant, heeft Heufden en haer gebiedt aen Her-
togh loan van Brabant verkoft. De Graef van
SafFeiiburgh , die Sophia, d\'eeiiige dochter van
de Heer van Heufden ten huwelijck had,was hier
over fèer misnoeght j maer hy kon by den Her-
togh van Brabant niets verwerven : dies voeghde
hy fich by Willem de Goede, Graef van Hoilant,
en heeft hem al fijn recht op \'t geheele lant van
Heufden verkoft. Hier over is een fware oorlogh
tuffchen de Hollanders en Brabanders gerelèn ; Twift om de
want d\'eerfle pooghden de fladt te vermeefle--^^\'^^-
ren , en d\'andere te behouden. Renerus Snoyus
befchrijft defè hiftorie fèer naerftigh in fijn acht-
fte boeck. De Graef yan Vlacnderen, fèght hy, yer-
kondight d\'oorlogh aen den Hertogh yan Brabant, de ypelc-
ke d\'onfe heeft nageyolght, op hope, \'t "Speick oock gefchie-
de, yan Heufden te y er krijgen : yoant niemant en fallooc-
henen dat de ftadt met de dependentien niet en fi jngeypeeft
een leen des Gray en yan Kleef en Ttyfterhant, flreckende
door Zuydt-Hollant en andere quartieren. Want als\'er
eertijts een typift gerefen 10as yan de gemelde Heerlijck-
heyt yan Heufden, tuffchen den Hertogh yan Brabant en
loan yan Heujden, den Hertogh yan Brabant is nederge-
drucktgeypeeft, om dat de Graef vanKkefte yerre -^as,
dat hy yan hem byßandtfoude konnen begeeren. Daerom
heeft de Heer yan Heufden hem begeyen tot hetroumn en
in befcherming yan de Graef yan Hoilant, die defen Heer
yoornam te befchutten tegen Brabant. En defe oyerkden
fijnde fonder kinders, fijn fußer Sophia Grayin Dan Saf-
fenhurgh keft de Heerlijckheyt geerft en als fy de macht
niet en had in \'t befit yan haer ei fgoet te treden door H Der-
mogen des He?^toghs yan Brabant, die de befetting yan\'t
Slot met geit omkocht en yerblindc, heeft fy aen de Graef
Dan Hoilant om een feker fomme haer recht yerkoft j hoe-
veel dat de Elertogh in \'t befit der ftadt ypas, tot dat Phi-
libsKoninf yanVranckrijck, de faken nu alheroertfijnde,

^ ! i Ïii \' i^i\'
H Iï

>11

■ i I ^

: ; j
■ ; \'i i

■ i ï#
ififl

li\'Il i n 1; fP

s filii

\' ■ \' \' i

. ( ; \' . i

• .t

\'! .1
: ,1 ,

I M i"

II ! : I

M i f\' {

\'fi

li \'

Robrecht yan Heufden, ftorf in \'t jaer 914.
Edmond yan Heufden heeft, in \'tjaer pzp, \'t le-
ven met de doot verwifteït.

loan yan Heufden is in\'t jaer 9yontflapen.
Robrecht yan Heufden heeft de fterffelijckheyt
in\'tjaer 981 afgeleyt,

ftorf in\'t jaer 982 • en ßjn foon Bot^^eTPijn yo^0)de hem,
en "Was de feyende Heer yan Heufden. Laet ons Dcort-
gaen tot de nakomelingen.

loan de II yan Heufden overleed in\'t jaer 107:5.
Robrecht dc IV yanHeufdcnïsïn\'t jaex 1092 om-
ftapen.

loan de lil yan Hetffden florf in\'t jaer 113 T-
Wilhelm yan Heufden heeft in \'tjaer 1153 \'t leven
met de doodt verwiffelt.

Arnold yan Heufden, broeder van Wilhelm , die
fonder kinderen overleed , is in\'t jaer iió8 ge-
ftorven.

loan de lY yan Heufden betaelde in \'t jaer 1192
d\'algemeene fchult der nature.

^ ! i Ïii \' i^i\'
H Iï

>11

■ i I ^

: ; j
■ ; \'i i

■ i ï#
ififl

li\'Il i n 1; fP

s filii

\' ■ \' \' i

. ( ; \' . i

• .t

\'! .1
: ,1 ,

I M i"

II ! : I

M i f\' {

\'fi

li \'

heeft aengenomen de partyen met een verdragh door hu-
ypelijcken te vereenigen. Dat Wilhelm van Ooftervant,
fone van Graef Willem V^n Hollant, foude ten huwelijck
nemen loanna dochter Van de Hertogh van Brabant: Lo-
dewijck Van Male, foon van de Graef van Vlaenderen,
d\'ander dochter j en Reynolt, Hertogh Van Gelderlant,
hoewel ky fich vyant van den Hertogh Van Brabant ver-
klaert had, de derde. De bruyloften fijn gehouden, en de
Hertogh van Brabant ftont af aVt recht, \'t welck hy op
de ftadt en "t lant van Heufden eyfchte. Hier uyt is een ge-
meen fpreeckwoort gerefen , dat wy tegen eer lijcke gieri-
gaerts gebruycken:

Omtrent het jaer M ccc 111 heeft loan, Her-
togh van Brabant, Heufden ingenomen.

In\'tjaer m ccc xxxviii is hier een collegie
van vijf Canonicken door Machtelt, weduwe van
Herbarnus Riedius, gefticht.

loan, Hertogh van Brabant, heeft in \'t jaer
M ccc X L het Slot van Heufden,met eenen frae-
jen en ftercken toren verciert, doen bouwen.

Als de Gelderfchen met de Hollanders, in \'t
jaer M cccc vu, om \'t befit van Gorcum in twift
waren, rees tuftchen hen een fwaren oorlogh.
De Gelderfchen beroofden en verbranden Heek-
huyfèn by Heufden gelegen. Als loan van Kroo-
nenburgh, Gouverneur van Heufden, dat gewaer
wierd, verfaemde hy een goet getal onverfaegh-
de krijghslieden en viel, onder de gunft van
een duyftere nacht, met een groot getier op\'t le-
ger der Gelderfchen ; welcke door d\'onverwach -
te aenval foo verfchrickt wierden , dat fy niet
dachten , dan om fich door de vlucht te bevrij-
den : vele van hen verdroncken in de Mafe ; en,
dat het wonderlij ckfte en der gedachtenis waer-
digh is, die van Heufden namen meer van hare
vyanden gevangen, dan fy felf fterck waren. ,

Godfchalcus Steewichim, een geleert man , en Steewi-
vermaert Philofooph en Hiftory-fchrij ver , is te
Heufilen geboren. Hy was een difcipel oft leer-
ling van Vidor Gifèlinus, en heeft geleerde Aen-
merckingen op Apulejus , Arnobius en Vegetius
gefchreven.

Defè ftadt leght aen een water,dat uyt de Maes Gekgenheyt
rontom de Hemertfèhe Waert, en weder in de ^^ ß\'rckß-
fèlve rivier loopt en is nu voor een van de fterck-
fte plaetfen der vereenighde Nederlanden ver-
maert en geacht: want fy is met dubbele graf-
ten , vele bolwercken , halve manen en hoorn-
wercken omringt en verforght. Het Slot oft
kafteel leght dicht aen de wallen, en is een ta-
melijck fraey en fterck gebouw.

Eertrvydenbergh genoot/aeckt liet Slot, behoudende lijf en goet,
is een feer oude ftadt ^ over te geven.

en heeft haer naem van loan van Naeldwijck bevocht , in\'t jaer
Geertruyd, dochter van m cccc lxxxix, met een grooten hoop fol^
Pipijn van Landen, hof- daten defe plaetfe , die hy terftont innam , om
meefter des Konincks dat fich niemant tegen hem ftelde : doch on-
van Vranckrijck. Defe langs daer na heeft hy haer weder verlaten,
edele Maeght, die in\'t In\'t jaer m d lxx ui is fy van Poyet, die^^W^-
jaer fes hondert vier- van Prins Willem van Oranje daer gefonden was, ^^^^
en-fèftigh overleden is, vermeeftert,en de befètting meeft dootgeflagen.
heeft in dit geweft gewoonten vermaert geweeft, Seftien jaeren daer nais fy door deioidaten,
gelijck genoeghfaem blijckt uyt een oude brief die haer bewaren fouden, aen de Prins van Par-
yan Hilfewijd, Gravin van Strye by Dordrecht, ma verkoft, gelijck wy terftont in de befchrij ving
in \'t jaer d ccc xc i x in d\'Abdy van Thoorn van haer belegh wat breeder fullen aenwijfen.
by Waerd in de Kempen gegeven. De woorden Geertruydenbergh leght aen de Mafe oft byna
fijn, om haer outheyt, waerdigh hier byge- op\'teynde van\'t breet water , dat menoock de
voeght te worden: Biesbofch noemt,- \'t welck de Rhijn en Mafè,

Ick heb gebracht: aen de Doorfeyde kercke mijn erfgoet, door \'t inbreken oft weghfpoelen der dijcken,
yi\'eick den heer/ij eken KoningZuendebokhus hadde eertijts in\'tjaer M cccc xxi , hier over de verdronc-

gegeDen in mijn lant Dan Stryenyaen die kerck diegeheyliget ke landen gemaeckt hebben. • \'t is federt vele ja-
is ter eeren Dan de Maget Maria, den Bergh des OeDers, ren een eygendom van dc Princen van Oranj e ge- Heeren,
daer de heyligeGeertruyt heeft khamelijck Derkeertj ende weeft. Sy is omtrent twee mijlen van Dordrecht,
heeft een kapelle geheyliget Dan den heyligen Amandus, de Heufden en Breda,aen de fijde van Brabant,gele-
fledeBaerle, met den autaer Dan my opgerecht ter eeren gen,- doch door de wapenen der Graven van
Dan den heyligen Belijder Remigius, het kaßeelSprundel- Hollant aen die Provintie gehecht. De Braban-
heim met al het gene hem toebehoort, gdijck het flaet op ders deden eertijts, als Guicciardin fchrijft, hare
deriDiere Merbata. Hertogen, als fy die aennamen , fweeren, datfe

Maer wat is hier den Bergh des OeDers te feggen ? fbuden trachten Geertruydenbergh weder te krij-
Omdit te verftaen, moet men weten , dat het gen,- gelijck de Hollanders aen hare Graven,
woort Bergh in d\'oude Nederlantfche tael een om\'t fèlve te behouden: welcke oock tot hiertoe
oever, haven , oft een welgelegen legh-plaets van hen uytgeleyt wier den, als fy naer Henegou-
voor de fchepen betekende : dit blijckt nu noch wen reyfden ; en in \'t weerkeeren wederom ont-
in \'t woort bergen, dat fbo veel is als bewaren en fangen en begroet.

befchermen tegen eenigh uytwendigh gewelt. Sy is in goede welftant door de groote vifl mhaerr

Bergh wort het Erfgoet der Jebe uytD&fkoren Maget fchery van Steur, en Salm , doch infonderheyt
inde brieven van Keyfer Otto de tweede ge- Elft, die hier omtrent in fïilck een menighte is,
noemt, als uyt het volgende te fien is: dat\'er op een dagh achtien duyfent gevangen

In een dorp der Schelde, in de ftede Dan Bergen met fijn ; die van hier, fbo verfch als gefbuten, elders
drie eylanden, Spränge, Waterange, Steninge , met de gefonden worden.

kercke en tolhuys, in de contreye Dan Stryen, in het Erf- Uyt Geertruydenbergh fijn gefj7roten

goet der felve uytverkoren Maget, den Bergh met Adriaen N. een Carthuyfer Monick, en Doélor
d\'aenhangfelen Tremella, tegen-^oordigh Drumelen, Stur- in de heylige Godtgeleertheyt, als Petrus Petra:us W.«.
nahem en aide Dißherye aen de Mafe, &c. in \'t tweede boeck van \'t leven der Carthufers

In\'t jaer m ccc xxi is het Slot oft kafteel fchrijft. Hy was feer geleert in de Letterkunft,
van Geertruydenbergh,\'t welck federt dooreen en in groot aenfien om fijn goet leven. Oock
Kafteleyn beftiert is,van de gront af opgebouwt, heeft hy twee boecken van de Remedien der
Als loan van Beyeren en Vrou lacoba, in \'t twee Fortuynen verftandelijck nae die tijdt,waer
jaer m c c cc x x , in oorlogh waren, is defe ge- in de geleertheyt weynig geacht wasjgefchreven^
heele ftadt met de kerck verbrant. De Ghro- en bloeyde omtrent het jaer m c cc c lxx r.
nijcken oft laerboecken verhalen \'t felve ongeval Nicolaes Bufipj, Deken der Ganonicken van \'t
op de volgende wijfe. Diderick van Merewede , Collegie te Hilvarenbeke , heeft uytgegeven de
Baljuw van Zuyt Hollant , regeerde toen het Ilytgelefe manieren van fpreken indeLatijn-
kafteel van Geertruydenbergh, en vermaende fche tael.

de burgers, dat fy haer voor die van Dordrecht, Dewijl ick alle middelen aenwende, om de
welcke de ftadt pooghden in te nemen , fou- Lefers te vernoegen, heb ick raetfaem gedacht
den wachten ; wantfy loan van Beyeren toe- een nieuwe Aftekening defer ftadt, gelijck ly nu
gedaen waren. Daer na quamen deDortenaers gefterckt is,hierby te voegen. Want m de laetfte
met krijghsvolck voor de ftadt, die fy opeyfch- Nederlantfche oorlogen is fy door de vereemgh-
ten: de onvoorfichtige burgers gavenfe over j de Staten, en Prins Willem van Oranje,die fy toe-
maer Diderick van Merewede vertrock fich in \'t behoorde, foo wel verforght, datfe daer door, en
kafteel, dat hy met p oote dapperheyt tegen om hare goede gelegenheyt aen de Biesbofch en
\'t gewelt der beleggers befchermde 3 want hy de riviereDunge, onder de fterckfte plaetfen ge-
fond vuerpijlen in de ftadt, waer door fy gantfch acht is. Ick heb d\'andere afbeelding defer ftadt
verbrande : doch eyndelijck was hy evenwel oock niet willen weghnemen , om datdeftraten.

en huy/ên daer in vertoont worden. Indefenieu- wcForten, niet wijdt vanhier tot haer meerder

we kan men befpeuren , hoe de krijghs-wercken verfekering gemaeckt, verandert en vele verbe-

ovdrtchem (gelijck men ineen
oude brief dickmael gefchreven vind,
en niet Worcum , als fy in \'t gemeen
genoemt word,) is de hooftftadt
van \'t lant van Altena. Maer dit lant
heeft fijn naem van een feer out kafteel, Altena
geheeten, wiens oude en vervalle muren nu noch
te fien fijn en wiert eertijts , miffchien om de
menighte van \'t hout en boomen, Holtena en Ou--

In dit Slot fijn, in\'tjaer m ccc xcv, de Ede-
len gevlucht, die Aleyda van Poelgeeft, een ver-
maerde vrou , die Hertogh Aelbrecht van Beye-
ren vierigh beminde, gedoot hadden ; \'t welck
door \'t beftier van Willem van Ooftervant, Her-
togh Aelbrechts outfte foon , foo vele fchrijven,
gefchiet is.Om defè oorfaeck is dit kafteel van de
gemelde Vorft fterck belegert, en met verdragh
ingenomen dies deê hy, tot een teeken van fijn
overwinning, twee torens van\'t felve afbreken.

Defè ftadt en \'t lant van Altena, heeft, fèdert
het jaer m c l, de Heeren van Hoorn, die
daer na tot Graven fijn gemaeckt, toebehoort:
doch was evenwel een leen der Graven van Kleef.
Maer Wilhelm de Goede , Graef van Hollant,
heeft d\'Opper-heerlijckheyt defer plaetfè , in\'t
jaer m ccc xxxii, van Diderick Graef van
Kleef gekoft; en fèdert is \'t een leen der Graven
van Hollant geweeft. Sy bleef een eygendom
der Graven van Hoorn tot het jaer m d c j want
toen heeft Vrou Walburgh (eerft Weduwe van
Philips van Montmorency, Graef van Hoorn,

die in\'t jaer m d lxv iii , door\'t bevel des
Hertoghs van Alba onthooft is ; en daer na van
Graef Adolf van Nienaer en Meurs ,) de Heer-
lijckheyt van Altena en defe ftadt, een weynigh
voor haer doot, aen de Heeren Staten van Hol-
lant voor negentigh duyfènt gulden verkoft: foo
datfè de gemelde Staten fèdert volkomelij ck
toebehoort.

lacob, Heer van Hoorn en Altena, heeft aen
defè ftadt verfcheyde privilegien en vryheden ,
in 127 punten begrepen , gegeven. De Herto-
gin Maria van Bourgondien heeft daer na met
open brieven verklaert, dat haer \'t fèlve aenge-
naem was, en die alfoo beveftight.

Omtrent het jaer m d xi hebben de Gelder- yérfafcht,
fchen by nacht de veften defèr plaetfè met lad-
ders beklommen, en, door d\'onachtfame wacht
der burgers, ingenomen, waer in fy de Graef van
Hoorn gevangen kregen, die gedwongen wierd
een groote fomme gelts, om fich fèlf en fijne on-
derdanen te verloften , aen hen te betalen.

Sy is fèer bequamelijck aen de Wael (welcke Gelegen^
de flincke arm des Rhijns is, die fich by Schenc-
ken-Schans in twee deelt, ) in een vruchtbare
landouwe, fchuyns over Gorcum, gelegen ,• en
wort nu voor redelijck fterck gehouden.

In \'t jaer m d lxxiv is fy van de Spaenfchen, na
drie aengebrachte ftormen, met verlies van 150
mannen, ingenomen: doch is daer na weder on-
der de heerfchappy der Heeren Staten gekomen.

Oevesteyn verdient d\'eerfte
plaets onder al d\'oude Sloten en
ftercke Huyfen , die in HoUant
overigh fijn. Het is op \'t eynde
van de Bommelerwaert aen de
weftfijde , niet wijdt van Gorcum
en Worcum , daer de Maes en Wael in elckander
vloeyen en fich vereenigen , gelegen. Hier vari
en van andere Hollantfche Kafteelen en adelijc-
ke Huyfen fullen wy elders breeder fpreken.

In\'t jaer cio 13 lxx heeft Herman de Ruy-
ter dit Huys met lift en ftoutheyt ingenomen.
Hy, in een graeuwe Monixkap, met drie ande-
D^pperitjck j-e gaften , geraeckt in \'t Slot, daer hy de Kafte-
leyn ombrengt, en ftch meefter van maeckt, op
hope van hulp, die hem de Graef van den Bergh
belooft had ; doch kon door \'t vriefen en hoogh
water hem niet toegefbnden worden. De Ruyter
hiel evenwel moedt en begon de plaets , met
hulp van 24 mannen, te verftercken. Toen wierd
Perea, een Spaens Kapiteyn, met eenigh volck
derwaerts gefonden. Dees eyfchte\'t Slot op,maer

kreegh een ftoute antwoort ,* dies hy \'t grof ge-
fchut daer voor bracht. De Ruyter, het uyterfte
getrooft, en brandende van kloeckmoedigheyt,
roept fijn volck byeen, en ftort hen,met manhaf-
tige woorden, fijn onverfaechtheyt in fbo datfe
t\'famen beftuyten liever heldelijck in de wape-
nen,dan op een fchandigh fchavot,te fterven. De befihermt,
Spanjaerden , foo veel tegen een , quamen met
ladders over de graften; en, terwijl die van bin-
nen beefich fijn met de muer te befchermen, ko-
men fy van d\'andere fijde binnen, en dooden al-
les wat hun ontmoet. Toen was de Ruyter alleen
befbrght,hoe hy fijn leven ten dierfte moght ver-
koopen 5 dies ftelt hy fich binnen de deur van een
kamer fchrap, fwaeyde een ftaghfwaert met bey-
de fijn handen, ftuytte alleen den aenval, en deê
een vreeflijcke moort ; fbo dat fijne vyanden
over foo een ongemeene dapperheyt verwon-
dert fïaen. Eyndelijck, door de menighte in ge-
vaer, fteeckt hy de brant in een deel buskruyt, te
voren op de vloer geftort; en bracht fich ièlf,by-
ftanders en befjmngers, gelijck om \'t leven.

EertrvydenBer-gh
leght, als Wy in hare be-
fchrijving breeder ver-
haelt hebben, opfiiick
een wijfe aen de Oude
Maes oft \'t Vlack, dat
men oock de Biesbofch
noemt, dat hare twee
derdedeelen van\'t wa-
ter befpoelt worden.\'t Is
een kleyne ftadt, maer van groot belang. Sy is
fèer fterck, fbo dat menfe voor onwinbaer acht;
want fy heeft breede graften, bolwercken en
ftrijckweeren, die Prins Willem van Oranje ,
onlangs nae \'t vredeverdragh van Gent, heeft
doen maken; dies is fy federt die tijdt een fron-
tier oft grens-plaets van Hollant, en een fleutel
en wegh naer Brabant geacht. In \'t jaer 15 8 8 is
fy van de befètting ( die tegen d\'Overheyt op-
ftonden , de burgery de wapenen afnamen , de
paspoorten oft affcheydbrieven der Staten aen
de galg hechten, en allerley moetwil bedreven)
aen de Prins van Parma voor vijftien maenden
ibudy oft krijghs-loon verkoft: waer over fy van
de Staten en Prins Maurits voor fchelmenen ver-
raders verklaert wierden, en de naem van Koop-
heden oft Berghverkoopers by een yder kregen.
De Spaenfchen deden daer uyt groote fchade op
de vaert tuffchen Hollant en Zeelant.

De Staten van Hollant en Prins Maurits, over-
wegende hoenodigh dat het was defe ftadt we-
derom in haer gebiedt te hehbet, hielden in\'t
begin van\'t jaer m d xciii verfcheyde verga-
deringen , om fich wel te beraden : maer de Sta-
ten van Vrieflant begeerden, dat men Gronin-
gen fbu aentaften , op datfe oock eenige vrucht
van de gemeene overwinningen in \'t byfonder
fouden genieten. Andere wilden, dat men de
vidorien aen d\'ooftfijde des Rhijns fou vervol-
gen : doch die van Hollant konden defè voor-
fiagen niet toeftaen j maer drongen op \'t belegh
defer ftadt : \'t welck eyndelijck, na veel over-
leghs, befloten, en vroegh in de lente oft voor-
j aer begonnen wierd, om de Spaenfchen te voor-
komen ; en alle fchanffen en wercken, tot ver-
ftercking van\'t leger, gereette hebben, eerfy
met hunne krijghsmacht in\'t veld fouden ver-
fchijnen, en \'t belegh naerderen.

Prins Maurits quam den acht-en twintighften
van Lente-maent met fijn leger voor defe ftadt,
en befloot haer terftont aen alle fij den j hy felf
Hollandt.

nam fijn quartier\' aen de weftfijde met de Re»
gimenten van fijn jongfte broeder Hendrick
Frederick, de Graef van Solms , Groenevelt en
van Balfour. GraefPhilips van Hohenlo leger-
de hem in \'t oofteynde in \'t dorp Raemfdonck,
over de rivier Donge, met de Regimenten van
Brederode, Lokeren, en andere. Sy befchan-
ften fich terftont, en wefènyder fijn plaets.

De legerwercken voor Steenwijck waren foo
groot geweeft, dat men diergeiijcke in den Ne- ßerckie vah
derlandfchen noch Franfchen oorlogh niet ge-
fien had : maer die van Geertruydenbergh wa-
ren noch foo veel grooter,als de Spaenfchen hier
fpoediger en machtiger konden komen , om de
plaets t\'ontfetten. De geheele lantfijde wierd
afgefchanft met ftrijckweeren en bolwercken, en
op de voornaemfte plaetfen met volkomene be-
flote fchanffen, wiens bolwercken fbo groot en
fterck waren, datfè een kaptoufchoot konden
wederftaen. In \'t midden /äti de legergraften,
die wijt en diep genoegh waren, had men een
dubbeld paelwerck, alle boven ftomp, en met
yfère pinnen beflagen, gemaeckt. De wal be-
vrijde men met gefchut, en\'t velt met dierge-
iijcke palen , wolfs-kuylen en voet-angels, om
de ruytery af te weeren. Eenige riet-velden die
onder water ftonden wierden droogh gemalen ,
en andere hooge velden,daer\'t water den Spaen-
fchen hinderen kon , ondergefet foo dat men \'t
water tot landt, en \'t landt tot water fcheen te
maken. Aen de waterkant was fy met een halve
maen van fchepen befloten, die alle vaft geanc-
kert en met kabels aen elckander gebonden wa-
ren; dies men te water noch te lande eenige brie-
ven oft iets anders in de ftadt kon brengen. De
eerfte approche oft naerdering ,om bedeckt aen Approchen,
de graft te komen , wierd door den dijck begon-
nen , vermits het velt laegh, en in die tijdt van \'t
jaer te natter was: want de foldaten vonden geen
aerde om fich te bedecken, en quamen,als fy be-
gonden te graven,terftont met de fchup in\'t wa-
ter. Den feften dagh begon men met defe naer-
dering aen de contrefcharp te körnen, maer een
grooten ftormen fpringvloet vernielde alles. Den
dijck, die met graven gefwackt was, brack door:
en een wachthuys met dertigh foldaten wierd
door \'t hooge water van \'t leger afgefiieden: de
belegerde vielen daer op uyt, floegen eenige
doot, en namen fc^mmige gevangen ; en be-
fchanften fich terftont buyten de ftadt, daer den
dijck en contrefcharp te famen quamen: want fy

.....»O®.".......Dö.

.3
	ÖO... ...	r: C\'D .
..00
	aü........	■ Q,„Ö
aöo	...	. .liä
oao-.;.	...39...... ■ ■	OWf.Ci .
^ 80..... «0	.... aäsa	a-ß

• • - -- yVI - —---------- «X>-SI --------- — ——.. r\'r .. rt? .............. . .......................... ..-------- Ti^^x , ■\'SlVSm _

J^. Stitm^aUtt\'iViUr\'med^ ilrJE^^ hyna.
onßt was, e4t.datßo dicht dmn-eH^
dóér

gO-Ofooi^ Sehans en. ^fUe*\' van.detL>
Grave VOM. .

zj, \':ß\'enchi ^eett^Luis van^ retratctr.

zz.SJ"*»^ en.aßammit^ inde.\'J>g^ -

Schans daef Jii>he.ile0
»f de. Stadt ^rß^h.

k,nße.Jes^>yanJts.
Z^. Ut^eis R^k ondef -^rawfiys tW.
z6.\'Vi>ater\'miU^ waer med^ t y^atef wuri

jemaUrt. mde. tn^n. Unden.^.
zy.SJtans Ujen. \'tae-n^tumun. Tan. d^

Grof^ van. MMtsvelt.
zS.^^tr, -yandm. j£ee-r van.J,0%ereti..
z^.Iadtm.1at^s deJJtH^ ^wachtl^^ide
30.£en.teedteh Sch^ dae-r du-van^ de.

Stadt veel Uru.yt i^ßUdm^-
jj.Sehefmi^erity yan- \'Méltenh em.1.
■^^eef rolwaerß dry ßae^ Cayitey^

den. lesten dach yan. dit .

, SJtant iy Jü. vanJe^ StaJtr i^, vsfi^
\'t:Be,hii, ttuv/W.\'JPrins JLtttriis u^
it^enonu-it.
X, . ^UM^r yof^n. Maurits,

^ TvMt l^n-, Gf, "Xhi^s VA», n^,
soa.. Gr. vati. Selms, ^ CchtutUen.Gri)e.-^
CoUnd

CDitvtttveitrJen,, in. ved Ejettt^dM..
j.Stutelurs Quartier,
/j., ^u^rf. vander
5, A-nuM^ en^ VictaUe.
6 ■ Schuws hrt^^ .
y. c^ tTuflxtv^emjMi.t:.

8 . Schans ftrt- hewaï^ J^r ht^^ett-.
ß . J&kf t^h de^t- Gf. J^ehetäc eett-^thu^ ■
I je. Schans op cm- Eylant vanJe-SeUa-\'.
te-n^jfifuiemt .^iltttt- ■
. OnJ-iefte, ert^Drcsjhte. de. Ditt^ ■

. CaUeryeiu.
jg. ZMißche, en-\'ViHreJiß .i^oches.
j6. O9rto£s\'Schleen, tut henftyJtr^ vanJ^^

VitL krt^ ve^cfiaete-n..
I j8. len. -Ti^n.yan.duii^therddt-werek
diene.^-yiw\'^G-cncdjl.

waren door \'t vorige werck gewaerfchuwt, waer genbofch te bekomen. Maer waer hy fich keer-
menhèn wilde aentaften 5 foo dat menfe met de, hyvond het Staten leger wel verfterckt
groote moeyte weer van daer moeft drijven. E- doch vermits den wijden omloop van \\ felve ,
venwel was hier geen ander middel van te naer- wierden de foldaten, die maer 5000 waren , met
deren, als door den dijck, die feer fmal en onvry waken afgemat, foo tegen Mansfeit als de ftadt.
was dooreen bolwerck dat op d\'anderen dijck Hier door fond men om meer volck uyt Vrief
langs de Donge lagh. De belegerde fchoten lant, die vier vaendelen fonden, met belofte
dapper met groote ftucken in \'t leger , waer te- van twee andere te laten volgen. Dc Graef van
gen men fich niet dan met fchanskorven kon Mansfeit bleefftil leggen, fbnder iets voor te ne-
bedecken 3 want het was niet mogelijck, behal- men ; \'t fcheen of hy meende dat Prins Maurits
ven den dijck , iewers te graven. fonder flaen fou aftrecken : doch als hem dit mi-

Drie hondert treden van de ftadt hadden de fte, en dat hy een leger, ftercker als vele fteden,
belegerde een Schans aen de fuydfijde, tuffchen vond,was het te laet om elders een inval (daer de
de Donge en een moerafligh velt by den dijck, Staten in \'t eerft feer voor vreefden) te doen :
daer mee fy der Staten volck beletten te naerde- want toen hy nu in \'t geficht der ftadt was , fou
ren. Dies plante men gefchut op een eylant in hy met aftrecken de belegerde al hunnen moedt
de Donge tegen over de gemelde Schans, waer benomen hebben. Men vertelt, dat Prins Mau-
door fy haer, behoudens lijf en goet, overgaven, rits , terwijl de Graef van Mansfeit hier lagh,
Daer na wierden twee bruggen by defè fchans een trompetter om fèkere faken aen hem fond ,
geleyt, d\'een op fohepen , d\'ander op maften , waer hy tegens fèyde: dat fijn Heer gedurigh in
om van Hohenloos quartier, leggende aen het fijn wercken en befchanfling bleef; hy behoor-
ooften over de Donge, gemackelijck in dat van de fich , als een jong en kloeckmoedigh krijghs-
Prins Maurits te komen, om elckander in noot overfte, in\'t velt te begeven, en een gevecht
t\'ontfètten : defe wegh was, om de kromten , met hem te wagen. De trompetter gaf hem een
wateren en moeraffen, byna drie uren gaens. In geeftige antwoord, feggende: Sijn Excellentie yan y^^^f^i ^
beyde de quartieren waren vuerbakens, om tee- NaJjbuis noch een jong heer , en "wenfcht oock een out jèhimprede,
kensvan d\'aenkomft der Spaenfohen te geven, krijghsman, als uwe Excellentie is, te-worden.
Allerley eetwaren waren hier foo overvloedigh In luny gefchiede een heeten aenval op Ho-
en beter koop als in eenige ftadt: \'t welck de henloos quartier, daer in de Spanj aerden 2l\\-Spaenfihm,
goede krijghstucht veroorfaeckte, die hier foo tijdt de voorfte waren 5 twèe vaé hare Gapitey-
treffelijck onderhouden wierd , dat de koeyen nen, een Vaendrager, en 32 foldaten bleven op
onbefchadight tuffchen de foldaten in de weyde de plaets, en drie andere hoofttnannen gewond,
gingen, en de huyslieden de melck in \'t leger on- Hohenlo kreegh twee fohoten , d\'een in \'t dick ^kmtver-
verhindert verkoften. Daer was fiilck een me- van fijn been, d\'ander een weynigh aeri de buyck.
nighte van allerley grof gefohut, foo tegen de Den Ridder Veer wierd oock geraeckt, maer
ftadt als tegen d\'aenkomft der Spaenfohen van weynigh gequetft. De volgende dagh quamen
buyten, dat \'er, nae\'t overgaen der ftadt, door \'t de Spaenfchen noch naerder f en verloren twee
geiirigh fohieten op de fèlve, naeulijcks vier on- ftucken in \'t moeras. Den foften luny liet Prins
befoliadighde huyfèn waren. Het fonoon paleys, Maurits de ftadt opeyflthen \\ de belegerden znt- ^? P^dt
\'t welck de Prins van Oranje daer in gebouwt woorden, hy foufolf met henfpotten> indien
had, bleef niet onbefohadight: folf\'t meefte ge- fy\'t opgaven, daer\'t ontfot in haer geficht lagh. \' *
fchut der belegerden was met fohieten onge- Mansfeit deê groote naerftigheyt, om boden in
bruyckelijck gemaeckt. Tegen het noorder-bol- de ftadt te krijgen, maer kon\'t fèlve niet te
werck ftonden fos houte kartouwen, daer de be- weegh brengen.

legerden hun kruyt vergeefs op fpilden. Prins Maurits won ondertuffchen de bedeckte

Mansfeit arbeyde ondertuflchen met alle vlijt, wegh op de buytenkant van de graft, die hy
om foo veel krijghsvolck te vergaderen als mo- pooghde droogh te maken , bracht galeryen
gelijck was, tot ontfet der ftadt. In defe tijdt door de graften, en quam aen de bolwercken.
Gefchiituf ^^^^ eenigh gefchil tuffchen Prins Maurits cnHo- Den 14 luly hebben de hooftliedenHaen, Beve-
henlo: want de laetfte had een fterck Fort te ry en Kalf het noorder-bolwerck met ftormen
Raemsdonck gemaeckt ; maer de Prins vondt verovert, door\'t behulp van een biesbrug, die
raetfaem, dat men een ander, 1500 treden voor- men des nachts over de graft geleyt had. \' Dit
der, in\'t velt fou leggen, om\'t ontfet niet foo na maeckte fiilck een moedeloosheyt in de \'ftadt,
aen de ftadt te laten komen. Hier was Hohenlo datfe terftont verfochten te handelen \'t welck
dapper tegen ,• maer deVelt-heer gebruyckte fijn gefohiede. Sy verdroegen , datfe alleen met hun
gefagh, en fijn meening wierd gevolght : want fijdtgeweer fouden uyttrecken ; doch Prins Mau-
men maeckte noch een Schans, die tot het eynd rits fchonck hen, uyt enckele beleeftheyt, het
van \'t belegh verdedight wierd. Doch Mansfeit volle gewcer,en ontfing alleen hare fèftien vaen-
A/a^s/e/t quamhier niet, maer aen de weftfijde tegen het delen. Over de (5oo gefonde foldaten trocken
komt tot quartier van de Prins, daer hy fich met 14000 uyt de ftadt waer in men vond omtrent 4000
omjet. mannen te paert en te voet legerde, foo wel van pont kruyt , en foo veel voorraet van koren,
gefohut verflen, als of hy een ftercke ftadt be- datfè noch geen roggenbroot wilden eten , mits
fchieten fou. Als hy tien dag en vertoeft had, fy tarwe genoegh hadden. Dus is defè ftercke en
de fterckte van \'t leger fagh, en gebreck van eet- onwinbaer geachte ftadt in drie maenden, in \'t
waren kreegh, brack hy op, en keerde fich aen geficht van Mansfeit en fijn leger, verovert, en
d\'ooftfijde naer de Langeftraet aen Hohenloos weder aen Hollant, en den Staet der vereenigh-
quartier, daer hy hoopte toevoer uyt \'s Harto- de Nederlanden gevoeght.

Aerden is de hooft-
ftadt van Goylandt oft
Goeylandt^ welck Bal-
juwfchap fijn naem
heeft van Goedela, Ab-
dis van\'t kloofter t\'Al-
tena, als Boxhornius en
andere getuygen. Men

M ccc L beginnen te
bouwen , gelijck uyt de brieven van Willem van
Beyeren genoeghfaem blijckt j waer in men
oock fiet, dat men fpreeckt van een nieu Naer-
den te maken , na dat het eerfte , dat men nu
\'t oude noemt, verbrant en verwoeft was. Dit
oudt Naerden was aen de Zuyderzee gelegen,
door wiens gewelt en inbreuck de fondamen-
ten nu uytgefpoeltfijn; foo dat het water daer
over vloeyt : maer als \'t felve afloopt, \'t welck
fomtijts gebeurt, fiet men de tekenen en oude
overblijffelen der ftraten, en infonderheyt der
kercke. Doch wanneer oft van wie het verwoefl
is , blijft onfèker : hoewel fommige meenen, dat
het loan van Arckel, Biffchop van Utrecht, die
in \'t jaer Mccc xLviii een feilen oorlogh te-
gen Willem van Beyeren voerde, in die tij dt ge-
daen heeft; maer \'t is meer feggen als bewijfen.
Oudt Naerden is \'t fêlve, dat Naerdinc genoemt
wordt inden brief van Gijsbrecht van Aemftel,
in\'t jaer 12 33 aen \'t kloofter te Rensburgh gege-
ven j want daer leeft men : Gegeten in Naerdinc, in
het jaer ons Heeren Mccx^xwi, den tienden dagh Fe-
huarii-y^^tlcke briefin de befchrijving van Weefp
terftont volgen fal. De oude Naerders hebben
veel lof verworven, als fy fïch , in \'t jaer 1296,
tot byftant en verlofïing van Graef Floris de vijf-
de, die op hare aenkomft van Geeraert van Vel-
len doorfteken wierd , dapper en kloeckmoe-
digh toonden.

In\'tjaer m ccc lv , als dit nieu Naerden on-
langs begonnen was, heeft Graef Willem van
Beyeren hen met vele vryheden en voorrechten
befchoncken , om haer volckrijck te maken.
In\'t felve jaer beveftighde hy de ftapel der vif-
fcherye, die hen door GraefWillem van Hene-
gouwen gegeven was.

In\'t jaer 1356 hebben die van Naerden een
ftrijt gewonnen tegen die van Amersfoort. In \'t
jaer 1380 heeft men begonnen de kerck te bou-
wen: en in \'t jaer 1403 kregen fy van Aelbrecht
van Beyeren verlof om een nieuwe haven te ma-
ken. Vier jaren daer na gaf hen loan van Beye-
ren vryheyt van alle tollen en krijghs-tochten.

Hertogh Philips van Bourgondien heeft in \'t
jaer 1459 ingeftek, dat de Burgemeefters en
Schepenen van Naerden yder jaer twaelf notabele
Mannen uyt de voornaemfte der ftadt fouden kie-
fen , om forge te dragen, dat.de ftadt geen hin-
der ontfing van de menighte der vreemden , die
daer dagelijcks van alle fijden toevloeyden. In\'t
volgende jaer fijn de Nonnen derH. Maria van \'t
kerckhof aen de zuydfijde der ftadt gebracht,
als\'t blijckt uyt de brieven van de Magiftraet.

In \'t jaer 14^2 heeft Karei van Bourgondien
brieven aen defe ftadt vergunt, dat hy haer ,
noch geheel Goylaut, nooit van Hoilant foude
affcheyden.

Als die van Utrecht een groote overwinning
op de Hollanders in het jaer 1481 verworven
hadden, hebben fy gepooght defe ftadt met lift Met iißin-
in te nemen, \'t welck hen geiuckte : want fy fon- genomen en
den \'s morgens vroegh voor de poorten vele fbl-
daten in vrouwe kleederen , die, met korven
in de hant, veynfden haer goet te willen verkoo-
pen. Als de poorten open waren , quamen fy in
de ftadt, ftoegen eenige doot, en gaven een teec-
ken aen de gene die buyten verborgen waren.
Vijftigh burgers bleven op de plaets, en de fladt
wierdt geplondert ; doch als d\'innemers geen
meer hulp kregen, begonnen fy te vreefên ,• dies
ly beftoten de fladt uyt te pionderen, in brant te
fleken, en te verlaten. Het brantflichten koch-
ten de burgers af. Maer in \'t fèlve jaer hebben
de Naerders , met de macht van hare bontge-
noten , \'t landt van Utrecht ingenomen , en de
ftercke kafteelen vanEmmenefte enWeftbroeck
tot den gront toe afgebroken, en in een flagh
omtrent i ƒ00 van hare vyanden gedoot. Van
den buyt, die fy rijckelijck verkregen , lieten
fy een toren maken, waer aen fy, tot eeuwige ^oren,
gedachtenis van hare overwinning , defè twee
woorden Pielden : Swyght Utrecht.

In\'tjaer i486 is byna de gantfche ftadt door Brmt.
een fchielijcke brant in d\'affche geleyt.

Naerden heeft een fchrickelijcke ftagh in\'t jaer CmweUjck«
1, door Frederick van Toledo , ontfangen:
want als fy hen,onlangs te voren,onder \'t gebied 7JaJZe\'\'
van Prins Willem van Oranje begeven hadden, Schrijvers.
heeft hy fijn leger voor defè fladt gebracht. De
Overheden fijn hem niet ontmoet, om vergiffe-
nis te verfbecken, \'t welck hem fèer verbitter-
de : doch als \'t leger naerderde , fonden fy hare
gefanten,die hen fouden verfchoonen, om datfè,
door gebreck van befètting, met de Prins ver-
eenight waren. Sy gaven fich over, en onthael-
den de Spaenfchen met alle beleeftheyt in de
ftadt. Maer d\'Overfte belafte al de burgers in
de kerck te komen, daer fy jammerlijk vermoort
wierden, fonder ellendige vrouwen en onnofèle
kinderen te fparen: want de moeders wierden,
als vele fchrijven, met de fuygelingen aen de
borft, O groote gruwel ƒ doorfteken. Degeleer-
de Lambertus Hortenfius , van wie wy hier na
in de befchrijving van Montfort meer fpreken ,
was toen Redor defer ftadt, en wierdt in defe
algemeene ellende, door de gunft van een Spaens
jongman, Veldanius genaemt, die eertijts fijn
leerling geweeft had, felf gefpaert j doch, dat

Henricus Antonides Dander Linden, Do dor en Pro- Geleerde
feffor der Godtgeleertheyt in d\'Academie te
Franeker, en fijn foon Antonius yander Linden,
Medicijn t\'Amfterdam , ftjn beyde in defe fladt
geboren ^ en fullen, om hare byfondere deugh-
2en en geleertheyt, altijdt tot eer der felve leven.

Et is onfèker wanneer dat de-
fe fladt gebouwt is. Maer dit
gaet vafl , datfe byfondere
Heeren gehadt heeft, gelijck
een brief van Gijsbrecht van
Aemflel, die Boxhornius uyt
d\'oude Regiflers van \'t kloo-
fter te Rensburgh gefchreven
heeft, gêtuyght, en hier volght:

Aende ecr\')^aerdige yrowwc in Chriflo E. AhdiJJe , en-
de A. fufter yanden Heere Gr aye , Nonne, ende aen het
gantßh Cony ent in Rinshurgh, G. Schiltknape yan Am-
ftelle , Jakyt y ende gebeden inden Heere, Ghy fult-voe-
ten , dat yoor aengenaem hebben , dat ghy tot ge-
bruyck der Kercke moet yerloffen de Goederen yan Buc-
kifcope, ende om aen die Goederen te renuncieren. Wy
hebben yan onfe fijde geftelt tot Buckifcope den toonder de-
fer tegenypoordige brieyen, Heer Menfo yan Wefepe, ende
fullen yoor "SPel gedaen houden \'tgene dat diefelye M. yan
onfent wege fal doen op de yoorfeyde Goederen, als of fy
yan ons * alfoo yerre als ghy fult gey en * ponden Hollant-
fche penningen om de yerlofsinge yan die Goederen , ende
■spy hebben yan onfent ypege geftelt den felye M. om dc
yoorfeyde penningen t\'ontfangen, ende ghy fult houden tot
getuygeniffe de tegen-ppoordigc Brieyen^, tot dat "poy fullen

aen die Goederen perfonelijck -^oedergefeyt hebben in tegen-
ypoordigheyt yan den Heere Grayc yan Hoilant. Gegeben
in Nardinc, in\'t jaer Mccxxxiii, den tienden
dach yan Februari.

In d oude placcaten oft bevelbrieven wort de- Oadcnaem.
fè fladt meefl genoemt.

In\'t jaer m cc c l v i hebben die vanUtrecht Ellenden.
Weefp verbrant en uytgeplondert.

Als de Gelderfche , in\'t jaer m d V, Utrecht
belegerden, pooghden fy Naerden met krijghs-
lifl in te nemen, doch vergeefs: maer in \'t vol-
gende j aer wierd fy door Hertogh Karei van Gel-
derlant vermeeflert, die onlangs daer na op fè-
kere voorwaerden vertrock. Daer na is fy met
een muer verflerckt.

Sy is feer vermaert geworden door de brou- P^oormemße
weryen : want hier wort goet bier gebrouwen,
en op vele plaetfèn , tot haer groot voordeel,
verfonden.

Het is een aengenaem fledeken, een halve cekien"
mijl van Muyden, en aen de Vecht, wiens wa-
ter haren muer befpoelt, in een vermakelij cke
landouwe gelegen.

U y d e n leght een mijl van
Naerden, en oock aen de Vecht,
weicke daer midden door vloeyt,
en niet wijdt van daer voorby
\'t Slot in de Zuyderzee. Sy is met
verfcheyde privilegien en vry-
heden van Hertogh Aelbrecht van Beyeren ,
Graef van Hoilant, in\'t jaer duyfent vier hon-
dert en drie, begunflight.

Die van Utrecht hebben haer in\'t jaer duy-
fent drie hondert en fes-en-vijftigh vernielt en
verbrant. Als fy een weynigh verbetert was ,
heeftfè, achtien jaren daer na, van de fèlve ge-
lij cke fwarigheyt geleden : en in \'t jaer duyfent
vijf hondert vijf ontfing fy van de Gelderfche
een gelijck lot als die van Weefji.

Sy heeft een fèer out Slot oft kafteel, in\'t
welck, in \'t jaer duyfènt twee hondert fès-en-ne-
gentigh, Floris de vijfde, na dat hy van Gee-
raert van Velfèn gevangen was, gebracht is:
maer ds de Naerders tot fijn ontfèt quamen,
voerden fy hem af, om die t\'ontmoeten. Doch
als Velfen merckte, dat hy met de fijne tegen de
felve te fvack was, vloogh hy toe, en doodde de
Graefmei 21 wonden: hoewel andere fèggen,
dat hy op \'ikafteel omgebracht is.

Op dit Slot, dat men oock het Huys te Muy-
den noemt, voont gemeenlijck den Droft van

Muyden, die oock Baljuw van geheel Goylant,
en Hooft-Officier der ftadt Weefp is. Voor wey-
nigh jaren wierd dit aenfienlijck ampt bekleet
by den Utex Pieter C. Hoofi, Ridder der orde van p.CMooft.
S. Michiel, wiens edel vernuft en hooge geleert-
heyt in de Hiftorien, Burgerlijcke wetenfchap
en Poëfy , fijne uytgegeven Hiftorien van
Vr anckrij ck en Nederlant, en fij ne finri j cke Ge-
dichten genoeghfaem getuygen. Op wiens beel-
tenis de overgeeftige Vondel de volgende rege-
len rijmde:
Het brein, gefpitft op \'t roer yan Staten te regeeren ,
En \'s bereits Oceaen met kloeckheit tc brayeeren >
Den geeft, die Tacitus en d\'outfte Dichters tart,
Beßoot Natuur in \'t Hooft , herboren uit Sandrart;
Die hooft- en halscieraet des Ridders heefi yergeten,
De Duitfche law^erkroon, en Franfche Konings keten.
Na hem is in defè bediening gevolght Heer Gee- G. Skker.
raert Bicker , Soon van den Heer Andries Bicker ,
Heer van Engelenburgh, die tienmael \'t Burge-
meefterfchap t\'Amfterdam, verfcheyde Gefant-
fchappen aen groote Koningen buyten, en ande-
re hooge ampten binnen Nederlant, bedient, en
in d\'eeuwige vrede , tuffchen Spanje en de ver-
eenighde Nederlanden,met onvermoeyden yver
gearbeyt heeft: waer over alle inwoonders der
lelve onophoudelijck aen hem verplicht fijn.

IA N E N oft Vianden, als
andere Iclifijven, is een
feer oude ftadt. Eeni-
ge hebben met beufeU
achtige verzieringen
op haer naem geijieelt,
als of die van Diana af--
quam. Doch andere
meenen, datfe alfoo na
twee vrouwen, d\'eene
ty en d\'ander lam geheeten,genoemt is j \'t welck
oock niet feker is.

De eerfte fondamenten fijn omtrent het jaer
M cc xc , door Swederus, broeder van loan de
derde , Heer van Kulenburgh, aen wie dit ge-
weft als vaderlijck erfgoet toequam, geleyt.
Men fèght, dat het kafteel , behalven andere
gebouwen, in die tijdt gemaeckt is, Swederus is
in \'t jaer M c c xc i v in een flagh tegen de hey-
denen by Bremen gebleven : hy had tot lijn ge-
malin de dochter van den Heer van Lede , daer
hy twee lonen , Gijsbrecht en Hendrick van
Vianen, by won,

In\'tjaer m ccc xl heeft Swederus, Heer van
Vianen, de kapelle, die onder het dorp Hage-
fteyn was, tot een Parochie-kerck opgericht.

Gijsbrecht van Vianen boude in \'tjaer m c c c Tore^^.
lxxii een frayen toren van de gront af, by
\'tkafteel, dat eertijts Batefteyn genaemt was,
met het gek, \'t welck de foon van de Graef van
S. Paul, in \'t vorige jaer in \'t lant van Gulick ge-
vangen, hem fthuldigh was.

In \'t jaer M c c c c v m is Walraven van Bre- lon^jle
derode , die daer na te Gorcumgedootis, met
Leonora , eenige dochter en erfgenaem van
Henrick, Heer van Vianen en Ameide, getrout.
Sedert die tijdt fijn deiè Heerlij ckheden aen\'tge-
fiacht van Brederode , dat men \'t edelfte onder
den Hollandtlchen adel acht , gebleven : en
heeft nu loan Welphard van Brederode , Heere \'
van Brederode , Vianen en Ameyde , en Velt-
maerfchalck van de vereenighde Nederlanden ,
tot fijnen Heer.

Vianen leght aen de flincke fijde van de Leek, Q^ieam-\'
twee mijlen van Schoonhoven , en in een aenge- llju^^"
name landtftreke, met veel geboomte, en een
fraey kafteel verciert.

E E R D A M heeft de naem van
de riviere Ling , en wordt fbo
genoemt by verkorting van
Lingerdam, Maer de Ling wort
dus geheeten van haer langte,-
waerom Joannes Gerbrandi

noemt. Het is een leen der Heeren van Arckel
\'t welck loan de vierde , Heer van Arckel, in\'t
jaer duyfent een hondert en vijftigh, aen fijn
foon Folpart gegeven heeft : die , als men feyt,
fe ventien j aren daer na, met fijn foon Pelgrom,
van den Duyvel weghgevoert is. Na hare doot
is dit landeken wederom aen de Heeren van Arc-
kel gekomen.

In\'t jaer m cccc xc II is Frederick van Eg-
mont , foon van Willem, tot d\'eerfte Graef van
Leerdam gemaeckt: want als loan van Egmont,
omtrent het jaer m cccc x , Maria, de dochter
van loan van Arckel, ten huwelijck verkreegh,
is defe ftadt aen fij n foon Willem en\'t geflacht
van Egmont gekomen. Van welck edel huys jfy,
door huwelijck, aen d\'aenfienlijckfte teigh van\'t
huys van Naffou, die\'t Prinsdom van Oranje be-
fit , gehecht is : want als de gemelde Frederick ,
eerfte Graef van Leerdam , in\'t jaer M Diii
overleden was, is fijn loon Floris hem gevolght,
die in\'t jaer M D xxxix ftorf, en liet Maximiliaen
tot fijn nafaet ; wiens eenige dochter en erfge-
naem AnnavanEgmont in\'t jaer m d li metPrins
Willem van Oranje getrout is,by wie iy won Phi-
lips,na fijn vaders dootPrins vanOranje,en befit-
ter van fijns Moeders Graeffchappen Bueren en
Leerdam. Als defè in\'tjaer M D c xviii overle-
den was , is hem fijn outfte broeder Maurits , en
daer na de jongde Frederick Henrick gevolght^
Hollant.

die haer fijn eenigh foon Wilhelm, onlangs in \'t
jaer m d c l gefturven, en defe fijn eenige erf-
genaem Willem Henrick, tegenwoordigh Prins
van Oranje, nagelaten heeft.

Als \'er tuflchen de Gelderfche en Hollanders,
omtrent het jaer m cccc xcvi, een oorlogh
gerejfen was, heeft den Heer van Yfielfteyn ver-
fcheyde vyandtlijcke tochten in Gelderlandt ge-
daen ; en daer na in een flagh vele Nimmegers
gedoot: waer over de Gelderfche fbo vergrämt
waren, datfe, om fich te wreken, de ftadt en het
kafteel van Leerdam innamen j uyt het welck fy
byna door geheel Hollandt liepen om te ftroo-
pen, en hare vyanden met vuer en fweert te ver- »
nielen. Maer als Hertogh Albrecht van Saxen
dit ge waer wierd, is hy met een fterck leger te
Gorcum gekomen, en heeft Afperen en Heuc-
kelum , by Leerdam gelegen, verfterckt, en wel
met krijghsvolck befet; oock onlangs daer na
een fterck kafteel by defe ftadt gemaeckt, om die haer
\'t uydoopen der foldaten te beletten : waer door
de Gelderfche genootfaeckt fijn haer, behou-
dens lijf en goet, over te geven.

Leerdam is een vermakelijck ftedeken , aen Ge/ege»"
dc riviere Ling, een half mijl van Afperen en
Heuckelum , en met de felve als op een drie-
fprong, gelegen. Het heeft eertijts een fraey
kafteel gehadt, dat nu gantfch verwoeft is.

In\'t jaer m d lxxix heeft Chiappin Vitelli,
Marquis van Cetona , die de Koning van Spanje ^^^^ ^^
diende, met vijftien vaencielen Switfers en an-s^e^/che^
dere, defe ftadt belegert, en haer foo geweldigh -^^rmeeßert.
befchoteUj dat hy haer in kreegh, op voorwaer-
den , dat de foldaten met hun goet en geweer
fouden uyttrecken, en de burgers aen lijf en goet
onbefchadight blijven.

Conradvs, Baccalaureus in de H. Tijeologie, heeft
fes jaren in S. Pieters en een in S. Katarinaes-^kerck Pa-
ftoor geyoeeft. In\'t jaer m d lxxi is hy Canoniek, en
in\'tjaer m d x c iii Aerts-Priefter in defe Cathedra-
Ie kerck -wettigh en deughdelijck yerkoren. Maer niets is \'er
gedurigh en eeumgh in de ypeerelt. Als hy l x i x jaren
out ypas, na dat hy een Godtyruchtigh teftament ge-
maeckt , en eengeftadigh inkomen yoor twee Theologanten
te Leuyen yerordent had, is hy, totleefwefen der yromen,
yoor de ypeerelt geftoryen, om in den hemel te leyen, den
XY February , m d c ix.

Joannes, Baccalaureus in de H. Theologie, yer-
kreegh in \'t jaer u D c ii een Canonifye in defe ßadt,
door een oyeryloedigeny^er tot de faligheyt der Jielen. By
heefi mede \'t Paftoorfchap yan S. Pieters-kerck aengeno-
men. Maer in \'t eerfte jaer fijner bediening yan een fmet-
telijcke ßeckte geraeckt fijnde, hèeft men hem , in fijn
jonckheyt, xx i x jaren out fijnde, onder de hemellin-
gen beginnen te tellen.

Defè fladt leght een half mijl vanHeuckelum, Gelegen-
er de gemelde riviere Linge , weicke foo facht
• en lieflij ck voorby haer loopt, datfe , als Guic-
ciardin fchrijft, hier de Liefde genoemt wort.

In \'t jaer m d xvi is fy van de Gelderfchen, Ellende.
in de tijdt van haren Hertogh Karei, met ge-
welt ingenomen, die daer gruwelijcke wreethe-
den met moorden en branden, lèlf in de kerc-
ken , daer vrouwen en kinderen in gevlucht wa-
ren , bedreven.

ChiappinVitelli heeft haer oock na Leerdam, ingenomen.
\'t welck wy in de belchrijving van die fladt ter-
ftont verhaelt hebben, voor de Koning van Span-
je ingenomen. Doch fy is daer na weder onder
de Staten en hare byfondere Heeren gekomen.

lenburgh ,fijn oom, heeft met gewelt Heuckelum
ingenomen, en fijn vader, die voor fulck een on- envanßjn
heyl niet beforght was , aen Kulenburgh gevan- \'
gen gelevert: want het fcheen,dat Otto defe ftadt
aen ftjn oom verkoft had. Kulenburgh bracht
terftont een goet getal foldaten in Heuckelum,
die door geheel Hoilant liepen om te rooven.
loan van Charlois, Heer van Arckel, was hier o-
ver feer vergrämt, en beval aen den Gouverneur
van\'tlant van Arckel,dat hy defe ftadt,met hulp
der burgers van Gorcum, innemen fbu \'t welck
gefchiede. Eyndelijck wiert \'er befioten, dat de dat geßraft
Heer van Kulenburgh en Otto aen dc gemelde -
Charlois defè plaetfè fouden overgeven en op
defè wijfè fijn vader en foon, om haer ongetrou-
hey t, van hare Heerlijckheyt berooft. Doch Ot-
to heeft daer na vergiffenis van fijn misdrijf, be-
nevens de befitting van Heukelum, verworven.

Reginus, een goet Schrijver, noemt defe ftadt
Hercules, en feyt, datfè omtrent het jaer Mcc Naem.
lxxxxv gebouwt is. Sy leght oock, als Leer-^^^^ ^^^
dam en Afj^eren, aen de Linge, een half mijl van hlyf"\'
Leerdam, en drie en een half van Schoonhoven.

Speren was eertijts een leen
der Heeren van Arckel. Gui-
do van Alperen, broeder van
loan de tweede , Heer van
Heuklum , is van de Vriefen ,
als men Ichrijft^in\'t jaer m ccc
l i v, by Staveren verflagen.
Sijn eenige dochter nam ten
huwelijck Diderick van Polanen , by wie ly won
Otto van Polanen, Heer van Alperen. De doch-
ter van Otto, Alferadis genoemt, Vrouw van Po-
lanen , heeft van loan van Langerack een doch-
ter , Elburgh geheeten, ontfangen, die met Rut-
ger van Boetièlaer getrout is, en Alperen aen
hem ten huwelijck gebracht heeft: maer dele is,
in\'t jaer m cccc lxi, in lijn Hot, door Ar-
nolt Piek met een koegel gedoot, als de Chro-
nijcken inde gefchiedeniffen van dat jaer bree-
der verhalen. Sedert is defe fladt aen \'t geflacht
van Boetfelaer gebleven.

Te Afperen, foo vele ick bemercken kan, fijn
geboren

Conradus en Johannes Ottonis yan Afperen, broe-\'
ders , beyde geleerde mannen, beyde Godtge-
leerden en Meeflers der konflen. Sy hebben te
\'s Hartogenbofch in Brabant geleeft, en fijn al-
daer in de hooft-kerck van S. lan, met het vol-
gende opfchrift, daer in haer leven in \'t kort
vervat is , begraven :

Ter eeren yan de yerrefene Chrißm. Bit is H graf-
graffchrif\' fchnftyan Conradvs en Ioannes van As-
peren , fonen yan Otto, Broeders yan nature,yermaert
yan Priefterdom, Canonifyen, en Meeflerfchap in de kon^
fien \'y fraey yanfeden, geleertheyt, en Godtyruchtigheyt,
Defe dingen fijn niet genoegh tot haer lof. De deught, die
na de doodt leefty en niet in \'tgraf geßoten kanyporden^

H E V K

Evkelvm heeft oock fijn be-
gin uyt het huys van Arckel ver-
kregen. Hare outheyt kan men
befjpeuren in \'t kafleel, \'t welck ,
als fommige feggen,in\'t jaer duy-
fènt twee hondert gebouwt is.
Otto van Arckel, jongfle foon van loan d\'acht-
fle , is in\'tjaer m cclxxii d\'eerfle Heer van
Heukelum geworden j wiens nakomelingen \'t lèl-
ve tot in \'t jaer m d xcv befeten hebben: want de
dochter en eenige erfgenaem van Otto van Arc-
kel, in\'t jaer mdlxvii overleden, isonge-
huwtgeflorven j waer door de heerlijckheyt van
Heukelum aen Elifabeth van Arckel, weduwe
van den Heer van Caflres, gekomen is.

De Ghronijcken melden, dat loan van Heu-
kelum in \'t jaer m cccc lxi i geit liet flaen, niet
met fijn eygen , \'t welck hy vermocht, maer, te-
gen alle recht en reden , met des Graven naem
en opfchrift. Hertogh Philips van Bourgondien
vermaende hem verfcheyde reyfèn, dat hy fiilcks
foude nalaten j maer hy bleet oögehoorfaem :
dies is hy van den hoogen Raet van Hoilant ge-
bannen : doch onlangs daer na verkreegh hy
vergiffenis.

Ravesande is
iegen in \'c weft-lan3t,
twee mijlen van Delft,
en foo veel van den
Hage. Defe plaetfe is
over vier hondert ja-
ren een be\\^alde Stadt
geweeft : en had een
haven die in de Mafe
liep , en federt door den aen was met flijck
\'geftopt is.

Dit is wel het hooghfte geweft van Hol-
landt: want hier fchoone terwe waft , en vet-
te weyden fijn: foo dat men hier uytermaten
foete boter en wel-fmakende kafen maeckt,
die om haer goetheyt feer geprefen,en na defe
plaets genoemt worden. Hier is een hoogen
toren, die den Schippers tot een baeck in zee
dient, daer fy fomtijdts hare fchepen na ftie-
ren. Voor den jare cio cc l , aleer het Pa-
leys in den Hage gebouwt was, hadden de
oude Graven van Hollandt hier een Slot,
daer fy des fomers henvermaeckten^ en oock
fomtijdts op t huys Vogelefanck, dat eer-
tijts buyten Haerlem geftaen heeft. Als men
de fondamenten van dit Slot omtrent het
jaer cio id xlvi met graven ontdeckte,
wierden daer eenige oude en geeftige aerde
vaetkens gevonden, die meer als cid cccc
jaren oudt waren , en van de tijdt dat de Ro-
meynen in dit landt woonden.

De gedachtenis van dit Paleys ofte Hof
behout noch de Hof4aen, en het Hof4andt,
in \'s Gravefande feer wel bekent: en \'t huys ,
daer, voor den oorlogh, de Paftoor woonde,
plach eertijdts de keucken te fijn van \'s Gra-
ven-Hof, dat men s Gravefande noemt.

Niet verre van hier is d\'oude Heerlij ck-
heydt van Naeldwijck en Honfelaerdijck,
hebbende een feer groot , oudt en fterck
Slot, daer eertijts d\'oude Heeren van Naeld-
wijck plegen te woonen , welcke van ouden
tijden erflijck Maerfchalcken van de Graven
van Hollandt waren, en als opperfte Stalmee-
fters gefach hadden over de paerden. Heer
\\Y^illem van Naeldwijck, Ridder, die in \'t jaer
ciD ccc XLV in den ftiïjdt te Staveren in
Vrieflandt mede doot bleef, heeft hier, om-
trent het jaer CID ccc VI11 , een Collegie
van dertien Ganonicken gefticht.

Omtrent \'s Gravefande, by het dorp Mon-
fter, is eertijdts geweeft het huys te Polanen, ToUnen.
daer de Heeren van Polanen op woonden ,
welcke Monfter mede toebehoorde, en plach
te ftaen daer nu de hoeve van Polanen leght,
en werdt (gelijck de Chronijcke van Hol-
landt vermeit) van die van Delft,in \'t jaer cio
ccc LIX, met meer andere Sloten verbrant.
Dan het landt of het inkomen behoort toe
den huyfe van Naffou, federt het jaer ci3
cccc IV, en nu fijn Hoogheydt den Prince
van Oranje, Grave van Nafllbu 5 Soon van
Prins Willem, en Neef van de groote Fre-
drick Henrick, Princen van Oranje, dCc,

Niet verre van hier is Wateringe, daer Waterin-
eertijts over drie hondert jaren een Slot plach
te ftaen , toebehoorende byfondere Heeren,
die haren toe-naem daer af namen , als is ge-
weeft,Heer Geeraert van deWatering,Ridder
en Kapiteyn van Staveren in Ooft-Vrieflandt
in \'t jaer cID cc XCIX. Defe won lan van de
Wateringe, die in\'t jaer cid ccc xlvi 11
leefde, en was gehuwt met een Dochter van
den Heer van Waffenaer, daer hy twee fonen
by had : den jongften. Heer Geeraert van de
Wateringe, werdt in\'tjaer cid ccc lviii
van den dollen Willem van Beyeren , Graef
van Hollant, in fijn raferny dootgeflagen, en
den oudtften Heer Willem van de Waterin-
ge. Ridder, overleedt in \'t jaer c i d c c c lx i v,
en had tot gemahn Vrou Joanna van Teylin-
gen, die het Slot van Teylitigen , door gunft
des Graefs van Hollandt voor haer leven
befat: hy het achter Heer Aelbrecht van de
Wateringe , Ridder, die fterf in \'t jaer c i d
ccc Lxxxvri^en wan een Dochter, Vrou
Willemijna van de Wateringe,die tot gemael
had Heer Geraert van Egmont,Cafteleyn van
Staveren: hy fterf in \'t jaer ci d c c c x c v 111,
nalatende een dochter, Vrouwe Willemijna
van Egmondt, Vrouwe te Wateringe,die tot
Antwerpen, oudt fijnde negentigh jarch, in
\'tjaer cid cccc lxxxii overleed, en had
tot haren Echtgenoot Heer Willem van
Naeldwijck , die in \'t jaer cid cccc xliv
ftorf: haer foon. Heer Hendrick van Naeld-
wijck, dede omtrent het jaer cid cccc lxxx
van t Slot te Wateringe een Kloofter ftichten
voor Monicken van de Ciftercien Ordre,
dat hy met renten begaefde ; \'t welck in de ■
laetfte oorlogh, in\'tjaer cid id lxxiii,
nevens vele andere, verwoeft is.

Laerdingen wordt
d\'outfte van alle Hollant-
fche Steden oft Vryheden
geacht, hl d\'oude bevel-
brieven wort fy meeft ^ler-
dtjnc genoemt. Sy heeft
haer naem van een water-
loop , die foo geheeten was, waer van niets
overigh is, dan een enckel gewagh in de brie-
ven van Egmont. Men feydt, datfe eertijdts
de fterckfte ftadt van Hollandt was. Hoort
Lambertus Schafnaburgenfis, in\'tjaer cId
x lvi i , daer van fpreken. T>e Keyfer Ifen-
riek , feyt hy, heeft een krijzhs-heir te \'vvater
door den Rhtjn in Vrießandi gebracht, tegen
Godefridm m ßjn huiper Diederijck, en heeft
daer fvues seer stercke steden,
Rinesbvrch en Fleerdingen, \'itp-
genomen. Wat wil men klaerder ? Hier komt
noch by , dat Contraótus, in fijn fchriften ,
Diederick de vierde, Graef van Hollant, uyt-
druckelijck oJ^arck-Gra^ve <van Flaerdingen
noemt. Die meer van dit getuygenis begeert
te weten, lefe Boxhornius in \'t eerfte capittel
van fijn Tooneel van Hollandt , en lanus

Doufa in \'t fefte boeck fijner Hollandtfche
Gefchiedenifien. Godefridus, Monick van
S. Pantaleon, en tijdt-genoot van Willem
d\'eerfte, getuygt dat de felve Graef, in \'t jaer
m cc xvi i , uyt de haven van Vlaerdingen
met een groote vloot en fterck leger , naer
\'t Heylige landt gevaren is. Hoort fijn woor-
den : VVtlhelm Grave \'van Hollandt, en Joris
Gra^ve ^van VViede, met andere Krujs-n)aer-
ders \'van Duytßandt, hege er ende te fcheep te
reyfen naer \'t Heyligh landt, ßjn tot Fle r-
dinge op de Maß, een "van dedelße rivie-
ren des landts, vergadert,

Vlaerdingen is federt foo feer verandert, \'ïegen-
dat het nu maer een gering dorp is: want het
is maer een kleyn deel van \'t oude, daer wy ^^^
terftont van gefproken hebben. Sy is nu een
dorp , die eertijts Trojen was 5 en haer droe-
ven ondergang heeft fy van niemant,dan van
haren fchadehjcken gebuer d\'infwelgende
Mafe,met fijn golven en vloeden,ontfangen.
De laerboecken poogen ons te doen geloo-
ven, dat wy van Vlaerdingen fullen verftaen,
\'t gene d\'Ouden van de Vejen gefeydt heb-
ben.

E l F s-H A V E n beduydt ey-
gen tlijck Haven der hurgers
van Velft. Aelbrecht van Beye-
ren heeft, omtrent het jaer m
cccc iv, aen die van Delft,
om datfe hem kloeckelijck ge-
holpen hadden , \'t vermogen gegeven , om
een haven van Overfchie tot in de Maes te
leyden : en dit is d\'eerfte oorfprong en begin
defer plaetfe.

hl tjaer m cccc lxxxviii fijnde bal-
lingen van de Hoeckfche, onder \'t beleyt van
Frans van Brederode, hier gekomen, hebben

Rotterdam ingenomen 5 en daer na Delfs- Verbrmt.
haven, met eenige haring-buyfen, verbrandt.

Defe Vryheyt is met vele huyfen verciert,
en bloeyt meeft door de fchipvaert. Sy heeft ^^^^^
een feer bequame haven tot in de Mafe. Men
fend van hier vele haring-buyfen in zee, welc-
ke een byfondere haven hebben, \'t "Buyffe-gat
genoemt. Hier is een fraey Stadthuys en
Kerck, niet wijt van elckander gebouwt. Sy
is met drie ftercke dijcken aen de landtfijde
verforgt, d\'eerfte noemt men de Havendijck,
de tweede de Zeedijck , en de derde die van

O e r e e , in een eylandt gele-
gen , is dus genaemt, om dat
de fchepen , die de Mafe inge-
loopen waren , hier een leer
goede reede , tufiTchen Voorn
en dit eylandt, hadden: want
reeden beteeckent niet anders by d\'oude
Nederlanders, dan de fchepen tot de vaert
wel te bereyden.

Defe ftadt heeft eertijdts foo gebloeyt in
fchipvaert en koophandel, datfe van andere
fteden benijdt wierd. Sy heeft nu veel van
haer oude welftant verloren : want haer ha-
ven is geftopt, en daer beneven moet fy te-
gen \'t gewelt der zee worftelen.

Als ick, feyt de geleerde Boxhornius, de
papieren van \'t Kloofter te Rhensburg over-
fagh, vond ick een plaets, daer van den Heer
vanGouree gemelt wort; of defe plaetfe daer
door verftaen moet worden, derf ick niet
verfekeren. Maer dit Goeree heeft eertijdts
onder Zeelandt geweeft.

Ra ve nhage, al-
foo genaemt om dat
het fchijnt ge^sreeft:
te fijn de luffplaets,
Bofch oft Hage van
deGraven in dier tijt,
is "wel eygentlijck
geen bemuerde ff ad,
maer echter met
Stadts en Statehjcke privilegien van rijdt tot
tijdt vereert, en van oudts by de Princen van
den Lande, foo in laften als in voordeden
^^ gefielt, gerekent ge>3f^eefl onder de befioten
r^kmt^\' fteden. Is met vele gerechticheden, foo wel
als andere fteden^begiftichtj foodanich oock,
als dat wanneer haer de troublen oft beroer-
ten de regeeringe van den lande een wey-
nich in beteren ftaet wierde gebracht, ende
dat in plaetfe, daer te voren alleenlijck , nef-
fens de Ridderfchap en Edelen, ter dachvaert
waeren befchreven geweeft de fes groote fte-
den, tot de regeeringe mede ingelaten fijn ge-
worden verfcheyden andere fteden van Hol-
landt 5 ten felven rijde die van \'s Gravenhage
van gelijcken diverfche reyfen ter dachvaert
nefFens d\'andere fteden befchreven fijn ge-
weeft , ende daer voor erkent: doch haere
plaetfe door den overlaft en verdruckinge
der Spanjaerden feer verdeftrueert gelaten fijn-
de en ontbloot, door \'t vertreck van de mee-
fte en machnchfte haerer inwoonders, fijn
tot fulcken onvermogentheyt gebracht ge-
weeft, dat fy henfelven in haere voorfchreven
gerechticheyt niet wel en konden maintene-
ren , nochte draegen de koften van de verga-
deringen , die meeften tijdt alsdoen in andere
fteden wierden gehouden j tot datfe in den
jare 15 8 5 tot eenen beteren ftant gekomen,
wederom begoft fijn gekent te werden , vol-
gens d expreffe refolutie van de Ed. Groot-
Mog. Heeren Staten van Hollandt en Weft-
Vrieftandt, Staets-gewijfe genomen op den
December deffelven jaers: gelijck dien-
volgende vele jaeren lang, foo menichmael
eenige confenten van geit-middelen over de
fteden van Hollandt om te flaen gedragen
moften werden, die van \'sGravenhage, benef-
fens andre fteden,mede behoorlijk fijn befchre-
ven geweeft; als by de m iftiven van befchrij-
vinge, onder anderen van den 3 o Odober
15 SV, van den 13 lanuarii 1587, den 4 f e-
Hoüandt.

bruarii 1588, van den 17 lunii en 10 lulii
deffelven jaers, en van den 10 lunii 155)^.
Waer op voorts van tijdt tot tijdt, foo in ver- Aenwas.
grootinge en voorfpoet, als in fonderlinge
vermeerderinge van burgers en inwoonders
fijnde opgeklommen verre boven hare oude
en vorige welftandt, contribueren althans in
alle laften en contributien, tot defentie van de
gemeene faecke,nevens de voornaemfte leden
van de Regeringe.

De gelegenheyt en fituatie is, foo van ^^^^ ^^^
nature als by arrificie en door induftrie van hlyT^^"
de Regenten, bynae incomparabel in pronck
en vermaeck, fijnde binnen fijne grachten
ende aerde wallen verciert ende berimmert
met een feer groote menichte van huyfen ofte
woonplaetfen , daer van een groot deel meer
hoven ende paleyfen gelijcken , dan huyfen
voor parriculiere inwoonderen; te meer alfoo
den grootften Adel van \'t landt aldaer hebben
gehadt hare huyfingen, federt dat Graef Wil-
lem van Hollandt, de tweede van dien naem,
Roomfch Koning geworden, en uyt Duyts-
landt in Hollandt wedergekomen fijnde, in
den jaere 114 8 in den Haege fijn hof doen bou-
wen , en de refidentie van de Princen, die te
voren tot \'s Gravefande, Vlaerdingen , Haer-
lem en Leyden geweeft was, in den Hage vafl
geftelt had. Noch heeft den Hage verfchey-
den fpacieufe en opène plainen, tot cieraet
en vermaeck met linden en andere boomen
naer de konft beplant. Wederom buyten de
graften vint men dichte bofchagien , kofte-
hjcke weyden, hooge ende konijn-rijcke
duynen, die in een half uure de paffanten ge-
leyden tot aen de groote zee, verfcheydene
gegraven canaelen tot commodkeyt en cie-
raet van de plaetfe , waer op en omtrent ge-
legen fijn magnifique huyfen van plaifance.
In fomma, alles dat ofte tot vermaeck ofte tot
verwondering dient, bevindt fich daer en

In den Haege houden oock haere ordinarife
vergaderingen niet alleen alle Hooge ende
SouveraineCollegienvanHollandt,foo in Po-
litie als luftitie, maer hebben oock hier haer
aenfienelijckfte byeenkomften de Gedepu-
teerden van alle de Geünieerde Provinciën ,
met de tijtel van Staten Generael rin dier voe-
gen,dat binnen den ommetreck van defe ftadc
en plaetfe van allen tijden gefmeer fijn , en

Den Hage heeft een fraye kerck , die in Kenkn.
X jaer mccc xcix door Hertogh Aelbrecht
van Beyeren gebouwt is j weicke met ontel-
bare wapenen van Graven, Ridderen en Ede-
len verciert is. Sijn tweede gemalin Margare-
ta van Kleef liet van de gront af het kloofter
en de kerck, nu noch de Kloofler-kerck ge-
heeten , voor demonicken,die men Predick-
heeren oft Dominicanen noemt, in \'t Voor-
hout bouwen.

Het Stadthuys is een fraey gebouw 5 en st^t-
was eertijts,als fommige fchrijven, het hof van
den Heer van Brederode.

Omtrent den nieuwen ingang van \'t Hof,
en aen\'t eynde van de vyver, heeft Graef
\'5 Ra<venhageydsit men oock enckelijck Maurits van Naftou, eertijts Gouverneur in craef
den Kage noemt, is weftwaerts by de Brafil, een heerlijck gebouw doen m^aken, Maurin
Noort-zee, een groote mijl van Delft, daer in alle de regelen der Architedure oft
twee van Leyden, en drie van Rotterdam ge- Bouwkonft foo wel waergenomen fijn,dat er
legen: het weicke, niet door de heerlij cke huy- niets aen fchijnt t\'ontbreken. Op de fijde ne-
fen,noch verftercking, maer door de menich- vens de vyver , in \'t opperdeel van de gevel, is
te der inwoonders en hare vryheden, tot een een gevecht der wilde Indianen , op een ver-
ftadt geworden is. hevene wijfe gemaeckt, ter gedachtenis van

De oude inwoonders van s Gravenhage \'t gene dat de Graef in Brafil gewonnen heeft,
wilden, uyt enckele grootmoedigheyt, dit \'t Inwendigh deel van dit aenfienlijck paleys
tude\'^in Vleck mct geen muren oft veften is vol treffelijcke fchilderyen,en allerley kofte-

m&nder4^ beftuyten : want het dacht hen roemwaerdi- lijckheden, die meeft alle van yvoor, cedren,
ger (gelijck lulius Csefar en andere treffelijcke BrafiHen en ebben-hout gemaeckt fijn.
mannen eertijts feyden ) heeren van het Hier wierd oock de Koninglijcke Biblio- BM0-
fchoonfte en machtighfte dorp van Europa theeck oft boeckery bewaert, vergadert door
te fijn , dan van een ftadt, die, fchoon met den vermaerden loannes EIarius,van wie wy in
wallen en graften voorfien, onder de minfte de befchrijving van Gorcum gefproken heb-
mocht getek worden : maer defe groothar- ben^ die altijdt een Beforger oft Opfiender,die
tigheyt is hen qualijck vergaen,en fy hebben- men Bibliothecarius noemt, had , welck ampt
fe ten dierften betaelt,als Marten van Roftem, oock door de Prefident Vighus Zwichemus
krijgs-Overfte des Hertoghs van Gelder, (die bedient is 5 in wiens tijdt fy door Koning Phi-
wel wift , hoe lichtelijck fy in te nemen was, lips de tweede met vele Latijnfche en Franfche
en door der inwoonders rijckdom beweeght) boecken (door Vrou Margareta, Moey van
met weynigh volck, en groot gevaer,in\'t jaer Keyfer Karei de vijfde , en Gouvernante der
M D X X V111, haer deerlijck uytplonderde en Nederlanden, nagelaten,) vermeerdert is.
verwoeftej \'t welck hy, foo het bewak had Laet ons oock een weynigh fpreken vm Hef
geweeft,noyt had durven beftaen : want foo \\ Haeghfche Bofch, gelijck het in\'t gQmcm^oßh.
men hem weynigh tijts geftut had, al \'t volck genoemt wort, daer in een yder fich foo vro-
van Hoilant fou hem op \'t lijf gevallen en ver- fijck verluftight. Het begint dicht aen de laet-
nielt hebben. fte huyfen van den Hage 5 en is met fchoone

Sy is voor eenige jaren vergroot, met een eycken , beucken, eftchen, elfen , en andere
genoegh fame breede graft omringt, en met groote boomen verciert, waer van fommige in
veel nieuwe en heerlijcke huyfen aen alle fij- goede ordre op een ry geplant fijn , en des fo-
den vermeerdert, infonderheyt aen dc weft- mers met fulck een menigte van allerley kleyne

\'s G R A V E N H A G E,

noch dagelijcks volcrocken werden alle die fijde, daer een fraye graft, de Frmce-graft gc-
grootmoedige deliberatien en dappere refolu- noemt, gemaeckt, en alree ten deel met vele
tien, die den Staet der Vrye Vereenichde Ne- aenfienlijcke wooningen betimmert is. Ach-
derlanden, door Godts genadigen fegen, heb- ter \'t hof, aen d\'ander fijde van de vyver, is een
ben gedaen en noch doen beftaen tegens nieuwe Doelen, daer Prins Willem van Oran-
alle vyanden. je,foon van Frederick Fiendrick,d\'eerfte fteen

De Regenten van \'s Gravenhage waren in van geleyt heeft, gelijck \'t opfchrift aen de ge-
den jare M D c L ï de naervolgende : vel van \'t felve te kennen geeft. Oock is \'t Ou-

loncker §lmntijn de Fi^^-^jBailjuw en Schout, de i;^,gelijck men \'t gemeenlijck noemt,door
Burgemeefters: de gemelde Vorften veel fchoonder en heer-

De Heeren M\'\' Fhilips Doublet^Hqgh van Groe- lijcker vernieut.
nevelt,

yi\'-Hendrick\'Both vanderEem-y
Cornelis Splinter,
Schepenen :
De Heeïcn E\'Vvoudt Brandy
lohan Smout,
lohan <van Wouw^
M lohan Sallingh,
Bornas Cletfiher,
M\'\' Wilhelm ^vanderDoeSy
Floris Leenderts,
Cornelis njau Soutelande, Penfionaris.
Gerard Grapwuinckeh Secretaris.

vogeleïi voorfien, dat het lieflij ck gefang der
felve niet alleen d\'ooren , maer felf het harte
raekt, en de fwaetmoedighfle geeflen kan ver-
lichten. Hier magh men geruflcn fonder hin-
der in \'t gras oft op de fitplaetfen flapen, daer
men in andereboffchen naeulijcks wacker en
fonder gefelfcbap durft fijn: want de wilde
beeften fijn hier onbekent,en men vint er niet
dan harten , hinden , hafen en konijnen. De
Grooten en Edellieden verluften fich hier met
de jaght: de Poëten onderhouden fich in dit
Tempé in hare fielroovende foetigheden , en
krijgen nieuwe invloejingenjja alle menfchen
poogen fich hier van alle moeyelijckheden ,
met een eerlijck vermaeck,t ontlaften en adem
te fcheppen, om daer na te bequamcrhun be-
roep uyt te voeren.

Hier fijn verfcheyde geleerde mannen ge-
boren , als loan \'van den Hage, oft de Indagi-
ne y een vermaert man om fijne geleertheyt,
die vele boecken, welcker regifter Trithemius
verhaelt, gemaeckt heeft.

Guilielmm Gnapheus, oock Tullonius ge-
noemt , was een Comicus oft Comedy-fchrij-
ver, en heeft oock andere fchriften gemaeckt.

hannes Secundus, een feer geeftigh jonge-
ling, en Autheur van \'t aengenaem en hoogh-
geacht werck , dat men in t Latijn Bafia , en
in t Neerduy ts Kusjes noemt, en meer ande-
re rijmen. Het Nootlot heeft hem maer eens
aen de weerelt vertoont, om met de Poëet
Virgilius te fpreecken : want hy is, omtrent
XXV jaren out, overleden, en te Doornick
begraven.

lußus Velßus was een Dodor in de Medi-
cine oft Geneeskonft,en een goet Philofophus,
die oock vele boecken, tot cieraet van de ge-
melde twee wetenfchappen, fchreef, gelijck
men in de Bibliotheeck van Gefiierus kan be-
fpeuren.

Geeraerdvan oApndelfHccïv^in die plaet-
fe, was eertijts Prefident van Hoilant,en door
fijn wijsheyt en geleertheyt feervermaert.

Cornelius Sußus oft Sujs , was oock Prefi-
dent in \'t hof van Hoilant, onder Koning Phi-
lips j een man van edelen huyfe, die groote
kennis in de Grieckfche en Latijnfche talen
had : oock was hy een goet Rechts-geleerde
en vernuftigh Poëet.

Htppolyms Perßn , Prefident van den Rael
t\'Ütrecht, en door fijn Wetenfchap genoeo-b
vermaert.

Nicolaes ^an Apndelp, foon van de
melde Geeraert, was oock een vroom ma\'n >
en foo een vader waerdigh.

Splinter Hargen, Heer van Oo fter wijck,
Was een geleert en ervaren edelman in vcr^
fcheyde konften.

Arnoldus Coheliusy Threforier van de Staten
van Hoilant,een man van goet verftant en ken-
nis in de wetenfchappen ; en fijn broeder Vin-
//ƒ5,Raetsheer in den geheymen Raet, feer er-
varen in faken van Staet, waer door hy ver-
fcheyde Gefantfchappen voor de Koning uyt-
gevoert heeft.

loannes de Gor da, Penfionaris te Gronin-
gen, een geleert en y verigh man in de gemee-
ne faken , waer door hy van een yder bemint
wierd, doch infonderheyt van de Koning, die
hem met verfcheyde waerdigheden en eer-
ampten befchonck.

Petrus (forneltus a Brederode , een Rechts-
geleerde van groote achtbaerheyt, heeft m
bloetverwanfchap en ftudien feer gemeenfaem
met ^ionyßm Gothofredus geweeft: en heeft
verfcheyde fchriften in de burgerlijcke Rech-
ten nagelaten.

In \'s Gravenhage is in \'tjaer m d cXxvi,den döö}\'-
17Mey,geboren VVilMmvan \'Haß\'ou-Oran-^^f^^l^^^
je Soon van de groote Frederick Henrich en, na
fijns vaders doot. Prins van Oranje,\'Graef van
Naffouj en in \'tjaer m d c L,den feften Novem-
ber,overleden. Op den veertienden der gemel-
de maent,acht dagen nae fijn afflerven,is fijnen
eenige fone en erfgenaem VFähelm Henrick ,
nu Prins van Oranje, 6Cc. hier oock ter wee-
relt gekomen.

Hier was\'t nu tijdt, om in\'t breede te z^/
fpreken van de groote fchoonheyt, aenge-
naem heyt en vermakelij ckheyt defer plaetfe ,
foo binnen als buyten , infonderheyt van \'t
weergaloofe Voorhout ; maer dat heeft de
groote Conftantin en Ridder Huygens foo
vernuftigh en geeftigh, in fijn Batava Tempé
oft Voorhout, gedaen, dat het felf in de dorre
winter fchijnt te groenen en bloeyen : die
oock \'s Gravenhage in de volgende tegelen
bondigh en heerlijck befchrijft:

Het heele landt in V klejn , de Wage "van den Staet ^
Ve Schave van de leught, de Schole van d^ daet,
Het dorp der dorpen geen daer yder Steegh een padt is ^
c^iMaer T>orp der fteden een daer yder Straet een ftadt iè,
T>e rontom groene "Buert, het rontom fteenen Hout,
Ve Boers verwondering, al komt hf uyt het Woud >
Ve Steemans fteedfch vermaeck al komt hy ujt de muren,
Ver Vyanden ontfagh, de Vrijfter van de Buren ,
Ves Weerelts leckerny, des Hemels Welgevall:
Is V daer mee dgefeghtp foo hen ick meer dan alL

Raven hage v^ort
met fccht voor een
der fchoonfte en vcr-
makehjckfte plaet-
fen van de Neder-
landen gehouden 5
en heeft niet alleen
de gedaente, maer
oock alle cieraden
van een ftadt: want fy is met vele aenfienlijc-
ke wercken , als wy terftont in hare befchrij-
ving breeder getoont hebben , verrijckt.

Maer onder alle de heerlijcke gebouwen is
niets uytftekender dan \'t Koninglij ck paleys ,
dat men gemeenlijck \'tHoF van Hol-
lant noemt. Het is in der daet Koningk-
lijck 5 want Willem, de tweede van die naem,
en d\'achtiende Graef van Hollant en Zeelant,
( welcke in \'t jaer m cc x l v 11 , om fijn
ongemeene deughden en groote dapperheyt,
door d eendrachtige ftemmen der Keurvor-
ften tot Roomfch Koning gekoren , en
d\'eerfte November in \\ volgende jaer ge-
kroont is) heeft het in \'t jaer m cc xl i x
gefticht, gelijck d\'oude Hollantfche Chro-
nijck in d\'achtiende afdeeling aen het der-
tiende hooftftuck getuyght j en Snoyus in
ftjn fevende boeck met de volgende woorden:
Hy , te weten Koning Willem, heeft in den
Hage een fchoon en heerlijck palejs gebouvnjt,
\'KJvaer in hj de \'vierfchaer en het plejthof n)an
Hollant, dat te \'5 Gravejande njnjas , overge-
bracht heeft: doch \'t is meer fchoon en rjerma-
keüjck y als ickgejejt heb, dan fl er ck gemaeckt:
tn is met een groote njynjer , en een groene dn-
gel met ejckeboomen beplant, verciert 5 en heeft
met wijdt van daer een bofch, bequaem om te
wandelen en te jagen.

Dit hof leght, Ss een kafteel, rontom in t
water, en heeft drie poorten met optreckende
bruggen voorfien , daer gedurigh eenige fol-
daten by beurten w^iken.

Hertogh Aelbrecht van Beyeren , de fes-
en-twinghfte Graef van Hollant en Zeelant,
heeft aen\'t Hof een Kapel gebouwt, daer hy
een Deken en een vergadering van Canonic-
ken in ftelde. De gemelde Aelbrecht en fijn
eerfte gemalin Margareta , dochter van den
Hertogh van Lotheringen,en fijn foons doch-
ter Vrou lacoba van Beyeren, fijn in de felve
begraven : hare grafftede is noch te fien,
hoewel voor eenige jaren het deckfel door dé
brant, die de kapel byna verflond, vcrniek is.
ef2. Aen de noordfijde van \'t Hof is een groo-
te Vyver, daer nevens een verheven plaetfe
is, de Vyver-bergh genaemt, die met eeni-
ge ryen linde-boomeix beplant is, \'t welck
des fomers, om de hitte der fonne te vermij-
den , een vermakelij cke wandelplaets is.
Dit Paleys is, federt eenige eeuwen , dc

woonplaets van d\'oude Graven van Hollant ^^^
geweeft : en daer na van de drie laetfte Prin- ^^^
een van Oranje, en Gouverneurs van ver- Gravers
fcheyde Provrntien, als Maurits, Frederick Prin-
Henrick,en fijn foon Willem, die alle in \'c fel-
ve overleden fijn.

Oock is het de plaetfe , die aen \'t heyligh provin-
Recht en de wetten geeygent is: want het hof tiale^i
van Juftitie, oft Provuicialen Raet, die de pro-
ceffen en gedingen onderfoeckt en oordeelt,
en in een Prefident en veertien Raetsheeren
beftaet, is van deRoomfche Koning Willem,
ials boven gefeyt is, hier verordent.

In\'tjaer m d lxxxii is hier noch een BenHóé-
andere vergadering , die men den Hoogen R^et.
Raet noemt, in plaets van die van Mechelen,
opgerecht: dit is als het Opper-hof der lufti-
tie, by de welcke alle faken, die tot hare ken-
nifte geftelt fijn , en andere die door beroep
van \'t hof Provintiael tot haer komen, afge-
handelt en gevonnift worden: van wiens von-
nis men niet appelleren kan 5 doch men mach
een Revifie oft overfien van \'t proces verfoec-
ken , waer toe dan eenige van de vermaertfte
Rechtsgeleerden geftelt worden , die het ge-
vonnifde proces naefien , om te verklaren,
of daer in gedook is oft niet 5 en nae defe uyt-
fpraeck wort geen vorder verfoeck, appel oft
beroep toegelaten.

Hier is oock eenen Raet van Brabant geftelt, Raet -vd^
voor de faken die van de fteden oft dorpen Brabanu
van die Provintie > onder der Staten gebiedt
ftaende, voorvallen. Defen Raet verricht fij-
ne handehngen met byfonder bevel en ordre
van de Staten Generael, op de felve wijfe ,
als de Cancellarie en de Leenhoven van Bra-
bant gewoon fijn 5 op dat een yder fijn rech-
ten en vryheden behoude , en uyt kracht en
na eyfch der felve beftiert worde.

In \'t meergemelde Hof vergaderen oock de staten
Heeren Staten Generael der vereenighde Ne- Gemrady
derlanden, den Raet van State, de Staten van
Hollant en Weft-Vrieflant , en hare Gecom-
mitteerde Raden , de Raden van dc Reken-
kamer, de Krijghs-raet en andere 3 die yder
een byfonder vertreck, om alleen te vergade-
ren , hebben.

De plaetfe van \'t Binnen-Hof is ruym en
wijdt, aen d\'een fijde met boomen verciert,
aen twee andere fijden fiet men galeryen oft
wandel-plaetfen. Van hier komt men langs
eenige trappen op de groote Sael, die aen i^e groo^
de beyde fijden gemeenlijck met winckels ^^
van boecken , fchilderyen en kramers, daet
men byna alles te koop vind, voorfien is.
Maer de grootfte cieraedjen van defe plaets
fijn de wapenrocken , cornetten , vaendelen
en ftandaerden,die in de veltflagen van Nieu-
poort en Turnhout, en elders in den laetften
angdurigen oorlogh, gewonnen fijn. Dit fijn

de fegeteekenen van foo veel overwinningen,
die hier, tot een eeuwige gedachtenis van de
heerlijcke daden en de dapperheyt der Naf-
foufche helden, door wiens kloeck beleyt
de felve verkregen fijn, ten toon hangen.
^ , . In defe groote Zael van \'t Hof van Hol-

wrgïde- iantism t jaer m d c l i een aenfienlijcke
ring, en ongemeene groote vergadering van de
Bontgenoten der vereenighde Nederlanden
gehouden : want alfoo in \'t jaer m d c l ,
door het onverwacht affterven van Prins
Willem , onfterffelijcker gedachtenis, nieu-
we ordre, infonderheyt in de mihtie, van
noode was, heeft men de gemelde Zael van
alle de voorfeyde winckelen ontledight, en
met fitplaetfen daer toe noodigh cierlijck toe-
geftelt,om een groot getal Afeefondene Hee-
ren uyt alle Provintien te ontrangen ; die daer
eenige maenden beefigh fijn geweeft, om de
Unie en Godsdienft te beveftigen , d een-
dracht , hefde, confidentie, en oprechte ge-
negentheyt , tuflchen de gemeene Bontgeno-
ten te vernieuwen, alle oorfaken van onluften
wegh te nemen, den Staet vaft te ftellen, or-
dre op de militie oft krijghs-faken te geven , d^e den
een algemeene amneftie oft vergiffenis te ver- sun
kondigen, en om verfcheyde andere lofl^elijc-
ke befluyten,ten dienft der Lantfchappen, hier
te lang te verhalen,te nemen. Waer op de ge-
melde aenfienlijcke vergadering den 11 Augu-
fti in\'t felve jaer, met volkomen genoegen van
al de Bontgenoten, en een Danck-Predicatie,
gefcheyden is^ ordre ftellen de, dat men,tot een
erkentenis van Gods onverdiende genade, den
armen van s Gravenhage met duyfent Rijcks-
dalers befchencken, en den x r 11 September
alom in de vereenighde Nederlanden Godt Al-
machtiph opentlijck in alle kercken dancken
fou- en s avonts teekenen van vreughde,als in
een algemeene triumf, over foo een goede
uytkömft , bewijfen; \\ welck op den ge-
ftelden dagh gefchiet is. Soo dat er nu niet
anders in die faken te bidden en te wenfchen
is , dan dat de gemelde eendracht, liefde en
genegentheyt onverbrekelijck van een yder
onderhouden worde 5 op datfe, met den Staet
van defe gefegende Lantfchappen , alle tijden
en eeuwen yerdure.

hebben, gekomen fijn. Sy leght drie mijlen van van Schagen gefien word, is een fraey gebouw.
AIckmaer, en (óo veel van Medemleck. Hier is een groote marckt,waer nevens het Stadt- v Hi^jste

der H " ^^ Heeren van Schagen fijn gefproten van huys flaet,dat niet te verachten is.Oock is\'er een
emn. Adelbertus oft Aelbrecht van Beyeren , Soon weeshuys,daerd\'arme kinderen gevoedt worden,
van Keyfer Lodewijck , uyt Margareta van He- Het Slot oft Huys , dat de Heeren bewoonen,
negouwen , Graef van Henegouwen , Hollant en is feer flerck, hier dicht by, en in een aengena-
Zeelant, die fijnen natuerlijcken foon Wilhelm , me plaets gelegen, \'t Omleggende landt is het
door Paus Niclaes gelegitimeert oft wettigh ver- vruchtbaerfte, niet alleen van Hollant , maer
klaert, tot Heer van Schagen maeckte, daer hy byna van gantfch Europa : want een morgen
vier naeflgelegen dorpen , als Verninghorn , landts wort hier, om fijn vettigheyt en vrucht-
Harnichuyfèn , Colhorren en Burchoren , by- baerheyt, eens foo veel verkoft als in d\'andere
voeghde. Het landeken van Burchoren is op deelen van Hollant. Om dit meerder te bewij-
koflen van de gemelde Wilhelm, eerfre Heer van fen,kan ick niet voorbygaen,dat \'er in defe plaets
Schagen, bedijckt, wort nu Meulant genoemt, en een boom geweefl is,daer d\'eygenaer op een jaer
leght by S. Martens dorp in \'t eylant de Rijpe. foo vele vruchten af kreegh, dat hyfe voor hon-
Schagen heeft Stadts-rechten , privilegiën en dert guldens kon verkoopen. Oock is hier een
vryheden van Wilhelm van Henegouwe, in\'t jaer fchaep geteelt en opgevoedt, wiens waerdy byna
M c ccc xv, verkregen. Hare Heeren gebruyc- tot de gemelde prijs gerefen is 5 welck dier, om
ken engenieten hooge Heerlijckheyt in haer ge- fijn byfondere uytmuntentheyt, en tot een eeu-
biedt, en werden nu noch, gelijck eertijts, tot de wige gedachtenis, afgebeelt is, en in \'t Vleeshuys
vergadering der Heeren Staten van Hollant en t\'Amflerdam vertoont wort.

E v e R w y c K is eertij ts S. Aga-
then-kerck genaemt , als den
Nederlantfchen Chronijck-
fchrijver en Heda leeren: het
overblijffèl van die naem is
noch te bemercken in de
__________ _ ftraet, die S. Agathen--soegh ge-
heeten wort. Oock wort defe plaetfè Agathen*
kerck genoemt in den brief van Willem, Biffchop
van Utrecht, in \'t jaer m lxiii gefchreven,
daer men de volgende woorden leeft :

Maer fy "Svaren ipan Diederijck Graye, en ßjn foon
Diederijck y oock ipan ßjn broeder Floris met gepelt inge-
nomen (te weten Eardinge, Kirck-vperipe, Veljenenbmgh,
Hcylegelo, Petthen, van welcke hy te voren gefpro-
ken had, haer noemende moeders der Kercken, waer
uyt dat men haer outheyt en hoogheyt kan af-
nemen } en door de gedurige beroerte der oorlogen, alk
Bijfchoppelijck recht yerfuymt ßjnde, -waren -^pederom in
de macht des Eijfchops gebracht, door d\'autoriteyt der Sy-
node^met d\'ondergejcke\'ven Kapellen: Uaragoßchia, Ri-
nesbufgy JVarmonde, Liethemuthen, Rinfaterypald^ Ajcle-
kemald, Agatenkircky Heme^enkirck nu Heemskerck,
Afcmannedilfs nu Affendelf, Spenereypald nu Sparne-
Woude, Sloten, Ecmunde, Alcmare, Scirmere, Malifpen,
Eorii!>eriuSy Woggingen, Aldenthorp, Vronlo, &:c.

Haer hedendaeghfche naem Beverwijck komt
af van de menighte der pelgrimagien oft reyfèn
Hollant,

van devotie, die daer eertijts vele gedaen wier-
den , en in onfè tael gemeenlijck Be^aerden ge-
noemt worden.

In\'t jaer m cc xcvi i i heefc Joan d\'eerfte
van die naem, Graef van Hollant, aen de bur- gegt-^J^
gers van Beverwijck verfcheyde rechten en vry-
heden, in Lxxi I punten beftaende, gegeven, op
\'t verfbeck van Wolphard van Borffele, Heer van
Sandenburgh, die in defe tijdt, foo\'t fchijnt,
oock Heer van defè plaets geweeft is want hem
wort in vele artijckelenhet derdedeel der boe-
ten toegeeygent.

Lodewijck van Loon, die , omtrent het jaer
M c c III, tot fijn gemalin getrout had de Gra- \'
vin Ada van Hollant, eenige dochter van Graef
Diederick, heeft Beverwijck verbrant.

Hertoo-h Albrecht van Saxen trock, in \'t jaer
Mccc^cLxxxv, met fijn leger tegen d\'oproeri-
ge Kennemers, en vernielde defe plaetfe, nevens
eenige andere dorpen en floten^ door \'t vuer.

Sy leght twee mijlen van Haerlem , en heeft Gelegenheyt
een bequame haven aen de Wijcker-meer doch \'^ZL,
die is nu feer ondiep. Het is een fchoone en ver-
makelijcke plaets, daer vele aenfienlijcke lieden
van Amfterdam en andere plaetfen hare hof-fte-
den en tuynen hebben, om fich in de fomerda-
gen te verluftigen, en den dagelijckfchen laft der
formen en moeyelijckheden te verlichten.
^ ij Ff CLVN-

Lvndert is een ftedeken ,
oftj\'t welck my eygentiijcker
dunckt , een Vryheydt , in
t eylant van den Kuygen Iiil
gelegen. Het is eertijts Ni^w-
sce -^aen genoemt; en is een
eygendom der Heeren van
Stryen. Het bloeyde in fchip-
vaert \'y waerom de Graven van Hollant hier een
Ongevallen, groot tol-huys ftelden. Maer haere welvaert be-
gon te minderen , en is byna te niet gegaen door
\'t overvloeyen van den Soutenwaert, t welck in
\'tjaer M cccc xxi gefchiet is: want hier door

is op een andere plaetfè een ingang gemaeckt,
fbo dat de fchepen niet meer genootfaeckt wa-
ren door Nieuwer vaert te fèylen.Dit quaet wierd
met een ander ongeval vergefèlfchapt, te weten,
dat omtrent die tijdt, oft in\'t vorige jaer, defè
ftadt door een grooten brant byna vernielt
wierd. Maer de Prins van Oranje , Heer defer GéercH-
plaetfe geworden fijnde, heeft naer, in\'t jaer
m d lxxxiii, met een wal doen befluyten;
daer men namaels vafte bolwercken en andere
verfterckingen bygevoeght heeft. Sy is nu met
een fchoone kerck en toren verciert.

Mtrent duyfent en fes hon-
dert treden van Gatwijckop
Zee, en by de plaets daer den
Rhijn in de Noordtzee plagh
te loopen, hebben de Romey-
nen , door \'t bevel van Keyfer
Caligula , weynigh jaren na
Ghriftus hemelvaert, een fèer fterck Kafteel,
met een goede haven gemaeckt: van \'t welck fy
bequam.elijck naer Engelant, en weer van daer
herwaerts reyfden. \'t Is byna yder bekent, dat
Engelant toen Britannia genoemt was; want het
wort noch hedendaeghs , met Schotlant veree-
night, het Rijck van Groot-Britanje geheeten.
Hier van komt de naem van \'t Huys te Britten , om
dat het recht tegen over Britten-lant oft Bri-
Feru\'oeß. tannia gelegen was. Dit Slot oft Kafteel is daer
na, als \'t Roomfche Rijck in macht en heerlijck-
heyt verminderde , van de Normannen ingeno-
men , en ten deel verwoeft ,• en eyndelijck, door
gebreck van noodige verftercking en herbou-
Fandezee wing, van de verwoede zeegolven gantfch over-
loopen en bedeckt: fbo dat men in vele eeuwen
geen fchijn nocht blijck daer af gefien heeft.
Maer federt twee hondert en vijftigh jaren is\'t
weder gefien , als de zee, buyten hare gewoon-
te , fèer laegh in hare oude palen afliep. ïnfbn-
Omdeckt. derheyt in \'t jaer m d xx heeft men \'t twee dagen
byna geheel können fien ; in voegen , dat men
fèven groote fteenen daer uyt haelde, waer op
fommige woorden en Roomfche opfchriften te
• lefen fijn. Defè fteenen fijn in den Hage ia\'t huys

van den Heer van WaflTenaer gebracht, daer men
die fèdert heeft können fien. In\'t jaer m d lii is
dit Kafteel wederom tot de gront ontdeckt, en
bevonden dat het vierkant was, met een gelijcke Gedaente
breette en laagte, en negen hondert en fèfligh
Roomfche voeten van den eenen hoeck tot den
anderen. Oock fach men\'t overblijffèl van een
•muer die zuydwaerts ftreckt, waer uyt fchijnt,
dat de voornaemfte wooningen van defè fterck-
te derwaerts geftaen hebben, die nu alle onder
\'t fant begraven , en van de duynen overdeckt
fljn.De landtlieden hebben hier toen vele graeu-
we fteenen uytgehaelt: de fondament-fteenen
waren vier voeten breet en drie hoogh; oock
vonden fykareel-fteenenvan gebacken aerde,
een voet in \'t vierkant groot, fbo geheel als of fy
eerft onlangs gebacken waren geweeft, met defè
letteren X. G. I. welcke fchijnen te beteekenen
Ex Germania Inferiori, dat is, uyt Neder-Dujtßant.

Behalven al\'t voorfeyde, fijn hier noch vele
oude metale vaten, medaHen en andere Room- Omhede»,
fcheouthedengevonden. In\'t jaer m d lxii is
dit gebouw meer dan ooit tevoren ontdeckt,
\'t welck meer dan twintigh dagen duerde; fbo
dat de naeftgefeten inwoonders vele duyfènü
fteenen van daer brachten, met fchoone meda-
lien en vaten, daer \'t volgende opftont : E x
Germ. Inf. En dewijl de gedaente en\'t ge-
bouwvan dit Slot oft Kafteel foo treffelijck, en
out is, fbo hebben wy, ten dienft en tot ver-
maeck van de Liefhebbers der outheden, d\'af«
tekening van \'t felve hier bygevoeght.

E doorluchtige Vorft
M A V R I T s , Prins
van Oranje, Graef van
Naftou, Catfemehbo-
gen, Vianden, Dieft,
Meurs , Buren,
Gouverneur van Gel-
derlant , Hollant, Zee-
lant, &:c. Opper-Velt-
heer van de legers der vereenighde Neder-
landen , en Admirael der zee , &:c. nu in een
aengenaeme ruft fijnde , na foo veel heerlijc-
ke oorloghs-daden , nae \'t winnen van foo
veel ftercke fteden en fchanflen, pooghde
met een eerlijck vermaeck, den Vorften be-
tamelijck , de moeyelijckheden der vorige
groote en gewichtige beefigheden te verfach-
ten. Hier toe het hy defe Zeylwagen op een
wonderlijcke wijfe maken,daer hy en deGroo-
ten van het hof fich fomtijts inverluftighden.
hidien ghy acht neemt op de afte,raderen, en
diergelijck toeftel, ghy fult feggen , dat het
een wagen is: maer foo ghy de leylen, en het
roer aenfiet,en bemerckt dat het de wint doet
voortgaen, dan fult ghy toeftaen, dat men \'t
een fchip behoorde te noemen. In voegen,
dat men om defe faecken over een te bren-
gen, dit kunftigh ftuck een Schip met raders,
oft een Zeylwagen , gelijck in\'t gemeen ge-
fchiet,moet noemen. Acht-en-twintigh men-
fchen können daer bequamelijck in gevoert
worden , en dat met fulck een gewelt en fnel-
hey t, als de wint goet is, dat men die niet
onderfcheyden , ja naeulijcks het bewegen
der raden fien kan : want in twee uren kan
hy veertien Hollantfche mijlen feylen , te
weten , van Schevering, een dorp by \'s Gra-
venhage, langs de ftrant derNoortzee, tot
Petten.

De nieuwigheyt en wonderlijckbeyt van
dit varen oft r\'ijden, oft eygentiijcker beyde
te gelijck, fcheen ongelooflijck, en trock
yders nieusgierigheyt j foo dat vele Grooten,
als Princen, en Graven , en de Gefanten van
van Vranckrijck , Engelant, Denemarcken ,
ja felf van de Keyfer , d ondervinding hier af
begeerden en verkregen. Francifcus de Men-

dofa, Admirant van Arragon, die in de Slagh
in Vlaenderen by Nieupoort gevano-en was,
en omtrent \'s Gravenhage bewaert wierd, had
luft en verworf verlof om daer in gevoert te
worden. De Poëten verfieren, dat Berecyn-
thia, der goden moeder , in een wagen van
leeuwen voortgecrocken, en lupicer van een
adelaer door de woleken gevoert word , dat
Diana herten, Venus fwanen , Apollo oft de
Son paerden , Triptolemus fiangen , en hmo
pauwen , voor hare wagens hebben. Maer
Maurits alleen verdiende , dat de winden, die
over\'t geheele aertrijck vliegen, hem langs de
Hollantfche Zeekuften voerden , terwijl \'t ge-
rucht van fijn heerlijcke daden door de gant-
fche weerelt klonck. De vinder en toefteller
van dit overkunftigh ftuck wercks was Symon
Stevin , een vermaert Mathematicus oft Wis-
konftenaer, die Prins Maurits byfonderlijck
beminde, om fijn uytnemend vernuft in een
wetenfchap, die hy niet alleen ten hooghften
achte en eerde , maer felf oeftende. laques de
Geyn , een kunftigh fcbildcr en pketfnijder,
heeft defe Zeylwagen eertijts in \'t groot uyt-
gegeven. De onfe heeft fijn geeftigheyt niet
vergeten in de gene die ick u hier vertoon, en
ghy fult\'er volKomelijck de minfte dingen ,
die de kunft kan voorftellen , in gewaer wer-
den. De lof , die een yder van dit feltfaem
werck fprack, was d\'oorfprong van vele ge-
dichten : maer boven alle andere munten uyt
de gene, die de doorluchtige geeft van de
weergaloofe Hugo Grotius, eertijts Gefant van
de Koningin van Sweden in Vranckrijck, in
Latijn en Neerduyts gebaert heeft 5 waer van
ick die van d\'eerfte tael, om haer welfprekent-
heyt, fcherpfinnigheyt, en diepe geleertheyt,
in \'t Latijnfche Tooneel der fteden gevoeght
heb : wat de Neerduytfche belangt, die hier
terftont voh^en, daer van laet ick u felf oor-
deelen j hoewel ick vertrou , dat de verftan-
dige fullen befpeuren , dat defe groote Poëet,
door fijne onfterflijcke lofrijmen , defe Zeyl-
wagen veel verder, dan de fnelle winden met
al haer blafcn vermogen , voert en bekent
maeckt.

Oen hier de IVabißh lag foo groot fehler Hen ßet in \'t hooghfle dack het fchip gefchildert ßaen ,

Daer Catvpijck hottt den naem ym \'t ou- Doch ypiltghy niet, ick fal de bergen niet yergaren :

de Vaderlandt,
Un fagh men nergens nae den Zeeman
foo yerfchieten,
Als doen hy yliegenßagh de melen m-et de fprieten»
Hy fryd\', is dat een yperck als Argo, of noch meer,
Dat Pallas heeft gemaeckt haer grijfen Oom ter ee?\'\' ?
Is dit de Wagen niet, ypaer mee den Heer der baren
Metßjnen drietandt heeft laetfl oyer \'t landt gey aren,
Doen al het yolck yerfchrickt, als yoor den jongflen dagh, Oranjen is daer eerft des Hemels Reffte pandt:

Den broeder yan den Heer der Deenen is daer mede :
Graef Hendrick : oock die naeft fijn Broeder is de tweede
Daer onfe faeck op fte unt: en \'t Huys yan Naffous eer,
Veel Krijghsliè mjt beroemt, en Duytfche Vorften meer :
Den Heer yan Bufenyael die is daer oock t\'aenfchowwen
Des grootften Konings heelt, mijn ^ierfel en yertrouyoen:
Den bloem yan Engelandt en Vranckrijck yroom gemoet,
Zijn tegenypoordigh daer, en \'t Hollandtfch edel bloedt.
Den Spanjaert is getuygh geyangen hier te landen,

Dat mijn beftooye ram hetypater niet en letten
Ick heb nu algeleert te mij den\'s ypaters kant,
Demjl ick hier mijn reys droogh yorder oyer ftrandt:
Soo fal my niet gefchien, dat my niet foude lüften^
Te raken \'t Wefterfch nat omtrent de Spaenfiche kuflen.
Doet my de eer dien ghy den Dolphijn en den Stier
Wel eertijdts hebt gedaen, en \'t goudgeyelde Dier,
t\'Onty oer en Hellen, of Arions, of Europen ,
Is \'t meer als onder \'t jock yan fulck een Heer te lopen ?
Dit is genoegh: maer doch alleen de reden niet,
Alfoo de krans komt toe de geen die fnelfte yliedt.

Oock Ledaes lief de Sypaen en fal \'t my niet ontyliegen:
Noch Perfeus fnel gehieldt, die door den Hemel yaert:
Noch oock Bellerophon uyp ongetemde paert:
Is hy gefternt die ooyt depaerde-fpan yerfinde,
Denckt yyat dat ick y er dien die eerfiyaer met de ypinden ?

En \'t Wageyolcky en die \'t ^eyl hoogen en doen dalen ?
Soo ick my noemen nu by fulcke Heeren magh,
H Is moogh\'lijck dat men my mee onder allenfagL

Konincklijcke Stam yan Arragon, die Kleye\',
^^ Enal\'t Weftfaelfche landt nulaetftmael hebt doen
bey en y

In onfes Vorfts Triumph ypert ghy geleydt geipangen ,
De Wagen die u yoert is met een ^eyl behangen,
En hadt ghy fulcken een gehadt op \'t Vlaemfche ftrandt,
Ghy had mijfchien onty loon des Oyerypinners handt.

Idde lburgh is
dus genoemt, om dat
het m \'t midden tuf-
fchen de oevers der
zee, daer nu Vhffin-
gen en ter Vere leg-
gen,gebou\\vt is,als of
men feyde QiMtdden
oft QiMiddel-ßadt ;
want Burgh beteekent een ilot, kafteel oft
ftercke ftadt: \'t welck noch heden aen de
namen Burgh-graef, Burgemeeßer en Burger
bhjckt. Sommige Latijnfche Schrijvers van
de naeftvoorgaende eeuwe noemen haer
derhalven Mediohurgum, en Medium Ca-
flrum: want d oude feggen, dat hier eertijts
een Burgh oft Kafteel geftaen heeft 5 tot be-
wijs daer van dient, dat \'er heden noch een
ftraet is, den Burgh genoemt. Oock is het
wapen defer Stadt een gouden Burgh in een
roodt veldt. Maer dat haer fommige MeteUo-
bur gum, nae den vermaerden Roomfchen
J^^\'^^&//,noemen,dunckt my te ver gebaelt,
en vertoont meer aenftenlijckheyt door ou-
derdom, dan fchijn van waerheyt.

Hare eerfte beginfelen fijn onbekent 5
doch foo het op vafte gronden geoorloft is
iets te giffen, derf ick voorftellen; datfe oft
in \'t jaer acht hondert fes-en-dertigh, als Eg-
gart Graef van Walcheren was, tegen de
Normannen gebouwt is : oft ten jongften
in \'t jaer duyfent tegen de Vlamingen , die
toen Walcheren begonden te beftrijden.
Derhalven dunckt het my feer ongerijmt,
\'t geen feker Schrijver feght 5 dat <tMiddel-
hurgh in \'t jaer elf hondert een-en-twintigh
maer een dorp genoemt wiert. Schijnt het
niet gelooftijck , dat hy in eenige oude La-
tijnfche Hiftorien de woorden Vtüa de Mid-
delburgh gevonden heeft, en niet wetende
wat Villa in het Latijn van die dorre en on-
vruchtbare letter-eeuw betekende, gemeent
heeft dat Viüa een dorp was ? Ick heb reden
om fulcks te gelooven. Maer by de Schrij-
vers van die tijden beteekent Viüa een Stadt,
het welck een yder, die in de oude Hiftorien
ietwes ervaren fijn, genoegh bekent is. He-
denfdaeghs wort een Stadt by de Franfchen
Viüe genoemt; \'t welck, neffens ontallijcke
andere woorden, uyt het Latijn fijn oor-
fprong heeft. Doch het vorige onvermin-
dert, \'t is onwederfprekelijck, dat in t jaer
duyfent een hondert en fes te Middelburgh
een kloofter ftont, dat daer na in een Abdye
verandert is : en dat hare inwoonders voor
het jaer duyfent twee hondert en drie-en-
twintigh burgeren genoemt fijn , en ftadts-
rechten van hare Prmcen verkregen hadden^
want Graef Floris de vierde, Vader van Ko-
ning Willem, feght uytdruckelijck in d\'oude
keuren of wetten in\'t gemelde jaer gegeven,
dat hy die van Weft-kappel alfulcke privile-
gien en handtveften geeft, als die van Mid-
delburgh eertijdts ontfangen hadden. Dat
men oock van d oorfpronck en oudtheydt
defer Stadt niet meerder noch fekerder kan
voortbrengen , heeft de groote brandt, die Door het
haer tweemael ten hooghften befchadighde,
veroorfaeckt 3 want door d\'eerfte verbrande^\'\' ^
het Stadthuys, daer veel oude brieven , die
kennis van d oude faken konden geven, be-
waert wierdenj benefFens een deel der Stadt :
in de tweede, de vermaerde Abdye , daer in
d\'outfte Bibliotheke oft Boeck-kamer was,
met een derde deel der Stadt.

De oudtfte Stadts-keur oft wet, nu noch Vryheden
overigh , is in \'t jaer duyfent twee hondert
feventien door GraefWillem de eerfte. Va- ^^wU-
der van de gemelde Floris de vierde , gege- de
ven ; waer in, na vele wetten, defe vryheydt
te bemercken ftaet: dat niemant die van
Middelburgh vermagh te panden, dat is, ar-
refteren (ten fy om haer eygen mifdaet) in
de twee Graeffchappeii Vlaenderen en Zee-
lant. Daer na in \'t jaer duyfent twee hondert
drie-en-vijftigh heeft Koning Willem , foon Willem de
vande voorfeyde Graef Floris,aen d\'inwoon-
ders defer Stadt, verfcheyde wetten, rechten,
en vryheden gegeven en beveftight 5 waer
van de voornaemfte fijn : dat hy alle poor-
ters van Middelburgh, waer fy hen porren,
met hunne goederen in fijn geleyde en be-
fcherming neemt. Dat ly hare goederen
buyten de poort gelegen, foo hen daer in
onrecht gedaen wort, met hare vrienden en
wapenen mogen bevryen. Oock dat alle fa-
ken , die binnen Arnemuyden op den dijck
voorvielen, fouden in defe Stadt, volgens
hare keuren oft wetten, afgedaen worden ;
en meer andere te lang te verhalen. Graef
Willem de vierde, gaf hen in \'t jaer duyfent Willemde
drie hondert en veertigh de vryheydt, dat fy
voortaen tolvry varen fouden voorby fijne
tollen van Hoilant en Zeelant. Als in \'t jaer
duyfent drie hondert feven-en-veertigh Vrou
Maro-riete, Weduwe van Keyfer Lode wijck,
met^aren foon\'^ifteni de vijfde, om \'t befit
van Hollandt en Zeelandt, in twift geraeckt
was, wiert defe Stadt van de gemelde Graef, enwillem
foo waerfchijnlijck is, (want fy den Graef te- de vijfde.
gen fijn Moeder te hulp quamen) vergunt,
dat geen Ambachts-heer Schepen der Stadt

mocht worden. Acht jaren daer na gaf de model of patroon, om volgens \'t felve dit te
felve Graef den Schepenen defer Stadt de beter uyt te voeren.

vryheyt, datfe, om alle gewelt van boos-aer- Defe Stadt dus opgekomen, gelie&kooft Wel-
dige menfchen af te weeren en t ontgaen , van foo veel Vorften , met foo veel aenfien-
knijven oft lange meflen mochten dragen \\ lij cke vryheden en privilegiën boven andere
\'t welck feer weynigh perfoonen , buyten fteden verfien, hebbende foo veel gefach
\'s Graven hofgefin, toegelaten was. buyten hare muuren , geftijft met alle noo-

Ontrent die tijdt quamen in defe ftadt ve- dige goede wetten, befocht van foo veel
ie lieden die fich met het maken en berey- vreemde volckeren , overvloeyende van alle
den van lakenen geneerdenj oock maeckten neering en welvaert, voelde in defen haren
hier de Engelfche koopheden de ftapel van ouderdom een groene en bloeyende jeught,
de wolle van \'t felve Eylant: waer over Her- en mocht nu overfulcks onder de geachtfte
togh Aelbrecht van Beyeren in \'t jaer duy- koop-fteden van geheel Europa gereeckent
fent drie hondert drie-en-tachtigh, indien worden. Doch na dat in t jaer duyfent vijf
tuflchen de Koning van Engelant en hem hondert feven-eii-feftigh de burgerlij cke oor-
een oorlogh ontftont, haer drie maenden tijt logen tuflchen de ingefetenen en Spanjaer-
vergunde, om hare goederen, fonder hinder den ontftaen waren, heeft defe Stadt, neffens
of bekomm ernifle,te mogen vervoeren. Den veel andere, haer deel van elenden daer in
koophandel nam van die tijdt af hier foo gehadt 5 waer door haren koophan,dei cn
dapper toe, dat d\'inwoonders van d\'uyterfte welvaren byna te niet ging. Maer federt
rijcken van Europa fich herwaerts begaven: datfe onder de macht der Staten gebracht is,
en wierden alle vreemde koopUeden, door hebben fy alle vlijt gedaen, om hare voorige
gefegelde brieven, in der Graven en der Ste- welftant te herftellen, te handthaven en ver-
den van Zeelant befcherming genomen; en meerderen.

met vele andere vryheden van tollen, \'t be- Defe Stadt is nu noch , gelijckfe van outs Hare
houden van hunne geftrande fchepen en geweeft is, d\'eerfte en voornaemfte , niet al- ^^^rdig-
goederen, (die volgens \'t gebruyck des Gra- leen van Walcheren , maer oock van \'t ge- ^^ \'
ven verval waren) en andere gunftbewijfen, heele Graeffchap ; en befit de eerfte plaets
begiftight. De volgende Graven , als Wil- onder de fteden, als die Staets-wijfe vergade-
lem de fefte , Hertogh Phihps van Burgun- ren ; waerom haer Keyfer Karei de vijfde in
dien, en d\'Aertshertogh Maximiliaen , heb- fijne brieven noemde : de Hooft-fiadt van
ben defe Stadt en de kooplieden^oock hunne Zeelant, het Comjptoir van fijne voornaemßc
mildheyt, in\'t vergunnen van verfcheyde T>omejinen, en deTßevvaerßer van\'s Landts
privilegiën en giften, tot voordering van de gehejmenißen.

coophandel, betoont. Dit felve deed\' oock Sy is gelegen in \'t eylant Walcheren, een Gelegen-
Keylèr Karei de vijfde 5 want hy hen toe- mijle van Vliflingen enCamp-vere, in het
ftont, dat alle wijnen, van Weften komende, midden tuflchen beyde defe fteden, en een
hier eerft geloft moeften worden, eer men halve mijl van Arnemuyden, naer welcke een
die elders moght vervoeren. De Magiftraet enge en kromme haven van defe Stadt af
heeft oock tallen tijden alle neerftigheydt plach te loopen , en aldaer by de Stadts ke-
aengewent,om den koophandel hier te hou- tens in zee te vallen 3 maer federt het jaer
den en vermeerderen, door\'t maecken van duyfent vijf hondert twee-en-dertigh heeft
nieuwe havens en andere plaetfen tot gerief de Magiftraet een fchoone breede nieuwe
der kooplieden 3 \'t koopen van Ambachts- haven, van de Dampoort af tot aen de zee ,
heerlijckheden ontrent hare Stadt 5 en \'t pro- recht uyt en feer diep doen graven3 fo dat \'er,
cederen tegen die van Arnemuy den, die ten met hoog water, fchepen van vijf en fes hon-
Hoveover hengeklaegt, en verfocht had- dert laft bequamelijck konnen inkomen,
den, datfe voortaen niet meer onder die van Sedert feftigh jaren is fy tweemaei uytge- Vergro^^
Mtddelburgh fouden ftaen , belovende den leyt, en wel de helft vergroot 5 oock met ^i^g
Keyfer voor defe en andere vryheden een nieuwe fterckten rontom voorfien, die met
goede fomme gelts 3 doch die van Arne- verfcheyden bolwercken en punten fich uyt-
muyden konden niet verwerven 5 want die ftrecken. De graften om de wallen fijn feer
van Mtddelburgh door den Keyfer,naerliaer breet en diep , met foet water vervult, waer
begeeren, gehanthaeft wierden : die hen be- in veel rivier-vifch, tot groot gerief der ingc-
lafte de Stadt, (tot verfekering der kooplie- fetenen, gevangen wort. Sy is rontom ver-
den en hare goederen,) boven de nieuw-ge- ciert met ontelbare lufthoven en welbeplan-
maeckte aerde wallen,metverfcheyde krijgs- te boomgaerden , het welck de ftrengheydt
wercken te fortificeren 5 en fond hen een der locht feer verbetert en gefuyvert heeft,

tot ^root vermaeck der inwoonders, die nu, lijden ons liefs Heeren , een vafte getuyge
nae t oordeel der Medicijns, felden van eeni- ftreckt) defe Abdye , omtrent het jaer duy-
ge waterachtige en befmettelijcke fteckten fent twee hondert fes-en-vijftig, feer rijcke-
aengetaft worden. Oock werdt het reyfen lijck begiftight, en haer gebouw een heer-
uyt de Stadt op \'t landt heen en weder meer lijcker aenfien gegeven. Hy en fijn gema-
5evordert,doorhetbeftraten der wegen, die lin de Koningin Ifabella , en voor hem
andewaerts in gemaeckt fijn. vrouw Ada, gemalin van Graef Floris de

De Stadt is van haer felf net en fchoon, derde, fijn hier begraven. Floris van Schoon-
en tot den koophandel gemaeckt, hebben- hoven. Abt en Preker defer Abdy, heeft, in
de alle bequaemheden die een koop-ftadt het jaer duyfent vijf hondert fes-en-veertigh,
noodigh fijn, met twee havens, om een me- ter gedachtenis van Koning Willem, (om
nighte van fchepen te bergen : oock heeftfe dat hy hen en heel Zeelandt veel goets ge-
eenen grooten houwer oft ftilftaende water, daen, en wederom aen hen verdient had )
daer alle groote fchepen tallen tijden vlot een feer aenfienlijcke tombe oft graf-gebouw
konnen fijn, foo om met hare lading daer te beginnen op te rechten : doch dit heeriijc-
blijven leggen , als om overgehaelt en ver- ke werck , neftèns vele andere koftelijckhe-
maeckt te worden. Soo dat defe Koop-ftadt den van altaren en konftige beelden, die eer-
nu noch heeft haren handel en fchipvaert tijts met verwondering hier gefien wierden,
op Ooft- en Weft-Indien , Brafil, Guinea, fijn door den brandt, doch meeft door de
Angola, Levante, Italien, Spanjen, Vranck- reuckeloofe handen der byna ontfinnige
rijck, Engelant, Ooftlandt, in de Sont, en beeltftormers, in \'t begin der Nederlantfche
meer andere Koningrijeken en landen 5 want beroerten, vernielt. Eenige fijn van gevoe-
fy leydt op \'t befte inkomen van de Wielin- len , dat hier eertijdts maer een Kloofter ge-
gen, en de reede van \'t Flacke. Hier over is fy ftaen heeft 5 en dat het namaels tot een Abdy
alleen begiftight met het Stapel-recht,als bo- is verheven. Maer men bevint, dat de Abten
ven ten deel gefeyt is, van alle wijnen,olyen, in\'t jaer duyfent een hondert en fes-en-twin-
fyropen, en andere natte koopmanfchappen, tigh by d\'oude Schrijvers bekent fijn. D\'eer-
die van Weften , \'t fy uyt Italien, Vranck- fte was Alhad, en de lefte Nicolaes de Cafro,
rijck en Spanjen, in Nederlandt ter zee ge- oft, van der ^urght, die oock d\'eerfte Bif-
bracht worden. fchop van Middelburgh wiert 5 want in het Defe

De Magiftraet, burgers en inwoonders jaer duyfent vijf hondert negen-en-vijftigh
fijn tegen duytheemfche en vreemdelingen is de Collegiale Kerck van S. Pieter > (die in ^^j^gfj
vriendelijck en goetdadigh 3 foo datfe den het jaer duyfent drie hondert dertien van
genen die hier komen woonen, oft de Stadt Graef Willem de derde gefticht is) door Paus
met hare koopmanfchappen befoecken, feer Paulus de derde, en Philips de tweede, Ko-
wel onthalen, vorderen en gunftigh fijn. ning van Spanje, tot een Cathedrale kerck
Onder alle de geeftelijcke gebouwen de- gemaeckt, en met de Biffchoplijcke ftoei
fer Stadt munt uyt, om hare outheydt, heer- vereert. Tot des Bilfchops onderhoudt wier-
lijckheyt en rijckdom, d\'Abdye van onfer den alle d\'inkomften der Abdy gefchickt,
Vrouwen, die noch tegenwoordigh de fetel mits dat de Monicken daer uyt een redelijc-
is der hooghfte Machten van dk Lantfchap. ke nootdruft fouden genieten. Onder de
Sommige fchrijven dat dk gebouw door diocefe oft geeftelijck gebiedt van\'t Bifdom
GodebSd Biftchop van llytrecht, omtrent Middelburgh wierden al de kercken en con-
het jaer duyfent een hondert en fes, begon- venten van defe Stadt, Vliflingen, Vere,
nen is, om daer in op te voeden en bequaem Goes, Ziericzee, Romers wael, ter Tholen,
te maecken de kerckelijcke perfoonen, die en het omleggende platte landt van d\'eylan-
men tot het leeren van andere wilde gebruy- den Over-Flackee en Voorne, geftelt.
ken. In \'t begin hebben hier Reguher-Ca- Den rijckdom defer Abdy is allengs foo Äijädom
nonicken gewoont, doch defe fijn om haer gegroeyt , dat niemant in Zeelandt meer
onftichtelijck leven uytgejaeght, en eenige landt-goederen befat3 want fy hebben in het
ReligieufenvanS. Michiels Abdyt\'Antwer- laetfte alleen in Ambachten, welcke hare
pen in haer plaets geftelt, om daer den regel minfte middelen waren , drie duyfent vijf
der Premonftreyten t\'onderhouden. Doch hondert een-en-veeitigh gemeten, twee hon-
WiUem de tweede, Graef van Hollandt en dert feven-en-dertigh roeden in dit Graef-
Zeelant, en Roomfch Koning, heeft, uyt be- fchap eehadt. Oock is den Abt en Prelaet
fondere Godtvruchtigheydt, (waer van fijn in macht en gefagh, lelt m t wereltlijck, foo
boecksken in t Latijn, met den tijtel: Over- hoogh gefet, dat hy t eerfte ht van de Sta-
denckinge over de verborgenthdm van het ten van Zeelant geworden is: want hy, nef-

fens de Edelen, verfchenen als Staten voor dere ftemmende Steden hen alleen harer aller
en uyt den naem van t platte landt j foo dat plaetfen in de groote vergaderingen der Sta-
men, fonder haer toeftaen, geen impoften ten vertrouden, en verfochten te bewaren,
op de lieden, buyten de fteden woonende, De regeering defer Stadt beftaet by twee Jiegee-
kon fetten. De Prelaet nam oock den Prince Burgermeefteren, elf Schepenen en twaelf
van\'t landt, als hy gehuldight wierdt, den Raden ; welcke vij f-en-twintigh perfoonen
eedt af. te famen \'t geheele Collegie ort het lichaem

Defe Abdy heeft niet alleen in vorige tij- van de gantfche Magiftraet vervatten. Door
den een treffelijck aenfien gehad, en aen de de felve Burgermeefteren en Schepenen
Stadt gegeven, maer behoudt het noch he- wordt de Juftitie bedient; en met de Raets-
denfdaeghs 5 want al de hooghfte Collegien Heden, alle fware faken, die de Stadt in \'t be-
der Staten en Raden van \'t lant houden hier, fonder, of de Staet van \'t landt in \'t gemeen
als gefeyt is, hunne vergaderingen : Waer betreffen , afgehandelt. De Raedts-lieden \'^ Kiefen
van d eerfte plaets toekomt den Heeren Sta- worden by de Burgermeefteren en Schepe- ^fd^j\'^^
ten van Zeelandt, die beftaen uyt d\'eerfte nen gekoren : doch defe genomineert oft
Edele , die nu is Willem de tweede, Prince voorgeftelt door vier-en-twintigh mannen,
van Oranje, hCc, als Marquis van der Vere waer van twaelf de Raets-lieden, en d\'andere
en Vhffuigen; (welcke plaets nu, uyt fijn twaelf, aenfienlijcke burgers en vreemdelin-
Hoogheydts naem, by den Heer Johan de gen fijn 3 die derhalven nae geen van defe
Knuyt, die onlangs van wegen de Staten een ampten mogen ftaen, en wegens defe bedie-
der Plenipotentiarifen op de Vrede-hande- ning Kiefers, om datfe de hooghfte Magi-
ling te Munfter geweeft is , bekleet wordt,) ftraet helpen kiefen, genoemt worden; wek-
en de Gecommitteerde der Steden Middel- ke waerdigheyt fy met, dan met hun leven,
burgh, Ziericzee, Goes, Tholen, Vliffmgen af-leggen. Defe wet oft ordre ftreckt een
en Vere. Oock vergaderen hier, de Gecom- helder voorbeelt van een yoldoende en be-
mitteerde Raden van State der Graeftijck- fcheydene heerfchappy; waer in de vreem-
heydt van Zeelant: de Gecommitteerde Ra- delingen , door de wetten van de hooge
den ter Admiraliteyt: de Reecken-meefters ampten uytgeftoten, nochtans, volgens de
van de Graeflijckheyts Rekenkamer: de Sta- wetten, tot net noemen en kiefen der Magi-
ten van \'t eylant Walcheren, met de Gecom- ftraet, die haer regeeren fal, geroepen wor-
mitteerde van de breede ge-erfde van \'t felve den. Defe vier-en-twintigh komen jaerlijcks
eylant: en de Provinciale Raedt van Vlaen- den laetften July op \'t Stadthuys, en kiefen
deren. Oock is hier de Graeflijckheydts dertien perfoonen, wekker namen aen de
Munt in \'tjaer duyfent vijf hondert tachtigh Stadthouder van \'t landt,die nu is Willem de
verordent. tweede, Prins van Oranje , gefonden wor-

Het Stadt-huys is een feer aenfienlijck ge- den; die daer uyt het eene jaer fes, \'t ander
bouw, waer van de fondamenten in \'t jaer feven perfoonen kieft, die dan met d aenge-
duyfent vier hondert acht-en-feftigh geleyt blevene een jaer regeeren. Oock is hier een
fijn. Den toren, tevoren door\'t vuur be- Baljuw, wiens jurifdidie ftreckt over defe
fchadight, is op nieuw heerlijck opgebouwt, Stadt, haven, dijcken en t Arnemuy den op
wiens top met een gouden weerhaen, om te den dijck, volgens de limiten een roede be-
beter een kenlijck zee-merckvoorde feylen- neden den dijck; en over verfcheyden Heer-
de fchepen te fijn, verciert is; waer in een Hjckheden, die onder de Ambachten defer
nieuwe kloek en konftigh flaende uurwerck Stadt behooren. D\'andere Officiers oft Am-
\'met verwondering gefien wort; aen \'t welck ptenaers fijn, gelijck in meeft alle aenfien-
in alles omtrent hondert en vijftigh duyfent hjcke Steden, de Thefauriers, de Wees-mee-
guldens befteet fijn. Nevens\'t voorfeyde fteren, de Commiffariffen van de Affeuran-
Stadt-huys is foo een pleyn oft merckt, dat tie-kamer,van de\\Y/^iffelbanck,van de^Banck
diergelijck m Nederlandt weynigh te vinden van leeninge , van de kleyne faken, van het
is: de voorgevel is met de beeldeniffen van Landt-recht; oock vier Colonellen, en vier-
d\'oude Graven en Gravinnen van Hollandt en-twintigh Capiteynen over de Burgery.
en Zeelant verciert : foo dat het een treffe- Noch fijn hier verfcheyde gemeene ge- Gemeene
lijck werck is, dat vande Bouwmeefters ge- bouwen, als de Huyfen der Ooft- en Weft-
acht en geprelen wordt. Hier gaen de Ma- Indifche Compagnien, de Latijnfche Schok
giftratendagelijcks te rade, wiens wijsheydt voorde jeught, drie Schutters-hoven oft
en ervarentheyt de welftant en ruft der Stadt Doelen , het Wees-huys, Gafthuys, Oude-
beförgt^ welcke deughden in voorige tijden mannen-huys, Tucht-huys met het Spin-
menighmael veroorfaeckt hebben, dat d\'an- huys, en andere.

Hier waren eertijts drie Parochy- oft lioofc- Viamingen, voor hare vryheyt, gevoert heb-
kercken, als Noortmonfter oft S. Pieters- ben 5 in welcke fy dickmael ver winners fijn
kerck; Weftmonfter oft S. Martens-kerck> geweeft* Maer in de laetfte Nederlandtfche
gebouwt in \'t jaer duyfent drie hondert ne- oorlogen (ick wenfch datfe altijdt de laetfte
gentigh, die nu afgebroken, ende plaets blijven) heeft hare manhaftigheydt, en dié
daer van tot een marckt gemaeckt is 5 de van alle Zeelanders in t gemeen, voorname-
derde en outfte hooft-kerck was die van de lijck te water, foo heerlijck uytgebloncken,
Abdy, die men gemeenlijck het Kloofter datfe van hare vyanden felf ten hoochften
noemde. Nu wordt de Godsdienft in Neer- geprefen fijn: waerom fy niet t onrecht ZeÉ-
duytfch in vijf kercken gedaen 3 oock heb- leeuwen en Water-leeuwen genoemt wol-
ben de Franfchen en Engelfchen elck hare den-\'t welck geeftigh op\'t wapen van Zee-
byfondere kerck. landt, fijnde een leeuw in de zeebaren , ge-

De verfcheyde kloofters en menighte van fpeelt is. Ick foude van defe faeck veel meer
ßc-ordende perfoonen,die hier eertijts,onder konnen feggen 3 maer alle Hiftorien fijn er
t gebiedt des Paus van Roomen , gefticht, vol van.

gewijdt en ingeftelt fijn, konnen van de ge- Uyt defe Stadt fijn Verfcheyde Geleerde GdetMe
negentheyt tot den Godsdienft, en de mild- mannen gefproten, As Johannes de Clotingen > ^^
heydt der Regenten en Burgeren defer Stadt die veel Latijnfche brieven heeft uytgege-
tegens de felve , onfeylbare getuygen ftrec- ven : Petrus Capitanem, edelman, der Medi-
ken 3 want daer waren \'t Bagijnhof, d\'Au- cijnen Do6bor en Profeffor, en Medicijn van
guftijner Monicken, Bogarden, \'t kloofter den Koning van Denemarcken : Jacobui
Bachtsgravenhove genoemt, \'t Hofpitael, Middelburgenfis y ccn Thcologmt, cnWica^
Tempfiereii, Tertianen, Minnebroeders, het rius Generael van den Biffchop van Game«
Convent der Gellebroeders, de Swarte Su- rijck: Paulus van Mtddelburgh ^ Biffchop
fters in \'t jaer duyfent vijf hondert acht-en- van Urbino, was een goet Theologant, Ma-
twintigh gefticht, S, Aechteii-huys, en het thematicuS3 Phyficus en Medicus: Nicolaui
Huys der Heeren vande Duytfche ordre. Everhar dt a Q^tddelburgo, een Schippers
Doch defe kloofters fijn meeft met de opge- foon van \'t dorp Grijpskerck ontrent defe
kome veranderingen, foo in de Staet als Stadt gelegen, heeft veel in de Rechten ge-
Kercke, tot andere gebruycken geordineert. fchreven, was eerft Prefident in \'t Hof van
Tegenwoordigh worden de kerckelijcke Hollandt, daer na in den grooten Raedt te
faken by de Kercken-raet, beftaende in ne- Mechelen, en vader van vijf geleerde fonen;
gen Predicanten en twintigh Ouderlingen , waer van Petrus Nicolai a Mtddelburgo >
afgehandelt : doch over fommige worden Doótor in de H. Godtheydt en Abt en Pre-
de twintigh Diaconen , wien de forge over laet van de Abdye defer Stadt, d\'oudtfte was 3
den armen eygentlijck toekomt, oock ge- fijn hmcdct Everhar dm Nicolai is eerft Pre-^
roepen. fident in \'t Hof van Vriefiandt en daer na te

De Predicanten werden verkoren by de Mechelen geweeft 3 de derde Nicolaus toe-
gemelde Kercken-raet,ten overftaen van vijf genaemt Grudm, was Raedts-heer des Ko-
uyt de Magiftraet, Udtmaten der Gemeente, nincks 3 de vierde oAdrianui Mariusy Cant-
die Oock hare ftemmen hebben 3 waer op felier van Gelderlant 3 Ac Joannes

foeckt, die verkregen fijnde, wordt de geko- leeft datfe alle vijf luft en bequaemheydt tot
rene driemael de Gemeente voorgeftek, en, de Poefy gehadt hebben. Theöbaldus abHo-^
foo niemant iets tegen hem inbrengt, daer gelande,ccn nyt^cckcndVhiloiophm cnChy-
fta beveftight. De Ouderlingen worden by- micus: Petrus Ximeriusyccü vermaert Theo-
üa op de felfde wijfe, doch in dobbel getal, logant en Philofooph : Hugó FavöliuSy een
gekofen3 waer uyt de Gemeynte, met in- treffelijck Theologant en Poëet : Dobias
brengen van hunne ftemmen in gefchrift, was feer geleert in de Medicine oft

een enckel kieft. De Diaconen worden by Geneeskonft : Arnoldus Beltusyccn uytfte-
de gantfche Kercken-raedt in dobbel getal kend Latijnfch Poeet ) m Matthias Marth
verkofen, waer uyt de Magiftraet een enckel nitis de VFaucqmer , in vele talen en weten-
kieft. Van d\'Ouderlingen en Diaconen wort fchappen ervaren. Defe plaets is te kleyn ^
jaerlijcks de helft vernieut, foo dat elck twee en den welverdienden lof van de voorfeyde
jaren fijn ampt bedient. vermaerde mannen veel te groot, om hiet

Vapper^ De kloeckheydt der Burgeren heeft eer-^ befchreven te worden 3 den geleerden Lefer
heydt der tijdts gebkkcn aen de oorlogen, die fy foo fal die in vollen overvloet m hunne boecken
bergers, j^^^g ^^ dapper tegen hare oude vyanden de vinden»

Defe ftadc heeft in de jongfte oorlogen
maer een doch gedenckweerdigh belegh ge-
leden ; want in \'t jaer duyfent vijf hondert
twee-en-feventigh, nae t overgaen van Vlif-
ftngen, is fy door der Staten macht benaeuwt
en belegert 5 welcke den Hertogh van Alva
verfcheyde reyfen vergeefs getracht heeft
van \'t belegh te verloüen 5 en na hem de
groote Commandeur van Caftilien over de
Ridderlijcke Ordre van S. Jacob , die met
een vloot van feftigh fchepen,die hy in tween
deelde, en onder fijne dapperfte krijghs-
overften derwaerts fond,de Stadt pooghde te
fpijfen en t ontfetten: doch \'t eene deel defer
vloot onder \'t beleyt van den Heer van Glimes
is, door \'t beftier des Princen van Oranje,van
den Admirael Boyfot geftagen en byna ver-
nielt, des Konings Vice-Admirael liet \'er het
leven, en omtrent twaelf hondert mannen.
Defe fcheeps-ftrijt, waer in het Zeeufche
boots-volck treftHijcke proeven van hare
manhaftigheydt toonde, is in \'t geficht van
de groote Commandeur, en de Prins van
Oranje uytgevoert: op welcke nederlaegh
der Spaenfche vloot de Stadt korts daer na
met verdragh in de macht der Staten geftelt
is, na dat fy langer dan al d\'andere Zeeufche
fteden des Konings fijde gehouden en vele
fwarigheden uytgeftaen had ; want fy qua-
men in fulck een hongersnoot,datfy alle hare
peerden , honden en katten moeften eten ;
fy backten koecken van mout en lijnfaet, en
diergelijcke ongewoone fpijfe : foo dat hun-
ne ellenden foo groot wierden, dat \'er alleen
in de laetfte twee maenden van \'t belegh, na
het fchrijven der Spaenfchen, duyfent vijf
hondert fes-en-feftigh menfchen geftorven
fijn. Waer over de Gouverneur Mondragon,
wiens kloeckheyt en dapperheyt hier groo-
ten lof verdiende, genootfaeckt wiert den
Prins van Oranje dele Stadt en Arnemuyden
aen te bieden, op voorwaerde, dat men hem
en al fijn volck, met hun goet, wapenen en
vliegende vendels het uyt-trecken 3 en met
al de burgers, die \'t begeerden, op een veyli-
ge plaets, onder de Koning ftaende, bracht.
De Prins weygerde hen t\'ontfangen, \'t en
waer fy fich, als de Haerlemmers, opgena
oft ongena wilden overgeven : Maer Mon-
. dragon antwoorde, dat hy en fijne foldaten
- de Stade veel eer tot twintigh plaetfen in
brant fouden fteecken 3 en daer na, in eenen
uytval, fich vechtende aen ftucken laten
hacken. Prins Willem, die hen niet vertwij-
fek woude maken, en oock vreefde dat fy
den koftelij eken buyt, die \'t landt verwachte
en ten hoochften van noode had, fouden
vernielen, gaf hen de volgende dragehjcker
voorwaerden : Mondragon en fijn regiment ^eVoor-
fouden \'t eylandt Walcheren t\'eenemael ver- ^^^^^
laten, en hun vendels, geweer en al het hare overge-
meedragen; doch laten alle de fortificatiën, \'ven,
ammunitie oft oorlooghs-gereetfchap, fche-
pen en andere goederen onbefchadight.
Oock fouden alle loetelaers en anderen fleep
der oorloge vry uytgaen 3 doch de Geefte-
lij ckheyt niet dan hunne kleederen mee ne-
men. Hier tegen moeft Mondragon op fijn
trouw beloven , weder in \'s Princen handed
te komen, oft binnen twee maenden defe
vijf gevangene heeren op vrye voeten doen
ftellen, te weten : Philips van Marnix Heer
van S. Aldegonde, Capiteyn Jacob Symons-
zoon de Rijck Admirael van Kamp-veer,een
Italiaenfch Ingenieur Cittadella gebynaemt,
den Luytenant van Capiteyn Willeken van
Angeren, en Capiteyn Joan Pettijn. Met de
Burgermeefters en Burgery wiert een byfon-
der verdragh gemaeckt, waer van \'t voor-
naemfte was 3 dat de Stadt drie hondert duy-
fent guldens aen den Prince foude betalen 5
(waer van Hy hen daer na,om harten te win-
nen , twee derde-deelen vereerde) en dat de
gemelde Prins uyt d\'ingefetenen, die den
eedt aen hem weygerden te doen, tien man-
nen vermocht te kiefen en t\'arrefteren, tot
dat fy de verlofting van foo veel Magiftraten
en burgers van Haerlem te weeg brachten.
Defe en andere punten geaccordeert fijnde, die\'vol-
trock Mondragon, na dat hy de Stadt byna
twee jaeren kloeckelijck verdedight had, in
February des jaers duyfent vijf hondert vier-
en-feventigh, met fijn volck, fwart van hon-
ger en ongemack, uyt de twee plaetfen , en
wert ter Neufe aen landt gefet. De groote
Commandeur was, foo \'t fcheen, lang in
twijfel of hy de gevange heeren ontflaen louj
want de Heer van fant Aldegonde wierdt
eerft acht maenden daer na verloft, nae dat
Mondragon fijn misnoegen op \'t heftighfte
getoont had3 \'t welck de Commandeur deê
refolveren. Soo dat dit een groote viótorie
voor de Prins van Oranje was 3 want Strada
voegt er by, dat hy, boven de gemelde fom-
me , tien hondert duyfent guldens van de
koopmanfchappen der vreemdelingen tot
buyt bekomen heeft. Sedert die tijdt is defe
Stadt aen der Staten fijde gebleven.

E Hooft-ftadt, niet
alleen van \'t eylandt
Schouwen ^ maer
oock vaû Bèoofter^
Schelde, en de twee-
de ftadt van Zeelant,
is Ziticzjee, \\ Is fe-
ker, datfe oudt is, eh
van de Gtaveh be-
mint geweeft 5 maer me die gebouwt heeft
en wanneet is gantfch onfeker: dewijlfe,
iieffens de grootfte ftedén vafi Europa, het
ongeluck heeft, datfe voortgekomen is in
een tijdt, dat de Geleerden en ^etenft:hap-
pen, infonderheydt in defe landen, byna on-
geboren, oft immers feer weynigh te vinden
%^aren. t Gene verfcheyde Schrijvers verha-
len van eenen Ziringus, die defe Stadt eerft
gebouwt, en van Wien fy haren name ont-
fangen foude hebben, dunckt my meer een
y dele verfiering dan Waerheydt te fijn. \'t Is
evenwel buyten twijffel, dat Ziricz^ee een
Van d\'outfte fteden van Zeelant is j ^ant dat
hare beginfelen foo onfeker fijn, is felf eèil
klaer bewijs van hare outheydt. Ontrent het
jaer duyfent naet Chriftus geboorte, als de
Vlamingen die van Walcheren fomtijdts be-
ftreden, is defe Stadt meer en meer vei-
fterckt ; dewijl de Graven van Zeelant hier
hare woonplaetfe eil voortaet hadden,om de
omleggende eylanden > die aengevöchten
wierden, byftant te doen : foo datfe allengs
in grootte, gebouwen, inwoonders en rijck-
dom toegenomen heeft.

Sy is hierom , en om de dappetheydt der
inwoonders over al vermaert geworden j
Want fy hebben in d oude oorlogen tegen
de Vlamingen als helden met èen leeuWen
moedt gevochten, en hare ftantvaftigheydt
en trouwigheyt voor hafe Princen> inlonder-
heyt in de fware belegering, dié fy iü \'t jaer
duyfent drie hondert en drie van da Vlamin-
gen geleden hebben, altijt betoollt; Waerom
haer wapen met een fwartert leeuw in een
roodt veldt, daet een kruys böven ftaet, ver-
ciert is. Behalven d\'oorloghs-rampen fijn
hen in verfcheyde tijden byna allerhande eU
lenden en veranderingen overgekomen 5 als
jammerlijcke fterftert,afgrijfelijcke branden,
hooge en laftige watervloeden, het droevige
blijven en verdrincken van hare burgers met
hare fchepen en goederen j ja fy hebben op
een jaer, nae \'t feggen van een out Schrijver,
achtien fchepen met het volck eii goet ver-
loren : foo dat het een Wonder is, datfe uyt
foo veel fwaricheden het hooft hebben kön-
nen opheffen, en niét önder d\'öndraeghë-
lijcke laften gefmoott fijn. Maer hare Vor^ Prmk^
ften hebben hen, öm hare dapperheyt, tïou-^ ^^^
heydt en uytgeftane ellénden, t\'allén tijden
met vele vryneden en privilégiën bëgun^
ftight 5 Waeir van de volgendé de voöriiaem^
fte fijn : Koning Willem heeft in fekere Ko^t^
keure oft wet belaft, dat men de géne, die
eén burger défet Stadt met Woorden oft
Wercken eénigh ongelijck oft geWelt doet >
fal ftraffen op foodanigh een wijfe, als ofhy
t felvé aert een edelman van Zéelartt gedaen
had. Des Konings zoort en navölgér Floris rlotk éi
de vijfde, namaels door Velfen gedoöt 3 gaf ^
hen de vryheyt, dat fy voorby alle fijne tol-
len, fonder iets te betalen 5 möchten varert ^
\'t Welck Graef Willem de derde, de Goedé mäe^
gebyiiaemt, in \'t jaer duyfent drie hondert dedtrdi^
fëven-en-twintigh beveftight heeftj die oock
door fijne brieven verboodt, dat niemant in
heel Beoofter-fchelde, de verWers, Wevefs ^
vollers, touwers, en Wolle-keten-fcheerdeifs
ambachten vermocht te doen, dan in defé
Stadt 3 Waer door hare neering en inwoon-
ders feer vermeerdert fijn. Graef Jan de eer® ïm dê
fte vergunde hen in\'t jaer duyfent tWee hon- »
dert fes-en- negentigh,dat mén geen inWooh-®
der buyten de Stadt te recht mocht ïöépen,
maer alléén voor deil Baljuw en Schepenen*
Jan de tweede gaf hen, in\'t jaer duyfent drié ^^^ ^^
hondert en drie , völle macht, om accijfen ^^^^^^^
oft impoften, tot behoef der Stadt, op te fet*»
ten, te vermeerderen , te minderen, én af té
fetten , na hare nootfakelijckheydt. Graef"
Willem de fefte gaf hen, ift \'t jaer duyfent Wiüem
vier hondert twaelf, een vootrecht, dat geen de fem ^
pöorter meer verbeuren kan, dan fijn lijf erl
feftigh pont aen den Graef, en tien pont
voor de Stadt. Hertoch Aelbrécht van Beye- timogk
ren heeft in \'t jaer duyfent drie hondért ile^«
gen-en-fevérltigh de poorters vergunt, datfe ^^^ ^^
voorby Dordrecht tolvfy varen mochten
mét alle hare koopnlanfchappen, oock fon-
der te vérftapelen. De volgende Princen, als ên m
Hertogh Philips vanBurgundien,eri anderej
hebben de privilegien defer Stadt groote^
lijcks vermeerdert.

Ontreüt het jaer duyfent viét hondert^ én Numg
eenigen tiidt te voren, hebben de inwoon^

defs veel groote fchepen gebouwt, om m
Denemarken,Noorwegen, en andere Oö-«
fterfche landen hunnen handel te drijveti^
Maer d outfte neering defer Stadt is geWeeft
het maken van Sout, dat uyt datrinckmöeif,
filtigh fijnde, gemaeckt Wiert 5 men vetbran^
de de darrinck tot affchén^ en de aflche daer

in de foutkeeten t\'famen gefoden, tot dat\'er mogen dit\'ampt maer een jaer bekleeden,
feer witte en fuyvre korreltjes fout van qua- en afgaende niet dan nae twee jaren wedet
men, het welck dan Zei oft Zilföut genoemt aengenomen worden. De Heer burgermee-
wiert 3 maer als men namaels uyt Vranck- fier, oft Burgermeefter uyt Schepenen, pfe-
rijck enSpanjenfout genoegh bracht,is defe fideert in\'t collegie der Schepenen5 heeft
konft verftorven. Tegenwoordigh fijnder oock de propöfitie oft eerfte ftem in den
drie hooft-neeringen j de Viftcherye, het Raet,behalven in\'t maken van Heem-raden,
fout-fieden,enhet meede-reeden,by welcke het welck de Gemeente Burgermeefier eerft
men tot een vierde de landt-bouwery , die voorftelt: fy doen t famen den Raedt verga-
oock by vele inwoonders gedaen wordt, kan deren, oft fomtijdts oock wel yder alleen,
voegen. Niemant magh Burgermeefter oft Schepen

Defe Stadt leyt vijf mijlen en een half van worden, of hy fy twintigh jaren poorter ge-
heydt en Arnemuyden,en fes van Middelburgh, rond- weeft, noch Raedt oft Threforier fijn3\'t en
Q^i in den ring van een fteenen muer befto- fy hy twaelf jaren \'t poorterfchap gehadt
ten, uytgefeyt in \'t aenkomen van de nieuwe heeft. De Bailjuw overleden fijnde, bedient
haven , die de Magiftraet voor eenige jaren de Gemeente Burgermeefier tcïHontfijn ampt,
heeft doen graven 5 defe ftreckt een halve tot dat \'er een ander gekoren wordt 5 het
mijl buyten de Stadt,en loopt tot in den arm welck veeltijdts gelegentheyt geeft, dat men
der Schelde, die Zeelant in tween, dat is, in de Gemeente Burgermeefters tot Baljuws
Bewefter- en Beoofter-Schelde, verdeelt. kieft. De Schepenen worden jaeriijcks door
Ziricz^ee is verciert met een bequaem den Raedt in Mey vernieuwt by noeming
Stadt-huys, redelijck fraey uyt blaeu wen en Van twaelf perfoonen, die men uyt de af-
witten arduyn opgemaeckt 5 waer nevens gaende Schepenen , en uyt de wijfte en be-
een toren ftaet, die met een doorluchte fpitfe quaemfte burgers kieft, en dan de Stadthou«
opwaerts rijft , op welckers top een Neptu- der overfent, die daer uyt, \'t een jaer fes \'t an-
nus, een teecken van den koophandel ter der feven, eenige nieuwe kieft oft oude con-
zee, te fien is : in de felve toren is een kon- tinueêrt 5 die daer nae in handen van den
ftigh en met den hamer geflagen uurwerck. Baljuw hun eedt doen. De Schepenen mo-
De regeering beftaet uyt twee Burgermee- gen maer twee jaer dit ampt bedienen > \'t en
fters, twaelf Schepenen, vier Threft)rieren , waer datfe, als gefeyt is, gecontinueert oft in
en vier-en-twintigh Raden 5 defe Collegien dienft gehouden, oft by verhooging tot Bur-
vertoonen het geheele lichaem der Stadt, en germeefter verkoren worden 5 (gelijck Her-
wat fy goet vinden, is gerefolveert en onver- togh Phihps van Burgundien en Keyfer Ka-
anderlijck, uytgefeyt in groote en ongemee- rel de vijfde verordent hebben,
ne faken, als het verkoopen van renten, in- De regeerende Schepenen fijn wettige lunsdi-
breuck van hunne vryheden,en diergelijcke5 Rechters over het geheele eylant van Schou-
waeroverfy noch twintigh oft vier-en-twin- wen, fommige dorpen in\'t landt van ter
tigh van de wijfte, rijckfte en aenfienlijck- Tholen, en Sommelfdijck, in alle criminele
ft:e inwoonders mogen roepen 5 door ordre faken, die, volgens de Wet van Zeelant, by
en gunft van Keyfer Karei de vijfde, in \'t jaer de hooge vierfchaer Van den Grave plegen
duyfent vijf hondert twee-en-twintigh gege- afgedaen te worden. De mindere Officiers
ven. Defe Overheydt heeft oock macht defer Stadt fijn, de Penfionaris, de Secreta-^
om alle wetten en ordonnantiën , by raedt riften, de Commiftafiften en Rentmeefter
van den Baljuw, in faecken die met geldt te van de vier Bannen van Duvelandt, Welcke
boeten fijn, te maken j welcke vryheydt hen de Stadt eertijdts gekocht heeft 5 de Heem-
in \'t jaer duyfent drie hondert feven-en-twin- raden van \'t eylant Schouwen, en de Landt-
tigh door Graef Willem de Goede gefchonc- Rechters, onder welcker ampt vele dorpen
ken is. en gehuchten ftaen. Defe Magiftraten en i^f^^r

De Burgermeefteren worden jaeriijcks inwoonders magh men naeft Godt met recht
der/ehe. Jen fes-en-twintighften December, dat is de de eere geven, dat fy (door hunnen raedt >
tweede Kersdagh, door de Schepenen, nae forge, middelen, cnvermoeyden arbeydt en
datfe een eedt gedaen hebben, gekoren in meer dan mannelijcke moedigheydt) dit ge-
defer voegen : eerft d\'eene uyt het felve col- heel eylant uyt de zee behouden, en tot den
legie der Schepenen, die men Heer Burger^ tegenwoordigen Welftant gebracht hebben 5
meefter noemt, en die, met de reft der felve, foo dat men Wel heel Zéelant, maer infon-
kieien d\'andere uyt den Raedt, d afgaende derheyt defe Stadt en dit eylant, de fpreuck
Threforiers oft uyt de Gemeente, die Ge^ Van den Zeeufchen leeu: LuÜor emer^o^

Onder de gemeene gebouwen munt uyt
de Hooft-kerck , S. Hevens Monsïer ge-
noemt , in welcke Hertogh Aelbrecht van
Beyeren, in \'t jaer duyfent drie hondert acht-
en-feventigh , een collegie van Canonicken
gefticht en begiftight heeft. Men gelooft
datfe voor \'t jaer duyfent vier hondert acht-
en-feftigh, wanneer fy door den blixem feer
gefchent is, veel grooter, fchoonder en aen-
fienlijcker geweeft heeft. Evenwel \'t gebouw
dat noch ftaet is treftijck, uyt arduyn opge-
maeckt; van binnen verciert met een fchoon
orgel: oock is \'er aen de fuytftjde een groo-
te cifterne oft waterback gemaeckt , feer
dienftigh en gerieftijck voor de burgery, in-
fonderheyt des fomers by langdurige droog-
te , oft \'s winters by diergelijcken langen
vorft. Nevens defe kerck ftaet een toren, in
\'t jaer duyfent vier hondert vier-en-vijftigh
gebouwt, die vijftien duyfent feven hondert
een-en-feftigh ponden Vlaems gekoft heeft;
hoewel in die tijdt alle materialen en \'t ar-
beyts-loon tot feer lagen prijfe waren ; want
het boet kalck,dat nu tot vijf gulden verkoft
wordt, was toen voor twee ftuyvers en een
half te bekomen ; een arbeyts-man , die nu
des daeghs meer dan twintigh, fomtijdts lès
en acht-en-twintigh ftuyvers wint, kon men
toen voor een ftuyver en vier penningen,
t welck men een bras-penning noemt, een
heele dagh aen dit gebouw gebruycken:
ioo dat de voor-gemelde fomme nu meer
dan twintigh-mael foo veel foude beloopen.
Defen toren, hoewel tamelijck hoogh, is
maer tot een derdedeel van de voorgenomen
hoochte gekomen ; men was van meyning
het tweede en infonderheydt het laetfte der-
dedeel , foo doorluchtigh en treffelijck te
maken, (want het model noch voorhanden,
en voor eenige jaren, door ordre der Kerck-
meefters , op een plaet gefneden is) dat hy
alle torens van de Nederlanden, ja miftchien
van geheel Europa, foude overtroffen heb-
ben : maer Godt almachtigh, die alle din-
gen, oock d\'elementen oft hooft-ftoifen, be-
ftiert, heeft dit werck belet ; want eenen
meen on- ftercken ftorm heeft foo vele koopvaerders-
\' fchepen, die hier t huys hoorden, ontrent de
klippen de Keyfer en Keyferin genoemt, foo
jammerlijck vernielt, dat hier in eene nacht
vijf hondert vrouwen weduwen wierden, be-
halven andere ongehuwde jonge lieden en
inwoonders defer Stadt, die in groote mee-
nighte bleven : door dit ongemeen en ellen-
digh ongeval is de koophandel foo vergaen,
dat het voorfeyde heerlijcke werck geftaeckt

is 5 foo dat \'er federt geen m.oedt oft voor-
fpoet geweeft is om hec uyt te voeren : maer
men heeft, om \'t werck re Iluyten, op den
toren een dack oft kap moeten fetten, ge-
lijck nu noch te fien is.

Hier waren oock veel kloofters, die iiu ^^loofiers
ten deel verwoeft, ten deel tot andere ge-
bruycken verandert lijn , als, het Convent
der drie Köningen, daer van den boomgaerc
en eenige rehquien noch overigh ftjn , de
Jidinnebroeders, de Broot-[t^ßers ,jacobijnen,
V Bagijn-hofA^tï oock noch iets van refteert,
de Bernar dij nen , de Graeu- oft Swarte fti-
ßers , en de Virmarje omtrent het gefeyde
Bagijn-hof 5 wat ordre dit was, wert getwij-
feit: fommige meenen dat de S. Jans-Hee-
ren oft Tempeliers hier gewoont hebben ;
welcke op eenen nacht, niet alleen in defe
Stadt, maer oock door heel Europa, gedoot
ftjn. Van dit gebouw faghmen noch voor
eenige jaren den ingang,oft een hooge poort
van rooden fteen, met beelteniften van leeu-
wen en andere dingen, feer konftigh ge-
maeckt.

hl defe Stadt is oock een Oude-mannen- K^ArJert
huys, in \'t jaer duyfent vijf hondert feven-
en-feftigh door Adriaen Franfz. van Brou-
wershaven gefticht, waer toe hy de twee
derdedeelen van alle fijne goederen by uyter-
fte wil ordineerde; maer M\'. Daniel Jacobi
heeft het in \'t jaer duyfent fes hondert en fes
feer verrij ckt; boven den ingang van dit
huys ftaen defe woorden : Seneäutem hono-
ra, dat is , eert den ouderdonu. Oock is \'er
een Weeshuys, in\'t jaer duyfent vijf hon-
dert fes-en-negentigh feer vergroot 5 een
Gaft\'huys; Leprofen-huys 5 S. Jacobs en
S. Antonis, oft Oude-mannen en Vrouwen-
huyfen 5 S. Rochus-huys 5 en het Oude-
vrouwen-viftchers-huys, waer toe het huys
van Adolph van Cleve,daer hy hier in woon-
de, verordineert is.

hl defe Stadt hebben gedurigh gewoont, c?; _
gelijck oock noch heden , twee de grootfte
Officiers oft Amptenaers van de Graeflijck-
heyt, te weten, den Baljuw, die hooge Juris-
didie over geheel Zeelant Beoofter-Schelde,
en de Heerlij ckheydt van Sommelfdijck,
heeft en oeffent; cn den Rentmeefter Gene-
rael van Zeelandt Beoofter-Schelde, wiens
ampt ftreckt over de Graeftijcke Domey-
nen, als \'s Graven duynen, waranden, efpar-
gnes, en zee-driften; oock voorfiet hy eenige
Graeflijcke ampten met bequame heden:
welck ampt nu met grooten lof bedient
wordt door den Heer aAdrianm Hoprm ,
Heer in Bommenee, cn Oudt-Burgermeefter
defer Stadt, een man van fonderlinge deught

€11 geleertheydt, die aen fijn Vaderlandt het
befte verdient, en dat ter eere leeft. Behal-
ven de voorfeyde refideert hier het collegie
van Leen-mannen Beoofter-Schelde, en vier
andere Rentmeefters van de geeftelijcke
goederen en \'s Landts impoften , over t ge-
melde deel van Zeelant.

Defe Stadt is een vruchtbare moeder van
veel trefi^ehjcke geleerde mannen geweeft j
onder welcke uytmunten, Amandm Ztri-
z^&vvs, die eenChronijck der Werelt befchre-
ven heeft: Ltvinus Lemnim, de treffèlijckfte
onder de Geleerden niet alleen defer Stadt,
maer van geheel Zeelandt, was eerft Doólor
in de Medicine by de Koning van Sweden 3
daer naer is hy, in fijn Vaderlandt gekeert
fijnde, na fijner huys-vrouwen doot. Cano-
niek van de Monfter-kerck defer Stadt ge-
worden 3 en is door veel vermaerde boecken
genoegh bekent : Petrm Feckim was eerft
Profeuor in de Rechten te Leuven, daer :nae
Raedts-Heer in \'t hooge Hof te Mechelen 3
heeft oock veel goede boecken uytgegeven:
T>avtd Theodorus Plafeer, Dodor in de Me-
dicine t Antwerpen : Francifciis Zandicus,
Secretaris defer Stadt : (juilielmm Lemnm,
foon van de gemelde Livinm Lemnim, was
Lijf-Medicus van den Köninck van Sweden:
Jafon Pratenßs oft de Fratis , Doótor in de
Medicine, en een feer treftelijck Poëet, heeft
verfcheyde geleerde boecken in die twee
wetenfchappen gefchreven: jEgidim Auri-
faber , Monick in \'t kloofter van Syon , by
defe Stadt gelegen : Andreas Lemnïus, Do-
6tor in de Medicine : Balduinus Henrici,
Doóbor in de geeftelijcke Rechten, en daer
na Profefibr te Leuven : Cornelm Liens, or-
dinaris Doder der Medicine in defe Stadt,
is namaels Droft van S. Martens-dijck ge-
worden : Nicolam ^anjfenm Boy , Godts-
geleerde, en Dominicaner Monnick, wierd
van den Roomfchen Stoel gefonden om het
Rijck van Denemarcken met behendigheyt
onder des Paus gehoorfaemheyt te brengen3
doch is in \'t uytvoeren van defen laft overle-
den : hy had drie hioc^Leis yLeonardm, Cor-
nelius, en Dominicus, waer van de twee laet-
fte nevens hem door hunne fchriften bekent
fijn : Regner HS ViteüiuS:> in Duytfch Reynier
Teile genoemt, is t Amfterdam in fijn be-
graeftènis als een der uytftekenfte Poëten
ge-eert: Ewout Teling, Ontfanger Gene-
rael van Zeelandt, heeft vele treflijcke faken
in de Godt-geleertheyt, tot verbetering der
feden, en opwecking tot Godtvruchtigheyt,
gefchreven, doch onder bedeckte namen;
want hy de ydelheyt van een onfterflijcken

naem verachte : en zijn broeder VVillerfi
Teling, Predicant te Middelburgh, die in
Hollant en Zeelandt door vele Nederduyt-
fche boecken vermaert is.

Defe Stadt heeft oock eenige lot-wiftelin- Ver ande-
gen in de laetfte oorlogen geleden 3 want in
\\ jaer duyfent vijf hondert twee-en-feven-
tigh,als VhflTingen fich felf in vryheyt geftelt
had, met dappere krijghs-overften,{oldaten,
en boots-volck verfien, en met den buyt, de
Spaenfchen afgewonnen,verrijckt was,heeft
men daer voorgenomen defe Stadt te ver-
meefteren. Den Admirael Symon de Rijck Voor de
wiert \'er gefonden met eenige compagnien ^^^^^
foldaten, en bracht er foodanigh een fchrick
in , dat hy de Stadt in weynigh dagen voor
den Prins van Oranje , als Stadthouder des
Konings over Hollant en Zeelant, vermee-
fterde.

Doch den grooten Commandeur liet defe
Stadt in \'t jaer duyfent vijf hondert vijf-en-
feventigh, nae \'t innemen van Bommenee ,
door Chriftoffel de Mondragon fterck bele- Van de
geren 3 maer fiende dat alle gewelt afgefla-
gen en vergeefs was, pooghde die uyt te legert,
hongeren. De Prins van Oranje daer tegen
trachte met vele fchepen , omtrent Bergen-
op-Zoom gelegen , den Spaenfchen de toe-
voer te benemen 3 op dat fy, gelijck als felf
belegert, door honger van daer gedreven
mochten worden, en alfo \'t belegh verlaten y
maer\'t was hem onmogelijck dit fijn voor-
nemen uyt te wercken , hoewel hy door
veel aenflagen daer naer trachte. Eyndelijck
begon \'t gebreck van allerley nootdruft in
de Stadt 3 loo datfe, na een belegh van negen
maenden , genootfaeckt wierden de Stadt,
met verdragh oft goet accoort, in Junij des en ge-
jaers duyfent vijf hondert fes-en-fe ven tigh 5 wonnen:
in handen der Spaenfchen te ftellen 3 die den
gemelden tijt al hunne macht aen dit belegh
befteet hadden, foo datfe elders gantfch niet
verrichten konden 3 waer over Famimm
Strada feyt, dat dit belegh den Koningfchen
meer eere dan voordeel toebracht: de waer-
heyt van dit feggen heeft te klaerder geble-
ken, als het Spaenfche krijghsvolck onlangs
nae \'t overgaen begonden te muytineren,
en, naer Brabant treckende, defe Stadt, die
fy met foo veel arbeydt gewonnen hadden,
onbedacht verheten 3 waer door hen die
vidorie als uyt de handen gevallen, en defe
Stadt niet alleen, maer oock heel Schouwen, maer m-
Duyvelandt en S. Annenlandt, uytgefeyt ter ^er -ver-
Tholen, met weynigh moeyte, in \'t felve jaer
weder in de macht der Staten en des Princen
van Oranje gekomen, en federt gebleven is.

O E s > oft, foo men Beyeren, Gravin van Hollandt en Zeelandt, njan Vro>
gemeenlijck feght, in \\ jaer duyfent vier hondert feventien, die ^^^oha,
T^er Goes, oft ^an- \'uandér Goes de vryheyt gegeven, dat fy defe
der Goes y is d\'eenige plaets mochten fterck en tot een vafte Stadt
Stadt in Zuydt-Be- niaken,en met poorten en graften beforgen;
velant overigh, en de om alle gevaer en fwarigheden, die d open
derde in de vergade- vlecken onderworpen fijn, daet door t\'ont-
ring der Staten van gaen. Te voren, in \'t jaer duyfent drie hon-
Zeelandt. De oor- dert vijftigh, had Graef Willem de vijfde Willem de
fprong en herkomft van haren naem is onfe- defe plaecfe verfcheyde heerlijcke privile-
ker. Sommige meenen, dat ter plaetfe, daer gien gegeven 5 wiens broeder Aelbrecht van j^rlX\'
nu defe Stadt leyt, eertijdts een fchor was, Beyeren hen toeftont, dat fy hem vooitaen brecht^
daer veel ganfen op waren ; en in d\'oude geen pontgeit van de vifch fouden betalen.
Duy tfche tale wierd een gans goes genoemt. \'t Is waerfchij nlijck, dat defe Stadt, tot ge-
Hier uyt volght,naer haer gevoelen,dat Goes heugenis der weldaden van de Vorften uyt
den naem heeft van een gans, die noch in het Huys van Beyeren ontfangen , de wape-
\'t wapen defer Stadt te fien is. Maer het is nen van Beyeren en Henegouwen, die in de
buyten twijfel,dat het voeren van byfondere felve tijdt van de gemelde Vorften gevoert
wapenen feer laet door de Nederlandtfche wierden, oock in hun wapen, doch boven
fteden begonnen is; en dat vele foodanige, de gans, geftelt hebben. Daer na heeft Her-
die fy geloofden dat met d\'oorfprong haers togh Philips van Burgundien, Graef van P^^lfps
naems over-een-quamen, aengenomen heb- Hollandt en Zeelandt, in \'t jaer duyfent vier
ben, uytgefeyt eenige fteden,die van de Vor- hondert feven-en-dertigh, alle hare brieven,
ftendes lants met een wapen begiftight fijn. rechten, keurenen oude gewoonten, tot
Doch my dunckt dat de gene, die de naem noch toe van fijne voorfaten verkregen, be-
hunner ftadt uyt het wapen , of het wapen veftight 3 en daer by gevoeght de volgende
uyt de naem trecken, veeltijdts groote mis- belofte: dat hy defe fijne Stede njan der (joes^
flagen begaen 5 want die fijn dickmael uyt noch fijn eylandt Zuydt-bevelandt, nimmer
beufelachtige uytleggingen gefproten. Om verfetten, vervreemden noch fcheyden fat
dat Ter Goes een gans in haer wapen heeft, van fijne Graeffchappen van Hollant en Zee-
volght niet, dat defe Stadt haer naem van landt in eeniger manieren. Sijn foon Her-
een verfameling van ganfen,die hier omtrent togh Karei, de Stoute gebynaemt, heeft hen f^are/ de
in menichte waren, ontfangen heeft; maer oock, in \'t jaer duyfent vier hondert feven-
het volght wel, dat de gans in \'t wapen ge- en-feftigh, een treftijck privilegie, wiens ge-
raeckt is, om dat goes oock een gans beteec- hjck geen ftadt in Zeelandt heeft:, gegeven 3
kent. Maer mijn gevoelen is, alfoo pes in te weten, dat fy felf abfolute meefters fijn in
d\'ovêr-oudeDeenfche en Nederduytfche ta- t jaeriijcks veranderen van de Magiftraet,
len een feer weelige en vruchtbare aerde be- fonder dat fich eenige liooge oft fubalterne
teeckent, dat defe Stadt, als in een foodanige Collegien daer mede niogen bemoeyen.
landouwe gelegen, haer naem daer van heeft Eyndelijck heeft Key Ier Karei de vijfde, in Keyfir
ontfangen: hilrom werdt fy gemeenlijck, \'t jaer duyfent vijf hondert vier-en-vijftigh, ^^ .
als boven gefeydt is, niet enckelijck Goes, defe Stadt vele byfondere gunften en yryhe- ^^ \'
maer Ter oft vander Goes, dat is, een Stadt den verleent, om haren ondergang, die foo
die in een welluftigen acker leyt, genaemt. \'t fcheen naby was,te beletten en verhoeden.

Op de plaets defer Stadt ftont eertijts een Welcke ellenden ten deel veroorfaeckt fijn Menden-
Slot , naer fijne gelegenheydt Ooßende ge- door fterfte en vervreemding, die in \'t jaer
noemt, waer van noch Ter Goes de plaetfe duyfent vijf hondert negen-en-dertigh (00 ^
en eenige overblijffelen getoont worden, groot was, dat er niet genoegh bequame
Rontom dit Slot hebben fich eenige landt- mannen tot de regeering te vinden waren,
lieden, die fich met den ackerbouw geneer- Oock hadden de inbreucken der ^^teren de
den, nedergeflagen : uyt defe verfameling is ingefetenen foo verarmt, dat de befte fich
allengs een aenfienlijck dorp, dat men to door armoede onbequaem vonden om de
dorp ter Goes noemde, en daer \'t Slot in het Stadts ampten met behoorlijcken luyfter te
Vryheden «^^dden ftont, voortgekomen. bedienen 5 waer door fommige, om het re-

.. W Na dat dit dorp in volck en huyfen toe- geeren t ontgaen, de Stadt verheten: t welck
legten, geiiomen had, heeft Vrouw Jacoba van veroorfaeckte, dat de Koningm Maria, fufter
^ nj E van

van Keyfer Karei de vijfde, en Gouvernante
der Nederlanden , een gebodt uytgaf; dat
niemant mocht weygeren de ampten t aen-
vaerden , op de verbeurte van vijf-en-twin-
tigh guldens. Daer na, in \'t jaer duyfent vijf
hondert acht-en-veertigh, begon de fout-
neering, door het verloopen van de ftroom,
waer door men de Stadt niet dan met groote
moeyte kon naerderen, byna heel te ver-
gaen ; te meer , dewijl het hooft, daer de
ichepen aenleggen, door verfcheyden ftor-
men foo gebroken was, dat men het niet ge-
bruycken kon : foo dat de fchippers voorby
defe Stadt naer andere plaetfen, om fout te
halen , feylden. Doch ftjn defe wercken ,
neffens de torens, mueren, ftraten der Stadt
en verdieping van de haven, korts daer na,
met de neeringe , herftelt, foo datfe weder
begon te bloeyen. Maer d\'eene ramp volgh-
de d\'ander 5 want in \'t jaer duyfent vijf hon-
dert vier-en-vijftigh trefte haer oock een
fchrickelijcken brant, foo dat het fcheen,dat
het water en vuer, de twee ftrijdighfte hooft-
ftoffen, vereenight waren , om defe geheele
Stadt te verdelgen , en hare ingefetenen in
d\'uyterfte armoede te brengen. Doch Key-
fer Karei de vijfde, als ick boven gefeyt heb,
heeft hen fijne mildtheydt foo heerlijck be-
toont , dat fy daer door, en door de goede
forge van hare Regeerders, in wefen bleef.

Dit is nu noch een fraeye doch geen over-
groote Stadt, in \'t midden van Zeelant, be-
weften \'t Schelde in Zuydt-bevelandt gele-
gen 5 foo dat men uyt de felve met een ge-
tijde in de uyterfte Stadt van defe Provinrie
kan varen. Sy heeft fes poorten , en vele
fchoone gebouwen 5 waer onder drie verma-
kelijcke Schutters-Doelen, een Latijnfche
Schole,bequaera tot onderwijfing der jeught
in de felve tael, verfien van alles wat tot de
ftudie noodigh is: daer fijn drie merckt-vel-
den, en de koren-merckt is de voornaemfte.

Sy had een groote kerck,die in\'t jaer duy-
fent fes hondert achtien afgebrandt is; maer
is, na drie jaren, veel grooter en heerlijeker,
tot groote koften der inwoonderen , (want
men heeft \'er een-oft twee-en-twintigh duy-
fent ponden Vlaems aen befteet) opgebout;
foo dat\'er in Zeelandt diergelijcke, foo in
grootte als doorluchtigheydt, naeulijcks te
vinden is. Oock is hier een Weeshuys, en
een Oude-mannen en Vrouwen-huys.

De lucht boven defe Stadt, meer dan in
andere Zeeufche fteden, is gefont en Uef-
lijck; want de wallen en cingels fijn rontom
met nieuw-geplante boomen verciert.

De regeering beftaet in een Baljuw, twee
Burgermeefteren, en negen Schepenen 5 die
den vier-en-twintighften Juny,op den feeft-
dagh van S. Jan Baptift, volgens het boven-
gemelde heerlijcke privilegie van Hertogh
Karei, dus gekoren worden : by den afgaen- entkie-
de Burgermeefter, twee Rentmeefters der^^^^^
Stadt, en twee Verkiefers, worden twinrigh-^^\'^^\'
aenfienlijcke burgers voorgeftelt; waer uyt
den Baljuw, en d\'aenblijvende Heeren, een
Burgermeefter, en\'teen jaer vier, \'tander
vijf Schepenen kiefen, die dan \'t getal der af-
gaende Heeren vervullen. Nae \'t veranderen
der Magiftraet, worden vier nieuwe Wees-
meefters , en drie Commiffariffen van het
Lant-recht gekoren; waer van de laetfte alle
faken, die tuffchen de landt-faten van \'t ge-
heele eylandt voorvallen, oordeelen.

De Magiftraet defer Stadt fijn oock Hee- lurifdi-
ren van de Heerlij ckheydt en het landt van
Borffelen; waer over fy hooge,laege en mid-
dele jurifdiótie hebben. Defe Heerlij ckheydt
hebben fy van Charles van Lalaing, Graef
vanHooch-ftraten, in\'t jaer duyfent fes hon-
dert en vijftien gekocht.

haer Magiftraet onderdanige ingefetenen, . ,
vreedtfaem en minnelij ck met eickanderen if^^oon-
levende,en altijdt wilhgh fijnde in\'t opbren- ders.
gen van de gemeene laften, die tot den oor-
logh en andere faken van nooden fijn. Vele
geneeren haer met de landtbouwery, meede-
en fout-neering, oock koophandel van gra-
nen, die hier, door de grootte en vruchtbaer-
heydt van dit eylant, met menichte gebracht
en verhandelt werden; foo dat allerley lijf-
tocht hier tot redelijcken prijs te bekomen is.

Uyt defe Stadt fijn gefproten , Hubertus Geleerde
Barlandm, Doótor in de Medicine : Corne-
lm van Baersdorp, Dodor van Keyfer Karei
de vijfde, die hem Ridder maeckte : Joachi-
mmPolites, Griffier van Antwerpen, en Pro-
feffor te Leuven,was een goet Poeet: Gaf^ar
Barz.,^m, is een van d\'eerfte en beroemfte
Jefuiten geworden : Johannes \'Ramm, Pro-
feffor in de Rechten te Leuven : en Petrm
van der Straten , Secretaris defer Stadt, die
oock een geeftigh Latijnfch Poëet was.

In t jaer duyfent vijf hondert twee-en-fe- Belegert,
ventigh, is defe Stadt tweemaels door Tfee-
raerts, uyt de naem des Princen van Oranje,
belegert 3 doch t\'elckens door de dapper-
heydt van Mondragon ontfet. Maer vijf ja- ontfet,
ren daer na, is fy door een verdragh oft vol-
doening onder der Staten gebiedt gekomen, verovert,
daer onder fy federt gebleven is 3 en tot dien
eynde, in\'t jaer duyfent vijf hondert vijf-en-
tachrigh, tegen alle vyantlijcke aenflagen , engefor-
fterck gemaeckt 3 want behalven verfchey-
den bolwercken enravelijns,die men rontom
de Stadt maeckte, wierden twee ftercke for- ^
ten aen de mont van de haven geleyt.

Holen oft ter
Tholen is een van de
groote Steden van
Zeelandt , en heeft
de vierde plaetfe in
de vergadering der
Staten van defe Pro-
vintie. Men kan aen
hare oudtheydt niet
twijfelen, evenwel is haren oorfprong en be-
gin nu niet te vinden. Haren naem, foo het
lchijnt,wil te kennen geven,dat hier in oude
tijden een vermaerde Graeflijcke Tol ge-
weeft heeft: \'t is gelooflijck, dewijl de Schip-
pers hier moeften aenleggen, om de tol te
betalen, dat fy fich van alle noodige dingen
met een verforghden, en dat daer door eeni-
ge huys-gefinnen hierverfamelt fijn, waer
uyt allengs een dorp , en naemaels een ftadt
geworden is 3 want het al in d\'oude tijden
noodigh was, dat men defe plaets, om datfe
foo nae aen Brabant leyt, (wiens Hertogen
met de Graven van Zeelandt fomtijdts hef-
tigh oorloghden,) met wallen en graften ver-
fterckte, en alfoo tot een Stadt maeckte.
Van de gemelde tol beftuyt men niet onge-
gront , dat fy de naem Tliolen heeft ontfan-

fen 5 waerom Reynerus Snoyus en andere
aer in \'t Latijn Tolna, fommige oock The-
lonium noemen.

hl \'t jaer duyfent drie hondert feven-en-
negentigh is defe Stadt weder aen de Graef-
lijckheydt gekomen, na datfe verfterckt en
verbetert was van Jan, Graef van Beaumont,
Broeder van Graef Willem de derde, diefe,
met fijne erven , bynae hondert jaren, als
Leenmannen van Zeelandt, befeten hadden.

Hertogh Aelbrecht van Beyeren was Graef
van Hollandt en Zeelandt, als defe Stadt we-
der onder de Graven quam; derhalven heeft
hy hen, in \'t jaer duyfent drie hondert negen-
en-negentigh, vele byfondere vryheden en
Rechten gegeven, waer van de voornaemfte
fijn : dat hy defe Stadt en \'t Ambacht van
Schakerloo nimmer verkoopen , fchencken
oft vervreemden fal,maerdatfe aende Graef-
lijckheydt blijven fullen 3 ten ware dat hy,
oft fijne haekomehngen, eenen jongeren
broeder daer op goeden wilde , ofte die tot
fijn erfdeel geven : dat den Baljuw, Burger-
meefters en Schepenen vermogen wetten en
keuren, tot twintigh pont fwarten toe, (dit
fijn de eygen woorden van \'t privilegie) te
maken 3 behoudelijck nochtans, dat fy geen
keuren leggen of maken mogen, die ons oft
onfe Heerhjckheydt jegens dragen 3 en van

de boeten, die daer af komen, fullen fy d\'een
helft, en de Stadt en Schepenen d\'ander helft
genieten : dat men jaedijcks in de Mey-
maent de Magiftraet veranderen fal, en dat
de Burgermeefteren de Stadts inkomften fül-
len ontfangen, en die, ten beften van de fel«,
ve, hefteden , oock daer van jaeriijcks aen
den Baljuw en Schepenen goede rekening
doen 3 en meer andere, te lang te verhalen.

Als Karei, Koning van Caftilien , en daer
na Keyfer, in \'t jaer duyfent vijf hondert fes-
tien, genegen was 0111 fijn Hertoghdom van
Luxenburgh, aen den Hertogh van Lothrin-
gen voor vijf-en-twintigh duyfent gout-gul-
den verpant, wederom te loffen, heeft hy een
groote fomme van penningen van Heer Jan
van Bergen opgenomen , daer voor hy defe
Stadt, Schakerloo en Voffemaer belafte oft f^erfant,
verpande : oock waren in \'t jaer duyfent vijf
hondert vijf by Kareis vader,en daer na door
Karei felf, op defe plaetfen aireets veel gelts
gelicht : dus werdt den Heer van Bergen
3ant-heer van defe Stadt; waer door fy in de
3eden van \'t jaer duyfent vijf hondert twin-
tigh niet gedacht wordt: oock is fy, gedu-
rende defe verpanding , onder de Steden op
de vergaderingen niet verfchenen; maer wel
de gemelde Heer van Berg^ti-op-Zoom on-
der het lidt van d\'Edeleii van Zeelant. Doch en weder
naer hare ontlafting fijn fy weder op de dagh-
vaerden , als een lidt der Staten , gekomen ;
maer hebben evenwd haer plaetfe verloren :
want die van Ter Goes hadden in haer afvre-
fen het voorfitten, dat fy federt behouden
hebben, gekregen.

hl defe Stadt fijn fomtijdts de vergaderin- Gelegen-
en der Staten van Zeelandt gehouden, om
datfe bynae aen Brabant grenft; want fy leyt
omtrent twee mijlen vanBergen-op-Zoom.

Ter Tholen is nu niet alleen een feer lufti- sterche.
ge, maer oock een ftercke en van alle noo-
dige oorloghs-wercken wel voorfiene Stadt;
foo datfe onder de verfekerfte grenfen van
Zeelandt, tegen alle vyandtlijcke aenflagen,
wel magh gereeckent worden : fy wordt
oock van foodanige burgers bewoont, die, Bapper^
als \'t de noot vereyfcht, vaerdigh en kloeck- ^^
moedigh fijn,om de wapenen inde handt te
nemen, en die, tot befcherming van hare woonders,
vryheyt, met lof en eere te gebruycken. De
ingefetenen geneeren fich meeftendeel met
de landtbouwery.

Defe Stadt wordt geregeert van een Bal»
juw, twee Burgermeefters, en acht Schepe-
nen; de negende is d\'eene Burgermeefter. ^Ifl^^-
De mindere Amptenaers fijn, een Penfiona- de/j,.

ris, een Secretaris, een Threforier, drie Wees-
meefters , en een Griffier. De hooghfte Ma-
giftraten worden aldus gekoren: den Baljuw
en de twee regeerende Burgermeefteren noe-
men een dubbel getal van veertien Schepe-
nen uyt het geheele lichaem van de gemeen-
te,die ten minften drie jaren poorter geweeft
ftjn : daer na kiefen de felve, met de regee-,
rende Schepenen, een getal van vier Burger-
meefteren 5 waer onder, uyt kracht van het
privilegie, geftelt wort de Burgermxefter van
binnen : uyt defe achtien perfoonen kieft de
Stadthouder van Zeelandt ( welck ampt fe-
dert veel jaren by de Princen van Oranje be-
kleet is) een enckel getal, te weten, acht tot
Schepenen , (want de twee bovenfte ftaen
om Burgermeefters te worden, doch foo de
Stadthouder hen daer toe niet kieft, fijn fy
evenwel dat jaer Schepenen) en twee tot
Burgermeefters, den eenen van buyten , en
d\'andere van binnen, die mede, als boven ge-
feyt is, dat jaer een der Schepenen is. Alle
defe perfoonen, aldus gekoren, doen op den
dertienden Mey den eedt in handen van den
Baljuw, die mede Dijck-graef is van defe
Stadt en \'t eylandt 5 en uyt een drievoudigh
getal , by Burgermeefteren en Schepenen
voorgeftelt, door den hooghgemelde Stadt-
houder gekoren , eri by de Staten van Zee-
landt, oft hare Gecommitteerde Raden, be-
eedight wordt.
i^ndere h^ defe Stadt is oock een Rent-meefter
officiers, yan de Domeynen over Tholen en Vofte-
maer, en daer omtrent, \'t welck gemeenlijck
aen t Baljuwfchap dependeert 3 doch is een
byfonder Officie: oock woont hier de Su-
per-intendent van de landtwachten over het
geheele eylandt, die twee Onder-Majoors,
een tot S. Martens-dijck, en een te Poort-
vhet heeft.

hl \'t wapen defer Stadt fijn oock vier leeu-
wen, gelijck in dat van Henegouwen 5 maer
of de Stedehngen dit aengenomen hebben ,
ter gedachtenis van de Graven uyt dat ge-
flacht , oft dat het hen van de felve ver-eert
is, kan ick niet feker feggen.

Defe Stadt heeft voortgebracht Francif
cm Tolenßs, in \'t Griecks ArtopduSy in \'t La-
tijn FiHorm, en in Neêrduytfch Backer ge-
noemt , die een Auguftiner Regulier-Cano-
niek was, en vele boecken in de Theologie
uytgegeven heeft 3 en Fetrns van Refen,
die op een oude kaerte van Zeelandt , foo
als in het jaer fes hondert de geftalte daer
van was, een korte befchrijvinge gemaeckt
heeft.

hl \'t jaer duyfent vijf hondert drie-en-fe-
ventigh hebben de Zeeuwen, die de Naftau-
fche partye toegedaen waren , en moedigh te ver-
op hun geluck en voorfpoet in verfcheyden ^^fj^^
fcheeps-ftrijden, getracht defe Stadt en \'t ^y- ß^jchm
landt voor de Prins van Oranje , als Stadt- befpron-
houder des Konings, te vermeefteren ; het g^^-
welck fy geloofden, dat hen, om dat de be-
fetting foo onfterck was, en de Stadt lichte-
lijck af te fnijden, niet miflTen kon. Maer
Mondragon quam hen haeft befpringen, en
trof hen foo dapper , dat \'er Schoonewal,
Rolle, Kloot, Steelandt, Courteville, en het
grootfte deel van \'t volck,\'t leven heten; Ha-
verfchot doodelijck gequetft , en Capiteyn
Symon de Rijck gevangen, die namaels met
Aldegonde en anderen, nae \'t overgaen van
Middelburgh, als ick daer gefeyt heb, door
Mondragons belofte , weder fijne vryheydt
kreegh : hy was d\'eerfte gevangen, die > op
hoop dat men vele geheymeniffen uyt hem
verftaen fou, in\'t leven gehouden wierdt:
dus bleef defe Stadt voor die tijdt in handen
der Spaenfchen. Doch in \'t jaer duyfent vijf
hondert feven en-feventigh in April is fy
met de Prins van Oranje, byna op gelijcke
voorwaerden als die van Schoon-hoven, ge-
accordeert.

Den Hertogh van Parma heeft ter Tholen, ^^n Par-
in \'t jaer duyfent vijf hondert acht-en-tach- ^^

tigh, tweemael met groote dapperheyt doen ge^och-
befpringen 3 want hy fondt daer den Heer ten;
van Monugny, de Marquis van Renti en
Graef Odavius van Manfvelt, met feven oft
acht hondert mannen, die, met een ebbe,
door t water Vosmeer genaemt, uyt Brabant
in dit eylandt pooghden te komen. Graef
Georg Everhard van Solms was toen hier
met hondert en vijftigh mannen; waer mede
hy, door \'t behulp van den dijck , die daer
met borft weeringen bevrijt was, fijne vyan-
den te rugge dreef. Het krijghs-volck van
Parma, befchaemt over \'t verlies, is ten twee-
demaelmet meer voordeel aengevallen3 maer
Capiteyn de Groo trock hen met verfch
volck te gemoet, en deed\' de Spaenfchen doch \'
wijeken, doch konden, om datfe door \'t veel
fchieten kruyt gebreck hadden, hen niet ge-
noegh naer haer begeeren befchadigen3 hoe-
wel daer omtrent vier hondert mannen ,
daer onder twee Capiteynen, bleven. Graef
Oótavio van Manfvelt en de Marquis van
Renti kon men naeulijcks met twee fpieften
uyt het flijck trecken. De Graef van Solms,
foo lang de Spaenfchen hier omtrent waren,
was des daeghs in de Stadt, en \'s nachts met
fijn volck op de dijcken, daer hy, in groote
forghvuldigheyt, meer tijt met waecken dan
flaepen toebraght. Dus bleef defe Stadt en
\'t eylandt in de macht der Staten.

L I s s I N G E N is dac niemant de poorters defer Stadt vermagh
de tweede Stadt van in recht te betrecken, dan voor hare vier- g^en en
Walcheren, en heeft fchaer : foo wie een poorter defer Stadt buy- \'^^yhe-
in de vergaderinge ten hare vryheydt iets misdoet, \'t fy aen fijn ^^\'
der Staten van Zee- eer, Hchaem oft leven, die fal dat boeten ge-
landt,onder de ftem- lijck ofhy \'t felve aen een edelman van Zee-
mende fteden , de landt gedaen had : niemant fal in \'t gebiedt
vijfde plaetfe. Dat des Graven een poorter defer Stadt mogen
fommige haer naem panden oft arrefteren dan voor fijn eygen
afbrengen van de Flèfche van S, Wille- fchuk: en eyndelijck, naer verfcheyden wet-
bord, oft van Ulyßis, is meer belachelijck ten, vergunt de Graef hen, datfydooralle
dan bewijftijck oft waerfchij nlijck ; want fijne landen van Hollant, Zeelandt en Vries-
men kan defe beufelen met recht by den landt, met alle hare goederen, tolvry mogen
Roomfchen Metellus te Middelburgh, en varen, tot fijn wederfeggen durende. Prins ^oor
den helt Ziringus te Ziriczee , daer van die Willem van Oranje heeft in \'t jaer duyfent
Steden haer namen fouden hebben, gelijc- vijf hondert vier-en-feventigh , nae dat defe ^[rmeer-
ken. Dewijl Vies by d\'oude Denen de ver- Stadt fich tegen den Hertogh van Alba en dert.
andering van het waffende en afnemende de Spaenfchen geftelt had, alle hare oude
zeewater beteeckent, kan men, naer mijn privilegien, als Stadthouder des Konings, be-
oordeel, niet ongegront giffen, dat de naem veftight, en die met vele nieuwe ^ te lang om
Vleßmgen oft Vltßmgen daer uyt gefproten is. hier te verhalen, grootelijcks vermeerdert,
\'t Is w aer,datfe in haer wapen een gekroonde De eerfte inwoonders van dit Nieuw-Vhf- BerHeift-^
fleffche heeft; maer den Lefer geheve te let- fingen waren die van Oudt-Vliffingen; want
ten op\'t geen ick, in \'t begin der befchrij ving het blijckt uyt de Keuren van defe Stadt, aen
van Ter van \'t aennemen der wapenen, den Hertogh van Alba gefonden , dat men
door de Nederiantfche fteden, gefeyt heb. \'t Oude alle neeriiigen ahiam, om die, met
De plaets defer Stadt, uytermaten wel aen d\'ingefetenen, in \'t Nieuwe te brengen : foo
de zee gelegen , heeft eerft eenige arme vif- dat den ondergang en het verlaten van Oudt-
fchers aengelockt, gelijck meeft alle groote Vhftingen d\'opkomft van \'t Nieu We is ge-
dingen kleyne beginfelen hebben; daer naer, weeft. De eerfte ingefetenen waren meeft
om de bequame fchipvaert, die van daer op Xchippers,fcheeps-reeders,viftchers en boots- f^eering.
Vlaenderen,Engelant en Vranckrijck konde gefellen , die fich geneerden met vifch en
gedaen worden,fijn\'er veel andere en rij cker haring te droogen en te natten; met kuy-
rieden,die fich met den koophandel op de ge- pen, en packen; feylen, netten, touwen en
noemde landen geneerden, komen woonen. diergelijcke dingen te maken. De koopman-
Vltßingen wordt in de Chronijcken om- fchap was verfchen oft gefouten vifch, lan-
trent het jaer duyfent twee hondert feven- gen en ftapel oft droogen vifch, ton-en korf-
en-twintigh,als Floris de derde van die naem haring en fout. Oock quamen hier veel
Graef van Hollant en Zeelandt was,gedacht, fchippers en kooplieden uyt andere landen,
Maer haren eerften welftant, ftadts-rechten foo dat defe haven meeft altijdt vervult was
en voortkomen heeft fy voornemelijck Wil- niet buyffen, boots, heude-fchepen, boeyers>
lem de derde, de Goede gebynaemt, te danc- éil ander flagh van fchepen, niet alleen van
ken : want hy heeft, in \'t jaer duyfent drie d\'inwoonders, maer oock uytlanders. Doch
hondert vijftien , een nieuwe haven in fijne boven alle neeringen bloeyde en nam tóe de
poort oft Stadt Vlißingen gemaeckt; en om haring-vangft; hier mede waren d\'ingefete-
die haven te beteren, en den Poorteren te nen foo befich, dat jaeriijcks fekere vacantie
verftercken, geveft verfcheyden keuren aen van rechts-pleging, de vacantie van der teelt
defe Stadt gegeven, ftreckende tot welftant of haringvaert genaemt,onderhouden wiert.
der Stede, om d\'ingefetenen in goede onder- Maer gelijck alle wereltfche dingen onftant-
linge vrede te onderhouden; op dat daer al- vaftigh fijn, defe neering is hen in \'t begin
lerhande heden mochten komen en keeren van de Nederiantfche beroerten, als Middel-
met hare goederen in fekere befcherming : burgh belegert was, ontgaen; want die van
welcke gunften daer nae , in \'t jaer duyfent Vltßmgen in die tijdt met alleen de farcken
vier hondert feven-en-feventigh, van Vrou van hare kerck > maer oock hare buyffen en
Maria van Burgundien vernieut fijn. boots de Prins van Oranje gewilligh toefon-

Onder andere keuren en vryheden, toen den, om hier en daer, tot ftutting der Spaen-
gemaeckt, fijn de volgende de voornaemfte: fche vloten, gefoncken te worden.

Nu dfijven de burgeren hunnen koop-
handel op Vranckrijck,Engelandt, Spanje en
andere geweften 5 inft)nderheydt voorfien fy
Vlaenderen van alle uyt- en inlantfche koop-
manfchappen. Voor weynigh jaren heeft
men hier oock de Groenland tfche vaert, en
het maecken van traen, aengevangen. So dat
defe Stadt onder de neering-rij ckfte van Zee-
landt met goede reden magh geftelt worden.

Vltßmgen is nu een van de fterckfte Ste-
den , en heeft een van d allerbequaemfte en
gereet fte havens van Zeelandt, een mijle van
Middelburg en twee van Ter Vere , op den
boordt aen de zuydtweft-fijde van \'t eylandt
Walcheren , en gelijck als in de mondt van
de zee, gelegen : Sy mach daerom te recht
proncken met de lot-fpreuck van Keyfer Ka-
rel de vijfde , die haer de iConïngin enßeutel
van Nederlandt noemde, en, nevens andere
geheymenifi^en van den ftaet defer landen,
aen fijn foon Philips de tweede ernftelijck
beval, dat hy een befondere forge voor defe
Stadt, om die wel te bewaren, foude dragen.
Voor de haven fteeckt uyt een lang en
machtigh fwaer hooft^dat met groote koften
tegen d aenftooten der holle en verftindende
zee moet bewaert worden.

Sedert het jaer duyfent vijf hondert fes is
defe Stadt feer verbetert, en heeft in gebou-
wen, poorten, neering en rijckdom foo veel
toegenomen, dat Prins Maurits van Oranje,
in \'t jaer duyfent fes hondert negen, goet
vondt de felve te vergrooten; foo dat \'er daer
na een groot ftuck landts ooftwaerts inge-
trocken, en een groote haven (daer in etlijc-
ke hondert groote fchepen, van ftorm en

tien volmaeckt wierdt.
Sterche. Behalven hare treffelijcke gelegenheydt
aen de zee , is fy nu, tegen alle vyandtlijcke
aen vallen, aen beyde fijden met rondeelen,
krijghs-wercken, diepe en wijde graften,
hooge wallen, borft weeringen, bolwercken,
torens,en alle andere noodige fterckten,ront-
om genoeghfaem voorfien en verfekert. Van
binnen is fy dicht en wel bebouwt.
Stadt- Onder de gemeene gebouwen (om nu
huys. van des Princen huys,en andere diergelijcke
niet te fpreken) munt uyt het nieuwe Stadt-
huys, in \'t jaer duyfent vijf hondert vier-en-
negentigh begonnen, en,na de gedaente van
\'t Antwerpfche, doch kleynder, gebouwt by
de groote marckt, op de plaets, daer eertijdts
twee kloofters,\'t een van de Carmeliten,\'t an-
der van de Preeck-heeren, geftaen hebben.
Kerck. De oude parochie-kerck is een tamelijck
groot en fchoon gebouw,met eenen middel-
baren hoogen toorn en uurwerck verciert.

Defe Stadt wordt geregeert van een Bal-
juw, twee Burgermeefteren, negen Schepe-
nen, en dertien Raden : de mindere Ampte-
naers fijn, een Penfionaris, een Secretaris,
twee Wees-meefters, vier Threforiers, drie
Commiffariften en een Schout van \'t Landt-
recht, en andere.

In \'t eerft heeft defe Stadt onder de Gra- oude en
ven van Zeelandt geftaen ; maer in \'t jaer
duyfent vier hondert twee en-vijftigh is fy
door Hertogh Philips van Burgundien aen
Henrick van Borffelen verpant: doch Her-
togh Kareis dochter de Princes Maria heeft-
fe in \'t jaer duyfent vier hondert feven-en-
feventigh aen Wolfaert van Borftelen, Heer
van der Vere, met Weftkappel, Domburgh,
en alle juftitie en rechten, te leen gegeven ,
niet dan de fouverainiteyt behoudende, voor
de fomme van vijf duyfent kroonen. Van
het huys van Borffelen is fy gekomen aen
\'t geftacht van Burgundien, uyt den natuer-
lijeken foon van Philips de Goede gefproten;
d\'eerfte van defe was Philips van Burgun-
dien , Heer van Beveren, die defe Stadt be-
muert en verfterckt heeft ; hoewel andere
dit fijn foon Adolf toefchrijven, die een min-
faem, mildt en goedertieren Heer was. Naer
Adolf volghde fijn foon Maximihaen, de
lefte van dit Huys, want hy ftorf fonder kin-
deren. Daer na is defe Stadt en heerhjck-
heydt verfcheyde mael verkocht, doch laetft
aen Prins Willem van Oranje, wiens Sonen
Mautitz en Fredrick Henrick haer vervol-
gens, onder den tijtel van Marquü van der
Vere en Vlißingen, befeten hebben ; gelijck
Willem de tweede, Prins van Oranje, eenigh
foon van Fredrick Henrick , de felve noch
tegenwoordigh befit.

In defe Stadt fijn geboren, Goßvvinus Geleerde
Heecx, een Carmeliter, en Suffragaen van mannen.
den Bifixhop t\'Utrecht: Fetrm Cunsius, Pro-
fefTor in de Rechten te Leyden : Ludovicus
de T>ieu, Predicant te Leyden , en feer ge-
leert in d\'Orientaelfche Talen : oAhrahamus
Meütnus, door fijn groot Martelaers-boeck
bekent: Adrianus Guilielmi, in d\'Arabifche
tale feer geleert; en Caßparm Levini, geby-
naemt Hoogelande, een groot Rechts-geleer-
de, en eerfte Prefident in \'t Hof t\'Utrecht.

Hoe wonderlij ck en door welcke oorfa- Verande-
ken defe Stadt, in \'t jaer duyfent vijf hondert en
twee-en-feventigh, fich tegen den Hertogh
van Alba ftelde,en onder\'t gebiedt van Oran-
je begaf 5 oock hoe fy, dertien jaren daer na,
nevens andere plaetfen, aen de Koningin van
Engelandt verpant, en in \'t jaer duyfent fes
hondert festien weder geloft is, kan men by
meeft alle Nederlandtfche Hiftory-fchrij vers
nafoecken en lefen.

vm der Vere, wordt ten, vryheden en byfondere gunft bewijfen
oock Kamp-Vere ge- voorfien, waer onder defe niet de geringfte
noemt, om dat men fijn 5 dat de poorters en poorterften defer
in oude tijden van Stadt niet meer dan hun lijf, en tien ponden
hierop Kampen (eer- Parifis uyt hunne goederen konnen verbeu-
tij dts een beroemt ren : datfe nergens in Walcheren , dan bin-
dorp in Noordt-Be- nen defe Stadt, mogen te recht geftelt wor-
velandt,nuvergaen,) den om criminele faken; dat den Baljuw
bequamelijck kon varen 5 foo dat Kamp- niemant magh apprehenderen , en ter pijn-
Vere niet anders dan een Veer oft: overvaert banck brengen,dan met confent der Burger-
op Kampen beteeckent. meefteren: dat defe Stadt een hdt der Staten

Gelegen- Sy is de derde bemuerde Stadt van \'t ey- van Zeelandt fal fijn,en meer andere te lang
heydt, en landt Walcheren, noordt-ooft waerts op den te verhalen.

zeekant, een uure gaens van Middelburgh, Defe Stadt wort beftiert door een Baljuw, cMagi-^
en twee van Vliffingen,gelegen; hier uyt fijn twee Burgermeefteren, negen Schepenen, en firat^en,
lichtelijck de geringe beginfelen defer Stadt vier-en-twintigh Raden, die de Vroetfchap
te fpeuren 5 want het genoeghfaem blijckt, oft het hchaem der Stadt vertoonen 5 benet-
dat defe plaets eerft van eenige arme veer- fens een Penfionaris, en een Secretaris. Defe en hare
heden en viftcherkens, tot gerief van de rey- worden, uyt kracht van het jongft-gemelde verkte^
fende lieden, bewoont is 5 \'t welck eerft een privilegie van Prins Willem van Oranje, dus fi^g\'
hieken,buurt oft gehucht,daer na een fchoon gekoren: Burgermeefters en Schepenen, die
dorp wierdt; en, ftadts-rechteii bekomen toen regeerden , en de gene die te voren in
hebbende, in \'t jaer duyfent drie hondert regeering geweeft hadden, verkoren vier-en-
acht-en-feftigh bemuert is,en ten laetften tot twintigh perfoonen tot een gedurigen Raet:
Aenfien- de naem en eer van een Marquifaetfchap bydeie te famen worden jaeriijcks in January
lijckheyt. verheven. D\'eerfte Marck-graef was Maxi- vier perfoonen genoemt, daer van den Prin-
miliaen van Burgundien , die oock de lefte ce, als Stadthouder, twee tot Burgermeefters
van dit geflacht geweeft is. Te voren (ge- voor \'t aenftaende jaer kieft : daerenboven
lijck ick in de befchrijving van Vhftingen noemen de gemelde heeren, uyt de Vroet-
genoeghfaem verhaelt heb) hebben de Hee- fchap en de geheele Stadt, noch feftien per-
ren uyt het Huys van Borftelen defe Stadt, foonen, die met de twee genoemde en niet
Heeren ^^^ ^^^ naem Van Heeren van der Vere, gekoren Burgermeefters achtien maken; uyc
en Mark- befeten 5 van wien fy op de fpruyten van welck getal door de voorfeyde Stadthouder
graven. Burgimdicn gekomen is. Ten laetften, naer negen perfoonen tot Schepenen gekoren
verfcheyde verkoopingen, is dit Marckgraef- worden.

fchap aen \'t geflacht van Naftau-Oranje ver- De mindere Amptenaers, dependerende ,_jndere
kocht; foo dat het Willem de tweede. Prins van de voorfeyde Magiftraet, fijn, vier Forti- officiers,
van Oranje, nu noch, met den tijtel van ficatie-meefters , drie Wees-meefters, vier
aMarquü van der Vere en Vlißmen, befit. Commiftariften van \'t Lant-recht, vier Arm-
Priviie- Graef Willem de derde, gebynaemt de meefters, en andere.

Goede, heeft de Heeren defer Stadt,in \'t jaer Defe Stadt leydt aen d\'een fijde vlack aen
duyfent drie hondert acht-en-dertigh , ver- de zee, waer door fy, federt haer begin, al-
fcheyde vryheden gegeven. Eduard de vier- tijdt een bequame diepte, om met ïchepen
de. Koning van Engelant, vergunde in\'t jaer aen te komen, gehadt heeft ; daer na is de
duyfent vier hondert vijf-en-feventigh, den haven, tot bevordering van de koophandel. Haven.
Heer, Magiftraten en Gemeynte een heer- allengs dieper en wijder gemaeckt; foo datfe
lijck privilegie, ftreckende om den koop- nu een vande befte in Zeelandt is, daer
handel, tuftchen fijn onderdanen en defe groote fchepen kormen uyt en inkomen.
Stadt, te verfekeren en vermeerderen. Ko- De inwoonders geneerden fich in \'t eerft jenw^,
ning Chriftiernus van Denemarcken ver- meeft met den landt-bouw; maer omtrent
eerde hen vryheydt van alle tollen in fijn het jaer duyfent drie hondert acht-en-veertig
Koningrijck,foo lang Adolf van Burgundien, fijnfy meerendeels zeebouwers ge worden,
haren Heer, leefde. Maer in \'t jaer duyfent en federt heeft de fchipvaert allengs toege»
vijf hondert vier-en-feventigh, na datfe fich nomen; want haren heer Henrick van Borf-
te voren onder de befcherming des Princen felen heeft, in \'t jaer duyfent vier hondert
van Oranje begeven had, heeft die Vorft, als dertigh, felf verfcheyde groote fchepen doen

maken, die hy naer Ooften en Weften om
koopmanfchap ft^nd 5 waer door fijne mid-
delen en de welvaert defer Stadt grootelijcks
vermeerdert fijn. Sijn foon Wolfaert troude
met Maria Stuart, dochter van Jacob d\'eer-
fte , Koning van Schotlandt ; dit heerlijck
huwelijck was oorfaeck, dat de Schotten in
defe Stadt een begin maeckten van den
koophandel^ die fy nier noch drijven, want
dit is den ftapel van hare koopmanfchap; en
om die te bevorderen, fijn op byfondere tij-
den verfcheyde contraden gemaeckt. De
Magiftraet heeft oock de Schotfche natie
een fraey huys, tot gebruyck van haren han-
, del, en de oude parochy-kerck tot hunnen
Godts-dienft, verordineert. Defe kerck is in
\'t jaer duyfent drie hondert acht-en-veertigh
gebouwt; maer de Heeren uyt het huys van
Borftelen hebben weft waerts daer aen een
groote en fchoone kerck van witten harden
arduyn-fteen doen bouwen, van binnen met
konftige gaelderyen , fteene overwelffelen,
pilaren,trappen,en buyten met twee toorens
verciert. Dit is foo een treffelijcke kerck,
datfe in Zeelandt geen weerga heeft, niet al-
leen om haer heerhjck gebouw , maer oock
om drie konftige wercken, die haer aenfien-
lijck maken, namelijck, het Portael, de Bo-
ge , en de Cifterne , die de burgers de fon-
teyn noemen ; defe drie aenmerckens-waer-
dige dingen fijn met fulck een konft opge-
maeckt , dat alle konftenaers in perfpedive
en architedure,die uyt alle geweften komen
om die te befien , fich uytermaten verwon-
deren, en de makers der felve den hoochften
lof in hunne konft toefchrijven.
Stadt- Aen de weftfijde van de merckt,die ruym
huys. en luchtigh is, ftaet een fchoon en cierlijck
Stadt-huys, begonnen in *t jaer duyfent vier
hondert feventigh,uyt harden witten arduyn-
fteen gebouwt. Hier ftaen de vorige Heeren
met hunne Gemahnnen in fteen argebeeldt,
gekleedt na de wijfe van haer eeuw, als Wol-
faert van Borffelen met Charlotte de Bour-
bon ; Philips van Bourgondien en Anna van
Borlfelen ; Adolf van Bourgondien met
Anna van Bergen 3 en Maximiliaen van Bour-
gondien. hl \'t jaer duyfent vijf hondert ne-
gen-en-negentigh is by dit Raedt-huys een
foo fraeyen toren gebouwt, dat men naeu-
lijcks in Zeelandt njns gelijck fiet, op wiens
fpitfe een verguit fchip, als een teycken van
haren ouden en gedurigen handel ter zee,
ten toon ftaet.
jindere Omtrent het jaer duyfent vijf hondert
gemeene veertigh, als de Raden ter Admirahteyt van
Gebou- 2 eelant hier refideerden, is in defe Stadt een
Ammonirie- oft Wapen-huys voor defePro-
vintie gebouwt; \'t welck in t jaer duyfent

vijf hondert vier-en-feftigh door Philips de
tweede. Koning van Spanje, vergroot is. In
\'t jaer duyfent vijf hondert vier-en-negentigh
is hier oock een treftijck huys,met een toren,
voor arme weefen , oude rnannen en vrou-
wen, kranckfinnige, en andere onmachtige
menfchen,omtrent de Warwijckfche-poort
gemaeckt 3 en twee jaren daer na, door Prins
Maurits van Oranje,als Marquis van ter Vere,
een nieuwe vleefch-hal, boven met fchoone
kamers, daer fommige gilden vergaderen ,
voorfien. Oock fijn hier drie Schutters-ho-
ven , als dat van S. Joris ofc de Voet-boge,
S. Barbara oft de Coleuveniers, en S. Seba-
ftiaen oft de Handt-boogh.

Ter Vere is aen de fijde , die naer de zee Torens,
ftreckt, met verfcheyde torens geciert; d\'eer-
fte is den Montfoortfchen toren,n2iCï de bou-
wer Lodewijck van Montfoort, tweede man
van de voornoemde Anna van Borffelen, ge-
noemt ; de tweede noemt men het Swarte
gat, en heeft de gedaente van een halve ron-
de : de derde is den Kampveerfchen toren,
die t\'zeewaerts ront, en na de Stadt platfor-

Defe Stadt, foo aen de zee- als landt-fijde, sterckte,
is genoeghfaem met mueren, torens, gaelde-
ryen , borft weeringen, bolwercken , aerde
wallen, en diepe en wijde graften, voorfien
en gefterckt: oock fijn hier twee bequame
fluyfen, om het zeewater, naer noot en gele-
gentheydt , uyt en in te laten. Behalven dit
alles, fijn aen de zeekant, buyten de muren
en gaelderyen,verfcheyden houten-en rijfen-
hoofden, rijs-bermen , fteen-hoopen en an-
dere zee-weeren, die alle, met groote koften,
jaerhjcks moeten onderhouden worden.
Landewaerts fijn drie poorten, de War- enpoor-
wijckfche, Sandijckfche en oArnemujdtfche l^n.
poorten genaemt. Buyten is de Stadt met
aengename ackers, velden, hoven en boom-
gaerden verciert.

Het ftot Sandenhurgh, de woonplaets der sanden-
oude Heeren van der Vere, met de kapel en hurgh.
andere gebouwen,eertijts omtrent defe Stadt
gelegen, fijn door d alvernielende Tijdt foo
vergaen,dat er naeuwlijcks eenige gedenck-
waerdige overblijffelen van te vinden fijn.

Uyt AckSt2idi{i]n^e{^ïotQn,Joannesvan Geleerde
Borffelen, eerft Profeffor te Leuven, daer na
Deken van \'t Collegie van Sandenburgh oft
der Vere; en Cor nelius Battus, toon vm Ja-
cobus Battus, een Dodor in de Medicine :
defe waren twee goede vrienden van den
grooten Erafmus Roterodamus. Op \'t ge-
melde ftot Sandenburgh is geboren Maxi-
milianus Vrientius,ge\\ï]ck hy felf in fijn Poë-
mata getuyght; een feer geleert man, gee-
fl:igh Poëet, en Secretaris van Gent.

RNËMUYDEi^
woït tweefins by de
Schrijvers aenge^
merckt , te weten,
het oude en nieu-
we : het oude, dat
nu heel vergaen is ^
mach men foo noe-
men, niet alleen ten
opficht van \'t nieuwe, dat noch ftaet 5 maer
oock om fijne aenfienlijcke outheyt. D\'out-
fte geheughenis vinden Wyinde brief, die
Jan Hertogh van Lothringen, Brabandt en
Limburgh, in \'t jaer duylent twee hondert
acht-en-tach tigh, ter liefde van Graef Floris
de vijfde, fijn bloedtverwant, heeft gegeven;
waer in hy de inwoonders van ArnemujAen
priviie- in Walcheren, en van Brydorp in Schouwen
(welcke twee plaetfen de gemelde Graef tot
Steden meende te maken) vryheydt van tol-
len in alle fijne landen fchenckt. Oock heeft
Haquin, Koning van Noorwegen, hen vele
privilegien, tot voordering van den koop-
handel, in \'tjaer duyfent drie hondert feven-
tigh gegeven.

Het oude Arnemuyden lagh niet verre van
de plaets daer nu het nieuwe is ; te weten,
tuftchen d\'oude haven van Middelburgh, en
nieu Arnemuy den, op de fant-plaet, die nu
leyt omtrent S. Jooft polder, en de rechte
diepte oft kanael van het oude aArnemuj--
den ; en was een fchoon, en neering-rij ck
dorp; met een goede haven en reede, en een
burgh oft kafteel, de wooning der oude Hee-
ren njan Arnemuy den 3 voorfien. Het heeft
fijn naem van de Arne, een bequaem water,
dat van Middelburgh naer defe plaets loopt,
en het voornoemde kafteel; want Muydt in
d\'oude Hollandtfche, Zeeuwfche en Deen-
fche taelen een fterckte, ftot oft burgh be-
teeckent. Door de gelegentheydt van \'t fel-
ve water Arne diende het tot een haven, ree-
de en vöorburgh oft voorftadt van Middel-
burgh ; waer door vele, die fich met den
koophandel en fchipvaert geneerden, hier
quamen woonen. Doch de zee, door het
gewelt fijner waterftroomen, defe plaets da-
geiijcks ftrenger bevechtende, heeft Heer
Giüu van Arnemuy den aen fijne onderfaten,
in \'t jaer ddyfent vier hondert acht-en-der-
tigh , bevolen, dat fy fouden verplaetfen, en
hare wooningen op den dijck, daer nu het
Nieuwe Arnemuy den leyt, ftellen; om de
dreygende ongelucken van het overloopen
der wateren tijdelijck t\'ontgaen : welcke
dijck, hoewel hy eygentlijck Oofthoeck ge-
lioemt wordt, ilochtaüs met al dé huyfën ^
daer op en onder ftaende, de naem <iArne-
muyden behouden heeft. Dit is \'t begin van Nieu Ar^
\\ Nieuwe Arnemuy den , dat noch eénigh-
fins in wefen is,en de fterckte eh eer van een
Stadt, in dén aenvang der laetfté Nederiant-
fche oorlogen, heeft ontfangén.

Ter gedachtenis en ter eereii Vaii del^ ge^
melden Heer Giüis, de laetfte mans-oir uyt
dit geftacht, hebben die van Arnemuy defi
fijn wapen, met het hai\'e vermengt, aengé-
homén : want hy voerde in \'t bovenfte deél V oudé
van fijn wapen drie gouden arenden in een ^^^\'^f^ndet
roodt veldt, en in \'t onderfte een fwartén ^^^^^ ^
arent in een gouden velt. Het oude wapen en V oudi
van defe plaets was een graeuwe burgh in
\'t midden van een velt van filverigh Water*
Maer \'t hedendaeghfche wapen defer Stadt, uet he-
gelijck fy het nu voert, en in haér fegel eri dendaeg^
elders gebruyckt, fijn tWee gouden arenden
met afure tongen, in een roodt veldt boven,
in \'t midden een bul\'gh van graeu koleur in
filverigh water,en beneden een fwarten arent
in een gouden veldt.

Dit Nieu Arriémuyden behiel fiiét alleeil Aent^\'oi-.
de neering, fchipvaert en koophandel van
\'t oude ; maer vermeerde foodanigh, om de
fonderlinge bequaemheydt van de reede, dat
die van Middelburgh , vreefendé voor ver-^
loop van neering en inwoonders, het Am-
bacht van Oofthoeck , daer defe plaets in
léyf,mét al Wat \'er toebehoort, in \'t jaer duy- Komt öh^
fent vier hondert drie-en-negentigh , van der \'tge^
Philips van Burgundien en fïjn gemalin Anna ^^f^^T.
van Borffelen, tot een vry eygendom koch- yur^h,
ten. Die van oArnemuyden pooghden by
Keyfer Karei de vijfde te verwerven, dat de
Stade Middelburgh (als Wy in hare befchrij-^
ving gefeyt hebben,) geen gefagh meer over
haer foude hebben; maer dat Was vruchte-
loos : dies bleven fy onder haer gebiedt, tot
dat Prins Willem van Oranje hen, in \'t jaer
duyfent vijf hondert en vier-en-feventigh,
daér van ontftoegh en vry maeckte* De Re-^
geerders van Middelburgh hebben, onlangs
na dit koopen, foodanige wetten gémaeckt>
waer door de hooft-neering en koophandel
in haer ftadt verfekert bleef; en liet die van
Arnemujden de vryheydt van minder koop-
manfchap, waer door fy evenwel in redelijc-
ke welvaert konden blijven : oock vergun-^
den fy hen, buyfén het voorverhaelde , foo-
danige privilegien, als de burgers van Mid^
delburgh genoten ; op voorwaerde noch-
tans , dat fy hen met verfcheyde teyckenen
van onderdanigheydt moeften erkennen.

beletfelen, bloeyde defe plaets feer heedijck> fchrickelijcken ftorm, die de voorgevel van s^jjig-
foo dat \'er een grooten handel en fchipvaert de kerck ter aerde ftortte, het dack oplichte ^
bleef; want daer quamen fomtijdts heele en grootelijcks befchadighde, en den toorn
vloten uyt de gantfche Chriftenheydt met foo ontftelde, dat hy vereyfchte afgenomen
allerley koopmanfchappen , waer van een en vernieut te werden. Maer door de goedé
deel hier verkocht en gefleten, en \'t overigh forge van de Overheden, fijn de verhinde-
naer andere Nederlandtfche fteden gevoert ringen geweert,en ter fijden geftelt 5 foo dat ^f^\'Jpi^^.
wierdt: waer door defe plaets, hoewel maer men wederom kloeckelijck begon te bou-
een dorp oft open vleck, in Spanjen, Portu- wen : hier op groeyde de neering, de fchip-
gael, Vranckrijck, Italien, ja de heele Chri- vaert vermeerderde, heele vloten uyt alle ge-
ftenheydt,meer vermaert en bekent was dan weften van Chriftenrijck befochten defe
vele fteden, en felf als een ftadc geacht. Om Stadt; men bouwde tot nootdruft,pronck en
defe redenen, en voornamelijck de goede cieraet; en, om alles in \'t kort te leggen, de
gelegenheydt aen de zee, heeft de Graef van Stadt kon de grootte van hare neering , de
Zeelandt hier eertijts fijn tol-huys opgericht, menighte der ingefetenen , en den toeloop
\'t welck noch in wefen, en een verheven ge- der vreemde kooplieden en \'t fcheepsvolck,
bouw is, aen de weftfijde der Stade gelegen, niet vervatten. Dit fchijnen beufelen, foo
Men kan met recht twijfelen,of de laetfte men haren tegen woordigen droeven ftaec
Nederlandtfche beroerten defe plaets meer bemerckt; evenwel is het buyten alle twij-
voordeel oft fchade coegebrachc hebben 3 fel : wanc die oude welvaerc is noch in de
wantin\'t jaer duyfenc vijf honderc cwee-en- geheugenis van eenige grijfe mannen, die
fevencigh, als die van Vliflingen fich tegens nevens andere wonderheden verhalen; dat
den Hertogh van Alba ftelden, en de Prins de fchepen in drie ryen voor defe Stadt la- Vreemde
van Oranje voor Stadthouder hielden, heeft gen, en dat er fulck een ebbe ging, dat ma--^"^^^\'
Arnemuyden \\ felve oock gedaen, en wierdt troos vreefde voor de groote fchepen mee de
hier en daer mee fchanskens eenighfins ge- boots te komen; ja dat er foodanigh een
fterckt. Maer hier uyt fproten groote fwa- diepte was, dat fchepen van drie hondert la-
ngheden , dewijl Alba terftont Spaenfch ften, die door hare anckers gaten in den
krijghs-volck in Walcheren fond, die Arne- bough kregen, oft anderfins gequetft en ver-
mujden vechtender-handt innamen , en de waerlooft wierden, fó diep foncken, dat men
burgers en foldatendoodt\'floegen,verjaegh- korts daerna hare vlaggen niet meer kon
den, en van hare goederen beroofden. Doch fien. Maer al defe welvaert is nu t\'eenemael Wonder-
in \'t jaer duyfent vijf hondert vier-en-feven- te niet, en de Stade byna fonder borgers; om
eigh , als Middelburgh door de Prins van dac hec diep verloopen,en de haven mee fane ring.
Oranje gewonnen was, heeft hy defe plaecs geftope is: wanc daer ee voren de grooefte
COC een Seade gemaeckc, en mee veften ronc- fchepen, fonder eenigh beleefel, placheen ee
om gefterckc, als \'e blij cke byde gegeven varen, kan men nu naeulijcks de kleynfte
brieven; in welcke fy oock mee verfcheyde fchuyejes gebruycken. De grone felf geeuygc
vryheden voorfien wierdc, waer van een der noch, dacfe eercijdes grooee fchepen droegh,
aenmerckelijckfte is; dac geene poorters oft dewijl die fomtijdts fware anckers uyt de
poorterflen van Arnemujaen, oft haer huys- diepte opwerpt,die met verwondering tegen
genoten , in eenige andere fteden oft plaet- de hoocheen gevonden worden : foo dac de
ien van Walcheren criminelijck beticht oft doodtverwe van haer oude blofentheyt naeu-
aengefproken mogen worden ; maer datfe, hjcks te vinden is, want vele heerlijcke ge-
foo fy in eenige der voorfeyde plaeefen ge- bouwen onder haren val begraven leggen,
vangen waren , op haer eygen , oft Burger- De Regeerders defer Seade fijn, een Bal- o-verhe-
meefteren en Schepenen, oock des Baljuws juw, en ewee Burgermeefteren. Oock is \'er
verfoeck, terftont in defe Stade, ten koften de Tollenaer en Licencmeefter.
van de verfoecker, gefonden moeren wor- De Kerck is een fchoon gebouw,gemaeckt Kerck, en
den, met de informatien tot haren laft fiji> in die tijdt als defe Stadt met wallen befloten
de ; op dat de Baljuw daer regens procedere is. Oock is \'er een aenfienlijck Stadthuys.
naer behooren. Oock heeft hen de gemelde De pan-neering oft hec fouc-fieden is de Neering.
Prins, op haer verfoeck, verfcheyde andere oucfte en geftadighfte neering defer Seade,
vryheden, ee lang ce verhalen, gegeven, om die noch hedenfdaeghs mee hare keeren de
hen COC hec herbouwen van hare huyfen ce bouw-vallige Seade onderftuc. Toe voorde-
bewegen , en de Seade in haren vorigen wel- ring der felve heeft de Magiftraec een ordi-
ftane ce herftellen. Doch hier in quamen vele naneie gemaeckc, die veiicheydemael ver-
belecfelen, en onder andere, in\'c jaer duy- nieuc en vermeerdere is.

Ls Arnemuyden on-
der\'t gebiedt van Mid-
delburgh ftont, en ook
tevoren, was tuflchen
die fteden en Vliflin-
gen hier een goede en
bequame reede, Ram-
mekcns genoemt , die
feer vermaert was, om
dat men daer alle groo-
te fchepen in feker heydt kon brengen. Om
dele haven en fchepen te beter te befchermen,
heeft Maria Koningin van Hongaryen, en Gou-
vernante der Nederlanden uyt den naem van
haer broeder Keyfer Karei de vijfde, aen de
ftrant van Walcheren , tuffchen Middelburgh
en Vliilïngen , een fterckte oft kafteel, Zeehurgh
okBknckershoeck genaemt, doen bouwen. Aen
d\'een fijde heeft het de zee , aen d\'andere de
fchoone landeryen van \'t gemelde Walcheren
foo dat het op een vermakelijcke plaetfe leght.
ïn de grootfte ftormen leggen hier de fchepen

dicht onder de muren , daer fy voor \'t woeden-
de onweer en vreeffelijcke ftormen bevrijt fijn.

Hier omtrent leyt het dorp Zuydtburgh oft
Souburgh , als het in \'t gemeen genoemt wort, Sodurgh,
daer een treffelijck Heeren-huys is , daer op de
gemelde Keyfer, in \'t jaer m d l vi , een tijdt-
lang woonde, als hy naer goeden windt wach-
te , om fijne voorgenomen reyfe op Spanjen te
volbrengen.

In\'t jaer m d Lxxiri is Rammekens voor In^nmen»
de Prins van Oranje^door Karei van Boiföt,met
fchieten tot een goet verdragh gedwongen en
ingenomen. Twaelf jaren daer na is het, ne-
vens Vliflingen en den Briel, in \'t jaer 15 By, aen
Elifabeth , Koningin van Engelant, verpant, vir^\'^nt.
die oock hare befetting daer in had, tot dat de
Heeren vereenighde Staten defè plaets, en de
gemelde fteden, wederom in \'t jaer 1616 loften Geioß,
oft bevrijden, ten tijden van lacobus, Koning
van Groot-Britanje,die fijn volck daer uyt nam.
Dus wierd dit kafteel weder in de macht der Sta-
ten geftelt.

Nademael ick de Aftekeningen van eenige kleyne fteden
van Zeelant tot noch toe niet heb konnen bekomen,
geef ick u evenwel de Befchrijvingen der felve.

En oorfprong van de naem defèr
ftadt is niet moeyelijck te vin-
den : want het blijckt klaer, dat
de Brouwers in Hollandt, infon-
derheyt der ftadt Delft, hier in
groote menighte haer bier fon-
den, om het te verkoopen, en door geheel Zee-
landt gefonden te worden ; want in defè Provin-
tie toen, door gebreck van fbet water, \'t welck
men noch niet gewoon was elders te halen, geen
bier gebrouwen wierd ; en hier uyt heeft fy, als
een Haipen der hrouy;>ers, haren naem en eerfte wel-
vaert ontfangen. Defè voorfpoet gaf hen oor-
iaeck , om oock de viffchery en haringvangft by
de hant te nemen, daer fy haer, fèdert dat men
in Zeelant felf broude, meeft mee geneerden.

in t jaer m cccc xxvi is, met verre van
defe plaetfè , een flagh gefchiet tuffchen den
Hertogh van Glocefter, man van Vrou lacoba,
Gravin van Hollant en Zeelant, en Hertogh
Philips

van Bourgondien ; \'t welck noch getuy-
gen de doodtbeenderen, die de huyslieden, in \'t
maken van graften en floten, hier omtrent dick-
mael uytgraven.

onder de Graven van Zeelandt; maer is, om-
trent het iaer M c c c c , te leen gegeven aen FJo- . .

ris van KijfnoecK.Doch m tjaer m cccc Lxvn i ren.
befatAdriaen vanBorffele, die in\'t fèlve jaer
overleed, twee deelen van de heerlijckheyt van
Brouwershaven, waer door fy aen den Hertogh
van Bourgondien , als Graef van Zeelandt, qua-
men. Fiet overige derde deel was het eygen-
dom van Hugo van Bergen. Daer nae , in \'t
jaer mcccc lxxvii, heeft Maria van Bour-
gondien de gemelde twee derdendeelen aen
V/olfaert van Borffele verkoft , \'t welck d\'Aerts-
Harrogh Maximiliaen van Ooftenrijck, als man
van Vrou Maria, beveftighde. Eyndelijck , ah
Maximiliaen van Bourgondien, Marquis van der
Vere , overleden was, heeft Philips de tweede,
op\'t verfoeck der burgers , defe plaets voor
twaelf duyfènt ponden Vlaems gekoft, op voor-
waerde , dat hy nocht fijne nakomelingen haer
nimmer fouden verkoopen, oft van Zeelandt
affcheyden.

Eenige jaren voor defe verkooping, in \'t jaer
m d X L, quam Keyfer Karei de vijfHe in defè
ftadt, daer hy met alle eerbewijs en dienftvaer-
digheyt ontfangen wierd.

Vijf jaren daer nae heeft Brouwershaven m^\'e^,
groote fchade door \'t vuer geleden , waer op

WEST-KAPELLE.
d\'onvriiclitbaerheyt terftont volgde, welke twee een yder was verboden eenigli burger oft vreem-
ftrafFen hen foo arm maeckten, datfe de fchat^ deling \'t minfte leet te doen, \'t fy met woorden
ting, op de huyfen geftelt, niet konden beta- oft wercken , op ftraffe van gebannen te wor-
ien. Oockfijnfe met andere fwarigheden aen den , oft eenige andere openbare fchande.
de hoofden en zeewercken overvallen 5 waer In\'tjaer md vii was hier een ftercken han-.
doorfe verlof kregen om d\'impoften voor hen dei met die van Vliflingen , als blijckt door een
felf te verhoogen. Men heeft hen mede een vrye verdragh , dat tuffchen Anna van Borffelen ,
jaermarckt, die veertien dagen duert, vergunt: Vrouwe van Ter Vere en Weft-kapel, en Adolf
en datfè de fèadt mochten vergrooten, doch van Bourgondien, Heer van Beveren en Vlilfm-
niet fterck maken , fbnder toeftaen van den gen,als eygenaers defer beyde fteden, gemaeckt
Grave van Zeelant. wierd , waer by fy fich onderling verbonden tot

Sedert heeft fy wederom beginnen toe te ne- verfcheyde voorwaerden , daer in uytgedruckt.
men in neering en welvaert: de ledige erven Hier was een gemeene Wage, daer alle koop- ^^^^^
wierden betimmert, en een laken-hal, meede- lieden hunne koopmanfchappen , over de twaelf
ftoven, foutkeeten , een nieuwe vismarckt en pont fwaer, lieten wegen. Men maeckte hier Neermgèfj.
vleefchhuys gemaeckt. vele netten en garen, dienftigh tot de viffchery,

Voor de laetfte Nederlantfche oorlogen is fy waer toe vele fchepen van Weft-kapel voeren ,
open en onbewalt geweeft ; hoewel fy de vry- die fich daer mee geneerden : want voor de be-
heden van een ftadt genoot: maer als die ont- roerten voeren fès-en-dertigh haring-buyfèn
fteken waren, is fy , tot hare verfèkering en be- uyt defè ftadt, behalven d\'andere vilfcheryen :
icherming , eerft befloten en fterck gemaeckt. doch d\'inlantfche oorloogh deê d\'inwoonders Swarighe.

De inwoonders geneeren fich meeft met de yan hier vertrecken, om dat fy fich fèlf in dus-
viffchery en lantbouw, en fijn nu in een tame- danigh een open plaets niet verfèkert vonden
lijeken welftant. met nare goederen ; en niet fbnder reden : want

Sy wort beftiert van een Baljuw, en twee Bui- fy is verfcheyde mael door \'t krijgsvolck geplon-
gemeefters , die recht fpreken , en\'t gemeene dert, waer door vele huyfen verbrant fijn.
befte beforgen. Doch de grootfte fchade heeft fy door de

Uyt defe ftadt is gefproten Matthias Felifms ftraffe zee geleden, die hare dijcken fomtijts
oft i^an Cats, een afkomeling uyt het edel ge- gebroken, over \'t landt geftroomt, en d\'inwoon-
(lacht van Cats, en Provintiael van de Minder- ders gedwongen heeft elders te vluchten hoe-
broeders in Nederlandt : hy heeft verfcheyde wel alle vlijt en ongelooffelijcke koften daer aen
boecken gefchreven, en is te Leuven, in \'t jaer befteet fijn , om dat men gelooft, dat het ge-
m d l xx vi, overleden. Oock Petrus Dan Brou^ heel eylant, als de zee defè ftadt infwelghde, in
-^^mhalpen , alfoo na defe fijne geboortplaets ge- groot gevaer fbu komen. De viffchers vertroc-
noemt, een Godsgeleerde, die oock eenige boec- ken naer Vlillingen , fbo dat het afnemen van
ken gefchreven en uytgegeven heeft. defe den aenwas van die ftadt veroorfaekt heeft,

gelijck dickmael in de weerelt gebeurt,dat d\'on-
WE S T-KAP E LL E. dergang van d\'eene d\'opgang van een andere

plaets is. In d\'oude regifters op \'t Raethuys
Ck fal, vriendelijcke Lefer,de jegenwoordige vind men \'t volgende verhael: In \'tjaer m d x l ,
gedaente defèr ftadt, die fèker deerlijck is ^ den deertienden "Van lulius, ypas hier tot Wefl-kapel den
Ibnder muren , weynigh huyfèn en inwoon- hoogen , edelfte, mogenfle, ipicïorieufle ende ypelgeboren
ders ) en die byna de zee tot een roof geworden Heere, ons genadighfle Prince j ende fnachtighfle Key-
is , eygentlijck niet befchrijven : maer mijn fere Dan Roome, en IConinglPan Spanje^ Caroksommc
voornemen ftreckt meeft, om die in haer bloe- alle de nietme dijcken te yißteren ,foo hier yoor Weß-ka-
jende en gefegende ftaet te vertoonen. Syis pelle ^ als oock ontrent te Gaflhuyfe, ende a/fdoen ypier-
in \'t eylant Walcheren dicht by de zee gelegen : den hier eerfl die flaketten geftelt ende gemaeckt ^ ende
en had een bequame haven , daer een grooten fihanck die Sferckhiyden die daer ftonden en hejden, drie
toeloop en aenkomft van vele fchepen was. Ha- dohhele Ducaten; ende Dan hier trock hy \'poorts na Wefl-
re welvaert vermeerde door de vryheden, die hoDefby de Prelaet, genaemt Heer Floris, Abt yan onfer
hen Floris de vierde , Graef van Hollant en Zee- Liever Vrow^en kloofter binnen Middelburgh.
lant, in\'t jaer m cc xxi 11, uyt fonderlinge Hedensdaeghs is men hier noch gedurigh
gunft by fijne brieven fchonck als defe door beefich, om de lantknagende zee een ring in
de foute lucht, behalven\'t fegel, bynavergaen den neus te leggen, en een beftandiger werck,
waren, fij nfe door Vrou Maria van Bourgon- als ooit tevoren , daer tegen te maken. Syis nu
dien weder vernieut en bekrachtight. Boven het foo vervallen, datfe de gedaente van een ftadt
voordeel van de haven, was het onderhouden verloren heeft, en alleen de naem en het recht
van een oude wet tot den wafHom der ftadt fèer daer van behouden.

dienftigh , welcke beval , dat alle die binnen Veie huyfen ftaen ledigh , door gebreck van
Weft-kapel het poorterrecht ontfingen,fweeren inwoonders. Het Stadthuys is een tamelijck ge- ,
moeften, datfe daer drie jaren fouden blijven bouw. In de kerck, die een genoeghfamiCn hoo- eltK,rfkl
woonen : oock mocht niemant eenige neering gen toren heeft, is een oude fteen , hier uyt de
doen,diegeenpoorterwas,\'tenwaremet verlof kerck van Oudt-Weftxkapel gebracht, en aen
van Schepenen. Voeght hier by, dat defè plaets d\'afgodt Hercules geheylight, daer de volgende
met goede wetten beiüert wierd, feer dienftigh letteren op ffaen : Hercvli. Macvsano.
om d inwoonders in eendracht te houden: want V i p r i m i n i s. T e t i v s. V. S. L. M. Vipri-

mhns Tctiüs is, buyten twijfel, een Romeynfche,
geen Duytfche oft Zeeufche naem : waer uyt
men befluyt, dat defe fleen omtrent onfes Sa-
lighmakers geboorte, als de Romeynen defè
landen befocht hebben, dooreen van hen ter
eeren van Hercules opgerecht is.

D\'inwoonders geneeren fich m.et het wercken
aen de dijcken , ende lantbouwery. Men be-
waert noch eenige zee-rechten, die men hier
:)iach te gebruycken, die meefrendeel overeen-
comenmet die van andere Zeeufche koopflre-
den , waer uyt genoeghfaem blijckt, dat dit eer-
tijts een voorname zeefladt geweeft is.

Sy is een eygendom van de Prins van Oran-
je , die tot Overheden een Baljuw en tweeBur-
gemeeileren ftelt, om recht te doen , en \'t ge-
meene befte te beforgen.

Matfuus Gaknitis y Do6lor in de H. Godtge-
leertheydt te Douay, en Cancelier der felve Aca-
demie , is te Weftkapel geboren. Hy heeft daer
tien jaren, van dat de hooge Schole in\'tjaer
CI3 10 Lxii eerft opgerecht was, met aen-
fien geleeft, en fijn ampten bedient, wierd De-
ken van S. Amatus Collegie, en is in \'tjaer c i o
1D LXXI11 overleden, na dat hy eenige boec-
ken uytgegeven had.

Ombvrgh is een kleyne, openenonge-
fterckte ftadt in \'t eylandt Walcheren ,
omtrent twee mijlen van Middelburgh
gelegen. Indien men naren oorfprong als in
de wiege fbeckt, fbo is fy een van d\'alleroutfte j
bemerckt men haren tegenwoordigen ftaet, een
van d\'allergeringfte j let men op hare goede
gelegenheyt, een van d\'allervermaecklijckfte.

Sy heeft haer naem ten deel ontfangen van
een Burgh , kafteel oft fterckte, die d\'inwoon-
ders , om fich tegen hare vyanden te befcher-
men , hier gebouwt hebben , en van hare gele-
genheyt lanWaerts aen de voet der duynen, waer
van Duynburgh gekom.en, en daer nae in Dom-
burgh verandert is. De gemelde burgh oft fterck^
te is door de tijdt vernielt, en nu alleen in \'t wa-
pen der ftadt te vinden.

Hetweelige gras, de klaverrijcke weyden,
en de vette en \\i-uchtbare zaeylanden lockten
hier de gene die fich met de landtbóuw genee-
ren ; en de nabygelegen zee hen die de fchip-
vaert en de viffchery tot hun oeffening verko-
ren : waer door fy fbo toenam , dat het de Gra-
ven raetfaem dacl^t de groote menighte der in-
woonders door ftede-rechten en wetten te be-
ftieren , en vele vryheden te geven ; hoewel dat-
fè toen onbewalt was , en federt oock foo is ge-
bleven : want d\'achtbaerheyt van een ftadt be-
ftaet niet in d\'omring van een muer oft graft;
maer in een genoeghfaem getal van burgers ,
en \'t gebruyck van ftede-rechten , by de hooge
Overheyt gegeven en beveftight j doch wan-
neer ly die ontfangen heeft,is onfèker: maer \'t is
buyten alle twijffel, dat Domburgh een Pö^rf^ ,
en d\'inwoonders Poerte s genoemt worden, in de
brief der privilegiën, keuren en hantveften , die
Graef Floris de vierde aen die van Domburgh
Zeelandt,

in\'tjaer m cc xxiii gegeven heeft, én doof
Boxhornius in \'t tweede deel der vermeerde
Zeelandtfche Chronijck van Reygersbergh ge-
ftelt fijn ; waer in , onder andere vryheden, de
volgende is: Onje Pcerters yan Domburgh fal niemant FrhtWü
arfefteren , noch panden hinnen dén Greffchepe , fonder
om haers fhers mifdaet.Dc gemelde privilegien fijn
van GraefWillem van Henegouwen, in \'t jaer m
c c c X, beveftight, verklaert en verbetert. Door
de vermakelijcKheydt defèr plaetfè quamen vele
hier hoven en huyfèn koopen oft bouwen, om
fich des fomers te verluftigen , hoewel f}^ hun
vafte wooning elders hadden : doch de gemelde
Graef Willem verordende,in\'t jaer M ccc xxxvr,
dat niemant mocht koopen eenige hnyfen oft er\')pen binnen
Domburghyhj en "^are oft -gierde daer mede poorter. On-
langs daer na is defè plaets door den Graef rot
een leen verkoft oft gegeven aen \'t geflacht vaa
Borffelen, daer het vele jaren aen bleef.

Het jaer m c cc l i fcheen die van Domburgli Domhurg^
hun uyterfte verderf te willen brengen : want
Vrou Margareta doemde hen in verbeurte van
goet, bloet, en alle hare hantveften en vryhe-^
den: d\'oorfaeck van dit beangftend onheyl was
d\'onverfettelijcken haet tuftchen de gemelde
Margareta en haren foon Graef Willem: want
byna al den adelen dé fteden hielden de fijde
van de moeder,- Middelburgh en Dom^burgh al-
leen die van den foon. Hier op gefchiede een
grooten flagh, die GraefWillem verloor; waer
door die van Domburgh in de gemelde fwarig-
heyt quamen: doch eyndelijck liet fich de Vor^
ftin verbidden, deê hen een boete betalen, en
maeckte al de goederen van den Heer en der
verßagenen verbeurt.

In\'t jaer m ccc lviii ontfingen die van
Domburgh tot Ruwaert, oft Befchernier van
Hollandt en Zeelandt, Hertogh Albrecht van
Beyeren, gedurende de kranckfinnigheydt van
fijn broeder Willem, Graef van Hollandt en
Zeelant : waer uyt blijckt, dat die van Dom-
burgh , nevens andere groote fteden , toen een
byfonder aenfien gehadt hebben.

Philips, Heer van Borffele en Cortgene, was /fareft.
in\'tjaer m cccc xxv Heer van Domburgh.

In \'t jaer m d xxxiv heeft Adolf van Bour-
gundien, als Heer van Domburgh , den ingefe- meck-
tenen een weeckmarckt op yder dijngfdagh ver-
gunt, met vrygeleyde oft fekerheyt, dat nie-
mant op die dagh om fchulden noch burgerlijc-
ke faken mochte bekommert oft aengehouden
worden. Oock wordt hier jaerlijcks een vrye
paerdemarckt gehouden. De inwoonders waren
eertijts meeft vifTchers 5 doch nu geneeren fy
fich met de landt-bouwery.

De aengenaemheyt en vermakelijckheyt de-
fer plaetfe konnen getuygen het huys van Weft-
hoven, daer d\'Abt van Middelburgh gemêen-.
lijck des fbmersfijn verblijf had , de boffchen
die d\'Abdye van Waterloofewerven en de Com«
mandeurs te Middelburgh toebehoorden, en de
poort van het edele geflacht der Schellaerts. He«
dendaeghs is Domburgh noch met cierlijcke
boomen rontom beplant. Die van Middelburgh,
en andere omgelegen plaetfèn, fijn gewoon vele
van de fchoonfte fbmerdagen fich hier font-«

tijden van Hertogh Aelbrecht van Beyeren, aen
de Graven gekomen, \'t Is in die tijdt een wel-
varende plaetfè geweeft , waer toe feker privile- P«^
gie van GraefWillem de derde, de Goede geby-
naemt 5 in\'tjaer m ccc xv gegeven, fèer dien-
ftigh was, waer by hy hen vergunde, dat alle
goederen, uytgefèyt verfèhe vifch, die uytZee-
lant naer Brabant, en uyt Brabant naer Zeelant
vervoert wierden , eerft op de weeckmarckt te
Rommerswale gebracht moeften worden : oock
gaf hy hen de vryheyt van twee laermarckten te
mogen houden. Daer nae hebben fy onder\'
GraefWillem de vijfde, in\'tjaer mccc lxxiv.
Omtrent de gemelde plaetfè heeft men oock verworven, datfè in Hollant en Zeelant tolvry
eenige penningen met de beelteniffen van fbm- varen fouden. In defè brieven werdt Rommers-
mige Keyfèrs gevonden. Als men dieper graeft, wale een Vryheyt genoemt 5 want foo wierden in
vint men boomen en wortelen j fbo dat, na alle die eeuwe d\'onbemuerde fteden geheeten. In \'t
waerfchijnlijckheydt, hier een bofch geweeft is. felve jaer is fy eerft omwalt, oft (](oo als de brie- Geflerckt,
Over defè opfchriften fijnvelerley meeningen, ven, daer van fijnde, fpreken) begraven ge-
te lang om hier te verhalen, waerom men de worden : want de gemelde Aelbrecht, Palens-
felve oock niet wel kan vertalen: want, om al- grave by den Rhijn, Hertogh in Beyeren, Ru-
leen van\'t woort Nehalennia een weynigh te waert van Heynengouwen, Hollant en Zeelant,
fpreken, (\'t welck eenige nieuwe Schrijvers te heeft de poorteren van Rommerswale vergunt,
ernftiger nafpeuren , dewijl de Romeynen van datfè de ftadt mochten ftercken met wallen en
\'t felve gantfch niet gefproken hebben ,)fbmmi- graften , en gaf hen verfcheyde andere rechten
ge miee.nen dat het afkomt van twee Grieckfèhe en wetten. Daer nae fchonck hy , in\'t jaer
woorden, die foo vele te kennen geven, als een Mccc lxxxix, aen Klaes Kervinck van Rom-
Heerfcherin der nietim ^ee. Andere giften,met groo- merswale, al het gorslant en flijcklant, dat aen \'t
te fcherpfinnigheydt, dzt\'Nehalennia in\'t Neer- wefteynde van Rommerswale en Lodijck ge-
lantfch Nealent genoemt was, \'t welck nu een legen was, tot een korenlant te bedijcken ^ vry
Eylandt beteekent: want, feggen fy, E^ en Aam van onkoften voor fèven jaren,
de Hooghduytfche tael -^ater beteekent, waer In\'t jaer m cccc xlix heeft de Biffchop van
eertijdts de letter N,gelijck in vele Neerlantfche Uitrecht, nademael geheel Zuyt-Bevelant in \'t
woorden fommige letteren verandertfijn,byge- geeftelijck onder hem ftont, defe ftadt begun-
voeght is. ftight, dat hier wefen foude fijn jurifdidie oft

Als d\'inwoonders fich, vijf jaren daer nae ,
tegen hare overheyt geftelt hadden , om die te ge-

den verderft, daer van ftreckt defe plaets lijck geftraft te worden , hebben fy eyndelijck

een volkomen bewijs: want fy heeft niet door ootmoedigh bidden , van Graef Karei van

alleen, gelijck fommige , hare neering en wel- Charloys, foon van Hertogh Philips de Goede,

ftant, oft haer aenfien en waerdigheyt, oft ee- genade verkregen, op voorwaerde, datfe een

nige van hare gebouwen j maer alles te famen, groote fomme gelts betalen fouden. Vrou Ma-

ja felf hare plaets, verloren : foo datfe, om ria van Burgundien, Gravin van Zeelant, doch-

foo te feggen, niet alleen geflorven, maer oock ter van de gemelde Graef Karei, heeft dinae-

m de wateren begraven is: derhalven fal de vol- fetenen, in\'tjaer m cccc lxxvii, alle hare

pnde korte befchrijving als een graffchrift, tot vorige privilegien en hantveften vernieut, be-

Sy was in Zuydt-Bevelant gelegen , en eer- de vijfde , in\'t jaer m dxxviii, oock deê
tijdts de derde ftadt van Zeelant. Datfe van de Maer onlangs daer na hebben haer d\'infwel-

R S

Roméyiien gebouwt is , en harén naem heeft^^
c^eloove die wil. \'t Is évenwei feker , datfe een
van d\'outfte fteden van Zeelandt was. Sy wordt
in de grijfe brieven niet Kommers\'^aie oft Remers^
yffale, maer Remhurs-^ale gehoémt; welcke naem
Voor eenige jaren fijn hier verfcheyde ftee- met die van dc Romeynen weynigh gemeen-

nen by de ftrant uyt de duynen gegraven , daer fchap heeft,
oude opfchriften met Romeynfche letteren in- Sy heeft , voor eemge eeuwen , hare eygen

gehouwen fijn. Een daer van had defe volgende byfondere Heeren gehadt, als Leenmannen van Huren.

letteren : \' de Graeflijckheyt van Zeelant, \\ welck dappe-

DEO NEPTVNO. OCTAVIVS. re krij ghshelden geweeft fijn , en hebben, door

A m miv s bare loffelijcke daden, tot eer van defe plaets,

Op fommige ftaet een Godin, met een korf- wiens naem fy voerden, geleeft : m^er voor
ken iol nppelen en andere vruchten. Eenige meer dan twee hondert en yjftigh aren is fy ,

vertoonen een ftaende Godin . fommige Neptu-

nus, cn andere Mercurius. Op eenleeft men:
DEJE.. NEHALENNI^. SVMMA-

lloni^^s, primanvs. v.s.l.m.

op een ander :

l. satto. et. secvndivs. mo-
derat vs. f rat re s. v.s.l.m.

Oock een met dit opfchrift:

de^. nehaeenni^. sext. ner-
tomarivs, nertonvs.v.s.l.m.

En een ander:

nehalenni.e. fletvs. ^nna-
eonis. pro. se. et. s vi s. v.s. e.m.

ürm-efwa^ geilde zeebaren men alle félheyt beginfièn te be-
rtghsden -, ftrijden , die eerft het voorlandt, en namaels in
Verfcheyde aenvallen de ftadt lèlf byiia verllon-
\'cïen. Soo dat d\'inwooïidèrs ,in \'tjaer m d xlvi i,
aen de Keyfer klaeghden, dat van alle haren vo-
rigen rijckdom niets overigh was dan tien oft
twaelf fbutkeeteti, waer vail men dé befte niet
voor twee hondert guldens kon verkoopen^ Sy
geraeckten in fulck een fwarigheyt, dat vele in-
woonders , foo geeftelijck als weereltlijck , be-
gonden te wanhopen van de ftadt langer te kön-
nen houden, dies fy hare huyfèn , foutkeeten,
meeftoven en fchuren af brakenden de ftoffe daer
van elders brachten : doch op datfe niet geheel
te niet gaen fbu , wierd het felve van de Keyfèr ,
op de verbeurte van twintigh guldens en al de
ftoflè, verboden. Van \'t jaer m d l i tot het jaer
M D LX IV heeft fy fès hooge watervloeden, die
t\'elckens een deel infwelghden, benevens een
grooten brant, geleden. Sy verfochten in de
j aren m d lxxvi i i en m d lxxx by Prins Willem
vanOranje,en de Staten van Zeelant,alle noodi-
ge hulp , daer toe fy verfcheyde middelen voor
floegen , en aenwefen , die hen alle toegeftaen
wierden. Doch \'t was alles vergeefs : want de
zee , ftercker indringende , heeft het landt en
de ftadt, in onfe dagen, geheel verflonden , en
onder \'t water begraven : fbo dat\'er in Zeelant
noch vele te vinden fijn, die defe haer geboort-
:)laets overleeft hebben. Tot het jaer mdcxxxi
leeftfe noch een Baljuw en Burgemeefters ge-
hadt j doch federt die tijdt is fy van alle hare in-
woonders verlaten; waer over alle d\'overblijffè-
len , drie jaren daer na , als men in een fterfhuys
gewoon is, door de Staten van Zeelant verkoft
wierden, waer van omtrent negentigh ponden
groot oft Vlaems gekomen fijn, die men aen de
ichult-eyfchers, welcke preferentie oft voorgang
hadden, uytdeelde : foo dat defè eertijts Woe-
jende ftadt, tot yders verwondering , in een in-
folventen en onmachtigen ftaet is overleden. Se-
ker , een krachtigh bewijs van d\'ongeftadigheyt
aller aertfche dingen.

Nkolaus de Conflita, een vermaert Poëet, was
te Rommerswael geboren, en heeft in\'t jaer
M d xlix geleeft. Als Phiiips,Prins van Spanje
en Nederlandt, namaels Koningen de tweedè
gebynaemt, hier quam, om den eedt t\'ontfan-
gen en te doen, had hy eenige Latijnfche veer-
fen gemaeckt, om die Vorft te begroeten, en
d\'ellende defer ftadt, die gedurigh met de zee
moeft worftelen, tot datfe daer van overwon-
nen is, te kennen te geven.

Nder de Zeeufche eylanden is Ter Tho-
>len, daer , nevens een ftadt van de fèlve
naem, hier voor befchreven, een andere
kleynder, S. Martens-dijck genoemt, gelegen is.
Offrfpreng, Defe plaets is haer begin verplicht aen feker ka-
fteel oft flot, dat met dubbele graften verfien is
waer by men eenige huyfen bouwde , die allengs
tot een kleyn dorp wierden , \'t welck, door de
tijdt aengroeyende , eyndelijck met laege aerde
wallen gefterckt is.

Sy heeft, voor eenige eeuwen , byfondere ^^^^
heeren gehadt : want het was een eygendom rJ/
van \'t geflacht Van Borffelen , van wie fy tot dat
van Bueren overgegaen is, en van \'t fèlve tot de
jongfte Princëh van Oranje, die uyt het heer-
lijck huys van NafTou gefproten fijn. Men vind
in \'t geflacht-regifter der Graven van Bueren,
uyt het huys van Egmont voortgekomen, dat,
in \'tjaer m d xv iii , Floris van Egmont, Gra-
ve van Bueren , Leerdam en Yfelfteyn, oock ge^
noemt wierd Heer vanS. Martens-dijck en Gort-
géne in Zeelant: hy was in d\'echt verfaemt met
Vrou Maria van Bergen , die hem een foon en
een dochter , Maximiliaenen Anna genoemt^
baerde. Sy had tot haren eerften gemael lolèph
van Montmorancy, Heer van Nevele by Gent,
daer fy vele kinderen by kreegh. Maximiliaen
verworf tot Gefellin Vrou Fran^oyfè, erfdoch-
ter Van Hiïgo van Lannoy , die een eenige doch-
ter, Anna genoemt, en Gravin van Buren, Leer-
dam , Vrouwe van Yfèlfteyn en S. Martens-
dijck , voortbracht en naeliet ^ welcke, in \'tjaer
M D Li, aen Willem van NafTou, Prins van Oran-
je , ten huwelijck befteet wierd j waer uyt een
dochter, aen de Graef van Hohenlo gehuwt, en
Philips, by \'t leven van fijn vader Graef van Bue-
ren en Heer van S. Martensdijck, gefproten fijn.
Als defe fbnder kinderen fturf, heeft fijn broe-
der Maurits defè heerlijckheyt ge-erft, van wien
fy tot hun jongfte broeder Frederick Hendrick
gekomen is, die haer, als hy in\'t jaer mdcxlvii
overleed , aen fijn eenigh foon Willem , onlangs
in^t jaer m dc l geftorven, naelietj fbo dat-
fe nu Prins Willems eenigen foon Willem Hen-
rick , Prins van Oranje, tot haren Heer heeft.

Het is een kleyn maer vermakelij ck ftedeken,
ineen fchoone landouwe, en midden in\'t ge-
boomte gelegen.

De Prins van Oranje ftelt hier een Droft, twee ^agi-
Burgemeefters , en een Dijckgraef, om \'t ge-
meene befte te befbrgen, en de ftadt in fijnen
naem te beftieren.

Oort-Bevelant is het derde van d\'eylan-
den , die men Beweller-Schelde noemt,
en was eertijts fbo vruchtbaer,dat men\'t
voor den Lufthof van Zeelant plagh te hou-
den. Maer de hooge vloet van\'t jaer m d xxx
heeft het t\'eenemael bedurven , waer door het
wel fèftigh jaren van de zee befpoelt en overloo-
pen is. Hier lagh het ftedeken Gortgene aen Gelegen-
één arm der zee , die men Zuydtvliet noemt,
benevens detweefraje dorpen WifTekercke en
EmelifTe, en eenige kleyne, als Hoecke, Lifte,
Welle en Koninckhem. Nu fijn hier maer twee
dorpen , als Golijns-plaet en Gats-hoeck.

Ten tijden van Hertogh Willem van Beyeren stkhter,
was Joncker Philips van BorfTelen Rentnieefter
generael van Bewefter en Beoofter-Schelde ,
die van de felve Hertogh, als Graef van Zeelant,
de vryheyt verkreegh, om hier een ftedeken te
bouwen , dat men Cortgene noemde , om dat het Naems oor^
een korte jegenthep y o£t ejgentheyt was, dat is,
gene heerlijcke goederen y foodatAa?te eygentheyt foo

Teel is , als een lieerlijeklieydt, die koft en final
van begrijp en gebiedt is , gelijck de hooghge-
leerde Boxhornius dat leer geeftigh in fijn voor-
gemelde Zeeufche Chronijck van Reygersbergh
uytgeleyt en bewefen heeft.

Als dit ftedeken omtrent een jaer geboüWt
was, wierdt het van eenen feilen brant aenge-
taft , die door een back-oven ontftont, waer
door byna al de huyfen verbranden: doch\'tis
door de gemelde Philips vanBorftelen, haren
heer, die \'t volck met fijne middelen te hulp
quam , weder opgetimmert: die hier oock een
Parochie-kerck en een kafteel liet maken
\'twelck alles in en omtrent hetjaer m cccc
XIII gefchiede.

Den Aerts-hertogh Maximiliaen van Ooften-
rijck, en Maria van Bourgondieïi fijne Gemalin,
verkoften in \'t jaer 147850m de fware koften der
oorloge, defè ftadt en \'t kafleel, met al fijn
toebehooren , aen Floris van Borffelen, natuur-
lij ck foon van Franck van Borffelen.

In \'t jaer M d xiv bloeyde Franck van Borffe-
len, Heer van Cortgene , en een der Edelen van
Zeelant. Hy was een foon van de gemelde Flo-
ris , aen wie defè heerlijckheyt verkoft was , als
terftont gefeyt is. Maximiliaen van Egmont,
Graef van Buren, heeft haer daer na als een on-
fterffelijck leenbefèten, fbnder fchot oft bede,
dat is fchatting , daer af te betalen.

De gemelde hooge watervloet van \'t jaer m d
Vernieiu X x X 11 heeft defè ftadt j ammerlij ck vernielt en
ingefwolgen , foo datfè nu noch onder water
light.

Het was degeboort-plaets van loanReyprsherghy j ^e^^eri*
die de gemelde Zeeufche Chronijck befchreven, hergh.
en in\'t jaer m d li uytgegeven heeft.

It is een van d\'outfte eylanden van Zee-
lant, waer van de Hollantfche Chroni-
ken oft laerboecken omtrent het jaer m
cc lxx xiii gewagh maken , in Welcke tijdt.

als het fcheen dat de zee byna alle defè eylan-
den wou infwelgen, dit evenwel het hooft bo-
ven hield. Eenige feggen, dat het aen de weft-
fijde , die naer \'t eylant van Walcheren ftreckt,
noch eens foo groot geweeft is j hoewel het
nu noch het kleynfte niet is. Het had eertijts
twee dorpen en twee kafteelen , waer van \'t eene
Termude , \'t ander Sabbingen genoemt was.
Behalven defè was \'er oock een ftedeken , dat
men Piet noemde, daer men noch voor eenige
jaren een toren , en d\'overblijffèlen van een
kerck, die de zee , door een verwoede ftorm ,
in \'tjaer m d x 11 ingefwolgen heeft, fien kon.
In\'t ooften van dit eylandt bleef noch een groo-
ten hoeck landts , die ten tijden van Hertogh
loan van Brabant met het dorp Hongers-dijck
bedijckt wierdt. Toen quamen de fchepen in dit
eylandt door een breet water tuffchen twee dijc-
ken : maer nu moeten die daer buyten in de ha-
ven van \'t Oofter-landt blijven. De verbolge
zeeknaeghten vermindert noch dagelijcks dit
eylandt j foo dat ick geloof, dat het nu niet bo-
ven de drie mijlen in fijn omgang groot is.

Ele Schrijvers fijn vad
meening, dat defe fiadt
in haer begin Anto-
NIN A genoemt is, nae
Antonius , Roomfeh
Raetsheer, die van Ro-
men, om de wreetheyt
en tiranny van Nero ,
gevkicht , hier aen-
cjuam, en hare begin-
felen geleyt cn veroorfaeckt foude hebben. Ee-
nige willen , dat Marcus Antonius, een krijghs-
overfte onder hifius C^far, haer eerfl gebouwt
heeft, indetïjdc alsde Romeynen Gaulen oft
Vranckrijck innamen, en datfe van hem defe ha-
^ ren ouden naem verkreegh. Doch andere feggen,

dat het van de Keyfer Marcus Antoninus Pius is,
die haer wederom herbouwt en verbetert heeft.
Maer wat \'er van fy, \'t is altijt fèker, ( gelijck
vele Schrijvers, oude medalien en andere out-
heden getuygen) dat Utrecht een langen tijdt
de naem van Antonina gehadt heeft: en datfè
fèdert van de Wilten ingenomen en verwoeft is,
die hier een Sterckte oft kafieel, Wiltenburgh
genoemt, waer van de fondamenten noch te
fien fijn, gebouwt hebben. Defè plaetfe is daer
na van Dagobert, Koning van Vranckrijck, foon
van Clotarius, ingenomen, die haer ftercker
maeckte, en Trajeäum oft oyertocht noemde, om
datfè als een gemeene wegh oft palfagie voor de
reyfènde lieden was, daer men van alle goederen
tol betaeldeiwelcke naem,die daer na in Utrecht
verandert is, fy in \'t Latijn noch heden behout,
doch wort daer fomtijts ad Rhenum, dat is, aen den
Rhijn, bygevoeght, tot onderfcheyt van Mae-
ftricht, \'t welck in de felve tael trajeäum ad Mof am
uyt oft aen deMaes genoemt wort. LambertusHorten-
diege/pro\' ^ ^jfg jg Utrechtfchc Gefchiedeniüen treffe-^
lijck befchreven heeft, feyt, dat hy geen feker-
heytkon krijgen, waerom en wanneer haer vo-
rige naem Antonina in defe verwiffelt is. Am-
mianus Marcellinus noemt haer Vtriceßm, dat de
hedendaeghfche naem naerder komt. Sommi-
ge meenen, datfe na Vlpius Trajanus, Rooms
Keyfèr, T^mk genoemt is : doch andere fèg-
gen , datfè na de Wilten, die haer ingenomen
hadden, de naem WiItrechtYerkreegli. Maer Ge- ,
rardus Noviomagus , een welfprekend Hiftory-
fchrijver, fèyt, dat hy in oude boecken, over duy-
fènt jaren gefchreven, Viitrecht, waer uyt het
woort Vtrecht gefproten is , gevonden heeft,
welcke naem de gemelde Hortenfius, foo hy
fchrijft, beft behaeghde.

Sy leght op den ouden gront van den Rhijn,
die eertij ts, eer dat hy in de Leek vloeyde, door
defè ftadt naer Leyden en de groote Zee liep :
in voegen, dat noch heden de wateren, die d\'in-
woonders van alle fij den met graften deur de
ftadt brengen, en van daer deur Woerden en
Leyden langs de fèlve wegh, die den Rhijn plach
te nemen , doen loopen , alom noch den Rhijn

Vecht befpoelt, van welcke de Magiftraten der
ftadt een graft , die men in \'t gemeen de Vaert De Kiert.
noemt, tot in de Leek hebben doen maken, die
door de Staten van dit Lantfchap in her jaer
M D c I V dieper gemaeckt is, om de koophan-
del te bevorderen door het bequamelijck ver-
voeren van allerley waren.

De ftadt wort van twee wateren doorfneden , ^^
die daer dwars deur loopen, waer van d\'eene Graft.
oock de Vaertj en d\'ander, die de Geeftelijckheyt
en Adel op hunne koften hebben doen maken,
de nieuype Graft genaemt wort: welcke beyde aen
de fij den met fchoone huyfèn verciert, en met
vijf-en-dertigh bruggen , alle met fteene bogen
en overwelffels gemaeckt, hier en daer over-
decktfijn.

Her is een ftercke ftadt want fy heeft hooge
muren met aerde wallen van binnen gefterckt,
breede en diepe graften , vier groote bolwerc-
ken met fteene muren, en vijf andere alleen van
aerde.

Sy heeft vier poorten, en fbo veel voorfte-
den; waer van d\'eene, de Waert genaemt, met
een muer omringt en gefloten is , doch niet feer
fterck.

Hare gelegenheyt is foo wonderlijck, dat ick Aenmerc
twijfel, oftfy , in \'tgene dat ick verhalen fal, h^yckef^
haer weerga in de gantfche weerelt heeft: want
men kan van hier op eenen dagh, in welcke men
wil van vijftigh byfondere befloten fteden , alle
hier omtrent gelegen, reyfen. Koning Philips,
hier fijnde, had groot vermaeck, als men hem
dit fèyde en vertoonde, \'t Is fèker, dat \'er een
wedfpel tuffchen drie aenfienlijcke mannen over
defè faeck gefchiet is , die de fèlve fbo bevonden
hebben. Ia dat meer is, een man kan \'s mor-
gens uyt defè ftadt naer een van fès-en-twintigh
fteden, die \'them belieft, gaen wandelen , daer
fij n middaghmael houden, en \'s avonts wederom
t\'Utrecht in fijn huys wefèn.

Keyfer Karei de vijfde, na dat hy de weerelt- v
lijcke heerfchappy van dit Lantfchap door over- ^^Ww^?,
dracht van de Biffchop Hendrick van Beyeren
bekomen had, liet hier een fraey en fterck kafteel
bouwen, dammen Vredenburgh noemde : maer
\'t felve is deur d\'inwoonders, die veel fmaet en o-
verlaft van de befetting geleden hadden,in\'tjaer
MD LXXVII, in een oproeren twift tegen de fol-
daten , met toelating van de Staten Generael en
Don loan van Ooftenrijck, neergeworpen en af- e» afgehro-
gebroken : want de laetfte vreefde, dat de Prins
van Oranje defe ftadt fou trachten te vermeefte-
ren, en haer tot een wapenplaets oft ftercke
grens-ftadt te maken.

Utrecht is groot en machtigh, hare gebouwen
fijn fchoon en heerlijck, en vele met groote ge-
welfde kelders voorfien.

Hier fijn fi-aye kercken , infonderheyt vijf die
uytmunten, en Canonifyen fijn, welckers Gano-
nicken \'t eerfte lidt der Staten van dit Lantfchap
fijn, als die van S. Marren , S. Salvator eertijts
S.Bonifacius genoemt,S.Pieter,S. Ioannes,en der
heylige Maeght Maria j defè laetfte is een uytne-

mende welgeboude kerck,door Keyfer Frederick
Barbaroffa gefticht, tot een boete en betering\'
hem van de Paus opgeIeyt,omdathy de heerlijc-
ke ftadt Milanen, met al hare kercken en heylige
plaetfen, verwoeft had. Vele fchrijven van een
groot wonder , dat \'er , in \'t bouwen van de fel-
ve kerck , voorviel : want men vond een open
gat oft wel, daer men niet op bouwen, noch \'t fel-
ve met fteenen oft iets anders ftoppen kon, hoe-
wel men vele dingen daer in had doen fincken,
( gelijck men oock van Dianaes tempel leeft )
doch eyndelijck wierd het met oftenhuyden ge-
ftopt en gedeckt, en daer op het fondament oft
grontveft gemaeckt, \'t welck toen beftendigh
bleef j waer op de volgende vaerfen gerijmt fijn :

Maer van al de gemelde kercken is den Dom oft
Biifchoplijcke ftoel van S.Martinus de koftelijck-
\' fte en heerlijckfte- daer de gemelde KeyfèrKarel
de vijfde in \'t jaer m d lvi, het feeft der ordre
van \'t Gulden vlies gehouden heeft. Defè kerck is
van den Biffchop Adelboldt, na dat hy de vorige,
die hy veel te kleyn achte, afgebroken had , in
hare tegenwoordige fchoonheyt en treffelij ck-
heyt gebouwt i en wierd van twaelf Biffchoppen,
in \'t by wefen van Keyfer Henrick de tweede, in\'t
jaer m xxiii gewijdt.

Defe kerck is met een heerlijcken en fèer hoo-
gen toren , die men oock den Dom oft Doms-toren
noemt, en weynigh fijns gelijcke in geheel Ne-
derlant heeft, verciert.

Hier fijn oock twee aenfienlijcke conventen ,
\'t een van de Maltifche en \'t ander der Duytfche
Ridders, met fraye kercken en heerlijcke woo-
ningen voorfien. Sy hebben yder haer overfte,
d\'een wort genaemt de Baljuw van S, Katarine,
en d\'ander de Commandeur des lants : want
fy hebben vele Commanderyen en andere goe-
deren in vele plaetfen van \'t omliggende landt;
daer fy een aenfienlijcken ftaet op houden , en
héerlijck leven, ten befte van de gene die hare
mildtheyt deelachtigh fijn. Oock was hier een
rijcke en treffelijcke Abdy van S. Paulus , daer
eertijts Monicken van S. Benedidius ordre in
woonden. Behalven vele andere kloofters van
verfcheyde ordren , fbo van mannen als vrou-
wen : onder welcke twee uytmuntende van edele
lonckvrouwen en d\'aenfienlijckfte dochters wa-
ren , d\'eene van S. Bernaerts, en d\'andere van der
Premonftreyten ordre. Buyten de ftadt waren
noch drie andere conventen van gefchickte ede-
\' Ie Maeghden, \'t een genoemt len Dale, van S. Ber-
naert 5 \'t ander Oude Wijd, van S. Benediólus or-
dre ^ en het derde van de felve ordre , wierd het
Vrou-^pen-kloofter geheeten , gelegen in een verma-
kelijk bofch y waer in de maeghden fbet en vreet-
faem, vol yver, tot ftichting van andere , leef-
den. Niet wijdt van daer is een ander bofch ,
waer in de groote Abdy van S. Laurens was,oock
van S. Benediólus ordre, daer de Monicken foo

ftreng en eenfaem leefden, dat men dit Convent,
gelijck Trithemius fchrijft, eertijts de gevangenis
der Benediäinen noemde j \'t welck oock Ooftbroeck
geheeten was. Een vierdedeel van een mijl buy-
ten de Waertpoort, daer men naer Amfterdam
reyft , was een vermaert en rijck Carthuyfers
kloofter, daer men dagelijcks vele aelmoeffen
uytdeelde.

De burgers defer ftadt fijn feer beleeft, fcherp-
finnigh en rijck, waer onder altijt geweeft fijn en
noch fijn verfcheyde aenfienlijcke en uytfteken-
de mannen. De eerfte en grootfte plaets ver-
dient Paus Adriaen de fefte , die hier geboren is, ^dnaen de
en voor meer dan hondert en twintigh jaren de ßß^-
Roomfche ftoel bekleet heeft: een man, die
niet alleen het uytftekenfte licht defèr ftadt ,
maer oock van geheel Nederlandt, om fijn on-
gemeene deughden en overgroote geleertheyt,
geweeft is ^ waer door hy eerft Doótor der bey-
de Rechten geworden is,en verfcheyde treffelijc-
ke boecken fchreef. Hy was oock eén groot Ma-
thematicus oft Wis-konftenaer j en ontfing in
d\'Academie te Leuven, daer hy de wetenfchap-
pen oeffende, verfcheyde waerdigheden, eer-
ampten en rijckdommen , fonder dat hy die
focht oft najaeghde. Vande goederen die hy
verkreegh, en wel wift te fparen, bouwde hy te
Leuven het heerlijck collegie, dat men daer nu
noch fiet, en, tot fijner eer en gedachtenis , het
Pauftijcke genoemt word. Sijne vermaertheyt
verfpreyde fich foodanigh , dat hy tot Pr^ece-
ptor oft Leermeefter van Keyfèr Karei de vijfde
gekoren wierd: daer nae is hy als Gefant aen den
Catholijcken Koning in Spanjen gefonden, daer
hy , om fijne verdienften, \'t Bifchdom van Tor-
tofi verkreegh : federt is hy, van Keyfer Maxi-
miliaen d\'eerfte aen de Paus voorgeftelt en aen-

feprefèn fijnde , tot Cardinael der Roomfèhe
ercke gemaeckt: en daer nae, door \'t affter-
ven van Ferdinand , en Philips d\'eerfte, Konin-
gen van Spanje, is hy eenige jaren Gouverneur
van dat Rijck geweeft. Eyndelijck ishy, in\'t
jaer m d xxii , denfèften vanLoumaent,met
eendrachtige keurftemmen van de geheele ver-
gadering der Cardinalen, uytgefeyt die van Ur-
fin, tot Paus van Romen gekoren: als hy de tij-
ding hier van in Spanje ontfing , fbo hy gereet
ftont om de Mis te gaen doen, wierd hy daer
doorgeenfmsbeweeght^ maer, als een wijs en
ftantvaftigh man, betoonde veel eer, met fijn
ftatigh opficht en verftandigc xcdenen , dat liy
daer over meer bedroeft dan verblijt was. Hy
wou , als hy te Romen was, fijn naem niet ver-
anderen , gelijck de Paufen gemeenlijck doen ^
en leefde maer twintigh maenden en eenige da-
gen in defen hoogen ftaet , waer in hy niet dan
moeyte en arbeyt vont: want hy kon al d\'oor-
logen en wanordre, daer mee Italien en geheel
Chriftenrijck geplaeght was, niet genoeghfaem,
naer fijn begeerte, neerleggen, en alles in be-
ter ftaet ftellen. Hy liet, Paus fijnde, t\'Utrecht
een fchoon huys bouwen, dat men noch Paus
huyfinge , tot fijner gedachtenis , noemt en met
verfcheyde fraeye kamers en falen, en een £hoo-
nen tuyn verciert is. Hy was fèker een Prins met
ongemeene cieraden des gemoets begunftight ^
fijn deughden hebben oock na fijn doodt heer-
lij cker

lijcker geblonckeii: Iiy was feer darickbaer, be-
leeft en gemeenfaem met iijne befie vriendenmin
v/eick getal waren Willem Enckevord, naemaels
tot Cardinaelgemaeckt, Albertus Pigliius, daer
wy hier na in de befchrijving van Campen oock
van fpreken, en Adriaen Marfelaer, fijn Ka-
merling , een feer vroom en treffelijck edelman
van Antwerpen. Docäor GonfMvus Illefcas , een
Spanj aert, heeft het leven van defen Paus Adri-
aen , en eenige andere Paufen, verfbndelijck
befchreven. Onder alle de Epitaphien oft o-raf-
fchriften , die op hem gemaeckt fijn, vind ick ,
naer mijn oordeel, geen dat beter op hem paft
dan \'t naevolgende: Hadrianus fextus hic fitus efl,
qui nihilfibi infelicius in Vita duxit, quam quod impera-
ret dat is, hier leght Adriaen de fefle, die yoor hem in
fijn IsDen niets ongeluckiger Dond, dan te gebieden.

In defè fladt is oock het hooge Hof oft Raet
van defe Provintie , daer alle d\'andere plaetfèn,
als aen d\'opperfle Rechtbanck, fich op können
beroepen oft appelleren. Sy beflaet uyt een Pre-
fident oft Voorfitter, negen Raetsheeren , een
Rentmeefter, een Griffier, en andere mindere
Amptenaers.

Utrecht is verciert met een out Bifchdom, en
is de hooftfladt van dit Lantfchap. Haer gebiedt
was veel grooter ten tijde van Dagobert, Ko-
ning van Vranckrijck, als hy Willebord, een En-
gelsman , hier tot eerfle Biffchop flelde , die te
Romen van Paus Sergius felf gewijdt en Clemens
genoemt is, en als d\'eerwaerdige Beda fchrijft,
in\'t jaer d c xxxvi geflorven is. Na hem
quam S. Bonifacius 5 in wiens tijdt de fladt in
groote welvaert en voorfpoet was , en verkreegh
de naem en waerdigheyt van Aertsbisdom. Maer
als de gemelde S. Bonifacius daer nae in defè ge-
weften gedoodt wierd, heeftfè defè eer verloren,
welcke aen die van Keulen gegeven is, op de fèl-
ve tijdt als fy jammerlijck van de Noormannen,
die haer grootfte luyfi:er verdonckerden , ge-
plaeght wierden. Namaels is fy evenwel weder
verheerlijckt door Koning Pepijn en fijn foon
Keyfer Karei de Groot, de wekke haer niet al-
leen de Bifichoplijcke eere weder gaf j maer ver-
eerde den Biffchop oock met het weereltlijck ge-
biedt , cn vermeerde \'t felve fbodanigh, dat net
byna over heel oudt Batavien fireckte,- op dat
hy fich te beter tegen fijne vyanden fbu können
befchermen. De Vriefen , Denen en Norman-
nen hebben haer federt dickmael verwoeft, be-
rooft en verbrant: maer fy heeft t\'elckens \'t hooft
weder opgeheven , en fich in haer vorige ftaet
geftelt.

Utrecht was eertijdts maer een kafteel, daer
een Gouverneur over gebood, daer na een Graef,
federt een Kafteleyn die fich Burghgraef noem-
de ; en, metde Amptliedenvan den Biffchop,
d\'inwoonders beftierde , die, na de Burgh, bur-
gers genoemt wierden. Daer na fijn allengs en
in vele jaren het volck en de huyfèn vermeer-
dert, fbo datfe een kleyne ftadt wierd , die men
met muren befloot. In die tijdt wierden de gene,
die \'t gebiedt over de ftadt hadden , en als Ra-
den waren, Ambachts-heeren genoemt. Als het
kafteel door de tijdt vernielt was, is de naem en
tijtel\'van Burghgraeffchap evenwel gebleven:
Vtrecht,

Want de Heeren van Brederode, die onder den
Hollantfchcn adel iiytfteken, en in een gemeene
fjireuck d\'edelfie geheeten, worden Burghgra-
ven van defe ftadt genoemt, \'t welck hen by erf-^
recht nevens Vianen toebehoort, en van\'t ge-
flacht van Goyen, die het van \'t huys van Kuyck
gekoft oft gewifièlt hadden , gekomen is. In
voegen dat, fèdert vele jaren , de Burghgraef,
Schout , Burgemeefteren en Schepenen , het
hooghfte gefagh over Utrecht hebben , en het
Recht bedienen. In het gemeene fegel, datfè
plegen te gebruycken,was de gedaente dér Stadt \'tOudeß.
oft Burgh afgebeelt, met dit omfchrift: s ig 11-
lvm bvrgensivm civitatis traiecti.
Dit heeft men omtrent tot het jaer m cc lxx
gebeeficht: want toen is , door een oproer van
\'t volck, de Magiftraet afgefet en verjaeght j en
in haer plaets een andere , uyt de Gilden geno-
men , ingeftelt, die \'t oude fëgel veranderden , ^^^ ^^
en lieten d\'afbeelding van S. Martinus daer in regeerwg
fiiijden, om alle openbare brieven en handelin-
gen daer mede voortaen tefègelen. Defè regee-
ring duerde omtrent twee hondert en negen-en-
vij ftigh jaren, tot het jaer m d xxix, als defe
ftadt en\'t geheele landt,door overdracht van den
Biflbhop, als ick boven gefèy t heb, acn Keyfèr
Karei de vijfde quam: want men nam voor defe
tijdt aide Magiftraten uyt het gemeen volckj
hoewel dat fomtijdts d\'aenfienlijckfte lieden
gekoren wäerden. Men had te voren veror- ^^^^^
dent, datmen niemant noemen fou, om defe
ampten te bedienen,\'t en fy dan dat hy van \'t fel-
ve ambacht, dat hem voorftelde , was, oft ten
minften maeghfthap van iemant van \'t felve: in
voegen, dat de Biflfchop in die tijdt weynigh ge-
fagh had in de dingen die de regeering der Stadt
betreften. Defè verkiefing der Magiftraten had
niet van nooden eenige beveftiging van de BH-
fchop,niet meer dan in de vrye Rijcksfteden van
Duytflant. In \'t bedienen der luftitie volghde
men d\'oude gewoonten.De Raet wierd jaerlijcks
verandert en nimmer mochten vader en foon,
noch twee broeders , te gelijck in regeering fijn.
Defè Magiftraten oeffenden hooge en lage lufti-
tie , en hadden \'t vermogen om , ten beften van
de Gemeente , wetten en bevelen te maken.
Yder Gild mocht oock eenige ordre voor haer >
ambacht ftellen, die evenwel, door \'t beveftigen
der Magiftraten , fijn krachten gebruyck ver«
kreegh. Als de Vorften van Ooftenrijck ( die,
door Maria Keyfer Kareis grootmoeder, erfge-
namen van \'t Huys van Bourgondien waren ,)
\'t gebiedt van defè Stadt verkregen hadden,heb- ^^^^^^
benfyde gemelde regeering en wetten veran-
dert: want de Schout, die men gewoon was uyt
de Raet te kiefen, wierd toen uyt den Adel ge-
nomen; en hy was fèdert die tijdt als Stadthou-
der van de Gouverneur der ftadt. Al d\'andere
Magiftraten en Amptlieden wierden voortaen
nae \'t welbehagen van de Prins, oft der gene die
hy in fijn plaets over \'t Lantfchap ftelde, geko-
ren. Defè ordre van regeering duerde tot daC
defe ftadt fich , nevens andere fteden der ver-
eenighde Nederlanden, in vryheyt ftelde: hoe-»
wel daer in toen geen oft weynigh verandering
voorviel, alleen dat de Magiftraten grooter ge-

fajTh dan ook te voren verkregen. Hier fijn nu, als \'t de noot vereyfclit, door de Burgemeelle-

behalven de Schout, twee Burgemeeikren , ren tiamen geroepen , om met hen over\'tge-

recht Ipreecken, vier-en-twintigh Raetsheeren, De Staten van defe Provintie, gelijck ten deel Staicn.
en twee Ontfangers oft Schatmeefters , waer van aengeroert is , beftaen in drie leden , waer van
eenige gemeejilijck jaerlijcks verandert weerden; de Geeftelijckheyt oft de vijf Canonifyen het
in w&ns plaets d\'oude Magiftraet een dubbel ge- eerfte lidt is , den Adel het tweede , en de Ste-
tal verkoos, daer de Staten ende Gouverneur den het derde. Deiè Heeren hebben in\'t jaer
der Provintie dan een enckel uytnamen. Oock M D c xxxv, in defe ftadt een AcadQmÏQ oh Academie.
was hier een vergadering van acht mannen, die hooge Schole opgerecht en de felve met ver-
men den Krijghs-raet noemde , die als Capitey- fcheyde treffelijcke en hooghgeleerde Profeffo-
nen over de gewapende burgers geboden,en eer- ren in de Theologie oft Godtgeleertheyt, de
tijdts meer macht hadden, welcke, in tijden van Rechten , Medicine , Philofbphie en Mathema-
oproer, fomtijdts misbruyckt wierd, waer door tica , voorfien waer door de felve gedurigh
het te moeyelijckerwas,terwijl men d\'eerfte Bur- toeneemt, vermaerder en heerlijcker wordt,
gemeefter uyt de Ridderfchap nam, \'t welck Oock is\'er, tot vermaek van den jongen Adel en
oock veroorfaeckte , dat de Magiftraten toen Studenten, een fraeye en lange pallemailje-baen
een voorftander uyt een andere ordre namen, gemaeckt, aen elcke fijde met vier oft vijf ryen
Hier over kregen fommige nadencken, dat de lindeboomen feer vermakelijck beplant.
Raet en de Gemeente den Adel te feer tegen was. Utrecht heeft d\'eer, dat binnen hare muren DeFmegr-
waer uyt eenigh gefchil en misnoegen tuffchen de Naerder Unie oft Vereeniging tuffchen de /
hen voortquam : dies heeft men , om de ftadt Staten van verfcheyde Provintien gefloten is ;
voortaen in vrede te houden, nae\'t voorbeelt waer door de banden van eendracht gevlochten
der gebuer-fteden , een eeuwigen Raet, die ge- fijn, en de Republijcke haer aenfien en luyfter
meenlijck de Vroetfchap genoemt wort, inge- hy alle andere Vorften en Volcken verkregen
ftelt en federt heeft men de Burgemeefters niet heeft : want als Prins Willem van Oranje bc-
meer uyt den Adel verkoren. Defen Raet beftaet merckte , dat de Pacificatie oft het Vrede-ver-
uyt veertigh mannen , waer uyt jaerlijcks, den dragh van Gent gebroken was , en dat de Prins
eerften Odober , twee Burgermeefteren , en uyt van Parmamet alle vlijt arbeyde , om de Pro-
d\'oude Heeren en voornaemfte burgers twaelf vintien onder fijn gebiedt te brengen , (\'t welck
Schepenen gekoren worden. Men noemt een hem met de Walfche geweften , meer door ver-
dubbel getal , waer uyt de Prins van Oranje , ftandigh en Staetkundigh beleyt dan door oor-
als Gouverneur van dit Lantfchap , een enckel looghs-gewelt , geluckte) ftelde hy oock al de
plagh te kiefen. DeBurgemeefteren fijn gemeen- krachten van fijn kloeck vernuft te werck, om
lijck twee jaer io bediening. Hier fijn oock twee dieflaghnaer fijn vermogen te breken , door
Ontfangers oft Schatmeefters, die men Kame-- \'t oprechten van een nieu verbont: fbo dat hier
laers noemt, waer van d\'een de ftadts penningen in\'t jaer m d lxx i x, den 23 van Loumaent,
van d\'hnpoften en andere faken ontfangt en uyt- een naerder Unie, beftaende in xx v i punten,
geeft , en d\'andere de gemeene gebouwen be- tuffchen de Gemachtighden van Gelderlant en
fbrght. De acht Kapiteynen der burger-vaen- Zutphen, Hollant, Zeelant, het Sticht Ui-
delen worden uyt den breeden oft eeuwigen Raet trecht, en de Vriefche Ommelanden tuffchen
verkoren , om alle twiften en beroerten voor te d\'Eems en Lauwers, befloten is onder verkla-
komen. Eenige der gemelde burgers waken des ring, van geenfins het vrede-verdragh van Gent
nachts, om de ftadt te bewaren; en worden, als te willen krencken , maer\'t felve veel eer te he-
in vele andere fteden, in \'t gemeen Schutters ge- veftigen. Vrieflant en verfcheyde andere fteden
noemt. Voorts is hier een Schout, die \'t hoogh- hebben fich daer na oock in dit verbont bege-
fte ampt in defè ftadt bedient, en in \'t gemeen uyt ven. En dit is de Unie,waer door defèn Staet het
den adel gekoren wordt. De Vroetfchap verga- Ipereenighds Nederlant genoemt wort 5 die ick wen-
dert gemeenlijck alle maenteenmael met de Ma- fche dat onverbrekelijck en eeuwigh by al de
giftraten 3 doch word oock wel op andere tijden. Bontgenoten onderhouden werde.

M I s F O R T , een
treflijcke Stadt in iiet
Sticht van Uitrecht,
fchijnt van de Eem-
ftroom fijn naem ge-
kregen te hebben,
welcke altijdt loo-
pende wateren, uyt
verfcheyde plaetfen
tïamen-vlietende, dicht onder de veften der
Stadt in een kolck ontfangt en in de by-ge-
lege boefem der zee uytftort. Op wat tijdt,
en door welcke ftichters het gebouwt fy, ge-
dencken dcTijdtboecken niet3 dat het efter
oudt is, blijckt daer uyt felfs, dat van \'t felve
omtrent het duyfent en fefte jaer des Hee-
ren, als de tweede HenrijckKeyfer,en Aufrid
Graef van Teifterbandt, Heer van Haltena
en de X V111 Biftchop van Uitrecht was, in
de jaer-boecken gewaeght wordt. Dat het in
\'t begin een kleyne Stadt geweeft is fchijnt
uyt de oude veften en graften ; naemaels
doch is \'t, by \'t bloeyen der faecken,door het
omringen der oude met een nieuwe Stadt,
geweldigh vergroot.

Ten ooften en fuyden heeft het feer
vruchtbaere landen van allerley koorn, en
fint eenige jaeren herwaerts oock van toe-
back, onderfcheyden met dichtgeplante eyc-
ken en genoeghlijcke hoven : Ten weften
bergen, heyde, beemden en hack-boftchen,
jaerlijcksdoor een by-fondere en nabootfen-
de plantluft genoeghlijcker en grooter ge-
maeckt 5 ten noorden feer vruchtbaere wey-
den , welcke een mijl oft twee van de Stadt
door een arm der zee befpoelt worden. Uyt
defe zee worden langs de beyaerbare Eem-
ftroxDm allerley waren in de Stadt gevoert.
Binnen en buyten is het verkiert metontal-
lijcke luftige en welbebouwde hoven, door
\'t geruyfch van feer klaere en lieftijcke beex-
kens doorftroomt, en duyfenderley gefan-
gen van ontelbare nachtegaelen doorgalmt;
om nu niet te fpreken van de H. Bergh, en
het weêr-galoofe Randebroeck van den on-
vergelijcklijcken Schilder en Bouwmeefter
Jacob van Campen,en dat groen en tuft^chen
uytnemende pijn-boomen, cyprelfen en an-
dere edele boomen altijdt levendigh Beeck-
hoven van den edelen Arnhoudt van Wijn-
bergen, daer de fomer, om de fchaduwrijcke
oevers fonder hitte, en in \'t midden van de
winter felfs geduurigh voor oogen fpeelt, en
daer \'t alfo door een geluckighfte nabootftng
van beter natuur altijdt lente is.

De Stadt felf wordt met een wal en muu-
ren omringht: voorts van natuur en gele-
gentheydt der plaets fwack genoegh. De Neenn-
burgers oft leven van haer inkomften , oft
plegen den ackerbouw, het wolle-weven en
den koophandel. Het Stadts recht heeft hun
in t duylent twee hondert negen-en-vijftig-
fte jaer Henrijck, Biftchop van Uitrecht, ver-
gunt j namaels in \'t duyfent twee hondert
acht-en-negentighfte jaer heeft Willem in-
geftelt , dat die van Amisfon even het felfde
recht, als die van Uitrecht, fouden genieten.
Daer na omtrent het duyfent vier hondert
drie-en-feftighfte jaer is er tuftchen beyde
de volckeren een onderHng verbont van be- Verhondt
fcherjming ^cmzcckumetgelijcke ^oor^vaer-
de en ^rjhejdt, tegen ieder, die in dit Sticht
woonde, en een van beyde in de gemeene
faeck quetfte. Oock waren defe twee Ste-
den leden van dit landtfchap,als er lang daer
na noch andere byfondere kleyner waren ,
ieder aen haer Heer onderworpen, het welck
de brief van \'t verdragh , eertijdts met de
Over-YfiTelfchen aengegaen, te kennen ge-
ven kan : VVy Steden Uitrecht en Amisfort
\'van defe kant, en ^wy Steden De\'venter,Kam-
pen , Z\'wol, njan de andere kant als Steden
\'van het gebiedt des TJfels. Onder welcke, na
\'t getuygenis van oude gedenck-fchriften,
oock Groeningen , Koeverden en de Drent
begrepen geweeft fijn.

Het heeft Jaermercktendoor gantfch Ne-
derlandt vermaert, van welcke hun twee
vergunt fijn van Biftchop Guido, oft Guye,
in \'t duyfent drie hondert een-en-dertighfte
jaer: infgelijcks twee Kercken, behalven de Kercken.
ander kapellen, de eene groot en heerlijck
gebou wt, de andere kleyner, doch met een
treflijcke toorn verfiert. Dit is een Koop- Koop-
ftadt van appelen, druyven, nooten, honigh,
wafch, meede, hout, wol, en infonderheydt
van koorn, fo danigh als in geenige andere
Stadt der Vereenighde lantfchappen,\'t welck
fy hchtlijck gelooven füllen, die weten, dat
hier burgers fijn, die voor fich alleen en by-
fonder dickwijls fo veel tarw,rog, en boeck-
weyt inkoopen, als er op omtrent hondert
en tachtigh wagens ingebraght wordt. Li de
Stadt felr fijn, t geen men nergens anders
vindt, twee meulens om lakens te maecken,
die door t water omgedreven worden, feer
ongemeen en koftelijck gebouwt,d eene met
een treflijck en ruym hof en huyfing, door
\'t aengroeyen van \'t getal der wollen-wevers
en wolkopers. Hier fijn oock, tot groot nut
derStadt,overde hondert en tachtigh laken-
maeckers winckels.

De Amisforders worden in de gefchichten
gepreefen, ja, na \\ getuyghnis van Enfius in

nen, altijdt eenfinnigh en eendrachtigh, felfs
in de veel-fpaltigheden der Godts-dienften ,
die elders foo veel qnaets berockenen. Sy
worden geprefen om haer matigheydt,voor-
fichtigheyt, mildadigheyt tot de armen, her-
berghfaemheydt tot de vreemdelingen , ge-
trouwheydt tot de Vorften, en dapperheydt
in den oorlogh, waer van de wapenen van
defe Stadt alleen in t gantfche Sticht eertijts
met een goude kroon vereert waren. De
Biftchoppen van Uitrecht, van haer onder-
danen verdreeven, hebben fy dickwijls en
mildelijck ontfangen, en grootmoedighlijck
in haer ftoelen herftelt,onder anderen Aftue-
rus van Kuylenburgh in \'t duyfent vier hon-
dert fes-en-dertigh& jaer,Diepholt in\'t duy-
fent vier hondert acht-en-veertighfte jaer,
Henrijck Palatijn in t duyfent vijf hondert
acht en-twintighfte jaer,die fy met ge wapen-
der handt in de Stadt van Uitrecht weer in-
gevoert hebben. Sy hebben oock Vrou Ja-
coba van Beyeren, Gravin van Hollandt, op
haer eyge koften tegen den Heer van Arckel
in \'t innemen van Yftelfteyn en Gorkum ge-
holpen , waer van fy oock met ope brieven
van haer bedanckt fijn. De macht der Hol-
landers en Gelderfen hebben fy dickwijls ge-
ftuyt. Uitrecht viermael door wapenen inge-
nomen , het heyr van Hertogh Philips van
Burgondien (na t getuyghnis van Meyer in
\'t feftiende fijner jaerboecken) tweemaei van
. haer veften gedreven. Door welcke dingen
in de vriendtfchap der nabuurige Vorften ge-
raeckt, fy in veel landen vryheyt van tol ver-
kregen hebben : welcke hun oock onder
anderen Willem van Beyeren, Palsgraef Jan,
Graven van Hollandt en Zeelandt, Walram
oft Walraven van Brederode, Kafper van
Kuylenburgh, Joan van Egmondt j ja oock
de Koningen van Engelandt in haer heer-
fchappyen , en namaels de vijfde Karei door
Gelderlandt en Zutphen wijdts en fij dts ge-
fchoncken hebben.

In Oude-mannen-huyfen, Ziecken-huy-
huyfen. fen, een Wees-huys en Gafthuys,en gewoone
uytdeelingen van Aelmoeften wij eken fy
naeulijcks voor de voorneemfte fteden van
ons Nederlant, alle welcke ten meeften deele
door uyterfte-wil-makingen en begiftingen
der burgers by een vergadert fijn. Voorts is,
om de beefte jeught te onderwijfen, nu voor
scM, lang een feer wijdtluftigh School opgericht,
waer over veel jaren lang geftelt geweeft fijn,
en nu nocii geftelt fijn mannen in geleert-
heydt en feden opfichtigh ; waer door \'t ge-
fchiet is, dat de bloem der Nederlandtfche

jeught uyt de nabuurige landtfchappen hier
na toe vloeyde, en foo veel doorluchtige en
geleerde mannen op verfcheyde tijden hier
uyt voortgekomen fijn,onder welcke, behal-
ven fo veel anderen, hier gebooren fijn, Al- Trefe-
bert de VV^s,Gefant van den tweeden Maxi- ^^
miliaen,totKonftantinopolen by den Turk-
fchen Keyfer; Sterven Laurey en Godfrid Ver- mfi.
fleegeriy d\'een Opper-genees-meefter van den
felMen tweeden Maximihaen, de ander van
den tweeden Rodolf;Vonck, na veel ge^
fantfchappen, met groot lof opperfte der
NederlantfcheRaedt m Spanjen,lief aen Ko-
ning en Vaderlandt; beyde SoeJJen , de eene
richter in \'t hooge hof van Mechelen,en na-
maels Biftchop van \'s Hertogenbofch,de an-
der Hoog-leermeefter der Rechten in de edele
hooge School van Leuven, en feer vermaert
door fijn aentekeningen op het Rechtboeck.
Aen defe Stadt hebben oock Hollandt en
Weft-Frieflandt danck te wijten voor haren
in de wreetfte tijden Lants-voorfpraeck Pau-
lus \'Buys, en diens navolger^an Olden^
b\'arnevelty Ridder,Heer van den Tempel,8£c.
Bewaerder van\' \'t groot fegel van \'t gemelde
Landt, en eenige reyfen , tot groot voor-
deel van \'t Gemeen-beft, Gefant by de door-
luchtighfte Koningen van Vranckrijck en
Engelandt; een van de grootfte Politijken of
Staetkundigen fijner eeuwe., die aen fijn Va-
derlandt onwaerdeerlijcke dienften gedaen
heeft; want wy fijne wackerheyt te dancken
hebben voor de behoudenis van onfen Staet
felfs voor den inwendigen vyandt, en nader-
handt voor \'t verloften van ons Gemeen-beft
van uytlandtfche fchuldt.

Van Jacob van Santfort i infgelijcks uyt-
nemende Hoogh-leermeefter der Rechten
in de hooge School yan Leuven, en andere,
die noch leven en in haer bloeyfel dertelen,
fwijgh ick; mits defe onfterftijckheydt van
naem en roem eenige godlij ckheydt fy, die
den menfch eenmael navolgt, noyt verfelt.

In \'t duyfent fes hondert negen-en-twin- Fm
tighfte jaer is Amisfort van de Spaenfchen en J^ome-
Keyferfchen te gelijck met de grootfte fchrik
onder t beleydt van den Graef van Monte-
cuculi bevochten, aen wien \'t fich eyndlijck
gedwongen is over te geven,mits haer fwac-
ke muur van felfs ter neder viel: terwijl on-
dertuffchen de doorluchtighfte Vorft van
Oranjen \'s Hertogenbofch met een wonder-
waerdige belegering druckte. Korts daer na
Weefel door de Vereende Staten met krij as-
hft ingenomen fijnde, heeft de vyandt defe cn verU^
Stadt van felfs verlaten.

Die hier van meer begeert, befie de jaer-
boecken van Geerardt van Nimmegen,
Meyer, Lyfterius, Hortenfius en anderen.

Tt is een feer oude ftadt,
daer Tacitus op een loffe-
lijcke wijfe van fpreeckt, en
noemde Baia\'vodumm, Sy
is op een arm des^ Rhijns,
oock de Leek genoemt,
\' omtrent een mijle van Kuy-
lenburgh , en drie van Vtrecht, gelegen. De
VermeU. Normannen hebben haer eertijts verwoeft;
en is daerna in \'t herbouwen veel kleynder
gemaeckt: doch om hare goede en bequame
gelegenheyt meeft altijt een tamelijck ver-
mogende ftadt geweeft 5 en nu noch in goede
^Afleel. ftaet. Hier is oock een redelij ck fterck ka-
fteel,daer de Biftchoppen van Vtrecht weleer
veeltij ts hun verblijf hadden , niet alleen om
hare aengenaeme en heff^ehjcke landouwe 5
maer oock om dat het een feer dienftige ver-
treck-plaets is, om fich in eenfaemheyt, en af-
gefondert van \'t onmatigh gewoel des volcks,
te verluftigen, en tot Godtvruchtige oefte-
ningen oft de ftudien te begeven.

Rh E N E N leght op de felve arm des
Rhijns, twee goede mijlen van Wijck heyt.
te Ducrftede,en vijf groote van Vtrecht.
Het is oock een feer oude ftadt, die Taci-
tus in fijn Annales oft Jaerboecken Grinnes
noemt. In t omleggende landt , dat naer
Vtrecht ftreckt, is een groot veen om turven
te fteken; dies heèft men, voor omtrent hon-
dert jaren , een mijle van daer een nieu dorp,
Venendael genoemt, meer om turf dan iets
anderste winnen,gebouwt,\'t welck federt ver-
groot en verbetert is. Thomas Gramaye, en
Jan de Calue hebben den eerften fteen van
het fondament defer kercke, ge wijt ter eeren
van den heyligen Salvator , geleyt. Ick heb
alleen de korte befchrijvingdefer ftadt hierby
gevoeght,dewijl ick hare aftekening tot noch
toe niet heb konnen bekomen.

Ontfoort is aen de wa-
tervloet Yfel, en een mijle van
Woerden, Oudewater cn Yfel-
fteyn, gelegen. Het was eertijts
een tamelijcke ftercke ftadt, en
jfaat. tot een grens-plaets tegen de

Vtrecht, gebouwt.
L. Bor- Lambertm Hortenfius, een geleert en ver-
ienfms. maert Hiftory-fchrijver en Poeet , als fijne
uytgegeve wercken getuygen , is hier gebo-
ren. Hy was Reótor der Schole te Naerden,
als dat ftedeken van de Spaenfchen in tjaer

M D LXXII ingenomen en jammerlijck ver-
nielt wierd: welcke verwoefting hy, als fom-
mige feggen, befchreven heeft; doch is, ne-
vens meer andere vruchten van fijn kloeck
vernuft, noch niet gedruckt.

Hier is een out en groot kafteel, maer ver- Kdßeel.
valt eenighfins, om dat het niet wel onder-
houden wort. Het meefte deel der inwoon-
ders geneeren fich met de lantbouwery. Ook
heeft dit ftedeken vele fwarigheden geleden :
in een van de felve is de kerck met meer ongeval,
dan feventigh befondere huyfen verbrant, eu
vele andere feer befchadight.

eevwaerden, in
het Landtfchap van
Vrieflandt gelegen, is
een groote, vermaer-
de , Ichoone en volck-
rijcke fliadt 5 ibo datfe
boven al andere van
defe Provintie uyt-
fl:eeckt, en met reden
het hooft der fèlve ge-
noemt word. Sy is tamelijck oudt want men
gelooft, datfè in\'t jaer cId cxc tot een fladt
geworden is, doch kleyn van begrijp, om datfe
alleen beftont uyt de plaets die men Niehoyen
noemde , \'t welck nu omtrent in \'t midden der
fladt isj dat toen een weynigh verheven en dicht
by een arm der zee was, die men de Middelzee
noemde, welcke tuffchen Ooflergoo en Wefler-
goo deurliep, en die van eickander fcheyde, waer
van ick gewagh maeck in \'t negende boeck van
\'t eerfte deel mijner Hiftorie van Vrieflant. Onfè
voorvaderen noemden de verheve plaetfen in
\'t gemeen ypeerdyWaer door men gelooft, dat defè
fladt van dit woord haer naem heeft, gelijck
vele andere plaetfen in defè landen: want men
vind in Oofb-Vrieflant, Lang-wcrd , Echcerd >
Vifchverd, Lochperd ^ tuffchen de Eems en Lau-
wers, Hol\'ïï\'erd, luck\'^erd , Greyperd, Stits\'S>perd y
Silo-^erd, Ftrsverd, Ado-^erd , Dorckwerd; tuffchen
de Lauwers en \'t Vlie, Ferwerdj Fofmrd, Tiarcsperd,
Hoelsverd, Langyperd , en meer andere: en van de
kleyne riviere Lea , die, niet wijdt van de gemel-
de plaets daer defe fladt gebouwt is, in de voor-
feyde Middelzee liep ^ foo dat uyt defe twee
woorden Weerd en Lea de naem Leernrt oft Leen-
-^i^aerden gefproten is. Doch ick geloof liever ,
datfe na fèker Leeumus , heer defer plaetfe , ge-
noemt is, op de felve wijfe, als Ecöwi van Eco;
lucvperd van Mo; Vedyoerdvm Feddo ; Adsi^erdym
Ado-, FofiperdvmFoffay een vrou; Tïarc^erd Ym
Tiarcho ^ en Bofferd van Bolon. Dat alle de ge-
melde plaetfen de namen van hare Heeren heb-
ben , fal by geen gefbnt oordeel, naer \'t mijne,
in twijfel getrocken worden: want het fijn alle
eygen benamingen, die de Vriefen noch he-
denfdaeghs gebruycken. Eenige andere willen
d\'oorfprong van de naem foecken by fekere
weerd oft herbergier,die hier eerft fou gewoont,
en, tot gerief der reyfènde lieden, een herbergh
gehouden hebben in de leeuw , oft daer de leeu
uything ■ maer feker , my dunckt datfe ons een
fabel oft verziering poogen wijste maken.

Als men defe ftadt eerft begon te bouwen ,
waren de twee dorpen Oldehoven en Hoeck
dicht by haer in \'t weft en \'t ooft gelegen, welc-
ke daer na binnen de muren befloten fijn, doch
Vrieflandt.

behielden haer vorige namen , en de kercken
haer recht en gebiedt. Aen de zuydfijde heeft
fy oock fèer toegenomen , fbo datfè nu omtrent
duyfènt en fes hondert treden in haer omring
groot is. Hare ftraten fijn ruym genoegh, m.et
allerley geeftelijcke en weereltlijcke gebouwen,
en vele fchoone huyfèn van byfondere lieden,
dicht befèt.

Sy heeft fèker privilegie oft recht, in\'tjaer
m cccc xxxii, te Bolfwaert, daer de Staten ^^crrA
van Ooftergoo en Weftergoo toen vergadert
waren , gegeven , by \'t welck de twee gemelde
dorpen Oldehoven en Hoeck aen de fladt ge-
hecht , cn haer gebiedt onderworpen worden ,
niet alleen \'t gene dat \'er van binnen de muren,
maer oock dat buyten de fèlve leght; \'t welck ,
gelijck \'t gemelde privilegie fèght, tot nut van
\'t Gemeene befte gedaen is j en aen alle fte-
den en amptlieden geboden defe ordre te ge-
hoorfamen,- die , eenige jaren daerna , door
de Hertogh van Saxen, en, in\'t jaer m d xvi,
door Karei, Prins van Spanje en vanBourgon-^
dien , en naemaels Keyfer, beveftight is.

Vele oude adelijcke geflachten hebben hier
fchoone huyfen laten bouwen, om in tijden van ßackc%.
oorlogh, als \'t platte landt plach verdorven te
worden , en anders , als \'t hen geliefde , in
de ftadt te woonen, als dat van Camminga, fnia,
Camflra , Minnema , Martena, en Burmana : het
outfte van defè huyfèn is Camminga; want op ha-
re landeryen en gronden is aen d\'ooftfijde een
groot deel der ftadt gebouwt , waer omtrent fy
oock een fchoon kafteel en een dorp, die haren
naem voerden, hadden. Eyndelijck, nae\'t voort-
rollen der jaren, fijn defe geflachten fbo mach-
tigh in de ftadt geworden , dat d\'oude vryheyt
verdruckt wierd fbo dat de Raet, in faken van
belang en gewicht, niets fonder hun toeftaen
durfde befluyten. Doch federt het j aer m cccc
XX XII heeft de Magiftraet der ftadt, door laft
van de Staten van Vrieflandt, de ordre en wijfe
van gebieden over alle d\'inwoonders ontfangen.

Leeuwaerden wierd eertijts na velerhande en
befondere wetten beftiert, die in \'tjaer ?vi dc herßeiihg
XV verfamelt, d\'overtollige afgefchaft, cn tot ^^^
de volgende gebracht fijn ; te weten ; dat nie-
mant tot Raet nocht Gefworene verkoren fal
worden, die geen openbare oeffening en be-
lijdenis doet van de Religie, die nu in d\'open-
bare kercken geleert word j nocht niemant die
geen vafte goederen in de ftadt oft haer ge-
biedt heeft : fy moeten oock vyanden van al
de gene fijn , die defen Staet willen beftrijden
oft eenigh leet doen; van een vroom en on-
berifpelijck leven ; en t\'eenemael genegen om
de vrydom tehanthaven en befchermen. Dat

de Raet op den laetften December, als fy hare ten kracht verkrijght j foo heeftfe oock, als
\'Ü^rier een jaer bedient hebben, twaelf van de de voornaemfte , wiens ordre en beftiering bo-

MljJrl voornaemfte burgers, en den eerften lanuary ven d\'andere fteden uytmunt, een groot ge-
vier andere, die geen Gefworene noch Bevel- fagh onder hen , waer door hare meening dick-
hebbers over de burger-vaendels geweeft fijn, mael op de landtdagen der Staten gevolght
noemen fal 5 daer nae fullen fy op "t ftadthuys wordt; voeght hier by , haren rijckdom , en
alle de gemelde Gefworene , beftaende in der- d achting van wijs beleyt, datfe by alle hare na-
tien mannen , en de gefeyde Bevelhebbers ver- buren verworven heeft, welcke oorfaeck fijn,
famelen,aen wie fy bevelen,datfè door\'t lot vier dat geheel Vrieflant dickmael \'t voordeel van
uyt yder vergadering ftillen kiefen, buyten\'t ge- hare voorfichtige raden geniet. De Raet ge-
tal der gene die te voren door de Raet genoemt biedt over de geheele Stadt, en al de leden van
fijn ; en foo \'t lot by geval op een van hen viel, dit lichaem hebben een gelijck vermogen in ha-
dat men voortga,tot dat men een verkrijght die re meeningen voort te brengen , en hare ftem-

uyt d\'aenfieniijckfte burgers kiefen, om het ge- gefagh der Burgemeefteren over alle andere Ma- van d\'ecrße
tal van achtien te vervullen ; van defe fal men de giftraten ; want yder vierde deel van \'t j aer heeft
helfe door het lot affonderen , om de ftadt als een van hen het voorfitten in den gantfchen
Overheden te beftieren; waer van jaeriijcks drie Raet, die dan oock het fegel en de fleutelen der
afgaen, als een Burgemeefter en twee andere, ftadt bewaert, fègelt en onderfchrij ft alle brie-
die geen Bouwmeefters fijn. Dat de negen ge- ven en befcheyden , heeft acht dat de Wacht-
koren foo veel andere, inde plaets der gene meefter de poorten op ftjn behoorlijcke tijdt
die afgaen , genomen uyt de twaelf die de Raet doet fluyten en openen , en geeft fèlf het wacht-
genoemt had , fullen ftellen. Dat alle d\'af- woort. Hy heeft oock \'t vermogen om alle fà-
gaende mogen tot Gefwore mannen gemaeckt ken en perfoonen voor\'t Gerecht te roepen, de
worden. Dat niemant ftem fal hebben om te quaetdoenders in hechtenis te doen ftellen, en
kiefen , die eenigh ander ampt in defè Pro- door de dienaers alle wetten, bevelen en vonnif-
vintie heeft , oft het Ontfangerfchap oft ee- fen van den Raet te doen uytvoeren. De Schepe-
nige diergelijcke bediening bekleet. Dat de nen hadden eertijts fitplaets in de Raets-kamer,
gene die nu een der verkiefers geweeft is , \'t fèl- daer fy de gedingen der twiftende partyen aen-
ve in \'t volgende jaer niet wefèn magh. Dat hoorden en fcheyden ; maer nu gefchiet het
de Raet jaeriijcks eedt doen fal op de fèlve op een andere wijlè. De Amptlieden, die ûsderBcu^
wijfe als men in d\'andere fteden doet. Dat de Bouwmeefters fijn , handelen gemeenlijck van
Raet alle proceften oft gedingen fal vonniften de ftadts penningen , de gemeene en belbnde-
na\'t gemeen gebruyck,\'t welck men in\'t hooge re gebouwen, het bedienen der kercken, en
Hofen andere Rechtbancken van Vrieflandt diergelijcke faken , als van de ftraten, wegen,
onderhoud. Dat\'er jaeriijcks, als de nieuwe bruggen, dijcken, en meer andere : fy fijn als
Heeren hunne ampten beginnen te bedienen, Ephoren oft Opfienders, en hoofden der Ont-
een amniftie oft vergetenis van alle faken fal af- fangers en Schatmeefters,die gehouden fijn aen
gekondight worden ; en eyndelijck , fbo iemant hen rekening te doen, op welcke fy acht heb-
tegen defè wetten en bevelen fbndight, dat men ben, datfè d\'amptenaers der ftadt wel betalen,en
hem ftraf baer,en als een vyant van de gemeene getrouwelijck de gemeene fchatten ontfangen
ruft fal oordeelen. Dit fijn meeft al de wetten , en uytgeven.

maer noch nooit gebruyckt. Van de Geftv\'ore- De Raet plach eertijts maer een Rechtsgeleer-
nen heb ick gelproken,maer ick vind niet dat\'er detehebben,maerfyheeft\'ernudrie,aIleDod:o- nfétt,
iets in verandert is, of ick heb het alree aenge- ren inde Rechten, en met goede jaergelden
wefen, te weten , dat de drie die van den Raet voorfien, die \'t ampt van Penfionaris bedienen :
jaeriijcks afgaen, onder de Gefworenen geftelt fy fijn d\'overheyt dienftigh, om alle proceftèn
worden,\'t welck oock tot noch toe niet gefchiet oft gedingen vangroot belang tuffchen d\'in^
is j in voegen dat, volgens defe ordre , jaer- woonders te beflechten. Een van hen is als Se-
lijcksdrie andere uyt de gemelde Raet afgaen : cretaris, en bewaert alle aélen , befcheyden en
fbo dat men d\'oude gewoonte onderhoudt, niet andere papieren der ftadt 5 hy heeft een mede-
alleen in de wijfe van verkiefen, maer oock in huiper , die onder hem is , en andere mindere
de bediening der ampten. * De twee gemelde Schrijvers tot fijn dienft, die alle van een eer-
collegien oft vergaderingen fijn van groot lijck geftacht en ftaet moeten fijn.
aenfien , en hebben oock hare achtbaerheyt in De fladt heeft vier Threforiers oft Schat-
de gemeene faken van dit Lantfchap, als de meefters, waer van d\'eerfte de bediening van
Staten by elckander fijn : want gelijckhctver- alle hare inkomften heeft,- want hyontfangt,
mogen defèr ftadt door\'t onderhouden der wet- geeft uyt en beftiert het ftadts geit , volgens

* In\'tjaeru d cxvi heeft men eenige van d\'eerfle der voorverh^el- d\'ordrC Van den Raet , infondcrhcyt der twee

de wetten wat verandert, te weten y datier maer de helft van de Raet en BoUWmCCfterS , dlC daer tOC Vau dc Raet "^cftelt

der Gefworenen, op ivten\'t lot valt, jaeriijcks fal, de wdcks,na r- vnor Wclcke CU VOnr de RnrapmP^IWpr.

haer belteven.of den eerßen lanuary , andere tn haer plaetfe fullen. \' / W^CKL cn VOOl ÜC i>Urgemeelteren

En nademael dat \'er twee Burgemeeßeren in \'t eerfte half jaer geßorven wa- hy rekening doet van aüe lijne handelingen. De

, e« dat dovergebleve om defe eer loten moeften, kofen de gene, die Raet ftelt iemant die haer behaCght in dit am pt •

defe ordre maeckten y behalven drte Schepenen en een Bouwmeelier. eock „IL ■ • riii^\'

dkmemveBurgemeeßersuytdegened^eäHamptmeerbedrentLdden. In ^^ noeWCl het maer VOOr een jacr IS , fy hebben

de overige wetten vonden fy niet noodt^h iets te veranderen. Dtt gefchiede \'t vermögen Om hem \'t fèlvC langCr te doCll bc-

penningen , die van de geeflelijcke goederen
komen, te bedienen by betaelt daer van de
Predicanten , den Reótor en andere opfienders
der Scbole hy beforght oock d\'arme finden-
ten, die in defè fladt geboren fijn, en geeft de
mindere amptlieden der kercken hare jaergel-
den en is oock, op dat men gerufl fy in fijne be-
diening, gehouden rekening van fij ne handelin«
gen aen de Bouwmeeflers te doen : een van de
kofiers der kercken is verplicht hem ten dienfl
te flaen. Het ampt van de derde is alle drie
maenden d\'inkomflen in te vorderen van al de
landen, die buyten de poorten enin\'t gebiedt
der fladt fijn: en de vierde ontfangt al d\'im-
poflen , die op alle waren , weicke in de fladt
gebruyckt worden , gefielt fijn j hy moet oock
d\'armen verforgen , fonder eenigh jaergelt oft
vergelding. Defe twee laetfle, alfoo wel als de
twee vorige amptlieden , flaen geheel onder
de Raet, door wiens ordre fy in hare bedienin-
gen gefielt oft afgefet worden.

De fladt was eertijts in drie onderfcheyden
Parochiën gedeelt, die yder hare kerck en Prie-
flers 5 die wel onderhouden wierden, hadden.
In elcke Parochie was een geleert Pafloor, die,
die om hare groote bequaemheyt, gemeenlijck
tot gewichtige faken gebruyckt fijn , als, onder
andere,Brico Aita,wiens verflant en raet de Her-
togen van Saxen en Bourgondien, en de gant-
fche Gemeente fomtijts nut en dienfligh is ge-
weefl. De gemelde kerckelijcke lieden hadden,
op fekere tijden en plaetfen , hare byfondere
vergaderingen, daer fy van de dingen, die ha-
re ampten eygentlijck betroffen, handelden.

Behalven de Parochiën waren hier noch vier
kloofters, als twee van mannen, \'t een van ordre
van S. Francifcus, en \'t ander van S. Dominicus
d\'ander twee van vrouwen, van S. Katarine,
daer in feer gefchickte en devote dochters met
groote flichting in die tij dt leefden.

Hier fijn oock rijcke Gaflhuyfen , als klaer-
blijckelijcke teekenen van de Godtvruchtigheyt
der voorouderen, diefe met groote kofien heb-
ben doen bouwen, en met goede inkomften
voorfien. Alle defè bewijfen van Godsdienftig-
heyt waren oorfaeck dat Philips de tweede, Ko-
ning van Spanje, als hy verfcheyde nieuwe Bif-
dommen in de Nederlanden ftelde , defe ftadt
oock tot eeuBiffchoplijcke ftoel maeckte j d\'eer-
■erßeBif\' ^ jje dit ampt bediende, was Petni^ Cunerm,
een Godtgeleerde van Leuven j doch hy is in\'t
felve, door d\'overkomende fwarigheden , en de
veranderingen in kerckelijcke en Politijcke fa-
ken , niet voorfpoedigh geweeft. De bediening
der gemelde gafthuyfen, opgerecht voor vrem-
de , arme en fiecke lieden, is byna defelve als
de Diaconie, weicke, naer mijn oordeel, beter
een andere naem verdient. In defe ftadt fij n \'er
twee, \'teen, het gafthuys van S. Antony ge-
naemt , is in \'t midden der ftadt, waer in ge-
meenlijck hondert arme menfchen, foo mannen
als vrou wen, eerlijck onderhouden worden ; het
is in drie deelen afgefcheyden , en begrijpt oock
het Sieckhuys en Oude-mannen-huys , \'t eer-
fte deel is van fekere Bolon geflicht, wiens naem
het noch heeft, waer in \'t kleynile getal der
Vrießandt,

armen ßjn i in dit en d andere deelen fijn d\'äf«
me lieden mildelijck en bequamelijck in befon-
dere kamerkens gehuyft , fommige alleen uyt
liefde, andere voor een fomme geks , die fy
eens voor al betalen,als fy daer in haer gantfche
leven willen blijven , en dat fy oft hare vrienden
\'t vermogen hebben : die niets hebben , en uyt
Chriftelijck medelijden ingenomen worden,fijn,
fonder onderfcheyt, foo wel vreemden, als in-
woonders defer ftadt en van dit Lantfchap j en
foo wel fiecke en gewonde foldaten , als andere
fiecke, kranckfinnige , en oude menfchen , die
alle gefpijft, met genees-middelen en alle noot-
druft verforght worden.

Wat haren tegenwoordigen ftaet belangt, \'t is
feker, datfe nooit heerlij cker geweeft is: want
het is een bloeyende ftadt, met aenfienlijcke
gebouwen, foo gemeene als befondere, ver-
ciert , waer van d\'uytflekenfte fijn, het Hof van
Vrieflant, en van de Gouverneur : oock fijn
hier vele huyfèn der Heeren en Edelen, die hier
hun gewoon verblijf hebben.

De kercken fijn fchoon en wel gebouwt, de
ftraten net en fiiyver , en doorfiieden met vele
graften, daer fteene en houte bruggen over
leggen; waer door men, tot groot gemack der
inwoonders , met kleyne fchepen kan varen, en
alle waren af en aenbrengen. Sy heeft oock,
foo binnen als buyten, vele fraje tuynen, die
tot een aengenaem vermaeck, niet fonder voor-
deel , dienen. Sy is met een hooge en breede
aerde wal, en met een diepe graft omringt, en
met vijf aerde bolwercken , waer van vier feer
groot hjn, gefterckt. Hare groote is omtrent
duyfènt fes hondert treden in d omgang: de ge-
daente byna vierkant, maer ongelijck aen de
fijden. Sy heeft drie poorten, yder met een Foom
bolwerck voorfien , die aen de fuydtfijde is
noemt men S. lacobs ofc oock de Widummer-
poort 5 die naer \'t weften ftreckt, de Lieve vrou-
we-poort ^ en de derde, die aen d\'ooftfijde is ,
de S. Katarine-poort. Hier fijn vier befondere
wateren , die in en uyt de ftadt loopen, en fèer
dienftigh fijn tot de koophandel, die d\'inwoon-
ders met de vreemden doen. Daer is maer een yoorßadt.
voorftadt aen d\'ooftfijde , die vele fraye huyfen
en tuynen heeft, en Vliet genaemt wort naer
een graft van de fèlve naem, die daer deur loopt,
en als een haven voor de fchepen is. De Marckt, ^^^^^^^ ^^
waer op de Wage en een befondere plaets voor mge. \'
de kooplieden is , ftreckt fich uyt nevens een
graft, doch meer in de langte dan in de breette.

De ftedelingen fijn fedigh, gematight, be- Jertder
leeft , gefpraeckfaem , neerfligh , en finlij ck Bürgers.
over hare lichamen en huyfèn, waer in hare
nettigheyt uytblinckt : voorts fijnfè vrolijck ,
geeftigh en vernuftigh , genegen tot allerley
koopmanfchap, en andere eerlijcke oefFenin-
gen : fy handelen niet alleen met elckander, en
hare naburen van geheel Vrieflant, en andere
Lantfchappen van Nederlant, als Brabant, Gel-
derlant , Vlaenderen, Hoilant , en Zeelant,-
maer oock met Vranckrijck, Spaenjen , Enge-
lant , Denemarcken, Sweden, Pruyften, Polen,
Littou, enRuffen.

vruclitbare landouwe gelegen, inlbnderiieyt in\'t
noorden, waer dat het met vele kleyne rivieren
belproeyt wort ^ oock in \'t weften, daer lbo
fchoone boulanden fijn , als men wenfchen kan,
die allerley gewas voortbrengen.

Het grootfte water, dat in de ftadt koomt,
is\'t gene dat naer Dockum ftreckt ,\'t welck twee
mijlen van hier leght, en een mijl voorby de
felve in de zee loopt , die hare vloet tuffchen
d\'eylanden en \'t vafte lant in een plaets fooda-
nigh ftut en ophoud, dat \'er van de felve tot in
de ftadt diepte genoegh is voor kleyne fchepen ^
\'t welck de koophandel van d\'inwoonders met
die van Huefum, Hamburgh, Bremen, Emden
en Groningen fèer dienftigh en vorderlijck is.
D\'andere rivier , die aen de ooftfijde der ftadt
is, daerfe Vliet genaemt wort, na datfè recht
naer \'t ooften geloopen heeft, keert fich allengs
■naer \'t fuyden, en gaet met vele draeyen en kee-
ren fich eyndelijck in een meirftorten, daerfy
fich in veel armen verdeelt ,waer langs men naer
Sneeck, Ylft, Worcum, Hindeloopen, en Bolf-
waerd, met kleyne fchuytenkan varen,- eyn^
delijck looptfe door twee graften , waer van
d\'eene fich te Staveren met de Zuyderzee ver-
mengt, d\'andre vloeyt dwars door Sloten, komt
door Takefijl oock in de fèlve zee, cn dient tot
een bequame deurvaert aen alle fchepen die
gaen en komen van en naer Amfterdam , Mun-
nekendam, Edam , Hoorn , Enckhuyfèn , Me-
demleck, Deventer, Swol, Campen, Haffelt,
Harderwijck, Elburgh, en andere fleden: doch
eer fy fich met de gemelde meir vermengt, ont-
fangtfè aen de ftincke hant eenige kleyne wate-
ren, die men bevaren kan j foo dat men door de
fèlve bequamelijck in de ftadt kan brengen alles
wat het nabygelegenlandt vanOoftergoo voort-
brengt , als koren, boter, kaes, hout, turf,
en andere diergelijcke koopmanfchappen, tot
groot gerief foo der burgers als der inwoonders
van \'t landt: fy dient oock tot een wegh, om in
de winter naer Groningen te reyfèn ^ want het
is niet mogelij ck , omdequade wegen, in die
tijdt te lande derwaerts te komen. De derde
arm, nae datfè door Franeker en Harlingen ge-
loopen is, ftort fich oock eyndelijck in de zee.

Defe ftadt heeft d\'eer datfè de geboortplaets
is van verfcheyde groote zielen , en datfe eenige
ten hoogen top opgetogen heeft, die, door
hare ongemeene wetenfchap , uytmuntende
goede dienften aen de weerelt gedaen hebben.
Een der fèlve is, buyten alle twijfièl, Pams Aiica-
ma, waer van ick elders gewagh maeck, een
groot en verftandigh Rechtsgeleerde , die door
ongeluck in een oproer des volcks , als hy het
ampt van Olderman bediende , van de^chie-
ringers in \'t jaer m cccc lxxxi gedoodt is.
Georgius Rataller, foon van de Muntmeefter loan
Rataller, was een treffelijck man, en Raets-
heer in \'t hooge hof te Mechelen : hy wierd als
Gefant naer fijn Majefteytvan Denemarcken ,
door de Gouvernante Margareta van Parma ,
gefonden,- daer nawashy Prefident oft Voor-
fitter van\'t hof t\'Utrecht, daer hyin\'t jaer
MD Lxxx I, in \'t bedienen van dit ampt, over^
leden is fijne gefchreve boecken doen hem
noch leven , en maken fijne gedachtenis on-
fterflijck. Bayo Dan Camminga wijckt voor geen
van de twee voorfèyde; want hy had d\'edelheyt
van fijn geboorte, en een ongemeene geleert-
heytjOp een wonderlijcke wijfè t\'faemgevoeght:
hy was Heer van Ameland, een der eylanden
aen de Noordzee gelegen, en een groot vrient
van de uytmuntende Hollander Erafinus van
Rotterdam , die van hem in fijne brieven
fpreeckt: maer hy heeft oock, nademael dat \'er
overal nijdige en loopende oogen fijn , die de
fchitterende glans der deught niet konnen ver-
dragen , eenige vyanden gehad, die hem jam-
merlijck in \'t jaer duyfent vijf hondert vermoort
hebben. Viglius Zuichemus, oock een van de
grootfte mannen van fijn tijdt, was niet in de
ftadt, maer in\'t omliggende landt geboren ;
doch hy is, fèdert fijn teedre jaren, hier opge-
voedt. Ick fal van fijn lof niet fpreken, dewijl
die \'t bereycken van mijn vernuft te boven gaet,
en heb liever foo veel weergaloofè deughden
met ftilfwijgen voorby te gaen, als van de fèlve
verre beneden de waerdy iets te feggen ^ want
terwijl ick vergeefs fbu trachten fijn eer en aen-
fien te vermeerderen, fou ick miffchien mijn
eygen verminderen.

VB O ^s^^ertis een om haer heerfchappy gevochten is, heeft
Of^^heß. ^^^ d outfte fteden fy vele, door dlnlantfche beroerten en ver-

van Vrieflant, in \'t woeftingen, van de gene geleden, die haer
land van Weftergoe, voor hun eygen eyfchten en begeerden , en \'
omtrent een groote met Saxifchen en Gelderfchen beftreden :
mijl van de zee , op want als Luwo Luwingius met Goflicus,
een verheven plaets, fijn broeders foon , over \'t gebiedt der ftadt
gelegen , rontom in gefchil was, wierd fy door de Saxifche wa-
van vlacke velden penen,die tot dienft van Goflicus in Vrieflant
en feer vruchtbare ackers omringt. Sy heeft quamen , verdruckt, en eyndelijck de twift
haer naem niet van JBolfuina, gemalin van der heeren geeyndight.

Haraldns, en dochter van Radbodus , der Behalven dooiioghs-rampen heeft fy noch ^^ ^^^^
Vriefen Koning, als Andreas Cornelius ons twee andere ongevallen door \\ ong^nzdigh irant.
pooght te doen gelooven^ nocht van \'t woort element des vuers geleden 5 d\'eerfte in \'t jaer
Bodel, dat eertijts de gront oft bodem van m c c c c l x x i v , als omtrent de helft der
de zee oft eenige rivier betekende: maer veel ftadt verbrande j en d\'ander in \'tjaer m d x v,
eer, met beter waerfchijnlijckheyt, van Bolo- als er byna niets oft weynigh van haer over-
ne oft "Bödelone, den bouwer der ftadt, oft bleef.

heer van de plaets dacrfe gebouwt is, welcke In\'t jaer m d x xi 1 i is fy, na vele gelede onder het
eerft byna niet anders dan water was, dat fwarigheden en veranderingen , onder het
uyt een arm der zee, die tuffchen Wefter- huys van Bourgondien oft Ooftenrijck (want
goe en Ooftergoe doorhep, herwaerts quam het eerfte in t laetfte verfmolten is) gekomen,
en over \'t lant vloeyde , doch met verloop waer onder datfe begon de foeter lucht van
der tijden allengs afliep cn verdrooghde 5 een gunftiger lot en geluckiger ftaet te ge-
waer door dit geweft, vermits de flijck die nieten 5 in voegen, datfe niet alleen tot haren
overbleef, een der vruchtbaerfte plaetfen van vorigen luyfter geraeckt, maer boven haer
dit landtfchap wierd : d\'overgebleve teeke- eerfte voorfpoet verheven is. Sy heeft om-
nen der dijcken, die men , om \'t water buy- trent twee duyfent treden in haren omring,
ten te houden, genootfaeckt was te maken, foo dat men er in een half ure rontom kan
verftrecken een genoeghfaem bewijs van \'t gaen. Sy was eertijts met muren, doch nu
voorverhaelde. met een aerde wal, en, federt hondert vijftigh

Sy leght drie groote Duytfche mijlen van jaren, meteen graft befloten. Syisvolckrijck
Leeuwaerden , twee van Franeker cn Har- na haer grootte , met fchoone huyfen , nette
fingen, een van Sneeck en Worcum , ander- ftraten, en vele graften verciert. Daer is over-
half van Hindelopen , twee en een half van vloet van allerley nootdruft. Het ftadthuys is stat huys.
Staveren, en een mijl, als boven gefeyt is, van aenmerckelijcker om fijn ouderdom , dan
Baven, de mont van haer eene haven,die dicht by het fijn groote : daer nevens is een treftèlijk huys,
aenfienlijck dorp Maccum in de zee loopt, met een heerlijck portael en aengenamen
waer door alle koopmanfchappen derwaerts tuyn verciert, dat eertijts die van\'t geflacht
können komen: oock kan men van defe ftadt Longama toebehoorde.

te water naer Worcum reyfen, met het felve De kerck is niet uytmuntende , daer een Kerck,
gemack , en in foo veel tijdt, als naer Mac- fraey kerckhof oft begraefplaets by gelegen
kum 5 invoegen, datfe aen t zuyden en we- is. Hier fijn twee Predicanten, die de geefte-
ften vryheydt en bequaemheyt van koop- lijcke faken bedienen, en de Gemeente be-
handel door defe t^ee havenen heeft 5 waer ftieren. Eerdat de Roomfche Religie hier af-
doorfe te voren haren ftaet verbetert heeft: gefchaft was, waren \'er drie kloofters, \'t een
doch de meeften handel,die hier nu gefchiet,is van d\'ordre van S. Francifcus, gebouwt in \'t ß^^^
niet over zee,maer met de omliggende fteden, jaer m c c l x x x i:\'t ander van S. lan , dat
waer toe veel wateren en graften, die door dit buyten de ftadt was 5 maer in\'t jaer m d ix
geheele lantfchap loopen , feer dienftighfijn. fijn de Monicken binnengekomen, dewijlfe
Bolfwaert is met de Hanfe-fteden verbon- buyten met d\'ondervloeyingen geplaeght
den j in Vrieflant fijn geen fteden , dan fy waren 5 het derde was de Heyhge Geeft ge-
en Staveren, die defe eer genieten. Terwijl noemt, door arme Nonnen bewoont, van
datfe met hare naburen in twift was,endat\'er wiens begin en bouwer men geen kennis kan
Vrießant\\ v B beko-

bekomen. Als dat van S. ïan allengs verval- biirgeriijcke oorlogen , is hier in oock , ge-
len was, fijn d\'inkomften, in\'t jaer m d lxx, lijck in andere fteden , verandering gefchiet.
nieuwe Bifdom van Leeuwaerden De laetfte Olderman Was Gerold Herema ,

verordent, en de Monicken elders verfondem uyt het geflacht van Longama van fijn moe-
^^^^^^ Hier was oock een fraey Gafthuys , op de ders fijde. \'t Getal der Biirgemeelteren, Sehe-
felve plaets,\'t welck naemaels S. lans kloofter penen en Raden bleef als\'t plach te fijn;
geweeft is, ais de Monicken, gelijck terftont doch de Opper-vorft , oft fijne Afgefanten,
gefeyt is, in de ftadt hun woonplaets, en een daer toe verordent, veranderden jaerlijcks
tamelijcke kerck,door \'t bevel van Paus Pan- de Magiftraet. Maer in onfe dagen , nu fy
lus de tweede, in\'tjaer cId cccc lxxiv hare verlöre vryheyt wederom geniet, wort
verkregen. Hier is noch een kapel, naer fy beftiert door de Burgemeefteren, fes Sche-
de heylige Maeght Maria, doch door eenige penen die \'t Recht aen yder bedienen, en twee
Vriefen naer S. Clara genoemt , aen de Raetsheeren en Bouwmeefters , die alle ge-
marckt bygevoeght. meene gebouwen beforgen , en alle quaet-

Armhuys, Behalven dit is \'er noch een Armhuys, doenders voor recht roepen, en hare ftraf be-
daer alle bejaerde Burgers en vreemdelingen^ vorderen. Sy worden jaerlijcks van hun dienft
foo mannen als vrouwen,voor weynigh geit, en eedt ontftagen, en anderein hare plaetfen
eerlijck onderhoudt verkrijgen. In dit lelve verkoren. De verkiefing der Overheden is op
huys worden oock alle ftedelingen , die arm, defelve wijfe als die van d\'andere fteden,
out, finneloos, oft eenigh ander gebreck uytgefeyt L.eeuwaerden en Franeker : alleen
hebben , yan woonplaets, fpijfe, dranck, is \'er dit in\'t byfonder, als d\'oude Magiftraten en hare
kleederen , en allerley nootfakelij ckheden, hun ampt verlaten, kiefen fy andere, doch
verforght. niet buyten den Raet der gefworen en , die \'

Weeshujs. Oock is \'er een weeshuys, door de Bur- dan \'t felve vermogen, als d\'overheydt in an-
gemeefter Nannon Reyns en fijn huysvrou dere fteden, hebben: de naem en\'t ampt van
Hidde Heeren, in \'t jaer m d x l i l ge- Olderman fijn t\'eenemael afgefchaft. Het
bouwt, en rijckelijck begiftight. Geeftelijck gebiedt wordt op de felve wijfe ,

Aert der ^^^ ^^ feden en hoedanigheydt der bur- als te Leeuwaerden, Franeker, en Harlingen,
ßedelin^ gets belangt, fy fijn meeft alle befadight en beforght.

gen. goet-aerdigh , groote minnaers van de vry- Hier is een Schole, daer men de Grieck- ^^^ole.
heyt, en geneeren fich met de koophandel, fche en Latijnfche talen , en de beginfelen
met hantwercken,oft met beeften te weyden. der vrye konften, de jeught inplant, waer
De regeering defer ftadt, als fy eertijts in over een Redor en twee Meefters , die met
firaten, volle vryheyt waren, was Ariftocratifch, dat goede jaergelden van\'t gemeen voorfien fijn,
is, daer de voornaemften van \'t volck het ge- de forge hebben 5 en niet alleen de kinderen
fagh hebben 5 en toen beftont de geheele der inwoonders, maer oock der naburige
H Magiftraet in XX XVI mannen: doch daer fteden en dorpen, onderwijfen.
nae, door \'t verdrucken der vryheydt, in dc

R A N E K E R heeft fijn
naem van hetvelt,daer
de kerck op fl:aet: dit
velt is tot eenfi:adt ge-
fchickt, eer defe ge-
bouwt wierd 5 van het
welk de deelen Fraen-
acker , Gods-acker en
T)ijl-acker genaemt
waren. De kerck is in \'t cerfi:e deel, daer de
fl:adt de naem af heeft, gebouwt. De namen
van d\'andere deelen befpeurt men oock noch
in twee wij eken. De kerck is byna in t mid-
den van de fi:adt. Franeker is van middelbare
grootte, en fl:reckt fich in \'t lang. Sy is met
een hooge en breede wal, die met vele fchel-
len beftroyt is, en bequaem om \'s winters te
3ewandelen,befloten. De felve wal wordt van
een breede en diepe graft omringt, daer men
norten- door drie poorten kan in en uytgaen : door
vier andere konnen de fchepen uyt en in va-
ren. De poorten, waer door men te landt en
te water naer Harlingen reyfi:, fijn dicht aen
den anderen,d een nae \\ wefl:en aen de zuyd-
hoeck, en wort de Weflierpoort genoemt. De
Oofl:erpoort, waer door men te landt riaer
\' Sneeck en Bolfwaert reyfl:, is aen d\'ooftfijde
niet wijt van de waterpoort,door welcke men
naer Leeuwaerden vaert.De ftadt ftreckt fich
ooft en weft. In den hoeck tuflchen \'t noor-
den en t weften is noch een poort, die men
de Noorderpoort oft Donjuma noemt, daer
door men naer Leeuwaerden,de Bilt,Berhcom
en Barrane gaet, en recht daer nevens een an-
dere , waer langs men te water naer de laetft-
genoemde plaetfe reyft. Oock is er de Don-
jumer-pijp , door welcke de fchepen naer
de Bilt en Berlicom varen. De ftadt wort van
twee graften in de langte doorfiieden, welcke
een groote nettigheyt veroorfaken,en feer be-
quaem fijn,om alle waren en koopmanfchap-
pen te vervoeren. Den Adel en voornaemfte
ieden plachten hier hunne huyfen te bou-
wen,om dat er de lucht gefont,en door geen
onreynigheyt oft ftanck befmet is 5 infonder-
heyt in d\'inlantfche tweedracht der Schierin-
Vyiejlani,

gers en Vetkoopers, als die van Groeningen
haer quelden, omtrent het jaer m c c c c x c v i,
wanneer Hertogh Aelbrecht van Saxen dit
Lantfchap had verkreg en. Daer fijn fèer veel jdelijcke
kafteelen en huyfen der Edelheden, van fteen ht^yfen.
gebouwt5 foo dat fich dc vreemdelingen daer
over verwonderen, om dat er foo veel op foo
weynigh plaets te fien fijn, welcke men by
wooningen der Vorften gelijcken kan. In \'t
wefterdeel der ftadt, tuffchen de Harlinger en
Donjumer-poort, die men oock de Wefter-
en Noorder-poort noemt, is een kafteel, met
een graft omringt, Siaerdema Slot geheeten ; siaerde-
doch is nu een eygendom vanGeroldusIuka- ma slot.
ma, die oock het kafteel Camminga-burgh,
dicht by Leeuwaerden gelegen, befit. Het
heeft fteene torens aen de hoecken,waer door
die foo fterck fijn,dat de Vriefen,als fy Henrick
van Saxen, foon van Aelbrecht, daer in bele-
gerden, die niet met grof gefchut konden ter
neder werpen. Het leght aen de weftfijde der
ftadt by de wal, tegen over de grootfte graft,
die van daer naer de kerck ftreckt. In vorige
tijden plagh d\'eygenaer van dit Slot de heer-
fchappy over de ftadt te hebben, om datfe
toen meeft uyt velden cn tuynen,en feer wey-
nige huyfen,beftont. Men feght, dat het eer-
tijts aen d\'ooftfijde gebouwt was 3 maer dat het
door de tijt verwoeft is.Douwe Aylva,fchoon-
foon van Sicco Sjaerda , terwijl hy een hooft
der Schieringers was, liet het op defe plaets
met de fteenen van \'t oude , omtrent het jaer
MCCCCXLVi, gelijck men gelooft,op\'t nieu
herbouwen. Als de voorfeyde Hertogh Ael-
brecht van Saxen in Vriefiant quam, vond hy
geen bequamer plaets , om d\'Overften en
voornaemften der Schieringers te huysveften,
dan dit kafteel In \'t midden van de Marckt
oft Stadts-plaets is het huys van Bottinga,
\'t welck oock als een Slot, en een der voor-
naemfte is nae dat van Sjaerda. \'t Huys van
Martena is, als men fèght, van Hefiel Marte- Marte-
na , een groot voorftander van de Saxifche
heerfchappye tegen de vryheyt van \'t Vader-
lant, gebouwt: doch is nu het beflt van So-
phia FervoUjdie eerft in d\'echt verfaemdemet

VitLis van Camminga,Heer van Amelant; en,
na fijn overlijden,ten tweede mael huwelijck-
te met Joachimus Andreas, welcke vele jaren
een treffelijck Raetsheer in \'t Hof van Vrief-
lant geweeft is 5 en heeft oock eenige Gefant-
fchappen,met grooten lof, ten beften der ver-
eenighde Nederlanden, verricht.

Het ander huys van Bottinga is tegen over
\'t Stadthuys,nevens de noordergraft 5 t welck
mede een der aenfienlijckfte,en met een frayen
tuyn en aengename wandelplaets verciert is.
Het wort nu bewoont door Juftus Domini-
cus van Bottinga, oft, als andere fchrijven,
Botnia,een eenigh foon van dit geflacht. D o-
verige Heeren huyfen ftjn foo fraey niet als de
drie voorfeyde ; van welcke het tweede van
Sjaerda,en dat vanDekema dicht by de kerck
op de Marckt ftaen: welcke plaetfe, die byna
in \'t midden der ftadt is, kan men langs ver-
fcheyde ftraten die daerop uytkomen,aen alle
fij den genaken, \'t welck feer dienftigh tot de
neering en koophandel is.

Hier is maer een Parochie-kerck,van mid-
delbare grootte , meteen hoogen en dicken
toren verciert. Sy is eertijts aen S.Marten ge-
wijdt 5 en wort nu by de Gereformeerden tot
haren Godsdienft gebruyckt.

Wy hebben te voren aengeroert dat er twee
grafien. graften ftjn, die de ftadt in t lang deurloopen
en afdeelen : defe komen by de waterpoort,
daer men naer Leeuwaerden vaert, weder by
elckander. De zuydergraft, die naer de We-
fter- oft Harhnger-poort ftreckt,was voor het
jaer M D c X L V niet geheel gegraven 5 want fy,
door verfcheyde tuynen geflopt,niet deur kon
vloeyen j maer de Magiftraet gaf in dat jaer
ordre die te maken gelijckfe nu is. De Noor-
dergraft loopt aen de noordftjde voorby het
Stadthuys, waer de vierde graft van de Noor-
derpöort invloeyt. TuflTchen de Kerck en het
Raethuys loopt een waterken dwars onder de
vismarckt,en kromt fich omtrent Sjaerda, van
waer het in de grootfte graft by de Noorder-
poort loopt. In voegen , dat de geheele ftadt
met graften doorfneden is, t welck een feer be-
quame gelegentheyt en gerief voor een yder
is 5 foo datfe daer in vele andere fteden te bo-
ven gaet. Hier uyt Ipruyt de nettigheyt der
huyfen en ftraten , waer door fy beroemt is 5
want alle onreynigheyt wort, door de loop
der wateren, met een zuydewint in de zee
gedreven.

Lande- De omleggende landeryen aen de noord-
ryen. en weftfijde fijn de bequaemfte,en goet tot de
lantbouw : aen d\'andere fij den fijnfe lager, en
des winters byna heel met water bedeckt. Dc
graft, waer door men van Leeuwaerden naer
Harhngen vaert, vloeyt, gelijck ick té voren
gefeyt heb,door Franeker.Sy is hier ook breet
en diep, en bequaem om te bevaren 3 want fy

is in\'tjaer m d c x l v gefuy vert en vernieut. Sy
ftreckt omtrent feven duyfent roeden , yder
van twaelf voet, in de langte , behalven hare
grootte in defe fladt. In \'t eynd van \'t gemel-
de, en in \'t begin van \'t volgende jaer, is langs
defe vaert een dijck oft treek wegh gemaeckt, \'
die men te voet en te paert gebruycken kan ;
waer door men altijt, fchoon men de wint te-
gen heeft,reyfen en voortkomen kan,om dat
de fchuyten met paerden voortgetrocken wor-
den : fy fijn oock overdeckt tegen den regen
en \'t ftreng weder,op de wijfe der Hollanders.
Defen dijck oft treckwegh is op de koften
van die van Leeuwaerden en Harhngen ge-
maeckt 3 en men meent, datfe omtrent hon-
dert duyfent guldens gekoft heeft.

Franeker is tweemael naerder aen Harlin- Gehtter-
gen, dan Leeuwaerden 5 en heeft d eerfte in \\ßeden.
weften , en d\'ander in \'t ooften 5 Sneeck in \'t
Zuydooft , en Bolfwaert in \'t zuyden. Leeu-
waerden is naerder by defe ftadt dan Sneeck,
en verder dan Bolfwaert. Indien men van de
wallen \'t geficht flaet na de bygelegen landen,
fiet men vele aengename dorpen, van welcke
vele feer groot fijn, en van verre fich als kley-
ne fteden vertoonen. Weftergoo is het felve
dat onfe voorouders eertijts J4^€flrmgia noem-
den, en in drie Vooghdyen, als Waganobrug,
Woldenfe en Franeker gedeelt is. Ick vertrou,
dat de beroemde veltfiagh , daer Tacitus van
fpreeckt, welcke de Vriefen wonnen, (na datfe
het jock der Romeynen afgeworpen hadden,
dat hen Drufus, door Auguftus gefonden, op-
geleyt had,) omtrent defe ftadt en Harlingen
gefchiet is. In defe flagh wierden de benden,
die Apronius, Gouverneur over Nederlant,
gefonden had , meeft alle verflagen oft in de
vlucht gedreven. Uyt Gluverius meening,
welcke feght, dat de gemelde flagh by de Se-
ven-wolden gefchiet is, kan niemant, die de
plaetfen wel kent,en op d\'omftandigheden der
liftorien acht neemt, eenige fekerheyt beko-
men. De Vriefen hadden \'t kafteel van \'t Vlie,
een eylant aen de zee,belcgert 3 maer verftaen-
de dat de Romeynen in \'t velt waren, trocken
op : doch \'t is niet gelooftijck , datfe hen in c
weften ontmoet fijn3 en eer te vertrouwen,dat-
fe fich naer \'t ooften gewendt hebben.Sy qua-
men eerft te Harlingen, na datfe over een wa-
ter getrocken waren : hier verwachten fy de
Romeynen, durfden hen \'t hooft bieden , en
foo bevechten, datfe hen verwonnen. Sy kon-
den Weftergoo oock niet t eenemael van de
vyanden bevrijden 3 want fy felf,foo wel als de
Romeynen, hadden groote moeyte, om door
de boflfchen, en over de rivieren en armen der
zee te komen. In t voorbygaen fal ick aenroe-
ren,dat de felve Schrij ver, welcke feght,dat het
kafteel van\'t Vlie in \'t eylant van der Schelling
gelegen is, grootelijcks doolt: want hyfelf

bekent, dat het in de mont van \'t Vhe was.
Het feive Vhe hep in die tijdt, en eenige eeu-
wen daer na, tuflchen her Texel en Vhelant 3
maer der ScheUing en Vhelant waren toen
noch aen \'t vafte lant tot aen \'t jaer c i d c c, in
t welck de monicken van Ludingekerck een
arm der zee, die tufft:hen Ooftérgoo en We-
ftergoo deurhep^verleyden^en van een eylant
twee maeckten : in voegen , dat de zee door
menfchen handen een opening aen de mont
kreegh, en toen daer deur vloeyde.

Men feght dat Franc-^ker in \'t jaer m c x c i,
outheyt. Keyfer Henrick de Ibfte, foon van Frede-
rick d eerfte,in Duytflant en Italien heerfchte,
gebouwt is. In \'tHof worden twee opene brie-
ven bewaert, d een in \'t Convent van Hert-
werd by Bolfwaert, d\'andere te Ludingkercke
by Harhngen, in \'t jaer m cc c xx111 den x 11
Juhus door d\'overften gefegelt 5 waer uyt
blijckt, dat Harlingen toen onder de jurifdi-
ótie oft gebiedt van Franeker behoorde. An-
dere brieven,den xiii Mey in \'tjaer m cccc lxx
gefchreven, getuygen, dat Harlingen haer
macht overgeeft,om alle vonniflen in civile en
criminele faken uit tefpreken,met geltboeten
te kaftijden,gevangen te fetten,en met de doot
te ftraffen. \'t Hof is gemaeckt van de voor-
naemfte Rechtbancken,en van de geheele ver-
gadering. Dit heel geweft van Vrieflant heeft
het recht,om jaerlijcks twee marckten van of-
fen en paerden te houden.De geleerde en wel-
fprekende Ubbo Emmius meent,dat dit recht
niet altijt ^ maer onfeker en ongeftadigh ge-
weeft is; doch eyndelijk met gemeen toeftem-
men vaft geftelt. D\'algemeene vergadering van
Vrieflant te Vpftalsboom,in \'tjaer m ccc xxiii
gehouden,heeft onder andere befloten,gelijck
de hiftorie getuyght,dat de Grietmannen van
Franekers gebiedt niet fullen oordeelen na de
menighte der getuygen die fweeren,maer nae
\'t gewicht en de billickheyt der faken. De
Grietmannen van het deel defer ftadt hebben
vijf fit-plaetfen, oft Rechtbancken, daer men
op fekere dagen der weke de faken afhandelde,
te Franeker gehad. Defe vijf Grietenyen wier-
den eertijts de Franeker mjf deelen genoemt 5
e-n in \'t byfonder, i Franekera-deelidacï de ftadt
in gelegen is, x Barra-deel, daer Harhngen in
leojht, 3 Baerdera-deel, 4 Menalduma-deel, en
5 ^Hennaerdera-deel. Ydcï Grietenye is als een
Rechtbanck, in \'t Griecx en beteeckent
een plaetfe, daer de gefchillen der huys-heden
beflecht worden.De Grietmans hebben oock
eertijts in defe ftadt hare yierfchaer gefpannen,
daer fy de faken van hun gebiedt afhandelden;
hoewel iy eenige befondere dagen hadden om
andere voorvallen te verrichten. Franeker is nu
als de hooftftadt, daer men de vergaderingen
houd,om van de dij eken,en andere dingen,die
dit deel van Weftergoo aengaen, te fpreken.
Vrieflant,

In \'tjaer m d lxxii , als de fondamenten
van de Republijck der vereenighde Nedcrlan- rTngen\'
den geleyt wierden , om dat de meefte fteden
van Hollant en Zeelant van de Spaenfchen af-
vielen , en Graef Willem van den Bergh ftch
meefter van Over-Yfcl gemaeckt had , fond
Prins Willem van Oranje den Grave Jooft van
Schouwenburgh in defe geweften, om Vries-
lant en Groningerdant te beftieren , welcke
d\'inwoonders van Sneeck , Bolfwaert en Fra-
neker ontfingen. Een weynigh te voren had-
den fy fich onder Diederick van Bronckhorft,
Heer van Nederwormtcr, begeven. De Graef
van Schouwenburgh nam fijn woonplaets te
Franeker, daer hy oock het Hof Provintiael
ftelde. Maer de gemeene faken en ruft des lants
waren toen t\'eenemael ongeftadigh : want de
gemelde Willem van den Bergh, als hy de
komft van Don Frederick,foon des Hertoghs
van Alba, vernam, (die van fijn vader, na het
innemen van Bergen in Henegouwen , met
krijghsvolck herwaerts gefonden wierd,) ver-
liet de plaetfen,die hy in Gelderlant en Over-
Yfel befat; en,na fijn voorbeelt,vluchte Schou-
wenburgh ook met weynigh lof uyt Vrieflant.
Die van Franeker, welcke fich foo genegen tot
de Prins en Schouwenburgh getoont hadden,
quamen hier door in groot gevaer; en konden
naeulijcks vergifiènis van Billy,die in Vrieflant
als Overfte voor de Spaenfchen gefonden was,
verwerven: maer dewijl de Roomsgefinde des
Princen volck met de Gouverneur Doco Mar-
tena ter ftadt uytjoegen, fcheen fy genade te
verdienen. Sedert bïeef Vrieflant in \'t gebiedt
der Spaenfchen, tot dat in \'tjaer m d lxxvi,
door de Pacificatie oft Vrede-verdragh van
Gent,dc faken van \'t lant een andere gedaen-
te kregen.

De inwoonders hebben te voren altijt ftant- Bapfcr-
vaftigh de Schieringers aengehangen; \'t welck ^^^
infonderheyt bleeck , als die van Groningen ^^^^^
geheel Weftergoo ingenomen en defe ftadt
belegert hadden; want fy weerftonden kloec-
kelijck de vyant,deden hen afwijcken, en on-
derftutten toen byna alleen, met grooten lof,
de faken van hare partye. Oock toonden fy
hunne trou en dapperheyt aen Henrick, foon
van Hertogh Aelbrecht van Saxen,die in \'tjaer
ClD IO van al de Vriefen belegert was. Als de
felve Aelbrecht fijn foon verloft had, fchonck
hy die van Franeker twee hondert bunderen
lants, tot loon van hare getrouheyt; op voor-
waerde , dat fy de graft tuftchen Franeker en
Harhngen fouden iuyveren : welcke gift jaer-
lijcks het inkomen defer ftadt grootelijcks
vermeerdert.Maer de twiften en eergierigheyt
hebben dit geweft allerfchadelijckft geweeft,
terwijl d\'een d\'ander verongelijckte.

Franeker heeft foo veel lants onder haer ge- cehudt.
biedt, als eenige ftadt in Vrieflant, \'t welck op

fekere voorwaerden^aen de ftadc gehecht was,
maer heeft fich by de Grietenye gevoeght 3
waer door fy in een lang proces oft geding te-
gen de Magift:raet gekomen fijn , voorgeven-
de, dat die het verdragh overtreden hadden.

Defe fi:adt heeft het vermogen om felf hare
Magiftraten, als Burgemeefteren en gefworen
Raet, te kiefen 3 \'t welck geen andere ftadt in
defe Provintie, als haer en Leeuwaerden, toe-
gelaten is.In d\'overige negen fteden wordteen
dubbel getal verkoren, waer uyt de Gouver-
neur van Vrieflant een enckel kieft,om \'t aen-
ftaende jaer, in plaetfe der afgaende, te regee-
ren.De Princen van de Huyfen van Bourgon-
dien en Saxen hebben eenige jaren defe ver-
kiefing felf verricht; daer na heeft het Hof Pro-
vintiael, nevens de Gouverneur, het felve be-
forght. In \'t beginfel der vryheyt,als men\'t jock
afwierp, quamen de fteden met de dorpen in
gefchil,om de ftemmen van hare Gedeputeer-
den ter vergadering der Staten 3 \'t welck foo
iheftigh was, dat de fteden liever in haer eerfte
ftaet bleven 3 en kofen voor \'t befte fich aen
d\'oude gewoonte te houden, onder \'t gebiedt
van \'t Hof,dan de Gedeputeerden defe kiefing
toe te ftaen. De Staten Generael vecftonden,
dewijlfe Spanje afgefworen hadden,datfe hare
vorige vryheyt fouden genieten 3 en dat het
Hof de rechtfaken foude verrichten , maer de
Gedeputeerden \'t lant beftieren. Doch de fte-
den , die gelijcke oppermacht als die van \'t
platte lant begeerden,waren niet van meening
\'iet gefagh , aen de Gedeputeerden gegeven,
toe te ftaen,dewijl die tegen hen waren: want
fy feyden , dat de Afgefondene der lantheden
in defe vergadering \'t meefte feggen fouden
hebben,om dat er fes van de hare in verfche-
nen,hoewel fy maer de derde in ordre fijn 3 in
voegen,datfe d\'ander een derdendeel te boven
gingen: oock waren fy \'t gevaer der vyanden
onderworpen. De befte raet was, dat men de
fteden wat toe gaf3dewijl fy fich niet van \'t Hof
wilden affonderen.Leeuwaerden en Franeker
befloten hare eygen verkiefing, van de Staten
Generael verkregen,te hanthaven; gelijck het
betaemde voor hare herftelde vryheyt. D\'an-
dere negen fteden weygerden dit geluck, om
eenige b^yfondere redenen 3 \'t welck beter was
voor \'t Hof, om datfe bequamer felf goede
Magiftraten konden kiefen, dan die van een
vry willige eergiei\'ighey t verwerven. Hier geeft
yder fijn ftem,verkieft het getal der Magiftra-
ten,en denckt op \'t voordeel dat de heerfchap-
py geeft, als fy door een goede bediening
ploeyt, waer toe hy fijn eygen raet dienftiger,
dan die van een ander acht. Dit overblijffel
heeft meer gefagh verkregen,dan ooit het Hof
Provinciael onder eenigh Prins had 3 gebruyc-
kende eenigh geheym van Staet, om haer
vermogen te verftercken. \'c Gemelde Hof

heeft eenigen tijt de Verkiefing gedaen 3 maet
in\'t jaer m dcxxxvi (als het Lantfchap we-
der in beroerte quam, gelijk dickwijls gelchiet
is, door onderhnge gedeekheden) hebben de
gemelde negen fteden (door begeerte van felf
te regeeren , en yverij^h om haer eygen voor-
deel, datfe verworpen hadden, te verkrijgen,)
van de Staten defer Provintie \'t recht verwor-
ven , om hun Overheden felf te kiefen. Doch
dit kon niet lang durer.i,omd\'inwendige twee-
dracht der ftedehngen: dies heeft Graef Hen-
rick van Naffou , Gouverneur van Vrieflant,
(wiens broeder Willem nu fijn plaets bekleet,)
\'t felve doen ophouden.

De brandende hevigheden en gefchillen,die Of^de
voor vele jaren tuflfch en de ftadt en buyte-he-
den geweeft fijn , om datfe haer vorigh recht
weder begeerden,fouden het bederf van \'tlant
veroorfaeckt hebben 3 indien Graef Willem
Lodewijck,eertijts Gouverneur, fich niet daer
tuftchen geftelt, en , fonder d\'een of d\'ander
gunftiger te fijn, de twiften vereenight had 3
want hy, volgende altijt de billijckheyt, ver-
maende de partyen,nu met foeter en dan met
ftrafter woorden , tot hun phcht: foo datfe
eyndelijckjdoor fijn wonder ijcke ftantvaftig-
heyt befchaemt, de vrede omhelfden.

De Magiftraet defer ftad beftaet in fes Bur-
gemeefteren, die een Secretaris tot hun dienft den.
hebben. Defe maken de geheele Raet, be-
ftieren \'t gemeene befte, en bedienen \'t Recht
aen \'t volck. In de fwaerfte faken , die de
Rechten voortbrengen , gebruycken fy de
raet van een goet Rechts-geleerde, die hen
als een Penfionarisdient3wanthy onderfoeckt
de gefchillen, en verklaert die aen de Heeren,
welcke in\'t gemeen naer fijn gevoelen vonnif-
fen. Men kan fich van hunne fententien op
\'t hooge Hof van dit Lantfchap beroepen3ge-
lijck oock van al de mindere Rechtb^jvncken
der Grietenyen en Steden. Defe Magiftraet
oeffent groote matigheyt en befcheydenheyt
in \'t Recht plegen: oock wort het bekleet van
verftandige lieden, die door ondervinding de
faken weten t\'onderfcheyden 3 op dat de on-
ruftige gemoederen , die fomtijts van de bil-
lijckheyt wij eken, ingetoomt worden. Indien
hier eergierigheydt of nijt heerfchte, (\\ welck
Godt verhoede) alles fou in verwarring ko-
men, en hen, gelijck waerfchijnlijck is, t eene-
mael verderven. Sy fpreken geen vonnis over
de fwaerfte mifdaden 3 maer fenden de fchul-
digen oft aengeklaeghden naer het Hof. De
Secretaris, van welcke ick gefproken heb,
blijft altijt: indien hy verftandigh is , oft foo
hem d\'eerfucht prickelt, verwerft hy groot
aenfien by den Raet 3 want door d\'ervarent-
heyt der faken komrhy in achting , hoewel
hy maer een dienaer is, en niets van hem felf
doen kan,nocht geen ftem heeft. Behalven de

Burgemeefters fijn hier noch acht perfoonen, giften van vele Edelen en Godvruchtige lie-
die oock eedt van getrouheydt doen, welcke den opgerecht; daer dartigh arme kinderen,
de Burgemeefters jaedijcks in lanuarii verkie- foo jongens als meyskens, eedijck gevoedt en
fen, als de nieuwe in hun ampt treden. Twee opgebracht worden3men leertfe lefen en fchrij-
Burgemeefteren gaen jaerlijks affoo dat men ven,en eenigh hantwerck, om hen felven na-
in drie jaren een nieuwe Magiftraet heeft. maels daer door te onderhouden^de meyskens
Kercke ^^ ketckclijke regeering is hier op de felve worden daer-en-boven oock met eenigh geit
Bjckehe- ^ij^e alsin geheel Nederlandt geftelt. Hier begiftight en geholpen. ^

(licrmg. fijn twee Predicanten oft Leeraers,die t volck Men heeft hier mede een Schole voor de Schole,
tweemael ter weeck opendijck vermanen en jonckheyt, feer beroemt door de geleertheyt
onderwijfen 3 en hebben vier Ouderlingen der Beftierdersrhier leert men de jeught d\'eer-
tot hun medehulpers in\'t beftieren der kerc- fte kunften , de twee talen , de Rhetorica en
kelijcke faken , welcke te famen de geheele Dialed:ica,endcbeginfelcnderheyligeSchrift3
Kerckenraet vertoonen:defe nemen de heden van welcke fommige daer nae eenige kunften
aen tot leden der Gemeynte , en verwerpen oeffenen , en andere begeven ftch geheel tot
d\'onwaerdigen 3 in voegen, datfe een byfon- de ftudien.

dere forge over de difciphne oft kerckelijcke Behalven al \'t voorfeyde is hier een Acade- ^c^de-
tucht hebben. De regeeringder Ouderhngen, mie, waer door de ftadt in de geheele weerelt
en den dienft der Diaconen is in geen Neder- vermaert is 3 in welcke de hooft-talen , vrye
lantfche kerck gedurigh. In defe blijven d eer- kunften , Philofophie, en de faculteyten oft
fte vier , en d\'ander twee jaren in hunne am- hooger wetenfchappen , geleert worden. Als
V Kiefen pten. lactlijcks gaet er een Ouderling en twee men hier voor vele jaren de vyandt in \'t landt
der OU\' Diaconen af, welckers plaetfen met het-felve hadt, en de gedeekheden tuffchen de lantlie-
vervult worden 3 in voegen dat de Kerc- den en ftedelingen , en tuffchen de Gedepu-
^cmen, ^^ ken-raet alle vier jaren geheel verandert.\'t Ver- teerden en \'t Hof Provintiael niet bevredight
kiefen der Predicanten, Ouderhngen en Dia- waren, kon hen de fchrick voor de vyandt,
conen gefchiet door de geheele vergadering; nocht de weynigh voorraet van geit, van hen
maer fy worden niet in hunne ampten beve- goet voornemen tot dit werck niet aftrecken.
ftight, fonder het toeftaen van de gantfche Die van Leeuwaerden toonden fich in defe
Gemeynte : want de nieugekorene worden onruften te hevigh , en fchenen \'t Hof niet
drie fondagen na elckander in de kerck afge- gunftigh te fijn 5 foo dat de vergadering der
kondight 5 en alle toehoorders vermaent, in- Gedeputeerden daer niet feker was, om hun-
dienfe eenige redenen hebben , oft weten, ne vrye en onbedwongen ftemmen te geven,
waerom de verkorene hunne ampten niet In defe tijdt, dat is, in\'tjaer m d lxxxiv,
waerdighlijck fouden mogen bedienen, datfe quam Graef Willem Lodewijck van Naffou
het felve in tijts aen de Kercken-raet bekent (die men met recht een Vader defer Provin-
maken, om daerop te letten. Indien voor de tie , en een Godts-dienftigh en wijs Overfte
derde afkondisjing geen verhindering komt, noemt; te Harhngen , om, in plaets van Ber-
wort yders ftilfwijgen voor toeftemmen geno- nard van Merode, die fijn ampt door ouder-
men3en men vaert voort met de openbare be- dom afgeleyt had,Gouverneur van Vriefiandt
veftigincr. De verkiefing der Ouderlingen en te fijn. De Gedeputeerden quamen de Graef
Diaconen gefchiet op den eerften Sondagh in daer ontmoeten, en ontfangen. Hy ging met
Noveniber3 want dan wort\'er des namiddaghs hen naer Franeker 3 maer in meening fijnde
nae de Predicatie opentlijck gebeden , dat voorts naer Leeuwaerden te reyfen, om daer
God de felve gelieve te fegenen ; op datfe tot de Staten ( op de wijfe die den Hertogh van
fijner eere, en tot wafdom der kercke gedye. Saxen ingeftelt had, welcke tot noch toe on-
enPredi- Soo een der Predicanten komt t\'overlijden, derhouden was)te beroepen,wierd hem fulcks
éanun. oft elders beroepen wordt, gefchiet dc ver- van de Gedeputeerden afgeraden, die hem
kiefing op de voorverhaelde wijfe : maer dan baden in defe ftadt te blijven, en daer een ver-
moet men de naem aen de Magiftraet ver- gadering te wege te brengen: hier toe brach-
toonen , welcke de felve, indien fy hem van ten fy defe redenen in 5 dat de verfaming der
eenige lafter konnen overtuygen, verwerpen3 Gedeputeerden te Leeuwaerden met feecker
doch foo fy niets tegen hem hebben, toeftem- was 5 dat men , te Franeker blijvende , vryer
men ; en dan is hy volkomen gekoren. Daer ftem fou hebben 3 dat het oock met noodigh
na wordenfe , gelijck van d\'Ouderlingen en was naer Leeuwaerden te gaen 3 want in de
Diaconen gefeyt is, \'t volck voorgeftelt 3 en vorige tijden der vryheyt , eer die van Saxen
als defe met ftilfwijgen de verkiefing toe- \'t gebiedt hadden , fijn de vergaderingen nae
ftaen , geen wettige verhindering hebbende , oudergewoonte in foo een ftadt, als men na
wordenfe in hun dienft geftelt. tijts gelegentheydt daer bequacmft toe oor-

Hier is oock een fraey Weeshuys, door de deelde, gehouden. In voegen, datfe, in vry-
kujs. heydt

heydt herftelt , niet gehouden waren aen de
nieuwe wetten der af-gefette Heeren. De
Graef, hendehaer onverfettehjckheydt, gaf
hen , hoewel Leeuwaerden , na fijn oordeel,
bequamer was,foo veel toe, dat hy in de brie-
ven, ter gunft van fijn Gouvernement gefon-
den , te kennen gaf, datmen den raet der Ge-
deputeerden fou volgen. Als de Staten verfa-
melt waren , quamen de Gedeputeerden der
Kercken van Vrieflandt, en verfochten ver-
fcheyden (aken , die de fekerheyt en welftant
van den kerckelijeken ftaet betreften, welcke
fy verkregen. Onder andere voorftellen eyfch-
ten fy een Collegie , om de jeughtin de hey-
lige Schrift t\'onderwijfen. De Staten oordeel-
den , dat hunverfoeck billijck was; en beflo-
ten , dat men, ter eerfter gelegentheydt, een
Schole voor de wetenfchappen oprechten fou.
^dffTct ^^^ andere byeenkomft , die men onlangs
demie, daer na hield, wierd goet gevonden, dat men
d\'inkomften derKloofteren tot onderhoud van
een Collegie oft hooge Schole,fo veel daer toe
noodig was,gebruyckenfou;en \'t overige der
felver goederen ten beften van \'t Lantfchap :
want fy oordeelden , dat onfe voorouders die
tot een Godvruchtig gebruyck gegeven had-
den 5 en dat men de felve niet beter befteden
kon. Derhalven gaven fy ordre aén eenige Ge-
committeerden,om dit befluyt uyt te voeren;
en verkondighden opentlijck met den Graef
in \'t volgende jaer , datmen een Academie te
Franeker inftellen fou. De Gedeputeerden
kofen defe ftadt, om de twift met Leeuwaer-
den ; doch de Graef behaegde die ftadt meer :
want hy oordeelde, dat het beter voor vele fou
ftjn;en dat de ftudenten meer voordeel en ge-
mack fouden genieten, indien d\'Academie in
een groote ftad was: maer fijn goetaerdigheyt
ftont af van fijn meening , en liet die van de
Gedeputeerden voort2;aen. Dies wierd defe A-
cademie den x x i x lulii met aenfienlijcke
pracht in gevoert. Het kloofter der Kruysdra-
gers,dat in \'t wefterdeel der ftadt tuffchen het
flot van Siaerdema en de wefterpoort,niet wijt
van de muren, gelegen is, wierd hier toe be-
quacmft gevonden; en met groote koften foo
toegeftelt, dat\'er drie Auditoriums oft Hoor-
plaetfen voorde H.Theologie,Rechts-geleert-
heyt,Medicine en Philofophie, gemaeckt fijn.
Oock is\'er een plaets voor de byfondere oefïe-
ningen der gener die fich tot het Herder-ampt
poogen bequaem te maken , en tot de pre-
dicatien verordent. Als d\'Academie inge-
voert wierdt,deêde geleerde Abel Franckena,
een Politicus oft Staetkundige, en beminnet
aller wetenfchappen,in de naem der Staten en
van Graef Willem^een treiïelijcke rede,in het

byfijn van een aenfienlijcke vergadering: waer
op Henrkus Antönides zander Linden , een
Theologant,een ander cierlijcke rede,meteen
vloeyende ftijl en tael, uytfprack. Onlangs
daer na begon defe Hooge Schole te bloeyen,
die aen de Gereformeerde Kerck, en de Chri-
fte weereldt verfcheyde trcffelijcke mannen
heeft gegeven;dies fy door de geheele weerelt
bekent en vermaert is. hi \'t begin waren hier ^^ ^^rße
maer fes Profefloren , van welcke twee de H.
Theologie leerden, als Martinus Lydius^ van
Lübeck, alree van hoogen ouderdom , die
d\'eerfte Redor was; en de gemelde Henricm
Antonides zander Linden, van Naerden, feer
vermaert om fijn welfprekentheyt en foete fe-
den. D\'andere volgen na d\'ordre der weten-
fchap,die fy geleert hebben,als Henricm Scho-
tanmyccn Vries,de Rechten;AuletiuSy
oock een Vries, de Medicine ; Joannes Dru-
firn, uyt Vlaenderen, de Hebreeufche tael; en
Petrejm Tiara, mede in dit Lantfchap gebo-
ren,de Griekfche fprake; defe laetfte, uytmun-
tend in\'t Griecks, en in de Poefy, had te Leu-
ven foo wel geftudeert , dat hy feer geleert
wierd ; en was een der eerfte Profeffeurs, niet
alleen in d\'Academie te Douay, maer oock te
Leyden eerfte Redor Magnificus geweeft.De
gemelde Vwfeffoï vander Linden is,nadat hy
eenige jaren fijn ampt met lof bedient hadt,
hier overleden,en in de kerck defer Academie
begraven , daer hem fijn foons-foon Joannes
Antonides \'vander Linden, nu Profeffor der
Medicine oft Geneeskunft in d\'Academie te
Leyden, in\'tjaer m d c l een Epitaphium
oft Graffchrift opgerecht heeft.

Maer daer na,als defe Provintie in rijckdom ^^nms
en welvaert toenam, kreeg d\'Academie oock
meerder aenwas,waer door \'t getal der Profef-
foren allengs vermeerdert is;in voegen,dat ha-
re vergadering, als \'t getal vol is, nu beftaet in
veertien perfoonen, die een Secretaris tot hun
dienft hebben. Men voeghde in \'t volgende
jaer by de twee Profefforen in de H. Theolo-
gie , die in \'t begin geftelt waren, een derde,
\'Sjbrandus Luhbertm genaemt, welcke door
verfcheyde boeken,die hy tegen de Roomfch-
gefinde, Socinianen en Remonftranten ge-
fchreven heeft,feer vermaert geworden is. Ju-
lius "Beyma is daer nae , om de Rechten te
leeren, beroepen; foo dat\'er federt twee in
die wetenfchap geweeft fijn. Namaels heb-
ben de Staten, door hunne eygen mildtheydt,
een derde daer toe verkoren; \'t welck doet ho-
pen, dat \'er voortaen gedurigh drie fullen fijn.
Oock fijn hier byfondere Profefforen in dc
Mathematica oft Wiskunft, dc Welfprekent-
heyt, Philofophie en Logica.

groote mijl van Bolf-
waert aen d\'ooftfij-
de , in \'t felve lant
van Weftergoo , en
in moerafiige lande-
ryen, bequamer tot
weyden dan tot ko-
ren-ackers: want hier
omtrent is een gebroken lant, vol poelen en
moeraften, foo dat men defe ftadt met dijc-
ken aen beyde fij den genootfaeckt is te be-
fchermen.

Een halve mijl buyten d\'Oofterpooit is
een meir oft ftaende water, groot omtrent
twee duyfent treden in fijn omloop , niet ge-
heel ront, maer wat langer dan breeder: inde
langte heeft het duyfent, en in de breette vijf
hondert treden. Wat verder fijn meer andere,
doch kleynder wateren,en alle foo vifchrijck,
datfe niet alleen Sneeck, maer vele andere
fteden in Vrieflant met vifch verforgen. Het
grootfte van alle wordt het Sneecker-meir ge-
noemt , miftchien uyt oorfaeck , dat \'er een
graft oft arm uyt \'t felve in een rechte hnie nae
Sneeck en van daer dwars door Ylft loopt,
daer fich die in twee tacken deelt 5 d eene
vloeyt naer Bolfwaert, Franeker en Harlin-
genj en d\'andere door het velt en eenige dor-
pen , die, na datfe door Woldfend gevloeyt
IS, ontlaft fich in \'t Slotermeir, loopt daer na
door de ftadt Sloten , en eyndelijck een half
mijle van daer deur Take-zyl in de Zuyder-
zee. Uyt het gemelde grootfte meir komt
noch een water, dat fich oock in twee armen
deelt, waer van d\'eene, na datfe door het dorp
Aelfum geloopen is, fich tot aen Leeuwaer-
den uytftreckt; d\'ander vloeyt door Ackerum,
en van daer landewaertsin: foo dat d\'inwoon-
ders defer ftadt,door de menighte en \'t gerief
defer wateren, goede gelegentheyt hebben,
om hare goederen in alle d\'omgelegen plaet-
fen bequamelijck te verfenden.

Sneeck is een oude volckrijcke ftadt, ver-
ciert met fchoone huyfen, en ftercke wallen 5
en met allerley nootdruft,infonderheyt vifch,
die in alle wateren daer omtrent overvloedigh
is, voorfien, waer in fy alle Vriefche fteden te
boven gaet. Vele inwoonders geneeren fich
met de viftchery , andere met de koophan-
del , en eenige m.et hantwercken; hoewel
fy tot de konften en wetenfchappen niet on-
Vrießant.

bequaem fijn: want hier is oock een Latijn-
fche Schole, die geenfins voor die van Leen- ^^^ole.
waerden behoeft te wij eken , waer uyt ver-
fcheyde geleerde mannen gefproten fijn, on-
der welcke uytmunt en d\'eerfte plaets ver-
dient de treffelijcke loachimus Hopperuseen
der grootfte en beroemtfte Rechtsgeleerden ^rm^^"\'
van fijn tijdt, die men byna met de groote
Viglius Zuichemus gelijcken kan; want hy
heeft veel geleerde boecken gefchreven , en
was een groot Pohticus oft Staetkundige,
waerom hy Raetsheer in den Secreten Raet
des Konings in de Nederlanden gekoren
wierd, van waer hy in Spanje geroepen is, om
eerfte Prefident van den Raet van State te
fijn , welck ampt hy met groote eer eenige
jaren bedient heeft, en niet dan met fijn leven
afgeleyt.

De Magiftraet beftaet nu in vier Burgemee- cMagu
fteren, vier Schepenen 3 en twee Raetsheeren ftraten.
die oock Bouwmeefters fijn. De Burgemeefte-
ren verhandelen de gewichtighfte faken , die
\'t gemeen betreffen : de Schepenen wijfen de
vonniflen over de gedingen : de Raetsheeren,
de oockThreforiers fijn,ontfangen de gemee-
ne penningen, en beforgen de ftadts gebou-
wen, gc\\i]ck in andere fteden. Hier fijn , ten
beften van de Gemeente, xxvi Gefworenen,
die\'t volck voorftaen,enhare rechten befcher-
men. \'t Verkiefen der Magiftraten gefchiet
op de felve wij fe , als te Bolfwaert en te Har-
hngen. De Raet heeft een Secretaris oft Ge-
heymfchrijver, wiens bediening niet voor fijn
fterven eyndight. De ftadt is met een muer,
van binnen met een aerde wal, en buyten
met een graft gefterckt , tegen d\'aenloop
van hare vyanden, befloten.

Byvoeging. Defe ftadt heeft vele fwa- ^i^^jcn,
righeden en elenden in de oorlogen der
Groningers, Saxen, en Gelderfche, en oock
door een fchrickelijeken brant,geleden; want
in \'tjaerM cccc xvir (om van \'tlaetfte
eerft te fpreken ) is \'t grootfte deel door \'t on-
genadig en verflindend vuer verteert; in welk
ongeval, foo men gelooft, d\'originele oft oor- njuer ^
fpronckelijcke brief van Karei de Groote,
daer de privilegiën oft voorrechten van Vrief-
landt in vervat waren, oock verbrant is. hi de
burgerlijcke twiften , als fy deelgenoten van doorBm^
de Schieringers waren, deden fy, omtrent het gertmft,
jaerciD cccc xcii, nieuwe graften en bol-
wercken, om fich felf te befchermen, van de

oofter tot de noorderpoort maken. Daer na fteiiing kreegh hy weynigh tijdt, om fich te
trocken fyuyt tegen de Groningers; maer beraden: wacr door hy, vol fpijt en vrees, in
vregen omtrent Barrahuys de neerlage : dies alle fnlheyt, yerkleet fijnde, de ftadt verliet,
enoorlo- f/metharcvyanden vrede maeckten,Onlangs eoreyfde naer Sloren. Toen nam loncker
\'^en. na dit voorval wierd defe ftadt, nevens ver- Michiel Hertfteyn volck aen, dat hem vande
fcheyde andere Vriefche fteden , van de Gel- Graef van Meurs, als Gouverneur van Vrief-
derfchen ingenomen : waer over [y, \'m \'t jaer lant,verboden wierd : waer door de Capiteyn
M D XV11, van de Bourgocnfche oft Ooft-en- en eenige foldaten , vergrämt en met een
rijckfche belegert wierd ; die haer , om droncken hooft op\'t Raethuys liepen^roepen-
dat het begon te doyen , moeften verlaten. de,fta doot,fla doot. Hier over quam men in
De Graef van Meurs , Stadthouder over de wapens, Hertfteyn vluchte met de fijne in
Vrieftant oyt de naem van den Hertogh van de kerck, daer hy de volgende dagh uytraek-
Gelderlant, vond raetfaem , tot verfekering te,en eenige gevangen wierden. Dus wierd de
der ftadt, een fterckte te bouwen , om alfoo verbittering noch grooter, en quam tot fulck
vreemde foldaten in de felve te brengen , een heftigheyt; dat de Staten van Vrieflandt
Ofmiß. en fijn voornemen uyt te wercken. Als de de gemoederen niet konden neerfetten en
gunftelingen der Bourgoenfche dit gewaer vereenigen : waer over een gebodt uytquam,
wierden, hepen fy op t Raethuys, verjoegen dat men die van Sneeck niets foude toevoe-
den Raet, namen de fleutelen der ftadt,en iie- ren, nochte met hen handelen. Maer als Key- Ver ande-
ten de floten verandere. De gemelde Graef fer Karei de vijfde in \'tjaer m d xx i i felf in
van Meurs quam in de ftadt, om kennis van \'t lant quam, en als Landtsheer gehuld wierd,
defen oproer te nenienjhy vermaende haer tot deê hy de Gelderfche uyt hec lant vluchten,
gehoorfaemheyt,en eifchte de fteutels weder, en foo quam fy in een langgewenfchte ruften
Waer op fy antwoorden , datfe fijn begeerte vrede.

wilden doen, op voorwaerde, dat hy de vier- In\'t jaer m d lxxi i fijn de Geufen , (foo
en-twintigh duyfent guldens, die de Gelder- noemde men toen de gene die fich tegen
fchen hen fchuldigh waren , eerft foude we- de ftrenge heerfchappy des Hertogs van Alva
dergeven; oft,in mindering der gemelde fom- ftelden j met toeftaen der inwoonders, in
me , vijftigh laft koren beftellen, dewijl de Sneeck gekomen: waer door fy de gulde vry-
Burgers, door de dierte en gebreck van geit, heyt, nevens andere fteden der vereenighde
van honger vergaen moeften ; oft dat hy Nederlanden, verkregen heeft, en federt ge-
middelen aenwijfen fou,waer door fy fich kon- luckigh genoten en behouden,
den geneeren en onderhouden. Op defe voor-

fchadigen. Mén feyc, dac hare eerfte vei- Verfchey-
ftercking in\'c jaer cb cccc xi v neêrgé- ^l^f/i
Worpen , en vijf jaren daer na weer opge- f^\'nl ^
bouwt , doch andermael na drie jaren ver- ^^it.
nielt is ; hoewel de Schrijvers van defe ge-
fchiedenis daer niet by feggen, door wie, ofc
waerom , ofc op wac wijfe die gefchiec is: in
voegen , dac federc die tijde defe ftadc xci V
jaren fonder muren bleef, coc dacfe, in\'c jaer
M D XVI, van de Bourgondiërs, die cegen
de Gelderfchen oorloghden, weder gefterckt
is : doch Keyfer Karei de vijfde liet, omtrent
vijftien jaren daer na, alles weder afworpen en
flechcen5\'c welck men c\'elckens dus goec vond,
om de veranderingen der oorlogen. Maer in
de laecfte beroercen en cweedrachc, tuftchen
fijn Majefteyt van Spanje en de Staten der
vereenighde Nederlanden , is fy van de ge-
melde Staten met een aerde wal, fes bolwerc-
ken,en een diepe graft, in \'t jaer m d lxxxi i,
verfterckt en verfekert. Een ongeluck, hen
tien jaren te voren overkomen , was oor-
faeck van dit geluck : want Gafpar Robles ^
die eenige Spaenfche troepen gebood , ver-
volghde hier fijn vyanden, na dat hy hen
op de vlucht gebracht had , doodde vele van
hen, daer onder vele ftedelingen waren; en,
daer meê niet verfaet, ftack de ftadt in brant,
die meer dan vier hondert huyfen vernielde.

Den omring der ftadt is niet feer groot; cmtte
want ick geloof niet, datfe boven de duyfent en gele-\'
treden is: doch fy is daer tegen foo bequame-
lijck gelegen, als men wenfchen kan, vermits
d omleggende landeryen feer vruchtbaer, en
foo wel tot weyden als bouwen dienftigh
fijn 5 \'t welck oorfaeck is, dat vele Edelheden^
hier omtrent woonen, en dat \'er veel goede
dorpen en groote hoffteden fijn. De riviere
Ee, die dwars door defe ftadt loopt, en haer
met een breede en diepe haven doorfnijt, en
groote fchepen draeght , vermeerdert hare
goede gelegenheyt. Dit water komt van Leeu-
waerden, vergroot fich op de wegh met veel
kleyne beeken, en ftort fich eerft in de Lau-
.wers, cn daer na, tufTchen d\'eylanden van ^
Amelant en Schiermonick-ooge, in de mont
der groote Noordt-zee , die daer omtrent
Schoibaigh genoemt wort: foo dat d\'inwoon-
ders bequaemheyt hebben tot de fchipvaert en
koophandel met Hollant, Zeelant,Engelant,
Denemarcken, Noorwegen , Sweden, Lijf-
lant, PruylTen , en andere landen die aen de
Belt hggen; op dat ick van d\'Eems, Wefer,en
Elve fwijge : waer door fy haer gemeen en

loovige heydenen , die hy, door de verkon-
ding van het heyhgh Euangelie, tot het ware
geloof en \'t Leven pooghde te brengen , de
doodt verkreegh, en de martelkroon verworf;
(want dac eenige van d\'outheyt defer ftadt
uyc de verzieringen van Scarlen bybrengen,
fijn ftilcke caftelijcke beufehngen, dac ick my
fchame \'c papier daer meê Ce bekladden,)
t welk in\'c jaer m cc lv gefchiedde,als Pepijn,
vader van Keyfer Karei de Grootjvijf jaren te
voren, door de gemelde Bonifacius, in de ftadt
Soiftons, Koning van Vranckrijck gekroont
^en dorp. v^r^s. In defe tijde was Dockum maer een dorp,
als de Hiftory-fchrij vers van het lijden van
S, Bonifacius , en de gefchiedeniften der Bif-
fchoppen van Utrecht getuygen. Nae Boni-
facius heeft Willehadus , eerfte Biffchop van
Breme, hen \'t heyhgh Chriftelijck geloof ge-
prediekt j en na hem quam Ludgerus, die
uyc een edel geftachc, in \'c dorp Wirum niec
wijde van Dockum, geboren was, en in defe
kerck coc een Herder geftek, van waer hy
door Karei deGrooc, om d\'eerfte Biffchop
van Munfter ce fijn, geroepenis. Daer na, als
\'t bloec van de heylige Bonifacius \'c gecal der
Chriftenen feer vermeerderc had , ( wanc hec
^ bloec der marcelaren is hec faec der Kercke)
vans. ^^ ^^ de felve plaets, daer hy gedoodt was,
Bonifa- tot fijn gedachtenis een kloofter gebouwt;
\'cwelck, foo men geloofc, hec outfte van
heel Vrieflant is, en federt door d\'inwoon-
ders foo verbetert en vernieut, dac hec coc
onfer vaderen cijdc in wefen geweeft is : foo
dac hec vaft gaec , dac Dockum, na dac d\'in-
woonders d\'afgodery der heydenen veiiacen,
en de Chriftelijcke Religie omhelft hadden ,
fbo gefegenc wierd , dac hec van een gering
dorp coc een tamelijcke ftadc geworden is: en
daer nae, foo waerfchijnlijck is, inde burger-
lij cke cwiften cufTchen de Schieringers en
Veckoopers,eerft gefterckc is cegen een over-
val : want alle fteden en dorpen waren genoot-
faeckt fich by \'t een oft \'t ander deelgenoot-
fchap te voegen , en fich cegen de vyanden
van \'cfelve ce befchermen , ja felf diece be-
Vrießant»

"byfonder welvaren kloekelijck vermeerderen.
, Hoewel Doccum kleyn is, \'t is evenwel een
-vm/Jer ^^^^ ^edcken , met fraye ftraten en bnyfen ,
pft. doch niet prachtigh , maer finlijck , foo bin-
nen als buyten, en rijckelijck met allerley
huysraet voorften. Hier is een fchoon Stadt-
huys , op de waterkant gebouwt, waer over
een breede en lange fteene brug van onge-
woone groote geleyt is, die met leuningen
aen de beyde fijden, om alle gevaer voor te
komen, verciert isj oock met groote bogen ,
die met deuren gefloten worden, gemaeckt,
waer door de fchepen van Leeuwaerden uyt
cn ingelaten worden. Behalven defe fijn hier
noch twee andere bruggen over de gemelde
haven, d\'een op de wegh van Leeuwaerden,
in \'t uytgaen der ftadt, op palen gebouwtj de
ander is in d\'ingang, die men foo hoogh op-
trecken kan , dat \'er de groote fchepen met
ftaende maften bequamelijck deur konnen
varen. Defe haven is aen beyde de fijden
met ftercke bolwercken , en met ftaket-
felen oft paelwerck foo wel voorfien, dat
men in de felve, tegen de wil der ftedelin-
gen , niet komen kan : fy fnijt, gelijck ick
gefeyt heb, de ftadt in twee, doch ongelijcke
deelen; want het gedeelte nae\'t fuyden is veel
kleynder als \'t ander,\'t welck noch nae \'t ka-
fteel , dat hier eertijts geweeft is, genoemt
wordt. In \'t noorder en grootfte deel is de
Kerck, het Raethuys , de Wage , \'t huys der
Adniirahteyt,en meeft al de gemeene gebou-
wen, die haer aenfienlijck maken; oock loo-
pen in dit deel veel kleyne wateren , die men
met fchuyten bevaren kan, en door pijpen ,
die onder door de wal gaen, uyt de graft,
en uyt d\'omgelegen landeryen komen; en
eyndelijck in de Ee door de ftuys, daer ick
van gefproken heb , in de groote haven loo-
pen : over defe wateren fijn veel bruggen ,
tot gerief der inwoonders, geleyt. In dit
felve deel fijn twee poorten met valbruggen,
en de derde fonder brug , daer een dijck in
de mont van de rivier leght, die met een
ftercke draeyboom befchermt wort voor de
gene die van de noordfijde en d\'omleggende
toepaden herwaerts komen. In \'t zuyderdeel
is maer een poort, waer door men naer Col-
lum en Groningen gaet, daer een kleyn wa-
terken by loopt, dat fich in de Ee ftort. De
beyde fijden van defe rivier (die te voren met
een dijck voorfien was,op datfe niet over het
lant fou ftroomen) fijn nu met fteene wallen
in de ftadt verciert en verfterckt. De water-
ftuyfen, die men binnen de felve fiet, fijn voor
de laetfte oorlogen, als fy noch buyten, en op
de wegh naer Leeuwaerden lagen, onder het
gebiedt ende beforging van d\'Abt van Klaer-
.camp,die toen groot vermogen had,ge weeft.

Sy is in vier wij eken gedeek , \'die yder
een vaendel burgers, tot befcherming van de
ftadt, uytleveren. Sy heeft maer een kerck,
aen 5. Marten gewijdt. Eertijts was hier, als
ren

Hier fijn drie Godshu} ^fen , om de arme Codshuy-
fiecken, oude lieden, en we eskinderen van alle/\'^"^-
nootdruft te beforgen. Al Ie eetwaren, dien-
ftigh en nootfakehjck tot onderhoudt van
\'t leven , fijn hier voor een ^kleyne prijs te be-
komen j want het Wort \'er van alle fijden pe-
bracht, om de bequaemhcydt van de wate-
remdie oock veel vi fch geveo : foo dat dc bo-
ter, kaes, en diergelijcke warton hier foo over-
vloedigh fijn , dat men die elders vervoert.
Wat het graen belangt, daer fijnfe genoegh-
faem van voorfien, gelijck oock van alle an-
dere aerd- en boom-vruchten.

Als de ftadt in vorige tijden noch in\'t befit
van hare oude vryheyt was, wierd fy beftiert
door een Olderman, de Raet, en feftien Ge-
fworenen. Tegenwoordigh beftaet den Raet
uyt fes Burgemeefteren, die \'t felve vermogen
als die van andere fteden hebben, uytgelëyt
dat haer gebiedt wat meer bepaelt is, en dat
van de Gefworenen wat breeder, die nu maer
twaelf fterck fijn j doch behouden evenwel
haer oude naem, en worden noch de Seftieneri
genoemt, fonder wiens toeftaen de Burge-
meefteren in de gewichtighfte faken niets
konnen verrichten oft mogen beftuyten. Als
men nieuwe Burgemeefteren fal kiefen, word \'\'f ^f^^
de Gemeente,op den eerften lanuari, met het Jng.\'^
geluyd der kloeken in de kerck geroepen ,
daer fich d\'oude Burgemeefters eerft laten
vinden, om alle onordre en verwarring in de
groote menighte te vermijden. Als\'t volck
verfaemt is, vertrecken d\'Overheden 3 ende
Gemeente deelt fich in vier benden, na de
vier wij eken der ftadt , daer na kiefenfe
drie mannen uyt yder bende , die , te famen
vereenight fijnde , de twaelf Gefworenen
uytbrengen. Op de felve dagh worden defe
nieuwe Amptlieden door den Raet op\'t ftadt-
huys geroepen, daer fy drie en drie, gelijckfe
verkoren fijn, vergaderen, om viermannen te
kiefen, daer men dan noch twee met omftem-
men kieft en byvoeght, die tïamen de fes Bur-
gemeefteren maken. Als dit gedaen is, fen den
d\'oude Heeren haer namen aen de Gouver-
neur van Vrieftant, en \'t Opperhof te Leeu-
waerden, die met d\'oude Magiftraet dit werck
voorts afhandelen, op de wijfe die te voren
aengewefen is. De mindere Amptheden en de
beforgers der Godshuyfen , worden gekoren
als in d\'andere fteden. Hier was eertijts de
woonplaets van de Zee-Raet, die men d\'Ad-
mirahteyt noemt, en d oorloge ter zee be-
forght , die federt eenige jaren , om dat de-
fe haven foo goet niet is als fy plach te fijn,

A r lingen is nu ,
nae Leeuwaerden, de
grootfte, machtigfte en
volckrijckfte ftadt van
Vrieflandt. \'t Geluck
is haer fbo gunftigh ge-
weeft , datfe van een
kleyn onbekent dorp,
gelegen op de grenlen
aen de weftfijde van
Weftergoo, tot dusdanigh een treffelijcke ftaet
gekomen is. Haer eerfte begin waren eenige
huyfèn, tuffchen twee adelijcke wooningen ge-
bouwt, wiens Heeren Harliga en Harns genoemt
wierden: dit was oorfaeck, dat men defe plaets,
mfirong. (Jie allengs tot de gedaente van een dorp aen-
groeyde, nu d\'eene en dan d\'andrenaem defèr e-
dele heeren gaf, en fomtijts in twijfel was,welcke
van beyde fy behoorde te hebben tot dat de
monicken van Ludingkercke \'t huys van Harliga
deden afbreken, op wiens gront dit dorp uytge-
ftreckt en grooter gemaeckt wierd, waer door de
naem Harliga meefl begon gebruyckt te wordeuj
in voegen, datfe die eyndelijck geheel behiel,
welcke fèdert in Harlingen verandert is. Sekere
Gefchiedeniffen, door Andreas Cornelius ver-
gadert , daer men niet al te vaft op gaen magh,
melden , dat Harliga in \'tjaer mccxxxiv ver-
woeft is: m.aer \'t is gelooflijcker, dat de zee al-
lengs in dit dorp ingebroken is, en fommige huy-
fèn ingefwolgen heeft, waer door het dieper in \'t
lant naer\'t ooften, niet wijt van Almeno, \'t welck
toen onder \'t gebied van Franeker was,verplaetft
is. Sedert heeft het gedurig toegenomen,- de huy-
fen en inwoonders fijn vermeerdert. Sy verkre-
gen \'t recht van een marckt te houden , en daer
na van een ftadt te maken,hoewel fy terftont niet
met muren befloten wierden wanneer dat ge-
fchiet is, heb ick in geen hiftorien konnen vin-
den : de gemelde Andreas Cornelius maeckt\'er
eenighfins gewagh afj maer ick derf het u,op fijn
feggen, niet verfèkerenop dat ick niet te licht-
geloovigh fou fijn. Dit kan ick met meerder
vaftigheyt fèggen, dat de Groningers hier een
kaileel, met een wal en graft befloten, omtrent
het jaer m p c c c x c vi gebouwt hebben. Vier
jaren daer na heeft Albcrt van Saxen , die uyt
Hollandt komende hier te lande quam, door
iijn foon een ander kafteel, ftercker dan\'t eer-
fte , dat t\'eenemael over de kuft gebood, doen
bouwen , \'t welck, met vele krijghswercken,
die daer fèdert by gemaeckt fijn, tot de volko-
men herftelling der oudegulde vryheyt in wefèn
bleef; want toen is \'t van d\'inwoonders vermee-
ftert , en ten meeftendeel neergeworpen, om
alfbo de toom der ftadt en \'t naburigh geweft
te vernielen. Wanneer datfè eerft gefterckt is ,
kan men niet wetendan \'t is feker , datfe niet
fter out is. Vrußant.

Sy is in \'t jaer m d xl 111 vergroot, om dat \'er nrßejdi
een menighte volcks van verfcheyde plaetfèn rnaeivet-
toe vloeyde : daer na wederom in de jaren ^^^^^^
m d lxxix en \'t volgende door Prins Willem van
Oranje uytgeleyt, dieniet alleen van meening
was, om haer de fchoonfte haven van Vrieflant
te maken; maer oock door dat middel hen te
naeuwer met Hollant te verbinden , op datfè
een bequame zeeftadt fbu worden , om daer
fomtijts fcheeps-vloten toe te ruften, \'en daer
uyt tegen de Spaenfchen te fènden: waerom
hy haer oock met een aerde wal, en een die-
pe en breede graft omringde, na dat hy het
dorp Almeno, daer wy van gefproken hebben,
daer in getrocken had. In \'t jaer m d xcvi i is
fy , tot gerief der inwoonders , die fich kloecke-
lijck tot de koophandel begaven, ten derde
mael vergroot: want daer waren geen huyfèn
genoegh voor de winckeliers en wercklieden,
die hier dagelijcks quamen woonen. Men deê
de haven breeder maken , om dat de fchepen te
bequamer uyt en in fouden komen, en te beter
konnen overwinteren ; in \'tkort, fy wierd toen
in foodanigh een ftaet geftelt, gelijckfe nu noch
is. De zee befproeyt omtrent het vierde deel
der ftadt doch op dat dit vreeflijck element
met het gewelt van fijne baren haer niet befcha-
digen fbu, is fy met fteene wallen, dijcken
en andere wercken aen die fijde genoegh ver-
ïbrglm

Hare gedaente is hyna vierkant, cn haer om- Gedaeme\'.
ring een weynigh minder dan die van Leeuwaer-
den. De wallen fijn met acht groote bolwerc- Sfo-ckte.
ken verfien , die fbo konftigh geleyt fijn , datfe
eickander fbo wel als de ftadt konnen befèher-
men. Hare gelegenheyt is te ftercker , om datfè
rontom laege landen heeft,die men door de fluy-
fen onder water kan fètten , foo datfe niet wel te
belegeren is. De landeryen rontom fijn vrucht-
baer , daer verfcheyde groote dorpen in leggen,
die fonder de ftercke dijcken , welcke aen de
noord-fljde tegen de bruyfènde zee geleyt fijn,
fomtijts fouden ondervloeyen.

Binnen en buyten de ftadt fijn veel kleyne Gelegen-
wateren, die fèer dienftigh fijn, om alle koop-
manfchappen naer alle omleggende fteden en
dorpen, die tuffchen \'t Vlie en de Lauwers leg-
gen, te vervoeren: maer\'t gerief van de zee
is aenmerckelijckerwant daer door kan men
naer alle vergelegen en naburige landen varen
en koophandel doen; en om de felve te bevor-
deren en vermeerderen, is hier een breede ha-
ven , daer een goet getal groote fchepen, die
hier afvaren en aenkomen, in konnen leggen.
Men fiet hier oock veel kooplieden, fcheeps-
volck, en allerley waren in overvloet. Een onge-
val fchijnt defè voorfpoet te minderen, \'t welck
is, dat de vloet der zee allengs veel flijck en fandt

in de haven werpt, waer door de groote en diep-
gaende fchepen haer niet naerder dan omtrent
düylent treden konnen komen ; foo datfè ge-
nootfaeckt fijn in d\'oude haven, ïettinga ge-
noemt, hun ancker te werpen , daerle voor de
ftorm-winden bevrijt liggen, door de fanden en
bancken, die daer omtrent fijn,waer de zee haer
gewelt op breeckt en affluyt. In\'t uytgaen van
defe haven is een kleyn eylandt,recht tegen over
d\'ooftfijde van Vlielandt, \'t welck vruchtbaer
van graen is 5 doch heeft, om fijn kleyn begrijp,
niet meer dan vier hoffteden. Als de groote
fchepen op de gemelde plaets op de reede leg-
gen , komen de kleyne uyt de haven om haer
t\'ontladen ; en brengen hen oock, ledigh fijn-
de , andere koopmanfchappen aen boort, diefè
innemen en elders vervoeren: doch als de zee
feer hoogh is, konnen fy felf in de haven komen.

Voor weynigh jaren hebben d\'inwoonders
fich oock tot de haringvangft begeven; maer,
nae vele moeyte en onkoften , konden fy hun
voornemen niet met voordeel uytvoeren. Die
geen koophandel doen, begeven fich tot ver-
fcheyde hantwercken; foo datfe meeft alle koop-
lieden oft ambachts-lieden fijn. Hier wort jaer-
lijcks een ongeloofFelijcke menichte van allerley
hjnwaet enfèyldoeck gemaeckt. Degewoon-
lijcke koopmanfchappen, die men daer aen-
brengt en uytvoert, lijn tarvve, garft, haver,
kenmp, erten,boonen,en diergelijke.Van Noor-
wegen krijgenfe allerley hout, als oock piek,
teer, en andere koopmanfchappen van dat lant.
Hier fijn vele plaetfen , daer men het fout wit
maeckt, \'t welck in groote menichte gefbden,
en met goede winft vervoert word. Oock fijn
buyten de ftadt op de kleyne wateren verfchey-
de papiermolens; en in d\'omgelegen landen een
menichte van fteen- en kalck-ovens : in voe-
gen, dat omtrent defè ftadt tot alle de voor-
verhaelde dingen meer turf, dan in alle d\'an-
dere fteden van Vrieflant, verbeeficht wort.

Hare ftraten fijn fchoon, groot en fiiyver, en
vele met wateren doorfneden. Hier fijn een
groote menighte huyfen, daer onder vele nieu-
we , die, foo uyt- als inwendigh, wel verciert
fijn. Sy heeft vier poorten aen de lantfijde, de
vijfde is by de haven. De Marckt en \'t Raethuys
fijn kleyn genoegh , naer de grootte van de
ftadt. Hier is maer een Kerck, gebouwt op de
felve plaets, daer eertijts het dorp Almeno was,
eer dat het in de ftadt befloten wierd.
Overheden, Magiftraet beftaet in acht Burgemeefte-

ren , die maer een jaer regeeren, nae\'t welck
fy foo veel andere uyt de voornaemfte burgers,
infonderheyt uyt de Gefw\'orenen , kiefen, wiens
namen fy met de hare naer het hooge hof
van Vrieflant fenden, \'t welck terftont, uyt fijn
eygen en des Gouverneurs naem, een van hare
leden als Afgefant naer Harhngen fènd , om
kennis te nemen van\'t eerlijck leven en goede
feden der verkorenen: dit gedaen hebbende,
keert hy naer Leeuwaerden, daer hy fijn weder-
enharever- varcn verhaelt. Dan kieft de Gouverneur in den
% vollen Raet acht uyt de voorgeftelde feftien, die
het aenftaende jaer regeeren; doch met die vry-
heyt,dat hy van d\'oude,die onlangs \'t felve ampt
bedient hebben, oft van de nieuwe voorgeftel-
ï N G E

de, fbo veel mach kiefen als hy goet vind : imer
in\'t gemeen neemt hy uyt yder de helft,oft vier
oude en vier nieuwe heeren; hoewel het oock
wel gebeurt, dat men al d\'oude doet blijven ;
fomtijts neemt men oock wel al de nieuwe,
oock wel van d\'een meer als van d\'ander , na ge-
legentheyt. Als de verkiefing gedaen is, gaet
de voorfeyde Raetsheer , die te voren afgeïon-
den was, tegen de rechte tijdt weder naer Har-
lingen , om , in tegenwoordigheyt van \'t volck,
de nieuw-gekore heeren in hare ampten te be-
veftigen ; die hare regeering beginnen met het
verkiefen van acht nieuwe Wijckmeefters uyt Andere
d\'oude Magiftraten oft voornaemfte burgers ,
wiens ampt en vermogen is\'t fèlve als te Leeu-
waerden en Franeker. Defè acht Burgemxe-
fteren bedienen de luftitie oft\'t Gerecht aen de
inwoonders , en beftieren het geheele lichaem
der Gemeente : de Wijckmeefters geven hen
kennis van alle noodige faken ; en, als\'t gewicht
der handelingen het vereyfcht, roept men haer
in den Raet, om hun gevoelen te feggen , en
tehelpen befluyten. De Secretaris oft Geheym-
fchrijver is in\'t gemeen een goet Rechtsgeleer-
de , en heeft fitplaets in den Raet; in welck fijn
Tcvoelen, om fijn ervarentheyt in\'t gedurigh
pedienen van fijn ampt, van groot gewicht is.
Sy hebben noch, als die van Franeker, een ander
Rechtsgeleerde, wiens gevoelen fy in \'t uytfpre-
ken der vonniffen gebruycken, van welcke de
partyen fich mogen beroepen op het hooge hof
te Leeuwaerden.

De ftadt en burgery waren in fès wij eken en
benden gedeelt: maer fèdert datfè verfcheyde-
mael vergroot is , heeft men alle d\'inwoonders
onder acht compagnien oft vaendelen geftelt.
Den Raet alleen ftelt de Gapiteynen en Vaen-
dragers,\'t welck,volgens d\'inftelling, jaerlijkfche
ampten fijn; doch fy behouden die fomtijts vele
jaren. De gemelde Raet ftelt oock ordre over
\'t waken , en doet het veranderen, vermeer-
deren oft verminderen, naer haer goetvinden:
fbo dat de Gapiteyns gehouden fijn hare bevelen
te gehoorfamen,waer toe fy oock een Majoor oft
Wachtmeefter hebben , wiens ampt is\'t fèlve
als in d\'andere VrieflTche fteden.

Defè ftadt heeft oock haer Threfbrier oft
Schatmeefter, die de gemeene penningen ont-
fangt en uytgeeft ,• en een Bouwmeefter, die
over de gemeene gebouwen geftelt is.

Hier is maer een kerck, als gefeytis, daer
in twee Predicanten de Godsdienft verrichten,
die feker een fware bediening hebben; foo om
dat de gemeynte fèer fterck is, als oock om het
groot getal der Wederdoopers, die meê vrye
oefïening van hunnen Godsdienft hebben. In
defè ftadt waren geen andere Gods-huyfèn;
maer federt eenige jaren heeft de Raet,met hulp
van verfcheyde Godtvruchtige burgers, de fon-
dementen van twee der felve, op de plaets, daer Godshuy-
\'t kafteel eertijts geweeft is, geleyt , die dage-/^»-
lijcks toenemen en verbeterd worden door de
miltheydt en medooghfaemheyt der vrome lie-
den. Hier i^ oock eeli Schole, daer een Redor SchoU.
en drie Meefters, om de jeught in de Grieckfche
en Latijnfche talen, en de beginfelen der vrye
konften te onderwijfen, over geftelt fijn.

T a v e r e n , oft, als
jfbmmige feggen , Sta-
Doren, is de alderoutile
fladt van Vrieflant, in\'t
jaer na de fcliepping
derwerelt 3970, welck
is het eerfle jaer na de
geboorte onfes Saligh-
makers, door Azinga
Acfbn , in die tijt Prins
van \'t landt, gebouwt, en met diepe graften,
hooge wallen en torens voorfien : hy liet hier
oock treffelijcke fchermfcholen oprichten, waer
in de jeught, na de wijfè der Romeynen , fich
driemael ter weeck in de wapenen oeffende.

Sy heeft haer naem van den afgodt Stavo,die,
in de dicke duyflerniffen van \'t afgodifch hey-
dendom, aengebeden , en by de Vriefèn, ge-
lijck eenige meenen, als lupiter geëert is : defè
Stavo oft afgod was een onbefchaefde flock oft
tronck, die men in\'t gemeen de flaf van Frifo
noemde, en hier 313 jaren voor Chriflus ge-
boorte als een groot godt geflelt is, tot wie een
yder uyt verre landen , als tot een flaf der rey-
fèndelieden, om raet quam. ^

Sy was in die tijdt niet verre van de riviere,
\'t Vlie genaemt,waer toe fich hare haven flreck-
te, gelegen. De Yfel, die voorby Campen, de
Kuynder en Sloten liep , quam in die tijdt aen
d\'ooflfijde defer fladt, en van daer in de Noort-
zee , daerfè haer naem verloor, en had oock
een ader die in de Middelzee uytging. Sy is al-
lengs fèer machtigh en volckrijck geworden, en
tot een groot aenfien en heerlijckheyt geklom-
men j fbo dat alle gemeene faken , die men met
de Romeynen, Franfchen, Denen , en Batavie-
ren , te verhandelen had, hier afgedaen wier-
den. In\'tkort, fy wierd de flapel van deNoordt-
fche landen, de treflijckfle kooplladt, en een
Koninglijcken floel, daer in negen Vrieffche
Koningen haer hof gehouden hebben, als i Ri-
choldus Otto , 11 Odibaldus , 11 r Richoldus
de tweede, iv Beroaldus , v Adgildus, vi Rad-
bodus, VII Adgildus de tweede, vi 11 Gondo-
baldus, en ix Radbodus de tweede , welcke
Vrieflandt als Koningen omtrent 343 jaren be-
heerfcht hebben.

Richoldus Otro , d\'eerfie Koning, heeft
tuffchen Staveren en Medemleck in\'t jaer 463
een fchoonen tempel gebout, diehy Afylum oft
toe-vlucht noemde , naer welck alle mifdadige en
uytgebanne lieden een vrye fchuylplaets had-
den, op de felve wijfe, als Romulus eertijts te
Romen gedaen had. Hy liet hier oock een kofle-
lijck hof in \'t gemelde jaer oprichten, daer in hy
al de Heeren en Hertogen, die voor fijn tijdt
in Vrieflandt, van Frifb den eerflen bewooner
af, (dieomtrent 300 jaren voor Chriflus ge-
boorte leefde ) geheerfcht hebben, heeft laten
treffelijck fchilderen , met den tijdt, wanneer
en hoe lang hare regeering duerde. Dit paleys
was fbo uytimmtende, dat het gerucht daer van
fich verfpreyde in de wijdtgelege landen; fbo
Vriefant,

dat Karei de Schoone , de jonge Hertogh van
Brabant, met vele edellieden , om \'t felve te
befien , herwaerts quamen. Dit hof oft kafleel
heeft 34 j jaren in wefen geweeft ; want in \'tjaer
S08 na Chriftus geboorte is \'t afgebrand : in
welck jaer oock de fchoone en hoogen toren
van S. Nicolaes , daer d\'afgodt Stavo lang in ge- ^^^ ^^^ ^^
ftaen hadt, door den blixem aengefteken en teren wr-
vernielt is. De felve Richold Otto\'heeft oock
Vrieflant , infonderheyt Staveren, met heer-
lijcke gebouwen verciert en, om met fijn edel-
lieden fich fomtijts te verluftigen, een aenge-
name lufthof in \'t noordooft, een mijl van defè
ftadt, in \'t bofch Flufb , doen timmeren.

Odibaldus, de tweede Koning der Vriefen,
regeerde omtrent het jaer Chrifti 513. In fijn
tijdt leefde Ivo Hoppers, een heer der landen
en plaetfèn, die tuflchen.Staveren en Hoorn
(toen goet landt , nu een diepe zee) lagen :
maer als fijn dienftmaeght een levende ha-
uyt een put, die in \'t veld ftond, gefchept

had, verkoft hy allengs fijne landen, en quam in
defè ftadt woonen,- doch de plaets behield fijn
naem Hoppers, oft Hop-heeren , dat nu noch
\'t Hoornfe Hop genoemt word. Waer uyt blijckt, V Ceßach
dat het voor treffelijck en edel geflacht der Hop-
pers uyt Staveren gefproten is , wiens af kome-
lingen hier oock, als de ftadt op\'t heerlijckfte
bloeyde, de hooghfte ampten bedient hebben,
gelijck de Chronijcken, d\'oude wooningen , foo
binnen als buyten defe ftadt, en tot Hemelum ,
te kennen geven ; \'twelck noch beveftight is
nae \'t overlijden van de fèer geleerde Fredericus
Hoppers,die,hoewel in\'tjaer 1607 te Leeuwaer-
den geftorven , in de kerck deler ftadt begraven
wierd. De gewelde Koning Odibald heeft oock
een half mijl van hier, op \'t roode klif (oock een
out gedenckteken van Vrieflant) een fchoone
lufthof gebouwt.

In \'t jaer d l xx, als Richoldus de derde Ko- cnm>e!ije-
ning regeerde, is \'t gemelde lufthuys op \'t roo-
de klif, door een ftercken noordweften wint,
die drie dagen duerde, nevens 35 groote boo-
men , geheel neergeworpen.

Als Beroaldus, de vierde Vriefche Koning, ^^^
van Clotarius de tweede. Koning van Vranck-
rijck, in\'t jaer DCxxx verflagen was, fijn in hentebe-
defe ftadt en geheel Vrieflant vele Godtvruch-\'
tige mannen uyt Vranckrijck gekomen , om
d\'inwoonders tot de Chriftelijcke Religie te be-
keeren ; doch in die tijdt noch te vergeefs.

Als Adgildus , de vijfde Koning, leefde , die
goet-aerdigh en vreetfaem was , heeft men we-
der getracht Vrieflant en defe ftadt tot het ^at te^
Chriflendom te brengen: maer d\'onderfaten , tn ec de
op de Koning fiende, die in de heydenfche af-
godery bleef, fijnin vele jaren noch niet ge^^Zrd.
wonnen en bekeert. Defe Adgildus ftorf in \'t j aer
d c LXXIX , en wierd met allerley pracht in
de hooftkerck defèr ftadt begraven.

Radbodus, de fefte Koning, hiel fijn hof te
Staveren, liet weder een lufthofop \'t roode klif
timmeren, en vermeerdeen verheerlijckte fijn

Rijck door hare goede gelegenheyt. Hy was toont men noch heden vele bakken,eycke (par-.
een groot voorftander van d\'afgodery der ren en ander hout,dat op het Kreyl gewaffen is.
Noordtfche landen , nam Uitrecht in , ver- In\'tjaer 8i j isOdulphus,van Aerfchot inBra-
, , jaeghde al de Priefters en Leeraers , en ftreckte bant,en foon van een Godtvruchtigh man,Bod-
^^^^vant fijn Rijck uyt tot aen Nimmegen,waer van noch gis genaemt, met den Biftchop Frederick vanLIi-
hedenaeneen van hare poorten, daer eertijts trechtin Vrieflandt gekomen,na dathy door dc
de haven plach te fijn , de volgende letteren gemelde Biftchop onderwefèn was, om dAr-
uytgehouwen ftaen : Hvc vsqve ivs Sta- riaenfche kettery uyt te roeyen, en verkreeg de
v ri ie, dat is, dus Dem \'t recht Dan Stageren. En groote kerck van Staveren, om die te bedienen,
elders: Hic finitvr regnvm Stavrüe, Onlangs voor Fredericks doodt, in\'t jaer 838 ,
dat is , hier eyndight het Rijck l>an Stayeren i bouwde de felve Odulphus op\'t weft van Stave-
foo dat het fchijnt , dat heel Vrieflant in die ren een heerlijck kloofter , daer hy Auguftinen
tijdt Staveren genoemt is. Defe Radbodus is oft Regulieren in ftelde/t welck die van Enckel-
de felve, die, tot het ChrifteUjck geloof bekeert huyfen, in \'t jaer 1210 , foo d\'inwoonders defer
fijnde , van Wolfranus Biffchop van Soiffons ftad dat niet belet hadden, verbrant fbuden heb-
gedoopt fou worden, welcke hy, met de voet in \'t ben. Het ftont noch op de gemelde plaets in \'t
water ftaende, vraeghde , waer fijne voorva- jaeri4i9, dan door\'t inbreken der hooge wa-
ders nu waren ? Als de Biffchop antwoorde, dat teren is \'t daer na, in de tijt van den Abt Alge-
alle die fonder kennis van den eeuwigen en wa- rus, op \'t zuyd-eynd geftelt. Doch \'t kloofter is Swareon\'
ren Godtftorven, in de hel quamen, trock hy eyndelijck , door verfcheyde ongelucken van
fijn voet uyt het water , en feyde , dat het beter brant, die de ftadt verkleynden, buyten gewor-
voor hem was met al fijne voorvaders in de hel, den: want in \'t jaer 910 verbrande de kerck der
Sr dan met weynigh Chriftenen in den hemel te heylige Maeght Maria met 13 huyfen,- daer na, doortvmu
van.Radbo- fijn. Hy is oock , in\'t jaer D CC XIX, oft, als an- in tjaer 939, omtrent 329 huyfen; en ten derde
dere feggen, in\'tjaer DCC XXV, te Staveren be- mael,in\'t jaer 1410, op\'t Zuyd en Zuydooft, 5-00
graven: daer men op\'tuyt-weft, in\'c jaer huyfen hoewel\'t kloofter, om dat het een hard
M Dxix, twee filvere penningen vond, die de- en fterck dack had, in wefen bleefi maer was toen
fe Koning had laten munten. buyten de ftadt. Evenwel moeften de Monicken ,

Adgildus de tweede , de fevende Koning , is door de groote en ftercke watervloeden, die het e» Uimnt,
oock te Staveren in \'tjaer 737 begraven. Hy landt dagelijcks affpoelden , van daer naer He-
Ondemmt. Üet goudc penningen flaen, op wiens eene fijde melum vertrecken; waer uyt blijckt, dat d\'infwel-
ftont, Adgildus fectmdus, Irißorum Rex-, en aen gende zee noch ongenadiger is dan\'t verteeren-
d\'zndcr fijde j Monetaaurea Cimatis Stayrienfis, de vuer, dat het kloofter gefpaert had. DeAb-
van welcke in\'tjaer 1425 noch een gevonden is. ten behielden niet te min haren naem van defè
Gondebold d\'achtfte Koning fturf in \'tjaer ftadt, als noch in verfcheyde brieven en glafèn
d c c x l i x. Sijn navolger Radbodus de twee- te fien is, daer in fy fich noemen, AhtenDanSta-
de, de negende en laetfte Koning, wierd door yeren in Hemelum.

Karei de Groote uyt fijn Rijck verdreven , en In\'t jaer 1430 fach men de kapel en\'t kloo- Q^^y^jr
vluchte in de noordfche landen; foo dat het on- fter , dat Odulphus eerft gefticht heeft, om dat ßenvL\'
feker is , oft hy daer oft in Hollant overleden is. het kerckhof feer hoogh wa^, noch ftaen , dan odulphus
Met hen is de Koninglij cke heerfchappy geeyn- \'t is daer na door de kracht van \'t water neerge-
dight; en defe twee laetfte hebben oock haer worpen. Als\'er in\'t jaer i<5o8, door een onge-
hof te Staveren gehouden. In hare regeering meene en ftrenge winter, tuffchen Staveren en
nam het heydendom af, en de Chriftelijcke Re- Enckhuyfen een gebaende wegh over \'t ys was ,
hgie wierd merckelijck uytgebreyt. hebben vele menichen,door \'t aenwijfen van ha-

In defe ftadt hebben oock de feven Princen eri re voor-ouders , de plaetfè van \'t gemelde kloo-
Hertogen, die, voor de Koningen, Vrieflant re- fter, die maer een vierendeels uers van de ftadt
geerden, haer Hof gehouden 3 lbo datfe in alle is, gevonden, elckander getoont, en vele fraye
eer en hoocheyt verheven was. \'t Schijnt dat fteenen uyt de gront, die maer drie oft vier voe-,
d\'oude inwoonders defèr ftadt de felve fijn, die ten diep was, gehaelt: waer door de fèlve van de
van Plinius Stm\'os genoemt worden. \' fchippers als een klip wort gefchuwc. Het Grande-

Een half mijl van Staveren leght Hindeloo- hoeck defer ftadt , eenige hondert jaren out,
pen, daerde gemelde Koningen en heeren haer maeckt gewagh van de namen en toenamen der
met de jacht der hinden en andere beeften, die gene , die verfcheyde toegangen in Odulphus
uyt het bofch van Kreyl derwaerts liepen , ver- velt gebruyckt hebben; foo dat defe faken buy-
maeckten : dit Hindeloopen is, na dat \'er in \'t ten alle twijfel fijn.

j aer 910 d\'eerfte huyfen gebouwt waren, in \'t Staveren is oock een van d\'alleroutfte Anze- EenAnz^-
jaer 12 54 tot een ftadt geworden. Het Kreyl fteden, en , als fommige feggen, de derde in or-
was in die tijdt voor de gemeldeTrincen een dre geweeft, wiens privilegiën, die door de ver-
treffelijck bofch, vol hinden, harten en andere fcheyde ongelucken met het afnemen der ftadt
dieren. Die van Galama , \'t welck een van nieeft verftorvenwaren,in\'t jaer 1J49 te Geulen,
d\'outfte en edelfte Vriefche geflachten is , wa- en in \'tjaer 1604 te Lübeck,in de vergaderingen
ren Heeren over de boffchagien en landen , der gemelde Anze-fteden, weder vernieut fijn.
tuffchen Enckelhuyfen en Staveren gelegen,- In\'tjaer 838 bloeyde defe fladt op\'tallerheer-
daer nu de grootfte geladen fchepen over heen lijckfte : hare inwoonders waren d\'eerfte, die de
varen. In de kerck defer ftadt en eenige huyfen Noordtfche landen en dc Sont befbchten, waer-

Tnvikaicn,^\'\'^\'^\'^^-^^^^ Koniog vafi Dencmarckeii met liet de Koningen van Schotland genoten, en voor^

voorrecht belchonck, datfe voor alle fchippers, rechten van befcherming bekomen, als van Ia- »
hoe vele dat \'er waren , eerfl fbuden vertollen j cobus in \'t jaer 1499, in \'t eerfle jaer fijner heer-
\'t welck fomtijts oorfaeck geweefl: is , datfè, tot fchappy, en wederom in\'t 1525 , als de be/ègel-
Dantzick hare lofïing en lading gedaen hebben- de brieven te kennen geveo; die [j oock van Al-
de , de fchepen, die te voren met haer aengeko- bertus der Sweden en Gothen Koning, in \'t jaer ^^^^^
men waren, noch in de Sont vonden. De mee- 13Ó8, op S. lacobs dagh gefègelt, verkregen
fle en outfte privilegiën, in Denemarcken ver- hebben.

worven, fijn door de brant en\'t innemen der Omtrenthet jaer duyfènt twee hondert bloey-^^/c^^ö?»
ftadt verloren ,• evenwel worden noch eenige in de defè ftadt in alle hoogheyt en rijckdom; want
de ftadts-kift gevonden, daer in, onder den daer was de voornaemfte flapel en koophandel,
grooten zegel der Koningen , d\'oude voorrech- in alle landen vermaert: fbodat d\'inwoonders
ten vernieut worden ,• als noch heden te fien is toen in alle weelde en dartelhevt leefden, die foo
in die van Waldemarus, Koning der Denen, buyten alle maet ging, als eenige feggen , datfè
Sclavon en Gothen, in\'t jaer 13 26 gegeven; hare ftoepen en leunen voor de deuren lieten die hoven
welcke brieven, om haer ouderdom, by \'t hof vergulden; dies fy, om hare ongemeene kofte-
van luftitie te Leeuwaerden, in \'t jaer 1599 fijn lijckheyt,in \'t gemeen de dartele oft -versvcende kin--
nagefien, en onder het groot zegel van \'t fèlve deren yan Stageren genoemt merden. Als fy nu ten
Hof bekrachtight: noch een ander van den fèl- opperften top van alle weelde en heedijckheyt
ven Koning Waldemar in \'t jaer 13<^3 ; en een was,is fy weder vermindert en afgegaen; \'t welck
van Koning Chriftiaen in\'tjaer 1478 , waer in men ten deel de groote dartelheyt van een
fy, voor eenige geleende penningen , de vry- fèer rijcke koopmans weduwe toefchrijft, waer
heydt verkregen , om van yder fchip maer een van men feyt: datfè een Schipper op Dantzick
Henricus Nofcl tol te geven, tot datfè voldaen bevrachte, en hem bevel gaf de belle waren en
waren. In \'tjaer 15-99 , als \'er een heerlijck Ge- goederen, die daer te bekomen waren , mee te
fantfchap aen Chriftiaen de vierde, Koning.van brengen. De Schipper bracht tarwe, als \'t befte
Denemarcken, gefonden was , fijn hare gemel- goet, over: waer over de vrou verftoort fijnde ,
de voorrechten vernieuwt en beveftight. Oock hem gebood, dat hy de tarwe over boort in zee
wortyderjaer, nae d\'oude wijfe, met het eerfte werpenfou, \'t welck gefchiede. Daernais\'er
fchip dat naer de Sont vaert, tot een kenteyc- een groot en hoogh fant voor de haven ge-
ken van hare Privilegien, een Leydts laken ge- fchoten, foo dat men met geen groote fchepen
fonden. kon aenkomen : defe plaet leght een half mijl

Sy heeft niet alleen van de gemelde Koningen, van de ftadt,en wort nu noch het Vrouypen-fant ge-
maer oock van verfcheyde andere, vele heer- noemt, dat de Schippers als een klip oft drooch-
lijcke voorrechten verworven , infc^nderheytin te moeten mijden; doch leght nu buyten alle
Vranckrijck, van welcke d\'outfte oock, door de hinder van de tegenwoordige haven aen het
gefèyde ongevallen, vernielt fijn. Vele der fèlve, Zuydtweft der ftadt. \'Of dit verhael van de ge-
in de Latijnfche en Franfche talen,wordennoch melde rijcke weduwe waerachtigh fy , derf ick
in de Stadts-kift met de Konincklijcke fegelen niet verfèkeren; een yder geloof er foo veel van
vertoont, die meeft fien op d\'oude privilegiën , als \'t hem belieft. Dit is altijdt feker, dat de ftadt
hen by de vorige Koningen vergunt, als te mo- allengs afnam: want vele kooplieden vertrocken,
gen koopen, verkoopen, vry en vranckmet hare en met hen ten deel de koophandel: fy wierd, ^eßrafi
fchepen en goederen , by nacht oft by dagh , te om haer groote rijckdom , van andere aenge-
gaen en te keeren, \'t fy dat de Koningen oorlogh vochten; van den adel des lants gehaet; door
oft vrede met hare naburen hadden en in\'t d\'inlantfche twiften der Schieringers en Vetkoo-
kort, door \'t geheele land, als d\'eygene inwoon- pers befwaert; en door brant, en overvloeyen
ders , haren koophandel te doen: waer van de der wateren eyndelijck foo verkleynt, dat het

brieven te fien fijn , door Lodewijck de elfde, een yder ten hooghften verwonderde,
in\'t jaer 1480 , in\'t negentiende jaer fijner re- Omtrent hec jaer 1250 konmennoc

geering, gegeven; van fijn foon Karei d\'achtfte, pols oft fpringftock van Staveren naer Enckhuy-

in \'tjaer 1487, in \'t vierde jaer fijner heerfchap- fèn over \'t landt door het bofch Kreyl gaen ;

py : van Lodewijck de twaelfde, in fijn eerfle maer onlangs daer na begon de Noordtzee de

jaer, en na Chriftus geboorte 1489: van Fran- gaten van Texel en \'t Vlie wijder te maken: foo

foysd\'eerflè, in\'tjaer ijió, en het tweede van dat omtrent het jaer 1400 een vrye vaert van de

hjnRijck;en vandefelveKoning,in\'tjaer 1528: felve Noordtzee voorby Staveren , Medemleck

van Franfoys de tweede, in\'t jaer 15 59, in \'t eer- en Enckhuyfen tot in de 2uyderzee liep , daer

fte jaer fijner regering: van fijn broeder Karei te voren alleen een kleyne floot plachte fijn,-

denegende,in\'tjaerijdT,oockinfijneerftejacr. \'t welck door vele fmalle graften ( die din-

Self in de tijdt van de felle oodoogh , tuffchen woonders van Wienngen en Texel, en andere

Keyfer Karei de vijfde en de Franfèhen , heb- gebuedanden, om te beter by elckander te ko-

ben d\'inwoonders , \'t welck niemant in al de Ne- men , maeckten, ) veroorfaeckt is : want het

derlanden toegelaten wierd, vry en onverhin- water der groote zee kreegh daer door ingang ,

dert in Vranckrijck gehandelt, waer van noch en wierd allengs tuffchen defè ftadt en Enckhuy-

vele vrygeley-brieven in de gemelde Stadts-kift fen een wijde en diepe zee, die Weft-Vrieflant,

Ïïi\'t jaer 1335" was dele ftadt evenwel noch
van fulck een vermogen , dat iy tegen de mach-
tige fteden Lübeck en Hamburgh oorlogh voer-
de, welck gefchil daer nae vereenight is door tnl-
fchen-lpreken der Gefanten van Gent, Brug-
ge , Yperen , Dordrecht, Middelburgh en Zie-
riczee.

Sy toonden oock haer krachten tegen Willem
de vierde , Graef van Hollant; want als hy in \'t
jaer 134^ , om de Vriefen te dwingen, in\'t dorp
Molqueren , in die tijdt Rodewier genoem.t,
en van daer op \'t Noordt van S. Odulphus, toen
noch in weien fijnde, gelandt was, fijn de Vrie-
fca (wiens finipreuck van outs geweeft is: Phn-
fopt O Lihcrta mortem oppetit, dat is , lieDer doodt dan
mi>iy y) hem tegen gekomen , en hebben , door
de macht van die van Staveren , \'t velt behou-
den , de Graef met feven Baender-heeren en
vijf hondert Ridders verflagen , fbo dat \'er om-
trent acht duyfent mannen, op een velt by Odul-
phus kloofter, de zuydtvenne genoemt, by den
oever der zee gelegen, aen\'s Graven fijde ge-
bleven fijn. Den dagh deler overwinning is daer
na van de Vriefen met blyfchap gehouden, tot
dat het hen van de Saxen, in\'t jaer ijo^ , ver-
boden is.

Daer na heeft fy vele elenden, als belegerin-
gen , innemingen, branden, overvloeyingen en
andere ftvarigheden uytgeftaen : want fy is aen
d\'eene fijde d\'uyterfte ftadt van Vrieflandt, van
welcke men in twee oft twee en een half ure te
Enckhuyfen en Medemleck komen kan aen
d\'ander fijde had fy van d\'uytheemfchen d\'eerfte
aenftoot te verwachten , dewijl fy is als een fleu-
tel van dit lantfchap; waer van verfcheyde voor-
beelden , tot groote fchade der ftadt, in de ja-
ren 1414, 1420, 22 en 23 , gefien fijn 5 fbo datfè
als een roofneft, fbnder wallen en poorten, tot
het jaer 15 n5, geweeft is; want in die tijdt is fy
aen d\'eene fijde een weynigh gefterckt. Maer

[leeft Georg Schenck van Tauten-
burgh , Stadthouder van Vrieflant, hier een
fterck kafteel, met een toren en ringmuren op \'t
Noordweft aen de zee gebouwt, daer Aelbrecht
van Beyeren , Graef van Hollant, te voren in \'t
jaer 1397 , oock een fterck kafteel geleyt had.

Als de Geufen (fbo noemde men in die tijdt
de gene die tegen de Spanj aerden oorloghden)
in \'t jaer 1572 defe ftadt ingenomen , \'t grof ge-
fchut van Bolfwaert, Sneeck en Franeker beko-
en \'t kafteel fterck belegert hadden, fijn

fy door den Heer van Billy verjaeght: want hy
quam met vijf vaendelen Walen, en twee vaen-
delen Duytfchen,in62 turf-fchepenonverfiens
in der nacht voor djcfè ftadt: doch fy vonden-
fe ledigh , om dat de Geufèn , door de fchie-
lijckeaenkomft, vreefè van groote menighte ,
!. en voor eenige verradery , gevlucht waren :
maer als fy van Gaelma Dainma wederom ver-
gadert waren , fijn fy verftrooyt, en hondert en
vijftigh van hen gedoodt; waer door het dorp

Coudum van de Spaenfchen geplondert, \'t ka-
fteel van Staveren ontfet, het derde deel dev
ftadt verbrant, en\'t overige geplondert is , cn
veertien mannen aen een brug opgehangen.

In\'t jaer 1580 is het gemelde kafieel oft \'tKafiee^
Blockhuys, dat toen 57 jaren geftaen had, met
raet en toeftaen van Prins Willem van Oranje ,
neergeworpen ; maer daer na door de Graef van jjrderop-
Rennenbergh weder opgemaeckt, die daer toe genum-k,,
het muurwerck van de verbrande huyfen ge-
bruyckte , de burgers van hare goederen beroof-
de , en de ftadt feer befwaerde. Doch in \'tjaer
15S1 fijn d\'uytgeweke burgers, gefterckt met
een vaendel foldaten, des nachts overgekomen,
hebben hare ftadt met groote dapperheyt inge- heiegen, qe-
nomen, hetkafteel belegert, befchoten, en eyn- wonncnl
delijck den Gouverneur Dekuma tot overgeving
gedwongen. Toen is \'t kafteel aen de fijde der ^^^^^^^^^
ftadt afgebroken , en federt onbefet gebleven. Zeeroe \'Lr-
Daer nae is fy felf vergroot, en met een wal en
drie bolwercken, alsfy nu noch te fien is, ver-
fterckt.

Sy is aen de Zuyderzee, op een hooge plaets, Qg^egen-
die aen Hollant paelt, gelegen, \'t Gene dat \'er hejt, en
van de verwoefknde oorlogh en de woedende
zee overgebleven is, ftreckt fich meer uyt in de [cttjdt.
lengte dan in de breette, langs een wijde graft,
de Delft genoemt, die daer door loopt, wiens
beyde fij den met fchoonehuyfèn verciert,en met
verfcheyde bruggen aen een gevoeght fijn. Aen
de eynden der gemelde graft fijn ftercke fluyfèn,
die \'t water uyt en inlaten.

Die van Staveren befteden haer vermogen ,
om fich niet alleen by haren tegenwoordigen
ftaet te bewaren, maer die te vermeerderen
want fy vele fchepen naer de Belt, de Oofter-
fche landen en in de Middellantfche zee fènden :
doch om datfe geen goede haven hebben, fijn
fy genootfaeckt vele faken voor de Hollanders
te laten , die alle koopmanfchappen bequame-
lijck in hare havens konnen brengen. Anders
fijn die van Staveren kloecke zeeluyden , en ^
fchijnen tot de fchipvaert geboren : want het
meeftendeel van d\'inwoonders geneeren fich by
de zee, varen fèlf, oft reeden aen de fchepen :
het grootfte deel van \'t gemeen volck leeft by
de viflfchery, die hier omtrent, om de menigh-
te der wateren, die aen alle fijden rontom de
ftadt fijn , feer goet is: \'t welck oock oorfaeck
is, dat men weynigh te lande reyft , dewijl de
gemelde wateren d\'omliggende landeryen op
fèer vele plaetfèn doorfnijden, en affcheyden.

De Magiftraet beftaet in acht Burgemeefte- ovaheydt.
ren, die\'t gemeene befte beforgen , en jaer-
lijcks verandert worden. In\'tjaer 1608 heeft
men, met toeftaen van de Gouverneur en \'t hoo-
ge hof van Vrieflant, en op \'t verfoeck van de
Gemeente, hier een Raet van Gef\\vorenen ge-
maeckt, die jaerlijcks door de Overheyt, uyt de
bequaemfte burgers , ten beften van de ftadt,
gekoren worden.

L O O T E N is een kleyne
ftadt, doch is byna foo
wel gefterckt als een
groote; want fy is met
graften, wallen en bol-
wercken voorfien. Sy
is de hooft-ftadt van
Geefterlandt, \'t welck
van Weftergoo, daer \'t
een deel van is, tot de
feven Wolden ftreckt. Voorby hare wallen loopt
een breet water, dat uyt het Slooter-meir komt,
wiens omgang een Duytfche mijl groot is. Dit
water is feer dienftigh voor defè ftadt, om daer
door met de gebuerfteden te koopmanfchappen:
oock loopt het door de ftadt naer Take-zyl,
daer het fich in de Zuyder-zee ontlaft.

Sy heeft niet meer dan twee poorten landt-
waertsin, d\'eene aen\'t weften , die tamelijck
fchoon, de tweede aen d\'ander fijde, die kleyn-
der is. Men reyft hier meer te water als te land ,
meer te fcheep dan met de wagen want \'t eerfte
kan men bequamer doen. Hoewel datfè kleyn is,
iy is evenwel volckrijk^de huyfèn fijn in tamelijck
go et getal,maer laegh en flecht gebouwt,uytge-
fèyt eenige wooningen der voornaemfte burgers.

Het Raethuys is redelijck fraey. Hier is maer
een kerck, en een Predicant. De ftraten fijn wey-
nigh, doch net en wel verordent.

Hier is overvloet van alle dingen , die tot het
menfchelijck leven noodigh fijn , als koren,
vleefch, boter, kaes , en andere eetwaren, die
tot een redelijcke prijs te bekomen fijn.

en drie Raden ; fonder Gefvvorenen oft dierge-
iijcke Amptenaers van \'t volck. De meefte "in-
woonders geneeren fich metde fchipvaert en
handel over zee.

Hier omtrent, tuffchen \'t Vlie en de Lauwers,
om dat\'er fbo weynigh landt en veel water is,fijn
verfcheyde kleyne fteden , waer van\'t grootfte
deel in Weft ergo,en weynige in Ooftergo leggen.
Men fbu noch andere faken van defè ftadt kon-
nen verhalen , maer om datfè die gemeen heeft
met andere , ga ick die met ftilfwijgen voorby.
De Raet heeft fijn Secretaris oft Geheymfchrij- ^w^rs
ver, de ftadt haer Threfbrier oft Schatiiiee- ^mpte^
fter, en hare burgers in vaendelen verdeelt, die
met Gapiteyns en andere Bevelhebbers voor-
fien fijn. Oock heeft men hier Amptenaers, om
alle eetwaren te befien , op dat \'er in \'t koopen
en verkoopen geen bedrogh gefchiede ; welcke
alle van de Magiftraten,gelijck als in de voorver-
haelde fteden, gekoren worden.

Byvoeging. Dit is d\'eenige ftadt in de Seven-
wolden, leght anderhalf mijl van Staveren, niet
wijdt van de Zuyderzee, in een waterigh landt.
Sy was eertijts onder \'tgebiedt vanHarinxma,
een deelgenoot der Schieringers. Daer na was
fy de Gelderfchen toegedaen, dies fy met een be-
legh aengetaft wierd, waer in Georg Schenck en
lan van Wafienaer gewond fijn : dies hebben de
Bourgoenfche , nae \'t innemen van \'t ftedeken,
de veften neergeworpen; doch de Staten hebben
het in\'t jaer m d lxxxi weder fterck ge-
maeckt , waer toe het oude huys van \'t geflacht
van Haringa afgebroken is. Het is, om fijn wa-
ter-achtigheyt, fchip- en vifch-rijck.

O R c V M leght aen de Zuyderzee,
een mijl van Bolfwaert, Hindeloo-
pen en Maccum, en twee van Har-
ingen. Het landt daer rontom is
foo vruchtbaer in alle dingen, als
men wenfchen kan : doch dat geluck is met
een ongemack verfeit, te weten , het hooge
overvloeyen van \'t zeewater, infonderheyt als
de zuydwefte en noordwefte winden haer ge-
welt en krachten uytblafèn. Hier is een ha-
ven , maer kleyn , die hoewel het inkomen
moeyelijck genoegh is , evenwel d\'inwoonders
dienftigh is tot haren koophandel. Sy hebben
vele kleyne wateren , die over al landt-waerts
Vnejlant.

in loopen , en tot d\'omgelegen binne-meirëü
ftreeken , daer fy water van ontfangen waer
door men fèer gevoeghlijck van hier met kley^
ne fchepen naer Maccum , Ylft, Hinloopen,
Staveren en Sloten kan varen. Daerenboven
fijnfe fèer vifchrijck , en ftreeken d\'inwoon-
ders daer door tot groot voordeel. Defe ftadt
heeft, federt vele jaren , open en fonder mu-
ren geweeft, waer doorfe dickmael geplondert
is: maer daer na heeft men eenige kleyne werc-
ken , tot haer befcherming, gemaeckt. Die van
\'t geflacht van Hottinga, die hier omtrent haer
meefte goederen hebben, lieten \'er een flot oft
kafteel bouwen.

Hier is maer een kerck , daer twee Predican- gem.eene faken indringen wilde, pooglide t\'ont-
ten hunnen dienft verrichten, en op de felve ilaen : in voegen dat de Raet jaerlijcks de gemel-
wijfe, als die van Bolfwaert, Sneeck enHarlin- de xxiv mannen kieft, die d\'eedt van getrouheyt
gen, de Gemeente beftieren. " aen hen doen, waer by ly beloven \'t gemeene

V\'7at de burgerlijcke heerfchappy aengaet, nutte beforgen, en niets tot nadeel des volcks te
ick heb niet konnen vernemen hoedanigh die doen^\'t welck met dc volgende ordre gefchiet: als
geweeft is , eer fy onder \'t gebiedt van de Her- de xxiv gekoren fijn,fend men hare namen aen \'t
togh van Saxen quam; want alles is onfèker. hooge hof van Vrieflant, om de verkiefmg te be-
Dit blijckt alleen , dat Worcum in die tijdt oock veftigen. Oock neemt men jaerlijcks vier van
ftadts-rechten, en hare Burgemeefteren en Ra- hen, die, als \'t de Burgemeefteren belieft, in de
den had, en in geen geringer ftaet was dan fij- Raet geroepen worden, en ftem daer in hebben:
ne gebuerfteden. Hedendaeghs beftaet de Raet maer men is niet gewoon hen alle in de vergade-
in acht Burgemeefteren , die de ftadt regeeren. ring te roepen ^ om dat de Burgemeefters \'t fel-
Oock is\'er een Raet van XXIV mannen, dieon- ve voor\'t gemeene bePce ondienftigh achten,
der de heerfchappy en met toeftaen van Keyfer Defè ftadt was eertijdts Waldrkhim, oock Wol- ^^^^
Karei de vijfde, door den raet en \'t gefagh van derkum genaemt, als eenige oude brieven noch naem.
den Gouverneur Georg Schenck van Tauten- konnen getuygen; fèlf om \'t fègel der ftadt ftaet
burgh en \'t hooge hof, op \'t verfoeck van den Wolderkum: in voegen dat men daer na, door ver-
Raet der ftadt, ingeftelt fijn, die fich daer door korting, \'t gemelde woort in Worcum , gelijck fy
van\'t krijgel volck, dat fich felf tot de kennis der nu noch genoemt wort, verandert heeft.

I It is oock een kleyne ftadt, gele-
\' gen in \'t midden van Weftergoo,
niet meer dan een half mijl van
Sneeck , in een drooger geweft
dan de gemelde ftadt. Sy is feer
fmal, ftreckt fich uyt in de leng-
te , en beftaet in een lange graft, aen elcke fij-
de met een rye huyfen en boomen van \'t ooften
tot het weften befet, wiens water van Sneeck
komt , en haer in \'t midden doorfhijdt: in\'t
uytgaen der ftadt deelt het fich in verfcheyde
tacken, die alle bequaem fijn om fchepen te dra-
gen , en doortochten aen d\'inwoonders geven,
om naer alle d\'omgelegen plaetfen te varen.

Ylft heeft, gelijck Worcum en Hinloopen,
geen wallen noch muren, maer alleen een graft,
die haer omringt en befchermt. Sy leght, als ick
terftont gefèyt heb, een half mijl van Sneeck ,
een geheele van Bolfwaert en Worcum, en wat
meer van Slooten. De huyfen fijn redelijck wel
gebouwt, en in het kleyn getal der felve worden
noch eenige aenfienlijcke gevonden ; als , onder

andere , het Stadthuys, \'t welck niet groot ,
maer fraey is. Hier is maer een kerck, die eer- iCerck,
tijts aen\'tkloofter der Carmeliten, dat in de
laetfte oorlogen verwoeft is , behoorde. Over
de voorfeyde graft fijn verlcheyde bruggen ,
en \'t gerief van \'t water is oorfaeck , dat de ftra-
ten aen alle fijden net en fiiyver fijn. Men fèyt
dat Ylft eertijts veel grooter en rijcker dan
Sneeck geweeft is, en de naem en gedaente van
een ftadt had , als d\'ander noch maer een ge-
ring dorp was, doch daer na allengs vergroot
en verbetert is, terwijl dat Ylft afnam: of dit
vaft gaet, kan ick niet verfèkeren; want my
dunckt dat de Schrijver, die dat fèydt, niet fèer
geloofwaerdigh is.

De inwoonders geneeren fich meeft met de
lantbouwery , en het fcheeps-timmeren : want ^
hier worden fbo veel fèhepengemaeckt, als in
eenige andere ftadt van dit lantfchap.

Dit ftedeken wort van vijf Burgemeefteren
beftiert, die recht fpreken, en \'t gemeene befte
beforgen, fbnder eenige Gefworenen.

in d e l o o p e n oft Hmloopen is
^^ oock aen de Zuyderzee , een
half mijl beneden Worcum, en
wat minder dan een mijl boven
Staveren, gelegen. Hare haven
is kleyn, en wort weynigh be-
focht; haer geluck is niet fèer groot; hare mee-
fte inwoonders van geringen ftaet, die fich door
de lantbouw , viffchery , en het timmeren on-
derhouden : weynige van hen doen koophandel.

Hier fijn oock vijf Burgemeefteren, die jaer-
lijcks. verandert worden , en \'t felve vermogen
als die van andere fteden hebben. Op\'t verfoeck
van \'t volck fijn hen fes Gefworenen byge-
voeght, diefy felf tot hare hulpe verkiefèn.

Byvoeging. Sy heeft haer naem , als
in de befchrijving van Staveren aengeroert is,
van \'t loopen der Hinden, die hier uyt het bofch
van Kreyl, daer nu de zee overvloeyt, quamen, ^aems
waer door de Vriefche Koningen hier omtrent
ter jaght gingen. Daer na fijn hier, in het jaer
d cccc X , d\'eerfte huyfen gebouwt ; doch in \'t
jaer m cc liv is fy tot een ftadt geworden. De
Bourgoenfche hebben namaels defe plaets ver-
fterckt tegens \'t befpringen der Gelderfchen;
maer Lange Pier heeft het evenwel , in den
naem van den Hertogh van Gelder, met gewek
ingenomen.

is gelegen ftelde, tot een Biftelioplijcke ftoel gemaeckt,-
IF^ op de rechte fijde van een andere kleynder aen de flincke fijde daer

dTfèl,en omtrent vier neven is na de Maeght Maria gen emt: de der-
mijlen van Swol. Ha- de,die men de Berghkerk noemt,is op de hoog-
re gebouwen, foo ge- fte plaets der ftadt gebouwt, en aen S. Niclaes
meene als byfondere, gewijdt. Hier waren eertijts vijf Kloofters, vijf/c/öo/fw^e«
fijn fchoon en wel ge- Gafthuyfèn, en een byfonder huys voor d\'arme
maeckt j oock is fy fbo Weefen. De ftadt heeft fes poorten,waer van ee- Fcomn.
volckrijck, als eenige nige fèer fraey gebouwt fijn,als de Brinckpoort,
ftad van hare grootte; in wiens gevel een zinnebeeldt, te weten den
Hooftftadt. kortelijck,het is de hooftftadt en de voornaem- Rijcks-arent,door Keyfèr Otto de derde tot hun mpen.
fte van Over-Yfèl. wapen gefchoncken,met het volgende opfchrift

daer een huys is, tot gemeen gebruyck dienftig,
waer in de burgers alle nachten en fomtijdts
^aethujs. QQ^]^ daeghs waken. Het Raethuys is dicht
by de groote Kerck , en heeft, behalven fijn
grootte,niets aenmerckelijckdan fijne outheyt.
Sy is niet alleen door de Natuer, maer oock

door konft fèer fterck; wantfy is voor vele jaren Op de beyde fijden ftaen twee pilaren, \'top-
met dubbele muren, een diepe en breede graft, perfte van d\'eene, die aen de rechte fijde ftaet,
van de Berghpoort tot aen de brugge befloten, is met de Fortuyn, die wy oock Davontuer noe-

\'t overige deel heeft een breede haven, en d\'Y-
fèl in plaetfè van een graft:de muren fijn hoogh,
met vele kleyne torens voorfien, en dicke wallen
achter de felve. By de Brinckpoort is een groot
bolwerck, tot befcherming der felve, beneden
met een laege muer omringt; oock is \'er een
groot bolwerck van den gront op met fteen be-
kleet , op den hoeck van d\'Yfelbrug gelegen,
\'t welck oock de waterfchutting der graften be-
fèhermt: tuffchen dit bolwerck en de Brinck-
poort is den Neurenberghfchen toren, wiens

muren van harde fteen gebouwt,achtien voeten Op de flincker pilaer is Bellona oft d\'Oorloghs
dick, en feer groot en hoogh fijn , fbo dat men godin met dit opfchrift :

daer af de bergen en omgelegen landen ontdec-
ken en befchieten kan. Hoewel het fchijnt, dat-
fe door al de gemelde wercken genoegh be-
fchermt kon worden, evenwel heeft Prins Mau-
rits van Naffou hier allerley krijghswercken,die
d\'oorloghskonft in de laetfte eeuwen voortge-
bracht heeft, doen maken; in voegen, dat\'er
niet meer aen fchijnt te ontbreken.
\'J/mt. Defè ftadt heeft het recht van goude en fil-
vere munt te flaen, en die niet haer wapen te Oock ftaet \'er het beeltenis van Keyfèr Karei
vercieren. Sedert eenige jaren hebben de Hee- de vijfde nae \'t leven uytgehouwen , en daer by
ren Staten van Over-Yfèl hier een hooge Scho- \'t volgende fchrift: D. Carolo Uf V , Imperaton
Ie opgerecht, om de jeught in de Godtgeleert- max. S. A. P. L. Dindici P. P. S. P. Q^ DaDontu-
heyt, het Borgerlijck Recht, de Philofophie oft rienfs monumentum hoe defenfionis ergopojuit anno m.
Natuerkonft , en de Hebreeufche tale t\'onder- d. xliv , pofteri diligenterconferDanto. dat is: Ter
wijfèn. gedachtenis Dan de grootfte Keyfer Karei de Dijfde , al^

Deventer is een Keyferlijcke vrye Rijcks en tijt Dermeerder des Rijcks, Befchermer en Verlojfer Dan
Hanfè-ftadt, in een aengename en vruchtbare \'t Vaderlant, is dit gedenckteken door den Raet en \'t Volck
Urmarch landouwe van allerley gcwas gelegen. Behalven ^an DeDenter danckbaerlijck opgerecht in\'t jaer m.d.
\' de weeckmarckten, hebben fy noch vijf jaer- XLiv , op dat de nakomelingen de geheughenis fijner
marckten , daer men van alle fijden allerley deughden neerftelijck bewaren, ^
koopmanfchappen brengt: d\'eerfte wort om- De gedaente defer ftadt is ront,uytgefeyt dat-
trent in\'t midden van de vaften gehouden, d\'an- fe fich van de Brinckpoort tot aen de Bergh-

dere vier te S. lan, S. lacob , S. Lieven , en poort een weynigh in de langte uytftreckt.
S. Marten. ^^ regering oft burgerlijcke beftiering van

Kercken. De hooftkcrck is aen S. Lebuinus gewijdt, cn Deventer beftaet in vier-en-twintigh Burger-\'\'\'\'\'

in\'t jaer clo lix, als Paus Pauïus de der- meefteren, Schepenen en Raden , die jaerlijcks

de de nieuwe Bifdommen in Nederlandt in- verandert wordenden dagelijcks vergaderen,om
ODer-TfeL vj A over

©ver alle faken te raetsplegen, en \'t Recht te be-
dienen. Ooek fijn hier noch fes-eii-negentigh
raanncn^die \'t geheele lichaem der ftadt vertoo-
nen , «n vier oft vijf mael des jaers vergaderen ,
oft foo dickmael als het de Magiftraet nodigh
acht, te weten , als men van vrede, oorlogh ,
fchatting, oft verandering der wetten, en dier-
geiijcke faken , handelen fal. Defe verkiefen
jaerlijcks, op de feeftdaghvan s. Pieters ftoel,
de Magiftraet, na dat \'er een predicatie en open-
bare gebeden in der oude heeren en hun by we-
ien gedaen iijn, en na datiè geftvoren hebben ,
datfe de bequaemfte, wijfte ennutfte , ten be-
\' ften van de Gemeynte , lullen kieièn : de ver-
kiefing geichiet op de volgende wijiè; in een
groote fael dicht by\'t Raethuys fijn fitplaetfen
voor twaelf mannen , die uyt de acht wijeken
der Stadt genomen fijn ; defe acht collegien lo-
ten elck uyt een hoet, daer acht witte en vier
fwarte boonen in fijn: die defivarte krijgen, mo-
gen dat jaer niet kieièn, en konnen nochtans
verkoren worden. D\'overige kieièn eerft twee
Weydegreven, dat is, Overften van de weyde, die
de ftadt heeft, te weten, twee aen deiè fijde,
en twee aen gene fijde van d\'Yjfèl ,• daer in een
yder, die\'t volle borgerrecht heeft, eenftier,
drie koeyen, en een paert om niet mogen wey-
den. Daer nakieiènfe drie Schepenen en Raets-
heeren voor yder Wijck, te famen vier-en-twin-
tigh mannen. Indien deiè acht collegien, die
elck maer een ftem hebben, niet overeenkomen,,
en yder vier oft gelijcke ftemmen uytbrengen ,
foo vergelijckt d\'oude Magiftraet,de in de naefte
kamer fit, dit geichil, en heeft de negende ftem.
Als de Magiftraet dus verkoièn is , gaenfe weder
in de kerck, om Godt te bidden, dat hy de nieu-
we Overheden fijnen iègen en genade gelieve te
geven, op datiè hun ampt wel mogen bedienen.
Eyndelijck iweeren de verkore Heeren op\'t Stat-
huys, in tegenwoordigheyt van al de burgers,
die daer by willen fijn, datiè hare ampten ge-
trouwelij ck iiillen bedienen. Acht dagen daer na
worden de mindere ftadts dienften aen bequame
lieden gegeven. Hier fijn vier Secretariften oft
Geheymfchrij vers, die hun ampt niet, dan met
hun leven, afleggen, \'t en waer dan,datiè fichièlf
door eenige misdaet onwaerdigh maeckten. Se-
dert eenige jaren is in\'t getal ende wijiè van ver-
kieièn eenige verandering voorgevallen: want
eerft is \'t getal van x c v i mannen op l x i v, en
daer na op xl v ii i gekomen. De Magiftraet,
die uyt xx i v mannen beftont, is tot xv i ge-.

bracht, federt dat de Stadt voor de vereenighde
Staten gewonnen is, oock wort \'er nu maer een,
door de fwarte boon , in yder vergadering , uyt
het getal der kieièrs gefloten.

Ger ar dm, om fij n heerlijcke deugden de Groote
gebynaemt, die vele geleerde boecken gemaeckt
heeft , is uyt deiè ftadt geiproten; en Alexander
HegiuSj een geleert en vermaert man, die Leer-
meefter van dat uytftekend Licht der geleert-
heyt, de groote Eraiinus van Rotterdam , ge-
weeft is. Oock is hier geboren lacobus Dayen-
een treffelijck Geographus oft Landt-be-
ichrijver, gelijck fijn fchriften getuygen.

Als de Graef van Rennenbergh , in t jaer Gewönne»,
cb b LXXVI 11 defe ftadt, uyt de naem der ver-
eenighde Heeren Staten, ingenomen had , heeft
hy daer befetting in geleyt, welcke de burgers
grooten overlaft deden; dies fy fbo vele te weegh
brachten, dat Rennenbergh met fijn volck ver-
trock: hier door was nu de ftadt van krijghs- onbef-t,
volck ontbloot, waer over de Staten bekom-
- mert waren, te meer, dewijl Parma daer om-
trent was, en de burgers weygerden foldaten in
te nemen. Doch de Graef van Leycefter vond
eyndelijck middel, om daer volck in te bren-
gen , en alfoo de ftadt voor hem te verfekeren,
waer over hy Willem Standley tot Gouverneur
ftelde; welcke met Taxis handelde , en gaf De-" door verrast
venter, dat hem vertrout was te bewaren, in\'t^^^W:

jaer 1587;, aen de Spaenfchen over. Maer Prins
Maurits van Naffou heeft haer in\'t jaer i jpi den
30 Mey , op de dagh als hy Zutphen gewonnen
had, herent, en voorts belegert, met acht-en-
twintigh ftucken befchoten , en opgeeyfèht ,
maer de belegerden begeerden daer toe noch
niet te verftaen. Doch de Prins Het in weynigh ^^^^
dagen omtrent 4600 fchoten op de Stadt HZ
doen, waer door een groot ftuck van een dub-
bele muer, daer aerde tuffchen lagh, ter neer
gefchoten wierd ; waer op men gereetfchap
maeckte om te ftormen, dies de belegerden om
verdragh riepen , dat den tienden luny gefloten eniedmn"
\\vierd 5 alfoo trock het krijghsvolck met hun gen,
geweer en goederen uyt de ftadt. Dus fijn De-
venteren Zutphen in fbo korten tijdt gedwon-
gen , dat men byna fbo haeft van het veroveren
als \'t belegeren hoorde, daer van, naeft de God-
delijcke beftiering, het voorfichtigh beleyt der
Opper-hoofden, de menighte van krijgns-ge-
reetfchap , en de gewilligheyt der foldaten ^
de voornaemfte oorfaken waren.

fraeye , foo gemeene als belondere gebou-
wen, voorfien. De groocfte kerck,.genaemt
de Bovmkerck, fteeckt uyt in ruymte en heer-
Rmhuys. lijckheyt boven d\'andere. Hec Raechuys is
niec wijde van de grooce brug, die over d\'Yfel
leghe: en daer omcrene , op den oever der
rolhuys. gemelde rivier, is hec colhuys, daer men de

groocfle heeren, als fy hier komen, herberght,\'
\'c welck foo wel gebouwc is, dac de vremde-
hngen daer over verwonderc fijn.

Infonderheye is aenmerckelijck een groo- ^^^
ee houcen brugh , over de fnelftroomende ri-
vier, op dicke balcken , die in de grone ge-
flagen fijn , geleyc, en mee jocken, cot gerief
der deurvarende fchepen, en om de kofien
van\'t fondementdeggen te fparen, gemaeckt,
welcke fommige omtrent negentigh voeren
d een van d\'ander flaen, en foo konftigh mee
cegen elckander opftaende balcken gewelft,
datfe fchijnen uyt de lucht te hangen, ge-
lijckfe hier afgebeelt is. Aen\'t eynde deter
brug, op d ander fijde van de vloet, leyt een
Fort, met vier bolwercken , om de felve te
befchermen.

hooge en dicke muer, daer verfcheyde kley- mejnte fijn in vier benden, diefe Efpelen noe-

ne torens naer d\'oude wijfe op ftaen , befto- men , gedeelt, en worden dleen in den Raet

ten. Sy heeft fes poorten , en breede graften, geroepen , als men van (^e gewichtighfte fa-

maer niet diep : doch was fonder wallen en Een , als fchatting, oorlogh, vrede , en dier-

bolwercken , tot dat de Prins van .Oranje gelijcke, handelt. Hier fijn twee Rechtbanc-

Sy heeft oock het recht van geit te mun- den de kleyne faken voorde twee Burgemee-

ten ; en d\'inwoonders genieten verfcheyde fters van die tijdt afgedaen en gewefen.

waer door de. fchepén niet wel daer in kon- heeren,, van welcke de groote en fware laken

nen komen reVenwel fijn hier vele rijcke bur- gevonnift worden, van wiens uytfpraeck

gers, gefchickte en kloecke heden , en feer geen appel oft beroep is tot andere Rechters,
beleeft cegen de vreemden. Sy leghe, als ge- De edele en feer vermaerde Albertus Pi-
feyc is, in de laeghce aen de rivier, in de ge- ghius is uyc defe ftadc gefproeen,een man in al-
daenee van een hancboogh, wacr van d\' Yfel Te wecenfchappen, infonderheye in de Theo- pi^h^Js!
als de pefe is. logie ofc Godcgeleereheyc, uyemuncende, die

Campen wore nu beftiert van tien Schepe- mede cegen Lueherus gefchreven heeftrhy was
nen, (waer van twee alle tien weken als Bur- oock een trefFelijck Cofmographus oft We-
gemeefters het voorfitten hebben, en in die relt-befchrijver,entfeer konftigh inMathema- ,
tijdt oock foo crenoemt worden) vier Raets- fche inftrumenten te maken; foo dat hy, pm ;
heeren, en acht-en-twintigh Gemeyns.luyden, fijn groote deughden en gaven , feer aenge-

Eertijts fijnhierxxivRaetsheeren, enXLViii naem was aen Paus Adriaen de fefte, met - ,

uyt de Gemeynte oft: Gemejns4ujden ge- ; wien hy, als de (che Adnaen noch in gerin- ^^ r. ^
weeft 3 maer in\'t jaer 1581 is\'t getal der^Raets- gen ftaet was, naer Spanje trock, en van daer T ;
heeren tot vier, en der Gemeynte tot xxxvi m Italien. Na de doodt van de gemelde ^ /

gebracht. Die gecal der Raden is noch \'cfèl- Paus is hy by c Roomfche hof in aenfien ge- 1 -
ve, doch de Gemeyne mannen fijn eerft coc bleven, en van de Paufen Gle^enc defeven-
XX, en daer na coc xxvi 11 gekomen ; defe de, en Paulus de derde,, in hooge acheing

geliouden ; in voegen dat hy de laetfte in de
Mathematica oft: Wiskonft onderwees. Eyn-
delijck is defe waerde man, met eer en rijcfc-é
/ dom overladen I weder in fijn Vaderlant ge-
" keert, daer hy eênigen ^ijdt, tot genoegen
van een yder, leefde, en eyndehjqiin groo-
te lof\'t leven met de doodt vorv^ftelde. Hoe-
wel Paulus Jovius in fijn hiftoiie^, Laurentius
Surius, en andere Schrijvers ,Mie Jovius daer
in volgen , met groot misVerftant feggen, dat
Pighius in \'t jaer m d xxx, als Keyfer Karei de
vijfde te Bolonien gekroont wierd, in de fel-
\' vë\'^agt|\' doof t" valleri van een\' brug, om
t leVen\'^uaim.

Als defe ftadt in \'t jaer m d Lxxviiï met
500 Hooehduytfche foldaten van den O-
verften Pblwijler, die Don Joan van Ooften-
rijck aenhipgen, befet was, hebben de Sta-
ten gepooght de felve onder haer gebiedt te
brengen. Sy maeckten in die tijdt den Graef
van Rennenbergh tot Gouverneur van O-
ver-Yftel, welck ampt hy over Vrieftandt ai-
ree bediende: defe meende Campen met
een aenftagh in te nemen, maer dat misluck-
te, dies gmg men het belegeren 5 en, na dat
men acht kartouwen daer voor gebracht
Door de had, dapper befchieten > waer door een ftuck
staten y^j^ jg muet neêtgewórpen wierd, dat de
belegert, ^^^^^ ^^^ vuldè, en een opening van om-
trent drie-en-dertigh fchreden maeckte. De
ftadt had in die tijqt geen bolwercken , om

de befpringers van ter fijde te befchadigen.
Oock quam er een gerucht dat Kafimir met
veel \\^lcks tot hulp der beleggers niet wijdt
van hier was. Men haelde in de ftadt door
noot \'t fil ver werck uyt de kercken en kloo-
fters , daer van men ftucken van 41 ftüyvers
ftoegh, waer op ftont Extremum fubfidium,
dat is, iuyterße mothulp. Don Joan vertroo-
fte hen met ontfet 5 doch de boden wierden
meeft alle onderfchept. Dies waren fy eyn-
delijck genootfaeckt in handeling te treden,
,én verdroegen, dat de befetting met hun vol-
le geweer, fack en pack, maer gevouwe vaen-
dels en dooye lonten, fouden uyttrecken, en
veyligh in ï Graeflchap Benthem gebracht
worden, onder belofte van nimmer eenige
betaling te eyfchen., en in fes maenden tegen
d\'Algemeyhe Staten niet te dienen: de ftede-
lingen moeften de felve Staten getrouheyt engetvoft-
fweeren , \'t verbondt aennemen, en fulcke
Jbefetting ontfangen als de Gouverneur goet
vond. Dus ging de ftadt den i o luly over,
en is federt onder \'t gebiedt der vereenighde
Staten gebleven.

Deventer, Campen en Swol, alle in Over-
Yftel gelegen, en in groote achting, fijn int
jaer m cccc xciv ten tijden van den Room-
fchen Koning Maximiliaen, tot Rijcks-fteden ^^f^
gemaeckt , en met vele heerlijcke voorrech-
ten, als d\'aenfienlijckfte plaetfen, begiftight,

E Stadt Sr^olk is de der- twintish treffelijcke toorens, van een extraordi-
de en de jongfle der naris dickte ende hoochte, om de Stadt met de
drie Hooft-fleden in de felve te befchermen; tot wekken eynde oock in
Provincie van Over- voortijden gemelde muuren rontsomme boven
Yffel, eertijdts Middel- bedeckt fijn geweeft, foo dat men de ronde des
mjck genaemt, om dat nachts,van den regen bevrijdt,konde doen,fon-
het Kloofter, genaemt der ergens van de muuren af te gaen: de gemel-
Bethlehem,in de Bour- te toorens fijn meeftendeel alle van byfondere
fchap Middelwijck ge- figure oft archited:ure i hoewejnu al voor een
legen, een beginfel en- groot gedeelte vervallen,
de oorfaecke geweeft is, dat defelve Bourfchap Waer over defè Stadt in voortijden feer fterck sterche,
eerft een Dorp geworden is j fijnde naemaels, in gehouden is, ende nu eenige jaren herwaerts
plaetfe van Middelmjck, Ssfolle genaemt j om re- noch meerder, vermits de veranderinge van de
denen,dat de koeyen,ende alle ander vee aldaer maniere van oorlogen,vaft gemaecktdfijnde,bo-
weydende, gemeenelijcken veele gefwellen on- ven de voorfchreven muur en dubbelde graften,
derworpen waren. met elf voortreifelijcke bolwercken onlangs ver-

Van de beginfelen defer Stadt is uyt den ou- fterckt,ende daer benevens tegenwoordig noch
den gefchriften, tegenwoordigh noch in wefèn met een uytnemende fchoone borftweeringe aen
lijnde, fbo veel bekent, dat de vijf-en-dertigh- de riviere de Yftèl als vaft geknoopt, oock met
fte Biftchop van Utrecht, genaemtWilbrordus, vier uytnemende fortreften,tuffchen beyden ge-
omtrent den jare duyfènt twee hondert dertigh, legen, daer van de drie eer kleyne ftedekens als
den inwoonderen van \'t Dorp Syioo//e alle Stadts fcnanflen fchijnen te wefèn.
privilegien ende vryheden gegeven heeft, uyt Defè Stadt is gelegen twee mijlen van Cam-
oorfaeck van hare goede en getrouwe dienften, pen, ende vier van Deventer.

ende deught, in den oorlogh, die hy tegens De goede gelegentheydt om oftèn te weyden opkomH
de Drenten uytgevoert had, aen hem getoont rontom de Stadt,ende principalijcken in Mafte- ^^ \'^oort.
en bewefen. broeck (in ooften ende weften verre bekent fijn-

Door defe Stadt vloeyt een fèer aengenaem de) is altijdts een fbnderhnge middel gehouden l^dt.
Rivierken, genaemt de Aa, voortkomende uyt van de opkomfte ende welvaert van defe Stadt j
verfcheyde wateringen, vloeyende vanboven oock de koopmanfchap van eycken-hout, Ben-
ny t de laege landen, als mede geleydet uyt de themer-fteen, wolle, koren, ende andere vruch-
riviere de Vecht j ende wordt, de Stadt doorge- ten,alhier in groote abundantie waffende: eynd-
loopen fijnde, tot aen de zee toe, genaemt het lijck oock het ftercke guarnifoen van krijghs-
Swarte-water niet tegenftaende de riviere de lieden, geduurende den jongften oorlogh, foo
Vecht, omtrent een uyrgaens van de Stadt,hem van ruyteren als voetvolck.

daer mede vermengt: het is, om de naebyheydt Defè Stadt heeft mede tot verfcheyden tijden Beroer^
der zee, eb en vloet onderworpen: \'t welcke de fèer perijckeleufè oploopen ende beroerten be- >
principaelfte reden ende oorfaecke is, dat de proeFt,voornamelijckin\'tjaer duyfènt vijfhon-
ftraeten van defe Stadt door de tijdt klaer ende dert tachtigh, op S. Viti dagh, noch in veler le-
reyn bevonden wordenoock is fy daerenboven vendige menfchen hei^eniffe fij nde.
feer bequaem om alle noodtwendigheden te DeBurgerye van defe Stadt wordt fèer ppre-
fcheepe in de Stadt te brengen. Defe Stadt heeft fen fijnde deughtfaem, ende den hberalen oft ren.
allenthalven, waer dat men uytfiet, een feer ver- vrye konften fondedinge toegedaen; tegen de
maeckelijck profped in cierlijcke boomgaer- armen ende vreemdelingen mildadigh, die da-
den, vloeyende water, ende feer grasrijcke wey- gelijcks alhier in groote meenighte, als op een
den: fy is, fonderlinge in defe eerfte jaren van Vryborgh, haer nederfetten.

vrede, binnen om de wallen, ende buyten om de Binnen defè Stadt fijn oock veel voortrefFe- Gebou^
grachten, met de plantagie van eycken-ende lijckegebouwen,fbogeeftehjcke als wereld lij c-
ypen-boomen verciert. ke,behalven andere burgers nuyfèn,oock door-

Defè Stadt heeft drie feer groote Voor-fte- gaens feer wel opgetimmert. Onder de kercke-
den, buyten de drie Landt-poorten gelegen, als lijcke gebouwen mach met recht voor het eerfte
namenthjcken buyten de Camper ( eertijdts geftelt worden S. Michiels kerck aen de merckt,
Voorfter) poorte, Diefer- ende Saffen-poorte, fijnde fèer konftig van buyten ende van binnen
welcke poorten ende uytwegen op yder plaetfe gefabriceert, oock wel net gepaveyt, ende daer-
verdubbelt, ende van uytnemende hooge ende en-boven voorfien met een uytnemende kofte-
fchoone ftrudurefijn, in manieren als groote lij cke Predickftoel, daer aen over de feven jaren
kafteelen opgebouwt, ende tot defenfie van de gearbeyt is,als mede met een fchoon orgel ende
Stadt ffeappi?)prieert. klocken-fpel ojp de toren; de toren heeft een

Behalven defe drie Landt-poorten vindt men extraordinare hooghte , met een aenfienlijc-
alhier noch verfcheyde andere feer fraeye poor- ke fpitfe. De tweede wordt onfe L. Vrouwen
ten, genaemt de Roden-toren, Steen- ende Vis- kercke genaenit, de welcke is begonnen te bou-
poorte, ende noch fommige mindere tot op de wen m \'t jaer duylent drie hondert vier-en-ne-
Stadts-wallen leydende: en daer-en-bovenin de gentigh, oock met een feer hoogen doch ftom-
muur, rontsom de Stadt gaende, oock vier-en- pen toren» Ende daer-en-boven noch verfchey-

den andere voortrefFelijcke Kloofter-kercken,
genaemt Bethlehem, ende der Broeren kercke,
in \'tjaer 14^8 gebouwt.
^i^aedt- Het Stadt-huy standers \'t Raet-huys genaemt,
hujs. is mede weleer een fèer net ende konftigh ge-
bouw geweeft, als mede het Wijn-huys, fijnde te
famen uyt eenderhandt getimmert, alwaer den
grooten Chriftoffel van oudts feer curieufelijc-
ken gefchildert ftaet. Daer-en-boven fij n noch
indefe Stadt verfcheyden andere publijcke huy-
fèn, als het Wees-huys, Oude-mannen-huys, fï.
Geefts Gaft-huys,Peft-huys, Soldaten Gaft-huys,
met feer goede ordre gereguleert: voorts Am-
monitie- ende Koren-nuys.
Schele. Alhier is altijt met den beginne van de Stadt
een féer vermaerde Latijnfche School geweeft,
ende tot dienft van de Clercken een publij ck
huys opgericht, daer de felve ordinaris logeer-
den , genaemt het Frater-huys: uyt defè Schole
fijn,voor ende na, verfcheyden treffehjcke man-
nen voortgekomen, fonderlinge Rechts-geleer-
den, als fijn geweeft den wel-edelen Arnoldus yan
Haerfolthe, Francifcus Scnsbeeck, Paulus Bufius, ende
andere, door haer naergelaten boeken genoegh
bekent, \'t Is feer notabel dat al in \'tjaer duyfent
vier hondert fèventigh over de vijf hondert Di-
fcipulen t\'elckens in defè Schole getelt fijn 3 uyt
dewelcke mede is voortgekomen den Abt van
Spanheym,een gewefèn Alumnus van defe Stad,
dewelcke, tot een teycken van danckbaerheydt,
den felven geprocureert heeft,\'t recht om alder-
hande Rijcks-munte te mogen flaen, offereren-
de het befcheyt daer van in een filver vergulden
fluy t-pocael, tegenwoordigh noch in goede be-
waringe fijnde.
Wapen. Het wapen van defe Stadt is in voortijden ge-
weeft den Engel Michael,ftaende op een draeck,
houdende een fchilt, met een kruys daer op ge-
fchftdert, voor hem 3 om dat de fèlve by den ou-
den voor een befchermer ende Patroon van de-
fè Stadt gehouden wierdt: doch is nu alleen
een wit kruys op een blaeuwe grondt.
Prmle- Defè Stadt is van outs af, fbo wel van de Key-
gien. fej.5 als Biftchoppen van Utrecht, met verfchey-
den treffelijcke vryheden vereert j hebbende
\'t recht om by arreft in alle faecken te judicee-
ren, fonder eenigh appel j het hooge gerichte
van leven ende doodt 3 \'t recht om alderhande
Keyfers Rijcks-munte te laten flaen 5 het recht
van Hanze-fteden, van vry geley, fijnde des fèlfs
burgeren in geene andere fteden oft plaetfen van
- defe Provincie arreftabel, \'t en ware fy ter fèlver
plaetfèn gecontraheert oft gedehnqueert had-
den : ende daercn boven wordt aen defe Stadt
van verfcheyden andere kleyne fteden van defè
Provincie geappelleert, als namelijck van Steen-
wijck, Genemuyden, Hardenberg, Gramsberg,
Wiftem, Grafhorft i en andere vryheden meer.
Megee- De Regeeringe van defè Stadt beftaet in twee
rïège. kden de acht Schepenen en acht Raden maec-
ken het eerfte lidt, de welcke alle ftadts faecken
verrichten, foo wel civile als criminele in admi-
niftratie van luftiticj \'t ander lidt beftaet in acht-
en-veertigh Gemeentes-luyden, fonder de welc-
ke de Schepenen ende Raden niet mogen refol-

De Schepenen ende Raden worden alle jaer ^t Kiefen
op S. Paulus-dagh op het nieuwe gekoren, oock der Ma-
wel buyten het getal van de meente van twaelf giflratau
Gemeents-luyden, dewelcke met boonen daer
toe uytgelotet worden : het getal van de acht-
en-veertigh Gemeents-luyden, wort by verfterf
van iemant, oft dat hy in de Raedt gekoren, oft
anders , altijdts op S. Lucie-dagh wederom
compleet gemaeckt, oock van twaelf perfoo-
nen , dewelcke de vergulde boonen komen te
trecken.

, Defe Stadt heeft altijdt een Gecommitteerde offden
in\'tCollegie van de gedeputeerde Staten bin- ^^deDt-
nen defe Provincie,fijnde Schepen oft Raedt; in
welck Collegie alle publijcke faecken, de Pro-
vincie concernerende, dienen ende afgehandelt
worden,\'t en ware iets van hooger gewicht ware,
\'t welck gerefèrveert wordt tot den tij dt van de
Univerfèle vergaderinge vandeRidderfchapen
de Steden, dewelcke alle jaren onder de drie
groote Steden obambuleert,\'t en ware de noot-
wendigheyt een extraordinaris t\'famen-roepin-
ge van de fèlve vorderde. Daerenboven is oock
meeften tijdt iemant uyt het Gollegie van Sche-
penen ende Raden van defe Stadt, in alle andere
Collegien buyten de Provincie, die de generale
regeringe der Vereenighde Nederlanden, de
welvaert ter zee, en te lande befbrgen, refide-
rende ; behalven andere mindere deputatien
ende dignitey ten.

De JurifHi<5ti^ van defè Stadt ftreckt fich tame- lurif-
lijck verre aen alle fijden buyten de drie landt- diSiie.
poorten van de felve; en heeft mede onder hem
\'t Schout-ampt van S-^olk, beftaende in achtien
wei-bewoonde Buyrfchappen, onder welcke Ma-
ftebroeck mede voor een begrepen wordt.

De Schout wort bymanquement mede geko-
ren van Schepenen en Raden, uyt haer eygen
Collegie, by overftemminge.

Van de fententien, en decreten van de Schout
wort geappelleert aen Schepenen en Raed.

In \'t Schout-ampt van S-^olU ftjn in voortijden
twee uytnemende Kloofters geweeft, \'t eene tot
Winftèm, ende \'t ander (m S. Agnietemberg tot
Berchum , in \'t jaer duyfent drie-hondert vier-
en-tachtigh aldaer gefondeert. De Prior van het
Kloofter te Winffemhadfeventigh andere kloo-
fters onder fich, dewelcke haer regulen van hem
ontfingen. Thomm de Kempis, toegenaemt Hamer-
lijn, heeft het Kloofter van S.Agniet, daerhy
geftorven ende begraven is, feer vermaert ende
al de werelt door bekent gemaeckt, fonderlinge
door fijn boeckjen van de Navolginge Chrifti.

Ende dit fal dan genoegh fijn tot de Befchrij-
vinge van de Stadt met dit fluyt-veersken
in voortijden in het Latijn aldus befchreven:
Sypolla diu celebris meruit yirtutibus arma,

populum fortem nohilitare folent.
Inde falutifera yeteri pietate ßdeque
In Tripolim recipifxdere digna fuit.
Dat is:

Sypolla^yan outs yemaert,heeft door haer deugdge-^oonnen
Baer -gapens, die het recht yan Adelgeyen konnen
Aen een goet flrijdhaer yolck, roemyoeerdig door fijn daden,
VooriPechters yan de deughd, eengeeffelyan den quaden:
Waer door oock deß Stadt is in \'tyerbondt gekomen,
En yoor de derde fireng hy d*andre aengenomen.

A s s E L T , is een
Stadt , gelegen aen
de riviere, genoemt
het Swarten - water,
de welcke uyt het
Graeffchap Bent-
heim fijn oorfpronck
neemt, ende vloeyt
door Twente ende
Sallant in de Zuyder-zee.

In \'t jaer duyfent twee hondert twee-en-
vijftigh , heeft de Biffchop van Utrecht, als
Heer van Over-Yffel, defe Stadt gegeven ge-
lijcke vryheydt, recht, en macht, als die van
Deventer, Campen ende van Swol. Defe
vryheydt hebben de Regeerders van defe
Stadt van de volgende Bmchoppen, tot op
Keyfer Karei de vijfde toe, by de inhuldinge
forghvuldigh laten confirmeeren.

Middelertij dt hebbende ingefetenen noch
van de Biffchoppen bekomen verfcheyden
enVrivi- privilegieuj als fy haer getrouwelijck m oor-
loghs tijdt hadden gedragen, en infonder-
heydt tegens die van Groeningen : ende on-
der anderen van een Biffchop, genoemt Fre-
derick van Blanckenheim , in t jaer duyfent
vier hondert twaelf, hebben fy bekomen vry-
heydt van tollen : als mede dat geen Schout
binnen Haffelt fal geftek worden, hy fy een
burger, ende aldaer woonachtigh.

In \'t jaer duyfendt vijf hondert een-en-
Belegert. twintigh , is defe Stadt fwaerlijck belegert
ende b^enauwt geweeft van de Hertogh van
Gelder , dickwijls beftormt , ende feer be-
fchooten ; maer heeft de voorfchreven Her-
togh met verlies moeten afwijcken : ende
Philips van Burgundien heeft in \'t volgende
jaer, om dat fy haer vroom ende eerlijck in
de belegering gehouden ende geweert had-
den, gegeven de privilegie, dat alle koopluy-
den ende fchepen, fonderlinge met proviant
geladen, het Swarten-water opvarende, daer
moeten aenleggen.

In \'t jaer duyfent vijf hondert vijf-en-tach-
tich heeft defe Stadt vrywilhgh haer gegeven
in de Unie van de Vereenighde Provinciën ,
ten overftaen van de Grave van Neuwenaer,
daer toe van de Staten Generael gecommit-
teert fijnde.

In vorige tijden is defe Stadt Hajelt mede Voor-
verfchreven ende erkent geweeft op gemeene
Landts-dachvaerden ende vergaderingen :
ende worden oock als nu erkent in gewich-
tige punden, als daer fijn, nieuwe oorlogen
aen te nemen. Vrede oft Treves te maecken,
een Heer oft Stadthouder defes Landts te
kiefen, landt-rechten te reformeeren, nieuwe
fchattingen in te voeren, oft diergelijcke, om
neffens andere van de Ridderfchap endc Ste-
den daer over te refolveeren.

In defe Stadt is in voortijden gefticht een Gemeent
feer wel betimmert Oude-mannen-huys, gehon-
waer in gemeenlijck in de veertigh perfoo-
nen worden gealimenteert ende onderhou-
den. Van gelijcken is defe Stadt verfien met
een Wees-huys , Peft-huys ende Siecken-
huys, nae proportie ende vereyfch van de in-
woonderen.

De Neeringe van Eycken-hout-koopman-
fchap is alhier feer gerijftijck, vermits de fi-
tuatie ende verby-vloeyinge van de riviere de
Vecht, uyc de Graeffchap Bentheim fijn oor-
fpronck nemende, ende vloeyende met be-
quame diepte , cn accommodable navigatie
in de Zuyder-zee.

Defe ftadt leyt rontom in de groene cndc situatie
gras rijcke weyden ofte groen-landen , (cac^ßg^^^-
playfant ende vermaeckehjck. De geleerde
Erancifcm \'Titelmannm Haplenßs Philofophm
wort gefeydt alhier fijn oorfpronck ende ge-
boort-plaetfe gehadt te hebben.

De regeeringe van defe Stadt beftaet in Rege$^
acht Burgemeefters: waer van vier Schepe-
nen, ende vier Raeden genoemt worden 5
die de vryigheydt hebben van hooge ende
laege jurifdidie, cn wijfen haer fententie by
arreft.

De Schout heeft in de Stadt niet anders,
als arreften aen vreemde Perfoonen, wegens
civile adien.

Buyten de Stadt, in Haffeler-ampt, exer-
ceert de Schout mede hooge ende laege
jurisdidie.

De natuur ende fituatie geeft defe Stadt sterckte^
groote fterckte tegens haer vyanden : ende
is daer-en-boven, geduurende den oorlogh
tegens den Koning van Spangien, met bol-
wercken feer gefortificeert, ende nae ver-
eyfch , met amunitie van oorlogh, ende ge-
fchut, wel voorfien,

mijlen van Steen-
wijck feer bequame-
lijck gelegen, om al-
lerley eetwaren , die
daer van alle fijden
gebracht werden , te
verhandelen. Als fy noch onder de Koning
van Spanje fiiont, was hier den Koninglijcken
Raet van dit geheele Lantfchap , van wiens
vonnis geen appel was, doch met die ordre ,
dat men geen uytfpraeck deê dan in de tegen-
woordigheyt van de Gouverneur, die daerom
in\'t gemeen in defe fiadt fijn woonplaets had,
en meteen de Provintien van Vriefiant en Gro-
ningen regeerde. Maer defen Raet is, in \'t jaer
1578 door Georg vanLalain, Graef van Ren-
nenbergh,afgefi:eltrt welck den hoogh-acht-
baren Hooft:,in fijn Nederiantfche Hifiorien,
met defe woorden , waer in met een d\'oor-
faken te bemercken ftaen , befchrijft: Ren-
nenhergh erkende dien ßach hem genjoeght ,
(verftaet zijne kiefing tot Gouverneur van
Over-Yfel, door\'t beleyt der Staets gefin-
den ) en beliefde der Rtdderfchap en den Vro-
flen in vele dingen 5 fonderling met het afflellen
"VAn Kanfelier en Kaetsluyden , geplant tot
Vollenhöve y door den Koning.

Het is foodanigh een luftige en vermake-
lijcke plaets, dat een groot deel van den adel
des lants in onfe tijden daer fijn wooning heeft.

In\'t jaer CID c lxx liet Godefroy van Rhe-
nen, de 18 Biftchop van Utrecht, hier een
Kafieel. Kafteel maken, om het ftroopen der Vrie-
fen te beletten , die dickmael gepooght heb-
ben \'t felve te verdelgen ; maer fy konden tot
hun voornemen niet komen. Op dit kafteel
hadden de Biftchoppen van Utrecht, als fy
in hunnen voorfpoet blo ey den , en defe ge-
weften van haer gebiedt befochten , haer ge-
woonlijck verblijf en ruftplaets. Roelof van
Diephout is op dit ftot, als fommige fchrij-
ven , in\'t jaer m c c cc xxx, door\'t aen-
houden van de Ridderfchap en Steden van
Over-Yfel, ( dat men toen het Boven-fticht
noemde) tot de drie-en-vijftigh fte Biffchop
van Utrecht gewijdt : en oock, in\'t jaer
M cccc L v, op de felve plaets, overleden.
Voor de In\'t jaer m d lxxxi is defe ftadc ent kafteel
Staten in- door Sonoy voor de Staten ingenomen. Hy
had verftant met eenige burgers van Vollen-
hove, die hem lieten weten, foo hy daer
voor quam, dat hec niec vergeefs fou fijn :
waer over hy mee vier vaendelen derwaerts
trock. Op \'t ftot lagen eenige Rennenbergh-
fche Ruyters, die niet lang tegen hielden >

maer bedongen, datfe , in alle fekerheyt cn
vryheyt,met hun goederen, geweer en paer-
den uyttrecken fouden : \'c gefchut, en wac\'
meer op \'c Huys was, moeifen fy daer laten.

Buyten defe Stadt plagh het kloofter van
S. Jans Kamp te ftaen,\'daer Norrits, der
Staten Overfte, als hy tot ontfet van Steen-
wijck trock, belegert wierd , en fich foo
dapper uyt weerde, ( hoewel hy oock met
den honger vechten moeft, dewijl fijn volck
genootfaeckt waren paerde-vleefch te eten ,)
dat Rennenbergh, in alle ftilheyt, weder van
daer in fijn leger voor Steenwijck ging ,
achterlatende al fijn hjfcocht, dooden , ge-
quecften en gevangenen.

Dicht by Vollenhove leght het ftot Tau- T\'aute^^
cenburgh , \'c welck door twee fijner heeren,
die de naem van \'t felve gevoerc hebben , feer
beroemcis geworden : wanc fy hebben, d een
in de wapenen, en d\'ander in de lecceren (die
twee heerlijcke loopbanen der eeuwigever-
maertheyt en onfterftijckheyc) helder uytge-
bloncken. D\'eerfte was Georg Schenck van ^^^^
Tautenhurgh, een ftoutmoedigh en onver- dooriuch-
faeght krijghsman tegen fijne wederftrevers,
en goedertieren tegen d\'overwonnen; waer
door hy\'niet min verfchrickelijck voor fijn
vyanden , alsbemincvan fijn vrienden was.
Sijn dapperheyc is in \'cbelegh van Haftelt, en
cegen Mareen van Roffem , Overfte van den
Hertogh van Gelder, die \'t lant jammerlijck
pion derde en verwoefte, genoeghfaem ge-
bleken 5 en fijn wijsheyt in \'c lantbeftieren ,
als hy door Keyfer Karei de vijfde tot Gou-
verneur oft Stadthouder van Vrieftant, en
daernae van Over-Yfel, geftelt wierd. De
tweede was Frederick Schenck van bauten-
burgh , die d\'eerfte Aerts-Biffchop t\'Utrecht,
federt het vermeerderen der felve in de Ne-
derlanden , door Paus Paulus de vierde, cn
Koning Philips de tweede; en de laetfte van
al de Biffchoppen, die de ftoel felf befeten
hebben, geweeft is: want alle die federc ge-
koren fijn, moeeen, door de verandering,
\'c vrye bedienen van hun ampe en dinkom.-
ften derven. Sijn lof, leven , en de namen
fijner uycgegeve fchriften , als onwederfj^re-
kelijcke getuygen van fijn geleertheyt, kan
men in het breed leefen in dAppendix ofc
t Aenhangfel der Uitrechtfche laken van
Suffridus Petrus.

Voorts is Vollenhove oock een vruchtba- Kloeck^
ren hof en moeder van verfcheyde treffelij c-

ke edelheden geweeft, die in oorlogh en vre-
de, door hare kloeckmoedigheyt en voor-
fichtigheyt uytgemunt hebben , wiens lof en
daden , te groot en te veel om hier te verha-
len , in de Hiftorien te vinden fijn.

Sy heeft vijf fterren en een kruys in haer
wapen/t welck van een hart gehouden wordt.

Joannen Vollenhovim, een geeftigh Poeet,
die t\'fijner tijt een der cieraden defer ftadt
verftrecken fal, heeft onlangs een welge-
maeckte Loffang, ( exmmileonü ^ dat is,
ujt de klaeuwkent men de leeuw ) tot haer-
der eere, uytgegeven j \'t welck hy met eeni-
ge cieraet-namen van fijn geboort-ftadt aldus
begint :

Cieraet der huuren, pronckjuweel
Van \'t lant, dat d\'Tfel is te larven
"Befieet.

En daer na, van haer vruchtbaerhsyt fin-
gende, feyt hy feer vernuftigh .
Ick Zjie, gy hebt in V kleen en geeft
Al waer des weerelts kreits bj leeft.

treden in d\'omring. weyden. Hare aerde wallen fijn feer fterck, in-
Sy heeft drie kerc- fbnderheytaen de noordfijde, maerfonder bol-
ken , als S. Clement oft de groote Kerck, met wercken ^ want de Spaenfchen meenden , dat de
een hoogen vierkanten toren verciert, daer een ftadt aen die fijde de felve niet van nooden had,
collegie van Canonicken plach te fijn, S. Marie- dewijlfe door de laege landen genoeg befchermt
Kerck, en de Gafthuys-kerck. Hier is oock een was^ dies fy,om de felve reden,de wallen niet ver-
Kaft e el geweeft, dat Georg Schenck gebouwt betert hadden. De Ooftpoort en Woltpoort had-
had; en in\'t jaer 1523 afgebroken is. Sy leght op den yder een groot bolwerck, en d\'ander twee
de wegh naer Vrieflant, en in een vruchtbaer poorten yder een, ftrij ck weer. Rontomiseen
koren-lant, waer door hier tamelijcken handel hooge en breede graft, met een bedechte wegh
van graen is. Het was eertijts een fwacke, maer om uytvallen te doen , en een fauffebray aen de
nu een ftercke ftadt; want federt het laetfte be- voet van de wal. In de dadt lagen omtrent duy- en der befet\'
legh fijn h^u-e krijghswercken verbetert. fent twee hondert voetknechten,en fedigh licht-
In\'t jaer 1522 is fy door den Grave van Meurs, gewapende ruyters,onder \'t gebiedt van de Gou-
uyt de naem Van den Hertogh van Gelder, be- verneur Antony de Quocquelle, overfte Lieu-
ftormt 5 maerhy wierdt afgeflagen. Evenwel tenant van la Mo te , een ervare krijghsman.
quam fy onlangs daer na onder \'t gebiedt der Oock was hier Graef Lodewijck, jongfte broe-
Gelderfchen,- doch die verlieten haer , als de der van de Graef van den Bergh, de Heer van
Bourgoenfche hen wilden bevechten. In onfè Waterdijck, en andere voorname heeren. In
laetfte Nederlantfche beroerten heeft fy oock den aenvang van\'t beleg ,\'c welck den 18 Mey Bmnt^^^
een ruym gedeelte der oorloghs-rampen gehadt: was , gebeurde een faeck, die de belegerden
want in \'t jaer m d lxxxi , als de Graef van Ren- eenen droeven uytgang fcheen te voorfeggen: Mam^t,
nenbergh Coeverden, Oldenfèel, Ootmarfen en want een ftuck van de wal, met het opgeplante

^enb Enfchede verovert had, quam hy defè ftadt be- vaendel, viel van fèlf in de graft. In\'s Princen
helgln, legeren: maer \'t leger der Heeren Staten deé al- leger was allerley voorraet in overvloet, waer
Ie vlijt om haer t\'ontfètten , \'t welck oock, naer door \'t krijghsvolck te moediger is. D\'eerüe drie
^ochontfet. vele creledc fwarigheden in een belegh van vijf dagen wierden befteet om een dubbele trenché
\' maenden, gefchiede. Doch twee jaren daer om\'t leger temaken ; want den regen en\'t qua-
Taxis na is fy vau de Spaenfclic troepen onder Taxis de wederwaren oorfaeck, dat men geen ander
^ te eerder, om dat fommige Capi- wercken kon beginnen. Daer na begon men de
teynenen foldaten uyt waren waer door d in- approchen oft naerderingen. Omtrent defe tijdt
woonders, die te voren foo een fwaer belegh wierd een katte van negentien voeten hoogh
uytgeftaen hadden, in een oogenblick vermee- opgeworpen , daer men drie ftucken opftellen
flert, en ter genade van d\'overwinners geftelt kon , om de belegerde van de borftweering te
wierden, die, nae \'t plonderen hunner goederen, houden, en alles t\'ontdecken: alsfe gereet was,
hen dwongenhare lichamen, en dievan hare quam Prins Maurits daer op, om felf van hare
wijven en kinderen, metlosgek,\'t welck m.en hooghte de gelegentheyt der ftadt te,befien:

boven haer vermogen eyfchte , vry te koopen. terwijl hy, tuifchen twee fchanskorven ftaende, ^^f^^Pjf

De Heeren Staten der vereenighde Nederlan- daer mee beefich was, is hy met een musket-ko-
1 1 . K k ___::_____J-^ ____1 i^J« rprliff^ vrinn- nrpifThotfn dat\'er het Wör^.

den de crelef^enthcytby\'thair grijpende, dat gel in fijn rechte w^ang gefchoten,
\' ^Oycr-Tß, ^ vj F

lootin bleef fteken ; doch wierd in korte tijde delijck bevonden , dat het onmogelijck was daer
daer van o-cnefen. Twee dagen daer na fchoot door te konnen ftormen, dewijl de wal (die met
men met "twee ftucken foodanigh op de water- de bedeckte wegh , op drie oft vier- voeten na ^
molen dat hy neerftorte , waer door de beleger- tot aen de borftweering foo wel belchermt was ,
den de graft niet meer konden vullen; \'t welck dat de koegels\'t meefte deel onbefchadight lie- ^^^^^^^^
fy, om dat de graften hooger dan de rivier fijn , ten) noch vele hooghten had, en de graft feer
te voren altijdt met defe molen gedaen had- diep , daer in noch nieu gemaeckte dwars-wee-
den. Den Ridder Franfoys Veer deê fijn uy- ren en een fauffebraye oft onderwal waren,
terfte vermogen om de gravers te doen hae- Oock bevond men , dat het fchieten op \'t oo-
ften , en met hun werck te fpoeden , waer over fter-bolwerck weynigh fchade gedaen had , om
reerin\'f hj Iti fijn bccn gefchoten wierd foo dat hy, dat het feer fterck, en met de bedeckte wegh
heengefcho- \\yjna foo lang als \'t belegh duerde, gewond fonderling wel bevrijt wassen dat de raet der ïn-
te bed lagh, \'t welck de verovering, foo men genieurs , die niet goet vonden dat men daer
gelooft, te rug ftelde : want hy was uytnemen- een opening pooghde te maken , de befte was
de naerftigh en onvermoeyt , om de werck- geweeft. Kortelijck , men fagh noch andere
heden voort te drijven. Men maeckte oock een misflagen, en dat den raet van Famars beter in
batery van vier ftucken tegen de Onnigerpoort, fchijn, dan in der daet was; in voegen , dat al
om de befchermers van de wal te drijven. Ter dit ongemeen fchieten niets anders voortbracht,
fijden defe batery maeckte men een houten to- dan dat de belegerde daer meê fpotten ; en
ren van dertigh voeten hoogh, die fy een lijm" toonden, dat het maer als ftof was, dat men
ftang oft kijck in depot noemden: dit werck was met beefemen van deveft kon keeren: fbodat
vierkant, van maften, die met yfere fchroeven hunnen moedt daer door grootelijcks toenam,
aen een gehecht waren, gemaeckt; het had drie De beleggers in tegendeel waren vergrämt, dat
fblderingen, elck lo voeten hoogh, boven elck- fy fbo veel duyfent fchoten ( men fèyt van fèven fchietelT. ^
ander , die men afnemen kon, en een borft wee- duyfent op een dagh ) te vergeefs gedaen ,
ring en befchut vankanefas tegen de belegerde: en meer dan hondert duyfènt gulden daer
het wierd aen de wal gebrocht, en met musket- aen verfpilt hadden : fbo dat d\'ondervinding
tiers voorfien , die daer af niet alleen de wallen, hier leerde , dat het fpreeckwoort der Spanjaer-
maer oock de ftraten befchoten , en\'t volck de- den , die\'t gefchut fpanta Dailiacos, dat is , de woort.
den ruymen. Dc belegerde fchoten niet op de- fchrick der blooden , noemen, niet geheel valfch fy.
fen toren , \'t fy datfe \'t felve elders noodiger Oock is \'t feker, dat men op aerde wallen en Krijghs-ks,
vonden; oft dat hy foo hoogh was, dat de mus- bolwercken , met dappere krijghslieden , en
kettiers daer op de konftapels konden fien en die haer voordeel wel verftaen, meer met de
treffen , en hen daer door van \'t gefchut dreven, fchup, dan \'t grof gefchut winnen fal; want op de
Den een-en-twintighften Mey wierd Graef fèlve baert het meer gerucht dan kracht. Aide
Willem Lodewijck van Naffou , Gouverneur Regimenten waren in de loopgraven, dicht on-
van Vrieflant, met een vervlogen koegel in den der de ftadt, in goede ordre en welgemoed om te ßormen;
rug geraeckt, fonder dat\'er bloet na volghde; ten ftorm te gaen: de ruytery ftont oock, in
evenwel trefte het hem fbo , dat hy naeulijcks troepen verdeelt, vijf hondert treden achter-
adem fcheppen kon. waerts , om \'t velt te bevrijden. Prins Maurits

Prins Maurits was van meyning, eer men met raetspleeghde ondertuffchen met de overften ;
d\'approchen aen de kant van de graft was, de want het fèheen, dat men , na fiilck ongemeen
rmspieoeni vrceffelijck te befchieten, en daer door de fchieten, behoorde de ftadt te beftormen: maer
\' belegerde te dwingen : doch de gemelde Graef men overwoogh wijffelijck, dat het niet,dan met
Graef wd- Willem, fijn fchoonbroeder , had een ander ge- verlies van veel volck, gefchieden kon : fbo dat ^^^^
lejnsgevoe- Yoclcn, en feyde, dat men eerft noch eenigeda- de Raden eyndelijck, fbnder iets te befluyten , metraet^
gén fbu graven , tot dat men des vyants bedeck- eenige vergrämt, andere bedroeft , naer hun-f^\'"^-
te wegh, die men oock contrefcharp noemt, ne tenten keerden daer fommige, vol ftvare ge-
met arbeyden gewonnen had , en alfoo aen de dachten fijnde , overleyden , dat dit belegh f^j^l\'f
graft kon komen, om die te vullen : want, ver- van Steenwijck , foo \'t fcheen , als dat van LahT
volghde hy, fonder eerft de contrefcharp te win- Haerlem en Maeftricht, oft mi&hien erger,
nen, kan men de graft niet vullen; en\'t en fy dat fou eyndigen ; waer van dat den Hertogh
eerft gedaen fy, is\'t niet mogelijck te ftormen, van Alva d\'eerfle, en die van Parma d\'ande-
dewijlde graften fteyl en diep fijn, en niet wel re een tijdt lang heftigh befchoot , om daer
doenlijck aen d\'ander fijde op de wal te klim- meê die fteden te winnen: maer fy waren eyn-
datvan Macr Katcl dc Licvin, Hccr van Famats, delijck genootfaeckt het kruyt te fparen , en

f afmars, en overftc Artillery-meefter, geloofde voor vaft, quamen niet, dan door een lang en fwaer beleg,

dat men van d\'opgeworpen hooghte oft katte tot hun voornemen. Men hoorde allerley feit- ^^^fiheyde
over de wal der ftadt gebieden kon; en als men fame oordeelen en redenen over defè faken, felf
daer van en van andere plaetfen met vijftigh van krijghs-ervarelieden, die daer niet omtrent ^Tif"
ftucken f evens fchoot, dat de belegerde fbo af- waren, welcke fich ten hooghflen verwonder-
gemat en fbo vol fchricks fouden worden, datfe den, dat vijftigh groote ftucken (daer \'t geheele
de ftadt fouden overgeven, Defen raet wierd landt af gewaeght, en fich ingebeeld had, dat
\'tweickoe- gevolght, cn dcn derden luny de twee bolwerc- geen geweldt daer tegen beftaen kon,)niet meer
voig^ht " ken aen d\'Oofter-en Woltpoort foo gruwelijck vrucht gedaen hadden. Verdugo, en andere van p^er-
befchoten, dat de punten en borftweering ge- Spaenfche overften, die eerft vreefden, dat Prins
noeghfaem weghgenomen wierden : doch eyn- Maurits 01denfeel,Grol, en andere f\\vacke plaet-
fèn

fèn aentaften fbu, waren verblijt , gelijck haer
afgeworpe brieven getuyghden , dat hy voor
Steenwijck lagh j en geloofden, dat hy \'t hooft
ftooten, en de Gouverneur fijn roem vergrooten
fon: doch als ly de tijding van \'t fchieten kregen,
wierden fy in hare meening gefterckt. De Graef
van Hohenlo , die in Hollandt gelaten was , om
de grenfen te bewaren , fèyde opentlijck: men
heeft een cjuaden raet gevolVht, als \'t legér voor
Steenwijck gebrachtis ick heb die plaets voor
tien jaren gekent, weet datfe vaft is, en daer
tia is fy noch viermael fbo fterck gemaeckt; waer
door ick geloof , dat ons volck met fcha en
fchande Mlen moeten aftrecken. De Koning
van Vranckrijck fèlf klaeghde aen Philips van
Naffou, dat Prins Maurits geen beter raet geno-
men oft gevolght had; en vertoonde fich felf
tot een voorbeelt, dat hy by ervarenis wift,
hoe gevaerlijck het was,ftercke fteden,wel voor-
fien met kloecke foldaten en krijghs wercken ,
aen te taften.

Maer al dit gerucht, en al defè redenen , kon
d\'onverfèttelijcke moet, dapperheydt, wijsheydt
en voorfichtigheydt van Prins Maurits nocht
Graef Willem niet doen wanckelen: want fy, als
dekloeckfte helden, gelijck de palm onder de
laft, hooger groeyden ; jae gelijck de laurier,
( wiens loof hun boven al ander gerechtelij ck
toekomt) tegen de bulderende buyen en ftorm-
winden van\'t ongeval, en der verkeerde oordee^
len, te heerlijcker groenden ; en hun wijs beleyt,
en andere oorloghs-deughden,teklaerder deden
afftralen. Een kloeck Velt-overfte, welcke naem
fy beyde wel verdient hebben, is nimmer on-
voorfien van raet: derhalven gebruyckte men
andre middelen; want de Prins liet d\'approchen
oft naerderniffen naer het parapet van de be-
deckte wegh leyden; de borftweering, diefè be-
fchermde , en omtrent een mans lengte hoogh
was , gingnederwaerts oft fchuyns naer buyten,-
waer door de beleggersdie vanbinnen foo na
quamen, datfè maer fes oft feven voeten ver-
fcheyden waren; in voegen, datfe met kleyne
moeyte konden hantgemeen worden, en de be-
legerde verdrijven. Om de felve oorfaeck was
men aen de Oofter- en Onninger-poorten bee-
fich; regende laetfte was een batery van twee
heele kartouwen, tegen d\'andere, een van vier
halve geftelt, welcke in min dan een halve dagh
de poorten foo befchadighden, dat\'er een deel
van in de graft vielwaer door de beleggers
moet en grooten luft kregen , om haer appro-
chen ten eynde te brengen, en de graft te vul-
len : want fy ftonden nu genoeghfaem met een
\'borftweering bedeckt, onder welcke fy d\'aerde ,
die hen aengebracht wierd, nacht en dach in de
graft wierpen, in \'t aenfien der belegerden, die
hen niet fien , nochte het werck beletten kon-
den. Aen de Onniger-poort en het bolwerck
voor d\'Oofterpoort, quam men oock op de fel-
ve wijfè in de graft, en voorts door de fèlve aen
de wal , met galeryen boven en ter fijden be-
deckt fijnde. Defè wercken fijn dach en nacht,
door den wackeren yver en neerftigheyt van
GraefWillem, gevordert, die vroegh en laet, in
Oycr-TjeL

alle gevaer , daerby en omtrent was,- enfïjne
foldaten al voor eenige jaren daer ingeoefFent
had , om alfoo \'t oude gebruyck der Griecken
en Romeynen weder in te voeren, die, niet al-
leen tot nadeel van hare vyanden , in \'t verove-
ren der fterckfte fteden , hare foldaten deden
arbeyden ,- maer oock fieckten , muyteryen,
gul%heyt, en allerley boosheden, die uyt Ie-
digheydt fpruyten , daer door plegen te verhoe-
den. De belegerden deden hiertegen niets, dan die Van Un^
metfpot-redenend\'arbeyders toe te roepen, dat ^^n [potten
fy fich felf van krijghslieden tot boeren en gra-
vers maeckten, en, in plaets van bus en fpies, de
fchup gebruyckten. Doch fomtijts wierpen fy
eenige vuerwercken op de gravers; op fèkere
tijdt hadden fy een wagen met ftroo , peck, fuh en fenden
pher en pulver toegeftelt, en lieten die \'s nachts
vande wal, daer de meefte wercklieden fcon^^",!"\'^\'"
den , afloopen maer dit deê weynigh fchade.
Het befte middel voorde belegerde, fbo het
fcheen,was \'t uytvallen; \'t welck fy nochtans met dochdoeft
voordacht niet gebruyckten: want de Gouver-
neur hield fijn volck altijt binnen , uyt vreefè
datfè minderen oft gevangen mochten worden,
waer uyt de Prins dan de gelegentheyt en ftaet
der ftadt verftaen fbu hebben,- \'t welck fèker een
wijs en voorfichtigh beleyt was: want een bele-
gerde ftadt lijdt meer fchade door\'t verlies van
een fbidact, als voordeel door de doot van tien
der beleggers, die fich weder verftercken kon-
nen , en fy niet.

Den fèften luny quamen twee hondert man- t)e Uegef*
nen, uyt de befettingen van Groningen en Goe-

verden genomen, onder t beleyt van Gapiteyn p^^ ^
Ricquijn van Sande,over de moeraffen, tuffchen
de Hollantfche wercken, met alle ftilheytinde
ftadt, fbnder dat iemant van de waclit hen ge-
waer wierden. De Prins gaf ordre dat men , foo
haeft alles gereet was , de ftadt beftormen fbu ,
om dat de graften alree ten deel door d\'ingeval-
len en ingeworpen aerde gevult waren. Als de
Gouverneur fach, dat \'er niet dan de keur van
twee dingen voor hem en de fijne overigh was,
oft vergaen oft overgeven , fond hy een trom-
fiager aen de Prins, met verfbeck dat hy by ge-
fchrift de punten van \'t verdragh, daer op hy de naer -ver\'
ftadt begeerde, wilde overfènden. Maer Prins »
Maurits fond hem weerom , fbnder ander ant-
woort, dan dathy fijn Meefter fèggen fbu, dat
hy eenige Gapiteynen mocht uytfenden , om
met hen daer van te fpreken. Terftont gaf
Quocquelle laft aen drie Gapiteynen , als Ber-
nard van Montbeeck, David du Wal, en Ric-
quijn van Sande , die onlangs hulp in de ftadc
gebracht had, om in\'t leger te gaen. De Prins
fond de Gapiteyns van Dorp, Afluerus enBouck
als Oftagiers in de ftadt. Men ftelde de beleger-
den voor, datfe fbnder wapenen en vaendelen \'
fbuden uyttrecken, en beloven in fes maenden
tegen de Heeren Staten in de landen op d\'oöft-
fijde des Rhijns niet te dienen. Dit dacht hen
te ftreng met brave foldaten gehandelt; maer
de Prins bleef by fijn eyfch ; dies \'t handelen af-
gebroken wierd , en van woorden weder tot da-
den gekeert. De volgende nacht meenden drie

hondert mannen, met kruyt geladen, door de
felve wegh die de vorige genomen hadden, in de
ftadt te komen 5 maer fy wierden ontdeckt, en
op\'t wapenroepen verftrooyt; omtrent hondert
der fèlve geraeckten evenwel inde ftadt, hon-
dert wierden gevangen, cn d\'overige ontqua-
men door de moeraflen.

Als de mij nen gereet waren, wierdenfe aen-
gefteken , daer onder \'t grof gefchut geftadigh
donderde; waer op alle foldaten, foo binnen
als buyten, hun moedt en begeerte toonden,
om hantgemeen te worden. Op den houten
toren waren fès-en-dertigh muskettiers, die ge-
durigh daer uyt op de belegerde fchoten. Men
had nu twee bolwercken ingenomen , als de
Gouverneur het overgeven wederom aenbood;
de Prins bleef by de vorige meyning , en wilde
hen de fèlve voorwaerden geven. Eyndelijck
wierd gefloten, datfè fbnder vaendelen en an-
dere wapenen,dan hun fijdtgeweer, en met hare
goederen^ fbuden uyttrecken, en beloven in fes

maenden tegen de Staten , als boven gefèyt is,
niet te dienen; uytgefeyt de gene, die fèdert in
de ftadt gekomen waren, welcke fbu vry ftaen
weder naer hare vaendelen te keeren, om de
Koning te dienen. Hier op trock de Gouver- ^ ^^
neur den 24 luny uyt de ftadt, fèggende; foo
men hem, als de Vos, d\'aerde niet ypeghgegraDen had,
dat hy fich nooit, door\'t gruypelijck fchieten, fou oyerge^
geyen hebben. Met hem trocken omtrent acht
hondert mannen uyt, waer van twee hondert
gequetft waren: men gelooft, dat \'er in de gant-
fche belegering omtrent vijf hondert mannen
gedoodt fijn , waer onder Graef Lodewijck
van den Bergh, de Gapiteynen Blondel en Hef^
féls, de Lieutenant Steenbach, en andere be-
velhebbers , waren. Aldus is defè ftercke plaets,
tegen\'t gevoelen van fbo veel voorname krijghs-
helden , in vijf weken en drie dagen, gedwon-
gen , en aen den Staet der vereenighde Neder-
landen , tot onophoudelijcken roem van Prins
Maurits en Graef Willem, gehecht.

Ldenseel is een
van dc kleyne fteden
in\'t Lantft:hap Over-
Yffel/t welck eertijts,
foo men gelooft, van
dolde oft oude Salii
oft Saliers bewoont
w\'as,en fijn naem ont-
fangen heeft , van
>x^elcke volckeren Ammianus Marcellinus in
fïjnfeventicndeboeck gewagh maeckt. Hare
gedaente is byna gebed ront. Sy leght om-
trent een ure gaens van Oetmarfen , vijf kley-
ne mijlen van Cocverden, en fes van Deven-
ter. Het was by onfer Vaderen tijdt een ta-
melijck fterck ftedeken , met een hooge
Sterckte. i^üet en torens verfien, op de oude wijfe, en
een graft daer rontom 5 buyten de felve was
noch een andere wal, met negen bolwerc-
ken , en een tweede graft gefterckt5 foo datfe
redelijck vaft was , doch had geen bruggen,
cn al \'z graft-water wierdt met dammen ge-
fchut, \'t welck men kon afgraven.

Defe plaetfe is, als vele andere, door de
laetfte Nederlantfche oorlogen vermaert ge-
w^orden : want als Prins Willem van Oran-
je in \'t jaer m d lxxx beefich was, om heel
Over-Yffel onder der Staten gebiedt te bren-
Ba^r Ha- gen , fond hy de Graef van Hohenlo voor
henio ge- defe ftadt , die haer op goede voorwaer-
womm, innam. Maer in \'t felve jaer is den Graef
van Rennenbergh oock daer voor geko-
men , die de poort verbrande , en florm-
dc daer op met groot gewelt 5 doch wierd,
met verlies van drie hondert mannen en ee-
nige Gapiteynen , afgeflagen. Maer de bur-
^^m genegen tot de Spaenfchen, gaven hem,

Imberg^ tcgen danck van de foldaten , de ftadt over,
op voorwaerde, dat de krijghslieden met al
Over-TlfeL

het hare vry fouden uyttrecken , en fweeren
in drie maenden tegen de Koning niet te die-
nen.

hi\'t jaer Prins Maurits voor defe

plaets gekomen , die hy opeyfchte; maer die Mmrits^
van binnen antwoorden, datfe fulck haeftigh
overgeven niet fouden konnen verantwoor-
den : dies het de Prins terfi:ont loopgraven
en bateryen maken , cn met eenige ftucken
fchieten. De burgers, voor meerder fchadc
vrefende,begeerden dat men accorderen fou;
dies eenige van de Bevelhebbers uyt quamen
om van verdragh te handelen , \'t welck noch
den felven avont ten elf uren gefloten wierd. -
De befetting vertrock de volgende dagh,fijn-
de den Odober, met hunne wapenen en
goederen, onder belofte van in drie maenden
op defe fijde van de Mafe tegen de Staten niet
te dienen \\ en ontfchuldighden het overgeven
met de vreefe en onwilligheyt der burgers,
en haer kleyn getal 5 want fy waren maer
vier hondert mannen fterck.

Den Marquis Spinola trock , in\'t jaer
MD cv, met fijn leger in Vrieflant, cn quam
in Auguftus voor defe ftadt,daer 3 00 mannen
in waren: hy begon terftont te approcheren,
quam tot aen de grafren, en het met elf ftuc-
ken daer op fchieten 5 waer door die van bin-
nen foo bevreeft wierden, datfe fich op goe-
de voorwaerden overgaven.

Eyndelijck heeftfe Prins Frederick Hen-
rick van Oranje in\'t jaer iStC voor de Staten
ingenomen , die haer van wallen en alle
fterckte ontbloot hebben 5 op datfe den fol-
daten niet meer tot een fchuylplaets fou die- eyndelijck
nen, om daer uyt d omleggende landen met vm Fr.
roveryen te quellen; nocht oock foo vele ver-
anderingen van heeren voortaen onderwor-
pen fijn.

V] H

It is een van de fterckfte
Forten van dit geheel ge-
K weft, en met vijf ^afte bol-
11 wercken voorfien: gelegen
« aen de Zuyderzee en aen
W de riviere Kuynder, daerfe
den naem af heeft, omtrent
de grenfen daer Vrieflant en Over-Yfel fich
van een fcheyden, in \'t geweft dat d ouden
( die dit landt mee onder Vrieflant ftelden )
\' Bofch-achugh Vriepnt noemden. De wateren
Linde en Kuynder komen hier dicht by elk-
Rivkren, ander, en ontlaftcn fich in de gemelde Zuy-
\' der-zee, waer door dmwoonders bequame
gelegentheyt tot de koophandel en \'t vervoe-
ren van allerley waren hebben.

gewagh van het dorp Kuynder^ en men vind,
op \'t jaer c ID c x c v i, dat de Graef van defe logh te^
plaetfe tegen Boudewijn , Biftchop van Ui-
trecht,oorloghde 5 doch dit duerde niet lang:
want die van de Kuynder waren niet fterk ge-
noegh tegen de Biftchop, die in een gevecht
vijf hondert van hen gevangen kreegh,en ge-
nade fchonck, doch op voorwaerde, datfe
t verdragh, tuifchen hen gemaeckt, nako-
men fouden: een vande voornaemfte punten
van \'t felve , tot voordeel van de Biftchop,
bracht mee, dat de Kuynder, met fijn toebe-
hooren , als de Graef fonder manlijcke ge-
boorte quam toverlijden, aen het Bifdom
van Uitrecht fou komen j het welck de Graef,
uyt dringende redenen , hoewel uyt flechte
oorfaken gefproten, toeftont.

Iii\'t begin der veertiende eemrverklaer de de gemelde Biffchop en (ijne ^navolgers or-

Aelbrecht van Beyeren, Graef van Holland, dre fullen ftellen, dat het Fort ae Kuynder de

d\'oodo(>h teeen de Vriefen , en quam, feyt naburige landen met befchadrge : dac aen

de Hiftorie, aen de Kuynder te lande met de dander fijde aen hem, nocht aen fijne landen

hoofden van fijn leger, als Valeran Graef van die hy befit, eenigh leet oft ongelijck door

S. Paul, Karei Albrecht, Walraven van Bre- de Vriefen gefchieden fal : dat niemant den

dêrode , Geeraerd van Egmond , lan van anderen in fijn recht verkorten fal; maer yder

Arckel, Nicolaes van Borffele , Willem van in fijne palen blijven , te weten , die yan lli-

Kroonenburgh 5 en vele andere voorname trechc in haer gebiedt, en de Vriefen in Vrief-

Edelen van Hollant, Zeelant en Henegou. lanc: eyndelijck, dac de punten van dit ver-

De Vriefen , om Graef Aelbrechc de wegh ce dragh onverbrekelijck fullen onderhouden

fluycen, heten op vele plaetfen, daer de fche- worden, en in geenderley wijfe , onder wac

pen konden aenkomen, en c volck ce lande Ichijn hec ware, overtreden.
£eccen, Fortjes opwerpen, befeccen alle plaec- In \'c jaer c Ia Id x v i i ftroopten de Gel-

fen mee krijghsvolck, en bleven mee het derfchen , onder \'t gebiede van Selbach, in

grooefte deel van hun leger,omcrene de Kuyn- de landen van Langewald, Fredewald, de

hi\'e jaer 1409 hadde Biffchop van grooce fchade der inwoonders.
Uierecht al eenige jaren dc Kuynder, als ey- Vier jaren daer na quam Willem van

gen goec , gebruyckc; en federc heefc hy de Roggendorp , overfte van dUitrechcfche

geheele heerfchappy der felve verkregen , na troepen, en Nicolaes Wen dersdorp , een

dachy die van Herman, Heer der plaecfe, en treftelijck krijghsman , mee fijn leger eerft

vanfijne kinderen gekofe had: waer uyc daer te Sceenwijck , en daer na in de Kuynder ,

na d\'oorlogh cuffchen de Vriefen en die van daer hy eenigh volck aennam, om cegen die

Uicrechcgefproeenis,cocgrooc nadeel van de van SceUingwerf en die van Schoceren ce

op de grenfen van Vrieftanc en Over-Yfel hi de laecfte Nederlancfche oorlogen, als ^^^^^
f dac coenoock onder de Biffchop ftone) ge- deSpaenfchenin c jaereId Id lxxx Sceen-
legen is, meeft al de laft der felve, als \'e voor- "^^ijck wilden belegeren, lagen in de Kuynder fchen in-
werp van haer gefchil, moeft uytftaen : doch twee vaendelen tot befetting, onder de Capi-
als fy elckander veel fchade gedaen hadden, teynen Efchade en Roelof van Lange. Des
is haren twift door fcheyts-liedcn , daer toe Konings volck fonden eenige benden voor
geftelt, met een verdragh bevredight, waer plaets, om die in te nemen, welcke haer
in bedongen wierd , dat de Biffchop van des nachts overvielen , en waren in korte tijt
Uitrecht en fijne nafaten, een vroom en eer- verwinnaers; want fy was toen noch weynigh
lijck man als gebieder in \'t Fort van de Kuyn- gefterckt. Capiteyn Efchade wierd gevangen,
der, met goedtvinden en raet der Magiftra- fijn vaendel in ftucken gefcheurt, van Lan-
ten van Deventer, Campen en Swol, fullen geüet er oock\'t fijne, doch hy felf ontquam
ftellen : dat de felve gebieder oock in de goe- bet: vele foldaten wierden in hare bedden
degunft der Vriefen, een minften in die van doorfteken, andere gevangen, en weynigh
de nabywoonende,ftaen fal: dac hy hengeen konden oncvluchcen. Hee vleck wierd ge-
ovedaft noche eenigh leec doe; maer fich als plonderc en veriaeen. Daer na bonden fy\'t
een goet vrient betoon : dat hy in alle bil- vaendel van de Lange aen een paerts fteert,
lijclcheyt, na de wetten des landts en der en fteepten hec, mee veel gefchrey en ge-
gerechtigheyc , over d\'inwoonders van de jnygh, roncom de muren van Steenwijck.
kuynder gebiede: dat hy oock geene wetten In \'t volgende jaer, als Steenwijck van \'e ^^ ^^^^^
nochvryheden, diefy van haer laecfte Graef belegh door der Stacen leger bevrijc was ,
Herman, en van fijne voorfaeen oncfangen wierd de Kuynder, in wiens kerck de Spaen-
hebben, eer fy onder\'c gebiedt des Biffchops fchen fich fterck bewalc hadden, in weynigh
quamen, verminder nochee vernieeige : dac dagen weder verovere.

L O c K - Z Y L is
geen van de min-
fte Forten, die in
de laetfte Neder-
landtfche oorlo-
gen , door de ver-
eenighde Staten,
om \'t groot ver-
mogen des Konings van Spanje te we-
derftaen , gemaeckt fijn. Het is aen de
Sf grooten arm der Noort -zee, die wy de
Zuyder-zee noemen, feer bequame-
lijck gelegen, \'t Was te voren maer een

flechte en geringe plaets, daer wey-
nigh huyfen en inwoonders waren:
maer federt foo verandert, dat het na
fijn vorige geftalte niet meer gelijckt |
want het is nu volckrijcker, en bloeyt
meer in koophandel dan fommige
fteden , het welck aen de menighte
der fchepen blijckt, die , behalven
vele kleyne fchuyten, hier meer dan
twee hondert t\'huys hooren j waer
doorfe dageiijcks toenemen, en haren
ftaet verbeteren.

w A R T E-S L V Y s heeft fijn
naem , als ick geloof, van
de Sluys, en het Swarte-
water, daer het byna van
omringt wordt. Het is een
kleyne plaetfe, feer bequa-
melijck gelegen : want
men moet die wegh nemen, om naer Gronin-
gen , Embden , en andere naburige plaetfen,
te reyfen, als men uyt Hollant komt. Al de
turf die te Meppel, en een deel van die te
Giethorn en daer omtrent gegraven word,
brengt men te fcheep door defe plaets, om die
naer Holiandt,oft elders te voeren en verkoo-
)en. De gelegenheyt en de wercken maken
iet tot een fterck Fort, waer in al de huyfen
van Swarte-fiuys, uytgefeyt eenige weynige
en geringe , \'begrepen fijn; en is, gelijck vele
andere Schanfi\'en,dienftigh, om dit lantfchap
te verftercken,en tegen alle gewelt te bevryen.

EEIMVYEN leght op de
mont van \'t rivierken de
Vecht, dat de Latijnfche
Schrijvers Vldrus noemen,
en omtrent een ure pens
van Haffeit en Vollenhove,
in\'t midden tuffchen defe
Heercff ^^^^ fteden. Syis met haer gebiedt door
loan van Naffou aen de Biffchop van Ui-
trecht met ftadts recht gefchoncken. Hier
-was eertijts een fterck kafteel by de vloet die
men \'t Swartcvvaternocmt, waer van niets
dan de puynhoopen overigh fijn.

OMMENis omtrent twee kleyne mij-
len van Hardenbergh, cn oock aen de
gemelde riviere de Vecht gelegen. De
Biffchop Florentius van Wevelinckhoven
heeft defe plaets, in\'tjaer m ccc lxxxii,
met muren befloten.

VVtlfem , Grafhorß, en Gramsherge wor-
den noch hedensdaeghs meer onder de dor-
pen dan onder de fteden getelt. -

Ardenbergh is door de Biffchop
loan van Arckel, in \'t jaer m c c c l v,
met muren omringt; en in\'tjaer m ccc
l x x x v heeft de voorfeyde Biffchop Floren-
tius van Wevehnckhoven hier een kafteel,en
een ftal voor twee hondert paerden,docn bou-

t Gelegen- wen. Sy light omtrent een mijl van Coever-
den en vier van Swol, op de Vecht, die uyt
het Graeffchap van Benthem komt, en een
half ure gaens boven defe plaets, by\'thuyste

Gramsbergh, in de Aa van Coeverden valt,
en loopt met de felve voorby Ommen en
Swol, daer omtrent fy in t Swarte-water
komt, met welcke fy door Haffeit in de Zuy-
der-zee loopt. Hardenbergh is in de laetfte
oorlogh vermaert geworden door een ge-^^^^
vecht, daer de Graef van Hohenlo, aen äer
vereenighde Staten fijde, in\'t jaer cId Id van
LXXX, tegen Marten Schenck, die toen de
Koning van Spanjen diende , de neêrlaeg
kreegh , en vele van de fijne, daer onder den
overften Wijngaerden , verloor: Hohenlo
en vele andere ontquamen het gevaer met
vluchten.

OTmarsen leght drie mijlen van
Almeloe: is een kleyne maer oude
ftadt,eertijdts meteen wal en dubbele
graften voorfien, die door de tijdt gevult en
vernielt fijn. Sy is, foo Trithemius feyt, ^^^^ ^^
door Odemar, Koning van Vranckrijck,
daerfe de naem af heeft, op de felve plaets,
daer fijnen grooten vrient Vechtan begraven
was, gebouwt. Defe Vechtan was een van
d\'oude Druiden, dat Heydenfche Priefters
en Propheten waren, onder welcke hy,
om fijn groote kennis in velerley talen en \'
wetenfchappen, een der aenfienlijckfte en
uytmuntentfte was. Sommige Schrijvers
feggen, dat de gemelde Koning Odemar
oock te Otmarfen begraven is. Eenige an-
dere meenen, dat defe ftadt haer naem
heeft van de volckeren Martü, die hier
eertijts gewoont hebben, en dat daer na die
naem in Otmarfen verandert is.

R O N I N G E N in iévcïgeàQdm\\Hunfgônes,Kejâertgône5)oft
Vrieflandt ( fo byge- Van de vele wateren en rivieren (nu noch Ee,
naemt tot onder- en van alle zijden uyt de hooge Dren-
fcheyt van de Steden te af-komende, en dir lant in vele kleyne ge-
en Vlecken van gelij- decken doorfnij dende, als daer fijn Hmes-ee^
ken Naem in Bruns- Fhel-ee, Munter-ee, Reyder-ee, VVeßer Hu-
wijck, Heflfen, Swa- nes-ee (nu Peyfer-diep) Hornfler-a, Olden-ee,
ben, Switfer-lant, en Schermer-ee, Slochter-^ee, F/jff^r-ee, Folcard-\'
Brabant) light op de ee, Pekel-aa, Medumer-ee) of veel eer van de
hooghte van 5 3 graden 18 minuten, en de kleyne Gooen,Ee~gooen, heel oft half-eelan-
lengte van i4grad. 5 3 min. Is een feer Ou- den of Eylanden, oock Ee en Ete genoemt,
de Riddermatige vrye Vriefche Rijcx-vry en Eyndhonj. hiß. Zeland. üb. i, cap. 3, als daer
Hanfe Stadt, en onder foo veel Steden van t fijn die in de oude Brieven genoemde vijf
tegenwoordige Vrieflandt de grootfte, ver- Eylanden van Hummers~ee, Huns-ee-goo, Ft-
moedelijck oock de oudtfl:e, en fonder twij- hel-ee--gûo,Emisga of Jidmter-ee-goo (n\\x Old-
fel de voornaemfl:e van macht, rechten, vry- ampten) Reyder-je-goo (nu Reyder-landt )
heden, wetten, en welgeflielde regeering. noch als Eylanden a^ebeeldt,door het Om-
Heeft de Naem van de groene E s s (fijn- lants wapen van elf Zee-bladen,gelijck oock
de een fmalle tuffchen twee rivieren, en groe- noch ontallijcke Dorpen en Perfoonen om
ne land-awen vut het Goorecht afkomende defe Stadt van fulcke een (het zy wateren oft
hooge Sandhaar, Horfl:, Rug, Tang ofte eylanden) den naem hebben, als Ie, Eelethe,
Tong, noch aen beyde zyden van de Stadt Eelder-wold , Enerf-wold, Noord-ff-dijck,
de E s s oft E s K genaemt, daer op de felve is Eefmgh, Wefl:er-^^-mutha, (nu Wefl:er-em-
gelegen, en daerom te recht in de Vriefche den) Eenrhem, Adorp, Aingehorn, Eemetih
Spraeck noch Grien, Es, en by verkortinge Eenhem, als oock Eewald (nu Schepper wa-
Griens, Gr uns y Grins en Grens) als mede in ter Richter of Opfîchter) Eeveer. (Water-
de felve Tael, oude Ghronijcken, Brieven veer ten aenfien van de landt of wagen-vee-
en Stadts Zegel, Gronien en Grunjen werdt fen) Sulcks dat Beat. Rhénan, te rechte feght
genaemt, nae de manier van vele plaetfen in 3 Rer. Germ. deprehendi In;honum cwita--
dit landt ( als Harfens, Cantens, Lidens, tem eJfe Frißü ^ Chauds propinquam circa ,
Tuens, Godelins, Leermens, Heuwens) en de amnem ^mißam : beduydende de Romey-
benabuerde Landen, als Maten-es, Ren-es, nen in haer fpraeck met het woordt ci^vitas,
Widen-es, en andere. het geheele lantfchap,hier naefl: aen de Ecms

Leydt omtrent in\'t midden van een landt en Chauken (nu Ooftvriefen) leggende, en
gde- 2:ijnde het uyterfl:e en oofl:erfe gedeelte van dat met groote reden werdt gelooïc, dat de-
gen eyt, Q^jg^en het middelfle van\'t tegen woor- fe Stadt zy (Taciti AnnaL liv. 13, in fine) no-*
dige Vrieflandt, (\'t vijfde van de oude Vrie- \'va Qolonia apud hhones, by Onuphrius ge-
fche feven Zee-landen ) van oudts , tot om- noemt Colonia Ivhonvm, nae der
trent aen onfe tijden, genoemt kleyn Vrief- Romeynen manier, in plaets van de oude
landt, en in \'t tradaet van \'t jaer duyfent drie naem, als Spijr, Worms, Straefborgh, Ge-
hondert een-en-feftigh Suyd-Vrieflant, en nu neve, de felve doopende met den nieuwen
meerendeels Omlanden tuffchen de Eems naem Colonia Nemetum, Vangionum , Al-
en Lauwers. Van t welcke de Inwoonders lobrogum, Argentina, en van de voorfchre-
by de Romeynen (ten aenfien van de groot- ven vele Een otAen Ptolemasi Phileum.
heydt oft vande vafl:e grondt van tbena- Is alfoo defe Stadt omcingek met vijf
buerde Vrieflandt tuffchen de Lauwers, het kleyne landtfchappen, behalven het landt- ^^^^^
Vlie en den Rijn) fchijnen genoemt te fijn fchap Drent, by outs Qmitatus en Confula-^
Frißt minores,Frifd^ones,cn Fnf&ónes (Fries- tm y en der felver Richteten Commîtes en Con-
ee-woners okFries-ee-gooers) en by verkor- fries genoemt , haefl: al te famen aen defe
tinge Injvmes enHiones Cl-\'V^voners, Ee-wo- Stadt en der felver Goo oft Goo-gericht ko-
ners, oft I-gooers, en in volgende tijden der mende, als \'t VVeßer quartier, Hunfegoo, Fi-

bmio\'et Ten^Ui^cjtJemam^
io .hifferetv Cla^.T>ritumeneks C.
Zj ■ Armen- Cott3\'eiü7
Vihèiui- Gt^uys
Cees (^ierts ■

^.Jacois GiyU .

^MUt^ G^lh .
Adunrler Güflii •

\'yicrtus AcaJemieus
lar^s Gafthiiys
Armhuysjtken, Gafih ■

Gi^.en-k^rck
^Mjyaayn,
Jiegfihen- Ca0H4ys
Sehele-

\'t rPüai^
dutter merekt
\'i\'raterhuys SektUeri Oeccn.
OmmehmJs huys
S.C-eertraiAs G^/tfi.en-herh
Steken-ht^
aiolhuys
Teelyoartr
Xeeljh-ojLt
(D^erJh-Mb
JCleene ^eyerjh-iu-t:
Oejlerjlrae-t
GelkityeJlrMt
^Kerels w^h
-jiee-r^aet-

^elefoo, Oldampten en Keyderlandt, in \'vita en diepen met ongelooflijcke koften en
Z^^mVjin\'tjaer Chrifti feven hondert feven- moeyten aen defe Stadt voor en nae geley-
m-dem^^cnocmz,qmnquepagiiHugomer- det, niet alleen het Hoen-diep en Botter-
chi, Hmifga > Fwtlga, Emifga > Rederiga, en diep, en het Damfterdiep van Oofterdijcks-
in t jaer ckiyfent drie hondert een-en-&ftigh horn oft Borgh-horn tot aen Oofter-hooge-
prApofitura Hummerfenfis, Hunfgo, Fivilgo, brugh; maer felfs oock het Schuyten-diep
^aAldammecht, terra Reydenfis y en tuflchen en Reyd-diep , ftjnde in plaets van de oude
ênDtepen iQ% diepen en fcheep-vaerten, waer van drie, Hunes-ee , (met een feer kromme loop van
h ^^fi het Schuyten-diep (by oudts Hunes-ee) het de Waterhuyfen ten weften van Wefter-
Hoorenfe-diep (by oudts A,en Hoornfter-e) broeck en voorts ten ooften van Eflxr, Hel-
en uyt der felver te famen-loop gemaeckte per en Stadts-hammerken, voorby Oofter
Reyd-diep, zijn opene en in de Zee uytloo- en Noorder-hooge-bruggcj en eyndlijckniet
pende Rivieren 5 op welcker te famen loop verre ten noorden voorby defe Stadt nae
en drie-ftroom defe Stadt is gelegen. En de Selwert, Harfens, A-dorp , en Werum loo-
drie, het Damfter-diep (by oudts Fivel-ee) pende) een geheel nieuw Schuyten-diep en
Hoen-diep en Botter-diep , ftjn gegravene Reyd-diep gegraven , eerft van Oofter-hoo-
diepen, en aen de Zeekant met fluyfen te fa- ge-brugh na de oude Steentil en Poel-poort,
men beflooten, uytgefeydt het Hoen-diep en voorts langs de noord-oofter ftadts graft
met vijf paer fteenen beeren,en vijf deels en- tot in de oude A ofte Selwerder-dicp , by de
kelde deels twee en drie dubbelde fteenen oude Ebbinge-poort 5 daer na van de Water-
boogen ; en door een-en-twintigh deels ftee- huyfen langs de oude Harer en Helper-wa-
nen deels houten bruggen, in door cn uyt de teringe nae de Hooge-wal, en voorts aen de >
Stadt geleydet. Wordende alle defe rivieren Steentil-poort j en eyndlijck vande oude Eb-
en diepen dagelijcks niet alleen met groote binge-poort langs de oude noorder-ftadts-
meenichte van kleyne Scheepen bevaren, en grart (hoewel de felve oock nae \'t jaer duy-
de waaren uyt de voorfchreven Landtfchap- knt vier hondert negen-en-tfeftigh langs
pen,als uyt et Wefter-quartier langs\'t Hoen- de zuyder-ftadts-graft een tijdt lang geleydt
diep, uyt Hunfingoo langs het Botter-diep, is geweeft) tot aen de oude rivier beneden
uyt Fivelingoo langs het Damfter-diep, uyt Werum, omtrent een mijle wecghs lang,
de Oldampten en de gedeelten van Reyder- Zijnde oock de A eerft voorby de Hoen-til
landt langs het Schuyten-diep , en daer in nae Doinga-horn, en daer na langs de oude
onlangs gegravene Oldamfter-diep, aen defe wefter-ftadts-graft, by de Krane-poort in het
Stadt gebracht. Maer is infonderheydt het voorfeyde Reyd-diep geftuurt. Behalven hec
Reyd-diep de Zee-haven van defe Stadt,met gene onlangs met overgroote koften is ge-
daeglijckfche vloet en eb van fes voeten, daen, foo in \'t felve Reyd-diep by de Kam-
door de oude Lauwers ende Scholbalg, tuf- pen (in t Kerfpel Suyder-dijck) in\'t jaer duy-
fchen de Eylanden Amelant en Schiermonk- fent fes hondert twee-en-twintigh, en by
oog in de Noord-zee uytloopende, en tot Garnewert duyfent fes hondert negen-en-
in de Stadt vaerbaer, met Schepen van bon- twintigh als in \'c Schuyten-diep van de Wa-
dert, hondert vijftich, en twee hondert la- ter-huyfen af tot in en door de Oldampten,
ften. van t jaer duyfènt fes hondert twintigh tot

Alle de welcke diepen eerft niet aen defe duyfent fes hondert fes-en-dertigh, met het
Stadt hebben geloopen , uytgefeydt de A, graven van een geheel nieuwe Scheep-vaert
(die uyt de opgevulde grondt en overblijffe- door de Kerfpelen Wefterbroeck , Cropf-
len van fchepen en touwen, diep onder de wolde, Sappemeer, (aen beyde zijden door
aerde gevonden ,) betoont word over \'t vis- een feer hooge veen) Suydbroeck, Ekeftede,
m de breemerckt, langs Ebbingeftraet, be- Scheemda, Midwolde, Ooftwolde, Finfer-
ncden de Stadt in de oude Hunes-ee, nu Sel- ijrold, Beerta, Winfchoote, Bleyham, Bel-
■weider-diep geloopen, en de haven van defe üng-wolde. Wolden-dorp,Termunten, mee-
Staoc geweeft te fijn : behoudende de naem rendeels in t jaer duyfent fes hondert acht-
van oe A, tot haeft aen de Zee, of tot dat de en-dertigh fulcks bedijckt, dat de hooge wa-
felve in de naem van t Vlie oft Fhet is veran- teren door defe Stadt nae de Zee werden af-
dert 3 gtlijck de dorpen A-dorp in Vpga, en geleydet, alles tot groot gerij f van de Stadt
Fliet-dorj in de Marne (zijnde mogelijck de en de voornoemde Landen,
Romeynfche Marnarmanis portm Marne- Van de Oudtheydt van defe Stadt ge- omhe^u
mans Haven) noch aen de felve oude rivie- tuygt het over oude gebouw Van een ronde,
ren gelegen, klaerlijck getuygen. en fonder twijfel geduurende de Romeyn-

En fijn daercm de voorfchreven rivieren fche regeringe alhier, getimmerde Kerck, ia

nen) als in de wederom reyfe , in de welcke
P. Vitelhus met de ruytery en twee Legioe-
nen hier te lande feer befchadight fijn, en
haer eyndlijck op een hooge Wierd, Es, of
Werf (de welcke eenige meenen \'t oude Ro-
mers* werf, nu Rams-weert, by den Dam ge-
weeft te fijn) hebben gebergt van een hoo-
ge Vloedt, van Tacitus lib. i in \'t lang be-
fchreven. Daer na in t jaer Chrifti feventien
met een vloot van duyfent Schepen, gelaten
in dit Land aen de lincker-fijde van de Eems,
de welcke oock in de wederom reyfe op de
Eems groote fchipbreuck heeft geleden,
Tacit. AnnaL lib. z. En eyndelijck de toch-
ten van L. Apronius, in \'t jaer Chrifti acht-
en-twintigh. Van Cn. Domitius Corbulo, in
\'t jaer feven-en-veertigh. Van Didius Avitus,
in \'t jaer acht-en-vijftigh. Tacit. Annal, hb.4,
lib. 11, en lib. 1

Behalven dat de grootheyt van de Merckt, Geduurende welcke tijdt de Romeynen Roomfche
en de plaets om de voorfeyde ronde Kerck, de Eems voor haer Rijcks-pael, dit Landt
de goede ordening Van wijde en rechte Stra- voor haer Frontier, tegen de Chauken ( nu
ten, meeftendeels op de Merckt uydoopen- Ooft-vriefen) meeften tijdts haer vyanden, enlooft-
de, de vierkante plaetfen voor de oude Heer- hebben gehouden,en daerom vermoedelijck ieger,
poort en Poel-poort ( om niet te feggen van haer Hooft-leger en Colonia in defe Stadt
de Latijnfche naem van Rijpen aen de felve hebben gehad,om haer welgelegentheyt foo
Merckten en Straten) de forme van een oudt te water, als infonderheydt te lande voor de
Romeyns Leger oft Colonia gelijcken. Het ruytery, en uyt de felve beforgt de naeftge-
welck te meer blijckt uyt fes, meerendeels legen Grens-huyfen en Kafteelen, infonder-
fware en koftelijcke, tochten, de welcke de heydt het beroemde Kafteel Fleum, Flevum,
Romeynen meerendeels tot op de Eems, of Ftóe?, fonder twijfel (na de plaets-ftelhn-
om, in, en door defe Provincie, en omtrent ge van PtolemiEus ) Fletum in Reyder-landt,
defe Stadt hebben gedaen, in de tijdt van mede in de Dollert vergaen, noch in \\ jaer
omtrent hondert jaren, doe fy Vrieflandt van duyfent vier hondert vijf in de oude brieven
de Middel-Rijn tot aen de Eems hebben in- bekent,oft een ander aen de Eems-kant op de
gehadt. ooft oft weft-zijde van de oude Fivel-ee, (nu

Oor/ogen Als Drufus, Stief-foon van Keyfer Augu- omtrent de dijck noch het oude Flict, en
(behalven t gene te vooren van Tibe- Maar-Fliet genaemt) het zy wefter-Emden
Xf^T is gedaen ) met een groote Scheeps-ar- Zee-rijp {Oceani ripa) oft de fteen-klip in t
meynm madc, in t twaelfde jaer voor Chrifti ge- Kerfpel Eppingenfen. Zijnde het voorfz.
boorte, niet fonder gevaer van op de Eems Kafteel Fletum en mogelijck diergeiijcke
dooï fijnyyandendcChauken{nuOo(k-Yïk- hier omtrent mede onder de vele befittin-
fen) overvallen te werden, als fijn Scheepen gen, oft onder de vijftich Kafteelen by de
met een laege Eb op \'t droogh quamen te fit- hoogh-gemelde Drufus,eerfte ontdecker van
ten, wiert hy door hulp van het naeftgelege- de Eems, aen den Rijn en aen de Eems çe-
ne Vriefche voetvolck gered en geberght, maeckt, Horus lib.4, cap.i i. Aen het wdc-
Suet. in Auguft. En infonderheydt des felfs ke fonder twijfel, foo wel Drufus als Germa-
Sooii Germanicus tot twee verfcheyde rey- nicus, tot driemael haer machtige heyrlegers
fen: Eerft in\'t jaer Chrifti vijftien,na beflech- te water en te lande hebben by een verga-
tinge van de oproer in het Leger tegen de dert,en op de wederom reyfe weder gedeelt,
Chmken by den Overfte Mœnius beftuurt, en de gene die in haer groote Scheeps-ar-
foo in de heen reys, latende Pedo met de maden te water fijn gevaren, uyt- en weder
Ruytery hier voorby langs de zee-kant/ finü ii>gefcheept.

Frifwrum littore Oceani, modfce adléenu En is daerom haeft buyten twijfel alhier
^ vij. B de

de plaets, Tac. AnnaLlib.i:, genaemt Hiones Ondemdam) fiiicke groote befettinge oft
(of Ivhones) alwaer in \'t jaer Chrifti feven- vergaderinge der Romeynen is geweeft.
tien na de groote fchip-breuck op de Eems de En fchijnt daerom defe Stadt en Landt te
oevers met peerden en menfchen hchamen fijn de plaets daer Cn. Domitius Corbulo , orde
bedeckt zijn geweeft, daer heen , als naefte (beroemt door de groote grifte in Hollandt
Romeynfche boodem , Germanicus (by de gemaeckt) in\'t jaer Chrifti feven-en-veertigh
Chauken , nu Ooft-vriefen , fich geherbergt lieh tot den oorlogh tegen de Chauken (nu
hebbende) fich heeft vervoeght, fijn volck, Ooft-vriefen) en der felver Overfte ter Zee
hier op de Eems en zeekant landende, weder Gannafcus berey dende, in dir aen de Chau-
vergadert, en het felve tegen de Mar fen (nu ken naeftgelegen Vrieflandt, een Raed (in de
Twentenaers) uyt en van daer (tot verfeeke- Stadt) Overheden (in\'t Landt) wetten en
ringe van defe Frontieren, en fchrick van de befettinge heeft geftelt. Corbulo Nationi Fri-
naeftgelegen vyanden) weder hier heen te fwrum Senatum^Magifiratm,Leges mpofkit,
rugge gevoert, en aen de Soldaten haer door ac ne jußa exuerent, fr^ßdtum immunwit,
\'t water geleden fchade heeft vergoedet. Ta- Tacit. Annal. Hb. ii: en dat daer heen haer
cit. Annal. lib. x , Reduäus in Hiona (een begin of verbetering hebben gehadt de Raet
woordt mogelijck gedraeyt uyt het Vriefche in de Stadt, Vereening van Stadt en Landen
Gronia oft Gronien) miles Utus animi, quod in een lichaem door de Landt-dagen (ut Ro-
ad^erfa maris. En Beatus Rhenanus d. i. ap- ma ^ Latium eorumque Comitia)(ie Redger-
paret apud Ivhiones militum flationem fuijfe rechten te lande, het Romeynfe getal van de
^ hjbernacula. drie oudfte Kluften in de Stadt, de oude re-

Dat daer heen oock de overlaft van de geeringe van de Borg-grave of Schout, en
Romeynfche befettinge, en dien volgens op- den Raedt, (Fr^ßdis ^el FrMoris, ^ Curias
ftant tegens Keyfer Tiberii Veldt-heer L. duum-^irorum \'vel trium-\'virorum ^ ducu-
Apronius, in \'t jaer Chrifti acht-en-twintigh, rionum)de oude verdeehnge van den Raed in
in t dooden en kruyfigen van de Romeynfe Confules^ Priores ^ Senator es, vier Burger-
Officiers en Rentmeefters, hier is begonnen, meefteren, vier Redgeva , { Rationales ) en
gelijck fulcks blijckt uyt de vlucht vande twaelfAldermannen,deSeend(C^\';^r^jvan
Overfte Olennius (mogelijck Ole-Ennes) acht Kluft-meefters, de oude maxime van de
nae het voorfchreven Fletum, en infonder- Stadt (dat de felve niet met de wallen en
heydt uyt de daer op gevolgde eerfte twee grachten, maer met dijcken, zee, en andere
neerlagen, die met groote redenen gelooft lant-palen wort ge-eyndigt) en infonderheyt
werden naeft by defe Stadt gefchiet te zijn, defe Stadts oude wetten van erfteniflTe vande
te weten van negen hondert Romeynen in Soons,uyt-boedeHngvandeDochters,Vrou-
een flagh van twee dagen, gebleven by Ba- we-boedel, dwars-nacht, (duarum Noäium)
-duhemA lucus, (Beduhemer of Bederwolde) het verleggen (feäio ^ capitis diminutio dehi-
cn van vier hondert op de volgende dagh, torum)en anders,niet met de Juftiniaenfche,
die,uyt vreefe van overvallen te worden,haer maer oudtfte Romeynfche wetten, ten tijden
felfs hebben omgebracht,by Cruptoricis ^il- van Corbulo noch gebrüyckelijck, over een
Isy (Kreps, Krups, of Krops-wolde in t Goo- komende, als mogelijck oock de Stadts vrye
recht, oft Grijps-borgh in Lange-wold) Ta- feculium genaemt Stadts-tafel, de naem van
cit. Annal. lib.4, fijnde t voorfeyde Baduhen Rijpen, en in t Goo-recht de overdracht van
niet anders als \'t gene men nu Beduen oft erven of erve goederen (arm feu rei immobil
Bedhum noemt, het N voor het Vriefche M lis) voor feven getuygen 5 en in Wefter-wol-
van Tacitus gefet, en het A met der tijdt in de de oude twaelf Doeckermans ( duodecim
E verandert lijnde, als fulcks blijckt uyt de Viri) fijnde gefwooren Richters,
oude woorden van PHnii Borchana, Ama- Het wort oock niet fonder reden gelooft,
fus, A, en andere ontallijcke nu gemeenlijck dat nae de weder-roepinge van Corbulo bin-
Borchem, Eems,Ee. Te meer, alfoo noch nen den Rhijn, het Nieuw-landt, mogelijck
in de oude brieven feecker Woudt,omtrent van Corbulo tuflchen de Romeynfche fol-
Bedhum, Beduhemer en Beder-wolde, is be- daten en Vriefen gedeelt, natio Frißorum con-
kent, het fy Suyd oft Noord-wolde of het fedit apud agros a Corbulone defiriptos, Tacit.
Roo-wold 5 en die van Bedhum felfs, en van Annal. lib. 11 , van Verritus en Malorix, in
geheel Innerdijck, in t jaer duyfent twee tjaer Chrifti acht-en-vijftigh, de voorfeyde
\'hondert twee-en-vijftig, genaemt the Wald- foldaten afgenomen, fy geweeft ten noorden
mon (de Woldmannen) alwaer vermoede- van defe Stadt, te weten nae de Marne en
lijck, het fy aen de oude Huns-A, oft op de daer omtrent,daer de Romeynfche mate van
oude Zijl genaemt Üldernadom (nu noch jucken (anders nergens in de Vrieflanden ge-

bEuycklijck) tot noch toe is gebleven, en dat defe Stadt hebben geftreckt, bhjckende uyt
defe Vriefen uyt nijdt oft afgunft tegen de de namen der dorpen van Suyd, NoorJ,

Romeynen, of gunft tegens haer verdreven Roo, en Germer-wolde, en van de Segge op

nabuuren,de Chama^0Sy{AicV.nm^im feght de Suyd-wefter-Stadts-graft gelegen. Sjjnde

mede op de Zee gerooft te hebben) "Tuhan- \\ felve landt door fulck afbranden oft ver-

tes, Uppitesy Anjibarios van de naeftgelegen ftncken foo verre verlecght,dat het felve van

Chauken verdreven, daer henen hebben ge- \'t zee-water heeft bedeckt, en alfo met flijck

williger de reyfe aen den Keyfer Nero heb- Nae het vertreck van de Romeynen fijn

ben aengenomen , om dat defe Fhfi^ones haeft alle faecken van Duyts-lant onbefchre-

hare landts-luyden in goeden getale fich tot ven en vergeten, en fchijnt dat de oude en

Romen onder de Keyferlijcke Duytfche de eerfte ftratingen , foo van de merckt, als

lijf-wacht te peerde en te voet hebben laten ftraten, door brandt, oorlogh, verfuymenis,

gebruycken, als blijckt uyt defe oude infcri- oft oock met wille,fulcks met der rijdt tegen

ptien tot Romen gevonden : Grut. in op. in- het water oft anders fijn opgevult en ver- Verhott^

hooght, dat de tegenwoordige ftraten twee,
vier, fes, acht, thien, en meer voeten hooger
fijn als de oude ftraten , foo noch alomme
onder de merckten , ftraten en huyfen wor-
den gevonden, hoewel in al \'t gene de Vrie-
fen ten tijden van Claudius Civilis in \'t jaer
Chrifti negen-en-feftigh, (infonderheydt toc
Ceulen, Santen, en elders aen den Rhijn)
van Clodius Albinus in \'t jaer een hondert
negentigh, en van de eerfte Franfche Konin-

A V R. V E R O. E I N G. AVG. ° hebben o^edaen defe Hooft-ftadr v^^n
NAT. F R I S E O : T. AEL. G E M I N I. n 1 r ^ 1 " 1 1 1 ,

deel heeft gehadt. Gelijck dan ten tijde van
Carolus Magnus, omtrent het jaer Chrifti
acht hondert, in feecker Marmorfteen tot
Roomen in S. Michaels kerck , onder drie
Vriefche Ridderen, Leomot de Stavera, Hia-
ro de Slinga, mede wordt genaemt Ilderado
de Groninga, Maer heeft defe Stadt nae het
jaer duy fem twee hondert, en infonderheyt
in r jaer duyfent vier hondert, door hervat-
tinge en vernieuwinge van de oude verbon-
den met de naefte Vriefche Omlanden, jae
door verbonden en oorloogh met de bena-
buurde Landen, Potentaten, en Steden, haer
Gelijck dan oock defe Vriefen haer in der naem feer beroemt gemaeckt.
Romeynen dienft hebben begevenah ge- De grootheydt van defe Stadt is aen twee Bare
mdtt Stipendiarius (ruptorix, en vermoede- duyfent roeden, van veertien Stadts-voeten, groote i?^
lijck oock OlenniPts en Mcenius beyde Over- binnen de graft gemeten, behalven de wijde "^\'fi^^j^^*
ften van de befettingen tegen de Chauken, graft, en hondert voeten rondom de graft
fijnde de namen mogelijck op fijn Romeyns tot een verdeckte wegh ledigh gelaten. Is
gedraeyt, uyt de Vriefche namen van Greb- in voortijden veel kleynder geweeft,hebben- en vaft
ber Rijckes, Ole-ennes, en Meyne , Mene, de, als eenige meenen, eerft na \'t weften haer outs.
Manne oft Menne, ipß (ait Cerealis apud niet verder geftreckt als nu \'t kerfpel van S.
Tacit. lib. 4 Hiftor. ) plerumque legionibus Marten , te weten aen Hardinge-ftraet met
noßris pr^ßdetis, ipß hos aliasque provincias een houten oft palen veftinge (fonder twijf-
reiitü, nihil feparatum, claußimque. fei na Cxfars befchrij ving van de oude Duy t-

En is in defe No^a Colonia Monum in fche en\\Y/^alfche huyfen en veftingen) en
\\ felve jaer de groote Veen-brandt geweeft, bolwerck, oft veel eer pael-werck, met leem
by Tacit. Annal. lib. 13, inßn. feer aerdigh en aerde doorfpeckt. Sulcks dat het A-ker-
befchreven, gelijck de felve hier te lande fpel (fijnde oft een dorp oft een voor-ftadc
noch dickwijls gebeurt, alfo de hebte Wold, van viffchers, fchippers en fchuyte-maeckers
en Segge-landen haer, by oudts,aen, en om geweeft) mogelijck ten voorfz tijde van de

Romeynen, oft daer na, aen de Stadt is ge-
hecht. Van welck dorp de landt- en dorp-
namen van de Woerd (of Wierd) Holm (oft
Eylandt) Lane en van Tiade oft Tiad (tocht)
aldaer fchijnen gebleven, ende naem van
nieuwe-ftadt,ten fuyd-weften vanHardinge-
ftraet, van de voorfeyde vergrooting, afge-
komen te ftjn.

En is defe oude Stadt,aldus de eerftemael,
met influytinge van de A-kerfpel vergroot,
met een graft en fteenen muur, met vele
fteenen toorens, met een ftraet rondomme
binnen de felve muur (noch alomme achter
de muur genoemt) omgetogen geweeft,
hebbende op eenige plaetfen noch een twee-
de graft, en een aerden-wal gehadt. Is daer
nae in \\ jaer duyfent vier hondert negen-en-
feftigh aen de fuyd-oofter en fuy der fijde ,
van de Poel-poort tot aen de Marwijcks-
pijp j in t jaer duyfent vijf hondert vijf-en-
twintigh aen \'t weften van daer tot aen de
Kraen-poort,en in \'tjaer duyfent fes hondert
veertien en de volgende aen de noordt-we-
fter , noorder, en oofter-zy, van de Kraen-
poort af rot aen de Drenckelers-toorn, voor
de vierdemael vergroot, en aldaer en voorts
rondomme met een dubbelde hooge en lae-
ge wal uyt de graft opgemuurt,met een feer
wijde en diepe graft (en daer in een verhoo-
ien graft) en feventien rondeelen, alfoo ver-
betert, dat defe Stadt nu onder de voor-
naemfte Veftingen van Europa gerekent kan
worden. Sulcks dat de veftinge van defe
Stadt, met der tijdt,van \'t voorfeyde houten-
pael-werck oft bolwerck tot een muur, van
een muur tot een aerden bolwerck, en eynd-
lijck tot defe groote en dubbelde fteen- en
aerd-wercken fijn gekomen.

Heeft in defe veftinge nu feven poorten,
en voor \'t jaer duyfent vier hondert negen-
en-feftigh maer fes poorten gehadt, fijnde
als doe en in \'t jaer duyfetït vijf hondert vijf-
en-twintigh de beyde water-poorten, van de
Kraen en Steentil-poort, oock in land-poor-
ten verandert, en alfoo van t jaer duyfent
vier hondert negen-en-feftigh, oft duyfent
vijf hondert vij&en-twintign, tot het jaer
duyfent fes hondert vijftien acht poorten ge-
weeft , hoewel eenige meenen dat by de al-
deroudfte tijden de Ebbinge-poort en Oo-
fter-poort maer water-poorten, en alfo maer
defe vier poorten fouden fijn geweeft, Bot-
tinga-poort, Poel-poort, Heer-poort en A-
poort; welcke poorten, gelijck oock een
groot deel van de ftraten, haer naem hebben
van de oude en Edele,nu meeren-deels uytge-
ftorven geftachten in de Stadt, als Bottinga,
Ebbinga, en de Poel-ftraten en poorten 5 ge-

lijck oock Gelkinge, Gaddinge (nu Pelfter^
ftraet) Hardinge en Folkerdinge-ftraet, van
de geflachten en der felver fteen^huyfen om-
trent ten ooften van alle de voorfeyde ftra-
ten noch ftaende , behalven meer anderen , ^
als Brugh-ftraet, Meenigh-volts-ftraet, (\'nu
krom-elboogh) en Lamhuinga-ftraet.

De Stadt is gedeelt in twee Kerfpelen, van Beelin
S. Marten, en van der A, en de vier Kluften,
Ebbinga-kluft, Gaddinga-kluft, A-kluft enf/^^^
Bottinga-kluft, wordende de voorfchreven
Kerfpeis van malkanderen gefcheyden door
de Hardinge en Stoel-drayers-ftraten, fulcks
dat de ooft-fijde en alle \'t gene is ten ooften
van de voorfeyde ftraeten is S. Martens Ker-
fpel 5 en de weft-fijde van de gemelde twee
ftraten en van de Stadt is t A-Kerfpel 5 dat
oock A-Kerfpel maer een kluft, en S. Mar-
tens Kerfpel omtrent drie kluften begrijpt:
fijnde Ebbinga-kluft geheel, Ebbinga-ftraet
tot half Oofter-ftraet 5 Gaddinge-kluft, dc
weft-fijd vande Oofter-ftraet en de ooft-fijde
van de Hardinge-ftraet. A-Kluft de weft-fijd
van Hardinge-ftraet, tot aen \'t Tiad of Stoel-
drayers-ftraet 5 Bottinga-kluft geheel, de
Stoel-drayers-ftraet tot aen de Ebbmge-ftraet,
hoewel in \'t Oldermans-boeck en Brouwers-
boeck in plaets van de A-kluft, drie Kluften
Wefter-kluft , Utinge-kluft en Affelinge-
kluft, en alfoo fes Kluften werden genaemt,
mogelijck de oorfaeck van\'t getal van fes
Burger-meefteren, van t jaer duyfent drie
hondert feftigh tot het jaer duyfent drie hon-
dert een-en-tachtigh, alfoo het fchijnt dat
voor \'t jaer duyfent vier hondert vij f-en-twin-
tigh de Raedt niet over al de Stadt, maer uyt
elck Kluft is gekooren.

Tn de Stadt fijn nu drie groote Merckten,
de Bree-merckt (de oudfte en voornaemfte)
de Vis-merckt by oudts Breede-ftraete (ge-
worden , nae de eerfte vergrootinge van de
Stadt, uyt de toe-gedamde A ) en de Offe-
merckt,in \'t jaer duyfent fes hondert vijftien
by de jongfte vergrooringe verordineert:
behalven de Raa-merckt, Hout-merckt en
andere ruyme plaetfen en ftraten, en,fchijnt
dat in de oudtfte Stadt, nae de oudtfte twee-
derleye regeeringe (i Pr^fidü vel TrMoris,
1 Curia duum \'virorum decunonum ) van de
Burgh-graef oft Schout, en den Raet, en der
felver tweederley Gerecht-plaetfen, te weten
\'t Hof ( nu \\ Richt-huys) en Raedt-huys,
oock twee groote plaetfen fijn geweeft, als
\'tHof omtrent het voorfeyde rond Kafteel
ofte Kerck van S. Walbrigh , en de merckt
omtrent het Raed-huys 5 fijnde t eerfte foo
groot geweeft dat het heeft begrepen al het
gene nu is ten ooften van de merckt van het

derde huys van de Poel-ftraer tot aen dé demia, iii\'tjaêr duyfent fes hoüdert veertien
voorfeyde oude Haven en de Ebbinga-ftraet opgericht, v i en de Schip-vaert van groote
gelaten -, oft als een Campus Marttm tot Scheepen, infonderheydt van de NY/\'eft-hidi-

dienli van de befettinge, oft als een Lucm fche Compagnie, meerendeels eerft begon-
tot de Heydenfche afgoderye, oft mogelijck nen nae \'t doorfteecken van de Raacken in
tot alle beyde f daer af de naem van Catten- \'C jaer duyfent fes hondert negen-en-twintig ^
hage en van \'t Hof in \'t Stadts-boeck (Hof- en wordt het volck alhier in t Stadts-boeck,
vaert als oock te Hove komen) noch is ge- omtrent nae de felve handt-teeringe (infon-
bleven, en daerom de felve plaets in \'t begin derheyt in de maniere van tuygen van groo-
van het Chriftendom in Kerck-hoven 3 Pa- te faecken, van een Raedman, twee Bur-
ftorien, Kloofter-huyfen en Hoven is ver- gers, vier Buuren oft hiwooners) verdeelt in
ändert. Op de bree-merckt loopen uyt acht i,Raedmannen of van de regeeringe^ 11, Bur-
lange rechte en wijde ftraten (waer van vijve gers^ 11 r, Buuren^ i v, hiwooners 5 hebben-*
gaen nae vijf poorten) en op de vis-merckt de de Burgers recht van burgerlijcke neerin-
(es of feven diergeiijcke ftraten. ge, de Buuren van Landneennge, (als Beefte-

Binnen de Stadt fijn elf Kercken, en daer weyden, Peerde-handel en Schipvaert) en dc
onder twee Kerfpel oft Hooft-kercken 3 de hiwooiiers geen van beyden 5 maer neftens
eerfte is gewijt ter eeren van S. Martijn, na de Burgers en Buuren recht om in \'t Landt,
wien fy genoemt wordt: heeft eertijts onder wegen fchulden en pofi^eftbre faecken , ter
den Biftchop van Munfter geftaen 5 maer is in eerfter inftantie te procedeeren voor de Raed
\'t jaer duyfent vijf hondert fès-en-feftigh van oft Hooft-mannen : het recht van In woo-
Philippus de tweede,Koning van Spanj en, tot nerfchap wordt met inWooninge,oock huys-
een Bifdom verheven: haer eerfte Biftchop huer van een half jaer, de Buurfchap van dé
wa^oannes Knuf, een van de twaelf nieuwe Olderman van \\ Gildt-récht met het Buur-
Bifithoppen, die de gemelde Koning voor maal, en de Burgerfcbap van de Raedt ge-^
fijne Nederlanden gekooren, en de Paus be- wonnen. Sijnde oock al het voorfchreven
veftigt had. In de (elve Kerck fiet men noch volck, Raedmannen, Burgers, Buuren, en In-
een fchoon Orgel, gemaeckt met de eygen wooners alhier, gelijck in geheel Vrieflandt,
handen van den feer geleerden Rudolphus by de oudfte tijden gedeeldt geweeft in vier
Agricola, een burger van Greeningen, Sy is foorten, Etelingen, Frilingen, Letzlaga en
oock verkiert met een graeuwe fteene tooren Schalken, (Nohiles, Lihér \'h Litih ^ Servt, lex
van drie tranfen, hoogh drie hondert feven- Frißt, num. tit. 1. ^ ihi fihr,ßccama ) maer
en-twintig voeten,en daer in een grof kloek- alfoó met aenneming van t Chriftendom de
fpel : de tweede noemt men \'van der Ay lefte beyde foorten fijn verdweenen, fijn al-
oock met een tooren twee hondert acht-en- leen de beyde eerfte gebleven 5 daer onder
tachtigh voet hoogh , en een klock-fjDcl alle de Edclingen oft Edeïeh (in volgende tijden
vierendeel uyrs fpeelende; vijf Kloofter-kerc- nae de manieren van de Duytfchen Heeren-
ken en vier Gafthuys-kercken , behalven de hoven genaemt, eerft Hove-mannen,Hooft-
oude, in t jaer duyfent fes hondert twaelf mannen, en Hovelingen, daer na Heerfchap-
vervallene , ronde Kerck van S. Walbrigh. pen, en nu Jonckeren) van allen ouden tij-
De grootfte onder de Kloofter-kercken üjn den alhier in groot getal hebben gewoont,
de Francifcaner, nu de Academie oft Fran- waer van eenige in de Stadt vanonder tot
fche-kerck 3 de Jacobijner,nu arme Kinder- ouder gebooren fijn, en fonimige (gelijck de
huys 3 Geeftelijcke Maeghden, nu Wees- andere In wooners van defe Stadt) uyt de
huys 3\'en de Frater-huys-kerck, nu Stadthou- Omlanden, benabuurde Vrieflanden, Dren-
ders-hof 3 en onder de Gafthuys-kercken, ten, Over-Yffel, Weftphalen, alhier geko-
de Heyligen-Geeft, en S. Geertruyd, nu bey- men, foo om de publijcke regeeringe en de
de feer aerdigh opgemaeckt , en tot den provinciale Collegien, als hare private pro-
Godts-dienft gebruyckt: behalven noch ne- ceffen, optreckinge van haer kinderen, rufte
eentien groote en kleyne Armen oft Gaft- en luftige gelegentheydt van defe Stadt, en
huyfen van mannen en vrouwen alomme ordinaris mede in de Stadts regeeringe fijn
door de Stadt. gebruyckt, genietende het felve recht van

Defe Stadt wordt volckrijck gemaeckt tij telen, fegelen, in publijcke vergadermgen
(behalvendegewoonliicke handteeringe van te fitten, boeten en breucken te geven en te
ke Steden) voornaemlijck, i door deRcgee- ontfangen, gelijck de Edelen m de bena-
rinore, 11 de handel van Brouwerye, 111 Bot- buurde Landen en Steden gewoon fijn.
ter-loopen, i v Oflb-weyden en Peerde-han- De Burgers neeringe doende,fijn verdeelt ci/den.
del, V waer by onlangs is gekomen de Aca^ in feeckere Gilden, geregeert by een Oldcr-

man en twee Hovelingen (verfien met een
Gilden-bode ) alle jaren nieuws gekooren ,
die in haer Gilde-faecken haer vergadering
hebben in een feecker huys, in \'t Geeftelijck
Maegden-Kloofter(by ouds t Spreeck-huys)
nu \'t Reventer genaemt; fijnde nu in\'t getal
fes-en-dertigh 5 waer van achtien (gemeen-
lijck genaemt de achtien gilden) in haer
Gild-&cken ter eerfter inftantie ftaen onder
haer Olderman en Hovelingen; en voor de
tweede inftantie onder twee Bouw-meefte-
ren, van de famentlijcke achtien Olderman-
nen gekooren, blijvende de derde inftantie
aen de Raed : de welcke Bouw-meefters en
Oldermannen mede fitten over de Stadts-
reeckeningen , en ftellen mede een Perfoon
in de Stadts Pondt-kamer ; en worden de
andere achtien genaemt de Raedts-gilden,
ftaende ter eerfter inftantie onder de Raedt,
waer onder het Brouwers-gild het voor-
naemfte is, en eygentlijck de Raedts-gild ge-
naemt, fijnde by ouds, als gefeyt is, de hooft-
neeringe van defe Stadt geweeft, daerom
oock vele Perfoonen van treffelij eken en
Edelen geflachte, infonderheyt na de Raedts
en andere hooge ampten ftaende, het recht
van defe Gilde hebben aengenomen, en ten
deel oock de felve handteeringe , volgende
\'t exempel van haeft alle Edelen in de Dor-
pen van Duytftandt, laten doen.

Het voornaemfte dat defe Stadt neeringe
maeckt, is dat uyt dc felve en van de verga-
deringen, die alhier worden gehouden, defe
geheele Provincie van allen ouden tijden is
geregeert, (fijnde oock alhier eenige malen,
in \'tjaer duyfent drie hondert een-en-feftigh,
en duyfent drie hondert acht-en-feftigh, ge-
weeft de algemeene vergaderinge van alle de
feven Vrieflanden) als eerftelijck van de Sta-
ten defer Provincie, Landt-daghs wijfe in het
Provincie-huys vergaderende, beftaende in
twee leeden, Burgermeefteren en Raedt der
Stadt j en Jonckeren, Hovelingen, Eygen-
erfden, en Volmachten der Omlanden; ten
tweede, de hooge Juftitie-kamer der vier
Hooftmannen ; ten derde, het Collegie van
de Stadthouder en acht gedeputeerde Sta-
ten 5 ten vierde , de Reeckeri-kamer van fes
Reecken-meefters 3 ten vijfde, het Krijghs-
gerecht, van een Gericht-fchout, twee Aftef-
ibren,en de Hooft-officieren van \'t regiment;
ten fefte , behalven de kamer van veertien
Bewindthebberen van de Weft - hidifche
Compagnie ; ten fevende , de Academie ,
Raed van de Magnifico, vier Curatoren, en
drie Aftefloren ; waer van de Raedt noemt
de helft van alle de voorfeyde en andere
Provinciale ampten, en de onderhoorige Po-
litijcke,Ecciefiaftifche en Militaire Officiers,
foo binnen als buyten de Provincie, als Stad-
houder en Kapiteyn Generael, Gecommit-
teerde in de vergaderingen van de Staten Ge-
nerael, Raden van Staten, Generahteyts Re-
ken-kamer, Admiraliteyten tot Amfterdam,
Middelburgh, en Dockum; Overften, Ka-
piteynen, Gericht-fchout, Ontfangers, Fif-
cael, en andere Officieren; als mede alleene
alle Stadts-dienaers, Syndicus, Rente-mee-
fter, Secretariften, Stadts-Advocaet, Bouw-
meefter, Wacht meefter, Stadts-Schout, uyt-
gefeydt, dat de afgaende Raedt het Gild-
recht beftelt, oft mogelijck by ouds afgaen-
de in \'t felve (fijnde doenmaels oock van fes-
tien perfoonen ) een jaer heeft gefeten ; de
Bewinthebberen van de Weft-Indifche Com-
pagnie worden gekooren by de Hooft-par-
ticipanten ; en de Keur van de Magnificus
gefchiet by nominatie van deProfeflroren,en
approbatie van de Curatoren ; en van de
Hooftmannen by nominatie van den Raedt,
en approbatie der welgemelde Staten van. de
Provmcie.

bruyckr,lijnvier-en-twmtighort les-en-twm-
tigh in \'t getal, om dat alle jaren acht Raed-
mannen uyt\'de Raedt afgaen , genaemt de
Oude-Raedt, en acht weder aengaen, by de
acht Raedt-mannen die een jaer hebben ge-
feten, te famen feftien 3 fijnde defe feftien fit-
tende en regeerende Raedt, waer onder fijn
vier Burgermeefteren en twaelf Raedts-hee-
ren, alle te famen fittende rondomme de
Raed-kamer op hooge bancken, foo hooge
verheven dat de vier-en-twintigh Gefwore-
ne daer beneden ( gelijck in de oude Thea-
trums) konnen fitten, en de fes eerft aenge-
gaen fitten \'t eerfte jaer aen de weft-fijde, en
het tweede jaer (gevende plaets aen de gene
die weder nieuws fijn aengekomen) aen de
ooft-fijde van \'t Raed-huys, (wordende van
den Burgermeefteren prefiderende defe eerft,
en alfoo de gene die laetft fijn aengekomen
left gevraeght) en \'t derde jaer afgaende, en
\'t vierde jaer na gewoonte door de keur we-
der aengaen ; \'t fy dan dat om groote rede-
nen de felve niet wederom mochten werden
gekooren, fulcks dat fy te famen twee jaer in
de Raed fitten, de Burgermeefteren gemeen-
lijck twee jaer, en de Raeds-Heeren een jaer
uyt de Raedt, en de oude Raed bhjven, ver-
fien met andere hooge binnen oft buyten
\'s Landts, Stadts, en Provinciale Ampten.

In fware faecken neemt de fittende Raedt
dickwijls het advijs van den ouden Raedt,
en van de vier-en-twintigh gefwore Ge-
meente,

meente, by oudts oock wel van de wijf heyt lijcke en arme faecken, alle Woens-dageil in
van de Stadt (dat is, de voornaemfte en de Confiftorie. V, het Gerecht van Sel wers
kloeckfte mannen buytcn den ouden Raed, oft van \'t Goo-recht, van een Aniptman, en
en Gefworen fijnde ) en doet fulcks ordina- twee ( oft nae gelegentheydt van tijden en
ris met de voorfeyde Gefworen, in faecken faecken acht Gefwoorene ) by oudts Etcen
daer mede de Stadts middelen worden be- (dat is ge-eededen / over de queftien Van de
fwaert, en andere groote verrichtingen. Ingefetenen van t Goo-recht, alle Vrydagen
En heeft de Raedt van defe Riddermati- en Saterdagen 3 op\'t Recht-huys. VI, het
ge Stadt (in wekker bedieninge haer van Gild-rechtj van een Olderman, twee Bus-
allen ouden tijden vele Ridderen en Ridder- heeren en vijf (by oudts dertien) Gild-rech-
matige Edelen hebben laten gebruycken, en ters over het Stapel-recht en Water-recht,,
aen de welcke Keyfer Frederick de derde, in alle Saterdagen op de Oldermans kamen
\'t jaer duyfent vier hondert een-en-tachtigh, V11, het Kluft-recht, van acht Kluft-mee-
door overgefonden Keyferlijck Oótroy heeft fters, over de timmeringe, ftraten, wegen >
aengeboden, alle doenmaels in de Raedt fit- brandt-gereetfchap, yfen van de gracht, rot-
tende , en die namaels daer in mochten ko- deelinge, ende generale opficht op het leven
men. Ridderen te maecken) den voorgang, van de Burgerye, tweemaei des jaers j in
voorfit, en voorteeckening in alle Provin- S.Martens-choor,zeent-houdende en voorts
ciale vergaderingen, handelingen en com- vergaderende nae vereyfch van faecken.
miftien , voor Jonckeren, Hovelingen, Ey- VIII, het Burgerlijcke krijghs-recht, (by ouds
gen-erfden , en de volmachten der Om-lan- Schutten-recht) van twadf perfoonen (een
den. De Raedt fit des Woenfdaeghs en des Colonel, elf Hop mannen) oft oock wel van
Vry daeghs over Appel-faecken uyt de Stadt, fes-en-dertig Perfoonen (als twaelf Luytenan-
Goo-recht, en Oldampten 5 Saterdaegs over ten en twaelf Vaen dragers) over wacht-faec-
Stadts-reeckeningen , en andere politijcke ken, mate, en gewichte, voor-koop, reynin-
faecken : en de andere drie dagen over de ge van de ftraten, en opficht op de Müllers ^
Juftitie van groote en andere voorvallende op het Recht-huys. IX, de drie Wees-hee-
publijcke faken 5 behalven dat in de Paefch- ren, over de goederen der onmondige kin-
weeck, op de Stadts jaerlijckfche reeckenin- deren, alle dagen op de Wees-kamer. X, de
ge , en ten tijde van de Landt-dagen op de Bouw-meefteren van de achtien Gilden,over
Provinciale faeckcn gebefoigneert moet der lel ver Gilde faecken, in \'t Spreeck-huys
worden. oft Reventer. XI, de Kerck-vooghden van

Behalven het voornoemde hooge Colle- drie Kercken, over faecken van graven en
gie van de regeerende Raedt, als mede van fit-plaetfen, in\'t Confiftorium. XII, twee
de voorfeyde gefworen Gemeente, en de ScholarchenoverdeLatijnfche en alleDuyt-
voorverhaelde feven Provinciale vergaderin- fche Scholen. XIII, en de drie Excijs«
gen en Collegien, fijn noch in defè Stadt meefters van de Stadts Pont-kamer. XIV, de
veertien Collegien en laege bancken , te fa- Stadts Advocaet, Geweldige en andere Ofti-
men verfien met Secretariften, Schrijvers, en ciers, tot aenklagh en ftraffe van de onge-
Dienaers 5 ende meerendeels oordeelende ter hoorfamen. Behalven de veelvoudige pu-
eerfter inftantie, blijvende t Appel aen den blijcke foo Provinciale als Sradts Commifta-
Raedt, alles na feeckere Boecken,Wetten,en riffen , in \'t Provincie-huys, op de Stadts
Inftruótien. I, de vier Burgermeefteren over Nieuwe-kamer, en de Wees-kamer. Behal-
de verfegelinge, Kercken, en andere Con- ven oock noch een groot getal Collegien
venten reeckeningen, en de jaerlijcke keur van twee, drie, en vier Vooghden over elck
van de Gaft-huyfen Vooghden, op \'t Raed- van de voorfeyde een-en-twintigh Arm-huy-
huys oft Reecken-kamer. 11, het neder-ge- fen en andere Conventen (alle jaren, daeghs
richte, van een Burgermeefter en dricRaeds- voor S. Pieter , van de vier aengaende Bur-
heeren, over kleyne faecken, alle namidda- germeefteren gekooren) in haer Conventen
O-en op\'t Raedt-huys. 111, de Stadts Reec- vergaderende.

ßen-meefters , van een Burgermeefter, drie Het Wapen van defe Stadt is eerft en ey- oudt m
Raedts-heeren, den Syndico, Rente-meefter, gentlijck een groene balck, elcker fijdts in Nieu m^
en Secretaris over de Stadts weeckelijcke een wit vek (afbeeldende de gelegentheydt
reeckeningen, ordonnantiën , en de Finan- van de Stadt, op een groene E s, tuffchen
cien van de Stadt, ordinaris alle Saterdagen, twee Een oft Rivieren) by \'t welcke daer na
en voorts na gelegentheydt op de Reecken- (met aenneminge van\'tChriften geloovej
kamer. IV, de Kercken-raedt van fes Pre- is gekomen een Kerck ^ (noch in het Stadts-
dikanten en twaelf Ouderlingen,over kerck- zegel gebruyckt) en eyndlijck twee Arenden

in malkanderen gevoegt (genaemt een dub-
belde Arent) \'t fy van Balduini Flandri over-
winninge van Conftantinopolen (die de
Vriefeni, en daer onder Ingefetenen van defe
Stadt , grootelijcks mede bevordert hebben
in \'t jaer duyfent twee hondert vier) oft van
dat de Stadt een Rijcks-Vrye-ftadt is ge-
worden.

Ick fegge een Rijcks-Vrye-ftadt (gelijck
Bifantzen andere indcBorgoenfche Creytz,
en Switzerlandt) de welcke van alle oude tij-
den heeft gehadt hare natuerlijcke vryheyt,
allen vryen Vriefen aengebooren , en oock
van den Keyferen, Karei de Groote in \'t jaer
acht hondert, Wilhelm in \'t jaer duyfent
twee hondert acht-en-veertigh, Rudolph de
eerfte in \'t jaer duyfent twee hondert fes-en-
feventigh, Sigifmond in \'t jaer duyfent vier
hondert negentien, Maximihaen de eerfte in
\'tjaer duyfent vier hondert vier-en-negentig,
beveftight, als van wetten te maken, opper-
fte judicature (fonder appel oft evocatie)
colleóten en impofttien te ftellen , fonder
eenige Rijcks fturen oft laften te dragen,
behalven de beftellinge van de hooge Jufti-
tie-kamerder vier Hooft-mannen, Stapel-
recht , recht van de Groninger bieren in de
Omlanden en anders, door tradaten met de
voorfeyde Omlanden verkregen.

Als mede het gefach over drie-en-dertigh
geheele, en de gedeelten van feven, door de
Dollart overloopene , Kerck-dorpen , drie
groote Schanfen, en fes Kloofteren, alle ge-
legen in het Goo-recht, Oldampten, en We-
fterwoldinge-landt (behalven de Redger-
rechten van verfcheyde Dorpen in Hunfegoo
en Fivelgoo) de welcke alle jaerlijcks van de
Raed met Droften, Ampt-mannen, Richte-
ren, en Redgeren werden verfien. Sulcks dat
de Jurifdidie van de Stadt na \'t ooften, fuyd-
ooften, en fuyden, foo lang en verre fich
uytftreckt, dat men uyt de Stadt in der fel-
ver voorfeyde vier Jurifdiótien van t Stadts
Hammerk, Goo-recht, Oldampten, Wefter-
"woldinge-landt, nae Ter Munten, Reyde,
Houwingaham, Bourtange, Ter Apel, vijf,
fes, en feven groote mijlen kan reyfen, fijnde
van Oterdum oft Borchfweer tot aen Ter
Apel oock omtrent tien uyren gaens, oft vijf
mijlen breedt.
^us n)erre de ^voorgenoemde Schrijver.

In \'t j aer duyfent vij f hondert fes-^en-feftig,
namen de Gereformeerde (die men toen Lu-
theranen, Nieuw-gefinden, Ketters, en korts
daer na Geufen noemde) de Minre-broeders
kerck in, wierpen de beelden af, en maeck-
ten die bequaem tot hunnen Godts-dienft,
\\ welck namaels eenigen het leven kofte.

In t volgende jaer was de Gouvernante
Madame van Parma voor defe Stadt bekom-
mert , en vreefde dat de burgers, met hulp
der Nederlandtfche balhngen, eenige veran-
dering in de regeering of Gods-dienft fouden
te weeg brengen 5 want daer is geen Stadt aen
d\'ooft-fijde des Rhijns foo wel gelegen, noch
fo bequaem tot een ftoel des oorlogs,om dien
hoeck in gedurige onruft te houden : dies fy
eenigh krijghsvolck pooghde daer in te fen-
den, \'t welck haer, meer door kloeck en ver-
ftandigh beleyt, dan door gewelt, geluckte.

In \'t jaer duyfent vijf hondert acht-en-fe-
ftigh, nae den flagh van Heyligerlee, is defe
Stadt door Graef Lodewijck van Naftou te
vergeefs belegert.

In \'t jaer duyfent vijf hondert fes-en-feven-
tigh quam fy onder der Staten gehoorfaem-
heydt, welcke Rennenbergh tot Gouverneur
ftelden, die fich daer na, met de plaetfen van
fijn gebiedt, aen \'s Konings fijde begaf.

Doch in t jaer duyfent vijf hondert vier-
en-negentigh is defe ftercke Stadt van Prins
Maurits belegert, daer in de burgers hunne beleert
dapperheyt en moedigheyt genoegh getoont en ge-
hebben, die, als eenige fchrijven, lo leer uyt-
g;eborften is, dat fy den Heere Prince toe-
riepen : hy foude eerft fijn A. B. G. gaen
leeren, en dan komen om foo een Stadt en
volck te dwingen : door welcke al te groote
ftoutigheyt Sijn Vorftelijcke Genade bewo-
gen is, om defe lieden het A. B. G. felf te lee-
ren 5 want hy deê vier-en-twintigh ftucken
met al de letteren teyckenen, en Ichoot daer
uyt vervolgens nae t A. B. G. met fulcken
kracht en gewelt, dat hen daer door,en door
t geftadigh mineeren en befpringen, de ge-
melde onvertfaegtheyt ontging 5 dies fy de
Stadt, nae twee maenden belegs, in handen
van de Heeren Vereenighde Staten overga-
ven , die toen aen de Unie der verbondene
Provintien gehecht wiert. Seker Schrijver
heeft ter eeren van Prins Maurits, (die in dit
beleg foo fel op fijn rondas gefchoten is, dat
hy te rug viel) en GraefWillem van Naflau
(die daer tot Gouverneur geftek wiert) dit
jaer-dicht gemaeckt:

Et noya Naffoyis parta trophm vim*
Die meer van de gefchiedeniflTen defer
Stadt, met hare omftandigheden, die wy
maer in \'t kort verhaelt hebf)en, begeerigh is
te weten, die lefe de Nederlantfche Hiftorien
van den Cardinael Bentivoglio, Everhard
van Reyd, Famianus Strada, Emanuel van
Meteren, Pieter Bor, Pieter Cornelifz Hooft,
cn andere.

Oe ve rde n is een
mijl van Hardenberg,
fèven van Groningen,
van Steenwijck fes,van
Swol, Oldenfèel en
Lingen vijf ^ en negen
van Deventer gelegen.
Het is,buyten alle twij-
fel, een van de flerck-
fle plaetfen onfèr eeu-
we , wiens kafleel en alle hare andere wercken
foodanigh fijn , dat men haer met reden onder
d\'onwinnelijcke fleden telt ; en is van fiilck
een belang voor de gene diefè nu befitten, datfè
als de fleutel is van Oofl- en Wefl-Vrieflandt,en
d\'ingang bewaert. De natuer van de plaets daer-
fè leght, geeft haer flerckte want van daer tot
aen Wedde, aen de noordfijde , fijn niet dan
moeraffige landen, onbequaem om wercken op
te bouwen in \'t weflen is een poel oft flaende
water, die tot aen Haffeit flreckt • in \'t ooflen
heeft fy \'t Graeffchap Lingen , en in \'t zuyden
dat van Benthem,en wat meer ter fijden de flad

De Graef van Rennenbergh heeft haer voor
de Koning van Spanje, in \'t jaer cl d 13 Lxxxr,
beneffens Delffijl,en eenige Forten in d Omme-
landen,ingenomen, na dat hy de Graef van Ho-
henlo omtrent Hardenberghgeflagen hadrdoch
onlangs daer nae vergaderde de gemelde Ho-
henlo, door \'t bevel der Staten, eenige troepen
uyt Hollandt en Brabant, daer mee hy haer we-
der belegerde,en tot overgeven dwong: dies hy,
moedigh op fijn winfl, fijn volck in twee deelde,
om Wedde en Lingen gelijck aen te taflen^doch
dat was een vergeeffchen toelegh,want hy wiert
wederom van Rennenbergh omtrent Wedde
geflagen, die daer op Coeverden , Oldenfèel,
Ootmarfèn en Enfchede weder veroverde.

Als de vereenighde Staten, in\'tjaer cId Id
xci I, Steenwijck gewonnen hadden,raetflaegh-
den fy, wat plaetfè \'t leger eerfl aentaflen fou ,
die van Gelderlandten Over-Ylfel fèyden,dat\'er
niet noodiger was dan Grol en Oldenfèel, om de
Spaenfchen de wegh over den Rhijn te floppen,
en fijne convoyen oft toevoeringen te flaen 5 en
als dit gedaen was, dat men dan lichtelijck Coe-
Groninger-landt n

verdejft jfbu weerkrijgen. Defè meyning wierd
eerfl wel overwogen, en trock de m,eefte flem-
men nae fich: want Coeverden was ongelijck
flercker dan de twee andere, dies moefl men
de fwackfl:e,fbo fy meenden, eerfl winnen. Graef Oraefmi-
Willem van Naflbu had een ander gevoelen,fèg-
gende, dat het foo fwaer niet was om Coever- coevTden
den te winnen: want hy geloofde, dat het niet te belegeren,
langer dan Steenwijck tegenhouden fou; en dat
der Staten krijghs-volck, aengeprickelt door eer
en nut, \'t werck fpoedigen fbu, waer door Vrief^
landt, d\'Ommelanden en de Drente in rufl fbu-
denkomenjGroningen als befloten fijn,cn andre
voordeelen, die de gemelde Graef vertoonde ;
waer door de Staten\'t belegh van Coeverden
toefl:onden : in voegen dat het leger , \'t welck
noch voor Steenwijck was, bevel kreegh, om fiaenmrt.
derwaerts te gaen, en quam de volgende dagh
in \'t gebied van Vollenhove,en \'s anderen daegs
te Swol, waer \'t voornemen byna brack, oft ten
minflen een groote verliinderingkreegh : want
Thomas Budley gaf aen Prins Maurits en den
Ridder Veer brieven van de Koningin van En- pe
gelandt, die te kennen gaven , dat men een Re- g^neyfcht
giment Engelfchen uyt het leger nemen,en naer
Engelandt, tegen de Spaenfchen, die \'t fèlve
meenden te vermeefleren, fenden fou. Defè ty-
ding was al de hoofden van \'t leger fèer onaen-
genaemj en men vertoonde de gemelde Budley,
dat het niet, dan tot groot nadeel der Bontge-
noten oft vereenighde Staten, gefchieden kon ; daerowr,
en dat haer Majefleyt ondertuflchen weynigh
voordeel daer van hebben fouidat het derhalven
een faeck was, die men wel behoorde t\'overwe-
gen,dewijl dat het den loop van der Staten over-
winningen, die fèker aenmerckelijck waren,flut-
ten fbu: oock dacht hen,dathetEngelfch krijgs-
volck, uyt kracht van \'t verbont met de Konin-
gin,hier behoorde te blijven. Hier op antwoor-
de Budley, dat hare Majefleyts Raden in Neer-
landt niet genoegh gekent wierden , en datfe in
defe ordre geen ongelijck had: want de Staten
hadden felf zo vaendelen foldaten,fonder \'t feke
dedienaers der Koningin bekent te maken, dan
na dat het al befloten was, aen de Koning van
Vranckrijck gefonden-foo datfè in dit geval niet
te klagen hadden over \'t verbont,dewijl fy \'t felf,

naer fijn oordeel, eerft overtreden Iiadc3en:als of omdatliaren gelieelen omloop maer ijo tre«.
Iiyfeagenwiide,giiyfïjt fterckgenoegomufelf denis: degraftis loo voeten breet, en daer in
te beschermen, en hebt geen volck van noode, een fterck paelwerck van eycken bakken. Daer
dewijl ghy \'t felve elders fèndt. Men verfocht loopt een kleyne rivier langs het vleck , \'t welck
evenwel Budley , dat hy \'t regiment van Veer, het felve als een graft bevrijt 5 doch in die tijdt
om \'t leo-er niet geheel te verfwacken, fbu laten was die door den regen foo hoogh geworden,dat
blijven , ten minften fbo lang, dat men hare men drie heele en drie halve kartouwen met
Majefteyt eerft van den ftaet des landts verwit- platte fchepen van Swol tot dicht aen Coever-
tight had ; maer hy wou het geenfins toeftaen, den bracht. D\'eerfte dagen van \'t belegh was
hoewel Veer en al de Capiteynen van meyning Graef Willem van Naffou alleen met de Vriefl
waren, dat hy \'t behoorde te doen : dies was fche troepen en \'t Regiment van Uitrecht
men genootfaeckt \'t felve Regiment in de fteden voor defe Sterckte: want Prins Maurits was met
te fenden. Daer na wierd men uyt de fèlve brie- het overige deel van\'t leger naer Otmarfum, dat
ven van de Koningin gewaer, dat fy \'t weerfèn- door de Spaenfchen niet wel befèt,en het Staten
<ien niet dan met voorwaerde begeerde, te we- volck fèer dienftigh was, om de vrye doortocht
ten, fbo het de Staten derven konden,en anders en toevoer van allerley eetwaren, tuffchen Swol
niet. \'t Regiment wierd evenwel niet weer in\'t en Coeverden, te hebben. De Prins had drie
leger ontboden j want hoewel \'t gemeen gevoe- kartouwen by fich , die hy deê planten als fy
kn was, dat fonder \'t felve\'t leger te feer ver- yder drie fchoten gedaen hadden, begeerden
Iwacken fbu, en niets konnen verrichten , Prins die van binnen ter fpraeck te komen, en ver-
Maurits en de Raden van Staet waren van een eenighden op de felve voorwaerden als die van
andere meyning, en pooghden evenwel hun Steenwijck,en datfè den twintighften fouden uyt-
voornemen uyt te voeren^ gemerckt dat de ftad trecken. Capiteyn Twickel lagh met feventigh
, niet groot,en daerom veel volcks tot het belegh mannen in Otmarfïim, en Mende met een cor-
\'hm voorne- onuoodigh was, nadien men haer oock aen alle net ruyters, die even voor \'t belegh vertrocken
\' fij den niet genaken kon, om dat in\'t ooften en waren. De Prins verloor hier niemant,dan alleen
weften twee groote moeraffen fijn, die fich yder fijn Artelery-meefter Karei de Lievin van Fa-
niet min dan fes mijlen uytftrecken, \'t oofte- mars , die door \'t hooft gefchoten wierd, en
lijckfte tot aen denDullart, en \'tweftelijckfte doodt bleef.

byna tot aen de Zuyder-zee j foo datfe geheel Als Otmarfum dus gewonnen was, vertrock
Vrieflandt, d\'Ommelanden , de Drent en een Prins Maurits de volgende dag weder voor Coe- ^^hmt^
deel van Over-Yffel befluyten , daer Steenwijck verden, daerhy fijnen neef GraefWillem beefich -
en Vollenhove in liggen j fbnder dat in de ge- vond met de wercken en d\'approchen te vorde-
melde twaelf mijlen lengte eenen harden en be- ren, die hy achter een kerck buyten het vleck aen
quamen wegh is,dan door en dicht voorby Coe- de fuydtfij de naer Sallant begonnen , en dwers
verden,alwaer een fandpadt is, omtrent duyfent door de felve geleyt had: aen de noordtfijde naer
treden breet, die de twee gemelde moeraffen deDrente liet hy een befloten fchans opwerpen,
doorfnijt : want d\'andere wegh naer Gronin- daerhytweevaendelenfoldateninleyde, om de ummaecH
gen , Bourtang genaemt, die voorby \'thuys te Spaenfèhen de wegh naer Groningen af te fnij- een Schans.
Wedde loopt,is met grooten arbeyt door\'t moe- den. De Capiteyns hadden d\'eene fijde van de
ras gemaeckt. Waer uyt klaer blijckt, dat, als fchans,die van\'t kafteel afgekeert was,een ftuck
men Coeverden wel bewaert , naeulijcks ee^ weeghs open gelaten, om uyt en in te gaen j want
nigh vyantlijck leger in Vrieflandt,d\'Omlanden fy dachten, dat de belegerden, gelijck te Steen-
en Drent kan komen. \' wijck, weynigh uytvallen fouden: hoewel Graef

In\'t gemelde jaer do lo xcii, den Willem hen geboden had die fijde te befluyten,
feftienden lulius, quam \'tieger voor defè plaets, \'t welck fy niet volkomelijck gehoorfaemden,en
daer Graef Fredrick van den Bergh als Gouver- lieten noch een ingang , omtrent acht voeten
neur in gebood j die by hem had de Capiteynen wijt,open bli ven. Defè fchans was de belegerden
Everhard en Harmen van der Ens, tweegebroe- feer nadeeligh, waerom fy die oock terftont , als
ders, Vafques een Spanjaert,en Chalon ,eenfoon men begon te graven, veel meer dan d\'andere
vanPalamedes, die de natuerlijcke foon was van wercken aen \'tfiyden befchoten. Sy konden de
wijlen René de Chalon, Prins van Oranje. Ver- geftalte der felve van hare katten oft hooge heu-
dugo fond hen noch hondert Spaenfche ruyters velen bequamelijck fien, om datfe foo dicht aen
te voet door \'t moerafch,die hy uyt de cornetten aen \'t kafteel lagh j dies fy door d\'opening be-
van Mende en Rodrick genomen had,-foo dat \'er weeght wierden, om een uytval op de gemelde
in als omtrent negen oft tien hondert mannen fchans te doen , ^t welck fy den 21 lulius, op den
in Coeverden waren. Voor \'t kafteel naer \'t 00- middagh, als fy gefien hadden, dat vele foldaten
ften en zuyden lagh het vleck, \'t welck te voren in \'t hooftquartier om t\'eten gpgaen waren, met
open , en nu door de befetting tamelijck fterck 300 mannenin \'t werckftelden, die meeft voor-
begraven was j doch foo haeft als het Staten leger by de fchans trocken , en tegen over d\'opening, ^^^
naerderde, verbranden fy\'tfejve. Dit Kafteel ineen velt met koren bedeckt , fichverbergh- ^iy^tZilT-
heeft vijf welgemaeckte bolwercken, op de felve den, van waer fy, door d\'opening van de fchans, »
wijfe als \'t kafteel t\'Antwerpen, met groote en de foldaten der fèlve in hun ruggen fchoten j de
hooge wallen rontom, en binnen twee katten oft overige beftormden terwijl de fchans: doch de
heuvelen noch hooger dan de walkn^fbo dat hen twee Capiteyns met hare foldaten weerden fich
niet gebrack dan plaets, want die was te eng , dapper, en floegenfe weder van de wal afj maer

met \'verlies van de fcliotenuythet koren konden fy fich niet
èefchrmt, bcvrycn: Capiteyn Willem HendrickszoonBüd-
ding , een out krijghsman , bleef doot, en fijn
vaendrager N.van Brunlwijck^een man Van vijf-
tig jaren, die het vaendel ten uyterfte toe fwaey-
de, en de foldaten tot moedt en dapperheyt ver-
maende , met de fargeant van \'t fèlve vaendel en
32 foldaten, behalven de gequetften die meerder
waren, tvaer onder de Lieutenant lan van Kor-
tenoort was. D\'andere Capiteyn Tiard lanszoon
Wederfpan had tien oft twaelf dooden, maer ve-
le gewond : hy felf was heel root, foo van fijns
vyants als van fijner eygene foldaten bloet,doch
ongewont. Sy deden kloecken tegenftant aen de
belegerden, die alle op de wal quamen,en weder
afgefmeten wierden ; want de graft was niet bo-
ven twaelf voeten breet, en vier oft vijf diep, en
de wal van lbo veel meer hooghte , als d\'aerde
uyt fiilck een kleyne graft geven kon.De meefte
lange fpieflèn waren in \'t ftormen met ftagh-
fwaerden afgehouwen; en de ftedelingen fbuden
de fchans buyten twijfel ingenomen hebben,
fbo uyt het groote leger geen ontfèt toegeloo-
pen had : als dit de beftormers gewaer wierden,
fijn fy terftont afgeweken, en lieten eenige doo-
den leggen,daer onder fommige Spaenfche ruy-
ters waren, die men aen hun geweer en kleeding
kende: oock hadden fy al eenige dooden en ge-
quetften, foo veelhen mogelijck was, meegeno-
men. De volgende dagh verfocht Graef Fre-
derick de dooden, om die te doen begraven,
\'t welck hem toegeftaenis.

Den fès-en-twintighften was men met d\'ap-
prochenoft naerderingen tot aen de grafc van
\'t vleck gekomen : Graef Willem bevond dat de
gront der felve van hard lant was,dieshy 50 folda-
ten,lbo pieckeniers als muskettiers, yder met een
fchup derwaerts fond, met bevel, dat fy de borft-
weering inwaerts werpen, en fich achter de fèlve
in de wal, die laegh en fonder ftrijckweeren was,
fbuden legeren. Als fy daer meê beefich waren,
wierd de bevelhebber gewaer, dat menforge-
ioofe wacht in \'t vleck hiel, dies hy fijn volck
Dekkg^ moedt in fpreeckt, en valt fonder laft in \'t felve.
gers nemen j)e belegerden, omtrent ijo mannen fterck,
^Juchten nae \'t kafteel, die van binnen trocken
de brugh op,en ftoten haer eygen volck buyten,
hen toeroepende,fy fouden als foldaten vechten:
doch als fy van hare hooge wal gewaer wier-
?naer wor- den, datfe fbo onfterck waren, vielenfe met
den daer manueu op hcn uyt, en drevenfe , ver-

icdtle7:\' mits fy geen hulp uyt het leger kregen , we-
der uyt het vleck. De volgende dagh is \'t ge-
fchutgeftelt , om de brug, poort, en de wal

doch nemen yan \'t vlcck te befchieteu, waer in de beleggers
t ander- - ^\' \' \' /- • r>» _

fi)o datfèfbmtijts genootfaeckt waren^metgroot
gevaer en by nacht, \'t weynigh dat \'er noch cp
de gront en onklacr was, te fcheppen cn tc drinc-
ken. Terwijl dit gefchiede, verlieten de bele-
gerden alle hare buyten-wercki^n , van welcke W bnp^-
fy \'t ravelijn, nae \'t oordeel van der Staten volck,
noch wel eenige dagen hadden konnen houden.

Verdugo deê ondertuffchen alle naerftigheyt rerd^,^
om volck genoegh byeen te krijgen; op dat hy
daer meê, f^^o \'t doenlijck was, de belegerdeont-
fetten fou: maer hy kon, met veel moeyte, niet
dan weynigh foldaten bekomen. Eyndelijck
kreegh hy, behalven duyfènt mannen te voren
gefonden, noch drie duyfènt voetknechten, daer
onder een fchoon out Regiment Spanjaerden
onder Manuel de la Vega was , en acht hondert
ruyters. Als Prins Maurits dit verftont, Êeeft hy i\'r/W/
\'t velt tuffchen het hooft-quartier en \'t kafteel
met vele fchanffen en loopgraven verfterckt.
Men bracht noch tien groote ftucken van Swol
in \'t leger. De Heer van Stolbergen bracht \'er
oock twaelf hondert mannen tot verfterckintr^
die de Staten tot een toeverlaet aengenomen
hadden: Graef Philips van Naffou quam met
twintigh vaendelen uyt Vranckrijck, die men
in de (leden , en andere daer uyt in \'t leger
bracht\'t welck boven al \'t voorfèyde noch ver-
fterckt wierd met het Engelfch Regiment, dat
de Koningin ontboden had, daer ick te voren
van gefproken heb.

Den 14 Augufti liet Prins Maurits \'t kafteel op- ^^^
eyftèhen : Graef Frederick gaf geen ander ant-
woort, dan dat bet noch twee oft drie maenden
te vroegh was. Twee dagen daer nae fond dé
Prins, op een onfeker gerucht dat de belegerden
iemant begeerden te fpreken , weder een trom-
petter , die de gemelde Graef vraeghde, oft hy
iemant eyfchte, om van overgeven te j^^Jieken ;
hy antwoorde de Prins, dat hy eerfl de al foo
plat Jchiet als de graft, en daer naeViff aft fes formen arnrd.
aenhreng, dan fal ick my bedencken ofick een tromflager
ml uyifenden. Hy verfèkerde fich felf dat hy ont-
fèt fbu worden, en fprack daerom te ftouter,- het
krijghsvolck daer toe was oock, weynige dagen
daer na, geen halve mijl van \'t Staten leger. Dc
nacht nae hun komft deê Verdugo vuerteekens Verdu^a
aen de belegerde, dat het ontfet naby was. Seker XTtLV«
edelman, lan van Steenwijck genoemt, maeckte ueie^s,
Verdugo de ftaet van \'t leger bekent j maer fijn
jongen wierd, met een brief in fijn hair verbor-
gen, gegrepen; hy felf gevangen, en naer De-
venter, om geftraft te worden, gefonden.

met fijn volck in de morgenftont, eer\'t noch
dagh was, kloeckelijck op \'t leger aenvallen ;
maerhy wierd met groote dapperheyt geftut:
want Prins Maurits, en Graef Willem,diefèlf ge-
quetft wierd, deden fbo groote naerftigheyt, om
\\ volck moedt te geven, en op alles goede ordre
te ftellen, dat Verdugo met verlies aftrock, waer
onder de Lieutenant van den Graef van Aren-
bergh, en drie Spaenfche Vaendragers waren ,
en omtrent vijf hondert (fommige %gen drie
hondert) dooden,meeft Spanjaerts en Italianen.
In defè tijdt waren vele jaloufyen en mis verftan-
den onder de voornaemfte hoofden van \'t Ko-

liOnS...........(iSn nQoa......9..... ...................9.,,0 o SSb.............S-

..............»................ 3«..............oOi»»3........aoM

09»«..............

Ofl ...................«(5,.,, ..........—-----nC

................no....,„„9,......................a on oOsa...........a........

0 ......;,■,.,„.»a o9o9n.............. \' plS(i99»„,,0».........

.......,9o9oari9 ..................ni.........90

..... on./,,,, a;!,y,„0(5......c^aB-.":.................

(rraene ycltf iic^ttng

on.\'.a................0(3......0«.............Oon\'^D,

fla .....00,,

.....c..... ......................f»..................................»»9 09 09.....................................

,90,.,.,9G> 00..........oQc ofs.......0......................0^.,,,,.....5.................................gafj^.......ag.............

„J5 ,0 .....Oc oO , oSo................. ■ ......on.....................„„fl Oft............

«. - 6a«« o9<»....o............08O.......,00..........0................• ...................

Ob...........0................o9,,„0e9.......................................0 QQ..........................0.......

oQ oO ....................................of5 oSnOO.................................

.........^..............Qj,..................■ oosoLin.,,,....... oaan..........a.....

oo.....O0n„.„o.......""...../; 00.................ce.....0....... .......................- .......

..a...... ........^ ...................................\'\'.........—..........

.........".......................a...................................... ..............

......................... ■ ........., ..„„,00....................■ .......e:..:. .................^^^....... , ,

oS^o...............................g^Do.............■..... \' .......00........osoo ...................... oO .........

......n..... ao,,,.....on..........„ ^ „ftrt ,,, ..........ou..................

................00........... oft oao9a.,„oa,.,.................................

orî .,.„0........ nn.......00,........... . qi„ oOoOcsO.00..... . sci..............O9.......

......fj............900............0,.;,,, p ........... „,0D oO,,,a„„...........

o-:^" .....^..............oO......90 0..... f\'.........................ftoO .......^

\'t B E L E G H VAN COEVERDEN.

ninglijcic leger,als de Hertogh van Parma,Mans- van \'t kafteel noch wel voorfien was, fbu uyt»
feit, Mondragon en Verdugo, gelijck men uyt trecken. Prins Maurits ftont hem alles toe, uyt- ^^ ^^^
d\'afgcworpe brieven van den laetften genoegh- gefeyt het fenden aen Verdugo, en \'t uytvoeren kvgu
faem verftaen kon. van\'t gefchut en allerley voorraet. In\'t kafteel

Nae\'t afwijcken van de Spaenfchen,die weder was noch veel rogge , de Droft Everhard van
naer \'t Graeftchap Benthem in hun oude leger- Ens feyde, datfe hem toebehoorde, en verfbcht
plaets vertrocken, vorderde Prins Maurits met verfcheyde mael,terwij 1 men\'t verdrach maeck-
alk ernft de belegering, om tot een goet te, dathy die mocht uytvoeren; dies Prins Mau- -
eynde te komen, en liet een bolwerck fappeeren rits hem eyndelijck geeftigh toedreef: my dmckt ceeßge
oft ondergraven, wiens punt eenige dagen te dat ghy meet met ime rogge y dan met des Konings ka^ fihimprede,
voren neergeftort was, Graef Fredrick onder- fleeJ, bekommert fijt. D\'omßiacridexs hellten, ende
daer Graef tuffclicn dacht mccr, foo\'tfcheen, op fich te Droft,befchaemt fijnde, moeft de rog laten blij-
Frednckte- yerftercken en befchermen, dan op \'t overgeven; ven. Volgens de voorwaerden is Graef Frederick, o^ergevmg
ge» mrckt, ^^^nt hy maeckte een nieuwe borftweering, en de Droft" en fijn broeder Harmen van Ens, Vaf^
achter d\'afgevalle punt, daer de beleggers op <jues, Ghalon, en twee andere benden, met vlie-
waren, fnijt hy een nieu punt in \'t fèlve bol- gendevaendels, volle geweer, brandende Ion«
werck , dat men oock moeft afgraven , aleer ten, en hunne goederen, omtrent 500 mannen
men ten ftorm kon komen. Het fcheen hem een fterck, uyt het kafteel getrocken ; in \'t welck
groot wonder, dat des Konings macht, ende men negen ftucken gefchuts , genoeghfaem
oude en geoeffende Spanjaerden fbo ftecht fbu- krijghs-tuygh, en omtrent vier hondert malder
den vertrecken, en niet meer uytrichten. Ver- rogge vond. Daer wierdendrie vaendelen van
dugo, fiende dat fich de belegerde noch niet \'tVrieffche Regiment tot befètting ingeleyt|
overgaven , en dat Prins Maurits ftch niet uyt en den jongen Heer van Nienoort tot Gouver-
fijn leger wilde begeven, om hem te verdrijven, neur geftelt.

vertoonde fich den eerften September noch eens, In dit belegh is een gedenckwaerdige faeck
op een kartoufchoot na , in Volle flaghordre by voorgevallen, gelijck de belegerde nae\'t over- kebode, ^
\'t leger,daer hy fes oft fèven uren ftil hiel. Graef gaen voor waerheyt verklaert hebben, te weten,
Frederick verwachte toen een nieuwe aenval, dat hen een hont voor een bode ofte briefdrager
doch vergeefsdies hy een tromflager aen de verftreckt heeft, die t\'elckens befcheyt uyt en in
Prins üytfbnd, met verfbeck, dat hy iemant aen bracht. De dagh te voren,eer Verdugo aenviel,
Verdugo mocht fenden , om met hem te raets- is hy, fbnder dat iemant eenighnadencken had,
Zlieto^ plegen; en dat hy daer na\' veeUicht de plaets op door de trencheen en loopgraven, op de wal en
ZafrlT\' eerlijckc voorwaerden fou overgeven, te weten, foo in Coeverden geloopen, en bracht hen brie-
dat hy, en al de fijne, met vliegende vaendels, ven van \'t ontfèt, die foo geeftigh in fijnhalsbant
brandende lonten , paerden, reys-tuygh, ge- genaeyt waren,dat niemant\'t felve kon gewaer
fchut, knjghsgereetfchap, en eetwaren, daer worden.

een tard doen fpringen. Doch om die van Delf- ^aer o^
plaets van groot be- fyl alle nadencken te benemen , het hy eerft ^y ^^^
lang, en als een bol- de Schans van Ementil, op de weftfijde van X^f^^^
werck voor Ooft- Groningen gelegen,befpringen, om aldaer ee-
Vrieflandt, Gronin- nen half blinden alarm oft wapenroep te ma-
gen en d\'Ommelan- ken, en des Konings volck derwaerts te loc-
den. De Princen en ken. Doch eer dat uytgevoert was, fond hy
Heeren hebben altijd Michiel Hage, een van de outfte Capiteyns,
gepooght, om de ge- met drie vaendelen te fcheep uyt Vrieflandt
melde landen te verfekeren , defe plaets te voorby Delffyl naer Otterdum , onder fchijn
verftercken en wel te bewaren. Sy leght aen van daer in guarnifoen te gaen, en d\'oude be-
_ de riviere Eems, en heeft een haven die noch fetting te verloflTen 5 maer de gemelde Hage
hljdtTen ^^^^^ ^^ ^^^ Embden. Edfard, Graef quam, met ftjn volck, en \\ gene hy te OttS-
havek van Ooft-Vrieflandt,heeft haer, in \'t jaer duy- dum vond,met noch eenige andere foldaten,
fent vijf hondert, beginnen fterck te makenj des nachts voor Delffyl te landeten in alle ftil-
daer na Hertogh Karei van Gelderland.Oock heyt voor de poort, die feker Frans foldaet,
had den Hertogh van Alva,in\'t begin der Ne- Pirole genaemt, met een petard, gelijck hy
derlandtfche beroerten, t voornemen om aengenomen had , fou doen fpringen 5 defe,
hier een ftadt te bouwen, en die Marsburg te om d eer alleen te hebben,begeerde geen hulpj
fioemenjmaerde veranderingen der tijden en doch hy was de man niet: want hy verfpilde
faken, ende kortheytfijnerheerfchappy,heb- mper dan twee uren aen de poort, fbnder fijn
ben\'t felve belet. Door feker verdragh , tuf- werck te verrichten. Graef Willem had hem
(Te/echf fchen den Keyfer en die van Groningen ge- uytdruckelijck verboden , de tweede petard
nieder p^j-^- geflechtj mact doordoor- aen de binnen-poort te brengen , eer d\'eerfte

logen,die onlangs daer na ontftonden, weder aen de hamey aengefteken en gefprongen
opgebouwt: doch andermael neergeworpen; fou fijnjop dat die van binnen hen niet gewaer
en eyndelijck weder herftelt, op de wijfe ge- fouden worden, en alfoo den aenflagh ont-
lijck het nu noch is. De Spaenfchen hebben deckt fijn : maer hy gehoorfaemde dat bevel
fchen \'in- ^^^ ^ ^ LXXXI, na dat de niet; want als hy d\'eerfte fonder ontdecking

genomen. Graef Van Hohenlo by Hardenbergh gefia- aen de hamey geplant had , wou hy oock de
gen was, ingenomen. tweede aenhangen 5 die hy gevoeghlijck, nae

GraefWillem van NaflTou, Gouverneur V fpringen van deerfte,met lèkereinftrumen-
van Vrieflandt,pooghde , in \'t jaer do Io ten aen de binnen-poort had konnen fetten
LXXX vr I i,alle middelen aen te wenden,om en aenfteccken: dus beefich ßjnde^worc hem
Groningen te benauwen, cn eyndelijck on- de wacht gewaer, en roept. De foldaten van
der de Staten en fijn Gouvernement te bren- GraefWillem tot den aenflagh, die fich dus
genjendewijlhy vreefde dat die hun leger in lang ftil gehouden hadden, en van koude
Vrieflandt niet fouden fenden , foo befloot beefden, hoorende datfe ontdeckt waren,be- diem/^
hy met fijn Regiment Vriefen iets voor te ne- gonden de hamey met handen te breken, en
men 5 en de Groningers > naer fijn vermo- de wal op te loopen 5 maer Hage vond gera-
gen, de neering, de toevoer van alle noot- den, dewijl de petard gemift had, de foldaten
druft, het offeweyden , de contributien, en weder af te voeren , en foo is defen aenflagh,
ander voordeel van \'t platte landt, af te fnij- gelijck meeft altijdt gebeurt, misluckt.
den, oft te bekommeren en verhinderen, ge- In \'t jaer c Td Id xci quam der Staten Ie- ^
lijck de Prins van Parma de grootfte fteden ger voor Delffyl,daer twee vaendelen,omtrent
in Brabant en Vlaenderen, fonder niercke- drie hondert mannen fterck, die de Magi-
lijcke belegering, met diergelijcke middelen ftraet van Groningen op hunne koften aen-
afgemat,en eyndelijck vermeeftert had.Maer genomen hadden en betaelden,in befetting la-
^aer toe aeneeficn Delffyl de voornaemfte plaets was, gen : de graften waren feer diep,en meer dan

daerdoorfy ter zee naer Embden ^koophan- Hondert voeten wijdt 5 de wallen hoogh en

dd dreven, crefpij ft wierden , en de fcheep- fterck, oock was het met vier bolwercken,

vaert van Vrfeflandt naer die en andere Oo- doch wat te kleyn,voorfien5maer dievanbin-

fterfche fteden onveyligh maeckten,vont hy nen was meeft fchadelijck, dat de zee-dijck

raetfaem defe plaets met krijghslift te verraf- dicht aen de wal lagh, om het hooge water

fchen : hier toe had hy de felve by ervare en uyt het landt te houdenjdefen dijck had men

getrouwekrijghsliedendesnachts verfcheyde met ftaketfelen oft houte fparren afgefchuc

mael latenbefien,die bevonden,dat men, fon- en verfterckt. Soo haeft het gefchut te lande

der eenisje verhindering van water, aen een gebracht, en noch niet geftelt, ick laetftaen

kleyne poort kon kom\'en, en die met eenpe- een fchoot gedaen was, fijn die van binnen,
GronïngerAant. E> foQ

doch in \'t midden van de nacht pooghden fy
hun voornemen uyt te voeren , niet bedeck-
telijck als bekruypende , maer gelijck offe de
Schans met enckel gewelt wilden overval-
len ; wantfy quamen eerft aen de lantpoort,
de fchildwacht riep,wie daer? fy antwoorden,
dat fult ghy haeft gewaer worden, en floegen ^
met hun trom alarm, en onder \'t gerucht en groote
gedruys vallen fy aen de waterfijde met fa- ^
gen , kleyne anckers, en lange kabelen aen
de hameye op den dijck ftaende, die door de \'^gen,
graft ging, en, met groote onvoorfichtigheyt
en gevaer van de vefting,aen de punt van\'t bol-
werck gefloten was, hoewel men in t bouwen
anders verordent had. Sy kregen met fagen
foo veel opening, dat er vier oft vijf gelijck
konden doordringen ; maer het heele ftaket-
fel konden fy met de anckers niet neerfcheu-
ren. De befetting was terftont in de wape-
nen , en toonden fich als dappere mannen >
doch fouden , foo men gelooft , de neer-
lage gekregen hebben , indien de befprin-
gers lbo ftout aengedrongen en gevochten
hadden, als fy gruwelijck riepen en fchreeu-
den, val aen, val aen ; want in \'t uytdeylen
van c buskruyt in de Schans quam een lont
in iemants fack, waer door eenige foldaten
verbranden : oock wicrd haer eene Gapiteyn
Tiard lanszoon Wederfpan , in fijn hemt op
de wal met een hellebaert in de vuyft ftaende,
daer hy fijn foldaten moedt gaf, doodtge-
fchoten ; d\'andere, loan Cordenet genoemt,
moeft door fieckte \'t bed houden. Evenwel
droegen fich d\'andere bevelhebbers,infonder- kloecke-
heyt de Commiflfaris Frederick van Vervou , ^^ßkafge-
foo manhaftigb, dat de Spaenfchen moeften
afwijcken, waer toc Gapiteyn Tiard TiebbeJ
met fijn oorloghs-fchip,niet wijt van daer lig-
gende , geen kleyne hulp deê; want hy het
fijn fchip een weynigh neerwaerts drijven, en
fchoot met fijn gefchut,liggende in een rech-
te hnie , langs den dijck waer overdebefprin-^
gers aenquamen. Binnen bleven, behalven
Gapiteyn Wederfpan , daer ick van gefpro-
ken heb, noch twaelf foldaten , en Gordenets
Vaendrigh wiert doodelijck ge wond,daer van
hy daer nae ftorf. \'t Verhes der Spaenfchen
kon men niet feker weten, vijf dooden wier-
den onder aen de wal binnen de hameye ge-
vonden, die buyten lagen haddenfe afge-
voert, waer toe fy op \'t laetfte noch een val-
fchen alarm maeckten.

foo haeft fy opgeeyfcht waren, met Prins
Maurits overicomen, en den % i luhi met ha-
re vaendels, volle geweer, goet en reys-tuygh
naer Groningen getrocken , derwaerts hen,
tot geleyde en verfekering, eenige ruyters
vergefelfchapten. Als fy daer quamen, ont-
fchuldighden ftch de Gapiteynen met d on-
gehoorfaemheyt der gemeene foldaten, die
om accoort riepen : de foldaten wierden on-
eerlijck verklaert,en fonder geldt en affcheyt-
brief afgedanckt,omtrent twaelf van hen ftel-
de men in de gevanckenis , om het met hun
leven te betalen.De Gapiteyns wierden oock
bewaert,om fich felf naerder voor \'t Recht te
verantwoorden.

Delffyl dus verovert fijnde, heeft Graef
Willem, als Gouverneur van d\'Ommelan-
den, met verfcheyde Ingenieurs oft Vefting-
bouwcrs raedt gehouden, om de felve plaets
ftercker te maken: doch hy volghde voorna-
melijck de meyning van den Gapiteyn Gom-
put, en deê haer geheel vernieuwen , en foo
groot maken, datfe,als men \'t raetfaem vond,
een tamelijcke koopftadt fou konnen fijn j
dies leyde hy den zee-dij ck buyten om de ve-
fting, op de wijfe van een bedeckte wegh; op
dat d\'onfterckheyt jdie te voren, door de na-
byheyt van den dijck aen de wal, bevonden
was, wegh-genomen fou worden. Om dit
werck te vorderen, wierdt over d\'Ommelan-
den een contributie oft fchatting van vijftigh
duyfent guldens verordent,en \'t werck de kl-
ve fomer foo ver gebracht, dat het op de
noordlijde van het diep in befcherming was;
maer d\'ander fijde van Fermfum bleef open,
doch met een hcht werck befloten, om daer
na te raetsplegen, of men \'t felve Fermfum
daer oock in trecken fou.

In tjaer cId Id xciv had Verdugo een
aenflagh op defe ftercke plaets, die byna ge-
luckt was, waer door hy in een iier grooter
overwinning fou gehadt hebben, dan of hy
Coeverden, met een foo langdurig en kofte-
lijck belegh, gewonnen had. Hier toe had hy
omtrent looo man uyt het leger voor Coe-
verden genomen, onder de Gapiteynen Wol-
fart Prenger en Alexander Grootvelt,die hoof-
den van dit werck waren , welcke met hun
volck verfcheyde omwegen,om de verfpieders
te bedriegen, doortrocken, en des avonts fpa-
de aen den Dam, een ure gaens van Delffyl ge-
legen, quamen, daer fy een weynigh ruften;

E Bovrtang is een om de goede gelegenheyt en bequaemheyt
grens-plaets van het der plaetfe. Doch de ruyters quamen na fes
fantfchap Groningen, dagen eerft weder in\'t leger , waer uyt men
^ en de Drente in\'t oo- geloofde, dat hy, eens op de Bourrang voor
[ ften :\'t is een moeraf- twaelf jaren gellagen ftjnde , een ander die
figh en waterigh lant, eer oock wel gunde 5 temeer, dewjjl hy te-
waer door het byna gen de Capiteyns in t leger gefeyt had: Graef
aen alle fijden onge- Willem cn ghy, foo gtiy hier blijft, fult ge-
nakelijck is. In\'t jaer fiagen worden 5 hoewel hy te voren, ah ick
cId Id xciii heeft Graef Willem van Naf- terftont gefeyt heb, Graef Willem moedt
fou. Gouverneur van Vrieflant, op defe pkets gegeven had, die de tijdt, welcke Verduo-o
een ftercke Schans gemaeckt, die de felve (die Otmarfum belegert had ) hem gaf,
naem draeght; op dat hy daer door Gronin- wel befteedde ; want den 30 Auaufti\'wa-
gen, dat hy meeiide te belegeren, te beter ren de wercken van defe Schans\'foo veel
fou dwingen ; en dat het oock tot een bol- gevordert, datfe met een dubbele befetting
werck voor\'t heele lant fou dienen, om dat eenighfinste befchermen en in te houden wa-
van\'t ftroopen en roo ven der foldaten te be- ren : derhalven leyde hy fes vaendelen in dc De nieu.
vryen. Men raetflaeghde eenige dagen over felve , en trock met het leger weder over
de plaets cn gedaente van dit werck; doch \'t moeras, langs ter Apel en Ros winckel, naer
eyndelijck begon men een mijl boven Vlaegh- Coeverden, en legerde fich te Dalen. Sc-
wedde, in een woeft en breet moeras, op een -dert defe tijdt is dit Fort noch met eenige
kleyn fand-heuvelken, daer de gemeene wegh kroonwercken gefterckt, en altijdt onder
dwars over ging, te graven ; want een mijl \'t gebiedt der vereenighde Staten gebleven,
in \'t rond kon men geen bequamer plaets vin- Die van Groningen,fiende dat het hen een do-
den : de hutten der foldaten ftonden op den ren in de voet was, pooghden met alle midde-
heuvel, en de geheele graft met vijf bolwerc- len Verdugo te bewegen, dat hy defe Schans j^erFer-
ken waren in\'t moras. Het eerfte werck was fouaentaiten, \'t welck hy toeftont; in yoe-
een fmalle graft van omtrent 11 voeten, die gen , dat hy een verfoeck daer op deê, en den
men rontom leyde, tot een begin van befcher- feftienden September met al fijn macht daer
ming, en daer nae allengs wijder maeckte: voor quam: maer als de Capiteynen Gee-
de middel-linie binnen de wal was XLv roe- raerdt Schay,Joan Sageman, Anthony Hit-
den lang. Terwijl Graef Willem hier mee tinga, en Jan Janszoon dapper vuer gaven,
beefich was, quam de Graef van Hohenlo , trock hy terftont van daer: hoewel het Fort doch

Hohenlo die naer Duytflandt begeerde te reyfen , het op verna noch niet volbouwt, en dc droogh- vruchten
heficht > ^elck hy langs den Rhijn door Graef Frede- te foo groot was, dat men rontom in\'t moe-
ricks overkomft niet doen kon, by hem, en ras kon graven. Doch ick geloof, dat hy
begeerde genoeghfame ruyters, om hem, meer forgh voor GraefWillem, en\'t aen-
door Ooft-Vrieflant , naer Oldenburgh cn ftaende natte herfft-weder , dan voor dc
Bremen te geleyden. Graef Willem kon de Schans had ; \'t welck ten deel blijckt uyt
ruyters, om dat hy voor fijn vyant te velde de woorden, die hy tegen een Commiflaris
lagh,niet wel ontbeeren, doch gaf hem even- van Groningen, welcke hem tot het belege-
wel eenige cornetten meê, met verfoeck, ren van de Bourtang feer aenporde,fey de,\'na-
dat hy die op \'t fpoedighfte wilde weêrfen- melijck : ïBrengt mj eerfl een brief ken wn
den. Hohenlo vermaende Graef Willem, dat onfen ïTeere Godt ^ dat m droogh weder fal
hy met het begonnen werck fou voortvaren, blijven.

wijdt van den Dullarc, en
bequamelijck gelegen, om
aen die ßjde de wegh naer
Groningen onvry te ma-
ken. Sy konnen, als\'t water
hoogh is, de fluyfen ope-
en al \'t omliggende lant onder fetten 5
als fy die fluyten, \'t water tegenhou-
den , dat van de Bourtang afkomt.

ïn\'t jaer cb ïd xci 11 hadden de Staten
van Vrieflant het voornemen van Groningen,
dat toen noch onder de Koning van Spanje
was, te benaeuwen 5 dit wierd foo geheym
niet gehouden, of ly kregen eenige kennis
daer af: dies Verdugo met duyfent vijf hon-
dert mannen uyttrock , om alle d\'omgele-
gen plaetfen in te nemen; waer door de Sta-
ten genootfaeckt waren hun voornemen uyt
te ftellen : doch Graef Willem fliuerde daer
door lijne gedachten naer Bellingwolde, als
een fekere wegh en buyten gevaer voor de
toevoer van allerley nootfakehjckheden naer
de Bourtang; dies beval hy Tako van Hit-
tinga, Lieutenant van fijn Regiment, met
acht hondert mannen de grenfen van de
Drente en Vrieflandt wel te bewaren. \' Hy
felf ging met veertien vaendelen te fcheep ,
om naer BelKngwolder-fijl te varen, dat hy,
terftont na fijn aenkomft, liet fterck maken,
en met krijghswercken voorfien, om daer na
deBoorrang en Wedde te beter te vermeefte-
ren; want hy moft langs defen wegh allerley
nootdruft bekomen, die hem oock, foo\'t
de noot vereyfch te , tot een wijck cn toe-
vlucht dienen kon. Hy had naeulijcks twee
dagen met dit werek beefich geweeft, of
Graef Herman van den Bergh quam hem
met twee duyfent mannen befoecken y doch
hy quam alree te fpade , want de wercken
waren nu al bequaem om befchermt te wor-
den , en den Spaenfchen \'t hooft te bieden,
die afweken, en fich te Winfchoten , een ure
gaens van daer, legerden. In defe tijdt fond
Graef Edfard van O oft-vrieflant gefanten aen
Graef Willem , om hem te groeten , cn te
verfoecken , dat hy goede nabuerfchap en de
krijghs-tucht geliefde t\'onderhouden 5 op dat
fijne onderdanen niet befchadight wierden.
Graef Willem kon de gefanten , om dat er
noch weynigh hutten waren , na fijn begee-
ren niet onthalen : want daer was foo wey-
nigh fchuylplaets, dat de foldaten fich niet
wel droogh konden houden 5 en men fou
grooter ellenden gefien hebben, indien men
niet eenige houten huttenvan plancken tTa-
men gefchroeft, die men hchtelijck weer los

maken kon, ( welcke in t eerft befpot wier-
den , om dat men die nooyt gefien had ) te
fcheep had meegebracht 3 ja men fou, met
fchand en fchade , door den geftadigen re-
gen , fonder iets te konnen verrichten , heb-
ben moeten afwijcken; pf de meefte foldaten
door ongemack, koude en regen vergaen
fijn. Verdugo , fiende dat hy de befchanf-
fing^ op Beltingwolder-fijl niet beletten kon ,
verfoeckt den wegh van diverfie, en het fijn
ruytery in Vrieflant rijden , om fijne vyanden-
werck re geven. Terwijl was Graef Willem
genootfaeckt om op den lantdagh te Leeu-
waerden te gaen ; doch liet defe plaets met
acht vaendelen befet blijven , om haer te be-
waren en vorder te verftercken. Eenige maen-
den daer na quam Verdugo hier weder om-
trent, als defe Schans aen de fijde naer \'t wa-
ter noch niet oft weynigh voorfien was, en
aen de landtfijde ook noch veel ontbrack: aen
de graften, die buyten den dijck waren,wierd
traegh gearbeydt, om datrnenfe niet wel ma-
ken kon; in voegen, dat men met paerden en
wagenen daer uyt en in kon komen, want
daer waren noch geen paliftaden oft ftaketfels
rontom; waer door de Capiteyns en foldaten, Schans-
omtrent 1.00 fterck , weynigh moeden hope
hadden, om haer te konnen houden. Doch
Capiteyn Cornput,die mede daer in was,ver-
ordende terftont een kleyne graft en wal buy-
ten den dijck te maken. Oock waren hier
twee Gedeputeerden van Vrieflant, als hX-mrtver^
bert Evers Boner, en Epo lacobszoon,
fte Burgemeefter te Leeuwaerden, en d an- "
der te Franiker, wiens tegenwoordigheyt en
aenfien feer nut was, om geit en alle noot-
druft voor d\'arbeyders te beforgen 5 welcke
Heeren dickmael daer nae bekenden , dat
men de Schans, fonder Cornputs raet en be- computs
leyt, fou verloren hebben 5 hoewel fy te vo-
ren op hem t onvreden waren , om dat hy,
foo fy klaeghden, raedt gaf van veel groote
en koftelijcke wercken te maken, waer door
hy \'t landt in fware onkoften braght. Verdu-
go beging hier een groote misflagh , dat hy ZfÉ.
foo een fchooile gelegentheyt verjEuymde, en, dugo. \'
foo dicht by defe Fortrefte fijnde, hen tijdt
gaf om d opene plaets te fluyten , daerhy felf
een out ervare krijghsman was, en vele voor-
name hoofden by fich had, als Graef Fre-
derick van den Bergh, Mendo, Liaucama,
Ens, Splinter, Patron en Carcana. Defe
Sterckte is federt gebleven onder\'t gebiedt
der Heeren Staten van de vereenighde Ne-
derlanden, die haer nu, in defe dagen van
vrede, geruftelijckcnvredelijckbefitten.

Ehalven de Schans op de
Bourtang, daer van wy gelpro-
ken hebben , die de Heeren
Staten heten maken , om de
Spaenfchen het ftroopen in
Vrieflant , Groningen en de
Drent te beletten, fijn, door haer bevel, noch
verfcheyden andere dorpen en plaetfen ver-
fi:erckt, ^Is onder andere het dorp Winfcho-
ten , dat Verdugo, in\'t jaer 15^3 > als hy
mnfcho- nae^. Wedde trodc, aentaflie ; en, om dat
^vlchïef^ het maer een flechte kerck was , vond hy on-
\' noodigh het gefchut daer voor te brengen;
want liy meende, dat de befetting, alleen door
\'t fien van hare vyanden, de plaets fou verla-
ten. loan Moda, Sergeant van Gapiteyn
Gornput, lagh hier met 3 o foldaten, die fich
te weer fi:elden: de Spaenfchen braken gaten
als deuren in \'t oofl:-ende , die van binnen ,
opening van nooden hebbende, fchoten foo
kloeckelijck uyt de felve, dat er eenige der
fcher^^^\' befpringers doot bleven: maer als die in me-
jc erm , nighte door defe gaten, ende glafevenftereii

in quamen , moefl; Moda de kerck verlaten,
fi:ack de hutten in brant, waer door de bak-
ken vielen , en de Spaenfchen buyten moe-
ften bhjven. Moda deê ondertuflchen de
kerck met een rafchgemaeckte wal affluyten,
en den gantfchen nacht tot den anderen mid-
dagh dapper vuer geven 5 doch dewijl Verdu-
go felf met al fijne macht daer was , heeft hy,
nadat hy viermael opgeeyfcht was, fich over-
gegeven , nalatende net geweer : hy felf wierd gegeven,
aengehouden, en de foldaten, van hun bevel-
hebber afgefondert, moeflien fweeren in fes
maenden niet te dienen tegen den Koning;
doch Moda fwoer niet, felf Verdugo prees
fijne kloeckmoedicheyt, om dat hy fich foo
dapper getoont had, en gaf hem volkomen
vryheyt.

LAng-acker-Schans is een For-
treflTe, gelegen op de kant van den Dul-
lart, tufl\'chen de Wefl:er-wolt en Ooft-
Vrieflant 5 foo datfe een grensplaets en fchey-
ding van defe lantfchappen verftreckt.

brandende genegentheydt tot een onfterfFe- vermeerdert. Men leeft dat in Vj aer "duyfent
hjcken lof, heefc daerom verfcheyden fteden vijfhonderc veertien aen \'t eynde van de Hin-
in de lantfchappen van Afia, als hidien, Affy- temer-ftraet, en twee jaren daer nae van de
rien en Egypten, naer fijnen naem doen noe- Vuchter-ftraet , ftercke muren van kareel-
men ; Seleucus gaf de fijne aen Seleucien 5 fteen gemaeckt fijn, op de fijde die naer Ant-
Antiochus aen Antiochien 5 behalven foo werpen ftreckt, tuftchen \'t zuyden en \'t we-
veel andere fteden, die hunne namen van Ce- ften, en aen de fijde naer de Grave, tuflchen
far, en andere Roomfche Keyfers ontleenen. het ooften en \'t noorden : in voegen, datfe
Wat meenen wy dat hen hier toe beweegh- nu op een andere wijfe, dan eertijts, beftoten
de ? niets anders, dan d onverfadelijcke be- is j want fy is nu driehoeckigh, wiens eynden G^daeme
geerte van een nimmerftervendegedachtenisj foo wijt uytftrecken, en foo een grooten om-
want nevens haere treffelijcke oorlooghsda- loop veroorfaecken, dat een goet voetganger
den konden fy geen beter middel, als \'t voor- anderhalf uur in t omgaei\\ moet befteden.
verhaelde, bedencken. De volckeren van Sy heeft feer ftercke muren, als ick aenge-
het weften en noorden fijn oock, gelijck die roert heb, en is met feven breede bolwercken
van t ooften en zuyden, door diergelijcke voorfien 5 de graften fijn , door de vloet der
eergierigheydt beweeght geweeft 5 in voegen rivieren Dommel en Aa, van een ongeloof-
dat meeft al de grootfte onder hen, met een lijcke diepte en breette. Daer waren eertijdts Poorten.
befonderen yver, aen verfcheyde landen en feven poorten, waer van \'er twee toegemet-
fteden hunne naemen , tot een eeuwigh ge- feit, en nu maer vijf fijn $ d eerfte is de Vuch-
dencken van hare perfoonen en daden , nae- ter-poort, eertijdts de Picard-poort genoemt,
gelaten hebben. De Stadt \'s Hertogenbofch, waer door men naer Antwerpen gaet, defe
in \'t Latijn Sjha ^ucis, in Franfch "Bois-le- is feer fraey gebouwt, en met een dobbele
Duc, en door verkorting "Bolduc genaemt, graft en twee ophalende bruggen verforght;
Naem, beveftight defe waerheyt 5 want fy heeft defe de tweede is de Ortemer-poort, die op den
en oor- naem van een Hertogh diefe bouwde, het wegh naer Bommel ftreckt 5 dc derde, de
firong Cqq men gelooft, van Godefrid de Hintemer-poort,waer door men naerde ftadt

er fladt: ƒj^^j^^^gj^ ^^^ Lothringen, in\'t jaer elf Grave gaet, defe is oock met een hoorn-
honderc vier-en-cachcigh, begonnen is 5 fijn werck , en mee een dobbele graft en twee
foon Henrick, in \'t jaer elf hondert fes-en- bruggen verfterckt; de vierde is S. lanspoorr,
neeentigh, heeftfe met een graft gefterckt, die op de wegh naer Heufden ftaet; en de
oock vermeerdert en verciert 3 waer door vijfdeS. Antonis-poort,m c gemeen de Dij ck-
fommige defen Henrick voor den eerften poorc genaemc, feer gerieftijck voor hen die
ftichter houden , en datfe in \'t laetft-gemelde van Helmont en Eyndhoven komen. Door
jaer eerft aengevangen is. Sy was eerft rondt, defe Stadt loopen veel graften, waer onder
en had drie poorten, die hare namen van de eenige foo fterck vHecen , dacfe fnel en diep
drie Hooft-fteden, (fy felf is de vierde) Leu- genoegh fijn om fchepen te dragen ; over
ven, Bruftel en Antwerpen, om dat men door defe wateren leggen een-en-vij ftigh fteene,en Bruggen,
elcke poort naer een der felve ging, ontleen- acht-en-dertigh gemeene boute bruggen, en
den • die nu, door \'t vergrooten der ftadt en byna foo veel befondere.

voorfteden, en om datfe tot andere faken ge- De Domkerck, in \'t jaer duyfent vijf hon- Hoofi^
bruvckt fijn , hare namen vedoren hebben, dert negen-en-vij ftigh tot een Biflchoplijcke kerck.
De overblijffelen van hare oude muren fiet ftoel verheven, is S.lan gewijdt; \'c is een aen-
men noch by de vismarckc, cuflchen de wif- fienlijck en heerlijck gebouw, mee een feer
felbrugh, de marcke, en acheer \'t oude hof. konftigh en koftelijck uurwerck verciert.
Den eerften omring; en \'t befluyten der Stadt De inwoonders defer Stadt fijn feer ftrijde-

baer en kloecke oorlooghs-lieden foo te voet ben de Staten der vereenighde Nederlanden

als te paert 5 foo dat fy, meer dan hare nabu- kloeckelijck verbetert, en hun voordeel met

ren , den ftrengen aert der oude volckeren het verfuym van d andere gedaen 3 want fy

van dit geweft fchijnen behouden te hebben; hebben, behalven andere wercken, een fterck

hoewel fy nu in beleeftheydt, fedigheydt en kafteel aen \'t eynde van d\'Orterftraet, daer de

allerley handel voor niemant wijeken, als die Diefe in de Stadt komt, gebouwt, en met vijf

met veel geeftrijcke konftenaers en verftan- bolwercken verforght. Haren omgang, met

Sy heeft oock een groote en ruyme markt, is nu omtrent feven duyfent fes hondert en

met d\'uytgangen van acht der voornaemfte De regeering der Stadt beftaet meeft in ^^^

is. In de Stadt fijn meer dan twee duyfent van edelen huyfe moeten wefen, daer van de rmg de^
fchoone huyfen,behalven een menighte kley- eene van de burgerlijcke, en dandere van dc fir Stadt.
ne en van weynigh aenfien. Sy is, door hare ftrafbare mifdaden kenmfte neemt, hoewel
gelegenheydt, en de bouwkonft, feer fterck; fomtijdts een perfoon beyde de ampten be-
want fy leydt in t midden van laege en moe- kleet. De Schepenen bedienen alle laken de
raifige weyden, die de meefte tijdt van t jaer beyde Rechten aengaende, als die de hoogh-
onder water fijn , en \'s winters foo vol ftijck fte waerdigheden in defe Stadt befitten : fy
en modder, dat de ftadt byna ongenaeckbaer worden jaeriijcks op nieu gekofen. Eertijdts
is, uytgefeyt naer \'t fuyden, ontrent het dorp waren er hier maer feven, maer Karei de vijf-
Vucht, daer de velden wat hooger fijn: waer- de, in t jaer duyfent vijf hondjert vijf en-twin-
om de Spaenfchen, eenige jaren voor de laet- tigh , voeghde r twee by. Sy hebben \'t ver-
rorten fte belegering, defe fijde met twee Forten ge- mogen, om alle geltboeten, daer de kleynfte
schanf- fterckt hebben; daer van \'t een, dat naeft aen mifdaden mede geftraft worden, te vermeer-
^^^\' de Stadt is, S. Antony genaemt, op de kant deren, verminderen, oft te veranderen. De
van de Dommel leyt, omtrent hondert tach- voorfeyde Keyfer Karei gaf in t jaer duyfent
tigh Rhijnlantfche roeden van t uyterfte bol- vijf hondert een-en-derdgh een verbodt uyt,
werck by de Vuchter-poort, met vier bol- dat men geen vafte goederen mocht ver-
wercken, een breede graft, wallen en andere vreemden, belaften nocht verpanden, dan
wercken verforght. t Ander Fort oft Schans, voor Schepenen, oft voor de Richtbanck,
Ifabella genaemt, omtrent feventigh Rhijn- daer onder de goederen gelegen waren. Sy
landtfche roeden van S. Antony gelegen, nemen kennifte van alle gefchillen, op t ver-
is met vijf vafte bolwercken, een dobbele foeck der partyen, die over de perfoonen en

fraft en andere fterckten voorfien; en foo- goederen der borgers en inwoonders ontftaen.
anigh gebouwt, dat de verftandighften on- Men beroept voor hare banck niet alleen de
fer eeuwe daer niets konnen byvoegen; oock gefchillen,die voor mindere Rechters in\'t ge-
foo wel in alle deelen gefterckt, dat men het biedt der Stadt geweeft fijn , maer oock die
onder de onwinnelijcke plaetfen telde. Noch van Landen en Normalen. Niemant kan hier
is er een derde Fort, dat men de Petteler- Raedt worden, t en fy hy een ingeboren is:
fchans noemt, omtrent twee hondert vijf-en- oock moet hy t geheele jaer fijner bediening
dertigh roeden van de Stadt, met vijf bol werc- in de Stadt blijven woonen ; en als hy fijn
ken,diepe graften, en hooge wallen,bewaert. tijt uytgedient heeft, mach hy niet, dan naer
Alle defe Sterckten fijn buyten de Stadt, om twee jaren, weder gekoren worden,
haer te beter te befchermen. Van de graft ront- Defe Stadt is de laetfte van de vier Hooft- waerdig-
om de Stadt heb ick gefproken, waer van de fteden,oft de Hooft-ftadt van \'t vierde gedeel-
wateren uyt twee verfcheyden plaetfen elck- te vanBrabant,onder wiens gebiet vier lande-
ander ontmoeten,en tïamen-vloeyen.Daer de kens gelegen fijn, als de Kempen,Peel-landt,
Diefe in de Stadt komt, fijn twee ftercke bol- Maeslant en Oofterwijk; daer in de ftedekens
andere wercken dicht by de wal: de Vuchter-poort Helmont, Eyndhoven, Megen, Ravefteyn, de
-verliere- ^ordt met gelijcke wercken bewaert: by de Grave, en vele dorpen, begrepen worden.

Hin temer-poort, daer t rivierken de Aa in de \'s Hertogenbofch heeft voortgebracht VVÏl- Vermaer-
Stadt komt,fijn noch meerder en ftercker va- helm Enckevoort, Cardinael en een treffelijck ^^
ftigheden, infonderheyt buyten de Stadt: foo Prelaet: Georgtm Macropedius, een geleert ^ \'
dat er niets nieu gevonden is, om een plaets Profeffor in de drie talen: loan Vladerack, een
te verftercken , of het fchijnt aen defe Stadt gropt beminnet van fijn Vaderlandt: T>irck
waergenomen te fijn; en foo de Spaenfchen, Nópenden Wilhelm van Veen, Raetsheeren in
door \'t vertrouwen op hare gelegenheydt, het hof van Brabant: Armut Arien] enGö-
noch iets mochten vergeten hebben,dat heb- fumus Steganus.

N t begin der lente Jacob Wyts, Major generael, oft opperfte
van \'t jaer md c xxix Wachtmeefter van t leger, een verftandigh
liepen vele geruchten, en dapper man om alle oorloghs-bevelen mee
gelijck gemeenlijck groote ftielheydt uyt te voeren , dat hy mec
in tijden van oorloge eenige vaendelen fekeren wegh befetten fou,

febeurt,van verfchey- dewijl een deel van\'t leger, door tegen win-
en aenflagen, die de den en andere ongelegenthedcn, niet by heil
Prins van Oranje, kon komen. Oranje beval oock aen aide
Vekheer van de legers naefte befettingen, te Arnhem by hem te ko-
der Vereenighde Staten , tot het aenftaende men; en eenige andere troepen naer Nimme«
veltJeger ontworpen had. Welck oorfaeck gen, een ftadt aen de Wael gelegen, te tree-
was, dat yder in de gefelfchappen, uyt nieus- ken 5 met laft, om den acht-en-twintighften,
gierigheydt en luft tot de gemeene faken, in alle op de Moockerheyde, tuflchen Nimme- ^erfa^
fijn inbeelding een ftadt verordende, die de gen en het dorp Moock gelegen , te komen, ^jf^;^\'
Prinsfou gaen belegeren; maer tmeeftendeel alwaer d algemeene byeenkomft van t leger i^ger.
dacht iets anders dan de Vorft van Oranje: verordent was. Op de geftelde tijdt was hier
•Vant eenige wilden naer Breda, andere naer het heele leger, en bleef dien dagh in flagh-
Hulft,endyverighfte meenden Lingen 5 doch ordre; tot een proef en blijck, dat men in
der meeften roep was van Antwerpen, en fe- eenige jaren \'t leger met foo een dapperheydt
ker niet t ontijde, dewijl het voordeel toe- en fnelheyt niet vergadert had. t Was feker
braght ; om dat het volck fy dan dat dit feer aengenaem al het volck dus in drie hoo-
gerucht, door gaeuwe Staet-kundigen, om pen, met goede ordre verdeelt, te fien. De
des vyandts oogen te verblinden , verfpreyt voortocht, wien defe eer door \'t lot toegeval- ordre en
"was, oft door iemandt van de gemeente ver- len was, beftont uyt vier Franfche Regimen-
\' fiert, ) groot genoegen en blyichap daer uyt ten, een Walfch , en twee Duytfche; wiens ^^/^ff
fchepte. De verftandighften prefen den Prins, overften waren de Heeren van Chaftillon,
als oorfaeck van dit gerucht, t welck men ge- Courtomer, Hauterive, Candale, Famars; en
woon is te laten loopen, om fijne vyanden te van de laetften. Dieden en Varic, In de mid-
verkloecken 5 oock gaf het den Spaenfchen del-tocht waren de Regimenten van Graef
eenige ongeruftheydt, en veel overlegging, Ernft, en Graef Willem, oock Duytfch volck^
welck doch des Princen aenflagh was. Drie en de Schotfche van Broch, Hacket, enBach-
voorneme Overften wierden gefonden naer louch ; noch een Vriefch Regiment, en een
Lingen, \'s Hertogenbofch, en Wefel, met laft van nieugeworven volck. In den achtertocht
om die te befluyten > alle wegen in te nemen waren vier Engelfche Regimenten onder de
en te befetten, \'t fy dan tot een belegering, Colonellen Veer, Cecil, Morgan, en Har-
oft miffchien uyt een krijghs-lift. Evenwel wood; een van Hollanders, over welcke Bre-
prees een yder dit voornemen, en beelde fich derode gebood,en feven vaendelen nieu volk.
in,dat mendie alledrie aentaften fou;\'t welk. De voortocht beftondt in acht-en-tachtigh
den Staetfchen onbekent fijnde, evenwel by vaendelen; de middeltocht in feven-en-feftig;
de vyant relooft wierdt. en men telde r negen-en-tachtigh in d ach-

De Prins van Oranje liet al het oorlooghs- tertocht. DeRuytery ftont in de felve ordre,
eereetfchap en reystuygh eerft wegh trecken, beftaende in vijf Regimenten, en vier oft vijf
daer na al het krijghs-volck; en den drie-en- Efquadrons oft hoopen. Stakenbroeck,Lieu-
twintigften April uyt \'s Gravenhage gefchey- tenant generael oft algemeene Stadthouder
den, reyfde met fulck een yver, dat hy naer Van de Ruytery, geboodt deerfte troep; de
twee dagen t Arnhem quam. Daer beval hy Graef van Stirum de tweede j en de Hertogh

:DES KOÄtBR£5.

•yiit (juarûer Je Sojiïjccellence.

X I-cjementJcs\'V^ctcxjcf^ßae.
z Ij>kerctiffeneraÙe l^4rtûkrir
3 Sct^eantJHajorffencrai

A L.IrtiUcrie

5 \'Didcvvehnvecj comjt.desjarAcs.

François
ç et i: i andalc u^ umpij.
j Chqflillon. ij csii^aj-

8 Courlonitrr et jdiljiu me

JiatfiK-rivtve, W catiij! ■
g jLuittripe y cotn^.
Le \'Dicden. is aiiitf. tluti..
U tuituirs et ajirergiCilfic tilt
C^atirice de.Jfi^(fiS cen^- Ti\'al

Angfloi5

tï ^iircitffftid. coitLjj\'

T/ecr iS cctn^.
lif Ctcil, y eini£.
tg jUar^nn ti cainjr.

CavaiWjc.

van Bouillon de derde : foo dat er in alles wat hydoen kon ofc fich inbeeide, dewijl fijn
omtrent vier-en-cwincigh duyfenc foldacen te geficht te duyfter was om \'c voornemen van
voet, en vier ofc vijf duyfenc te paerc waren. Oranje te befpeuren , fijn geeft bleef befet
De Colonel Pinfen wiert met vier-en-twin- met verwarde gedachten, niet wetende, wat
tigh vaendelen by Schencke-ft:hans gelaten raet hy in defe gelegentheyt voor de befte en
om den vyandt \'t hooft te bieden 5 oft fich fekerfte nemen fou : eyndelijck beftoot hy
by den Prince, foo ras hy fulck bevel kreegh, terftont naer Bruftel by dAercs-Hertogin te
te voegen : die, op alle noodige faecken goe- gaen. Den eerften May vertrock des Princen
de ordre geftelt hebbende , fich den felven volck van Heefwij ck, en legerden hun, in des
dagh met het gantfche leger by Moock, eeri vyants geficht, dicht by de Stade. Ernft Ca-
dorp cuffchen de Grave en Nimmegen op de fimir, Gouverneur van Vrieftandc, mee fijn
kanc van de Mafe, neerftoegh. De volgende Regimene, en vier andere, half Schoceen, half
morgenftone deê hy hen langs een fchipbrug Friefen, en cwincigh corneccen paerden, daer
by de ftadc Grave over de Mafe\'crecken, naer de Graef van Scirum over gebood, naderden
dac hy Scakenbroeck belaft had fich tuffchen de Stadt, en plaetften fich in \'t dorp Hintem,
Breda en s Hercogenbofch ce legeren, om ce naer welck een van de ftades-poorcen, waer uyc
beleccen, dac de Spaenfchen eenigh volck, men derwaeres gaec, genoeme is. Graef Wil-
tot verftercking van de befetting, daer in fon- lem van Naffou, met twee Regimenten, en
den. \'t Leger der Stacen had cegen verfchey- drie vaendelen van \'c nieuwe volck, hadden
de fwarigheden te ftrijden. De voornaemfte bevel van de Prins, om fich t\'Oreen te lege-
was de groote hitte, die in defe djt foo uyter- ren , en van daer vier benden naer Engelen,
macen fterck was, dac de foldacen in t fandt een dorp aen de Diefe, tuffxhen Crevecoeur
foncken, en niet, dan met de grootfl:e moey- en de Scadc, ce fenden; om defen wegh, waer
ten, voorc-crocken, waer door dacfe fomcijdes langs men alle eecwaren in \'t leger brengen
te rug, en buyten hunne geleden bleven. Dit fou, wel te bewaren. De Veltheer legerde fich Aenvang
-wiert de Velcheer gebooefchapc, die daer in by de Dommel in t dorp Vucht, op de we- ^^^
goede ordre ftelde 3 want s avonts liet hy al de gen van Breda en Antwerpen, waer een groot ^ ^^ \'
Hooft-heden by hem komen, en beval hen deel van t leger by hem was, hebbende voor
crnftigh, met goede forge hunne ampten waer hemde twee ftercke Schanffen Ifabella, en
te nemen; daer hy by voegde, indien fy geen S. Antony. Terftont wiert bevolen, dat men
acht namen om hunne foldaten in degeleden en noch dien felven dagh plaets kiefen, en ge-
Ofdre te houden^dat de Oßciers felf voor dover- reetfchap maken fou om de vyandt aen te ta-
tredersgeflraft fouden worden. Door welcke ften. De volgende dagh wiert befteet, om te
krijghs-tucht een yder foo wel op fijn hoede befichtigen , en de approchen oft naerderin-
en in fijn plicht bleef, dat het leger in goede gen te verordenen. Antony, Baron van Grob- De Cou^
ordre voort-trock,en quam \'s anderen daeghs, bendonck, uyc het doorluchtigh geflacht van
omtrent een mijl van \'s Hertogenbofch, te Schets gefproten, met een befecdng van drie
Heefwijck, daer een fterckee, die de Spaen- duyfenc mannen ce voet,en drie hoopen ruy-
fchen voordeehgh was, fich fo ras alsfe opge- tery, bewaerde de Stadt, welcke,naer veler en
V Voor^ eifcht wiert overgaf. Waer op Graef Henrick fijn eygen gevoelen, niet te beftrijden en on-
nemen y^j-^ ^j^n Bergh, Gouvemeur van Gelder, (die winneujck was. Defe krijghsman, gewoon in
\'^c^aef \'t Spaenfch krijghsvolck,dat tuftchen de defe Stadt te gebieden, was van een hoogh

Henrich. Maes en den Rhijn lagh,geboodc,)cwijfelende gemoec, heftigh, hftigh, omfiende, en die ge-
wac hy in die gedreyghde gevaer doen fou, meenlijck geerouwe befpieders aen de handt
eerft noodigh dache, eenige vaendelen naer had, om \'c voornemen fijner vyanden c\'ont-
Wefel ce fenden; op dac de Scaetfchen op die decken ; evenwel ftonc hy, door d aenkomft:
ftadc niec fouden voornemen, en hy alfoo des van Stacen leger , een weynigh verftelc 5
Konings grensplaecfen verforgen. Sijnde daer- want hy had altijdts geloofc, dac fy op Breda,
na gewaerfchouwt, dat de Prins aireets te oft eenige andere gebuer-ftadc, hun oogh-
Moock gelegert was, fondt hy terftont volck merck hadden.

naer Venlo en Roermondc 5 maer onlangs Inde^prochenofcnaerderingenwas niec^>^
daer op verftaende, dac hy over de Mafe was, foo vreeffelijck voor de moedigheyc van des ^^^^^^^^
beval hy dacelijck eenige benden naer Mae- Princen volck,dan c aenfien deler Scadc: want il^hg.
ft:richt te gaen. Toen trock hy naer Haffelt, men fach aen alle fijden niec dan wacer, dat
van daer ce Dieft, na dac hy eenigh volck by overal verfpreyc was 3 uyc het midden van het
de vloet Demer, in c gebiede van Luyck, ge- welcke, gelijck uyc de fchooc van een bree-
lacen had, uyc vreefe, dac fijn vyanden lichce- de en ruyme zee, de corens en muren in ge-
lijck in kleyn Brabanc fouden komen: maer daente van fchepen oprefen 3 in voegen, dacfe

eer een vloot fchepeil dié op c water dreven,
dan een ftadt die in \'t vafte landt leght, ge-
leeck.

Vele feyden > dat dit belegh tijdt en moey-
te verloren vas 5 want het dacht hun eeiï on-
nut poogen, foo een Stadt te willen dwingeiii
die tienmael de vyandt van fijn poorten ge~
jaeght, en foo veel belegeringen, diefe om
haer muren gefien had, doen opbreken. Som-
mige, die geen vafte redenen hadden, om te-
gen \'t beleg te fijn, fochten eenige waerfchijn-
lijke; feyden fy, onfe fomers ßjn kortten

"veeltijdts kout en ^ochtigh 5 en als daenfiaende
\'voorbj ü yfaVt leger leggen ter genade \'uan het
^vater,florm, en felle njmnter. Schoon de konft
de Stadt niet gefterckt had, de Natuur he^tfe
fenoegh njoorßen, om haer onwinbaer te maec-
ken , de\'v^ijlfe in moerafen en verdroncke lan-

len al hun \'vermogen hefteden, om defe plaets,
die hun foo \'waerd is, te beswaren, en onfen
^voortgang te ftutten.

Doch niet tegenftaende al defe ongegron-
de redenen, die men na haer waerdy achte,
ging men voort, om de wijfe raedtflagen der
Overheden uyt te voeren5 want in \'t eerft der
Meymaent wiert de circumvalatie oft om-
treck en befluyting, door de neerftigheyt der
foldaten in acht dagen, benefFens hunne hut-
ten , gemaeckt. Voor t eynde der gemelde
maent was men foo feer gevordert, dat \'er re-
duyten opgeworpen, de trencheen geopent,
die fes voeten hoogh en feven dick waren 5
een graft van acht voeten wiert rontom \'t le-
ger gegraven, en naemaels breeder gemaeckt,
als men de noodighfte wercken beforgt had:
buyten de circumvalatie bouwde men feven
vierkante forten, \'t befte > Vliemen genaemt,
had een hoornwerck 5 dat van S. Anna was
foo fterck niet,en flechs met een kroon werck
voorfi!en 5 behalven defe waren er negen-en-
veertigh reduyten, feftien hoornwercken, en
alles wat men in foo een fwaer belegh kon
wenfchen. Binnen de circumvalatie oft om-
treek naer de Stadt, maeckte men, tot verfe-
kering van t volck die in d\'approchen waren,
negen-en-veertigh reduyten,en vele batteryen
tegen over de Stadts fterckten en bolwerc-
ken 5 en vier andere vierkante forten, grooter
dan de vorige. Den omtreck buyten het leger
was veertigh duyfent en drie paffen oft tre-
den 5 maer die van binnen twintigh duyfent
vijf hondert en fes.

Als de Gouverneur der Stadt fagh dat et
ernft was, en dat hy fich moeft bereyden tot
tegenweer, deê hy vier van fijn kinderen, en
al de onnutte monden , als vrouwen en kin-

deren , ouden en jongen ^ armen en fiecken,
alle oude foldaten , ten getale van vijf hon-
dert, om de eetwaren te Iparen, uyt de Stade
trecken. De belegerde waren over de neer-
ftigheydt der beleggers feer verbaeft : doch
lieten daerom niet vier dagen geduurigh op
het leger met twee-en twintigh ftucken te
fchieten , gelijck of het donderde, en als offe
alles wilden vernielen. Maer al wat men voor-
neemt, geluckt niet 5 want eenige dagen daer
na raeckten fy foo weynigh, dat onlè folda-
ten, wagenen,en andere nootfaecklij ckheden,
byna fonder hinder verplaetft wierden : waer
uyt men befloot, datfe eer kruydt dan moe-
digheydt gebreck hadden. Sy ftelden goede
ordre tot hun befcherming, verbeterden hun-
ne bolwercken en veften, die door de tijt ver-
vallen waren, verdubbelden de wachten en
fentinellen, vermaenden de borgerye, ver-
fterckten de vreesachtige, en prefen de dap-
pere 5 want fy hadden met fulcke beleggers
te doen , die alfoo gereet waren om de Stadt
te beftrijden, als hen felf wel te befchermen.

De quartieren van de Prins en van Graef Verflerc-
Ernft waren wijt van elckander, en door een
ftuck landts, dat niet gefterckt was, gefchey- ^
den 5 defe plaets was bequaem, om uytvallen
daer door te doen, oft oock hulp in de Stade
te brengen aen de fijde van Dungen voorby
de Petteler-fchans 5 maer Oranje fondt daer
de Heer van Brederode met fijn regiment en
eenige andere vaendelen, t\'famen omtrent
drie duyfent mannen, om den vyant de wegh
af te fnijden, en fich by Dungen te verfterc-
ken; die terftont fulcke ordre ftelde op de
wercken, dat fijn quartier in weynigh dagen
met trencheen aen dat van den Prince cn van
Graef Ernft gehecht wierd 3 in voegen , dac
al de quartieren tTamen-gevoeght fijnde, alle
middel van uyt oft in de Stadt te komen, be-
nomen was: en om de vyandt meer in te
toomen,wiert het waterken de Diefe met een
retrenchement oft af-fnijding gefterckt 5 op
dat hy de convoyen,die van Crevecoeur naer
Engelen gingen , niet hinderen fou. Maer
hoe naeuw dat men toefagh, de Spaenfchen
brachten evenwel een hulptroep van duyfent
mannen, geleydt door Balan^on Gouverneur
van Breda,in de Stadt,die,naer vele moeyten,
door t moeras en \'t water, weynigh dagen na
het begin der belegering, S. Jans-poort in
quamen.

Als men van Vliemen naer de Stadt wil
gaen, moet men voorby Deuteren, een dorp
wat hooger dan d\'andere, daer de Gouver-
neur Grobbendonck een trefFelijcke hof-fteê,
met een vogel-vlucht, naer de Hollandtfche
wijfe gemaeckt, hadde kggen. Der Staten

Velt-heer, fiende dat de Spaenfchen fonder Hollandtfchen dijck genaemt, en was oör^
verhindering daer langs in de Stadt konden faeck dat d\'onfe in hun voornemen ftantva-
komen , en dat het weynigh helpen fou > oft iligh bleven, met hope van \'t felve uyt te voe-
fchoon \'t leger rontom\'de belegerde befloot > i\'en j en dat de Spaenfchen aen t behouden
als defe wegh open bleef, fondt een üytgelè- der Stadt begonden te wanhopen. Defen
fen hoop krijghs-volck, onder \'t beleydt van dijck dubbel 5 t een deel ftreckte bynae
Graef Willem, orn defe plaets in te nemen 5 van de Vuchrer Weyden tot aen het quartier
en fchoon dat \'er maer duyfent mannen wa- van Pinfen ; \'t ander deel, Boffe-floot ge-
ten , fy was foo ras ingenomen als befpron- naemt, begon by \'t fort Vliemen, en ftreckte
gen, om dat de dapperheydt der foldaten het tot aen \'t fort van Engelen 5 \'t eerfte was lang
kleyn getal fcheen te vergrooten. Terftont vier duyfent, en het tweede byna twee duy-
wiert het moeras met mutfaerden gevult, om fent en twee hondert treden. De nakomelin-
daer een trenchee over te maken j op dat de gen fullen naeulijcks gelooven \'t hoo^h voor-
forten van de Prins aen die van Deuteren en nemen van foo een wichtigh werck 5 \'t ^^elck
Pinfen gevoeght fouden fijn , en men te ge- met twintigh ravelijns, feventien bateryen, en
mackelijcker van het een in \'t ander quartier met fchepen wel van gefchut voorfien, die in
komen. Hier door was de vyandt alle hope de graft lagen , befchermt en gefterckt was,
van de Stadt te helpen afgefneden , die wel behalven veel andere wercken, aen alle fijden
verwondert waren, dat des Princen volck in gebouwt. Oock was \'er een retrenchement rek m-
een moeraffige plaets, daer men te voren niet tuffchen de rivieren d\'Aa en de Dommel,
gaen kon, foo veel vaftigheydt, om \'t gefchut welcker loop geftut wiert, om datfe door het ^
te wederftaen, gemaeckt hadden. Het werck quartier van den Prince nae de ftadts-graften
wiert dapper gevordert door een groote me- liepen, en in \'t voorbygaen de approchen oft
nighte tacken oft wiffen , die van Keyfers- naerderingenverhinderdenj maer nuwierden-
waert gebracht, en door ordre van de Velt- fe geleyt om de quartieren van den Prince en
heer gebruyckt fijn, om fes-en-dertigh voeten van Graef Ernft, daer fy de legergraft vulden,
water en moeras te vullen. In defe en andere en alfoo tot een fterckte dienden tegens des
faken kon men de onvermoeyde neerftig- vyants aenkomft : doch op dat defe wateren
heydt van de Prins van Oranje befpeuren, de byeenkomft van\'tvolck,uyt de byfondere
waer door al de werelt in twijfel bleet, welck wercken en quartieren, niet fou beletten, liet
van beyde meeft te verwonderen was, fijn men noch een graft maken, om haer fnellen
onverwinnelijcke dapperheydt, oft fijn weer- loop af te leyden. Daer na wierdt \'er noch een
galoofe wackerheydt, die hem de nachten in gegraven, die men met groote moeyte fes-en-
\'t befoecken der werck4ieden deê verflijten, dertigh voeten breet maeckte 5 defe wierdt
weicke, door de tegenwoordigheydt van foo met wachten en andere fterckten verfekert 5
een Velt-heer,hunnen moed en krachten ver- want de beleggers vreefden , eerftelijck, dat
r>en Hol- dubbelden. Men wierp op de rijs-boffen foo het water de dijcken mocht doorbreken, en
^Tctl veel aerde als doenlijck was, om die te doen des Princen quartier alfoo van d\'andere niet
mleckl fincken en op een te packen , daer wierden geholpen worden 5 ten tweeden , dat daer
groote palen in-geflagen, omtrent fes voeten door onfe approchen en begönne wercken
van elckander,en met tacken als een paliffade belet en verachtert mochten worden, en de
t faem-gehecht5 om \'t werck te verftercken : quartieren van elckander afgefneden 3 eynde-
men ftoegh omtrent twee voeten van de vo- lijck diende defe graft,om \'t uytloopen op des
rige noch een andere paliffade daer recht te- Princen quartier te beletten,\'t welk de vyandt
gen over 5 de tuffchen-wijdte wiert met rijs- ongetwijfelt, om dat het wijdt van d\'andere,
boffen gevult, en met dicke tacken voorfien: en moeyelijck te helpen was,befprongen fou-
en op dat het een werck wefen fou , dat het de hebben. Om de felve redenen en voor-
ge welt van water en windt verduren kon, deelen wierdt de riviere Aa op een gelijcke
wiert alles foo wel gevult, gebonden en ge- wijfe geleyt om \'t quartier van Graef Ernft 5
Duhhele fterckt,dat er niets dan een dobbele graft ge- foo datfe een andere wegh nemende, den
grafi. brack, die men oock terftont maeckte, waer omtreck van \'t leger te ftercker en volmaeck-
door \'t water, dat wijt en breet verfpreyt was, ter was, dewijl defe twee wateren in haer om-
in defe nieuwe graft t\'famen-liep, tot groot loop elckander ontmoetten, \'t Is evenwel fe-
voordeel van\'t leger 5 want te voren konden ker, dat groote aenflagen verfeit fijn met
de convoyen , wagens en karren defe wegh groote fwarigheden 5 als men meende, dat al-
niet , dan met groote koften en gevaer, ge- les gereet was, was \'er noch veel te doen 5
bruycken , daerfe nu een effen en bequaem want men fagh dat het noodigh was \'t landts
padt hadden. Dit treffelijck werck wiert den vol kleyne hooghten en dalen fijnde, te effe-

ilên,öm dat het oiimogelijck was te befchanf- Hemertfchen oft Bommeler-waert, foiid.daer
fen en bateryen te Iklien , waer door de GraefWillem met fes veltftucken, om die te
wachtcn meer befehermt, en de inoeylijck- befetten en te verftercken. Op de felve tijde
heydt minder foude fijn : daerom ftelde men fondt hy eenige troepen naer \'t quartier te
terftont veei arbeyts-lieden, om dat werck te Engelen, daer de Graef van Solms het bevel
verrichten,\'t welck in weynigh dagen gedaen had, die dat in aller haeft ftercker maeckten,

door -t gei^ucht dat er liep, dat Graef Henrik
De Stadt aldus befioten fijnde,begon men Van den Bergh op \'t allerfpoedighfte met een
terftont d\'approchen oft naerderingen vande fterck leger, om de Stadt tontfetten , aen-
twee Schanifen : de grootfte en fterckfte Ifa^ quam ^ weicke tijding de ftaperige opweck^
_ bella genaemt, wiert door de Franfchen aen- te. Alle avonts wiert de gewoonlij cke wacht,
getaft, alwaer hunne dapperheydt genoegh die vari dé voornaemfte forten tot aen het
toonde, datfe uyt dat volck, dat foo veel on- quartier van Pinfen gefonden wierdt, met fe-
telbare helden voortgebracht heeft,gefproten ftigh vaendelen, foo te voet als te paert, ver-
\'V^aren5 de kleynfte,dat men \'t fort S. Antony groot, die in de wapenen bieren 5 met bevel
noemde , is door d\'Engelfchen beftreden. dat yder bende maer vijftigh treden van d\'an-
Graef Ernft Cafimir, Gouverneur van Vries- der ftaen fou, en alle even wijdt van de tren^
landt, had bevel,om de Stadt aen de fijde van cheen 5 dat de ruytery niet verder dan drie
Hintem te bevechten: Brederode aen die van hondert treden van \'t voetvolck, om dat te
Petlar, veel eer nochtans om de belegerde te konnen helpen, indien de vyant op de tren-
vermoeyen, dan op hen iets te winnen. Ter- cheen aenviel, fou ftaen. Noch andere wach-
wijl de laken dus ftonden, quam Chaftillon, ten wierden geftelt tegen \'t uydoopen der be-
Colonel over\'t voetvolck,weder uyt Vranck- legerde. Een deel volck uyt de quartieren
rijck, dat fijn foldaten een nieuwe moet en van Deuteren en Engelen fondt men om den
luft gaf, om fijn dappere daden na te volgen, dijck by BofTe-floot te bewaren. In de quar-
Vier van fijn Regimenten, een van Diden , tieren van Graef Ernft en Brederode hiel men
vier Engelfche, een Walfch, en eenige nieu- oock goede wacht.

geworven vaendelen onder het gebiedt van Ondertuffchen werckten de Franfchen eil rtó-
Podwel, waren verordent om de Schanifen Engelfchen gedurigh met fulck een neerftig- heydt der
aen te taften ; alle avonden trocken hier fes heyt en kracht in d^approchen, dat fy eynde-
vaendelen op de wacht, drie aen d\'eene, en lijck tot aen de buyten-wercken van \'t fort Indere,
drie aen d\'ander fijde, elck onder \'t bevel van Ifabella quamen : men meende het t\'onder-
een Colonel. Aen de approchen wierdt neer- mijnen, maer dewijl het lang kon tegenftaen,
ftigh gearbeyt, en om die noch meer te vor- en de mijne moeyelijck te graven was, moeft
deren , koos men de moedighfte van alle na- men andere middelen gebruycken om het in
tien in \'t geheel leger, die yder om ftrijt de li- te nemen. Onder al de gene, die fich in defe
nien voltrocken , en de trencheen openden, voorvallen trefFelijck gedragen hebben, mun-
De Francoyfen hadden de ftincke, de Engel- ten uyt, fonder nochtans aen d\'andere onge-
fchen de rechte fijde,dieniet en lieten,hoewel lijck te doen^tot wiens naedeel dit niet gefeyt
vreeftijck met grof gefchut op hen gefchotcn werdt, de Fan^oyfen, en onder hen Famap
wiert, hun werck te vorderen 5 maer om datfe en Vitenval, d eerfte Colonel over een Rcgi-
wijdt van elckander waren, en te bloot fton- ment Walen, en de tweede Capiteyn van de
den voor \'t canon, maeckten fy een linie, die Garden, beyde doodelijck gewont: dit ver-
hen t\'fam^nvoeghde. Men ftelde op een plat- lies had fonder twijfelde moedtvan d\'onfe
te forme een batterye van fes ftucken ge- verfwackt, indien den Hertogh van Candale
fchuts, die, om d\'approchen tè befchermen, daer niet waer geweeft,om die te verftercken:
op Pinxter-dagh begonden naer de Stadt te de woorden van foo een manhaftigh heldt
Jfchieten, weicke dit werck mishaeghde. Men hadden fulck een vermogen op onfe folda-
meende\'datfe een uytval wilden doen, daer ten, datfe, alle gevaer ten trots, de galeryen
d\'onfe naer wenfchten,om eens handtgemeen over beyde de graften brachten. Hy ftelde
te worden. Brederode met twee vaendelen te een goet getal dicht by de fauffebraye oft on-
Petlai\', en Graef Ernft met fes hielden gedu- derwal op de wacht 5 maer t was te na by de
rh wacht. Onfe werck-lieden wierden feer vyanden, om hen te doen fwijgen: want fy
quelt door \'t fchieten van de belegerde uyt quamen s nachts in alle ililheydt op d onfe
ftucken, doch lieten daerom met nae te aen, vijfngh van hunne loldaten hadden byna
arbevden onfe galery verovert; doch eyndelijck, naer

De Prins van Oranje , beforght dat de een hard gevecht, moeften fy afwijcken: de

Spaenfchen iets mochten voornemen op den Lieutenant Colonel Douchant ontfing en
^ b ^ ver-

veiYolghde hen foo vierigh, dat fommige op vers gequetft, veel foldaten levendigh en half
de plaets bleven , en de reft verbaefdelijck doodt begraven, en de nabyftaende galery te
vluchteo De Engelfchen behaelden geen min- rug gefmeten en gebroken wierdt. Twee an-
der eer in defe ontmoeting 5 want het fy dat dere, niet wijdt van d\'eerfte, ftack men oock
deerfucht, oft een edele jaloufye eri benij- aen, daer Afteleus doodelijck ge wondt wiert:
ding hen aendreef, fy toöhderi ficH foodanige den Ingenieur Dirck Niels , een braef man,
dappere foldaten, datfe met de Franfchen de die met fijn konft groote dienften in dit be-
cer en roem van dit gevecht dèëideh; in voe- legh gedaen had, was gantfch met aerde en
gen, dat de Spaenfchen in weynigh dagen in ftof foodanigh bedeckt, dat hy hier het leven
\'t Fort foo geperft wierderi , dat fy gedwon- meende te verliefen 3 m.aer na dat hy,foo veel
V Fort gen waren \'t felve in der nacht, fonder ge- hem doenlijck w^as, fijn duyftere ftem uyt dit
Jfahe/U rucht, uyt vreefe van met gepelt daèr uytge-\' graf der levendigen\'^had laten hoorén, qua-
flogen te worden, te verlaten, en fich näer de men fijn vrienden toeloopen , die hem uyt
Stadt te begeven. d\'aerde groeven en trocken , met bynae foo
Dit fterdc Fort dus gewonnen fijndë,wiert veef blijfchap als oft hy verrefen was: even-
het gefchut naer de Stadt en \'t fort S: Antony wel was te beklagen, dat fijn rechter been ge-

feftelt, om \'s vyandts wercken,^die rhen met broken was 3 doch de groote eer , die hy hier

\'approchen genadert was, te veroVéren, het verworf, was genoegh om fijn ongeluck te

welcK oock des anderen daeghs gfeTchiede , verfachten en genefen. De galeryen hermaekt

docli niet dan naer een vreeftijck gevecht 5 fijnde, gaven de vyandt een nieuwe fchrick,

waer in Harwood,Colonel over eéh régihient en d\'onfe een verfche moedt. Harwood naer-

voetvolck, fijn mannelij cke moedt foo htel- derde, befprong en per fte de vyandt foo ge-

der toonde , dat hy boven veel anderen , die weldigh , dat hy hem de moedt, en, tegens V Fórt

oock treflijck hun helden-aerdt bewefeh,uyt- ieders verwachting, dit Fort deê verliefen ,

munte. D\'aenkomft van het Fort ^sras feer daer men foo lang, met weerfijdfche dapper-

moeyelijck, de wegh een weynigh verheven, heydt, om getwift had. Die van \'t Fort meen- wamef^.

maer feer eng, en daerom, en om dat er een dén\' noch in \'t aftrecken de brugh af te wer-

travers oft dwarswal was, te gevaerlijcker 3 pen 5 maer d\'onfe, die hen te na warén, ga-

doch op d\'aenkomft van Harwood wierdtfe venfe foo veel tijdts niet. Terftorit daer na be-^

terftont verlaten. Die van de Stadt haddén vochten en wonnen dé onfe oock de travers

van daêr een linie recht tegen over dé galery, oft onderwal, by die van de Stadt begonnen,

die hen te na quam, gemaeckt, om t äenko- daér fy een batery van drie ftucken op ftel-

men van d\'onfe te beletten. De volgende dén, die de vyandt in fijn naefte retrenche-

dagh wiert de contrefcharp oft bedekte ^egh, riïêntén oft affnij dingen dreef,
en de halve maen, hardt aéngetaft, en oöck Ernft Cafimir en Brederode, elck in hun

wel befchermt 3 t welck d\'oyerwinning in quartier, hefteden oock hun vermogen, om

twijfel ftelde : de Lieutenant Colonel Afte- . den vyant afbreuck te doen 3 doch het water

leus, alleen verfelt met vijftigh mannen, be- en de moeraffen verhinderden hunnen voort-

vocht de wacht en het retrenchement met gang niet weynigh. VanBrederoos quartier

fulck een dapperheydt, dat hy hen, doch niet was maer eene wegh naer de Stadt, alle fijne

fonder verlies, deê wij eken: hier verloor Pod- appröcheii en wat hy voornam, moeft langs

wel,Capiteyn van de lijfwacht,fijn een oogh3 de felve, hoewel feer eng,- hebbende de Dom-

waer tegén die van de Stadt, om te beter te mei aen d\'een en een breede graft aen d\'ander

vluchten, veel wapenen naelieten : doch defe fijde,gefchieden 3 waerom het niet alleen feer

winft bracht weynigh voordeel, want men moeyelijck, maer byna ondoenlijck was hier

moeft het weder verlaten , om dat het feer iets gewichtighs aen te vangen,
kleyn was , en bvna bloot voor de buyten- Ondertuffchen quamen de Spaenfchen tot Des^e^

wercken der Stadt. Men fchoot gedurigh ontfet der Stadt, trocken over de Yfel, namen

met grof gefchut op d\'onfe, om hen te ver- de Veluwe in,en liepen over de felve tot voor
drijven, die evenwel met wercken en naer- db poorten van Arnhem. De Veltheer fondt
deren voortgingen. De mijhen gereet fijnde, terftöiït Graef Ernft Cafimir met vijftigh

wierdt \'er een aengefteken, die tot een ande- Vâéhdèlen , veertien troepen oft efquadrons,

re, Hoor de vyandt ontdeckt, quam 3 riiaer én eenige hoopen van de Graef van Stirum ,

door ongeluck werckte defe mijne tot voor- in âlles hondert en twintigh vaendelen, in

deel van de Stadt, en tot onfen nadeel 3 want verfcheyden \'troepen, uyt het leger : Haute-

d opening, die d\'onfe daer door kregen,wierd rive geboodt de Franfchen, Harwood d\'En-

heel vervult en geftopt door den val van de gelfchen, Hay de Schotten, en Diden deHol-

aerde der mijne 3 waer door oock veel gra- landers. Sy vertrocken alle,met bevel van de

Prins, om de Betuwe, en de gebuerfteden
Zutphen, Deventer, Duysburgh en Swol,\\rei
te bewaren. Terwijl dit gebeür(ie,deê Monte-
cucuÜ, die t gebiedt óver\'des vyants troepen
in de Veluw had, groote fchade aen d\'in-
woonders , door \'t loopen en ftroopen fijner
foldaten 5 nam oock, met weynigh tegen-
enwimef^ ftant, Amersfoort in 5 bevocht en won \'t ka-
^^^^^ \'y verbrande Soeft,Venendale, en
Hilferfum. \'t Scheen datfe op defe wijfe be-
^onnen,om d\'onfe vrees aen te jagen,en alfoo
t belegh te doen opbreken 5 maer de Prins
van Oranje,die alfoo ftantvaftigh van gemoet,
als wijs en dapper was, kon hier door niet be-
weeght worden 5 maer befteede fijn uyterfte
vlijt om de Stadt te winnen. Sedert dat d\'onfe
de travers oft dwarswal by \'t fort S. Antony
verovert hadden , quamenfe tot aen de con-
trefcharp en laetfte parapet oft borftweering
van de onderwal, over een^bies-brugge, tot
aen een bolwerck, daer de gravers met alle
neerftigheydt een mijne maeckten, om die te
doen fpringen; de brefTe gemaeckt fijnde,een
Sergeant met dertigh foldaten wiert belaft te
ftormen, \'t welck hy deê, en nam het in, met
verlies aen weerfijden : dit gedaen, won men-
de graft van de fauffebraye oft onderwal, die
twee hondert voeten breedt en aqht diep
m/el Ondertuffchen veroverde de Heer van

genomen. Diden met verraffmg de Stadt Wefel, waer
door de vyandt met Ichrick en fmaet Amers-
foort, en byna de heele Veluwe, verliet. On-
langs daer nae verloren de belegerde hunne
halve-maen by de Hintemer-poort; die aen
de Vuchter-poort hiel wat langer tegen, doch
moeft fich oock overgeven. Nu was er geen
belet om aende Stadt te komen, dan een
bolwerck , t welck men met een mijne , die
meer gerucht maeckte dan wercking deê,liet
opfpringen : de foldaten en borger« fVopren
de brefïe oft t gat foo wel en foo haeftigh als
doenlijck was, en maeckten daer een travers
oft dwarswal over : hunnen moet verfwackte
evenwel niet weynigh 5 want terftont na den
fchrickelijcken flagh der mijne hoorde men
foo een gefchrey, dat d\'onfe daer uyt befto-
ten, dat de vrees hun aireede in \'t hart was, en
pooghde te vermeefteren. De Gouverneur
Grobbendonck,feer moeyelijck dat hy geen
ontfet kreegh, als men hem belooft had, was
t onvrede op Graef Henrick van den Bergh,
die bevel had om dat aen te voeren. Hy was
in twijfel, oft hy noch wachten en fich be-
fchermen , oft met den Prince handelen en
De Goit^ -fich overgeven fou 5 doch naer dat hy alles
-vernem overwogen had, fond hy een tromflager
VehZÏ kg-^"\' verfoecken, dat men iemant

De Prins liet d algemeene Wachc-nieefler Ja^
cpb Wijts,en Herbert derwaerts gaen; Grob-
bendonck fondt t^ee Capiteynen , die, de
noot der Stadt bedeckende, verfochten, dac
men , volgens d\'oorloghs-wetten, hen wilde
toelaten hare dooden, waer onder twee van
dooriuchten huyfe, wegh te nemen en te be-
graven. De Prins begeerde hen foo een rede-
lijck verfoeck,dat geen ander ooghmerck dan
barmhertigheyt vertoonde,niet te weygeren;
dies hy \'t hen toeftont, met voorwaerde, dac
d\'onfe felf de ge-eyfchte foecken fouden.

Ondertuftchen gaf men Oftagiers oft pant-
lieden aen beyde lijden; de beleggers fonden
Brouchum, die over een hoop ruyters bevel
had, en Carrio, Capiteyn van de legerwacht,
in de Stadt ; de belegerde gaven de Heerea
Obremont en Appelman : als defe in \'t leger
quamen, was de Prins in de galerye by d\'ar-
beyders, die fy, hoewel fy by hem waren, niet
kenden; want iy konden fich niet inbeelden,
dat hy, die fy foo befw\'eet en beftoyen fagen,
de Velt-heer was.

Den veertienden van September handelde
men, om de Stadt over te geven. D\'afgefon-
dene van de belegerde by den Prince waren
Fi\'an^oys Michiel Ophoven, Biffchop der
Stadt; Joan Morfius, Abt van Berne; Joan
Hermans, Deken ; en eenige yan de Magi-
ftraet, die den felven dagh wederom in de
Stadt gingen met de punten van \'t verdragh,
die aen wederfijden afgehandelt en onderte- ^
kent waren. Den feventiende der gemelde ƒ ƒ\'
maent wierdt verordent tot het uyt-trecken
van de befetting; om dat,en \'t belegh te fien,
was hier een ongelooHijcke menighte volcks
uyt de gebuerfteden en landen verfamelt, die
fich op \'t hooghfte verwonderden over al de
legerwercken, de fterckte der Stadt, en hare
verwinning, hoewel men die onwinbaer ge-
acht had. De overwinnende Veltheer veror-
dende,niet wijdt van de Stadt,een treffelijcke
en heerlijcke tente, daer de Koning en Konin-
gin van Bohemen , de Prins van Denemarc-
ken , de Hertogh van Wirtenbergh en Hol«
fteyn", en een menighte gropte Heeren en
Edel-lieden, die meeft alle ooghgetuygen der
gedenckwaerdighfte werckingen defer bele-
gering waren, fich verluftighden, en met blij-
fchap verlangden de laetfte uytkomft van dit
treurfpel te fien ; op datfe met hare tegen-
woordigheyt defen blijden dagh fouden ver-
heerlijcken, en hun deel hebben in de toe-
juychingen van\'t volck. \'t Was aengenaem
de Veltheer, als een krijghsman gekleet, met
fijn Gemalin nevens hem, die foo het fcheen
hier quam om deel aen fijn eer te hebben, te
aenfchouwen; want midden onder \'t yreugh-

den-geroep , blonck hy onder al de Grooten
van \'t leger met foo een heerlijcke luyfter,
dat yder geloofde , dat hem de Fortuyn oft
\'t Geval deeren-kroon opgefet had, om hemj
als een wonder onfer eeuwe , in d oogen van
de geheele weerelt ten toon te (lellen.
Betonjer- D\'ordre Van den uyt-tocht was dufdanigh:
ge\'vender ^^^ troep ruytery ging voor, die, gedurende
belegh , tijdt hadden , om fich wel t\'oeffe-
nen , en in goede ordre te verfchijnen 5 het
fcheen dat hare paerden^als offe gevoelen van
t geluck der vryheydt hadden, vrolijck wa-
ren , waer door fy \'t braef gelaet defer ruyters
vermeerden. Eenige benden voetvolck qua-
men na hen, gevolght van veel wagenen,met
fiecken, gequetften en reis-tuygh geladen,die
tot naevolgers \'t overige deel der lichte paer-
den, in drie hoopen gedeelt, hadden. Daer
na quam in een karros des Gouverneurs huys-
vrou , onlangs uyt het kinder-bedde opge-
ftaen , met haer jong kindt aen de borft der
voedtfter, dat vele tot medelijden verweckte.
De Prins, die haer had doen befoecken en fijn
gunft aengeboden, ontfing haer in \'t voorby-
rijden met alle beleeftheydt en aenminnig-
heydt: fy bedanckte hem met fulck een aen-
genaem gelaet, en met foo een edele groot-
moedigheydt y dat men van een man geen
meer ftantvaftigheyt in foo een gelegentheyt
fou konnen begeerenjhare oogen ftorten niet
eenen traen, nöchthaer mondt een eenigh
woort, waer aen men de fwackheyt van haer
geflacht befpeuren kon: eenige feggen noch-
tans, fonder dat ick het derf verfefoen,als fy
voorder en uyt het geficht der aenfchouwers
was, dat fy een vloet van tranen ftorte, met
fulck een gewelt, als fy die te voren belet en
ingehouden had. Al de Priefters en georden-
de perfoonen m.engden fich in andere klee-
deren onder den drang van \'t volck, om dat-
fe niet wilden de laetfte fijn , en om de fpot-
terny den nieusgierigen t\'ontgaen. Grobben-
donck,die voor de tweede troep ging, quam,
naer de gewoonte,fijne beleeftheyt en plicht-
pleging aen den Velt-heer betoonen 5 die
hem, om te bewijfen dat hy foo wel in heus-
heydt als in doorlogh onverwinnelijck was,
met hart en töng betuyghde,dat hy, in\'t mid-
den van d\'eer der overwinning, deel aen fijn
fwarigheydt had, en ftjn ongeval gevoelde.
Doch de Gouverneur bleef niet lang by den
Prince,want nadat d\'aenfpraeck gedaen was,
\'t fy dat hem d\'aenkomft van den avont deê
haeften , oft dat hem de gedachten van fijn
ongeluck befchaemden oft ontftelden, gaf
hy fijn paert foo fcherp de fporen, dat hy in

Als \'t uyt-trecken gedaen -^as, gebood de
Prins,dat deColonels benden met eenige an-
dere in de Stadt gaen, en die befetten fouden;
daer hy felf onlangs daer na,van fijn hof-gefin
en veel adels,benevens een ontelbare menigh-
te,geVolghtjfijn inkomft deê,in \'t midden van
\'t vrolijck geroep en gejuygh van allerley na-
tiën. Soo haeft als men in de Stadt was, klom
een zeevarend man op den hooghften toren,
daer hy een oranje vaendel op plantte, tot een
triumph-teecken, dat de Stadt door de wijs-
heydt en dapperheydt van Oranje, naeft de
Godtlijcke goetheyt, gedwongen, en aen het
vrye vereende Nederlandt gehecht was.

De felve dagh liet de Velt-heer de Petteler- Petteler-
fchans aentaften,die de konft en natuer byna
ongenaeckbaer gemaeckt had ; maer fy had ^
d\'o ver winner te dicht by haer, om veel te-
genftant te doen : fy kon oock niet beter
doen,als fich met verdragh over te geven,om
fich van alle aenftaende onheylen te bevryen.

De Heeren Staten, in aenmercking der Danck-
Godtlijcke goedertierentheyt, die alle hunne
raetftagen foo gunftelijck fegende, verorden-
den een openbare danckfegging voor foo een
goede uytkomft der faecken 3 \'t welck in de
nieuw-gewonnen Stadt, met betooning van
groote Godtvruchtigheyt, gefchiede.

Hier na wierdt ordre geftelt op de beftie-
ring en verftercking der Stadt. \'t Wapen-
huys was feer flecht voorfien, gelijck my Ni-
colaes Mijle, een feer vroom en trou man, die
laft had \'t felve t\'onderfoecken, vertek heeft j
die daer by voeghde, dat hy fich verwonder-
de , dat men foo een U\'effelijcke plaets, daer
foo veel aen gelegen was,niet beter verforght
had: daer waren maer vier-en-twintigh ko- oorkghs-
^ere ftucken, acht yfere , drie duyfent pont
cruyt, weynigh groote kogels, twee hondert
veertigh granaden, drie duyfent lonten, geen gevoL
musket-kogels, geen piecken, fchuppen, bij- f^en.
len, nocht hamers, nocht geen noodigh ge-
reetfchap om een ftorm af te ftaen : musket-
ten en andere wapenen waren er oock wey-
nigh 3 en dat er was, meeft door de tijdt en
roeft verdorven. •

ns gelijcke heeft, waer
door de Prins van Oranje met de Stadt een
onfterffelijcken naem, en, nevens de Staet der
vereenighde Nederlanden, een heerlijck aen-
fien en achtbaerheydt, door de gantfche\'
weerelt, by alle Vorften en volcken, ge won-
nen heeft.

Ademael wy alle de Veldt-Heer deê een brugh over de rivier ma-
verandering onder- ken, en geliet fich als of hy \'s Hercogenbofch
worpen fijn, en in de belegeren fou : defe krijghs-lift gekickte foo

werek de meefte fe- wel, en gaf Mansfeit foo veel faken t\'over-
kerheydt in onfeker- peynfen,dat hy voor beft oordeelde, naer een m^ßt!^^
heydt beftaet,gebeurt beter gelegentheydt te wachten ; en dat het
het dickmael, dat wy nu geen tijdt was om te befpringen,maer fich
ongeneucht ontfan- wel te befchermen,en \'t voornemen der Hee-
gen van fulcke faec- ren Staten te verfpieden en t ontdecken.
ken, daer uyt wy alle geluck verhoopten,ge- In t jaer cld Id xcix, als Prins Maurits
lijck men met vele gefchiedeniffen fou kon- Bommel met krij ghs-wercken verfterckte,
nen beveftigen.Doch defe Sterckte fal,fchoon fondt den Admirant Francifco de Mendoza
die eerft in de laetfte oorlogen gebouwt is, den Overften la Bourlotte met eenige troe-
een genoeghfaem bewijs daer van ftrecken : pen in Bommeler-weert; waer op de Prins de
want fy is verfcheyde rnael gewonnen en ver- fteden Bommel en Heufden met volck voor-
loren, en heeft hare winners fomtijdts korte fagh. Doch d\'Admirant wierp fich voor defe
vreught, maer de verliefers Crevecoeur oft Schans, die hy fterck belegerde , en op drie
hertßer, gelijck haer naem medebrengt, ver- plaetfen dapper befprong; maer fy wiert oock
oorfaeckt. Icloeckelijck befchermt: want de Staetfchen

Als de Graef van Hohenlo, in \'t jaer duy- waren foo yverigh om de plaets te bewaren ,
fent vijf hondert feven-en-tachtigh,de Schans als de Spaenfchen om die te hebben. Doch
te Engelen, niet wijdt van\'sHertogenbofch, eyndelijck moet in \'t gemeen de fwackfte
belegert had, quam Haultepen, met eenige voor de fterckfte wijeken; want de beleggers Boor de
troepen van s Könincks volck, om die t ont- perften hen foodanigh , dat fy de plaets met
fetten; doch, naer een ftreng gevecht, daer verdragh moeften overgeven.Den Admirant,
in Haultepen foo gewont wiert, dat hy wey- om dele Sterckte te behouden , liet daer drie
nigh dagen daer na fturf, moeften de Spaen- bolwercken, en een brugh , met een halve
fchen afwijcken ; waer doof Hohenlo de maen gefterckt, maken, om die alfoo aen de
Schans foo benaude, dat hyfe onlangs daer Bommeler-weert te hechten,
na won, en flechte : maer de Staten deden In\'t volgende jaer clo Id c vergaderde
aen de kant van de Mafe, daer de Diefe in de Prins Maurits een kleyn leger in vele fchepen
felve rivier loopt, een ander fterck Fort bou- voor Dordrecht, waer mee hy de Mafe op-
wen, datfe Crevecoeur, dat is, hertfeer noem- waerts, tot voor defe Sterckte, in t voorjaer,
den, ter gedachtenis van \'t verdriet dat de als \'t noch kout en nat weder was , quam;
Spaenfchen door \'t verlies van de Schans t\'En- doch foo ras als de lucht vriendelijcker wiert,
o-elen, en de doodt van haren Overften Haul- maeckte men de linien en trencheen,en bracht Door
fepen, gevoelden; en,foo men geloofde,door het gefchut op de batteryen , met fulck een fjff/^\'l^^
dk nieu Fort noch gevoelen fouden. Defe fnelheyt, dat het byna foo haeft gedaen was,
Schans is foodanigh , dat\'er niet aen fchijnt als de belegerde de fekere tyding van \'t beleg
t\'ontbreken ; want fy fterck gebouwt, wel hadden : foo datfe ten derden dage dit Fort
gelegen,en van alles voorfien is; foo datfe een overgaven.Hier quam den Staetfchen tebaet,
van de eerfte en vermaertfte plaetfen geacht dat de befetting weynigh weken te voren om
wort; niet wijder dan een mijl van \'sHer- hun betaling gemuytineert oft oproer aenge-
togenbofch en Bommel , en omtrent an- vangen hadden; waer door oock twee ben-
derhalf mijl van Heufden en S. Andries- den , d een beftaende uyt Hooghduytfchen ,
Schans gelegen. Die van \'s Hertogenbofch d\'ander uyt Walen , fich in der Staten dienft
wierden d\'eerfte werckingen oock gewaer, begaven ^ drie andere liet men tot befetting,
om dat de daet op de naem volgen fou; en een andere fond men elders ; fommige
wantdie van\'t Fort lieten\'t waterover t land eyfchten verlof om te vertrecken, en gin-
loopen, waer door die van den Bofch dapper gen naer S. Andries-Schans. Die bleven ,
klaeshden, en niet konden dulden dat hen kregen twee maenden foldye van de Staten,
foo veel fchade en fpijdt gedaen wiert: dies Op de dagh van \'t overgeven meenden vijf
verfochten fy in \'t jaer cb b xci 11 de Graef hondert uytgelefeSpaenfche foldaten inCre-
van Mansfeld,dat hy hen defen doorn uyt de vecoeur met verraiTing te komen, maer wier-
voet wilde trecken: defen ouden en vermaer- den in \'t aftrecken van de ruytery van Bergen
den krijghsman vergaderde eenigh volck,om geflagen ; foo dat de helft op de plaets bleef,
tu$t[ defe plaäs,die hy geloofde dat niet feer fterck d\'overige, met den Sergiant Major en twee oft

\' cn onvoorfien was,te winnen. Maer der Staten drie Capiteynen, wierden gevangen, en voor

De Spaenfchen hadden drie vafte bolwercken
aen defe Schans begonnen , maer noch niet
volmaeckt; defe het Prins Maorits voorts op-
maken , en voorfagh het foo , dewijl hy wift
Geßerckt. dat het te voren door onfterckte gewonnen
en verloren was, dat het voor geen gewelt te
vreefen had. Daer na ftopte hy de mont van
de Diefe , en het het water over d\'omleggen-
de landen van \'s Hertogenbofch loopen , op
datfe de wegen niet fouden konnen gebruyc-

E l m o n t is een kleyn fte-
deken , drie mijlen van Eynd-
hoven gelegen : \'t waterken
d\'Ade loopt daer door. Het
heeft een fraey kafteel, waer
door het vermaert is. Hier
plach over veel jaren een edelman uyt het ge-
flacht van Cottenbach op te woonen , die de
Stadt toebehoorde , en Heer van Helmont
genoemt wiert : oock was hy Burgh-Graef
van Vuerenen Duysburgh.

ken, om die van S. Andries-Schans te hel-
pen ; welck Fort hy terftont daer na beleger-
de , en , naer eenige weken tegenftant, met
verdragh veroverde.

In\'t jaer cId lo c xxix, als Frederick
Henrick s Hertogenbofch, gelijck te voren
gefeyt is , belegert had, was defe plaets als
een wapenhuys en fpijskamer, daer allerley
krijghs-tuygh, montkoft en nootdruft ge-
bracht en bewaert wierdt, en van daer naer
\'t leger gefonden. \\

In defe Stadt is geboren de geleerde (lAn- Geleerde
dreas van I^elmondL Dicht by dit ftedeken
light het dorp Beke, daer Joannes Goropim,
naer fijn geboort-plaets van Beke ofi Becanus
gebynaemt,een treftijk Medicijn,en in andere
wetenfchappen feer geleert, uyt gefproten is.
\' Defe plaetfe, en vele andere kleyne fte-
dekens, niet feer fterck fijnde , fijn verfchey-
de malen in defe laetfte oorlogen gewonnen
en verloren,gelijck breeder in de Nederlandt-»
fche Hiftorien te fien is.

Ey N D H o V E N is d eerfte ftad van Kem-
pen-landt;fy Hght op de vloet Dommel,
vier mijlen van \'s Hertogenbofch. Hier
is een Collegie van Canonicken in S. Cateri-
nen Kerck. Het is een eygendom van den
Prince van Oranjetak Grave van Bueren.

tigh is defeftadt,door \'t bevel van den Hertog
van Parma,van Graef Karei van Mansfeit be^^\'^^^^\'
legert ,en dewijl hemde gelegentheyt des tijts
gunftigh was, heeft hy de felve, naer een kort
belegh, tot overgeven gedwongen.

Avesteyn light op de flincke fij-
de van de Mafe tuflTchen de Grave en
Megen,twee mijlen foo wel van d\'een
als d\'andere plaetfe. \'t Is een goet ftedeken
met een Heerlijckheyt en gebiedt, en heeft
een fraey Kafteel, wiens muren byna verval-
len fijn, om dat, naer de laetfte oorlogen tuf-
fchen Keyfer Karei de vijfde,cn den Hertogh

van Cleve, volgens de punten van t verdrag,
de muren afgebroken fijn.Het heeft den Her-
togh van Cleve tot fij nen Heer,als erfgenaem iJ^^re^\'r
van den laetften Heer Philips van Ravefteyn,
\'t welck een treflijck en beroemt man was:
maer wordt van den Hertogh van Brabant te
leen gehouden.

kleyn begrijp van verfcheyde kleyne Stede-
kens cn vele dorpen. De landouwe rontom is ^^^
feer aengenaem, foo dat de Officiers van den naem-
Marquis Spinolaes leger, als hy daer voor
lagh , feyden, datfe naeulijcks in heel Europa
fchoonder geweft gefien hadden 3 in voegen,
dat Prins Maurits, niet fonder reden , defe
plaets fijn tempe oft luft-prieel noemde. Men
fiet rontom de ftadt byna niets anders dan
fchoone tuyn en, en groene weyden, die met
kleyne waterkens befproeyt en onderfcheyden
werden. De boomen fijn naer de konft, in
rechte linien rontom de huyfen,diefe bedec-
ken en overfchaduwen, geplant. Niet wijdt
van de ftadt fijn vier boffchagien , een van
pjn- en d\'ander drie van eycken-boomen.

Sy wert met de rivieren Aa en Mercke be- Rivtere^h
vochtight, waer van d\'een rontom haer loopt.
De Aa, naer datfè met andere kleyner water-
kens landewaerts in vergroot is, komt tegen
de muren der Stadt vloeyen , en vult altijdts
de graften,door \'t behulp van een fluys,welc-
ke belet datfe, als \'t laegh water is > niet t\'ee-
nemael in de Mercke loopt,daerfe haer in de
ftadt mede vermengt,en een molen doet om-
gaen. De plaets daer defe rivieren tTamen
vloeyen, wordt, met een koppel-woort van
beyde de namen, Merckendael genaemt, als
oft men feyde , Merck in d\'^a, Defe rivie- doel.
ren worden van twee muren in de graften
van eickander afgefondert, waer van de Merkj^
in de ftadt komende, fich in vele armen ver-
deelt 3 en, na datfe fich hier en daer vergroot
heeft, loopt eyndelijck by Dordrecht in de
wateren van de Mafe en Merwe. Sy ebt en
vloeyt oock alle dage,en die van de Stad kon-
nen met hare wateren, als fy de fluyfen ope-
nen, \'t omleggende landt onder water fetten.

t Schijnt dat de vloet Aa aen defe ftadt Naems
de naem Breda oft Breedaa^ als of men feyde
de hreede Aa, gegeven heeft. In \'t midden
der felve is een toren, die drie hondert feven- ^^^^^^
en-vijftigh voeten hoogh is,waer van men de
naeftgelegen fteden en landeryen wijt en breet
fien kan, en bequamelijck teyckenen doen
en ontfangen. Daer fijn omtrent twaelf bon- v Getal
dert huyfen. De ftadt fou drichoeckigh fijn, der huy^
foo \\ Kafteel, dat in de wallen befloten is
haer niet met een hoeck vergrootte 3 want ^
de dubbele graft van \'t felve, heeft meer dan
duyfent treden in haer omloop , daer eenige ^ . ^^
bolwercken, wallen, en een fraeye plaets,mec
een groot wapenhuys, ingefloten fijn : behal-
ven de lange wandel-plaetfen,galeryen,cn den
treffelijcken tuyn, welcke ons in twijfel ftelt,
oft dit Kafteel meer fterckte, om fich te be-
fchermen > oft meer aengenaemheyt, tot ver-

gen feer beroemt geworden.Sy is van middel-
bare groottenen heeft omtrent vier duifent tre-
den, oft een ure gaens,in haren omring, Haer

febiedt ftreckt wijt ^ want het is een Baronie,
ie achtien dorpen onder haer begrijpt. Sy
was eertijdts \'t erfdeel der Hertogen van Bra-
bant : maer Joan de derde heeftfe in \'tjaer
duyfent drie hondert vijftigh vervremt; want
Joan van Polanen,Heer van de Leck,kochtfe
voor een groote fomme gelts. Van ditgefiacht
is defe Baronye m\'t jaer cb cccc iv gekomen
aen het doorluchtighuys van Naftou,door het
huwelijk van loanna van Polanen, erfgenaem
defer heerlijckheyt, met Engelbert Grave van
Naftbu. Defe Stad wiert door Ferdinand van
Toledo, Hertogh van Alba, en Gouverneur
van Nederlandt, in\'tjaer duyfent vijf hon-
dert feven-en-feftigh,voor Philips de tweede.
Koning van Spanje, ingenomen. Maer tien
jaren daer na nam de Graef van Hohenlo die
weder in met verdragh voor Willem van
Naftbu,Prins van Oranje.Doch in \'t jaerduy-
fent vijf hondert een-en-tachtig wiertfe ander-
mael door Hautepen met verrafting verovert,-
en de Koning Philips befat haer ontrent negen
jaren: want m \'t jaer duyfent vijf hondert ne-
gentigh is fy,door een geeftige krijgslift,voor
de Staten gewonnen 5 dit gefchiede met een
turtfchip,daerin men feventigh mannen ver-
borgen had, \'t welck met veel gevaer door
\'t ys in t Kafteel, als eertijdts \'t paert van
Troyen in die ftadt, quam. In \'t jaer duy-
fent fes hondert vijf-en-twintigh is fy van den
Marquis Spinola,naer een beleg van i o maen-
den,door honger gedwongen fich aen denKo-
ning van Spanje , Philips de vierde, over te
geven, gelijck wy in \'t Koninglijck Neder-
lant vertoonen en befchrijven. Eyndelijk is fy
door de dapperheyt van Frederick Henrick,
Prins van Oranje, in min dan drie maenden,
gelijck terftont volgen fal, verkracht, en aen
den Staet der vereenighde Nederlanden ge-
hecht, om, volgens de punten van de eeuwige
vrede,altijd daer aente blijven,behoudens het
recht en eygendom van hare Heeren.

Defe ftadt leght byna op d\'uyterfte palen
van Brabant, en rae ckt Hollandt met haer
rivierken de Mercke. Sy is omringt in een

mt/en, maeck van fijne Heeren , heeft. De wallen
der Stadt fijn niet van fteen , maer van wel-
gevoeghde aerde-fooden gemaeckt, waer
op rontom twee ryen eycken-boomen ge-
p ant ftaen. Aen de drie hoecken der Stadt
fijn drie fteene poortenbehalven die van
\'t Kafteel. Daer fijn in als vijftien bolwercken,
waer op veel grof gefchut leyt, en eenige
wint-molens ftaen. ïn de ftadt fijn twee heu-
velen, die men katten noemt, gemaeckt,van
welcke men met het grofgefchut veel verder
van de ftadt, dan van de bolwercken , fchie-
ten kan. Onder de gemelde katten , en aen
de voet der muer by de graft, fijn twee cafe-
matten,die men oock moordtkuylen noemt;
men kan door poorten, die onder d\'aerde en
nevens t water fijn, daer in komen. De fauf-
febraye oft onderwal is met een doornhage,
daer de muskettiers bedeckt achter konnen
leggen,voorfien. De graft is overal niet even
wijdt : daerfe op \'t breetfte is, heeftfe hon-
dert vijftigh , en op \'t fmalfte omtrent feven-
Raveltjns, tigh trcdcn breette. Daer fijn veertien rave-
^^ ^^^^^^ lijns, waer van drie de poorten befchermen,
en aen de wal gehecht fijn; twee andere wor-
den door de fluyfen , die \'t water ophouden,
doorfneden; door een andere ftreckt de brug
van\'t kafteel. Over de graft is een contrefcharp,
die men oock een bedeckte wegh noemt,
van vijf voeten hoog, die fchuyns neêrwaerts
gaet. Behalven \'t voorfeyde fijnder noch op
verfcheyde plaetfen vijf hoornwercken , als
aen de drie poorten, een aen \'t Kafteel, en
t vijfde by Martinus bolwerck, welcke alle
met een graft, dertigh treden wijdt,gefterckt
fijn : \'t grootfte is aen de fijde van \'t Kafteel,
want het is twee hondert veertig treden lang,
en twee hondert breet: al d\'andere hebbenin
een rechte linie twee hondert twintig treden
in de langte,en hondert vijftigh in de breette.
Alle defe buytenwercken hebben hare palif-
faden tegen de verraflingen;en in yder hoorn-
werck is een halve-maen, die het befchermt,
en de belegerden tot een toevlucht dient;
oock fij nfe met een contrefcharp omringt,
van welcke men in \'t hoornwerk kan komen.
met goe- ^^ gemelde fortificatiën oft verfterc-

deordre kingen, foö binnen als buyten de ftadt, fijn
gemaeckt. f^i^j^ konft en bequaemheydt ge-
maeckt , dat d\'in wcndipe altijdt de hooghfte
fijn ; en befchermen d een d\'ander foo wel,
dat men, wanneer de noot fulcks eyfcht, feer
gemackelijck kan aftrecken, en van de buy-
tenfte in een byftaende te rugh wijeken. Het
landt is byna rontom foo moeraftigh , dat de
ftadt by hoogh water niet te genaken is. In
een eylandeken van \'t Kafteel afgefcheyden ,
en met een kleyn retrenchement oft affnij-
ding omringt, is de gedaente van een haven,
daer de fchepen uyt en in varen. Prins Mau-
rits van Oranje heeft al de gefeyde wercken,
daer men twee jaren mede befigh was, veror-
dent. Defituatie oft gelegenheyt defer ftadt
is foo bequaem om haer te verftercken, dat
hare Heeren de felve tot een der voornaemfte
Scholen van den oorlog,die in Europa te vin-
den fijn, en al d\'andere tot een voorbeelt kan
dienen, gemaeckt hebben. Oock hebben de
Heeren Staten geen koften gefpaert, om haer
foodanig te maken, dat al den Franfchen,En-
gelfchen en Duy tfchen adel hier mochten ko-
raen,om in de oorloghs-konft onderwefen tc
worden. Waerom fy oock by Prins Maurits
in hooger achting was; want als hy van een
uytnemende ftercke plaets fprack, ftelde hy
defe ftadt tot een voorbeelt. Hy plaetfte hier
de foon van Emanuel van Portugael, fijn fu^
fters foon , met fijn bende ruyters, tot befet-
ting der Stadt; en begeerde dat beyde fijne
natuerlijcke fonen, waer van d\'eene over een
compagnie voet-volck bevel had, hier, als in
een fekere plaets,den oorlog begonden te lee-
ren. Sijn broeder Fredrick Henrick, onlangs een.
in \'t jaer duyfent fes hondert feven-en-veertig, voedt fter
tot droefheydt der vereenigde Landen,overle-
den , heeft hier, eenige maenden voor fijn ^p^ll ^^
doodt, een hooge Schole opgerecht; en die
met treffelijcke geleerde lieden , als Andreas
Rivetus, Dodor in de Godtheyt,en eertijdts
Leermeefter van fijn Hoogheydt Prins Wil-
lem van Oranje, en meer andere vermaerde
mannen,voorfien,om alfoo Minerva en Mars,
dat is,wijfe wetenfchap en oorloghs-konft, te
vereenigen.

t Is al de werelt kennelijck,en daerom on-
nodigh hier te verhalen, dat defe Stadt en Ba-
ronye lange jaren is befeten by het AooxlMch-plaetfe.
tigh geflacht van Naflbu;en dat dc laetfte Hee-
ren van dit Huys fijn geweeft Willem van
NalTou, en fijne drie fonen, Philips, Maurits,
en Fredrick Hendrick, helden van nimmer-
ftervende en heerlijcker gedachtenis, die foo
vele ja ontelbare treffelijcke daden ten beften
van den Staet der vereenighde Nederlanden
gedaen hebben ; en dat fijn Hoogheyt Prins
Willem van Oranje, (eenigh Soon van de ge-
melde Frederick Henrick, die men met redit
de Grootenoemen) federt fijn Heer va-
ders doot. Heer defer plaetfe was; welcke, in
\'t bloeyenft van fijn jaren, op den feften No-
vember in \'tjaer cIdId c l, overleden is;foo
dat de ftam van Naffou-Oranje toen fonder
fichtbare mannelijke erfgenamen was; tot dat
op den veertiende der gemelde maent,acht da-
gen na fijn Hoogheyts affterven,fijn bedroef-
de Gemalin hare Hoogheydt de Princefla
Royale een jongen Prince ter werelt gebracht
heeft, die, Wilhelmus Henricus genaemt,
tegenwoordigh Prins van Oranje, en Heer en
Baron van defe ftadt ca haer gebiedt is.

PRINS VAN O R A N J E,
In \'t jaer m d c xxxvïi.
Getrocken uyt de hiftorie Vün Marcvs ZvERivs Boxhornivs»

E Staten Generael der dienen. Doch oft de Spaenfchen \'tiperlies def fladt nit%
Vereenighde Neder- tet harten namen, en geen moeyte deden om haer font-*
landen , de Prins Fre- fetten, ja hielpen felfin Brabant, uyt -preefe dat de Prins
derick Hendrick van loan Oranje, latende een deel >i>an fijn leger in \'t belegh,fich
Oranje, en den Fran- mocht hy fijn bontgenoten yoegen, en met haer nieuspe
fchen Ambafladeur aenßagen Doornemen: dit niet tcgenßaende,heeft Vranck-"
Hercules de Chamafl rijck niet te geholfen, datmen dit doornemen tot fijn
fc , hadden niet wey- naedeel neemt oft dat men daer foo "Paß aen gehecht is,
nigh moeyte , om fich dat men het niet, om een betere gelegentheyt, fou mllen
te vergelij eken, en van "veranderen doch -^y fien nu geen bequamer: yoant men
eenerley meyning te worden, als men over dit kan nu niets anders aenvangen, fonder grooter koflen en
belegh raetpleeghde. De Gefant, die een van geyaer; foo dat het beter is, dat men, naer alleioaer*
de welfprekenfte mannen was, pooghde de Sta- fchijnlijckheyt, het feker voor het onjeker neemt. Wat
ten en de Prins \'t felve af te raden, met voor- belangt het belegh yan Antwerpen, dat fou tijdt, moeyte

feven, dat het een ondienftigen aenflagh voor en geit yergeefs iPerfpilt ßjn, om dat het foo yaß beypaert
un verbondt was want hy hadt geen kracht ypert demjl /y -^el-^eten, datfe met hetfebe ipele an^
genoegh om des vyants leger daer door te ver- dere fleden fouden herliefen. Als men niet loopen kan,
fpreyen, en op verfcheyde plaetfèn te trecken: moetmen gaen oock is \'t een groote misßagh Deel fon-*
foo dat hy de faken van Vranckrijck niet ibu derßaen, en niet te doen: maer \'t is een Derfiandigh be-
konnen vorderen. leyt, fijn Doornemen foo te beßteren, dat d\'uytkomß daer

Der Staten Hier tegen voerden hem de Staten de vol- D^n te meer Derfckert fy, Wy fijn niet genegen al tc
redenen, ggj^^jg gewichtige redenen te gemoet: het belege- hoogh te Dliegen,om niet te laegh te Dallen. Waer toe die-,
ren defer ßadt is geen gering Doornemen Door \'t aenßaen- nen al de geDaerlijcke raetßagen, die geen geDolgh oft
de Deit-lever • dewijl het een ßercke plaets is, en by de •<foercking, dan in de gedachten der menfchen, hebben ? oft
Spaenfchen in hooger achting-, \'t ypelck d\'ondefpinding die, foofe iets Doortbr engen, eer fchande dan eer Deroorfa-
geleert heeft, om de groote koflen door Spinola in \'t laet fle ken ? En om te eyndigen, ons behaeght beter een Doorne-
beleih gedaen: dat Vranckrijck daerom f onrecht foo een men, dat ons eenfekere uytkomß fchijnt te beloDen, dan
flercke fladt te -^eynigh achte. Indien niet meer aen \'t een, dat feenemael in tyoijfelflaet: oock beßeden Siy on-
mnnen der felDc gelegen is, -^p aer om hebben de ^aen- fe krachten niet, om een groot gerucht, en niet meer, te
fchen dan foo Deel tijdt, Dolck en geit gefpilt, om haer, maken maer ten beflen en ter eeren Dan onfen Staet.
naer een belegh Dan meer dan negen maenden y daer in Defe redenen der Staten wierden overwogen,en
een koude en natte mnter begrepenwasyte svinnen? Was als onwederleggelijck eendrachtelijck van een
het niet, om het flroopen Dan d\'onfe in Brabant te belet- yder toe-geftemt.

ten, en dejchipDaert en koophandel tuffchen Hollant en In \'t voor-jaer was de Prins van Oranje be- Aenjlagh
Zeelandt te bekommeren ? De ondervinding heeft oock figh, om fijn aenflagen in Vlaenderen , infbn- opHn^,
geleert, dat de Spaenfchen, federt het -finnen defer fladt, derheyt die van Huift, uyt te voeren. Dit bevel
Dele aenflagen tegen onfen heden Staet in\'t hooft hebben-, wierdt aen Broucfaut, die de plaets ea \'s vyants
derhaben fou men hen met het hernemen eenmael de -^cegh fterckte kende, gegeven; na dat hy alle noo-
Dan foo Deel Doornemens afsnijden. Indien \'t geluckt, digh gereetfchap hadt beftelt, deê hy in aller
dat het belegh kort is, dat fal hunne raetßagen omßooten haeft een goet getal foldaten in weynige fche-
en doen Deranderen, hare groote moedïgheyt Dcrminderen, pen gaen , om de vyandt, die Hiep en nergens
en alfoo Wer in hun Duer gieten: doch foo de fladt niet aen dacht, niet t\'ontwaken: met een goeden
haefl gey^onnen sperdt, dat fal de Dyandt foo brey delen, windt bracht hy defe in korten tij dt aen de Pol-
dat hy, gelijck te gelooDen is, niets nieufal durven aen- der van Namen, niet wijdt van Huift, daerfe in
Dangen-, -hantlet fou Dreemt fijn, dat hy foo een fladt ftilteaen landt gefet wierden. \'s Avonts ftelde
liet verloren gaen, om andere kleynder te wnnen, oft men \'t leger in ordre, dat vol moedts voort-
dencken op faken van minder gemcht, Soo de Dyanden trock. De matrofen en hondert en twintigh
ßch in Vlaenderen oft Bourgondien begeDen , dat fal muskettiers maeckten terftont een brugh, daer-
Vranckriick tot voordeel ^ om iets tegen hen te beginnen, fe over trocken, en naer hen omtrent vier duy-

fent mannen, waer van vijftien hondert musket- fen van Vlaenderen varen ; op datfe met hun
ders de voortocht hadden: doch een droeve groot geluyten getier de vyandt dedengeloo-
nacht, met den regen en onweer, beyde niet al- ven, dat der Staten leger naby was. Graef Hen-
leen hinderlijck, maer oock fchrickelijck, be- drick van Naffou, foon van Ernft Cafimir, die
lette defen aenflagh. Oock kon men foo ftil aen met een goet deel uytgelefen volck aen den
de ftadt niet komen , oft die van binnen wier- Rhijn gelaten was, om op de plaetfen daer om-
den eeni^rh gerucht en geknars der wapenen trent en de Spaenfchen acht te nemen, kreegh
gewaer; ^ies fy terftont ordre ftelden tot hare bevel, dat hy met de fijne in drie dagen , waer
befcherming. Als d\'onfe hoorden, dat men fich \'t mogelijck, voor Breda fbu komen. Hy, die
in de ftadt beweeghde, ¥/aren fy genootfaeckt met een brandenden yver en begeerte tot lof
den aènval na te laten. De Prins van Oranje, ontfteken was, dewijl ny van fijn jonge jaren in
die met het leger te veldt was , om hen te hulp d\'oorloghs-konft, gelijck in andere-wetenfchap-
te komen, verftaende d\'uytkomft van den aen- pen, onderwefen was, en nu aireede met het
flagh , keerde naer \'s Gravenhage j op dat hy, Gouvernement van Vrieflandt vereert, liet niet
na nieuw raet-flaen, een nieuw voornemen fou na, op de beftemde tijdt, met fijn volck voor
poogen uyt te voeren. Als alles befloten was, de ftadt te verfchijnen.

wierden al de befettingen verfamelt, en in \'t be- Als \'t leger nu verfaemt was, en men geen De^umii^\'
gin van lunius gefcheept j fy voeren langs den vyant vernam , wierden de quartieren veror-
Rhijn, de Wael en Mafe, die de lantfchappen, dent. De Prins nam \'t fijne te Ginneken met de
onder der Staten gebied flaende, bevochtigen: Franfche Regimenten, als Hauterive met tien
doch een grooten ftorm-windt dwong hen in de compagnien, Candale met negen, Maifbnneuve
Kil, een engte niet wijdt van Dordrecht, te loo- tien, Charnaffe twaelf, en Chaftillon tien: van
Naer \'t onweer voer men naer Ramme- \'t Regiment van Graef Maurits van Naffou, die

fcens , by Middelburgh in Zeelandt gelegen, toen Generael in Weft-Indien was , fes compa-
ct welck de verfamel-plaets van \'t leger wasr^ gnien: van d\'Engelfchen hadt hy, Herbert met
De Spaenfchen waren ondertuflchen in twij- elf benden , Goring oock lbo veel, Colpeper
fel en vreefe 5 hare Hoofden hielden raet, op tien, en Morgan elf: van de Graef van Solms
\'t gene hen te doen ftont: maer fy konden niet feven, Brederode fes, en fes nieugeworven com-
weten of het voornemen van Sijn Hoogheydt pagnien onder Glefer, Capiteyn van SijnHoog-
de Prins van Oranje op Brabant oft Vlaenderen heyts lijf-wacht. In dit quartier waren de Ge-
was 3 waer over hare meyningen, aengaende dc committeerden der Heeren Staten, om in alle \'
plaetfen daer men hulp fendea fbu , feer ver- gewichtige faken de Velt-heer met haren raet
fcheyden waren: doch eyndelijck oordeelden te helpen. Over het tweede quartier, dat in
fy voor \'t waerfchijnelijckfte, dat de Prins naer \'t dorp Haegh was , geboodt GraefWillem van
Vlaenderen fou trecken ^ dies fy twee duyfènt Naffou Velt-Maerfcnalck 3 hy hadt onder hem
paerden en veertien duyfent te voet, die fich fijn eygen Regiment, beftaende in negen com-
deelden en hier en daer voor een overval ver- pagnien, en dat van Erentruyter in acht ben-
fpreyt lagen, derwaerts fbnden 3 want fbmmige den, beyde Hooghduytfchen: noch Beverweert
waren omtrent Aelfl en Dendermonde, andere met fèven, Wijnbergh fes, en Graef Hendrick
in \'t landt van Waes, en niet wijdt van Huift, en van Naffou met negen benden , alle Nederlan-
eenige by Brugge. De meefte forge evenwel ders • de Schotten waren, Ammont, Balfour, en
wasvoor Huift, dies fy Salvator Beyma, een Sandelan, yder met fèven vaendelen. Het derde
Spanjaert, om de Gouverneur met raet en daet quartier was onder Graef Hendrick van Naffou,
te helpen, in die ftadt fonden. Gouverneur van Vrieflandt,te Teteringen; hiet

Doch dat was moey te verloren j want de Prins lagen twee Vriefche Regimenten, als dat van
van Oranje ging naer Brabandt, \'t welck den den Graef, en Aifrna, yder van acht vaendelen;
Franfchen Gefant CharnafTe, die tot die tijt iets Steyncalefels met fès vaendelen Hooghduyt-
anders geraden hadt, toen goet vondt. Om- fchen, en fèven compagnien Engelfchen. Be-
trent het midden van lulius lichte men d\'anc- halven defè, waren\'er noch drie kleyne quar-
kers, en voernaer de haven van Bergen-op- tieren, uyt voet-volck beftaende, verordent, die
Zoom, daer men, met bequaem weder, \'t volck nae hunne Overften genaemt wierden als dat
te lande fette. De Prins van Oranje hadt, voor van Colonel Varick, tuffchen de ftadt en het
fijn vertreck, aen alle Gouverneurs bevolen, dat dorp Ter Heyde gelegen, van twintigh vaende-
fy de poorten gefloten houden, en niemant uyt len 3 Ferens van twaelf, te Ipelaer; en Boshuy-
laten fouden; op dat fijn voornemen niet te fèn van acht, niet wijdt van Graef Willems quar-
vroegh, door eenige ontrouwe tong, geopen- tier. De ruytery wierdt oock op verfcheyde
baert fbu worden. Van Bergen-op-Zoom ging plaetfèn gelegert, maer hun grootfte quartier
\'t leger recht naer Rofèndael, en van daer naer was te Teteringen, onder den Lieutenant Ge-
Breda , altijdt in goede ordre, en fbo fpoedigh nerael oft algemeenen Stede-houder Staken-
als doenlijck was ^ om dat\'er gerucht quam, dat hroeck met fijne acht cornetten, Mets fès, en
de Cardinael Infant fijn leger opgebroken had, Beaumont en Rantwijck yder fèven. Het regi-
en over de Schelde gekomen was. Doch om de ment van de Graef van Styrum van fèven cor-
Spaenfchen te misleyden, en andere gedachten netten, dat van den Hertogh van Bouillon van
van fijn voornemen te geven , liet de Prins een fes, en van den Rhijn-graef van fèven, lagen te
goet getal trompetters en tromflagers in eenige Heufènhout. Te Bavel waren twee cornetten,
kleyne fchuytjes gaen; en naer de grens-plaet- als \'s Princen lijf-wacht, en de cornet van Char-
naffe.

iiaffe. In \'t dorp Haegh lagen de regimenten uyt het vlacke velt, en boven drie voeten hreet,
van Brouchem en Ia Force, yder van feven cor- oock aen beyde fijden met fchans-korven befet.
netten j en dat van Ylfelileyn van vijf cornet- De banck binnen de wal was omtrent een voet
ten lagh in \'t dorp Ter Heyde ; foo dat \'er in ofc anderhalf hoogh, en vier voeten breet; de
alles twee hondert vijf-en-veertigh vaendelen borftweering hadt fes voeten in de hoogte,en op
te voet, en negen-en-leftigh te paert, alle wel \'t plat drie voeten breette: aen de beyde fijden
toegeruft en gewapent, m dit belegh waren. van \'t Fort waren twee hooge bateryen ^ oock
vZhZ^j Men begon terftont de circumvallatie, dat is, hadt het kroon-werck een ftercker batery,
d\'omtreck oft befluyting, te maken,wiens uyter- want tuffchen yder half voet aerde waren rijs-
Iijcken randt foo geeftigh wiert gemaeckt, datfe boffen gevoeght: in voegen , dat alle leger-
in een even-geiijcke linie een felve hooghte en wercken nu volmaeckt en wel gefloten waren,
laeghte met het omliggende land had ^ liet op- en de foldaten vol moedts, om die en fich feU
per-vlack der felve was drie voeten breet,en wel ven wel te befchermen, en die van de ftadt tc\'
voorfien met fchans-korven, gelijck oock de beftrijden.

beyde fijden ; binnen was een borftweering met Ondertuffchen lagh de Cardinael Ferdinaü-
twee bancken, de benedenfte van twee, en de dus met fijn leger te Rijsbergh, daer liy de fijne
bovenfte van anderhalf voeten hoogh, en yder byna nacht en dagh oefFendej op datfè hare
vier voeten breet. De borftweering was vier cn vyanden, die aen hare komft niet twijfelden,
een half voeten hoogh, en fchuyns neergaende. met goet beleyt en moedighey t,i^er rechter tij t,
Rontom wierdt een graft, van twaelf voeten als hy hen fulcks geboodt,Youden aentaften.
breet, en feven diep, gemaeckt. \'t Was te ver^ De belegerden, dien \'t verdroot foo langftil ^^^^^^^
wonderen hoe dit werck fpoeyde ; want men te fijn, fonder iets tot hun befcherming te doen, hlugerdm.
hadt met de Ingenieurs en Werck-meefters be- deden een uytval buyten de Ginneker-poort,
dongen , datfe op fèkeren tijdt moeften gereet daer eenigh volck van de beleggers verfchanft
fijn , oft datfè geen arbeyts-loon te verwachten laghdie van de ftadt waren omtrent drie hon-
hadden. dert mannen, die \'s morgens vroegh dapper op

Men hadt, behalven de voorfèyde, noch een d\'onfè aenvielen , en namen hare reduyt in j
ander graft, in \'t eerft en met \'er haeft, van de maer gelijck fy ftoutmoedigh \'t gevecht begon-
boeren, hier toe uyt Hollandt en d omliggende nen, alfoo wierdenfe oock kloeckelijck geftut,
plaetfen op ontboden, doen graven, die daer- infonderheyt van Berings vaendel, \'t welck fich
om de Boere-graft genoemt wierdt: oock ver- \'trefFelijck droegh, doch meeft hy felf j want hy
fcheyde andere wercken door \'t geheele leger, fprong met fijn paert over een graft, en ver-
en een goet getal bateryen ^ om den vyant op mengde fich onder de vyanden , die hy floegh
alle plaetfen, en op wat wijfe hy fich vertoonde, en vervolghde tot dicht onder de ftadt. Van
met kracht en goede ordre te ftutten: in voe- d\'onfè bleven fès oft fèven doodt, maer meer
gen dat daer door de wegen, retrenchementen van de vyandt, waer onder de vaendrager van
oft innerlijcke verfclianflingen, quartieren, ap- Capiteyn Kroon wasen Capiteyn Belin wiert
prochen oft naerderingen en aenkomften ge- doodelijck gewondt.

noeghfaem bevrijt waren. Voorts was \'t leger De brieven tuffchen Ferdinand en de ftadt
met veel halve-manen, reduyten , en andere gingen vaft over en weder, waer in van een al-
wercken, aen alle fijden , daer men eenighfins gemeenen aenval op \'t leger van de Prins ge-
twijfelde dat de Spaenfchen mochten iets voor- melt wierdt \'t welck men aen de vuer-tekenen,
nemen , verfterckt en verfekert. Door \'t gbfta- die fy op den toren en elders aen elckander de-
digh arbey den aen den dijck, die men maecktc den, genoegh befpeuren kon. Derhalven ge-
om de Merck te ftoppen , liep \'t felve rivierken boodt de Prins, om fulcks voortaen te beletten,
over fijn oevers, vervulde al de leger-graften, dat niemant, op verbeurte van \'t leven, eenige
en vloeyde over verfcheyde omliggende lan- brieven van oft näer de ftadt fou brengen j hoe-
deryen 5 fbo dat men, uyt vreefe dat het fèlve wel men evenwel altijdt iemant vondt, die om
water onfè wercken mocht hinderen , nieuwe \'t geit fijn leven in gevaer ftelde: vele, door de
graften, tuffchen\'t leger en de ftadt, moeft gra- vergelding , oft hope van genade, beweeght,
ven , om \'t overtolligh water daer in te bergen, pooghden door te komen , om hunnen lafl uyt

Een bofchvan pi jn-boomen, niet wijdt van\'t Ie- te voeren,- maerfy wierden gevangen , oft de

ve wierden geftopt, en byna de helft daer van in was: hy ging by klaren dagh uyt de ftadt, door

d\'omkrinff van\'t leger begrepen , door een linie de Antwerpiche oft Haeghpoort met den de-

die het in twee deelde, die men verfekerde met gen op fijde, en een fack op fijn fchouder, ma-

een fterck Fort, Pape muts genaemt, en een re- kende gelaet, als ofr hy eenige kruyden oft wor-

duyt,die ook diende om d\'aprochen aen die fij- telen in \'t velt ging foecken; terwijl hy hier mee

de te bewaren. D\'ander fijde van \'t bofch wiert befich fcheen, fchoten die van de ftadt met ene-

oock met gelijcke wercken, en die met ftercke kei kruyt naer hem; waer over hy fich, veyn-

wacht voorfien : tegen over\'t Fort was een ra- fende \'t gevaer t\'ontwijeken, naer\'t leger be-

velijn en een borftweering , te famen omringt gaf, daer hy als vriendt ontfangen wierdt ^ en

met een graft van fes voeten diep en acht voe- van daer ftoutelijck, als oft hy niets by fich had,

ten breet, de wal daer van was fes voeten hoogh naer Rijsbergh by den Cardinael Infant, dic hy

de brieven van de Gouverneur Fordin overgaf, van derVoorn,Venlo oftRoermonde aentaften
welcke daer in ootmoedigh badt, dat hy ge-, fou : dit gefchiede oock van de twee laetfte, die
hefde te dencken op middelen , om de ftadt hy belegerde , en al te haeftigh won, infonder-
t\'ontfetten; en, waer \'t mogelijck,te gelijck een heyt Venlo , waer van men twijfelde, oft d\'on- f« mnt
aenval te doen , op datfe hunnen gemeenen achtfaemheyt ofd\'ontrouwigheytvandenGou-
vyant van daer dreven. Oock was de brenger verneur de meefte oorfaeck van dit verlies was.
des briefs van de Gouverneur belaft aen Ferdi- Laet ons weder tot het belegh keeren. Als
nand te feggen, dat hy van meening was met de Prins van Oranje bel|)eurde, dat de Spaen-«
achtien hondert mannen op de fchepen van de fchen vertrocken waren, en daer door van ach-
Prins, die Ter Heyde lagen, te vallen,terwijl hy ter niet te vreefen had, deê hy, met alle vlijt,
des Princen leger bevechten fou; om alfoo der \'t belegh vervolgen, om tijdt, moeyte en ko-
Staten Veltheer op verfcheyde plaetfen werck ften, benevens de ftadt, te winnen: \'ticheen
te geven, fijn krachten te doen verfpreyden, oock , dat den hemel hem gunftigh was; want
en te beter te verwinnen. Eenige Overften in door\'t vertreck der Spaenfchen kregen fy, fon-
\'s Princen leger vonden goet, dat men een van der arbeyt en geltifpilling, al hunne gemaeckte
d\'afgeworpe brieven weder toefegelen Ibu, wercken, die d\'onle tot groot voordeel ftreck-
en die door iemant aen den Cardinael fenden ten: dewijl fy, met al hun neerftigheydt, noch
op dat men alfoo ftjne antwoort bekomen, en weynigh van de belegerden gewonnen hadden,
daer uyt befpeuren mocht, wat fijn voornemen De Prins , en de Graven Willem en Hendrick
was, en c^p wat wijfe hy de ftadt meende t\'ontr vanNaftbu, gaven derhalven ordre aen d\'Inge-
letten. Doch de Prins van Oranje vond fiilcks nieurs,de linien te voltrecken,en in yders quar-
niet raetfaem; dewijl hy genoegh bemerckte, tierde bedeckte wegen , en andere wercken,
dat al dit gaen en komen een fêker teecken was naer de ftadt ftreckende, te vorderen,
dat de Spaenfchen niet wel wiften , wat fy beft Sijn Hooghey ts quartier was by \'t dorp Gin- \'t Qmniet
fbuden aenvangen, om hunne laken toteenge- neken, tegen over een vande fterckfte hoec-
wenfcht eynde te brengen. Sy begonnen oock, ken der ftadt: hier liet hy eenige batteryen op-
fbo \'t fcheen,nieuwe raetftagen te nemen; want maken^ om fijn volck van \'t uytloopen der fte-
fy overwogen, dat een aenval op \'s Princen Ie- delingen te bevryen en die binnen te houden :
ger, naer alle waerfchijnlijckheyt, tot hun na- en beval aen de Franfchen en Engelfchen ee£i
deel gedyen fou: dies de Cardinael Infant fijn dubbele wegh,om tot een dubbele approche tc
Voorßchtige leger Opbrack. Maer de Prins van Oranje liet dienen, te maken en te bewaren; oft liever, om
^l^erom niets na van fijn gewoonlijcke fbrgh- defe twee volckeren, die met een naturelij cke
J/f. "" vuldigheyt en neerftigheyt; als die wel wift,dat krijgelheydt ingenomen fijn, om d\'een d\'ander
een geveynft aftrecken fomtijts een feker teken t\'overtreffen , een weynigh te fcheyden; op
is van een gevaerlijcke wederkomft. De waer- datfe hun dapperheydt tegen den vyandten
heydt hier van vertoonde fich haeft, want het niet tegen elckander, fouden betoonen. Doch
fcheen eer,dat de Cardinael fijn leger verplaetft \'t fcheen, dat fy hunne gemoederen en kloeck-
dan wegh-gevoert had ; en dat hy naerder aen heydt, fonder aen hunne oude verfchillen te
Teteringen gekomen was , fbo men aen d\'op- dencken, t\'famen voeghden, om, uyt een edele
gaende roocï: belpeuren kon : hierom wierden eerfucht, den vyandt te bevechten fbo datfe
de wachten en fentinellen verdubbelt. Doch om ftrijt fich fbo treffelijck droegen, als men
eyndelijck wiert men gewaer ^ dat hyin der van hen begeerde oft verwachte,
daet vertrocken was, om, foo \'t fcheen, niet Den Ingenieur Perceval, uytgegaen fijnde \'Peuevai
haeft weder te komen.; en dat hy veellicht iets om de wercken der ftadt,die tegen over \'t quar-
anders in \'t hooft had. De Prins fond, om op tier van fijn Hoogheyt waren, te befien, wierdt
fijn voornemen te lettenen dat te ftutten,Wijn- ontdeckt, en gevaerlijck gewondt; \'t welck een
bergen , Alard , Rantwijck en Harcourt, met yder, die fijn yver en ervarentheydt kenden,
feven-en-twintigh vaendelen voet-volck , en geen minder ongeneught dan hem felf gaf\'
acht cornetten ruytery, uyt hetleger, met be- Onlangs daer na deden die van de ftadt een Mdere
vel, datfe fich by den Overften Pinfen voegen, uytval met twee hondert mannen op \'t quartier «W-
endiegehoorfamenfouden;mfonderheyt,dat- van Graef Willem, waer lang en hittigh j^e.
fedefteden Grave, en Heufden, en de Hemer- vochten wierd. Henrick van Naffou, Colond
fche Waert pooghden wel te verforgen en te be- van een Neerlandtfch Regiment, befchermde
waren5 en eyndclijk,datfe de Spaenfchen overal hunwachtplaets, wiens yver fijn volck, in \'t ge-
kort volgen fouden, om fijne aenflagen te we- hoorfamen fijner bevelen, en in het toonen van
ten, en vruchteloos te maken; op datfe niets hun moed en dapperheyt na fijn voorbeelt, wel
konden aenvangen tot hinder van onfen Staet. volghde. De Capiteyn Verfchure,na dat hy de ^^^
De Cardinael Infant fond twee regimenten grootfte proeven van kloeckmoedigheyt aetrc-cI^\'L^r
te voet, en duyfent ruy ters over de Mafe , die , ven, en veertien wonden ontfangen had^ wou
in aller haeft,metgroote daghreyfen marcheer- de wapenen niet, dan met het leven, verlaten,
den i \'t welck d\'onfe deê gelooven, dat hy \\ op De vaendrigh Hamilton toonde oock, dat hy
de ftadt Grave gemunt had : maer Staecken- een moedigh en treflijckkrijghs-man was,- in
broeck wierd terftont met vier regimenten ruy- voegen, dat de ftedelingen, door de krachten
tery verordent, om die plaets te verfeeckeren. van foo veel vrome foldaten geparft, moeften
Doch dat was vergeefs geforght ; want men wijeken, en met verlies naer de ftadt vluch-

wierd haeft gewaer, dat by veel eer de Schans t en, latende vele van de hare op de plaets leg-

weder gaende, fonder helm oft Gafquet,om of-
dre te gevén,betaelde fijn al te groote moedig-
heyt met een doodelijcke wonde aen \'t hooft : c^^r-naß
dit droef ongeval trof niet alleen den Fran-
fchen aen\'t hért, maer in\'t gemeen het ge-
heele leger | want hy was éen man, niet alleen
met een wonderlijcke welfprekentheydt, eü^J"*^\'/^
groote kennis in alle wetenfchappen begaeft^
naer \'t oordeel der Geleerden; maer oock met
fulck een kloeckmoedigheydt in den oorlogh,
dat de treflijckfte krijghs-lieden hem in de
hooghfte achting hielden.

De Franfchen verloren hierdoor de moeit Kioec^ky^
niet ,• maer, aengeprickelt van wraeckover foo
waerden man, en liefde tot eer, die hun aenge- ^
boren is, brachten de faken fbo verre, datfe ter
fijd en de borftweering dicht by \'t hoornwerck
quamen, onder de befcherming van een batery
en een reduyt: doch men vreefde dat de Spaen-
fchen \'tfelve ondermijnt hadden, gelijck men
oock in der daet bevond j dies men,om alle ge-
vaer t\'ontgaen, terftont in aller haeft de aerde
deê opgraven en openen,\'t welck met een dien-,
de, om fich daer te verftercken, dewijl de be-
legerden een travers oft dwarswal, die hen be-
lette vorder te gaen, gemaeckt hadden: maer
dit duerde niet lang,- want d\'onfè die oock in-
kregen, met een ravelijn, datmen meende met
een Mijne te doen fpringen, om den wegh tot
den ftorm te bereyden.

De Engelfchen,om haer retrenchement,dat
op de gevulde graft gemaeckt was , te beter te
bewaren, wierpen aen twee aenkomften twee
reduyten op j waer over de mineurs oft gravers
pooghden de wal van \'t hoornwerck te doen
fpringen: dit gefchiede door een bedekte wegh,
en onder \'t gedadigh fchieten van \'t canon ert
vier-roers , en \'t werpen van allerley grana-
ten, die grooteruymte,en wonderlijken ichrick
in de wercken der belegerden maeckten ; want
hunne fchans-korven wierden omgeworpen,en
de klompen aerde vlogen d\'een na d\'ander van
de wal en haer hooghfte borftweering. Men
laedde dickmael \'t grof gefchut met musket-
kogels,om in weynigh tijts veel werck te doen:
de fbldaten, die vier-roers gebruyckten, fpaer-
den geen kruyt oft loot j en \'t af-fchieten ge-
fchiede fbo vaeck en fbo kort op malkander,
dat de belegerden genootfaeckt wareji fich be-
fioten en bedeckt te houden , fbnder het hooft
eens op te fteken. Sijn Hoogheyt de Prins van die \'voor-
Oranje, fiende alles foo Voorfpoedigh cn ge-^^"\'"^\'^^"\'
luckelijck voortgaen , fbcht alle mogelijcke
middelen, die\'tgewelt en lift van d\'oorlogh
kanuytwercken, om defè gewichtige faeck af
te handelen j op dat fbo een Waerfchijnlijcke
viétorie verhaeft, en heerlijck ten eynde ge-
bracht wierdt.

twee dagen daer na ftorf.

Dit gevecht was maer oly in \'t vuer, en ont-
ftack de moedigheyt van d\'onfe meer dan te
Voren, die vaft voortgingen , en quam.en tot
aen de borftweering van de punt van \'t hoorn-
werck; en dewijl hun eenige moeylijckheydt
ontmoette, wierd het voornemen van \'t graven
op die plaets verandert: want men maeckte
een drooge graft, die te voren gegraven was,
drie voeten dieper en breeder, en men wierp
d\'aerde naer de fijde van de ftadt fbo hoogh,
om \'t groot gevaer van d\'onfe , dat de werck-
lieden in defè graft voor de vyandt bedeckt en
fèkerder waren : hier toe waren de paliffaden,
die men daer maeckte, oock fèer dienftigh;
daer wierden palen van vier, vijf, en meer voe-
ten lang , in d\'aerde geflagen, en boven weder
met dwars-palen aen elckander gehecht, en
met rijs-boflèn gevult,om de trencheen te dec-
ken : fbo dat men, met kracht van arbey den,
en infbnderheyt door\'t verftant en de neerftig-
heyt van den Ingenieur Buat,gevordert was tot
aen de graft van \'t hoornwerck, die terftont
met aerde en rijs-boffen gevult wierd, om een
Sfjn Hoog- wegh daer over te maken. Als Sijn Hoogheyt
g7J!f»ßj» defè jongde wercken quam befien,en die in foo
gjflaeft een goede en welgefchickte ordre vond, was
hy ten hooghften vernoeght \'t welck hy aen
Goring betuyghde,als hy hem,over fijne ftant-
vaftige neerftigheyt, met alle beleeftheyt om-
helfde, en alfbo betoonde, hoe aengenaem en
waerdigh dat fijne bewefè dienften waren. Hy
oordeelde dat het nut was, dat men een mijne
onder de voet van de wal van\'t hoornwerck fbu
maken j maer d\'Ingenieur vont\'er fwarigheydt
in, om het groot gevaer dat hy fagh , dewijl de
aerde niet hoogh genoegh was: doch Goring
liet die hooger maken, en pooghde felf,hoeweI
het hem afgeraden wierd, dit voornemen uyt
te voeren: in fijn wederkomft wierd hy van een
dregedooé koegel getroffen, die hem fijn been brack , tot
wordt. groote droef heydt van \'t heele leger, die een"
dapper en feer konftigh man aen hem verloren.
Den Ingenieur wierd oock foo in\'t hooft ge-
fchoten, dat, fijn pan gebroken fijnde, de herf-\'
fenen fich rontom verfpreyden. Evenwel had
de Mijne haren voortgang, onder de gunft en
gordijne van eenen fèer duyfteren nacht. De
Franfchen , die aen een anderen hoeck van\'t
hoornwerck waren, fpoeyden oock hun werck.
Hunnen Colonel Hauterive pooghde de graft
met rijs-boffen te vullen ^ maer de belegerden
beletten \'t hem,en dooden en quetftenvelé van
fijn volck in defe ontmoeting. Charnaffe on-
derftondhet felve na Hauterive, en beloofde
twee duyfent en vijf hondert gulden aen de
werck-lieden, om alfoo de vrees van \'t gevaer
door de hope der vergelding te verdrijven 5 in
voegen,dat in weynigh tijts den dijk fbo hoogh
was, als den hoeck van \'t groot hoornwerck.
Ter ftincker fijde maeckte men een borftwee-
ring, maer fbo laegh, dat fy de gene, die daer
achter lagen, niet genoegh bedecken kon, fbo
dat men genootfaeckt was fich te buygen, om
\'t gevaer te mijden. Charnaffe, hier heen en

De Fran9oyfèn,daer Maifonneuve toen over j^swde^
geboodt, ftaken hunne Mijne aen , die fbo een FrZjchert
groote brefïe oft opening in de wal maeckte,
dat\'er niets overigh was dan een ftorm te doen:
\'t welck Sincire en fijn volck , met gebogen
hoofden en verhevene harten, geftut met an-
dere troepen, aenvingen j terwijl de pioniers
en andere werck-lieden arbeyden, om de werc-
ken,

De Engelfchen ftaken hunne Mijne oock aen,
die mede wel geluckte, gelijck die van de Fran-
fchen j waer op iy , om de felve in geenen deel
te wijcken,met een vrolij ckheyt,als oflè al ver-
winnaers waren , naer de breflè vlogen. Als fy
de vyant gedwongen hadden ftjn plaets te ver-
laten, maeckten Jfy terftont een retrenchement
oft affhijdingin de gewonnen wercken op de
kant van de ftadts-graft. De Gouverneur dit
verftaende , en met een\'t gerucht, dat d\'onlè
\'s nachts meenden over\'t water, en onder de
wal te komen, liet terftont een nieuwe borft-
weeringaen de Ginneker-poortmaken,om die,
foo d\'onfe ten ftorm quamen, te beter te be-
waren. Doch, om dit vruchteloos te maken,
bouwden d\'onfe een nieu werck , daer toe fy
omtrent twintigh huyfen afbraken; \'t welck,
naer \'t oordeel der belegerden, hen fèer fcha-
delijck fbu fijn. Terwijl men hier meê beefich
was, quam Graef Willem van Naffou over de
graft van \'t hoornwerck, en gaf ordre aen Ers-
kins, die toen de wacht, uyt Neerlanders en
Schotten beftaende, gebood, dat hy alles ge-
reet maken fbu,om \'s anderen daegs \'s morgens
vroegh de Mijne te doen fpringen, met een
biesbrugh, om over de graft te leggen, het
hoojmwerck aen te taften,en,waer\'t mogehjck,
met geweitin te nemen: dat men, de walge-
fprongen fijnde, vijftig vyer-roers en vier man-
nen, diehant-granaten wierpen, gevolght van
andere kloecke foldaten , onder Capiteyn Le-
vifton, den eerften aenval fbu laten doen ; en,
fbo \'t van nooden was, dat men \'er noch tach-
tentigh mannen, op allerley wijfe gewapent, by
fou voegen eyndelijck,dat de Lieutenant fich
met het overige volck gereet houden fbu, om,
fbo haeft hy bevel kreegh , oock te helpen.
Doch defè ordre kon niet uytgevoert worden,
en wiertuytgeftelt,-want de belegerden maeck-
ten de Mijne vruchteloos, terwijl d\'onfèalles
bereyden. Toen gaf de Graef laft,dat men een
andere mijne op de volgende dagh omtrent de
middag fou aenfteken^dit gelukte oock foo wel
niet, of die van de ftadt kregen \'er kennis af, en
Waren op hunhoede j dewijlfyftch aen defijdé
terftont verfterckten,fneden hun wercken deur,
met verfcheyde traverfen oft dwars-wallen ,
fjiaerden geen yfer noch hout om haer retren-
diementen oft innerlijke verfchanftingen fterc-
ker te maken, en brachten allerley inftrumen-
ten in hun wercken, om met al hun vermogen
d\'onfè te weeren en af te keeren, die hun twee
dagen lieten doen wat fy begeerden, fbnder
hun in hare verftercking en befcherming te be-
letten. Des avonts ftaken de beleggers hunne
Mijne aen, maer die deê meer fcha dan voor-
deel : doch de voorfpoet volght dickmael ter-
ftont het ongeval j want d\'onfe gingen ten
ftorm, en fmeten de belegerden, naer een hit-
tigh gevecht, waer in vele van weerfijden doot
bleven, uyt hare retrenchementen. Dit gedaen
fijnde, begon men aen de galeryen t\'arbey-
den, doch langfaem in \'t begin, door gebreck
van bateryen om d\'approche te befchermen j

maer als men eenige gemaeckt, en met gefchut
voorfienhad, fpoeyde het werk foo wel,dat men
onlangs daer na aen de voet van de muren der
ftadt quam.

De belegerden, fiende geen vaerdigh hulp-
middel tot haren benauden ftaet,en datfe moe- f accorde-
ren het uyterfte verderf verwachten oft fich ren,
overgeven,begonden van verdragh oft accoort

jon, met Everwijn een Nederlander, voor oita-
giers oft gyzelaers aen fijn Hoogheyt, die van

fijner fijde in de ftadt fbndt Gentillot en Som-
biere, beyde Franfchen en Capiteynen over
voetvolck. Om \'t verdragh te maken, kofen G^-
de belegerden den Opper-Schout,de Prefident
Venius, de Burgermeefter Hegelfon, de Secre-
taris Elckenius, en Ryenius uyt de Tien-man-
nen : uyt de Geeftelijcken, den Prooft en Ca-
noniek Malderus; die, over de graft gevaren
fijnde ^ naer \'t quartier van fijn Hoogheyt gin-
gen, en verfcheyde punten oft articulen , die
fy verfbchten , in fchrift overgaven: over een ovtr,
deel der fèlve was men fèer beefich, om datfè
te hoogh en te veel eifchten. Sy verklaerden
daer op, datfè \'trecht en\'t gefagh van Sijn
Hoogheytgeenfins begeerden te verminderenj
maer dat al \'t gene datfè verfochten, alleen was
tot welvaert der ftadt,hare borgers en inwoon-
ders, foo geeftelijck als wereltlijck,en tot hant-
having van de Godsdienft en Gerechtigheyt,
dat het oock, naer haer oordeel, Sijn Hoog-
heyt dienftigh was, dat hy fich fbo milt en ge-
negen tegen fijn eygen ftadt Breda , als tegen
Venlo, Roermond en Maeftricht, betoonde.
De Prins van Oranje antwoorde, dat hyhen
verfekerde, alles te doen, \'t gene hy verftont,
tot welftant der ftadt,recht en redelijck te fijnJ
Het beftuyt wierd tot de volgende dagh uyt-
geftelt, terwijl gingen Venius en Malderusnaer
de ftadt, om hun wedervaren, en \'t begeeren
van fijn Hoogheyt, aen de Magiftraet te ver-
halen; \'t welcke was, naer haer gevoelen , te
verre beneden haren eyfch: evenwel wierdt des \'t^^oort
anderen daeghs het verdragh , fchoon die van ^fi \'verdrag
de ftadt niet alles na haer verfoeck verkregen,
volkomelijck op de volgende wijfe gemaeckt:

I.De Gouverneur van de ftadt,dekrijgs-ovcr-
ften , en de gemeene foldaten, oock de gene ,\'
die de fij de der verbonde Staten verlaten,en fich
in dienft des Konings van Spanjen begeven heb-
ben , fullen ter ftadt uyttrecken , hun wapenen
en bagagie meê voeren,en \'t gebruyck,in d\'oor-
logh aengenomen, genieten, en met ftaende
trommels, vliegende vaendels, brandende lon-
ten, en met koegels in de mont, vertrecken, en
met behouden lijf en goederen naer Mechelen
gevoert worden.

II. Sy fullen vier groote ftucken gefchuts, en
twee mortieren,om granaten uyt te wèrpÊn,dic
fy naer hun believen verkiefèn fullen , meê voe-
ren, met byvoeging van al \'t gene, dat daer toe
behoort.

III. Men falpaerden,wagenen cn voerlieden
acn hen befchicken, om \'t gefchut te voeren,

IV. Al \'t gereetfchap van d\'oorlogh, en van
de gemeene lijftocht, dat aen de Koning van

Spanjea behoort, lal getrouwelijck overgelevert
worden van \'t welck uytge/öndert fal fijn al
\'t gene, dat voor de ièlle dagh van Wijnmaent
(in de welck men begonnen heeft van d\'overle-
vering te handelen) aen anderen verkocht iSj en
men lal om defe oorfaeck geen geding tegen de
koopers aenvangen.

V. Al de krijghs-knechten, die gewond oft
fieck fijn , fullen in \'t gemeen gafthuys blijven,
tot dat de ftaet van hun gefontheyt hen toe-
laet te vertreckenj en fy, gefont geworden , ful-
len , met al hun bagagie , in veyligheydt naer
Mechelen gevoert worden.

VI. Menlalfb veel paerden en wagenen,alsge-
noechis,om de bagagie en\'t reys-tuyg te voeren,
aen de Gouverneur van de ftadt, en de krijghs-
overften en gemeene fbldaten befchicken. De
gene,die afwefig fijn,d\'erfgenamen der overlede-
nen,de gequetften en overlopers fullen een felve
gunft en weldaet genieten en niemant fal ver-
mogen \'t gene,dat op de wagenen gevoert wort,
t\'onderfoecken.

VIL De gene, die te fcheep willen vertrec-
ken,fullende vloet,langs de welck men gemeene-
iijck fijn reys neemt,gebruycken, fonder vracht
te betalen j en fbodanige toefienders en wach-
ters, als fy begeeren, ftellen. Men fal oock hun
goederen nergens aenhouden,oft die pionderen,
en hun fchepen niet verwiffelen, tot dat fy te
Mechelen gekomen fijn.

VII I. De Gouverneur,Colonellcn,Capitêy-
nen,de Byfitters van de krijghs-raedt,de krijghs-
knechten , en al de gene, die in foldy des Ko-
nings van Spanjen fijn , wie en hoe veel fy fijn,
oock de heylige ordeningen , hun weduwen en
kinderen, en alle anderen, jae tot een toe, fiillen
in de twee naeftvolgende jaren nae de bevefti-
: Ting van dit verdrach, hun huyfen , landen, in-
komften en eygendommen, oft onder de Staten
van Brabant,oft onder de ftadt, oft onder ande-
ren behoorende,en eyndelijck al hun goederen,
diefy befitten, roerlij ck oft onroerlijck , naer
hun believen bequamelijck overdragen, verpan-
den,verkoopen en vervreemden. Sy fiillen oock
d\'inkomften, volgens\'t verdrach van de verhu-
ring, de goederen , die verkregen fijn, oft noch
verKregen fiillen worden , hoedanigh , en hoe
groot jfy fijn, de fèlve twee jaren genieten en
ontfangen.

I X. Aen de huys-vrouwen en kinderen van
allen wort toegelaten de ftadt de twee felve ja-
ren te bewoonen , en hun goederen , fy fijn roe-
rende oft onroerende , te beftieren, fonder dat
de Fifciis , oft Vorftelijcke fchatkift daer op ee-
nigh recht hebben fal.

X. De foldaten, en niemant der gener, die
ampten in d\'oorlogh bedient hebben,fullen uyt
oorfaeck van fchulden, oft nu, oft in de twee
naeft-volgende jaren bekommert, oft hun goe-
deren aengetaft worden en de fiecken en ge^
quetften fullen de felve weldaet genieten. Indien
fy eenig verfoeck te doen hebben,fullen fy fulcks
mogen vervorderen.

X I. De fbldaten, die in de belegering van de
ftadt van weerfijden gevangen fijn, fullen, fbn-
der los-geldt te geven,los-gelaten worden, doch

echter, volgens \'t gewoon gebruyck, hun koft-
geldt betalen.De Herders der Kercken,en d\'an-
dere gewijde perfbnen, die in banden fijn ge-
raeckt, fiillen een fèlve vryheyt genieten.

X 11. Yder fal de buyt en roof,voor \'t beleg,
oft daer nae den vyant ontvoert, als eygen voor
fich behouden, fbnder dat men om defè obr-
faeck iemant met recht aenfpreken fal.

XIII. Als men in de voorwaerden verdragen
is , fal men aen de Gouverneur van de ftadt vry=^
heydt geven, om dit gefchrift aen de Kardinael
Infant van Spanjen te fènden.

XIV. Als de voorwaerden beveftight ßjn, fal
men aende Gouverneur,en aen de foldaten twee
dagen tijdts vergunnen, in de weicke alles reys-
vaerdigh gemaeckt fal Worden, om op de tiende
dagh van Wijnmaent, des morgens vroegh, ter
ftadt uyt te trecken.

XV. Om alle twift en tweedracht afte wee-
ren,fbo fal niemant binnen defè twee dagen ver-
mogen uyt de ftadt in \'t leger, en uyt het legér
in de ftadt te komen : maer yder fal fich binnen
fijn palen houden, fbnder fijn veftingen uyt té
breyden, oft eenige vyantfchap aen malkander
te bewijfen. En men fal, tot verfèkeringvaïi
\'tgene, dat beveftight is , gijfelaers van weerfij-
den fènden en overleveren.

XVI. Dé Prins van Oranje fal twée gijfe-
laers aen de Gouverneur van de ftadt fènden, en
de Gouverneur fal weer fbo veel aen de Prins van
Oranje leveren. Soo haeft als de wagenenen
paerden van Mechelen weêrgekeert fijn, fal
men de gijfelaers, van weerfijden gegeven, los
laten.

XVII. De folciateh oft krij glis-o^\'erften,die
wapenen, fchepen,fchuyten, oft andere dingen,
tot d\'oorlog bequaem,niet mét gewelt, oft dief-
feIijck,of van elkander té leen befitten,fiillen de
fèlve behouden, en, fbo \'t hen goet dunckt, ver-
koopen, oft aen anderen overdragen, fbnder dat
het aen iemant geoorloft fal fijn de kopersoft an-
deren om defè oorfaeck voor \'t recht te dagen.

Dit fijn de voorwaerden die met de fbldaten
gemaeckt; wierden. Men handelde in gelijcke
fachtfinnigheydt met d\'Overigheydt der ftadt,
ten dienft en voordeel van de burgers ^ en daêr
wierden alleenlijck eenige weynige voorwaerdên
van de gene, die mén verfocht, uytgéfchrabt. "^jcr-

Den tienden Oaober was verordent tot\'p^f\'
het uyttrecken van de befètting, en \'t overle-
veren der ftadt j fbo datfe drie dagen tijdt had-
den , om hun goet gereet te maken, en ordre in
hare faecken te ftellen. Men maeckte een lijft
van al \'t gene dat in dc gemeene Voorraet-
plaetfen was. Men vond koren genoegh voor
een heel jaer : de Gouverneur liet hét aen d\'in-
woonders , tot voordeel van de Koning , ver-
koopen , federt het fiuyten én fegelen van \'t ac-
coort j maer fijn Hoogheyt ver boodt Wel ern-
ftelijck aen hem en d\'inwoonders däer mede
voort te gaen j of dat hy, indien fy hem niet ge-
hoorfaemden, het verdragh fou Vernietigen,
gelij ck fy hier mede fchenen te doen. Men vond
foo weynigh oorloghs-gereetfchap , dat het
naeulijks de moeyte van \'t fchoonmaken waer-
digh was: yder een was verwondert over fboda«

nigh een onaclitfäemheydt, dat men een plaets
van fïilck een groot belang niet beter verforght
had. Men gaf defchult aende menighte der
Officiers, die, d\'een op d\'ander fteunende, dit
verfuymt hadden: \'t welck ons leert, dat\'er
dickmael meer neerftigheyt en getrouwigheyt
by weynigen, dan by een groot getal, gevon-
den word. In \'t Arfenael oftWapenhuys waren
.vij f-en-vijfcigh ftucken grof gefchut, lbo ko-
pere als ylère, en van verfcheyde gewicht en
grootte. Men fbndt byna tachtentigh wagenen
in de ftadt, om de goederen van de gene die
uyttrocken , op te laden en wegh te voeren.

Op de dag,datfè de ftad ruymen fbuden,trok
de guarde oft lijf-wacht van Sijn Hoogheyt en
de compagnie van lacob Wyts, naer de ftadt,
om de poorten te bewaren : de benden der
voornaemfte Regimenten wierden in de wape-
nen gebracht, en, met ontvouwe vaendelen,op
een rye in ordening geftelt op dat de Spaen-
fchen tuftchen hen fouden voorbygaen,en fy al-
foo eenighfins deel hebben in de heerlijckheyt
van d\'overwinning. Omtrent de middagh qua-
men feftien vaendelen uyt, die de voortocht
hadden, in twee troepen, en in geleden van vy-
ven gedeelt, om meerder te fchijnen danfy in
der daet waren, en dat men de compagnien in
fbo een flechten ftaet en kleyn getal niet fien
fouj want fy waren, door vele dooden enge-
quetften , leer onfterck geworden. Daer na
quam haer reys-tuygh en goederen, het canon
en den geheelen treyn, die met acht vaende-
len, en eenige troepen, en eyndelijck met hon-
dert en vijftigli Spanjaerts en Italianen, gefto-
ten waren. Sy waren in alles omtrent twaelf
hondert mannen fterck.

Als fy alle vertrocken waren,gingen d\'onfè te-
gen den avont in de ftadt, vergefelfchapt met
een ongelooflij cke menighte volcks, die uyt
nieusgierigheyt van alle plaetfen, om dit beleg
te fien, gekomen waren. Den volgenden dagh
wierd befteet , om Godt hartgrondelijck te
dancken over de goede uytkomft van fbo een
gewichtigh voornemen. In de kerck, boven de
deur, waren twee tafelen, daer in, tot lof van
den Marquis Spinola, twee opfchriften gehou-
wen waren; waer van \'t eene was:

In d\'andere ftont:
PHILIPPVS. HISPANI.^. REX.
G V B E R N A N T E. 1 S A B E L L A
CLARA. EVGENIA. OBSIDEN-
TE. SPINOLA. HOSTIBVS. FRV-
STRA. IN. SVPPETIAS, GON-
IVRANTIBVS. BREDA. VICTOR.
POTITVR. Dat is:

PhilipptM, Koning yan Spanjen, heeft, onder \'t StadU
houderJchap t>an Ifahella Ciara Eugenia^door \'t beleyt "pan
Spinola, fchoon de Dyanden Druchtelooffelijck ontfetpoog^
den by te brengen, Breda overyponnen.

Eenigen mishaeghden defè eer-tekenen, en
lietenfè afnemen ; maer de Prins van Oranje,
daer van kennis krijgende, gebood terftont, dat
men die wederom op de vorige plaets ftellen fbu,
en eer te geven aen degene die men de eere ,
om, haer verdienften, fchuldigh is, en dat fbo
wel aen de vyanden, als de vrienden. Doch,niet
lang daer na,wiert,om defè fijne heerlijcke vido->
rie onder d\'aflche van vergetenheyt niet te be-
graven , daer omtrent hec volgende opfchrift
ten toon geftelt:

HISPAN. INFANTE
CVM INGENTI EXERCITV
FRVSTRA SVCCVRRENTE/
A XXIII. ÏVLU
OBSESSAM,
A XIIX. AVGVSTI
OPPVGNATAM,
FR. HENRICVS PRINCEPS

Door de hulp yan d\'eenige Qodt, onder de goede yoor^
fpoet -pan \'t yereenigt Islederland,fchoon Ferdinandus yan
Ooftenrijck, Infant yan Spanjen, met een groot leger yer-
geefs tot byflant quam, heeft Frederick Henrick, Prins
yan Oranje, Breda yan de 23 lulim belegert, yan de
Auguflus beflormt, en op de 6 yan OMermrweldi<rht.

Efc Stadt wort, toton-
derfcheydt van andere
fteden, die de naem
Bergen hebben, Bergen-
op\'Zoom genoemt, nae
de plaets daerfy op ge-
legen is, die, als de ou-
de geheugh-fchriften
der Stadt getuygen,
eertijdts Zoom gehee-
ten wierd. Guicciardin en andere feggen , dat
het lelve Zoom^ daer hy bekent datiè de naem af
heeft, een kleyn waterken is, dat fijn oorfprong
omtrent de ftadt krijgt,en fich een kleyne halve
mijle van de felve in de Schelde ftortjdochfy do-
len hier meer uyt onwetenheydt oft quade on-
derrechting,alsgebreck van verftant en geleert-
heydt ^ want een yder fal liever , naer mijn oor-
deel,d\'oude brieven der ftadt,dan \'t gemeen ge-
rucht, gelooven: voegt hier by,dat het gemelde
waterken eerft by onfer groot-vaderen tijdt ge-
graven is,op dat men de turf, in de gronden van
S. Bernaerdt gedolven, te bequamer in de ftadt
fou brengenj en eer\'t felve gemaeckt was, heeft
de naem van Bergen-op-Zoom in gebruyk geweeft:
niemant van d\'inwoonders weet oock, dat her

gemelde waterken ooit Zoom genoemt is; maer
wel,dat het in de ftadt de naem Greck oft fecreet
uyt verachting had,doch buyten de muren geen
andere dan graft oft vliet. Soo dat men de ge-
melde toenaem, als boven aengeroert is, van
hare gelegenheyt moet afbrengen; wantfy legt
aen de weftfijde op \'t uyterfte eynd van Brabant,
dat met kleyne berghskens en heuvelkens befet
is; waer van fy gelijck de Zoom oft hetuyt-eyn-
de fchijnt te wefen : fbo datfe van defè berghs-
kens, en de plaets , gelijck Bergen in Henegou
van de bergen, haren naem, buyten alle twijfel,

Het is een ftadt in Brabant, en was eertijdts
een Heerlijckheyt; maer Keyfer Karei de vijfde
heeftfe, uyt gunft tot haren Heer , in \'tjaer c I d
Id xxxi11 , tot een Marckgraeffchap gemaeckt.
Sy was rondt van gedaente , eer dat fy fich in
\'t lang naer de Schelde uytftreckte, foo datfe nu
langwerpigh is,en niet qualijckeen fchildpad ge-
lijck, wiens grootfte deel de buyck, en \'t overige
dc hals en ncck is: doch daerom niet min fterck;
want de beyde fijden van\'t laetft-gebouwde deel
fijn buyten met verdroncke landen befioten,
waer doorfe niet te genaken is. De haven is met
twee ftercke Forten befet, het kleynfte is de
Noord-fchans genoemt, en leyt aen de flincker
fijde als men de haven inkomt; fy is niet groot,
maer evenwel moeyelijk om te genaken; doch is
nu maer een reduyt: \'t Grootfte recht over \'t an-
der,en aen de rechte handt gelegen,is deZuyd-
Schans, na de kunft gebouwt, met vijf bolwerc-
ken, een graft, een borftweering, en twee ande-
re bolwercken voorfien , en al \'t felve met noch
een andere groote en breede graft omringt. Sy
heeft een dubbele graft,die uyt de oude cn nieu-
we haven van defè Schanffen in de ftadt komt,
weicke met bolwercken,ravelijns en hoornwerc-
ken, fbo binnén als buyten de graft, en fbo Vooi"
als nae de laetfte belegering, uyttermaten wel
voorfien is ,• foo dat\'er niet fchijnt t\'ontbreken,
dat tot de volkomen befcherming van een grens-
plaets noodigh is : dies men haer met reden on^
der d\'eerfte der fterckfle fteden van den Staet
der vereenighde Nededanden acht. De Spaen^
fchen, onlangs nae \'t laetfte belegh , pooghden
haer t\'overvallen ,• maer fy wierden fbo afgewe-
fen, datfe met verlies en fpijt te rugh keerden.
Om de ftadt lagen eenige heuvelkens, van waer
men in de fèlve, en in haer wercken,op de wegh
naer Steenbergen gelegen, kon fien , defe wier-
den alle geflecht; foo datfè daer mede de Spaen-
fchen hebben afgefIoten,en tweegevreefdequa-
den,in tijden van oorlogh, met een flagh verbe-
tert ; \'t eerfte, dat hen d\'aenkomft, aen de fijde
die hen beft diende, daer door benomen is; het
tweede , men kon van de fèlve de haven met
fchieten onvry maken, en de doorvaert belet-
ten , dat hen oock verhindert is : want de fche-
pen nu door de haven en \'t Voffemaer, dat een
arm van de Schelde, tuffchen Brabant en Ter
Tolen in Zeelandt is, onverhindert varen ; te
meer, dewijl men verfcheyde kleyne Fortjens
daer omtrent geleyt heeft.

Defè ftadt is in \'t gemeen met een ftercke be-
fettingjfbo te paert als te voet, voorfien,die eer-
tijdts met uytloopen een deel van Brabant onvry
maeckten,en den Spaenfchen vele moeyten aen-
deden^jaftroopten fomtijdts tot inLutfenburg,
daer uyt fy verfcheyde mael, met \'s vyants roof
overladen, weer-gekeert fijn : doch dat is, door
\'t genieten der lieve vrede,nu geeyndight^en fal,
fbo ick hoop en wenfch, nooit meer gebeuren.

Te Bergen-op-Zoom is geboren Joannes Latomus, /. Lat»\'
Prioor van S. Tron by \'t dorp Grobbendonck ,
niet wijdt van Lier, een fèer geleert en eerwaer-
digh Prelaet,geeftigh Poéet,en fèer vriendelijck
en beleeft.

Sy is een tamelijcke ftadt j maer is eertijdts laermarckr
rijcker en voorfpoediger geweeft, als hare laer- ^^
marckten , daer fy van outs mee begunftight is,
meer befbcht,en door de kooplieden volck-rijc-
ker waren. Daer is in defè laetfte oorlogen wey-
nigh koophandel gedaen; want de ftadt is in de
felve tot een frontier oft grens-plaets gewor-
den: ja felf voor d\'oorlogh was hare neering by-
na verdwenen, om dat Antwerpen, dat toen fbo
heerlijk in koopmanfchap bloeyde,en hier maer
fès mijlen af leght, alles na fich trock, en \'t ge-
heele landt rontom van alles voorfagh , dewijl
haer marckt alle andere ver te boven ging ,• foo
dat het volck hun nootdruft liever t\'Antwerpen
op deweeckmarcktjdan elders op de laermarckt
kocht: en of fchoon de Marck-graef van Ber-
gen daer in pooghde te voorfien , en , met be-
hulp der Engelfchen, de koophandel te herftel-
len; foo heeft hy de vorige welftant en voorfpoet
der ftadt (foo fwaerlijck is\'t verloren weder te
bekomen) met al fijn yver en vlijt niet konnen
verkrijgen.

Dit Marck-graeffchap heeft veel landts, met
verfcheyde fchoone dorpen, en een vruchtbaer

men, als d\'aenflagh ontdeckt en \'tvoornemen
geftut wierd. Als in\'t jaer clo lo lxxvi de Over^-
Pacificatie oft Vrede-verdragh van Gent beilo-
ten, en onlangs daer na gebroken was,gaf fy fich
over in \'t gebiedt der Staten , met hare Hoogh-
Marck graef van Bergen, diefeer rijck , en van duytfche befètting, die de Spaenfchen daer in
Keyfer Karei de vijfde, en fijn foon Philips de geleyt hadden. Daernae, als Antwerpen oock
tweede , feer bemint was; waer door hy Marck- gewonnen was, fbnden de gemelde vereenighde
:graef,Ridder van \'t gulde Vlies,Gouverneur van Staten een Gefantfchap aen de Koningin Ëlila-
Henegom, en Opper-jager van Brabant gewor- beth Van Engelandt, om hulp in hare fware oor-
den was : doch is onlangs daer na als Gefant in loghs4aftenj die gaf haer Robert Dudley, Graef
Spanje gegaen, om de Koning den ftaet en fwa- van Leicefter, tot een Overfte over al het En-
righeden des landts te vertoonen ; en in dat Ge- gelfch krijghs-vókk en de hulp troepen,wclcke
fantfchapin\'tvolgendejaer,alshynochin Span- üjn neve den Ridder Philips Sidney, foon van
je was, overleden. den Viceroy oft Onder-koning van Yrlant, hier

Ick verwonder my niet, als ick de bequame tot Gouverneur ftelde ; en na hem Willem Dru-
gelegenheyt defèr ftadt aenmerck,dat de Spaen- ray,die de ftad,metde Capiteyn Morgan,kloec-
fchen fbo veel moeyte en vlijt aengewent heb- kelijck befchermde tegen de Prins van Parma,
ben, om haer te winnen, en de vereenighde Sta- die haer in \'t jaer c I d 1 d l x x x vii i beleger-
ten om te behouden ; want fy leght niet ver de, doch niet winnen kon. Sedert hebben cle
van de Oofter-Schelde, tuffchen de vier mach- Spaenfchen verfcheyde mael gepooght haer te
tigfte Provintien,als Brabant, Vlaenderen, Hol- verraffchen; maer fy is, door Godts voorfienig-
landt en Zeelandt heeft Vlaenderen in \'t zuy- heyt, de goede forge van hare Gouverneurs, en
den. Holland in \'t noorden, en Zeeland in \'t we- de dapperheyt der borgers en foldaten,in \'t ge-
ften. Hare jegenwoordige befitters weten wel, biedt der Staten gebleven. Na \'t eynden van\'t
hoe dienftigh datfe hen is, om in Brabant te ko- twaelfjarigh beftant fbnd dAerts-Hertogin Ifa-
men, en om Hollandt en Zeelandt, die als broe- bella den Marquis Ambrofius Spinola, om defè
der en fufter, ja als man en wijf, verbonden fijn, ftadt te belegeren, \'t welck hy den 18 lulius in
niet van elkander te fcheyden, en in hunnen on- \'t jaer c I d lo cxxii begon, als Louys de Va- den Mar-
derlingen koophandel te beletten ; want foo fy lafco, Overfte van de ruytery, na \'t innemen van ^
in \'t gewelt der Spaenfchen was,in tijdt van oor- Steenbergen,de ftadt alree herent had. De Gou-\'
logh, die onderlinge buerfchap, handel en bin- verneur, om de ftadt wel te befchermen,eyfchte
nen-vaert fou heel te niet fijn,en fy fouden elck- meer volcks en voorraet, \'t welck hem terftont
ander niet, dan buyten om over de Noordt-zee, toe-gefbnden wierd. Gelijck fy van de beleggers
te fcheep konnen befoecken. Sy heeft, behalven heftigh en vol dapperheydts aengetaft is , foo is
d\'oude haven,noch een nieuwe,die naer de groo- fy oock op foodanige wijfe noch beter befchermt;
te oft Zuyd-fchans ftreckt; foo datfè, of fchoon want de Spaenfchen deden hun uyterfte vermo-
hare belegeraers d\'eene gewonnen hadden, fy gen,om de buyten-wercken te winnen^maer fijn
d\'ander fouden gebruycken, om uyt en in te va- t\'elckens met groot verlies afgeftagen,en te rugh
ren, en de ftadt open te houden. gedreven: foo datfe, in eenige weken , geen van

Hier fijn fchoone huyfen , breede ftraten, en de felve, jae niet een voet aerde,konden winnen,
drie marckten,als de groote, daer de laermarck- Hier heeft heerlijck uytgebloncken de kloeck-
ten gehouden worden, de vismarckt, en koren- heyt en grootmoedigheydt van de Gouverneur
marckt: een kerck, die wel gebouwt,en konftigh Ryhoven, en van de Colonellen Famars en Hen-
overwelft en verciert is. De Marck-graef heeft derfbn, die de buyten-wercken befchermden,
hier oock een fchoon huys, daer hy eertijdts fijn waer van de laetfte in \'t belegh gedoodt is. De
hof hiel. Hier was voor defèn een treflijck Vrou- Marquis eyndeiijk,fiende dat hy niets won,maer
wen-kloofter, om hare groote inkomften het tijdt,volck en geldt vergeefs fpilde, brack op, en
Rijcke gebynaemt ; doch is nu in een Gafthuys verliet den derden Odober ( de felve dagh dat
verandert. Daer is \'er noch een buyten de ftadt Leyden in \'t jaer cIdIolxxiv ontfet is) her
geweeft, maer door den oorlogh, die byna alles belegh en de ftadt, en trock naer Antwerpen:
verwoeft, foo vernielt, dat\'er naeulijcks over- tehaeftiger, dewijl hy verftaen had, dat Prins
blijffelen van te fien fijn. Maurits met een fterck leger, daer \'t volck van

In de eerftej aren van de laetfte tachtigh-jari- Mansvelt bygevoeght was, aenquam , om hem,
ge oorlogh was fy onder \'t gebiedt des Konings foo \'t mogelijck was, te verdrijven , en de ftadt
van Spanje, die haer, nae de doodt van de ge- t\'ontfètten. De vreught in de vereenighde Ne-
melde eerfte Marck-graef, door de Gouvernan- derlanden was fbo veel te grooter, als te voren
te Margareta, die daer krijghs-volckfbnd, voor de vreefè en verflagentheyt over dit beleghuyt-
hem had doen verfèkeren : doch fy was byna nemende geweeft was; fbo dat fbmmige inwoon-
door de Zeeuwen ingenomen ; want die waren ders, om \'t ontfetten der ftadt, waer van ick een
alree op de muren door \'t zuyder ravelijn geko- oogh-getuyge ben, van blyfchap fchreyden.

Ielem-stadt leght aen de
Roovacrc, omtrent het Hollands-
diep , in een landeken den Ruy-

lo LXIV bedijckt is. Prins Willem van
Oranje heeft defe ftadc, om c uydoopen
der vyanden te beletten, gebouwt, en met
fijn naem verciert.Hy had oock \'t gebied over
dc felve, tot erkentenis van fijne groote wel-
daden, die hy aen den Staet der vereenighde
Nededanden betoont heeft; c welck fijne na-
komelingen noch hebben, die in hunne tijte-

Icn Heeren van Willem-ftadt genoemt wor-
den. Sy is gefterckt met feven bolwercken,
een ravelijn, en een kat, meeft alle met ge-
fchut voorfien. Oock is hier een Kerck,Raet-
huys, Marckt, wapcn-huys, een huys voor
den Prince,en een bequame haven. De locht
is hier fwaer, en, om dc nabyheydt der zee,
niet feer gcfonc ; t welck voor eenige jaren
fommige burgers van Leyden ondervonden
hebben , die daer door hunne gefontheydt
verloren.

TeenbergèI^ is een
kleyne ftadt ^ omtrent
twee mijlen van Ber-
gen-op-zoom gelegerl,
diclit by het rivierken
Vliet,dat fich in\'tVolc^
kerack (een binne-wa-
ter dat met de eb door
\'t Goereefche gat in de
Noort-zee looprj ont-
laft. Sy is niet feer fterck , en daerom dickmael
van Heer verandert; en, in tijdt van oorlogh,
nu van \'s Konings, en dan van der Staten volck
gewonnen , die weynigh gelet hebben om haer
te ftercken, dewijl fy oordeelden » datfe tegen
een fwaer belegh niet vaft te maken en te be-
fchermen was j alleen hebben de Staten (op dat
de Spaenfchen, als fy Steenbergen hadden , de
Buytm ge- tuffchen Holkndt en Zeelant, en de Zeeu-
fche eylanden nietfouden bekommeren en onvry

maken) een Fort dicht by \'t water,met een dub-
bele graft en vijf bolwercken voorfien,doen ma-
ken; en een kleynder daer tegen over, met twee
bolwercken en een graft gefterckt, om de fijde
naer Hollandt daer door te befchermen. Maer

fyhebbeïi,in\'tjaercId c xxvii,middelge^
vonden, om defe ftadt, en \'t gantfche landt tufl
fchen haer en Bergen-op-Zoom,tegen \'t uytloo-
3en der Spaenfchen meer te verfèkeren; want fy
.lebben de drie moeraffchen , die tuffchen defè
twee fteden waren, meteen graft aen een ge-
voeght ; en op de bequaemfte plaetfen, daer des
Konings volck door quam, drie Forten, Pinfèn, Dne Poi
deRoover, en Moermont gebynaemt, gebouwt,
daer \'t water,uyt de bovengemelde Vliet getroc-
ken , benedén de ftadt, tot meerder vafligheyt
omloopt,waer door fy onder de fterckfte Forten
gerekent konnen worden.

\'t Landt omtrent Steenbergen is vruchtbaer
en van goeden aert: men heeft,fèdert eenige ja-
ren , dijcken om de verdroncken landen ge-^
leyt, om haer droogh te maken , welcke uyt-
nemende veel en goet koren Voortbrengen: die
naeft aen de ftad leggen,worden,naer PrinsMau-
rits jongfte broeder , Graef Hendricks Polder, en de
grootfte, die naer Willem-ftadt {\\:rcckcn,het Prin-^
cenMndt genoemt, \'t welck men, om. voor \'t uyt-
loopende krijghs-volck te bevryen , met eenige
Fortificatiën oft verfterckingen verfekert heefti

il l o is gelegen aen de Hont
oft Wefter-Schelde , tegen
over Liefkenshoek, omtrent
drie mijlen van Antwerpen:
is een rijcke en aengename
Heerlijkheyt,die eertijts Pau-
lus van Dalen toebehoorde.
Sy is door d\'inlandtfche oorlogh , die byna alles
verandert en veeltij ts verderft, heerlijker en be-
roemder geworden^ want hare bequame gelegen-
heydt is oorïaeck, datfè fbo uytermaten fterck
gemaeckt is, dat men haer onwinbaer acht.

Die van Antwerpen, toen noch onder\'t gebied
der Staten, hebben al voor\'t jaer ebb lxxxiv,
om de koophandel op de Schelde te verfèkeren,
defè plaets tot een^ortreffe beginnen te maken,
daer fy een befetting van hare kloeckfte en uyt-
gelefèn burgers in leyden. Sy maeckten oock
aen d\'o verfijde der Schelde het Fort Liefkens-
hoeck, om Lillo te helpen in \'t befchermen van
de rivier en doorvaert van hare ,fchepen doch
eer het fterck genoegh was , om fich fèlf te be-
fchermen , wierd het van den Hertogh van Par-
ma op defe wijfèingenomen : hy was van mee-
ning Antwerpen te belegeren; dies fond hy den
Marquis van Rubaes oft Rijsburgh met fès duy-
fènt mannen, die \'t Fort op-eyfchte, en pooghde
tweemael \'t fèlve met gewelt te vermeefteren
doch fy wierden kloeckelijck afgeflagen. Eynde-
lijckquamend\'ftalianen, die fich, daer hun dap-
perheyt te kort fchietjgeeP igh van de lift können
dienen,onder \'t beleyt van Gafpar van Leufè, en
brachten vele hoywagens aen , daer fy, dicht by
\'tFort fijnde, de brant in ftaken , welcke roock
enfmoockde befetting byna verftickte,en dwong

hen ^t Fort té verlaten; diés de beleggers daer lü
quamen, en dooden alles wat hen ontmoete. De
Marquis van Rijsburg doode met fijn eygen han-
den loan Pettin van Atrecht,die over de befetting
gebood,de welcke in fulck een onordre het ForC
verliet,dat vele verdroncken,fommige door toe-
val , en andere uyt vrees, om de woedende gram-^
fchap der verwinnérs t\'ontgaen.

Dit verlies van Liefkenshoeck, gaf die vail ^^^^
Antwerpen nieuwe moet, in plaets van die uyt te ^i^Wr«-
bIuffchen:fyfbndenterftont,om Lillo te bef eher-
men, dat van Mondragon aengetaft wierd, een
uytgelefe bende burgers en 80 fchutters, gevolgt
van een vaendel Franfchen , onder Odet de la
Nouè deTeligny,foon van de gevangen Heer de
la Nouë, die,in fijn jonge jaren,foodanige proe-
ven van dapperheyt en ondervinding in oorlogs-
faken gaf, dat hem de Spanjaerden en Italianen
voor een kloeck krijghs-man hielden. De Ko- diewuch-
ningfchen moeften eyndelijck , nae datfè meer teioos
dan twee duyfènt mannen verloren hadden , de
plaets verlaten. Sedert defè tijdt is dit Fort in de
gehoorfaemheyt der vereenighde Staten geble-
ven , die \'t felve , nae datfè Antwerpen verloren
hadden , uytnemende verfterckt, en Liefkens-
hoeck weer opgebouwt hebben, om den Spaen-
fchen de doorvaert te beletten , en voor hen felf
te verfèkeren. Dus begon Lillo toe te nemen in
fèhoonheytjberocmtheyt en gebouwen,foo dat-
fe allengs als een kleyne ftadt geworden is. Doch
in \'t jaer c 13 I ^ c x x v11 fou fy feer onvry ge-
worden , en in groot gevaer gekomen fijn,
hadden \'s Konings volck hun voornemen kon-
nen uytvoéren.Den uytgeleerden en groote Gro-
m/s j in fijn Hiftorie van \'t belegh van Grol, daer

liy de voorvallen van dat |aer befclirijft, fpreeckt
■■^ers ae ^^^ ^^^ ^^^ facck i Eeni-ge overloopers deden de
fZn op" Spaenfchen gelooven^datfe lichtelijck in Zuyd-
\'Zuydt-Be- Bevelant konden komen,als fy maer de fluys van
^dmdt, openden,die terftont \'t heele landt van der

Goes fou doen onderloopen,\'t Welck geen kleyn
voordeel fou fi jn.Na \'t verloop van fommige ja-
ren , als de befetting van der Goes uyt was , en
dat het eylandt, daer de Hont oft Schelde langs
loopt, beter te bevechten was, pooghden de
Spaenfchen haer voornemen uyt te voeren , ter-
wijl dc Prins van Oranje met fijn leger noch voor
Grol was, om \'t felve te verfterckenj want fy ver-
famelden ^Antwerpen omtrent vijftigh fbo
fchuyten als pley ten, en twee duyfènt mannen,
die in Zuyd-Beveland vielen,als\'er weynig volck
was,en\'t meefte deel der inwoonders op de Goef^
fe jaermaerckt waren : doch fy quamen wat te
ft^ade , foo dat de ebbe hun overviel in voegen
datfe in twijfel ftonden wat fy doen fbuden: eyn-
delijck befloten fy, dewijlfe hier waren, en nu
een gelegentheyt,hadden, die felden voorkomt,
datfe een deel volcks te lande fouden fetten: de-
fe fagen eenige foldaten , die buyten den dijck
fommige kermis-vaendelenplanten,waer door fy

feloofden, datfe ontdeckt waren, en dit volck
en met haere vaendelen en gewapent tegen
trock, om hen te verdri ven j dies fy in haere
fchepen keerden. Van hier voerenfenae\'tey-
landeken Rilandt,daerfe de vloet verbey den,om
hare fchepen van de gront te krijgen; en fèylden
fbo door de Schelde aen een ander kleyn eylan-
deken Hoogerwerf genoemt, alleen bequaem
om weynigh vee te weyden , omtrent daer de
Schelde en de Hont van elckander fèheyden ge-
legen, aen wiens rechte fijde een arm van de
Schelde loopt, diefè Agger, en aen d\'ander fijde
fy - een diefe KromvHet noemen. Hier maeckten fy
Zp^nllgZ ^^^ Fort,en onlangs daer na een reduyt aen den
W> Agger , om met gelegentheydt Lillo te beter te

Te Santvliet bouwden fy oock een groote
Schans, met feven bolwercken, en eenige ande-
re kleynder wercken op den wegh naer Antwer-
pen,ten deel,om \'t gemelde belegh te vorderen,
ten anderen , om het loopen van \'t krijghsvolck
uyt Bergen-op-Zoom te beletten ; en daer te
bereyden,\'t gene tot de belegering van die ftadt
noodigh was : tot defen eynde is \'er een graft
^rlft^\'ge- van de Kruys-Schans af,die niet ver van Antwer-
maecht- pen ley t,tot aen Stabroeck,en van daer tot Sant-
vhet toe,begonnen,om allerley krijghstuygh en

eetwaren met kleyne koften over te brengen»
Maer de(è werckefi fijn verhindert,foo door on-
geluck, als door quaet beleyt der Spaenfchen;
want den tweeden 0<ftober fijn, door een on-
voorfiene brant, al de hutten, en al dat het vuer
vatten kon,in Santvliet verflonden.Beneden Lil-
lo hebben de ftercke vloeden binnen den dijck
vele fchorren en gorffen van een geruckt, de
naefte daer van is Blaeugaren genoemt,van waer
een nieuwen dijck naer Lillo loopt : opdefèn
dijck, en tuffchen verfcheyden armen van de
Schelde , hebben de vereenighde Staten vele
Schanffen geleyt. De Spaenfchen , om haer na
te volgen , maeckten tegen over Santvhet, aen
het Stoofgat, oock een Fort; maer dit, en ande-
re van hunne wercken, met d\'oude dijck daer
over men nae Stabroeck gaet, hebben groote
fchade geleden van de hooge watervloeden. De
Prins van Oranje, als hy dit alles verftont, ge-
boodt , dat men \'t grootfte eylandt tuflchen het
Stoofgat en Blaeugaren op deriviergelegen,met
een Royale Schans van vier bolwercken fbu ver-
ftercken, in de graften twee ravelijns maken, en
de rivier wat naerder leyden,om de plaets te ver-
. kleynen , die de foldaten met een dijck fbuden
omringen; \'t welck gefchiet is, hoewel die van
Santvliet met fchieten en uytvallen\'tfèlvepoog-
den te verhinderen, dewijl fy niet meer dan om-
trent 550 roeden daer van gelegen fijn. Dit ge- De Schans
melde Fort is Frederick Henrick,naer de groote
Veldt-Heer,die \'t beval te bouwen,genoemt;en gehuwt.
leyt fbodanigh , dat het de Spaenfchen in haer
aenflagen op Lillo kan hinderen.Dus verre Gro-
tius.

In\'tjaer cIoIdcxxxix heeft Graef Wil- Verfcheyde
lem van Naffou de Kruys en S. lacobs Schanf-
fen, \'t Fort op Hoogerwerf, en verfcheyden an-
dere,behalven Santvliet, voor de Heeren Staten
ingenomen; en den Gouwenfteynfchen dijck
doorgefteecken, door welcke vele dorpen onder
water quamen. Doch in \'tjaer c I d I d c xxxvi
is S. lacobs-Schans weder van de Spaenfchen
met gewelt ingenomen , daer 30 foldaten ge-
doodt , en 48 gevangen wierden. Sy meenden
oock,in \'t jaer cId Idc xl, de Kruys-Schans
met 1500 mannen te verraffchen, maer wierden
ontdeckt, enafgewefèn; verloren verfcheyde
fchepen, vele van hunne foldaten verdroncken,
vijftig wierden verflagen, en onder de dooden en
gevangenen waren vele Ofiiciers,als de Gouver-
neur van Gallo, d\'Overfte van de fchepen, en
andere.

heyt, als andere faken. Sy fl:aet onder de^er-
eenigde Staten; doch is een eygendom van de
Prince van Oranje Willem Henrick, foon van
Prins Willem, en neef oft Soons-foon van Fre-
drick Henrick, wiens vader Prins Willem haer
Van de Koning van Spanje, voor de Neder-
landtfche beroerten, als leen-goet gekocht
heeft, met toefi:aen van de Staten van Bra-
bant ; want fonder t felve heeft de Hertogh
geen vermogen om fijne domainen oft heer-
hjckheden te verkoopen , verfetten, nochte
vervreemden.

Sy is de hooftfl:adt van\'t landt van Kuyckj
en men heeft haer , in defe laetfte oorlogen ,
met bolwercken,ravelijns en contrefcharpen
foo voorfien, datmenfe voor een der fterck-
fte fteden van Nederlandt acht; hoe wel datfe
root is , want men kan in een quartier-

uers de ftadt omgaen. Hier was eertijts een
vergadering van Ganonicken van S. Elifa-
bet. Hetis voor defen een tamelijck ftedeken
geweeft; doch is door dmlantfche oorlogen
in geringen ftaet gekomen: maer men hoopt,
datfe door de vrede weder toenemen, en tot
haer oude welvaert geraken fal.

Defe ftadt is in tjaer cId Id lxxx vi
in \'t gebiedt der Spaenfchen , nae een kort
belegh, door de bloohey t van de Gouverneur,
(foo men toen oordeelde J die daerom ont-
hooft is , gekomen. Sy bleef onder hen , tot
in \'t jaer c Id 13 c 11, als Prins Maurits haer
weer onder de heerfchappy der vereenigh-
de Staten , als wy terftont verhalen fullen ,
ftelde, die haer uytnemende fterck lieten
Z/T/^\' maken; hoewel datfe te voren, als gefeyt is,
aireede tamelijck vaft gemaeckt was : want
men vergrootte de wallen , men maeckte de
graften wijder,en een borftweering van ach-
tien voeten breet, feven groote bolwercken,
die op elckander fchieten konnen, en vaft
gebouwt en wel voorfien fijn : over de graft,
die wonderlijck breet en diep is , maeckte
men een trenché , die vijf voeten breet, en
meer dan tien hooch is; en behalven al \'t voor-
feyde , noch verfcheyde hoornwercken , die
yder met een byfondere graft, en tTamen
daer boven noch met een gemeene omringt
fijn ; in voegen, dat het vernuft en de konft
der higenieurs hier niets meer by te voegen
heeft: want de Natuer heeft dit alles voltooit;
dewijl fy, als gefeyt is, aen d\' een fijde de Mafe
heeft, en aen d ander, leege landen, ten deel
omringt met een waterken datfe Raem
noemen, \'c welck uyt de Peel, dat moerafligh

lant is, a&omt. Des winters is fy noch meer
verfekert, om dat de hooge wateren van de
Maes dan over \'t omleggende lant vloeyen ,
Waer doorfe niet te genaken is. Sy heeft aen de
landtfijde weylanden, daer goet gras waft, en
Vele fchoone paerden gevoedt werden. Een
ure gaens van de ftadt is een bofch daer men
branthout uyt haelt; en uyt de moeraflige oft
weecke veenlanden daer omtrent graven fy
torfs genoegh rot dienft der burgers.

hl \'t Kafteel is een kamer der leengoederen, Kamer
tot blijck van hare outheyt, daer onder meer
dan 550 leenen ftaen , w^aer van eenige feer
out en edel, en door de tijdt allengs van de
Hertogen van Gelder vermeerdert fijn,infon-
derheyt van Hertogh Arnout, die hier, foo
voor als na fijn gevangenis,gewoont heeft, in
\'tjaer cb cccc lxxxiv overleden , en met
fijn Broeder Willem, Graef van Egmont, en
Heer van Yflelfteyn, in een graf geleyt is.

De Magiftraet beftaet in een Amptman,
de Schout,twee Borgemeefters,en feven Sche--^
penen, die maer een jaer gebieden , \'t en fy
dat men haer tijt verlangt, die op den eerften
lanuary begint en eyndight; want dan wor-
den gemeenlijck jaerlijcks, door de Prins van
Oranje,oft fijne Gemachtigden,weer nieuwe
verkoren,oft d\'oude beveftigt. Na de Schepe-
nen fijn acht Gefworenen,die in de dagelijck-
fche vergaderingen niet beroepen worden,
maer alleen, als men handelt over \'t inftellen
van nieuwe fchattingen , oft eenige andere

De Grave heeft oock vele privilegiën oft
voorrechten, als onder andere: datfe van al - g^\'en,
Ie hare koopmanfchappen , diefe in Brabant,
Gelderlant, Hollandt, Zeelant, Vrieflandt, en
vele andere plaetfen, vervoeren, geen tol be-
hoeven te betalen.

Het landeken van Kuyck, hoewel feer lo^v/- ecr^
kleyn,was eertijts een Graeffchap; het is niet ^
boven d\'anderhalfmijle breet, en vier lang:
nochtans begrijpt het,behalven de ftad,noch
feftien oft feventien dorpen; en wort in twee
deelen,namelijck,in opper en neder gedeelt.
hl de tijdt van Keyfer Lotharius verloor den
Heer d\'eernaem van Graef; en het wierd, ee-
nige jaren daer na,het landt van Gelder inge-
lijft; doch federt, door \'t Huys van Bourgon-
dien, als\'t hen toebehoorde, aen Brabant, met
de tijtel van tweede Baronnye,gehecht. Eyn-

Hertogh van Brabant, met toeftemming van
de Staten der felve Provintie,voor een groote
fomme gelts gekocht,en wiert alfoo Heer van
de ftadt en alles wat \'er toebehoort; \'t welck
federt aen \'t Huys van Nafl^ou, door \'t huwe-
lijck van fijn eenige dochter en erfgenaem
Anna met Prins Willem van Oranje, geko-
men is, wiens na-neef Willem de derde haer,
als boven gefeyt is, tegenwoordigh befit.

Ós T E R w Y € It is twee
mijlen van \'s Hertogen-
bofch gelegen en is een
redelijck groot vleck , daer
men vele goede lakenen
maeckc.

O O R s c H ö 1- is in t
midden tuifchen \'s Hertogenbofch en Eynd-
hoven , te weten , omtrent drie mijlen van
yder^gelegen; en had eertijdts een trefFelijcke
vergadering van Canonickenjonder de naem
van S. Pieten

Turnhout leyt fes mijlea van Ant-
werpen : is een fchoon vleck, en eertijts eert
eygendom van de Koningin Maria van Hon-
garyen, dac haer van haren broeder Keyfer
Karei de vijfde voor haer leven gefchoncken
was : het is een yermakelijcke plaets tot de
jaght 5 en heeft een tamelijck fraey kafteel.
Na de doodc der gemelde Koningin is t we-
der aen den Koning Philips de cweede geko-
men. Hier is oock een collegie ofc vergade-
ring van Canonicken van S. Pieter, die feer
rijck fijn. Oock wierden hier vele lakenen
gemaeckt; maer federe dac dien handel meeft
naer Engelandc geweken is, hebben fy fich
in groote menighte met het meffe-maken ge-
neert , die hier foo ftjn en wel-getempert ge-
maeckt worden, datmenfe door heel Europa
fend. In defe plaets h Joannes T>nedo gebo-
ren, een groot en vermaert Godtsgeleerde,die
vele geleerde boecken aen de weerelt ge-
fchoncken heeft: cn Joannes Ge^ardm^ een
man van groote geleertheyt en oordeel, in-
fonderheyt in de Hiftorien, en burgerlijcke
wetenfchappen ; voorfien met een trefFelijc-
ke Bibliotheeck, foo van gedruckte als ge-
fchreve boecken.-men verlangt mee ongedulc
nae de vruchcen van fijn heerlijck verftanc,
enhoopc dac fijn foon Gaß?arm die aende
weerelt, door den druck, gemeen maken fal.
Omtrent dit vleck is een heyde,daer in \'t jaer
cIdIdxcvii \'t gevecht gefchiede, dac men
de ßagh \'van \'Turnhout noemc, daer Prins
Maurits over de twee duyfent van de Spaen-
fchen, met haren Overften Varax, verftoegh ;
waer door fijn roem vergrootte,en defe plaets
vermaert wierd.

D Y p F E L leght op den wacervloec de
Nethe genoemt, tuffchen Mechelen en Lier:
het is een Baronnye van een groot inkomen
en wijtftreckend gebied. Defe plaets heeft
in den Gelderfchen en inlandfchen oorlogh
vele fwarigheyc geleden, en is meer dan eens
geplonderc, verwoeft en verbranc.

gelegen. Over de gemelde rivier is,tot gerief
der reyfende lieden, een fraye brugh ge-
maeckt* Dk vleck heeft oock,in\'c jaer clo
ld XLII, door de Heer van Longueval en
Mareen van Roffem, die c Gelderfche krijgs-
Volck geboden, Vele elenden uytgeftaen ;
maer is federe weder herbouwt. Men maeckt
hier vele lakenen, en andere
koopmanfchappen.

V u E R E n is aen den ingang van t So- Vueren.
nien-bofch, twee mijlen van Bruflel, en ewee
van Leuven, gelegen: het is met de waerdig-
heyde en eernaem van Burgh-graeffchap be-
fchoncken; en heeft een fchoon kafteel, daer
de Hercogen van Brabanc, om de goede ge-
legencheyc coc de jaghc, fich dickmael plach-
cen ee onthouden en te verluftigen. Hier lig-
gen drie Hertogen begraven, namelijck An-
tony,en fijn twee fonen, als loan, die de hoo-
ge Schole te Leuven gefticht heefcjcn Philips,
die alle na elckander Hertogen van Brabanc
geweeft fijn.In dit vleck wort jaerlijcks, door
ordre en inftelling van de Hertogh,om de fte-
den van Leuven enBruffel in gedurige vrient-
fchap te beveftigen, een fchietfpel gehouden,
daer in fy, met houte voetbogen,naer d\'oude
wijfe, en met groote vreught, yder op \'c befte
naer c wit fchieten.

Duysborg legt een mijl van Vueren,
en drie van Bruftelrhet is oock een Borg-graef-
fchap , en \'c oucfte vleck van al de Brabanc-
fche Vryheden.

OvERisscHEis omcrenc ewee mijlen overif
en een half van Bruflel by \'c Sonienbofch.

Hulpen lege een mijl van Overiffche, Huipen.
en drie en een half van Bruffel : hier is een
fchoone kerck, en een collegie oft vergade-
ring van Canonicken.

W A v r e is vier mijlen van Bruffel gele- m^re.
gen; een vermaerde plaecfe om haer Prioor-
Ichap,en fekere heyligdommen,door\'c welck,
foo men feyc,veel wonderdaden in rijden van
fterfee en haeftige fieckeen gefchiec fijn , die
daerom jaerlijcfc mee grooce ceremonien in
proceflie ce Bruffel gedragen worden.

Breyne ALEv(dic oAleu is een oudt ß^^/^^g
Franfch woore, dac penfioen ofc onderhoudc Meu-
becekenc/heefc defe naem,om dac hec eertijts
tot penfioen verbonden is geweeft ; dewijl
voor defe (gelijck oock noch in gebruyck is)
de vlecken belaft of verbonden.oft ontlaft en
vry gefchoncken worden , na de verdienften
der gener diefe ontfingen,en wierden daerom

^^leu^m^ry aleugmotmt,nevens ändere cyte-
leo, die de onderdanigheydt en vryheydt der
Heeren en Edelheden betroffen^gehjkEftien-
ne Pafquier, Dodor en Advocaec in \'t Parle-
ment van Parijs, \\ felve in fijne Recherches
ondcrfcheydelijck befchrijft : Gregorius van
Tours, en Aimon de Monick, maken oock
gewagh van defe cn andere treffelijcke faken.
Dit Breine leght drie mijlen van BrufTel, aen
den ingang van \'t Sonienbofch 5 \'t is een kleyn,
maer feer out vleck : daer omtrent leght een
Kafteel, ^rem Ie (haßeau genoemt 5 en drie
mijlen voorder in t landt vanHenegouis een
ander vleck,dat men "Breine Ie Comte noemt,
waer van wy in \'t Konincklijck deel, onder
de kleyne fteden van dat lantfchap, breeder
fpreken. Defe vlecken, nae feggen van de
hedendaeghfche Schrijvers en t gemeen
gevoelen, fijn gefticht en hebben haren
naem van den vermaerden Brennus, die, als
Stichter. Titus Livius in t vijfde fij ner eerfte tien boec-
ken fegt, met een machtigh leger uyt Vranck-
rijck in Italien tegen de Romeynen getrocken
is, welcke hy by de watcrvloet Albia t\'eene-
mael gefiagen heeft y waer op hy, fijn voor-
fpoet vervolgende,naer Romen voortruckte,
dat hy, in \'tjaer 3 6*5 nae \'t bouwen der ftadt>
innam,plonderde en verwoefte,en belegerde
het Capitohum 5 maer Camillus de Didator
oft Oppergebieder heeft hem, \'cfy dat hy te
onvoorfichtig oftte forgeloos was, tweemael
overvallen, en foo gantfch verflagen, dat er,
als Livius feght, naeulijcks een overbleef,om
de tyding van hun verlies in Vranckrijck tc
brengen. Polybius fchrijft, dat de gemelde
Franfchen,als fy Romen ingenomen hadden>
vrede met de Romeynen maeckten, en nae
haer landt, om d\'inlantfche oorlo^en,getroc-
< ken fijn. Maer Polydorus Virgilius, in fijn
Engelfche Hiftorie, feght, dat defe Brennus,
die^Rome geplondert heeft, een Engelsman
en Velt-overfte van de Franfchen wassen dat er
hondert en tien jaren nae hem een andere
Brennus, een Fransman, geweeft is, die met
een groot leger in Grieckenlandt en Macedo-»
nien reyfde : defe, volgens de tijdt-rekening,
is de felve, daerluftinus van fpreeckt, die
met Belgius vergefelfchapt was : welcke
krijghs-overften, in hooge achting fijnde,
meer dan drie hondert duyfent mannen in
Vranckrijck, en in hun geboortelandt, verga-
derden , daer meê fy, ten deel door Honga-
ryen, ten deel door Italien, in Grieckenlandt
en Macédonien getrocken fijn, daer, na veel
voorfpoet, het ongehick hen, miffchien om
haer groote moedtwil, getroffen heeft ; foo
dat fy beyde , met al hun volck, verflagen
fijn : want Belgius, als hy met fijn overgeble-
ven krijghsvolck uyt Grieckenlandt vlood,
is in ftucken gehouwen 5 en Brennus, met dc

fijne begeerigh fijnde om den vermaerden
tempel van Delphis te pionderen, wierd daer
gewond, verftrooyt en gefiagen , dies hy van
fpijt fich felf doode 5 daerom fingt de Poëet
Propertius :

Het heetgeßcht^^tfleets in Eremus ^onjoonie^
Sijn kerkroof, en ßjn moetwil helder toonde.
Doch hoe het is, defe fteden,gelijck genoeg-
faem blijckt, fijn gefticht en hebben haer
naem van d\'een oft d\'ander voorgemelde
Brennus* \'t Is oock aenmerckens-waerdigh>
dat juftinus van de Gauhfche oft Franfche
volcken (waer af defe geweften een groot deel
waren) getuyght: De Gaulifchejeught, feyt
hy, <v^as in fulck een menighte \'vermeerdert,

gerejß 5 Joo dat \'er geen Koning in Afia njvas^
die hen in ßjn oonogen niet gebruyckte; noch
geen Frins ujtßjn landt verdreven , die hen
niet tot hub verficht: in V kort^de beroemtheyd
der Galli/che wapenen was fio groot door
vele ov er winningen geworden ^ dat d\'Orien-
taelfche Vorßen meendeni

pj niet konien behouden, oft ^verloren fijnde ^
weerkrijgen , dan door de dapperheden defer
volckeren: jae fy waren foo geluckigh, datßy
d\'overwinning gekregen hebbende , als hen de
Koningvan \'Bimmen tot ßjn hulp geroepen had^
het Rijck met hem deelden, en noemden,met fijn
toeßaen, het deel dat hen te beurt viel, naer ha--
ren naem, Gallo-Gr^cia. Dus verre luftinus.

Een mijl van ditBreine Aleu,en vier van Bruf-
fel, by de Heerlijckheyt van Clabbeke, wort
een fchoonen fteen onder d\'aerde gevonden,
die men, na de naem der plaetfe, Clabbeken cUhhe^
noemt: defe fteen toont en glinftert als de ken.
Diamant; doch is veel fach ter, verheft fijn
glans als hy fomtijdts in\'t water komt, en
heeft niets anders dan den fchoonen fchijn
en bequaemheydt om \'t volck te bedriegen.
Men heeft daer nae een beter flagh omtrent
een mijl van het dorp Henaft gevonden.Guic-
ciardin fchrijft, dat het in fijn tijdt verboden
was de Clabbeken in goudt te beftaen.

Gen APE leght een groote mijl van Ni- Genade,
veile : hier is een oudt en tamelijck fraey ka-
fteel , daer de rechtbanck van t hooge hof
van tothier, foo wel in borgerlijcke als cri-
minele en teen-faken, gehouckn wort 5 doch
men kan fich op de Cancelery van Brabant be-
roy)en, behalven in faken van leenen, die hier
diffinitijf oft eyndelijck afgehandeh worden^
maer de partyen mogen kiefen, oft fy in dit
hof, oft dat van BrufTel willen pleyten. Om
de goede locht, fchoonheydt der landouwe,
gerieflijckheyt der jaght, en andere vermake-

lijckheden, heefc Lodewijck, Dolfijn ofc ouc-
fte fcoa van Vranckrijck^en namaels Koning,
de elfde gebynaemc, hier vijfjaren, als hy in
ongenade was by fijnen vader Koning Karei
de levende , door de gunft van Hercogh Phi-
lips de Goede , mee fijn Geimhn gewoonc,
die hem in die kafteel verfcheyde kinderen
baerde 5 hoewel hydaer na een grooc vyanc
van c Huys van Bourgondien geweeft heefc,
vele oorlogen regen hen gehad, en vele van
hare fteden en landen ingenomen.

Gele leghc cwee mijlen van Herencals,
en is een aengenaem vleck, daer voor vele ja-

ren een collegie van Canonicken , eer eeren
van de heyhge maeghcDympne,dochter van
de Koning van Yilanc,(hier door haer eygen
vader gedoode, en coc een marcelarefte ge-
maeckc,) opgerechc is.

D O R M A E L is een grooce mijl van Lan- Dormdcl.
den gelegen ; en heefc oock , gelijck \'e felve
Landen, haer beroep eer eerfter inftantie, ge-
lijck fy \'c noemen, coc \'s Hereogenbofch,hoc-
^el hee wijde van daer leghe.

Oe defe ftadc,in t jaer
cId Id Lxxxvi,van
haren Gouverneur de
Heer van Hemelt aen
de Prins van Parma
overgegeven is, heb-
ben wy in haere be-
fchrijving ahee aenge-
roert; en datfe in\'t jaer
cIdloc I I is gedwongen geweeft ftch we-
der onder \'t gebiedt der Staten te begeven 5
t welck wy nu wat breeder fullen verhalen.

Prins Maurits,eerft weder-gekeertvan den
tocht in Brabant tegen den Admirant van
Arragon, quam den 18 luhi in \'t gemelde
jaer met hec leger voor defe ftadt. Hy felf
nam fijn quarcier ofc wijck in \'c ooften, aen
den oever van de Maes, Graef Willem in \'c
zuyden , en den Generael Veer mee d\'Engel-
fchen in \'c weften; in dic en des Princen quar-
tier wierden ewee bruggen over de rivier ge-
flagen, om de overtocht vry te hebben, en al-
le kvens-middelen te beter te bekomen. Dit
gedaen fijnde , wierden terftonc alle nootfa-
kelijckheden uyt Hollandt nae \'t leger gefon-
den. c Gerucht liep, dac den Admirane, met
een leger van cwintigh doyfenc mannen, om
de ftadc t ontfetten , af quam ; dies de Prins
ftjn leger van buyten dapper verfterckte, in-
fonderheyt aen de fijden daer de Spaenfchen,
naer alle waerfchijnïijckheyt,eerft fouden aen-
vallen. De halve maen,die de belegerden over
de Mafe hadden, wierd, als een goet voorte-
ken van d\'aenftaende overwinning, van de
beleggers ingenomen. Rontom \'t leger, dat
wel begraven was,waren meer dan feftigh re-
duyten,vele forten en palifl[aden,en een graft
omtrent 18 voeten diep. De Gouverneur
der ftadc was Anconio Gonzales, een Span-
jaert ; maer dewijl men een belegering vreef-
de , wierd Don Inigo Dotaiola, een ervaren
krijghs-man , met eenige Italianen en Span-
jaerden, en fommige Duytfchen, onder Pau-
gus Gallays, Lieutenant van den Colonel
Tyflingjin de ftadt gefonden ; foo dat de be-
fetting omtrent duyfent vijf hondert mannen

fterck was, behalven de burgers, die maer
drie ofc vier hondere waren: oock hadden fy
op al hun krijghs-gereecfchap en eecwareii
goede ordre geftelc.

De approchen ofc naerderingen van de
beleggers wierden ondertuftchen mee alle
naerftigheydc gevordere, de bateryen opge-
recht, \'t gefchut daer op gebracht, om de be-
legerden allengs te dwingen. - Terwijl men
dus aen wederfijden beefich was,quam Fran-
cifcus de Mendofa, Admirant van Arragon, d\'Admi-
met Graef Henrick van den Bergh,en andere rant
hoofden van des Aerts-Hereoghs leger, mee
hun volck in \'c lande van Kuyck, daer fy een
brugh over de Maes floegen; en daer na eoc
op een half mijl van\'s Princen leger,by\'c dorp
Lijnde. Soo haeft als fy gekomen waren, ga-
ven fy de belegerde, door \'c affchieeen van \'c
gefchuc, kennis van c felve, die, om hare bly-
fchap daer over ce becoonen, terftont op de
felve wijfe antwoorden. Drie dagen na hun-
ne komft deden fy elckander vuerteekenen.
Den 13 Augufti deden die van dc ftadt een ne bek-
uytval op c quartier van Graef Willem van gerde
NaflTou, en twee dagen daer na op \'e quarcier
van d\'Engelfchen ; maer fy wierden foo hef-
tigh afgeflagen, dac fy veel haeftiger weder-
keerden , dan fy gekomen waren ; doch dit
gefchiede niet dan met verlies aen weerfijden,
ioo van Officiers als foldaten,doch meeft van
de belegerde. Den feventiende der felve maent
deden fy weder een uycval mee 700 mannen,
naer \'cEngelfch quartier, maer quamen niet
aen; wanc d\'onfe deden hen mee hec gefchuc
terftont in de ftadt keeren. Des Admirants
leger quam oock nae genoegh , doch deden
o-een gewelc, alleen de wachten van weerfij-
den hadden eenige kleyne gevechten; maer
hy bracht fijn gefchut foo nae aen \'s Princen
leger, dat hy daer in fchoot, waer tegen men
terftont dicke aerde wallen toe befchanfling
moeft maken. Ondercuffchen wierden nyiVcrUes
en dan verfcheyden kioecke mannen gefcho- ^^
een, als den Ingenieur Andries de Roy, die
van Prins Maurits, om fijn verftant en weten-
fchap in befchanflingen en belegeren van

fleden, en dappedieyc in \'t aenvangen en be- de fy t gefchut der belegerden, dat dickmael
leyden van d\'approchen, feer bemint was ; en op hare gravers geloft wierd , befchoten , en
Jacob van den Boftche, oock een Ingenieur: krachteloos meenden te maken.^ Twee da-
de Capiteyn Meetkercke en Morgan wierden gen daer nae vermeefterden \'s Princen volck
feer o-evaerlijck gequetft,en Capiteyn Hamil- noch een halve maen by de Bergh-poort;
orf van fijn wonde. Self den Engelfchen maer fy moeften die > om datfe daer in niet

Generael Veer wierd in den hals en wange, bedeckt waren , weder verlaten : hier bleef
in de loopgraven fijnde, gefchoten, daer van Capiteyn du Puis verflagen,en den Capiteyn
hy evenwel geluckelijck genas. Vife en den Lieutenant van Stridos gevangen.

Den Admirant begon gebreck van eetwa- De belegerden deden daerna een uytval naer Laetßen
ren tc krijgen,dies hy,voor fijn vertreck,noch de fijde van de fteenen beir,op\'t quartier van
een aenval op \'t leger wilde doen , en bracht d\'Engelfchen,daer in de Lieutenant van Char-
yele ladders, fchoppen, fpaden , houweelen, les Morgan,die wederftandt meynde te doen,
en diergelijck gereetfchap by elckander, om doch van fijn volck verlaten was, gequetft en
\'s nachts tuflxhen Prins Maurits en Graef Wil- wegh-gevoert wierd; doch Capiteyn Richard
lems quartier in te breken ; maer \'t wierd ontfette hem, en deê de belegerden weder na
ontdeckt, en de Prins was met het gantfche de ftadt wij eken: dit was den laet ften uytval,
leger op fijn hoede, van meening fijnde hem Die van de ftadt hadden, naer t quartier van
met dapperheyt t\'ontmoeten en af te keeren; Prins Maurits, alle hare buytenwercken ver-
^^^^^ ^^^^ ^y ^^^ ^^^^ ftilheyt vertrock, en liet laten,en de beleggers quamen met twee gael-
wrtre \'t. yan fijn gereetfchap liggen, fonder iets deryen tot in\'t contrefcharp; en onlangs daer
meer tegen der Staten leger voor te nemen, nae in de wal van een bolwerck dat aen de
De Heer van Grobbendonck, Gouverneur Mafe leght: waerom de belegerden (fiende
der ftadc \'s Hertogenbofch, pooghde hem te dat men hen foo na quam, dat de gaelderyen
bewegen, dat hy, om Prins Maurits alle toe- in d\'ander quartieren oock haeft gereet wa-
voer af te fnijden, fich foude komen legeren ren, dat hun volck door \'t dagelijcks fchieten
tot Ravefteyn, daer hy felf allerley montkoft veel verminderde, en dat \'er geen ontfet voor
beter fou konnen krijgen; maer d\'Admirant handen was,) naer een goet verdragh, om de
vond het felve niet raetfaem,en vertrock naer ftadt over te geven,begonden te trachten,dies
Venlo. Prins Maurits, in twijfel fijnde, of hy fy verfochten , met de beleggers te woorde te
iets op Rhijnberck oft Meurs mocht voorne- komen; hier toe wierd Sidlenitsky uytgefon- ^^^^
men , fond Graef Ernft mee een goec deel den, die \'c foo ver bracht,dat die van de ftadt gerlen
volcks derwaerts; doch Mendofa trachte in hunne Gemachtighden in \'t leger aen Prins \'^erfieken
Venlo te komen, maer vergeefs, dies hy naer Maurks fonden, en gyfelaers innamen;en dus »
Maeftrichc vercrock : want fijn krijghs-volck wierd hec verdragh den September, op
was door gebreck heel t onvreden, infonder- de volgende voorwaerden, gefloten: dat den
heydt de nieuwe Italianen, die in foodanigh Gouverneuren al\'t krij gs-volck uyttrecken
een armoede , en fonder geldt te fijn, noch fouden met hunne paerden , wapenen en
niet gewoon waren, en derhalven in groote huysraet, en met vliegende vaendelen, flaen-
menichte tot de Staten overliepen. de trommels, brandende lonten, en kogels in

De belegerden waren ondertuftchen over de mont, en 150 wagens tot Dieft toe heb-
d\'Aerts-Hertoghs vertreck feer misnoeght, te ben, doch daer gyfelaers voor laten. Al \'t ge-
meer , dewijl fy aen fijne wederkomft wan- fchut,vivres en amunite fouden fy getrouwe-
hoopten. Sy hielden fich evenwel kloeck- lijck overleveren aen perfoonen daer toe ge-
moedigh , om de ftadt wel te befchermen , ftelt, fonder iets te verminderen oft te beder-
waer aen fy alle hunne krachten te koft ley- ven: de befetting fou de volgende dao^h ver-
den. Sommige van hen, om alle fwarigheyt trecken, en meer andere punten,
t ontgaen,begaven hun des nachts uyt de ftad Volgens dit verdragh fijn , op de cyeftelde en uytge-
in \'t leger, en verfekerdenPrins Maurits, dat- tijdt, omtrent 800 mannen , en 400 gequet-
fe noch van alles voorfien waren, uytgefeyt ften, uytgetrocken. Men ftelde tot Gouver-
volck,\'t welck fy meenden dat hen eerft ont- neur den Baron Sidlenitsky, en Mabufe tot
breken fou. Sergiant Major oft Wachtmeefter. De fol- couven-

Men vorderde d\'approchen ofc naerderin- daten wierden in de winter-quartieren gefon-
D^-Engel- gen in \'t Staten leger naer vermogen. D\'En- den ; en de Hooghduytfche ruytery door de
jihen gelfchen, onder \'t beleyt van Sutton, Lieute- Staten betaelt en afgedanckt. Prins Maurits is
"^elThdve Colonel van den Ridder Horatius Veer, in de felve maent als Pant-heer van t lande
befprongen de halve maen,die wac buycen de van Kuyck gehulc; en men heeft op alles, wat
concrefcharp van den Beir leghc, weicke fy toe dienft en verfekering van de ftadc ftreck-
innamcn^ en een batery op ftelden, waer me- te, goede ordre geftelt.

g deel, van de plaets daer-
fe gelegen is/t welck is
een paffagie oft door-
I tocht over de Mafe; fy
^.wort derhalven in\'t La-
tijn Trajeäum Mofa, oft
Trajecïum ad Mof am genoemt, en fomtijdts Traje-
äum fupenus, Opper-Trajeétum,tot onderfcheyt
van Trajeäum m/m"^i,Neder-Trajeä;um,oft Ui-
trecht. Sy is fèer wel gelegen op de gemelde rivier,
die daer door loopt, en haer in twee deelt; doch
\'tgrootfte is met een heerlijcke fteenen brugge,
waer van Tacitus fpreeckt, aen\'t kleynfte deel,
dat men Wijck noemt, gehecht 5 en is om-
trent vier mijlen van Luyck.

Het is een groote, oude en ftercke ftadt, met
fraeye huyfèn verciert. Sy heeft twee hooft-
kercken ; d\'eene, daer de Koning, als Hertogh
van Brabant, felfs Kanonick is, heeft men aen
de heylige Servaes gewijdt, die , als den Apoftel
van dit landt, hen eerft tot het Chriftelijck ge-
loof bracht, d\'eerfte Biffchop was, en fijnen
dienft met foo een heyligh leven, en ontallijcke
wonderdaden , als men fchrijft, vercierde, dat
hy met recht de naem van heyligh verdiende,
en , na fijn overlijden, dat in\'t jaer ccc x c v
gefchiede, verkreegh.. De twintighfte en laetfte
Biffchop defer ftadt was S. Lambrecht, die hier
van fijn eygen geeftelijcke kinderen de martel-
kroon ontfing; waer door S. Hubert, over des
volcks ondankbaerheyt en wreetheyt vertorent,
de Bilfchoppelijcke ftqel, door het toeftaen en
gefagh van den Roomfchen Paus, in\'t jaer 710,
ie Luyck ftelde. In defe kerck fijn vele reli-
quien van de Maegt Maria, en andere heyligen,
welcke, met groote ceremonien , op befondere
tijden, aen \'t volck getoont worden. Dè andere
hooft-kerck is aen de felve heylige Moeder-

Flier is oock het edel en heerlijck coment,die
Bijfen genoemt, van de Duytfche Ridderen dCr
ordre\\^an de heylige Maeght Maria van leru-
falem,\'t welck groot en wijdt genoegh is om het
hofgefin van een machtigh Vorft te herbergen.
Maer aengefien defe feer treffelijcke Broeder-
fchap liet Duytfche vokk eygentlijck betreft,
waer af dit landt een groot lidt is , en hier vier
Vermaerde conventen oft kloofters, en vele ka-
fteelen , dorpen en heerlijckheden in dit geweft
heeft; foo en fal het,naer mijn oordeel,hier niet
qualijck voegen, te meer , dewijl het elders met
gefchiet, dat wy in \'t kort den oorfprong der ge-
melde Broederfchap verhalen. Doch tot meer-
der verftant van defè faken, en andere die daer
aen hangen, is \'t noodigh , dat wy onfe redenen
wat hooger beginnen, te weten, van \'t jaer c I d

xcix, als d\'kaliaenfche kooplieden van d\'onge-
loovige Vorften verkregen, datfe te lertifalem,
(want die ftadt was toen noch niet van de Chri-
ftenen gewonnen) eén kerck, ter éerèn van dé
heylige Maeght Maria, mochten bouwen; maer
daer na, in plaets Van een, hebben fy twee kerc-
ken mét twee kloofters getimmert, \'t een voor
de mannen, én \'t ander voor de vrouwen,welcke
plaetfèn van de vreemdelingen, die uyt devotie
dérwaerts quamen, onderhouden wierden. Na-
maels is daer noch een Gafthuys, ter eeren vari
S. loan, by gebouwt,waer in men bequame gee-
ftelijcke Heden, als beftierders, om de arme
Chriftenen te helpen en te beforgen,ftelde; defe
mannen wierden van de Patriarch der fèlve
plaetfe op de rechte fijde met een wit kruys ge-
tekent , en Gaft huys-vad eren genoemt; en uyt
dit gering en flecht begin heeft d\'ordre der tnffm
broeders en Ridders van S. lan haren eerften^r^r^/
oorfprong gekregen;welcke om hare Godvruch-
tigheydt, gelijck waerfchijnlijck is, Godt aenge-
naem waren,en fijn derhalven allengsfbo mach-
tigh geworden, dat fy, onder andere heérlijcke
daden, den ongeloovigen,in\'t jaer cb ccc vi 11,
met gewelt en dapperheydt in de wapenen, het
eylandt Rhodes afgenomen hebben, en daer
door den tijtel van de Rhodifche Ridders ver- ^^^^^^
worven:dit eylant is door hen vele jaren Ridder- dJ Zn
lijck ingehouden en befchermt, tot datfè ten
laetften van den Turckfchen Keyfer Solyman,
met een overgroot en machtigh heir belegert
fijn, wiens gewelt en ftormen fy omtrent fes
maenden af keerden; maer dewijl fy van d\'ande-
re Chriftenen , die felf in verderflijcke inlandt-
fche oorlogen verwart waren,geen hulp kregen,
en oock verraden fijnde, hebben fy uyt hoogen
noot,die geen wet heeft,in \'t jaer c I d I d xxi 13
defè plaets overgegeven en verlaten j en dus is, ^nderiveief
tot groote fchade en fchande van \'t Chriften-
rijck,dit bolwerck van Europa,én defè befcherm-
plaets van Orienten jammerlijck verloren. Daer
na fijn defè Ridders in Italien gekomen, en heb-
ben van Keyfèr Karei de vijfde het eylant Mal-
ta, tuffchen Sicilien en Africa gelegen, verwor-
ven,daer het meefte deel van hen nu noch woo- fcLncken.
nen,en dickmael met lof voor\'t Roomfche Chri-
ftelijck geloove ftrijden; gelijckfy,in\'t jaer cl3
ID LX V,metgróotekloeckmoedigheyt, tegen
het verwoed en gruwelijck aenvallen van het
Turckfche fèheeps-heir te water en te land ftre-
den , alwaer \'t felve groote fchade leed, en harén
Generael oft Opper-Admirael, Dragut Rais fèlf
verflagen is. Raphael VolateiTanus,een vermaert
Schrijver, fèyt in fijn een-en-tv/intighfte boeck,
dat défe Rhodifche oft S. lans Ridders van
S. Auguftinus ordre fijn : Hieron Paulus in fijn
boeck van de Kercke,fèght het felve.Dochhaer
geeftelijcke belofte en verbinding belet hen niet
te komen in d\'erffenis van hare goederen, om
datfy niet uyt de wéerelt fijn : maer fy mogen
niet liuwélij eken, en hebben alleen de vruchten
van hare erfgoederen, fonder ander eygendom;
want fy fijn genoeghfaem voorfien met Com-
manderyen en andere inkomften tot haer on-
derhoudt : foo dat het eygendom van haer erf-
fenis, als fy overleden fijn, wederom komt aen

haer naefte bloetver wanten, gelijck de geleerde groot was ^ aen de koorde die daer aén gebofte
Papon in fijn boeck van d\'Arreften, in d\'eerfte den was, genade én quijtrchelding te vergun-
tijtel van\'teen-en-twintighfteboeck^getuyghtj nen. Het is wel waer > dat\'ért\'allen tijden, om
dat vele vonniften na defe meening gewefen fijn, d\'opper-overhey t en hét gebied defer ftadt,ver-
Byna op de felve wijle , ën tot het felve eynde, fcheyden gefchillen , tuftchen dè Hertogen van
^f fer. is oock te lerufalem, in\'t jaer c 13 c x xvi11, Brabant en Bifichoppen van Luyk, geweeft fijni
der Tempe. cfe cdclc ordrc der Ridderlijke Tempelier-broe- en nooit geheel by vonnis afgedaen 5 maer mijn
ders ingeftelt j maer na twee hondert jaren, als meening is niet,om iets, tot nadeel van d\'een oft
fy nu feer rijck en machtigh waren geworden,en d\'ander, by te brengen want de Rechtsgeleer-
in fommige dwalingen en fchandelijcke fonden den mogen iegelijcks recht onderfbecken , en
crevallen, gelijck men fèydt, fijn fy alle op een daer nae wijfèn en fpreken.

tijdt, door \'t bevel van Paus Clement de vijfde, Uyt defè ftadt fijn voortgekomen Matthms Geleerden,
Keyfèr Albert van Ooftenrijck, en de Koning HerhcnuSyGeYardusMarh^fius,enMatthiasMineconius^
van Vranckrijck, jammerlijck gedoodt,vernielt drie treffelijcke geleerde lieden, en Schrijvers
cn uy tgeroey t, en vele van hare rijckdommen van vele boecken, gelijck Trithemius getuyght,
aen de Rhodifche Ridders gegeven. Onlangs die, om hare uytmuntende verftanden, haer va^
nae\'t gemelde jaer cId c xxviii, is oock, derlandt en hen fèlf, hoewel fy voor vele ja-
als Paulus Emilius en Polydorus Virgilius fchrij- ren geftorven fijn, ter eere leven,
ven,te lerufalem de ordre van de Duytfche Rid- In \'t jaer c 13 Id lxxvi heeft Maeftricht ^^
ders en Broeders van onfe L. Vrou^ met de fèlve een fware flagh van de Spaenfchen ontfangen; SpaenfiheM
meyning, belofte en ooghmerck, als de twee wantdeMagiftraet,hellendeaendefijde derSta-
voorverhaelde,eerftingefèt; wantfy moeten ook ten, pooghden die natie met verdragh uyt de
d\'arme pelgrims, doch alleen van haer, dat is ftadt te krijgen, waer tegen fich Montefcioca
het Duytfche volck, befbrgen 5 en fijn meê ge- met hevige woorden ftelde, en hulp ontbood y
houden het Chriftelijck geloof, met kracht en daer meê de Spanjaerden de ftedehngen verdre-
dapperheyt in de wapenen, te befchermen : en ven,en vele burgers dootfloegen; vele verdronc-
dit iïjn eygentlijck de Teutonifche oft Duytfche ken, en andere verbranden in hare huyfèn, die
Ridders, die in defe ftadt, als gefeyt is, het con- door \'t krijghs-volck aengefteken waren, welcke
vent, dk Bijfen genoemt, en meer andere goede- voorts de ftadt pionderden, en allerley moedt-
ren in defe landen, befitten ; waer van breeder wil en gewelt bedreven.

by Guicciardin, en andere Schrijvers, te lefèn is. In \'t jaer 1579 is fy door de Prins van Parma pr^n Tar^ .

Maeftricht ftaet onder twee Heeren:\'t een deel belegert, en fbo fel bevochten , dat diergelijck ^^
befitten de Staten der vereenigde Nederlanden weynig gefchiet is.Na dat hy de ftad heftigh be- \'
van wegen\'t Hertogdom Brabant; en\'t ander de fchoten had,deêhy haer op twee plaetfèn fodap-
BiflTchop van Luyk, wiens deel,als loan van Plai- per beftormen, dat het fcheen, dat fijne uytgele-
fance feght, eertijdts van Graef Porus van Leu- fèn edellieden en kloeckfte foldaten de dood voor heftigh k^
ven aen S. Servaes,om dat hy hem van een vuy- fpel,en d\'overwinning fèker achten: doch de be-
len ftanck en verrotting der neufe genefen had, legerden ontfingen hen met fulck een kloekmoe- \'
te leen gegeven is; en of fchoon daer na de Bif- digheyt,die van burgers,boeren,man, wijf,jong,
fchoplijcke ftoel te Luyck, als ghy aheede ver- en oudt, geholpen wierd , datfe met verlies van
ftaen hebt, overgevoert is, foo hebben de Bif- twee duifent mannen (daer onder fijn neef Fabio
fchoppen evenwel de heerfchappy van dit deel Farnefe,verfcheyde Grooten,EdeUieden,en om^
der fladt behouden : dies is hier nu tweederley trent jo bevelhebbers waren)moeftenafwijcken.
gebiedt, en twee rechtbancken, fonder eenige Daer na deden de ftedelingen,om hunnen onge-
merckelijcke fcheyding van uy terfte palen ; fbo kreuckten moed te toonen, verfèheyden uytval-
dat fy,om yder fijnen heer te kennen,de volgen- len. Parma deê groot gewelt om een ravelijn te
de gewoonte onderhouden, namelij ck, datfe al- winnen, daer meê hy, met fchieten, myneeren,
tijt den moederlij ken ftam volgen;tot voorbeelt, werpen van vuerwerck en ftormen, omtrent vijf
indien iemant een vrouw ten huwelijck neemt in weken beefich was, \'t welck d\'eene dagh door
een van defe twee heerfchappyen , het fy van \'t d\'ander wel 20 menfchen \'t leven kofte. Men
Hertoghdom, oft van de Biftchop , foo moeten feyt, dat \'er in dit belegh 22 mynen gefprongen
fijne kinderen de felve Heer,daer de moeder on- fijn. Eyndelijck, na vele andere en d\'uyterfte
der ftaet, onderworpen fijn: en alle vreemdelin- proeven van dapperheyt aen weerfijden , fijn
gen, die in de ftadt komen om te woonen, moe- de belegerden, door \'t ftadigh waken en vech-
ten terftont verklaren, onder welck gebiedt fy ten, fbo afgemat, dat hunne wacht verflapte;
begeeren te ftaen, en dan worden fy daer onder dies hebben de Spaenfchen , fiende van ver dat
ontfangen en gehouden. Eertijdts was de Her- de wacht fliep, de wal in alle ftilheyt bekropen,
me d op\' ^ ^^ jQjj^ jg vereenighde Staten evenwel de wacht gedoodt, en fijn alfoo ter ftadt inge-
Over-Heeren der gantfche ftadt, gelijck fy in ftort, daer fy^naer weynigh tegenftant, meefter
verfcheyden handelingen betoonen ; want fy van wierden, en eenige dagen fbo gruwelijck
doen daer alleen geldt munten, en de Her- leefden, dat defe plaets te kleyn en t\'onpartij-
togh plach in fijn eerfte inkomft (gelijck in d\'in- digh is, om dat met d\'o or faken, in fijn volle Ie-
tree van fijn eygen fteden) de mifdadigers, we- den, te befchrijven ; dies fend ick de lefèr tot de
derfpannigen,en ballingen van Maeftricht,als fy Hiftory-fchrij vers der Nederlantfche oorloo-en,
dan met hem in de ftadt quamen, en fich aen de als P. C. Hooft, Strada, en verfcheyden andere,
fleert van fijn paert hielden, oft, als \'t getal feer

Et jaer m d c xxxii
was feer voorfpoedigh
voor de verbondene
Lantfchappen; want
de Heeren Staten, om
den Tijt, die foo dier-
baer is voor \'t fteriFe-
lijck geflacht , niet
vruchteloos te verhe-
fen, oordeelden,datfe die niet beter en nutter,
dan met het vermeerderen van haer heer-
fchappy naer hun vermogen, konden befte-
den. Dit voornemen wierd door de occafie
oft gelegenheydt begunftight ; dewijl vele
Spaenfche troepen in Duytflant, tot hulp van
Keyfer Ferdinand tegen de Koning van Swe-
den, waren getrocken. Dies deden de Staten
een fterck leger, om een deel naer DuytHand
aen hare bontgenoten te fenden, doch infon-
heyt om de Spaenfchen te beoorlogen , door
Frederick Henrick, Prins van Oranje, verfa-
melen , die alle de foldaten uyt hare befettin-
gen ontboodt,en beval datfe den xxii May te
Nimmegen fouden byeen wefen. Sy begaven
fich te fcheep, maer door tegenftrevende win-
den wierden eenigen genootfaeckt aen landt
te gaen, om ten gefetten tijdt op de beftemde
plaets tc fijn. Ondertuffchen dede men open-
bare gebeden in de vereenighde Nederlan-
den,om voorfpoet en fegen over de genomen
raetfiagen te verkrijgen. Daer nae trock het
leger op in verfcheyde Regimenten,als 7 vaen-
delen van deGuarden oft lijfwachten, dat van
Wijnbergen had 10 compagnien , Veer 2.3,
Morgan 11 , Harwood 11 , Packenham 11,
de Graef van Solms7,Brederode i z,Varick 8,
Borgue, Buckluck en Balfour yder 7, de Heer
van Beverwaert 9, Loo 8, Graef Ernft 11, de
Vriefen 13, Graef Willem ix,Ferens 5,Erent-
Ruyter 8,Roofenkrans 5,Gent 11, Chaftillon,
Hauterive, Candale en Maifonneuve yder 11 ,
Graef Maurits 14 , Pinfen i o , en eyndelijck
het Regiment van de Graef van Hanau be-
ftont in 8 benden : foo dat er in alles 18 Re-
gimenten,beftaende in 181 vaendelen,warcn.
Al dit volck wierd in drie troepen oft briga-
des gedeelt, te weten, d eerfte de Nederlan-
ders, de tweede de Franfchen, en de derde de
Engelfchen. Behalven \'t voorfeyde voetvolck
had men noch 5 8 cornetten paerden,mede in
verfcheyde Regimenten en oock in drie troe-
pen verdeelt: d\'eerfte troep geboodt den Heer
van Stakenbroeck, Lieutenant generael van
de Ruytery, de tweede de Graef van Styrum,
en den Hertogh van Bouillon de derde, \'t Le-
ger voerde met fich 8 3 foo groote als kleyne > cetd
ftucken, daer onder 6 halve kartouwen ; en \'vm\'tge-
1500 wagens , die allerley nootdruft aen-^^\'^^^^
brachten. Oock ii Aeckjes oft langworpige
fchuytjes, om een brugge te flaen; en allerley
ammunitie en gereetfchap ten oorlogh dien-
ftigh en noodigh. Als \'t leger dus in ordre
was,belafte men dat yder foldaet fich voor vijf
dagen van montkoft voorfien moeft; en men
trock over de Mokerheyde naer Venlo, het Venlo in^
welck ilch eerlang opgaf,nadat men te voren genomen
\'t fort Aerffen ingenomen had. Een deel van
\\ leger trock, onder \'t beleyt van Graef Ernft,
naer Roermont,welcke fich mede overgaf, na en Roer-
dat de gemelde Graef daer voor gefchoten en mnde.
gedoot was. Van daer ging men naer Ma-
feyck en naer Sittert in \'t landt van Gulick;
daer de Prins verftont, dat Graef Jan van Naf-
fou twee duyfent mannen en veel oorloghs-
gereetfchap binnen Maeftricht gebracht had.
Den IO Janii quam \'t geheele leger voor de <jMAe^
felve ftadt, en yder wierd fijn quartier aenge- picht
wefen. Twee dagen daer na plante men vijf
ftucken op een bergh by de legerplaets van ^^^^\'
Colonel Pinfen,die weynigh fchade in de ftadt
deden , om datfe te ver geftelt waren. Men
fpoeyde ondertuffchen met de legerwercken;
in voegen,dat in weynige dagen,door de forge
der Ingenieurs, en de naerftigheyt der folda-
ten, de trencheen, fchanffen, hoornwercken,
redouten, dubbele graften, halve manen, fpo-
ren, traverfen en bateryen gemaeckt wierden.
De beleggers vorderden oock hare approchen

Tprte iefiH^enngea
^ . jSA vieillejfarte djL IjanÂ^rcruys
^ J/aJTûfte iU^purfrtert
6 Xä Comma nderte
y l/es Matilms Veau^
8 J^ejpont de JBierre

I Sorte S-Mjirûii
I ID XiL£cirte
It Cur ryesJhiets ^ar te C. äe\\
Sûtiim,^our emg^cher le
^aßt^e de Viirmee /UlRoj,
^suUe^etMa^eifar le com\',
numiemint duïrmee £ Orange,
a/i^jtdofU Ul vettiu da Comte
^a^enhetm .
I 12,. Oapfo^esjklets^of les getis
dsuRfj/f a^rez la. retroiete
da. C.äe Stirum. .
13 Xe Heu. auTa^enheim f^
des i^autts.
p B^tterieJ.
Q Car^s des gurdei
AratUs

ofc naerderniffen; maer die van de ftadt ft;ho- mannen , d\'een heift ruyters en d\'ander vuer-
ten foo fchrickelijck met canon , datfe hen roers, en vele trompetten en trommelen een
daer meê niet weynigh hinderden : foo dat allarm op fijner vyanden leger fou maken:
de Prins felf genootfaeckt was fijn quartier te dit gefchiede met een feilen aenval^terwijl alle
rug op den top van een bergh te nemen. Die d.e trompetten geblafen en de trommelen ge-
van de ftadt deden een uytval met 100 man- fiagen wierden , \'t welck foo een vreeflelijck
nen op d\'approchen der Franfchen en Engel- geluyt maeckte, dat de Spaenfche niet anders
fchen 5 maer wierden met gewelt weder inge- meenden , dan dat het heele leger hen quam
dreven. Onlangs daer na quam den Marquis befpringen ; dies fy door fchrick heen en we-
de Santa Croce met het Spaenfche leger te der liepen, en konden naeulijcks in \'t geweer
Tongeren,totontfetder belegerden,nam. fijn komen. Stakenbroeck brack door haer re-
quartier in een dorp, een ure gaens van de trenchement tot in een wachthuys, daer hy
plaets daer de Prins van Oranje lagh , in \'t een dootgefchoten Capiteyn in vond. Eyn-
-welck hy op de toren vierde,en lofte viermael delijck quamen de Koningfchen tot bedaren
na elckander 14halve kartouwen, om die van cn in wapenen 5 dies de gemelde Overfte met
Maeftricht fijn komft bekent temaken; welc- vele gevangenen in \'t quartier van den Heer
ke terftont met al hun gefchut, dat fy drie- van Brederode wederkeerde. Des nachts lie-
mael affchoten,antwooraen, en hare blyfchap ten die van de ftadt een mijne fpringen onder
betoonden. Seker fpion, die drie dagen met het gemelde travers, maer fy dede weynigh
het leger van Santa Croce gereyft had, ver- fchade. De Marquis van Santa Croce wapen- sante
klaerde, dat het beftont in 178 vaendelen te de onlangs daerna fijn volck, en deelde het in cme k-
voet, 7(3 cornetten paerden, 70 foo groote als drie hoopen, om, foo \'t fcheen, een proef op ^^^^ ^
kleyne ftucken, en 5^00 wagenen. Terwijl fy der Staten leger te doen ; maer daer volghde
\'t leger der Staten naderden, deê de Prins van niet op,dan dat hy des anderen daeghs eenige
Oranje met fijne approchen en andere werc- vaendelen naer Mafeyck fond : waer door de
ken dapper voortgaen : hy liet oock een tra- Prins van Oranje nadencken kreegh , datfe
vers, leggende omtrent 3 o paffen van\'t uyter- van daer fouden trachten over de Mafe te ko-
fte der Engelfche fappe by de Wijmering- men, of het huys van Graef Henrick van den
poort, befpringen , welcke met gewelt inge- Bergh innemen, om t felve fterck te maken;
nomen, doch door de menighte der beleger- dies fond hy de Graef van Styrum met eenige
den, die tot een uytval buyten dc ftadt geko- compagnien voetvolck, en den Hertogh van
men waren, weder verlaten , met verlies van Bouillon met 10 cornetten paerden , om op
verfcheyde voorname mannen ten beyde fij- het voornemen der Spaenfchen te letten ; het
Be Trim den. Daer na fond de Prins eenige vaendelen welck daer door, foo\'t fchijnt, gebroken was,
71verf- d\'overfijde van de Mafe, om de Spaen- dewijl fy niets aenvingen. Twee dagen daer
VeTaide f^hen het overkomen,en \'t fenden van verfch na veroverde de gemelde Bouillon het ftercke
Maes, volck in de ftadt, te beletten : welcke even- huys Argenteau,\'t welck aen de Mafe tuftchen v Hnys
wel met drie ponten vol volck over de riviere Maeftricht en Luyck gelegen is, en feer be-
voeren , twee der felve hadden aireede 3 00 quaem om het varen der fchepen te beletten,
mannen aen landt gefet; waer op de Fran- en de Prins de toevoer van Luyck af te fnij- ^ ^ \'
fchen uyt een hinderlage kloeckelijck aenvie- den. Ondertuffchen wierd dagelijcks heftigh
len , fonder het gevaer van vele fchoten , die in d\'approchen raet verfcheyden uyckomften
van drie batteryen der Spaenfchen geftadigh gevochten; tot dat de Colonel Maifon-neuve,
op hen gedaen wierden, te ontfien ; en voch- met toeftaen en in \'t byfijn van de Prins, een
ten ioo dapper,datfe 400 mannen,daer onder mijne aenftack, die wel werckte, waer op de Mijne
vijf oft fes Capiteynen en twee oft drie vaen- Franfchen met fulck een dapperheyt aenvie- ae^jgejle-
dragers waren , verffoegen en gevangen na- len, datfe de belegerde in hare graften dreven,
men. Nae \'t eynden van \'t gevecht wierd den en omtrent 100 verffoegen,fonder datfe meer
Marquis de Teau, onder wiens beleyt \'t felve dan 40 mannen verloren. Doch alfoo die van
gedaen was, met een kanon-koegel gedoodt. de ftadt gedurigh op dit werck fchoten, kon-
Oock bleven de Capiteynen Faullon en Fref- den de Franfchen \'t felve niet inhouden : de
ne, twee Lieutenanten, als Mons de Bois en Walen, die hen verloften, ftormden noch tot
du Fay, en eenige voluntairen. Der Staten Ie- elf uren in der nacht, dreven de ftedehngen
ger had het geluck en voordeel in dit belegh, uyt hare wercken en namenfe in 5 doch de-
dat de Mafe feer hoogh gewaffen was,\'t welck wijl de felve met verfch volck gefterckt wier-
het Konings volck feer hinderlijck was om den , moeften de Walen oock weder in hare
over de felve te komen : in voegen, dat al de wercken te rug gaen. De Spaenfchen poogh- BeSpaen-
elementen , als hemel, aerde, water en vuer, den verfcheyde mael over de Mafe te komcïiyfi^^^f^^-
des Princen voornemen gunftigh fchenen ; maer alles te vergeefs, en t\'elckens met verhes
welcke ordre gaf, dat Stakenbroeck met 160 van de haren, die dootgeflagen cn gevangen te komen.

ofc verdroncken als men de ponten
oft fchepen, die hen over fouden brengen, in
de gront fchoot. Terwijl dit in \'t belegh ge-
fchiede , quam Graef Willem van Naflbu in
der Staten leger,na dat hy in Zeelant verovert
had den Couwefteynfchen dijck , Kruys-
fchans,S.Jacobs-fchans, het Peck-gat, S. Am-
brofius,S.Martijn oftHoogerwerf,en S.Anna
oft der Geufen bril. De gemelde Graef kreegh
fi/n quartier tuffchen de leger-plaetfen van
Graef Maurits van Naffou en de Graef van
Styrum. Na velerley hevige gevechten in de
contrefcarpen en andere wercken omtrent de
fladts graften, en het fpringen van verfcheyde
mijnen , welcke aen wederfijden veel volcks
koffen , dede men naerfligh onderfoeck, en
ftelde op vele plaetfen fpions, om te beletten,
dat niemant uyt ofc in de ftadt eenige brieven
bracht, op dat men alle verftant oft gemeen-
fchap van den Marquis de Santé Croce, en
andere Overften , met de belegerde fbu ver-
hinderen. Onlangs daerna wierd een vrou,
uyt de ftadt komende, gevangen, die een ko-
geltjen, daer een brief ken in ftack, ingefwol-
gen had, \'t welck fy door groote dreygemen-
ten bekende j dies wierd het felve haer door
een ftercke purgatie afgedreven. Drie dagen
na \'t voorfeyde wierd een foldaets vrou, die
mede uyt de ftadt quam,voor de tweede mael
gevangen, welcke, na een lang en fcherp on-
derfoeck, ja dreygen met de galge, eyndelijck
bekende , datfe twee kopere dooskens met
fwelgen in haer lichaem had laten dalen, en
dat in yder een brief ftack, d\'een in caraóteren
oft onbekende teeckens, van de Gouverneur
den Baron van Lede aen den Marquis de Santé
Croce, en d\'andere van de Magiftraet aen ha-
ren ouden Stadts-vooght de Graef van la Mo-
terie , gefchreven. Men deê haer \'s avonts
eenige pillen innemen , daer door fy de vol-
gende dagh de dooskens lofte. De brieven
gaven te kennen, dat het de belegerde bnmo-
gelijck was , indien geen fpoedigh ontfet
quam , de ftadt langer te houden , dewijl des
Princen volck tot in hare wallen gevoordert
waren. Terwijl defe faken voorvielen, quam
Papenheym, op \'t verfoeck van d\'lnfante Ifa-
bella Clara Eugenia, met eenigh volck uyt
Duytflant,om \'s Princen leger op te flaen, tot
crroot vernoegen van die van Maeftricht. Hy
floegh,met hulp van Santé Croce, een brugh
over de Mafe,daer hy een fchans voor maeck-
te 5 op dat fy fich , als \'t de nooc vercyfchte,
by elckander konden voegen. Dies deê de
Prins fijn volck, dat over de Maes lagh,in fijn
leger komen. Papenheym lofte (nae dat der
Staten Veltheer tweemaei aen hem gefchre-
ven had, daer op hy t\'elckens antwoorde) vijf
ftucken gefchuts op het quartier van Graef
Maurits, waer meê hy hem vyant verklaerde.

Het fcheen dat \'er tuflthen hem en de bele-
gerde heymelijck verftant was, om op een
tijdt aen en uyt te vallen, dan die van de ftadt
waren eerft vaerdigh,en deden met 400 man-
nen een beeren uytval aen de Maeftrichtfche
fijde in de fappe en corps de guarde, daer
d\'Engelfchen in die tijdt de wacht hadden^ in
welck gevecht de Graef van Oxfort, en meer
andere brave Capiteynen en Officieren,doodt
bleven. Soo haeft als dit gedaen was, quam
Papenheym (vijf dagen voor t overgeven, op ,
den middagh , om die tot een getuyge van
fijn dapperheydt te hebben ) van den bergh,
daer hy achter lagh, met fes oft feven duyfent
mannen, foo te voet als te paert, in volle flag-
ordre afdalen, medebrengende twee veltftuc-
ken, die fy een mufket-fchoot binnen de
plaets, daer fy meynden aen te vallen, plant-
ten , \'t welcke was op een kleyn kerck-hofje,
S. Walburgh en oock Ammy genaemt, daer
des Princen linie noch on volmaeckt lagh, en
hagen en boomen ftonden , waer door fy ten
deel van \'t fchieten bevrijt waren. De Itahaen-
fche Regimenten, die Santé Croce des nachts en valt oj*
te voren aen Papenheym gefonden had, kre- \'tquar-
gen d\'eer van d\'eerfte aenval, welcke op \'t ge- ^^^^^^
melde kerck-hofje met fulck een hevigheydt Mmrits,
gefchiede , datfe op den top van des Princen
retrenchement quamen,daer fy met fijn volck
handt tegen handt vochten. De Prins van Be Prins
Oranje, die fich een weynigh te ruft begeven
had, klom terftont, foo ras hy \'t gerucht hier
van gewaer wierd, te paerd, en fpoeyde hem,
met verfcheyden compagnien te voet cn twee
halve cartouwen , naer Graef Maurits quar-
tier, daer de vaendelen voetvolck langs de li-
nien , en achter haer dertigh cornetten paer-
den in flagh-ordre, geftelt wierden: in voegen
dat

ijcks een man van Papenheyms
volck, foo fy door het retrenchement gebro-
ken hadden , \'t leven behouden fou hebben.
Sy vernieuden dit befpringen tot drie oft vier-
malen , om door te breken j doch konden
niet: want vele van hen wierden op de borft-
weering gefchoten , eenige met kolven van
musketten en back-fteenen \'t hooft ingefla-
gen. Ondertuffchen fpeelden de ftucken van
alle batteryen, die op de velden flanckeerden,
en raeckten in \'t midden van der befpringers
flach-ordre : de muskettiers fchoten oock
heele chargien onder haer. Papenheym dreef
met fijn ruytery d\'Icalianen, die wij eken wil-
den , van achteren weder aen 5 doch fiende papen-
dat het vergeefs was, liet haer eyndelijck af-
trecken. Dit gevecht duerde van \'s middaeghs "^^^ef\'
ten een ure tot \'s avonts ten acht oft negen ^en.
uren. Men gelooft, dat de gemelde Papen-
heym fijn volck hever eerder afgevoert had 5
maer hy was het tegendeel genootfaeckt, om
fijn dooden en gequetften en twee veltftuc-

ken af te halen. Hy had in dit befpringen, na
\'t veihael van fijn eygen volck, 14 ofc 1500
mannen verloren 3 en was felf gequetft. De
belegerde dedenjterwijl de partyen elckander
bevochten , een uytval aen de felve fijde uyt
Wijck 5 de Ritmeefler Heero van Burmania
kreegh bevel daer op te chargeren , \'t welck
hy met fulck een dapperheyt deê, dat hy daer
over verflagen wierdt. De Raets heer Johan
van den Sande verhaelt in fijn hiftorie,dat hy
van een voornaem man , die toen in \'t leger
was, bericht is, dat3 als Papenhejm ons leger
heflormde, boven feventigh dujfent pont pulver
in V felve niet was 5 V welck haeB geconfu-
meert had konnen worden , en \'t geheel leger in
de mterfle noot geraken, indien de vjandt ons
had konnen gaende hopeden. Twee dagen nae
\\ gevecht was de mijne der beleggers onder
de bodem van de ftadts graft, en ver genoegh
onder de muren gebracht: men maeckte een
barricade van plancken omtrent 14 voeten
achter waerts. In de mijne waren drie kamers,
en daer in 18 tonnen buskruyt: doch de fte-
dehngen ontdeckten de felve, en namen daer
negen tonnen uyt j d\'overige negen, hebben-
de te vele luchts om foo een hooge wal van
fteen en aerde om te werpen, maeckten, aen-
gefteken fijnde, foo grooten breflTe niet, als fy
anders fouden gedaen hebben: evenwel wierd
het fondament van de wal daer door foo be-
weeght,dat de fteene muer, vier roeden breet,
in de graft nederftorte 5 \'t welck des Princen
volck fiende, vielen mannelijck aen over de
fteenen die neergevallen waren , en trocken
elckander op , tot omtrent 70 voeten in de
hooghte, tot datfe boven op de bres quamen,
daer fy hant aen hant met de belegerde voch-
ten , die van alle fijden toeliepen , om d\'ope-
ning te befchermen, fchoten van de felve en
van de rondeelen op de befpringers, en hin-
gen aen elcke fijde van de bres een groot licht
uyt, om hen te beter t\'ontdecken , fmeten
oock handt-granaten, brandende peck-kranf-
fen, en andere fchadelijcke vuer wercken van
boven op hen af. De beleggers donderden
mede fchrickelijck van hare bateryen op de
ftadt. De ftorm in de brefle duerde meer dan
een half uer: der Staten volck vielen drie oft
viermael met nieuwen moet weer aen, in het
gelicht van haren Veltoverften,die eyndelijck
beval af te trecken. In dit bekhmmen en
vechten bleven aen wederfijden vele officiers
en foldaten. Indien de belegsers de semelde

mijne een halt uer te voren aengefteken had-
den , foo fou, gehjck de ftedehngen daernae
yerhaelden, de Baron de Lede, Gouverneur,

en eenige van de Magiftraet > die op de felve
plaets ftonden,om ordre tot belcherming van
de wal te geven, in de lucht gefprongen heb-
ben. In de ftadt was, terwijl het ftormen
duerde , een jammerlijck gefchrey van mans,
vrouwen en kinderen, en haer groote alarm-
kloek luyde: want fy vreefden dat het krijghs- Freeß
volck , fbofe met gewelt in de ftadt quamen,
alles omgebracht fbu hebben \\ dies riepen fy
om quartier oft verdragh , maer kregen geen
gehoor, om dat de Prins, foo fommige fchrij-
ven , de ftadt aen fijn foldaten , indien fy die
mee gewek quamen te vermeefteren, ten be-
ften gegeven had. De belegerde wierden door
defe ftorm foo verfchrickt, dat fy geen twee-
de durfden verwachten \\ want als de volgen-
de dagh de dooden begraven waren , en die
van \'t leger weder begonden te fchieten , rie-
pen fy om in handeling te komen , en ver- die om
fochten,dat eenige van de hare mochten uyt-

komen, om met de Prins te fpreken : hier op ^^^^^^\'
wierden van wederfijden gijfelaers gegeven,en
\'t verdragh den xxn van Auguftus getroffen,
befchreven en onderteeckent. De volgende dat geßo^
dagh trock de befetting, 1400 mannen fferck, ien word.
uyt de ftadt, met twee drielingen, twee halve
kartouwen , drie flangen , en twee valkonet-
ten. De Prins beftelde hen hondert wagenen,
om de fiecken cn bagagie te voeren. Onlangs gaen der
nae *t overgaen trock Papenheym weder over fi^^t >
den Rhijn 5 en de Marquis Santé Croce brack
oock op , en keerde met fijn leger naer huys.
De gemelde Joan van den Sande feght in fijn
hiftorie, nae dat hy dit belegh en overgaen
kortelijck befchreven had , defe volgende
woorden : ^m is defe machtigefiadt, in \'t ge-
ficht van een Kejferhjck en Konincklijck leger,
tot opgeven gedwongen , in de tijdt van twee
maenden en veertien dagen. De Prins bleef
hier tot in November, tot dat de ftadt met
meer wercken gefterckt was 5 en fond onder-
tuflchen Stakenbröeck, Lieutenant Generael
van de ruytery , en de Colonel Pinfen, met
eenigh volck , vier ftucken gefchuts en twee
mortieren, naer Limborgh , dat fich
fchoten met verdragh overgaf. Graef WiK^^^«^
lem van Naffou wierd met acht Regimenten
te voet,en twaelf cornetten paerden voor Or-
foy gefonden, dat hy oock in drie dagen ver-
overde. Eyndelijck is de Prins van Oranje,
met fegen en overwinning gekroont, naer
\'s Gravenhage vertrocken, en daer en in alle
andere plaetfen, daer hy door reyfde,heerlijck
ontfangen, volgens fijne verdienften aen den
Staet der vereenighdeNederlanden,die dit jaer
door vele Steden en Forten aengegroeyt was.

Lu ys heeft\'er naem
van de fluyièn^die hier
omtrent op verfchey-
den plaetfèn , om de
zee-wateren in oft uyt
te laten, te vermeer-
deren oft te vermin-
deren naer gelegent-
heyt, gemaeckt fijn,-
oft miffchien, als fbm-
mige feggen, naer de gedaente van de plaets,
daerfe gelegen is , die met vele wateren door-
frieden, en niet qualijck naer een fluys gclijckc.
Haer eerfte oft outfle naem was Lammms-Dlut^
die haer van een Engels-man , Lambert ge-
noemt , als fy eerfl gebouwt wierd, gegeven is
welcke naem fy tot het jaer clj ccc xxxi, als fy
allengs uyt haren vorigen geringen flaet oprees,
behieh doch fèdert die tijdt is fy Sluys genoemt.
luflus Lipfius meent, datfe Sigebertus in fijn
Chronijck Clanfula dat is, Sluys ^ ohe Sluytmg^
noemt. Men vint oock,datfe de halpen "^an \'t Zspyn
geheeten is : want Buzelinus, in \'t eerfle fijner
laerboecken , onder Clotarius de tweede, fèyt
aldus: Niet ypijdt van daer is de Halpen yan H ZypiUj,
daer de fchej)en feer bequamelijck uyt en in konnen ko-
men: dit svas haer oude naem, daer na is fy Sluys, doch
federt de haDen yan Sluys, genoemt. Hy voeght \'er
daer na by : Tujfchen Ant^oefpen en Boulogne is geen
hequamer hayen, om alle koopmanfchappen oyer te hren^
gen, dan die yan \'t Zypyn, en de graft yan Ooflburgh.
\'t Schijnt oock dat Meyer yan \'t fehe geyoelen is, als hy
feght: Op de febe plaets, daer nu Sluys is, yoas een hayen,
die de Neryiers yeel gebruyckten^en yan Arioyißus, Ko^
ning der Duytfchen, yer^oefl en yerbrant is, In \'t jaer

haven van Sluys ingenomen , daer hy fich ver-
flerckte, en dickwils, tot groote fchade der om-
leggende landen, uytliep ^ tot dat de Prins van
Elias hem dwong uyt het landt, en in Engelant
te vluchten. Doch ick wil dit foo ver niet trec-
ken , dat ick daer mee fou willen bewijfen, dat
Sluys toen al een ffadt was: want men vind, dat
de Gravin Margriet federt aen d\'inwoonders
van Lammens-vliet het burger-recht,en \'t recht
van Schepenen te hebben, gegeven heeft ^ en
dat men daer na de helft, te weten de landt-
fijde , daerfè van\'t water niet befchermt was,
met een muer en graft omringt heeft.

Haer voornaemfle aenwas en voorfpoet had
fy in \'t eynde der heerfchappy van Graef Guido
Dampierre, wiens foon loan haeren welflant en
koophandel, door hettoeflaen van fijn Neef
Lodewijck, met yver bevorderde,- maer die van
Brugge quamen hier door in groot misnoegen,
en vreefden \'t bederf van hare fladt: dies fy fich
in\'tjaer cId ccc xxiii wapenden , en be-
geerden de hanthaving van alle hare rechten
en vryheden , die hen van alle tijden door de

Graven gegeven en vernieuwt waren ^ en dat de
Graef van dit voornemen fbu afflaen , en ftjn
Neef Lodewijck de toe-ftemming herroepen :
fy belegerden oock defè plaets, die fy innamen

en pionderden, en, als fy t\'eenemael verwoeft: Fhnvoeften
was,verbrandenjua datfè de gemelde loan,Graef
van Namen, die daer in was, gevangenhadden.
Sedert die tijdt hebben die van Sluys niets dur-
ven voornemen , dan met toeftaen der Brugge-
lingen : want fèven jaren nae\'t voorfeyde , als Onder die
men van d\'opbouwing der Stadt en verfterc-
king van de haven begon te fpreken, ftelden fy
fich daer tegen ; en in\'tjaer cId ccc lxvi,
als de ftedelingen van Sluys iets tegen \'t welbe-
hagen van die van Brugge voorgenomen had-
den , fijn fy door de Magiftraet in een jaerlijck-
fche boete , van op fèkere dagh het vierde deel
van al de roode Rhijnfche wijn te geven , ver-
wefèn. Als fy in\'t jaer cId cccc xxv eeni-
ge koopmanfchappen op haer eygen gefagh
wilden flapelen , Kregen fy terftont bevel van
\'t fèlve na tc laten. Doch na datfe veel weder-
waerdigheyt en finaet van de Bruggelingen ge-
leden hadden, begonnen fy onder de volgende
Graven een weynigh adem te fcheppen j want
Hertogh Philips de Stoute kreegh haer,in \'t jaer /w ^der
cl3 ccc lxxxv , tot fijn eygendom /deê

haer met een muer omnngen, en de haven met
een toren verftercken, die daer na, door \'t bevel
van Keyfèr Karei de vijfde, afgebroken ismen
noemde die naer den bouwer , de toren van
Bourgondien, oft het kleyn kafleel, tot onder-
fcheyt van een grooter , dat Koning Karei van
Vranckrijck tegen d\'aenftagen der Engelfchen
bouwde, en in de jongfte tijden feer verfterckt
is. In de volgende eeuw, in\'t jaer cId cccc Sy wort
lxx, is de haven breeder gemaeckt,haer poor-
ten herbouwt en verhooght, de marckten, hal-
len,ftraten en huyfèn vernieut en verbetert,- fbo
dat Karei de fèfte hier eenige maenden fijn hof
hiel, en fijn krijghsvolck vergaderde, als hy in
\'tjaer mcccc een vloot tegen d\'EngcKchen uyt-
rufte. Omtrent i jo fchepen, geladen met aller-
ley koopmanfchappen , quamen in\'tjaer cId
cccc lx viii in defè haven, om daer te lan-
den. In\'tjaer cId cccc v hebben fy d\'En-
gelfchen , die hen belegert hadden , met groot
verlies doen vcrtrecken. Sy geraeckten allengs
in fulck een ftaet,datfè die van Brugge niet meer
vreefden, en fmeten in\'t jaer clo cccc xxxvi
dat laftigh juck van hunne halfen, verachten
hare bevelen, beroofden hare landeryen, en de-
den hen veel fpijt j want fy vertrouden op de
befcherming van de Graven, op de fterckte van
hare muren en kafteelen, en op de moedighey t
en dapperheyt van \'t krijghsvolck, datfè tot be-
waring van de ftadt hadden.

Wat hare Heeren belangt ^ van de heerfchap- Heeren^
py der Graven is fy gekomen aen lan van Na-
men , foon van Guido, Graef van Vlaenderen,
aen wiens erfgenamen fy bleef, tot dat Hertogh
Philips de Stoute, fbo om haer goede haven, als
om de ftrenghey t der Bruggelingen te temmen,
haer van Willem van Namen in wiffeling tegen
Bethune verkreegh : naer hem hebben de drie
Hertogen van Bourgondien, Princen van meeft
al de Nederlanden, fijn foon en neven,\'t gebied

over liaer gehadt, tot datfe aen \'t huys van Oo-
ftenrijck door huwelijck quam,wiens erfgenaem
Philips de tweede, haer weder aen die van Brug-
ge overgedragen, en verkocht heeft.

De regeering beftaet, gelijck in vele andere
fteden , uyt twee Burgemeefteren , feven Sche-
penen , en eenige Gefworenen. Sedert de tijdt
van lan van Namen fijn hier vier benden Schut-
ters geweeft , en acht Gilden van handtwercks-
lieden, waer van de fchippers en arbeyders de
voornaemfte fijn. Sy heeft van een der Graven
de vryheydt van twee laer-marckten en een
weeck-marckt verkregen ; oock befit ly ver-
fcheyden andere voorrechten, hier te lang tc
verhalen,

Sluys heeft afgenomen door de oneenighe-
den en burgerlijcke beroerten onder Keylèr
Maximiliaen ; en te voren door het ophouden
van de viftchery, die, tot hun groote fchade,om
de Ichatting die haren Heer in \'t jaer clo ccc
X LI daer op ftelde, t\'eenemael verdween; maer
tot yders verwondering, lbo ras als men de lèlve
Ichatting te niet deê , begon de vangft weer toe
te nemen; gelijck of de vifch,een afkeer van die
belafting hebbende , daerom na den buyck der
zee gevlucht was : want het is een dagelijcks
voetiel der arme lieden, die fich daer mee, en
met oefters , moffelen, en diergelijcke Ipijlè,
door gebreck van andere, onderhouden. De
groote toeloop der Oofterlche kooplieden, die
hen groot voordeel toebracht, is, door \'t quaet
onthael, in\'tjaer clo cccc xxxvi gantlch
te niet gegaen j want fy kregen lbodanigh een
gelchil met de ftedelingen, dat \'er veertigh op
de plaets doodt bleven ; dit deê d\'overige ver-
trecken , hoewel de Magiftraet, om te toonen
datfè onfchuldigh aen de beroerte waren, d\'op-
roerigen terftont deden vangen en ftraffen, in \'t
weicke een gedenckwaerdige faeck voorviel: fe-
ker Eloy lordaen, een van de gene die befchul-
dight en verwefèn waren, gereet fijnde om de
flagh des doodts van de beul t\'ontfangen, wiert
door een verfchrickelijcke donderflagh, die al
d\'omftaenders en de beul fèlf fbo verbaeft
maeckte datfè de vlucht kofen, wonderbaerlijck
verloft ; want hy had daer door tijdts genoegh
om van daer te loopen ; dies ging hy na Weifen
in ballingfchap , om Godt voor fijn behoudenis
te dancken.

De geeftelijcke faken wierden eertijts te Sluys
door twee Paftoren bedient, d\'een in S. lans
kerck, d\'ander in die van de heylige Maeght
Maria, weicke Willem van Namen in \'tjaer clo
ccc xc 111, feer verciert, verrijckt en verbe-
tert heeft doch een droevigh ongeval vernie-
tighde haer byna, als fèker Biftchop,Lodewijck
genoemt ,in \'t jaer clo cccc xii, naer de
Roomfche wijfè,gewijdt fbu worden; want toen
quam een foo grooten en ongemeenen donder-
flagh op haer vallen , dat het grootfte en befte
deel terneer viel, en verbrande. De Heeren uyt
het geflacht van Namen hebben hier twee kloo-
fters, \'t een voor de mannen,en \'t ander voor de
vrouwen van S. Francifcus ordre, gebouwt. De
mannen fijn van Gent door Graef loan hier ge^

roepen; maer\'t vrouwénkloofteris door Graef
Willem gefticht, \'t welck federt door Ifabella
van Portugael veel verrijckt en vermeerdert is.
Het rijckfïe Gafthuys is fijn begin aen de Gra- Gaßhf^jfen.
vin Margareta verplicht ,• en \'t ander aen befon-
dere lieden.

Delè ftadt legt omtrent vijf mijlen van Mid- Ge\'egen-
delburgh in Zeelandt, en drie van Brugge. Sy is
door haer goede en bequame haven, het Z-^iyn Ha-ven,

fenaemt, daer men wel 500 fchepen in feker-
eyt leggen kan , overal fèer vermaert gewor-
den ; ja men noemde de felve door uytnement-
heyt de Vlaemfche hayen. Onfè Hiftorien fèggen
oock, dat Koning Karei de fefte van Vranck-
rijck hier en inde geburige plaetfèn een vloot
van 1400 fchepen toerufte, om in Engelant té
vallen;doch dat groot voornemen geiuckte niet.

De ftadt is gefterckt en wort befchermt met Kaßed.
een kafteel; waer in de Hertogh van Bouillon,
als hy te Hefdin gevangen was, en den Fran-
fèhen Admirael Gafpar de Goligny,moederlijck
grootvader van Prins Frederick Hendrick van
Oranje, in den flagh van S. Quintin verwonnen
en gegrepen, bewaert fijn. Dit kafteel was eer-
tijdts met eenige huyfèn aen de ftadt gehecht,
weicke fèdert door die van Brugge neergewor-
pen fijn. Het is tegenwoordigh een fèer ftercke Sterchte.
ftadt, en met dubbele muren en graften voor-
fien. Sy heeft in\'tjaer cIoIoLxxxvii een ^ekgerin-^
fware belegering, die wel drie maenden duerde, gen.
door de Prins van Parma geleden , weicke fijn
uytterfte vermogen deê , en befchoot haer met
30 groote ftucken,cn 8 flangen; hy liet de werc-
ken ondermijnen, en donderde lbo lang en met
fulck een gewelt, dat de belegerden, hoewel fy
fich feer kloeckmoedigh getoont, en meer dan
17400 kanon-fchoten , met groote ftantvaftig-
heyt, ontfan^n hadden, eyndelijck genoot-
faeckt waren fich op eerlijcke voorwaerden over
te geven. Maer Prins Maurits, der Staten Velt-
heer,belegerde haer weer in \'t jaer clolociv,
terwijl \'sKonings leger voor Ooftende lagh, en
dwong haer,naer een belegh van drie maenden,
door honger en gewelt, als wy terftont breeder
verhalen lullen.

Omtrent de haven en in \'t geficht defer ftadt scheeps^
is den i6 Mey, in \'t j aer c 10 lo c 111, een bloe- fl^ijt.
dige fcheeps-ftrijt gelchiet, door acht groote
galeyen, daer over Frederick Spinola, een dap-
per krijghsman, het bevel had, tegen drie oor-
oghs-fchepen en twee galeyen der Heeren Sta-
ten: in dit gevecht is den Overften Spinola, Doodt mn
door een kanon-fchoot van \'t leven berooft, en
nevens hem noch omtrent 800 van de fijne, foo
gedoodt, als gequetft en verdroncken : van der
Staten volck bleef lacob Michiellz. Capiteyn
van de fwarte galeye, en fijn Lieutenant.

De haven wierdt met twee bolwercken be-
fchermt , waer van \'t een, in de mond der fèlve
gelegen, de Hafè-Schans genoemt was; \'t ander
dicht by de ftadt, dat men Beck-af noemde ,
\'t welck met enckel gewelt door Prins Maurits
gewonnen is; \'t eerfte gaf fich op voorwaerden
over. De vereenighde Staten befitten nu defe
ftadt, ten beften van haren Staet,

L u y s is een der fte-
den,die de meefte ver-
andering en ongemae-
ken des oorloghs in de
Nederlanden geleden
hebben. Sy is van de
Prins van Parma, met
een hard belegh, in\'t
jaer cl3 Id lxxxvii,
aengetaft en verwon-

nen, als wy terftont in hare beichrijving aenge-
roert hebben,- en bleef onder \'t gebiedt des Ko-
nings van Spanje, tot dat Prins Maurits haer tot
overgeven dwong , gdïjck wy füllen verhalen.
In de vergadering der Algemeene Staten van \'t
vereenighde Nederlandt wierd , in \'t begin van
\'tjaer cId Idc iv, na veel overleghs, befloten,
dat men hun leger, om de Spaenkhen van Oo-
ftende, dat jfy tot in \'t derde jaer belegert hiel-
den, af te trecken, in Vlaenderen fbu voeren.
Men prefte veel fchepen, daer in men \'t krijghs-
volck brachteen deel der fèlve voeren naer
Zeeland , en van daer naer \'t eylandt van Cad-
fandt, daer fy twee dagen bleven, om eenige
Forten te winnen. Maer fommige meenen, in-
dien fy terftont het Zwyn oft de haven van
Sluys ingevaren hadden, fy fouden de ftadt, om
dat \'er foo weynigh krijghsvolck in was, in aller
haeft vermeeftert, en een fèer groote fchrick,
over fbo een onverwachten en geluckigen in-
val, in \'t leger voor Ooftende gebracht hebben.
Terwijl der Staten leger foo een goede gele-
gentheyt , naer \'t oordeel van vele, verloor, liet
Spinola niet na de ftadt van krijghsvolck, naer
fijn vermogen, te voorfien. Prins Maurits won
eerft de Schans van Coxie • en daer na die van
S. Katarine, die de Spaenfchen meer uyt vrees
dan door noot verlieten, vluchtende met den
Overften Trivultio naer \'t Fort S. Philippe, dat
\'s anderen daeghs verovert wierdt, en van daer
naer Yfèndijck, daer de Spaenfchen vergeefs
pooghden meer volck in te brengen. Die van
Sluys, ondertuffchen verfterckt fijnde, namen
voor der Staten volck van Cadfant te drijven;
fy quamen \'s nachts , omtrent 2000 fterck, met
veel floepen en galeyen, en hadden al 600 man-
nen te lande gelet: twee vaendelen Schotten,
die de wacht hadden,vielen heftigh op hen aen,
hrachtenfè in onordre en op de vlucht fbo
dat \'er vele verdroncken, gedoot, omtrent veer-
tigh gevangen, en acht floepen verovert wier-
den. Na dit voorval Won de Prins Vfèndijck,en ^^
ging voor Aerdenburgh , daer fès vaendelen dtjck
Duytfchen in lagen, die oock uyt vrees de plaets
verlieten,- diesny haer fonder bloetftorten in-
nam en befètte : dit is een vervallen ftedeken^
eertijdts aenfienlijcker, en bequaem om Sluys
te benaeuwen j Graef Ernft befètte \'t felve , en
deê Voor yder poort een ravelijn maken. Van
hier ging \'t leger naer een andere kleyne ftadt,
Middelborgh genoemt j \'f welck oock , dewijl
het geen vaftigheyt had, verlaten wierd. Toen
fbnd de Prins eenig volck naer de Soute en Soe^
te 3 (twee wateren, die van Damme en Brugge
naer Sluys loopen , en bequaem fijn om te be-^
varen,) die Don Louys de Velafco omtrent het
fluysken van de wateringe van Moerkercke en
Lapfchuer befchanft vonden, wiens ruyters ter-
ftont en onvoorfiens, dewijl der Staten paetde^
volck op fbo een engen en gebroken wegh aen
quamen,op de cornetten van Gent en Bacx met
fulck een hevigheyt vielen , dat \'er eenige paer-
den gevelt en gevangen wierden , en den Rit-
meefter Bacx in fijn been gefchoten j maer fy
kregen terftont ontfet van hun voetvolck, dat BeSpaen-
fbo dapper op de Spaenfchen toefètte, dsLt\'cr fihenwor-
500 op de plaets doodt bleven, en 300 gevan-
Ten, daer onder elf Capiteyns, en andere bevel-
lebbers waren. De volgende dagh trock de
Prins naer de Soute, daer hy met gewelt, fbo
\'t fcheen, over wilde ^ maer hy quam door een
andere wegh hen onvoorfiens overvallen, en
foo kloeckmoedigh befpringen , datfe alle hun-
ne wercken verlieten en naer Damme vloden.
Toen liet de Prins een andere brug over de
Soete leggen, en fbnd fijn ruytery op de weft^

fijde van de haven van Sluys \' hier op verliéten gft\'üsridten
de Spaenfchen terftont allé hare wercken aen haremerc-
die fijde, \\xytgef&yt S. Joris oft Hafègats-fchans,
die op de mont van \'t Zwyn oft de haven gele-
gen is: Capiteyn Cordua gebood over dit Fort,
en fcheen het te willen befchermen maer als
fy \'t gefchut fagen, gaven fy het op Voorwaer-
den over, hoewel daer 130 mannen en negen
ftucken in wareii.

Na dat alle de gemelde plaetfen foo gelucke- T)e fladt
lijck en in korten tijdt gewonnen waren, floegh
Prins Maurits fijn leger om Sluys, liet de haven \'
innemen,en verdeelde \'t leger in vier quarrieren,
dié hy met trencheen en linien aen een hechte:
maer dit kon foo haeft niet gefchieden, of de Zg\'vfl"
Spaenfchen vonden noch opening,om eens 700, ßerci^.

daer na noch 800 mannen, en eenige wagenen
met meel, in te brengen. De Veltheer nam fijn
quartier aen de noordfijde der Stadt by de ha-
ven , en verfterckte het met verfcheyden werc- ^
ken, foo van buyten tegen d\'aenkomft fijner
vyanden, als van binnen tegen die van de ftadt ;
het tweede quartier was onder-Graef Willem
Lodewijck, omtrent een vierde deel vaneen
mijl van\'s Princen quartier, oock wel voorfien j
Graef Ernft gebood het derde, dat aen de weft-
fijde tegen over de Soete en Soute was ; \'t vier-
de was onder de Heer van der Noot, dat in \'t
zuyden lagh , die vele floepen by fich had , om
over de verdroncken landen volck te fènden,
en de Spaenfchen te keeren, indien fy op die
wijfè meenden iets in de ftadt te brengen , ge-
lijck onlangs daer na gebeurde ; want die van
Sluys fonden vijf hondert foldaten en duyfènt
flaven, over \'t verdroncken landt, om daer een
toevoer van buskruyt en eetwaren, door Barlai-
niont geleyt, te verwachten maer fy wierden
ontdeckt, verjaeght, eenige gevangen, en fom-
mige wagens met meel geladen verovert ^ waer
uyt men bemerckte, dat de belegerde montkoft
van noode hadden : dies Prins Maurits befloot
de ftadt door honger te dwingen. Al d\'over-
loopers , die uyt de ftadt quamen, verfèker-
den , dat \'er fpijfè ontbrack , en dat al hunnen
voorraet haeft verteert fbu fijn : hier uyt meen-
den fbmmigen, dat de Spaenfchen, die defè
ftercke plaets niet verliefèn wilden,\'t belegh van
Ooftende fouden verlaten , té mèer, dewijl die
van Sluys aireede fbo weynigh voorraet hadden,
datfè de flaven niet meer konden voeden, die fy
dwongen op \'t verdroncken lant buyten de ftadt
een kruyt, dat men fbutenelle noemt, te pluc-
ken, en hen daer meê t\'onderhouden. De bele-
gerden deden \'s nachts verfcheyde vuerteecke-
nen ; dies d\'Aerts-Hartogh Albertus den Mar-
quis Spinola beval, dat hy de ftadt, fbo \'t moge-
lijck was, fbu ontfètten : de Marquis, tegen hjn
fin, fbo men feydt, quam met de Graef Trivul-
tio , omtrent fes duyfent mannen te voet, en
twee duyfent vijf hondert ruyters, latende \'t le-
ger voor Ooftende genoeghfaem befèt, om fijn
voornemen uyt te voeren : hy pooghde \'t quar-
tier van Graef Willem in der nacht op te flaen ;
maer hy wierd fbo ontfangen,dat hy met verlies
te rug keerde. Daer na trachte hy met alle ge-
welt in\'t eylant Cadfant te komen, na dat hy de
Forten van S. Katarine en S. Philippe ingeno-
men hadden hy fbu het oock volbracht hebben,
naer alle waerfchijnlijckheyt, indien de Prins
niet een goet getal Franfchen , Engelfchen en
Vriefen fijn vorig volck tot hulp gefonden had.

die foo wel hunnen plicht deden in \'t afkeerèn e^njt^ad-
en ftutten der Spaenfchen , dat verfcheyde van
hare voornaemfte bevelhebbers en aenficnlij ck-
fte heeren \'t leven lieten , als de Graef van Fel-
try, den Marquis van Renty , Don Alphonfo
Borgia, en andere , met omtrent 200 mannen.
Balanfbn , Colonel over een Regiment Bour-
gon jons,wierd fijn houte been,dat hy voor Oo-
ftende aengedaenhad, afgefchoten j hy droegh
fich,fchoon hy dus verminckt was, alseen kloeck
krijghsman , en keerde daer na weer in \'t leger
voor Ooftende, daer hy aen de fchouder ge-
quetft wierd. Als de belegerde befpeurden^ dat\'
Spinola vruchteloos gekeert was, en datfe geen ^^
ontfet te verwachten hadden, begonden fy naer f^l
een goet verdragh te trachten , dies fy ftilftant
van wapenen verfochten, om iemandt tot den
Aerts-Hartogh te fènden, en fijn raet en bevel
hier over te hebben : doch als haer dit gewey-
gert was,verfochten fy,datfè al de galeyen,\'t ge-
fchut en flavenfouden mogen uytvoeren; maer
fy kregen van Prins Maurits een edelmoedige
engedenckwaerdige antwoort, namelijck, datfi
den eerflen dagh met htm ypapenen en goederen naer
krijghsgehruyck fouden uytgaen j den typeedeny alleen met
hun fij d-ge^eer y maer datje den derden dagh tot ßjn gc^
nade fouden moeten flaen. Sy vonden niet raetfaem
die te misbruycken, dies fy \'t befte kofen , en

foede voorwaerden bedongen. Den 20 Augu- en geven de
us trocken uyt de ftadt,en uyt hun elende,om- M
trent 4000krijghslieden, cn 1400 flaven, meeft
Turcken, d\'overige van allerley natiën, die alle
hunne vryheyt verkregen, en de Turcken wier-
den naer Africa gefonden. De Haven hadden in hmneekn*
vele dagen geen broot gegeten, maer eerft kat-
ten, honden en fatten, daer na oude fchoenen,
leerfen, gefbde parckement, en het foutenelle-
kruy t, daer ick boven van gefproken heb, en
diergelijck ongebruyckelijck voetfèl. Vele be-
fchuldighden, miffchien t\'onrecht, de Gouver-
neur Serrano, dat hy oorfaeck van den honger
en \'t verUes der ftadt was. Men vond daer in
orntrent fèventigh ftucken grof gefchut , fbo
metalen als yfère,behalven in de Forten, en tien

met al wat daer toe noodigh is. De Heeren Sta- Couver-
ten ftelden Frederick Henrick , broeder van
Prins Maurits,en jongfte foon van Prins Willem
van Oranje, tot Gouverneur van al hare ingeno-
men plaetfen in Vlaenderen, en de Heer van
der Noot tot fijn Lieutenant oft Stadthouder,
die, om op alles acht te nemen, en de ftadt
te verftercken en verfekeren , te Sluys quam
woonen.

IT is eeii van d\'outfte fclieyde gevechten en verlies van veel volcks
fteden, en eertijts de vermeeftert kon worden; \'t Welck de Gente-
voornaemfte van dit naers ioo verftoorde, datfe haer, in \'t felve jaer,
geweft • want fy was de tweemaei uytgeploildert en verbrant hebben ] üepicndm
treflijckfte van al de naeulijcks een huys ongelchent lieten, en de ^i^l^r^f-
Vlaemfche zeehavens, muren neerwierpen ; alleen de fchoone kerck,
Buzelinus in \'t eerfte daer ick van geiproken heb, bleef overigh. Na
fijner laerboecken, on- dit droevigh ongeval is defe ftadt lange tijdt
der Clotarius de twee- in die ftaet gebleven, tot dat de Burghgraef van
de, feght: Rodenhwgh, Melden, die den Vlaemfchen adel geleyde ,
ken heb~" ^^^ ^^^ nu AefdenbuTgh fiocmt, as een moeder aller haer de naem weer gaf, defe onder Creify had,
ben fom- ßeden yan dit geypeß. Sy heeft twee duyiènt tre- en nu noch heeft, (welcke van een hoop aerde,
fol7k ^^^ ^^^^ omring gehadt^ en is met een haven, wat verhevener dan d\'andere, afkomt,) waer
wel ord- om vijf hondert fchepen in te leggen j twee ka- doorfê allengs tot haer vorigh aenfien gekomen
, fteelen, \'t een in\'t ooften\'t ander in \'t fïiyden ; is. Onlangs daer na hebben die van Gend cre-
a^j^dit ^^^ 5 ^oor S. Eloy aen de heylige Maeght tracht haer t\'overvallen maer als fy over^de
fdvc^er- Maria gewijdt,- een kloofter dat S. Wismarus, graft waren, en de wal beklommen, wierden
dewbtirgh en een dat S. Amand gefticht heeft,voorflen ge- fy van drie foldaten, die daer by geval wandel-
de £em weeft. Haremuren waren van graeuwe fteen,nae den, ontdeckt, welcke hen met piecken af-
RvUnd\\Yt\\ \'t leggen vaa eenige oude gefchreve boecken, weerden, hun medegefellen opweckten, en al-
doori\' welcke fteen door \'t ftraffe weder bederft. Men Jfbo oorfaeck van de behoudenis der ftadt waren,
verfetten vind geen overblijffelen van de gemelde muren. Dus begonfè weder te bloeyen. In \'t jaer 1300
der eerfte ^och van hare vier poorten. De Hunnen , was hier een aenfienlijcke vergadering van de
kttTren, Wandalen, Noormanuen, CU infonderheyt de Princen van Valoys, en Savoyen. Graef Lo-
gefchre-* Vernielende zeegolven,die de wreetfte van al ha- dewijck gaf hen een jaermarckt, die veertien
ven word. re vyanden geweeft flju, hebben alle de tekenen dagen duren fou, waer door fy begon toe te
van haer vorige grootheyt deerlijck verwoeft: nemen: hier toe diende oock het Gafthuys ,
in voegen , dat men de voorlede tijt, in welck dat d\'inwoonders opbouwden, \'t welck eertijts
fy heerlijck blonck, in\'t graf der vergetenheyt door de Gravin Marpiet begonnen was en een
moet befluyten j en haer oorfprong oft tweede kloofter aen de heylige Moeder-Maeght gewijd,
geboorte met het vertreck der ongeftuyme volc- dat nu noch een van de fchoonfte van\'t landt
keren beginnen: want het is buyten alle twijf- fijn, indien het onweer van\'tjaer 1488 , en
fel, dat defe ftadt voor drie hondert jaren we- andere, dit treffelijck gebouw, en verfcheyde
der met muren gefloten, met een graft omringt, cieraden der ftadt, niet verdorven hadden,
en met poortenen een haven verciert is. In\'t De overblijffelen van de kerck fijn dienftigh ge-
jaer 1148 is\'er een vrye jaermarckt des daeghs weefl om Vliflingen te verbeteren. De wafl
na den dagh der H. Drie-eenigheyt verordent; dom van Sluys heeft Aerdenburgh byna ledigh
en fy had alree, federt het jaer 948, de vryheyt van volck gemaeckt, d\'elenden hebben d\'in-
van een weeckmarckt, om de daegelijckfche woonders verdruckt, en\'t geklanck der trom-
nootfakelijckheden te verkoopen, verworven, melen en trompetten heeft haren welflant ver-
De kerck van S. Bavo is in\'t jaer 940 gewijdt: mindert: waer doorfe foo verandert is, datfe
Kerckn. ^^^ ^ ^ fchoonfte die hier omtrent haer felf niet meer gelijckt. Hare wallen fijn na

te fien was, en daer vele wonder-daden gefchiet debouw-kunft gemaeckt, en konnen d\'inwen-
flin , is in\'tjaer 1196 heerlijck gebouwt. De dige en uytwendige vyanden in toom houden.
Biftchop Michiel heeft hier een vergadering In de brieven van Boudewijn van Rijflel, gege-
van Canonicken gefticht. Vele Koningen en venin\'t jaer 1067, wert, neffens Athelard van
Princen hebben groote giften, volgens hare Strate, van feker Ahho de Rodanhurgh gefproken.
beloften, aen defè kerck gefchoncken. Philip- Sy heeft eertijts haer byfondere Heeren ge- Byfondere
pus Koning van Vranckrijck, alshy Vlaende- hadt j want in\'tjaer 1309 ftelde den Heer van
ren verovert ^ en Eduard, na dat hy een fcheeps- Aerdenburgh eenige ordre over \'t gemeen ge-
ftrijdt op de Franfchen gewonnen had, betoon- wicht der ftadt. Een weynigh boven defè plaets
den hier hunne miltheyt, tot erkentenis van de in \'t bofch is het dorp S. Laurens, daer die van
Goddelijcke hulpe. Die van Bru,s:^e hebben Brugge, met hulpe der Franfchen, in \'t jaer

Uyt defe ftadt is gefproten Walterus (Vale-
rius in fijn Faftis noemt hem Rotarm) Tfenbran-
tim, een Godtgeleerde van S. Auguftinus ordre

Bruggelingen, daer uytgejaeght wierden ,het van welcke lacobus Marchantiusin\'t befchrijl

welä oorfaeck was van hare verftercking. In ven defer ftadt, met lof gewagh maeckt. Caro-

der gemelde eeuwe fijn\'er noch nieuwe krijghs- heer en Griffier der ftadt Veurne, was hier oock

wercken bygevoeght: en in\'tjaer i282is fy van geboren : infgelijcks Matthias Lambertm, die een

de Franfchen tegen die van Gent fbo kloeck- boeck van \'t Catholijck geloof gefchreven

S e n d y c k mach met recht
als eenzeehooft, niet alleen-
lijck van een gedeelte, maer
van geheel Vlaenderen, ge-
noemt worden j en heeft de
naem niet van Ifis , gelijck

/F^^^i\' maér van \'t ys, dat tegen deiè dijck aenftroomt.
De regifters van \'t Bifchdom van Uitrecht, on-
der\'t welck defe plaets eertijts geftaen heeft,
maecken gewach van de hoeve Yfèndijck , in \'t
dorp Gafterne , op de vloet Beverne daer uyt
men belpeurt dat defè plaetfè in \'tjaer 984 niet
aen de groote zee, gelijck nu , maer aen de
vloet Beverne gelegen heeft. Wijders , dat
toen Yfèndijck een hoeve, en Gafterne ( welcke
naem noch in Gafteme£e,Ym de zee ingefwolgen,
overigh is) een dorp, oft kleyn landeken heeft
geweeft, in de welcJke federt kercken, onder de
benaming van de heyligen Margareta, Catha-
rina en loan gebout fijn. ïoannes, de Bertijn-
fche Monick , heeft hier eertijts in eenfaemheyt
geleeft, en het kloofter begonnen , dat onder
GraefGuido door d oorlogh verdelght wierd, en
noch heden de naem van lan inde Woeftijne be-
houd : \'t welck t\'onrecht van \'t gemeen aen d\'ar-
men toegeeygent word. Yfendijk is tot een fterc-
ke vefting en fchans der Hollanders gebout. Prins
Maurits van Naffou , Velt-overfle van \'t heir der
vereenighde Staten, maeckte fijn leger daer Belecen e
voor, en dwong haer eyndelijck tot overgeving, gekomen
in \'t jaer 160^ , of om dat fy niet wel van fbda-
nige dingen voorfien was, die tot befcherming
van de plaets nootfaeckelijck waren; of om dat
de moed en krachten der krijghslieden, die de
plaets befchermen fbuden, en noodige onder-
ftant befweeken. De Gouverneur daer af be-
toonde echter tien dagen lang een held-achti-
ge en edelmoedige dapperheyt in de befcher-
ming en tegenweer van defè vefting.

Hilippine is een van de me-
nighte der veftingen, die, op de
ftrant van de zee naer Zeelant
gelegen,ten deel den Spaenfchen
Koning ontweldight en uyt de
handen gefcheurt, en ten deel
van de Hollanders gefticht fijn. Defe Schans
leght aen d\'arm vanMe dijck, en aen het vafte
lant: is door de gelegenheyt van de plaets, en
door krijghswercken wel en fterck verfbrght; en
voert haer naem van Philippus de tweede. De
Hollanders brachten haer in hun gewelt in \'t
Jaer 163 3,enverfterckten haer daer na met nieu-
we wercken , wallen en gebouwen en vergroo-
ten dèfe plaets foodanigh, dat fy tegenwoordigh
eenige duyfènt foldaten, tot haer tegenweer en
befc: hermingjin fich bevatten kan.

A D s A N T is een ey-
lant , aen de weft-fij-
de van de Hondt oft
Wefter-Schelde, te-
gen over Vliffingen,
gelegen 5 en door het
Swijn (de haven van
Sluys^van heel Vlaen-
deren, daer het noch-
tans een deel van is, afgefcheyden. Eenige
feggen,dat het eertijdts veel grooter geweeft
is, en een ftadt met verfcheyde rijcke dorpen
gehadt heeft 5 maer dat de woefte golven al-
lengSjcn met het verloop van vele jaren,meer
dan de helft daer af vernielt en ingefwolgen
hebben.

Dit eylant is al voor vele jaren bekent ge-
weeft 5 want in \'t jaer duyfent vier hondert
een-en-negentigh, als de inlantfche twift en
oorlogh in Vlaenderen , tuifchen de Vorften
cn onderdanen, lang géduert had , en Aerts-
hartogh Phihps in jaren en verftant toenam,
kregen eenige Magiftraten en anderen^die in
de beroerten niet ftil geweeft hadden , vreefe
en nadencken, dat hunne handelingen door
den jongen Vorft eens, tot haren nadeel, ten
onderfoeck, en fy ter ftrafto gebracht moch-
ten worden. Uyt defe bedenckingen wierden
de Gentenaers met elckander twiftigh 5 waer
door twee broeders, CopfenoUen gebynaemt,
die veel gefaghs te Gent haddcn,gevangen en
onthooft wierden j want men befchuldighde
haer, dat fy oorfaeck van al de onruft, moet-
wil en ongeregeltheyt waren : hoewel veel
verftandigen hen de behoudenis van Vlaen-
deren en andere landen toefchreven j om dat
fy \'t huwelijck van hare Princes Maria met
den Dolphijn van Vranckrijck, daer toe den
adel en hovelingen feer genegen waren , ver-
hinderden. Oock ftelden fy fich, met groo-
ten yver, en miflchien met te weynigh om-
ficht, tegen d\'onverdraeghlijcke gierigheyt
en baetfucht van vele vreemde heeren,die,on-
der den jongen Vorft Maximihaen Roomfch
Koning, haer eygen nut en grootheyt, meer
dan \'s lants dienft, bevorderden. Door de ge-
melde doot der Coppenollen is eyndelijck de
vrede, die men den Pajs van Cadfant noem-
de, in\'tjaer cid cccc xcir in luly ge-
maeckt,die by den Aerts-hartogh Philips,nu
veertien jaren oudt fijnde, beveftight wiert.

In die eylant hebben de Spaenichen , om
Sluys, dat de Prins van Parma in \'t jaer duy-
fent vijf hondert feven-en-tachtigh ingeno-
men had, beter te verfekeren , eenige fchanf.
fen enfortreffen gemaeckt,die de Heeren ver-
eeni2;hde Staten, onder \'t beleyt van haren
Velt-heer Prins Maurits, in \'tjaer duyfent fes

hondert vier,in April,ge wonnen hebbenj ter- Foor de
wijl \'t leger van den Aerts-hartogh Albertus, staten
onder\'t beftier van den Marquis Spinola,
voor Ooftende onbeweeghlijck bleef leggen;
waer door niet alleen dit eylant, maer oock
Yfèndijck en Aerdenburgh, ja felf de ftercke
ftadt Sluys, voor de Staten , tot trooft over
\'t nakende ongeval van Ooftende, tot over-
geven gedwongen fijn.

\'t Verlies van Cadfant fmartte den Spaen-
fchen dapper j dies fy in \'t felve jaer den feften
Mey , Sluys noch in hun macht fijnde, met
twee duyfent mannen en eenige chaloupen
en galeyen een inval deden, om\'s Princen jy^orde
volck van dit eylant te drijvenjmaer wierden spaen-
foo manhaftigh af2ewefen,hoewelal fes ^

dert mannen, eer men hun gewaer wiert, ge- y^rpy^f^^
landt waren,datfe met groot verlies van volck gen,
cn chaloupen (want d overgekomen wierden
meeft al doodtgeflagen, gevangen, en door
\'t water verfmoort,en \'t vaertuygh genomen)
te rugh keerden.

ïn \'t jaer duyfent fes hondert een-en-twin-
tigh, in September, hebben de Spaenfchen ,
door laft van den Marquis Spinola, met vijf
duyfent mannen en vier cornetten paerden ,
onder \'t beftier van Inigo Brogado Gouver- ^^^^
neur van Antwerpen, wederom een aenflagh mdere
op dit eylandt in \'t werck geftelt; fy quamen aenßagen
met groote ftilte te Water-v het > en meen-
den voorby S. Catalyne en Ooft-burgh inpiiZl\'^
dit eylandt te komen. Doch Haultijn, Gou-
verneur van Sluys, op fijn hoede fijnde,
deê hen vruchteloos wederkeeren. Daer na
heeft der Heeren Staten volck,tot haerer ver-
fekering, met d\'eerfte fpring-vloet, al de dijc-
ken doorgefteecken, en \'t water landwaerts
in , tot groot nadeel der inwoonders, laten
loopen.

In \'t jaer duyfent fes hondert acht-en-twin-
tigh hebben de Spaenfchen noch een aenflagh
op Cadfant, en andere omgelegen plaetfen ,
getracht uyt te wercken, waer toe fy veel
volck en chaloupen verfamelt hadden 5 doch
is oock j als de vorigen, misluckt: want fy,
met verlies van vier hondert mannen, afge-
flagen fijn. Noch verfcheyde andere dierge-
lijcKC aenflagen fijn op dit Eylant voorgeno-
men > die nooit, door de goede wacht van
der Heeren Staten volck , in \'t werck geftelt
fijn j derhalven acht ick hetonnoodigh daer
iets van te fchrijven.

De grootfte eer van dit eylandt is, dat \'er
den hooghgeleerden Georgms Cajfander ge- ceorgius
boren is, die het oock met fijn naem verheer- cafan-
lij ckt heeft : een man in de Theologie oft
Godgeleertheyt, om fijn vredelieventheyt >
uytftekende 5 want hy, door de natuerlijcke

goetaerdigheyt der Keyferen Ferdinand d\'eer- achting en cerbiedigheyt, te leven : \'t welck

ilc en Maximiliaen de twede onderfteiint fijn- oock oordeelde dat Hoiiantich Dclfich Ora-

dCiheeft fijnen vlijt en yver befteet,om de ge- kei de groote Hugo de Groot, die hem in dat

fcheurde en verbitterde Chriften kercken te loilijck en moeyelijck werck (dat meer ce

vereenigen en bevredigen^ waer door hy ver- wenfchen dan te hopen is) mee onvermoey-

van Vlaenderen befprong, en verfcheyde ^^^^^
Schanften innam , heeft hy oock dit eylandt
vermeeftertj en is by \'t felve,door \'t aengevcn
en behulp van een Boer , langs defe fijde in
Vlaenderen gekomen , om Sluys te beter te
VanPar- Prins van Parma de ftercke ftadt Sluys bele- belegeren. Naer \'t winnen van Sluys, als ick

fcheyde Schanften gefterckt, infonderheyt
met ccn feer fterck Fort, naer de naem
t Eylandt, oock Ooftburgh genoemt, welc-
kers afbeelding hier by gevoeght is.

ben de Staten der Des anderen daeghs wierdt^eboden, dat yder
Vereenighde Neder- fich voor fès dagen van fpijfe beforgen fbu j en

aenhoudien , Prins jaerts befet, die fich, op \'t geficht van \\ kanon,
Maurits , tegen fijn overgaven. Daer naer wierdt een ordre in alle
vorige meyninge,tot dorpen verkondight, dat het leger niet quam
een tocht in Vlaen- als vyanden, maer als vrienden, om \'t landt en
deren bewilligt: hier alle d\'inwoonders, fbo geeftelijck als wereldijck,
toe werden omtrent van de Spaenfche overlafl te bevryenj derhalven
negen hondert fchepen, om hondert en fèven- foude yder vrymoedigh t\'huys en by fijne goe-
\'ïvoone en-twintigh vaendelen voetknechten en vijf-en- deren blijven, fonder eenige vreefe van plunde-
^"^f-ff/^mg. cornetten ruyters over te voeren, ge- ring, gevangenis, oft ander gewelt j mits alleen

reet gemaeckt, benevens twee hondert wagens eenige fchatting, gelijck de vereenighde landen,
yder met drie paerden, vijftigh groote flucken, betalende, dewijl men geen oorlogh fonder geit
hondert treck-paerden, en allerley montkoft en kan voeren. Oock hiel Prins Maurits goede
oorloghs-tuygh, noodigh voor foo veel volcks, krijghstucht^ want hy liet,op dat hy toonde dat
èn tot fiilck een voornemen : oock een groote defe aenbieding niet ftreckte om de lieden te
menighte platte roey-fchuyten , en twee hon- locken en t\'overvallen, eenige foldaten, die op
dert ledige viffchers pincken, om op de vlacke roof geweeft waren, ftrengeli jck ftrafien. Maer
ftrant het leger aen landt te fètten ^ jae felf ten veel boeren (die wel wiften, hoe wreedelijck fy
overvloet werden noch eenige hondert fchepen, eenige van der Staten foldaten gehandelt, want
om, na \'t afvaren van de vloot, op alle voorval- fy die met een kleyn vuur gebraden,en fommige
lende noot (rereet te fijn , aengenomen. De aen een yfere haeck, Ibnder worgen, by \'t kaec^
Graef van Hohenlo wiert met drie duyfènt man- kebeen opgehangen hadden) dorften fich op die
nen voetvolck , en acht cornetten ruyters , op belofte niet betrouwen, en vluchten evenwel;
den Hemertfèn Weert by Heufden verordent, dies hunne goederen gerooft, en hunne huyfen
om de frontieren oft grens-plaetfen niet t\'eene- verbrand wierden. \'t Leger in drie flachordens
mael t\'ontblooten. Als \'t leger eerft van Rot- trock voorby Brugge, daer de ruyters vier hon^
terdam en Dordrecht , daer \'t verfamelt was, dert ftucken vee wechdreven: van Brugge quam ..
vertrock, was hen de wint tegen, daer fy even- men in twee daghreyfen t\'Ooftende. Ondertufl t
wel mede te Rammekens quamen : nadat men fchen verlieten de Spaenfchen de Schanffen te
hier vergeefs op de wint gewacht hadt, vonden Snaeskercken en Oudenborgh,verbranden hun-
de Gedeputeerde der Staten (die de Prins, om ne hutten, pulver en montkoft,en wierpen \'t ge-
by fulck een wichtige aenflagh omtrent te fijn, fchut in \'t water. De volgende dagh werdt de
verfèlfchapten) raetfaem, om niet langer tijt en Schans S. Albert,in \'t weften van Ooftende in de
koften vergeefs te verliefen , (dewijl men t\'Oo- duynen gelegen, met vier halve kartouwen he-»
ftende , door de teaenwint, te water niet konde fchoten, en opgegeven,- de belètting trock uyü
komen) datmen af^ krijghsvolck, met vier hal- met geweer en reys-tuygh, fonder vaendels,be-
ve kartouwen, by Philippine, een fchans tuf lovende in fes maenden tegen de Staetfchen in
fchen \'t Sas en Vfendijck, aen land foude fetten. Vlaenderen niet te dienen: hen wierd , gelijck
om foo naer Ooftende te trecken, en de baga- ook die van Philippine en Affenede, \'t verdrach
eie fchepen , met het gefchut en \'t fwaerfte volkomelijck gehouden. Dewijl dit te lande ge-
goedt, over zee te laten volgen. Naer dit be- fchiede,wierden te water, door vier galeyen der
fluyt, feylde men \'s morgens vroegh van Ram- Spaenfchen,twee-en-twintigh fchepen, met eet-
mekem ^ en namiddagh, met een hoogh water, waren geladen, verraft, en met meeft al \'t volck
werd alle \'t volck in twee uren, op de verorden- jammerlijck verbrant; om datfy fich niet by de
plaets, geluckelijck te lande gefet. Soo haeft groote vlote gehouden, maer hen met een fwak
Graef Ernft met de voortocht uyt de fchepen convoy-fchipCt welk maer fes tien mannen, daer

Yän négen vechtende doodt bleven , en kleyne
Hucken, voerde , en evenwel hem felfs redde,
maer d\'andere weynig hulp doen kon)gewaeght
hadden: defè galeyen wierden terftont vervolgt,
en weken by Blanckenborgh onder \'tland,want
fy konden in de haven van Sluys (toen noch
Spaens) niet komen, daer fy van fes Staetfche
Oorloghs-fchepen,die fich op een rye een fcheut-
weeghs van elckander anckerden,befèt wierden.
Prins Maurits,eenen dagh by Ooftende,met het
innemen van de Schans S. Albert, toegebracht
hebbende,wou geen tijt met d\'andere fchanffen,
die hem nu niet hinderen konden,verliefen3hoe-.
wel hem verwittight wierdt, dat de Capiteyn in
\'t fort Ifabella genegen was fich op te geven, en
alleen, om fijn eer te bewaren, \'t gefchut ver-
wachte: maer hy fpoeyde fich. in aller haeft naer
Nieuport,daer hy door de riviere trock, om de
fladt in \'t weflen aen te taften.

ïn defe tijdt was men in den Hage noch vol
moets,en ineen groot verlangen naer d\'uytkomft
van defèn aenflagh, dewijl de verfpieders t\'elc-
kens bootfchapten , dat de Regimenten te Ha-
mont, Diefl en elders noch even feer muytineer-
den 5 \'t welck oock foo was, want fy hun getal
met eenige andere foldaten, die fyverleyt had-
den,vermeerderden.De Graef van Sor,Don Au-
Moetwil guflino,en den Marckgraef van Antwerpen, door
tZmZr den Aerts-Hertogh aen hen gefonden,bejegen-
\'\'\' den fy met allerley fchimp ; want fy ontfingen
een maent fbudy, op belofte van voort te trec-
ken en wel te doen , \'t welck fy daer na weyger-
den. By de ftadt Gelder, daer oock eenige duy-
ferit wederfpannigh waren,wierden andere Hee-
ren aen hen gefonden, doch veel erger gehan-
delt, geflagen en gevangen. Alle beloften,drey-

fementen, en wat men hen voorflelde, wierden
efpot. Doch eyndelijck , als d\'Infante Ifabella
hen felfs vertoonde, dat de vyanden, door hare
wederfpannigheyt, fbo flout geworden waren,
datfè over zee in Vlaenderen durfden komen
en badt, dat fy doch hare Princeffe en Vorft in
defè noot niet fbuden verlaten, maer d\'ouden
roem van hare natie herftellen, belovende hen
die ehoo - ^^^^^ betaling, wicrden fy gehoorfaem; op voor-
Af?» «^cr- waerden, dat hare Etó, dat is , fèlfs verkoren
den. Overften, alleen over haer gebieden fbuden^ en
dat men hen na de viólorie onverhindert na ha-
re vafte plaetfèn,tot datfè volkomen betaelt wa-
ren, fbude laten wederkeeren: in welcke vaftig-
heden fy een tamelijcke befètting leyden, en de
: Tijfèlaers, die hen d\'Infante tot verfèkering van
! lare beloften overgaf,bewaerden.D\'Aerts-Her-
togh Albert nam uyt alle plaetfèn al\'t gene mo-
gelijck was, fbo dat men in vele de gewoonlijc-
ke wacht niet kon doen: dus bracht hy omtrent
elf duyfènt te voet, en vijftien hondert ruyters
by-een; eö trock daer mede, \'t fy met een vafte
inbeelding van overwinning, oft om \'t misnoe-
gen en de naer-yver van fijn voornaemfte Over-
ften te beletten, met fiilck een frielheyt,dat men
eer fijn komft dan ftjn vertrek wift,fo dathy des
Princen verfpieders teleurftelde.De befèttingen
van Oudenborg en Snaeskerken,fb een leger on-
verwacht fiende,gaven fich over,op belofte van
\'t leven én vryheyt, naer krijghs-gebruyck: Ca-
piteyn Eyndhoren, die in Snaeskercken met
twee vendelen voetvolck lagh, gaf fich in han-
den der Spanjaerden , die den voortocht had-
den , dewelcke dit volck tegen belofte pionder-
den, en, weerloos fijnde, m.et hun bevelhebbers
in koelen bloede vermoorden; want fy, fbo lang
hunne muytery duerde, de Staetfche foldaten
veel wreeder handelden als te voren. Capiteyn
Piron in Oudenborgh weygerde met den voor-
tocht van overgeven te handelen , maer ver-
wachte \'t geheele leger ; en d\'Aerts-Hertogh
hiel hem fijn woort en belofte.

Prins Maurits kreegh ondertuffchen allerley
tijding, maer de fekerfte \'s avonts laet door een
fbldaet van Piron, die hem \'t verdragh van Ou-
denborgh, by Albertus felf getekent, bracht; en
feyde, dat hy des vyants gefchut met den voor-
tocht naer den wegh had fien trecken , die de
Prins voor fijn leger, om naer Nieuport te ko-
men, verordent had. Hier op beval Maurits den
Luytenant Generael oft overfte Stadhouder van dnvfn^^\'
de Ruytery,\'t welck doen was Graef Lodewijck
van Naffou, dat niemant meer uyt het leger rij-
den, en dat hy den Ritmeefter du Bois met drie
hondert paerdeh uytfepden fou,om de loopers,
die vele honderden fbo te voet als te paerde uyt
waren , weder in te halen: \'t felve bevel gaf ny
aen al de overften van \'t voetvolck. Ondertuit
fchen was de Prins den geheelen nacht befich,
om t\'overleggen en raetsplegen, wat m fiilck
een onvoorfiene en gewichtige faeck beft ge-
daen was; en beftoot eyndelijck, na dat hy alles
wel overwogen had,dathy fijn vyand \'s anderen enßjnwm^
daeehs in \'t gemoed trecken, en hem ftagh Ie-

veren wilde : daer op beval ny den Heer van
Warmont, Admirael van Holland, in aller haeft
een brugge over de haven te leggen. Maer tot
een fwarigheyt fcheen geen raet te fijn ; want
de Prins met byna \'t heele leger aen de weftfijde
van de haven lagh, en Graef Ernft van Naflbu
met veertigh vaendelen voetvolck en fès cornet-
ten ruyters aen d\'ooftfijde naer Ooftende 5 hier .
over washy in groote lorge,dat de vyand, door
\'t langdurigh hoogh water,en dat de brugh foo
haeft niet kon gereet wefèn, \'t fèlve volck over-
vallen , en met een den pas over de haven oft
naer Ooftende beletten fbu, fbnder dat hy hen
ontfetten, oft fy elders wijeken konden. Daer-
om vont hy raetfaem Graef Ernft met al fijn
volck, als den Overften Edmont met fijn tien
vaendelen Schotten,denHeer vander Noot met
fèven benden Zeeuwen, en vier cornetten ruy-
ters, met twee halve kartouwen,na fekere brug-
ge te fenden,tuffchen Oudenborgh en Nieuport
over een kleyn waterken gelegen, en de vorige
dagh voor fijn eygen leger geleydt; om aldaer
den wegh, die d\'Aerts-Hertogh Albert (nadien
\'t fort Nieuwendam door derStaten volk bewaert
wierd) nootfakelijck houden moeft,te befètten ;
op dat hy in defèr voegen tij dt won,om met het
eerfte laege water door de haven te trecken.

Graef Ernft trock derwaerts in der nacht,
en met den dageraet een halve mijl van de ge-
melde brug fijnde, fagh hy \'s vyands volck over
d\'ander fijde van de brugh tegen hem aenko-
men j dies deê hy de vier cornetten ruyters met

Vollen rên na de brugh loopen^om die af te wer- èen man te vérliejfèn, fijn vyants leger van hoii-
pen ; maer fy quamen te laet. De Graef, fiènde ger en dorft kon doen verfmeken,- en alib,gelijck
noch een engte, omtrent hondert treden breet, de wijfe Fabius eertijts den dapperen Hannibaï
daer de Spaenfchen voorby moeften,fl-eldehem deê,metvoorfichtigh beleyt fonder bloetftorten
daer voor in llachordening, meer met voorne- fijn vyant ilaen en overwinnenjwant Prins Mau-
men van des Princen bevel getrouwelijck uyt te rits kon nergens wijeken dan naer Galis, oft was
voeren,dan hope van overwinning: hy vont ee- gedwongen, indien hy onder Ooftende wijeken
nigh voordeel aen een dijck , daer hy twee hal- wilde,den Aerts-Hertogh in fijn voordeel aen té
ve kartouwen achter ftelde^ en deê die viermael taften. Maer de gemuytinéerden hadden den
door des vyants troepen , eer fy aen \'t vechten voortocht,en trockenfo vol moets,als oft ly deri
konden komen, losbranden ,• lbo dat hyfe lang vyandt alleen wilden verftaen, naer Nieuport:
ftutte , maer wierd eyndelijck van de menighte Contreras,Opper-Commiffaris van de Ruytery,
Graef Ernft ovcrwcldight: fcventien Capiteyns, en meeft al die onder hen en een man van aenfien was,fien4
geflagen. \'t voetvolck,die tot den uyterften adem gevoch- de dat der Staten fchepen van lant ftaken,en daer
ten hadden,wierden verflagen,en lagen by hun- uyt oordeelende, dat Prins Maurits fijn leger té
ne gebroken Ipieften en ander geweer; maer de fcheep bracht, badt den Aerts-Hertogh fich té
ruytery ontquam \'t : de Spanjaerts namen nie- lpoeden,indien hy fijn vyand begeerde te flaen;
mant gevangen, maer dooden alle die niet ont- op dat hy niet in de Ichepen ontquam. Dit be-
vluchten konden. Te Gent, Brugge, en in an- weeghde Albertus, dat hy in aller haeft met dé
dere plaetfèn,toonde men met luyden van kloc- reft van \'t leger volghde, en de veltflagh beflo-
ken, en \'t afichieten van gelchut, de blijdfchap ten wiert,waer toe veel Overftenftemdén,-invoe-
defer overwinning. D\'Aerts-Hertogh Ichreef gen dat den Hertogh na fijn eerfte geluck niet
felf aen dlnfante,dat hy de voortocht alreê ver- een uur rufte.Hy het evenwel de Ichans Albertus
Hagen had ; en hoopte , dat hy haer der Staten opeylfchen, maer een af-ftaende antwoort krij-
Veltheer haeft Ibude leveren : daer op ly, foo gende , ruckte voort, en vertoonde hem noch
men lèyt, antwoorde, dat ly verlangde te fien, de lèlve voor-middagh by Nieuport in ftaghor-
hoe fich Naffou, als hy voor haer gebracht wor- de. Twee oft drie van Graef Ernfts volck qua-
de , houden fbu. GraefErnft alle tegenweer ge- men door omwegen by Prins Maurits,en vertel-
daen , en vergeefs getracht hebbende by Prins den fijne neerlage \'t Moelek hy, om fchrick en
Maurits te komen , berghde fich met de twee flaeuheyt onder de fijne te verhoeden, ftil hiel ^
overften in Ooftende,daer hy de Staten verbaeft en bereyde fich t\'eenemael tot den ftagh. On^
en radeloos vont, om dat de grontveft van hare dertuffchen was de zee afgeloopen, dies deé hy
raetftagen, dat de muytende foldaten in vier oft Graef Lodewijck met acht cornetten ruyters
vijf weken niet willigh gemaeckt konden Wer- half fwemmende door de haven fetten,enmaek-
den, geheel ydel was; lbo dat hare groote hope te al \'t voetvolk gereet om te volgen. Graef Lo-
nu in meerder vreelè veranderde : evenwel na- dewijck, naulijcks een kartou-fcheut voortgere-
men ly in delè gelegentheydt den beften raet den fijnde, ontdeckted\'Aerts-Hertoghsgemuy-
die mogelijck was ■ want ly deden den Lee- tineerde ruytery,en giftènde dat\'et 1^\'n broeder
raer Uytenbogaert,met uytnemend verftant en GraefErnft was , liet tweeman voor uytftooten>
wellj)rekentheydt begaeft , eenvurighgebedt die terftont kontlchap brachten,dat het des vy-
ftorten,en Godt om fijnen byftant in defen noot ants paerde-volck was; daerophy noeh 300 tre-
aenroepen : fèyden oock dat ly voortaen noyt den voort-ruckte,hiel daer Rilden liet Prins Mau^
Prins Maurits tot eenige gevaerlijcke tochten, rits weten,dat hy Ibnder fijn uytdruckelijck be-
die hy felfs niet goet vont, aenporren fouden. vel van die plaets niet wijeken ïbu^hem bidden^
De Graef van Hohenlo (die met twee regimen- de,dathy hem geliefde methet voetvolk tehae^
ten te voet en fes vaendelen ruyters tot befcher- ften, dewijl de vyant alreê lbo naby was,dat men
ming van de Hollandfche grenlèn gelaten was,) begon te fchermutlèren. Prins Maurits deê hem
\'t optrecken der gemuytineerde verftaende,trok feggen,dat den grootften dienft,die hy dien dag
terftont na \'t leger, maer quam eerft eenige da- van hem verwachte, daer in beftont, dat hy den
yen na den flagh : dit was een groote verfwac- vyant fbo lang ophouden fbu,dathy tijt had om
cine voor de Staten; te meer,dewijl GraefErnft fijn leger door de haven te brengen; en dat hy
oock met al fijn volck was geflagen ; en meer den Ridder Veer met de voortocht van \'t voet-»
dan duyfendt foldaten te paert en te voet in volk terftont overlèndenlbu. Des Hertoghs ruy-

Aerts-Hertoah Albertus, eer hy met fijn leger Graef Lodewijck ook,en kreegh een Italiaenfch

voorby Ooftende trock, berade fich, oft hy een Capiteyn gevangen , uyt wien hy fijn broeders geleek.

veltflacrh foude wagen: fijn outfte en ervarenfte nederlage verftont. Ondertuffchen quam den

krijtTslfeden rieden hem Albertus fchans,die een RidderVeermethetEngelfcheenVriefcheRe-

kartou-fcheut van Ooftende op de naefte duy- giment door de haven waden,en,meynende dat

nen aen de ftrant lagh, en weynighuren tegen- GraefLodewijk te ver geruckt was,riéthem fijn

ftaen kon, aen te taften, en daer vaft te blijven ruyters by \'t voetvolck te voegen ; maer Lode-

liggen, dewijl het een bequame plaets was,daer wijck was beforght, dat fulcks den vyandt moet

hylonder gevaer, fonder ftjn leger op de glad- geven fouj bad Veer derhalven, dat hy met fijn

de baen van onfekerhey t te \' ftellen , j a fonder voetvolck achter de ruytery fou ruckenden alfoo

den vyant fchrick,en de Staetfche onverfaecht- fte daer van beftierde den overfte Lieutenant
heydt toebrengen. Hittinga, d\'andere Capiteyn Crij nde Blaeu: de

Dus ftonden fy een heel uur tegen elckander twee andere hoopen Engelfchcn beftonden uyt
ftiljtot dat Prins Maurits felf c]uam,en goet vont, het Regiment van den Ridder Veerden aen haer
dat GraefLodewijck facht afwijcken, en hem ftinckdr hj de rughwaerts ftonden, in foo een ge-
nevens de flincker fijde van den voortocht van daente als op de rechter fi jde,twee andere Vriel-
\'t voetvolk vocgenfou. Prins Maurits deê terwijl fche hoopen, elck van vijf vendelen, over welc-
de reft fijner foldaten, nadien de brugh fo haeft ke de Capiteyns Aftuerus en Gcraert Schay be-
niet kon gereet \\vej[èn,tot aen de middel,en fom- vel hadden. Nevens den Ridder Veer,naeft aen
iiiige byna tot aen d\'armen,door de haven trec- de zee,ftont Graef Lodewijck met fijn Regiment
ken; en kreegh fbo veel tijt, dat hy ftjn leger op van vier vaeiidelenjen wat achter hem,om t\'ont-
de ftrant, by laegh Water , in fulck een ordre en fetten , Marcelis Bacx met gelijck getal benden,
gedaente ftelde , als de tijt en plaets lijden kon. Over de Bataille oft middel-tocht gebood Graef
Over defe ftjde van de haven langs de ftrant Everhard van Solms,die tamelijk wijt recht ach-
waren niets dan duynen,en veel kleyne fantheu- ter den voortocht ftond,in liilck een gedaente ,
Velkens by een, den gront tuftchen beyden on- dat \'et Franfche Regiment,in twee hoopen ver--
effen,en met hoogh ftickelachtig gras dicht be- deelt,in \'t midden,de Switfers op haer rechteden
waffen,- fbo dat \'er tuffchen defe fantberghskens de Walen op haer ftincke-hand waren:waer ne-
en \'t gebroken land,gelijk het in Vlaenderen is, ven aen de zee drie cornetten van Graef Frede-
naulijks fbo veel vlack lant,om de ruytery in or- riek van Solms,en een deelvan du Bois Regiment
dre te ftell€n,overig was, In defe duynen had de ftonden; want hy felf uyt was om de ftroopende
Ridder Veer een bequame plaets , om de vyant foldaten in te halen.De Heer van Corbeke voer-
te verwachten, uytgevonden, daer de felve met de dien dagh, in \'t afwefen van GraefErnft , den
een diep dal van elckander gelcheyden en op het achter-tocht, die oock recht achter de middel-
finalfte war en, doch tuffchen beyden en den weg tocht geftelt wierdt: \'t Regiment van de felve
langs\'t gebroken lant fo veel effenheyt hadden, Graef beftont in twee troepen elck van feven
dat het leger in ftachordening geftelt fijnde,die vaendelen , had op d\'een fijde Gift els , op d\'an-
vlackte bedecken, en met musquetten de duy- dere Vchtenbroeks Regiment,en in gelijckegc-
nen,totaen den gemelden wegh,befchieten kon: ftalte hare ruytery by hen,te weten, Balens Re-
op drie van defè hooghfte duynen leyde Veer , giment van drie vanen, en die van Hamilton en
op de wijfe van een heymelijcke lage, duyfent Heranguiere. Dus was des Princen ftaghordre.
% \' uytgelefe mufquettiers en fpieffen uyt de voor- Als nu Graef Lodewijck , na \'t bevel van Prins
tocht; te weten, opden eerften, 300 Engelfchen Maurits, voet voor voet geweken,en fich neven
en vijftigh muskettiers van Prins Maurits lijf- \'t Engellche Regiment in den voortocht geftelt
wacht,welcke duyn van binnenfb veel ingelbnc- had,was de ruytery van den Aerts-Hertogh 011-
ken was,dat het krijghsvolk voor de naefte hoo- der \'t gefchut van den Prince gevolght, daer op
ge fantbergen bedeckt ftaen kon, en alfoo door nien goet vont,om hen meer aen te locken,twee
de nature als met een borftwering omringt:recht cornetten ruyters op hen aen te fètten, die men
achter en omtrent 100 treden van defè duyn, beval,naer een kleyn gevechr,achter Graef Lo-
was noch een andere veel hooger, waer op de ge- dewijcks volck te wij eken , met defe meening,
melde Veer 200 foldaten, uyt de befte benden dat men door de muskettiers in de duynen ver-
gekoj[èn,plaetfte:tuffchen defe twee fantbergen, borgen, en door \'t gefchut, des Hertoghs ruy te-
doch ter fijden en lantwaerts in, was een derde, ry in wanorde brengen, en op hen eygen voet-
wat laeger als de twee eerften, dan jfèer fteyl en volck drijven fbu, om alfoo den wegh tot Prins
ongemackelijckom op te klimmen, waer ophy Maurits vidorie t\'openen : maer dit heerlijck
500 uytgekoren Vrieftche muskettiers leyde,die ftratagema oft krijghs-lift wierd door den yver
\'t heele velt tot aen den wegh en \'t gebroken van de konftapels vruchteloos gemaeckt,die,fbo
landt, en de rechter fijde van de twee gemelde een goede gelegentheyt fiende jn aller haeft, eer
^tGefdut bergen,befchieten konden. Ter fijden defe,ne- Maurits het hen verbieden kon,vuur gaven;waer
vens\'t voetvolk van den voortocht op de ftrant, over des Hertoghs ruytery terftont afweeck, en
plante de Prins fes halve kartbuwen,waer van\'er fich achter de duynen verberghde. Hier oVer
twee, op een van de naefte duynen geftelt, het moeft men in \'s Princen leger op nieus raetflaen,
velt binnen de felve voornemelijck wel befcho- waer in de Hoofden ernftigh difputeerden, oft
ten. Achter \'t gefchut ftelde hy (dewijl de final- men den vyandt tegen trecken en hem aengrij-
ST^ fieyt der ftränt niet toeliet \'t leger in de breette pen, oft op die plaets fijn aenkomft verwachten
Mamts. uyt tc ftteckcn) den voortocht, middeltocht en fbu: van \'t laetfte gevoelen was de Ridder Veer,
achtertocht naer eickanderen: over den voor- en den Veltheer Maurits volghde hem in defe
tocht, die uyt d\'Engelfche en Vrieffche Regi- toeyning;gemerckt het gelchut alreê vorderlijk
menten beftont, ftelde hy de Ridder Veer ; de geplant, en \'t leger in goede ordre ftont,die door
Engelfchen ftonden voor in vier troepen, yder \'t voortrucken,om d\'onbequaemheytderplaets,
van fès vaendelen, op een rye nevens den ande- nootwendigh gebroken moeft worden, \'t Raet-
ren ,• de twee fcharen naeft aen de duynen, was ftot was derhalven,dat men op die plaets blijven,
het Regiment van Horatio Veer, achter \'t welk en alles voorder tot den flagh bereyden fou:ge-
op de rechte hant twee Vrieffche hoopen, elck lijck Prins Maurits, terwijl beyde de legers vier sfj^m\'
van vijf vaendelen, d\'een na d\'ander,om elkan- Uren tegen eickanderen in ordening ftonden, fo hetl""
der te konnen ontfetten,geplaetft Waren; d\'eer^ met voorfichtigh beleyt en raet,als mannelijcke

ciapperlieyt/al \'t gene deê,wat van eeii treffelijk Arragon, in defe tijd Generael van al \'t paerde-
Veltiieer,in fuik een liaeflige noot,onbeqiiaem- volck; aen de flincker al d\'overige. De Duyt/ciie
lieyt van \'t velt,en ongelijckheydt van partyen , en Nederlandfche krijghslieden, omtrent dooo
^^ ^\'^i\'wachten is. Hy vermaende al het krijghs- fl:erck,wareirtuflchen Oudenborgh en Albertus
m Zeken ^^^^ ^^^^^^ ^^^^ krachtige woorden , om fchans by de bagagie gelaten. In defer voegen
dapper te flrijden op dat fy, neyensde kjcherming was men aen beyde fijden vier uren befich om
yan "t -paerde Vaderlandt, hun eer, lij f en \'s vjants reef fich ten flagh te bereydèn^want beyde de legers,
mochten s^eghdragen: daer op alle natiën,elck in fijn door \'t vloeycn der zee,van de flrant in de duy-
tael,ineteenvrolijckgefchrey, antwoorden^Tïrr nen gedreven wierden. Oock oordeelde den
"billen met u leyen en fleryen. Daer na gebood hy , Aerts-Hertogh uyt de fchoten op fijn ruytery
dat alle fchepen van landt af en naer Ooftende gedaen , dat Prins Maurits van voren langs de
varen fbuden, om te betoonen, dat hy geen ge- ftrant en de duynen, met weynigh voordeel te
dachten hadt ftjn perfoon oft leven te bergen , beftrijden was; dies hy goet Vont hem in d\'on-
niaer met allen anderen \'t uyterfte te verwach- effen duynen aen te taflen. Prins Maurits bleef
ten. Oock liet hy de fchipbrugh, hoewel eenige iir t voornemen, van d\'aenval te verwachten: ter-
daer tegen rieden.af breken; w^ant hy voorfagh, wijl Albertus alle faken,tot fij n meefte voordeel,
dat defè achterdeur den blooden oorfaeck , om overwoegh; fijne outfte en ervarenftè Overften,
eerder te vluchten , geven fou , ja felfs de befte als Sapena en Stanley, bemerckende , dat des
krijghs-lieden veel licht flaeu maken; waerom Princen ordening in vele troepen verdeelt ftont,
hy oock eenige fchepen , die terftont niet vlot en oordeelende, dat fulcks hen feer fchadelijck
\\vi€rden,deê verbranden. Hier na befaghhy het fou fijn, vertoonden\'t fèlve hunnen Veltheer
velt binnen de duynen , fbcht bequame plaets, en pooghden op verfcheyde wijfen hare groote
om by hoogh water fijne ruytery te ftellen en te vierkante hoopen in kleyndere te Verdeelen,
doen vechten;en begeerde dat fijnjongftc broe- doch \'t was onmogelijck fulcks haeftigh en wel
der GraefHenrik Fredrick,festien jaren out,fich te doen: hoewel Sapena namaels tegen Prins
tc fcheep begeven fou ; maer als die hem met Maurits verliaelde , dat hy , om dit misdrijf te
tranen bad, dat hy hem van fulck een oneer be- beteren, eenige van de voorfte geleden eerft,en
vryen fou , liet hy hem blijven, Defèn jongen daer na d\'andere liet vechten. De ftrant was nu,
held weeck dien dagh niet van des Veltheers fij- als gefeyt is , door de zee bedeckt, en meeft al
de, en droegh fich met fïilck een mannelijcke \'t krijghsvolck in de duynen, foo dat niet meer
dapperheyt,dat hy ongetwijfelt in gelijcke gele- dan de twee Engelfehe troepen van den Ridder
gentheden fich felf een onfterffelij cke naem fal Veer, en de twee Vrieftche hoopen van de Ga-
maken. piteynen Afi[iierusen Schay,achter de vierhalve

Des ^ertS\' JÖ^n Aerts-Hertogh ftelde al fijn volk in vier kartouwen op ftrant gebleven waren , als den
Hertoghs groote vierkante hoopen, daer onder waren 63 Aerts-Hertogh op\'t onvoorfienfte binnen de Aiherm
vaendelen Spanjaerden , vol oude foldaten en duynen quam aendringen; een faeck die , foo
Entretenidos, foo dat Sapena, die dae:r na gevan- \'t fcheen,den ondergang van Prins Maurits meê-
gen wierd, Prins Maurits verhaelde, dat onder bracht, om dat hy des Aerts Hertoghs voorne-
fijn Regiment alleen 700 mannen waren,die voor men en ftachordre door de hooghte der duynen
Capiteyns, Vaendrighs en bevelhebbers eertijts niet bemerckte, dan als die nu foo naby was; en
gedient hadden, en nu op voordeelgeh gefet wa- als hy nootfakelijkfij n gantfche ftaghordre,fon-
ren: d\'andere Spaenfche Overften waren \'er ook der eenigh uytftel, veranderen moeft : want hy
wel van voorfien. Voor uyt, naeft de zee, ftont had naeulijcks fo veel tijds, dat hy fijne hoopen
een groote flagordening fpieffen van de gemuy- in ordre bracht,op datfè,in fulck een onvoorfie-
tineerde,die uyt alle narien en d\'allerbefte folda^ nen aenval, den Vyant gevoeghlijck fouden we-
ten waren , welcke dien dagh, na de Spaenfohe derftaen: dies hy fèlf, in aller haeft,by den mid-
wijfe, l\'Efquadron yolant, oft na de Duytfche , den deltocht en achtertocht van \'t voetvolck reed,
y^rloren hoop vertoonden. De voortocht was van die hy rechts om ftaen en voortgaen liet,tot dat
twee Regimenten Spanjaerden,te weten,dat van de middeltocht voorby, oft, om beter te ver-
Don loan leronimo de Mouroy, en van Louys ftaen, ter fijden en beneven den voortocht, en
de Villars , die wat achter d\'eerfte ordening en den achtertocht voorby oft ter fijden den mid-

op de flincke hand der felve ftonden. Demid- deltocht P;ekomen waren: toen beval hy die M

deltocht,fijnde \'t Regiment Spanjaerts van Sa- te ftaen en fich te herftellen; in voegen, dat dc

pena,en \'t Italiaenfche van Don Alfonfo d\'Ava- middeltocht en achtertocht niet alleen neven

los , hiel in gelijcke wijdte als de Voortocht ter den voortocht,maer oock alle drie een weynmii

flincker fijde van de gemelde ordening, om die achterwaerts,en na elckander,met hun aenlicü-

g n. Den achtertoch beftont ,n drie Regimen- hadhf bevolen; dac hy (Ich, met fijne twee Re-
en namehjck van Ja Bourlotte, B„fquoy, en Sen ruyte;s,op de rechte fijde van \'t v.
Yrfche, \'twe ckin flaghordre ter llinckei fij, foIbinnenLdaVóenopdebequaemftepl

^aiyiientefchermtwareti. Maerdéri Admirant,
die \'t bevel over des Hertoghs ruytery, beftaen-
de in 700 gemuy tineerde Span j aer,ts en Italianen,
aen de zeekant had, bleef ten einde van de flagh,
tot groot voordeel van de fwacke Staetfche ruy-
tery,aen de felve ftjde.De zon was ondertuffchen
naer \'t weften gedraeyt, en begon des Princen
volck op den rugh , en den Spaenfchen in d\'00-
gen te fchijnen,die oock met de wint/t fant,ftof
en roock in \'t geftcht kregen. Als nu Graef Lo-
dewijck al de ruyters binnen de duynen bracht,
faghhy een weynigh ter ftincker fij de,achter des
Aerts-Hertoghs voetvolck,vier hoopen lanciers
cn drie harquebufiers, om met hem te vechten,
aenkomen, die hy (fbnder des Princen bevel daer
over te verwachten) noodigh achte, met fijn en
\'t Regiment van Marcelis Bax,terftont aen te ta-
ften; en hoewel de Spaenfche in goede ordre op
\'t vlacke velt ftonden, en, na Mendofaes eygen
feggen,twee honderten twintigh paerden fterc-
ker waren , en dat Graef Lodewijck eerft langs
Albertus voetvolck, \'t welck hem dapper met
Sfaenfche muskettcn gtoctc, cn over finalle wegen rijden
ruymy ge- moeft,verwonhy henevenwel; fbo dat een deel
fl^ge»\' achter haer voetvolck, doch de meeften tot on-
der de poorten van Nieuport gcjaeght werden,
doorwekken wijden omkeer Prins Maurits ruy-
tery wederom gevoeghlijck van achteren (hoe-
wel des Hertoghs paerdevolck fulcks pooghde
te beletten) by hem quam.

Dit eerfte treften gafPrins Maurits voetvolck
grooten moed , \'t welck met meerder yver den
eerften en hartften ftoot uytftont, en verweckte
aen Albertus voetvolk een vreefè,dat Prins Mau-
rits ruy tery hen van ter fijden overvallen fbu.
Gevecht Na dit treften van Graef Lodewijck,komen ook
\'tmet- de Spaenfche fchutten en musketriers voor hare
fjiieffen uyt,en vallen met fiilck een gefchrey,als
oft den hemel fcheurde,op den Ridder Veer;hy
lietfe door fijne fchutten en musketriers fonder
geluyt ontfangen: dit fchiet-gevecht was lang en
twijfelachtigh, eyndelijck moeften de Staetfche
musketriers van de duynen afwijcken; maer als
de Spaenfche fchutten foo verre voor hare fpiefl
fen op de Staetfche f|)ieften eerft troffen , fijn fy
terftont te rugh gedreven, vluchtende op hare
ftaghordre en fpieffen, waer onder fy eenige on-
ordre brachten. Eyndelijck trocken des Aerts-
Hertoghs fpieffen de duynen voorby , om met
Prins Maurits fpieffen hant-gemeen te worden ,
hoewel de muskettiers van\'s Pr ine en lijf-wacht,
van Hohenlo, en van \'t Vrieffche Regiment, op
een hooge duyn,die fy noyt verlieten, dapper op
fien fchoten. Aen wederfijden wierd fel en hit-
tigh gevochten, om dat yder d\'eer fijner natie
voorftont, en vol moeds was. De Spaenfche fol-
daten , boven dien hooghmoedigh van aert, en
verachters van hare vyanden,roemden op d\'out-
heyd van d\'onverwinnelijcke Regimenten,noyt
gevlucht noch geftagen , jae noyt in \'t vrye velt
van de Nederlanders verwacht; en verblijden
fich,dat fy nu eens met hen om eere ftreden,fbo
datfy aen de vidorie niet twijfelden. Hier tegen
moeften de Nederlanders door noot vechten,
haer betrouwende,naeft Godt, op de heerlijcke
deughden van haren Veltheer, en op de goede

ordre die hy geftelt had.Graef Lodewijck,doot
des Princen bevel, trof ten tweeden mael, met
drie cornetten harquebufiers en fès curaftiers op
des Hertoghs ruytery , die haer in de plaets der
gevluchte geftelt had: fb haeft des Graven har-
quebufiers los gefchoten,en hun naulijcks^,om te
treffen,gewent hadden,ruckt des Hertoghs ruy^
tery daer op voort;en dewijl fijn voetvolck oock
fb dapper vuur gaf^joegen fy de gemelde harque-
bufiers fbo kort en onordendijck in haer eygen
curafïïers , dat Graêf Lodewijcks ruytery op de
vlucht quam. Nu ftont d\'overwinning fèer twij- d\'Ovenmn-
felachrigh;maer naeft God wierd die door Prins
Maurits verfekert en behouden;want hy fèlf ftel-
de fich, met twee vanen ruyters, aen een engen
wegh om de fijne te ftutten;en was van meening
\'t laetfte treffen felf te doen , indien fijn vyand
( noch in vreefè fijnde van den eerften aenval,
door GraefLodewijk met voordeel gedaen) niet
terftont ftil gehouden,en hem alib tijdt gegeven
had,om fijn ruytery achter fijne troepen weder
te verfamelen,en in goede ordre te brengen, hy
wift dit voordeel ook wel waer te nemen; want hy
beval Graef Lodewijk ten derdemael aen te val-
len, die, om de vorige verwarring te mijden, al-
leen vijf vanen nam,liet d\'andere om t\'ontfètten
in goede ordening ftil houden,en gebood d\'ach-
terften de wijckende fèlf te dooden. Des Aerts-
Hertogs ruytery, defe meening en ordre fiende,
fcheen fich achter hun voetvolck (waer van fy
door een breede ftoot gefcheyden waren)te wil-
len vertrecken, doch reed het fèlve met fchrick
en onordre verre voorby ; foo dat den Hertogh
op de plaets,daer hy fchuyn achter fijn voetvolk
ftont, met fijne twee lijfwachten, alleen bleef.
Terwijl dit gefchiede,was\'t gevecht van \'t voet-
volck in de duynen fèer vermeerdert ,want yder vokk byna.
fond de fijne gedurigh nieuwe hulp, fb dat al de
Engelfehe troepen,uytgefèyt die in d\'embufcade ^^^^ *
lagen, handgemeen waren; en wierd wederfijts
foo yverigh gevochten,dat d\'Engelfche door de
menighte vanhare vyanden gedwongen wierden yver.
de plaets te verlaten, en op de Vriefèn t^ wijc-
ken,die hen,door hare wanorde end\'oneffenheyt
der duynen,niet ontfangen kondenreen kartou-
fchoot deê hen noch meer verwerten, dies fy in
fiilck een onordening geraeckten,dat fy t\'famen
wel hondert treden te rug,tot achter \'t gefchut,
daer fy ftant grepen , gedreven wierden. Al de
fpieffen van d\'andere ftachordeningen waren ter-
wijl ook in een dapper gevecht,en drongen eik-
anderen in \'t diepe fant, en de gebulte duynen,
met een dapperen doch twijfelachtigen moed ;
want \'t geluck nu d\'een dan d\'ander fcheen toe
te lachen. Doch Prins Maurits, verftaende dat
fijn voetvolk in gevaer was,fbnd den Ritmeefter
Balen met twee vanen ruyters , tot hulpe van de
fijne,naer de ftrand,met laft recht toe en fbnder
fchromen op alles wat hem bejegende te tref-
fen; defe,als een oude vos,fiende dat al dit voet-
volk niet meer in ordening maer verfprey t ftont,
maeckte,in\'t voorby-rijdennaer de fl:rant,dick-
wij Is gelaet,als oft hy hen aenvallen wilde, waer
door hy al \'t voetvolck in groote vreefè bracht,

gelbnclen was^want des Princen voetvoik begon liet najagen. Daer na fach men niet dan vlüch*
akeê te wij eken,en Veer felf, die fich in raet en ten en dootflaen, daer in der Staten volck ton- \'
daet als een treffelijck Capiteyn had gedragen, barmhartiger was, om dar hen d\'overvvinnino- ßj^^\'
was tweemael fwaerlijck in \'t been gewond, het veel blpeds kofte, de Schotten én Zeeuwen on-
paert onder hem gedoot, (een Engels edelman, genadigh verflagen, en de befetting van Snaes-
Drury genaemt, fette hem achter op\'t fijne) en kercken tegens beloften gedood waren: want
met veel honderden tot aen en byna in de zee de Spaenfchen moeflen meefl langs Ooftende
gedreven.Het Spaenfche voetvolck vloogh hier vluchten,-\'t krijghsvolck van die ftadt,uytgeval-
op toe, om \'t gefchut te vermeefteren^maer des len fijnde,verfloegen veel gevangenen,die fy de
Princen conftapels dat ftende , gaven voor de ruyters , die hen om \'t randfben oft losgelt be-
laetfte mael fbo dapper vuur,en troffen hen fbo waerden, ontruckten. Edmont, Colonel der
wel,datfe van elckander fcheurden,en een wey- Schotten,doorftackeen,die looookröonenvoor
nigh ftil hielden, daer op de matrofèn van\'t ge- ftjn leven en vryheyd bood.Dus nam \'t Woeden-
fchut,naer haer gewoonte,hen met gefchrey be- de krijghsvolck Wraeck over hare verflage fpits-
fpotten. Toen beval de Ridder Veer den Rit- broeders. Prins Maurits bleef die nacht op de
meefter Balen ter rechter tijd, dat hy aenvallen plaets van den ftagh , maer was genootfaeckt
iou/t welck hy met fulck een moed op \'t Spaen- \'s anderen daeghs , om de gecjuetften, en \'t ver-
fche voetvolck deê, dat oock daer door des vy- moeyde leger,dat bynaer van dorft vérfinachte,
ants-rechter vleugel,beftaende in 700 Spaenfche met allerley nootdruft te Verforgen, naer Oo-
en Italiaenfche gemuyrineerde ruy ters, terftont, ftende te trecken, daer doen noch eenige hon-
fbndereenigtegenweer,fichgeheelopdevlucht derden van d\'Aerts-Hertoghs volck de wreet-^
begafjin voegen,dat de gedaente der faken on- heythunner medegefèllen,aen der Staten volck
verwacht omkeerde: want Prins Maurits voet- gepleeght, met hun leven betalen moeften; tot
volck begon wederom moed te krijgen, fich om dat Prins Maurits op lijf-ftraf liet afkondigen ^
te wenden , en\'t Spaenfche voetvolck te vervol- datmen alle gevangenen fbu fparen en geen
gen. Den Admirant van Arragon,van elck ver- leet doen.

laten , reed alleen met een voetknecht door de Den Admirant Don Francifco de Mendofa,de
duynen,om fich by den Aerts-Hertogh te voe- Graven van Salm en van Feria, Louys de Villar,
gen^maer wierd van twee Spanjaerden(te voren Sapena,Maiftros del Campo,met velé Capiteyns,
overgeloopen, daer van d\'een onder fijn cornet Edelluyden en andere, tot 800, wierden gevan-\'
had gereden,) bekent,en, met hulp van twee oft gen : \'t getal der dooden is onfeker, de geloof-
drie andere fbldaten,gevangen, enby Prins Mau- waerdigfte feyden,omtrent 5-000. D\'Aerts-Her-
rits gebracht. Na den gemelden laetften aenval togh Albertus ontquam \'t, hoewel met het uy-
van den Ritmeefter Balen,die terftont na Graef terfte gevaetjwant fijn Secretaris,Kamerling en
Lodewijcks derde treffen gefchiede, nam des Edeljongers, die naeft by hem waren, wierden
Aerts-Hertoghs ruytery, als gefeyt is , de volle gevangen, en wiften niet,oft haer Heer doot oft
vlucht; fbo dat den Hertogh felf genootfaeckt levend was.Hondert en vijf vaendelen,drie ruy-
wierd fich te redden, met die eer nochtans, dat ter-vanen, (daer onder die van d\'Admirant was)
hy met de laetfte van fijn ruytery weghreedt den ftandaert der genmytineerde, en de feven-
waer op fijn gantfche leger d\'openbare vlucht rien vaendelen van Graef Ernfts verßagen volk,
kiefen moeft. Het Spaenfche voetvolck,van alle met vijf-en-twintigh andere diein den flagh ver-
hulp ontbloot, weeck met fiepende fj^ieften, en loren waren , wierden alle verovert. Aen der ^et^/^^
hen dikwijls omkeerende,pooghden fich te red- Staten fijde fijn omtrent twee duyfent vijf hon- doodenae»
den. De Regimenten van den achtertocht, als dert mannen (de Schotten en Zeeuwen onder
Bourlotte, Bucquoy en\'t Yrfche, noch in orde- GraefErnft daer in begrepen)gebleven,en vier-
ning fijnde,want fy hadden niet gevochten,ble- en-derrighfooRitmeefters als Capiteyns,behal-
ven door\'t Wmanen van den Yrfchen Overften ven de Lieutenants en Vaendragers. Onder de
Boftock ftaen, (hoewel hare twee andere Over- dooden vond men Hopman Pythaen met vier- mnderujc-
ften met den meeften hoop geweken waren,)tot en-vijftigh wonden,daer van een in de keel doo- ^ ^c^^ouif-
dat Horario Veer,en Dommerville,overfteLieu- delijck was, die nochtans eerft genas,hoewel de
tenant van \'t Franfche Regiment, eenige vaen- fpijs en dranck door \'tgat van de keel uytliep.
delen verfamelden,in ordening brachten,en met Een Switfers Capiteyn,ChriAiaen loin genaemt,
de felve hen bevochten^foo dat fy van voren en was immers fbo feer gewont; want fy beyde, de
ter fiiden metfpieffen enmusketten,en van ach- plaetfen, daer fy verordent waren, niet wilden
ter door de ruytery befprongen, eyndelijck ge- verlaten. Fiet was oock ten hooghften te ver-
fcheurt en meeft alle, neven den gemelden Yr- wonderen, dat de gequetüen en vluchtende,die
fchen Overften verflagen wierden. in \'t moerafch foncken fbo veel dagen daer na

Prins Maurits liet eenige ruytery de vluchten- levend\'gevonden werden, dat het onmogelijck
de najagcn,en hiel \'t voetvolck met het meefte fchijnt,dat de menfchen foo lang fonder fpijs en

gen ; dät de nederlage aen weer-fij den groot minderen fou/t welck by de gene,die door Vrees
was^dat d\'Aerts-Hertogh fijnfehade haeft,maer van ftjne monarchy enmacht dus lang geftvegen
de Staten langfaem verwinnen fouden ; en dat hadden,miftchien nieuwe gedachten en raetfta-
men hen van een groot getal muytmakers hadt gen baren moeft , met ontallijke andere voor-
verloft : doch dat men nu óveral nieu volck ver- deelen,die men met \'er tijt beter verftaen jfbude*
gaderde en wapende ; en dat de Staten niet dan Doch midden in defe vrolijckheydt beving hun
weynigh ydele eer van \'t velt te behouden,maer een koude fchrik,als ly\'t groot gevaer overdach-
geen vruchten van d\'overwinning ibuden genie- ten,en \'t fcheen byna,dat hun de felve noch bo-
ten. Defe Slagh gefchiede in \'t jaer duyfent fes ven \'t hooft hing: ly bekenden,dat het leger,als
hondert, den twee\'den luly nieuwe ftijl, op den Ift-ael tuftchen Pharao en \'t roode meir, was be^
felven dagh en maent, als Keyfer Adolf uyt den klemt geweeft ; en vervloekten den raet der ge-
huyfe van Naffou , voor drie hondert en twee ne,die een foo gefegent,rijck en welvarent land,
jaren door Hertogh Albrecht van Ooftenrijck en vele hondert duyfent fielen, Ibnder eenige
verflagen was. De eer is God alleen toe te fchrij- nootdwang,in \'t uyterfte gevaer geftelt hadden,
ven , die boven aller menfchen vermoeden ge- om in een afgront van de gruwelijkfte elenden,
werckt heeft; want aen beyde ft]den ftjn onver- die een volk overkomen konnen,te vallen;want,
Mtsßagen fchouelijlvc misflageubegaen: de Staten gingen, feyden ly , het dreygende ongeluck van defen
^emveerftj- j^gt njpen ract , in \'t uyterfte gevaer, op een tochtwas fbowaerlchijnelijk,datd\'ortnofele Ge-
f» egaen. gg^j^ middel was, tot nootdruft,tot meenten in de Hollandtfche fteden , die Prins

aftocht, noch om bequamelijck te vechten; en Maurits door-reyfde,daer eenige ramp uyt fpel-
waeghden hun waerde Vaderland, Ibnder daer den,en beklaeghden,met liichten,\'t groot gevaer
toe gedwongen te fijn,aen een ftjdendraet,ge- dat hem overkomen Ibu. De verftandighften mis-" Mkmeqtn.
lijck men feyt. De Spaenfehen verliiymden hun noeghden over dusdanige vermetele raetftagen,
groot voordeel,want ly ftelden hun in \\ gevaer en Ibrghden voor eenige verandering, dewijl de
van een veltflagh tegen eenen byna hopeloofen wijfe van raden en regeeren dus herftelt wierdt:
vyant,die ly met ftil te leggen, door honger en want dus lang hadden de Staten met langmoedig-
dorft, in weynigh dagen gewis vernielt fouden heyt en gedult getracht tij t te winnen,alleen het
hebben;dewijl in \'t Staten leger alree foet water hare te befehermen,en niets in\'t onfeker te ftel-
gebrack,lbo dat men,om dat te bekomen,in de len;nu begonnenfe,fo \'t feheen,de Staet van het
duynen groef. So men,naeft Godes voorftcht en lant minder te achten.ly plachten \'t voor winft te
beftiering, de minder oorfaken defer overwin- houden,wanneer men niet verloor;nu genoegen-
ning tracht te weten, die is aen der Staten fijde fe fich niet met middelbaer gewin. Als de Velt-
door de dapperheyt, goeden raet, envrolijck heeren eertijts tot ofFenfiven oft belpringenden
gelaet van Prins Maurits , die alle foldaten een oorlog ftemden, en een fekere overwinning voor
dubble moed en hart gaf,verkregen: hier quam oogen ftelden, konden ly die niet gelooven : nu

by,dat het krijghsvolk,vele jaren te voren, met durven lyliilcke aenflagen beginnen,die de Velt-

keeren , wenden, en andere ordeningen ( door heeren felf forgelijk achten, en porren hen over

Graef Willem van Nafliu uyt d\'oude vergete- de fteyle klippen van onvolbrengelijcke voornc-

nis weder opgelbchtjneerftigh geoelfenf waren; mens te klimmen:voor weynige dagen vermaen-

en dat ly nu door noot moeften vechten, en al- den ly noch Graef Willem, dat hy Groenincren

lbo mt Dimere^aut morijdat is^oß mmen^oft flensen, wel bewaren,en de befetting liever vermeerderen

De Spanjaerden fijn geflagen , om datfe haren dan verminderen fou;daer na verlwacken ly het

vyant te kleyn geacht,geen ervare Veltheer ge- felf,en ontblooten, met groot gevaer, de beyde

hadt,endeflaghbegonnenhebben,alsfy ver- fijden van Nederlant.Men voeghde hier by:dat

moeyt van reyfen waren. Den Admirant be- de Bontgenoten in d\'Ommelanden fo ftrenge-
klaeghde ook,dat ly \'t met gemuytineerde aen- lijck gehandelt,en de fcheuringen in Vrieftandt
gevangen hadden; hoewel men iiilcke eertijdts voor winft geacht wierden; recht tegen de oude
dapper heeft fien vechten. gewoonten der Staten.De gemeene foldaten die
De tijding defer overwinning , die overal te lelden belwijcken lbo lang ly moed en ordre bv
Zr\'J^L Pofl liep, verweckte een wonderbare verande- hunne Overften fien,begonnen eerft na d\'over-
rn der men- Hug iu det meufchen herten : de blijdfchap was winning \'t gevaer t\'overwegen; want het fcheen
fèhenge- ouuy tlptekclijk, nochtans met fchricken en be- hen,als oftfy verraden waren, wanneer de Spaen-
ven vermengt; yder een verftont wel,dat,gedu- fchen hen foo terftont des anderen dae4

dat de zeevaert heel veyligh fou fijn,dat men de doch in defe beyde wierdt Godt van de Staten

koften van oorloghs-fchepen Iparen , en daer en haer volck eendrachtelijck o-edanckt en ge

mede \'t leger te lande verftercken kon,ook veel prefen; dewijl een yder beJkende, dat fijn voor- -

contributien aenwinnen, en den vyant onttrec- fienigheydt voor \'t landt gewaeckt en den on^ \'

ken; en infonderhey t,dat het aenfien der veree- dergang van hunnen Godsdienft en den o-ehee\'

nighde Nederlanden nu by alle Vorflenaenwafl len Staet genadelijck belet hadt. ^

Räinajus, Meyér, èii de
Kronijk van Uitrecht,
noemen defe Stadt HuL
flum oft Hulfla, en bren-
gen d\'oorfprong van
haer naem van \'t kruyt
Hulil oftSteeck-paJm,
\'t welck fy in haer wa-
5en voert, als een feker
blijckyfoo \'t fchijnt,daÉ
hare inwoonders altijdt groote beminners van
de deught geweeft ftjn. Sy is een van de outfte
Steden van Vlaenderen. Men vind in d\'oude
fchriften van Otto, dat de hofftede van Malare
cn \'t kafteel yan Huift onder de Kerck van
Uitrecht ftonden doch het blijckt niet klaer en
feker in de Hiftorien : want Philips vän Eifas,
Graef van Vlaenderen, heeft die van Huift in
fijn befcherming genomen, daer van de brieven
in \'t jaer cIo lxx gegeven fijn, by welcke
Margareta , Gravin van Vlaenderen en Hene-
gou, de gunft van haer voorfaet vernieuwende ,
\'t volgende gevoeght heeft: Pfy Margareta, Gra--
ipin Dan Vlaenderen en ËenegoUjhier Doren genoemt, aen-
gemerckt hebbende, dat het Doorfeydeprmlegie, door den
Graefonjen yoorfaet aen d\'noondersyan Eulfl Dergmt,
Dan den brant der Stadt Dernielt is,en dat fy \'t fehe^foo tc
\'Doren als daerna, altijdt ger ufle lijck en Dredelijck genoten
hebben, -gillen en begeeren, dat de gemelde burgers en in-
ypoonders de fehepriDtlegie genieten, en Dan alle laßen,
tollen, impoßen, engeypoone fchatting, die door onfe ge^
heele ProDïntie Dan Vlaenderen betaelt ^forden, in \'t toe-
komende altijdt Dry en onbefwaert fullen fijn en hlijDen,
uytgefeyt alleen Dan den tol te S. Omar.

De tweede geboorte, oft liever, de tweede
Wafdom defer Stadt, kan men met het jaer c I d
ccc l, onder Graef Lodewijck, beginnen, welc^
ke,om de getrouheyt der burgers van Huift t\'er-
kennen, haer van alle laften bevrijdde ; en gaf
hen wetten, waer nae fy hun fbuden beftierèn.
Dit was in een goede tijdt, waer in \'t volck geen
gedachten dan van vrede en eerivoudigheyt had:
die van Huift hadden meer forge voor haer by-
fondere faken, dan voor de verfèkering van hare
Stadt j fy leefden fonder vreefè, en achten ftch
meer door hare privilegie)^ dan hare muren be-
fchermt. Omtrent de kerck en \'t out kafteel was
een groote en fchoone plaets, maer de ftrafheyt
der zee onderworpen, en fèer ongeriefelijck om
naer Hollandt te varen, tot dat loan, Hertogh
van Dijon, kennis hebbende van d\'ongemacken
die daer uyt fproten, den inwoonders, in \'t jaer
c ID cccc XIII, toeliet, datfè de helft van de
Stadt met een muer beftuyten fbuden, en met
poorten en graften voorften. Ick weet niet, oft
\'t geldt hier toe ontbrack want het gefchiede
niet, dan eenige jaren daer nae, op een tweede
verlof, door \'t welck de poorten en muren in
weynig jaren opgemaeckt wierden. In \'t jaer cb
cccc LX wierden de fèlve poorten veel fchoon-
der gemaeckt, men verfterckte haer met torens,
ravelijns en bolwercken, om de Vyanden \'t hooft
te konnen bieden. Naer veel arbeyt en onko-
ften fcheen het, dat\'er weynigh ontbrack in

\'t jaèr cb cccc xci: evenwel, dewijl de gelegen^
heydt bequaem was, om haer fèer fterck te ma-
ken, heeft men by de vorige noch nieuwe werc-
ken gevoeght,tot datfè genoegh volmaeckt was;
\'t welck infbnderheydt in onfe tijdt gefchiet is :
want dè fbrge van de Prins van Oranje,de naer- seerftrè\\
ftigheydt van de Gouverneur, en d\'arbeytfaem- g^^^^^cki.
heydt der borgers,hebben, door debefteBouw-
meefters, de poorten, wallen en andere wercken
foo verfterckt en vermeerdert^ dat een yder, die
haer te voren gefien had, naeulijcks fbu konnen
oordeelen,dat het de fèlve Stadt was. Men heeft
het water van een riviere daer omtrent vloeyen-
dé, in de Stadts graften geleyt, \'t welck een ge-
wichdgh, maer feer voordeeligh werck was. By
een van de poorten is een bolwerck, foo wel ge-
fchickt , dat het buyten en binnen de Stadt ge-
biedt ; in voegen, dat men haer, in defè tijd, met
recht voor een der fterckfte plaetfèn acht; want
het is onmogelijck haer aen te taften, als de zee
hoogh is, om datfè geen anderen toegang heeft
dan \'t water, en eenen wegh naer de ftjde van
Vlaenderen. Voor 120 jaren waren dehuyfèn
noch met riet en ftroo gedeckt; maer door dé
tijdt, die alles verandert, is dat in tichelen en
ley en-daken vérwÜfelt. Sy is, na hare grootte, f^abMt.
tamelijck volck-rijck ; en heeft vele huyfen en
gebouwen, en weynigh ledige en onnutte plaet-
fen , om datfè met boomen en tuynen geciert
ftjn. Hier is een haven , die duyfent treden van
de Stadt in de zee ftreckt, volgens \'t privilegie
van Philips de Stoute aen hen gegeven, en door
Philips de Goede, ßjn neef oft ïbons foon, in
\'tjaer c Id cccc xx,beveftight. Keyfèr Ka-
rel de vijfde liet defe haven in\'tjaer cIo Id
XXVII fchoon maken van al \'t fändt en vuylig-
heyt, dat de zee daer in geworpen had ,• maer fy
is defè verftopping fbo onderworpen,dat de on-
koften het voordeel verre te boven gaen,- der-
halven laet men die in de felve ftaet, waer
door fy t\'eenemael ondienftighis.

Sy heeft oock veel fwarigheden geledenjmaer ceieJe^^
\'t fchijnt, dat het veel eer geweeft is, om haer
deugt te beproeven en te oefFenen,dan om haer
te vernielen. Sy ontfing een fware ftagh door ^oor-
een brant, die byna alles tot afch maeckte, waer
van de Gravin Margareta in de voorfèyde brief
fpreeckt; uyt welcke genoeghfaem blijckt, dat
die alleen een ongeluck oft toeval was. Meyer
feyt oock, op \'t jaer c I d c c c c lii, datfè van f«
de Gentenaers ingenomen en verbrant is ; maer
hy ftelt geen andere oorfaeck van die elende,dan
hare getrouwigheydt tot haren wettigen Vorft.
Seftien jaren nae hét tweede, trof hen een det dé
ongeval, waer door de toren van de kerck, dé
hal, en twee poorten, die van de vorige brant
overgebleven waren, van de vlammen vernielt
wierden : dit gefchiede door de forgeloosheydc
van een dronckén volder,die in flaep viel, en liet
het vuer omtrent het ftroo blijven. Schijnt het
niet dat den hemel op haer verftoort is, en dat
d\'elementen, infonderheyt het vuer , haren vo-
rigen voorfpoet benijden ? De Gentenaers fijn
evenwel haer gevaerlijckfte vyanden geweeft,-

want in ^t jaer c 1 o c c c c lxxxv fonden fy Sy heeft verfcheyde vrye jaermarcktèn , die la^mkr
Robert de Lange met eenigh krijghs-volck om allengs,nevens andere gunften en voor-rechten,
liaer te befpringen; maer als hy tot fijn voorne^ verbetert ên vermeerdert ftjn. In\'t jaer c I d cc
men niet kon komen , wiert hy in \'t aftrecken deden de inwoonders , door fekere vryhéyt van
gevangen, en inde Stadt, om ftjn overgevc impoft, grooten handel in allerley vee. Omtrent
boosheyt, verbrant: dit was te ftreng, fal mif^ twintigh jaren daer nae begaven fy fich tot al-
fchien iemant feggen; maer al de gemelde fwa- lerley wolle- en linne-wercken , daer van fy ver-^
righeden, finaet en fpijt, verlies van goederen , lof gekregen hadden,\'t welck door Keyfèr Maxi-
borgers en inwoonders,verfchoonden defè ftraf- miliaen,in \'t jaer m c c c c x c, beveftight wierd.
heyt; \'t welck de Vorft oock fbo verftont, die Sy verfbchten aen Hertogh Philips vernieuwing
hen defe daet vergaf,om datfè tegen d\'openba- van \'t haven-recht, dat hun in \'t jaer cb cccc xx
re verftoorders der gemeene ruft, en verbrekers vergunt was, om datfe daer omtrent fbutkuylen
van \'t recht der volckeren , gefchiet was. Drie meynden te vinden, die tot groot voordeel van
jaren daer nae wierdfè door eenige rebellen en de Stadt ftrecken fbuden ; \'t welck fy verkregen,
muytmakers geplondert, dies de Graef hen, om Toen begon men met yver fbut te fteden, daer SoHtßedcn,
\'t verHes te verfachten, door een byfbnder voor- die van Biervliet fich tegen ftelden , voorgeven-
recht, van alle tollen en fèhattingen, die de fte- de , dat hen die vryheyt alleen toequam : doch
den Gent, Brugge , en Cortrijck betalen , vry de Vorft wees hen af, en beveftighde op nieu de
maeckte. Hare elenden warer^ hier mee noch vryheydt van de Hulftenaers. Ick heb de wetten
niet ten eynde, want in \'t jaer c I o I o lxvi en ordre , fèyt Sanderus, die de Raedt in \'tjaer
quamen hare vyanden hen wederom berooven, do Io vii voor de Soutfieders maeckte , fèlf
Geplondert. pionderden de huyfen, ontwijden de Kercken , gefien ; en met lieden gefproken,die de ketelen,
verftieten de Roomfche Godtsdienft; en in \'t pannen en ander tiootfaeckelijckheden tot die
kort,fy maeckten van defe plaets een jammerlijk neering, gefien hebben ; oock heb ick de rie-
toonneel van verwoefting. Elf jaren daer nae ven, daer meê Lodewijck van Grefty al d\'arbey-
wierdtfè op nieu van de Gentenaers gefchonden, ders van alle tollen en laften in de haven van
verdruckt, en byna omgekeert. Maer Farnefè, S. Omer vry ftelde, gelefen. Wat belangt hare
Gouverneur der Nederlanden, dwong hen, naer j aermarckten in Mey en Auguftus , waer in men
feven jaren, fich aen de Koning over te ge- alle koopmanfchappen verhandelt,men kan niet
ven. Doch Maurits van Naftou won haer , in weten , van wie, wanneer, en hoe fy die verkre-
\'t jaer do Io xci, voor de Staten der veree- gen hebben.

nighde Nederlanden, in wiens gewelt fy niet S. Willebrord heeft hun eerft het Euangelium Geeßelijek^
lang bleef; want d\'Aerts-Hertogh Albertus , in geprediekt; fèdert heeft de Keyfèr , als Grama-
die tijdt Cardinael fijnde, vermeefterde haer, jus feght, defe kerck onder den Biffchop van
naer een moeyelijck belegh, met enckel gewelt: Uitrecht geftelt. Hare eerfte kerck was aen
fybleeftothetjaer cIo Io c xL v in fijn ver- S. Pieter ge-eygent, en is van de Noormannen
mogen , in welcke tijdt fy, onder \'t beftier van verwoeft, doch Robert de Vries heeft haer, in
Prins Frederick Henrick van Oranje, verkracht \'t jaer c I o lx xi i, doen herbouwen. Daer
is, als wy terftont hier na befchrijven fullen. nae is\'er een ander , onder de naem van haren
Als die van Hollandt en Zeelandt fich, in Apoftel S. Willebrord, opgerecht, die fèer aen-
\'t jaer clolo Lxxir, tegen d\'overlaft van fienlijck, en met fchoone kapellen, portalen,
den Flertogh van Alba ftelden, en de wapenen graflieden, een koor , toren, en tabernakel ver-
aentaften , is defè Stadt een frontier-plaets ge- ciert is^alles is heerlijck,en de regelen der bouw-
worden : men leyde daer befètting in , en ftelde kunft fèer wel waergenomen.Men fachhierniet,
tot Gouverneur Nicolaes de la Biche , een man eer datfè de laetfte mael geplondert was,dan ee-
vermaert in d\'oorloghs- en andere deughden. nige marmere tomben oft graven, infbnderheyt
Marchantius feyt, dat Huift een Burgh-graef- een Van Albert, Marckgraef van Baden , die in
fchap IS; maer ick heb tot noch toe \'t fèlve niet \'t leger en in \'t gevolgh van Keyfer Maximiliaen
gevonden : dan \'t is waer , dat de Burgh-graef ftorf, en hier fijn laetfte wooning verkreegh :
van Gent het derde deel der boeten , en eenige Frederick, Biffchop van Uitrecht, en broäer
andere kleyne voor-rechten, plach te genieten, van den overleden, ter gedachtenis van een die
Het Schoutfchap heeft eertijdts erflijck geweeft hem fbo waerd geweeft was, bevrijde, in \'t jaer
in \'t geftacht van Liedekercke. c ID I d 11, defe kerck, en al hare Pafloren, be-

De Magiftraet beftaet van hare outfte tijden neficien, prebenden, Priefters, Overften en Re-
af in fèven Schepenen, die de civile en criminele genten der collegien, volkomelijck van alle
faken verhandelen, en jaeriijcks, door \'t bevel Aerts-priefterlijck gebiedt. Daer fijn meer dan
van de Vorft,verandert wierden. Hier fijn oock dertigh Priefters , die jaeriijcks goet onder-
eenige oude vergaderingen van Schutters; maer houdt hebben. Het volck is Gods-dienftigh, en
de brieven van hare gewoonten en oude infet- de kerck wiert wel bedient na de Roomfche wij-
tingen fijn meeft alle door \'t vuer, daer doorfe fe. De Biffchop Rudolphus heeft hier, in \'t jaer
foo dickmael befchadight is, vernielt; uytgefèy t c ï d cccc l , het fingen der Canonicale uren
alleen eenigh befcheyt der vryheden van de ingeftelt. De toren is in de jaren cl3 cccc
Schutters, in Keyfer Kareis tijdt; van \'t Sehe- l x vi 11 en c I o I d lxi i verbrant; men heeft
penfchap, in fijn groot-vader Maximiliaens re- federt gepoogt die in fijn vorige geflalte te her-
geering ; en van het Schoutfchap,in de tij dt van bouwen, maer \'t is niet uytgevoert. Defè kerck
Philips de Goede,gegeven. is van de Gentenaers, ten tijden van d\'Aerts-

HaitoghMaximiliaen, geplondert; en Van\'t ont-
fteken volck, die de Roomiche Godsdienft ver-
lieten, ten tijden van Philips de tweede, ontwijdt
en gefchonden. Sedert is fy in haer vorige
fchoonheyt herftelt; en, om \'t volck yveriger re
maken, heeft men hier een broederfchap van \'t
Rofenkransken opgerecht. De Kapellen waren
uytnemende heerlijck verciert, door de fbrge
en neerftigheyt van Antonius Majet, wiens ver-
dienften, wetenfchap, wijsheyt en Godtvruch-
tigheyt, met het Paftoorfchap en Dekenfchap
gekroont ftjn.

Het Capittel van Cortrijck, en d\'Abdyen van
Cambron,Trunchijn , Dune, en Baudelo heb-
ben \'t recht van inftelling der Paftoren over de
Kercken en Kapellen, die in groote menighte in
de voorftadt en rontom Huift gelegen ftjn. Niet
wijdt van de muren was een Francifcaner Kloo-
fter, door looft van Kreuningen, Ridder, Raets-
heer van Hartogh Philips, en Elifabet van Suil-
den gefticht.met toeftaen van Paus Pius de twee-

dein\'tjaer cId cccc lviii; maer de foldaten
.diein de ftadt lagen, hebben het in\'tjaer cId
cccc LXXX verwoeft ; dies de Raet hen in \'t fel-
ve jaer in de ftadt ontfingen,en verlof ga ven om
een huys te bouwen, dat acht jaren daer na be-
quaem was, om dienft in te doen en te woonen.
Doch een tweede ongeval trof hen, want de
vyanden van de RoomfcheReligie dit nieu gebou
oock ter neder worpen , \'t welck men federt al-
lengs, door de aelmoeffen der devote Heden,be-
gonnen heeft weder op te rechten.

In de voorftadt was oock een Kloofter van
Begijnen, dat fijn naem aen de poort,waer door
men nae \'t felve gaet, gegeven heeft, diefè noch
behout. Daer is oock een huys voor de S. Augu-
ftijn-fiifters, voor 300 jaren gebouwt, dat, in \'t
\'t jaer cl3 I^ c i 11 , in een Gafthuys veran-
dert is ; de Nonnen hebben haren vorigen
regel verlaten, en Sufters van Antwerpen ont-
boden, die daer hare nieuwe ordre en gewoon-
ten , als van de fiecken te bedienen, en andere,

Ick kan hier niet met ftilfwijgen voorbygaen,
dat men by Corndim Janßnm leeft,\' die, van bur-
ger en fcholier van Huift, Biffchop van Gent ge-
worden is, welcke feyt, dat een van hare voor-
naemfte fbrgen is,dat de kinderen wel onderwe-

fen worden in de wetenfchappen; ja dat men te
Parijs en Antwerpen (dat wonderlij ck en noch-
tans waer is) oude inftellingen en renten vint,
die de Magiftraten defer ftadt, om d\'arme ftu-
dentenvan de fèlve t\'onderhcuden, beforght
hebben.

Behalven de gemelde Cornelius Janfcnim, eerfte
Biftchop te Gent, een man die met recht een ^^
onfterftèlijcke gedachtenis waerdigh is, van wie
ghy meer by Landerus kunt lefen , heeft defè
ftadt noch eenige andere mannen, die in de ge^
leertheyt en befte konften gebloeyt hebben >
voortgebracht, te weten.

Gil/es Uoflard, een vermaert Schilder, die te .
Antwerpen en te Middelburgh in Zeelant werc-
ken van fijnpinceel heeft,daer voor de nakome-
lingen met verwondering , als fy die befchou-
wen, opgetogen ftaen. Hy had een Broeder, als
Karei Vermander getuygt, Franfbys genoemt
oock een Schilder, die hem in alle deelen fbo ge-
lijck was, dat hare ouders fèlfhen naeulijcks kon-
den onderfcheyden.

AdrianusButius oft But^ius, Monick van\'tkloo«
fter te Dunen, diein \'tjaer cId cccc lxvi i i
leefde, en iets van de Hiftorie van fijn tijdt nae-
gelaten heeft. Meyer fpreeckt van hem, daer hy
de daden van Philips van Bourgondien, omtrent
het jaer cIdccccliii, befchrijft.

Cornelius Colonms, in \'t gemeen yan Keulen ge-
noemt , een geleert man, en Paftoor te Vlift in
Vlaenderen, die de Trooft-Predicatie van S.
loannes Chryfoftomus in Nederlants vertaelt
heeft, waer in die Outvader raet geeft in allerley
tegenfpoet, en dat niemant, dan door fichfèlf^
befchadight wort.

FranfijsMoßard, oock als fijn broeder, gelijck
terftont gefeyt is, een konftigh Schilder, en een
van de voornaemfte in fijn tijdt, infbnderheyt
in lantfchappen , boftchen en velden, geeftigh
uyt te beelden.

loannes Gerulphus, een Carthufèr, en Onder-
Prioor van\'t kloofter te Leuven; een oprechten
vriendelijckman , van groote wetenfchap , en
kennis in de Hebreeufche en Grieckfche talen,
die in fijn eenfaemheyt verfcheyde boecken
fchreef,welcke ongedruckt in\'t voorfeyde kloo-
fter bewaert worden , daer hy in\'t jaer cl 3
Id c V overleden is.

It is een fterck Fort, met bol-
, wercken en andere vaftighe-
den wel voorften , gelegen
aende Schelde, tegenover
Lille , omtrent drie mijlen
van Antwerpen, in \'tlant van
Keteneffe , oft den Doel,
niet wijdt van het dorp den Doel genoemt,
Het is, federt vele jaren, in de macht der
Staten van de vereenighde Nederlanden ge-
weeft. Men acht het, met groote reden, een
plaetfe van belang ; want dewijl het aen d\'een
ftjde der Schelde leght, enLillo aen d\'ander,
konnen defe beyde de fèlve rivier vry en onvry
maken; foo dat \'er naeulijcks een fchip, fonder
haer believen, voorby kan: oock dienen fy, in-
fbnderheyt Lillo , tot een reede , daer de fche-
pen gemeenlijck ftil houden , en befbcht wor-
den. Men kan defè twee Forten bequamelijck
gelijcken by de twee ftercke kafteelen Kroo-
nenburgh en Elfeneur, die oock over elckander
aen de Straet van de Belt, de Sont oft Orifbnt
genoemt, in Denemarcken leggen; want fy
hebben een gelijck vermogen om de door-
vaert te befchermen oft onvry te maken, infbn-
derheyt Kroonenburgh, dat f eenemael over
de zee gebiedt, en door koning Frederick de
tweede foo bequaem en fterck gebouwt is, dac
men\'t onwinbaer acht. Hoe dit Fort, in \'tjaer
cb b lxxx iv,van de Spaenfchen bevochten en
vermeeftert is, hebben wy in de befchrijving van
Lillo verhaelt.

x e l, van Vreclius Jxe/ay van
Malebrancus Ax/a genoemt,
is een kleyne Stadt, omtrent
anderhalf mijl van Hiilftcn
vier van Gent gelegen; van
waer,alfoo wel als van Hulft,
fboMalebrancus feyt,men de
heirbane,oft de wegh van \'t krijghsvolck kan ne-
men door Ordborg tot Andoverpos oft Antwer-
pen. Sy is de tweede onder de Ambachts-heer-
lijckhedeo van Vlacnderen, en was eertijdts de
Hooftftadt van een vruchtbaer landt en goet
deel van defe Provintie; \'t welck ledert byna ge-
heel door de vloet der zee ingefwolgen is; doch
Axel heeft niet alleen \'t hooft boven gehouden,
maer is, als Gramajus legt, daer door te ftercker,
en beter gelegen dan te voren ; want fchoon fy
vele verdroncken landen oft moeren byna ront-
om haer heeft,foo is\'er evenwel een ftreeck lants
die droogh leyt, waer in \'t dorp Beooften-vliet,
dat een kerck heeft, aen S. Marten gewijdt, ge-
leden is,\'t welck onder \'t gebiedt is van de Heer
va^n Heule en Zuyt-dorp. Hoewel dat de zee
oock een goet deel van Weftdorp en de Heer-
lijckheyt van Steeland overweldight had, even-
wel heeft Heer Gobert, in \'tjaer Idcccxht,
daer een kloofter,aen S. Salvator oft den Heyli-
gen Salighmaker gewijd , doen bouwen , en 33
dorpen aen dAbdy van S. Bertinus gefchonc-
ken, tot een bewijs van fijn Godtvruchtigheyt,
en voorbeelt voor de nakomelingen.

De nature heeft een haven voor die van Axel
gemaeckt, om hen tot den koophandel te be-
wegen ; men noemtfc Ter ISJeufe, om datfe dege-
daente van een kromme neus heeft: fy hebben
oock van Graef Guido recht en vryheyt verkre-
gen, om defe haven met fchepen te gebruycken.

Hier is een Abdy, eertijts \'t Huys der Vreugh-
de genoemt , en , na een fchoon en vermakelij ck
velt , dat aen de voet der muren leyt. Ter Hagen,
in \'t jaer c ï d c c x x x gebouwt; maer om dat-
fe d\'overvloeying der zee te veel onderworpen
was, heeft lutta van Bryen de Geeftelijcken een
ander en beter plaetfe in de Parochie van Mec-
kelbeeck aengeboden , daer fy hun woonplaets
namen ; tot datfe, op \'t verfbeck van de Princes
Margareta, die hen grootelijcks begiftighde, in
^tjaerclo cc lxx viii, weder in haer oude
en eerfte wooning keerden; van waer fy federt,
door \'tfchrickelijck gewelt der ongenadige zee,
verjaeght fijn, en na Gent vertrocken; daer fy,

om eens in ruft te wefcn , met verlof van de
Magiftraet, een fchoon kloofter gebouv/t heb-
ben.

De ïaermaerckten defer ftadt, die Karei de
vijfde met fijn Keyfcrlijcke macht beveftighde,
fijn beter en beroemder geweeft, dan in defc
tijdt : want eertijdts was hier fulck een toe vlo e-
jing van koopmanfchap,infonderheyt van vifch,
dat men Axel de ftapel daer van noemde ; doch
nu is die handel oock foo groot niet. hi dit Am-
bacht , behalven de voornoemde dorpen, ( op
dat ick Ertingen dat verdroncken is, Vremdijck
en Willemskercke, by elckander gelegen, voor-
byga) is Noten begrepen, daer Pieter van Hou-
ten , Admirael van de zee onder Hertogh Phi-
lips de Stoute, geboren is; en Andijck en Saem-
ftacht, na de falm, als men gelooft,dus genoemt,
eertijts aenfienlijck door een kafteel, dat Her-
togh Philips de Goede in \'t jaer c I o c c c c l 11
daer heeft doen bouwen, \'t welck fcdert verval-
len, en door de Nederlandtfche oorlogen ver-
woeft is. Oock leyt hier een Commandery der
Ridders van Malta, dat eertijts een Prioorfchap
der Templieren was,\'t welk Geeraerd van Maelfte-^
Ridder,in \'tjaer cIdcc lxxxii deê bou-
wen ; wiens nalaten vele jaren \'t gebiedt over
defc plaets gehad hebben : doch fcdert is fy
O vergegaen aen \'t geftacht banden Schoutete*

Axel heeft oock fijn deel van \'t ftrenge oor-
loghs-lotgehadt; wantin \'t jaer clocccc lii
hebbende Gentenaers, die tegen Philips de Goe-
de opftonden, fich hier verfterckt; dies fy , door
\'t volck van den gemelden Hertogh ^ om datfe
die van Gent te veel aenhingcn, en verftant met
haer hadden, belegert, ingenomen en verbrant /«^w-
is. Als de Borgers en inwoonders op hare koften
de ftadt weer opgebouwt hadden, heeft men *
haer in de laetfte oorlogen foo verfterckt, datfc ^^derop-
voor \'t gewelt van hare vyanden, indien hen felf i^tjw^r
geen moed ontbreeckt, kan befchermt worden.
Sy was weleer de Heerlijckheyt en gaf de toe- Oude
naem aen een doorluchtigh geftacht, \'t welck is
in \'t gene, dat men Dan der Gracht noemt, ver-
fmoltcn; die \'t Patroonfchap oft het recht van
inftelling in de kerck hadden,en van de felve aen
dat Dan Liedekercke gekomen. Die van \'t huys y>an
Giflelle hebben oock vele jaren \'t gebiedt en ey-
gendom van defc plaets gehadt. Tegenwoor-
digh is fy onder de heerfchappy van de Staten
der vereenighde Nederlanden.

Efc plaets behoort niet on-
der Eygen , maer onder
Rijcks-Vlaenderen, en heeft
eertijdts haren Schout, Sche-
penen, en andere Bedienaers
van\'t Gerecht gehad.De ver-
eenighde Staten hebben haer
eerft fterck gemaeckt , en
met foldaten voorfien: fy is oock de moeyte wel
waerdigh, want de Konft,door de Nature gehol-
pen, heeft haer niet behoeven af te ftooven, om
haer tot eeaaenmercklijck Fort te maken; dewijl

fy aen de Hont oft Wefter-Schelde, in \'t midden Gekge».
van landeryen, die alle twaelf uren met yder eb
en vloet droog en onder loopen,gelegen is,waer
doorfc byna ongenaekbaer en niet te befpringen
is. Sy heeft haer naem van hare gedaente; om ^^^^
datfe , als terftont gefeyt is , een neus gelijckt;
en is als een Caep oft uytftekendt hooft van
Vlaenderen aen defe fijde. Sy leght omtrent
mee mijlen van Axel, en in \'t fclve gebiedt en
Heerlijckheyt: oock is fy gelijck de haven van
Axel, waer door fy in de Hondt methare fche-
pen konnea komen.

U L s T is heden een
van de voornaemfte
Steden van Vlaende-
ren, en het hooft van
HuIfter-ambacht.Van
wie datfe ftadts-rech-
ten ontfangen heeft,
en bemuert, vermeer-
dert en verbetert is;

en hoe datfe in \'t jaer m d xci door Prins
Maurits voor de Staten, en vijf jaren daerna
door den Aerts-Hartogh Albertus voor de Ko-
ning van Spanje, vermeeftert is, hebben wy
terftont te voren in hare befchrijving verhaelt.

In \'t jaer m d c xl heeft Sijn Hoogheyt de
Prins van Oranje fijnen Neve Graef Henrick
Cafimir van Naftou, Gouverneur van Vries-
lant, naer Huift gefonden, by welcke de troe-
pen van dc Colonel Hauterive fich vervoegh-
den, die te famen \'t Fort NafTou veroverden 5
doch alfoo de gemelde Graef Henrick op een
anderen aenflagh uyt was, is hy van de Spaen-
fchen ontmoet,en in een heftigh gevecht foo
gefchoten, dat hy er van fturf. Maer in \'t jaer
M D c XL V heeft de Prins fijn voornemen van
defe Stadt te belegeren, dat hy toen fcheen te
hebben, hervat; want hy trock met fijn leger
in Vlaenderen, en lagh eenigen tijdt ftil te
Ooft-Ekeloo, van waer hy in t laetft van Se-
ptember opbrack, en voerde fijn volck naer
Marie-kercke, dicht by Gent gelegen ; van
daer naer de Brughfche vaert, die fy met twee
bruggen beleyden, om over te komen ; toen
reyfde hy naer Lovendegem , Landegem, en
van daer door Deynfc over de Leye tot in
Pettegem , daer \'t leger des nachts logeerde.
Van hier trock het felve door het dorp Gave-
ren in \'t landt van Aelft, daer de Franfchen
onder Gafiion, die by der Staten volck geko-
men waren, bleven. Sijn Hoogheyt marcheer-
de door Melle , Quaetrecht en Wettere 3 en
dewijl te Melle bequame gelegentheydt was
om over de Schelde te komen, heeft men van
drie gewönne pleyten, onder t faveur van
eenige ftucken gefchuts,een brugge gemaekt,
daer t leger over trock,en doorBervelde naer
de riviere Dunne, aen wekken andere fijde

den Generael Beek fich met fijn volck en een
ftuck gefchuts vertoonde. De Prins gaf ter-
ftont laft op de vyant, foo met muskecten als
kanon, te chai^eren : maer de gemelde Beek DeSpaen^
ging met de fijne naer Antwerpen , om die
ftadt voor een belegering, en fijn volck voor
ongeval te bevrijden , en kon fijn ftuck ge-
fchüts niet meê krijgen. Sijn Hoogheyt, hec
vertreck der Spaenfchen fiende, ftelde ter-
ftont ordre om over de riviere te geraken,
\'t Is ten hooghften te verwonderen , dat foo
een groot leger, in foo weynigh tijts , fonder
eenige tegenftant, over vijf groote ftroo men
quam. Den vijfden Odober trock het felve
naer Lokeren, en van daer te Stcecken , een
mijle van Huift, van waer de Heer van Brede-
rode , met fijn brigade en twee halve kartou-
wen , voor uyt gelbnden wierd, om Huift te
berennen, en eenige paften te verfekeren. De uuiH
volgende dagh quam Sijn Hoogheyt met den mrdtbe-
gantfchen train op de geftelde plaets. Ter-
ftont wierden 6000 mannen met haer ge-
weer en fchoppen en fpaden verordent, om
de retrenchementen en quartieren af te fte-
ken. \'t Fort Absdale hadden de Spaenfchen
verlaten. Des middaghs wierd belaft, dat men
de Moerfchans, het Santfort, Naftou en Spi-
nola aentaften fou, waer toe de Heer van Be-
verweert , en de Colonel van de lijfwachten
als Overften verkoren fijn. Des Princen fol- rz/er der
daten , hoewel fy feer vermoeyt waren door foldAten.
het gedurigh reyfen van feven dagen en byna
foo vele nachten, arbeyden met grooten yver
en naerftigheyt aen de trencheen , en andere
wercken,"om \'t leger te befluyten en fterck te
maken. Prins Willem had laft forge te dra-
gen,dat er geen volck in de ftadt fou komen:
doch dit kon foo wel niet gefchieden , oft de joeßadt
Spaenfchen vonden middel, om drie fwacke mrtmet
regimenten , onder de Graven van Motterie
en Moufcron, en den Colonel Geraldin, daer
in te brengen. De Veltmaerfchalck Brederode
veroverde eenige reduyten : oock wierd het
Fort Naftou en andere wercken ingenomen.
Twee dagen na des Princen aenkomft befte-
de men vijf bateryen tegen \'t aenkomen van
de Spaenfchen van buyten. Het leger wierdt

J^mie- ii^ drie hooft-quartieren verdeelt, \\ eerfte ^ras geen moet ontbrack; want als fy eenighe gra"\'
voor fijn Hoogheyt, het tweede voor de Heer naten, die weynigh fthade deden , in \'t leger
van Brederode, en het derde voor Graef Wil- geworpen hadden, vielen fy uyt met halve
lem Stadthouder van Vrieflant. De volgende piecken , en quetften vier oft vijf werck-lie-
dagen dede men groot gewelt op \'t Fort Spi- den : daer na arbeyden fy aen hare traverfen,
nola, \'t welck die van Antwerpen met amo- om affnijdingen te maken. Ondertuflchen
nkie, vivres en 150 foldaten gefterckt had- geraeckten de beleggers op de contrefchar-
den : twee Gapiteynen en een Ingenieur fijn pen 5 en maeckten fich gereet, om de traver-
voor\'t felve fwaerlijck gewont. Kieldrecht fen te winnen. De galery, die voor veertien
^derd veïmeeftert, waer door t Fort Spinola duyfent guldens befteet was, moeft in dertien
alle hulp vedoor 5 en men avanceerde dapper dagen gereet fijn. In de ftadt ontftont, door
na \'t felve en de Stadt, Men begon in die tijdt \'t werpen der granaten uyt het leger in de fei-
te fchieten , en de mortieren wierden gereet ve, een brant, die wel anderhalf uur duerde.
gemaeckt, als de Gouverneur Jaques Hennin, Sijn Hoogheyt, die alles felf begeerde te fien
een Waelfn kloeck foldaet, aen fijn Hoog- en te ordonneren, volgens fijne gewoonelijc-
heytverfocht,dat fijn vrou en kinderen moch- ke dapperheyt en naerftigheyt, was omtrent sijn
ten uyttrecken , \'t welck hem toegeftaen is. die rijdt in groot gevaer van fijn leven , door Hoogheyt
:Befiigh Ses dagen nae \'t begin van \'t belegh fijn ^^ 3 een granaet die uyt de ftadt quam : welcke
jcbieteïi, ft;hc»ten uyt weynige ftucken op de ftadt ge- heftigh aengetaft wierd , foo door gedurigh

daen; en men had noch drie batteryen met fchieten als \'t werpen van granaten. De galery cderyen
elf ftucken gereet. De approchen van de Prins van de Heer van Brederode wierd overge-
en Brederode waren toen tot aen de graft van bracht, foo dat men begon te mineren : Sijn
t contrefcherp gekomen. Die van de Stadt Hooghey ts galery omtrent half over fijnde,
deden des anderen daeghs een uytval met heeft men met een rijsdam voort de graft, die
verlies van feven dooden 5 en wierden de vol- 108 voeten breet en fes oft feven diep was,
gende dagh uyt hun travers, dat aen de brug- gevult, om over te komen. Ses oft feven da-
ge doorgefneden was,gejaeght. Het Fort Spi- gen voor \'t oVergaen wierd een jongen, uyt
éorh \\n verfocht oock verdragh , \'t welck fy ver- de Stade komende, gevangen , die een brief
gZvmTn. kj^egen 5 de Gapiteyn van der Werve trock van den Gouverneur aen den Generael Beek,
met fijn volck mannen fterck, uyt het in de Franfche tael gefchreven , by fich had,
felve, met haer volle geweer, vliegende vaen- waer van dmhout in \'t kort dusdanigh was:
delen en een ftuck gefchuts 5 men gaf hen 40 OiMijn Heer Jck heb tot drie reyfen mijn beft ge- Brief van
wagens tot haer bagagie, en convoy naer Be- daen, or/i mijn briefen door \'t leger te krijgen, ^^
veren. Hier mede waren alle de Forten cn re- doch t\'elckens \'vruchteloos. Wat het bewaren
d uy ten rontom Huift ingenomen, \'t Gerucht, q;an de Stadt aengaet, u Excell. kan ßch \'verfe-
dat de Spaenfchen en den Hertogh van Lot- keren, datfe in een klemmende handt is, en dat
teringen aenquamen, om de ftadt t ontfetten, ick die foo lang fal befchermen, als iemant der
verdween foo hcht als het gekomen was: kloeckße krijghsliedenjdie in\'t leger\'van den Ko--
maer als het vernieut wierdt, fond de Prins ning onfen Meeßer ßjn. Voorts maeck ick u
DesPri\'4-eenige vacndclcn foldaten naer Bergen-op- Excell, bekent, dat de\'vyant aen tweeßjden in
een -voor- Zoom CU Btcda, om de befettingen der felve ons contrefcharp is, en "van acht hatterjen, be-
Jicht en te verftercken j op dat fijne vyanden , indien hahen\'t werpen "van velegranMen, geßadigh

fy die belegerden, werck fouden vinden. On- op de Stadt fieelt 5 foo dat wy dach en nacht te- \\
dertuftchen quamen eenige Afgefondene van gens elckander beefigh ßjn, V Welck veel volcks
het landt van Waes, om over de contributien ombrengt, ^Maer uwe Excell, kan oordeelen,
te accorderen : Sijn Hoogheyt fond hen by dewijl de vyant foo naby is , dat hy de galerj
de Gedeputeerde der Staten Generael, aen ßelt, hoe veel tijdts hy behoeft, om tot ßjn voor-
welcke fy negentigh duyfent gulden betael- nemen te komen-, want yder plaets moet, door
den , om voor dat jaer van alle onordren en gebreck van byßant , eyndelijck verkoren
rampen des oorloghs bevrijt te fijn. Seven- gaen, &:c.

tien dorpen omtrent Dendermonde, en de De belegerden toonden oock, dat hunne Kloeck-
landen rontom Lovendegem, wierden mede kloeckmoedigheydt noch niet overwonnen heyt der
op contributie oft verfchoon-gelden geftelt. was 5 want fy ftaken een mijne aen > en de
Nae\'t w^mnen van\'t Fort Spinola begon men brant in cenio-e wercken van fijn Genade de ^^
V schie- ^^^^ batteryen met 17 ftucken , die yder Heer van Brederode > waer door fes foldaten
ten wordt x4 pont yfcr fchoten, op de Stadt te donde- bleven , en drie met aerde bedeckt ^ die daer
\'vermeer- ren, foo vclc het gefchut verdragen kon 5 het uytgetrocken cn gefalveert wierden : fes an-
w^elck de belegerde belette,datfe d\'approchen dere fijn door een granaet geraeckt, waer van
niet konden verhinderen: fy heten hun ge- drie gedoodt fijn , als een Ingenieur , een
fchut oock niet ruften, en toonden, dat hen Vaendrager, en een arbeyder 5 de drie andere

levendigh met aerde bedeckt.mas. De tweede
November verheten de Spaenfchen het Fort
Moncada. Sijn Hoogheyt deê foo vreeflHijck
op de ftadt van alle batteryen fchieten, dat\'er
in 14 uren x8o fchoten gedaen wierden :
toen liet hy, dewijl de galeryen over waren,
de ftadt door een trompetter opeyfchen; waer
op de Gouverneur beleefdelijck antwoorde,
dat hy die,fonder d\'eer van een goet foldaet te
vediefen, noch niet kon overgeven. Als men
fijn beftuyt fagh , maeckte men gereetfchap,
om met gewelt te krijgen,\'c gene hy met ver-
dragh nik wilde geven. Doch als de beleger-
de gewaer wierden, dat het ftormen aenftaen-
de en ten hooghften gevaerlijck was,verfoch-
ten fy, door \'t flaen op een trommel, dat men
in onderhandeling fou komen. Terftont deê
men het gefchut fwijgen,en de belegerde fon-
den twee Capiteynen als gyfelaers uyt; daer
tegen Sijn Hoogheyt twee andere van de fij-
ne binnen fond. \'t Verdragh wierd gefloten,
en de belegerde kregen feer eerlijcke voor-
waerden , op weicke den vijfden November
de befetting ,700 mannen fterck, uyt Huift
naer Antwerpen trock; en wierden met con-
voy en vele wagenen , om hare goederen te
vervoeren, voorfien. De Colonel Geraldin
wou in \'t verdrag niet ftemmen, en feyde, dat
men de ftadc noch eenige dagen houden kon 3
maer d\'andere Overften oordeelden het te-
gendeel, en befchuldighden hem, dat hy ftjn
plaets te haeft verlaten had,en datfe daer door
van buytenwercken ontbloot, en te eer tot
overgeven gedwongen waren. Men vond^be-
halven \'t groot en kleyn gefchut,vijf-en-feven-
tigh duyl\'ent ponden pulver,veertigh duyfent
ponden lonten , en ander oorlooghs-gereer-
fchap in de ftadt. Dus is defe fterke plaets in een
maent tot overgeven gedwongen 5 waer over
fekerNederlants Schrijver feght: defe overwin-
ning is niet, fonder een aenmerckelijcke hulp d&s
Aüerhooghfien.verkregen\'.tvant foo lang als het ovZwin-
hdegh duerde »is het foo een heflijckiaengenaemsen ning.
daer toe dienfigh weder^ geweeBy als men \'van
Godt fou konnen wenfchen 5 dewijl geen koude
nocht hitte,geen fiorm nocht onweer^nocht nau-
lijcks een druppel regen is gevallenydie het werck
en de ^voortgang \'Van \'t leger geftut heeftj hoewel
het foo diep en in \'t he^vighfi ^an den gemeen^
lijck natten en kouden herfft was: foo dat dHn-
woonders der \'vereenighde JSled^rlanden die op
een byfondere wijfe Godt moeten toefehrüven.

Sedert defe verovering is Huift ftercker ge- Ver-
maeckt, dn met verfcheyde nieuwe wercken
voorfien 5 derhalven hebben wy d\'afcekening
van hare cegenwoordige uyterlijcke gedaente,
gelijck die nu gefortificeert is, toe meerder
vernoeging der lefers, hier by gevoeghc.

De Heer Conflantin Hujgens, Geheym-
fchrijver van Sijn Hoogheyt , heeft op de
wonderlijcke drooghte van de tijdt des be-
leghs defe volgende regelen gerij mt:

Et Sas van Gent
heeft defen naem, om
dat het een Sas, fluys
oft fchuttinge is van
de riviere Leye oft wa-
terloop , die men de
Nieuwe vaert noemt,
welcke fich niet wijdt
van daer in de Hont
oft Wefter-Schelde uytftort: in voegen, datfe
daer door het water konnen in en uy tlaten na
de gelegentheyt des tijdts. Die van Gent heb-
ben defe plaets^in de laetfte oorlogen,dewijlfe
voor hen van groot belang was,tot een uyter-
maten ftercke Fortrefte gemaeckt 5 te meer,
vermits men het met recht noemen kon, een
Bolwerck voor Gent, een Burght voor t Lant
van Wacs, en een Poort van Vlaenderen.

In \'t jaer m d 1, x x 11 is defe plaets,
door fommige nieuw-overgekomen Engel-
fchen , ingenomen en afgebrant : doch die
van Gent hebben haer federt weder opge-
maeckt. hl \'t jaer m d lxxxiii heeftfe de Her-
togh van Parma, door de Marquis van Ru-
bais en Montigny^nevens Huift en Axel,doen
innemen, en verftercken. Voor eenige jaren
is fy noch met een buytewerck vergroot.

De Heeren Staten Generael der vereenigh-
de Nederlanden, en haren Opper-Veltheer
de Prins van Oranje, hebben lange tijdt het
ooge op defe Sterckte gehadt 5 vermits datfe
welgelegen is , om hare troepen daer door in
Vlaenderen te brengenden de koophandel der
Zeelanders te meer te verfekeren. Dies heb-
ben fy eenige jaren na gelegentheyt gewacht,
welcke in \'t jaer m d c xliv geluckelijck voor
hen verfcheen: want de Koning van Vranck-
rijck had toen een leger in \'t zuydeynde van
Vlaenderen voor de ftadt Grevelingen,die hy
pooghde te dwingen, gelijck oock gefchiede.
Defe occafie namen fy in achting; dewijl de
Prins van Oranje in Junii te vek quam,na dat
hy fijn volck te fcheep voor Rammekens ver-
famelt en te Philippine gelandt had, van waer

fy naa\'Aflenede marcheerden. De Heeren
Staten deden toen openbare gebeden, om dc
fegen des Allerhooghften over haer voorne-
men te verwerven, in alle kercken doen. Sijn
Hoogheyt deê het leger affteken,en een tren-
chee rontom opwerpen. Daerna trock d ar-
mee naer Ekeloo 5 en van daer te Heygem oft
Belleverhoeck over de Lieve, en quam de
felve dagh te Maldegem. Aen de gemelde
riviere by de brugge maeckte men een fterc-
ke redout, nevens noch eenige kleynder op
de wegh naer Sluys en Aerdenburgh , langs
welcke de vivres aengebracht moeft worden.
Als men van daer den 15 Julii opbrack , had
de Heer van Brederode met fijn brigade de
voortocht j en \'s nachts volghde het geheele breeekt
leger, met al \'t gefchut en andere krijghs-fa- »
ken. De volgende dagh quamen fy aen de
Gentfche vaert oft Leye,daer la Chapelle met
drie hondert fwemmers s nachts over ge-
raeckte. Toen leyde men biesbruggen om-
trent het Fort Riemen over de felve rivier 5
waer op Prins Willem, die met fes Regimen-
ten de voortocht had, volghde, en daer op
terftont de gantfchen train byna fonder eeni-
ge refiftentie j dewijl onlangs te voren vijf
Regimenten, tot ontfet van Grevelingen, van
daer genomen waren 5 in welckers plaets eeni-
ge boeren de wacht hielden,die noch duyfent
mannen van Gent verwachten, maer de felve
quamen te laet. Sijn Hoogheyt, defe goede
gelegentheyt fiende, het terftont de fchanften ^er^
Ter Donck, Roonhuyfen. Riemen, Selfacen,
\'t Hey-fort oft S. Franfoys, en Santfort oft
S.Anna innemen,welcke alle aen de gemelde
vaerc van t Sas van Gent, om die te beter te
verfekeren , gelegen waren. Daerna fijn de
Schanften S. I^ter, S. Bernaert, S. Eloy en
S. Steven verovert.

Don Andrea de Parado , Gouverneur van mbele^
\'t;Sas, een Spanjaert , begon gewaer te
den , wat de Prins voor had j dies deê hy al \'
de huyfen en hoven in Rapenburgh, die hem
in t befchermen hinderlijck waren, afbran-

DE BELEGERING
den; en verfocht aen Sijn Hoogheydt, dat groote voorbereyding maeckte. De giiarden
fijn huysvrouw en kinderen onverhindert oft hjfwachten van Sijn Hoogheyt, de Heer
mochten nyttrecken/t wekk hem vergunt is. van Brederode, en der andere hooft-officieren
In \'t laetfte der gemelde maent ontfing de is,op haer ernftigh verfoeck,toegeftaen en be-
Prins tijding , dat Grevelingen fich aen de yolen datfe twee bruggen fouden oyerbren-
Franfchen overgegeven had. öp die tijdt was gen,\'t welck de volgende dagh,onder \'t faveur
der Staten leger aireede volkomen gefloten, van 17 ftucken gefchuts en menighte van
en met een graft, twintigh voeten breet, om- musketten, gedaen wierd, met verlies Van een
graven , fonder eenigh belet der Spaenfchen, Capiteyn,twee fergianten,en de foon van den
die omtrent Gent begonden te vergaderen. Heer Herberts,een dapper krijghs-helt,nevens
De approchen, foo van Sijn Hooghey ts quar- noch omtrent 3 o gemeene foldaten , foo ge-
tier,ais uyt d\'Auftrifche polder over het fchor- doot ak gewont. Het fapperen deê men
re ofc verdroncken lant, wierden mede aen- voortgaen , en eenige ponten in d aproche
gevangen : d\'eerfte fijn in drie dagen foo ge- brengen, om daer meê de gemelde bruggen,
vordert, datfe op de belegerde met musketten tot het overvoeren van verfcheyde behoeften,
chargeerden; en men beval op \'t eynde van te ftijven. De galery over de tweede graft, die
d\'eene approche een batterye tot acht halve men 18 o voeten wijt en i o diep achte, is on-
kartouwen te maken, waer op die van binnen dertuftchen voor veertien duyfent en vijf hon-
dapper fchoten , om \'t felve te verhinderen 5 dert gulden , en in 11 dagen, aengeboden te
maer ce vergeefs: want fy wierd in twee da- maken. De Graef van Hoorn,als hy de wacht
^en foo ver gebracht, dat men den derden had,veroverde een travers; en men wierp een
dagh \'c gefchut daer op ftelde. In \'t begin van andere op. De volgende dagh veroverde de JBuyte-
de\'maent Auguftus reyfde Don Francifco de Heer van Chaftillon d\'overige travers der ^^^^^^^^
Melo door Gent, om hem tot Meulenftege Spaenfchen, met verlies van een Capiteyn,
fchen ko- by \'t Spaenfche leger te voegen : des anderen een Lieutenant, verfcheyden dooden en vele
daeghs volghden hem twee duyfent paerden, gequetften, die meeft van de wal gefchoten
cn foo veel voetvolck van den Hertogh van wierden. De overgebrachte bruggen waren
Lotterihgen, die fich te Saffelaer, omtrent een niet fterck en bequaem genoegh om het ge-
mijl van der Staten leger, neêrfloegen. Sy fchut over te voeren, dat men op de bateryen
namen al de Forten langs de Leye,die de Prins in t conterfcharp gebruicken fou; dies befloot
gewonnen had, weder in; en trocken over de men een fwaerder brugge te leggen. Oock
felve naer \'t quartier van Sijn Hoogheyt: waer wierden twee nieuwe l)atteryen , d\'eene voor
op hy in aller haeft \'t gefchut op alle batte- duyfent en d\'andere voor feven hondert gul-
ryen liet brengen, om hen te verwellekomen. dens befteet. In \'t laetfte der maent wierd het Eenige
De Graef van Yfenburgh maeckte een lange werck feer gevordert, en allerhande gereet- ^^^^^^
trenchee op de heyde, en op eenen hoogen fchap bygebracht; niet fonder eenige fcher- ^g^^aeTkt.
heuvel oft bergh een baterye. Tuflchen de mutfelen te houden over het fappeeren. Die
ruyters gefchiede een fchermutfeling foo nae van \'t Sas lieten eenige ftucken fincken , om
. by \'t leger, dat het kanon daer op af brande, d\'arbeyders te beletten ; doch de beleggers
Ondertuftchen liet de Prins fijn leger met hadden fich daer tegen voorfien , en gingen
horenwercken, halve manen en ravelijns ver- even dapper voort; waer toe, en om het ca-
ftercken ; en ging felf d\'aprochen befien. De non der belegerde vruchteloos te maken, fy
belegerde deden onlangs daer na een uytval oock twee batteryen op het conterfcharp ftel-
met twee hondert mannen ; maer wierden , den. De Heer van Brederode is ondertuflchen
nae een hevigh gevecht,weder te rug tot bin- langs de Zeedijck foo vele genadert, dat hy
^^^^^^^ nen hare palifladen gedreven. De Spaenfche tot aen de laetfte doorfiiijdinge quam , daer
fehleren fchotcu dapper uyt hun leger op het quartier hy een battery voor \'t gefchut, en een voor
op elck- van de Heer van Brederode; waer over in t mortieren opgeworpen heeft, om die van bin-
ander. eenige traverfen wierden gemaeckt, en nen in \'t hart aen te taften; \'t welck hy in \'c

des Konings volck met de felve munt betaelt; begin van September in weynige dagen vol-
\'t welck men met kanon en musketten ver- bracht. De belegerde fiende, datfe aen ver- De hele-
volghde. De Prins deê de trencheen in de fcheyde fijden foo fel befprongen wierden>be-
fappe dicker, en de felve wijder maken: oock floten een goet accoort te bedingen, en fon--^^\'\'^^^^^\'
wierd de halve maen, gelegen voor de buyte- den daer toe twee Capiteynen aen Sijn Hoog-
graft, die 70 voeten wijt is, ingenomen ; in heyt; waer op den vijfden September het ver-
wekkers hoeck een batterye , en noch drie dragh gemaeckt en onderteeckent is. Des an- en geven
andere een weynigh ooftelijcker op de rant deren daeghs is de befetting uytgetrocken: en
der gemelde graft fij n gemaeckt, om onder alfoo is defe ftercke en vermaerde Fortrefle,
de gunft van \'t gefchut de rolbrugge over te die van alles wel voorfien was,in fes weken tot
brengen , waer toe men drie oft vier dagen overgeven gedwongen.

E n n e p is in defe door een aenflagh verovert hadden , hebben
laetfte Nederlantfche fy terftont het Genneper-Huys, \'t welck van opn^e^
oorlogen een plaetlè alle fterckte ontbloot was, wederom geforti- ^^
van groot belang yoor ficeert 5 en fouden t felve met Raveftcyn crc-
de Konmg van Spanje daen hebben , indien de Vereenighde Statten Prdl
en den Staet der Ver- hen niet voorkomen waren : dewelcke bello-
eenighde Nederlan- ten , in aenmercking van d\'ongelegentheydt
den geworden : want hier uyt voor hen ontftaen, \'t felve Huys te
het Staten volck kon- belegeren, en,foo \'t mogelijck was,den Spaen-
den de Spaenfchen daer door in een geftadige fchen uyt de handen te wringen. Tot defen ^e vrin
onruft houden. Het was oock als een mage- eynde is Sijn Hoogheyt de Prins van Oranje
ftjn, oft huys van voorraet, van alle de fteden den vn lunii in t jaer m d c xli met der Sta-
in t over-quartier van \'t Vorftendom Gelder, ten leger van Lit en Littoyen,daer hy eenigen
waer door men de eetwaren,en alles wat men tijdt gelegen en fijn volck vergadert had, op-
m de landen, onder de Koning ftaende , van gebroken 5 en nam fijn weah naer de Grave,
nooden had, uyt de Vereenighde Nederlan- daer noch verfcheyde cornetten ruyteren uyc
den kon bekomen,die men van daer langs de de Gelderfche en O ver-Y/fel fche garnifoencn
Mafe opwaerts, ja felf tot m Brabant, behen- by hem quamen. De volgende dagh quam
digh wift te verfenden. Daer benevens was hy met de ruytery ontrent Gennep , gch\'jck

het een gevaerlijcke en hinderlijcke plaetfe oock des anderen daeghs het voetvolck, fterk
voor de Heeren Staten, foo lang het door de twee hondert en twee-en-t win tigh vaendelen
Spaenfchen ingehouden en befet wierd5 want te voet,en voerden meer dan hondert ftucken
fy hielden de (cheep-varende lieden op de gefchuts met hen. hi dit Fort oft Huys van
Rhijn en Wael, infonderheyt als Sijn Hoog- Gennep, dat men naeft Schencke-fchans het
heyt de guarnifoenen daer omtrent gelicht en fterckfte in de vereenighde Landen acht, was
in fijn leger had, in gedurige vreefe. Oock Thomas Prefton , een geboren Yrlander, en Gowver-
was het hen dienftigh en welgelegen, om daer een out en kloeck foldaet. Gouverneur: defe
uyt verfcheyde aenflagen op eenige plaetfen, fiende, dat men de plaetfe aentaften
onder der Staten gebiedt ftaende, te maken. verliet het ftedeken Gennep , \\ welck ter-

De Keyfer Ferdinand de tweede,de Koning ftont door Sijn Hoogheyt befet wierdt.
van Spanje, en de Heeren Staten van de Ver- Dus is defe Sterckte met het geheele leger ^vekkebe-
eenighde Nederlanden, hebben in het jaer omringt, en terftont door de Veltheer vijf
matrad m d c xxxi ecn iieutraliteyt oft onpartijdig- hooft-quartieren verordent,als fijn eygen, dat
gemaeckt. heyt van verfcheyden fteden in \'t Landt van van Graef Willem van Naffou, den Overften ^artie-
der Marck, den Ham en Lunen,&:c. befloten: Ferens, de Graef van Hoorn , en Graef Hen-
waer op de gemelde Staten in \'t Vorftendom riek van Naflbu j defe wierden in aller haeft
Cleve de fteden Duysburgh, Raveftcyn, Gen- afgefteken, en nevens de geheele circumval-
nep en Roer-oort vry ftelden 5 gelijck oock latie oft omtreck foo fpoedigh opgemaeckt
de Spaenfchen eenige ftedekens in \'t lant van en voltrocken , datfe in acht dagen\'in volko-
Gulick deden. Doch defe neutraliteyt is niet men defentie waren. hi die tijt quamen eeni-
lang onderhouden; want als des Konings ge vrouwen,met toeftaen van Sijn Hoogheyt,
volck,in\'tjaerM P C XXXVI,Schencke-fchans uyt het kafteel, en meenden in\'t ftedeken

Gennep te blijven, maeï moeften terftont Venlo. De volgende dagh vielen die van bin-d^^-?/^-
van daer vertrecken , dies fy haer naer Venlo nen met twee hondert mannen in de Fran- gJJ\'J^\'^^ ^^
en Roermond begaven. De belegerde ft;ho- fche approchen ; maer wierden wederom in- JJJf \'
ten fterck op het leger 5 terwijl de Prins het gedreven : en de gemelde natie quamen met ^
Huys te Middelaer rontom verfterckte,en een hare wercken tot op den o^ever van de Maes,
halve maen voor den ingang deê maken. De omtrent hondert treden van de belegerde,
mortiers van de bateryen over de Mafe deden Men maeckte oock drie corps de guarden tot
een proef, en worpen eenige granaden in\'t een verfekering en uytvlucht voor d\'appro-
Huysjdie fulck een kracht baerden cn ellende cheerders: en die van binnen deden weder
veroorfaeckten, dat het gekerm in \'t leger ge- een uytval; doch wierden haeft weder inge-
hoort werd : waer op die van binnen de felve dreven. Eenige van de Staten ruyters, die op
ende volgende dagh de gemelde bateryen kuntfchap uyt waren, vonden de Spaenfchen
door haer canon feer befchadighden, en byna omtrent Venlo, daer fy haer eenighfins be-
onvruchtbaer maeckten. groeven. In \'t wederkeeren ftoegen de gemel-

Den twintighften der gemelde maent qua- de ruyters een convoy , dat naer de Spaen-
men twee duyfent vuer-roers van Gelder langs fchen wilde, en veroverden omtrent veertigh
Goch, Afperen en Driesburgh, in een groote paerden. In de laetfte dagen der voorfeyde Bateryen
warande tot dicht onder Middelaer j daerfe maent heeft men een baterye aen \'t Franfche
die nacht, wat geruft hebbende, van trocken, quartier gemaeckt, daer drie foldaten en een
en deden een proef op t quartier van d^ Graef Ingenieur fwaerlijck gequetft wierden. In t
van Hoorn , daer langs ly meenden deur te quartier van de Velt^Maerfchalck Graef Wil-
breken ; doch vonden het in fulck een ge- lem bracht men fes ftucken gefchuts, en fes
ftake,datfe na eenigh gevecht raetfaemft von- halve kartouwen op de baterye der Franfchen.
den, met verlies van eenige dooden en ge- In \'t begin der maent Julii wierd dagh en
quetften , af te trecken. Op de fèlve dagh nacht aen d\'approchen en bateryen gearbeyt
bracht men al het gefchut op de batteryen, en feer genaerdert: oock heeft men afgrijffe- ende be-
en men maeckte gereetfchap, om de beleger- lijck op het Huys van vier bateryen gefcho- ^^^^^^
de van verfcheyde fijden te befchieten. fdet ten en vele granaden daer in geworpen: waer aengetaß.
^ie we^tr legcr ftont oock defe ea de volgende nacht in op die van binnen niet ftil waren. De beleg-
njenvacht flagli ordc j ovcmiits het fcheen,dat de Spaen- gers quamen met hare loopgraven foo dicht
fchen hun voornemen pooghden te hervat- aen d\'uyterfte wercken, dat d\'arbeyders d\'aer-
ten , doch fy quamen niet aen 5 maer lieten de daer in konden werpen ; \'t welck het uyt-
haer , niet wijt van des Graven van Hoorns vallen der belegerde verhinderde. In defe tijdt
quartier, met omtrent 18 cornetten ruyters, fijn de Spaenfchen, die omtrent Venlo lagen,
nevens een goet getal vuer-roers, in \'t vlacke van daer hooger opwaerts naer Stevens-weert
veie fien 5 en dreven de wercklieden, die buy- getrocken. Ondertuffchen deê het Staten le-
ten het quartier eenige wercken maeckten, ger alle vlijt, om hare approchen te vorderen,
weder binnen 5 doch gingen daerna van hier en nieuwe bateryen en andere wercken tema-
naer Kranenburgh. Sijn Hoogheyt beval eeni- ken. Den xiv der voorfeyde maent Julii, des
ge ruyters haer na te trecken , om op haer morgens ten vier uren, brachten fy aen de
voornemen te letten. Twee dagen daer na weftfijde van \'t Fort een brugge over de naeu- Brugge
wierd de huysvrou van de Gouverneur op een we oft nieugegraven Niers, die onder met Ie- o\'verge-
koets, door een trompetter van Sijn Hoog- dige en dichte vaten , om de felve driftigh te
heyt, van \'t Huys gehaelt ; fy had by haer houden, gemaeckt was 5 in \'t midden waren
twee van fijne dochters, en eenige huysgeno- twee wagen-raders, om die bequamelijck en
ten tot haren dienft. met weynigh arbeyt fpoedigh over \'t landt te

Den XXIV van de meergemelde maent be- water te brengen ; de gene die dit werck de-
gonden de Franfchen te approcheren na het den, fijn yder met een goede fomme vereert,
hoornwerck aen de Kleeffche fijde, \'t welck De belegerde, dit vernemende, vielen fterck
oock uyt het quartier van fijn Genade Graef uyt j maer wierden, met verhes van eenige
Willem , onder de gunft van \'t canon, aen dooden , weder ingedreven. Sy fchoten uyt
d\'overfijde van de Mafe gefchiede. Defe nacht het Fort met loode koegels, die van binnen
werd aen de beyde fijden met musketten dap- met keyfteenen gevult waren. De Velt-Maer-
per gechargeert, dewijl die van binnen tegen fchalck GraefWillem van Naffou wierd in Graef
die van buyten gedurigh aen werckten. De defe dagen met een musket-koegel in \'t han- ^il^em

men weet , waer uyt dir ongeluck ontftaen is. ren, gelijck eenige oordeelen, als de wercken
De belegerde begonden \'s nachts op den ftom- en wallen van de wijtvermaerde ftercke ftadt
pen toren vuer-teekenen te doen, doch tot Breda. In defe tijdt quamen beyde d\'Ambaf-
Twcehal- v/at eynde is onbekent. Aen d ooftfijde ver- fadeurs van de Koning van Portugael in \'t le-
loren fy bare halve maen , die terftont met ger by Sijn Hoogheyt, met wie fy het mid-
bhnden tegens hen befet is, waer uyt der Sta- daghmael hielden ; als hy, na fijn gewoonte,
ren volck terftont approcheerden by de Maes- de wercken befien had, \'t Welck hy weynigh
kant henen langs het Schoor, \'t welck door dagen daer nae deê tot onder de wallen van
de langdurige drooghte,en het laege water in \'t Fort: want alles wierd vaerdigh gemaeckt
de Mafe, breet en feer bequaem was, om van om de mijnen aen te fteken. Den xxvi Julii stilflant
buyten by de waterkant de wal van \'t Fort aen quamen de belegerde wederom op de wallen, \'^^^fi^ht
tc taften, te ondermijnen,en, foo\'t van noode met haer hoeden wenckende als te voren t
was, te doen fpringen. De volgende dagh is maer dewijl fy, als verhaelt is, eens de beleg-
beneden het Fort,dat is,aen de weftfijde,oock gers befpot hadden, wierd het nu niet geachti
een halve maen,op de kant der Mafe gelegen, en gedurigh met fchieten voortgevaren , tot
ingenomen, waer uyt een fappe over de bree- datlè eyndelijck betere teeckens deden 5 waer
de, oft, om beter te feggen , de doode Niers op de Gouverneur Prefton ftilftant van wa-
wierd gebracht, die met rijs, deelen en aerde penen verfocht, en dat men twee voorname
gevult, cn met bhnden befet is, en de fappe- perfoonen daer binnen fou fenden, gelijck hy
ringe mede by de Maes-kant langs gebracht; wederom twee foude uytfenden,om alfoo een
fonder dat het die van binnen beletten kon- goet verdragh te treffen. De Colonel Haute-
den, hoewel fy \'s nachts op \'t gemelde Schoor rive, die toen in d approche van \'t hooft-quar-
een weynigh tot hare befcherming opgewor- tier de wacht had , fond de Capiteyn S. Ger- ennjer^
pen hadden j maer door het gedurigh fchie- main met defe bootfchap aen Sijn Hoogheyt, k^^g^f^^
ten van de bateryen over de Mafe moeften fy die het felve ftracks toeftont. De volgende ^
\'t felve verlaten , om dat er geen lijf-berging dagh is het accoort te Oftel, in \'t logement
binnen was. Des anderen daeghs nae \'t ver- van de Prins van Oranje, gefloten, en b
óveren der gemelde halve mane deden de be- in de navolgende punten :

legerde wederom vuerteekenen van den to- I. ^en Gowverneur met alle de Krijghs- Artijcke*

ren ; en quamen daerna in groote menighte Officieren ende Soldaten , van Wat qmlitejt

op de wallen , wenckende met hare hoeden ende conditiën dat fy mo^en wefen , memandt

als of fy iets byfonders te feggen hadden : de ^y^.gnomen , felfs de over.eloopene, fuüen uyt
HeervanBeverweertfreprefenterendedeper- /1 r j • / /
foon van den Heer Wits, Sergeant Majoor Ge- Fon^an Gennep trecken fonder eemgh hm-

aen ftont,enviWhdehem,vatfy begeerden? ende bagagie , flaende trommelen, \'vliegende

■ Daer op die van binnen antwoorden , dat fy \'vaendelen , brandende lonten , ende koegels in

voorraet van toeback verfochten. D\'andere de mondt fm de ordre ende forme aU fy geivoon

beloofden hen kruyt en loot te geven; vaer ßjn te marcheren, neffens wrßkeringe van alle

op men aen v.eêiiljden fcheyde, en ftercker hare goederen ende leven,tot de ßadt Venlo toe.

dan re voren \'t gefchut liet hooren. De felve 11. Gelijck oock mede alle de Kerckelijcke

De colo- dagh is de Colonel Joan Huygens,een dapper p^rfionen, met hun cieraetfelen van de kercke,

gebracht. De fappe van de beyde fijden langs fot den dagh van t uyt-trecken . dte-wefen fal
de Maeskant wierd met groote naerftigheydt maendagh s morgens den xxix van defe maent
gevordert; de belegerde wierpen gruwelijck >/« ^ maer oock joo lange tot dat de Gouver-
met fteen en, peck-hoepen en granaden op de near. Officiers, ende krijghs-volck met hun ba-
fappeerders oft werck-lieden, die in\'t eerft gagie ende goederen fallen ßjn gekomen tot Venlo
•wel een weynigh verhindert wierden , maer q;oornoemt, om hun te dienen tot vry geleydt.
evenwel voortgingen, en ondergroeven en j y. q)at hun fuüen gegeven -worden
mij neerden de bolwercken; waer toe het lae- ^^ji^tigh fchepen ende hondert wagens, om te
ge water, als gefeyt is, haer feer dieriftigh was: ^^^^^^ hunne gequetßen,ßecken ende bagagie.
want het fou anders onmogelijck geweelt ^ Vte gene dte hunne roederen Men wil-

vrjelijck ^verhrengen ïn de tijdt van drie maen- den gefonden met alle feeckerhejdt tot de fladt

den, onder de felße vryigheyt -: oAls oock füllen Venlo toe. Gedaen in V veldt tot Offel, den

Gennep, fonder iets voor te nemen tot ondienH Volgens het voorfeyde accoorc is de befet-

van defe Landen , om hun te doen cureren tot ting? omtrent negen hondert mannen fterck,

dat fy fuüen ßjn genefen, ende waer na met een ^^n beftemden dagh, op de volgende wijfe

Tas-cedul van den Gouverneur van het felve uytgetrocken Eerft quamen uyt het Fort 57 Bcn uyt^

brengen waerfy gvet vmden, fonder hinder oft ^^„^g^ vuer-roers; en noch 115) wa|ens, ,

V L T>e Koopluyden, winckels houdende, ftucken gelchuts, die yder van elf paerden ge-
ende anderen, van wat qualiteyt ende conditie trocken wierden ; en noch een ander ftucx-
dat fy fijn , fuüen oock mogen uytgaen met hun ken , dat men een Mansvelder noemt, daer
koopmanfchappen , ende na Venlo vertrecken, vijf paerden voor gingen : hier op volghden
ende de felve, aldaer gekomen ßjndejoo fy van noch l i wagens,oock met menfchen en goet
nooden hebben eene abolitie, fuüen fy de felve g-^aden. Toen volghden twee cornetten cu-

V 11. Majeur van \'t gefchut Vomo, \'\'\'\'\' ^^^^^ ^^ ^a de felve quamen
^ j , , 1 1 r^rr ■ 1 Vier compagnien te voet, doch londer vaen-

Venlo, ende indien t h^m van nooden ußch te geleden, en achter hen het volck die daer on-

fuüen tranfporteren naer Bruffel, ter oorfaecke der behoorden. Toen volghde de Gouver-

vanßjne ongedaene reeckeningen , fal tot dien neur Prefton te paerd , vergefelfchapt met

eynde mogen verfoecken paspoort van Sijne eenige ruyteren, en achter hen driecompa-

ï\'foogheyt den Trince van Orangien. QXaer gnien curaftiers, met blancke wapenen, daer

de Licent ofte Convoy-meeflers fuüen ßch heb- de ftralen van de fon op afftuyten, die den

State , om fich te mogen houden ten platten ^ Hoogheyt de Prins van Oranje, cn die sijn

aie ofte Imitatie van tijdt fuüen op hare vrye buyten het leger gereden, daer fy haer

voeten geftelt fijn, jonder hun rantfoen te beta- op een hooghte ter fijden de wegh, en, om

twee Stucken van twaelf pont, met een Mans- train van den uyttocht voorby moeft.

De gemelde Gouverneur, als hy hier om- enfireek
trent quam, trat van fijn paert, klom op de ^^
hooghte, om Sijn Hoogheyt te begroeten,
die mede terftont van fijn paert affteegh en
hem te gemoet ging 5 foo datfe elckander feer
vriendelijck aenfpraken, en hadden eenige re-

eenigh hedrogh worden overgelevert aen jooda- affcheyc namen : de Gouverneur reyfde naer
nige Officieren als Sijn Hoogheyt tot dien ejnde Venlo j en Sijn Hoogheyt keerde naer \'t leger.
in \'t voorfz,. Tort fal fenden. Dus is defe ftercke plaets, die van allerley

X I. \'Tot verfeeckeringe van de ßhepen oorloghs-gereetfchap en eetwaren noch vel
ende wagens, füllen hier blijven twee Oflagiers, voorfien was,door kracht van wapenen alleen
ter tijdt toe dat die twee Oßagiers weder geko- tot overgeven gedwongen ; en, op nieu, mee
men füllen ßjn met de fchepen en wagtns, ende g^oote moeyren en koften, aen den Staet der
àte twee die hier gebleven ßjn, fullehan wor- Vereenighde Nederlanden gehecht.

Gennep! die rontom met wateren en dalen
Gewapent fijt, en kunt met uw twee Goden pralen ,
Als Maes en Niers, waer door ghy t grof gefchut ver-
fmaet

Van Hollants grootften Helt, en meende dat uw ftaet
Meer dan Numantia oft Maceta fou duren.
Nu fwicht ghy voor de macht des Princen; uwe muren
Vernedren fich door kracht van \'t ooreloghs-gewelt.
Ghy hebt de Bataviers met krijghsvolck feer gequelt:
Doch nu komt u \'t Geval tot een Befchermfter maken
Van \'t waerde Vaderlant, door \'t wiflelen der faken.
Men noem u vry, een Muer voor \'t moedigh Gelderlant,
En, met de Wael vereent, fchijnt ghy gelijck verplant.
Te voren ftont ghy in \'t gebiedt van \\ moedigh Spanje,
En nu belooft ghy trouw aen defen Staet. Oranje
U mint i dies eert voortaen de wapens van de Leeuw.
O hoe geluckigh vecht de Batavier en Zeeuw,
En al het vrye volck ! de Hemel ftort fijn fegen
Geftadigh op hen uyt, gelijck een milden regen.
Want na het winnen van veel fteden, wijt vermaert,
Vermeefteren fy meê de Forten : en men paert
Het nutft en noodighft faem. Dat heet de Staet vermeêren,
En \'t Oorloghs-quaet van t lant, en naer fijn vyant, keeren.

E Leeu der Bataviers verfterckt fijn lant en palen.
En jaegt het krijgsvolck uyt dit Fort^dat foo veel qualea
Aen \'t moedigh Gelderlant veroorfaeckt\', en hy toont
Dat hy geen vyanden, hoe dapper oock, verfchoont.
Hy heeft nu foo veel lants en fteden overwonnen i
Doch daer door is \\ geluck en fegen eerft begonnen:
Want het bewaren is meer kunft en dapperheyt,
Dan het veroveren door onverfaeght beleyt.
Dies fluyt het moedigh dier fijn klaeuwen, om de banden
Van eendracht foo te flaen om de Vereende landen.
Dat niemant ooit een pijl uyt fijne pooten ruck.
Zoo vrijt een moedigh helt fijn fchoudren van het juck;
En is gereeder tot befpringen dah befchermen.
Maer edel is de haet des Leeuws. Het droevigh kermen
Van den ellendigen verfacht het ftrijtbaer hart :
Dies tracht hy naer de Vreê, het eynd van d oorloghs-fmart«
Steeck op het felle fwaert, doet eens het dond ren fwijgen
Van \'t fwangere metael; foo fult ghy voorfpoet krijgen.
Of is het noch geen tijdt ? Verwacht ghy dat uw Staet
Noch hooger rijfen fal ? Zoo fpreeckt men 5 en hy flaet
De winckbraeuw neder, recht als of hy wou bedaren»
Doch Mars verjoegh de Vreê ; en laet geen gramfchap varen.
Dies heft de fiere Leeuw fijn hart en kop om hoogh;
En toont fijn moed en kracht; en, met een brandend\' oogh,

Om foo door oorloghs-kracht te buygen \'s vyants finnen:
En dat door Gennep, en door andre Steên, fijn lant
Als met een ys\'re muer en torens fy beplant.
Zoo baert den Oorlogh Vreê, en eindt met vrolijckheden.
Men moet hart, fchat en bloet voor \'t Vaderlant hefteden.

O c H is een kleyne
Stadt,nu ter tijt hoo-
rende aen \'t Hertog-
dom Kleef, leggen-
de aen de riviere de
Niers , vier mijlen
van Gelder , en foo
veel van Emmerijck
en Schenckenfchans,

fes van Nimmegen, vijf van de Graef, en der-
dehalf mijl van Gennep 5 is een welgelegen
en geneughelijcke plaets, om welcke men
niet fiet dan fchoone koorn-ackers, hoven,
w^eylanden, en bleyckeryen. Die van Bra-
bant en andere plaetfen fenden aldaer veel
ruw linden om wit te maecken, alfo daer toe
goede gelegendieydt is 5 heeft oock groote
marckten van wit en ruw linden , van welc-
ke een groote meenighte aldaer verhandelt
wordt y fo dat de meefte neering en welvaert
der burgeren in linden beftaet. hi de Stadt
wordt oock uyttermaten goet bier gebrou-
wen , beter als in eenige Stadt van \'t Kleeffe-
of Gelderlandt gedaen wort, om dat de gra-
nen, die \\ bier goet en fmakelijck maecken,
daer omtrenl in overvloet geteelt worden.

Defe Stadt beftaet onder een Droft-ampt,
en is het Opperhof van alle fware faken, die
aldaer werden afgedaen. Haer Regeering
beftaet in een Rechter met twee Burgermee-
fteren , waer van den eenen Burgermeefter
regeerende is, en nevens haer feväi Schepe-
nen 3 by de welcke alle burgerlijcke queftien
werden ter neer geleydt. Defen Raedt wert,
gelijck op veel andere plaetfen, alle jaer ver-
andert 5 doch de Burgermeefter weynigh,
ten fy dat hy, om wettelijcke reden, van de
gemeente verftooten werdt, anders blijft hy
langen tijt fijn ampt bedienen. Goch heeft,
van \'t begin der troubelen, een herbergh en
fchuyl-plaets van veel verdreven en gevluch-
te menfchen geweeft, die aldaer van de Ma-
giftraten wel ontfangen en getraóleert wier-
den, fonder onderfcheyt oft onderfoeck van
religie, latende ieder vry en ongemolefteert
in hare Stadt woonen, t welck groote nee-
ring en welvaert inbracht. Doch heeft defe
voorfpoet, gelijck veel Steden gebeurt is,niet
altijt geduert j want den oorlogh,een verderf
van landt en luyden, heeft hier omtrent, na
\'t verdrijven der vrede, beginnen te woeden,
en foo wel \'t platte landt,als de fteden, waer
onder defe niet de minfte was, tot d\'uyterfte
verwoefting gebracht.

Na de doot van Hertogh Johan \\Y^ilhelm
is defe Stadt, nevens de andere Steden in \'t

Kleeffe en Gulikfe lant, veel ongeluck over-
gekomen 3 want ieder van de pretendeeren-
de Vorften trachte na defe welgelegen plaets,
om fich meefter daer van te maken.

In \'t jaer duyfent fes hondert elf fondt \'er
den Vorft van Brandenburg fijn guarnifoen
binnen,dat \'er korts daer na weer uytraeckte.

In\'t jaer duyfent fes hondert dertien quam
Lambrecht Kareis,Gouverneur van Nimme-
gen, voor Goch, om het voor den Keurvorft
van Brandenburgh in te nemen, \'t welck hy
dus geluckigh uytvoerde. Hy quam met fijn
volck en drie veldtftucken \'s morgens om-
trent tien uyren voor de Stadt, en het eenige
fchooten met de felve daer op doen 3 \'t welck
de goede burgery met droefheydt aenhoor-
den. Den Gouverneur van Nimmegen fond
een trompetter aen de Magiftraet, haer ver-
manende fich aen haren Vorft en Lantsheer
over te geven,of hy hadde volkomen laft om
haer met gewelt daer toe te dwingen,en dan
fouden \'t de goede met dequade bekoopen.
De burgery dit hoorende fifn te famen ge-
komen, en hebben het Stadthuys, daer eeni-
ge onwillige burgers in waren , befet en in-
genomen, die fy tot overgeven nevens haer
dwongen. Dus wiert defe Stadt met Staten
volck befet, die daer bleven tot dat den
Brandenburger fijne befetting daer in fond.

In \'t jaer duyfent fes hondert twee-en-
twintighden feventienden Julij des morgens
heel vroegh , is Graef Hendrick van den
Bergh met fijn leger voor defe Stadt geko-
men, daer drie compagnien Brandenburgh-
fe foldaten in lagen, waer op hy met fijn ge-
fchut eenige fchooten heeft laten doen, haer
daer na op-eyftchende, tot het v/elcke fy ter-
ftont refolveerden 3 en wiert de Stadt nevens
\'t Kafteel noch op dien felven dagh overge-
geven. Prins Maurits verhoopte het over-
geven voor te komen, alfo hy in der haeft
eenigh volck by den anderen bracht, waer
meê hy derwaerts trock 3 maer eer hy daer
quam was \'t guarnifoen al veraccordeert.

Daer na heeft den gemelden Gouverneur
van Nimmegen,in\'t jaer duyfent fes hondert
vijf-en-twintigh in Januarius, andermael de
Stadt van Goch , met een aenftagh ingeno-
men , als volght : Daer waren twee burgers
kinderen van Goch, die haer in der H. Staten
dienft begeven hadden : defe hebben fteets
getracht hoe fy de Stadt uyt de macht der
Spanjaerden mochten redden. Sy gaven ha-
ren aenflagh den Gouverneur van Nimme-
gen te verftaen, diefe, na eenigh beraet, voor
goet kende : en heeft fich, na dat hy dit met

Prins Maurits en fijnen Raedt overleyt had,
met feven hondert mannen te voet, vijftigh
ruyters, en defe twee aenleggers van den aen-
flagh, uyt de Stadt begeven, nemende fijnen
wegh verby Goch ; maer keerde \'s nachts
wieder derwaerts : omtrent de Stadt begon-
nen de peerden feer te brielfchen 5 den Gou-
verneur van Nimmegen , haren Comman-
deur, dat iioorende, feyde tegens de aenley-
ders : onfen aenflagh fal door t brieflchen
der peerden ontdeckt worden 5 want alles
was in en omtrent de Stadt feer ftil. Neen,
feyden de beleyders,den wint is van de Stadt
af, \'t is onmogelijck dat fy \'t konnen hoorenj
en tot meerder feeckerheydt willen wy gaen
fien hoe \'t daer binnen met de wacht gefl:elt
is. Sy bekropen de wal, en na dat fy alles
befichtight hadden, keerden weder te rugh,
met tijding, dat er geen fwarigheydt was ,
men foude maer aenvallen : want de dubbele
wacht, die den Gouverneur befl:elt hadt, op
\'den roep van \'t Staten volck,en haervrolijck
gemaeckt hadden in amunitie wijn tot des
morgens ten vier uyren, was al afgetrocken
en na huys gegaen, feggende j wy en heb-
ben voor dees tijt geen noot,latende de Stadt
met enckele wacht, die, als d\'afgetrocken,
droncken waren, befet. Het guarnifoen was
omtrent fes hondert mannen. Omtrent vijf
uyren \'s morgens fl:elden de aenleggers haren
aenflagh in \'t werck , treckende tuffchen
de Vos- en Vrouwen-poort, door de Stadts
gracht, die op een plaets, haer lieden wel be-
kent , feer ondiep was , den wal op 5 en lie-
pen na de fchildt-wachten,die fy doodt floe-
gen. Een van de aenleggers liep met noch
vijf foldaten na \'t wacht-huys aen de Vrou-
wen-poort, doodtflaende al wat fy daer von-
den , hingen dadelijck een petardt aen de
3oort, om die te openen, maer dat mifluckte
laer : toen liepenfe tot een Smit, daer fy
dapper op de deur klopten en hem toerie-
pen : Ruyfch doe op, doe op ; hy ftont hae-
ftigh op, en deê de deur open : terftont vie-
len fy in huys en namen van fijn voorha-
mers,met de welck fy de floten van de poort
op floegen, en quam alfo het refteerende
Staten volck binnen. Sy hadden by haer
feven trompetters die terftont allarm bliefen.
De merckt, tStadthuys, ende corps-de-
Despaen- garde, wicrt by haer verfeeckert. De Spaen-
ß\'^^ iche dit fiende, en niet wel tot wederftant
konnende komen , namen de vlucht na het
Kafteel, en Steenpoort, die fy dien gant-
fchen dagh tot \'s anderen daeghs *s morgens
inhielden. Het Staten volck drong nart
op haer aen , maer wierden kloeckelijck af-
gewefen 5 doch niet langer de veelvoudige
aenvallen konnende wederftaen, verlieten fy
de poort, latende die voor der Staten folda-
ten. So haeft die meefter daer van waren ,
trocken fy na \'t Kafteel, plantende gefchut
voor \'t felve. De Spaenfche deden \'er eenen
uytval uyt, dryvende het Staten volck van
haer gefchut, en fouden veel meer quaet ge-
daen hebben 5 maer wierden door de kloeck-
moedigheyt van kapiteyn Mullert met groot
verlies ingedreven. Middelerwijl quam \'er
volck van Gelder tot haer afliftentie, maer
eer fy op \'t Kafteel waren wiert kapiteyn Mul-
lert haer gewaer 5 en trock met een goet deel
foldaten ter poort uyt, latende het Kafteel
van \'t refteerende volck naeuw befet blijven,
op den vyant aen,doodtflaende al waer fy by
komen konden^ hy felfs ftack op den feflien-
den man fijn rapier aen ftucken , nam een
deel gevangen, en eenige geraeckten op het
Kafteel; tot wiens ontfet, korts daer na, hon-
dert drie-en-feftigh mannen van Venlo, We-
fel, Stralen, en Gelder quamen, die alle van
drie Staten ruyters en een trompetter gevan-
gen wierden. Die van t Kafteel, hoorende
dat het ontfet gefiagen, gevangen, en geen
ander voorhanden was, hebben beginnen na
een goet accoort,gelijck men haer geprefen-
teert hadt, te luyfteren; en wiert befloten dat
fy naer krijgs-gebruyck fouden uyt-trecken.
Sy waren omtrent duyfent weerbare man-
nen fterck. Is alfoo defe plaets weder aen der
Heeren Staten fijde gekomen.

In \'t j aer duyfent fes hondert een-en-dertig
is er, door tuflchenfpreken van verfcheyden
Heeren, een accoort gemaeckt, dat alle de
Kleeffe, Guhckfe, en Bergfe Steden fouden
neutrael gemaeckt werden 5 en alleen Wefel,
Emmerijck, en Rees, met Staten volck , en
Gulick, Orfoy en Sittert met Spaenfch volck
befet fij n^\'t welck alfo gefchiede. Göcè wierd
toen van foldaten, en wallen ontbloot.

In \'t jaer duyfent fes hondert vijf-en-der-
tigh, nae \'t innemen van Schencken-fchans,
is defe Stadt,nevens meer andere den Spaen-
fchen dienftigh, weder van haer gefterckt :
want den Cardinael Infant, die nu eerft in
Neêrlant was gekomen,is met Graef Jan van
Naffau, Duc de Lenna, den Marquis d\'Ayto-
na, en vele Heeren binnen (joch geweeft, om
dat te befichtigen,en lieten \'t dadelijck forti-
ficeren. Weynigh tijdt daer na is den Mar-
quis d\'Aytona, op den achtienden Augufti,
binnen Goch van een haeftige fieckte geftor-
ven. Na het weder-over-gaen van Schenc-
ken-fchans is Goch noch eens neutrael ge-
inaeckt, gelijck het noch tegenwoordigh is.

Chencken-Schans
is gelegen op \'t uycer-
fte eynde van de Be-
tuwe, genaemt \'s Gra-
ven-weert , daer den
Rhijn fich in twee
deelt, en ter rechter
fijde fijn naem be-
houdt , maer aen de
flincker fijde de Wael geheeten wordt,welcke
fich beneden Dordrecht wederom nevens den
Rhijn, als die door de Leek geloopen is, in de
Mafe te famen voeght, en foo met elckander
by den Briel in den Oceaen oft Noort-zee
ftorten.

Defe Schans is in \'tjaer m d lxxx vi van
Marten Schenck, een onverfaeght krijghs-
man, van welcke fy haer naem heeft,door het
bevel van Robert Dudley, Graef van Leyce-
fter, gebouwt 3 om daer meê de VereeniQ;hde
Nederlanden te befchermen, en aen dielijde
te befluyten : foo datfe als een Bewaerfler en
Regente over de twee gemelde rivieren ge-
Worden is, de wijle geen fchepen op oft neder
mogen komen,oft fy moeten hier eerfl: befien
werden, cn tol betalen : waer door haer fom-
mige een Sleutel der Republijcke,en de fterck-
fte en noodighfte Fortrefle der felve aen de
landtfijde genoemt hebben.

Door de voorverhaelde eygenfchappen is
Francifcus de Mendofa, Admirant van Arra-
gon , beweeght geworden , om dit Fort in \'t
|aer m d xcix aen te taften , na dat hy de fte-
den Rhijnberck, Rees en Emmerick ingeno-
men had; op dat hy door \'t vermeefteren van
*t felve de rivieren voor de Spaenfchen fou be-
vrijden. Doch Prins Maurits had de felve te
voren wel voorfien, en op alles foo goede or-
dre seftelt, dat hy, geen voordeel fiende, we-
der aftrock,niet fonder verlies van veel volck,
t welck gefchoten wierd.

onverwachtfte in de macht des Konings van
Spanje gekomen; \'t welck ick, met haer be-
legering en verovering voor de Staten, ^ier-
halen fal 3 op dat foo een gedenckwaerdige
faeck buyten het graf der vergetelheyt blijve,
en de nakomelingen tot leering en vermaeck
ftrecke.

Frederick Henrick, Prins van Oranje, mec
goetvinden der Heeren Staten Generael,heeft
in \\ gemelde jaer haer leger naer Brabant ge-
voert, daer fich een ander heir van Sijn Maje-
fteyt van Vranckrijck byvoeghde; welcke al-
foo vereenight \'t geheele landt deden beven.
Als defe macht eenige ftedekens verovert had,
fijn fy, dewijl hun eetwaren ontbraken, wxder
te rug gekomen. De Prins ververfchte toen
fijn leger eenige dagen by de Mafe omtrent
Roermond en Venloo,en beval daer na Graef
Willem van Naflfou , die met eenige troepen
te voet en te paerd by Nimmegen lagh , dat
hy met de felve hem by de ftadt Gennep
fou komen ontmoeten. De Graef nam uyt
alle plaetfen daer omtrent foo veel volck als
doenlijck was, om \'t felve bevel na te komen,
waer door defe Schans maer 110 foldaten tot onflercke
befetting behiel. Des Konings volck tot Gel- hejètting.
der, hier van kennis krijgende, hebben ter-
ftont vijf oft fes hondert mannen, onder Ga- jenpgh
piteyn Eenholt, (die d\'aenflagh, gelijck men derSpaen-
feyt, lang te voren begrepen had) derwaerts
gefonden , welcke den xxvi Julii des nachts
tot aen het Spuy oft fluysken aen de vaert
van Kleef quamen , van waer fy haer de vol-
gende dagh verfpreyden omtrent de huyfen
Halt en Bynen, en hadden eenige platboom-
de fchuyten oft accken verborgen, waer meê -
fy \'s nachts over de Wael quamen. Toen fijn
fy, vol moet en dapperheyt, langs den dijck,
voorby de huyfen die buyten ftaen, tot aen de
drooge graft voor de Schans gekomen , daer
hen de fchildwacht van de poritgaften eerft
gewaer wierd, en toeriep, PVie daer^ Sy gaven

geen antwoofc, doch naerderden 3 dies hy Op noemt was. Graef Willem quam met fijn ap-
haer los-brande,waer door die van binnen ter- proche tot aen de Tolkamer, dreef die van
fi:ont in alarm geraeckten : maer \'t was noch binnen uyt hare nieugemaeckte wercken , en
te fpade, om dat er geen water, dan een kley- maeckte daer terfiiont een batery van fes hai-
ne kille, in de graft was, en de palifiaden foo ve kartouwen. Die van het Huys te Bylanc
out en verrot,datfe die als fiioppelen ter neder fchoten dapper op dit quartier, om het voort-
wierpen. Die van binnen pooghden de be- wercken te beletten : maer men ftelde daer
fpringers af te ftaen , en quamen meeft alle, fchans-korven en andere dingen tegen 5 foo
daer onder vele maer half gekleet, aen \'t bol- datfe weynigh fchade doen konden. De Spaen-
aen mee wcrck oft wcftclijckftc punt tc famcn. Doch fchen brachten fes kleyne veltftucxkens in de
fijden be- ççj;wijl ccn dccl der Spaenfchen hen hier be- Schans, en een vereering van vijftigh duyfent
jprwgen, hiel,fijn ondcrtufichen dcn meeften hoop gulden aen Gapiteyn Eenholt, die d\'aenflagh Benholt
der felve ter fijden de Schans door de faufle- uytgevoert, en nu in \'t Fort het bevel had.
bray tot aen \'t bolwerck aevens des Gouver- Die van binnen vielen uyt op d\'approcheer-^^^^.
neurs huys geloopen , daer fy met menighte ders ; maer w:ierden met gewelt weder in ge-
tegen opklommen 3 foo datfe hen oock van dreven. De Prins liet een brugge over de
achteren overvielen , \'t welck men door het Wael byPaenderen leggen,en met een hoorn-
kleyn getal van de befetting niet beletten werck ftercken, om bequamelijck foo over
kon. Den Gouverneur Weideren, een Gelders defe, als te brugge te Emmerick,aen de Kleef-
edelman, en dapper krijghs-helt, quam in fijn fche fijde te komen.

t>nderkleeren toeloopen,om fijn volck moedt Den elfden Augufti quam de Cardinael te De Car-
te geven , doch werdt terftont gefchoten en Goch, verfeit met Graef Joan van Naftou,den
doodelijck gewond 5 hoe vel hy daerom niet Hertogh van Lerma, den Marquis d\'Aytona,
naliet de ftjne tot manhaftigheyt te vermanen, en meer andere voorname perfoonen : yOiW deScham,
Maer al hun tegenftant kon niet toereycken ; waer fy allerhande nootdruft in Schencken-
dies de Spaenfchen binnen quamen , en fioe- Schans fonden j en verfpreyden haer volck in
gen alles doot datfe in wapenen vonden: waer Kalcker,Santen,Kleef,Vden en Karvendonck,
door fommige de vlucht namen naer het wa- daer de krabaten overal grooten overlaft de-
ter-poortjen,om van daer met eenige fchuyten den met rooven, branden, en andere gruwe-
het hjf te bergen 3 onder welcke de Predicant, len. Eenige dagen daerna wierp men vijf gra-
Commijs, en andere waren. Dus is defe wijt- naden in de Scnans,waer van twee hun werck
vermaerde Fortreffe den XXVIII Julii,\'s mor- feer wel deden. De Prins beval eenige vuer-
gens ten drie uren, in de macht des Konings roers, datfe de krabaten in de Duffel befprin-
van Spanje gekomen. gen fouden, welcke de volgende dagh weder

De Prins van Oranje ontfing de felve mor- quamen, en brachten omtrent 5 o paerden tot
gen ten acht uren de tijding van dit voor- buyt meê, daer van fy de jneefters gedoodt
val 3 daer op hy terftont 600 wagens, en op hadden. Over Rhijn wierd een quartier afge-
yder fes mannen met vuerroers, nevens i o o fteken, ftreckende van den Elterenbergh tot
ruyters naer Nimmegen en in de Betuwe aen \'t Spijck. Ter felver tijdt quamen eenige
fond. Oock heeft men de boeren rontom de krabaten voor \'t leger braveeren,waer op men
wapenen doen aentaften , en op alles na ver- eenige cornetten ruyters nevens eenigh voet-
die ordre mogen otdrc geftelt, om de voortgang der volck uytfond, die hen in onordre brachten,
Spaenfchen te beletten. Des anderen daeghs en vele gevangen kregen. Oock wierden we-
quam de Prins met vier duyfent muskettiers der drie granaden in de Schans gefonden,waer
te Nimrnegen ; waer \'t geheele leger onlangs van twee in de felve hun kracht baerden , de
daerna quam. Hy fond de helft van \'t Neder- derde viel over \'t Fort in een fchip, in t welck
lantfche heir naer Duffel weert, die des avonts de Spaenfchen de wacht hielden, dies het daer kradt
weder quamen , om dat haer geen foetelaers door aen fpaenderen ^ en met foo grooten ge- ^^^
durfden volgen , en datfe derhalven levens- welt in de gront gefmeten wierd, dat \'er twee
middelen fouden gebreck hebben 3 te meer, ftucken van de granaet over de Schans en de
dewijl fy verftaen hadden , dat des Konings Rhijn, byna tot aen de plaets daerfe afgefcho-
legcr en de crabaten aireede te Kleef en daer ten was, te rug quamen. Des nachts fijn eeni-
een omtrent gekomen waren. D\'overige helft van ge waeghhalkn uyt het leger aen de Schans
deel van \\ gemelde legger trock in de Betuwe, en floe- gefwommen,en haelden vijf ponten van d ou-
itdeîZ gen fich te Panderen en daer omtrent neder : de fchipbrugge,daer van fy de vier in \'t quar-
tuwe leyt. dc volgcndc dagh gingen fy nevens het Tol- tier by \'t Tolhuys brachten , maer het vijfde
huys over de brugge aen d\'ander fijde des geraeckte op een drooghte. Den xix der ge-

men vele paerden der krabaten in \'c quartier.
Vele overloopers quamen van de Spaenfchen
in t leger, die alle over groote elende en dier-
te klaeghden. Vier dagen na de voorfeyde
was een alarm oft wapenroep in Emmeiick,
waer door de Gouverneur Pinfen alle wegen
naer de felve ftadt, en \'t Fort daer tegen over,
wel befette j te meer, om dat de Cardinael
hifant het ftedeken Griethuyfen in2;enomen
had, en op de Henneper-waert eenige fterck-
ten pooghde te maken ; \'t welck hem door
Gapiteyn Schey, daer omtrent gelegen, met
gedurigh fchieten van ftjn fchip verhindert
wierd. Toen maeckte de gemelde Cardinael
een baterye te Griethuyfen, en een aen de
Beeck,om de vaert van Wefel tot Emmerick,
na fijn vermogen, te beletten, en over Rhijn
te komen. Doch de Prins van Oranje , om
dat voornemen te ftutten, deê de geheele
Rhijn-kant, van fijn leger af tot boven Orfoy,
met de ruytery,onder \'t gebied van den Over-
Aenßdgh ftcn Stakcnbrocck, befetten. De Spaenfchen
Of orjój. hadden oock een aenftagh , met feven fche-
pen, boven met rijs en onder met foldaten ge-
aden, op Orfoy: maer de Gouverneur, die
daer af eenige kennis had , groette het eerfte
fchip op fulck een wijfe, dat d\'overige met
hun voornemen keerden. De laetfte dagen
der voorfeyde maent fond men noch veertien
granaden in de Schans. De Prins van Oranje
en Graef Henrick van den Bergh quamen te
famen in het quartier van GraefWillem van
Naftou ; en na datfe daer omtrent twee uren
by elckander ge weeft waren,fchoot men meer
op \\ Fort dan ooit te voren , foo met kanon
en musketten, als uyt de mortieren. Weynigh
dagen nae \'t voorfeyde vertrock de Prins naer
Emmerick en Rees, om daer, na dat hy alles
wel befien had , goede ordre te ftellen. Den
Overften Stakenl^roeck en andere brachten
dagelijcks vele gevangenen en paerden in het
leger. Die van binnen fchoten oock fterck,
waer door nu en dan vele van de beleggers
gedoot en gequetft wierden. De Graef van
Yfenbroeck, die de Koning van Spanje dien-
de , had met omtrent drie duyfent mannen
fijn quartier te Rinderen, t welck hy met een
Fé-^?/retrenchement befloot. Men fond omtrent
mden fèftigh granaden in de Schans , daer over de
geworpen, belegerde foo een groot gebaer maeckten,dat
men het op de naeftgelegen batery kon hoo-
ent leger ^cn. Ondcrtulfchen wierden de wercken van
verfierkt. \\ leger hoogcr en dicker gemaeckt, ftrecken-
de fich aen de Elterfche fijde, van de brugge
by \'t Tolhuys tot by het Spijck aen deRhijn-
kant, omtrent half wege; en met een groot
quartier, en langs heen met vele redouten be-
fet ; defe wercken waren in \'t gemeen elf voe-
ten hoogh , de graften om de felve vier-en-
twintigh voeten wijt en acht diep. Den x 11

September quam de Prins, met veel adelijcke
perfoonen verfeit , weder in t quartier van
Graef Willem; en ging met hem de batery
over den Rhijn aen d\'Elterfche fijde befien ,
van welcke men toen dapper op de Schans
vuer gaf: na de middagh belagen fy mede
d\'approchen. De volgende dagh hebben die
van de Schans haer torentjcn afgebroken.
Eenige troepen, omtrent duyfent mannen
fterck, trocken over de brugge te Emmerick,
om de Spaenfchen in hun quarner te Mon-
terbergh te overvallen 5 maer dewijl defen
aenflagh ontdeckt was, fijn fy, fonder iets te
verrichten, weder in \'t leger gekomen. Der
Staten ruyters kregen aen de Kleeffche fijde
in \'t bofch een Ritmeefter van de krabaten ,
die duyfent ducaten tot rantfoen oft losgelt
aenbood. De Spaenfchen ftelden fes ftucken Vreejltjck
gefchuts tuflchen \'t Huys te Bylant en de^^\'"\'^\'\'-
Schans,van welcke en van \'t Fort fy foo vrcef-
felijck op de nieuwe batery, aen de Waelkant
gemaeckt, fchoten, datfe de felve, nevens drie
ftucken gefchuts en tien perfoonen, geheel
befchadighden. Des nachts is de Cardinael T>e car-
hifant uyt de Duffel opgetrocken naer Gen-
nep, het quartier van Cantelmo befet latende; ^
en deê by \'t ftedeken,daer hy felf binnen was,
een brugge over de Mafe leggen. Ondertuf
fchen toonde d\'oorlogh,hoe vele onverwach-
te en ftrenge toevallen hy dagelijcks voort-
brengt : want van de batery van \'t Spijck
wierd een fchuyt met vijf oft fes perfoonen
in \'t overvaren in de gront gefchoten : en op
den derden Oótober reden vijftigh ruyters
uyt, die des anderen daeghs by Unen een
convoy, naer Schencke-fchans gaende, aen-
troffen, \'t felve floegen, en 5 f paerden nevens
twee pagien inbrachten. Den felven dagh
wierdt weder een aexken oft fchuyte met
eenigh volck, in \'t overvaren naer de Schans,
gefchoten : en \'t Magefijn in der Staten leger v Mage-
op nieus met allerley ammunitie , vuerballen Jijn wordt
en granaden voorfien. Seftigh vuerroers van
Emmerick gingen uyt, die omtrent Kranen-
burgh dartigh krabaten ontmoeten,van welc-
ke iy eenige dootfloegen, en twaelf paerden
tot buyt inbrachten. Oock wierden in die
tijdt wederom dartigh granaden in de Schans
geworpen,die groot ge^hrey veroorfaeckten.
Het quartier van Graef Willem is mede ver-
betert , om tegen het hooge water te konnen
duren ; en op dat men oock, foo \'t noodigh
was, daer in fou konnen overwinteren : waer

en in kleynder gedaente begrepen fijn. In t
laetfte der voorfeyde maent is den Overften
Stakenbroeck met twee duyfent ruyters naer
\'t landt van Kuyck gereden, daer hy eenige
compagnien krabaten gefiagen en d\'overige
verftroyt heeft; en kreegh vele gevangenen,

Verklarin^e der fetalen

L. Een Hctrcnchctttent met x \'Redotitm

tot bevrydinff ïfoti de Kr ibb.
S\'. Xatérjre om^loeyende Cosels op

het Sch^hoi^ te mei^eti.
j . .Ajjrtter \'Sateryen. om granaten in
de Schans te werden.
Gemene \'Bateryen.

5. ^aterjréom deJfanten, te vernielê\'
daer die vande Schans medt oueruai^

6. \'Redouten,deSpitenßhetii^enomen
y. Hiaterve daer \'tEuys mede h^cho& jvet^
8. MterlachMSchipirugh als derJT.

K.Statenvolck over marcheerde
p. & grcote \'Redout nu tot ëèSoorwerckffer^
xa. SiBrugh hy hetTalhuys verleyt om.

hefTortificeren van \'tHuys .
U. \'RyshooJdS\'tothevrydmffe der^ycken.
iz. X>er hele^erdemtyte^ j^erckjiwecft- §
Z3. t\'&averneurs huys in Schenckeßhans. \\
if. melNieuweKerck. de OudeKerck.
tS. \'Re^iftiente vanG^.TtfiUemvanNi^u..

ly. He^imentenvandenColoneVTerens. ^

18. Cahnel\'Widerhalt ^.AeUs a^Capit^
zo. i:xtra,a,i3eauveferßmd£Trajfoyfe

%%. T/ri^en ög.Gr oef Hendrick vanl^i^it
Qavermnr van. iJri^landt
Zf.Erent\'Muyter.

-liynla^iffch^edefv d^zoooj^ecUnUt^ tnfl^an,^ tn ecngract
heroes de \'Rinknde, xooo cn uriLuu d^ 15 en ua itgre .

Een deel cetiige pacrdcn, en anderen buyt. Ondertuf-
van het fchen is het meefte volck in de fteden , als
staten Ie. Nimmeeen, Arnhem, Emmerick, Rees, de

fiedenge- Graet, en daer omtrent, m belettmg geleydt.
finden. Graef Willem hiel fijn winter-quartier in de
nieuwe Schans en het Tolhuys op de Betuwe,
^artie- Coloncl Waerdcnburgh op \'t Spijck, en
den Overften Pinfen met eenige vaendelen te
Biflich , om op d\'overvaert te letten. Oock
T>e car- trock de Cardinael Infant met fijn meefte

tatnkt ^^^^^ ^ ^^^ omtrent de Mafe lagh, naer Bra-
vertre -. ^^ ^p ^/ggh, om fijn volck wat

te ververfchen , in eenige dorpen. Van daer
ging hy felf, heeriijck vergefelfchapt, naer
Antwerpen , daer hy van de Magiftraet tref-
lijck ontfangen, en van de burgery met groo-
te pracht ingehaelt wierd. Als de Prins van
Oranje verftont, dat de gemelde Cardinael
vertrocken was, en alleen de fteden Kleef en
Gennep , nevens \'t Huys te Bylant, en eenige
redouten omtrent Schencken-fchans, fterck
befet had, heeft hy in haeft een groote macht
De Prins van volck tc voet en te paerd uyt de naeftge-
doet de legen fteden , die feer wel met foldaten voor-
\'derver watcn, geücht, en naer het quartier van
gaderen, de Vcltmaerfchalck Graef Willem van NafTou
doen trecken : oock is de fchipbrugge van
Paenderen hooger aen tot by d oude Wael,
oft het out quartier van den Colonel Waer-
denburgh, gebracht, om van daer de Kleef-
fche fijde te beter t overvallen. De gemelde
Graef trock, met eenige Regimenten voet-
volck, vier halve kartouwen en twee mortie-
ren, nevens Graef Henrick van Solms,en een
Regiment Franfchen onder Monfieur de Pie-
montoys, over de voorfeyde brugge : daer hy
terftont een groot quartier noordtwaert van
en ßnd het Huys te Bylant deê affteecken en begin-
hennder ^^ beval eenigh volck, datfe een redout,
Bßant[^ aen de Waeldijck omtrent zuydooft van het
voornoemde Huys,fouden innemen 5 \'t welck
gefchiede: want na dat die van de redout drie
fchoten op haren vyant gedaen hadden, rie-
pen fy om quartier, dat men hen vergunde :
en vraeghde haer , hoe veel volck dat \'er op
\'tHuys te Bylant in befetting was5fy antwoor-
den , doch buyten de waerheyt, vier hondert
mannen. Een andere troep had laft, om noch
een redout, verder buyten de Waeldijck gele-
gen, te vermeefteren 5 t welck oock gelucke-
lijck gefchiede. Ondertuflchen quam t Fran-
fche voetvolck uyt de fchepen over de ge-
melde brugge met veertigh cornetten paer-
den , om het velt te befchermen, en te fuy ve-
ren : en men maeckte een baterye van vier
halve kartouwen achter de Waeldijck, om
datfe he- van daer t Huys te Bylant te befchieten , het
fchieten, \'^elck men \'s anderen daeghs in de morgen-
ftont op de muren van twee fijden van \'t felve
Huys begon, en met foo grooten ernft tot de

middagh daer in voortging,daC \'er wijde bref-
fen oft gaten in gefchoten wierden , foo dac
men van buyten byna alles watfe binnen de-
den kon fien. Die van c Huys weerden fich
mannelijckj maer fiende geen ontfet, en vree-
fende overvallen te worden,begonnen fy om-
trent de middagh een goet accoort te ver-
foecken 5 \'t welck haer toegeftaen is,te weten,
datfe met haer volle geweer, ftaende erom- en ver-
mels,fack en pack fouden uyctrecken, die ge- overen.
font waren naer Breda, en de fiecken en ge-
quetften naer Kleef,met een redelijck convoy
voorfien. Van t Huys trocken 13 o mannen.
Men had van wederfijden weynigh dooden,
maer wel eenige gequetften. Nae \'t winnen
der voorfeyde plaets begon men terftont een
retrenchement en forme van een quartier aen
de Waeldijck, om alfoo allengs de Kleeffche
fijde te beftuyten , en eyndelijck Schencke-
fchans alle toevoer te beletten. De fchipbrug-
ge van Paenderen is oock hooger aen tot by
Nieu Schencken-fchans gebrachc j en van de
Kleeffche fijde dapper inde voorwercken van
de Schans, weicke aen die fijde open waren,
gefchocen. GraefWillem gaf ordre, dac men Graef
de buyte-wercken, op de Becuwe voor de ^^^^
Schans gelegen, innemen fou 5 dies hebben ^^^^ken
eenige Hoofc-mannen hec loc om de voor- aentaßen,
cochc geworpen, c welck viel op de Capicey-
nen Sander, Turck, en een Schocs-man , die
d aenval met groote kloeckmoedigheydt be-
gonnen en voltrocken 5 te meer, vermits der
Staten volck van haer batterye aen de Kleef-
fche fijde gedurigh op de belegerde fchoten,
en groote fchade deden, om dat alle de ge-
melde wercken aen die fijde mede open la-

fcn 5 foo datfe eyndelijck oock eenige van
aer eygen volck befchadighden. Defen aen-
val begon des middaghs omtrent ten elf uren,
en een uur daerna waren fy meefter der ge-
melde buytewercken5 die de belegerden,hoe- diemeefi
wel fy haer manneHjck weerden,moeften ver- ingeno-
laten , met verlies van meeft al haer geweer,
eenige dooden, en tachtentigh gevangenen.
Toen vluchten fy in de Schans, doch de be-
fpringers konden fulcks niet gewaer worden,
en de ftemmen van de hare aen de Kleeffche
fijde door t gedurigh fchieten niet hooren;
want die riepen geftadigh, val aen, val aen :
dies hebben de belegerde haer naefte werck,
dat byna de gedaente van een groot hoorn-
werck had, noch behouden, te meer, dewijl
fy befpeurden, dat de beleggers daer niet in-
vielen. Der Staten volck verfterckten hare in-
genomen wercken tegen die van binnen. Aen
de Kleeffche fijde deê GraefWillem de werc-
ken vermeerderen en verbeteren, en het Huys
te Bylant mee een halve maen en hoornwerc-
ken voorde poorc,en een halve maen voorde
brugge, verftercken. Den Hercogh van Nieu-

burgh hec in defe tiju ce Sitcerc, en vele andere wercken, foo acn \'c Spuy als cnfTchen Rinde- De car-
fteden , Keyferlijcke bevel-brieven aenflaen, ren en \'c Fort Ferdinand , meende te maken, \'
datfe haer aen hem fouden overgeven , fijne en dat aen t Spuy alree een Forc afrrcfteken
befcherming aennemen , en al haer vokk af- was 5 dies liet hy in haeft het krijghsvolck nytj\'/aj^\'^
dancken en verfenden. Den eerften dagh der d\'omgelegen plaetfen t\'Arnhem onder\'t bevel
laetfte maent van \'t jaer m d c xxxv is Capi- van GraefWillem vergaderen : fy waren, foo
t/^^ï ceyn Eenholc, die, als gefeydt is, Schencke- Ce voec als te paerd, omtrent vier duyfent
d^ Goti- fchans ingenomen , en daer als Gouverneur mannen fterck, en trocken naer Nimmegen,
f^XX. gebiedt had , na dat hy van een ichoot in en van daer naer \'t Kleeffche Walr, daer noch
fijn rugge geftorven was, te Kleve begraven, eenige troepen van gelijck gctal,uyt de fteden
nalatende een eeuwige gedachtenis van fijn Deventer, Zutphen, Enimerick, Rees en We-
kloeckmoedigh beftaen 5 dewijl hy getoont fel, by quamen. Dit volck hiel fich feer ftil, V mr/r/-
heeft, dat dit ftercke Fort, \'t welck men tot en trocken foo naer het ftedeken Griethuyfen,
die tijt voor onwinbaer hiel, door lift en dap- in \'t welck omtrent vier hondert mannen, die ^ ^^\'
perheyt te winnen was. In de felve ftadt is fich Keyferfchen noemden , in befètting wa-
Dencom- Capiteyn Turck , die de Spaenfchen diende, ren : maer het Staten volck, die oorloghs-hft
mandeur onthooft, om dat hy \'t Huys te Bylant, daer wel kennende,hebben \'t felve met gewelt aen-
\'^Huys Ie ^\'^Y opperbevelhebber was,fonder een ftorm getaft en verovert, alle die fy in \'t geweer von-
ByLant te vctwachten , overgegeven had. Dc Prins den gedoot, en 5 o malder koren, die men in
onthooft, van Oranje kreegh kennis, dat de Graef Pic- Schencken-fchans meende te brengen, tot

colomini, en andere Keyferlijcke troepen, in buyt bekomen. Van hier fijnfe naer \'t Spuy en doet al
de Vooghdye van Gelder gekomen waren gegaen, datfe oock innamen , en veel gereet- ^^^
dies deê hy uyt de naeftgelegen guarnifoenen fchap van fchoppen , fpaden en kriiy wagens "
meer dan vijftigh vaendelen te voec, en een kregen : defe plaetfe hebben fy terftont ver-
goet getal ruyters te famen komen, om op de fterckt, loopende met een linie van daer naer
lelve te letten. Doch de Keyferfchen, dewijl \'t Huys te Bylant, om de Schans allengs van
fy overal de huyfen en fchueren ledigh von- hare vrienden te fcheyden, en rontom te be-
den , keerden te rug 5 dies is der Staten volck fiuyten. Griethuyfen is door hen foo gantfch
oock weder in hare befettingen gefonden. geflecht, dat daer niets dan de kerck bleef
Omtrent defe tijdt wierd het leger metverfch ftaen; op dat de Spaenfchen daer niet weder
volck voorfien, en de gene, die dus lang in\'t fouden komen. Ondertuffchen reden hare
beleg geweeft hadden, in de fteden geleyt. De ruyters geftadigh rontom , om des Konings
Spaenfchen befetten al de Kleeffche fteden volck overal binnen te houden. DeKleeffche
met haer eygen en des Keyfers krijghsvolck, vaert wert mede een weynigh boven het Spuy
en maeckten Kleef en Griethuyfen ftercker. toegedamt,om \'t water daer door op te fchut-
Door defe inlegeringen is het gantfche landt ten, achter de nieuwe wercken om te leyden,
foo afgeteert, dacfe gedurigh met convoyen en\'t laege landt onder te fetten. Daerna heb-
V Hipag^ gefpijft moeften worden. In defe tijdt begon ben de Staetfchen het Schansken Ferdinand
de Rhijn foo hoogh te worden , dat de loop- met gewelc ingenomen 5 den Commandeur
graven vol water liepen, en men niet meer weerde fich mannelijck, maer wierd eynde-
kon approcheren. Ondertuffchen verfterckte lijck met een pieck gefteken, daer hy af fterf5
men de wercken , en arbeyde tegen het toe- feftigh foldaten bleven doot en vijftigh gevan-
nemen van \'t water. In \'t begin van \'t volgen- gen, daer onder een Lieutenant en een Vaen-
de jaer fijn beyde de fchipbruggen,foo by het drigh die fwaerlijck gequetft was : van hec
Tolhuys over den Rhijn , als by \'c Huys ce Staren volck fijn \'er weynigh gedoodt, maer
Bylant over de Maes, afgebracht, en voor on- tamelijck veel gewont, daer onder twee ofc
Denf\'eu- geval in de naefte havens bew^aerc. In\'t laetfte drie bevelhebbers. Graef Willem befette ter-
der eerfte maent is de nieuwe Gouverneur ftont dit Fort met twee hondert mannen , en
van dit belegerde Fort, die in de plaets van de liet een baterye daer in maken. De gevange-
voorfeyde Eenhok gekomen was, oock over- nen van Schencke-fchans feyden, datfe noch
leden. De dierte in de landen Gulick,Kleef en met allerley voorraet, en met achtien vaende-
Bergh vermeerde dagelijcks j foo datfe door len foldaten, voorfien was. Het Staten volck
d overlaft der foldaten t\'eenemael uytgemer- was nu meefter van al de wercken der Spaen-
g-elt, en d\'inwoonders, na dac hen alles beno- fchcn aen de Kleeffche fijde , die fy befetten,
men was, verjaeght wierden. De dierte van en maeckten te Brienen , en om de Duffel-
vele eetwaren in de landen des Konings van waertfche kerck twee ftercke quartieren, wel-
Spanie vermeerde grootelijcks door \'t fiuyten ke fy met dubbele graften omgroeven , en
van de licenten, volgens het bevel der Heeren met horen-wercken , redouten en linien aen
Scacen Generael. De Prins van Oranje ver- elckander bonden. Graef Jan van Naffou
ftonc dat de Cardinael Infant eenige royale quam met twaelf duyfent mannen te voet, Kleve,
\' y 3 vier

vier duyfent te paert, en een groote menighte
van wagenen, te Gennep over de brugge, daer
fich de Graef Piccolomini byvoeghde,en qua-
men foo by de ftadt Kleve , van waer fy aen
de Schans reecken deden met loften van het
gefchut over hare komfte. De belegerde lie-
ten oock niet na hunne blyfchap op de felve
wijfe met fchieten en geroep te betoonen.Des
nachts omtrent elf uren vertoonden haer eeni-
ge cornetten van de Spaenfchen by het quar-
tier van den Colonel Pinfen 5 maer dewijl den
Overften Staken-broeck buyten het quartier
wacht hiel, keerden fy te rug : doch het Sta-
ten leger bleef evenwel de gantfche nacht in
wapenen. De belegerde fchoten verfcheyde
reyfen na het oorloghs-fchip dat boven het
Huys te Bylant lagh 5 maer vergeefs. Oock
wierpen fy vijf granaden in het quartier van
Bennewits , recht over de Schans j doch die
deden anders geen wercking, dan datfe twee
foldaten quetften. hi\'t begin van April waren
de gemeldeGraef Jan van Naflbu , dc Prince
Thomafo>en andere hoofden der Spaenfchen,
te Kleef op den Swanen-toren ; en befagen de
gelegenheyt van \'t Staten leger met een ver-
re-kijcker : waer op fy onder elckander oor-
deelden , dat het onmogelijck was de Schans
t\'ontfetten : \'t welck de Prins Thomafo oock
te verftaen gaf,want hy feyde, l^on eH popble.
De volgende dagh vertrock Graef Jan met
fijne troepen naer Gennep,en de Graef Picco-
lomini ging ter fijden af naer Monderbergh,
omtrent Calcker , en liet de ftadt Kleef met
1500 mannen befet. D\'oorfaeck van dit fpoe-
digh wederkeeren was het gebreck van voe-
ragie en allerley eetwaren. Eenige dagen hier
na heeft de Capiteyn Norwits met een goet
getal uytgelefe foldaten op het buytenwerck
van de Schans een kloeckmoedigen aenval
gedaenj maer terwijl fy eenige paleftaden wil-
den uyttrecken , is de gemelde Capiteyn in
fijn hooft gefchoten , dies hy een weynigh te
rugh ging 3 doch wierd, door het werpen van
een fteen in fijn neck, ter aerden gefmeten, en
van de belegerde overvallen, die hem gevan-
gen binnen brachten : fijn rantfoen is terftont
gemaeckt, en hy op fijn hant-teycken gelooft
en losgelaten,en met een chaloup in fijn quar-
tier gebracht. Vier daçen na d\'eerfte deê men
een tweede aenval op t gemelde werck, daer
op de belegerde hare mijne deden fpringen,
doch tot haer groot nadeel, om datfe achter
uyt fprong. Hier op de beleggers met groote
dapperheyt invallende, veroverden het meer-
gemelde werck, behielden t, en verfterckten
het in aller haeft tegen die van binnen. Hier
mede hadden de belegerde nu alle hare buy-
tewercken verloren 5 en die van buyten fcho-
ten byna gedurigh en fonder ophouden , om
die van de Schans af tc matten en moedeloos
te maken.GraefX^O^illem van NaflTou gaf oock
laft aen Euftachius Pichler , Overfte Lieute-
nantvan fijn Regiment,met twèe-en-twuitigh
compagnien de Schans aen te vallen. De be-
legerde , fiende fulck een menighte op haer
aenkomen , verfochten met Graef Willem in
gefpreck te treden ; daer toe fy twee van de
hare in \'t leger fonden , twee andere van de
beleggers daer tegen gingen in de Schans. Die w^er cp
van binnen verfochten eenigen tijdt ftilftant,
om haer met de Commandeurs van Kleve,en \'
van Gelder te beraden 5 doch dit wierd hun doch af-
plat afgeflagen,waer opdAfgefanten aen we-
derfijden terftont vertrocken. Sijn Genade \'
GraefWillem het daer op met heftigh fchie-
ten en approcheren voortvaren , en beval op en een
nieu de belegerde met alle gewelt aen te ta- -
ften 5 tot dien eynde fond hy Graef Maurits
met twee duyfent uytgelefe foldaten in d\'ap-
prochen , en twaelf floepen, met matrofen en
foldaten voorfien , aen de brugge boven dc
Schans, om van daer , nevens eenige andere
floepen, met uythangende lonten, en meeft al
de tamboers van hec leger, op de Schans af te
drijven, en een grooten alarm te flaen. Als de
belegerde dit gewaer wierden, ftaken fy hare
hoeden op , en riepen om een goet accoort;
\'t welck men Graef Willem bootfchapte, die
terftont den Sergeant Major Huygens en Ca-
piteyn Lire binnen fond : uyt de Schans qua-
men in \'t leger de Capiteynen Boekop en
Kleef. Toen wierd het verdragh getroft^en, en overge-
onderteeckent. Daer op is de Gouverneur
Fondrijh , Overfte Lieutenant van Balanfon,
de volgende dagh met de befetting,beftaende
in meer dan vijf hondert gefonde mannen,
met elf vaendelen,nevens een groot getal fiec-
ken en gequetften , uytgetrocken. In de Vaorraet
Schans vond men omtrent i 00 mudden rog- ^^ ^^
ge, 40 mudden haver, eenige mudden garft,
IOO tonnenbuskruyt,twee tonnen met voet-
angels , een groote menighte koegels en lon-
ten , en eenige ftucken gefchuts 5 foo datfe
noch met allerley voorraet wel voorfien was.
Men ftelde

tot Gouverneur in de felve de jsiieum
voorfeyde Euftachius Pichler, overfte Lieu- Gouver-
tenant van het Regiment van GraefWillem.
Dus is defe vermaerde en ftercke Schans, die
in weynigh uren door onfterckc befetting
verloren was, meteen lang belegh, groote
moeyte en onkoften, onverfaeghde dapper-
heyt,en enckel oorlogs-gewelt,weder gewon-
nen, en op nieu aen den Staet der Vereenigh-
de Nederlanden gehecht.

Ornelis Marlianus en
Althamerus meenen
dat Emmerick eer-
tijts Afchiburgh ge-
noemt geweeft fy,
die Bertius in fijn be-
fchrijving der fteden
van Duytflandt we-
derleght. En wel te
recht. Want Afchiburgh is gelegen, tegen
over Duysburg, in \'t Graeffchap van Meurs,
en heeft dicht by fich het dorp ^O^m
tmrtc^ genoemt.

Destialven trecken andere defen naem
vande nabuurigheydtdes Rhijns5 oft om
dat, gelijck de Dichter fingt,

Oft om dat aen defe felve vHet, even als
door een emmer uytgeput,een groote ruym-
te voor \'t bouwen der Stadt gelaten is, welc-
ke nochtans heden foo wederom met wate-
ren overftulpt is, dat fy door dijcken, met
groote koften onderhouden, moet bedwon-
gen worden. Andere eyndlijck, en wel aller-
beft, haelen de naem van een edel geflacht,
welck drie emmeren in fijn ftamwapen ver-
toonde , en brengen de felve op het Hotto-
manfch geflacht, daer heden noch een ftraet
in defe Stadt de naem af heeft.

Dit is feker, dat een Collegiale-kerck, al-
daer in \'t jaer feven hondert,oft daer omtrent,
van S. Willebord Biftchop van llytrecht, ter
eeren van S. Marten Biftchop van Toers, ge-
fticht, tot het opbouwen der Stadt oorfaeck
gegeven heeft: hoewel daer toen in \'t begin,
behalven de kerck en eenige bygelege woo-
ningen van regulier Kanonicken, niet meer
dan vijf huyfen yan voorneeme burgers ge-
weeft njn , vaii welcke daer nu noch twee ,
te weten de floten der Aflwienen en Swal-
venburgen, van welcke het laetfte heden den
Steins toebehoort, die oock nu noch fwalu-
ven in haer wapen voeren, in wefen fijn 3
tot dat in \'t jaer duyfent twee honderdt drie-
en-dertigh, Otto Prooft der Kerck, en Ge-
rardt Lucius Deken,met het gantfche Kapit-
tel , overmits de nabuurige Heeren van den

Bergh en Wifch in \'t ontfangen van haer in«
komften hen moeyelijck waren , den Grave
van Gelderlant en Zuytphen, Otto de derde
van die naern, tot haerSchuts-heer oftVoor-
fpraeck aengenomen hebben, die in \'t felfde
jaer op den tweeden kalender van Julius (dat
is de laetfte van Junius) aen de Stadt van
Emmerick even gelijcke voorrechten met de
Zuytpheners gegeven heeftj en na dat hy van
Henrijck, Heer van den Berg, niet verre van
daer gelegen, het recht, welck hy binnen fijn
landtfchap en \'t gebiedt van Emmerick pre-
tendeerde,op Palm-fondagh des jaers duyfent
twee hondert feven-en-dertig verkregen had,
fo heeft hy op de vijfde kalende van Septem-
ber (dat is de acht-en-twintighfte van Augu-
ftus ) met toe-ftemming van Fredrijck de
tweede en fijn Soon Henrijck de fefte, de fel-
ve verder beveftigt, een heerlijcke Stadt, met
muuren, graften en toorens voorfien, van de
felfde gemaeckt, de welcke oock onder de
voorneemfte Hanze-fteden gerekent wordt; Voor-
Otto heeft het recht der Stadt aen fijn Soon rechten.
Reynhold den eerften, en defe aenReynhold
den tweeden,eerfte Hertogh van Gelderlant,
overgegeven : van welcke defe, op Vrydagh
naeS.Bonifaes in\'t jaer duyfent drie hondert,
der felve ftede met recht van weerden, recht
der burgeren , en plaets tot een galge dicht
by de Heerlij ckheydt van den Berg, aenvat-
ten der mifdadigen en die voor den Rechter
te ftellen, uytvoeren van gevonnifd geding,
vryheydt van tol en wegh-geldt, befchonc-
ken heeft, in de tegenwoordigheydt

Wouther van Keppel, Otto Halts, Everhard
Ulftan en Johan Bryn, mannen van Ridder-
lijcke waerdigheydt. En fijn Soon Reyn- Defe stat
hold de derde heeft in \'t jaer duyfent drie ^^ortr-
hondert vijf-en-vijftig defe Stadt aen Johan, ^^^^^^
eerfte Graef van Kleef, voor twee duyfendt
een hondert en feven fchilden verpandt 5
maer fijn fufter Mechteldt heeft in \'t jaer
duyfent drie hondert twee-en-fèventigh het
pandt op drie duyfent acht hondert fchil-
den , aen Matthias Adolf van der Marck ,
acht-en-twintigfte en laetfte Graef van Kleef,
vermeerdert^ tot dat Reynhold, Hertogh van
Gelder en Kleef, bey der Neef van Sufters we-
gen , in \'t gevecht van \'t Kleeffche bofch in
\'t jaer duyfent drie hondert negen-en-feven^
tig van Adolf, Hertogh van &eef, gevan-
gen , de felve, op Cecilien avont des jaers

duyfent vier hondert twee naeuwer verpand,
en geheel aen hem verkoft heeft. Defe Adolf
heeft haer in \'t jaer duyfent vier hondert
acht-en-veertigh aen Johan de eerfte 5 defe in
\'tjaer duyfent vier hondert een-en-tachtigh
aen Johan de tweede; en hy in\'t jaer duyfent
vijf hondert een-en-twintigh aen Johan de
derde 5 en die eyndlijck in \'tjaer duyfent vijf
hondert negen-en-dertigh aen Willem, alle
Hertogen van Kleef, nagelaten. Adolf heeft
haer in \'t jaer duyfent vier hondert drie vry-
heyt van Huyffenfche, Lobitaenfche en Bui-
rickfche tollen vergunt. Johan de cweede
heeft in tjaer duyfent vier hondert twee-en-
tachtigh alle lieden en goederen aen weer-
ftjden van den Rijn aendeParochy van Em-
mertcki in \'c geeftlijck 5 aen de Schoiic, in hec
wereldtlij cke, onderworpen. In \'t j aer duy-
fent vier hondert vijf-en-tachtigh heeft hy
haer \'t gericht op maendagh alle weken, aen
den burgeren om fchulden en fchaeden vry.
te bedienen , tot beroeping toegeftaen : fin
het jaer duyfent vier honderdt negentigh
heeft hy der Stadt de keur van Schepenen
voor feven duyfent florijnen overgelaten,het
welck hy namaels nochtans herroepen heeft,
en verklaert om veel oorfaecken niet meer
te fullen toelaten 5 \'t welck fijn Soon Jo-
han de derde aen de burgers, die mee haer
Overheydc cwifteden , en door eenige ruy-
cers in orde gebrachc, fommige der felve onc-
hoofc, de overige in genade genomen fijn-
de , beveftighc heeft. Ja defes Soon Willem
heeft een nieuw gefchil,in \'c jaer duyfenc vijf
hondere negen-en-dereigh , in de Scadc ko-
mende, felf nedergeleght. De felve heeft in
\\ jaer duyfent vijf hondert vijf-en-feftigh,
als Willem Graer van den Bergh van fijn
voorgegeven recht binnen fijn landt en de
graft van Emmerick afftont, van weêr-fijden
paelen geftelt.

Defe Stadt heeft twee treflijcke Kercken,
de Collegiale van S. Marten , naer weicke
fy genoemt is, en de Aldegundifche der bur-
geren, welcks gronden in \'e jaer duyfenc vier
londerc drie-en-cachcigh geleghc fijn.

Hier fijn noch de kloofteren der Kruys-
broeders en Gregoriaenfche broeders 5 en
daer-en-boven hec grooe en kleyn Nonnen
kloofter,van weicke die, anders Marienkamp
genoemc, in hec jaer duyfenc vijf hondere
twee-emnegencigh van de Jefuicen is inge-
nomen , die oock eyndlijck een School op
hec midden van de grooce marcke opgerichc
hebben.

Defe Scadc is verfcheyde veranderingen
onderworpen geweeft j wanc in de Neder-
lancfche oorlogen is fy in \'c jaer duyfenc vijf
hondere achc-en-negencigh gedwongen ge-
weeft nu der Spanjaerden, nu der Vereenigh-
de Scacen befetcingen in ce nemen. In \'e jaer
duyfenc fes hondere veereien heeft haer Mau-
rits van Naftau ingenomen , en is federt van
de Staten befchermt.

In c jaer duyfenc vijf hondere cwee-en-
negencigh fijn de Jefuken binnen defe Scadc
ingevoerc 5 de weicke, hoewel fy cweemael
in dac felfde jaer, en in hec jaer duyfenc fes
hondere negen-en-cwincigh wederom daer
uye gedreven fijn,nocheans haer woonplaees
hier binnen houden.

De Hervorming van alle de kercken en
kloofters is hier, door laft der Scacen, in hec
jaer duyfenc fes hondere achc-en-cwineigh
ingeftek, om dac hec felve eegen \'e verdragh
ce Wefel eerft gefchiec was.

Ick heb goede gedache hier by ce voegen,
uye hec lof-diche van de Kleeffe Sceden, ge-
maeckc by Herman Ewich in Lacijnfe fpra-
ke, de vaerfen van Emmerick, aldus vertaelc;
]Sfu draeghtßch Emrijck ^oor de Sang-god-
dinnen^

Om in der fieden rej ßjn lof font ginnen;
Ahvaer de Rhijn,na fo veel lants doorkruit^
*De Emmers met onftujm\'ge watren vult.
Dit \'5 VVefels weêr-gaftß men \'t oog wil
ftrecken

Op vliet, die komt haer rechter oever lecken\'y
\'t Sj op \'t gevaer, dat dit en dat heftondy
Als Qfars heyrßch op haer ackers vond,

grachten 5
En Elten niet vergeefs ßjn naem behiel.
Mits aen den Romers hier het hoofh beviel.
Komt oock \'s ge loofs begin in acht,Jy bejde
Aenveerden \'t door S. VViüebrords geleyde;
So dat dees door fo fchoon een aenvang rocht
Tót fulck een pronck ^ dat het Schoon heeten
mocht.

Op dicht gehuys, op heerlijcke gebouwen,
Op marckt en poort,op Raet-hujs of op School^
Opfchepen, vlot op fijner graften hooi,
Alfin^ kan Emrijck fo aen \'t oogh behagen.
Vat het met recht de naem van Schoon mach
dragen.

Merektde Vaders oft de wijfen aen,
T>ießch op \'t recht oft and\'re wet verftaen^
Op\'t Key fer lijck gericht, die ßch ver feilen,
Het fchijnt V gemeen des Vaderlandts ther^
ftellen.

Keur aüe kunft en wat men keuren mach,
Wat ojtvoor fchoon een keurig oog aenfach,
^it \'s Emrijcks pronck, dat aen vermaerde
lieden

E E S is, ofc van de
overvloedt der din-
gen, (gelijck of men
fèyde rijck van faec-
ken,) oft liever van de
veelheydt van rijs en
riet, (weicke in het
Hoogh-duyts JKlcfcr
oft genoemt

worden, gelijck oock de Ridderlijcke ftam
der Reefen, bouwfter van het nabuurigh flot
van Sleedenhorft,)genaemt. Want defe plaets
is naeft aen den Rhijn gelegen, vol riet-,
ftruyck- en haegh-boftchen, moeraftchen
en meyren, van welck oock een deel voor
weynige jaren van de doornen gefuyvert is.
\'t Selfde gecuyghc hec oude opfchrift van de
nabuurige Kerck ce Beenen , gefneeden op
een fteen boven de Suyder-deur, welck aldus
luydc:

Olim fmt ójfa ^eenhórfl occifaque fojfa,
■ I^am tune pravorum fuerat j^elunca latro^
num

Wanc de moordenaers , hier cuftchen de
doorn-boftchen en grafcen fchuylende, heb-
ben eercijdcs de reyiende luyden aengecaft,
ende beenen der vermoorden daerwegh-
geworpen, \'c Selfde beveftighc eyndlijck hec
luyden van \'c klocksken van Rees, fo om hec
overvloeyen van den Rhijn, als om defe
moordenaers ce verdrijven, een cijdc lang ge-
fchiec.

Sijn begin heefc hec te dancken aen hec
Kloofter eerft van regulier Monnicken, on-
der een gemeene Prooft levende, als noch

heden uye de kenceeckenen vande onder-»
fcheyde Cellekens blijckc, maer die namaels
by verloop van eijden in werelclijcke Kano-
nicken veranderc fijn.

Van dic Kloofter heefc Irmgarde, Gravin Fondatie
van Zuyephen, in \'e jaer duyiene en cien na ^fiP^^J-
Chriftus gebooree, de eerfte gronde geleghc:
welck allencx vermeerderc, en van Keyfer fter te
Hènrijck de derde door brieven ce Uycrechc
gegeven voor goec gekenc: en heefc ewee
jaren daerna de Aeres-biftchop van Keulen,
in \'c jaer duyfenc en veercigh, \'e felvige ge-
wijde , als hec volgend opfchrift der Kerck ,
daer op de deur van \'e Koor Irmgardcs beeldc
bygevoeghc is, gecuyghc:
Q^nno miUeno Chnfli pariter quadrageno
(ondidit hoe templum foelix Irmgardis amoe-^
num

In het dujfendt en veertighfte jaer
Ua Chr^m geboorte 3 men houdt het voor
waer,

En aen jMarij gewijdt, om van haer be-\'
fchermt te warden.
En de Aercs-bififchop Arnhoudc heefc, in
\'c jaer duyfenc een hondere achc-en-veertigh,
hec verdragh cuftchen hec Kapiceel en lijn
boeren gemaeckc, van de eienden, gemeen-
lijck Schepel-tienden genaemc, mee fijn on-
derceeckening beveftight.

En een andere Arnhoudc, infgelijcx Aeres-
biflchop van Keulen, heefc de Fondacie-brief
van Irmgard, op dac fy van ouderdom niec
verging, overfien. Derhalven waren\'er in hec
begin in die Rees, behalven de wooningen
der Monicken enbroederen,en de kerck lelf,
ofc geene oft feer weynige andere huyfen :
maer by verloop van cijdc is hec, \'e fy door
godevruchcigheyde, c fy door d\'inkomft der
aenvloeyende aelmoeffen, meer andere huy-
fingen daer geftiche fijnde, allencx coc een
Scadc gegroeyc.

De eerfte vryheyc om fich eegen\'c aenloo- T^oor-
?en der vyanden ce ftercken , heefc hec ver-
cregen van Hènrijck van Molenarck, Aeres-
biffchop van Keulen , op de veertiende van
Julius des jaers duyfenc ewee hondert acht-

en-twintigh. Maer als, in t jaer duyfent twee In \'t jaer duyfent vijf hondert negen-en-

hondert vijf-en-veertigh, de Kerck van den negentigh is Rees, geduyrende de Nederlant-

blixem gellagen,en des felfs kloeken gefmol- fe Oorlogen, van de Spaenfe ingenomen 3 en

ten waren , heeft in \'t volgende jaer , op de in \'t jaer duyfent fes hondert veertien van de

tweede dagh voor S. Barber, Koenraed van Staten der Vereenighde Nederlanden, onder

Hoghfted, Henrijcks navolger in \'t Aerts- \'t beleydt van Graef Maurits van Na{rau,die

bifdom , aen defe Stadt en aen Santen ge- het toen heel fterck gemaeckt, met garnifoen

lijcke vryheden, als de ftadt van Nuys te voorften hebben, en nu noch befchermen.

In \'t jaer duyfent twee hondert fes-en-ne- is ten dienfte van de Gereformeerde aldaer

gentigh onder Sieghfrid van Wefterburgh , een kerck gebouwt ; en in \'t jaer duyfent fes

Aerts-bift\'chop van Keulen, vafter gefterckt hondert acht-en-twintigh is hen oock de Pa-

fijnde, heeft \'er d\'Aerts-biflchop Henrijck rochie-kerck gegeven, alfo de Spaenfe ter fel-

van Vierneburgh , op den vijfden dagh na ver tijt,tegende accoorden,te WefeldenGe-

Allerheyligen, den burgeren, boven de voor- reformeerden de kercke ontnomen hadden,

gaende vryheden, het vry vift^chen en jagen Als in \'t jaer duyfent vijf hondert negen-

In\'t jaer duyfent drie hondert twee-en- men hadden, en\'tKeyfers krijgs-volckon-

negentigh is het, ten deel door verwifteling der Simon Grave van der Lip trachteden de

met het gebiedt van Linnen en de verkoo- felve daer uyt te drijven , fchoten fy fterck

ping van de tol van Keyfers-waerdt, ten op de Rhijn-poort, fo dat fy ter neder ftorte-

deel door verpanding voor feven-en-vijftigh de, en is in \'t volgende jaer van de Magiftraet

duyfent goude florijnen van Fredrijck van weder opgebouwt, gelijck het opfchrift der
Saerwarden Aerts-biflchop van Keulen, met felve getuyght :

byvoeging van de heerlij ckheydt van Afpel, Occupât Hijpinm Reejam, cum lonnm aquo

de helft van \'t Bockhums gericht, het dorp
van Swelm en Hagen, aen Adolf van der
Marck, Graef van Kleef, en fijn huys-vrouw
Margriet van den Bergh, en defer fonen

Adolf, eerfte Hertogh van Kleef, Diederijck man E^\'uich gemaeckt, luyt in Duyts aldus :

t jaer duyfent vier hondert fes-en-dertigh ge- Prins Maurits Rees voor de Staten verfekert

fticht, dewelcke tot het jaer duyfent vier had, gemoete hem, omtrent de felve Stadt,

hondert negen-en-vijftigh in de Collegie- een hondt,die door flijck en dreck geloopen

kerck ter kerck gegaen hebben : want toen hebbende , hem vleyde en op \'t lijf fprong :

fijn fy met een eyge biecht-vader begiftight. als de dienaers hem weghdreven,verbood het

Voorts is de Stadt Rees veel veranderin- de Vorft, behield hem , gaf hem de naem

gen onderworpen geweeft. In\'t jaer duyfent van Rees, en heeft hem federt foo bemint,

drie hondert acht-en-feventigh is in de felve dat hy hem,by uyterfte wil, voetfel voor fijn

jaer duyfent vier hondert vijf-en-feftigh heeft Rees is nu een middelbare, maer ftercke Gelegen-

de breuck der Rhijn-dijck de kamp van Be- Stadt, behoorende onder het Hertoghdom

refwijck; en in\'t jaer duyfent vijf hondert ne- Kleef, aen de noortfijde van den Rhijn, drie

gen-en-feftig,feventigh,en een-en-feventigh, mijlen van Wefel, twee van Santen, twee van

de groote kamp, genaemt de Wanwijckfe, Kleef, anderhalf mijl van Emmerick, en vier

Et is niet buyten reden,
dat men defè fladt hit
oogh der Ckeficbe Steden
noemt. Van liaer oor-
fprong hebben de
Schrijvers geen eener-
ley gevoelen. Adrianus
lunius hout haer voor
____________Alyfbna oft Alyfia,eer-
tijdts door de nederlage van\'t leger van Quinti-
hus Varus, die daer omtrent gefchiede,fèer ver-
maert. Sommige meenen,datfè haer naem heeft
van Vifèllius Varro , Gouverneur van Neder-
Duytflandt, daer Tacitus in fijn Hiflorie van
fpreeckt : andere, van Phefula, een Colonie oft
volckpianringin Italien bekentdoch Herman-
nus Nov^ ar^ , Graef der Ulpien, fchrijft in
fijn Commentarien van \'t Neerlants Vrankrijk,
datfè eertijdts Lippe-mondt genoemt is , naer
de riviere Lippe, die omtrent defè Stadt in den
Rhijn vloeyt. Delè naem is daer na verandert
in Wefel, nae de menighte der wefelkens, die
fich in \'t by-gelege bofch onthielden , dus ge-
noemt; gelijck eenige Latijnfche veerfèn, in de
Kerck defèr fladt uytgehouwen, te kennen ge-

Het was eertijdts een groot dorp, aen de t\'fa-
men-vloet der gemelde rivieren gelegen, waer
tegen over eenkloofler gebouwt wiert, dat, nae
fijn gelegenheydt, Averdorff oft Overdorp ge-
noemt is. In\'t jaer cIo c xxv hebben Gode-
frid en Otto, twee broeders. Graven van Cap-
penbergh, hier een kloofter voor edele nonnen
van d\'ordre der Premonftreyten doen bouwen.
Men vond defè plaets oock fèer bequaem tot de
koophandel, dies fy allengs tot een tamelijcke
Stadt geworden is, die, door de kloeckheydt en
naerftigheydt der inwoonderen , feer verftan-
dif^h in koopmanfchap, foo vergroot is,datfe fe-
dert met recht de voornaemfte onder de Cleef-
fche fteden geacht is, \'t fy dat men de fchoon-
heydt van hare gebouwen, oft haren rijckdom ,
waerdigheydt, en menighte der inwoonders be-
merckt.Ioannes Angelus Werdenhagen,Rechts-
geleerde, in fijn boecken van de Hanfe-fteden,
verfekert, dat Keyfer Otto de derde, in \'tjaer
cl O X cv, als hy negenrigh Keyfèrlijcke fteden
telde, Wefel daer onder rekende : doch defè
Schrijver doolt t\'eenemael in de tijd,en fpreeckt
tegen de gefchreve Cleeffche Annalen oft laer-
boecken, die getuygen, dat Theodorus LuiHus,
Vryheer vanDingslaken, wiens gebiet tot aen de-
fe Stad ftreckte,haer,in\'tjaer cl o cc LIT,alle
de vryheden, die fy federt gebruyckt hebben ,
gefchoncken heeft : en dat Rudolph van Habs-
burgh , Roomfch Keyfer, (wiens nicht Marga-
reta , dochter van Everhard, aen Theodoricus
de achtfte , de vier-en-twinrighfte Graef van
Cleef, tot fijn tweede gemalin gehuwt was,)
haer onder de Rijcks-fteden geftek heeft ; en
in\'t jaer cl O cc xc de vryheden van Duys-
burgh, Ringelbergh en Kranenburgh vereert,
tot erkentenis, datfe met groote kloeckmoedig-
heydt de vyanden des Rijcks wederftaen had-
den : het welck in \'t jaer c 13 c c c c x c v , op
de vergadering te Worms,door Keyfèr Maximi-
liaen d\'eerfte,in tegenwoordigheydt van de Sta-
ten des Rijcks, beveftight is ; foo datfè , federt
die tijdt, niet alleen onder de Keyferlijcke vrye
Rijcks-fteden , maer oock onder de Hanlè fte-
den gerekent is.

De gemelde Theodoricus heefc, in \'t jaer da Ferfcheyde
cc LX XVII ,acht dagen na S. Margrieten feeft- pnvUegtcn
dagh,aen defè ftadt verfcheyden privilegien ge-
geven te weten , dat men van alle erf-goede-
ren,fbnder het toeftaen der borgers,geen fchat-
ting aen hem fbu betalen: dat d\'inwoonders de-
fer ftad niet gehouden waren voor andere recht-
banken in\'t Cleeffche land,als alleen hun eygen,
te verfchijnen : dat hare Overigheyt niet alleen
de civile oft borgerlijke,maer oock de criminele
oft lijfftraffende faken mochten beftechtenidat-
fe oock van alle plichten tot den Overheer, tol-
len , renten , erfgoederen, en alle gefchillen en
ordren over \'t broot en bier , kennis mochten
nemen : datfè oock felf hun eygen Magiftraten
mochten kiefèn. Welcke vryheden fijne drie fo-
nen ten deel beveftight,en ten deel vermeerdert
hebben.

Sijn outfte foon Otto heeft in \'t jaer c I d ccc
VIII, naer dat \'er een groot gefchil om \'t kiefen ^^^^\'
van de Overheden ontftaen was, verordent; dat
achtien oft twinrighvan d\'eerlijckfte borgers,
uyt het volck genomen, defè verkiefing fouden
doen : dat de Burgermeefter en de Schepenen
\'t vermogen fouden hebben, om de burgers foo-
danige fchattingen en impoften , als hen goet
dacht, te doen betalen : dat de Magiftraet, als
fy eenige nieuwe gebouwen wilden maken , oft
d\'oude verbeteren , gehouden waren fulcks aen
de Gemeente te kennen te geven , die oock we-
tenfchap moeften hebben, waer aen dat men
d\'inkomften der ftadt befteedde : en eyndelijck,
dat niemant eenige t\'famen-rottingen oft by-
fondere vergaderingen houden fbu; oft dat men
d\'overtreders van dit gebodt, nae \'t beheven der
Overheden, ftrengelijck ftraffen fbu.

Theodoricus, de tweede foon, en erfgenaem ftjn broeder,
van fijn broeder Otto,beveftighde in\'t jaer da
c c c XI, de gemelde privilegien , en voeghde
noch eenige nieuwe daer by, die het fterck ma-
ken der Stadt, de vryheyt der burgeren , en de
befcherming en wapening der felve, betroffen ;
\'t welck in de tegenwoordigheydt van Bonon
van Strunckede,TheodorusKoertlof van Mal-
den , Weffelde Boezelaer, lordanus en Wigge-
rus, alle Ridderlij cke mannen, gefchiede.

Den fèlven Graef ftelde oock ordre in \'t fel-
ve jaer , faterdaghs nae S. Servaes , in feker ge-
fchil^over \'t verkopen van\'t graen gerefen,welc-
ke twift in twijfel ftelde , of de koren-koopers
oock voor deMagiftraeten \'tKeyferlijcke Sche-
pendom,dat onder Tremone ftaet, en Fel^m Sehe-
pen genoem.t wort, te recht behoorden te ftaen.

■ Hy maeckte oock, in \'t jaer c I d c c c x vi ,
op de dagh van S. Simon en ludas, eenige wet-

ten, aengaende de goederen en eenige Ichattin- hebben: d at al de koopmanfchappen, in kleyne
gen de borgeren toe-behooreiide, en de maten fchuyten geladen , geen tol fbuden geven, maer
der natte waren, die even als die te Geulen moe- als foldaten goet geacht worden : datfè vry fbu-
ften fijn. Hy weder-riep en vernietighde in het den fijn van den tol te Linne en dat hy d\'amp-
jaer c ï3 c c c x vi 11, de fèfte dagh nae S. lans ten van Schout en Schepen , noch het burger-
onthoofding , eenige vryheden der dootflagers, fchap aen niemant geven fbu.
die ongeftraft bleven, dieven , roovers, en uyt- hi \'tjaer clo ccc li 11 , \'s maendaghs nae
gebanne mifdadigeujen d ordre op eenige week- S. Marten, is \'t gefchil tuffchen de Graef en We-
en jaer-marckten , orri het groot misbruyck dat fel afgedaen, op voorwaerde, dat hy hen ont-
in alle defè faken gefchiede ^ \'t welck de Magi- flaen fbu van de tol die fy hem fchuldigh wa-
ftraet met hunne brieven , met het Stadts fegel ren/en dat fy hem 950 oude fchilden fbuden be-
bekrachtight,beveftighde. In \'t jaer cb ccc xix, talen, voor wekke fy den tol te Burick ( die eer-
des woensdaeghs naer Drie Koningen, maeck- tijdts beneden Teutenbergh was , maer daer na
te de voornoemde Graef Theodoricus eenige te Wefel verplaetft) tot onderpant fouden heb-
wetten, aengaende het appelleren oft beroepen ben, en al d\'inkomften, tot dat de gemelde fbm-
der boeren in \'t gebiedt defer Stadt, \'t welck me van 950 oude fchilden betaelt was, genieten,
des Sondaegs voor S. Lambert plach te gefchie- Theodoricus , toegenaemt Luyff, de jongfle
den, en gemeenlijck Heymail genormt wiert: en Graef van Cleef en Sar brugge , beveftighde in
vereerde hen met een ander privilegie,, gelijck \'t jaer cId ccc lviii, het houden van een
die van Goch hadden, van \'tweven äer lakenen. weeck-marckt,die fijn Vader en Broeder aen de
Alle de hoven der borgeren maeckte hy vry van Stadt gegeven hadden.

de tienden. Hy gaf haer oock macht, om alle loan heeft, in \'tjaer clo ccc lix , het erf-
faken en gedingen, die in \'t Kleeffche landt uyt recht van \'t Schepenfchap te niet gedaenten gaf
fchulden, fchadèn, oft ongelijcken fproten,voor d\'inwoonders de vryheyt, dat fy jarelijcks , des
hare vierfchaer te beroepen | vergaf haer alle fbndaeghs nae Paeffchen, de Magiftraten , be-
vergrij pingen eii , beveftighde alle de privile- ftaende in twaelf perfoonen, fouden kiefèn , die
gien, die fy van fijtiè voorlaten verkregen had- by beurten fbuden gebieden.Maer loan de twee-
den. Wederom in\'t jaer cId ccc xxxii, den de, die de derde fïertogh was, heeft in\'t jaer
dagh voor S. Pieters fïoel, begroef hy de mifda- c I d I o xiv \'t fèlve weder verandert. In \'t felve
den der borgers van Wefèl in een foete verge- jaer cId ccc lix heeft de voorfeyde loan de
tenheyt j en, op nieu hare vryheden beveftight Stadt van fekere fchatting, die op alle koopwa-
hebbende, verboodt, dat men niemant van hen ren geftelt was, ontlaft^ en beloofde in \'tjaer clo
om eenige mifdaet, onder wat deckfel het oock c c c l x vi, dat hy alle gefchillen , die tuffchen
was,aenfpreken oft onderfoecken fbu. Noch gaf hem en de ftadt fbuden ontflaen , door den
hy hen, in\'t jaer cId c c c xxxv,\'s maendaghs gewoonen wegh van luftitie , enop geeueaude-
nae S. Gillis, (op \'t verfoeck van fijn Neef Gee- re wijfe, fbu laten beflechten.
raerd van Vierneburgh, Graef van Steeland , in Door de doot van de gemelde loan was het
tegenwoordigheydt van den Ridder Willem mannelijck geflacht van\'t Huys van Cleefuyt-
Rees, Gouverneur van de landen over den geblufcht; foo dat Engelbert en Theodoricus, v^ft de drie
Rhijn j van Theodoricus Palmert, Overfte van fonen van Adolf van der Marck en fijn gemalin >
\'t collegie te Zephlice van Rieckwien van Bir- Margareta van Cleef, die de dochter van Theo^
ten, Kapellaen van \'t hof,) na dat hy hen weder doricus de negende was, defè landen erfden j
op nieu alle misdaden vergeven had , een belof- welcke niet alleen, in \'t j aer cI o c c c l x v111,
te , dat hy de moeraffen van Fluirene, in \'t ge- alle hare vorige privilegien beveftigden- (gelijck
meen Vehmidt genoemt, van Magalfamere en oock deê in\'t fèlve jaer haren broeder Adolf, die
Glaciale, niet verdeden; maer, tot gerneen mede-erfgenaemvan\'tGleeffchelandt, uytge-
gebruyck der borgers, in haer geheel laten fou : feyt de fteden Wefèl en Duysburgh, geworden
en die buyten Wefelen bofch leggen, voor hèm was) maer beloofden oock, dat Wefel, in tijden
. behouden. Eyndelijck in \'t jaer cl o ccc xlvi, van oorlogh,niec meer fchatting dan Hammont
donderdaghs na Chriftus befhij denis, hovende betalen fou 5 en datfè felf over de mifdaet van
beveftiging van alle hare privilegien en gewoon- dpotflagh fouden oordeelen en eyndelijck, dat
ten,te voren gegeven,gaf hy macht aen de Bur- hyde ftad niet meer,dan fijn grootvader Théo-
germeefter, dat hy van alle leet en hinder, dat doriclis, met impoft belaften fbu. Theodoricus
iemant fijn naeften met woorden oft wercken van der Marek vergunde, in \'t jaer c I d ccc
doet, kenniffe nemen en oordeelen fbu. lxxviii, aen d\'inwoonders , datfe \'t geldt, by

Fan Graef Na fijn doot is Ioan,de derde foonvanTlieo- hen felfgemunt, in\'t Graeffchap vander Marck
/,aft, doricus de achtfte, en broeder van Otto en mochten uytgeven, fbnder daer over eenighfins
Theodoricus de negende,de fèven-en-twintigh- belet oft moeyte t\'ontfangen. In \'t jaer cb ccc
fte Graef van Cleef geworden 5 en heeft in\'t jaer lxx xiv, op S.f^aria geboort-dagh, ontfloegh
c 13 c c c xlvii , op S. Margrieten avont, aen hy hen van alle bpeten, om wat oorfaeck het
d\'inwoonders defèr ftadt alle hare privilegien oock was; gaf he%enige vryheden , die het la-
oft voor-rechten, die fy van fijn voorfaten ont- kenwercken betro&n; en liet de Magiftraet den
fangen hadden, beveftight j en dat de Gouver- impoft van \'t bier behouden,
neur alle de voorwaerden, daer de Graef fich GraefEngelbert fchónk hen in\'t befbnder,in\'t
jfèlf met eede aen verbonden had, wel nakomen jaercloccc lxx xvi , de helft van den tol te
fbu : dat hy daer geen hof oft rechtbanck fou Burick, \'t welck fijn broeder Theodoricus in

jaer beveftighde: die oock,in\'t jaer cB hen oock, in^t jaér cId cccc lxxiïj eem-
, nae dat de Magiftraet hem eenige ge vryheden van tollen.

eerde de gerne de Theodoricus d\'inwoonders fchefteden. In\'t felve jaer verpande hy aen de-
van Wefel, om datfe veel ten achteren waren,de fe ftadt vijf duyfent kroonen jaerlijcks, die men
moeraffen van Fluirine en Magelfamere, met de van den tol te Lobithan t\'ontfangen had, en rot
omleggende landeryen, die hy droog gemaeckt ondafting van de fchatting defe? ftadt ftrecken
en befaeyt had , fonder dat hy eenige tienden fouden/t welck gefchiede fot een erkentenis van
daer van begeerde Eyndelijck begunftighde de goede dienften, door die van Wefel in d\'oor-
hy hen, m\'t jaer do cccc ii, met het affet- logh tegen Gelderlandt aen den Hertogh ge-
ten van den tol, diefy den Itp mit) afffc^fa^^ daen. In\'t jaer cId cccc lxxxvi oiitfloeah
tOÜnoe^men hy Wefel van alle arreften van\'t Hertoglidom

Sijn broeder Adolf, eerfte Hertogh van Cle- Cleef. In \'t jaer cIdcccclxxxix wierd
ve, heeft, na fijn doot,in \'t jaer c I o c c c c i v, het verbont der fteden, over de beftierino- van
niet alleen alle hare privilegien beveftight^ maer Hertogh loan gemaeckt, dat hy in \'t jaei^c I d
die oock met verfchevde vryheden en voor- Id i beveftighde. In\'tjaer cIdccccxciii
rechten, de viffchery afgaende, vermeerdert, ftont hy toe , dac het rechts^plegen voortaen in
Hy maeckte oock,in\'tjaer cId cccc xviit, \'t hof gefchieden fou enin\'tjaer clo Id ii,
een naeuwe verbintenis met alle de fteden van dat men al d\'inkomften van den impoft op \'t bier
fijn Hertoglidom, infonderheyt met defe ftadt. ten beften van de ftadt gebruycken fou. Hy deê
DegemeldeHertogh Adolfgaf, in\'t jaer clo oock,in\'tjaer cij lo xiv, het erf-ampt der
cccc XXX, de burgers van Wefel de vryheydt. Schepenen te niet, en vergunde de ftedelino-en,
dat men hen op de marckt der ftadt niet mocht dat fy jaerlijcks nieuwe fouden kiefen. Hy ffeide
arrefteren; en verordende, op wat wijfè datmen oock ordre , hoe men aen den Opper-Schout,
de citatien oft rechtsvorderingen,de appellatien en andere Overheden, den eedt fou doen. \'
oft beroepen, en d\'executien oft uytvoeringen , In \'t vorige jaer ci o I d x ii i waren de bor-
beleydenfou : en hoewel Herman vanLoith, gers defer ftadt in wapenen, en verwoeften het
Gouverneur van Ringelbergh, een borger van tol-huys, dat Willem van Horft,Gouverneur van
Weièl, Rutger ^ttßbaß genoemt, als een roo- Dings-laken, aen de mont van de Lipp-ftroom
ver op de marckthad laten vangen; fbo beloofde geftelt had.

de Hertogh hen, dat fulcks niet tot naedeel van loan,foon van de gemelde ïoan,heeft,in\'t jaer J^a-r
\' hare vryheden fouftrecken, ja niet meer ge- clo I o xxv, alle hare voorrechten en vry-\'^^\'^\'^^

^^^^ > ^^^ ^^ voorfeyde Adolf, en In fijn tijdt, te weten in \'t jaer 1529, nam de nl

, tweede Hertogh van Cleef, heeft inde jaren viereLip, die te vorende voet der muren be-

clD cccc XLIV en cb cccc XLVI II alle de voorge. fpoelde, een anderen loop, nadat fy over hare

melde privilegienbeveftigt.Hy beloofde oockjn oevers gevloeyt, en hare dijcken gebroken had-

\'t jaer cIdccccxLv i,dat hy d\'oorloghs-ge- doch die wierdenin \'t volgende jaer, met groote

jfchillen van Sufaten, fbnder het toeftaen van koften en arbeyt^w\'eder hermaeckt^ en den loop

\'t Hertoghdom Cleef, de Heerlijckheyt van der gemelde riviere in fijn vorige plaets geleyt.

Diners-laken, en de ftadt Wefèl, niet afhandelen Eyndelijck Wilhelm, fbon van loan, de viifde

fou. In \'t jaer c IO c c c c L heeft de gemelde Hertogh van Cleve , heeft, in de jaeren 1539,

loan het gefchil over de verkiefing der Schepe- i ^48 en 1549, en naer hem fijn foon loan WiU fijn ßon,

nen vereenight,datdoor twaelf mannen gefchie- helm, in \'t jaer 1595:, alle de voorfchreve privi-

denmoeft,aen welcke de Heeren, acht dagen te legien, door de miltheyt van hare voorouders

waren te beantwoorden. In \'t felve jaer, als die Hier fijn twee kercken, d\'een binnen, en d\'au- iQrcke

van Wefel duyfent kroonen, tot betaling van het der in de voorftadt; en drie kloofters ^ voor de

deel van des Hertoghs Broeder Adolfdat hem Dominicanen , d\'Auguftinen, en de Canoniken

van fijn vaderlijck erfdeel toequam , en tot de buyten den regel. Oock is hier een Commeü-

3 500 kroonen,die men den Heer van Brederode, darie-huys van S. Joan, en\'t kloofter van Aver-

vaii wegen Gennep, noch fchuldigh was, opge- dorp, wiens Nonnen alle van edele geflachten

bracht hadden; beloofde Hertogh loan hen,dat afkomftigh fijn ; en eyndelijck noch een Vrou-

fulcks niet tot vermindering van hare privilegien wen-kloofter , dat fèdert in een illuftre Schole,

in \'t toekomende fbu ftrecken. In \'t jaer clo om de wenetfchappen te leeren, verandert is.

cccc lix ftelde hy ordre, aengaende de palen In\'t jaer 1354, den fevenden Augufti, onder

van den Staet;de verhindering van de verkiefing loan, de fèven-en-twintighfte Graef van Cleef,

der Schepenen; de redenen van \'t pleyten tegen is defe ftadt byna geheel verbrant, fonder dat

de Magiftraet j van de jaerlijckfche betalingen het kloofter der Dominicanen verfchoont bleef.

derreSiten en inkomften, ende wijfe van het Het Stadthuys is na dit ongeluck, in\'t jaer R\'^fi^f

uytvoeren. In\'t jap- cId cccc lxvii maeck- 1390, onder\'t Burgemeefterfchap van Thomas

te hy eenige wetten,die de vryheyt van een Iaer- Steek, weder fchoon en heerlijck opgebouwt.

marckt, die men feven dagen voor en feven na In \'t jaer 1506 is \'t opperdeel der kercke, daer

S. Severijns-dagh houden fou,betroffen, Hygaf het op\'t grootfte was, met groote konft op nieu

vercreit.Den toren van dele kerck,die fèer hoog
was, is in \'t jaer 1593, den elfden lanuar^, van
den donder geflagen en in brant geraeckt, en
\'toverige door\'t felve vuur gantfch vernielt;
maer in\'t jaer 1594 en de volgende, op de ge-
meene kofkn, weder herbouwt.

In defe fladt is oock een aenmerckelijck ge-
denckteken van God vruchtigheyt door d\'ouders
van Henrick Olivierszoon Baers, Kancelier van
Cleef, gefticht; te weten, een Gods-huys, daer
d\'arme oude lieden, tot hoogen ouderdom ge-
komen , eerlij ck gevoedt en onderhouden wor-
den; wiens inkomften fèdert, door des fbons lof-
felijcke miltheyt, vermeerdert fijn.

In \'t begin der laetfte Nederlantfche oorlo-
gen was defè ftadt een toevlucht en herbergh
voor vele ballingen,die uyt Hollant,Zeelant,Ar-
toys, Vlaenderen en Brabant derwaerts quamen
vluchten ; en, door hun vernuft en vlijt, haren
welftant en rijckdom ten deel vermeerden.

Maer als de Spaenfèhen bemerckten, datfè
geen open deur hadden om Hollandt te befprin-
gen , dan door de landen van Cleve en Gelder ,
wierd dit geweft met doortochten en inlegerin-
gen van krijghs-volck gequelt.

In\'t jaere Id Io lxxxvi wierdt defè ftadt
deerlijck uytgeplondert door het krijghsvolck
van den Hertogh van Parma.

Als den Admirant van Arragon,in \'t jaer clo
ID xCVi I i,in de Cleeffche fteden na fijn welge-
vallen leefde , is Wefèl van die gemeene ellende
niet bevrijt gebleven; wanthy dwong haer,dat-
fe hem duyfent dalers, en duyfènt mudden rog-
ge moeften geven: en beloofde hen daer voor
van alle inlegering der foldaten te verfchoonen.
Onlangs nae \'t verdragh,rees gefchil om \'t fèlve,
over de waerdy der dalersjwanthy begeerde geen
gemeyne,maer Rijcks-dalers; waer door de be-
loofde fomme de helft vergrootte. Maer als die
van Wefèl mannelijck antwoorden, datfè liever
\'t uyterfte wilden verwachten, heeft hy fich met
gemeene dalers genoegen laten ; en dus bleef de
ftadt voor die tijdt van alle foldaten bevrijt.

In \'t volgende jaer clo l o xcix fèhreef de
gemelde Admirant feer ftraffe en dreygende brie-
ven aen defè ftad; waer in hy hen beval,datfè op
haer ftuck fouden letten, en befien, dat de mey-
ning van fijn Majefteyt van Spanje en van den
Aerts-Hertogh niet anders was , dan dat fy, nae
\'t voorbeelt van hare voorouders, deRoomfche
Catholijke religie fbuden behouden: dat des Ko-
nings wapenen ftreckten,om de rebellen te ftraf-
feri, en een ieder tot fijn plicht te dwingen; dat-
fe fich derhalven des Konings gunft waerdigh
fbudenmakenjcndatfe oock de beloofdefomme
fbuden betalen. Eyndelijck beval hy hen op het
aller-ernftighfte,op datfe Godt,de Paus, de Ko-
ning, en haer toekomende Princefte, een aenge-
namen dienft deden , de Roomfche Gods-dienft
in haer vorige ftaet te ftellen , de Geeftelijcke
goederen weder te geven,de Calviniften te ban-
nen, en hare vergaderingen te weeren; en datfè
al \'t voorfèyde met eede beloven fbuden te ge-
hoorfamen. Tot wekken eynde hy haer fbnd
Pieter van den Boffche,der beyde Rechten Do-
a:or, en Auditeur van \'t leger, die fy van \'s Ko-
nings wegen geloove fouden geven ; op dat hy
niet gedwongen waer ftrenger middelen niet
\'s Konings leger te gebruycken. Die van Weièl, J^^Roo^
door defe dreygementen verbaeft, verboden de
Gereformeerden hunnen Godtsdienft , en alle "
oeffening der Scholen ; en lieten den Biffchop
van Offero, des Paus Nuntius tc Geulen,hier ge-
komen fijnde, de Kercken wijden, en de Room-
fche Religie herftellen.

ïn de volgende jaren fijn hier noch verfch ey».
de veranderingen voorgevallen ; want als loan
Wilhelm,Hertog van Cleef, gellorven was, heb-
ben den Keurvorft van Brandenburgh en den
Hertogh van Nieuburgh,die yder ecn fufter van
den overleden getrout hadden, fich in \'t befit
van fijne landen geftelt : maer als fy twiftigh
wierden,nam Nieuburg den Koning van Spanje
te hulp,wlens leger,onder \'tbeleytvan denMar-
quis Spinola, op \'t onvoorfienfte voor defè ftadt
quam;de ftedelingen,hier door fèer verfchrickt,
gaven fich,na twee oft drie dagen beleg,in\'tjaer
c ID 13 c XIV , den 7 September, over aen den BoorSpi\'-
Marquis, d-e daer een ftercke befètting in leyde.

Dus bleef Wefèl in de macht der Spaenfchen "
tot den xix Augufti, in\'t jaer clo Id cxxix,
op welcke dagh fy, door een wonderlijke krijgs- \'
lift, van der Staten volck op de volgende wijfe
ingenomen is. De Spaenfche troepen,by de Key-
ferfche gevoeght, waren uyt het landt van Cleef
op de Veluw gekomen , daerfè Amersfoort in-
namen , en grooten fchrick rontom maeckten ;
te meer , om dat fijn Hoogheyt Frederick Hen-
rick,Prins van Oranje,met der Staten leger voor ^«er de
\'s Hertogenbofch lagh, wekke, niet gefint fijn^ hToluit
de het belegh te veriaten en op te breken, crngemmL,
aenflagh op defe ftadt, daer de Spaenfchen en
Keyferfchen alle hun eetwaren en krijghs-faken
in bewaerden en affonden, verordende: hier toe
vertoonde fich d\'occafie feer fchoon van voren
want op fommige plaetfèn waren de oude werc-
ken afgebroken en nieuwe begonnen; oock was
een groot deel van de befetting uyt, om de toe-
voer van allerley nootfakelijckheden na de Ve^
luw te geleyden. Dus nam het Staten volck de
gelegentheyt by \'t hair,belprongen de ftad,daer
fy byna open was, in den morgenftont, en wier-
den in twee oft drie uren tijdts meefter van de
fèlve : \'t welck fèker een fèér geluckige en wel te
paffe winft voor de vereenighde Landenwas.
Sedert is fy in de macht der Staten gebleven,die
daer gedurigh een ftercke befetting in hou-
den ; enin\'tjaer clo lo c xxx eenigeGede-"
puteerden,met vele ervare Ingenieurs en Werk- ^^
meefters fonden,om een groot en fterck Fort aen fierTk\'
de mont van de Lippe , op een plaets de Hooge
Scheeren genaemt,te maken;foo dat Wefèl nu een
van de fterckfte fteden, die de Staten befitten,
geacht wort. Sy ftelden Otto van Gent,Heer van couv^r.
Dyden,die den aenflag uytgevoert had,tot Gou-
verneur der Stadt; en,nae fijn dood,Graef Mau-
rits van Nafl^ou,Stadt-houder van den Keurvorft
van Brandenburg in fijne landen van Cleve,Gu-
lick en Bergh, &c. eertijdts Generael vande
Weft-IndifcheCompagnie over alle hare conque-
ften in Brafil, en America, die hy , met grooten
yver, befchermt en vermeerdert heeft»

umcic okBourichy
is dus genoemt na de
vruchtbaere bouw-
landen , die het om-
ringen, gelijck eeni-
ge Latijnfche veer-
lèn getuygen. Het
was eertijts een ey-
lant dicht by de ri-
viere Lip,dat,om fijngoetheyt en vettigheyt,
neerftelijck bebouwt wierd. loan, de naeft-
jongfte Graef van Cleef, heeft het op S.Mar-
grieten-dagh , in tjaer duyfent drie hondert

les-en-feftigh,meteenigeprivilegien,als\'tver-
mogen om felf haer Magiftraet te kiefen , en
de vryheyt van de Cleeffche tollen, begif-
tight 5 welcke, na fijn doot, door de broe-
deren Engelbert, Adolf en Diedrick, Gra-
ven van der Marck, beveftight fijn, die
hem, door\'t recht van haer moeder Margare-
ta,dochter en erfgenaem van Diedrick de ne-
gendcjin tjaer cId ccc xc i, in het Graef-
fchap Cleve gevolght fijn. Oock fijn fy van
Adolf, d\'eerfte Hertogh van Cleef, en foon
van Adolf van der Marck , laetfte Graef van
Cleef, in t jaer do ccc xcv, metgunft-
bewijfen vereert 5 gelijck oock van fijn nako-
raelingen,als loan d\'eerfte,fijn foon,in de vol-
gende eeuwe; en loan de tweede, fijnen neve,
in\'tjaer cId cccc lxxxi ; loandederde,
fijn nae-neef,in t jaer cId Id xx i i; en eyn-
delijck door Willem , foon van de laetft-ge-
noemde,in tjaer cId ÏD xxxix. Infonder-
heyt heeft de gemelde Hertogh lan de twee-
de hen, in t jaer cId cccc lxxxix, alle
hare oude privilegien en vtyheden, die haer
door fijne voor-ouders gefchoncken waren,
vernieuwt en beveftight.

Henrick Ameldunck, in defe ftadt gebo-
ren, heeft hier,in\'tjaer cIo cccc LXV III,
een Vrouwen-kloofter gefticht, aen \'t welck
hy al fijne goederen naehet, en heeft d\'eerfte
Pater oft Vader van \'t felve geweeft, gelijck
de Latijnfche veerfen, die in\'t kloofter op
\'c graf der Vaderen uytgehouwen fijn, re
kennen geven, die dus-danigh fijn :

Defe ftadt leght recht tegen over Wefel, Gekken-
op d\'ander fijde van den Rhijn, van Rhijn-
berck anderhalf mijl,twee van Orfoy,tNree en
een half van Gelder,en omtrent vier van Rees.
Defe ftadt is niet groot, maer hare kleynheyt
wort genoegh vergoet door hare welgelegen-
heyt, en de vruchtbaerheyt van d\'omliggen-
de landouwe. De inwoonders geneeren fich
ten rneeftendeel met de lantbouwing.

Dit ftedeken is oock niet vry geweeft vart
d\'oorloghs-rampen, maer is verfcheyde mael
gedwongen geweeft van meefter te verande-
ren , en d\'o verwinnaer plaets te geven : want
in\'tjaer cId Io xc, terwijl Parma tot hulp ^owiè^
van de Ligue in Vranckrijck was, heeft het
Staten volck dit ftedeken,\'t kafteel cn fchans
ingenomen,met een ander Fort,beneden Bu-
rick aen den Rhijn by\'t kloofter teGtayf,
door de Spaenfchen, tot verfekering van dé
brug, gemaeckt.

In\'tjaer cId Io xcvuï heeft Francif-
cus de Mendofa, Admirant van Arragon, als Van den
hy Rhijnberck belegert had, defe ftadt, tot ^dmi-
verfekerinp; van fijn aenflagen , ing;enomen ,

na dat hy die terlt opge-eyit had; ^aer op die
van de ftadt antwoorden , dat fy neutrael oft
geenerley waren : den Admirant daer op,oni
te toonen dat het hem ernft was,liet de poort
petarderen oft opfpringen; \'t welck d\'in woon-
ders foo verfchrickte, dat fy hen terftont, be-
houdens lijf en goet, opgaven; en ontfingen
foo een befetting als de verwinnaer begeer-
de , die, foo te paerd als te voet, tot groote
befwaernis der inwoonders, in groot getal
was.

Als de Staten der vereenighde Nederlan-
den , in \'tjaer duyfent fes hondert negen-en-
twintigh, onder de beftiering van de Prins deStatm,
van Oranje, met krijghs-lift Wefel ingeno-
men hadden,hebbenfy fich oock meeftervan
defe ftadt gemaeckt; en die foo verfterckt,
datfe,met een dappere Gouverneur en kloec-
ke foldaten voorfien fijnde , \\ gewelt der
vyanden fou konnen afweeren,

R s O Y heeft fij n naêmj
als eenige verheren ^
van\'t out geflacht der
Vrflnen in Italien oft
Hever van de Ourlèn
oft heiren, die flch
hier, als men feyt, ont-
houden hebben. Maer
\'t is waerfchijnlijcker,
dat men, in plaets van
Orfoy,yeéeeY Rojfoy oft Rof-^pej, als een velt oft
weyde voor de paerden, behoorde te fchrijven ;
en dat die naem van de drie paerts-hoofden, die
men in haer wapen flet, afkomt. loan de feven-
en-twintighfl:e en naeft-lefle Graef van Cleef,
heeft, in \'t jaer c 13 c c c L I, hare privilegien
bevefl:ight; en vergunde de burgers defèr ftadt,
datfe in de naburige landen van \'t Graeffèhap
Morfan , als op haer eyge, vry mochten jagen.

Dit is een van de kleynfte fteden van \'t Her-
toghdom Cleve, gelegen op de fuydt-ftjde van
den Rhijn, omtrent vijf mijlen van Duftèldorp,
anderhalf van Roer-oort, twee en een half van
Wefel, vier van Gelder, en een mijl van Rhijn-
berck. Het is feer fterck, en daer is een Fort oft
kafteel, dat de Hertogh van Cleve, op de felve
wijfe als \'t Antwerpfche, begon te bouwen, waer
van dat de fundamenten al geleyt waren; doch
fiende dat d\'onkoften te hoogh fouden loopen,
veranderde fijn voornemen.

Hertogh Willem heeft een bolwerck voor de
ftadt, op de kant van den Rhijn, doen maken.

Sy heeft oock, gelijck meeft al de Cleeffche
fteden, d\'ongelucken van de laetfte Nederiant-
fche oorlogen gefmaeckt; want fy is mede nu
van d\'eene, dan van een ander party,die daer de
fterckfte was, vermeeftert.

Mendofa, Admirant van Arragon, quam, in
\'t begin van\'tjaer cIo xc v 111, metfijn
geheel leger voor defe ftadt, en begeerde , dat
men hem, dewijl hy over den Rhijn wilde trec-
ken , de poorten opende; maer Horft , Maer-
fchalck van Cleef, voorgevende hare neutrali-
tey t, weygerde \'t fèlve, en toonde, dat het hen
niet geoorloft was de Spaenfche troepen in de
ftadt te laten. Mendofa, over defe antwoort ten
hooghften verftoort,nam felf een bijl in de hant,
en wou daer meê de poort opflaen , toonende
fich, nae mijn oordeel,kloekmoediger dan voor-
fichtigh: terftont daer op gaf hy laft aen fijn fol-
daten , datfe de ladders van de wagens, by ge-
breck van andere, om de plaetlè te beklimmen,
fouden nemen; \'t welck terftont gedaen wierd.
Die in \'t kafteel waren weerden fich mannelijc-
ker dan de borgers : d\'Admirant dat fiende,
quam , met fijn Aelmoeffenier, en de beul, met
touwen in de hant,by de ftadt,en dreyghde hen,
dat hyfè alle, fbnder iemant te verfchoonen, fbu
laten ophangen, fbo fy fich niet terftont overga-
ven. Het meefte deel, vreefènde de werckingen
van fijn gramfchap,deden fijn begeerte,en open-
den de poorten Jn de ftadt fijnde,fchreef hy aen

denHertogh van Cleef, dathy alleen daer inge-
komen was, om over den Rhijn te gaen, en dat
hy die, naer vijf oft fès dagen, wederin vryheyt
ftellen fbu. Maer de Wercken quamen niet over
èen met de Woorden; want fèdert begon hy haer
te verftercken, en bouwde een Fort op d\'ander
fijde van den Rhijn, dat hy den Graef van Buc-
quoy,met drie regimenten te voet en twaelf cor-
netten te paert,deé bewaren; fbo dat fijn veror-
dendt werck in vijf weken opgemaeckt was.On-
dertuftchen deê hy een brugh over de Rhijn leg-
gen, die, onlangs daer na,door de kracht van de
ftroom, brack en weghdreef. Daer na wierd de-
fè ftadt aen den Hertogh van Cleve, diefè toe- e» weder
behoorde, weder gegeven.

In\'t jaer clo lo c xiv, als\'er een groot
gefchil ontftaen was, tuftchen de Hertogen van
Brandenburgh en Nieuburgh, over \'t befit van
de landen van Cleve, Gulick, en andere, heeft
de Marquis Spinola, in de naem van den Her-
togh van Nieuburgh, defe ftadt met de volgen- ZZffi^^^
de krijghs-lift ingenomen : vijf oft fès troepen m.
ruyters, uyt Rhijnberck getrocken , quamen
\'s morgens heel vroegh voor de ftadt, even op
die tijdt, als de hüys-lieden uytgaen om hun
koeyen te mekken; defe, fiende dat \'er fbo wey-
nigh volck was,om de poort te bewaren,vermee-
fterden die in der haeft, fbnder veel tegenweer ^
en hieldenfè fbo lang in, tot dat haer ander
volck, dat oock tot den aenftagh gefchickt was,
aenquamen,die aireede daer omtrent,en fès hon-
dert fterck waren, mede voerende twee velt«
ftucxkens ; dit volck voeghde fichby de ruytery,
en quamen, fbnder moeyte en gevaer,want nie-
mandt hen tegenftont,in de ftadt; daer fy befet-
ting in leyden.

In \'tjaer ló^i, als de Prins van Oranje Mae-
ftricht verovert had, fond hy Graef Willem van
Nafrou,met acht regimenten voetvolk en twaelf
cornetten ruyters, naer defè ftadt,om die te be-
legeren. Hy quam den tienden voor de ftadt,en ^ZJJo-
den Baron van Dyden, met 6o compagnien voet- ra»je bc(s-
volck, by hem. De Graef nam fijn quartier in
\'t dorp Walshem, op d\'overfijde van den Rhijn,
daer hy op de kant van de riviere een batery deê
maken,en begon daer van op de ftadt te fchieten.
Den twaelfden begon men te mineeren; den der-
tienden maeckte men noch een batery; want de-
wijl het aireede laet in \'t jaer was, kon men niet
veel tijts in dit beleg verquiften.De inwoonders,
fich te fwack bevindende om fb een groot gewelt
tegen te ftaen, verfbchten een goet accoort,dat
hun den feventiende toegeftaen wierd : den fel-
ven dagh ruymden fy de ftad,die in min dan acht
dagen gewonnen wierd.Den Ritmeefter Vincent
Yfelfteyn wierd tot Gouverneur geftelt. Sijn
Hoogheyt, de tijding van \'t overgaen verftaen-
de, vertrock van Kempen,en reyfde naer\'s Gra-
ven-Hage, daer hy met fbo veel vreught en toe-
juyghing ontfangen wierd, als\'t getal en de
grootte van fijn overwinningen,en de voorfpoe\'
van foo een geluckigen velttocht, verdiende.

Bildom van Geulen be- te vermeefteren, en de vereenighde Nederlanden
hoorende , gelegen op van Duyts-land af te fnijden • een open deur te be-
de\' luydt-ftjde van den houden nae de Overlanden j en Zutphen en O-
Rhijn, tien mijlen van ver-Yftel met gedurige brantfthattingen te quel-
Ceulen, twee van len.

foy, en drie van Gel- ren, om meefter van de fèlve te worden, en alfoo
der. Is eer kleyn dan groot, en gefterckt met dub- den Rhijnftroom vry te hebben, en hunne landen
bele wallen. Hare gelegenheydt is feer bequaem, van den overlaft te bevrijden. Dies fy Prins Mau- voor de
foo ten oorlogh als tot neering; en is voorfien met rits, in \'t jaer elo la xc vii, met een welgefchickt
een grooten tol over alle goederen die den Rhijn leger nae defè ftadt fonden, om die te belegeren ^ ^\'
op- en af-komen. Sy is, in de laetfte tachtentigh- gelijck hy oock geluckigh heeft begonnen en uyt-
jarige Nederlandtfche oorlogen , verfcheyde gevoert; want hy nae tien dagen belegering de engemn^
mael, foo van de Spaenfchen, als der Staten volck, plaets vermeefterde. In *t begin van dit belegh"^\'
ingenomen en ftercker gemaeckt. wiert Graef Lodewijck van Naffou in het dick van

Als den Geulfchen oorlogh tuffchen de twee fijn been gefchooten j doch is van de wonde, alfoo
Aerts-BifTchoppen van die Stadt begon, is Rhijn- die niet gevaerlijck was, haeft genefen.
berck eerft onder de macht der Heeren Staten van Nae dit innemen heeft den Keur-vorft van Geu-
de vereenighde Nederlanden gekomen, die haer, len terftont Gèfantenaen Prins Maurirs gefbnden, eyjcht de
tot verfèkering van den Rhijn-ftroom, eenige ja- verfoeckende ontriiyminge van de plaets, als een
ren tegen d\'aenflagen der Spaenfchen, befchermt ftadt hem toebehoorende ; en dathy buyten
hebben,infonderheyt tegen den Prince van Parma, d\'oorlogh, die tuffchen den Koning van Spanjen
die nae\'t innemen van Nuys, in \'t jaer duylent en de Staten was, fich altijt neutrael focht te hou-
vijf hondert fes-en-tachtigh, met grooten yver op den, en dieshalven behoorde men hem de ftadt
enverUten: Jefe Stadt acuviel; maer wierd, naer een belegh van niet te weygeren. Prins Maurits vraeghde : waer-
vier weken , gedwongen die te verlaten j doch om de Spaenfchen, volgens hare belofte, haren
lietfe met vele fchanffen befet. Daer nae heeft de Vorft die niet ingeruymt hadden ? Sy feyden, dat-
d«or var-^ Matckgracfvan Varrabon\'t belegh hervat,in wiens fe die noyt uyt haer handen konden krijgen, ver- -
iir geficht de ftadt menighmael gefpij ft is; tot dathy, hopende datfe van fijne Vorftelijcke Doorluch-
\'pogende op \'t onvoorfienfte in de achterhoede der tigheyt beter fouden gehandelt worden. Maer om
\'"ontfètters te vallen, en die foo te flaen, felve geila- datfe met foo groote koften van de vereenighde
gen is,door\'t beleyt van den Grave van Overfteyn, Landen was gewonnen, en dat Prins Maurits noch
en den Ridder Veer, beyde Overften voor dc de Gecommitteerde Raden, die hy by hem had.
Staten onder Prins Maurits. Graef Karei van Mans- daer toe niet gelaft waren, wierdt haer dat gewey-
felt quam oock met 70 vaendelen uyt Brabant , gert,en men londt haer nae de Heeren Staten Ge-
meenende der Staten volck , die de ftadt t\'elc- nerael: van wie den Biffchop van Geulen, nae
kens op nieu fpijfden, in \'t intrecken oft uytko- langh acnhouden, de ftadt verkreegh. Sy wiert
men te flaen i maer alles was vergeefs: want de O- om die oorfaeck niet verfterckt, waerom fyge-
verften, die het toe-voeren vertrouwt was, wa- nootiaeckt w^as fich in \'t volgende jaer aen den
renvoorfichtigh op hun hoede. Niette min heeft Admirant, die met een groot leger daer voor i^«
den Prins van Parma voorgenomen de Stadt te quam, over te geven: te eerder, om dat den Gou-
dwingen, gelijck hem oock geluckte^want eyn- verneur Schaet, en meeft al het guarnifoen van
é» doof delijck in \'t jaer cl 3 I 3 x c hebben fy haer aen de peft geftorven was en al haer bus-kruyt, fi jn-
Mansfeh overgegeven, die het innam in de naem, de honderten vijftigh tonnen, ongeluckelijck
foo men uytgaf, van Erneft US vanBeyeren, Aerts- aengefteecken : al het welck d overgebleven iol-
Biffchop van Geulen; maer was in der daet voor daten niet alleen feer verbaeft maeckte, alfoo

aer door ccn groot deel van de ftadts-veftcn om- van Prins Maurits,op den i8 lunius \'s morgens heel
trent dc Rhijn-poort omgeworpen, en een groote vroegh, alfoo fijn en des Graven van Solms quar-
openinge gemaeckt was ^ maer oock tot het hae- tier daer omtrent was, heftigh heeft befchoten^ en
ftigh overgeven veroorfaeckte : want ly niet mach- toen alles gereet was om de S chans met gewelt aen
tigh waren om de ftadt langer te befchermen. te taften, heeft men gefien, dat de belegerde uyt de verktm.

Als Rhijnberck van den Admirant gewonnen felve nae de ftadt fijn geloopen-, die GraefErnft
was, en de befetting de omleggende landen met Gafimir met eenige ruyters den wegh naer de ftadt
contributie te halen, en andere overlaften, feer meende af te fnijden ^ maer quam wat te laet. On-
quelde, en dat et een plaets was daer de Heeren Sta- dertuflchen heeft Graef lan van Nalfou, die toen
ren veel aengelegen was, hebben fy dc{è ftadt an- ter tijt in \'t leger was gekomen, om afjfcheyt van
dermael door Prins Maurits doen belegeren. En Prins Maurits, en fijn Broeders, als Graef Wilhelm
alfoo die teyckening van dat belegh inonfe han- Lodewijck, Graef Ernft Cafimir, en Graef Lode-
den gekomen is, fullen wy den goet-willigen lefer, wijck van Naffou, te nemen, alfoo fijn voorne-
die , nevens de bekhrijving van \'t felve , mede men was een reys na Lijfland te doen, met het
deelen. voetvolck,\'t welck daer toe geordineert was,ter-

In\'tjaer do ÏDc i ,in de maent van Jiinius, is ftont op die fchans, onaengefien dat die van de
Prins Maurits met omtrent 150 vaendelen voet- ftadt fterck met grof gefchut fchoten, beginnen
volck, en drie-en-dertigh Cornetten Paerden op- te trecken-, en is fijn Genade van de eerfte daer in
getrocken, om de ftadt (Rhijnberck, hoewel fy geweeft, niet vindende als dooden en gequetften:
fterck en met goet guarnifoen wel verfien was, te hy hielfein, en leyde daer foldaten in, om die te^pf/"
belegeren ^gehjckhy oock geluckelijck heeft aen- bewaren.

gevangen en uytgevoert, Daer waren binnen de Het leger wiert voorts met alle naerftigheyt
ftadt tot befètting, nae des vyants eygen uytgeven, omgraven, en met befchanllingen, reduyten,
negen hondert Itahanen, onderden SergiantMa- graftenen palifiaden, poortenen valbruggen aen
joor lohari Baptifta Pecchio, noch vier hondert de wegen verfterckt , foo van buyten tegen het
Spanjaerden^^ feven hondert Bourgonjons, dertien ontfèt, als van binnen tegen die van de ftadt, de
hondert Duytfchen, twee hondert Bootsgefellen, welcke met groote hoopen gedurigh uytvielen.
en vijftich paerden, in alles 3550 mannen j onder Want eenige dagen hier naer hebbende beleger-
welcke waren veel verraders en overloopërs,die, foo den op den 10 Junius, aen de Gaffel-poort, met Dehiegtr-
men meende, het uyterfte gewelt verwachten fou- omtrent vijftien hondert mannen, verdeelt in drie ^^ ^Zal.
den. De ftadt was oock wel voorfien yan gefchut hoopen , die d\'een na d\'ander aengevoert wier-
en aldcrhandekrijghs-gereetfchap,alstwee-cn-der- den, eenen ftercken uytval gedaen op het Fran-
tigh ftucken grof gefchut, twintigh metalé, onder fche quartier, in \'t welck Dommerville gebood ^
de welcke drie kartouwen waren, en twaelf yfere flaende aldaer over de vier hondert doot j doch
gotelingen. Oock leeftocht en andere nóptiake- wierden, nae een hart gevecht, weder ingedre-
lijckhedennabehooren j uytgenomen alleen, fout ven , achterlatende eenige dooden en gevange-
en medicijnen, welcke haer grootelijcks ontbroken nen. In wekken uytval den Franfchen Overften
hebben, hoewel die in een belegerde ftadt ten Chaftillon in\'t dick van fijn been gequetft wiert, c^^^^v/»»

hooghflen noodigh fijn. en den Stadthouder van Rhijnberck, Don Jero-^rl\'»^"*\'"

Het Stadthouderichap ftont by Don Jeronimo nimo Lopes de la Villa , in fijn wange, foo hy

Lopes de la Villa , geboren van Spaenfche ou- ftont op \'t rondeel om de fchermutfeling aen te
ders, in Barbaryen, beroemt voor een kloeck en^ fienj waer door hy voor eenen tijdt Ipraeckeloos

WgeoefFent krijghsman, en feer by den fijnen geworden is, en gedwongen het oppergebiedt te

betrouwt. Defè heeft, op het aenkomen fij nes ftellen in handen van den Ritmeefter Boetbergen,

vyants, fich fèlven buyten rontom de ftadt ge- en Francifco Nello, een Italiaen. Op defè tijdt

legert , en met loopfchanffen cn tegen-punden was Prins Maurits, Graef Jan , en Graef Wil-

omgraven i oock eenige weyden ingenomen voor lem Lodewijck van Naffou , met eenige andere

de paerden en het vee, het welck men, mits het Heeren te paerde gefèten , om in de \'aprochen

gebreck van fout, op voor-raet niet dooden kon- oft naderingen te rijden , en te fien wat in den

de. Heeft oock fijnen uytlegger, en meer ande- voorgaende nacht gevordert was; daer mede be-

\\ re fchepen, inden gront laten booren, om de fich fijnde , wiert Prins Maurits en fijn gevolgh

felve fijne vyanden onnut temaken. van den uytval verwittight, die dadelijcks nae de

De Veltheer Prins Maurits heeft terftont alle naefte Schans,daer de Colonel van Giftelle com-

fijne uytleggers den Rhijn opgefbnden, niet te- mandeerde, reedt j en met allen yver verforgden

genftaende het geweldigh fchieten uyt de ftadt, dat de foldaten mochten ontfet en verloft wer-

waer mede fy nochtans niet te wege brachten, den, het welck alfoo gefchiede. Graef lan van

dan dat fy een van de fchepen geraeckt hebben. NafTou , nevens d\'andere Colonellen, met hare

venRhyn- Defe den Rhijnftroom tot Ceulen toe befetten- by-hebbende foldaten, dreven den vyant weder in

firoom be- ^ hebben onderwegen eenige van des vyants fijn wercken , daer fy uyt gekomen waren. In

fchepen, die om meerder voor-raec en nootfaeck- defèn uytval is den Lieutenant van Graef Ernft

lijckheden waren uytgefondeii, gevonden, cn Cafimir, fèer gequetft fijnde , gevangen ^ maer

haer\'twederkeeren verhindert. wierdt door de kloeckheyt van des Princen fbl-
Die van de ftadt hadden een fchans op de Mid- daten weder verloft. Daeghs daer na is Graef lan
del-weert, welcke GraefErnft Cafimir, door laft van Naflbu, alfoo hy \\ eynde van dclè belegering

niet kon uy tv/achten, nae Jat hy van Prins Mau-
rits , en fijn broeders aflcheyt genomen had-
de , vertrocken en heeft fich op fijn voorgeno-
men reys nae Lijflandt begeven.

Op den luny deden de belegerden met
looo mannen weder eenen uytval op \'t <]uartier
van Graef Ernft Gafimir j en den 28 quamen
fy op \'t felve quartier weder aen, dringende
met groot gewelt in een van onfe loop-graven,
waer uyt fy^met groot verlies^gedreven wierden.

Prins Maurits is fijn vyants wercken, die fy
buyten de ftadt hadden, met graven dagelijcks
meer genaerdert: heeft oock vier bateryen om
de ftadt opgeworpen, en op den eerften en
tweeden lu y met dertig ftucken gelchuts voor-
fien 5 van de welcke fommige, door des vyants
gefchut, fthadelijck gefchoten wierden. Hyliet
oock op de fchans van de Middel-weert, twee
halve, en twee heele kartouwen ftellen, door de
welcke , mitjfgaders van de andere bateryen, de
ftadt ftér befthadight en doorfchoten wiert.

Den 4,5-, èn 6 luly deden die van binnen, ten
noorden uyt de Sant-poort, weder ftercke uyt-
vallen \\ maer wierden van d\'onJfe geftut, en, met
verlies van eenige foldaten, ingedreven.

Den 7 luly heeft den Gouverneur ordre ge-
ftelt op de leeftocht, en yder menfch een half
3ont broot des daegs toegeleyt. Heeft oock laten
beginnen de Marckt, en de Kerck, tot een uy-
terfte vertreck-plaets, te befchanften. De bele-
gerde, naer dat meeft al hare boden, die fy uyt-
gefbnden hadden, achterhaelt waren , hebben,
om haer ontfèt te bevorderen, eenige boots-ge-
fèllen bewillight, die haer te water begaven,
en onder de Oorloghs-fchepen door duyckten,
en fbo haer brieven aen Graef Harmen van den
Bergh brachten, die haer met alle hoop van
ontfèt troofte,- doch quam met fijn volck te laet.
Eenige van defe fwemmers wierden oock gekre«
gen, en, nae dat fy onderfocht waren, en over-
loopers bevonden, opgehangen. :

Omtrent defe tijdt hebben die van Rhijn-
berck alle nachten vuur-tekenengedaen, daer
die van Gelder gedurigh met tegen-vuuren op
antwoorden, en daer door hope van ontfet ga-
ven. Tot het welcke den Aerts-Hertogh fcheen
wel genegen te fijn : makende tot dien eynde
verfcheyde vergaderingen omtrent Maeftricht
en Roermond, die nochtans alle wederom ge-
fcheyden en na Vlaenderen befchreven fijn. Ge-
lijck oock daer na het nieuw aengekomen volck
uyt Italien, van de welcke eerft acht hondert^en
daer nae vijf-en-twintigh hondert mannen, ne-
vens noch twintigh uyt elck der overige vaende-
len, naer Ooftende ontboden fijn. Niet tegen-
ftaende fchenen fy nochtans tot het ontfèt van
Rhijnberck, onder het beleydt van de Graven
van Barlaimont en Bucquoy,gefchickt te wefen,
die daer toe een grooten voor-raet binnen Geu-
len gereet hadden , en vele wagenen aengeno-
men,die fy genootfaekt waren weder af te danc-
ken; wefende alleen des vyants meninge , door
den fchijn van ontfèt, die van Rhijnberck te
moedigen, om het uyterfte te verwachi:en j en
allbo ons leger,dat verre van der handt was,lan-
ge op tc houden. Terwijl dit gefchiede, wiert

by den Aerts-Hertogh befloten , dat men, om De Staten
Prins Maurits van Rhijnberck af te locken, Oo-
ftende op het onverfienfte foude aentaften en ße^de ^
pogen, terwijl het leger fbo hoogh in\'t landt
was, daer meefter van te worden. Op defe ge-
ruchten wiert Prins Maurits genootfaeckt eenigh
volck,\'t welck hy felfs wel van nooden had , om
alle onheylen voor te komen, derwaerts te fèn-
den j fchrij vende dieshalven aen den Colonel
Franfoys Veer , dat hy met het volck , dat tot
dien eynde in Zeelandt gelaten was, fich na Oo-
ftende fbu begeven, om aldaer op des vyants
voornemen te letten, \'t welck hy met dat volck
weygerde te doen : maer verfbcht fijn twintigh
compagnien Engelfche daer toe, en foo haeft
men hem die fond, was hy gemoedight daer in
te trecken, als wefende volck dat hy beft konde
gebieden, en daer hy den beften dienft van fou-
de genieten. Soo veel volck als den Colonel
Veer begeerde, kon men uyt het leger niet wel
miffen ,om dat omtrent defe ftadt veel moeraf^
fen fijn, en fy met een fterck guarnifoen van bin-
nen wel voorfien was,dat de beleggers geftadigh
quelde met uytvallen : dies Prins Maurits ge-^
nootfaeckt was fijn leger groot, wijdt, en fterck
te maken, foo van buyten tegen\'t aenkomen des
vyants, als van binnen om de uytvallen tegen te
ftaen jwant daer moeften alle dage acht-en-twin-
tigh compagnien foldaten op de wacht trecken ,
foo dat \'er veel volcks van noden was tot dit be-
legh: en indien men\'t leger foo veel verfwackte,
fou men dat in groot gevaer ftellen. Evenwel daer Ban-
fond Prins Maurits op den 8 lulii acht compa-
gnien Engelfchen nae haren Colonel, met dc ^lldfhen
welcke hy niet te vreden was , en d\'ander twaelf geßnäen
oock begeerde, die hem den 14 nae gefonden
wierden. Defè vermindering van volck fcheen
de voortgang van \'t belegh wat te ftutten ; maer
Prins Maurits liet eenige andere compagnien,
die in de guarnifoenen gebleven waren , in \'t le-
ger komen ^ en ging, met een vafte refolutie en Trim
ftantyaftige naerftigheydt, in het approcheren Mamin
op de ftadt geftadigh voort foo dat hy (eer de
twaelf compagnien vertrocken) op den elfden
lulii aen den wal van \'t contrefcharp,ten zuyden
de CaflTel-poortjbuyten alle vermoeden,geraek-
te. Wekken wal Prins Maurits terftont deê on-
dermijnen, en den feftienden, na dat alles gereet
was, defèlve opfpringen , daer veel volcks van
binnen doodbleef,wordende alfoo meefter en be-
fitter van een goet deel des wals. Doch eer defè
mijne aengefteken wert, had Prins Maurits veel
vuurballen in de ftadt gefchoten, en oock eenige
ftucken gefchuts op de contrefcharp geplant, by
de welcke fich veel mufquettiers vertoonden, als
oft men die hadde willen beftormen ^ \'t welck ge-
fchiede ommeer volcks derwaerts te locken, die
in groote menighte fich aldaer vertoonden, eri
dapper vuur gaven uyt het contrefcharp, jae be-
gonden Griecx vuur en ander uyt te fohieten ,
waer door fy een tonne buskruyt in de trencheen
in brant brachten, en daer mede groote fohadc
onder ons volck deden. Daer waren op de con«
trefcharp omtrent twee vaendelen Duytfchen
en een vaendel Italianen. Den Sergiant Majoor
van de ftadt, achterdencken krijgende van dat-

ter volghde , was even binnen de ftadt gegaen, graven aen de Santer-poort fulcken voortgang

om den Gouverneur te waerfchouwen , dat hy gehadt, dat de belegerde , vreefende het fprin-

voorcenmijnevreefde^waer op by den Gouver- gen van de Mijnen, de geheele contrefcharp

neur gerefolveert wiert de contrefcharp te ver- oft courador op den 26 \'s nachts , meer uyt

latenten eenen uytval te doen^ om alfoo een dis- vrees dan noot, verlieten j om dat fy des daegs
ordre in de mijne te brengen, en de felve onnut gefien hadden , dat noch een kleyne mijne in
te maken : maer eer hy konde wederkeeren om \'t contrefcharp aen de Gaffel-poort geiprongen
dit in \'t werck te ftellen, fprong de mijne,die wel was,waer door die van binnen gedwongen wier-
werckte want fy gaf een geweldigen flagh: den haer geheel in de ftadt te begeven ^ en wer-
, twee Italianen wierden uyt het contrefcharp in den daer door hoe langer hoe meer benaeut.
\'t leger gefmeten, waer van d\'eene fèer gequetft Op den 28 lulii heeft Prins Maurits , na dat Tm tweede
was, maer d\'andere weynigh 5 defe wierden van alle de Mijnen gereet waren om te laten fprin-
Prins Maurits fcherpelijck ondervraeght,omuyt gen,de ftadt andermaeldoen op-eyffchen, waer \'
haer de gelegentheydt der ftadt te verftaen, het na de belegerde begonden te luyfteren^verfoec-
welck fy goetwilligh deden j en feyden, dat\'er, kende,eer men tot eenigh gefpreck van accoort
die groote j^qj. fpnngcn van die mijne, wel twee hon- foude komen, poften na Gelder te mogen üyt-
\' dert gebleven waren, alfoo \'er veel volcks by een fenden, om na haer toegefeyt cn lang^verwacht
was. Op het fpringen van de mijne ftonden om- ontfet te vernemen:\'t welck haer wierdt gewey-
trent drie hondert Franfche foldaten vaerdigh , gert, en rondt afgeflagenj en men fèyde,dat den
om een aenval op de breffe te doen, die terftont tijdt fulcks niet konde lijden. Waer op fy eynde-
de plaets innamen en befètten, en d\'andere ver- lijck , na eenige onderhandeling door den trom-
baeft overvielen en in de vlucht nae de ftad dre- petter,refblveerden den Ritmeefter Boétbergen,
ven: maer de belegerden dreven de Francoyfen met Francifco Nello een Italiaen, in \'t leger by
die volghden weder met grooten moed te rugh j Prins Maurits te fènden,de weicke op den 30 lulii
doch foo niet,oft fy behielden en befetten eenen aldaer gekomen fijn, en van dien felven dagh \'t Acmn
hoek van \'t felve contrefcharp; niet vermogen- noch het verdragh hebben gefloten,bedingende
de op die tijdt het fèlve geheel te vermeefteren, feer goede voorwaerden voor de ftad, burgeren,
om dat \'er een courador oft bedeckte weg was, en foldaten. < Dus is defo ftercke ftadt Rhijnberk,
die de belegerde op voordeel tot befoherming die met veel volcks voorfien was, in foven weec-
van\'t contrefcharp gemaeckt hadden, waer ken gewonnen.

uyt fy dapper fchoten ; foo dat\'er wel veertigh Op den eerften Augufti is, volgens het ac-^^
van de beleggers doodt bleven, en fèventigh ge- coort, den Stadt-houder Don leronymo Lopes
■Doodt van cjuetft wierden. Onder de dooden waren vijf Ca- de la Villa, met het guarnifoen uyt Rhijnberck
jSÜT^ piteynenmet den jongenMarquette,Lieutenant getrocken, beftaende in fèftien vaendelen voet-^
van Prins Maurits lijfwacht, een kloeck jóng knechten, en 45 ruy teren, nevens 80 boots-ge-
Edelman, die foer beklaeght wierdt; fljnlig- feilenj uytbrengende 1247 gefondeeii weerba-
haem wiert te Wefel heerlijck, met alle krijghs-. re mannen , nevens 370 foo fiecke als gequetfte
ceremonien, begraven, vergefelfchapt van de foldaten,en 209wagenen om de bagagie enhaer
Graven Ernft Cafimir, Lodewijck van Naffou, krancken op te voeren. Daer volgde een groote
met veel Heeren en Capiteynen, nevens de ge- menighte van vrouwen en kinderen, nemende
heele garde van Prins Maurits. haren wegh na Gelder.De ftad was door \'t fchie-

Den 18 lulii dede Prins Maurits den anderen ten feer befchadight; enmenfcyde, dat in dit
hoeck van den fclven Courador oock mineeren, belegh wel 1200 foldaten gebleven waren. Men
maer die van binnen verlieten die den twintigh- vont \'er vijftigh tonnen bus-teiy t,en noch voor
Galeryen Dics wiert tcrftont ccn galery beftcct twee maenden leef-tocht; maer medicamenten,

kefleet, te maken ^ om aen den wal te mogen komen ; en andere nootfakelij ckheden voor de fiecke en
en des anderen daeghs noch twee andere gale- gequetfte foldaten, ontbraken haer.
ryen. Terwijle men daer aen arbeyde, waren de By de Heeren Staten , en Prins Maurits wert
gravers voor de Santer-poort, tot verfcheyden befloten, dat men defc ftadt, als een Frontier
plaetfen, oock dicht aen\'t contrefcharp geko- wel foude bewaren, (fijnde een plaets wel weer-
men , en begonden den 23 het felve te onder- digh, om met gemeene koften des Rijcks be-
graven. Daer wert oock een galerye overge- waert te werden, op dat\'er geen vreemde heyr-
bracht aen de C affel-poort, nae de wal van de tochten meer mochten overkomen,)foo wel ten
ftadt,daer men den 24 der felve maent onder be- dienft van de vereenighde Provintien, als voor
gon te graven oft mineeren. hun gebuuren des heyligen Rij cks verwanten,

Deßadt P^ns Maurits had op den 2 j lulii de ftadt la- die aen de bevrijding des Rhijnftrooms veel ge-
0P\'geejfcht. ten op-eyffchen, maer kreegh tot antwoort, dat legen is.Hebben derhalven die dapper laten ver- ^\'f

fynoch maer twee dagen waren belegert ge- ftercken, en een grooter fchans op de Middel-Ij/^T
weeft, rekenende van den dagh dat fy decontre- weert ofte Eylandt des Rhijns laten maken, die
fcharp verloren hadden ; en haren Gouverneur noch eer \'t leger vertrock voor een groote fom-
was geen kint,maer een foldaet, die men betrou- me geks befteet wierdt. Den Colonel Edmondt
de dat fijn plicht fou doen ,- dies konden fy tot van Giftelles werdt by de Heeren Staten Ge-
de overgeving noch niet beftuyten. Evenwel nerael en Prins Maurits voor Gouverneur bin-
vuurden fy des nachts dickmael op haer torens, nen Rhijnberck geftelt, een man van kioecke
als fekere teeckenen van benautheyt. dapperheyt, die wel waerdigh was,dat men hem

Ls defè Stadt door
Prins Maurits in\'t jaer
m d c I, gelijck wy ter-
ftont verhaelt hebben,
gewonnen was,is fy on-
der \'t gebiedt der Hee-
ren Staten van de Ver-
eenighde Nederlanden
gebleven tot het jaer
md cvi: want den Mar-
quis Spinola haer toen voor de Koning van Span-
je veroverde j waer door de landen van Gelder,
Zutphen en Over-Yftel onvry wierden , en ten
deel onder contributie quamen.

Derhalven hebben de gemelde Hog. Mog.
Heeren Staten Generael,en de Prins van Oranje,
in \'t jaer m d c xxxiii, weder befloten defe Stadt
te belegeren, en, waer \'t mogelijck, te winnen
om daer door de voorfèyde landen van d\'over-
laft te verloffen, den Rhijnftroom te openen, en
defè landen , om fbo te fpreken, als aen Duyts-
landt te hechten. Tot defèn eynde fijn alle oor-

aen alle guarnifoenen patenten afgevaerdight,
datfè haer ter beftemder tijdt naer den Elteren-
bergh, en daer omtrent, fbuden begeven, om ai-
lbo \'t leger te vergaderen. In \'t laetfte van April
fijn de Prins van Oranje en Graef Willem van
Naftou uyt \'s Gravenhage naer \'t krijghs-heir
gereyft. De Rhijn was in defe tijdt uytermaten
hoogh, \'t welck hem fèer verhinderde fbo dat
den gemelden Prince eerft denfèften Mey met
fijn volck en paerden, die in omtrent twee duy-
fènt fchepen waren, by de Beeck en den hoogen
bergh by Santen is geland. Hy fbnd de ruy-
tery opwaerts naer Rhijnberck, en volghde wey-
nigh dagen daerna met het gros van \'t leger van
Santen naer de fèlve Stadt, by welcke hy des
avonts logeerde: en liet Graef Willem met eeni-
ge Regimenten naer beneden gaen. Den xiii der
gemelde maent Mey fijn de quartieren om de
Stadt afgefteken. Die van binnen loften hun ge-
fchut de fèlve dagh verfcheyde mael over S. An-
nenbergh in \'t quartier van de Prins,fonder eeni-
ge fchade te doen. De volgende dagen werden

de retrenchementen befteet en bes: onneö , van Begm vm
het quartier vande Prins tot aen dat van Graef
Maurits; en ftracks daerna om het gantfche le-
ger. Die van de Stadt fchoten verfèheyde mael -
met hun canon in het gemelde quartier van de
Prins , waer door eenige foldaten gedoot en ge-
quetft fijn. Men begon op twee plaetfen naer de d\'eerßeap-
Stadt te approcheren, te weten, d\'Engelfchen *
over de Lut, de Franfèhèn en Nederlanders te
famen over de Grift, die men toedamde , w^aer
door het water beneden den Dam naer de Stadt
gantfch kleyn, jae byna droogh wierdt. Men
maeckte oock een brugge nevens een dam door
het lage lant over de Lut, om bequamelijck naer
d\'Engelfche approche te komen. Het approche-
ren gefèhiede in\'t eerft met fiilck een ftilheydt,
dat het die van binnen niet gewaer wierden. Maer
de volgende dagen begonnen fy fèer fterck op de
Franfche approche,en,gelijk te voren,in \'t quar-
tier van de Prins te fchieten^waer door verfchey^
de perfoonen doot bleven. De beleggers ant-
woorden hen met vijf ftucken van hare eerfte en hater je.
baterye, diefè op S. Annenbergh opgerecht had-
den ; en gingen gedurigh met hare approchen
voort : fbo dat d\'Engelfcnen met de hare tot aen
een wintmolen,omtrent 40 roeden van de buy te-
wercken der ftadt, quamen. Oock wierd eenige
dagen aen wederfijden met heftigh fchieten, tot
onderlinge fchade en verlies van volck, voortge-
varen : want die van buyten geftadigh naerder-
den,\'t welck de ftedelingen met hun kanon poog-
den te beletten. Seker koegel, uyt de Stadt ko-
mende , floegh de tent van den Lieutenant ge-
nerael van d\'artillery ter aerde ; doch hy fèlf, en
die by hem daer in waren,bleven onbefchadight.
Als \'t belegh omtrent acht dagen geduert had,
vermeefterden de Franfchen en Nederlanders,
onder \'t beleyt van Graef Maurits , ftormender-
handt een aerden redout, daer fy terftont een ba-
terye van maeckten. De Engelfchen avanceer-
den oock dapper met hare approchen, en verlo-
ren in een nacht acht wercldieden. In defelve
kreegh de vermaerde Ingenieur Theodorus Niels De» inge-
door \'t fchieten eendoodelijcke wonde,waer van
hy twee dagen daerna overleed. De gemelde En-
gelfchen fchoten oock van hare nieuwe baterye

al vivutiL ^xjJrcjJit ctcm suis Jitnensi ;
onihus cx nmnlatü l.xczllcati0tmi\'Tre:
dcrici ::^efirici J\\r£LSSi3v\'tiTr \'incifis.

met fes halve kartouwen op de Stadt,terwijl men Koning yan Spanjen toebehoorende, [onder eenige fraude,

op d\'andre bateryen niet ftil ftont; in voegen dat geledertfüllen -forden in handen ipan den genen^die fijn Ex~

de belegerde foo veel te doen kregen, datfe niet ce/l, daer toe (al committeren, geen Ipan dien uytgefondert.

meer foo veel als te voren op des Princen quar- V11. Dat ioo yp agens en paerden daer toe noodigh

tier hun gefchut loften. In de Franfche approche beftelt Julien werden, om de bagagie, -gapenen en andere

Capiteyn cvcnwel wierdt Capiteyn Villers door een mus- goederen "pan den Gouverneur, Officieren en foldaten daer

ket-koegel gedoot. De laetfte dagen der gemel- mede te Doeren, tot in de ipooghdye toe, al-^aer de Gouyer-

de maent Mey is niets anders gedaen , dan byna neur andere Sf agens en peerden fal beforgen, gelijck boyert

gedurigh fchieten en approcheren van de beleg- in \'t vijfde Artijckelgefeght is,

gers, waer op die van binnen dickwijls antwoor- VIII. Dat yoor degene die haer goet en bagagie naer

den, Twee perfoonen gingen op de gemelde Ceulen ofi Antmrpen füllen ypillen doen yoeren, genoegh^

wintmolen,by d\'Engelfche approche ftaende,om fäme fchepen buyten hare koßenfüllen -werden geyolget, de

van daer de wercken van de belegerde, die fy tot yi)elcke yry en onVerhindert, en fonder eenige tollen ofte im-

hare befcherming maeckten, te befien. Den eer- pofitien te betalen, füllen mogen yaren tot de yoorf^ re-

Dc fiadt ften dagh der volgende maent lunii is een trom- fpeäiye plaetfen,met de perfoonen die een ieder tot beypa-

wordt opge- peti-ei- ïn Je Stadt gefonden , om van wegen de ringe yan fijn goet daer by fal ypillen ßellen.

\' Hoogh. Mog. Heeren Staten Generael en fijne IX. Dat de Gouverneur,Hoofden,Officier en,Krij ghs-
Princelijcke Excellentie de Stadt op te eyfchenraden, foldaten en alle andere, foldye yan den Koning yan

waer op van wederfijden het fchieten ftil ftont, Spanjen genietende ,foo geeflelijcke als -wereltlijcke, geene

hoewel men met graven voortging. Doch hier tiytgefondert, gelijck mede hare ypedwwen en kinderen, die

volghde niets anders na, dan dat men tegen den binnen derfelyer fladt, oft onder \'t fehe ampt, eenige huy-

avont op nieu aen wederfijden ftercker, dan ooit fen, erven ofte renten füllen hebben, de fehe füllen mogen

te voren, begon te fchieten,\'t welck tot het mid- gebruycken naer haren ypille, oock tranfporteren, verfetten,

den van de nacht duerde ; toen riepen die van Verkoopen, oft anderfins daer af difponeren , foo en ycan-

binnen om ftilftant, en fèyden,datfe het accoort, neer hun fulcks fal gelieven.

dat haer de Prins van Oranje voorgeftelt had, X. Dat diegene die van -wegen de Koning van Span-

volkomentlijck toeftonden en aennamen. Dit jen eenigh bemnd oft adminiflratie hebben gehad, foo Van

wierd de Vorft gebootfchapt, die terftont beval, licenten ofte eenige contributien als anders, in de ftadt ful-

dat men niet meer fou fchieten. Daer op wierd len mogen blijven den tijt Van twee maenden,omme onder--

des anderen daeghs het Verdragh getroffen, van tujfchen in de fteden en ten platten lande, onder degehoor^

\'t welck d e voornaemfte punten waren: faemheyt Van den Koning van Spanjen ftaende,Vry,Vranck

I. Wat aengaet de exercitie van de Roomfche religie en fonder eenige pafpoort te mogen gaen., komen, paffeeren
binnen Rhijnberck, de Hoog. Mog. Heeren Staten Generael en repaffeeren, hunne particuliere affairen Verrichten, en
der Vereenighde loeder landen, Julien met den Heere Cheur- hunne goederen te tranjporteren, fonder nochtans te mogen
Vurft Van Ceulen , malkanderen daer over wel Verftaen, komen in de fleden, plaetfen, ofte forten Van de Ver eenigh-
en fal dien volgens een iegelijck, foo geeftelijck als werelt- de Provinciën^ dan met Voorgaende paJpoort, het welck ß
lijck , fich hebben te reguleren naer \'t gene by de hoogh-ge- füllen mogen Verjoecken als \'t haer goet duncken fal
dachte Heeren daer inne fal werden goet gevonden,mits dat X1. Dat men geene Officieren ofte foldaten,nochte der
alle Geeftelijcke in hare goederen füllen werden gemainti- felver bagagie, om eenige fchulden fal mogen arrefteren, het
neert. Gelijck mede dat alle religieufe Vrouw-perfoonen in fy datfe nu met het guarnifoen uyt-trecken, oft fieck ofte
haer kloofter vry en ongemolefteert füllen mogen blijven gequetft fijnde, eerjl uyt-trecken [uilen wanneer fygene-
woonen, en dat de privilegien van de fehe Stadt en der fel- fen fijn.

Ver borgerye, füllen blijven in haer geheel en onverkort, XII. Dat de gevangenen ten Wederfijden, Van wat

II. Dat de Gouverneur,met alle Krijghs-officieren en conditie die mogen wefen, füllen werden gerelaxeert, inge-
Joldaten, Van wat qualiteyt ofte conditie die fouden mogen valle fy ten tijde van defe capitulatie noch in apprehenfie
wefen, Joo te peer de als te voetygeen Van dien uytgefondert, fijn, fonder eenigh rantfoen te betalen,maer alleen de mont-
fonder eenige Verhinderinge oft beletfel, uyt de voorf^fladt koflen, volgens de taxatie van "t quartier generael, &c.
füllen mogen trecken, met wapens en bagagie, de ruytery e Volgens \'t Verdragh fijn op de fèlve dagh na
met gaende trompetten, vliegende cornetten in Volle wape- de middagh in de buyten-wercken der Stadt, en
nen: d\'infanterie met ßaende trommelen, vliegende vaen- in de twee Schanffen aen de beyde fijden des
dels\'i brandende lonten, kogels in de mont, Vry, Vranck en Rhijns, eenige van der Heeren Staten volck ge-
onbcmoeyt,foo aen hare perfoonen als goederen, trocken, om die te befètten, na dat de Koning-

III. Dat alle Officieren enfoldapen, foo fiecke als ge- fchen de fèlve ontruymt hadden. Den vierden Overge^
quetfte,in\'t Gafthuys füllen mogen blijven} tot dat hunne lunii is al het guarnifoen der Spaenfchen, be-
difpofitie lijden kan fich op de wegh te begeven. ftaende in dartigh vaendelen te voet en een te

IV. Dat de Gouverneur fal mogen mede uytvoeren paerde,met haer volle geweer uytgetrocken,me-
twee velt-flucken, en foo Veel ammunitie van oorloge, als de nemende twee van de befte ftucken gefchuts.
om twaelffchoten met ieder fluck te fchieten Van noden is, In de Stadt vond men noch xxxi i foo metale als

V. Dat omme de Voorfz veldt-ftucken te voeren 24 yfère ftucken,eenige tonnen buspoeder,en ander
paerden beftelt füllen werden, te weten tot ieder fluck 12, oorloghs-gereetfchap. Dus is defè Stadt in drie
tot inde vooghdye toe,alwaer de voorf^Gouverneur andere v/tekm door\'t leger der Heeren Staten, onder
paerden falfien te bekomen uyt het platte landeten wekken \'t beleyt van de Prins van Oranje, tot overgeven
einde fijn Excellentie felfs derwaerts fchrijven fal, om de gedwongen , en aen den Staet der Vereenighde
yoorf^ ftucken te brengen tot Namen toe, Lantfchappen gevoeght, by de welcke fy tgt nu

^^ Eurs leyt omtrent een
I mijl van denRhijn,aei:i
^ de weü-ßjde, en werdt
^ alibonaedeGraeflijck-
L^ heydt genoemt; is de
J Hooft- en eenige Stadt
^ in \'t felve Graeffchap,
ä gelegen anderhalf mijl
van Ordingen en Or-
fby, en fbo veel van
Roer-oort, twee mijlen van Rhijnberck, en vier
van V/efel Wert voor een fcercke Stadt gehou-
den, Voorfien met een fchoon en flerck kafleel.

Dit Graeffchap is aen \'t Huys van Naffou ge-
komen na de doodt van Walburgh, eerfl wedu-
we van Philips van Montmorancy , Grave van
Hoorn, door den Hertogh van Alva onthalff; en
daer naehertrout met Adolf, Grave van Meurs,
Nienaer,en Alpen, Gouverneur van Gelderlandt
en iTitrecht, die in \'t jaer duyfent vijf hondert
negen-en-tachtigh fbnder kinderen florf, en

tot erfgenaem fijner goederen , de welcke het
Graeffchap Meurs aen Maurits van Naffou,Prins
van Oranje, gegeven heeft, die het fijn broeder
en erfgenaem Frederick Henrick naliet,van wien
het op fijn eenige fbon Prins Willem van Oranje,
. in \'tjaer cb lo c l overleden,gekomen is; door
wiens dood fijn foon Willem Henrik,acht dagen
nae fijn afflerven geboren, Prins van Oranje, m
Graef van NafTbu, van Meurs, Scc. geworden is.

Defe Stadt is, gedurende de laetfte oorloge,
tweemaei van Prins Maurits belegert en inge-
nomen^van \'t eerfte belegh,\'r welck het grootfte
was, is de Teyckening oüs ter handt gekomen,
en hier bygevoeght: maer wy füllen eerft de toe-
vallen na het innemen verhalen, en dan de be-
fchrijving van de belegering.

hi\'tjaer clo b xcvi i i,inde maent van Meert,
hadden de Spaenfche eenen aenflagh met fchuy-
ten, die aireede in \'t meir waren gebracht, op de
ftad van Meurs,dewelcke haer mifluckte.In\'t fel-
ve jaer,in de maent taüluly,heeft de voornoem-
de Walburgh, Gravin van Meurs , nae lang ver-
foeck, van\\ien Vorftelijcken Cardinael verkre-
dk neutraei gen , om het kafteel en de ftadt van Meurs neu-
gemaeckt tc mogcn befittcu ; heeft oock gelijcke

verklaring van de Staten Generael der Veree-
nigde Provintien verworven; en fbo is haer\'t fèl-
ve vry overgelevert.

In \'t jaer dó lo c i, lagh in de ftadt en
kafteel van Meurs, na de doodt van de Gravin,
een befetting van hane-veeren ^ volck dacal^

fbo genoemt WJért, die den Vorft van Cleef
daer in geleyt hadt,om de ftadt en \'t Graeflèhap
voor hem te verfèeckeren: daer Prins Maurits
niet wel over te vreden was want hy verftont,
d at het Graeffchap hem toebehoorde door gifte
van de gemelde Gravinne. Hy fondt derhalven
den 6 Augufti des felven jaers den Ritmeefter
doet, en den Colonel Edmonts, met ii cor-
netten ruyters, om de plaets in fijnen naem op
te ey(fchen,maer het guarnifoen wildé niet hoo-
ren noch wij eken: waerom Prins Maurits de vol-
gende dagh fèlfs daer Voor gekomen is, met ij
cornetten ruyters , en 35 vaendelen voetknech-
ten , met fès halve Canons; die van binnen
dit fiende, hebben haer goetwilligh overgege- ^ ^^
ven , en fijn daer uytgetrocken. Prins Maurits ven^ efi bi*
heeft toen felfs guarnifoen daer in geleyt, en ee-
iiige ordre gegeven om \'t kafteel te ftercken , en
in vijf bolwercken te leggen, \'t welck over de
hondert duyfent guldens gekoft heeft: hy wiert
daer, op den 12 Augufti, met alle behoorlijcke
ceremonien, voor Landts-heer gehult.

In \'t jaer cl d I d c v, op den zj lülii, is de
oude fladt van Meurs geheel afgebrant, /onder ^ >
dat men wift wie dat vuur ontfteecken had; men ^^
vermoede dat het behendelijck van de Spaen-
fche, die daer omtrent het gantfche landt door-
liepen, gedaen was ; maer men konde noyt
rechte fekerheydt bekomen. Defen brant gaf
geen kléyn nadencken by Prins Maurits,te meer^
alfbo hy verftont dat Wachtendonck fich foo
haeftig had overgegeven; dies hy befloot Meurs
wel te verfolgen,fond noch feven vaendelen voet-
knechten daer binnen , en eeil Ingenieur , met
laft, om in alle haeft daer buyten-wercken aen
te maken,om de plaets beter te befGhermen,foo
daer belegh voorviel : maer de Spaenfche en
quamen niet aen ; niet te min het Prins Mau-.
rits voor die tijdt Meurs fterck befet blijven.
Dus ver van de ftadt; v/y fiillen nu \'t belegh van
Prins Maurits vervolgen.

Graef Herman van den Bergh is iü \'t jaer c 15
ÏD xcvii den 21 Augufti met omtrent twee
duyfent te voet, en feven oft acht^ cornetten
ruyters, binnen Gelder gekomen; het voetvolck
wiert beleyt by Don Alonzo de Luna , Gouver-
neur van Lier, en de ruyters by Francifco de Pa-
diglia,van meening fijnde, fbo Rhijnberck noch
niet overgegeven en was , dat te ontfetten , en
volck in te brengen ; maer verftaende dat Prins
Maurits het gewonnen had , is met fijn by-heh-
bende volck weder vertrocken, en heeft fich tot
Arfen by de Mafe gelegert. Daer nae is hy over

h B Ê L È G H VAN M B V R S.
üê Mafegetr^^^^^^ ten felven dage in twee quartieren daer voo. ,, .

gefchietwas; en fondt bninen Meurs omtrent leyde. Het eene, wefende wel liet aroot/^e \'
vier hondert mannen, boven de twee hondert voor de Kerck- en Heen-poorte alwa\'^er hv Bf
dic twee dagen te daer V negen-en-veertigh vaendelen voetknecf.

gekomenwaren. Om Meurs te verfekeren had ten, en al de ruyterylagh. Het ander voor de
den Gouverneur fijnen Lieutenant Poort van de nieuwe fladt, waer den Heer van

kop bevolen, dat liy de CamilIe^Schans veria- Kloetingen met fes vaendelen van hin Red
ten foude, en met fijn volck binnen Meurs ko- ment,en vijf van het Regiment van Well-Vrief:
men \'t welck de voorfz. Boekop \'s nachts nae landt, onder het beleyt van deft O verfien Duy.
den 24 Augufli, als hy verflontdat den Grave venvoorde, gelogeert waren. Daer was vom-
vanHohenlometeenigeruytersopdebeenwas, Gouverneur binnen Meurs een Spaniaert Don
die niet anders dan met fijn huysvrou naDuyts. Andreas de Mirandagenaemt,met acht hondert
landt geconvoyeert wi^rt, met fulcken haefl ge. en vijftigh mannen, meefl Spanjaerden , van de
daen heeft, dat hy drie flucken gefchuts in de welcke men groote tegenweer om de roem
Schans heeft gelaten namehjck, een Canon, gierigheydt van die natie, verwachte; want defe
een half Canon,en een veldt-fluck. Defe Schans plaets leght een mijl van den Rhijn landewaerts
was genaemt na een Italiaens Capiteyn, Camillo in, aen de wefl-fijde, daer des Cardinaels macht
Sachino, diefe hadt doen maken, een vermaert befl aenkomen konde. In \'t naderen van \'t leaer
Goddoos menfch, hy felve noemdefe MutUima, ßjnder eenige fchermutfelen geyallen voor "de
alfoo men gefchreven vont, in een Kapelleken Kercke die buyten de poort is, welcke denvv
flaende binnen de Schans, in Latijn als volght: ant inhiel tot op den aVont, dat twee Schotfche
¥iutiliam mefecit,M.utihanamfupra Rhemmfunda^i, vaendelen quamen,om de Vriefcn,die de wacht
uhi moriar nefcio. Ego Camiilm SachimM, hanc inexpu- aldaer hadden, te verloffen. Daer naer fchreef n
gnabiIemarcem,aim-virmteanmttfproprm^^^ Prins Maurits een brief van waerfchouwintr aen

davi, Amofalutis c 13 13 l x x x vi i, mllitansfub den Gouverneur , hoe fijn meenina was het ka \'\'\'\'\'
Alexandro Farneßojnßmdo Regis CathokL Jn quo loco fleel aen te taflen, dat hy fijn befl d aer teaen te \'
Atik Gotthorum Rex fundamenta^ urhis Afcthurgi de^ doen had, en de fladt, die hy doch niet houden
firuxit, olimfmdati ah Vlyffe, \'iff a Pub, Emio Confule kon, verfchoonen, en opgeven fou, om oeenoor-
Romano reflauratL dat is : Uutilianus heeft my ge- faeck van \'t bederf der arme burgers te fijn die
maeckt, en dit Mutiliana op den Rhijn gebousvt i Si^aer neutrale Rijcks-onderfaten waren, en wien\'den
ickfleryen fal^wt ick niet. Ick Camillm Sachimu heb oorlogh niet betrefte, oft hy wilde fulcks op fijn
defe feer flercke Schans door mijn Vermogen en op mijn perfoon verhalen. Hy antwoorde flouteli\'k on
eygen koften geflieht in \'t jaer der faligheydt c ï 3 I o defen brief : de Stadt is my bevolen te bewaren r
LXXXVI I, oorlogende onder Alexander Farnefe, in den van des Konings wegen,ickwil daer in mijn beft
dienfl yan den Cathoüjken Koning Jn \'Welckeplaets Attila doen, ter eeren en dienft van ftjne Majeftevt cn
der Gothen Koning de gronf^eflen der fladt Afciburgh, verderf van die my fullen aentaften En foo den
eertijds ^an Vfyjjesgejücht, en Dan Pub. Ennius Roomfch Koning daer door gedient ware wilde ick de ft-^ d
Burgermeeflerherbou-^t, -per-^oefl heeft. Defen Ca- alwaer fy fchoon mijn eygen, in brant üeken^ \'
millus heeft langen tijdt Gouverneur van Meurs Des anderen daeghs heeft men fich he<rravên
geweeft, veel daer aen laten bouwen, en de for- en des avonts de loop-graven beginnend ma\'
tificatien,foo aen \'t kafteel als de ftadt, doen ver- ken , met vijftien vaendelen voetknechten, na-
beteren ; gevende door fijn wercken veel heden melijck , vijf van het Vriefche Regiment ^ vier
quaet vermoeden, dat hy fijnen ftoel aldaer vaft van \'t Engelfehe , vier van \'t Schotfche, enWec
fetten,en metter tijdt dit Graeffchap onder hem van den Grave van Solms : de Vriefen voor de
trecken wilde. Hy wierdt, na de doodt van den Steen-poort, de Schotten met die van Solms
Hertogh van Parma, toen d\'Italiaenfche natie voor de Kerck-poort,en de Engelfchen tuftchen
veel gunft te Hoof verloor , naer Bruffel beroe- bey de poorten. Op defèn avont wierdt den
pen,^ en is op die reyfe haeftelijck geftorven. Schotfchen Capiteyn Waddel doodt-gefchoten.
Prins Maurits liet de verlate Camille-Schans af- Prins Maurits hadde twaelf ftucken gefchuts
breken en flechten : en, verftaen hebbende dat doen brengen, de welcke hy des nachts den 31 i^^Wi
Graef Herman van den Bergh over de Mafè met Augufti heeft doen planten, en met eenio-e des
fijn volck vertrocken was , heeft den 26 Augufti anderen daeghs de ftadt beginnen te bdchie-
Meurs en hare gelegentheydt befichtight, ver- ten. Op den navolgende nacht is men met de
gefelfchapt fijnde met elf cornetten paerden, loopgraven gekomen uyt het quartier van de
en omtrent duyfènt mannen te voet j weder- Vriefèn , tot op de kant van de graft, dewelcke
keerendedoor de Camille-Schans, befloot de fel- naeu en ondiep was; maer overmits dat men op
ve ftadt aen te taftcn. Tot wekken eynde, alfoo andere plaetfen, door den grooten regen en
het paerde-volck, dat den Grave van Hohenlo quaet weder,foo na niet was geraeckt, heeft men
met fijn huys-vrou, de Gravin van Buren , nae noch op den tweeden September niet van al de
Duytflandt hadden verfelfchapt,nu weder geko- batteryen gefchoten , gelijck Prins Maurits had
men was, is Prins Maurits, na dat hy de fchepen gemeent; met voornemen om daer-en-tuffchen
had belaft nae de Camille-Schans op te varen, te gaen logeeren op de graften,en onder\'t faveur
den 28 Augufti, des felven jaers, met het gant- yan \'t fchieten, met behulp van de nieuwe gein-
fche leger gemarcheert nae defè ftadt,welck be- venteerde biesbruggen, die men in de graften ,
ftont in feftigh vaendelen voetknechten,en een- fonder groot gerucht te maken,kon leggen,over
en-twintig cornetten paerden,de welcke hy noch de fclve in de wallen van de ftadt te komen.

"......»0.,......oO.-^ «»0« ,,3n.\'>(5 ..,3.,,,, .......ttp.o.....„0 ».-> A»

............09,..............................................

...........-Slia..,./., .. ,,,, G..., ...................,,......90................

.SOQl...... .........3nS , . ............Q ........5...... Ijg^

■oaaa.........n\'Sriöa.......

.................—

,. .......

......0 02,.,.......:>.„„

	............n ,

......."" ...........•"("\'3....9..S« 3a.........goO»...........g....... „e......

..................................-................. ...... ....... .................^..........................®.....

..................aoö..........................................\' ■ ■ .......,^..................................^^..............-................^oo..........

...........-nooo......oaä.......................................................

.......â». „O.....aa................9nO...Ö0! .................oi)<ia. ,„.0...... «....... 3a.......... „.-.i^.,, ............ .,..■ ■ \'

..............................................................oO............................ 0®...............■...............................................

......^................................. " Qß...........aoa............................................-f«.................... ■ ...............................

n(5ûnS„.go,,,a ,. ............................9.............^.....^^^....... ^^^^ „S.,-.<iiï......oQ, ,,

......i>9Ä „,,:9OQ...........aß .......................15..........0,139.....9......

c O..........O......oQf^.......ea t>0 aß"......fä........

■ r, „ qc(.......aa...,.,.,.,,,9 ûO:.........a

..................■"■ »»......000.......O oO 9H0........ onQOa............Oo a......qa „..»o g

Woo.,........0...........oao...............................^........ ........................................ . ■ ........

......................................„„ O o^tjr>9.,„aca 09...

................00....... ............» 00 Oo..........06 »O0O0..............oO..............OQoa........,„,.,0009......00«...........A,,«».............~ ............

........a(J.

.................. ..........

0150,,.....O\'^......oOo...........Öo .....................................

"■■"Ooft................... , .......... 00 goß.-.......Psflo

....,.........,,0300..........a.................................

.........oftosiî......... ...........snaa.............ftn............oQ......ö........

. ■■■■............"0.0

ca........................bSO......................... 00,.........of! aß..

OS.......a«..................................00(^0.........pSoa®...... . ...........go^oS)....................ö......

■ ............■ ........aa.......c.........3................9,,,........

...................eOfl,\',,......9......;„, .....

üyaef lm Graef Fan van Nalfou,en fijn 5roeder,defe be- brengen,om liem die te toonen,gelijk gefdiiede.
^ \'w^j^r, legering verftaende, ftjn, uyrnieusgierigheyt en Toen iy nu alles beften hadden,en wederom uyt
hift tot den oorlogh, op haer eygen koften, met de ftadt over de valbrugh fouden rijden , is de
weynigh dienaers derwaerts getrocken, en heb- felve gebroken , en vielen de Heeren in \'t wa-
ben niet alleen met groot gevaer, in het Stift ter,doch quamen onverfeert daer weder uyt. Op
Munfter, maer oocCniet ver van Meurs, door die felfde tijdt is oock de brugge van \'t Kafteel,
des vyants leger moeten trecken. alfoo die niet wel gefloten was, opgeftiapt, en

Toen de Gouverneur Andreas de Miranda vielen drie paerden in de graft. Den Hertogh,
fach, dat Prins Maurits hem foo na quam, heeft ftj n affcheyt nemende van Prins Maurits en d\'an-
hy, buyten yders vermoeden,(hebbende gebrek dere Heeren, vertrock den levenden September
van pulver, daer hy meende wel van voorfien te uyt het leger.

wefèn, maer de vaten geopent fijnde, heeft men Prins Maurits liet de graften en wallen, voor
bevondendathetnietandersdanfalpeterwas,en fijn Vv;rtreck, vermaken en verbeteren , ftellen-
onmogelijck om in fulcken tijd daer pulver van de tot Gouverneur den gemelden Heere van
te maken,)eenen Tromflager korts na den mid- Giftelles met twee vaendelen voetknechten, het Zlmmr,
\'ktae- dag aen Prins Maurits gefonden om te accorde- eene fijn eygen, het ander van Capiteyn Gyfe-
ren, begeerende twee Oftagiers voor de gene die laer. Op het Kafteel wierden vier ftucken ge-
hy uytfendenfbude,\'t welck den Prins aen-nam, fèhut gevonden ; drie batery-ftucken , als een
fendende daer binnen den Heer van Giftelles, canon van een ongemeen gewicht, twee dry-
Overfte Lieutenant van den Grave van Solms, hngen,en een veldt-ftuck. In \'t wapen-huys vont
alfoo fijn fchoon-moeder binnen de ftadt was, men oock vier groote kabels yder van 8ooo
met Capiteyn Ingenhaven : en quamen uyt de ponden fwaer, die te Keulen gemaeckt waren ,
ftad by den Prins, Capiteyn Boekop,Lieutenant om op groote Ponten te gebruycken, die men
van den Gouverneur, en Capiteyn Muchet, die na Hollandt fond; en noch een heel Canon,
na lange onderhandeling,eyndelijk noch op den met een drieling wiert \'er van \'t huys gehaelt.
tweeden September fijn veraccordert; datfè de Den Gouverneur, neffens de andere Capitey-
ftad en kafteel aen Prins Maurits overgeven fou- nen, tc Bruffel komende, fijn aldaer, om het ongeiuckig
den, mits dat hy de Gouverneurs huysvrou, die haefligh overgéven van de ftadt Meurs en \'t ka-
in \'t Ceulfche landt was, in de ftadt foude leve- fteel, onthalft.
ren , \'t welck gefchiede ; want de Prins fond op Hier heeft voor eenige jaren een jonge doch-
den derden September een trompetter met ee-\' ter, Anna Vliegh genaemt, omtrent dertigh jaren
nige wagenen nae de vlecke van Lint, daer de gewoont, die, fbo men meende , oock foo lang ken va»
Gouverneurs huysvrou haer onthielt, om haer af fbnder eten, drincken , oft iets tot voetfel genut
te halen. Soo haeft als fy in de ftadt was geko- te hebben,geleeft heeft. Defè Vrou was mager,
men,heeft het guarnifoen fich gereet gemaeckt en bleeck van couleur, als offe geftadigh fieck
dies hy de om uyt te trecken. Daer trocken omtrent acht waer geweeft, quam oock weynigh in de lucht,
ßadcver- hondert en derrigh mannen,meeft Spanjaerden, bleef meeft\'in haer kamer, en yder een die haer
uyt, met vaendelen, wapenen, en bagagie, ne- fagh, geloofde dat men van haer feyde,te meer,
mendemethaeromtrent veertigh wagens, vol- alfbo\'er menichmael proeven van genomen
gens het accoort,voor de welcke Capiteyn Boe- waren,en men noyt had konnen fpeuren,datfè at
kop in gijfèling bleef. Daer wiert een kartouw , oft dronck,fbo konftigh wift fy te veynfèn. Daer
fchietende vijftigh ponden yfèrs, gevonden; den wierden verfcheyden teeckeningen cn printen,
Gouverneur verfocht, om eers wille , aen Prins jae waffe beelden, uyt nieusgierigheydt, om dit
Maurits, \'t fèlve te mogen mede nemen : hy wonder, nae haer beeltenis gemaeckt ; en men
fchonkhet hem al lachende,doch met defè con- noemde haer gemeenlijck het Vrouken yan Meurs.
dirie, dat hy Miranda immers geene fteden daer Doch haer geveynftheyt is ten leften aldus open-
mee fbu befchieten, \'t welck hy beloofde. Defè baer geworden ; fy wiert fieckelijck, en door
van\'t fehe. ^^^^^^ heeft fich , meer uyt vrees dan nootshal- defè fwackheyt te bedt blij vende,wordefy,alfbo
ven, opgegeven want hadden fy \'t noch eenige \'tgewoonlijck voetfel haer mifte, door den bon-
dagen gehouden, en het weêr in die geftalte ge- ger gedwongen eten te eyftchen ; want fy kon
bleven , \'t leger hadt daer voor moeten opbre- niet langer vaften, oft fou van honger geftorven
ken, om dat de loop-graven en trencheen vol hebben. Dus quam \'t aen den dagh, fy bekende
water ftonden, doch buyten w^eten van die van terftont dat het een geveynft vaften geweeft was;
binnen, fbo dat men die niet meer konde ge- daerfè niet alleen de burgers, maer de Graven
bruycken; en daerom aireede byna buyten hoop van Meurs,ja de gantfche werelt mede bedrogen
van overwinning was. " had, om dat yder een geloofde,dat het een won-

In \'t leger voor Meurs quam, twee dagen voor derwerck was. Sy wierdt om defè bedriegery en
Ve Hertog \'t overgeven,den Hertog van Courlant by Prins valsheyt van de Magiftraet gevangen , maer uyt
^Cow- Jvlaurits, omhemtebefbecken,en\'tlegertebe- medelijden haeft weder los-gelaten; en is on^
\' fichtigen , die hy, nae \'t overgaen, door Graef langs daer nae van hertfeer, gelijck te gelooven
lm van Naffou, en fijn broeder, in de ftadt het is, geftorven.

O E R-o O R T is een
fterck ftedeken, op
de noordt-ftjde van
den Rhijn gelegen,
by de mont van de
riviere Roer, daer het
fijn naem af heeft,
die uyt Weftphalen
komt, en hier in den
Rhijn valt,niet ver van Doesburgh,van welc-
ke het maer een halve mijl verfcheyden is ,
van Broeck en Orfoy anderhalf mijl, en van
Anger-oort en Meurs een geheele mijl. Adolf
de eerfte,Hertogh van Cleve, heeft defe ftadt
in een welgelegen, vruchtbare en aengename
landouwe gebouwt.

Dit ftedeken is in \'t jaer duyfent vijf hon-
dert vijfen-tachtigh van Marten Schenck,
een onverfaegt krijgs-man,en die d\'oorloghs-
konft foo wel als. iemant van fijn tijdt-en
ftaet-genoten verftont, met verrafting oft
krijghs-hft ingenomen, uyt den naem der
Staten Generael van de vereenighde Neder-
landen; \'t welck op de volgende wijfe gefchie-
de : hy fond daer eenige foldaten , die onbe-
kent in de ftadt quamen, en des nachts, fien-
de dat fy fterck genoegh waren, fich meefter
van de plaets maeckten; die men terftont daer
na met krijghs-wercken verfterckte. Dit was,
indien ick my niet bedriege, d\'eerfte over-
winning van Schenck op de Spaenfchen, na
dat hy haren dienft verliet, die hy met moet
en trouheyt betracht en beyvert had; maer
was om eenige gefchillen, tuftchen den Prins
van Parma en hem, van haer gefcheyden;
tot een klaer blijck en teycken van fijn groot-
moedigheyt, dewijl hy de fijde van een over-
winnend en machtigh Koning verliet, en be-
gaf fich by een Staet, die fwack, nieu, en ge-
ring was; en onfeker, offe ooit hare fwarig-
heyt, daerfe in die tijdt in lagh, fou te boven
komen. Hy droegh de wapenen toen onder
de Graef van Meurs en Nienaer, Gouverneur
van Gelderlant; en heeft fich door verfchey-
de dappere daden, en infonderheyt aenftagen
op fteden en fchanften , die evenwel niet alle
geluckten, feer vermaert gemaeckt.

De Spaenfchen hebben defe ftadt daer na,
in \'t jaer duyfent fes hondert fes , weder befe-
ten ; \'t welck hier uyt blijkt: als Willem Ver-
dugo , natuerlijck foon van Francifcus Ver-
dugo, de ftadt Brevoort ingenomen had , en Vgebiedt
\\ kafteel, door gebreck van bus-kruyt, niet
kon vermeefteren,hoe wel fy gefchut genoegh
hadden, hebben die van Roer-oort vijf hon- uytfeZ
dert foldaten,met bus-kruyt geladen,tot Ver- ^en^
dugoos hulpe,na Brevoort gefonden; welcke
gewaer wierden , dat der Staten volck Bre-
voort wederom belegert hadden,dies fy haren
laft van fich fmeten, en pooghden weder na
de plaets, van daerfe gekomen waren, te vlie-
den ; maer fy wierden van Thomas Viller en wekke gè^
eenige ruyters by Borcken achterhaelt, ge- flagen
flagen en verftrooyt. De boeren verfamelden
het weghgeworpe bus-kruyt, en verkochten
\'t felve tot haer eygen voordeel.

In t jaer duyfent fes hondert een-en-der-
tigh, door t verdragh tufl\'chen de Hertogen
van Brandenburgh en Nieuburgh , over de vm dk
befitting van de Gulickfche, Cleeffche en krijghs-
Berghfche landen gemaeckt, is defe ftadt van
alle krijghs-wercken ontbloot. Maer als de
Cardinael Infant daer na, fonder op dat ver-
dragh te letten oft dat t\'achten, Gennep liet
fterck maken, hebben de Staten van de ver- doch we^
eenighde Nederlanden dit ftedeken en Ra- der ge-
vefteyn weer doen verftercken,die daer door
in fulck een ftaet, als fy nu noch te fien fijn,
quamen.

N \'t eynde van\'t Ko-
ninglijck Nederlant ,
in de beichrijving de-
fèr ftadt en iiare Vor-
ften, maeck ick gewagh
van doorfaken defèr
belegering, fal derhal-
ven hier met de encke-
le befchrijving voort-
gaen.

De Vorften van Brandenburgh en Nieu-
burgh verfochten Prins Maurits van Nafïbu ,
Velt-overfte van de Staten , en Gouverneur van
meeft alle hare Provintiea, dat hy fèlf in per-
foon voor defè ftadt met het leger fbu gaen, om
\'t belegh met goede ordre, buyten alle wantrou
en naer-yvei\' van andere krijghs-overften, tot
een goet eynde te brengen 3 \'t welck hy, hoewel
deAlgemeyne Staten van andere meening wa-
ren , aennam.
tfer^^^ Den XXIX lulii in \'t jaer m d c x quam
Prins Maurits tuffchen Merfch en Gulick, dicht
by de ftadt , die hy berende en befloot, or-
donnerende van ftonden aen alle de quartie-
ren van \'t leger, en begon noch van dien avont
te approcheren, hebbende noch niet by hem
dan lijn troepen , en die van den,Vorft van An-
halt , de welcke niet over de vier duyfènt te
paerde en te voet fterck waren. Den Marefchal
delaChaftre, die mede tot hulp van deVor-
ften uyt Vranckrijck quam, gelijck haer den
Koning toe-gefèyt had , bleef met fijn volck
by Trier leggen , die niet voorder wilden trec-
ken , voor dat fy meerder verfekertheydt en ge-
leyde hadden.

Gedurende dit gefchil beneerftighde en vor-
derde Prins Maurits fijn approchen om tijdt te
winnen. Die van de ftadt, wefènde boven de
twee duyfent mannen fterck, deden dapper haer
3licht in \'t befchermen van haer buyten-werc-
cen, die fy buyten het kafteel hadden j daer
Prins Maurits meeft op aendrong : het kafteel
was fèer fterck, en met vier groote bolwercken

Terwijl men vaft de ftadt en \'t kafteel nader-
de met de approchen,wert \'er gerapporteert oft
ontdecktdat den Marefchal de la Chaftre fou-
de laft hebben de ftadt Gulick in fijn handen te
doen fequeftreren , \'t welck by de Vorften , die
fulcks quamen te hooren,groot nadencken baer-
de. Te defèr oorfaeck Het Prins Maurits de ap-
prochen te meer vorderen , om de eer van dit
ftuck te hebben, en verfocht evenwel dat het

Franfèhe fècours doch foude voortkomen,dewijl
men geen onheyl voor haer vernam : want de
Marquis Spinola hielt hem ftil op fijn tegen-
weer : en Prins Maurits liet aen de Marefchal de
la Chaftre fèggen, indien Spinola met de troe-
pen van den Aerts-Hertogh, die hy by hem had,
iets tegen hem wilde voornemen, hy met het
gantfche leger hem wilde te gemoet komen
\'t welck de Marefchal tot voort-trecken deedt
befluyten.

Den 9 Augufti nam Prins Maurits een halve
mane in van de buyten-wercken der belegerde. van Trim
Den 14 dito dede hy eenen aenval doen op de
half mane, die voor d\'afgebroken poort en brug-
ge lagh j maer fijn volck wert kloeckelijck van
de belegerde afgeflagen: \'s nachts \'t fèlve hervat-
tende, kregen fy die in,fonder merckelijk verlies.

Den 15 dito dede Prins Maurits aenvallen de
twee halve manen, leggende buyten de graften,
tegen over de twee punten van de twee bolwerc-
ken, om alfbo fijn gefchut voor de punten te
planten , en te infonceren de twee Cafemat-
ten achter de bolwercken leggende,gevende van
het eene te beipringen Jaft aen de Engelfche, en
van het ander aen de Fran^oyfèn : de EngeUche
namen de hare injdieïè behielden,maer de Fran-
^oyfèn werden afgeflagen : doch de volgen-
de nacht hervatten fy \'t weder, kregen die in, en
wiert by haer behouden:waer mede die van Gu-
lick ontblootwaren vanal haer baytenwercken. CuUck^pnt\'
Prins Maurits dede drie nieuwe-batteryen mz-
ken, de twee om de voorfz/cafèmatten tein-
fonceren, en de derde tuffchen bey den feer mrcke».
groot, om breffe, en alle de tegenweeren wegh
te fchieten. Hy dede gereet maken het hout-
werck, om in der haeft door de graften, die
droogh waren, galeryen te maken , om aen de
wallen te komen, cn alfbo met mineeren, fap-
peren en breflTe te fchieten,meefter van dc plaets
te worden j waer aen eenige dagen kloeckelijck
gearbeyt wiert.
De Marefchal de la Chaftre is deMoefèl ge- Aenkor»!le

paffeert, en voorts nae \'t leger voor Gulick ge- ^^
trocken, daer hy den 18 Augufti met fijn troe-
pen aenquam. Den ip dito liet hy fijn volck in
flagh-ordre ft ellen,die de Vorften en Prins Mau-
rits gingen befichtigen. De Franfche Cavalle-
rye waren fraye mannen, wel te paerde gemon-
teert, en veel met vergulde wapenen ,• maer de
Nederlandtfche waren meer met yfèr en ftael
geladen. De Franfche Regimenten voetvolck
waren tamelijck wel gewapent, dan méde niet
fbo fwaer als de Nederlanders. .

z . m4pprirchâs de ^M^ûij^eiir ChaJUttoit..
z , »A£pTO-c%es de ^^oîyiewr de .

S . ./^prifclie^ de Jiit^T te Comte h^aa- &f/{r de J^\'^fà» ■
^ . .A^pri^ches des \'ihMùn.s, A^ttemans, T-n/hu, et tm-

de ChasUlLm et de JUcnfT de \'^eûime .
S. ./^p-o-ch ^s deJ AttemaOiS et A-^toté .
J . .^prcrcf\'es des \'^oi^es de Jiar^i^i de la CiaJirs .
B . "HatM de^Jm- £yxcetie»ùe . \'

Jùrace j^ere, commandjpar Atetlerc^e .
tt. ^ . Cctft^it^nies G-a>rdeJ .
tz. jNvandiers .

tj. ^ , Cûit^. CF\'ran -rij de Jlo^T de :Be^ntne .
t^. t0 . Con^, "tra/rcdj d^ .Moi^ de CJlaJÊttaiP ,
tff . S\' , Con^\'. AUsjtan^ ,
tS ■ 8 . Can^. \'^rifcii-s.
ç\' , ie l\'ATîiii\'s^ne .

zo . t\'édrtre ûùjon- ZxceUen.ce dîUtt vi)ir a-vec ta- Xitneite .
j zt. ^a^zin des &a.hions, et J^irintj .
i Quartier des Charitris des vôtres et mumtîoTu .

\'Tintes du -IBrince d\'AnJiahr.
. lëittes du G-enerai Cyctt,
ZS. ^o . Con^. At^lois CÎtiecIi .
zS. tÙ » CoTW^t An-^tois ^akenJiam .

Iron..

•• J»*......
\'iEaù	••


W
N
		g
.......
««
. -....../>., .a/-

Prins Maurits liet daer na fijn aclit-en-dertich
vanen ruyters \'in flachordre met haer volle wa-
penen komen , die hy aen den Marefchal ver-
toonde , de welcke hy en de andere Franfche
Meeren met verwondering aenfagen , beken-
nende datfebeter gewapent waren dan dc hare.
hl \'t leget wefende fcheen den Marefchal alle
voorgaende jaloufien geheel verlaten te heb-
ben , bewijfende groote eer aen Prins Maurits ;
met open verklaringe dat daer niemants bevel
dan het fijne foude gevolght worden.

Prins Maurits , hebbende alles gereedt ge-
maeckt dat tot de voorfz galeryen van noode
was, heeft dapper op de Cafematten om die
neer te werpen , en op de defentien van de wal-
len , doen fchieten ; en den vijf-en-twintichften
Augufli op twee plaetfen de buy ten-muur van de
graftdoen doorbreken, om alfoo door de graft
aen de wal te komen ; \'t welck fy onder \'t faveur
van \'t fchieten fbo wel deden , datfe den fes en-
twintichflen \'s nachts, fonder merckelijck belet
van die van binnen , op-rechten en deur broch-
ten twee galderyen aen eén bolwerck, daer door
men bedeckt konde komen tot aen den voet oft
walle van de felve; wekken wal oft muur fy be-
vonden met grauwen arduynfleen opgemetfelt
te fijn : dies de mineurs oft gravers terflont
begonden de fleenen uyt te breken , om alfbo
in\'t bolwerck te mogen mineeren.

Opgeeyfcht. Dcu fè veu-cn-twintichflen dede Prins Maurits
de fladt op-eyffchen, die voor antwoort gaven,
dat fy drie dagen uytflel en flilflant verfbchten,
om hun te beraden , \'t welck haer wiert afgefla-
gen. Si j n Excellentie liet de mij nen dapper vor-
deren, foo dat de mineurs den acht-en-twintich-
flen door de grauwe fleenen quamen, vindende
noch daer achter gemetfelt groote backfleenen,
kareelen oft moppen, die beter te breken en
uyt te nemen waren. Den negen-en-twintich-
flen quamen fy door alle het fleenwerck totln
de aerde , daer fy beter in mineren oft graven
konden, en wierdt den felven en den volgenden
dach weder flerck op de cafematten, en de de-
fentien van \'t kafleel gefchoten. Die van binnen
wier den het mineeren gewaer, dies fy ten fèlven
dage \'s maendaeghs een mijne , die fy gemaeckt
hadden, deden fpringen, daer door vier ofc vijf
gravers van Prins Maurits doot bleven j dies
den Prins mede een mijne dede aenfleken en
fpringen, die eenige fleenenuytfloech en een
gat maeckte, tot groote fchade der belegerde.

Den leflen Augufli begon men weder met de
mijnen aen te gaen , en wiert Prins Maurits ge-
waer dat de belegerde tegen hem aen mineer-
den j dies hy, vreefende voorkomen te worden,
dede in der haefl fijn mijne floppen en twee ton-
nen buskruyt daer in leggen en liet die fèlve fprin-
gen , waer mede hy die van binnen voorquam,
die doende waren om haer mijne te floppen.
enhydehe- Der Belcggers mijne aengaende, dede groote
(eggers. operatie, en ontflack mede de mijne van die van
binnen , flaende fbo beyde op malkanderen ,
veel fchade aen de belegerde doende , maken-
de een feer groot gat in haren wal, waer door fy
feer begonnen te vreefèn, te meer alfbo fy niet

twijffelden ofm^en hadde noch meer mijnen ge-
reet om te laten fpringen. Dies fy ten felven da-
ge na-middagh een tromflager uyt fonden, om
verlof te verfoecken , dat des Gouverneurs
huysvrou we met den Marefchal de la Chaftre
mocht komen fpreken; waer op Prins Maurits,
die daer omtrent was, feyde, dat de Vorflen felfs
daer voor waren , en dat \'er m^et niemant dan
met haer te fpreken was; en foo fy de plaets niet
wilden overgeven, behoefden fy niet te verfoec-
ken , om van iet anders te fpreken : daer mede
keerde den trommelflager weder na binnen,
en men vervolghde het fchieten.

Op den avondt fonden fy eenige Capiteynen
uyt met diverfè articulen by haer geftelt , in de
welcke fy verfochten gefchut , amonitie en an-
ders uyt te voeren. En alfbo op defè tijt de Vor-
ften, de Prins van Anhalt , Prins Maurits en
andere, in \'t quartier van de Marefchal de la
Chaftre vergadert waren wierden de Capi-
teynen met hare articulen aldaer gebracht: ge-
lefen fijnde , floegh men die rondt af; en wier-
den andere articulen in die vergadering in-
geftelt , daer mede men de uytgckomen Ca-
piteynen na binnen fondt, met laft om haer
daer op te beraden , en morgen na den mid-
dagh ten vier uren befcheyt te laten weten,
fbnder eenige ftilftandt van wercken. PrinsMau-
rits dede de mijnen even dapper vorderen, en
fterck op de defentien fchieten, want men hoor-
de van geen antwoort. De belegerde quamen
op den gefètten tijt niet uyt, dan den eerllén Se-
ptember des avonts heel laet,medebrengende de
articulen met weynige verandering onderteec-
kent, nopende de confervatie van het goet van
den Maerfchakk Ruffenburgh. Prins Maurits
de articulen overfiende, vond daer geen fwaric-
heyt in , fbndt die aen de Vorften om te teeke-
nen , fbo fy haer aenftonden , dewelcke nu al op
haer ruft waren; doch fy teeckenden die alle,
oock den Vorft van Anhalt, daer na den Mare-
fchal de la Chaftre en Prins Maurits: en is de be-
fètting, fterck omtrent I JOG mannen , op den
tweeden September onder denMaerfchalck Ruf^
fènburgh uyt Gulick getrocken , leverende de
ftadt en\'t kafteel in handen van de Vorften.
Toen Ruffenburgh omtrent de Vorften quam ,
tradthy van fijn paert, die groetende, beleef-
delijckna eenige woorden fijn affcheyt nemen-
de , kufte fijn handt, gaf die den Marefchal dc
la Chaftre, meenende \'t felve mede te doen aen
den Vorft Ernft van Brandenburgh, die hem
eenftuur gefïcht gaf, gelijck oock de andere
Vorften en Heeren deden, feggende: gaet voort,
daer is uwen wegh ; als fprekende tot haren on-
derfaet. De volgende dagh wierd het kafteel Bre-
denbent mede overgelevert. Is alfbo defe ftadt
in vijf weken gewonnen, voor de wekke en oock
van binnen veel volcks is gebleven ; met welck
overgaen al het volck van Leopoldus uyt de lan-
den fijn vertrocken, en de Vorften fijn in volko-
men befit geraeckt: op wekke vidorie dit na-
volgende jaerdicht wiert gemaeckt :

Ingen is een vrye
Heerlijckheydt, be-
ftaende in de Stadt,
Kafteel, en vier Dor-
den , daer de Stadt
laer naem af heeft:

op een kleyn rivier-
ken, omtrent vier mijlen van Benthem, twee
en een half van Northolm, en twee mijlen
van Meppen ; fijnde de uyterfte Frontier-
plaets van Nederlandt: wefende een ftercke
Sterckte, Stadt, verfien met dubbele grachten, veften,
dry bolwercken, en twee ravelijnen : en met
een kafteel dat veel aerde rondeelen heeft.
Defe Heerhjckheydt, met het Graeffchap
van Teckelenburg,en de Heerhjckheydt van
Reyden, heeft Keyfer Karei de Vijfde, in het
j aer duyfent vij f hondert fes-en-veertigh, by
confifcatie, den Grave Coenraedt van Tec-
kelenburgh, mits hy fijnde van het Smalkal-
difch verbondt, tegen hem oorloge gevoert
hadde, en voor rebel was gefentenrieert, af-
i>e Graef genomen: gevende dat te Leen aen Maxi-
^anBu- miliaen van Egmondt, Grave van Buren,
^hn m^ voor fijne getrouwe dienften den Keyfer be-
een leen, wefen. Daer nae verfoende den gemelden
Grave met den Keyfer, en dat met die con-
ditie , dat Lingen met haer Heerhjckheydt
foude blijven aen den Grave van Buren;
want den Keyfer van fijn woort niet afftaen
wilde. Daer naer heeft Graef Nicolaes van
Teckelenburgh, Oom van Grave Coenraet,
die daer over niet wel te vreden was,fich feer
beklaeght fijns Neefs halve, en aen den Key-
fer bewefen, dat het een Gelders Leen was :
den Keyfer dit verftaende heeft het weêr in
handen gekregen, en namaels daer van ge-
difponeert na fijn welgevallen.

twee belegeringen, d eene van Prins Maurits, Trveemael
die wy hier by voegen; en d\'ander van de belegert.
Marquis Spinola, die in \'t Koninglijck Neer-
lants deel te vinden is.

Prins Maurits heeft in t jaer duyfent vijf
hondert feven-en-negentigh ,-den vier-en-
twintighften Odober, de riviere de Dinckel
doen befichtigen, en een paftagie daer over
doen maken, fendende den Droft van Sal-
landt met tien cornetten ruyteren,en fes ven-
delen voet-knechten Vriefen , om den wegh prins
na Lingen alomme te bereyden, en voorts te Maurits
berennen en alles tot beleegeren gereet te
maecken. Ten felven dage fijn drie jonge I
Graven van Benthem, met den Grave van
Weda, by Prins Maurits binnen Oldenzeel
gekomen, beneffens de Gefanten van de
regeeringe van Munfter. Sijn Excellentie
heeft oock den Capiteyn Ewout den Bout
met brieven aen de naeftgefeten Droften
uytgefonden, om met fchuyten, balcken,
plancken, en ander materialen, een brugge
over de Eems te helpen maken, om met lijn
leger daer over te konnen marcheeren.

Den fes-en-twintighften Oótober is Prins
Maurits met het leger van Oldenfeel opge-
trocken, en met de voor-tocht tot Noort-
horn gekomen; maer hy felve is op \'t Huys
tot Benthem getrocken, met de Princeue
van Orangien, de Jonckvrouwe Brabantina
van Orangien, en een goet getal van den
voornaemften Adel, alwaer fy feer heerlijck
en vriendelij ck fijn ontfangen van den Gra-
ve van Benthem en de Weduwe Pfalts-gra-
vinne, die haer daer onthiel: \'s anderdaeghs
keerde de Prince fle te rugge; maer Prins en komt
Maurits vertrock na Eemsbueren by het Ie-
ger, het welcke den acht-en-twintighften
Odober over de Eems pafleerde, en quam
voor de Stadt en Kafteel van Lingen. Defe
Stadt was feer wel verfien: want behalven
dat het Kafteel veel ftercke aerde rondeelen

, foo was de Stadt befet met dubbele
vellen en grachten, drie bolwercken en twee
ravelijnen, met een guarnifoen van omtrent
les hondert foldaten, beftaende m drie ven-
delen voetknechten, en een cornet peerden,
onder \'t beleyt van Grave Frederijck van
den Berge; den Droft Indevelt; Leaukema,
Luytenant van Fran^oys Verdugo, met alle
andere nootfaecklijckheden tot een belege-
ringe dienende. Graef Frederijck, Gouver-

fchermt <^efe Stadt, alfo daer veel aengelegen was, fel-
de stadt: ver te defendeeren; liet ten felven dage eeni-
ge huyfen en fchaeps-ftallen buyten de Stadt
af-branden , om de inlegeringe te beletten :
fo dat Prins Maurits het krijghs-volck op de
naefte Dorpen moft leggen,konnende over-
mits het winter-weêr, in geene hutten fich
en laet behelpen. Des anderen daegs fijn de bele-
gerde uytgevallen, en hebben eenen meulen
voor de Stadt verbrandt, houdende eenige
fchermutfelen tegen de Schotten, tot dat fy
weder in de Stadt gedreven fijn. Die van de
Stadt en t Kafteel hebben, alfo \'t volck hier
en daer begonden te approcheeren , den
gantfchen nacht, en een deel van den vol-
genden dagh fo dapper gefchoten, als of fy
geheel in \'t vuur hadden geftaen. Den der-
tighften Ot^lober fijn noch fes vendelen
Vriefen in \'t leger gekomen; en die van bin-
nen fijn \'s avonts ten acht uyren, met hon-
dert en vijftich mannen,in de Vriefche wacht
gevallen, alwaer Capiteyn Pieter van Leeu-
waerden met fijn Sergiant, en noch twee of
drie Soldaten, doot bleef ; waer mede die
van binnen, oock eenige van den haren ver-
looren hebbende, weder na de Stadt keer-
den. Den een-en~dertighften Odober, en
den eerften November, zijnder eenige ftuc-
ken gefchuts geplant, en daer meê op de de-
fentien ofte weeren begonnen te fchieten,
om alfoo de approchen beter te vorderen.
Des nachts daer na fijn fes ftucken op een
batterye geplant, en de foldaten fijn ten fel-
ven dage tot aende gracht van t ravelijn
voor de Meulen-poort gekomen. Den twee-
den November fijn de negentien fchepen
met gefchut en amunitie, die den een-en-
dertighften Odober tot Embden quamen,
voorby den Oort, niet tegenftaende dat die
van \'t kafteel dat wilden beletten, gekomen.
Den derden en vierden November fijn de
approchen en loop-graven, van alle kanten,
feer gevordert, fo dat de foldaten in \'t rave-
lijn voor de Meulen-poorte foo verre fijn ge-
komen, dat fy een Mijne van die van binnen
hebben gevonden, uyt welcke fy t buskruyt
met hare hoeden meenden te dragen; maer

die van binnen wierpen foo fterck met bran-
dende peck-kranften dat het kruyt ontfte-
ken is, en eenige foldaten en mijneurs doot
bleven. Den vierden en vijfden November,
als die van binnen noch een mijne, in het ra-
velijn voor de Leucke-poorte, hadden doen
fpringen, hebben die van buyten het felve
ravelijn ingenomen en terftont befet.

Den vijfden November fijn de Gefanten Gefanten
van den Koning van Denemarcken , name-^^
lijck den Heer Cantzeler Witfelt, en den
Heer Barnekou, uyt \'s Gravenhage met een
ftatelijck gevolßh, en heerlijck convoy, over
Zwol oock in \'t leger gekomen, en hebben
meeft alle de loopgraven, niet fonder groote
verwonderinge, befichticht,en onfe neerftig-
heydt en wetenfchap in \'t ftuck van oorloge
feer verwondert en geprefen ; en fijn des an-
deren daegs met een fterck convoy na Dul-
manhorft vertrocken. Ten felven dage heefc
men de wercken dapper gevordert, en op
den feften November drie galderyen befteet,
d\'een voor feftien, d\'ander voor vijftien, en
de derde voor veertien hondert guldens ; te
hberaelder, om dat de Staten van Hollandt
tien duyfent guldens, tot betalinge van de
wercken, in \'t leger gefonden hadden: fo dat
men verre begon te komen in de ravelijnen
voor de Meulen-poort en Leucke-poort, om
de water-dammen af te fnijden. Op den fe-
venden en achtften November hebben de
beleggers de ravelijnen voor de poorten be-
ginnen in te krijgen, en het water hier en
daer af te leyden. Den negenden en tienden
November is het refteerende gefchut en
noch veel amunitie, welcke over de Watten
gefonden was, en door den tegen windt niet
hadde konnen komen, eyndelijck in \'t leger
gearriveert: en heeft Prins Maurits alle dien
en den elfden dagh noch een batterye van
vier-en-twintigh ftucken gereet doen maec-
ken , om het Kafteel met gefchut aen te ta-
ften ; op het welcke, na dat Prins Maurits
op den twaelfden, van de nieuwe batterye,
van omtrent acht uuren \'s morgens op de
weeren van \'t Kafteel hadde doen fchieten ,
en onder befcherming van het gefchut twee
rondeelen begonnen te ondergraven, heeft ß^^^^s
hy de plaets doen op-eyfchen : waer op die Maurits
van binnen een uur haer beraet begeerden, ^^^^^^
mits dat men daer en tuflchen van fchieten /fn-LT
en graven foude ophouden ; t welck Prins
Maurits haer niet en wilde confenteeren:
waer op die van binnen twee Gyfelaers heb-
ben verfocht, om twee uyt de Stadt aen
Prins Maurits in \'t leger te fenden, welcke
waren Bartholomeus Sancho Luytenant van Gijfe-
Fran^oys Verdugo, en den Droft van Coc-

verden Evert van Ens: en fijn omtrent den
donckeren avont veraccordeert, om des an-
deren daegs met peerden, wapenen, kornet-
ten en vendels^mitfgaders hare bagagie, over
Rijn en Mafe te trecken 5 mits leverende alle
de boecken en papieren , aengaende de do-
meynen van den Lande, in handen van Prins
Maurits , of die hy daer toe fal gelieven te
ordonneeren ; en dat men haer vijftigh wa-
genen foude gunnen voor de eerfte dagh-
reyfe : wel verftaende dat alle Officieren en
Burgers fes weecken binnen de Stadt fullen
mogen blijven , om hare faecken te verrich-
ten 3 en dan tot haren beliefte met pas-
poort mogen vertrecken. Dit accoort is ge-
maeckt in \'t by wefen van den Hertogh van
Lunenborgh, de Grave van der Lippe , de
Grave van Swartfenborgh, en den Grave van
Benthem^de weicke eenige dagen te vooren
in \'t leger gekomen waren om Prins Maurits
te groeten. Is alfo defe ftercke Stadt Lingen
in feftien dagen gewonnen. Des avonts is
de Grave van Solms, met Grave Ernft en
Graef Lodewijck van Nalfau, by Graef Fre-
derijck en fijnen Broeder Graef Adolf van
den Bergh, op het kafteel gaen eten, en des
nachts in het leger, welck noch aen alle fij-
den met wachten befet was, komea flapen.
Graef Frederijck toonde voor fijn vertreck
aen Prins Maurits eenen brief van den Car-
dinaeljhem af-feggende alle hope van ontfet,
en belaftende hem, fijn perfoon en t krijgs-
volck ( om den Koning op andere plaetien
en met beter gelegentheyt dienft te doen) in
geen gevaer te ftellen 5 maer by tijdts naer
een eerlijck verdragh of accoort te trachten.
Daer uyt men kon mercken ^ indien hy eer-
der opge-eyfcht waer geweeft, hy foude het
opgegeven hebben 5 doch fonder opeyfchen
konde het met eeren niet gefchieden. Den
derrienden November is Graef Frederijck
van den Bergh op fijn verfoeck noch toege-
laten dien dagh te mogen blijven , mits dat
fijn volck van het kafteel trock, en Capiteyn

Maerten Cobbe dien het Commandement
aldaer werde gegeven , met zijn vendel daer
op , en Teyhngen met fijn vendel in de
Stadt quame. Daer werden gevonden, een
heel kanon, twee halve kanons, een flange,
drie halve flangen, een falconet, een mortier,
met een geborften ftuck, in als tien ftucken
gefchuts, met veel dubbele haken, en noch
wel twaelf duyfent pont bus-kruyt. Den Stadt
veertienden November is het guarnifoen
uytgetrocken,fterck fijnde omtrent vijf hon-
dert weerbaere mannen te voet, en een cor-
net ruyters van omtrent vijftigh peerden 5
wierden geconvoyeert van vier cornetten
ruy teren, en bleven den eerften avont te Sals-
bergen in \'t landt vanMunfter. Den vijftien-
den November trock Prins Maurits en Graef
Willem van Naftauw, van Lingen > met de
reft van t leger, en quamen dien avont tot
Ulfen, daer fy \'s anderen daeghs van mal-
kander fcheyden, brengende haer volck in
guarnifoen, alfo de winter op handen was.
Sijn Excellentie keerde victorieus weder in
\'s Gravenhage, daer hy van veel groote Hee-
ren op t heerlijckfte ontfangen, begroet en
gewelkomt wiert.

Doen het leger van voor Lingen meeft ge-
fcheyden was, en dat men de amunitie in
fchepen en ponten geladen had om wegh te
brengen, fo is \'er eenen fchielijcken brant in onge-
vier ponten, de lefte fijnde, gekomen j waer
van twee geladen waren met omtrent twee
hondert tonrien bus-kruyt, d andere twee
ponten hadden kogels en twee ftucken ge-
Ichuts in, die daer na meeft uyt den gront
van \'t water gevifcht wierden. Defe brant is,
foo men gelooft, door onvoorfichtigheydt
van een vrouw, die fcheep gebleven was met
twee boots-gefellen, en eenigh vuur by haer
hadde, veroorfaeckt. De fchade hier van
wiert begroot op vijftien duyfent guldens.
Het was een groot geluck, dat d ander fche-
pen waren afgedreven,anders foude de fcha-
de veel meer geweeft fijn.

Mden is een ftadt, die
in rijckdom, heerlijck-
heyt, vryheyt, menigh-
I te van volck, in groot-
\' heyt van haer hande-
ling , enin bequame ge-
legenheyt al d\'andere
fteden vanOoft vrieflant
verre overtreft, en om
defe oor faeck\'tooghy niet
alleenlijck van dit lantichap, maer oock yan ge^
hed Vrieflant genaemt magh worden. Sy wierd
eertij ts Emetha geheeten, gelijck ick haer naem in
een der oudfte boecken, al over drie hondert en
veertigh jaren in Vrieflant gefchreven, vind en
was een kleyne ftadt, in enge en fwacke wallen
befloten, en had echter haer plaets en burger-
lijck recht. Men befpeurt haer outheyt, en haer
voornaemfte recht over al defè geburige plaet-
fèn uyt het fèlve bovengenoemde boeck, \'t welck
oock vertoont de gewichten, en de munt, d\'Eme-
thaenfche genoemt, die men al over 370 jaren daer
gebruyckte. Want daer in word verhaelt, dat,
toen d\'Amafaners, Broeckmoerers, Nordaners,
en andere volcken van dit geweft door een twaelf-
jarige oorlogh neêrgevelt waren, in \'t jaer van
Chriftus geboorte m cc xxxiv , de faeck tuf-
fchen hen bygeleght, en in defèr voegen veree-
night wierd : Dat de Nordaners, veiyponnen fijnde,
duyfent marck yanßyyergout, en yijf duyfent marck fiU
yer yan Bfnethenfche gemcbt en munt aen de yer\'spin-
ners fouden betalen. Dit betuyght het quaet geloo f,
of ten minften de grove doling der gener, die aen
de fulcke , die in de Vriefche faken onkundigh
fijn,gepooght hebben diets te maken,dat Emden
voor 160 jaren niet anders dan een flecht en on-
geacht dorp was, en niets, dan een deel viflfchers
lutten, in fich begreep. Maer in de volgende
eeuw , toen d\'eerfucht der edelen deur geheel
Vrieflant machtigh begon te worden, en niet al-
leenlijckaen de vryheyt van\'t lantvolck , maer
oock aen de ftedelingen fchadelijck te fijn, be-
gonnen d\'Ahdeniers oock by d^Emders\'t hooft op
te fteken: uyt de wekken d\'eerfte, Wiardus, Lu-
verdusfoon, niet Hautlingien, gelijck byna d\'an-
• deren uyt d\'edeldom , \'t welck d\'Opperfte bete-
kent, maer Droflen noemde, \'t welck een macht
aen wij ft,die men van een ander ontfangenheeft,
en een benaming minder dan d\'eerfte was : hoe-
wel fljn nakomelingen fich oock Hautlingien heb-
ben doen noemen, gelijck in de fèlve eeuw by de
Snekers de Boccama, by de Leeuwaerders de
Camminga, by de Franekers de Sijarda, en by
de Bolfwaerders de luwinga oft longama • en de
gene , die onder hen de voornaemfte van \'t ge-
ftachtwas, gebruyckte oock de tijtel van Op-
perfte , dewelcke een Opfiender van de gewijde
ordening was. De ftadt genoot ondertuflchen
hare eyge rechten en vryheden, gelijck de ande-
re fteden, die ick alreê genoemt heb, en had on-
der de Hautlingen haer eyge Raet en Rechters j
en de ftedelingen gaven defè naem van Raet aen
d\'Overigheyt van de ftadt. Dit ampt van Ove-
righeyt , raet de fèlve naem genoemt , was
noch over eenige jaren in gebruyck , toen de
Hamburgers , de lefte der Abdeniers verdruckt
hebbende, de ftadt, met behouding van haer
rechten , innamen. Een weynigh daer na, te we-
ten in de tijt der felve Hamburgers, wierd de
naem van Rechters in de naem van Burgermee- j^^J^JJ
flets verwiffelt: \'t welck, gelijck ick befpeur, in \'t
jaer Chrifti m c cc c xl , of in \'t naefte daer
aen gebeurt is. Want ick bevind dat in\'t jaer
m cccc xLii, en daer nade gefchriften en brie-
ven van voorwaerden en verbinteniflTen gedurigh
van de Burgermeefters befegelt fijn. Defe ge-
woonte is fèdert onder de Graven in ftant geble-
ven , en tot aen ons gekomen. Maer defe Bur-
germeefters en Raetsheeren bleven altijt in hun
ampt, gelijck \'tgevolgh der Burgermeefters, in
ordening geftelt, aenwijft. Sy waren geen die-
naers der Graven, en ftonden niet onder hun ge-
bied,- maer onder de befchutting en heerfchappy
der gener, in wekker verfèkering ly gelijckelijck
met de ftadt waren, Sy bevorderden de welftant
van de gemeente , (praken recht voor dc ftede-
lingen j en de Graven , aen hen fchrijvende,
noemden hen al over hondert en tien jaren hun
vrienden ^ en indien fy iets begeerden , dat tot
het gemeene recht behoorde , fbo verfbchten fy
dit meer by bede, dan door gebiedgelijck lukks
veel brieven, van Theda , Enno, en Edlard ge-
fchreven , die noch bewaert worden, aenwijlèn.
Maer dewijl dit allengs vervallen is, fbo is de
faeck eyndelijck foo verre gekomen , dat de ge-
ne , die het Burgermeefterfchap en Raetsheer-
fchap bedienden, fïch geen belbrgers en voor-
ftaenders van de gemeene faeck, maer dienaers
van de Graef beleden, en fèyden dat fy aen hem
alleen gehoorfaemheyt fchuldigh waren. Dit was
\'t faet tot d\'ophooping van grooter qualen in de
ftadt, in de wekke fware beroerten i])roten, waer
door, in\'t jaer na Chriftus geboorte m d xcv,
de ftaet van de gemeente in de ftadt omgekeert
wierd. Want de burgers, defe algemeene Raet zfaer door
afgefèt hebbende , fielden een nieuwe Raet in, ^e^^^\'^g
in de welck vier Burgermeefters en acht Raets- \'

heeren fbuden fijn. De Staten der vereenighde
Nederlanden, van weerfijden tot byftant ver-
fbcht , effenden de faeck door hun tuffchen-
fpraeck , by welck verdragh het gene, \'t welck
van de burgers gedaen was, in \'t oprechten van

de nieuwe Raet, beveftight wierd. Sy verdroe- \'t welck door \'t meerder getal van ftemmen gc-
Zanifim gefamentlijck in defer voegen , dat de Raet oordeelt was, aen de Rechtsgeleerden van eeni-
ZjijJm^\' van veertigh mannen, die al overlang van de bur- ge hooge Schole, oft aen de banck der Schepe-
hoHL gers verkolen was, om de rechten en hantveften nen lenden , om daer onderlbcht en geproeft te
van de ftadt tegen de Raden van deGraef,en van worden j en indien het goet gekent wierd, foo
d\'oude Raet te befchermen , in de ftadt fou blij- fou men\'t vonnis daer uyt voeren : maer\'de
ven j om tot foodanige dingen, die men hier na vreemdelingen fbuden aen \'tvonnis van de Graef,
noemen fal, gebruyckt te worden : dat het ampt en vanftjn ftedehouders gelaten worden. De
van Burgermeefter en Raetsheer voortaen niet Raet fbu over de nieuwe ftadt, Fk/a\'^r^ genoemt,
meer dan voor twee jaren fbu fijn, en dat fy ech- die tot aen die tijt onder de ftedehouder van de
? ter niet alle gelijckelijck hun ampt en waerdig- Graef geftaen had , het .felve recht, en de felve

heyt fouden afleggen j maer dat jaerlijcks twee macht hebben\'als over d\'oude ftadt, en foo wel
Burgermeefters, en vier Raetsheeren fouden af- in d\'een als in d\'andere plaets de wettige en goet-
gzcn, en weer foo veel anderen in hun plaets ko- gekeurde fchattingen ontfangen, de middelwal,
men : dat dele verwiflTehng jaerlijcks , met het die tot aen die tijt de beyde fteden van malkan-
begin van lanuarius, en in defer voegen fbu ge- der gefcheyden had , afwerpen , en , tot aen de
fchieden. De Raet van veertigh mannen , op grónt geflecht, ten gebruyck van de ftadt verkee-
d\'eerfte dagh van lanuarius in\'t Raethuys verga- ren, en de Graef met een fèkere fbmme van
dert 5 fbu, fbo uyt fich felf, als uyt de geheele penningen voldoen. De Burgh van de Graef,
menighte der burgers , by flemming vier man- die in \'t begin der beroerten van de burgers in-
nen uytfetten , die bequaem waren om \'t ampt genomen , en naer de fijde der ftadt van alle te-
van Burgermeeflers te bedienen , en noch acht, genweer ontbloot was, fou nimmer weer opge-
die tot het ampt van Raetsheer dienftigh waren, bouwt, en de graft gevult worden. Men fbu geen
en hun namen fbnder vertoeven aen de Graef Schout van \'t gerecht aen hen geven, dan fooda-
fènden , die uyt de vier eerfte twee Burgermee- nigh een, die aen de ftedelingen aengenaem was.
fters, en uyt de andere vier Raetsheeren fou ver- De Graef fbu geen nieuwe vefting, binnen oft
kiefèn,en hen t\'Emden, op de fèvende vanlanua- buyten de ftadt, voornamelijck aen d\'Eems ,
rius, van \'t Stadthuys doen afroepen^ en hen door boven oft beneden de felve ftadt, maken, door
iemant van de fijnen met eed verbinden , in de \'t welck de handel eenighfins belet kon worden,
welcke fy beloven moeften , dat ïy de Graef De vryheyt van deKerck,inBedienaers des woorts
en ftadt getrouw fbuden ftjn, ongèkrenckt, fon--, te verkielènyin vergadering van Ouderlingen,en
der haet, en fbnder gunft vonnis vellen , en naer andere Claffen te houden, en in d\'andere oeffc-
hun vermogen \'t verdragh van Delffijl onder^ ningen te plegen, die ter godtvruchtigheyt dien-
houden. Even fbo veel andere Burgermeefters:; ftigh fijn, fou ongequetft bewaert worden. Men
en Raetsheeren , welckers beurt het was , dat isj fbu geen andere leering, dan de gene, die al van
die alreê hun tweejarigh ampt uytgedient had- overlang aengenomen was, opentlijck in de ftadt
den , fbuden dan terftont ampteloos afgaen , en leeren, en geen plaets tot d\'oeftening van ver-
plaets aen hun nakomers geven; \'t welck dus ge- fchillende Godsdienft geven ; en geen anderen,
durighlijckomgaenfbu. In defèr voegen wierd de dan de Raet, fbuden toeficht over de Scholen
Raet vafter beveftight, en tot twaelf mannen ge- hebben. De Raet van veertigh mannen Ibu niet
bracht, die in de naeftvoorgaende jaren van de vergaderen , dan als men verlof van de Prefident
Graven, hun recht misbruyckende, fbmtijts ver- oft voorfittende Burgermeefter verfbcht had,en
meerdert, en oock dickwijls, naer hun believen , fèlf de plaetfèn, die by verfterving , oft door ee-
tot een kleynder getal gebracht is. Daer wierd nigh ander geval leegh ftonden , vervullen met
oock ingeftelt, dat defè Raet, gelijck gewoone navolgers,uyt het geheel lighaem van de ftadt by
Overigneyt,de ftadt fbu beftieren, recht fpreken, ftemming te verkiefèn welcke nakomers, verko-
ordening in de burgerlijcke faken ftellen,de gene, fèn fijnde, van deVoorfitter van de Raet beëedigt
die hy begeerde, tot ampten verkiefen, en\'t gene, fbuden worden. Dit alles wierd tóenrvan weêrfij-
dat tot bewaring van de ftadt, tot de wapenen, den goetgekent en befègelt , en met eenen van
tot de wacht, en tot diergelijcke dingen behoor- d\'algemeene Staten der vereenighde Lantfchap-
de , naer fijn believen befchicken, de wetten der pen verfbcht, dat fy, met ondertekening en befè^
burgerlijcke vergaderingen , gelijck die van de geling, dit beveftigen , en de bewaring en be-
kooplieden,zeelieden en ambachts-lieden in fijn icherming daer af tegen de verftoorders aenne-
macht hebben, die met hun fègel beveftigen, men wilden. Dit wierd toen volbracht. De Bur-
verwiflfelen en affchaffen, na datfè tot welftant germeefters en Raetsheeren,ende gene;die in de
van de gemeente dienftigh vonden , pafpoorten gefwore Raet verkoren worden, befweeren dit,
voor de handeling ter zee aen de fchippers ver- als fy in\'d\'intreê van hun ampt ftch aen de Graef
leenen, de misdadigen te vatten , en vangen, en Gemeente verbinden , en by de Voorfitter"
de burgers, inwoonders en vreemdelingen naer van de Raet d\'eed doen. Dit verdragh van Delf-
hun verdienften tc fbaffen, doch fbnder hen aen fijl word gewoonlijck naer de plaets genoemt,
\'t leven te komen, en de gene, die dootfchuldigh daer men \'t felve gemaeckt heeft, en is d\'eerfte
waren, in de bewaring van de Graef te leveren, grontveft van de gereformeerde Staet der ftadt.
Maer indien fy burgers oft inwoonders van de En dit is d\'oorfaeck, om de welcke ick dit hier
ftadt waren , foo fbu hun faeck gelijckelijck van . breedelijcker befchreven heb. Het wierd oock,
de Graef en Raet, oft van hun volmachtighden, om de blij kelij cke billijckheyt, van woort tot
in gelijck getal vergadert, onderfocht, en \'t gene, woort afgelefen, en in \'t jaer 155^7 noch plechte-

lijcker van Keyfer Riidolplius de tweede beve- hier na gefchiede weer d\'ovcrdracht met d\'Em-

ilight, alleenlijck met uytfluyting van de naem ders, van dc belafting van\'t fèfte deel aller laften,

ïf^Jit^f Nederlantfche Staten , daer d^chrbaerheyt die aen \'t geheele lanVchap gemeen fijn. Voorts,

\' van die van C.xfar ingeftelt wierd. Dat meer is, in\'t begin van\'t jaer m d c vi wierd een ver-

den en gehoorfamen, tuflchen Graef Enno, Ed- plaets gefproken fal worden. In defer voegen

fards fbon , en de Staten van \'t volck gehandelt wierd alles weer tot veylige ruft en eendracht ge-

wierd. Dit is gelijck een regel en grontflagh der bracht. Maer eyndelijck wierden oorfaken tot

handelingen en verbonden, van de Graef fèlf ge- nieuwe beroerten gegeven. De voorgenoemde

bruyckt en aengenomen , en dus door een nieuw geburige Staten fonden , om defè beroerten te

. van Graef Enno , in de welcke hy, met voorge- heyt t\'Oofterhuyfen,in d\'algemcene vergaderin- - rr j u
fchreve vvoordenbeloofde,dat hynaerdefewet- gendes volcks,alle twiften en verfchillen mlTchen
ten fou heerfchen ; en de ftadt beloofde oock dat de Graefen fijn onderfaten in\'t gemeen,behalven
fy fich naer de felve wetten tot gehoorfaemheyt een , uyt oorfaeck van verbetering, geluckelijck
fchicken fou. Maer dit alles wierd weer overhoop beftecht fijn, en veel dingen in beter ordening
geworpen , tot dat de macht en achtbaerheyt gebracht wierden ^ en al \'t gene , \'t welck ick van
der geburige Staten daer weer tuflchen quam,tot de faken van Emden gefproken heb, weer be-
de welcke de Graef felf, een eynde van d\'oor- veftight, en\'t gene, dattwijftelachtigh was, ver-
logh begeerende, fijn toevlucht nam, en de faeck klaert wierd ^ en dat men de felve gd)uno-e Sta-
van nieus weer verhandelt wierd. Dit verdragh, ten van Nederlant voor wrekers van d\'overtre-
dat naer de plaets het Haeghfche genoemt wierd, dingen verklaerde. Dit gefchiede in \'t bovencre-
was niet alleenlijck als de bron der andere goe- noemde jaer, in Maymaent. De Gemeente van
deren , die federt aen de gemeente van\'t geheele Emden is federt defe tijt in een gerufte ftaet o-e^
lantfchap gekomen fijn, maer verbeterde grote- bleven. Men rechtte een Raet van twaelf man-
lij cks het recht van de ftadt Emden. Want hier nen op,namelijck van vierBurgermeefters,en van
door wierd de macht, van de Raet te ftellen, Bur- acht Raetsheeren, die, als \'t hooft van de ftadt
germeefters en Raetsheeren te veranderen, oft in jaerlijcks van veertigh mannen , volgens \'t ver-
hun ampt en waerdigheyt te laten , jaerlijcks op dragh van den Haegh, verkofen wofden. Men
d\'eerfte van lanuarius aen de Raet der veertigh houd in\'t verkiefen van defe Raet dusdanigh een
mannen vry gegeven; doch de beveftiging, en ordening. Na dat, op d\'eerfte dagh van lanua- r.tó/?«
d\'eyfchvandeedisaende Graef gelaten, die dit rius, de heylige dienft in de kerck gedaen is,

recht oock voor d\'uytgang van de fevende JagJi vergaderende veertigh mannen in\'t Raethuys " \'
van lanuarius moet gebruycken , oft anders fijn te twaelf uren op de middagh. Als yder daer fJn
echter de handelingen der veertigh mannen vaft ftede genomen heeft, begint de Voorfitter van
en bondigh,\' en de gene , die van defe veertigh de Raet te fpreken, en hen alle te vermanen
verkofen fijn, doen d\'eed aen de Raet. Men dat fy, aen de trou gedachtigh, die fy aen de ere-
heeft oock aen de Raet toegelaten de voorfte- meente verplicht fijn , de beften fullen verkie/en,
den, die groot fijn, met de ftadc te vervoegen, die voor\'t aenftaende jaer over de ftadtfallen\'
met een wal en graft t\'omringen, die onder fijn heerfchen. Hy vermaent hen oock ernftelijck
rechtlpreking te houden, en daer niet min, dan tot gebeden, die men aen God behoort te doen,
in de ftadt felve, recht te plegen , en voor defe op dat hy hen met fijn gunft byftaen wil. Als defe
overgeving de Graef met geit te voldoen, oft dingen gedaen fijn , doet de Voorfitter weer
naer \'t beding onder hen felve, oft naer de goet- een vermaning, terwijl fy alle in ordening naer
vinding der goede mannen, van weerfijden ver- een tafel gaen , die op een bequame plaets tot
kofen. Men heeft oock aen de ftadt toegelaten defe faeck, tuftchen de kamer, geftelt is, daer fy
fchatting van\'t hunne te vergaderen,tot bekofti- in een briefje, die daer veel gereet gevonden
ging der nieuwe veftingen, en tot ander gebruyk, worden , de namen van vier mannen fchrijven,
doch fonder belafting der Staten. Wijders , tot die fy de bequaemfte achten , om het Burger-
bevordering van de gemeene ruft is aen de Raet meefterfchap in dat jaer te bedienen. Sy , het
toegelaten fes oft feven vaendelen van krijghs- briefje toegerolt hebbende, werpen dat in een
volck te werven, t\'onderhouden, en in de ftadt houte kruyck, welcks hals niet wijder is, dan dat
te hebben,tot koften van al de Staten van\'tgehe- de hant daer door ingefteken kan worden. Als
Ie lantfchap , en daer een overfte over te ftellen, dit van yder gedaen is , grijpt de Voorfitter de
die fich met eed aen de Graef, aen de Staten, en felve briefjes by ordening, en d\'een na d\'ander
aen de ftadt Emden verplicht, dat hy dit krijghs- uyt de kruyck, die voor hem geftelt is, en leeft
volck niet gebruycken fal, dan tot befcherming opentlijck , dat yder het verftaen kan , de na-
van de ftadt, tegen\'t gewelt van buyten , en te- men, die daer in gefchreven ftaen. De Schrijver
gen d\'uytwendige beroerten. Dit verdragh wierd van de Raet vergadert de namen, die gelefen
ind\'April-maent van\'t jaer m d c iii befegelt,daer fijn, en ftelt die op een ander papier j daer in hy
weynigh tijts daer na de toeftemming der Staten, defe ordening houd , dat hy yder naem , hoewel
die \'t felve oock ten deel aenging,op volghde. En dickwijls weer voorkomende, niet meer dan eens

aenteekent. Dan worden fonder vertoeven al de
briefjes, die uytgehaelt fijn , in\'t vuer geworpen,
en de namen , vande Schrijveropgetekent, in de
felve or<iredaer in fy van hem opgejfchreven fijn,
uyt fijn papier weêr met luyde ftem voorgelefen.
Daer na worden twee houte fchuttels omgedra-
gen , in d\'een van de welcke 40 koper e ftucken
munt, y-der een halve once fwaer, leggen, daer
dit beveftigende woort la opgetekent is. In d\'an-
dere ichuttel leggen gelijck getal en evenwichti-
ge penningen, daer Neen op geliieden ftaet. Als
yder van de 40 mannen uyt dele beyde fchuttels
een penning voor fich genomen heeft, leeft de
vSchrij ver terftont uyt fijn papier de naem, die
voor aen gelefen is , op dat die in ftemming fou
komen. Soo haeft als dit gedaen is , dragen twee
uyt de Raet in ordening oock twéé houte kroe-
len, die eng van hals lijn , by de rijg om, in de
voorfte van de wekken yder, op fijn ftede fit-
tende , lijn ftem geeft, \'t fy dat die dit beveftight,
oft beneent, naer hem belieft. Maer in d\'andere
kroes worden alleenlij ck d\'andere penningen ver-
gadert 5 tot gebruyck van \'t gene, dat daer na
volght. Daer na worden al de penningen , die
alleen macht om te ftemmen hebben, uyt d\'eer-
fte kroes aen \'t opperfte van de tafel > daer de
Voorfttter fit, uytgeftortj gelijck oock d\'an-
dere uyt dé twèede kroes op het ander eynde
van de lelve tafel. Soo haeft als dit gedaen is,
fcheyd de Voorfitter, met drie van fijn ampt-
genoten , die naeft hem fitten, (want daer fijn
vier in de Raet, die by beurten voorfitten ) als
onderfoeckers , de ftemmen , die beveftigen,
van d\'anderen , die beneenen, die gefamentlijck
vanhengetek worden: en\'t getal, fonder ver-
toeven, met luyde ftem van de Voorfitter uytge-
fproken, met de naem felf, van de welck de ftem-
men onderibcht fijn ^ word van de Schrijver op
papier opgefohreven. Men houd een felve mid-
del en wijfè in al d\'anderen , wekkers namen
voorgeftelt, en van de Schrijver op \'t papier ge-
fohreven fijn. En de gene, die, naer men bevind,
de meefte beveftigende ftemmen verkregen heb-
ben, worden voor Burgermeefters, diewettelijck
verkolen fijn, gehouden. Men gaet dan ter-
ftont op een felve wijfe en ordening in de verkie-
fing der Raetsheeren voort. Want yder van de
Raet fehrijft op papier de namen van acht man-
nen , die fy boven anderen bequaem achten, om
voor dat jaer\'tampt van Raetsheer te bedienen,
\'t Overige word dan in fukker voegen volbracht,
gelijck alree verklaert is ^ en men maeckt geen
eynde van defe handeling,voor dat d\'achtRaets-
heeren , door\'t meerder getal van ftemmen, ver-
kofen fijn. Daer is feker wet, die gebied dat men
al \'t gene, \'t welck daer verhandelt word, tot aen
de fevende dagh van lanuarius verfw\'ijgen lal j in
welke dagh de Graef,door brieven Ipoedelijk van
alles bericht, volgens de wet iemant van de fijnen
fend, die de handelingen van de Raet in fijn naem
beveftight, en de gene , die verkofen fijn, d\'eed
afvordert, namelijck in \'t felve Raethuys, en in
tègenwoordigheyt van de volle Raet. Doch in^
dien de Graef milTchien niet wilde, oft verwaer-
loolde dit te doen , foo word echter, gelijck ick
te voren getoont heb, de verkiefing voor vaft en

bondigh gehouden j en de gene , die verkofen
fijn, doen d\'eed by de felve veertigh mannen , in
foodanige woorden, als hen van de Voorfitter in
de Raet voorgefeght worden. Dan worden eyn-
delijck de namen der gener die verkofen fijn,eerft
van de Burgermeefters, en daer na van de Raets-
heeren , uyt een uytftekende plaets van\'t Raet-
huys, voor d\'ooren van een groote menighte, die
fulcks aenhooren,afgelefen. Sy Iweeren in fooda-
nigh een fin, als ick nier voor verhaelt heb, toen
ick van\'t verdragh van Delffijl Iprack 5 en fy be-
loven uytdruckelijck, dat fy van de handehngen
en verbonden niet fiillen afwijcken ^ maer dat fy
alle vlijt en naerftigheyt fullen doen, om die te
verfekeren, en te befchermen. Ick heb oock daer
van de macht des Raets gefproken, die federt
door de volgende handelingen niet vermindert,
maer met heel klare en volkomender woorden,
dan in\'t verdragh van Delffijl , beveftight is.
\'t Ampt van defe Raet is de gemeene laeck van de yJ^f^
ftadt met hun forgh t\'omhelfen , daer over te
raetspleegen , en te befluyten; d\'andere ftaten
en ordeningen van de ftadt, als\'t hen belieft, en
die fy begeeren, t\'ontbieden, en hun raden te ver-
ftaen j over alle heerfchappy , volgens de wetten
en \'t verdragh , te hebben j de gemeene ampten
van de ftadt te begeven,en te verwilfelen,en oock,
foo liilcks ten dienft van de ftadt nodigh fehij nt,
nieuwe ampten op te rechten, foodanigen, als fy
begeeren , daer in te ftellen, de macht foo lang,
a1s \'t hen belieft, te verlangen, en af te fetten als
fy willen j en meer andere dingen,hier voor ver-
haelt. Sy hebben alle gelijck recht in de Raet,
om hun mening t\'openbaren, en hun ftem te ge-
ven. Maer de Burgermeefters overtreffen d\'an-
deren in waerdigheyt, achtbaerheyt, in de plaets, f^^ljtder
ja oock in macht over veel dingen. Want fy heb- mojm^^-
ben in \'t fitten altijt d\'eerfte plaetfen, en aen hen
word, als Vorften van de Raet, eerft de gevoe-
lens afgevraeght , en fy feggen d\'eerften hun
mening. Sy hebben hun dienaers , en by beur-
ten drie maenden lang de voorfitting in de Raet.
De gene, die Voorfitter is, verhoort eerft de la-
ken, die, volgens de gewoonte oft wet, ten mee-
ftendeel voor hem gebracht worden, beroept de
Raet te famen, ftelt daer de faken voor, onder- enhm\'^^\'
foecktde gevoelens, vergadert de ftemmen, be-
fluyt, en Ipreeckt het gevoelen in de Raet uyt.
Hy geeft gehoor aen de Gelanten in de Raet, en
aen d\'anderen, die iets verfoecken. Hy geeft den
pleyters macht om te dagen, f arrefteren, en in
de Raet te Ipreken. Hy is de bewaerder der fe-
gelen, van de ftadt, en oock der fleutels, met
de wekken de poorten en havens, en alle toe-
gangennaer de ftadt, gefloten en geopent wor-
den. Hy geeft, door de Majoor oft Wachtmee-
fter, het woort aen de nachtwakers , en heeft
macht om te roepen en aen te taften. Hy, en
oock fijn amptgenoten, mogen echter niet ver-
der gaen , fonder \'t believen van de Raet, die
oock een Rechtsgeleerde heeft, de welck fy Syn-
dicus oft Penfionaris noemen,wekks wijsheyt en \'SenJmArk^
kennis fy ten meeftendeel in de gemene en befon-
dere laken gebruycken , en die om defe oorfaeck
^gemeenlijck by de Raet en beradingen is. Defe,
loewel hy geen recht van ftemming heeft, veri

naris, noch twee Secretariflen, voomS,ïk: f\' oude te verhoogen, niets iöu befluyten, foo

mannen , die \'t gene, dac te iihri,ven r aeïee ft. "^f\'"f g^^^^pi^^eght, en toe-

Icenen, de boecken waerneemen de kiften vin v ^aer afhad, en defe vergadering, met

Raethuys bewaren,en veel dingen t\'huys en buv al . dracht,gh,i„ deiè dingen de beradin-

met fèhrijvenbefïch fijn. D\'ampten van Penfio- delen fal \' \'«atfchap iets verhan-

naris en Secretaris (fy my geoorlooft hier defe verkofen fii J die van de groote Raet

benamingentegebruycken.hoewellyverbaftert machtiahden rnri^ü" , \' ^^^^
m de tael fijn ) fijn gelijckelijck heel eerlijck en nier dooi fefe \' .h. \'

met fonder gewin. Daer fijn foo veel dienaers, de hooge Raet «^oor toelating van

en van de Burgerireefters uytvoeren. Sy hebben raden vindt de Raet v.n ^ i miffchien ge-

IS, geftadigh ijck aen de deur van de kamer fit, vooffittersf ven\'ls Iff\'^Sht V^«

inlaet en oock weer uydeyd, en i^eer dierge- fijn beurt in defe v r jade^l" Ze If

IiJcke dingen beforght. Daer isnoch in de ftadt, de voorfitting, en rofpen af de fLfrf?

veertigh mannen van de welck ick alreé dikwijls vL. Maer deflvergad!4 ng maXm^\'P^^\'^^^

gefproken heb, in defe lefte t,j den opgerecht, eer worden, of te famen komen foX ^ ft

vryheyt aen \'t cuijnen geraeckt was, en feer naeu Rae^ van de welck de vooÏtÏÏ .eZrfr f

geprangt wierd: welcke tij ede befte uyt al het is verlof, vande vergadeS "te b™fn ^

wiuaen, om a ovci^ldilvc aeeien van de viy- werft, foo hy d\'oorfaeck van de hemf^n^n,. .

foo veel de faeck toehet, maer fonder beroerte veertigh^ foodanige pern7n^"o°l \'h t
yan de menighte en door wettelijcke wegen van fijn, Ic van de fooffitter fewaerttoi^en S
trecht, gehjck fy dat noemen. Toen de faken gewoone plaets, daer in defe veert^hr^ann^!
bellecht, ende liaet van de Gemeente veran- vergaderen,is in\'t Raethuys, in een vfrtr™dar

van de Raetkamer van de hojre R -ifrr^c^L
deJe Raet in de itaat gciaten, niet, gelijck eerft, den is. De Voorfitter doet het vnnr/?/-ii"
cm d\'andere Raet tegen te ftaen , maei byhem vergadering , en volvoert voort het ove ^lf

aengevoeght om m gewichtige fakenmet fijn gelijck de Burgermeefter in de Raet Defefer\'

berading d\'andereRaet te helpen en byte ftaen, gadering heeft geen gebied en h^.r^lZZ

met ijn toeftemmingen vlijtd achtbaerheyt van en heeffalleenlij?k macht, foo fy nTh^L

d\'andere Raet behulpfaem te fijn, enaendegene, heeft, om tuffchen te foeken en "een TnJF
die iets, dat gerecht,gh was, voorftelde, tot by^ Als in defe vergadering lenige p\'la«itn open fi n\'

ftant te verftrecken, oft, foo hy fagh dat\'er iets plaetft de felve vergaderinl de b fte Cfc

anders gedaen oft voorgenomen Wierd, \'t welck feheel getal der bur|ers , by ftemm ncr Tr l

tegen de vryheyt of wdftant van de ftadt ftreed, ick te v?ren getoontlieb veïof« bv
en, foo de faeck ulcks fcheen te vereyiTchen, de om de plaets te vervullen; en de Voorfitter
felve Raet fedighlijck en ootmoedighlijck te ver- de vergadering neemt de gene, die du if/Z
manen, veiteering van\'t gene, dat^isdreven menfijn, d\'ee^d af. Tot hier t;eivaTfi;
was, te verfoecken, de bm-gerl,jcke eendracht , voornaemfte leden van de ftadt gefproken Daer n . .
foo veel -ogehjck was , te^voeden en befcher- koomt by defe twee leden noclfefn derde d
men en toe te fien dat de ftadt niet met vreem- van grootgewicht en nuttigheyt is,en tot d órl
de fchdden, en de burgers met ^et onnodige ning der wapenen en wacltm behoort D^^^^
laften befwaert wierden, en eyndelijck , \'t welck ftaet, die feer goet en dienftigh is S van de

de gront van de faeck IS, behulpfaem aen de Ge- ftadt opgerecfi, foo haeft als Kmeente in
meente te fijnin t verkiefen van de gene , die ftant geraeckt was, en is dusdlï^^

ll vcictiucicn Durgers geaeeit, van de wei-
ftadtdegene die verkofen fijn^ d\'eed .af te ne- ke dertien in d\'oude eLcht in de nieuwe ftadt,
men. En tot noch toe ,s dit in defer voegen on- die Valdera genoemt is , getelt worden. Yder
derhouden,dat de hoogeRaet/oohy eenigh nieu vaendel heeft fijn Capiteyn , Lieutenant, cn

Vaendrager, alle uyt d\'eerlij ckfte ftaet der bur-
gers verkofen , en tot defe ampten bequaem , en
behalven defe noch andere amptenaers , tot de
minfte toe 5 gelijck in de krijghsvaendelen ^ die
met foldy aengenomen worden. Daer fijn , be-
halven de Kapiteynen , noch vier mannen ,
die ly Wijckmeefters noemen , twee tot belbr-
ging in d\'oude, en twee tot de nieuwe ftadt, die
ongelijck getal van vaendelen onder fich heb-
ben. Delè, met de Kapiteynen der burgers, ma-
ken defe vergadering, die, gelijck ick gefeght
heb , in vijf-en-twintigh mannen beftaet, in de
welcke fy de voorlitting hebben, en d\'opperfte
macht befitten. Sy worden van de Raet verko-
fen , en ontfangen haer m.acht van hen, aen de
welck fy fich oock met eed verbinden, en getrou-
heyt en gehoorfaemheyt beloven. Eyndelijck ,
fy ftaen geheel in\'t believen van defe Raet, en
blijven foo lang, als \'t aen de fclve Raet belieft,
in hun ampt. Maer de Kapiteynen der burgers ,
als \'er eenige plaetfen open fijn, worden van dele
Wijckmeefters, en van d\'overige vergadering,
dat is van de felve Kapiteynen, uyt defelve vaen-
delen , daer in het Kapiteynfchap open ftont,
verkolen, en ingelèt, doen d\'eed naer \'t voor-
fchrift van de Raet, en verplichten fich plechte-
lijck j gelijck oock de vier Wijckmeefters , tot
befcherming van de Godsdienft , die opentlijck
aengenomen is. Indien iemant van hen uyt de
gebuurt van fijn vaendel in een andere buurt
verhuyft, foo leght hy fijn ampt af j en een an-
der word in fijn plaets verkofen. De Lieutenan-
ten en Vaendragers, en de gene die mindere
bediening in de vaendelen hebben, worden van
de vaendelen lelve verkolen. Delè vergadering
koomt by malkanderen in\'t Raethuys, en opeen
plaets, die tot defe verfameling gefchickt is. Sy
vergaderen fèlden meer dan eens ter maent, en
dickwijls naeuwelijcks eens in geheele drie maen-
den ; in welcke vergadering fy de laken , die on-
der hun toeficht fijn, verhandelen, en ordening
daer in ftellen. Indien iemant uyt het getal der
Kapiteynen daer niet tegenwoordigh kan fijn ,
ibo word de plaets ten meeftendeel van fijn Lieu-
tenant oft Vaendrager vervult, die anders geen
:)laets in de byeenkoomft oft vergadering heb-
3en. De Wijckmeefters , en de Kapiteynen der
vaendelen belbrgen oock, dat men de dagh- en
nacht-wachten wel houd , en dat al de gene,
die onder de vaendelen ftaen , volgens \'t voor-
fchrift, wel in de wapenen onderwelèn worden.
Want men belaft Ibmmigen , naer de maet van
hun middelen, met Iwaerder, en anderen met
lichter wapenen : in voegen dat alle vaendels ,
naer de wapenen die fy voeren , in verlcheyde
ftaten onderlcheyden worden j van welcke ee-
nige over \'t geheel lighaem , van de top des
hoofts, tot aen de kniejen, anderen alleenlij ck
tot onder aen de buyck, en anderen op \'t hooft
alleen met yfer bedeckt fijn. Eenige gebruyc-
ken groote en fware ftaghlwaerden, die fy niet,
dan met de beyde handen konden fwajen, an-
dere hebben lange Ipietlèn , andere musketten
en finckroers. Maer fy dragen alle de degen op
fijde, \'t welck fy voor een nootfakelijck geweer
achten. Defe vaendelen houden hun beurt in \'t

ronde , en hebben de wacht, nu een , dan twee,
en dan drie gelijck, naer dat het dienftigh is,
oft\'t gevaer lükks vereyfcht. De burgers, fich
ter wacht bereydende, vergaderen eerft met hun
wapenen, d\'een voor en d\'ander na, voor \'t huys Qy^ye
van hun Vaendrager, en , federt met vliegende \'tivakender
vaendelen , in een lange en gefchickte ordening \'
deur de Wij eken en voornaemfte plaetfen van de
ftadt gegaen , houden ftant op de ruymte , die
tuifchen \'t Stadthuys en de houte brugh is. Sy ,
daer het woort voor die nacht ontfangen heb-
bende, verdeelen fich in verfcheyde Wijeken van
de ftadt, die tot wachthouden gelchickt fijn. Al
\'t overigh word dan naer de gewoonekrijghs-or-
dening gedaen, en de wachten worden deur de
geheele ftadt geftelt, en naeukeurighlijckop yder
uur verwilfelt. Dit alles word met toeftemming
van de Raet gedaen, van de welck de vier Wijck-
meefters , en de Kapiteynen der vaendelen hun
bevelen ontfangen. De befètting der krijghs-lie-
den , die in de ftadt is, doet oock niet anders,
door \'t gebied van d\'overfte van de geheele belèt-
ting, en door de bediening der Kapiteynen ,
maer niet, dan naer \'t believen van de felve Raet,
onder welcks gehoorlaemheyt hun ftadtsvooght
is. De burgers en Ibldaten houden gefament-
lijck de wacht, maer in verfcheyde plaetfen.
Men heeft oock over eenige jaren door een wet
belchickt, dat in yder Burgervaendel twintigh
mannen, als van uytfteekender ftaet, verkofen
fbuden worden, die, als kinderen der edelen, hun
naem van adeldom voeren , en Adelborften ge-
noemt worden. Delè , die vry van Ichiltwachc
fijn, verdeelen fich in twee gelijcke benden,
en doen by beurten op gelétte uren tweemael
in de nacht de ronde deur de Wijeken van de
ftadt, befichtigen de wachten, en fijn gehou-
den de gene, die , hun ampt niet waerneemen,
aen te taften,en te ftraffen. Sy hebben tot hun ge-
leyde twee mannen, die men korporaels noemt.
Dit is van de krijghshandel genomen. Maer delè
ordening en befetting der wachten is warelijck een ^^^l\'if^^y^
bewaerfter van de geruftheyt, en van d\'openba-
re behoudenis, en de kracht van de\' ftadt. En fè-
ker , indien fy in defe naefte gevarelijcke tijden
niet geweeft had, lbo Ibufonder twijffel de tegen-
woordige ftaet van de Gemeente al overlang on-
dergegaen fijn. De Wachtmeefter, tot des felfs ,
behulp gemaeckt, is van\'t getal der burgers, en
van de Raet verkofen. Defe haelt het woort van
de voorfittendeBurgermeefter, brengt dat aen
de wachters, wij ft aen hen plaetlèn toe,die hen by
loting ten deel gevallen fijn, befichtight met an-
deren dickwijls de wachten, ontfangt de fleutels
der poorten van de felve Burgermeefter, en, van
twee dienaers en vier foldaten verfeit, fluyt en
ontfluyt de poorten, en brengt de fleutels weer
by de lèlve Burgermeefter. Daer is noch een an-
der, dieby beurten op gelijcke wijfe het felve
ampt bedient, en onder de krijghs-ordening ge-
telt word. Maer uyt delè drie voornaemfte ver-
pderingen van de ftadt, gelijck ick getoont
neb, behoud de Raet alleen volkome macht van
recht in de ftadt te Ipreken. Defe Raet, om te
beter in gewichtiger laken beefigh te fijn , heeft
een laeger Rechtbanck opgerecht, in de welcke

Za^eRech- ere gedingen, die niet boven de vijftigh Qireyd fich wijt en breet uyt. Want fy fijn ^e.

goutgulden fijn , gehjck\'ev veel ilechte lieden ,houden dit ampt met yver te bedienen , en ee-

in de fladt fijn, die foodanige verfchillen heb- nigh deel van\'t gemeene geit te handelen. Sy

ben , gehoort en gevonnift worden. Seker , een vergaderen driemael ter weeck, des namiddaVhs

feer nutte inftelling voor de gemeente. Want in- oft foo dickwijls, als de faeck fulcks vereyfcht \'

dien dit dus met was, loo iouden de befte uuren en ter plaets, die in \'tRaethuys tot defe faeck

met dusdanige twiften, te gering voor de Raet, fchickt is, en beforgen daer het gene dat hun

als de hooghfte vergadering van de ftadt, en die ampt aengaet. Sy eyffchen rekenino- / hooren

met gewichtiger faken beefigh behoort te fijn , onderfoecken , en oordeelen die jarelijcks , oft

vruchteloos verloren gaen. De Raet ftelt voor- oock meermaels, als \'t hen foo belieft, en nemen

fichtelijckover defe minderRechtbanckgeenan- achtop al\'t gemeenegelt,dat van de ftadt verhan-

der Prefident oft Voorfitter,dan een ftatigh man, dek word,en dit in tegenwoordigheyt van de Ge-
die te voren het Burgermeefterfchap bedient deputeerden uyt de Raet. Sy maken een regifter
heeft,en voeght tot Byfittcrs noch twee daer by, van defe rekeningen door hun Schrijver , die fy
die oock in de Raet geweeft hebben , oft die hebben, en bewaren dit regifter, om die vaer-
in de kennis derRechten niet onkundigh fijn. De digh te hebben, als denootfukks\'vereyfcht. Sy
Voorfitter van defe rechtbanck beflicht dickwijls bevlijtigen dat het gene, \'t welck men aen de
t\'huys veel dingen, die geen grooter onderfoeck ftadt fchuldigh is, op fijn tijt betaelt word , en
behoeven. Voorts, dit recht heeft fijn plaets in\'t klagen de gene, die uytftellen , voor de Raet
Stadthuys , van de Raetkamer afgefcheyden , en aen. Sy befbrgen dat het gemeene gek tot creen
fj^reeckt hier het vonnis met fijn byfitters j en is ander gebruyck verkeert word, dan tot het ^^ne
met defe faeck alleen beefigh. De gene, die fich daer het toegefchickt is. Sy hebben \'t oocrli op \'t
door \'t vonnis van defè banck verongelijckt acht, gene , dat uyt de gemeene ichatkift betaeït moet
magh fich op de Raet beroepen, om dat te over- worden, en ondertekenen dat met hun handen,
fien, maer niet langer pleyten. De Rechter felf, De Threforiers oft Schatmeefters vermogen
en fijnByfitters worden, gelijck ick getoont heb, oock niets, fonder d\'ondertekening defer Reken-
van de Raet verkofen , onder de welck fy geheel meefters aen iemant te betalen, fbo fy fich felven
beftaen. Sy worden fomtijts veel jaren lang in buyten fchade willen houden. Sy ontbieden yder
hun ampt gelaten, en fomtijts na verloop van een, weeck de Threforiers by hen, en befien de quijt-
twee, oft drie jaren verandert. Defe Rechter fcheldingen van\'t gene datfy betaek hebben,
heeft befonderlijck een Deurwaerder, en dienaer Sy onderfoecken en beflechten de verfchillen der
van\'t Gerecht, met een felve kleet aengedaen , pachters, diefy onder malkander, oft met de
als de deurwaerders der Burgermeefters, ja foo- burgers hebben j en verhoeden dat de burgers
danigh, dat men defe van d\'anderen niet onder- van de pachters, en de pachters van de burgers
fcheyden kan. Wat fal ick van de Threforiers, bedrogen worden. Sy eyffchen oock rekenino-
oft Schatmeefters feggen ? De ftadt heeft \'er van de uytgift en ontfangft der Gefanten, die om
twee, die al haer geit handelen, en jaeriijcks, oft de gemeene faeck buyten \'s lants gefonden fijn.
meermaels rekening daer af by de gene doen, Synouden volkomen regifter van de woeckerpel-
aen de wekke dit bevolen is. D\'een van defe den, daer voor de ftadt fich verbonden heeft,
heeft de toeficht over\'tgeÏt,dat van d\'oude fchat- oft verbind. Sy hebben oock uytfchriften en ko\'
tingen en accyfèn,en van d\'andere verfcheyde in- pyen der fchultbrieven en hantfchriften , die te
komften van de ftadt gemaeckt word ; en is ge- boeck geftek fijn, gelijck oock een regifter van
meenlijck een van \'t getal der Raetsheeren , oft al de faken, die de beyde Threforieren gehouden
die\'t ampt van Raetsheer bedient heeft. D\'ander fijn gewonelijck af te doen, die fy in hun kafl^en ,
heeft de forgh en toeficht over \'t gek , dat uyt de tot hun dageiijcks gebruyck, houden. Eynde-
nieuwe fohattingenen tollenvoortkomt, enis ge- lijck, ly hebben, met de meefter van\'t Wapen-
meenlijck een van de Ract der veertigh mannen, huys, met d\'Overften van de Wijeken, en van de
die pachters in plaets van opeyffchers gebruyckt. wapenen, oock de toeficht over de dingen , die
Want delè, foo groot een nieuwe fchatting en tot het krijghsgereetfchap en tot de koiïen daer
tol ly in de fes maenden opgebracht hebben, foo af behooren. Ick ga noch diergelijcke ande-
groot een fonrnie worden ly gedwongen yder fès re dingen voorby , om mijn befchrijving niet al
maenden aen hem te leveren. De rekeningen te lang te maken. Ick fal, tot een befluyt , dit
fijn verfcheyden, voor foo veel\'t oude aengaet : eenige hier noch byvoegen, dat het in\'t be-
en indien ick dit wilde verklaren, foo fou ick lang lieven van de Raet is, iemant van de hunnen,
en verdrietighfijn. De voornaemfte, die de toe- foo ly willen, hy fy Burgermeefter oft Raets-
ficht hier over hebben, fijn de meefters der vaer- heer , by defe vergadering , gelijck een Op-
gelden,accyfen,der wage,der kranen, en der tol- fiender te voegen. Het Bouwmeefterfchap is
len. En gelijck delè tweeTlireforiers onderfohey- oock een der voornaemfte ampten in defe Ge-
de gek vergaderen en ontfangen, foo fijn ly oock meente j en de gene, die dit bedient, heeft de
over verfoheydebetalingen,ftadts laften en koop- toeficht over al de gemeene wercken en ge-
manfchappen, daer toe ly hun bevel hebben. Sy bouwen ^ en bevordert dat het gene, \'t welck ge-
fijn beyde gehouden , om rekening aen de vier timmert word, gelijckelijck tot nuttigheyt en
mannen,die lyRekenmeefters noemen,te geven, betamelijckheyt van de ftadt ftreckt. Hy heefc
in delè naefte jaren met believen en wil van de het gebied over de timmerlieden , en d\'andere
Raet uyt de vergadering van veertigh mannen, wercken van de ftadt, op dat \'er geen bedrogh in
en uyt der lèlve raet voortgekomen. Hun ampt defe geheele Gemeente gepleeght fou worden.

Daer fijn oock vier mannen, Overften der Scliur-= alle voorvallen heeft,en tc weegh brengt, dat \'er
der\'tcLt ters , die ly,,gelijck ick geloof, hierom dus noe- nooyt iets aen gebreeckt ^ maer oock de toe-
/L. men, dat ly , door\'t handelen met de boogh , oft ficht over \'t grof gefchut heeft, dat op de wal-
met minder\'krijghsrufting , de jonckheyt plagh- len, bolwercken en oorloghlchepen gebruyckt
ten t\'oeifenen. Hun voornaemfte ampt is toe- word, gelijck oock over\'t buskruyt, over de
ficht te hebben op de gemeene plaetfen, marck- groote yfere, loode en fteene koegels, en oock
ten, ftraten, havens, graften, en andere dier- over\'t ander gereetlchap , dat tot het grof ge-
gclij cke dingen, die dienftigh fijn om de ftadt fchut behoort. Vier meefters van\'t gelchutheb-
van alle ftijck en vuyligheyt t\'ontlaftcn gelijck ben \'t beleyt hier af, welckers hulp hy gebruyckt
oock te Voorfien dat\'er geen verwarring onder dele worden gemeenlijck Conftapels genoemt. Conflüpei
de fchepen rijft , als ly in de haven komen , oft Waer toe de gene bygebracht, die alle linne en
daer uytfeylen j en dat \'er in de winter oock goe- en wolle lakenen , van buyten aengekomen, in\'t
de ordening onderhouden word. Dit ampt duert gemeene huys , \'t welck ly Halle noemen , ont-
-vier jaren lang: in voegen dat\'er jarelijcks een fangt,-befiet, meet, op de gemeene trou be-
van defe vergadering afgaet, die , hoewel afgaen- waert, lbo lang als \'t van noode is ? Dele word
de, met fijn andere amptgenoten, weer een vier- meefter van de Halle genoemt. Waer toe oock
de uyt d\'eerlijckfte burgers in fijn plaets ftelt, die veel van de overfte der gemeene gevangenis ge-
van de Raet beveftight moet worden. Daer fijn feght, die met fijn gewapende dienaers gedu-
\'noch tien mannen, Brantmeefters genoemt, om righlijck deur de ftadt wandelt, en indien hy be-
de brant te weeren, en te dempen , van dc welc- vind dat iemant eenige beroerte maeckt, oft iets
\'ke twee en twee in yder vijfde deel van de ftadt Iwaerder bedrijft, hem in de gevangenis ftcept ?
woonen. Hun ampt ls niet alleenlijck toe te fien \'t Gemeen volck is oock, naer de gewoonte der Gilden.
dat de ftadt geen fckade lijd , oft dat\'er geen be- andere fteden , in verlcheyde gebroederlchap-
roerte rijft > als\'er by ongeval brant ontftaen is , pen en gilden onderfcheyden , gelijck dat van
en dat het vtiür foo haeft, als \'t mogelijck is , ge- de kooplieden, fcheeps-lieden , en van allerhan-
blulcht word j maer oock \'t oogh te hebben, dat de ambachts-lieden, die yder in \'t belbnder hun
het gemeen en belbnder gereetfchap ,\'t welck inlettingen, wetten, t\'famenkomften en Voor-
liier toe behoort, vaerdigh en bereyt ftaet, en fitters hebbeno Sy noemen dele Voorfitters en
dat\'ér altijt overvloet van water is. By yder ovtt^tn Oldermannen , naer welckers believen de
twee Brantmeefters is een Raetsheer gevoeght, gildebroeders veel dingen , die twift in fich heb-
die hen met hun raet en hulp byftaet. Men vind ben , en tot het gilde behooren, beftechten en
Bxvenmt\' \'dacr oock Havenmccftcrs, die oock op d\'andere bevredigen. Maer \'t gene, daer ly niet over kon-
accijfen toefien, eerlijcke en trejfFelïjcke lieden, nen komen, word voor de Raet gebracht. Hun
die opentlijck hun fetel aèn de haven hebben, inlettingen en beftuytingen fijn niet krachtigh
Morgets ^^^^ oock vier Bèforgers van de dagelijck- en bondigh, foo ly niet van de Raet beveftight
d e^t- Iche toevoer, die in dc ftadt ingevoert, en op de worden ^ welcks ampt het is die aen te nemen,
marckt te koop geftelt worden , en toeficht over te veranderen, af te fchaften , en eyndelijck aen
de gewighten en maeten hebben s en voor- hun medebroeders vaft te ftellen. Dit gebroe-
namelijck hiér op toéfien , dat dé backers het derlchap heeft in \'t gros niets gemeen, en fy ra-
volck niet bedriegen , en dat het bedorven niet ken niet aen eenigh deel; maer doen alleenlijck
Toor \'goet verkocht wordj op dat de voorkoopers \'t gene dat hun faeck is. De gebroederfchappen
de minfte dingen, die ingebracht fijn, te koop worden gilden genoemt, en fijn tot twintigh in \'t
brengende, niet eenigh ongerijf aen d\'andere getal, van welcke elck machtiger dan\'t ander is.
burgers veroorfaken Ibuden : fy bevelen dicshal- Maer hun grootfte en kloeckfte gilt is dat van de
ven, dat men dele en diergelijcke dingen nergens zeelieden, onder\'t welck niet alleenlijck de cre-
anders, dan op de marckt, te koop fal brengen, ne , die de zee en vloeden gebruycken, maer
By defe is oock,gelijk een voorfitter en beftierder, oock de rijckfte burgers, die fich met de zeehan-
een uyt de Raet bygevoeght, die fy om defe oor- del geneeren , en hun geit daer op gedaen heb-
faeck Marcktmeefter noemen. Daer is noch een ben, getelt worden. Over dit gilt gebieden twee
ander uyt de felve Raet, die, naer de waerde Oldermannen, die altijt hun ampt behouden,
van\'t graen, \'t welck in prijs hooger en laeger en groote moed en achtbaerheyt betonende\'
word , naer \'t believen van de Raet, aen de bac- met de vier uy tdeelders,die niet altij t in hun ampt
kers > in d\'uytgang van yderWeeck , \'t gewicht blijven, groote dingen verrichten. Daer fiet ghy
van \'t broot voorlchrijft j die oock de naem naer de weerlijcke ftaet van dele ftadt 5 en de gene,
fijn ampt voert. Wy moeten niet met fwijgen die de ftant van de kerckelijcke ftaet begeert te
voorbygaen de Beforger van allerley wapenen en weten , neem fijn toevlucht tot de hiftorie van
krijghstuygh , uyt het getal der Raetsheeren ge- tTbbo Emmius, daer dit verhael, als ick boven
nomen, die een becjuame plaets in\'t Raethuys tot gefeyt heb^ uytgetrocken is.

van d\'Eems en Lede is
de vermaerde vefting
Lier-oort > van d\'enge
hoeck lants, daer infy
gelegen is , dus ge-
noemt y feker , een
wonderlijke gelegen-
heyt, die van den heu-
vel Plyton langs de laege velden,by d\'oever van
d\'Eems, niet verre van daer gelegen , aenge-
fchouwc word : want de vloet Lede , die veel
bochten heeft, vloeyt in een omkeer van de
vloet d\'Eems foodanigh in defe ftroom, datfe
byna een eylant in een enge hoeck maeckt,
niet grooter, dan tot de gront van de vefting,
met naer bolwercken, nootfakelijck is. De
Hamburgers,eertijts de bequaemheyt van de-
fe plaets vernomen hebbende, (toen fy, met
Edfard en Ulrich, broeders van Grietfijl, ver-
voeght, in Vrieflant met de wapenen tegen
Locco oorloghden ,) begonden op de felve
een vefting te ftichten, en wierpen een kafteel gehoum^
op, naerde gelegentheyt van die tijdt, daer fy
befetting, tot veel dingen dienftigh, inleyden.
Maer fvjfedert van de Graven met fware werc-
ken verfterckt, is buyten twijffel de fterckfte y . ,
der Kafteelen in Vrieflant gemaeckt, voor de ^
welcke Henrick d\'oude, Hartogh van Brunf-
wijck, met grof gefchut getrofïen, gefneuvelc
is, toen mijn vaders oom,diemetmyeen felve
naem had,Prefident in deRaet was. Haer ftant cedaente
is foodanigh,dat fyjnaer \'t zuyden ftreckende,
met Lera naer t noorden , en Bingum naer
\'t ooften,een driehoeck maeckt,van de welcke
yder fijde omtrent feven hondert paften groot
is. Indien men naer de fuydfijde fiet,foo heeft
fy het kloofter Mude aen de rechte hant; en
aendover-oever van Lede^ter flincke hant^dc
beyde Efclumene

Rie t-s yl; is een aenmer-
kelijcke plaets, om haer tref-
fehjcke gelegenheyt:, om
haer kafteel, dat heerlijck
gebout is, om dat fy\'t hooft
van die heerfchappy is, en
om dat fy de fetel en \'t oud-
fte erfdeel van \'t huys van Sirckfenia geweeft
heeft, uyt het welck Graven gefproten fijn.
Sy heeft oock een feer bequame haven aen
de graft, die aen \'t kafteel gevoeght is, en die,
na de haven van Emden , voor geen andere
in geheel Vrieflant wijckt : gelijck oock
voor de binnenfte haven een heel bequame
en groote reede voor de fchepen, daer een
diepe en holgaende graft, tuftchen d\'eylan-
den van Borcum en Juift deurvloeyt, en, een
boefem in t lant makende , door de hooghte
van d\'aerde van de noorde wint befchutting
geeft. De zeelieden noemen defe graft d\'Oo-
fter-Eems. De haven heeft fijn oorfprong en
wefen van defe graft, die, fijn water ten
meeftendeel uit d\'Eems vergadert hebbende ,
dat met groot gedmys en opfwelling deur fijn
graft uitftort, en het dorp in twee deelen deelt.
■€&eiegs- Seker, een wonderlijck geluck van defe plaets,
iegenheit. €11 dit alleenlijck van natuur. Want indien in

de voorgaende eeuwen de naerftige men-
fchen , en de gene, die fich tot de koophan-
del begeven hebben, hier af geweten hadden,
en indien defe plaets toegenege meefters had
gehad , foo fou fy ongetwijffek van een mid-
delmatig dorp al overlang een groote ftadt ge-
weeft hebben. Terwijl ick dit fchrijf,foo komt
my in geheugenis de reden van een ftatig en
ernftig man, die kennis van veel faken had,en
om\'t vervolgen van de Godsdienft,uyt Neder-
lant in ballingfchap ging. Defe, de plaets be-
fichtight hebbende, en by geval met my, die
toen noch jong was,over wegh gaende, feyde
uyt boertery, dat\'er aen defe plaets ^ om tot ceemgé
hoogheyt en geluck te geraken , niets anders
gebrak, dan datfe van blinden bewoont wierd.
Want de vruchtbaerheyt van \'t landt is dien-
ftigh tot het gene, dat ick gefegt heb 5 en defc
vruchtbaerheyt in dit geweft is foo groot, dat
tufl\'chen \'dEems en Elve geen diergelijck ,
of feker geen grooter gevonden kan worden.
Dit is mijn geboortelant, \'t welck byna feven
duyfent paften van Emden is, en fich naer
\'t noordweften ftreckt. Defe plaets heeft aen
de noortfijde de ftadt Norden, weynigh min
dan drie hondert duyfent paffen van daer ge-
legen.

Rotterdam, pl-
Gorctiin. pl
Schif^^"^* pl
Schcc\'iil^^ven. pl-
Briel pl-
Alclco^aer. pl
Hoorn^ pl
End^huyfen. pl
EdaiTï-. pL

^ Geertruden-berg. pl- 1
— nieu^^e tekening^ pl\'
^^oudrichem. pl
jg|]iiysteLoeveftcyn. pr. J

Leerdam.
Afperetl.
Heukelum. ^
Gravefande.
Vlaerdingen. : j
Delfs-haven. *
Goeree.

\'s Gravenhage. pl,
tBuyten-Hof.
HetBinnen-Hof.
Schagen.
Beverwijck.
Glundert,
\'t Huys te Britten.
De Zeyiwagen van Prins Maurits.

^^Iddelburgh. pl
Zierickzee. pl
Goes, pl
Tolen. pl
Vliffmgen. pi.
Veere. pl
Arnemuy den. pl
Zeeburgh, oft Rammekens. pl.

Bolswaert. pl
Franeker. pl
Sneeck. pl-
Dockum. pl
Harlingen, pl
Staveren, pl
Sloten. 1
Worcum.
Ylft.

Steden en Forten die de Vereenighde Staten verovert^ en in
befcherming genomen hebben, foo in Brabandt en Vlaenderen,
als langs den Rhi jn en naer t Noorden gelegen; mitsgaders
verfcheyde Belegeringen der felve.

\'t Belegh van \'s Hertogenbofch. pL
D\'approchen naer de felve ftadt. pl.
Crevecoeur.\'
Helmont. ?pl.
Ravefteyn.
Breda. pl.

\'t Belegh van Breda door Pr. Frcd. Henrick. pl
Bergen-op-Zoom. pl.
Willem-ftadt. pl.
Steenbergen.
Lillo, en

Eenige mindre Forten.
Grave. pl.
\'t Belegh der ftadt Grave door Pr. Maurits. pl.
Maeftricht. pl.

\'t Belegh van Sluys. pl
Aerdenburgh.^
Yfendijck. >pl
Phihppine. ^
Cadfand. 1 i
Ooftburgh.jp
De Slagh by Nieupoort.

\'t Belegh van Huift, pl
De niéuwe verftercking van Huift, pl
\'tSas van Gent. pl
\'t Belegh van \'t Sas van Gent.

\'t Belegh v^n \'t felve. pl
De Stadt en het Huys. pr.
Mi4delaer, en andere, pr.
Gpfch. pl

\'t Belegh van *t fèlve door Prins Mautits. pl
Emden. pl
Lier-oort. pl
Griet-fijl pl

..........................■ ■\'		,......	................... taama
.......,„0 0 0,930 3 99, .....9».?«,.....		, a Sa.....
\\		Si	îâa
........ "Sfi	............S .,.„,,,,......sSs ■	. ..... O t	..........aaSsââs
................Ooo,,,,,	,003 . .„r<i f «0....... ........	........... ... .......		-î
.............oOfl.....	......... „.ô„„„.§........	SS	..........- «as.—-.-""09 1 .
.aaâe__________ \\ \\ " -	-.\'.e..............
.„■.........W •y ................ w ■ ■ .-X N ..	sâ\'a 5»a.s«9B	.00 ■		-	^ . . ---

			J/oysXorm

■\'Ht -
		- •


J	ii\'Tr\'n\'\'		1
		■

-
ISS

■ --------------------